TRKYEDE KADINA YNELK DDET

Aye Gl Altnay Yeim Arat

2. Bask 2008 stanbul

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat ISBN: 978-975-01103-2-0

Kapakta kullanlan grsel malzeme:
Krk rk: Kadna Ynelik iddetle Mcadele Kooperatifi, 2007 iddetin tesine yolculuk Filmmor Kadn Kooperatifi, 2006 Namus 5. Uluslararas Gezici Filmmor Kadn Filmleri Festivali, 2007 Kadnlarn iddete bak 4. Uluslararas Gezici Filmmor Kadn Filmleri Festivali, 2006 Anadolunun orta yerinde iddete kar kadnlar elele Kadn Dayanma Vakf, 2007 Geceleri de sokaklar da istiyoruz Ankaral Feministler, 2007 Bar herkes duysun! Erkek iddeti son bulsun! Dayaa Kar Kadn Dayanmas 20. Ylnda, 2007 Her kadnn iinde bir mucize sakl KAMER Vakf, 2006 Aile i iddete Son! Hrriyet, 2004 Kadna kar iddeti durdur Uluslararas Af rgt Trkiye, 2004 Kadna ynelik iddete son Uluslararas Af rgt Trkiye, 2007 10. YIL: Kadnlarn iddetten kurtulmak iin gelitirdikleri yntemlerin yeni bir dnya hayal etmeyi mmkn klacana inanyoruz KAMER Vakf, 2007

Tasarm: Punto Uygulama: Sava Yldrm Kapak Tasarm: Hayalgc letiim Bask: Punto Bask zmleri 0212 231 30 68 pbx 1. Bask, Ekim 2007 2. Bask, Kasm 2008 Rapora ulamak veya bilgi almak iin: kadinayoneliksiddet@gmail.com www.kadinayoneliksiddet.org

NDEKLER
Teekkr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 nsz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Giri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 I. BLM TRKYEDE KADINA YNELK DDETLE MCADELE: NTELKSEL ARATIRMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Trkiyede Kadna Ynelik iddetle Mcadelenin Ksa Tarihi . . . . . . . . . . . . . 17 Devlet Dzeyinde Kadna Ynelik iddetle Mcadelenin Kurumsallamas . . . 25 Hukuk Alanndaki Gelimeler ve Kampanyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Temmuz 2006 Babakanlk Genelgesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 rgtlenme Sorunlar ve Olanaklar: Kadn rgtlerinin Bamszl . . . . . . . 32 Kardelen: Hayatmda devrim yaptm, eim devrik kral . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Tartma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 II. BLM TRKYEDE KADINA YNELK DDET: ALAN ARATIRMASI . . . . . . . . 49 Kadna Ynelik iddet Aratrmalarnn Tarihesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Yntem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 rneklem ve Uygulama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Bulgular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Kadnlarn iddete ve Kadn-Erkek Eitliine Dair Grleri . . . . . . . . . . . . . . . 73 iddet Deneyimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 iddetle Mcadele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Tartma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 III. BLM SONU VE NERLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Kaynaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Ek 1 Babakanlk Genelgesi (2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Ek 2 iddetle Mcadele Alannda nemli Adresler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 EK 3 Trkiyede Kadna Ynelik iddet Alan Aratrmas Anketi . . . . . . . . . . . 175 zet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Yazarlar Hakknda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

TABLOLAR
Tablo 1 Tablo 2 Tablo 3 Tablo 4 Tablo 5 Tablo 6 Tablo 7 Tablo 8 Tablo 9 Tablo 10 Tablo 11 Tablo 12 Tablo 13 Tablo 14 Tablo 15 Tablo 16 Tablo 17 Tablo 18 Tablo 19 Tablo 20 Tablo 21 Tablo 22 Tablo 23 Tablo 24 Tablo 25 Tablo 26 Tablo 27 Tablo 28 Tablo 29 Tablo 30 Tablo 31 Tablo 32 Tablo 33 izelge 1 Tablo 34 Tablo 35 Tablo 36 Tablo 37 Tablo 38 Tablo 39 Tablo 40 Tablo 41 Tablo 42 Tablo 43 Tablo 44 Yaplan anketlerin illere dalm Grlen kadnlarn nitelikleri ve Trkiyedeki kadn nfusuna dair verilerle kyaslamas lk evlilik olup olmad Nikh tr Nasl tanlp evlenildii Doulan yerleim yerinin tr Bir ayda eve giren net para Kadnn gelir getiren bir i yapp yapmad Gelir getiren bir i yapanlarn altklar yer Gelir getiren bir i yapanlarn ileri Bilinen ve aile bireyleriyle konuulan diller (Trkiye) Bilinen ve aile bireyleriyle konuulan diller (Dou) Etnik kimlik Bir dine inanlp inanlmad Bir dine inananlarn dinleri Bir dine inananlarn mezhepleri renim dzeyi Dayaa ilikin grler Evde kadn-erkek ilikileri zin alma Ein tokat atmas, iteklemesi, dayak atmas (Fiziksel iddet) Ein tokat atmas, iteklemesi, dayak atmasndan bakasna bahsedilip bahsedilmedii Evliliin srmekte olup olmadna gre fiziksel iddet Nasl evlenildii ve fiziksel iddet Kadnlarn renimi ve fiziksel iddet Elerin renimi ve fiziksel iddet Gelir ve fiziksel iddet Aileye kimin daha ok gelir getirdii ve fiziksel iddet Yerleim yerinin trne gre fiziksel iddet (Trkiye) Yerleim yerinin trne gre fiziksel iddet (Dou) Cinsel iddet Gelir getiren bir i yapmak istese einin engelleyip engellemeyecei Deien Medeni Kanuna gre eler boandnda mal ve birikimler nasl paylalyor? Dayan Ayrdedici zmleme ile oklu zmlemesi Ei bugn dayak atacak olsa ne yapar? Komunun einden dayak yediini duysa ne yapar? Ailenin Korunmasna Dair Kanunu duydu mu? Ailenin Korunmasna Dair Kanundan faydalanan oldu mu? Yeni Mal Rejimi ve 4320 sayl kanunu bilmek arasndaki iliki Yeni Mal Rejimi ve 4320 sayl kanunu bilmekle eitim arasndaki iliki Kurum ve kurulular iddetin nlenmesi konusundaki sorumluluklarn yerine getiriyorlar m? Devlet erkeklerin elerine uygulad iddeti engelleyebilir mi? Snma evi says yeterli mi? Verdii vergilerin snma evi almas iin kullanlmasn onaylyor mu? Eini dven erkeklere mahkemeler ceza vermeli mi?

Teekkr 2006-2007 yllar arasnda yrtlen ve toplam 18 ay sren bu aratrma, TBTAKn Sosyal ve Beeri Bilimler Aratrma Grubu (SOBAG) tarafndan desteklenmitir. Bu destek iin TBTAKa ok teekkr ediyoruz. Bu almay ok deerli bir aratrma ekibiyle yrttk. Aratrmann her aamasndaki katklarndan dolay Asl Erdem, Setenay Nil Doan, Betl Demirkaya, Fulya Kama, Sude Bahar Beltan, Duygu Gl ve Merve Kasarcya zel teekkr borluyuz. Bu kadar geni kapsaml bir aratrma bu kadar ksa srede ortaya kabildiyse, onlarn emei ve zenli almalar sayesinde mmkn oldu. Alan aratrmas, Trkiye'de bu konuda nc almalar yapm olan Ylmaz Esmerin danmanlnda gerekleti. Aratrmaya verdii destek ve danmanlk iin kendisine minnettarz. Ynelim Aratrma irketinin, sorularn hazrlanmasndan zel anketr eitimine, ok saydaki ucu ak sorularn kodlanmasndan verilerin oklu zmlemeye tabi tutulmasna kadar alan aratrmasnn her aamasnda yaptklar zverili katklar olmasayd, bu kadar snrl bir bteyle bu kadar kapsaml bir aratrma yapamazdk. Ali Eref Turan, imen Turan, Sevil Bostanc, Sevgi Adak Turan ve mer Turana iten teekkrlerimizi sunuyoruz. imen Turann uygulad anketr eitiminden sonra alana karak yaadklar zorluklara ramen anketleri tamamlayan, grmeyle ilgili gzlemlerini bize ayrntl olarak yazmay ihmal etmeyen tm anketrlere ayrca teekkr ediyoruz. Alan aratrmasnn sorularnn hazrlanmasnda ve bulgularn deerlendirilmesinde grlerinden faydalandmz Binnaz Toprak, Ersin Kalaycolu, Belgin Teke ve Ali arkoluna; Aralk 2006 ve Ekim 2007de yaptmz toplantlara katlarak almann derinlemesine katkda bulunan Aye nc, Dicle Koacolu, Fatma Nevin Vargn, Fatmagl Berktay, Ferda lker, Handan alayan, Hlya Adak, lknur stn, Jlide Aral, Meltem Ahska, Nebahat Akko, Nkhet Sirman ve Ufuk Sezgine ok teekkr ederiz. Diyarbakrda bir pilot anket almas yapmamza imkn salayan ve aratrma deneyimlerini bizimle paylaan Diyarbakr KAMERe ayrca teekkr ederiz.
1

Bu yayndaki hibir gr, tespit ve kanaat TBTAK'n resmi gr deildir.

Boazii niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blmnn maddi ve manevi destei aratrma srecinde karlatmz zorluklar amamza yardmc oldu. Bata Ylmaz Esmer ve Blm Bakan Binnaz Toprak olmak zere herkese iten teekkrlerimizi sunuyoruz. Boazii niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Koordinatrlne destekleri iin teekkr ediyoruz. Aratrmann bandan itibaren kurumsal desteini esirgemeyen Sabanc niversitesine, bata Rektr Tosun Terziolu olmak zere Ahmet Alkan, Cemil Arkan ve Mehmet Baa iten teekkr ediyoruz. Aratrma srecinde verdikleri destek iin Nilay Papila ve Selay Biltekine; kitabn ok kiiye ulamas iin yaptklar zverili katklar iin Elif Glez, Nesrin Balkan, Mariam cal, nci Ceydeli, Viket Galimidi, Sumru atr ve Tucan Baaraya; ok ksa bir zaman diliminde ok youn alarak bize gzel bir web sitesi tasarlayan Ahmet Trkoluna ok teekkr ederiz. Kitabn Ekim 2007deki ilk basks ve Kasm 2008deki ikinci basks iin Punto Bask zmleri ok titiz bir alma yrtt. Kitab sahiplendii ve her trl soruna zm reterek basmn mmkn kld iin Taner Koaka; zenli tasarm ve uygulamas iin de Sava Yldrma ok teekkr ediyoruz. Son olarak, bizimle deneyimlerini, grlerini, hayatlarn paylaan, mcadelelerinden ok ey rendiimiz ve renmeye devam ettiimiz tm kadnlara; bize kaplarn aan tm kadn kurulularna minnettarz!

Alan aratrmasna katkda bulunan anketrler: Atiye nce, Aybike zbay, Aycan Demir, Aysel Topu, Aysun Ktlk, Aye Vayni, Aye elik, Ayten Demir, Belgin Korkmaz, Beyhan Diren, Burcu Arca, Canan Kukon, idem Aktrk, Damla Yceba, Derya Yceba, Dilan Tan, Dilek elik, Ebru Deda, Eda Kurnaz, Elif Peksz, Elif Sebahattinolu, Emine Karda, Emine Bingl, Esra Akn, Ezgi Dikdere, Fatma Toprak, Funda Gen, Gzde Karata, Glsm Demirel, Hafize Ylmaz, Hatice Boyraz, Hatice Urhan, Hlya Uslu, clal Doan, rem ener, Mahmude Kaymak, Mehtap ri, Melike ztekin, Melisa Sabuncu, Meral elik, Mge Hancer, Nimet Cordan, Nur Karata, Pnar Acm, Rabia Yldrm, Rukiye clal Doan, Seil Abdiler, Seda Akpnar, Seda Yaln, Selma Trkolu, Serpil Uslu, Serpil zkr, Sevgi zkr, Sinem akar, Songl skender, Suzan Demirci, efika Baykara, Tuba Dndar, Yasemin atal, Zeynep Demir, Zleyha Tunar.

NSZ Trkiyede kadna ynelik iddet zerine yaplm aratrma says yok denecek kadar azdr. Elimizdeki snrl veriler, yerel veya blgesel almalara dayanmaktadr. T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu tarafndan 1993-1994 yllarnda yrtlen Aile i iddetin Sebep ve Sonular aratrmasndan sonra bu konuda yaplm ulusal apta bir alan aratrmas bulunmamaktadr; niteliksel almalar ise belirli iller ve kurulularla snrl kalmtr. TBTAK tarafndan desteklenen ve 18 ay sren Toplumsal Cinsiyete Dayal iddet: Sorun Tespiti ve Mcadele Yntemlerinin Analizi balkl aratrmamz bu boluu doldurmay hedeflemitir. Bu aratrmada Trkiyede kadna ynelik iddetin nasl tanmlandn, nasl alglandn ve gerek sivil toplum gerekse devlet dzeyinde ne tr mcadele yntemleri gelitirildiini inceledik. Aratrmamzn niteliksel blmnde, 27 ilden yaklak 50 kadn kuruluundan 150ye yakn kadnla grme yaparak kadn kurulularnn ve devletin kadna ynelik iddeti sorunsallatrmalarn, mcadelelerinin zaman iinde gelimesini ve bunun sonularn inceleyerek bu deneyimlerin gl ve zayf noktalarn deerlendirdik. Aile iinde iddet konusunda farkndalk yaratp, kadnlarn konumlarn glendirerek, kadna ynelik iddetle mcadelede nemli baarlar elde edilebileceini grdk. Aratrmann niceliksel ayanda ise toplam 1800 evli kadnla 56 ile dalm yerleim yerinde (il, ile ve ky) yrttmz alan aratrmasnda, kadnlarn elerinden yaadklar iddetle ilgili deneyimlerini ve grlerini tespit etmeyi hedefledik. Bu aratrmann en nemli bulgularndan biri her kadndan birinin fiziksel iddet grd, bir dieri de her on kadndan dokuzunun daya hakl grmedii olmutur. Ayn zamanda, kadnlarn

byk ounluunun aile ii iddeti aile iinde zlmesi gereken bir mesele olarak alglamadklar ortaya kmtr. Alan aratrmamz, iddetle mcadele konusunda kadnlarn hkmete, yerel ynetimlere, devlet kurumlarna, yasalara ve mahkemelere bu alana mdahale etme konusunda nemli sorumluluklar yklediini gstermektedir. Bu balamda, alan aratrmasyla ulatmz kadnlarn talepleri Trkiyenin 34 ilinde rgtlenmi 60a yakn bamsz kadn rgtnn talepleriyle rtmektedir. Devlet nezdinde aile ii iddetle mcadele konusunda nemli admlar atlmaya baland, zellikle Temmuz 2006da yaynlanan 26218 sayl Babakanlk Genelgesinin kritik nem tad gzlemlenmitir. Ancak, genelgenin uygulanmasyla ilgili herhangi bir yaptrm bulunmamakta, pek ok devlet kurumu genelgede belirtilen sorumluluklar yerine getirmekte yetersiz kalmaktadr. Benzer bir durum belediyeler iin geerlidir. 5393 sayl Belediye Kanununun 14. Maddesi (a bendi) uyarnca Bykehir belediyeleri ile nfusu 50.000i geen belediyeler kadnlar ve ocuklar iin korunma evleri amakla ykml klnm olmasna ramen bu konuda bir ilerleme salanamamtr. 2007 Eyll itibaryla SHEK'in 19, Valilik ve l zel darelerinin 12, belediyelerin ise 4 kadn sna bulunmaktadr. Kadn rgtlerinin en ncelikli talepleri arasnda Babakanlk Genelgesinin ve Belediye Kanununun eksiksiz uygulanmas, snak saysnn artrlmas ve snaklarn bamsz kadn rgtleriyle ibirlii iinde iletilmesi gelmektedir.

