90 yldr kanayan yara: Filistin (1)

Taraf/AYE HR - Istanbul - 06.01.2009 1799'da Napolyon, Msr Seferi srasnda Yahudilere Akka'nn dnda bir yerde yerleim kurma sz vermi, ancak blgeden ksa srede ekilince bunu gerekletirememiti. 1840'ta, Kuds'teki Britanya temsilcisi Lord Palmerston 'Britanya mparatorluu'nun yksek karlarn korumak zere' bir Avrupal Yahudi Yerleim Kolonisi kurma fikrini ortaya atmt.

Siyonizm ideolojisinin douu srailin Gazzeye ynelik gayr hukuki, gayr insani, gayr ahlaki harekt sryor. AB yarm azla sraili knad. BM Gvenlik Konseyi bir basn aklamas bile yapmadan dald. Arap Birliinin, slam Konferans rgtnn, Arap lkelerinin ve rann sesi kmyor. ABD her zamanki gibi sraili destekliyor. Trkiyede ise tersine ok byk bir hassasiyet var. yle ki, baz gruplar siyasi eletiri snrn ap, Yahudilere lm, sraili yok edin deme noktasna vardlar. Bu yaz dizisinde, srail-Filistin atmasnn tm boyutlarn, tm ayrntlarn kapsama iddiasnda deilim. Byle bir eyi yapmak iin ne bu sayfalar yeter, ne benim bilgim. Sadece, uzun, karmak ve dramatik tarihenin 1970lere kadarki blmnden baz sahneler sunmaya alacam. Belki bylece bazlarnn neden sessiz kaldn, bazlarnn neden ok bardn daha iyi anlayabiliriz. Dreyfus Davas 21 Temmuz 1906da, Paristeki Ecol Militairein (Askeri Akademi) avlusunda zayf ve ciddi yzl orta yal bir askere Legion dHonneur nian taklyordu. Bu kiinin ad Alfred Dreyfustu. Rtbelerinin iade edilmesi treninde ok yaa Dreyfus! diye lgnca baran halka, Yzbann

yant Hayr beyler hayr, ok yaa Fransa! oldu. Halbuki yaklak 12 yl nce ayn yerde rtbeleri sklrken, ayn halk Yahudilere lm, hainlere lm, Yahudaya lm diye haykrmt. Ve bu iki tren arasndaki yllar sadece Alfred Dreyfusun deil, tm Fransann, Avrupann nemli bir dnemecini oluturuyordu. Ancak bu olaydan etkilenen bir kii daha vard. Bu kii, Viyanada yaynlanan Neue Freie Pressein Paris muhabiri olarak izleyen Theodor Herzldi. Fransann askeri srlarn Almanlara verdiinden phelenilen Yahudi Yzba Dreyfusun, 19-22 Aralk 1894 tarihinde grlen dava sonunda, paranoyak devlet grevlileri ile Yahudi dman basnn kkrtt isterik halk ynlarnn basklaryla vatana ihanet suundan mr boyu hapse mahkm edilmesini izleyen Herzl, dava boyunca Paris halknn sokaklarda Yahudilere lm!, lklaryla dolamasndan ok etkilenerek, 1896da, politik Siyonizmin manifestosu olan Yahudi Devleti adl kitabn yazmt. Asimilasyondan Siyonizme Theodor Herzl, 1860da Macaristanda domu, 1878de ailesiyle Viyanaya getmi, Yahudi Aydnlanmas (Haskala) anlayna bal bir hukuk doktoruydu. Tevrat aratrmacs Moses Mendhelsonn tarafndan 1770lerde gelitirilen Haskalann esasn, Yahudilerin dinsel ve kltrel arlklarn trpleyerek Yahudi olmayan kltrlerin iinde erimesi fikri oluturuyordu. Nitekim Herzl o tarihe kadar kendini bir Alman yazar olarak tanmlyordu. Ancak, kitabnn ana fikri, Yahudilere kar nyarglar Bat toplumunun iine ylesine ilemitir ki, bu nyarglar asimilasyon veya entegrasyon yoluyla krmak mmkn deildir. Antisemitizm hastalnn tek bir ilac vardr: O da Yahudilerin kendi devletlerini kurmasdr eklindeydi. Ancak, bylesi radikal bir deiimin Dreyfus Davasnn grld ksa srede tamamlanmas pek inandrc deildi. Muhtemelen, Herzl bu konu zerinde oktandr dnyordu. nk Habsburg topraklarnda 1870lerden itibaren, antisemitizmin de, Almanlamak, Macarlamak veya Polonyallamak gibi asimilasyoncu eilimlerin de en u rnekleri yaanyordu. Anti semitizmin ksa tarihi Herzlde derin dnmlere neden olan Yahudi rkndan gelenlere duyulan fanatik nefret diye zetlenebilecek anti semitizmin tarihi ok eskilere gider. Yahudi inanna gre, srailoullar en mutlu gnlerini M. 10. Yzylda, Sleymann krall dneminde yaamlard. Sleymann lmnden sonra, Asurlular ile Msrllar arasndaki savalardan zarar grmler, Babil Kral Nabukadnezarn M. 586da Sleymann Tapnan ykmasnn ardndan Babile srlmler, ranl Ahimened Kral II. Kiros tarafndan esaretten kurtarlmlar, Byk skender dneminde Makedonya Krallnn tebas olmular, skenderden sonra Msr ve Helen egemenlii arasnda gidip gelmilerdi. Yahudi tarihinde dnm noktasn, Sleymann Tapnann MS. 70 ylnda Roma mparatoru Vespesianusun olu Titusun askerleri tarafndan yerle bir edilmesi oluturuyordu. Hristiyanln penesinde Romaya ikinci kez bakaldrdklar 132-135 yllarndan sonra mparatorluun eitli blgelerine g etmek zorunda kalan Yahudilerin durumu, Romann Hristiyanl kabulnden sonra daha da zorlat. Tahmin edilecei gibi Hristiyanlar (Katolikler), Yahudileri say ldrd ya da ldrtt inanc yznden sevmiyorlard. Ayrca, Katolikler sann, Yahudilerin asrlardr bekledikleri, Yahudi dini metinlerinde anlatlan Mesih olduuna inanyorlar, Yahudiler ise say Mesih olarak kabul etmiyorlard. 300l yllarn banda spanyada Yahudi erkekle evlenmek yasakland. 1215 Lateran Konsilinde

Yahudilerin (ve Mslmanlarn) zel giysiler giymesi zorunlu klnd. 1348-1351 arasnda Avrupann te birini yok eden Byk Veba Salgn srasnda gnah keisi ilan edilerek Dou Avrupaya gmek zorunda brakldlar. 1492de spanyadan srldler. lk kez 1516da Venedikte getto denilen duvarlarla evrili mahallelere ekilmek zorunda kaldlar. Romadaki son Yahudi gettosu 1870de kaldrld. Modernlemenin karanlk yz Ortaadan beri tarmla uramalar, niversiteye girmeleri, askerlik yapmalar ve kamu grevlisi olmalar yasak olan Yahudilerin, faaliyet gsterebilecekleri tek alan olan ticaret ve bankaclkta elde ettikleri baarlar Yahudi dmanln pekitiren bir unsur oldu. Aydnlanma dncesi ve 1789 Fransz htilalinin yaratt zgrlk ortamndan dier gruplar gibi Yahudiler de yararland. 1799da Napolyon, Msr Seferi srasnda Yahudilere Akkann dnda bir yerde yerleim kurma sz verdi, ancak blgeden ksa srede ekilince bunu gerekletiremedi. 1840ta, Kudsteki Britanya temsilcisi Lord Palmerston Britanya mparatorluunun yksek karlarn korumak zere bir Avrupal Yahudi Yerleim Kolonisi kurma fikrini ortaya att ama arkas gelmedi. Ynetim kademelerinde ve politik yaamda daha ok yer aldklar gibi sahip olduklar finans gc ile modernizasyonun itici glerinden biri olan Yahudilerin bu durumlar paradoksal olarak iki cepheden; Yahudi sermayesine kar snfsal kini Yahudi dmanl ile kartran Sosyalistlerden ve Yahudiliin dinsel dman olan Katolik Kilisesinden tepki grd. Bu iki kesimin ynlendirdii geni halk kesimleri ise Yahudileri eytanlatrma iinde ok ileri gittiler. Rusyada Yahudiler 1881den 1940lara kadar pogrom ad verilen katliamlarda can verdiler. Rusada ayaklanma anlamna gelen pogromlar, sivil halk tarafndan Yahudilere kar yaplan saldrlard. Ancak bu saldrlar kolluk kuvvetlerinin gz yummas ya da yardmyla yaplyordu. 1940tan sonra ise gaz frnlarnda can verdiler Basel Kongresine doru Herzlin projesinin ad Siyonizmdi. Siyon eski Kudsn duvarlarnn dndaki tapnak tepesinin adyd ve Yahudi/Musevi tarihi boyunca Kudsle e anlaml olarak kullanlmt. Dahas binlerce yl nce yurtlarndan kovulmu Yahudi halknn Filistine dnme arzu ve zlemini sembolize etmiti. Kuzeyde Aa Litani Nehrinden, gneyde Gazze Vadisine, bat Arabistan lnden douda Akdenize uzanan, bugnk srail ve rdnle Msrn bir ksmn ieren blgenin Filistinin ad, M 12. Yzylda Ege Adalarndan (byk ihtimalle Giritten) kalkarak Anadolu, Kbrs ve Suriyeyi yakp yktktan sonra Msra saldran ancak Msrllar tarafndan pskrtldkten sonra bugnk Tel Aviv-Yafadan Gazze eridine kadar uzanan blgeye yerleen Filistler adl bir deniz kavminin adndan geliyordu. Yani Filistler bir Arap kavmi deildi. Mitolojiye gre, zamanla komu blgelere yaylan Filistlerin en byk dman, blgeye onlardan sonra gelen srailoullar olmutu. Filistler, srailoullarna kar ilk yenilgiyi, M 10. Yzylda Davud dneminde yaamlard. Projesindeki dinsel referanslara ramen, Herzlin Siyonizmi, dinsel bir proje deil, sekler, siyasi bir projeydi. Siyonist hareketin Herzlden sonraki ikinci adam olan Max Nordau da Torah inancn genliinde terk etmi, Protestan bir Almanla evlenmi, Alman kltrn benimsemi bir asimilasyonistti. Herzl, Nordau ve dier tm Siyonist nderler, Yahudilii bir inan birlii olarak deil, bir rkn ismi olarak kabul ediyorlard. Onlara gre Yahudi dini ve Mesih inanc, Yahudilerin rehavete kaplmalarna neden oluyor, devletlerini kurmak iin aba gstermelerini engelliyordu.

