Ortaa Avrupa Tarihi (TAR 244)

Konu: Ge Ortaa Avrupasnn (II. Feodal a) Siyasi Tasla Dnemin Siyasi Hayatn Etkileyen Belli Bal Olaylar ve Bu Dnemde Avrupann Ekonomik Kltrel ve Sosyal Tablosu: 1. Hristyanln Avrupann her tarafnda yaylmas: 596da Byk Gregorius tarafndan gnderilen Augustin misyonunun rahipleri, kendilerinden nce rlandal Kelt rahipler tarafndan balatlm hareketi hzlandrmtr. VII. yzylda Tarsuslu Saint Theodorius ve arkada Hadrianus beraberlerinde getirdikleri dine, Yunan-Roma geleneklerini de eklemilerdir. Hristiyanln yaylmasyla rlandada ksmen yeni bir kltr gelimeye balamtr. Ayn ekilde 1000li yllardan itibaren skandinavyada yaayan toplumlarn da Hristiyanl benimsemilerdir. 2. Avrupann da doru yaylmasnn balca sebepleri: IX. yzylda Charlemagnenn kurduu imparatorluk kmtr. XI. yzyldan itibaren balayan Hristiyanlaan gebe toplumlarnn yerleik hayata gemesi, Avrupada nfus art, buna bal olarak yeni tarm alanlarnn almas, yeni tarm teknikleri ve aletlerinin kullanlmas, retimin artmasna yol amtr. 3. Byk Britanyada: Gallerin ve rlandann 1171de Angel-Norman valyeleri tarafndan zapt. ngiliz hkmeti tarafndan Magna Kartann kabul. 4. Almanya, Heinrichin olu I. Otto dneminde artk Cermenler imparatorluk haline gelmitir. Bu dnemden sonra Alman krallar kendilerini arlmann meru varisi ilan ediyorlar. Alman krallar Avrupann tartmasz en gl krallaryd. Tabii btn krallklarn ilham kayna Roma idi. Artk papalk ile Alman mparatorluu arasnda mcadele balamtr. Ortaa Avrupasnn artk evrensel ihtiraslar olan tek bir hkmdarn basks altna girmeyeceini ortaya koymutur. Bu mcadele esnasnda, Hristiyan Avrupann taban olan Roma mparatorluunu diriltmeye ynelik Karolenj dnn artk yok olduu kesinlik kazanmtr. 5. Klasik Ortaa diyebileceimiz X. yzyldan sonra byk imparatorluklardan ziyade siyasi g ve otorite kilise ile feodal beyler arasnda blnmtr. Byk krallklarn etkisi kaybolmutur. 6. KLSE: Ortaan en etkin kurumudur. Ruhani meclisler ynetim asndan ok nemlidir. Piskopos atamalar vastasyla tm yerlerin ynetimini kontrol altna almak istemitir. Hal Seferlerini balatmtr. Hristiyanlk, krallklara blnmtr.

Manstr hayat Avrupann her tarafna yaylmtr (Umberto Eco, Gln Ad). Kilisenin en nemli fonksiyonu antik eserleri muhafaza etmesi olmutur. 7. VALYELK: 8. Charles Martel btn eitim kurumlarna byk darbe indirmitir, Pepin babasnn yerine getiinde, btn aristokrasi ve doal olarak btn halk, bizzat kendisinin olduu gibi okuma yazmadan yoksundu. Artk rahp ile okuma yazma bilenin eanlaml olduu bir dneme girilmitir. Bunun sonucu olarak da hemen hemen hi kimsenin Latinceyi anlamad bir krallkta, bu dili birok yzyl boyunca ynetim dili haline getiren Kilisenin nemi ortaya kmaktadr. Dinsel bir kast, devleti kendi etkisi altna almtr. niversitelerin Ortaya kmas 9. spanyada slm Medeniyeti: lk defa ber Yarmadasna Mslmanlar Tark b. Ziyad dneminde ayak basmlardr. Daha sonra Mslmanlar Fransa ilerine kadar ilerlememilerdir. 732 Puvatya Savanda Charles Martel, slm Ordularn durdurmutur. Bilim tarihileri iki byk istildan bahsederler: spanyada 1492de yaplan ve 1258 ylnda Moollarn Badad yamalamas. (Bilim Tarihinde Fuat Sezgin Hocann yeri.) 10. Henri Pirennenin tezleri:1 Mslmanlarn btn Akdeniz Dnyasna hkim olmas, Avrupay ie kapanmaya ve tarm toplumu haline gelmeye zorlamtr. Deniz kapanmtr, ticaret son derece snrl alanlarda gerekletirilmitir. Ortada yalnzca topran yegne zenginlik olduu ve menkul deerlerin dolamnn en aza indii bir imparatorluk vardr. slamiyet VIII. yzyl boyunca, Bizans donanmasnn Bat denizciliini koruyamad her yerde denizi Hristiyan gemicilerine kapatmtr. Ayn ekilde Hal Seferleri ile balayan hareket ile Avrupallar tekrar d dnyaya almlardr. Kentlerin ykselie gemesi ve ekonmik alan olrak yeni kentlerin doduunu gzlemliyoruz. zellikle Kuzeydeki lkeler, ve alak lkeler (Belika, Hollanda gibi) deniz ticareti sayesinde zenginlemitir. 11. EKONOMK YAPI: Feodal Avrupa ekonomik ynden topraa bal idi. Bugn, her ne kadar kyllerin says ve Avrupa zerinde etkisi byk lde azalm olsa da, krsal ekonomi yine temel bir faktr olma zelliini korumakta ve Avrupa Topluluunun nndeki en zorlu sorunlardan birini oluturmaktadr. slamn gc byk ehirlerde, grkemli saraylarda, uzun ulam gzergahlarnda teekkl etmiken, Bat baat olarak tarma dayal, manastrlar evresinde feodal bir toplum
1