GR Trkiye Cumhuriyeti Anayasas kiinin dokunulmazl, maddi ve manevi varl nn tanmland 17. maddesi ile herkesin yaam hakkn garanti altna almay ve kimsenin insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamayacan taahht eder. Toplumsal cinsiyete dayal iddet bu anayasal hakkn ihlali anlamna gelmekte, bu ihlalin nlenmesi iin devlete nemli sorumluluklar dmektedir. Kadna ynelik iddetle mcadele, Trkiye'nin imzalam olduu uluslararas szlemeler ve Birlemi Milletler kararlaryla da devletin ncelikli sorumluluklarndan birisi olarak tanmlanmtr. Birlemi Milletler Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Komitesi'nin 1989'da ald 12 sayl Genel Tavsiyesi devletleri kadna ynelik iddetle mcadele etmeye davet etmi, bu konuda istatistiksel verilere ihtiya duyulduunu belirlemitir. Komitenin 1992 ylnda ald 19 sayl Genel Tavsiyesi ise toplumsal cinsiyete dayal iddeti, kadnlarn erkeklerle eit hak ve zgrlklerden faydalanabilmelerini engelleyen bir ayrmclk tr olarak tanmlamtr. Bu karar, Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan yaynlanan Kadna Ynelik iddetin nlenmesi Bildirgesi'ne de temel tekil etmitir (GA Res 48/104(1994), UN Doc A/48/49). Bu Bildirge, devletlerin gelenek, grenek veya din gibi gerekeler ne srerek kadna ynelik iddetle mcadele alanndaki sorumluluklarn aksatmamalar gerektiini vurgulamtr (Merry 2006, 76). Toplumsal cinsiyete dayal iddet, Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn var olan potansiyellerini gerekletirmelerinin nndeki en nemli engellerden birisi olmaya devam etmektedir. zellikle kz ocuklar ve kadnlar, ekirdek aile iinde, geni aile balamnda, sokakta, okulda ve i hayatnda

12

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

fiziksel, ekonomik, psikolojik ve cinsel iddete maruz kalmakta; yaanan iddetin kz ocuklarnn okuyamamasndan kadnlarn toplumsal hayata etkin katlamamalarna, kadnlarn ocuklarna uyguladklar iddetin artmasndan istenmeyen evliliklere, sakatlklardan lmlere kadar ok kapsaml sonular olmaktadr. Namus adna ilenen cinayetler bu iddet trnn en lmcl ve grnr biimlerinden biridir. Ancak daha az grnr biimleriyle de kadna ynelik iddet, Trkiye'de yaayan milyonlarca kadnn bedensel ve ruhsal btnln tehdit etmektedir. Aile ii iddet, zellikle koca iddeti, kadnlarn yaamlarnn belirleyici bir boyutunu oluturmaktadr (Bora ve stn 2005, 18). Bu derece nemli ve yaygn bir sorun olmasna karn Trkiye'de kadna ynelik iddet zerine yaplm aratrma says yok denecek kadar azdr (Ik 2002, 66, Keresteciolu 2004, 52). Trkiye'de 1980'lerden bu yana kadnlara ve toplumsal cinsiyete ynelik aratrmalar yaygnlam, hem beeri ve sosyal bilimler alann hem de toplumsal algy dntren ve zenginletiren almalara imza atlmtr. Ancak yaplan akademik almalar arlkl olarak feminist tarihyazm, edebiyat, emek, alma hayatnda kadnlarn konumu, slam-barts konular, kadnlarn siyasal katlm ve kadn hareketinin demokrasiye katklar alanlarna younlam, iddet konusu ok eksik kalmtr.2 Kadnlarn yaad iddetle ilgili elimizdeki snrl veriler, yerel veya blgesel balamda yaplm aratrmalar3 veya kadn kurulularnn almala2

Feminist tarih ve tarihyazm iin bkz. Demirdirek 1993, akr 1994, Kandiyoti 1996, Tekeli 1998, Altnay 2000 ve 2004, Berktay 2003, Zihniolu 2003; edebiyatla ilgili bkz. Parla ve Irzk 2004; kadn hareketinin tarihi ve katklaryla ilgili bkz. Tekeli 1986, Sirman 1989, Gne-Ayata 1993, Arat 1994; i hayat, emek ve siyaset ile ilgili bkz. Ecevit 1993, zbay 1993, Kmbetolu 1995, Tan, Ecevit ve r 2000, Acar-Savran 2004, Toprak ve Kalaycolu 2004, Bora 2005, alayan 2007; slam ve bartsyle ilgili bkz. Acar 1993, Gle 1993, zyrek 2000, akr 2000, Arat 2001, 2005.

Ankara ve Almanya'da yaplm iki kk apl aratrmann karlatrmal tartmas iin bkz. lkkaracan, Glr ve Arn 1996. Gneydou Anadolu'da namus algs zerine yaplm bir aratrma iin bkz. Sr 2006. Dou ve Gneydou'da yaplm bir baka aratrmada da iddet zerine birka soru sorulmutur, bkz. lkkaracan 1998. Ankara Tabip Odas (2003) ve stanbul Barosu Kadn Haklar Uygulama Merkezi (2002) de kadna ynelik fiziksel ve cinsel iddet zerine yaptklar sempozyumlar zerine birer kitap yaymlamlardr. Genel bir tartma iin bkz. Bolak 1990, Arn 1998, Bora ve stn 2005; kadn hareketinde iddetle mcadele iin bkz. Ik 2002, Keresteciolu 2004. Namus cinayetleriyle ilgili bkz. Kardam 2005, Pervizat 2005, Ertrk 2006, Belge, 2006, Koacolu 2007 ve Yirmibeolu 2007. Kadn intiharlaryla ilgili bkz. Halis 2001. Cinsel iddetle ilgili bkz. Altnay 2002, Uluslararas Af rgt 2003, Keskin ve Yurtsever 2006.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

13

ryla4 snrl kalmaktadr. Bu alandaki tek kapsaml niceliksel aratrma, Aile Aratrma Kurumu tarafndan 1993-94 yllarnda Trkiye apnda temsili bir rneklem seilerek yaplan Aile i iddetin Sebep ve Sonular balyla yaynlanan alan aratrmasdr (Aile i iddetin Sebep ve Sonular 1995). Aile ii iddetin bireyler tarafndan nasl yaandna eilen niteliksel aratrmalar ise yok denecek kadar azdr.5 Aratrmamz bu boluu doldurmak zere atlm ve iddet konusuna ncelik veren bir adm niteliindedir. Raporun birinci blmnde, aratrmann ikincil kaynaklara ve 27 ilden iddetle mcadele eden yaklak 50 kadn rgt, belediye merkezi ve barolarn kadn komisyonlarndan 150'ye yakn kadnla yaptmz grmelere dayanan niteliksel ayan ele alacaz. Bu blmde, Trkiye'de toplumsal cinsiyete dayal iddetin nasl tanmlandn ve gerek sivil toplum, gerek devlet dzeyinde ne tr mcadele yntemlerinin, nasl gelitirildiini tartacaz; yaptmz grmelerde belirgin olarak ne kan kadn kurulularnn maddi ve ideolojik bamszl sorunu zerinde duracaz. kinci blmde, kadnlarn en youn maruz kaldklar ve kadn rgtlenmelerinin odak noktasn oluturan koca iddeti zerine Trkiyenin 56 ilinden toplam 1800 evli kadnla yaptmz alan aratrmasnn bulgularn ele alacaz. Son blmde ise aratrmamzn her iki ayandan (niteliksel ve niceliksel) kan sonular birlikte deerlendirerek, iddetle mcadelenin daha etkin yrtlmesi iin neler yaplabilecei konusundaki nerilerimizi sunacaz.

Bu yaynlardan bazlar yledir: Dayaa Kar Dayanma Kampanyas 1988; Mor at Kadn Sna Vakf 1996, 1998, 2000 ve 2003; ahmaran 2003; KAMER 2004, 2005, 2006, 2007a, 2007b, 2007c; Kadn Dayanma Vakf 2005; Amargi 2005, EPDEM 2006, DKASUM 2007, Krk rk 2007.
5

Aksu Bora ve lknur stn'n Scak Aile Ortam: Demokratikleme Srecinde Kadn ve Erkekler (TESEV Yaynlar, 2005) nemli bir istisnadr.

I. Blm Trkiyede Kadna Ynelik iddetle Mcadele: Niteliksel Aratrma

u aratrma iin yola ktmzda ana erevemizi toplumsal cinsiyete dayal iddet olarak belirlemitik. Kadnlarn ve erkeklerin toplumsal olarak tanmlanm kadnlk ve erkeklik rollerinden kaynakl yaadklar tm iddet trleri ve bunlarn yaand tm meknlar (ev, sokak, iyeri, okul, karakol, kla) toplumsal cinsiyete dayal iddet kapsamna giriyordu. Mcadele alanna baktmz zaman toplumsal cinsiyete dayal iddet trleri ierisinden aile iinde yaanan kadna ynelik iddetin ana mcadele eksenini oluturduunu grdk. iddetle mcadele eden kadn rgtlerinin byk ounluu kadnlarn en gvensiz olduu yerin ev ii olduunu, yaadklar iddetin ise arlkl olarak kocalarndan geldiini ifade ediyorlar ve bununla mcadele yntemleri gelitirmeye alyorlard. Biz de aratrmamzn kapsamn koca iddeti olarak snrladk.6

Aratrmamzn niteliksel ayanda, toplumsal cinsiyete dayal iddeti tanmlayan, grnr klan ve mcadele eden sivil toplum kurulular ve devlet kurumlar ile saha almas yaplm, derinlemesine mlakatlar, odak grup tartmalar ve katlmc gzlem yntemleri ile bilgi toplanmtr. lk olarak, kadna ynelik iddet konusunda alma yapan kurulular belirlemek amac ile mevcut sivil toplum kurulularn yazl kaynaklardan taradk (rnein Uan Sprge 2004). Yazl kaynaklarn en son gelimeleri yanstmayabilecei kaygsyla, kadnkurultay ad ile anlan ve kadn hareketinin internet haberleme grubu ilevini gren adan ve bu alanda alan kadn rgtlerinin iletiim listelerinden faydalandk. Yaptmz taramalar sonucunda Trkiye apnda 34 ilde bu konuda alma yrten sivil toplum kuruluu olduunu tespit ettik (bkz. Ek 2). Diyarbakr, Tunceli, Elaz, Gaziantep, Adyaman, Urfa, Kilis, Kars, Idr, Van, Hakkari ve Ankara dahil 27 ilde 50'ye yakn kurulutan 150'ye yakn kurucu, ye, aktif alan ve destek alan kadnla mlakatlar yaptk. ubat 2006 ve Eyll 2007 arasnda yaplan bu mlakatlar bazen 40-45 dakika, bazen be saat, ounlukla da bir buuk ila iki saat arasnda srd. Mlakatlara ek olarak Diyarbakr, Elaz, Hakkari ve Tunceli'de odak grup almas yaparak 8 ila 10 kiilik kadn gruplaryla iddet ve mcadele deneyimlerini konutuk. Raporun bu blmnde,
6 Ekonomik iddetle mcadele eitli illerde faaliyet gsteren kadn kooperatifleri, Kadn Emeini Deerlendirme Vakf ve Trkiye Homenet (ev eksenli alanlar a) gibi kadn rgtleri araclyla yrtlyor. 1997 ylnda kurulan Gzaltnda Cinsel Taciz ve Tecavze Kar Hukuki Yardm Brosu ise devlet kaynakl cinsel iddete odaklanyor (bkz. Keskin ve Yurtsever 2006). Namus cinayetleri ise aile ii iddetin zel bir tr olarak son yllarda nemli bir mcadele eksenini oluturuyor (bkz. Kardam 2005, Pervizat 2005, Ertrk 2006, Belge, 2006, Koacolu 2007 ve Yirmibeolu 2007).

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

17

Trkiye'de kadna ynelik mcadelenin geliimi anlatrken bu mlkatlardan kan ana noktalar da ele almaya alacaz. Trkiye'de Kadna Ynelik iddetle Mcadelenin Ksa Tarihi Kadn hareketleri toplumsal cinsiyete dayal iddete direnmek ve onu dntrmek iin olumu mcadele yntemleri olarak alglanabilirler. iddetin, ekonomik, psikolojik veya fiziksel, ok eitli boyutlarnn sradanlat Trkiye'de de kadn hareketi kadna kar iddete bir bakaldr olarak gelimitir. 1987'de kadnn srtn sopasz, karnn spasz brakmamak gerek ataszne atfla einden dayak yiyen hamile bir kadnn at boanma davasn reddeden ankr'da bir yargca kadnlarn atklar manevi tazminat davasndan bugne hareketin itici gc kadnlarn aile ii iddete isyan olmutur. Biz bu almada zellikle aile ii iddet konusunu ve bu iddete dur demek veya dntrmek zere 1980 sonras rgtlenen kadn kurulularn inceledik. Bu blmde nce genel bir ereve iinde Trkiye'de kadnlarn iddete kar rgtl mcadelesini tarihsel balamnda deerlendirmek istiyoruz. Kadnlar deiik kaynaklarla beslenen bir sre iinde 1980'lerde kamusal alanda seslerini duyurmaya balamlar, 1990'larda kendi sivil toplum kurulularn oluturmular ve devleti dntrmeye alarak, devlet dzeyinde kadna kar iddetle mcadele mekanizmalarn harekete geirmilerdir. Bu sre iinde mcadelenin boyutlar ve biimleri eitlenmi ve yaygnlamtr. 1980'lerde devlet kart sylemleri ile devletle herhangi bir i birliini reddeden kadnlar, 1990'larda devlet kurumlarn ve mekanizmalarn da kullanarak kadna ynelik iddete kar yaygn bir sylem gelitirmeye balamlardr. 1980'lerde kadn hareketi ve kadna ynelik iddete bakaldr kk gruplar halinde yaplan bilin ykseltme toplantlar, sokak gsterileri, ksa mrl dergi ve yaynlarla kendini gstermeye balad (Tekeli 1993, Ik 2002, Kum vd. 2005). Bat'da ykselen ikinci dalga feminizmin etkileri, 1980 askeri darbesiyle sol ideolojinin siyasal hegemonyasnn sarslmas ve ortaya bo bir ideolojik alann kmas, kadn hareketinin glenmesine katkda bulunmutu. 1980 balarnda stanbul ve Ankara'da kk gruplar halinde bilin ykseltme toplantlar yapan kadnlar, 1990 sonras iddete kar kurumsallamay younlatran ve etkin kadn lobilerini mmkn klan bir da-

18

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

yanma srecine girdiler. lk yaygn kampanya Birlemi Milletler Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi'nin fiilen uygulanmas iin 1986'da yrtlen imza kampanyasyd. Bu kampanyay 1987'de Dayaa Kar Kampanya ve onun erevesinde gerekleen bir dizi hareket izledi. Dayaa Kar Dayanma Yry 17 Mays 1987'de ok sayda kadnn katld, kadnlarn zel alanda yaadklar iddeti kamusal alanda sorunsallatrdklar ilk sokak yry idi. Bu tarihi yry, Trkiye'de byk bir rty kaldrm (Ko 2005, 108), feminist politikay sokaa dkmt: Kadnlar ilk kez, tek balarna, kendi sorunlar iin ve kendi rgtledikleri bir eylemle sokaa kyorlard (Savran 2005, 83). Bylece, daha ilk yllarnda Trkiye'deki kadn hareketi kadna kar fiziksel iddete dur demeyi bir ncelik olarak belirledi ve kampanya hareketin kendine zgn dinamiklerine damgasn vurdu. Kariye Mzesi nndeki sokak enlii, Geici Kadn Mzesi, zgn protesto biimleriyle kadnlarn gnlk hayatlarnda yaad iddeti deiik ynleriyle grnr klyordu. Dayaa Kar Kampanya'ya katlan kadnlar, 1988 ylnda ihane'de yaptklar kahve toplantlaryla kampanya srecini somut ve kalc kazanmlara dntrecek projeleri oluturdular. Bu srete yaymlanan Bar Herkes Duysun! dayak yiyen kadnlarn tanklklarnn ve feministlerin kadna ynelik iddet analizlerinin yer ald ilk yaynd (akr ve Glbahar, 2000, 247). Henz internet alarnn kurulmad bir ortamda, iddete urayan kadnlara kstl da olsa destek salamak amacyla bir dayanma a rgtlendi. Dayaa kar somut nlem olarak kadn sna kurulmas fikri benimsendi. 80li yllarda kadna ynelik iddetin farkl biimleri sokaklarda protesto edilmeye devam edildi. Ankara'da 1989 ylnda balayp, stanbul'a gelen Bedenimiz Bizimdir - Cinsel Tacize Hayr kampanyas, stanbul'da Mor ne ile anlan ve ok ses getiren bir kampanya olarak devam etti. Diki inesi kadnlarn evlerinde kendilerini veya evlerini gzelletirmek, ocuklarn skn dikmek veya aile btesine katkda bulunmak iin darya dikerken kullandklar olmazsa olmaz bir arat. Kamuya ak alanlarda, mesela, Kadky-Karaky vapurlarnda, feminist kadnlar inenin bu geleneksel ilevini deitirip, mor kurdelelerle bezeyerek cinsel tacizcilere kar kullanmak zere sata sundular. Kadn zel alanda geleneksel rolleri erevesin-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

