Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der.

Cilt 23, No 2, 349-356, 2008

J. Fac. Eng. Arch. Gazi Univ. Vol 23, No 2, 349-356, 2008

KNDEKAR TEKNNDE YAPILMI AHAP PANELLERN BOYUTSAL DEMLERNN BELRLENMES

Cevdet STL ve Abdullah SNMEZ
Mobilya ve Dekorasyon Eitimi Blm, Teknik Eitim Fakltesi, Gazi niversitesi, 06500 Beevler, Ankara cevdets@gazi.edu.tr, asonmez@gazi.edu.tr (Geli/Received: 17.07.2007; Kabul/Accepted: 05.03.2008) ZET Bu almada, Seluklu ve Osmanl dneminde yaygn olarak kullanulan kndekri tekniinde retilen tablalar ile bu tablalarn retiminde kullanlan i dolgu paralarnn alma miktarlar aratrlmtr. Bu maksatla, lkemizde yetien akasya (Robinia pseudoacacia L.), armut (Pirus communis L.), kestane (Castanea sativa Mill.), sapsz mee (Quercus petrean Lieble) ve Toros sediri (Cedrus libani A. Rich) odunlarndan gerek boyutlarda kndekri tekniine uygun 10 adet rnek hazrlanmtr. rnekler, TS 4083 ve TS 4084e gre 202 oC sabit scaklkta %905 ve %305 bal nem artlarnda denge rutubetine ulancaya kadar bekletilmitir. Kndekri tabla ile i dolgu paralarnn rutubet farkllndan kaynaklanan genileme ve daralma deerleri belirlenerek, istatistiksel olarak karlatrlmtr. Aratrma sonularna gre, kndekri teknii, ahap tablalarn almasn nemli lde azaltmtr. Anahtar Kelimeler: Kndekri teknii, aa malzeme, genileme, daralma

DETERMINATION OF DIMENSIONAL CHANGES ON THE KNDEKAR CONSTRUCTED WOODEN PANELS ABSTRACT

In this study, dimensional changes were investigated on the wood panels and their parts produced by kndekari technique, which is commonly used in Seljuk and Ottoman Empire period. For this purpose, according to kndekari technique, 10 samples were prepared in real size from acacia (Robinia pseudoacacia L.), pear (Pirus communis L.), chestnut (Castanea sativa Mill.), oak (Quercus petrean Lieble) and cedar (Cedrus libani A. Rich) woods, are commonly grown in Turkey. After conditioning in 202 C, 905 % and 305 % relative humidity in a room, the swelling and shrinkage values of samples were measured according to TS 4083 and TS 4084 standards, respectively. From the statistical point wiev, swelling and shrinkage values evaluated and compared by taking humidity differentiation of the wood panels with kndekari constructed panels in to consideration. According to the research results, the kndekari techniques significantly reduced the dimensional changes of the wood panels. Keywords: Kndekari technique, wood materials, swelling, shrinkage 1. GR (INTRODUCTION) Kndekri, Seluklu ve Osmanl ahap iiliinde uygulanan nemli bir retim tekniidir. Erken rnekleri Seluklular dneminde grlen ve Osmanllar dneminde gelitirilen kndekri teknii, gnmzde de baz nemli yaplarn ahap ksmlarnda uygulanmaktadr [1]. Kndekri, birbirine gemeli kk ahaplardan oluturulan ssleme olarak tanmlanmaktadr [24]. Kndekri teriminin nereden geldii kesin olarak bilinmemekle birlikte, bir ok aratrmac tarafndan birbirine geme, kk ahap paralardan yaplan sslemeler eklinde tanmlandndan; Trkede yakalamak ve kavramak anlamndaki Farsa isim kkenli knde szcnden gelmi olmas muhtemeldir [59]. Kndekri motif tasarmnda kullanlan hibir izgi rasgele seilmemitir. Her bir izgi dnlerek kullanld gibi, evrenin dzenini ifade eden birer sembol olduu ileri srlmektedir [10]. Motifler, Mslmanlarn tm yaamnda olduu kadar sanatnda da etkili olan slm hayat felsefesinin esasn din kabuller tekil

