Professional Documents
Culture Documents
SENKRON GENERATRLER
Senkron makina, elektromknatsl veya kk glerde olduu gibi, mknatsl bir endktr ile bir veya ok fazl alternatif akm sargl endvisi bulunan, sabit bir senkron hzla dnen, motor veya generatr olarak alabilen bir alternatif akm makinasdr. Senkron makinada enerji dnm iin gerek ve yeter art makinann rotorunun senkron hzda dnmesidir.
Ns= 60 X f P
f : Stator gerilim frekans P : ift kutup says Ns: Devir Says
SENKRON GENERATRLER
Senkron makina elektromiknatisli veya ok kk glerde olduu gibi, sabit mknatsl bir endktr (Rotor) ile bir veya ok fazli alternatif akim sargl endvisi bulunan, sabit bir senkron hzla dnen motor veya generatr olarak aliabilen bir alternetif akim makinasdr. Baska bir deyimle mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dnstren elektrik makinalaridir.
Synchronous Machines
Generator
Exciter
View of a two-pole round rotor generator and exciter.
Senkron Generatr
Alternatrler genel olarak iki tipte yaplrlar. I. Endvisi (Statoru) dnen, endktr (Rotoru) sabit olan alternatrler 2. Endvisi(Statoru) sabit, endktr (Rotoru) dnen alternatrler
Statoru dnen tip alternatrler kk gte yaplrlar. nk dnen statordan akm, bileziklere srtnen fralarla alndndan, byk akmlar iin bilezikleri ve fralar bytmek icap eder. Buda belirli bir snra kadar yapilabilir.
Stator
Senkron makinann durgun ksmdr. Genaratr almada gerilimin endklendii yerdir. Bu yzden statora endvi de denir. Yap ve sarglarn yerleimi asndan asenkron makinann statoru ile ayn yapdadr.
Statoru sabit, rotoru dnen alternatrler yksek gerilimli ve byk gl olarak yaplrlar. Bu alternatrler k gerilimleri 6.300-10.500-13.800-14.400-20.000 ve 24.000 volta kadar gerilimlerde imal etmek mmkndr. Bu alternatrler 20 000 KW, 40 000 KW, 100 000 KW, 200 000 KW, 400 000 KW ve 700 000 KW glerde yaplmaktadr.
Synchronous Machines
Metal frame
Insulated copper bars are placed in the slots to form the three-phase winding
ROTOR
Uyartm sarglarn tayan ksma endktr (Rotor) denir. Byk gl alternatrlerde endktr dner ekilde yapldndan bu ksma rotor denmektedir. Rotor kutuplar manyetik sahay meydana getirir.
ROTOR
Alak devirli senkron makinelerde kutup tekerlei, ekil de olduu gibi, kk kutuplu olarak
Yksek devirli senkron makinelerde da kutup tekerlei ekil de olduu gibi,dolu kutuplu veya yuvarlak rotorlu olarak yaplr.
F is in h
P hase Winding
Start
N
Start
S
Start
F is in h
AVANTAJI: Stator ile rotor arasndaki hava boluu ayarlanabilir olmas , magnetik alann dalmn kolaylatrr. Bu ekilde sinusoidal dalga elde edilebilir.Dezavantaj ise dk hzlarda kullanlabilirler ve pahallardr.
Generatrlerde hava araligindaki magnetik ak dagls kutup ekillerine baglidir.Kutuplarla endvi arasindaki hava aral kutup yzeyi boyunca ayn ise ekildeki grlen emk elde edilir. Bu emk.'nin sins egrisinden olduka farkli oldugu grlmektedir.
kntl kutuplar ile endvi arasndaki hava aral kutup yzeyi boyunca ayn degilse bu aknn olusturdugu emk.'nin, sekli, Slayttaki gibidir. Burada hava araligi kutuplann ortasinda az, ulara dogrudaha fazladir. Bu sekilde kutuplar olan altematderde endklenen emk. sins egrisine ok yakindir. Alternatrlerde hava araligi 5 mm den 5 cm ye kadar olabilir.)