Nitekim Siyonistlere iki gruptan tepki geldi. Asimilasyoncu Yahudiler Siyonizmin bo yere dman kazanp rahatlarn bozmaktan baka bir ie yaramayacan savundular. Pek ok haham ve rabbi ise Yahudiliin kutsal sembollerinden olan srail topraklarn sekler hale getirileceini ileri srerek, Siyonizmi adeta bir kfr saydlar. Ancak daha sonra baz din adamlar, Filistinde kurulacak bir devletin, Mesihi beklerken Yahudilik ruhunun ayakta kalmas iin iyi bir durak olacan dnerek Siyonizme destek verince, Siyonizm hem sekler, hem dinsel unsurlar etrafnda toplamay baard. Herzl bakanlnda, 1897de Baselde toplanan Birinci Siyonist Kongresinde Dnya Siyonist rgt kurularak, uluslararas apta rgtlenmenin ilk adm atld ve her yl yaplan kongrelerle Yahudilere bir yurt arama giriimlerine hz verildi. (Kaynak: Michael Marrus, The Politics of Assimilation: The French Community at the Time of the Dreyfus Affair, Oxford, 1980; Jacques Kornberg, Theodor Herzl:From Assimilation to Zionism, Indiana University Press, 1993.) Herzl ile Abdlhamit neler konutu? Siyonistlerin slamc politikalar ile tannan II. Abdlhamitle ilikileri konusunda eliik bilgiler vardr. Abdlhamit, 1890da yaymlad iki irade ile Siyonistlerin Filistine girmelerini nlemek iin gerekli tedbirlerin alnmasn emretmiti. Herzle gre, 1896-1902 arasnda Abdlhamitle grmek iin pek ok kez giriimde bulunmutu. Giriimlerinden ilki 1896 Hazirannda yaplm, Abdlhamitin hafiyelerinden Leh asll Kont Philipp de Newlinski araclyla Filistin karlnda be milyon altn teklif edilmi, Abdlhamit bu teklifi reddetmiti. Herzl 1898de Kutsal Topraklar ziyaret eden Kayzer II. Wilhelmle bulumu ve Almanlarn korumas altnda Filistinde bir arazi irketi kurmay nermiti. Kayzer ilk anda anti-Semitik duygularla, Yahudileri Avrupadan uzaklatrma fikrine scak bakm, rivayete gre konuyu Abdlhamite de am, ancak Abdlhamitin scak bakmamas zerine, Siyonistlere destek vermekten vazgemiti. Bir baka giriim, 4 Haziran 1900de Abdlhamitin bir baka hafiyesi Macar Yahudisi arkiyat Arminius Vambery araclyla yaplmt. Ama cevap yine olumsuzdu. Ancak ubat 1902de Abdlhamitin huzuruna kmay baaran Herzl, gnlne Abdlhamidin devlete tabi olmay kabul eden tm Musevilere kaplar amaya istekli olduunu, fakat insanlarn yerletirilecei blgelere hkmetin karar vereceini, Filistin hari olmak zere Mezopotamya, Suriye, Anadolu ve hemen hemen her yerde kolonilemeye izin verileceini yazm ve yazsn, iinde Filistinin olmad bir imtiyaz! diye bitirmiti. Bu, Herzlin istedii imtiyaz deildi. Ayn yln Austos aynda Abdlhamitin, yeni bir teklifi gelmiti ancak bu ilkinden daha elverisizdi. Herzlin gnlnde Trk devleti iin 20 milyon pound harcadk ama hala sonu alamadk eklindeki ifadeler ise daha da kafa kartrc. (Kaynak: Mim Kemal ke, Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1914), dal Neriyat, stanbul 1982; The complete diaries of Theodor Herzl, Yay. Haz. Raphael Patai, New York : Herzl Press and Thomas Yoseloff, 1960.) Ancak, Abdlhamit dneminde Filistine Yahudi gnn arttn iddia edenler vardr. Bu iddialarn doru olup olmadn anlamak kolay deil nk, sz konusu dnemlere ait gvenilir nfus istatistikleri yoktur. rnein Osmanl salnamelerine gre 1878de Filistinde yaklak 404 bin Mslman, 44 bin Hristiyan ve 25 bin Yahudi (10 bini yabanc uyruklu olarak kaydedilmi) yaarken, 1893 nfus saymna gre, yaklak 372 bin Mslman, 43 bin Hristiyan, 9 bin Yahudi yayordu. Bir baka kaynaa gre ise, 1893te 80 bin Yahudi yayordu. Bu saylardan, Abdlhamit dnemine ilikin doru bir karmda bulunmak zor. (Nfus konusundaki tartmalar iin bkz.

http://www.mideastweb.org/palpop.htm) Abdlhamitin Filistindeki mlkleri te yandan, Yahudilerin, Filistinin yerli ahalisinden 40 bin dnm toprak satn ald, 30 kadar koloni kurduu, nl Yahudi zengini Baron Rothschildin Fransann tannm tarm okullarndan uzmanlar getirttii ve avokado, zeytin, zm yetitirmeye alt, arap balar ve parfm imalathaneleri kurdurduu iddialar var. (ke, s.41) Eer bu iddialar doruysa, Yahudilerin Filistinde Abdlhamitin bilgisi dnda mlk satn almas mmkn deil. nk bugn biliyoruz ki, 33 yllk saltanat sresince Abdlhamit dorudan satn alp gelitirerek, bo arazileri tarma ap sahiplenmeye uygun yasalardan yararlanarak, miras yoluyla Anadolu, Filistin, Suriye, Irak, Yunanistan, Arnavutluk, Bingazi (Libya) ve Kbrsta geni apl emlak ve saysz iletmeyi uhdesine geirmiti. Bu balamda, Suriyedeki en verimli topraklarn te biri ( milyon dnm), Filistindeki (zellikle Gazzede) ekilebilir topraklarn yedide biri (1.036.000 dnm), Irakn o tarihteki petrol yataklarnn en zenginlerini zel mlk yapmt. 1909da tahttan indirildikten sonra Meclis, Abdlhamite ait tm tanmazlara el koymu, bu mallar daha sonra Trkiye Cumhriyeti hazinesine aktarlmt. Abdlhamitin miraslar 1920de bu nedenle dava amlar, yllar sonra, 3 Mart 1924 tarihinde kabul edilen Hilafetin lgasna dair kanun hkm uyarnca, Osmanl mparatorluunda Padiahlk etmi kimselerin Trkiye Cumhuriyeti dahilinde tapuya kaytl tanmazlarnn ulusa aktarldn hkme balamt. Ancak miraslar ylmad ve uluslararas mahkemelerde davay yenilediler. Filistinde alan dava on yl sonra Yafadan Kudse, Kudsten Londraya gnderildi; sonra tekrar Kudse dnd. 1944te Yahudi gne imkan salayacak arazilerin mlkiyetini devir ve davadan Yahudi vakflar lehine feragat belgesi karl Irak petrollerinin iletmesinden payla birlikte para nerildi. Varislerin bu teklifi reddetmesinin ardndan 1945te Kuds stinaf Mahkemesi davay reddetti. (Kaynak: Cemil Koak II. Abdlhamidin Miras, stanbul, Arba, 1990, hsan erif Kaymaz, Musul Sorunu, Otopsi Yaynlar, 2003, s. 375-377.) Uganda Projesi Herzl bu arada Britanya ile Sina Yarmadas (El Ari) iin grmeler de yapm ama kabul ettirememiti. Fransa herhangi bir Avrupa Devleti tarafndan tek ynl olarak Filistinde bir Yahudi devletinin desteklenecei ilan edilecek olursa, Suriye kylarnda demir atm Fransz donanmasn harekete geirecei tehdidini savurunca, Britanya Herzle Bat Afrikadaki kolonisi Ugandaya (bugnk Kenya) yerlemelerini nerdi. Herzl, 1903te Kiinev pogromunun (Kiinev Paskalyas diye bilinen pogrom, gn srm ve 45 kii lmt) etkisiyle teklifi kabul ederken, ilerde halefi olacak Dr. Chaim (Haim) Weizmann, reddetti. Nitekim ertesi yl Ugandaya gnderilen heyetin raporu da olumsuzdu. Blge vahi hayvanlar, ldrc bcekler ve pek dost grnmeyen Massailerle meskndu. 1904te Herzlin lm de eklenince Uganda meselesi kapand ancak plann reddi, hem Britanyann hevesini kard hem de Siyonist hareketi ikiye bld. Nachman Syrkinin temsil ettii Sosyalist Siyonistler ve Israil Zangwillin temsil ettii skn Tekilat nerede olursa olsun srail devletinin kurulmas iin almaya baladlar. (Arjantin, Kanada hatta Texas gibi seenekler zerinde durulmutu.) Ancak Herzlin yerini alan Haim Weizman ii salama ald ve 1904ten itibaren Britanyal kanaat nderlerine Siyonizm davasn anlatmaya koyuldu. Weizmann ve arkadalar abalarnn meyvesini, tam 13 yl sonra toplayacaklard

(Kaynak: Theodor Herzlin Der Judenstaat/Yahudi Devleti adl kitabnn ngilizce versiyonu: http://www.gutenberg.org/ebooks/25282) Dona Gracia Mendesn byk hayali 31 Mart 1492de Kastilya Kraliesi sabella ve Aragon kral II. Ferdinand tarafndan karlan Kovma Ferman ile Hristiyan inanc uyarnca vaftiz olmay kabul etmeyen Yahudilerin spanyadan ayrlmas emredilince, Yahudilerin bir ksm kerhen de olsa din deitirmi, bir ksm snabilecekleri bir yurt aramaya balamt. Yahudi gmenleri Cadizden almaya gelen gemilerden ikisini Osmanl mparatoru II. Bayezit gndermiti. Yahudiler bu olaydan dolay, Osmanl Devletini hep minnetle andlar. Ancak, yzyllar boyu srecek gler sonunda yzbinlerce Yahudinin sadece 60 bini Osmanl lkesine, 23 bini Portekize, geri kalan ise Hollanda, talya, Fransa, Kuzey Afrika ve Yeni Dnyaya gitmek zorunda kalmt. 1492de spanyadan Portekize g eden Yahudi ailelerden birinin olu olan Jozef Nasi ve halas Doa Gracia Mendesin yolu Anvers, Venedik ve Ferreradan getikten sonra, Kanuni Sultan Sleymanla kesiti. Rivayete gre Yahudi doktoru Jozef Hamondan Mendes ailesinin hikyesini dinleyen Kanuni, bazlarna gre tamamen insani nedenlerle, bazlarna gre dnemin en etkili ve zengin ailesi olan Mendeslerin stanbulda olmalar mparatorlua g kataca iin, ailenin stanbula g etmesine izin vermiti. Avrupa kraliyet aileleri ile ilikileri yznden Kanuni tarafndan Frenk Bey Olu diye onurlandrlan Nasi, Kanuninin olu II. Selim tarafndan da Ege Denizindeki Naksos ve Kiklad Adalarnn Dk ilan edilmiti. Nasi, dkln stanbuldan, Kuruemedeki sarayndan ynetmi ve esas olarak diplomasi, politika, ticaret ve bankerlikle uramt. Dona Gracia ise, bu ilerinde yeeninin en byk yardmcs olmutu. Taberiyede Yahudi Yurdu Doa Gracia ve Jozef Nasinin en byk projesi Yavuz Sultan Selim tarafndan 1517de Osmanl Devletine katlm olan Arz- Filistinde bamsz bir Yahudi yerleimi kurma giriimiydi. kili, 1558-1560 arasnda Kanuninin izniyle Kuds, Hebron ve Safedle birlikte Yahudilerin drt kutsal kentinden biri olan antik Tiberiasda (Taberiye) toprak satn almlard. Tiberias, o zamanlar tamamen harabe halindeydi. Saraydan 1561de, epey ykl bir kira bedeli karlnda Tiberias ve civardaki sekiz ky Jozef Nasinin ynetimine verilince, hayal gerek olmaya balad. 1564/65 knda ehrin duvarlar yenilendi. Tiberias ekonomik adan bamsz klmak iin koyun besicilii ve ipek bekilii ile uraan bir vakf kurulduktan sonra talyadaki Yahudilere Tiberiasa gelip yerlemeleri iin bir davet mektubu gnderildi. Ancak, Yahudileri ikna etmek mmkn olmad. nk Filistine ancak Mesihin nclnde gitmek gerektiine inanyorlard. 1569da, bir sredir hasta olan Doa Gracia lnce Yahudilerin Tiberias cennetine yerleme hayali 19. Yzyln sonuna ertelendi. Kaynaka: Cecil Roth, Doa Gracia of the House of Nasi, Jewish Publication Society of America 1988; Norman Stillman, The Jews of Arab Lands, Jewish Publications Society, 1979; Catherine Clement, Muhteem Senyora, Everest Yaynlar, 2001 (Roman)

90 yldr kanayan yara: Filistin (2)

Taraf / AYE HR - Istanbul - 07.01.2009 Balfour Deklarasyonunun imzacs Arthur Balfour, 11 Austos 1919 tarihinde Britanya hkmetine verdii memorandumda yle demiti: Drt Byk Devlet, Siyonizme taahhtte bulundular. Siyonizm, doru ya da yanl, iyi ya da kt, kk alarca eskiye giden bir gelenei, bugnk ihtiyalar, gelecekteki umutlar temsil ediyor ve bu antik topraklarda yerleik bulunan 700 bin Arabn arzular ve nyarglarndan daha derin bir nemi ifade ediyor.