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 2, 2008

349

C. Stl ve A. Snmez

Kndekari Tekniinde Yaplm Ahap Panellerin Boyutsal Deiimlerinin Belirlenmesi

eder inancnn bir yansmasdr. Balangtan itibaren soyuta ynelerek organik bir oluum kazanan bu sanatta, kullanlan motifler simetrik olup; sonsuzluu anlatmaktadrlar. Anonimlik esasna dayal olan slm sanat, tamamyla ssleme/bezeme eitliliine sahip bir sanattr [11]. Tasarmclarn kullanmna sunulan bir ok malzeme mevcut olup, bunlardan biri de aa malzemedir. Aa malzemenin kendine zg ok sayda avantajlarnn olmas, onu, baz uygulamalar iin ekici hale getirmektedir [12]. Kndekri teknii ile zdeleen aa malzeme, higroskopik snrlar iinde (%028) rutubet kaybettike daralmakta, aksi durumda ise genilemektedir. Bu zellikten kaynaklanan ve aa malzemenin lif doygunluk noktasnn (LDN) altnda gerekleen l deiikliklerine de sebep olan olaylara alma denir. Aa malzemenin alma miktarlar her ynde ayn olmayp liflere paralel ynde en az, yllk halkalara teet ynde en fazladr. Aa malzemenin almas, bulunduu yerin scaklk ve bal nem deiimlerinden etkilenerek, rn haline getirildikten sonra da devam etmektedir. Bu durum, rnde arplma, eilme, kamburlama gibi deformasyonlarn olumasna sebep olmaktadr [13,14]. Dier taraftan, UV nlar aa malzemenin yzey przlln artrd gibi rengini de deitirmektedir [15]. Lif ynlerine gre farkl alma oranlar, aa malzemenin sakncal zelliklerinden en nemlisi olarak ileri srlmektedir [13]. almann sebep olduu deformasyonlarn en aza indirgenebilmesi iin ok sayda bilimsel aratrma yaplmtr. Ancak, aa malzemede almadan kaynaklanan kusurlu oluumlarn, kndekri teknii ile nlenebildii; ilk rneklerine XII. yzylda rastlanan bir ok eserin gnmze kadar ulam olmasndan anlalmaktadr [16]. nk, bu teknikte, genellikle kk boyutlu geometrik biimli paralar, lif ynleri artlm ekilde kinilizvanal birletirilerek, tabla haline getirilmekte, bylece aa malzemenin her ynde farkl almas sonucunda oluan yzey gerilmeleri snrlandrlabilmektedir. Bu zellik, kndekri tekniinin esasn oluturmaktadr. Anadolu ahap sanat, sslemede kullanlan ekillere gre snflandrlrken, kndekri tekniinde talarn ilenileri, tabla sslemeleri veya geme ekillerinin ayr deerlendirilmesi gerektii bildirilmitir [17]. Bir ok almada kndekri teknii, Seluklu ve Osmanl ahap sanatnda bir ssleme teknii olarak ele alnm olup; gerek kndekri ve taklit kndekri ana balklar altnda iki guruba ayrldktan sonra taklit kndekri; akma ve kabartmal kndekri, tamamen akma ve yaptrma kndekri, tamamen kabartmal kndekri olmak zere alt balk halinde ele alnmtr [18,19]. Yaplan bir almada tamamen kabartmal kndekri olarak tanmlanan tekniin, kndekri teknii ile karlatrldnda, motif ben-zerliinin dnda ortak ynnn olmamas ve sadece bir oyma yapm teknii olmasndan dolay bu snflandrmada yer almamas, ayrca

ahap yzeyin sslenmesinde motiflerinin kabartma ile deil, oyma ile belirginletirilmesi nedeniyle kabartma terimi yerine oyma teriminin kullanlmas nerilmitir [20]. Mevlnann lmnden sonra mezar zerine yaptrlan sandukann saaklarnda (Mevlna Mzesi) uygulanan tekniin ok deiik ve gnmze kadar zmlenmemi bir teknik olduu ne srlerek, sanduka saaklarnda uygulanan tekniin; yarm kndekri veya kafes ii kndekri olarak isimlendirilebilecek bir uygulama olduu bildirilmitir [21, 22]. XV. yzyln ortasna kadar Anadolu Trk sanatnda nemli yeri olan ahap kaplar; yapm teknii, ema ve ssleme teknikleri bakmndan aratrlmtr. Sonu olarak, 55 kapnn 14nde grlen kndekri tekniinin, 10 rnekte gerek, 4 rnekte taklit kndekri tarznda uyguland belirlenmitir [23]. Kndekri tekniinin gnmze kadar ulaabilen rneklerinde ceviz, elma, armut, sedir, abanoz ve gl aa malzemeler kullanld ve yapmnda farkl tekniklerin uyguland bildirilmitir [24]. Sapsz mee ve Toros sediri odunlarndan hazrlanan rneklerde radyal, teet ve lifler ynndeki genileme ve daralma miktarlarn belirlemek iin yaplan almada, sapsz meede alma oranlarnn daha yksek olduu bildirilmitir [25]. Toros sediri, ayous ve ceviz odunundan hazrlanan gerek ve taklit kndekri deney rnekleri ile yaplan almada, radyal yndeki boyutsal genileme miktarlarnn (%12LDN) gerek kndekride daha yksek olduu belirtilmitir [26]. Yukarda verilen literatr bilgileri, yaplan bilimsel aratrmalarn ounda kndekrinin daha ok genel mimari iinde deerlendirildiini ve sanat ynnn arlkl olarak incelendiini gstermektedir. Aa malzemenin zellikleri ile ilgili de kapsaml ve nitelikli almalar yaplmtr. Ancak, malzeme ve yapm tekniinin incelendii ok az sayda alma rneine rastlanlmtr. Gerek bu sanatn yaatlmas, gerekse teknolojik gelimelere uyarlanarak ekonomik sisteme dahil edilmesi bakmndan kndekriyi btn ynleriyle ele alan aratrmalara ihtiya duyulmaktadr. Bu almann amac, farkl aa malzemeler kullanlarak kndekri tekniinde retilen tablalar ile tek paral masif ahap elemanlarn alma miktarlar karlatrlarak retici, tasarmc ve kullanclara malzeme ve yntem seimi hakknda katkda bulunmaktr. 2. MALZEME VE YNTEM (MATERIAL AND METHOD) 2.1. Aa Malzeme ve rneklerinin Hazrlanmas
(Wood Material and Preparation of Samples)