Start
Start
Finish
Finish
Start
Rotor
kk kutuplu rotorlara gre daha ucuzdurlar. Dizayn nedeni ile dinamik balans rahatlkla elde edilebilir.Yksek hzda dnen yerlerde kullanlr. Hava boluunun dzgn ve esit olmas nedeni ile doal bir sinusoidal dalga elde etmek zordur.
Synchronous Machines
Stator of a large salient pole hydro generator; inset shows the insulated conductors and spacers.
Alak devirli senkron makinelerde kutup says ok ve kutup tekerlei ap byktr. Su santral generatrleri ve dizel veya pistonlu buhar makineleri ile tahrik edilen senkron generatrler kk kutupludurlar. Yuvarlak rotorlu senkron makinelerde kutup says ekseriya 2 ve 4 ve seyrek olarak 6 olup, kutup tekerlei ap kk ve fakat rotor boyu uzundur.
ok byk gteki kk ve yuvarlak rotorlu senkron makinalarn boyutlar hakknda aadaki deerler bir fikir verebilir. 25 yl ncesine kadar su santralleri generatrleri iin snr gleri olarak aadaki deerler mmkn grlmekte idi.
Kaplan trbini ile tahrik olunan emsiye tipi dik eksenli senkron generatrler iin snr gc olarak 260 MVA, devir says 83 dev/dak. ve rotor ap 14 m mmkn grlmekte idi. Byle bir generatrn ambalman devir says, yani ani olarak zerindeki nominal ykn kalkmas halinde grubun kaca en byk devir says nominal devir saysnn % 250 dir.
Francis trbini ile tahrik edilen dikey eksenli senkron generatrler iin snr gc olarak 400 MVA, devir says 107 dev/dak ve rotor ap 14 m mmkn grlmekte idi ve byle bir generatrde ambalman devir says % 180 dir. Bugn 590 MVA gcnde, devir says 93,8 dev/dak ve rotor ap 16,1 m olan emsiye tipi su santral generatr imal edilmi durumdadr.
Pelton trbini ile tahrik olunan yatay eksenli senkron generatrler iin snr gc olarak 120 MVA, devir says 500 dev/dak. ve rotor ap 3 m mmkn grlmekte idi ve byle bir generatrn ambalman devir says % 180 dir. Yuvarlak rotorlu senkron generatrlerin snr glerinde ok sratli gelimeler olmu ve bugn 1500 MVA lk turbo alternatrler imal edilmektedir.
PRINCIPLES OF OPERATION
MOTOR TORQUE IS ESTABLISHED AS PER THE LORENTZ FORCE LAW
IL
IL B
v BL
Generatrlerin ikaz, doru akmla (DC) yaplr. kaz gerilimleri 125-250 veya 500V olabilir. Generatrlerde ikaz devresi kutuplar zerine sarlan sarglardan oluur. Kutuplar hareketli olduundan bu sarglara DC'in uygulanmas rotor mili zerinde bulunan iki adet bilezik ve bu bileziklere srtnen fralar yardm ile gerekleir. Generatrlerin her eit yk durumunda, gerilimlerinin sabit tutulabilmesi iin, ikaz dinamolarnn ayar snrlar mmkn olduu nispette geni olmaldr.
Bota alan bir alternatrden normal u gerilimini alabilmek iin verilen ikaz (uyartim) akimi Ifo ise generatr tam yknde yklendiginde ularinda normal gerilimi alabilmek iin gerekli olan ikaz akimi, bostaki ikaz akiminin iki kati (2Ifo, 3Ifo) olabilir. Generatrn zerindeki yk kapasitif olduunda normal u gerilimini elde edebilmek iin gerekli olan ikaz akm, generatrn botaki ikaz akmndan kk olur.