Dnm noktas: Balfour Deklarasyonu

Birinci Dnya Sava arifesinde Osmanl mparatorluunun zayflamas, hem Byk Devletlere, hem Siyonistlere hem de Arap milliyetilerine byk cesaret vermiti. Aslnda nfus dalmna bakldnda 1914de Filistindeki durum Siyonist argmanlara hi uygun deildi. Deiik kaynaklara gre, blgede 525 bin ila 683 bin Mslmana karlk, 40 ila 80 bin arasnda Yahudi yayordu. Siyonistlerin btn abas, Byk Devletlerin Filistine ge izin vermesi ve desteklemesiydi. Yeni yeni siyasallaan Arap milliyetiliinin ise ortak bir program yoktu. rnein Trk tarih yazmnda Araplarn Trkleri srtndan hanerlemesi olarak yer etmi Mekke erifi Hseyinin isyan Hicazdaki kabileler tarafndan bile tam desteklenmemi, Msrl entelekteller arasnda byk huzursuzluk yaratm, Suriyeli ve Irakl milliyetiler, Hseyine ok uzak durmulard. Filistinin Hseyine ilgisi olmam, Hseyinin Filistine ilgisi ise Kudsn kutsallyla snrl kalmt. Ancak zaman iinde, gerek Siyonistler, gerekse Arap milliyetileri ulus-devletlerini kurmay baardlar. Sadece Filistinlilerin hayali gereklemedi. Bunun nedenlerine daha sonra deineceim. imdi srail Devletinin kuruluuna giden yolu aan nl mektuba deinelim. Tarih mektup Lloyd George kabinesinin Dileri Bakan Arthur James Balfourun Britanya Parlamentosunun Yahudi asll yesi Lord Walter Rothschilde yazd 2 Kasm 1917 tarihli ksa mektupta yle deniyordu: Majestelerinin Hkmeti adna size bildirmekten mutluluk duyarm ki, Yahudi Siyonist emellere sempatiyi belirten ekteki deklarasyon kabineye sunulmu ve kabul edilmitir. Majestelerinin Hkmeti, Filistinde Yahudiler iin bir milli yurt kurulmasn uygun grmekte olup bu hedefin gerekletirilmesini kolaylatrmak iin elinden gelenin en iyisini yapacaktr. uras aka anlalmaldr ki, Filistindeki Yahudi olmayan toplumlarn sivil ve dini haklarna ve Yahudilerin dier lkelerde sahip olduklar hak ve politik statlerine halel getirebilecek hi bir ey yaplmayacaktr. Bu deklarasyonu, Siyonist Organizasyonun bilgisine sunarsanz mteekkir olurum. Mulak ifadeler Deklarasyonda kullanlan dil zaman iinde herkesin kendi arzularna gre yorumlanmasna olanak verecek kadar mulakt. rnein Siyonistler yurt kurmay devlet kurma olarak okuyorlard. Sonra Filistin Yahudilerin milli yurdudur denmiyordu bunun yerine Filistinde Yahudilere bir yurt kurulmasndan sz ediliyordu. Bunu telafi etmek iin, Yahudi olmayan topluluklardan sz ediliyordu ama Filistinlilerin ad anlmyordu. Yahudi olmayan topluluklarn gzetilecek haklar vatandalk haklar ve dini haklar olarak tarif edilirken, Yahudilerin haklar politik stat gibi daha farkl bir terimle tarif ediliyordu. Ksacas, deklarasyon Siyonistleri memnun etmemiti ama hi yoktan iyiydi.

O gnk Britanya hkmetinin tek tarafl beyandan ileri gitmeyen bu beyann baka garip yanlar da vard. Birincisi bu beyan yapan Britanyann Filistinle ne tarihte, ne o dnemde hibir ilikisi yoktu. kincisi, hakknda beyanda bulunulan Filistin, hukuken ve fiilen Osmanl toprayd. ncs, bu beyann kime yapld belli deildi. Nitekim, Balfour Lord Rothchildden mektubu Siyonist Organizasyona iletmesini rica etmiti. Peki, Siyonist Organizasyon kimleri temsil ediyordu? Kudsn dmesi Balfour Deklarasyonunun ilanndan hafta sonra General Allenby komutasndaki ngiliz ve Arap birlikleri Kuds Osmanllardan teslim aldlar. Bunu Osmanl birliklerinin Suriye cephelerinde yenilgiye uratlmas izledi. 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mtarekesi ile tm Filistin, Britanyann kontrolne brakld. Bylece, yukardaki sorulardan ikisi cevaplanm oldu: Britanya, ilerde kendisinin olacandan emin olduu bir toprak hakknda beyanda bulunmutu. Siyonistler Britanyann Yahudilere Filistinde bir yurt kurulmas derken, bir devlet kurmaktan bahsetmediklerini ksa srede anladlar ama koullar uygun olmad iin sineye ektiler. Hatta Siyonist nderlerden Nahum Sokolow bir adm daha ileri gitti ve Bazlar deklarasyonun bamsz bir Yahudi devleti kurulmasn amaladn sylyor. Halbuki Yahudi Devleti hibir zaman Siyonist programn bir paras olmamtr dedi. Ardndan Britanya yetkilileri, Mekke erifi Hseyini temin ettiler ki, Yahudi yerleimlerine sadece Arap nfusun ekonomik ve politik zgrlkleri ile uyumlu olduu srece izin verilecekti. erif Hseyin bylece Filistine Yahudi gnn srmesine izin verdi. Faysal-Weizmann Anlamas 3 Ocak 1919da gelecein dman kardeleri, erif Hseyinin olu Faysalla Haim Weizmann Akabede bulutular. Faysala ngilizler tarafndan vaat edilen Irak ve Suriyede kurulacak Arap Devleti ile Filistinde kurulacak Yahudi yurdu hakknda konutular. Ardndan bir deklarasyon imzaladlar. Buna gre Yahudilerin Filistine g etmesini tevik etmek ve canlandrmak iin gerekli tm tedbirler alnacak, mmkn olan sratle Yahudi gmenler birbirine yakn yerleim alanlarna iskn edileceklerdi. Bu tedbirler alnrken, Arap kyllerin ve araziyi kiralayanlarn haklar korunacak ve ekonomik geliimlerini salayacak ekilde yardmda bulunulacakt. (Deklarasyonun tam metni iin: http://www.mideastweb.org/feisweiz.htm) Ancak, 6 Temmuz 1919da toplanan Byk Suriye Kongresinde, Faysaldan daha tecrbeli Arap milliyetileri bu kadar yumuak davranmadlar. Kongre, Yahudi yurdu ile Yahudi devletinin ayn ey olmadn, Siyonist Organizasyonu tanmadklarn, buna karlk Suriye ve Filistinde yaayan Yahudilerin dier vatandalarla eit sorumluluk ve haklara sahip olacaklarn ilan etti. Kongre ayrca,

Yahudilerin Filistine, bir deniz kavmi olduu sanlan Filistlerden daha sonraki bir tarihte gelmesini ima ederek Yahudilerin iki bin yl nce bu topraklarda igalci olmalarndan doan haklarn tanmayacaklarn belirtti. Kongrede sylenenleri dinleyen Arthur Balfour, 11 Austos 1919 tarihinde Britanya hkmetine verdii memorandumda yle demiti: Drt Byk Devlet, Siyonizme taahhtte bulundular. Siyonizm, doru ya da yanl, iyi ya da kt, kk asrlarca geriye giden bir gelenei, bugnk ihtiyalar, gelecekteki umutlar temsil ediyor ve bu antik topraklarda yerleik bulunan 700 bin Arabn arzular ve nyarglarndan daha derin bir nemi ifade ediyor. Grnen o ki, Byk Devletler, 90 ylda, Balfourun aklad noktadan bir adm ileri gitmi deil! (Kaynak: W. T. Mallison, Jr.,The Balfour Declaration:An Appraisal in International Law, Ibrahim Abu Lughod, The Transformation of Palestine, Evanston, Northwestern University Press, 1971in iinde, s. 61-110; Isaiah Friedman, The Question of Palestine 1914-1918, British-Jewish-Arab Relations, Schocken Books, Londra, 1973) Balfour Deklarasyonu neden yapld? Balfour Deklarasyonunun ba mimarlarndan Sir Mark Sykesn olu Christopher Sykes, Crossroad to Israil (Londra 1965) adl eserinde Kimse Balfour Deklarasyonunun niye yapldn bilmez diye yazmakta haklyd. Mark Sykes 1919da gripten ldnde Christopher Sykes henz 12 yanda olduu iin cevab bilmiyor olmas doald. Halbuki pek ok kii, o srada Manchester niversitesinde kimya profesr olan Haim Weizmannn, Britanya donanmasnn kulland dumansz barutun (cordite) imalatnda kullanlan asetonu, bakteriyel fermantasyon yolu ile imal etmeyi baard iin dllendirildiini ileri surer. Bunu dndren bir ifade Lloyd Georgeun War Memoirs (Londra, 1936) adl eserinde vardr. Ancak Weizmann zel bir sohbetinde, bu efsaneye ilikin u ironic aklamay yapmt: Herkes benim byk bir kimyager olduumu sylyor. Tam bir samalk. Ama eer Siyonizm davasna hizmet ettiysem, bu iddiay kabul edebilirim. Weizmann hakldr, nk bulduu yntemle aseton retmek pek mmkn olmamtr. Ancak, mmkn olsayd bile, Britanyann bir avu aseton karl emperyal karlarna uymayan bir adm atmas beklenemezdi. Sykes-Picot Antlamas Bugn sava dnemine ait belgeleri ve hatratlar inceleyen aratrmaclar esas olarak iki senaryo zerinde duruyor. Bunlardan ilki ok bilinen bir senary 1916 ilkbaharnda Britanya adna Sir Mark Sykes ile Fransa adna George Picotnun imzalad gizli Sykes-Picot Antlamasna gre (ki anlamann varlndan 1917 Devriminden sonra