almada, Trkiyede doal olarak yetien akasya (Robinia pseudoacacia L.), armut (Pirus communis L.), kestane (Castanea sativa Mill.), sapsz mee (Quercus petrea Lieble) ve Toros sediri (Cedrus libani A. Rich) odunlarndan hazrlanan rnekler
Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 2, 2008

350

Kndekari Tekniinde Yaplm Ahap Panellerin Boyutsal Deiimlerinin Belirlenmesi

C. Stl ve A. Snmez

kullanlmtr. Deneme panellerinin hazrlanmasnda kullanlan aa malzemeler, Ankara Mobilyaclar Sitesinden rasgele seim yntemi ile temin edilmitir. Aa malzemenin budaksz, ardaksz, byme kusurlar bulunmayan, dzgn lifli ve diri odun ksm olmasna dikkat edilmitir. rneklerin hazrlanmasnda kullanlan aa malzemeler, ilk olarak denge rutubetini %12ye getirmek amac ile iklimlendirme dolabnda 202 C scaklk ve %655 bal nem artlarnda arlka deimez hale gelinceye kadar (6 ay sre ile) bekletilmitir. Daha sonra yaplan mekanik ve makine ilemleriyle gerek boyutlarda (1/1 lekli), yabanc talzvanal kndekri tekniinde 29 mm kalnlk, 317 mm genilik ve 334 mm uzunluunda her aa trnden 2er adet olmak zere toplam 10 (5x2) adet deney rnei (kndekri tabla) hazrlanmtr (ekil 1).

Tablo 1. Kndekri tabla hazrlamada kullanlan elemanlar (The used elements for the preparation of Kndekri
panel)

Tablada kullanlan elemanlar

Omurga tas dolgu paras Uzun D kilitleme kenar tas

Boyutlar Eleman Tabla Toplam says says (Adet) (mm) 220 29x22x107,7 22 19x32x91,5 29x35x334 17 2 2 10 170 20 20 430
4
5 91,

Ksa kenar 29x35x317

Genel Toplam (Adet)

32

ekil 3. dolgu paras (Internal solid wood) 2.2. Deneme Yntemi

(Test Method)

ekil 1. Kndekri tabla (Kndekari panel) rneklerin hazrlanmasnda kullanlan ahap elemanlarn tamamnda, yllk halkalarn tabla yzeyine dik (radyal yn) olmasna zen gsterilmitir. Deneylerde hassas lm yapabilmek iin i dolgu paralarnda ve tablann belli yerlerinde lm noktalar iaretlendikten sonra bu noktalara toplu ine aklmtr. Her bir kndekri tablann hazrlanmasnda kullanlan ahap elemanlarn boyutsal ve saysal zellikleri Tablo 1de, omurga tas ve i dolgu paras ayrntlar ise ekil 2 ve ekil 3te verilmitir.

Boyutsal ve yzeysel alma miktar, genilenme ve daralma lmleri ile belirlenmitir. Denge rutubetinin deimesi deimesiyle kndekri tabla ve i dolgu paralarnda meydana gelen alma (genileme ve daralma) miktarlar, hem kndekri teknii ile yaplm tablann btnnde, hem de tabla iindeki i dolgu paralarnda ayr ayr belirlenmitir. lmler, tabla genelinde genilik ve boy ynnde, tabla iinde bulunan i dolgu paralarnda ise liflere dik ynde ve lifler ynnde nceden iaretlenen noktalar esas alnarak yaplmtr. lmlerde 0,01 mm duyarlkl mikrometrik dijital kumpas kullanlmtr. Daha sonra masif aa malzemede ve kndekri tablalarda meydana gelen genileme ve daralma miktarlar yzeysel (alan) olarak karlatrlmtr. Genileme miktarlarn belirlemede TS 4084de belirtilen esaslara uyulmutur [28]. rnekler, 202 oC scaklk ve %655 bal nemdeki iklimlendirme dolabnda deimez arla ulancaya kadar (yaklak 4 hafta) bekletilerek %12 denge rutubetine ulatrldktan sonra, iaretli noktalar arasndaki mesafe llmtr (L12). Daha sonra, rnekler 202 oC scaklk ve %905 bal nem artlarnda %21 denge rutubetine ulatnda, ayn noktalardan lm yaplarak (L21) genileme yzdeleri ( );

28

29

13

27

L 21 L12 100 L12

L12 : % 120,5 rutubetli l L21 : % 210,5 rutubetli l

10

41

ekil 2. Omurga tas (Keel bar)

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 2, 2008

eitliinden hesaplanmtr.