19

de grece g sahibi klan ine, gelenee meydan okuyan feministler tarafndan, kamusal alanda geleneksellemi cinsel tacize kar dur demek iin arasallatrlyordu. Kadnlar bylece yeni feminist rolleri ile g sahibi oluyordu. ne sembolik bir savunma arac ekline dnnce, cinsel tacizin bir saldr olduunu da gzler nne sermi oluyordu. Cinsel tacizi grnr klmaya alan feministler iin ilk zorluklardan biri bu konuyu kamusal olarak dillendirmenin yolunu bulmakt. Bugn televizyon dizilerinden gndelik hayattaki tartmalara kadar ska kullanlan cinsel taciz kavram 15 yl nce feministler dahil ok insana yabanc bir kavramd: feminist dergisinin Mart 1990 saysna baknca gryoruz ki sarkntla kar yrtlmesi planlanan kampanyann isminin ne olaca uzun uzun tartldktan sonra cinsel tacizde karar klndnda, cinsel taciz tandk olmayan, zor anlalr bir ifade olduu iin ok eletiriliyordu. Handan (Ko) bu saydaki yazsnda o sreci yle anlatyordu: mesela benim gnlm kampanyann adnn 'bedenimiz bizimdir' olmasndan yanayd. bir de 'cinsel taciz' diyenler vard. cinsel taciz laf bence pek kolay anlalmyordu. yabanc dilde kullanlan bir szn trkesi, kolay anlalr olmayan bir tercmesiydi (feminist, Mart 1990, 17). Sonunda kampanyann ad Bedenimiz bizimdir, cinsel tacize hayr oluyordu. O gnlere dair yazd bir yazda, Cinsel taciz terimini oumuz ilk kez duymutuk diyen Filiz Koali, bugn gelinen noktann altn iziyordu: Artk cinsel taciz terimi hemen hemen herkes tarafndan bilinmekte ve TCK iinde su olarak tanmlanmakta. Yani bu konuda geen 17 senede ok yol alnm durumda (Koali 2007, 9). Sokakta cinsel tacize kar rgtlenen ve ok ses getiren bu kampanya, iyerinde cinsel taciz ve evde cinsel taciz zerinden devam edecekken dald (Savran 2005, 87). Filiz Koali'ye gre bu iki baln geride kalmasnda kampanyay srdren feministlerin evde ve iyerinde tacizi yakc bir ekilde yaamamalarnn ve yzyze baktmz erkeklere kar politikay ertelememizin etkisi olmu olabilirdi (Koali 2007, 9). ule Ayta da o dnem yrtlen bilin ykseltme gruplarn deerlendirirken evlilik iinde yaanan cinsel tacizi ne kadar zor konutuklarn hatrlyordu: 'Evlilik ii cinsel taciz' kavramn kendimize kabul ettirebilmek iin aylarca tarttmz hatrlyorum (Ayta 2005, 53).

20

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Bu dnemin ikinci nemli kampanyas Trk Ceza Kanunun 438. maddesine kar yrtld. 438. Madde fahielere tecavzde ceza indirimi getiriyordu. Anayasa Mahkemesi bu maddenin Anayasa'daki eitlik ilkesini ihlal etmediine dair karar verince, kadnlar stanbul, Ankara, zmir ve Adana da karar protesto eden gsteriler dzenlediler (Ankara'da Aralk 1989, stanbul'da 23 Ocak 1990, 18 ubat 1990'da); iffetli ve iffetsiz kadn ayrmn reddettiler; stanbul'daki feministler genelevlerin bulunduu Zrafa Sokak'a giderek, iffetli kadn vesikas dattlar. Glnur Savran'a gre bu kampanyann arkasnda yle bir feminist politika vard: Sadece bir takm kadnlara iffetsiz dendii iin bu karara kar kmyoruz. Biz szde iffetli kadnlar da bu blnmeyle evlere hapsediliyor, denetleniyor, devaml bir tehditle kapatlyoruz. Sokaa ktmz zaman bizim iffetimiz sorgulanacaktr. Bu, btn kadnlara ynelik iddetin merulatrlmasdr. (Savran 2005, 88). Bu yaratc sokak eylemlerini dzenleyen kadnlar bir yandan da deiik gruplar kurarak kurumsallama yolunda admlar atyorlard. stanbul'da 1984'de Kadn evresi, 1987'de Ayrmcla Kar Kadn Dernei, kurulmu, Ankara'da Perembe grubu 1987'de bir araya gelmeye balamt. 1987'de yayna balayan feminist dergisi ile 1988'de yayna balayan Sosyalist Feminist Kakts dergisi 1990'da kapanmt. stanbul'da 1989'da 1. Kadn Kurultay 2500 kadn bir araya getirmeyi baarm ama kurultay kendilerini solcu olarak tanmlayan kadnlarla, feminist olarak tanmlayanlar arasndaki atmalar sonucu grubun blnmesi ile sonulanmt. Btn bu deneyimler, sokak gsterileri, yryler, ksa sreli gruplamalar kadna kar toplumsal cinsiyete dayal iddetin deiik boyutlarnn, zellikle de kadna uygulanan fiziksel iddetin grnr klnmasn ve protesto edilmesini mmkn klmt (bkz. Savran 2005). 1980'lerde byk ehirlerdeki az sayda kadnn yrtt feminist eylemler, 1990'larda toplumsal cinsiyete dayal iddete kar mcadelede nemli sramalar mmkn kld. 1980'lerde grnrlk kazanan iddetle mcadele Trkiye apnda yaygnlat ve kurumsallat. iddete kar feminist sylem meruiyet kazanmaya balad. Kurumsallama ok katmanl bir sreti. Kadn hareketi kendi kurumlarn olutururken bir yandan da devleti dntryor ve bu dnmlerin

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

21

kurumsallamasna yol ayordu. Uluslararas dzeydeki feminist kazanmlar da i dinamikleri tetikliyor, kazanmlar yaygnlatryor ve derinletiriyordu. 1990'l yllarda hem kadnlar hem devlet iddetle mcadele konusunda yurt dndan fon bulmaya balad. Bu fonlarla eitli aratrmalar ve projeler yaplmaya ve kadn hareketinde yer alan kadnlar 1980'lerde protesto ettikleri devlet kurumlaryla ibirlii yapmaya baladlar. Bu etkileim, dnm ve kurumsallama srecini kadn hareketi ve devlet kurumlar asndan ayr ayr inceleyebiliriz. Kadn hareketi kendi bnyesinde bamsz kadn kurulularn olutururken, devlet bnyesinde farkl kurumlamalar meydana geldi. Barolar kadn komisyonlar oluturdular. Yeni kanunlar kt, kadna kar iddeti nlemek iin yeni kurumlar olutu, devlet kendi bnyesindeki Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu gibi eski kurumlara yeni ilevler verdi ve yerel ynetimler kadna ynelik iddeti nlemek iin yeni birimler oluturdu. 1973-1982 yllar arasnda saylar 10'u bulan kadn kurulular, 19831992 yllar arasnda 64'e, 2004 ylnda ise 350'nin zerine kt (Uan Sprge 2004). Bu kadn kurulularnn hepsi fiziksel iddete kar mcadele iin kurulmamlard, ama hepsi toplumsal cinsiyete dayal iddetin deiik yzleri ile mcadele ediyorlard. Kadna kar iddetle mcadele etmek zere kurulan Mor at ve Ankara Kadn Dayanma Vakf bu konudaki kadn dayanmasna ve kurumsallamann yaylmasna nclk eden kurumlar oldular. 1980 sonras dayaa kar kampanya ile balayan ve iddet gren kadnlar iin snak ama emeliyle yol alan sre iinde, 1990'da stanbul'da Mor at Kadn Sna Vakf, 1991'de de Ankara'da Kadn Dayanma Vakf ald.7 Her iki kurum da zellikle aile iinde yaanan iddeti sorgulamak, grnr klmak, iddet yaayan kadnlara destek vermek ve bu destein olmazsa olmaz paras olarak kadn sna amak zere kurulmulard. Ancak ilk yllarda hayata geen snak deneyimleri sorunlarla karlat. 1993 ylnda Kadn Dayanma Vakf Altnda Belediyesi'nin desteiyle Trkiye'nin ilk bamsz kadn snan at. 1995 seimlerinde yerel ynetimin deimesiyle Vakfn kendi olanaklaryla srdrd snak 1999 ylnda kapand. Kadn snann feminist kadnlar tarafndan bamsz ynetimi
7

Kadn Dayanma Vakf'nn resmi kurulu tarihi 1993'tr. Vakf kuran feminist kadnlar, 1991-1993 yllar arasnda Altnda Belediyesi ile ibirlii erevesinde alan Kadn Danma Merkezi'nde almalarn yrtmlerdir.

22

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

art konusunda belediyelerle anlaamayan Mor at grubu, uygun devlet desteini 1995 ylnda elde ederek kendi bamsz kadn snan at. Ancak yine maddi zorluklar nedeniyle Mor at'nn sna da 1998 ylnda kapand. 2007 yl itibariyle bamsz kadn kurulular tarafndan iletilen tek snak Mor at'nn 2006 ylnda Beyolu Kaymakaml'nn destei ile iletmeye balatt snaktr. Gerek Ankara Kadn Dayanma Vakf gerekse Mor at, maddi zorluklar nedeniyle sreklilik kazanamayan snak deneyimlerinin tesinde kadna ynelik iddetle mcadelede nc roller stlendiler. En bata kadna ynelik iddet kavramnn yaygnlamasna ve anlalmasna, bu sorunun grnr klnmasna katkda bulundular. Ayrca, Trkiye'de ilk defa snaklarn nemine, iddet gren kadnlar iin olmazsa olmaz bir gereksinim olduuna dikkat ektiler. Mor at gerek stanbul Byk ehir Belediyesi, gerekse o zamanlar bal bulunduu ili Belediyesi ile snak aabilmek iin yapt bavurularda bu konuda Trkiye'de sahip olunmayan bir bilginin aktarmn gerekletirdi. Sna kullanacak kadnlarn gvenliini ve nceliklerini art koan kadn bak as ile devlet kurumlarn eitti. Bu tartmalar gazetelere yansyarak, lke apnda yank buldu, yeni deerlerin ve kadn bak asnn yerlemesi yolunda admlar atlm oldu (Arat 1998). Mor at ve Kadn Dayanma Vakf halen kstl maddi olanaklaryla iddet gren kadnlara psikolojik ve hukuki danmanlk hizmetleri vermeye devam etmektedirler. Verdikleri gnll eitimi yzlerce kadna ilham vermi, bu kadnlarn Trkiye'nin farkl yrelerinde kendi dernek ve vakflarn oluturmalarna katkda bulunmutur. zmir'den Diyarbakr'a kadar bu alanda almaya karar veren tm kadnlar ve kadn kurulular, Mor at veya Kadn Dayanma Vakf'ndan birebir destek alm, iddet gren kadnlarla nasl allacan ilk onlardan renmilerdir. Trkiye'de kadna ynelik iddetle mcadelede rgtlenme alannda en nemli sramann 1997 ylnda Diyarbakr'da KAMER'in (Kadn Merkezi) kurulmas olduunu syleyebiliriz. Olaanst hal ve sava koullarnda iddete urayan kadnlarla dayanma amacyla kurulan KAMER, Diyarbakr'da kk bir merkezken imdi Gneydou ve Dou Anadolu Blgesinde tm illerde rnak'tan Van'a, Batman'dan Elaz'a, Gaziantep'ten Malatya'ya 23 ehirde rgtlenmi, yaklak 30 bin kadn tarafndan rlm yaygn bir kadn ana dnm durumda. KAMER, bu illerin ehir merkezlerine ek olarak 179 ilede almalarn srdrmektedir.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

23

KAMER, kadna ynelik iddete kar mcadelenin ana eksenini, kadnlarn yaadklar iddeti fark ederek glenmeleri, nce kendi hayatlarn sonra da evrelerini iddetten arndrmalar olarak izmitir. Bu balamda dnyada ve Trkiye'de ikinci dalga kadn hareketinin en nemli yeniliklerinden biri olan bilin ykseltme/farkndalk yaratma grup almasn sistematikletirmi ve yaygnlatrmtr. KAMER, almalarn srdrd yerlerde nce gnlller arasnda farkndalk yaratma gruplar yapmakta, yerel rgtlenmenin tamamyla o il veya iledeki kadnlarn inisiyatifiyle balatlmasna nayak olmaktadr. Diyarbakr'daki Vakf merkezi bu yerel rgtlenmelere onlarn talepleri erevesinde destek vermekte, bilgi ve deneyim aktarmnda bulunmaktadr. Bylece yukardan aaya doru yaylan bir rgtlenme yerine bir yerinden rgtlenme modeli gelitirilmitir. KAMER, 1990'larn banda stanbul ve Ankara'da gelien kadna ynelik iddetle mcadele hareketinin yaygn bir taban hareketine dnmesinde nc bir rol oynamtr. Ayn zamanda KAMER, iddeti her alanda dntrmeyi hedefleyen dili ve almalaryla toplumsal cinsiyet alannn tesinde bir etkiye sahiptir. 1990'l yllarn nemli bir gelimesi de Mor at Kadn Sna Vakf'nn ars ve Heinrich Bll vakfnn maddi destei ile balayan Kadn Snaklar Kurultay'nn 1998 ylnda stanbul'da toplanmas olmutur. 25 Kasm Uluslararas Kadna Ynelik iddete Son gn balamnda yaplan arya Trkiye apnda deiik illerden ve Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinden 100den fazla kadn katlmtr. Kurultaya katlan kadnlar kadn snaklar am ya da amak zere olan kadn gruplarnn ve belediyelerin temsilcileri, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu'na bal olarak alan kadn konukevleri ile Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl'nn ve bamsz kadn gruplarnn temsilcileridir (Pazartesi, Aralk 1998, s.5). Her yl deiik bir ilde tekrarlanmas planlanan kadn snaklar kurultay, 2006 ylna kadar dokuz yl kesintisiz srm, stanbul dnda Mersin'de, Antalya'da, zmit'te, anakkale'de, Diyarbakr'da ve zmir'de toplanmtr. Kurultay, iddetle mcadele yolu arayan kadnlar ve kadn kurulular arasnda nemli bir dayanma ve iletiim platformu oluturmutur. 1999 Kurultay sonras kadn hareketinin, bir bask grubu olarak etkinliini ve hareket kabiliyetini arttrmasna byk katkda bulunan ve iletiim a gereksinimini karlayan Kadn Kurultay E-grubu (kadinkurultayi@yahoogro-

24

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

ups.com) kurulmutur. 2006'da 1200 yeye ulaan bu elektronik haberleme ve tartma grubu, Van'da gerekleen bir namus cinayeti hakknda Van Kadn Dernei'nden dorudan bilgi almak, stanbul'daki bir snakta gda zehirlenmesi yaayan ve hastane nnde gazeteciler tarafndan taciz edilen kadnlarla dayanmann yollarn tartmak, feminist hareketin tarihiyle ilgili bilgi ve fikir alveriinde bulunmak, Amargi'nin dzenledii kadn rgtleri voleybol turnuvasna davet edilmek, feminist politikann eksiklerini tartmak, Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakan Nimet ubuku'dan randevu talep eden bir dileke iin kadn rgtlerinden imza toplamak, Trk Ceza Kanunu deiiklik tasars iin talep gelitirmek gibi ok farkl konularda haberleme ve ibirlii iin nemli bir ara olmutur. Her yl Kasm aynda farkl bir ehirde toplanan ve gn sren Kadn Snaklar Kurultaylarnn sonu bildirgeleri, 2000'li yllarda devlet tarafndan benimsenecek pek ok politikann ve iddetle mcadele ynteminin belirlendii bir platform oluturmutur. Snaklarn nasl olmas gerektii, sorunlar, ihtiyalar tartlarak kurultay sonu bildirgelerinde yanstlmtr. Kurultay kadna ynelik iddet konusunda almak isteyen kadnlara ilham kayna ve destek olmu, yeni kurumlarn olumasna nclk etmitir (Mor at 2003, 193).8 Kadn hareketi, barolarda da kadna ynelik iddetle mcadelede kurumsallamaya gidilmesine yol amtr. lk olarak Istanbul ve Ankara barolarnda kadnlara hizmet veren danma merkezleri almtr. 1998 ylnda 52 gnll kadn avukatla hayata geen Ankara Barosu Kadn Danma Merkezi'ne ald ilk yl 715 kadn bavuruda bulunmutur (akr ve Glbahar 2000, 276). 1999 ylnda stanbul Barosu Kadn Haklar Komisyonu'nun giriimiyle Trkiye Barolar Birlii Kadn Haklar Komisyonu (TBAKKOM) kurulmu, 2001 ylnda Trkiye apnda 40 komisyon almtr. TBAKKOM, Medeni Kanun ve Ceza Kanununun cinsiyeti elerden arndrlmasnda nemli bir rol oynam, bu konuda rapor hazrlayp, etkili bir bask grubu oluturmutur. Kuruluun amalarndan biri de aile ii iddet dahil olmak zere kadnlara kar yaplan her trl ayrmclktan kaynaklanan sorunlara zm getirilmesi ve uygulamada eitli kurumlarda kadnlarn bavurular deerlendirilirken karlalan nemsememe, aalama
8