Bolevik yneticilerin arlk idaresinin imzalad btn gizli antlamalar aklamalar sayesinde haberdar olunmutu) Ortadou, Fransa ve Britanyann otorite alanlarna ayrlyor, Filistin de Fransann payna braklyordu. Bu durum, Britanyann houna gitmemiti. nk bu hat, Britanyann smrgelerine giden Hindistan Yolunu Rusyaya ve Fransaya kar korumak asndan ok nemliydi. Ancak 1915 ylnda Gelibolunda yaanan hezimetten sonra, Britanya, Fransz mttefiklerine daha baml hale gelmiti ve Filistini Franszlara brakmaya raz olmak zorunda kalmt. Sz konusu anlamann mimar olan Mark Sykes ise bu tavizden dolay gnah keisi ilan edilmiti. Britanya, Balfour Deklarasyonu araclyla, Filistinde Franszlarn temsil ettii Hristiyan karlar ile Mslman karlar arasnda bir denge kurmak istemi olabilirdi. Mark Sykesin deklarasyonun ateli taraftar olmasnn nedeni, muhtemelen Sykes-Picot Antlamasn telafi etmek istemesiydi. Bu tezin zayf yan, Britanyann ayn zamanda Haimi Ailesi (Mekke erifi Hseyin ve oullar) araclyla Arap kartn da oynamasyd. Bilindii gibi, Britanyann Siyonistlere verdii bu taviz, Araplara kar durumunu gletirmi, Britanya 1947ye kadar, Filistinlilerle Siyonistlerin arasnda dengeyi salamakla uramt. Ortadou deil Avrupa cephesi kinci senaryoya gre, Balfour Deklarasyonu, Britanyann Ortadou politikalarndan ok, Avrupadaki sava politikalaryla ilgiliydi. nk 1917 Nisanndan itibaren Britanya savata zorlanmaya balam, ABDnin tilaf Devletlerinin yannda savaa sokulmas, Rusyann savatan kopmasnn engellenmesi, Franszlarn Filistinden uzak tutulmas ve Almanlarn Siyonistlere engel atmasnn nlenmesi nem kazanmt. Bu hedeflerin ortak noktas Yahudilerdi. ncelikle Britanya Yahudileri, kendi Yahudilerine pogromlar dzenleyen Yal Otokrat Rusya ile ittifak yaplmasna kar kyordu. Bu tepki, Rusya Romanyann Karpatlar blgesindeki ve Polonyadaki Yahudileri srmeye baladnda zirveye kmt. Ayn gerekelerle Avrupal ve Amerikal Yahudi finansrlerden bazlar Rusyadaki Romanov Hanedanna kredi amay reddetmilerdi. Ama daha kts, Britanya Dilerine akan bir dizi istihbarat raporuna baklrsa, Rusya, Polonya ve Romanya Yahudileri Almanlarn beinci kolu gibi alyordu. Benzer bilgiler stanbuldaki konsolosluktan da gelmiti. Herzl, Abdlhamit ve Kayzer arasndaki grme trafii, Siyonistlerin de Alman yanls politikalara yakn olduunu dndrmt. Kadim nyarglar m? Bu alg nyargya, yanl istihbarata, tek yanl deerlendirmelere dayanyordu (rnein Rusya Yahudileri Bund Hareketi dnda Menevikleri destekliyordu ve devrimden sonra savan devamndan yana tavr almlard) ancak sonuta Britanya

Dileri yetkililerin kafasnda, ister Britanyada, ister ABDde, ister Rusyada, ister Osmanl lkesinde olsun birbiriyle balantl, uyumlu politikalar gden, varlkl, gl, Britanyaya dman, Alman yanls Yahudi imgesi canlanmt. Sava kazanmak iin dnya Yahudilerinin kazanlmas gerektiini dnmlerdi. Deklarasyonu yaymlarken, Siyonistlerin dnya Yahudilerini temsil ettiine inanmalar, Britanyal yneticilerin naifliinden mi yoksa Weizmann, Sokolow, Samuel gibi Siyonist liderlerin becerisinden mi sorusuna gelince, her ikisi de demek doru olur. Bu senaryoyu savunanlarn ima ettii ilgin nokta, Balfour Deklarasyonunun Britanyann Yahudi sevgisinden deil, modern anti semitizmden doduu, arka planda, Yahudilerin dnyay kendi amalar uruna kollektif bir ekilde ynetmek iin komplolar kuracaklarna ilikin kadim korkunun olmas. Yani, Britanyal karar alclar, inanmak istediklerine inanmlard. Bu iddiay destekleyen bir husus olarak da, Balfour Deklarasyonunu hazrlayan Balfour, Sykes, OBeirne, Ormsby-Gore, Wickham-Steed gibi kadrolarn aslnda anti semitik kiiler olduunu sylyorlar. Bu tabloya uymayan tek kii Babakan Lloyd Georgetu ama, baz aratrmaclar aslnda onun da inceltilmi bir anti semitik olduunu sylerler. Balfour Deklarasyonuna en byk muhalefet Britanya Hkmetinin Hindistandan Sorumlu Bakan Yahudi kkenli Edwin Montaguden gelmiti. Montaguye gre bir Yahudi devletinin kurulmas, Yahudilerin halen yaadklar lkelere sadakatlerinin sorgulanmasna neden olabilirdi. Bu da yeni bir anti semitizm dalgas demekti. Montagu dnyann deiik lkelerinde eit vatandalar olarak yaamann, Filistinde Siyonist bir gettoya kapatlmakla deitirilemeyeceini sylyordu. Montagunn temsil ettii kesimler Yahudilerin tarihsel olarak balarna gelenlerden kalkarak Filistinlilerin haklarnn yok saylmasnn ahlaki olarak ne anlama geldiinin farkndaydlar. Siyonizmin babas Theodor Herzle gre, Avrupann anti semitiklii, tilaf Devletlerinin bir Yahudi devleti kurulmasna n ayak olmasnda temel itici g olacakt! Sonuca baknca Herzlin hakl olduunu kabul etmek gerekiyor (Kaynak: Mayir Veret, The Balfour Declaration and Its Makers, Middle Eastern Studies, vi (1970), s. 48-76; Leonard Stein, The Balfour Declaration, New York, Simon and Schuster, 1961; Mark Levene, The Balfour Declaration: A Case of Mistaken Identity, English Historical Review, 107 (1992), s. 54-77) ttihatlar ve Siyonizm ilikisi ttihatlarn yabanclarn denetiminde bir Mason locas yerine, 1909da Osmanl Byk Dousu adl yerli bir loca kurduklar, bu locann statlna da Talat Paann getirildii bilinir. Bu ve baka ilikiler yznden bugn baz kiiler, 1908de

Merutiyetin ikinci kez ilann bile, Abdlhamitin Siyonistlere satmad Filistin topraklaryla ilikilendirirler. 1910 ylnda Osmanl Byk Dousu, skenderiyede ararda drt loca anca, ilerine Msr kaybetme korkusu den ngilizler de ttihatlara yneltilen Masonluk/Siyonistlik sulamalarna destek verirler. Mecliste bu konuda pek ok konuma yaplmtr. Talat Paann savunmas Ancak, Filistine Yahudi g ya da Siyonizm gibi konular Osmanl Meclisinde ok az grlmtr. Bu konuda en iddetli tartmalar 1911 ubatndaki bte grmeleri srasnda yaplmtr. Hrriyet ve tilaf Frkasndan Dersim Mebusu Ltfi Fikri ve Gmilcine mebusu smail Hakk Beyler, ttihat hkmeti baz kredi anlamalarnda Siyonistlerle ibirlii yapmakla sulamlard. smail Hakk Beye gre, Siyonizm dehetli bir illetti ve Siyonizmin hedefi, blgedeki Yahudi saysn arttrarak Filistinden Mezopotamyaya uzanan bir devlet kurmakt. Bu sulamalara hem Sadrazam brahim Hakk Paa hem Dahiliye Nazr Talat Paa hem de meclisin Yahudi mebuslar kar kmlard. Onlara gre bir Yahudi devleti kurulmas gibi bir hedef yoktu, Osmanl Devleti ile Siyonistler arasnda iliki de yoktu. Bu tartmalarda, Meclisin Arap kkenli milletvekilleri hkmetle muhalefet arasnda ikiye ayrlmt. TC Aydn mebusu Ubeydullah Efendi muhalefetin kin ve nefretle hareket ettiini iddia edince, Arap mebuslar muhalefete destek kmlard. Konunun Meclis'in gndemine ikinci gelii Mays aynda, Dahiliye Nezaretinin btesi grlrken olur. Kuds mebusu Ruhi el Halidi, hkmetin Siyonizm denen dahili meselelere ynelik tavrn renmek ister. Halidinin Siyonizmden, semitizmden, Herzl ve Mendelhsonnun teorilerinden, Siyonizme taraftar olan ve kar olanlardan sz eden uzun konumasn Trk ve Arap kkenli mebuslar ilgiyle dinlerken, Yahudi mebuslar tepki gsterirler. Halidinin ardndan sz alan bir dier Kuds mebusu Said el Hseyni ise, Taberiyenin drtte nn, Hayfann drtte birinin Yahudiler tarafndan ele geirildiini syleyerek hkmeti umarszlkla sular. Dahiliye Nazr Talat Paann buna cevab, Yahudilerin Hicaz hari, imparatorluun her yerinde toprak almaya haklar olduu yolunda olur. Arnavut mebus Hafz brahim de, Yahudilerin Suriye ve Irak ele geirecei korkusuyla alay ederek, Talat Paaya destek verir. Ertesi gn, Siyonist nderlerle ilikisi olan Bulgar mebus Dimitri Vlahog Yahudi gnn ekonomik yararlarndan sz ettiinde, Arap mebuslar onu protesto ederler ancak tartmalar daha fazla srmez ve bte grmeleri iinde konu unutulup gider. (Kaynak: Hasan Kayal, Jn Trkler ve Araplar, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 1998, s. 113-117) YARIN: Manda ynetiminden iki devletli zme

90 yldr kanayan yara: Filistin -3

Taraf / AYE HR - Istanbul - 08.01.2009 Savatan sonra Milletler Cemiyeti dalan imparatorluklardan arta kalan topraklarda, henz kendi ulus-devletlerini kuracak dzeye gelmemi halklar bu seviyeye gelinceye kadar gzetim altnda tutma ekli olan manda idaresini tavsiye etmiti. Bu elbette, Byk Devletlerin blgeyi istedikleri gibi tasarlamalar iin mkemmel bir yoldu, ancak blgedeki milliyeti hareketlerin lkelerini ynetecek gleri de yoktu.