6 3

351

C. Stl ve A. Snmez

Kndekari Tekniinde Yaplm Ahap Panellerin Boyutsal Deiimlerinin Belirlenmesi

Denge rutubet miktar %12 olan rneklerin yzey alanlar (A12) ve %21 denge rutubetindeki rneklerin yzey alanlar (A21) esas alnarak, yzeysel genileme yzdeleri (y);

A21 A12 y = 100 A12

eitliinden hesaplanmtr.

A12 : % 120,5 rutubetli yzey alan A21 : % 210,5 rutubetli yzey alan

ktnda, Duncan testi ile ortalama deerler arasndaki fark karlatrlmtr. Bylece, denemeye alnan faktrlerin birbirleri arasndaki baar sralamalar, en kk nemli fark (LSD) kritik deerine gre homojenlik gruplarna ayrlmak suretiyle belirlenmitir. Veriler, PC iin yazlm MSTATC paket programnda 0,95 gven dzeyinde deerlendirilmitir. Metin yazmnda Microsoft Word, aritmetik ortalama, standart sapma hesaplamalarnda ve grafik izimlerinde Microsoft Excel, ekil izimlerinde ise AutoCAD programlar kullanlmtr. 3. BULGULAR (RESULTS) 3.1. Genileme Miktar (Swelling Quantity) 3.1.1. Boyutsal genileme miktar
dimensional swelling) (Quantity of

Daralma miktarlar TS 4083de belirtilen esaslara uyularak belirlenmitir [29]. Bu amala, %21 rutubetteki rneklerde iaretli noktalarda, lmler (L21) yapldktan sonra 202 oC scaklk ve %305 bal nem artlarnda %7 denge rutubetine ulatnda, ayn noktalardan lm (L7) yaplarak daralma yzdeleri () aada verilen eitlie gre belirlenmitir.

L 21 L7 100 L 21

L21 : % 210,5 rutubetli l L7 : % 70,5 rutubetli l

Denge rutubet miktar %21 olan rneklerin yzey alanlar (A21) ve %7 denge rutubetindeki rneklerin yzey alanlar (A7) esas alnarak, yzeysel daralma yzdeleri (y);

Boyutsal genileme miktarna aa tr, rnek tipi ve lm ynnn etkisi ile ilgili Varyans analizi sonular Tablo 2de verilmitir. Tablo 2.Boyutsal genileme miktarna aa tr, rnek tipi ve lm ynnn etkisi ile ilgili Varyans analizi sonular (The results of variance analysis related to
effects of wood species, sample type and dimensional swelling quantity) VARYANS S.D Kareler Karele . Topl. r Ort. KAYNAI Aa Tr (A) 4 0,358 0,090 rnek Tipi (B) 1 5,793 5,793 Etkileim (AB) 4 0,086 0,021 lm Yn (C) 1 9,021 9,021 Etkileim (AC) 4 0,209 0,052 Etkileim (BC) 1 9,032 9,032 Etkileim (ABC) 4 0,204 0,051 Hata 60 0,006 0,004 Toplam 79 24,709 measuring direction to
F Deeri P 0,05

y =

A21 A7 100 A21

A21 : % 210,5 rutubetli yzey alan A7 : % 70,5 rutubetli yzey alan

eitliinden hesaplanmtr. Kndekri tabla ve i dolgu paralarnda, denge rutubetlerinin deitirilmesinden sonra, boyutsal deiimler belirlenirken, aa malzemenin almasndan kaynaklanan arplma, eilme, kamburlama ve dzlemsel sapma gibi deformasyonlarn gerekleme durumlar da gzlemsel olarak deerlendirilmitir. 2.3. Verilerin Deerlendirilmesi (Statistical Analysis) Boyutsal genileme ve daralma miktarlarnn istatistiksel deerlendirilmesinde, kndekri tablalarda ve i dolgu paralarnda yaplan lmlerden elde edilen veriler kullanlmtr. Genileme ve daralma miktarna; aa tr, ve rnek tipinin (kndekri tabla, i dolgu paralar) etkilerini belirlemek iin Varyans analizi (ANOVA) kullanlm ve gruplar aras fark nemli

930,64 60188,94 222,57 93723,98 542,68 93835,65 529,93

0,0000* 0,0000* 0,0000* 0,0000* 0,0000* 0,0000* 0,0000*

S.D: Serbestlik Derecesi

* : Fark, 0,05 e gre nemli

Boyutsal genileme miktarna aa tr, rnek tipi ve lm yn ile bunlarn karlkl etkileimleri nemli kmtr (=0,05). Aa trrnek tipilm yn dzeyinde yaplan Duncan testi karlatrma sonular Tablo 3te verilmitir.
Tablo 3e gre, boyutsal genileme miktar (%) en yk-sek armut odunu i dolgu parasnda liflere dik ynde elde edilmitir. Bunu sras ile mee, akasya, kestane ve Toros sediri odunlar i dolgu paralar takip etmitir. (The comparative T. SEDR