2006'da zmir'de yaplan Kurultay'da balayan ve halen devam etmekte olan tartmann detaylar iin bkz. Tayl ve Yaln 2007.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

25

ve benzeri ayrmc davran biiminin ortadan kaldrlmas iin almaktr. Adana'dan Diyarbakr'a, anlurfa'dan Ordu'ya, Elaz'dan Mersin'e kadar pek ok ilde barolarn Kadn Komisyonlar, olanaklar erevesinde dar gelirli kadnlara haklar konusunda cretsiz danmanlk hizmeti vermektedirler. Devlet Dzeyinde Kadna Ynelik iddetle Mcadelenin Kurumsallamas 1990'larda kadn hareketi kendi iinde bamsz kurumlarn yaratrken, gerek i gerekse d dinamiklerle bask altna giren devlet kurumlar da kadna ynelik iddetle mcadele konusuna eilmeye balamtr. Kanunlar deimi, kadnn glenmesine destek vermek zere kurumlar oluturulmaya allm veya varolan kurumlar dntrlmeye balanm, yerel ynetimler ve niversiteler bu konuda merkezler oluturmulardr. Saylar ok yetersiz olmakla birlikte, 2007 Eyll' itibaryla SHEK'e ait 19, Valilik ve l zel dareleri'ne ait 12, Belediyelere ait 4, toplam 35 snmaevi hizmet vermektedir (www.shcek.gov.tr/hizmetler/Kadin_Aile_Toplum/Kadin_Konukevleri.asp; www.kazete.com.tr). Dnemin alma ve Sosyal Gvenlik Bakan Anavatan Partisi yesi mren Aykut 1985 Birlemi Milletler Nairobi Dnya Kadnlar Konferans'na katlm, Nairobi leriye Ynelik Stratejiler konusunda bilgi sahibi olmu bir vekil olarak, 1990 tarihinde Kadnn Stats ve Sorunlar Bakanl'nn (KSSB) kendi bakanlna bal olarak kurulmasna nclk etmitir. KSSB 1991'de Genel Mdrlk olarak dorudan Babakanla balanmtr. 1990 balarnda kendilerini devlet brokrasisi ve denetimi altna alacak kaygsyla kadn hareketi iinde olanlarn kukuyla karlad bu kurum, zaman iinde sivil toplum kurulularnn desteini kazanm, zellikle hukuki erevenin dnmesinde, kadn konusunda aratrmalarn yaplmasnda kritik bir rol oynamtr. Bu kurumun dnmesinde de kadn hareketi iinden gelen, rnein Selma Acuner gibi kendilerini feminist olarak tanmlayan, kadnlarn isteklerine duyarl, feminist kadnlar ve akademisyenlerle yakn alan, bteden yeterli pay ayrlmamasna ramen ellerindeki imknlar dahilinde byk bir zveri ile alan kadnlarn pay yadsnamaz. smi yakn zamanda Kadnn Stats Genel Mdrl (KSGM) olarak deitirilen kurumun brokratlar, kendi deyimleri ile devletin iinde gnll alarak, 1990'l yllardan balayarak STK-devlet ibirliini mmkn klmlardr.

26

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Kadn hareketinin aile iindeki iddete dur deme abalar, yeni kurumlarn oluturulmasnn yannda yerleik devlet kurumlarnda da bir dnm tetiklemitir. SHEK Genel Mdrl 1990 ylnda Kadn Misafirhaneleri ad altnda, kadnlarn iddet karsnda misafir olma deil snma ihtiyalar olduunu kabul etmek istemeyen bir yaklamla ve yetersiz kaynaklarla da olsa nemli bir hizmet vermeye balamtr. 2007 yl itibariyle SHEK'e ait 19 snma evi bulunmaktadr. Ayrca SHEK koruyucu-nleyici bir hizmet modeli olarak Aile Danma Meclislerini ve Toplum Merkezlerini kurmutur (www.shcek.gov.tr). 1993 ylnda hizmet vermeye balayan toplum merkezleri, kamu kurumlar, yerel ynetimler, niversiteler ve sivil toplum kurumlaryla dayanmay ve ibirliini hedeflemektedirler. Nitekim SHEK eitli protokollerle Kadnn nsan Haklar - Yeni zmler Vakf, Anne ocuk Eitim Vakf, Trk Kadnlar Birlii, ada Yaam Destekleme Dernei, Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Vakf, Kadn Emeini Deerlendirme Vakf gibi kadnlara ynelik hizmet sunan sivil toplum kurumlaryla ibirliine gitmitir. Bu ibirlikleri ierisinde Kadnn nsan Haklar - Yeni zmler Vakf ile birlikte 1998 ylndan bu yana yrtlen Kadnn nsan Haklar Eitimi Program (KHEP) zel bir neme sahiptir. Kadnn nsan Haklar - Yeni zmler Vakf'nn (eski adyla Kadnn nsan Haklar Projesi) 1995'te stanbul'da ilk tohumlarn att KHEP, 1998 ylnda SHEK ile imzalanan bir ibirlii protokolne dayanarak bugne kadar 5000 kadar kadnn katld kapsaml bir eitim program uygulamtr. Bu program erevesinde SHEK'in sosyal hizmet uzmanlar, kadnlarn anayasal ve medeni haklarndan, kadnlara kar iddet ve aile ii iddete, iddete kar gelitirilecek stratejilerden, feminizme kadar kadnn insan haklarn kapsayan, 16 modlden oluan ve 3-4 ay sren bir eitici eitimi programna katlmakta, daha sonra bu program altklar illerdeki kadnlara uygulamaktadrlar (Amado 2005, Kardam 2003). KHEP, baarl bir devlet-sivil toplum ibirlii rnei olmasna karn, SHEK toplum merkezlerinde alan sosyal hizmet uzmanlarnn zerlerindeki ar yk, bu programn uygulanabilirliini etkilemektedir (Kardam 2003, 69). SHEK'in ileyiinde ve kadnlara verdii hizmetin ieriinde 1990'larn bandan bu yana nemli gelimeler grlse de, bu alandaki ihtiyac karla-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

27

maktan ok uzaktr. Bteden SHEK'lere ayrlan fonlar snrl, alan eleman says ok az, alma saatleri ok yetersizdir. SHEK'in snma evlerinin says ihtiyac karlamaktan ok uzaktr. Kadn kurulular Trkiye'de en az 3000 snaa ihtiya olduunu vurgulamaktadrlar (Mor at Kadn Sna Vakf 2003, 104-108). Ayrca, SHEK'in varolan az saydaki snma evinde nitelikli elemanlar yetersiz, sunulan hizmet snrldr. Hukuk Alanndaki Gelimeler ve Kampanyalar Trkiye'de kadn hareketinin ilk hukuki kazanm fuhu yapanlara tecavzde ceza indirilmesini ngren TCK'nn 438. maddesinin 21 Kasm 1990'da yrrlkten kaldrlmasdr. 8 gn sonra, 29 Kasm 1990'da eski Medeni Yasann kadnlarn ev dnda almasn kocann iznine balayan 159. maddesi Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmitir. 1996'da erkein zinas, 1998'de kadnn zinas su olmaktan karlm, 1997'de kadnlar kendi soyadlar ile kocalarnn soyadn birlikte kullanabilme hakkn elde etmilerdir. Kadna ynelik iddetle mcadele balamnda gerekleen en nemli yasal gelimelerden biri 17 Ocak 1998'de yrrle giren 4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanundur. Kanun, ismi her ne kadar aileyi korumay artrsa da, feministlerin uzun zamandr kartlmasn istedikleri, bu konuda kampanya yrttkleri aile ii iddete kar kadnlar korumaya ynelik bir kanundur. Bu kanunun kmasnda Trkiye'ye yurtdndan gelen eletirilerin de rol olmutur. Birlemi Milletler Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi (CEDAW) erevesinde feminist akademisyen ve brokratlar tarafndan hazrlanan 1996 yl Trkiye Raporu'nun iddetle mcadelede alnan nlemlerin yetersizliini vurgulamas, bu noktada Trkiye'nin komite yelerince eletirilmesine yol amtr. Raporun okunmasnda hazr bulunan Kadndan Sorumlu Devlet Bakan Ilay Saygn, eletirilerden etkilenmi, bu kanunun kmas iin youn bir alma iine girmitir. Kadn hareketinin etkin bir kampanya yrtmesi ve KSSGM'nin konuyu nemsemesi kanunun kmasnda rol oynamtr.9 Kanun, aile iinde iddete urayan kiilerin korunabilmesi iin, iddet uygulayanlar ihtar, evden uzaklatrma ve hapisle cezalandrmay ngrr. Baka bir deyile, 4320 sayl kanun, iddet uygulaycya ynelik gelitirilen ted9

Kanun kmadan nceki yllarda kadn kurulular eitli yaynlarla bu tr koruma nlemlerinin alnmas gerektiini uluslararas rnekleriyle birlikte ilemilerdir. rnein Mor at 1996, lkkaracan, Glr ve Arn 1996.

28

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

birlerle kadna ve ocua ynelik iddetin engellenmesinde kapsayc nlemler alan nemli bir yasal ara olmutur. (Kadn Dayanma Vakf 2005, 44). 2000'li yllarda kadn hareketinin en az 20 yldr sren abalar ve Avrupa Birlii'nin olumlu basklaryla, Medeni Kanun ve Ceza Kanunu kadnlara kar ayrmclk ve iddet ieren maddelerinden arndrlarak yeniden kabul edilmitir (Sarhan 2002 ve 2005). Her iki yasa da kadn kurulular, barolar, kadn akademisyenler, KSGM brokratlar, kadn milletvekilleri ve iddete kar olan farkl ya gruplarndan, farkl deneyimlere sahip kadnlarn youn ibirlii ile kartlmtr. Bu deiikliklerle, Anayasann 10. maddesinin ngrd fakat eski Medeni Kanun ve Ceza Kanunu ile ihlal edilen kadn-erkek eitliinin yasalar nezdinde salanmas yolunda nemli admlar atlmtr. 22 Kasm 2001'de Yeni Trk Medeni Kanunu TBMM tarafndan kabul edilmi ve 1 Ocak 2002'de yrrle girmitir. Eski Medeni Kanun'un ataerkil nitelikler tayan evlilik birliinin reisi kocadr, evlilik birliini koca temsil eder, karnn ikametgh kocann ikametghdr gibi CEDAW szlemesine saknca konulmasna yol aan maddeler kartlmtr. Formal eitlik ilkelerinin kabul edilmesinin tesinde yeni yasa fiili eitlii salamaya ynelik ev ii emeini tanyan deiiklikler getirmitir. Yasal mal rejimi olarak kabul edilen, edinilmi mallara katlma rejimi boanma durumunda, evlilik sresince edinilen mallara eit katlm getirerek, aile iinde yaanan ekonomik iddeti snrlandrmaya ynelik nemli bir admdr. Ancak, bu yasann yrrle giri tarihinden itibaren yaplacak evlilikler iin geerli olmas ve bu nedenle eski yasaya gre evlenmi kadnlar koruma altna almamas kadnlar tarafndan halen eletirilmekte olsa da, yeni mal rejimi ileriye dnk azmsanmayacak bir kazanmdr. Medeni Kanunun yenilenmesi iin kadnlar 1980'lerden beri rgtl bir biimde almlard. ok deiik gr alarn paylaan kadnlar bu konuda birlikte hareket etmi ve birbirlerine destek vermilerdi. Trk Hukuku Kadnlar Dernei taslak metin hazrlam ve stanbul niversitesi Kadn Aratrmalar Merkezi, 1993 ylnda, Mor at, Kadn Ktphanesi gibi kurumlarca da desteklenen bir imza kampanyas balatmt. 120 bin imzann topland kampanyada Medeni Kanun'un deimesi iin yazlan dileke

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

29

Meclis Bakan'na verildi. 1994 ylnda hkmet yeni bir kanun tasla hazrlamak zere bir komisyon kurdu. Kadn rgtleri konuyu hep gndemde tuttular. KSSGM'nin abalar, CEDAW komitesinin eletirileri ve Pekin Konferans sonras Avrupa Birlii'ne girme abalar balamnda hazrlanan program ile birlikte Medeni Kanunun yenilenmesi sz konusu oldu. Bu arada, 2000 ylnda feministlerin Kadn Snaklar Kurultay sonras oluturduklar elektronik haberleme a, rgtl protestolarn younlatrmalarna yardmc oldu. TBMM'nin Adalet Komisyonu, 2001 Mart'nda kadn rgtlerince ngrlen mal paylam konusundaki teklifleri reddedince, Trkiye'nin deiik blgelerinden ve snflarndan deiik nceliklere sahip 100den fazla kadn rgt ulusal bir platform oluturarak Medeni Kanun kampanyasna yeni bir g verdiler. Bu platform basn aklamalarndan TBMM Adalet Komisyonu yelerini ziyaret etmeye kadar youn lobi faaliyetlerinde bulundu ve kanunun istenilen ekilde kmas iin alt. Keza 2004 ylnda kabul edilen ve 1 Haziran 2005'de yrrle giren yeni Ceza Kanunu da kadnlarn youn abalar ile iddet ieren maddelerinden arndrld. Eski kanunda kadna ynelik cinsel iddet ieren sular, genel ahlak ve aile dzenine ilikin sular olarak alglanyordu. Bu bak as, namus gerekesi ile ilenen sularda ceza indirimine olanak salyor, tecavze urayan kadnlarn tecavz edenle evlenmesi halinde sulunun ceza almamasna izin veriyordu. Yeni kanun ise cinsel iddet ieren sular kiilik hak ve zgrlklerine kar sular olarak tanmlamaktadr. Cinsel iddet ieren sular yeniden tanmlanarak, kapsamlar geniletilmi, kadnlar i yerinde cinsel tacize kar, evlilik iinde tecavz ve cinsel saldrya kar korumaya alnmlardr. Tecavzcyle evlenmede cezann ertelenmesini ngren madde kaldrlmtr. Tre cinayetleri nitelikli insan ldrme olarak kabul edilmi, aile ii iddete ikence kapsamnda ar cezalar ngrlmtr. Evlilik d domu ocuunu namus kurtarma nedeniyle ldren anneye ceza indirimi de yasadan kaldrlm, yaama hakk namus kavramndan bamsz gvenceye alnmtr. 2001 ylnda Yeni Medeni Kanun kabul edildikten sonra, koalisyon kurma ve lobi faaliyetlerinde deneyim kazanm olan kadn hareketi Yeni Ceza Kanununun kmasnda daha ksa fakat etkin bir kampanya yrtt. Bu srete Kadnn nsan Haklar - Yeni zmler Vakf'nn sekretaryasn yrtt ve ok sayda kadn kuruluu ve feminist avukatn katld TCK Kadn

30

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

alma Grubu, yalnzca eletiri sunmakla kalmad, ayn zamanda kadnlar ilgilendiren maddelere ilikin bir taslak hazrlad (Sarhan 2005, Anl vd. 2005). Hkmetin kurduu yeni komisyonun almalarn skca takip eden kadn platformu, hazrladklar bu taslan eitli basn aklamalar, televizyon ve radyo programlar, panel ve toplantlarla kamuoyunda tartlmasn salad. Tasarnn mecliste grld gn platform Ankara'ya bir yry dzenledi ve meclis dinleyici localarn kadnlar doldurdular. Platformda Van'dan stanbul'a, zmir'den Edirne'ye, Amnesty International'n Trkiye Temsilcilii'nden KAOS GL ve LAMBDA'ya, Cumhuriyet Kadnlar Dernei'nden Diyarbakr Barosu Kadn Komisyonu'na deiik yrelerden ve deiik grlerden kadn kurulular temsil ediliyordu. Nitekim 2005 ylnda Babakan Erdoan'n su kapsamndan kartlm olan zinay su kapsamna alma giriimi bu platformun etkin direnciyle karlanca geri ekildi. Sonu olarak, TCK Kadn alma Grubu'nun hazrlad taslaktaki nerilerin ok byk ounluu Yeni TCK'da yer ald. Kadn kurulularnn kanun deiiklikleri iin yrttkleri kampanyalar haricinde baka sivil toplum kurumlaryla kadna ynelik iddete dur demeyi amalayan ve kamuoyunda bilin ykseltmeye ynelik kampanyalar da yaplmtr. Bunlarn arasnda Amnesty International Trkiye'nin 20042010 tarihleri arasnda devam edecek olan Kadna Ynelik iddete Son kampanyasn, ayn kuruluun ayn kampanya balamnda, hkmete bir ar olarak balatt ve 2006'da dzenledii 16 Gne 16 Snak Kampanyasn10, Hrriyet, EV ve CNN Trk- stanbul Valilii ibirlii ile 20042007 tarihleri arasnda yrtlen ve basnda geni yank uyandran Aile i iddete Son kampanyasn, Kadnn nsan Haklar Yeni zmler ile The Body Shop ortaklnda 2004 ylnda yrtlen kadnlarn el emeklerini deerlendirmeyi ve iddete kar eitimi destekleyen kampanyay, Birlemi Milletler Nfus Fonu'nun (UNFPA) 2005 ylndan bu yana yrtt Kadna Kar iddete Son kampanyasn sayabiliriz. Nfus Fonu ve KSGM'nin birlikte yrtt Kadna Kar iddete Son kampanyas 2007-2008 yllarnda polis eitimleriyle devam etmektedir. 2008 sonuna kadar 40.000 Emniyet Tekilat personeline ulamay hedefleyen bu kampanya, iddetle mcadelede nemli bir adm temsil etmektedir.
10