Manda daresinden srail Devletine 29 Eyll 1923te Filistinde bir Britanya mandas kuruldu, buna Filistinliler itiraz etmediler. Balfour Deklarasyonu baz deiikliklerle, Manda anlamasna dahil edildi. rnein Weizmann manda anlamasna Yahudilerin Filistindeki tarihi haklar (historical rights) ve yeniden kurulma (reestablishment) ifadelerini koydurmak istiyordu ama Balfourun yerine Dileri Bakan olan Lord Curzonun kar koymas ile daha mulak terimlerle, Yahudi halknn blgeyle tarihsel balarndan (historical connection) ve Filistinde milli yurtlarn yeniden oluturmalarndan (reconstuting of the national home) sz edildi. Anlamann 2. maddesinde, Filistinde yaayanlarn rk ve din fark gzetmeksizin vatandalk ve dinsel haklarnn korunmasndan sz ediliyordu. 4. maddede, Siyonist Organizasyon/Yahudi Ajans ynetimi kontrol eden, lkenin geliiminde yer alan ve ona yardmc olan kamusal bir yap olarak tanmlyordu. 5. maddede Filistin topraklarnn blnmezlii, paralanmazl vurgulanyordu. 6. maddede, nfusun

dier blmlerinin haklarn ve pozisyonunu zarar grmemek kaydyla Yahudi gnn uygun koullarda gerekletirilmesini ngryordu. zetle, Manda Anlamas ile Balfour Deklarasyonu, uluslararas hukukun paras haline getiriliyor, gvenceleri daha da gelitiriliyordu. 1924 ylnda ngiliz-Amerikan Konvansiyonu ile anlamaya ABD de katld. 7. maddeye Konvansiyonun hibir parasnn ABDnin onay olmadan deitirilemeyecei ifadesi kondu. Toplumlararas gerginlikler Manda daresi kurulduktan sonra grece sakin bir dneme girildi. 1923-1929 arasnda Yahudi gnde nemli bir d grld, nk Britanya belli kotalar koymutu ve bunu kat biimde uyguluyordu. Ancak durum Polonyada ve Almanyada ykselen anti semitizmle birlikte 1930lardan itibaren radikal biimde deiti. 1931 ylnda Yahudiler blge nfusunun yzde 17sini olutururken, bu oran 1935te (Britanyann Mavi Kitabna gre 355 bin Yahudiyle) yzde 27ye kmt. 1933ten beri Filistine gelen Yahudi mlteci says 150 bine ulamt ve sadece 1935te 67 bin mlteci gelmiti. Gn ynnn Filistine dnmesinin en nemli nedenlerinden biri de ABDnin lkeye ald gmen saysn ylda 4 bin kiiye snrlamasyd. Hebron olaylar Filistinli Araplarn buna tepkisi sert oldu. Kuds Mfts Hac Emin el-Hseyninin nderliinde gelien ilk nemli olay 22 Temmuz 1929 tarihinde Hebronda yaand. Yahudilerin Kudste Araplar ldrd, Alama Duvarnn yaknlarna bir sinagog kurmay planladklar ve El Aksa Camiini yaktklarna dair sylentilerin kulaktan kulaa yaylmasyla balayan gerginlikler, Britanyal yneticilerin de kaytsz kalmasyla yaklak bir ay srdkten sonra 23 Austosta zirveye ulat. atmalarda 64 Arap, 67 Yahudi vahice ldrlm, yzlerce kii yaralanmt. Olaylar bittikten sonra Hebronu ziyaret etme ltfunda bulunan Britanya Yksek Komiseri John Chancellor son bir ka yzylda bundan daha korkun olaylarn olduunu sanmyorum. Bu lkeden yle bktm ve yle irendim ki demiti, mmkn olan en ksa srede buray terk etmekten baka bir ey istemiyorum. Kuds Mfts Hac Emin el-Hseyni Kimdir? 1517den 1917ye Filistini idaresi altnda bulunduran Osmanl Devleti, Filistinin ynetimini el-Hseyni ailesine vermiti. Bylece Emin unvan alan Hseyniler, yzyllarca dinsel nderlik, vergi toplama yetkisi, toprak sahiplii gibi ayrcalklarndan gelen nfuzlaryla Kuds, Hayfa ve Nablus blgesinin tek egemeni oldular. Ailenin pek ok yesi (ilk olarak 1876da Said el-Hseyni, son olarak 1914te Said el-Hseyni, Ragb el-Neaibi, Feyzi el-lmi, Tevfik Hammad, Emin Abdulhadi ve Abdulfettah es-Saidi) Osmanl Meclis-i Mebusanna katld.

Bu ailenin en tannm yesi olan Hac Emin el-Hseyni 1894 veya 1895te Kudste domu, eitimini Kuds, Kahire ve stanbulda alm, Birinci Dnya Sava srasnda anakkalede savam, ttihatlara katlm, Tekilat- Mahsusa rgtnn Kudsn sorumlusu olmutu. General Allenbynin 9 Aralk 1917de Kuds teslim almas zerine Filistine dnen Hseyni, 24 yanda olmasna ramen Kuds Mfts seildi. Bu tarihten itibaren blgedeki Britanya Manda daresi ile ibirlii iinde Yahudi yerleimcilerin korkulu ryas, Filistin milliyeti hareketinin nderi oldu. 1936dan itibaren Nazilere yaklat. 1941de Iraktaki Naz yanls darbeye destek verdi. Yugoslavyada Nazilerin kurduu Mslman birliklerine manevi nderlik etti, Hrvat Nazi rgt Ustaa iin alt, talyan Nasyonal Sosyalist hkmetleri tarafndan parasal olarak desteklendi. Bu tartmal gemii yznden Yahudiler tarafndan Nazi ibirlikisi, Filistinliler tarafndan ise kahraman olarak anlan Hseyni 1974te Lbnanda hayata gzlerini yumduunda Yaser Arafat, cenaze evine gzleri yal olarak gitmiti. 1936 genel grevi 1935 ylnda, Kuds Mfts Emin el-Hseyni ile Hseyni ailesinden Ragb elNeaibi nderlinde bir blok oluturuldu ve Yahudilere kar mcadele sertletirildi. Bu dnemin en nemli eylemi, 15 Nisan 1936da gerekletirilen genel grevdi. Alt ay sren grev, Britanya Manda ynetimi tarafndan kanl biimde bastrld. 1929 olaylarndan sonra 27 kii idama mahkm olmu ama kii idam edilmiti. 1936 olaylarndan sonra ise 260 cinayetten dolay 67 kii sulanm ancak hi idam cezas verilmemiti. Yani Manda daresi ipleri elinden karyordu. Peel Komisyonu Raporu Britanya Manda ynetimi, Filistini ynetemez hale gelince, Britanya Smrgeler Bakanl blgeye Filistin Kraliyet Komisyonu adyla bir heyet gnderdi. Tarihe bakannn adyla geen Peel Komisyonu, mevcut durumun geree olduka yakn bir fotorafn ektikten sonra raporunu verdi. Raporda zetle u tespitler yaplyordu: 1) Filistin, Arap ve srail devletleri arasnda blnm; 2) Aznlklarn korunmas garanti altna alnm; 3) Bireysel gler ve vatandalk haklar konusunda tanmlar yaplm; 4) Kudse uluslar aras zel bir stat verilmi; 5) Filistinin ekonomik entegrasyonu iin uluslar st abalardan sz edilmiti. Karara gre, her iki devlet de, daha nce Filistinin taraf olduu tm uluslararas anlamalar ve konvansiyonlara bal olacakt. 1) Blgenin yerli halklarna gre zengin ve kalifiye olan Yahudi mlteciler blgeye sosyal, ekonomik ve kltrel adan fayda salamlard. lke topraklar hala yeni nfusu kaldracak durumdayd ancak ileriki be yl iin mlteci saysnn ylda 12 binle snrlanmas iyi olurdu. 2) Arap toprak sahipleri Yahudilere toprak satarak bir anlamda g destekliyorlard ancak topraklarn kaybettikleri iin nihai olarak zarar gryorlard. Bu konuda koruyucu tedbirlerin alnmas lazmd. 3) Arap nfus da en az Yahudi nfus kadar hzl artyordu. zellikle yeni yaratlan i olanaklar sayesinde

Bedeviler ehirlere akn ediyordu. Bu da ehirlerin ykn arttryordu. Araplar ve Bedeviler Yahudilerin oluturduu idari ve salk sisteminden hibir katk salamadan yararlanyorlar bu da Yahudi toplumunun ikyetlerine neden oluyordu. 4) Daha kalifiye olan Yahudiler Araplara gre daha iyi ilerde alyor, daha yksek cretler alyor, bu durum Arap halkn ikyetine neden oluyordu. 5) Gelir durumu daha iyi olan Yahudi aileler ocuklarn daha iyi okullara gnderiyorlar bud a iki toplum arasndaki sosyal, ekonomik ve kltrel makasn giderek almasna neden oluyordu. 6) ki toplum arasnda hi bir yaknlama, ibirlii, entegrasyon ya da asimilasyon eilimi grlmyordu. Araplar, Suriye ve Iraktaki gibi, Yahudiler ise Avrupadaki gibi ynetilmek istiyorlar, Araplar Yahudilere dmanlk besliyorlar, Yahudiler ise kendi ilerine dnerek, sorunlara srtlarn dnyorlard. 7) Hem Yahudi milliyetilii, hem de Arap milliyetilii trmanyor, Yahudi Ajans eletirilere kulak tkyor, Kuds Mfts devlet iinde devlet gibi davranyor, her iki taraf da ayn zamanda Manda daresine tepki duyuyordu. Dzeni salamak iin en 100 bin kiilik bir kuvvete ihtiya duyan Manda daresi ise sorunlar zmekten acizdi. zm iki devlet Komisyona gre, zm blgenin Yahudi devleti ve Arap devleti olarak ikiye ayrlmasyd. semavi din iin nemli olan Kuds, Beytllahim, Nasra, Celile gibi blgelerle, her iki toplum iin de hayati nemi olan Akabe Krfezinin girii Manda ynetiminde kalacakt ama bu blgeler her iki tarafa da ak olacakt. Tarihsel olarak bir Arap ehri olarak nitelenen Yafa Arap devletine verilecek, bylece Arap devletinin Akdenize almas salanacakt. Yahudi devletine ise Taberiye Gl ile Akdeniz arasndaki erit verilecekti. Komisyona gre paylamann yaplabilmesi iin blgeler arasnda Arap ve Yahudi nfuslarn mbadelesi gerekiyordu. Komisyon bu konuda 1923 ylnda Trkiye ile Yunanistan arasnda yaplan baarl (!) mbadeleyi rnek gstermiti. (Raporun tamam iin: http://www.mideastweb.org/peelmaps.htm) Komisyonun nerisi Balfour Deklarasyonunu ortadan kaldracak kadar radikaldi. Ama Arap taraf 1939a kadar plan tarttktan sonra plan reddetti. Tartmalar srerken Arap eteleri ile Siyonist rgun ve Lehi rgtleri iddeti trmandrdlar. Britanya kolluk kuvvetlerinin tepkisi ok sert oldu. Her iki tarafnda da liderlerini hapishanelere koymakla kalmad, Arap tarafndan bine yakn direniiyi ldrd. Olaylar kkrtmakla sulanan Kuds Mfts yurt dna kamak zorunda kald. Bunlar olurken Yahudi g 1937de 10 bine, 1938de 14 bine dt. 1939 ylnda yeniden 32 bine ktysa da, 1940dan itibaren Britanyal yetkililerin mlteci akn nleyici tedbirleri sklatrmas sonucu tekrar 10 bine dt. srail Devleti kuruluyor kinci Dnya Sava srasnda Nazilerin alt milyon Yahudiyi gaz odalarnda soykrma uratmasndan sonra, Avrupann Yahudiler iin hi de gvenli bir yer olmad iyice ortaya kmt. Savan sonuna kadar bu duruma gz yuman, kat mlteci politikalaryla Holocausta dolayl yoldan katkda bulunan ABD Bakan