Time : t = 60 sec Red phase = +86.6 V Yellow Phase = -86.6 V Blue Phase = 0 V
Time : t = 120 sec Red phase = +86.6 V Yellow Phase = 0 V Blue Phase = -86.6 V
Time : t = 150 sec Red phase = +50 V Yellow Phase = +50 V Blue Phase = -100 V
Time : t = 180 sec Red phase = 0 V Yellow Phase = +86.6 V Blue Phase = -86.6 V
Time : t = 210 sec Red phase = -50 V Yellow Phase = +100 V Blue Phase = -50 V
Time : t = 240 sec Red phase = -86.6 V Yellow Phase = +86.6 V Blue Phase = 0 V
S Time : t = 270 sec Red phase = -100 V Yellow Phase = +50 V Blue Phase = +50 V
Time : t = 300 sec Red phase = -86.6 V Yellow Phase = 0 V Blue Phase = +86.6 V
S N
Time : t = 330 sec Red phase = -50 V Yellow Phase = -50 V Blue Phase = +100 V
Time : t = 360 sec Red phase = 0 V Yellow Phase = -86.6 V Blue Phase = +86.6 V
KAZ SSTEM
Senkron generatrlerde rotor ikaz akimi ve rotor uyarina sargisinin dogru akm asagidaki dzenler ile saglanir. 1- Senkron generatrnn mili zerine bir DC generatr baglanir. Bu generatre ikaz generatr yada pilot ikaz generatr denir. DC generatrnn u gerilimi senkron generatrn rotor kutup sargilarina uygulanir ve bylece ikaz (uyarma) akm elde edilmi olur. Gerilim kontrolu, ikaz generatrnn ikaz akmn kontrol ederek yaplr.
KAZ SSTEM
2- Senkron generatrnn mili zerine bagli bir ikaz generatr olmayp senkron generatrnn uyarma gerilimi ya mevcut bir doru gerilim kaynandan yada balanan yari iletken dogrultucularla (Diyot,Tristr gibi) Alternatif gerilim dogrultularak elde edilir ve kutup sarglarna uygulanir.
rnek
5- Keban:I generatrlerinde uygulanan uyarma sistemi ise generatr mili zerine 15 KVA gcnde sabit miknatisli fazli senkron generatr, (uyarma generatr yada pilot generatr) 600 KW gcnde'de DC generatr (Ana ikaz generatr)baglanmistir. Pilot alternatrn senkron hizda (166.6 devirde) dndg zaman retmis oldugu 220 V. AC. kpr tristr devresinde dogrultularak, ana ikaz generatrnn kutup sargilarini besler. Ana ikaz generatrnn rotoru sabit statoru dnerli olarak yapilmistir.
Endviye manyetik alanla endklenen gerilim kollektrlerden firalar vasitasi ile bileziklere, bileziklerdende uyarma kutup sargilarina uygulanir. Bu tip ikaz sistemine dinamik ikaz sistemi denir.
Enterkonekte sisteminin beslenmesinde veya mnferid bir blgenin beslenmesinde, alternatr ularindaki gerilimin daima sabit bir kiymette tutulabilmesi, hem alternatrn hemde alternatrn besledigi sistem zerindeki alclarn ve bilhassa endstri tesislerinin rantabilitesi bakimindan luzumlu grlen bir husustur.
Gerilim Reglatrleri
Alternatr zerindeki ykn degismesi suretile ortaya ikacak durum alternatr ularindaki gerilimin degismesine sebep olur. Uyartim akiminin her yk durumunda ayarlanmasi el ile istenilen abuklukta ve dogrulukta yaplamaz. Bu nedenler, generatrler gerilim Reglatrleri ile donatilmislardir. esitli yk deisikliinde reglatr alternatrn uyartim akmn sratli olarak otomatik ayarlayip alternatr ularindaki gerilimin normal degerde sabit kalmasini temin eder.kazn otomatik olarak ayarlanmasi iin esitli tip reglatrler gelistirilmistir.