Tablo 3. Aa trrnek tipilm yn dzeyinde Duncan testi karlatrma sonular (%)

results of Duncan analysis on the wood speciessample typemeasuring direction) AKASYA ARMUT KESTANE RNEK LME MEE

TP
DOLGU PARASI

YN
Liflere Dik Liflere Paralel

HG

HG

HG

HG

HG

KNDEKR Genilik TABLA Uzunluk

1,523 0,038 0,223 0,225

B I EF EF

1,682 A* 1,292 0,099 GHI 0,154 0,294 E 0,207 0,286 E 0,214 LSD 0,089

C FGH EF EF

1,586 0,139 0,262 0,267

B FGH E E

1,149 0,083 0,194 0,190

D HI EFG EFG

X : Aritmetik ortalama

HG : Homojenlik Grubu

* : En yksek daralma miktar

352

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 2, 2008

Kndekari Tekniinde Yaplm Ahap Panellerin Boyutsal Deiimlerinin Belirlenmesi

C. Stl ve A. Snmez

Burada, btn aa trlerinde lm yn etkisi baskn bir ekilde nemli iken, kndekri tablalarda genilik ve boy yn arasndaki farkn nemsiz kmas dikkat ekmektedir. Bu durum, kndekri tablalarn oluturulmasnda kullanlan aa malzemenin lif ynlerinin artlm olmasndan kaynaklanm olabilir. 3.1.2. Yzeysel genileme miktar (Quantity of surface
swelling)

sediri odunu kndekri tablada elde edilmitir. Oransal karlatrmada, yzeysel daralma miktarlar, i dolgu paralarnda kndekri tablalarnn katndan fazla bulunmutur. Btn aa trlerinde, i dolgu paras ile kndekri tabla yzeysel genileme miktarlar arasndaki byk farkllklarn bulunmas; kndekri tekniinin sistem ierisinde yer alan kinili kendinden tal gemeler sayesinde, almay elimine etmesinden kaynaklanm olabilir. 3.2. Daralma Miktar (Quantity of Shrinkage) 3.2.1. Boyutsal daralma miktar
(Quantity of dimensional shrinkage)

Yzeysel genileme miktarna aa tr ve rnek tipinin etkisi ile ilgili Varyans analizi sonular Tablo 4te verilmitir. Tablo4. Yzeysel genileme miktarna aa tr ve rnek tipinin etkisi ile ilgili Varyans analizi sonular
(The results of variance analysis related to effects of wood species and sample type to surface swelling quantity) VARYANS S.D Kareler Karele F Deeri P 0,05 . Topl. r Ort. KAYNAI Aa Tr (A) 4 0,345 0,0863 1687,2 0,0000* rnek Tipi (B) 1 5,804 5,8040 113580,5 0,0000* Etkileim (AB) 4 0,086 0,0215 421,5 0,0000* Hata 10 0,001 0,0001 Toplam 19 6,235 S.D: Serbestlik Derecesi * : Fark, 0,05 e gre nemli

Boyutsal daralma miktarna aa tr, rnek tipi ve lm ynnn etkisi ile ilgili Varyans analizi sonular Tablo 6da verilmitir. Buna gre, boyutsal daralma miktar (%) en yksek armut odunu i dolgu parasnda liflere dik ynde elde edilmitir. Bunu sras ile mee, akasya, kestane ve Toros sediri odunlar i dolgu paralar takip etmitir. Burada, btn aa trlerinde lm ynnn etkisi, boyutsal genilemede olduu gibi, nemli kmtr. Aa malzemenin, kesi ynne gre farkl oranlarda almasnn, kndekri teknii ile dengelenebildii sylenebilir. Tablo 6. Boyutsal daralma miktarna aa tr, rnek tipi ve lm ynnn etkisi ile ilgili Varyans analizi sonular (The results of variance analysis related to effects of
wood species, sample type and measuring direction to dimensional shrinkage quantity) VARYANS S.D Kareler Karele F Deeri P 0,05 . Topl. r Ort. KAYNAI Aa Tr (A) 4 1,289 0,325 24,819 0,0000* rnek Tipi (B) 1 14,029 14,029 1072,920 0,0000* Etkileim (AB) 4 0,395 0,099 7,552 0,0000* lm Yn (C) 1 19,76 19,760 1511,203 0,0000* Etkileim (AC) 4 0,450 0,112 8,595 0,0000* Etkileim (BC) 1 19,800 19,800 1514,246 0,0000* Etkileim (ABC) 4 0,426 0,106 8,137 0,0000* Hata 60 0,785 0,013 Toplam 79 56,941

Yzeysel genileme miktarna aa tr, rnek tipi ve bu faktrlerin karlkl etkileimleri istatistiksel anlamda nemli kmtr (=0,05). Aa trrnek tipi dzeyinde yaplan Duncan testi karlatrma sonular Tablo 5te, buna ilikin grafik ise ekil 4te verilmitir.
1,80 1,60