Henry Truman Batnn diyetini, Mslman Araplarn demesi iin ilk adm att ve Filistine Yahudi gne ciddi kotalar koyan Britanyadan 250 bin Yahudinin derhal Filistine girmesine izin verilmesini ve g limitlerinin kaldrlmasn talep etti. kinci Dnya Sava biteli iki yl olduu halde, hala ngiliz askerlerinin ld tek yer Filistindi. Birinci Dnya Sava srasnda birbiriyle elien taahhtleri nedeniyle iinden kamad bir duruma dm olan Britanya konuyu 1947de Birlemi Milletlere (BM) gtrmek zorunda kald. Siyonistlerin uzak grll O tarihte Filistin topraklarnda yaklak 1 milyon 200 bin Arap ve 600 bin Yahudi yayordu. Ancak paylalacak corafya ok kkt. Sonunda Filistini para para da olsa aa yukar eit iki paraya blen bir plan BM zel Siyasi ler Komitesine sunuldu. Yzlm bakmndan bakldnda bu durum Araplar iin Peel Komisyonunun nerisinden ok daha geriydi. Ancak nfus kombinasyonu bakmndan Yahudilerin aleyhine durum vard. nk Yahudi devletinde 498 bin Yahudiye karlk 407 bin Arap yaayacakt. Filistin devletinde ise 725 bin Araba karlk sadece 10 bin Yahudinin yaamas ngrlyordu. Nfusun geri kalan ksm ise BM denetimindeki Kuds blgesinde kalacakt. Kudsten vazgemek, Yahudiler iin de Araplar iin de ok zordu. Araplar duruma iddetle itiraz ettiler ama Yahudi taraf plan kabul etti. Plann kabul edilmesi iin gereken te iki oyu ilk turda toplanamaynca Yahudi Ajansnn lobicileri Amerikal yetkilileri de seferber ederek Yunanistan, Liberya, Haiti ve Filipinleri zel yntemlerle ikna ettiler. (rnein ABDnin klecilik gemiinin kefareti olarak bizzat kurdurduu Liberyay ikna etmek iin hem Siyonist ajanlar zor kullanmt, hem de ABDli lastik yapmcs Harvey Firestone, Liberya Devlet Bakann lkenin rnlerini boykot etmekle tehdit etmiti.) Ey Tanr! Kurtar Bizi! 29 Kasm 1947 tarihinde BM Genel Kurulundaki tarih oylamaya geilirken, ilk oyu verecek Guatemala delegesi daha azn amadan, seyircilerin oturduu blmden tiz bir ses eski branice bir lk atmt: Ana ha em hoia na!" (Ey Tanr! Kurtar Bizi!) Yahudilerin tanrs bu acl l duymu olmal ki, Genel Kurulun 13 ret, 33 kabul (10 ye yoktu) oyuyla ald 181 (II) nolu kararla Filistin, Arap ve srail devletleri arasnda blnm; Aznlklarn korunmas garanti altna alnm; Bireysel gler ve vatandalk haklar konusunda tanmlar yaplm; Kudse uluslar aras zel bir stat verilmi; Filistinin ekonomik entegrasyonu iin uluslar st abalardan sz edilmiti. Karara gre, her iki devlet de, daha nce Filistinin taraf olduu tm uluslararas anlamalar ve konvansiyonlara bal olacakt. Bylece Balfour Deklarasyonu bir kez daha teyit edildi.

Araplarn Byk Felaketi Nakba Ancak glerini abartan Araplar karar reddettiler. Yahudi tarafnn buna cevab 1937den beri zaman zaman bavurduklar tedhi eylemlerini sistematik hale getirmek oldu. 1948 yl boyunca istihbarat rgt Hagannah ve rgun, Lehi, Stern gibi terrist etelerin eylemleri sonucu yzbinlerce kii evlerinden kamak zorunda kald. Bu terr eylemlerinden en by 9-11 Nisan 1948de Deir Yassin kynde yaanm, deiik kaynaklara gre 107 ila 254 arasnda kyl rgun ve Lehi militanlar tarafndan katledilmiti. Byk ka, Filistin tarih yazmnda Nakba (Byk Felaket) adyla anld. Siyonistler 14 Mays 1948de srail Devletini ilan ettiler. ABD ve Britanyann sraili tanmasnn ard orap sk gibi geldi. BM yesi hi bir lkeden Balfour Deklarasyonuna ynelik bir eletiri, protesto yaplmad. Bylece, Deklarasyon zmnen uluslar aras hukukun bir paras oldu ve srail Devletinin kurulmas uluslararas hukuk teamlleri asndan meru hale geldi. 1948-1949 Arap-srail savan srail kazand. Filistinlilere verilen topraklarn bir ksmn igal ederek, BMnin kendilerine verdiinden daha byk bir topra ele geirdiler. srail, 1949da, Manda Hkmeti tarafndan Filistine uygulanan anlamalarn artk geerli grlmediine dair bir karar ald. Aslnda yeni devletler, manda idarelerinin devam saylmad iin, daha nce yaplan anlamalarn balayclnn kalmamas normaldi. Ancak Manda sona ererken, taraflarn hi biri Balfour Deklarasyonunun artk geerli olmadna dair bir protestoda, bir bildirimde bulunmadklar iin Balfour Deklarasyonu zmnen teaml hukukunun paras olmutu. Zaten, srail de, ileriki tarihlerde, bu belirsizlii istedii gibi kulland. rnein Balfour Deklarasyonunun Yahudi yurdu ile veya Siyonist Organizasyon/Yahudi Ajans ile ilgili taahhtlere atfta bulunurken, Yahudi olmayan halklara verilen teminatlar hatrlamad. Kaynak: W. T. Mallison, Jr.,The Balfour Declaration: An Appraisal in International Law, Ibrahim Abu Lughod, The Transformation of Palestine, Evanston, Northwestern University Press, 1971in iinde, s. 61-110; Documents on German Foreign Policy, 1918-1945, Series D, Volume XIIIten aktaran Walter Laquer ve Barry Rubin, The Israel-Arap Readers, Penguin Book, 2001, s. 51-55; Philippe Matter, Mufti of Jerusalem: Al-Hajj Amin Al-Husayni and the Palestinian National Movement, Diana Pub Co, 1988; Michael R. Fischbach, Records of Dispossession: Palestinian Refugee Property and the Arab-Israeli Conflict; Columbia University 2003; Steven PressGlazer, The Palestinian Exodus in 1948, Journal of Palestine Studies, Vol. 9, No. 4. (Summer, 1980), s. 96-118; Dominique Lapierre/Larry Collins, KudsEy Kuds, E Yaynlar,2002 (Belgesel roman). Utan Gemileri ve Gazze Nazi soykrmndan kaan 769 Romanya Yahudisini tayan Struma yolcu gemisi ile Filistine gitmek zere, 15 Aralk 1941de geldii stanbulda, 2,5 ay karantina

koullarnda bekletildikten sonra motorlar almad iin bir rmorkla ekilerek Karadenize geri yollanmas ve burada bir denizalt tarafndan torpillenerek batrlmas bilinir ancak bir gemi dolusu Yahudinin yaad baka ac bir hikye St. Louis transatlantiinin Atlantik Okyanusundaki yolculuu bilinmez. Bundan sonrasn okurum ve dostum Serdar Sabri zkubulayn 3 ubat 2008de Radikal kide yaynlanan yazsndan aynen aktaryorum: 13 Mays 1939da St. Louis transatlantii 937 yolcusu ile Hamburg-Almanyadan Havana-Kbaya doru yola kt. Nihai hedefleri Amerika Birleik Devletlerine girmekti. Geminin yolcular, Nazi Almanyas tarafndan soyup soana evrildikten sonra ellerine turist vizesi tututurulan Yahudilerdi. Hibirinin geri dnmeye niyeti yoktu ama irketin kurallar gerei hepsi gidi-dn bileti almak zorunda kalmt. Almanyaya bir daha geri dnmemek kouluyla toplama kamplarndan salverilen Yahudiler bile gidi-dn bilet creti demiti. Gemi iki hafta sonra, 27 Maysta Havana gmrne vard. Kba (Batistann Kbas), mltecilerden yeteri kadar para kazanmayacaksa onlar almaya yanamyordu. Adam bana 150 dolarla balayan pazarlk 500 dolara kadar kt ama Kba toplam 1 milyon dolar talep ediyordu. Kba ile uzlama olmaynca gemi Miamiye doru hareket etti, yolcularn ABDye giri izinleri vard ama isizlik ve dier ekonomik sorunlar nedeniyle, geminin girii hkmet tarafndan engellendi. Kabul eden yok Geminin kaptanna Hamburgdan gelen direktif, yolcular hangi lke kabul ederse oraya brakabilecei ynndeydi. Dominik Cumhuriyeti, Venezella, Ekvador, ili, Kolombiya, Paraguay ve Arjantine srayla bavuruldu. Hepsi de gemiyi geri evirdi. Bu arada tm dnya medyas olay takip ediyordu. Gemiye Dnyann Utan Gemisi ad taklmt. Gemi geriye, Avrupaya doru yneldi. Almanya, Yahudileri kimse kabul etmezse onlar geri alabileceini aklad. Ama aldnda bakalarnn istemedii Yahudilere ne yapacana kimsenin karma hakk da olmayacakt artk. Yolcular umutlarn kaybetmek zereyken Belika, Hollanda, ngiltere ve Fransa mltecileri kabul edeceini aklad 17 Haziranda, bir aydan fazla denizde kaldktan sonra ilk ayrldklar limandan 500 km. kadar uzaktaki Antwerp limannda karaya indiler. 1 Eyllde II. Dnya Sava balad. 937 yolcu sava boyunca Nazi igali altndaki Avrupa Yahudilerinin kaderini paylat. 250sinin ld tahmin ediliyor. Aradan yaklak 70 yl geti, cellt ayn, kurbanlar deiti. imdi bugn Gazzede yaayan Filistinliler, Akdenizde tpk Strumadakiler gibi abluka altnda kaderlerini bekliyorlar ve yine tpk St. Louis transatlantii gibi yanaacak bir liman aryor. rdn neyin kefaretiydi?