Roma mparatorluunn yklndan XIV. yzyln ortalarna kadar Bat Avrupa tarihinin

ekonomik geliimini daha ok kurumlarn evrimini ele alarak inceleyen nc bir tarihidir. 2

oluturmutur. Topran her ey, ticaretin ise hibir ey olduu bat Avrupa ile yalnzca ticaretle yaayan ve topraksz bir kent olan Venedik arasnda var olan ztlktan daha arpcs dnlemez. 12. TCARET: En nemli tiacari metalar: Altn, gm, kle ve baharat. Yahudi tccarlar VIII. yzylda dahi ticari faaliyetlerde zellikle uluslarars ticarette ok aktiftirler. (Henri Pirenne, Yahudi ve Frizyallarn dnda, bu dnemde adna tccar denebilecek kimse bulunmamaktadr Yahudi ve tccar eanlaml terimler haline dnmlerdir., s. 302.) 13. KRAL: Ona ait her ey kutsald. Onun yasalarn stne kmasna, dmanlarnn gzlerini oydurtmasna veya kral kar alkma olduu bahanesiyle msadereye girimesine kimse itiraz etmemekteydi. Hesap verecei hibir ey veya kimse yoktu. Onun gcne en fazla benzeyeni Bizans mparatorluununkiydi. Kral kralln en byk toprak sahibidir. Kral kilisede kutsanyordu. 14. DL: Mslmanlarn spanyay fethetmesinden sonra Latince etkisini kaybederek Arapa yaylmaya balamtr. 15. klim deiikliklerinin meydana gelmesi: Avrupada 900 ile 1300 tarihleri arasnda, ortalama scaklkta bir veya iki derecelik art ve nem oranlarnda tahl ekimine uygun bir dle birlikte elverili iklim koullar egemen olmutur. 16. Nfus Artlar: 1330-1340l yllarda Avrupann nfusu 80 milyon civarnda idi. 1347deki byk veba salgnnda 25 milyondan fazla insan ld. 17. Tccar devletlerin ortaya k: Venedik, Cenova, Pisa Cumhuriyetleri. 18. Para kullanmnn artmas, ticari faaliyetlerin artnn en nemli kantdr. Karolenj para reformuna kadar btn Hristiyan Avrupa iin tek bir parasal sistem, yani Romal ve Akdenzli bir sistem vardysa, imdi her biri zel bir ekonomik alam tekabl eden iki sistem ortaya kmtr: Bizansl ve Karolenj; Doulu ve Batl. 19. Bilim alannda tercme faaliyetlerinin hz kazanmas, antik metinler zerinde kafa yormaya balanlmas, bunda din olgusuna kar olan bak nemlidir. Dine ve znde kilisenin uygulamalarna kar tepki. Klasik metinler -daha ok Arapadan olmak zere- Latinceye tercme edildi. Ge XIX. yzyl ve erken XX. yzyln byk tarihileri kendilerini ncelikle Avrupa lkelerinin tolumsal, hukuki ve siyasi gelimelerine hasrettiler; yle ki iki dnya savann arasna dek slamn Bat dncesinin gelimesine katksn ve slamn Bat toplumuna komuluunun etkisini anlama ynnde ciddi bir aba ya kasten ya da bilmeyerek gsterilmedi. Bunun eitli sebepleri vardr: ncelikle slm hakknda bilgi edinilmesi zor, gizlilik, nyarg ve 3