25 Kasm Kadna Ynelik iddetle Mcadele Gn ile 10 Aralk nsan Haklar Gn arasndaki 16 gne referansla yrtlen bu kampanya baka lkelerde de yaplmaktadr.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

31

Bu kampanyalarn nemli sonucu olmaktadr. Birincisi, devlet kurumlarnn kadna ynelik iddeti ciddiye almalar iin bask oluturulmaktadr. kincisi, kadna kar iddetin kamuoyunda zlmesi gereken bir sorun olarak alglanmasna katkda bulunmaktadrlar. ncs, bu sorunun yalnzca kadnlarn ve kadn kurulularnn sorunu olmad mesaj glendirilmekte; devlete, sivil topluma, medyaya ve bireylere bu konudaki sorumluluklar hatrlatlmaktadr. Temmuz 2006 Babakanlk Genelgesi Bu kanun deiiklerinin yan sra 2000'li yllarda grnrlk kazanan veya artan namus cinayetleri karsnda Trkiye Byk Millet Meclisi'nde 2006 ylnda Tre ve Namus Cinayetleri ile Kadnlar ve ocuklara Ynelik iddetin Sebeplerinin Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi amacyla bir Meclis Aratrma Komisyonu kurulmutur. Komisyonun hazrlad rapor dorultusunda da, Temmuz 2006'da Babakan Tayyip Erdoan uyguland takdirde ciddi kazanmlar getirebilecek bir Babakanlk Genelgesi yaynlamtr. KSGM bu tedbirlerin alnmasnda koordinatr kurum olarak belirlenmitir. Genelge, kadnlara ynelik her trl iddet eyleminin nlenmesini bir devlet politikas olarak kabul etmesi, bu konudaki zm nerilerinin yaama geirilmesinde kurumlar aras detayl bir ibirlii ngrmesi ve sorumlu kurulularn er aylk ayrntl faaliyet raporlar hazrlamasn bekleyerek uygulamadaki ilerlemeleri takip etmeye ynelik niyet gstermesi bakmndan bir ilktir. Bu konuda alnmas istenen tedbirler kadn kurulularnda da memnuniyet yaratacak dzeyde kapsaml ve yerindedir. Nitekim Genelge'de yer alan tedbirler Kadn Kurultaylar sonu bildirgelerinde belirlenen politikalar ve pek ok kadn kuruluunun 20 yllk kadna ynelik iddetle mcadele tarihi iinde yapt nerileri yanstmaktadr. 14 maddeden oluan Koruyucu ve nleyici Tedbirler alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn sorumlu tutulduu kadn ve erkek arasndaki ekonomik eitsizliin ortadan kaldrlmas iin gerekli tedbirlerin alnmasndan (1. madde), Bayndrlk ve skn Bakanl ile Yerel Ynetimlerin sorumlu tutulduu, Kent planlamasnda, sokak ve parklarn iyi aydnlatlmas ve kadnlarn acil telefon hatlarna kolay ulaabilmesini salamak amacyla telefon kulbelerinin saylarnn artrlmas gibi kadna ynelik iddetin nlenmesi konusunda gerekli hizmetlerin sunulmasna (14. madde), Kadnn Stats Genel Mdrl-

32

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

nn sorumlu tutulduu kadna ynelik iddetle ilgili spot filmlerin retilmesi, ulusal, blgesel ve yerel medyada ulusal bir kampanya erevesinde gsterilmesinin salanmasndan (10. madde), Diyanet leri Bakanl'nn sorumlu tutulduu, Diyanet'in kadna ynelik iddetin nlenmesi konusunda, toplumu bilinlendirmek zere hutbe ve vaazlar vermesine (12. madde) ok kapsaml neriler ierir. Genelgede Tre/Namus Cinayetleri Konusundaki zm nerilerinin Yaama Geirilmesinde Koordineli almas Gereken Kurumlar ve Medya ve iddet Konusundaki zm nerilerinin Yaama Geirilmesinde Koordineli almas Gereken Kurumlar balkl zel blmler de bulunmaktadr (Temmuz 2006, Resmi Gazete, Genelge 2006/17 say 26218). Nitekim bu genelge sonrasnda devlet kadna kar iddetin nlenmesinde daha aktif bir tutum gstermitir. Birlemi Milletler Nfus Fonu'nun Kadna Kar iddete Son kampanyas erevesinde KSGM ve ileri Bakanl ibirlii ile yrtlen polis eitimi buna bir rnektir. Hizmet ii eitim programlar kapsamnda Diyanet leri Bakanl personeline de KSGM Tre ve Namus Cinayetleri ve Toplumsal Cinsiyet Eitlii gibi konularda eitim vermitir. Genelkurmay Bakanl ile yaplan anlama sonucu er ve erbalara verilen eitim programna, kadna kar iddet ve tre cinayetleri, kadnn insan haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konularnn dahil edilmesine karar verilmitir. Kadna ynelik iddet ve namus cinayetleri konusunda duyarllk yaratmak amacyla stanbul ve Ankara Belediyeleri ibirlii ile Kadna Kar iddete Son konulu afiler hazrlanm ve 25 Kasm 2006 haftasnda billboardlarda sergilenmitir. Babakan, Kadndan Sorumlu Devlet Bakan ve KSGM'nin yer ald spot film ulusal televizyon kanallarnda gsterilmitir. Trkiye Giyim Sanayicileri Dernei ile ibirlii yaplarak maazalarda rnlerin Kadna Kar iddete Son ifadeli etiketlerle sata sunulmas salanmtr.11 rgtlenme Sorunlar ve Olanaklar: Kadn rgtlerinin Bamszl 2000'li yllardaki kadnlarn zellikle hukuki alandaki kazanmlarnn arkasnda yaygn bir kadn rgtlenmesi vardr. Kadnlar bamsz kadn kurulular veya belediyeler bnyesinde kurulmu kadn merkezleri olarak rgtlenmektedirler. Kadn rgtlenmesinin gcn, sesini ve niteliini mad2006/17 Sayl Babakanlk Genelgesi Kapsamnda Kadnn Stats Genel Mdrlne letilen Kurum ve Kurululara ait Ikinci Aylk Dneme likin Faaliyetleri, KSGM, Ocak 2007.
11

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

33

di olanaklar ekillendirmektedir. Kadn kurulular iin gerekli olan maddi kaynaklar, yelerin kendi katklar, d kaynakl fonlar, belediye veya devlet destekli fonlarla karlanmaktadr. Bu maddi olanaklarla kadn kurulularnn bamszlklar arasnda hassas bir denge olumutur. iddete kar kurulmu kadn rgtleri bamsz olmakla vnmektedirler. Baz kadn kurulular isimlerinin bana bamsz sfatn ayrca eklemilerdir. Bamszlk grece bir kavram olduu gibi eitli boyutlar da olan bir kavramdr. Mali bamszlk boyutunun yannda ideolojik bamszlk iddete kar alan kadn rgtlerini zellikle ekillendirir, kadnlar daha gl klacak ibirlii yapma ve iletiim alar kurma becerilerini de etkiler. Kadn rgtlerinin pek ou ciddi ekonomik zorluklarla kar karyadr fakat fon kurulularndan para bulmaya mali ve ideolojik bamszlklarn yitirme korkusuyla diren gstermektedirler. Pek ou kendi gnll yelerinden aldklar destein yannda, d kaynakl fonlar yerine belediye veya devlet desteini aramakta, bu destei ararken de bu kurumlarn brokratik ve ideolojik basklar sz konusu olabilmektedir. Kadn rgtlerinin grece gl olanlar uluslararas kadn kurulular, bykelilik veya konsolosluklar, Avrupa Birlii, Avrupa ve Amerika'daki fon kurulular veya devlet ve belediyeler kanalyla aktarlan fonlardan destek almaktadr. Fonlar belli projeler iin alnmakta ve proje bitince yeni fonlara bavurmak gerekmektedir. Her ne kadar fonlar kadn hareketinin nemli bir itici gcyse de, 1990 sonras balayan proje feminizmi kadn hareketi iinde kmsenmektedir (Z. Arat 2006). Kadn gruplar proje reterek zellikle d kaynakl fon almaktan, fon veren kurumun genelde kapitalist gelimeci hedefler saptayan sylemine teslim olup, o kurumun deerlerine ve amalarna hizmet edeceklerini dndkleri iin ekinmektedirler. Projeler gnll feminist politikay fonlarla beslenen profesyonellie teslim etmekte olduklar iin de eletirilmektedir. Kadn kurulularnn yerel balamda ortak politik eylemler gelitirmek yerine birbirleri ile fon kapma konusunda rakip kurululara dnmeleri de baka bir endie konusudur (Yaln 2006, 32). Ayrca, son yllarda ykselen milliyetilikle birlikte artan yabanc korkusu ve Avrupa Birlii srecinin yaratt endieler kadn hareketine de etki yapm, baz gruplar d kaynakl fonlara d/emperyalist mdahale olarak pheyle

34

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

yaklamaya balamlardr. Bu eletiriler, zellikle fon alma konusunda seici davranan, ayn zamanda kaynak bulmakta, genilemekte, gnlllere ulamakta sknt yaayan rgtler tarafndan sk sk dile getirilmilerdir. zet olarak, d kaynakl fonlarla pek ok kadn kuruluu arasnda gerilimli bir iliki yaanmaktadr. D kaynakl fonlar, kimi kadn kurulular tarafndan ihtiya duyulan, kurumun gelimesini salayabilecek bir ara olarak grlrken, kimileri bu fonlar ideolojik sebeplerle reddedebilmektedirler. Belediyeler de d kaynakl fonlar kullandklar halde, pek ok kadn grubu (kayna d fonlardan da gelmi olsa) belediye desteini kendi ncelikleriyle daha rahat badaabileceini dndkleri iin tercih etmektedirler. Belediyeler, zellikle Yerel Gndem 21 programna katlanlar, pek ok kadn kuruluuna destek vermitir.12 1990 sonlarnda bal bulunduu belediyenin Yerel Gndem 21 kanal ile oluturduu kadn meclisi iinde filizlenen bir kadn kuruluunun kurucular fonlara kar duyulan elikili sevginefret ilikisini yanstmaktadrlar: Belediye destei ile ortaya kan bu kurulu, daha sonraki almalar iin belediyeden gerekli destei alamaynca, kendi yanda kavrulmaya alm, frn iletmek, pastane amak ve bunlarn bir snan almasn salamas gibi daha byk hayallerden vazgeilmi, lek kltlmtr. Ba bulunan kumalar, ba bulunan ynler ba bulunan diki makineleri ve ilerle retilenler kermeste satlm, dernein tp-ay ihtiyalar karlanmtr. Kadnlar, kreselleen ve dnya ile eklemlenerek proje alan belediyelerin dnyasnda, kendi geleneksel becerileriyle ayakta kalmaya mecbur braklmlardr. Belediye dnda fon araylarna girmeyen bu kurulu, belediyenin desteini ekmesiyle birlikte sknt yaam, yapmak istediklerini yapamaz hale gelmitir. Kuruluun yeleri yapmaya altklar iler iin gnll bulmakta zorlanmaktadrlar. Aldklar yllarda yurtdnda bir vakftan aldklar 5000 dolar ile yaptklar kadn kamp hl heyecanla bahsettikleri muhteem bir ey yaptk, harika bir eydi diye tanmladklar bir baarlardr. Bu deneyime ramen d kaynakl proje bavurusu yapma konusunda ciddi bir direnme gstermektedirler. Niye tekrar fon almak iin bavurmadnz? sorusuna gelen bir cevap bamszlmz hatrladk olmak12 Yerel Gndem 21 program kapsamnda kadnlarn kentsel yaama katklarn desteklemek amac ile YG-21 Kadn Platformlar/Meclisleri oluturulmu; bu platformlar bamsz kadn kurulularnn olumasnda ve glenmesinde nemli bir rol oynamlardr.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

35

tadr. Fon verenlerin AB fonlarndan alnan paray vermeleri ve gruptakilerin bazlarnn AB'ye kar olmalar da dile getirilen bir nedendir. Kuruluta lider konumunda olan, proje yazmay bilen ve proje almaya direnen bir gnll direncini, Ben Trkiye'yi ok seviyorum, para alan emir de alr diye para almyorum diye aklamaktadr. Ayn ekilde d kaynakl fonlardan para almadklar iin maala alan sadece bir sekreterlerinin olmas da bir vn kaynadr. Bizim profesyonelimiz sadece sekreter arkadamz; onun dnda hepimiz gnllyz. Acayip gnllyz. Fon alma konusundaki ekinceler sadece grece yeni ve kk kurulular iin bir sorun tekil etmemektedir. iddete kar rgtlenen ilk ve en eski kadn kuruluu olan Mor at, kadn hareketi iindeki btn nemine, yeni kadn gruplarna verdii ilham ve destee ramen ciddi maddi sorunlarla bouan bir kurumdur. Kurulduklar yllarda bir snak altrmak iin stanbul Belediyesi'nden destek ararken bamszlk konusunun feminist kadnlar iin nemini gazetelere tam olan Mor at, maddi destek karl hiyerarik, ataerkil, brokratik glerin tahakkm altna girme konusunda her zaman titiz davranm bir kurumdur (Arat 1998, 302-303). Bugn bu tutum Mor at'da hala ok tartlmakta, mali zorluklar Mor at'nn etkin bir kurum olmasn engellemektedir. Mor at her ne kadar d kaynakl fon kullanmsa da, bu konu alanlarn belirttii gibi ok tartlan bir konudur. Fonlarla gelen kurumsallamay Mor at'nn isteyip istemedii konusunda bir uzlama henz olumamtr. Fon rgtlerinin kadn rgtlerine dayatmalar ve fon alrken yn deitirmek... tabandan kan bir hareketten farkl bir yere gelmek ifade edilen korku ve endielerden bazlardr. Mor at'nn kendi parasn kendisinin kazanmasn isteyenler olsa da, kadnlarn deneyimleri kurumu krl bir iletmeye evirmeye yetmemektedir. Mor at, kendi gnlllerinin deyimi ile herkesin parasn beenmez bir kurum olarak ayakta durmaya almakta, ancak ihtiyac olan kaynaklar yaratamamaktadr. Kadn hareketinde fonlar konusunda farkl grler olsa da hemen hemen tm kadn rgtlerinin hemfikir olduklar temel bir konu proje feminizminin devletin ykmllklerini stlenmeye dnmemesi gerektiidir. rnein, kadn iddetten korumak gibi devletin sorumluluk alanna giren bir konunun sivil topluma devredilmesi hem kapsaml sorun zmn zorlatrmakta hem de kadnlar temel vatandalk haklarn talep etmek-