Yzeysel Genileme (%) ahah

1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00

Dolgu Paras

Kndekri Tabla

Akasya

Armut

Kestane
Aa Tr

Mee

T. Sediri

S.D: Serbestlik Derecesi

* : Fark, 0,05 e gre nemli

ekil 4. Yzeysel genileme miktar

swelling)

(Quantity of surface

Tablo 5e gre, yzeysel genileme miktar (%) en yksek mee odunu i dolgu parasnda, en dk Toros

Boyutsal daralma miktarna aa tr, rnek tipi ve lm yn ile bunlarn karlkl etkileimleri nemli kmtr (=0,05). Aa trrnek tipilm yn dzeyinde yaplan Duncan testi karlatrma sonular Tablo 7de verilmitir.
(The comparative T. SEDR

Tablo 5. Aa trrnek tipi dzeyinde Duncan testi ve oransal karlatrma sonular (%)
results of Duncan analysis and proportional on the wood speciessample type) AKASYA ARMUT KESTANE

RNEK TP

MEE

HG

HG

HG

HG

HG

DOLGU PARASI (A) KNDEKR TABLA (B) ORAN (A/B)

1,561 0,448 3,483

C H

1,772 A* 1,447 D 0,569 F 0,422 I LSD 1,0209 3,114 3,429

1,727 0,530 3,259

B G

1,233 0,384 3,211

E J

X : Aritmetik ortalama

HG : Homojenlik Grubu

* : En yksek genileme miktar

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 2, 2008

353

C. Stl ve A. Snmez

Kndekari Tekniinde Yaplm Ahap Panellerin Boyutsal Deiimlerinin Belirlenmesi

Tablo 7. Aa trrnek tipilm yn dzeyinde Duncan testi karlatrma sonular (%)

results of Duncan analysis on the wood speciessample typemeasuring direction) AKASYA ARMUT KESTANE RNEK LME MEE

(The comparative T. SEDR

TP
DOLGU PARASI

YN
Liflere Dik Liflere Paralel

HG

HG

HG

HG

HG

KNDEKR Genilik TABLA Uzunluk

2,354 0,062 0,356 0,351

B I EFG EFG

2,616 A* 1,898 0,402 EFG 0,243 0,465 E 0,317 0,454 E 0,325 LSD 0,1605

C FGH EFG EFG

2,397 0,217 0,401 0,411

B GHI EFG EF

1,736 0,131 0,299 0,302

D HI EFGH EFGH

X : Aritmetik ortalama

HG : Homojenlik Grubu

* : En yksek daralma miktar

3.2.2. Yzeysel daralma miktar

shrinkage)

(Quantity of surface

kndekri tekniinde retilen tablalarn daha az altn gstermektedir.

Yzeysel daralma miktarna aa tr ve rnek tipinin etkisi ile ilgili Varyans analizi sonular Tablo 8de, aa trrnek tipi dzeyinde yaplan Duncan testi ve oransal karlatrma sonular Tablo 9da, buna ilikin grafik ise ekil 5te verilmitir.
2,80

3.3. Gzlemsel deerlendirme (Observational

analysis)

Yzeysel Daralma (%) ahah

2,40 2,00 1,60 1,20 0,80 0,40 0,00

Dolgu Paras

Kndekri Tabla

Rutubet deiiklii sonrasnda dzlem yzeyli bir metal plaka zerine yerletirilerek yaplan kontrollerde, kndekri tablalarda arplma olmad gzlenmitir. Ayrca, rutubet kaybeden tablalarda i dolgu paralar ile omurga talar arasnda aralanmalar olumu, bu aralanmalarn geme teknii sayesinde geirgen boluklar eklinde olumad tespit edilmitir (ekil 5). rneklerin rutubet almas durumunda ise ayrlmalarn kapanarak balang konumuna geldii gzlenmitir.

Akasya

Armut

Kestane Aa Tr

Mee

T. Sediri

ekil 5. Yzeysel daralma miktarlar

shrinkage)

(Quantity of surface

Tablo 8.Yzeysel daralma miktarna aa tr ve rnek tipinin etkisi ile ilgili Varyans analizi sonular
(The results of variance analysis related to effects of wood species and sample type to surface shrinkage quantity) VARYANS KAYNAI
Aa Tr (A) rnek Tipi (B) Etkileim (AB) Hata Toplam S.D. Karele r Topl. Kareler Ort. F Deeri P 0,05

Daralma sonunda oluan boluk

4 1 4

0,939 13,190 0,236

0,2348 13,1900 0,0590

3768,21 211718,79 946,01

0,0000 * 0,0000 * 0,0000 *

ekil 5. Daralma sonucunda oluan boluk

the swelling occurrence)

(The gap from

10 0,001 0,0001 19 14,366 S.D: Serbestlik Derecesi * : Fark, 0,05 e gre nemli

3. SONULAR VE NERLER
AND SUGGESTIONS)

(CONCLUSIONS

Yzeysel daralma miktarlar aa tr, rnek tipi ve bu faktrlerin karlkl etkileimlerine gre istatistiksel anlamda nemli bulunmutur (=0,05). Tablo 9a gre, yzeysel daralma miktar (%) en yksek armut odunu i dolgu parasnda, en dk Toros sediri odunu kndekri tablada elde edilmitir. Oransal karlatrmada ise aa trlerinin tamam iin; i dolgu paralarnn yzeysel daralma miktarlar, kndekri tablalarnn katndan fazla bulunmutur. Bu durum,