bilgi kirlenmesinden korkulmas gibi renmeme ve bilmemeye ynelik kuvvetli arzu. kinci olarak ise, linguistik ve edebi bilgi olmakszn zlemeyen, hatta yaklalamayan tarihi bir problem ortaya kt. Richard W. Southern, Ortaa Avrupasnda slam Algs, s. 17: Pek ok ey kaybolduundan, ok net sylenemese de slm lkelerinin IX, X ve XI yzyllarda Ortaa Hristiyanlnn XIV. yzyldan nce retmi olduundan ok daha fazla ve ok daha eitli ilmi eserler rettii kesindir.s. 18 Kadim dnya birbirinden ayr paralara blndnde slam, Grek bilimi ve felsefesinin ba mirass oldu, buna karlk barbar Bat Roma yaznyla kald. s. 22 Orta a slamn Altn a idi. Her trl akademik faaliyet alannda Batnn mutlak bir hakimiyet ve stnl kabul edildi. * Romallar yemeklerini geleneksel olarak bir sedirin zerinde uzanarak yerlerdi. Yemek masas Ortaada ortaya kmtr. SONU Ortaadan XII. yzyla kadar devam eden kltr Karolenj damgas tamtr. Siyasal birlik yok olduktan sonra bile uluslararas bir kltr birlii varolmaya devam etmitir. Ayn ekilde V. yzylda Batda barbar krallar tarafndan kurulan devletler, tpk Fransa, Almanya ve talyann Karolenj damgasn tadklar gibi, Roma damgasn muhafaza etmilerdir. Roma Kltr Batda herhalkrda bir ekilde etkisini srdrmeye devam etmitir. Cermen stilalar bile ne antik kltrn ne de Roma kltrnn devamna son verebilmitir. Antik gelenekten kopmamm nedeni, slmiyetin beklenmeyen ve hzl ilerlemesi olmutur. Bu yaylmann sonucunda Dou ve Bat kesin olarak birbirinden ayrlmlar, Akdeniz birlii sona ermitir. Eskiden Batnn bir paras olan spanya ve Afrika gibi lkeler, artk Badadn yrngesindedir. Papalk Mslmanlarla mcadeleye younlaarak Romay koruyamayacak hale gelen Bizans mparatorluunu ter etmitir. Tartma Meseleleri: 1. Avrupada Feodal Yapnn Ortaya kmasn Hazrlayan Sebepler Nelerdir? 2. Feodal Dzen nasl bir geliim seyri takip etmitir? Dersin Ana Kaynaklar: Marc Bloch, Feodal Toplum, ev. Mehmet Ali Klbay, Gece Yaynlar, Ankara 1993, s. 74-77.

Ortaa Avrupas, letiim Atlasl Byk Uygarlklar Ansiklopedisi, stanbul 1988, s. 82-101. Muammer Gl, Orta a Avrupa Tarihi, Bilge Kltr Sanat Yaynlar, stanbul 2009, s. 119-143.

lve Okumalar: Jacop Burckhardt, talyada Rnesans Kltr, 2 Cilt, ev. Bekir Stk Baykal, Maarif Vekleti Yaynlar (Milli Eitim Bakanl Hasan li Ycel Klasikleri), Ankara Tarihsiz. Jasques Le Goff, Avrupann Douu, ev. Timuin Binder, Avrupay Kurmak Dizisi, stanbul 2008, s. 59-115. Henri Pirenne, Hz. Muhammed ve Charlemagne, ev. Mehmet Ali Klbay, mge Kitabevi, 2. Bask, Ankara 2006, s. 275-330. Henri Pirenne, Ortaa Kentleri Kkenleri ve Ticaretin Canlanmas, ev. adan Karadeniz, letiim Yaynlar, 4. Bask, stanbul 1994, s. 49-177. Henri Pirenne, Ortaa Avrupasnn Ekonomik ve Sosyal Tarihi, ev. Uygur Kocabaolu, Alan Yaynclk, stanbul 1983, s. 20-51. Carl Stephonson, Medieval History Europe from the Fourth to the Sixteenth Century, London 1935, s 251-319. Richard W. Southern, Orta a Avrupasnda slam Algs, ev. Ahmet Aydoan, Yneli Yaynlar, stanbul 2000. Johan Huizinga, Ortaan Gnbatm, ev. Mehmet Ali Klbay, mge Kitabevi, Ankara 1997.