36

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

ten uzaklatrmaktadr. Devletin yerine getirmesi gereken ykmllkleri kadnlarn dayanma adna kstl olanaklarla ve byk bir zveriyle yerine getirmeye almalar srdrlebilir olmad gibi siyasi olarak da sorunludur. Bu duruun snaklar konusuna yansmas u ekilde olmaktadr: lk yllarnda kendi snaklarn iletmeye alan kadn rgtleri artk snak amann devletin kadn vatandalarna ynelik temel sorumluluklarndan biri olduunu, maddi kaynaklar devlet tarafndan karlanan snaklarn bamsz kadn kurulular tarafndan iletilmesi gerektiini savunmaktadrlar. Fon almak ve proje yapmak konusunda ekincesi olmayan kadn rgtleri de fon bulup snak ama deil devletin snak amas iin bask oluturma ekseninde mcadele etmektedirler. D kaynakl fonlarla maddi destek salayarak bamszlklarn kaybetmekten ekinen kadn kurulularnn bazlar ihtiyalar olan destei belediye kaynaklarndan almaktadrlar. Belediyelerden alnan destek baz durumlarda beraberinde istenmeyen hiyerarik ve ideolojik ilikiler getirebildii gibi baz durumlarda da verimli ibirliklerine imkn tanmtr. Belediyeler, maddi olanaklar salayp kadn kurulularn grece serbest brakarak destekledikleri gibi, kendi partilerinin grleri dorultusunda onlar ynlendirmek veya bu kurulularn kendi semenlerine hizmet gtrmesini salamak iin de kullanmak istemektedirler. Nitekim baz belediyeler kendi partilerince semene hizmet iin kadn merkezlerini kendileri amakta ve bu merkezlerde kadn politikas dnda politik amalar ncelik kazanabilmektedir. Avrupa Birlii'nin Dnya Bankas'ndan ald fonlarla Tarsus Belediyesinin destekledii Tarsus Kadn Snma Evi, hem alanlar hem de civar kentlerdeki kadnlar tarafndan rnek gsterilen bir kurulutur. Yerel Gndem 21 tarafndan da desteklenen Snma Evi i ilerinde kadnlar tarafndan bamsz bir kurulu olarak ilemekte ama btn masraflar belediye tarafndan karlanmaktadr. Ankara Dayanma Vakf'ndan zel eitim alan snma evi alanlar belediyelerindeki Danma Merkezi'nden de destek alarak, kaymakam, sosyal hizmetler ile mdr, emniyet mdr ve polis ile uyum ve ibirlii iinde almalarn srdrmektedirler. Adana ve civarnn Trkiye iindeki grece ekonomik refah, Tarsus Lions gibi sivil toplum kurulular kanal ile snma evi adna rahat ba toplayabilmeyi de salamaktadr. Sivil toplum kurulular ile belediye ve devlet hizmetinde a-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

37

lanlar arasnda gemi deneyimlere dayal organik balar vardr. Belediye bakan bakan seilmeden evvel eitli sivil toplum kurulularnda yneticilik yapm, sivil toplumun nemine inanan birisidir. Bu uyum ve alma biimi baka feminist gruplarn veya kadn kurumlarn kstaslarna uymayabilir. Tarsus Snma Evi alanlar, kendilerini feminist olarak tanmlamamaktadrlar. Bir grevli, iddet grerek kendilerine gelen kadnlar bartrmay da nerdiklerini sylemitir: 'ben eimle barmak istiyorum' dediinde, ite 'bir ans daha vermek istiyorum, ocuklarm u' falan dediinde 'bence de git dene, ha olmad, bizim kapmz her zaman ak' diyebiliyoruz. Yani nce bartrma. Trkiye gibi aile balarnn gl olduu ve kadnlarn tek balarna ayakta durmalarnn ekonomik ve toplumsal nedenlerle grece zor olduu bir yerde barmann cazibesi teslim edilse de, iddet gren kadnlarn kendilerine iddet uygulayan elerine geri dnmelerindeki tehlike de gz ard edilemez. Bamsz kadn kurulularnn bazlar destek aldklar belediyelerle ideolojik bir yaknlk iindedir. Youn Krt nfusun uzun yllar ar atma koullarnda yaad Diyarbakr'da DEHAP/DTP'li Bykehir Belediyesi bnyesinde kurulan DKASUM (2001) veya Balar Belediyesi bnyesindeki Kardelen (2004) rnek olarak dnlebilir. Kardelen, DEHAP/ DTP'li bir kadn belediye bakan olan Balar Belediyesinde, ncelikli sorunlar olarak tespit ettikleri g ve yoksulluk balamnda kadnlara destek vermeye almaktadr. Belediye kaynaklarna gre i g nedeniyle Diyarbakr'n nfusu, 1990 ve 2000 yllar arasnda en az katna km ve hane says ehirde 30 binden 100 bine ykselmitir (Gambetti 2005). Bu balamda, Kardelen gibi belediye personeliyle alan bir kurulu kadnlara eitim, istihdama ynelik retim ve psikolojik danmanlk hizmetleri getirmeye uramaktadrlar. Okuma yazma kursu veya el sanatlar atlyesi amak, hayatlarnda hi sinemaya gitmemi kadnlar toplu halde gvenlik glerinin kukulu baklar altnda sinemaya gtrmek Kardelen'in organize ettii almalar arasndadr. Kardelen bir kadn kuruluu olarak stanbul'da Mor at'dan ve Amargi Kadn Kooperatifinden destek almakta, ortak 8 Mart panellerine, Kadn Snaklar Kurultay'na katlmaktadr. Yaplan almalar geleneksel rolleri iinde ve toplumsal iddet diye tanmladklar savala younlam zorluklarla ba etmeye alan kadnlarn hayatlarn kolaylatrmaya dnktr.

38

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Diyarbakr'da faaliyet gsteren bir baka kadn kuruluu olan Selis ise belediye bnyesinde olmayp bal bulunduu belediye ile ideolojik yaknl olan bir kurulutur. 2002 ylnda kurulan Selis Krt zgrlk hareketinin kadnlarn bilin kazanmasnda en byk etkenlerden bir tanesi olduu tezinden hareket etmektedir. Bir Selis yesine gre, bu srete siyasallaan Krt kadn, alanlara gitmi, mitinglere gitmi, siyasi partilere gitmi, ama bar ortam ile daha fazla sosyalleememi, ailenin 'oraya gitme, buraya gitme' sylemleri ile ev ierisine hapsolmutur. Ekonomik olarak baka kurululardan destek almadklar iin kendilerini bamsz bir kadn kuruluu olarak tanmlayan Selis grubu, yelerinin maddi katklarnn yannda, DTP'li belediyeye catering hizmeti vererek de para kazanmaktadr. Krt hareketi bizim hakkmzda karar alamaz, kararlarmz konusunda bamszz diye bamszlktan anladklarn aklamaya devam eden Selis yeleri, bir yandan da kendilerini Krt hareketini benimseyenlerin ounlukta olduu bir grup olarak tanmlamaktadrlar. Bamszlk konusunda feminist hareket iinde gelien hassasiyetleri yeni boyutlara tam bir kurulu KAMER'dir. KAMER, d kaynakl fon alHayatmda devrim yaptm, eim devrik kral Kardelen*
Ben KAMER'e gelmeden nce youn iddet yaayan bir kadndm. Evliliim kaarak oldu. Eimle katk. Hani kamamn nedeni bir yerde tepkiydi, ailemi cezalandrmakt. Kendimi cezalandrm oldum bu arada. erkein tek kz kardeiydim. Babam da rahmetli olunca youn iddet grdm. 62 doumlu olduum iin 70li yllarda zaten yaanan bir sava vard, okuma zgrlm elimden alnd. ok istediim halde retmen olamadm. Ortaokulu braktm, liseye gitme imknm olmad. O zaman burada bir i sava vard. ehir ikiye blnmt: Sol taraf, sa taraf. Bizim aile sol taraftayd. Eimle tanmam yle oldu: O iki tane mektup yazd, ben bir mektup yazdm ve katm. Yani hi grp konumadm. Benden yedi ya byk bir insan. 17 yandaydm, o ise 24 yanda. Bir-iki tatl lafa hemen kanarz ya, 17 yanda da buna msaittir insan. Msaitiz yani, kadn olarak zaten inanmak, gvenmek iin ok msaitiz. Ben de eime gvendim. Prensesler gibi yaatacam, yle yapacam, byle yapacam. Yaatyordu ama ne yaatyordu bir Allah bilir, bir ben. Eime katktan sonra hani yamurdan kap doluya yakalanrsn ya, ite o dolu. Ama dolu ne dolu, deniz byklnde dolu. Kaynvalidem vard, kayn-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

39

ma konusundaki ak tavryla Mor at gibi kurululardan ayrlmakta, devlet ve belediyelerle ibirliine scak bakmakla birlikte her ikisinden bamszl ve her trl siyasi partiden bamsz olma kaygsn ok nemsemesiyle Selis gibi kadn kurulularndan da ayrlmaktadr. Trkiye'nin baka yerlerindeki feminist rgtlenmeler gibi KAMER de her trl siyasi rgtlenmeden bamsz olmay ana hedefleri arasna almtr. Onu bu balamda zgn klan youn bir iddet tarihi iinde herkesin bir taraf olarak algland Dou ve Gneydou Anadolu Blgelerinde bamsz bir izgi tutturmu olmasndadr. KAMER bu blgede kurulan ilk bamsz rgtlerden biri olarak bamszlk ve sivillik kavramlarnn gelimesine nemli katklarda bulunmutur. Etnisiteye dayal siyasetin yaygn olduu bir blgede KAMER herhangi bir etnik kimlie dayanmadan, bamsz duruu nedeniyle, farkl etnik ve dini zellikleri olan kadnlar ayn emsiye altnda bir araya getirebilmitir. iddet kart bamsz feminist sylemiyle KAMER, farkl etnik ve dini zellikleri olan kadnlar bir araya getirirken, blgedeki farkl kimlikler arasndaki eliki ve atmalar da dntrmeye balam, siyasal alan yenibabam vard, kaynbabamn hi evlenmemi kz kardei vard. Ayrca bir eltim vard, ocuu vard. Ayn evde hep birlikte yayoruz. Eim ar derecede alkole baml bir insand... Artk aile iindeki iddet art eimin yanstt iddet... Her trl fiziksel iddet, psikolojik iddet, ekonomik iddet var. Kapnn nne kmam mmkn deil. Ben o evin iinde her zaman dedim, Buras E tipi cezaevi. Eime de syledim, Sen bir Saddam'sn. Tabii o zamanlar syleyemedim, sonradan. O zaman bartl deildim. Eim hi kyafetime karmad. Bir tek o konuda ok rahattm. Ak giyin, kapal giyin, nasl gezersen gez. Daha sonra bart rtme olay yle oldu: Kk kzm dnyaya geldi, bu arada da kaynvalidem rahmetli oldu. Kaynvalidemin psikolojisi ok bozuktu, kendinden habersizdi. Onun bakm olduka ard. ki ocuum vard, eltim vard, eltimin ocuu vard, eim vard, kaynbabam vard. Onlarn topyekn ii bana kalyordu. Ondan sonra kk kzm dnyaya geldi. Daha nce ne Kuran okumutum, ne bir ey. Bizim orada Kuran kursu ald. Hani dar kmak lazm, bir yere kmak lazm, hep evde hep evde. Kuran kursuna gittim. Bartsn yle takmaya baladm. KAMER'e geliim de iyice bunalma girmiken oldu. Kaynbabam ld, kaynbabamn kz kardei ld, kaynvalidem ld. Hizmet ederken bir eyler seni

40

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

den tanmlamaya aday olmutur. Toplumsal cinsiyete dayal iddeti dntrme amac ile kullanlan sylem etkin bir iletiim arac olarak geleneksel toplum yapsn ve geleneksel kimlik sylemini de dntrmektedir. Mesela Tunceli ili gibi Alevi Krt ounluun bulunduu ve devlet kart siyasal direniin youn hissedildii bir kentte de, onun komusu muhafazakr Snni Trk milliyetiliinin ar bast Elaz'da da almakta olan KAMER iki kentin kadnlarn feminist dayanma ve kadna ynelik iddete direni erevesinde bir araya getirmi, her iki grubun dierine besleoyalyor Veya kendimi bir eymi gibi mi hissettim bilmiyorum... Ne hissettim henz duygularmn tam anlamyla ismini koymu deilim. Ondan sonra bir bolua dtm. Hani sabah kalkacam, kaynbabay temizleyeceim, altn bezleyeceim, yedireceim, iireceim, o benim gnmn yarsn alyor. 12'ye kadar. 12'den sonra evimi temizleyeceim, yemeimi piireceim, ocuklarmla ilgileneceim, amar ykayacam, bulaktr, tdr yapacam. Kaynbaba lnce benim yarm gnm gitti. Hibir ey yapamadm. Artk psikolojikman tedavi de grmeye baladm. Tamamen bunalma dtm. Yurtsuz yuvasz hissediyordum kendimi. Nasl bataa dmsndr sadece ellerin grnr, bir destek O arada ite Asl geldi. Ablas benim komumdu. Dedi ki, Bir kadn merkezi geliyor, KAMER. Gelir misin bugn toplantsna? Tamam, dedim. Benim de hep hayalimde u vard: Zengin olacam, zengin olduum zaman bir kafe aacam, sadece kadnlarn girdii bir kitaplm olacak ve gen kzlar iin bir eyler yapacam. Orada kitap okuyacaklar ama sadece yediklerinin itiklerinin parasn verecekler. Hep istediim burada byle bir yer olmasyd. Ben bunun ok yokluunu ektim. Nasl ektim... Ben yle youn bir iddet yaadm ki bir gn valilii aradm. Hibir ekilde sana yardmc olamayz, dediler. Tm kaplar kapand. Polisi de denedim. O da geldi Ailesiniz, barn, ne var ki? dedi. Ben Gideceim, dedim, polis dedi Hayr, ben Gideceim, dedim, polis dedi Hayr. O gn polise yle dedim: Erkek deil misiniz, hepiniz aynsnz. Erkek olduu iin koruyorsun. Eer ben bir erkek olmu olsaydm, ben bu iddete maruz kalm olsaydm sen kardakini hemen karakola gtrr, ikyetini alrdn ama beni gtrmyorsun. Ve gtrmedi. O insann ceza ekmesini istiyordum, hani bir gece de olsa nezarette kalmasn istiyordum. Yani bilsin ki yasalar kmt, hani ailede uygulanan iddete dair yasalar. Bu olay KAMER'le tanmadan birka sene nce oldu. Bastrlarak korkutularak sindirildim senelerce. Ondan sonra artk iimde bir isyan balad ama ismini koyamyordum ve yine korkuyordum. Gittim ite KAMER'in toplantsna. Baktm orada ok gzel bir kadn var. Ama gerekten gzel

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

41

dii nyarglar yok etmeye balamtr. Bu iki komu il birbirlerinden gerek etnik, gerek dini, gerekse siyasi duyarllk alarndan farkl olduu kadar KAMER'in geldii Diyarbakr'dan da farkldr. Nitekim KAMER ilk balarda her iki ilde de deiik nedenlerle kukuyla karlanmtr. Diyarbakr kkenli olup hem devlete hem Krt hareketine mesafeli duran ve her trl iddeti knayan bamsz bir kadn kuruluu olarak her iki ilde de kendini kantlamak zorunda kalmtr. Tunceli'de yaplan grup almalarnda, birileri bizi srmesin, birileri bizi coplamasn, birileri hani bizi ezmesin, biz de
bir kadn, alml bir kadn ve kendine zgveni olan bir kadn. Ben bir keye oturdum. O kadar kt oldum ki o an. Hani kendimi kt hissediyorum: Ay, o benimle konuur mu? O kadar kt bir aalk duygusu ierisindeyim ki... Ondan sonra Hayriye konumaya balad. Kendini anlatt, ismini syledi ve benim ismimi sordu. yle ok oldum ki Yani doaldr imdi, artk insan kpeine, kedisine bile isim koyuyor. Benim, 44 yanda bir kadnn, illa ki bir ismi olacak ama ben ismimin farknda deilim, ismimi unutmuum. Ondan sonra derin bir ok yaadm, bir an byle titredim. smimi syledim, anlamn sordu, Kim koydu? dedi. Hayatmda duymadm eylerdi. lk oku o zaman yaadm. O noktada ben kabullenmitim iddeti. Bu benim kaderim, alnyazm, diyordum. Bir de yle bir sz var: Annesinin kaderi ktyse kznn eyizidir. Yani artk ne polis yardm ediyor, ne aile destek kyor... Gidebilecek nere var? Ekonomik zgrlk yok. Bu arada bir eyi atladm: O Kuran kursuna gittikten sonra ben Kadir gecesinde camiye gittim. Hoca diyor, Einize hakknz helal ettiniz mi? Btn kadnlar diyor Evet, ettik, ben diyorum, Hayr. Kadnlar topyekn bana dnd. Ben etmek zorunda mym? dedim, etmiyorum. Hoca orada yle dnp demedi ki, Erkekler elerinize hakknz helal ediyor musunuz? Niye kadnlar etsin? Niye edeyim ki? Ben hakkmn farkndaym, dini konuda haklarm biliyorum ve ben helal etmiyorum. Kadir gecesinde hakkm helal ettiimi sylesem ben onun yaptklarn nasl unuturum? Unutmuyorum. Ondan sonra ite Hayriye'yle tantk. O gece sabaha kadar dndm. Ertesi gn Hayriye'yle tekrar konutuk. Sonra grup almasna katldm. Ama drt toplantya gidince o kadar ar gelmeye balad ki kaldramadm. lk grubum yarm kald. ok ac ektim. Benim yaadm iddet tr bir deil, ben her konuda iddet yaayan bir kadnm ve bu benim kaderim deil. Bunu sorgulamaya baladm. Sorular olutu soru iaretleri olutu, cevaplandramadm. O kadar ar geldi ki bana bu i atma. Ve o arada da olumla ilgili bir sorun oldu, ikisi bir araya ge-