Higroskopik blgede (%0%28) % 9luk rutubet deiikliinin liflere dik ynde sebep olduu boyutsal ve yzeysel genileme miktarlarna bal kalnarak, i dolgu paralar ile kndekri tablalar karlatrldnda, kndekri tablalar lehine nemli farkllklar grlmtr. Ayrca, i dolgu paralarnn lme ynleri (kesi yn) arasndaki farkllklar nemli iken, kndekri tablalarda genilik ve uzunluk ynleri arasndaki fark nemsiz kmtr. Bu durum, aa malzemenin kesi yn farkllamasnn oluturaca alma farklarnn kndekri teknii ile giderilebileceini gs-

354

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 2, 2008

Kndekari Tekniinde Yaplm Ahap Panellerin Boyutsal Deiimlerinin Belirlenmesi

C. Stl ve A. Snmez (The comparative T. SEDR

Tablo 9.Aa trrnek tipi dzeyinde Duncan testi ve oransal karlatrma sonular (%)
results of Duncan analysis and proportional on the wood speciessample type) AKASYA ARMUT

RNEK TP

KESTANE

MEE

HG

HG

HG

HG

HG

DOLGU PARASI (A) KNDEKR TABLA (B) ORAN (A/B)

2,412 0,707 3,412

C H

2,764 A* 2,136 D 0,910 F 0,641 I LSD 0,0209 3,037 3,332

2,609 0,810 3,321

B G

1,865 0,600 3,108

E J

X : Aritmetik ortalama

HG : Homojenlik Grubu

* : En yksek daralma miktar

termektedir. Dier taraftan, i dolgu paralarndaki yzey genileme miktarlar (%), kndekri tablalarla oransal olarak karlatrldnda, fark kattan fazladr. Bu durum, kndekri tekniinin en nemli zellii olan, aa malzemenin almas esnasnda meydana gelen boyutsal deiimleri, sistemin konstrksiyonunda uygulanan kiniligemeler ile dengelemi olmasndan kaynaklanm olabilir. dolgu paralarnda % 14lk rutubet deiiklii sonucu liflere dik ynde meydana gelen boyutsal ve yzeysel daralma miktarlar da (%), genileme ile paralellik gstererek, kndekri tablalarn stnl eklinde gereklemitir. Yaplan gzlemsel deerlendirmelerde, kndekri tablalarda rutubet deiikliine bal olarak dzlemsel sapma, eilme ve kamburlama gibi deformasyonlarn meydana gelmedii belirlenmitir. Halbuki, higroskopik blgede rutubet deiikliinin aa malzemede almaya sebep olduu ve bunun sonucunda arplma, eilme, kamburlama gibi deformasyonlarn olutuu bilinmektedir [13, 14]. Bu deformasyonlarn kndekri tablalarda olumamasnn sebebi, tablalar meydana getiren paralarn kk lekli oluu ve bu paralarn birbirine gemeli olarak birletirilmesi sayesinde i gerilmelerin en aza indirgenmesidir. Sonulara gre, kndekri teknii, tabla haline getirilen aa malzemenin almasnn etkilerini azaltarak, deformasyonlar azaltc etki yapt gibi, rn haline getirilen aa malzemenin, deiik ynlerde farkl almasn da btn ierisinde elimine etmektedir. Bu zelliin, etkin bir ekilde kullanlabilmesi iin kndekri tekniinde retim yaplrken, i dolgu paralaryla bunlar evreleyen omurga talar arasnda, aa tr ve rutubet farkllklarna gre farkl miktarlarda gerekleen alma iin tolerans verilmelidir. Bu tolerans, retim aamasnda belirlenmeli ve nesnenin, rn halinde kullanlaca yerin iklim koullar gz nnde tutularak aa malzemede yarataca rutubet deiikliine gre hesaplanmaldr. Bu hususlar dikkate alndnda, geni yzeyli ahap tablalar oluturulurken, almay azaltc etkisi ve kesi ynlerine gre farkl alma miktarlarn dengelemesi avantajn salayan kndekri tekniinin kullanlmas nerilebilir. TEEKKR (ACKNOWLEDGEMENTS) Bu alma, Gazi niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) kapsamnda desteklenmitir (07/2001-28). Gazi niversitesi yetkililerine ve birim alanlarna katklarndan dolay teekkr ederiz.