Bir enterkonnekte sistemde ykn bykl her zaman ayn deildir. Yk arttka almakta olan generatrlere, baka generatrler paralel balanarak artan yk karlamalar salanr. Bir generatrn, enterkonnekte sistemde enerji retmekte olan dier generatrler ile birlikte alabilmesi iin salamas gereken mecburi artlar vardr.Paralel balama ve Koullar;
Koruma Rleleri
Seici bir koruma olmadan gnmzde bir g sisteminin iletilmesi mmkndegildir. Koruma rlelerinin uygulanmasiyla, g sisteminin herhangi bir noktasinda olusan ariza belirlenir ve arizali blm sistemden ayrilir. Arizali blm sisteme bagli kaldiginda asagida belirtilen ana etken nedeniyle sistemin bir blm yada tm tehlikeye dser.
1) Generatrlerin senkronizasyon kosullarini kaybetmeleri ve sistemden kopmalari. 2) Arizali blmn hasar grmesi. 3) Arizasiz blmn hasar grmesi.
Korumann Amac
Kisaca korumanin amaci kesicilerle birlikte g sisteminin her tip arzadan hzla temizlenmesini saglamaktir. Rle uygulamasnn genel amac, g sistemini koruma blmlerine ayirmak ve arizalarda en az miktarda sistem parasn ana g sisteminden ayirarak uygun korumayi saglamaktir. Koruma blmleri sunlardir. 1. 2. 3. 4. Generatrler Transformatrler ve fiderler Baralar Enerji nakil hatlari
Generatr Korumalar
Generatr korumalarina girmeden nce arzalarn kaynaklandklar noktalari ve etkilerini kisaca grelim.
Stator Arzalar Rotor Arzalar Mekanik Arzalar D Arzalar
Stator Arzalar
Stator arizalari ana akm tasyan iletkenlerle ilgili olduundan en ksa zamanda temizlenmelidir. Bu arizalar stator yalitiminin bozulmasi sonucu, sargitoprak ve sarim ksa devresi eklinde oluurlar. Bu tr arzalarda arza noktasindaki byk s olumas sonucu hasar fazladr ve onarm uzun zaman ve ok harcamaya neden olur. Toprak arizalarini snrlamak iin en genel uygulama topraklama direnci kullanmaktir. Sarglar aras ve sarglardaki sarm ksa devresi, toprak arizalarina gre daha az olusurlar.
Rotor Arzalar
Rotor arzalar, sarg yaltm zerindeki ar termik ve mekanik zorlanma sonucu, sarg-toprak yada sarm ksa devresi eklinde oluur. Normal olarak rotor sargs topraksz alistrldndan tek bir toprak arzas, arza akmna neden olmaz. Ikinci bir toprak arzasi sargnn bir blmn kisa devre edeceginden simetrik olmayan bir besleme oluur ve rotorda dengesiz kuvvet doar. Byle bir kuvvet yataklarda byk basn ve saft distorsiyonu olusturur.
Mekanik Arzalar
Dikkate alnmas gereken mekanik arzalar hz, ikaz sisteminin devre d kalmasi ve vakum zetlenebilir.
D Arzalar
Sistemin yanl balanmas sonucu meydana gelen arzalar Ykteki dengenin bozulmas Hatlardaki ksa devreler Hatlardaki atmosferik veya baka sebeplerle meydana gelen ok yksek gerilimler Frekansda meydana gelen deimeler
Bu rle akmin negatif bileseni ile alr. Zamanla akm rlesidir. Normal senkron hzda, stator akmlarnn dengesiz olmasi veya fazlardan birinin kopmas yada kesici kontann kapanmamas halinde statorda dolasan akmn, negatif bileen akmlar meydana gelir. :Bu negatif bileen akmlar stator nominal akm degerinin% 10 undan daha fazla olursa, rotorda ok ksa zamanda snmalar meydana gelir. Bu dengesiz akmlar makinada ciddi vibrasyona da neden olabilir
ENTERKONNEKTE SiSTEMDE FREKANS KONTROLU Enterkonnekte ebekede de toplam retim kayiplar da dahil olmak zere toplam tketime eit ise, ebekeye bagl generatrlerin hzlar deimeyip sabit kalir. Bir sebekede hz yerine frekans kullanilir. Frekans hzla orantili olup, hz dmesi frekans dmesi ile ayn anlama gelir.