42

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

karlnda bunu yapmayalm (iddete bavurmayalm) diyen km, KAMER grup ynlendiricisi de hakl iddet yoktur, iddetin hibir hakl dayana yoktur, olamaz diye anlatnca canm, yani hani o sana ta atacak da sen ona gl m atacaksn? diye sorgulanmtr. Bu konumda yeni bir dnya yaratabilmek iin iddet dngsn krmann nemini anlatan KAMER gnlls bu yeni dille, Elaz'a gitmi, orada da pek ok kii srarla kendilerine rgt balantlarnn olup olmadklarn sormutur. Tunceli'de apolitik veya devlet yanls tutum diye alglanan ve orada feminist almay zorlince... Birinci grup srasnda ben o i atmam yaadm. Doya doya yaadm, doya doya ac ektim ama her eyi her ekilde fark ettim. Ben varm ve her eyi yapabilirim, demeye baladm. Hani derler ya kadnlar gszdr. Bir gemiime baktm ki ben bunca sene bunlara katlanmsam zaten glym. Yani bir eyler yapmm ben. Hibir ey deilmiim ben, her eymiim. lk nce sorunumu tespit ettim, sonra sra sorunuma zm retmeye geldi. nk kendi reetemi kendim yazacaktm. Neler yapabilirim? Nasl riskler gze alabilirim? Bunlar yaadm. Tamamen kendimi toparladm ve ikinci gruba katldm. Bu sefer daha bir eyleri biliyordum, ilk grup kadar ar olmad. Fikirlerim netleti. Hani ben eimden ayrlrsam nasl geineceim? ki tane kzm, bir olum var. Olum okuyor, kzm nianl, hani bunun dn var, ev kiras var, yemesi var, imesi var, bu inceden inceye dnlmesi gereken bir konu. Onlar dndm. En sonunda, Hayr, dur artk, dedim, bunlar benim kaderim deil. Seni ekmek zorunda deilim. Ben bir kadnm, ben bir bireyim. Senin bana bunlar yapmaya hakkn yok. Hele sen urada bir dur. Ondan sonra ocuklarm aldm, evden de sadece bir yatak aldm ve ktm. Sade yatak aldm, ktm. Kendime zgven geldi, Ben yaparm, baarrm, dedim ve yle herkesi karma aldm. yle karma aldm ki bir baktm etrafmda hi dost yok. Bir KAMER'li arkadalarm yanmda. Manevi olarak yanmdalar. Arayp sormalar ok byk bir destekti, inanlmaz destekti. Sonra da zaten ikinci grubu bitirdim. Tm bunlar benim kararmd. Hayriye'yle ilk tantm zaman Hayriye bana deseydi ki Kardelen, git kendini surlardan aaya at, btn sorunlarn zlecek, ben kendimi surlardan aaya atardm. nk tavsiyeye ihtiyacm var. O kadar almz ki bakalarnn dediini yapmaya... Kendi kararlarmz, kendi dncelerimizi her zaman hi saymz. Birisi bizi bir kukla gibi iplerimizden tutup Kolunu kaldr, diyecek kaldracaz, ndir, diyecek indireceiz. Benim de yle bir yaantm vard. Ha, artk ben kukla deilim, ben insanm. kinci grubu bitirdim, bu arada KAMER'in yeri tutuldu. KAMER'in temizlik

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

43

latran bamsz duru, Elaz'da srf Diyarbakr kkenli olduklar iin rgt yesi olmalarndan kuku duyulan KAMER'liler iin feminist almaya olanak salamtr. KAMER deneyimi, aile iinde grece serbest Tuncelili kadnlarn ocuklar ile olan ilikilerini dzeltirken, aile iinde daha youn bir denetime tabi olan Elazl kadnlarn kocalar ile daha eit bir konuma gelmelerine ve aile iindeki fiziksel iddeti azaltmalarna yardmc olmutur. KAMER'in kadna ynelik iddetle mcadelede gelitirdii feminist syaamas, inaat aamas... Anahtar bendeydi, gidip geliyordum. KAMER'de yle duvarlar okuyordum, nk artk bir yere aidim, ben varm. Hayatmda dini kitap hari hi kitap okumazdm, kitap okumaya baladm. Anneannem'i okudum Fethiye etin'in, rfan Aktan'n Naz kitabn okudum. En son kitabm u anda Elif afak'n MedCezir. Srada da Aksu Bora'nn kitab var. Aksu'yla KADER toplantsnda tantk, ok eker bir kadn. O srada olumun maayla geiniyorduk. Onun maayla Allah bir yardm etti ki ev kiram dedim, kzmn dnn yaptm. Bu arada kocam etrafmzda dolanyor, tehditler savuruyor. O kadar tehdit etti ki... Benim aklm bama gelmi, zgvenimi kazanmm, senin tehdidini kim takar. O arada kzmn dnn yaptm ben, rtm ispatladm. Ben ayakta durabiliyorum, sensiz. Kzm evlendirdim, olum niversiteye devam etti, kk kzm okula gitti. Olum ok destek oldu. Anne, sen KAMER'den ayrlma nk KAMER'de kendini buldun, dedi. imdi olum benden fazla seviyor KAMER'i. Feminizm eitliktir, ben de feministim, diyor. O arada eim bakt ki alkol aldka batt, alkol aldka batt, alkol aldka batt, en sonunda tedavi olmaya karar verdi. Gitti Ankara'da tedavisini oldu, geldi karma. O tabii eski Kardelen'i bekliyor. Onun bir krall vard ya evde, bir taht vard ya... Onu karma aldm ve dedim ki: Bak, ben bu almay ok seviyorum. ster iste ister isteme, ben bu almada kalacam. Benim il dna kmam olacak. Dedi, l dna kman olacaksa, barmam. Grmezsen grme. Ben sana gelmedim ki sen bana geldin. yi dn, dedi. Ben deil, sen dn, dedim. Zaten beni gl grd an adam ok oldu. Beklemiyordu. Geri ondan sonra bartk, eve gittim. Ama eskisi gibi deil hibir ey. Artk pantolonunu kirli sepetinden karp eline veriyorum. Artk byle. Her zaman sizin iin yaadm; baban iin yaadm, annen iin yaadm, halan iin yaadm, ocuklarm iin yaadm; imdi artk kendim iin yayorum. Ben varm, farknda msn? Mesela, artk ge gidiyorum, kapdan giriyorum, Ho geldin kocacm diyor bana. Ho bulduk karcm. Kendini karm gibi mi hissediyorsun?

44

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

lem kendini feminist olarak tanmlamayan pek ok kadna ulap onlarn yaad iddete gem vururken, ayn zamanda blgede sregelen etnik kkenli iddeti de dntrme yolunda bir adm niteliindedir. KAMER'li kadnlar Elaz'da valiliin, emniyetin, ticaret odasnn, lokanta sahiplerinin ve i insanlarnn desteini alarak byk bir organizasyonla civar illerden KAMER'lilerin el ilerinin sergilenip sata sunulduu Mor ar'y dzenlemilerdir. Mor ar, Elazl kadnlarn Hakkari'nin yerel giysilerini giydii, Tuncelili kadnlarn Elazllar iin korktuumuz gibi de deiller dedii bir ortam yaratmtr. Hatta ilerleyen aylarda Elaz'da grup almasna katlp KAMER'e gnl veren bir katlmc, Tunceli'de grup almas ynGeenlerde gittiimde dolaptan bir eyler kartm yemei hazrlamaya alyordu. Mesela haftadr Diyarbakr KAMER'deydim. Bu sabah otobsten indim, eve gittim. Evdeydi. imdi du alp kmam lazm, stanbul'dan misafirlerimiz geliyor, dedim. Yzme bakt. zerimi kardm, gittim banyoya duumu aldm, baktm yzme bakyor. Hi takmadm, ktm. Arkamdan bakakald. Arkamdan da o kmtr. ok gzel aamalar kaydettim. Hayatta bana sevdiini sylemeyen bir insan, bana kar sert tavrl olan bir insan... Dnden dne dans ederdik. Geenlerde televizyonda Muazzez Ersoy ok romantik arklar sylyordu. Programdakiler dans edince eim de beni dansa kaldrd. Yani ite bu yzden ben bu almaya inanlmaz deer veriyorum. nk ben kendimi buldum, kimliimi buldum bu almada. nanr msn, evli olduum 25 yl boyunca ben aynaya bakm bir insan deildim, imdi aynaya bakyorum. Ben fotoraf ekilmekten ok ekinirdim, irkin mi kacak diye. Yoo, ok gzel bir kadnm. Ben yle diyorum: Hayatmda devrim yaptm, eim devrik kral. Buradan ilk km Diyarbakr'da bir blge toplants iin oldu. Orada Nebahat Abla'y dinledim, muhteemdi. Hayatnda neyi deitirmek istersin? diye sorarsanz bana, derim ki: Nebahat Abla'yla ve KAMER'le 10 yl nce tanmak isterdim. Nebahat Abla 10 yl nce, KAMER ilk kurulduunda bizim ehre gelmi. Onu o zaman tansaydm, eimi 10 yl nce adam ederdim. KAMER olarak gerekten emin admlarla, salam admlarda ilerliyoruz. Hani yle bir balonu iirip havada brakmyoruz. nemli olan zaten salam temellere oturmas ki o bina hibir depremde sarslmasn, sarslrsa yklmasn. KAMER'in bamsz olmas ok nemli. Benim iin bamszlk zgrlk. Bir

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

45

lendiricisi olarak almaya balamtr. Bu srete, n yarglar yklmaya balam, yaratlan feminist dil etnik milliyetiliklerin almasna ve kadnlarn empati gelitirmelerine olanak salamtr.

ku nasl zgrse KAMER de o kadar zgrdr, hrdr. Buraya gelen kadnlar hani bir siyasetle ilgilenebilir ama siyasi kimliini kapnn dnda brakp girer. Buraya gelen btn kadnlar bizim iin zeldir ve deerlidir. O yzden her grten, her dinden, rktan kadn gelir Baz gruplarda Trke bilmeyen kadnlar oluyor, o zaman hem Trke hem Krte konuuyoruz. KAMER'de yle gzel bir mozaik oluturduk ki... Bize gelen bir kadn vard, ei bir siyasi partide il bakanl yapyor, kadn iki niversite bitirmi ve buraya gelip almalardan sonra syledii ey u: Buras benim ikinci adresim ve ben iki niversitede renmediimi bu grup almasnda rendim. Bunlar duyduk yani. Ben bu Diyarbakr'a gidiimde bavuru almay, bilgisayar kullanmay rendim. Nebahat Abla retti. Diyarbakr o kadar gzeldi ki anlatamam. Sacide'yle altm, Vildan'la altm. Zaten btn kadnlar bir kyorlar alan almasna, KAMER'de kimse kalmyor. ok alyorlar. Olumla telefonda konuuyorduk, dedim ki, O kadar ilgi grdm, o kadar kendimi deerli hissettim ki acaba nceki yaammda bir kralie miydim? Ben bilmiyorum da bunlar biliyorlar, bana sylemiyorlar m? Evden kamayan bir kadndm; evden ktm. Aile iinde iddet yaayan bir kadndm; imdi buna asla cesaret edemez. zgvenimi kazandm; ayaklarmn stnde durabiliyorum; direksiyonu elimde arabann, sk sk tutuyorum. Dn Hayriye'ye dedim ki, Hayriye sana teekkr ederim. yi ki seni tanmm. Sen olmam olsaydn ben neredeydim? Yani ister inann ister inanmayn, u anda ben mezarda olabilirdim. nk o iddetle ben intihar dnyordum ve teebbs de etmitim. u anda buradaym ve sizinle konuuyorum, kendime gveniyorum. * KAMER. ben varm. KAMER Vakf Yaynlar, Diyarbakr, 2007.

46

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tartma 1980'lerden bugne Trkiye'de kadna ynelik iddetle mcadele konusunda sylem dzeyinde paradigmatik bir deiiklik yaanmtr. Yirmi yl kadar nce dayaa kar olmak radikal bir feminist nermeyken, bugn dayak yaygn biimde knanmakta, yasalarla cezalandrlmaktadr. Artk hem kamusal alanda hem devlet dzeyinde kadna ynelik iddet zlmesi gereken bir sorun olarak benimsenmektedir. Kadn hareketi yaygn bir kurumsallama ile nemli hukuksal reformlarn gereklemesinde, yeni kanunlarn gerek ieriinin belirlenmesinde, gerekse kabul edilmesinde kilit rol oynamtr. 4320 sayl Aileyi Koruma Kanunu, yeni Medeni Kanun, yeni Ceza Kanunu, 5393 sayl Belediye Kanunu ve zellikle Temmuz 2006 Babakanlk Genelgesi kadna kar iddetle nemli mcadele aralardr. Bu aralar henz gerektiince etkin bir biimde kullanlmamaktadr. Temmuz 2006 Genelgesini hayata geirecek siyasi irade olumamtr, olumaldr. Bu kazanmlarn tesinde kamusal alanda gerekleen yaygn kurumsallama yaygn bir yalnzlkla beraber yrmektedir. iddete kar rgtlenen kadnlar arasnda Krt sorunu nemli bir krlma noktas yaratmtr. te yandan kadn kurulularnn byk ounluu anlalr nedenlerle her trl siyasi rgtlenmeden bamsz olmay semi, bu bamszln pek ou iin beraberinde getirdii kstl maddi olanaklarla, kstl enerjilerini, byk bir zveri ile bonkrce harcamak zorunda kalmlardr. Kadn kurulularnn pek ou, zellikle de kendilerini feminist olarak tanmlayanlar, yardm kuruluu olmadklarn, kadnlara kendi ncelikleri ve seimleri dorultusunda kendi ayaklarnn stnde durabilecek olanaklar yaratmaya altklarn vurgularlar. Bunu fiiliyatta yapan ok az kurulu vardr. ou kadn rgt byk bir zveri ile baka kadnlara yardm eli uzatmaktadr. KAMER kadnlara kar iddetle mcadelede zgn bir rnek oluturmaktadr. Aile ii iddetle mcadeleye dnk almalarnda, KAMER, feminist bir sylemle iddet konusunda farkndalk yaratarak kadnlar glendirip, iddet ilikilerini dntrmeyi amalam; bu yolla 10 ylda yaklak 30,000 kadna ulam, 23 ilde yerel danma merkezleri kurulmasna nayak olmutur (KAMER 2007b). KAMER'in farkndalk almalar yoluyla kadnlarn eleri ve ocuklar dahil aile ii iddet ilikileri dnrken, yakn evreleri de bu dnmden etkilenmektedir. Aile iindeki iddet ilikileri dnrken geleneksel toplum yaps da dnmektedir. Bu sre,

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

47

blgedeki farkl kimlikler arasndaki elikileri hatta iddeti dntrmeye uzanr. iddet kart feminist sylem bir iletiim anahtar olarak siyasal alan yeniden tanmlamaya aday olur. Yalnzca ceza verilerek dzeltilemeyecek ilikileri ve deer yarglarn kadn rgtleri kendi almalar ile dntrebilmekte, iddetsiz bir dnya yaratlmasna nemli katklarda bulunabilmektedirler. Kadn rgtlerinin desteklenmesi bu nedenle de ok nemlidir. Sonu olarak kadna ynelik iddetle mcadele hem devlet hem sivil toplum kurulular tarafndan birlikte verilmelidir. Bu srete bamsz kadn rgtlenmesinin abalar desteklenmeli ve Temmuz 2006 tarihli Babakanlk Genelgesi uygulamaya konmaldr. Kadna ynelik iddetle mcadele farkl iddet biimlerinin dntrlmesine de katkda bulunabilir.