Osmanl Devleti, Napeoleonun 1798-1801 tarihleri arasndaki Ortadou Seferinden sonra, rdn (eria) Nehrinin dou yakasndaki Mavera- rdn (Trans rdn) diye anlan kesimine bata erkesler olmak zere Kafkas kkenli bir nfusu iskn etme yoluna gitmiti. 1916 Sykes-Picot Antlamasyla Britanyann otorite alan saylan Filistin topraklarnn yzde 70i Mavera- rdndeydi. 1921 ylnda, Mekke erifi Hseyninin olu Abdullah, Balfour Deklarasyonunu ve 1920 San Remo Konferans kararlarn protesto etme bahanesiyle rdn blgesini igal etti ve o srada Fransz egemenliinde olan Suriyeye saldrmaya kalkt. Franszlarla bozumak istemeyen Britanyann araya girmesiyle Abdullah, Mavera- rdnn bana getirildi. Bylece Britanya Balfour Deklarasyonunun kefaretini demi oldu. O tarihte rdn Emirliinde ounluu Bedevi 400 bin kii yayordu. Halkn yzde 20si, nfuslar 30 bini gemeyen drt ehirde meskndu. Byle bir lkeden modern bir devlet yaratma gayretine giren ngiliz memurlar savunma, finans ve d politikay ynetiyorlar, Emir Abdullah i ilerine bakyordu. Bedevi glere kar bir denge unsuru olmak zere Araplar tarafndan Peake Paa diye adlan F.G. Peake adl bir ngiliz memurun gzetiminde bir de polis gc oluturulmutu. 1923de Britanya lkeyi bamszla hazrlanan bir milli devlet olarak kabul etti. 1926da Vadi Musa ile Petra arasndaki blgede kabile gerginlikleri yaanmas zerine Abdullah hkmetine rdn Snr Kuvvetlerini kurma izni verildi.1927de blge Filistin mandasndan ayr bir yap olarak tannd. 1939da ise Britanya Manda Konseyi yerini temsili nitelikte bir hkmete brakt. Bylece Britanya blgede kendisine sadk bir lke imal etme projesinin son admn atmt. 1948-1949 Arap-srail Sava srasnda rdn kuvvetlerince ele geirilen Bat eria 1950de resmen rdne balandktan sonra devlet son eklini alm oldu. Irak kral Faysaln beceriksiz denilen kardei, herkesten becerikli km ve Haimi Ailesinin kendi bamsz kralln kurma dn gerekletirmiti. stelik ne blgeden ne de dnyadan ciddi bir itiraz grmeden YARIN: Hamasn douu, Trkiye-srail ilikileri

90 yldr kanayan yara: Filistin -4

Taraf / AYE HR - Istanbul - 09.01.2009 ntihar saldrlar iin ilk fetva 1983te Lbnandaki Hizbullah eylemleri iin ranl mollalarca verilmiti. Bugn en byk destek Vahabi ulemadan geliyor. Anlalan, bir ksas olmadan bir insan ldren btn bir kinat ldrm gibidir ayeti, Filistin iin geerli deil.

srail-Trkiye ilikileri Ocak 1950de Seyfullah Esinin atae olarak Tel-Avive gnderilmesiyle balayan gayr resm ilikiler, 6 Mart 1950de srailin tannmasyla resmlemiti. Bu adm Trkiyenin Bat Blou ve NATOya dahil olma politikalaryla uyumluydu. MOSSAD, ayn yl Trkiyede bir istasyon amt. Trkiye 1951de Msrn srail gemilerini Svey Kanalndan geirmeme kararn protesto eden Bat lkelerine katld. Trkiye ile Msrn ilikisi bu yzden gerildi ama Trkiye sraildeki temsilcisini geri ekerek ortam yumuatt. Ancak sraille ticari, asker ve istihbarat ilikileri srd. Bu dnemde, Trkiye sraile mlteci geiine izin verdi. Haziran 1954te ABDyi ziyaret eden Babakan Adnan Menderes Arap lkelerini sraili tanmaya davet etti. Msr Bakan Nasr, Trkiyenin srail yanls politikalarnn Arap dnyasnda nefretle karlandn akladnda Trkiye bunlara aldrmad, nk o srada Bat lkelerinin Ortadoudaki mutemet adam olmay hayal ediyordu. Yine de, Arap lkelerinin tepkisini ekmemek iin sraille ilikileri dk profilli yrtmeyi tercih etti. Svey Krizi 1955te Badat Pakt kurulurken, Trkiye, srailin 1947 snrlarna ekilmesi karlnda sraili pakta davet etti ama srailin efsanevi babakan Ben Gurion bunu kabul etmedi. 6/7 Eyll 1955 yamasndan sonra ilk i sraile, Yahudilere kar herhangi bir n

yarg olmad yolunda garanti vermek oldu. Ama 1956da Msr Svey Kanaln milliletirdiinde kamuoyu basksyla sraili knamaya mecbur kald ve TelAvivdeki ataesini ekti. Bir de Filistin sorunu zlnceye kadar geri gndermeyecei tehdidini savurdu ancak, bu lafta kald. 1958de Irak Kral Faysal deviren Albay Abdlkadir Kasmn, Arap milliyetiliinin bayrak ismi Cemal Abdlnasr ile yaknlamas hem sraili hem de Trkiyeyi benzer nedenlerle endielendirmiti. srail etrafn sarlm hissetmiti, Trkiye ise Kasmn, uzun sredir srgnde yaayan Molla Mustafa Barzaniyi (Mesut Barzaninin babas) askerleriyle birlikte Iraka dnmesine izin vermesinden rahatszd. Trkiye, epeydir Krtlere para ve silah veren, pemergeleri eiten srailin Krtler zerindeki etkisinden yararlanmak istiyordu. Film gibi Trk-srail zirvesi macera filmlerine konu olacak ekilde geliti. O tarihte dorudan Trkiye uuu olmayan El Aln bir ua stanbul stndeyken motorunda arza kt gerekesiyle stanbula indi. Uaktaki srail Babakan David Ben Gurion ile Dileri Bakan Golda Meir baka bir uakla gizlice Ankaraya gtrld ve Trkiye Babakan Adnan Menderesle bulutu. Aslnda plan az daha Yeilkydeki kontrol kulesinin tela yznden suya dyordu. nk kule grevlisi, srail uann arzasn ciddiye alm, piste itfaiye ve cankurtaran aralar ymt. Neyse, Ankara araya girmiti de, nemli konuklar sa salim Ankaraya ulatrlmt. Ankaradaki toplantda MOSSAD ile MT arasnda yeni anlamalar yapld. Bu ittifaka rann gizli polisi SAVAK da dahil edildi. Elbette arka planda CIA vard. Bylece hem Nasrcla, hem Krt tehlikesine, hem Sovyetler Birliine ve komnistlere kar gl bir cephe oluturulmutu. Alt Gn Sava 1959da srail Tarm Bakan Moe Dayan, Trkiyeye tarm konusunda yardmc olabileceklerini akladnda Trkiyede baz evreler tedirgin oldu nk byle bir teklifin yapld ilk lke Trkiyeydi. Halbuki ayn dnemde MOSSAD Kbrstaki Trk direniileri eitmeye balamt. ki lke arasndaki ilikiler 27 Mays 1960 darbesinden sonra da ayn minval zerine devam etti ama 1964te Kbrs dolaysyla ABD ile yaanan Johnson Mektubu krizi, ABDye mesafe koyarken sraile de uzak durma frsatn vermiti. 1967deki Alt Gn Sava srasnda Nasr, Akabe Krfezine srail gemilerinin giriini yasakladnda Trkiye sraili desteklemedi ama sraile yapt tek bask Msrdan ald Sina Yarmadas ile Suriyeden ald Golan Tepelerinden ekilmesini istemek oldu. Filistin konusunda en ciddi tavr, 11 Eyll 1967de Babakan Sleyman Demirel ile

rdn Kral Hseyin Ankarada bulutuunda konuldu. ki lider, srailin igal ettii topraklardan ekilmesini ve Kudsle ilgili BM kararlarnn uygulanmasn isteyen bir bildiri yaynladlar. Ardndan Demirel Sovyetler Birliini ziyaret etti ve Trkiyenin srailin igal politikalarna kar duruunu tekrarlad. Bu dnem, Trkiyenin Araplarla srail arasnda ilk kez drst bir hakemlik grevi yapt dnemdi. Elrom cinayeti ve Balyoz Harekt 16 Mays 1971de srailin stanbul Konsolosu Efraim Elrom, Trk Halk Kurtulu Cephesi adl solcu rgt tarafndan karld. Elrom, 22 Maysta bir apartman dairesinde l bulundu. 23 Mays gn stanbulda skynetim ilan edildi ve btn ehir didik didik arand. Olayn failleri hari pek ok solcu tutukland, binlerce kitaba el kondu. Trk solunun bilinaltnda, Balyoz Harekt adl bu sindirme kampanyas ile srail ister istemez ilikilendirildi. Silah almna devam 6 Ekim 1973te Msr, Svey Kanalnn dousundaki Bar-Levi Hattn geip srail ordusunu gafil avladnda Trkiye epey rahatlamt nk dnyada petrol krizi vard ve Trkiye, petrol iin Arap lkelerine ve OPECe gbekten balyd. Ancak, arka plandaki stratejik ortaklktan dolay olsa gerek, OPECin basklarna boyun eip de sraille ilikilerini kesmedi. Nitekim 1974te Kbrs Harekt yaplrken iki lkenin istihbaratnn sk ibirlii yapt sylendi. Ancak, Babakan Blent Ecevit Kasm 1975 tarihinde BMde Arap lkeleri tarafndan hazrlanan Siyonizmin rklkla edeer olduunu syleyen karar tasarn destekleyerek sraili bir kez daha ters keye yatrd. Bununla da kalmad, bir ka ay sonra Trkiye Filistin Kurtulu rgtn (FK) Filistin halknn temsilcisi olarak tandn aklad. Ancak, her zamanki faydac tavryla srailden Safir fzelerini, Hetz tanklarn, Uzi makinelilerini almaya devam etti. Trkiye, 1978deki Camp David Barndan sonra Araplara yakn durmaya balad. Ayn yl FK Ankarada bro at. nk Demirel hkmetine destek veren MSP sraile kar sesini ykseltmi, Trkiye, ran slam Devrimi yznden tavana vurmu petrol fiyatlarndan dolay Arap lkelerine daha muhta hale gelmiti. Ancak sonra renildi ki, Lbnan i sava ve Trkiyeli radikal-sol rgtlerin Lbnandaki Bekaa Vadisindeki rgtlenme almalar yznden srail istihbaratyla sk ibirliine devam etmiti. ASALAya kar elele 1982de petrol fiyatlarndaki dmeler sayesinde Arap lkelerine bamllktan biraz olsun kurtulan Trkiye, sraille daha ak iliki kurmaya balad ama esas neden Lbnanda konulanan ASALA benzeri Ermeni rgtlerini MOSSAD yardmyla etkisiz hale getirmekti. 4 Nisan 1985de Dileri Bakan Vahit Halefolu, srailin

Washington Bykelisi Meir Rosenne ile bulutu. Ama, ABDnin Trkiyeye yardmlarnda srailin araclk etmesini salamak ve Trkiyeyi soykrm iddialaryla bunaltan Ermeni lobisine kar denge unsuru olarak kullanmakt. Blgede Trkiyeden baka dostu olmayan srail bu ii seve seve yapt gibi, basnnda Ermeni Tehcirine veya aznlklara ilikin tek kelime haber yaynlatmad. sraille ilikiler, Aralk 1987de Filistinde patlak veren ntifada eylemiyle tekrar zora girdi. Trkiye iki arada denge tutturmaya alt, srail her zamanki gibi alttan ald, ses karmad. Manavgat suyu 1994te Ezer Weizman and imon Peres Trkiyeyi ziyaret ettiler ve Sleyman Demirelle grtler. Ayn yl Manavgat Nehrinin suyunu sraile satma konusu gndeme geldi. srail dman kesimler hop oturup hop kalknca, Manavgatn altn kymetindeki suyu denize akmaya devam etti. srailin cesaretlenip Trkiyeye ilk kez tepki gstermesi, 16 Eyll 1994de Babakan Tansu iller ve Cumhurbakan Sleyman Demirelin FK lideri Yaser Arafat Ankarada arlamasyla oldu. Kasm 1994de sraile giden iller, ortam yumuatmak yerine Kudste Filistinlilerin merkezini ziyaret edince kyamet koptu. Koptu da ne oldu derseniz, askeri ilikiler ve MT, MOSSAD ve CIA ibirlii btn hzyla devam etti. Sonu olarak, Trkiye sraille ilikilerini hep saklamak ihtiyac hissetti. Bu ilikiden hep mahcubiyet duydu. Bylece sraili meru bir devlet olarak grmediini ima etti. Ancak gayri meru grd bu devletle gayri meru ilikileri kurmakta beis grmedi. srail ise Trkiyenin izdii bu ereveye raz oluyor gzkt. Bunu yaparken de muhtemelen kendini aalanm hissetti. Filistin gibi karmak bir soruna, kafas srail konusunda bu kadar kark olan bir Trkiyenin ne gibi bir katks olacan hep birlikte greceiz. Kaynak: Jacob Abadi, Israel and Turkey: From Covert to Overt Relations, http://www.lib.unb.ca/Texts/JCS/Fall95/abadi.pdf; M. Hakan Yavuz. Turkeys Relations with Israel. D Politika, XV, no.3-4 (1991), s. 41-69; George E. Gruen, Turkeys Relations With Israel and Its Arab Neighbors, Middle East Review; Spring 1985, s. 33-43; mer Krkolu, Turkeys Attitude towards the Middle East Conflict, Foreign Policy, 5. no. 4 (1976), s. 23-33. FKye kar HAMAS kart 13 Kasm 1974te BM Genel Kurulunda 91 dakikalk bir konuma yapan Yaser Arafat birden dnyann gndemine oturmutu. Bu konumay tarih klan, Filistin sorununun ilk kez BMde bir devlet ya da hkmeti temsil etmeyen bir kurulu adna dile getirilmi olmasyd. Filistin Kurtulu rgtnn (FK) en aktif yelerinden El-