KAYNAKLAR (REFERENCES) 1. Stl, C., Baz Yerli Aa Trlerinin Kndekri Yapmnda Kullanm mknlar, Doktora Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 2-3, 2004. 2. Szen, M., Tanyeli, U, Sanat Kavramlar ve Terimleri Szl, Byk Fikir Kitaplar Dizisi 71, Remzi Kitabevi, stanbul, 145, 1986. 3. dekan, A., Eczacba sanat Ansiklopedisi, Cilt 2, YapEndstri Merkezi, stanbul, 10781079, 1997. 4. Tufani, A., Sanat Terimleri Szl, Toplum Yaynevi, Yayn No 3, Ankara, 7677, 1980. 5. Derleme Szl, Cilt 8, 2. Bask, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Ankara, 30363037, 1993. 6. Develliolu F., OsmanlcaTrke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, Ankara, 535, 1996. 7. Arseven, C. E., Sanat Ansiklopedisi, Milli Eitim Bakanl, Cilt 3, stanbul, 11931195, (1998). 8. Trke Szlk, Cilt 2, Trk Dil Kurumu, Ankara, 1438, 1998. 9. Toparl, R., Ahmet Vefik Paa, Lehei Osmn, TDK, Ankara, 260, 2000. 10.Ersoy, A., 15. Yzyl Osmanl Aa ilii, Marmara niv. Atatrk Et. Fak., Yayn No 14, stanbul, 1, 1993. 11. Demiriz, Y., slm Sanatnda Geometrik Ssleme: Bir Envanter Denemesi, Lebib Yalkn Yay. A.., stanbul, 59, 2000. 12. Fatery, K. F., Williamson, T. G., Adhesives, Wood Engineering and Condruction, Fatery, K. F., Williamson, McCRAWHILL, INC., New York, 139, 1997. 13. rs, Y., Keskin, H., Aa Malzeme Bilgisi, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanl (KOSGEB), Ankara, 6165, 2001. 14. Kurtolu, A., Aa Malzeme Yzey lemleri, 1: Cilt, stanbul niv. Orman Fakltesi, niv. Yayn No: 4262, Fak. Yayn No: 463, stanbul, 157163, 2000. 15. Stl, C., Snmez, A., Deiik Koruyucular ile lem Grm Baz Yerli Aalarda UV Inlarnn Renk Deitirici Etkisi Gazi niv. Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 21, No: 1, Sayfa 151-159, 2006. 16. Bykanga, M., Kndekri ve Konyada Yaayan Kndekrlar Trk Dnyas Kltr ve

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 2, 2008

355

C. Stl ve A. Snmez

Kndekari Tekniinde Yaplm Ahap Panellerin Boyutsal Deiimlerinin Belirlenmesi

Sanat Sempozyumu, Isparta S.D.., 245248 (2000). 17. gel, B., Seluklu Devri Anadolu Aa ilii Hakknda Notlar, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yllk Aratrmalar Dergisi 1 (5): 199235, 1957. 18. zdemir, F., Kndekri Tekniinin Dekorasyonda Uygulamas, 1. Ulusal Mobilya Kongresi, Ankara, 427434, 1999. 19. ney, G., Beylikler Devri Ahap Sanat XIV ve XV. yzyl (13001453), Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 3334, 1989. 20. Snmez, A., Stl, C., Kndekari: Its Importance In Turkish Wooden Art and Detection Of Construction Technique Dokuz Eylul University, Fine Arts Faculty of Traditional Arts Department International Symposium of Tradtional Arts, zmir, Volume: 1, Page: 1-10, 16-18 November 2006. 21. Barta, H. ., Seluklu Ahap iliinden Baz rnekler ve Tannmam Birka Para zerine, 12. Milli Seluklu Kltr ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Seluk niversitesi Seluklu Aratrmalar Merkezi, Konya, 87108, 1993. 22. Barta, H. ., Trk El Sanatlar Geniletilmi kinci Bask, Kltr Bakanl, Yayn No: 2168, Sanat Eserleri Dizisi:192, Ankara, 3738, 1998. 23. Bozer, R., XV. Yzyl Ortasna Kadar Anadolu Trk Sanatnda Ahap Kaplar, Doktora Tezi, Ankara niv. Sosyal Bil. Enst., Ankara 1930, 273, 1992. 24. ney, G., Anadolu Seluklu ve Beylikler Devri Ahap Teknikleri, Sanat Tarihi Yll III, stanbul, 137, 19691970. 25. Keskin, H., Lamine Masif Aa Malzemelerin Teknolojik zellikleri ve Aaileri Endstrisinde Kullanm mknlar, Doktora Tezi, Gazi niv. Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 49 58, 2001. 26. Yksel, M., Trk Ahap Sanatnda Gerek Ve Taklit Kndekri Elemanlarnn Fiziksel Performanslarnn Karlatrlmas, Yksek Lisans Tezi, Gazi niv. Fen Bilimleri Enstits, Ankara 9799, 2002. 27. TS 2471, Odunda Fiziksel ve Mekaniksel Deneyler in Rutubet Miktar Tayini, TSE Standard, Ankara, 1976. 28. TS 4084, Odunda Radyal ve Teet Dorultuda Daralmann Tayini, TSE Standard, Ankara , 1983. 29. TS 4083, Odunda Radyal ve Teet Dorultuda Genilemenin Tayini, TSE Standard, Ankara, 1983.

356

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 2, 2008