Herhangi bir nedenle harcanan yk (tketim) aniden artarsa veya retilen g aniden azalrsa (rnegin bir nite aniden servis harici olursa) frekans dmeye baslar. Bu sistemde frekans tutan santral yoksa, frekans dm ok byk olur. Her ne kadar frekans dmesiyle beraber sistemdeki motorlarin yavaslamasi nedeniyle, tketimde de bir miktar azalma olsa da, sistemin dengeye gelmesi ok zordur. Genelde trbinlerin 47,5 Hz' in altinda alismadigi dsnlrse, sistemin dengede kalabilmesi iin frekansin bu seviyenin zerinde kalmasi gerekir.
Sekil - 34 bu alisma tarzinin zamana bagli degisimini gstermektedir. P (retim) sabittir. T1 annda yk L kadar artarsa B noktasinda dengesizlik oluur ve birlikte dogal olarak ykte azalmaya baslar ve t2 aninda C noktasnda retim-tketim dengesi oluabilir. Ancak sistemin dengede kalabilmesi iin F2 frekansinin trbinlerin minimum alisma frekansinin stnde olmasi gerekir.
Sekil - 33 de retim frekansa bagli olmayip, sabittir. Sistemde frekans tutan santral yoktur. A noktasinda retim ve tketim bir birine esit olup, frekans F1 dir. Sisteme ani olarak L kadar bir yk geldigini dnelim. Yani yk karekteristigi L2 dogrusu olacaktir. B noktasinda retim tketim dengesi olmayp, tketim retimden byktr. Bu nedenle sistemde frekans dsmeye baslar ve denge ancak C noktasinda salanabilir. C noktasinda frekans F2 degerine dmtr. Bu deger trbinlerin alisabilecegi minimum frekansin altinda ise, sistem ker.
Hz Reglatrleri
Sistemdeki retim - tketim dengesinin bozulmasi halinde, frekansn byk bir deisiklige ugradn grdk. Dengeyi salayabilmek iin sistemin kontrol edilmesi gerekmektedir.Tketimi Kontrol etmek imkanszdr. Bu durumda retimin kontrol edilerek, tketime eitlenmesi gerekmektedir. Bu kontrol hiz regulatrleri ile otomatik olarak yapilmaktadir. Hiz reglatrleri karakteristikleri dogrusal olup, iki eidi bulunmaktadir
ekilde grldg gibi, frekans yke bagli deildir. Frekans sabit olup, yk degiskendir. Bir generatrn tek basina bir yk beslemesi halinde kullanilir.
ekilde grldg gibi, generatrn retim gc frekansa baglidir. Frekans dstke reglatr, trbin vanalarini atrma ynnde alsarak generatrn yk almasn salar. Bu tip reglatrler birden fazla generatrn paralel alisarak, byk bir sebekeyi beslemesi durumunda kullanlr.
L BAND(DEAD BAND)
l band: belli frekans limit deiimine kadar retim sisteminin primer kontrol sistemine cevap vermemesidir. (k yknn sabit kalmas) Bu uygulama sadece primer kontrol sistemine uygulanr. l band aral uygulamas, ebeke frekans stabilitesi iin istenmeyen bir durum olmasna ramen retim sistemi (trbin- jeneratr) mr asndan faydaldr. UCTE balants sonrasnda tm nitelerin l bandlar 0 (sfr) olarak ayarlanacaktr. Hidrolikler iin l band deeri 20 mHz Termik santrleler iin 50 mHz dir.
TEEKKRLER