Fetihin lideriydi Arafat. Bir emsiye rgt olan FKnn temelleri Ocak 1964te Kahirede toplanan Arap Zirvesinde atlmt. Arap devletleri tarihlerinde grlmemi bir ey yapp bir konuda ortak tavr almlard. Bir Filistin Milli Fonu oluturmular, asker okullarna Filistinli rencileri almlar, Arap devletlerinde FK ofislerinin almasna olanak salamlard. Leyla Halidi hatrlar msnz? 1969 yl Austosunda TWA havayollarna ait bir ua ama karan Filistinli terristlerden birinin kadn olmas o yllarda byk sansasyon yaratmt. Bu cesur kadnn ad Leyla Halidti. Uaa srailin ABD elisi saac Rabinin binecei haber alnmt ancak Rabin uakta deildi. Leyla Halidin katld ikinci eylem ise, srail havayollar El Aln bir uann karlmasyd. Bu sefer uakta srail Asker stihbaratnn ba Ahron Yarevin olaca haber alnmt. Amsterdamda rehin alnan uak Ammana gidecekti ama pilot onlar Londraya gtrd, ekipten Nikaragual Patrick orada ldrld. Sonra ngilizler Leyla Halidi tutuklad. Ertesi gn Dubaiden kalkan bir uak Leyla Halidi kurtarmak amacyla karld. Ve 28 gnlk tutukluluktan sonra Leyla Halid takas edildi. Bu olaylar Filistin davasnn dnyada tannmasn salad. Aradan geen yllarda, esas olarak silahl mcadeleyi ne karan Arafat 1973 ylndan itibaren diplomasiye arlk vererek FKye srgn hkmeti nitelii kazandrd. Ekim 1974te rgt, Arap Birlii, slam Konferans rgt ve BM tarafndan Filistinlilerin tek meru temsilcisi olarak tannd. te Arafat BM salonlarna kabul ettiren bu tariheydi. FK, ilk merkezi olan rdnden, 1970 ylnda, tarihe Kara Eyll diye geen kanl bir savatan sonra karlm, Lbnana tanmt. Ancak 1982de srailin Lbnan igal etmesine tepki gstermeyerek byk itibar kaybetti ve Lbnandan da karld. Merkez ok uzaa, Tunusa tand. HAMAS FKnn brakt boluu, adn ilk kez 1983te duyuran Al-Harekat al-Muqawama al-slmya fi Filistin (Filistindeki slami Direni Hareketi), ksa adyla HAMAS ald. FK sekler bir rgtt ama HAMAS, Gazze eridindeki mlteci kamplarnda faaliyet gsteren Msrn kadim Mslman Kardeler rgtnn barndan kmt. Yllar sonra, kuruluunda srailin pay olduu iddia edildi. srailin amac, gya FKnn gcn krmakt. Ancak, 14 Aralk 1987de balayan ntifadadan (Ayaklanma) sonra, srailin yanl hesap yapt anlald. O gn, Gazze blgesinde bir srail kamyoneti, Filistinli iileri tayan bir araca arparak drt Filistinlinin lmne ve dokuzunun da yaralanmasna neden olmutu. Yarallarn bulunduu hastanenin etrafnda toplanarak eyleme geen genler HAMAS yesiydiler. Sivil itaatsizlik eklinde balayan eylemler ksa srede Bat eriaya yaylm, protesto eylemleri, grevler yaplm. srail rnleri boykot edilmi, yollara barikatlar

kurulmutu. Filistinli genlerin ve ocuklarn sapan, ta ve sopalarna srailin cevab ar silahlarla verilmiti. 1993e kadarki Birinci ntifadada verilen can kayplar bini amt. Cihat ideolojisi slam topra olan Filistinde bir Yahudi devletinin slami adan kabul edilmez olduunu syleyen HAMAS, Filistinin kurtuluunun cihatla olduunu dnyordu. Dolaysyla sraille grmeye gerek duymuyordu. Uzun bir siyasetsizlik dnemi ardndan kinci ntifada balad. Ancak bu ilki gibi baarl olmad. srailin de HAMASla grmek istemedii HAMASn ruhani lideri eyh Ahmed Yasinin 22 Mart 2003 sabah cami knda srail helikopterinin fze saldrsnda ldrlmesiyle anlald. Halefi, Abdlaziz Rantissi de 17 Nisan 2003te ayn ekilde ldrlnce, HAMASla srailin aras iyice ald. srail iin en kts, 2004 yl kasm aynda Yaser Arafatn lmyle balayan ve Ocak 2005te Mahmud Abbasn devlet bakanlyla devam eden siyas sreti. Sabk Yaser Arafat ynetiminin yolsuzluk ve kt ynetim hikyelerinin ayyuka kt bir ortamda, HAMAS temiz siyaset vaat ederek, 25 Ocak 2006da yaplan parlamento seimlerinde 132 sandalyeli Filistin Meclisinde 74 sandalye kazand. Mahmud Abbasn El Fetih hareketi 45 sandalyede kalmt. srailin Gazzenin tamam ve Bat eriann bir blmnden ekilmesi de Filistin halk nezdinde HAMASn hanesine yazld. Mart 2006da gzel bir gelime oldu ve o gne dek, srailin varln tanmadn aklad iin srail tarafndan muhatap alnmayan HAMAS, El Kaidenin, sraili Filistinden karmak iin yapt cihat arsn, HAMASn hedefinin sadece igal altndaki topraklar kurtarmak olduunu syleyerek reddetti. Ancak, srail bu beyana itibar etmemekte srar etti. Ve bu gnlere gelindi. sraillilerin derin beka endiesini ve Filistinlilerin derin maduriyet duygusunu giderecek bir zm bulunmazsa, korkarm bu sava her iki taraf da tketecek... Kaynak: hsan Da, Ortadouda slam ve Siyaset, Boyut Yaynlar, stanbul 2002; Murat Erdin, Hizbullah ve HAMAS (Dnceleri, rgt Yaplar ve Eylemleriyle), Kasta Yaynlar, 2002. llerimizi onlarn stne pskrteceiz 1 Haziran 2001de srailin bakenti Tel Avivdeki intihar saldrsndan sonra gazetecilere mlakat veren HAMAS szcs, di hekimi Abdlaziz Rantissi eer srail igali bitmezse llerimizi onlarn stlerine pskrteceiz demiti. Gerekten de Filistinde HAMASn kontrol ettii Gazzedeki niversitelerin duvarlarnda srail nkleer bombalara sahipse bizim de insan bombalarmz var yazl. lan tahtalarnda canl bomba olarak lme giden ve ehitlik mertebesine ulaan kahramanlara verilen beratlar, diplomalar asl. ehitlerin hikyeleri web siteleri,

duvar gazeteleri, kulaktan kulaa anlatlan hikyelerle toplumun her katmanna yaylyor. Bir ksas olmadan... ntihar saldrlarna ilikin ilk fetva 1983 ylnda Lbnandaki Hizbullah rgtnn eylemleri iin ranl mollalar tarafndan verilmiti. 2002de Irakda verilen bir fetvada sraile kar intihar saldrs gerekletiren Filistinlilerin Cihadn en yce mertebesine ulatklar ilan edilmiti. Dahas Irakn devrik lideri Saddam Hseyin de Filistinli ehitlerin ailelerine 25 bin dolarlk yardmlarda bulunuyordu. Bugn ise en byk destek Vahabi ulemadan geliyor. Katar niversitesinde grevli eyh Yusuf el-Kardavi intihar saldrsn slami kurallara uygun bulduunu aklamt. Hatta intihar saldrsna giderken kadnlarn bombalar salarnn ya da araflarnn altna nasl saklayacaklarn bile tarif etmiti. Neyse ki kadnlarn intihar bombacs olmalar kolay deil. Kat sosyal normlar, kadnlarn ailelerinden uzaklamalarnn da, erkekler tarafndan eitilmelerinin de nnde byk engel. teki engel ise paralara ayrlsa bile kadnn bedeninin erkek polisler ve uzmanlar tarafndan incelenmesinin gnah olmas. El-Ezher mam eyh Muhammed Tantavi de Bat eriadaki igalci askerlere ynelik intihar saldrlarnn ahadet olarak kabul edilebileceini sylemiti. Anlalan, Eski Ahitte ve Kuranda yer alan bir ksas olmadan bir insan ldren btn bir kinat ldrm gibidir ayeti, Filistin sz konusu olduunda nemini yitiriveriyor... Sabra ve atilla Katliam srailin sabk babakanlarndan Ariel Sharonun politik yaamnn en tartmal sayfalarndan biri hi kukusuz 16-18 Eyll 1982 tarihinde yaanan ve tarihe Sabra ve atilla Katliam olarak geen kanl olaylardaki roldr. Beyrutun gneyindeki bu iki mlteci kamp sz konusu tarihlerde srail ordusuna bal birlikler tarafndan kuatlm, birliklerin arasna gizlenmi Lbnanl Marun Falanjist milisler tarafndan alan ate sonunda, Uluslararas Kzl Ha rgtnn verdii rakamlara gre Filistinli ve Lbnanl 2.750 mlteci hayatn kaybetmiti. srail tm dnyann tepkisini eken olaylardaki l saysn 800 olarak aklam ancak sorumluluunu hibir zaman stlenmek istememiti. BM bile 521 sayl karar ile katliam lanetlemi ancak sulularn adn anmaktan kanmt. Halbuki katliamdan ksa sre nce baz Amerikan, ngiliz ve srail gazetelerinde olaya bizzat ahit olan doktorlarn, hemirelerin anlatlar yer almt. Bunun zerine srail hkmeti bir komisyon toplamay kabul etti. Kahan Komisyonu, 1983 ubatnda sonucu bildirdi: Ariel Sharon katliamdan sorumlu bulunmutur, nk Falanjistlerin Filistinlilere ve Lbnanllara duyduu byk dmanl gzard ederek onlar birliklerine dahil etmi, onlar eylemleri srasnda denetlememitir. Onun yapmas gereken Falanjistlerin kampa girmesini engellemekti. Peki, bu raporun sonucu ne oldu derseniz, cevap koca bir hi! BTT