II. Blm Trkiyede Kadna Ynelik iddet: Alan Aratrmas

rkiye'de kadna ynelik iddet zerine yaplm aratrma says yok denecek kadar azdr. Elimizdeki snrl veriler, yerel veya blgesel almalara dayanmaktadr. T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu tarafndan 1993-1994 yllarnda yrtlen Aile i iddetin Sebep ve Sonular (Aile i iddetin Sebep ve Sonular 1995) aratrmasndan sonra bu konuda yaplm ulusal apta bir aratrma bulunmamaktadr. Yrttmz aratrmann nemli bir aya Trkiye'deki evli kadnlar temsil niteliine sahip bir rneklem ile gerekletirilen alan aratrmasyd. Bu aratrmann bulgularn tartmaya gemeden nce ev iinde kadna ynelik iddete dair yaplan aratrmalarn 30 yllk tarihine bakmak, feminist aratrma yntemlerinin alan aratrmalarna kattklarndan bahsetmek ve aratrmamzda benimsediimiz yntemi ele almak istiyoruz. Kadna Ynelik iddet Aratrmalarnn Tarihesi Kadna ynelik iddet konusunun hem siyaset sahnesinde, hem de akademik almalarda olduka ksa bir tarihi var. kinci dalga feminist hareketin Kuzey Amerika, Bat Avrupa ve dnyann dier baz blgelerinde e zamanl olarak gelimesiyle birlikte, 1960'larn sonunda sorunsallatrlmaya balanan kadna ynelik iddet bugn ok yaygn ve dinamik bir aratrma, rgtlenme, yasal reform ve siyasi tartma konusu. 1970'lere kadar ad olmayan bu iddet trne akademik merak nasl geliiyor, zaman iinde bu merak ne tr aratrmalarda ifade buluyor? Bu blmde ok ksaca bu gelimelere bakmak istiyoruz. Niceliksel aratrmalar kadna ynelik iddet konusunda en yaygn aratrma alann oluturmaktadr. 1960'larn sonuna kadar aile ii iddet, ok ender yaand dnlen ve arlkl olarak psikolojik sorunlar ve yoksullukla ilikilendirilen bir olguyken 1970'lerde bu durum deimeye balamtr (Gelles 1980, 873). rnein, ilk 30 ylnda (1939-1969) balnda iddet ismi tayan tek bir makale yaymlanmayan evlilik ve aile dergisi The Journal of Marriage and the Family'nin ikinci 30 ylnda (1970'lerden bugne) en ok yayn yaplan konulardan birisi aile ii iddet olarak karmza kyor (O'Brien 1971, Gelles 1980, Gelles ve Conte 1990). Daha nemlisi, zaman iinde Violence Against Women, Journal of Interpersonal Violence ve Journal of Family Violence gibi yalnzca bu konuda yaplan almalarn yaymland yeni dergiler ortaya kyor. Bu alann nclerinden

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

51

sosyolog Richard Gelles ve Jon Conte'ye gre, 1980'lerde aile ii iddet aratrmalarnda yaanan hzl gelime, sosyal bilimlerin baka hibir (tematik) alannda yaanmam olabilir (Gelles ve Conte 1990, 1045). 1970'lerden bu yana yaplan iddet aratrmalarnn, e zamanl olarak gelien ve birbirinden etkilenen iki farkl paradigmadan beslendiini gryoruz. 1) Aile ii iddet paradigmas (family violence), 2) Erkek iddeti(male violence) analizi zerine oturan feminist paradigma. Her ne kadar aralarnda (aada tartacamz) nemli farklar olsa da, her iki paradigmann da k noktas ve ana vurgusu ayn: Gvenli, scak, sevgi dolu gibi tanmlamalarla anlan aile aslnda toplumun en youn iddet yaanan kurumlarndan biri. 1975 ylnda Amerika Birleik Devletleri'nde gerekletirilen ve aile ii iddet paradigmasnn ilk hayata getii aratrmalardan biri olan Ulusal Aile i iddet Aratrmas (National Family Violence Survey), iddetin ender rastlanan bir olgu olduu efsanesini ykarak (Gelles 1980, 878), Amerikan ailesinin iddet-dolu bir kurum olduunu gstermesi asndan zel bir neme sahip. lerleyen yllarda yaplacak almalarn ilk referans noktas haline dnen bu aratrmada, aile bireylerinin birbirlerine uyguladklar iddet ayrntl sorularla inceleniyor. Esas zmleme birimi aile olan aratrma yle bir ereve sunuyor: Anlamazlk (conflict) toplumsal hayatn dier alanlarnn olduu gibi aile ii ilikilerin de vazgeilmez bir paras. Ancak anlamazln doal olmas, anlamazlk zmnn iddet iermesinin doal olmas anlamna gelmiyor. Sorun, aile bireylerinin yaadklar anlamazlklara iddet iermeyen, rasyonel zmler getirememelerinde yatyor. Bu analitik ereveye dayanarak sosyolog Murray Straus tarafndan gelitirilen CTS (Conflict Tactics Scale - Anlamazlk Taktikleri lei), 1970'lerin ortasndan itibaren bu konuda yaplan alan aratrmalarnn k noktasn oluturuyor (Straus 1979). CTS'ye dayal birinci kuak aratrmalar, aile ii anlamazlklar; ocuklar-aras, ebeveynden ocua, kocadan karya ve kardan kocaya olmak zere drt temel boyutta incelerken davranlara odaklanyor. CTS anketlerinde, bir nceki yl iinde yaanan anlamazlklarda aile bireylerinin sorun-

52

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

larn zerken ne sklkta sakince konutuu, ne sklkta karsndakine barp hakaret ettii, ne sklkta karsndakinin zerine bir ey att, tokat att, yumruk att, dvd, silah veya bakla tehdit ettii, silah veya bak kulland gibi 18 ayr davran biimi teker teker soruluyor. CTS aratrmalar, daha sonra bu davranlar bir iddet leinde bir arada deerlendirerek aile iinde yaanan szel ve fiziksel iddetin boyut ve biimlerini lmeyi hedefliyorlar (Straus 1979). 1970'lerde yrtlen CTS'ye dayal aile ii iddet aratrmalar, ailenin ok youn iddet yaanan bir kurum olduunu gsterirken, izdikleri tabloda ok tartmal baz nermelerde de bulunuyorlar. Bu almalara feminist aratrmaclarn getirdii nemli eletiri var: 1) Aile ii iddetin arka plann (balamn) deerlendirmeye almamalar; 2) iddetin sonularn lmemeleri; 3) Cinsel ve ekonomik iddet trlerine dair soru iermemeleri. Feminist aratrmaclara gre bu eksiklerin arkasnda kadnlar ve erkekler arasndaki iktidar ilikisinin hie saylmas yatyor (Dobash&Dobash 1979, Kurz 1989, Anderson 1997). Ataerki veya erkek egemenlik olarak ifade edilen bu iktidar ilikisini ciddiye almadan, aile iinde yaanan iddetin zelliklerini, sebeplerini ve sonularn tespit etmenin mmkn olmayaca savunuluyor. Bu iki paradigma arasndaki en youn tartma alann ise kadnlarn da aile iinde erkeklere iddet uyguladna dair nerme oluturuyor. 1978'de yazd tartmal makalede bu durumu dayak yiyen koca sendromu (the battered husband syndrome) olarak niteleyen Suzanne K. Steinmetz, kadnlar ve erkeklerin uyguladklar iddeti eitledii, iddeti kimin balattn incelemedii (dolaysyla da kadnlarn kendilerini korumak iin kullandklar iddeti saldrganlk olarak nitelendirdii), iddetin arkasnda yatan iktidar ilikisini yok sayd ve iddetin yaratt tahribat deerlendirmedii iin youn eletiri alyor (Dobash&Dobash 1979). 1970'lerde kurulan kadn merkezleri ve snak deneyimlerinin yan sra, iddet maduru kadnlarla yaplan grmeleri ve iddet istatistiklerini bir arada deerlendiren feminist aratrmaclar, aile iinde yaanan iddetin arlkl olarak erkek iddeti olduunu, erkeklerin egemenliklerini ve kadnlar zerindeki denetimle-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

53

rini hayata geirmenin bir yolu olarak iddete yneldiklerini, fiziksel iddetin ancak bu iktidar ilikisi erevesinde anlalabileceini vurguluyorlar (bkz. Dobash&Dobash 1979, Kurz 1989, Brush 1990, Anderson 1997). 1980'lere geldiimizde aile ii iddet paradigmas erevesinde aratrma yapanlarn, bu eletirinin bir ksmn ciddiye alarak aratrma yntemlerini gelitirdiklerini gryoruz. 1990'larda, 18 maddelik CTS'nin yerini 39 maddelik CTS2 alyor (Straus vd. 1996). Cinsel iddete ve iddetin fiziksel sonularna (yaralanma, vs.) dair yeni sorularn eklendii CTS2'de, sorularn sorulma biimi ve sralamas da deitiriliyor. Bu konudaki alan aratrmalarnda nemli bir srama Kanada statistik Kurumu'nun (Statistics Canada) 1993 ylnda gerekletirdii Kadna Ynelik iddet Alan Aratrmas (Violence Against Women Survey) ile oluyor. 12,300 kadnla telefonla grlerek yaplan bu aratrma, CTS ve CTS2'ye dayal aratrmalardan birka adan farkl bir yaklam sunuyor (Johnson 1998): Aratrmann erevesini kadna ynelik iddet oluturuyor; dolaysyla, iddet aile iindeki anlamazlklar zmenin bir yolu olarak sunulmuyor ve deerlendirilmiyor (Johnson 1998, 36). Konuulmas zor bir konu olan koca/sevgili iddeti ile ilgili sorulardan nce, grlen kiiyi konuya sndran baka sorular soruluyor. rnein, ev-dnda yaanan iddet deneyimi veya korkusu, aile dnda yaanan taciz, kocalarn elerinin davranlarn ve hayatlarn hangi konularda snrlandrdklar ve denetledikleri ile ilgili sorular fiziksel iddete dair sorulardan nce geliyor (Johnson 1998, 36). Kocalarn eleri zerindeki denetimlerini len ayrntl sorularla, fiziksel iddetin arka plan ve kadn-erkek arasndaki iktidar ilikisinin gndelik hayata yansmalar da aratrma kapsamna alnm oluyor (Piispa 2003, 189). iddetin fiziksel ve duygusal sonular ile kadnlarn iddete verdikleri tepkilere dair ayrntl sorularn eklenmesiyle iddet eylemlerinin devamnda yaananlar da deerlendirmeye katlm oluyor (Johnson 1998, 36). Grmecilerin rahat ve gvende hissetmelerini salamak iin yalnz kadn anketrlerle allyor (Johnson 1998, 32).

54

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

iddet konumann, yaadklar iddet deneyimlerini hatrlamann kadnlar zerinde yaratabilecei travmatik etki hesaba katlarak (ve aratrmalarn grlen kiiye zarar vermemesi gerektiine ilikin etik ilke gz nne alnarak) anketrler youn bir eitimden geiriliyorlar ve ihtiya duyulduu takdirde kadnlarn bavurabilecekleri danma merkezlerine dair bilgiye annda eriimleri salanyor (Johnson 1998, 32). Daha sonra Finlandiya, Avustralya, zlanda, sve, Almanya gibi baka lkelerde de benzer aratrmalar yaplm, Kanada aratrmasyla balayan bu yeni evreyle birlikte kadna ynelik iddet aratrmalarnn kapsam genilemi, iddetin arka plan, sonular, kadnlarn iddete verdikleri tepki, ev dnda yaanan iddet deneyimleri, cinsel iddet ve denetim boyutlar aratrmalarn ana konular haline gelmilerdir (Lundgren vd. 2002, Piispa 2003). Uluslararas rgtlerin de ilgi gstermeye baladklar bu alanda son yllarda yaplan en geni kapsaml alma Dnya Salk rgt'nn 20002003 yllar arasnda 10 ayr lkede yrtt ve 2005 ylnda yaymlad Kadn Sal ve Kadna Ynelik Ev i iddet aratrmasdr (Garcia-Moreno vd. 2005 ve 2006). Bu alma da Kanada aratrmasyla yaygnlamaya balayan ok ynl, ok katmanl iddet zmlemelerine 10 lkeden verilerle katkda bulunmaktadr. zetlemek gerekirse, kadna ynelik iddet aratrmalarnn son 30 ylda hzla gelitiini ve yaygnlatn gryoruz. 1970'lerdeki ilk aile ii iddet alan aratrmalarndan bu yana, bir yandan kadnlar ve erkekler, kadnlk ve erkeklik arasndaki iktidar ilikisine dair yaplan feminist deerlendirmelerin bu alann merkezine tandn, bir yandan da feminist zmlemenin kapsamnn genilediini sylemek mmkn (bkz. Anderson 1997). Yntem Feminist yntem, 1970'lerden bu yana kadn ve toplumsal cinsiyet almalarnn en dinamik tartma alanlarndan biri olmaya devam ediyor. Aratrma sonular kadar aratrma srecine de nem verilmesi, katlmcln hedeflenmesi, aratrmaya katlan kadnlarn zarar grmemesi iin nlemler alnmas, kadnlara birer nesne olarak deil, zne olarak yaklalmas, kadnlarn znel deneyimlerinin ve grlerinin ciddiye alnmas, kadn rgtlerinin deneyimlerinden faydalanlmas ve onlarla ibirlii yapl-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

55

mas gibi konular bu tartmalarda ska ele alnan konular. Biz de bu alan aratrmasnn tasarmn gelitirirken ve uygularken feminist bir yntem izlemeye altk. zlediimiz yntemin ana hatlar yle: Katlmc sre: Sorularn hazrlanma srecinde kadn rgtleri ve bu alanda alan akademisyenlerle farkl ortamlarda bir araya geldik; anketin neleri kapsamas gerektii, anket iin grlecek kadnlarn bu sreten zarar grmemeleri iin ne tr nlemler alnabilecei konularnda gr ve eletirilerini aldk: Bu alanda deneyimi olan akademisyenler ve kadn rgt temsilcileriyle birebir grmeler yapld (Ekim-Aralk 2006, stanbul); stanbul, Ankara, zmir ve Diyarbakr'dan 11 akademisyen, psikolog ve kadn rgt temsilcisinin katld bir atlye almas yapld (Aralk 2006, stanbul); Ynelim Aratrma irketi'nden imen Turan ve Sevgi Adak Turan'n da katlmyla Diyarbakr KAMER'de bir grup almas ve pilot anket uygulamas yapld (Nisan 2007, Diyarbakr). Ayn ay iinde Adana'da da pilot anket uygulamas yapld. zel eitimli kadn anketrlerle alma: Son yllarda yaplan kadna ynelik iddet kapsaml aratrmalarda kadnlarn kadn anketrlerle grmelerine zel bir nem verilmeye balandn gryoruz (Garcia-Moreno vd. 2005, Tjaden ve Thoennes 2000). Biz de iddet konusunda deneyimlerini paylamalarn istediimiz kadnlarn kendilerini rahat hissetmeleri ve bu zor konunun almasndan doabilecek sorunlar en aza indirebilmek amacyla zel bir eitimden gemi kadn anketrlerle altk. Ynelim Aratrma irketi'nden imen Turan ve Diyarbakr KAMER alanlar ile birlikte Diyarbakr'da yaptmz grup almas ve pilot anket uygulamasnn ardndan anketr eitiminde zerinde zellikle durulacak konular belirledik. imen Turan gelitirdii anketr eitimi programn eitim iin toplanan anketrlere stanbul, Adana ve Diyarbakr'da uygulad. Anketrlerin kendilerini aratrmann bir paras hissetmeleri bizim iin ok nemliydi. Buna katkda bulunmak amacyla, anket almasn yrtecek kadnlara proje yneticileri olarak birer mektup gnderdik ve bu mektupta bu aratrmann en nemli ayaklarndan birinin anketrlerin

56

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

yapaca anket almas olduunu; iyi bir anketin srrnn soru hazrlamak kadar o sorularn doru sorulmas, doru kiilere sorulmas ve anket formunun zenle doldurulmasnda yattn; yllarca faydalanabileceimiz salkl bilginin retilmesinde anketrlerin emeinin, abasnn ve zeninin belirleyici olacan vurguladk. Pek ok anketrn, anketlere detayl notlar yazm ve gzlemlerini bizlerle paylam olmasn; imen Turan'a aratrma sonucunu grmek istediklerini srarla belirtmi olmalarn bu srecin iyi ilediine dair iaretler olarak deerlendirdik. Anketrlerin grtkleri kadnlarla kurduklar gven ilikisinin nemli bir gstergesi kadnlarn ekinmeden telefon numaralarn anketrlere vermi olmalardr. Telefonun denetleme amacyla ancak kadn denetiler tarafndan kullanlaca vurgulanm, daha sonra bu telefon numaralar kullanlarak yaplan denetlemelerde anket srecinde aksama olmad teyit edilmitir.
imen Turan anketr eitiminde vurgulanan noktalar yle zetliyor: Anketr eitiminin ilk blm tm kadn olan anketrlerle kadn eitimci arasnda; genel olarak kadn sorunlarnn ve kadnlara ynelik psikolojik, ekonomik, fiziksel iddetin konuulduu bir sohbet olarak gerekleti. Sohbet iinde aadaki hususlar zellikle vurguland: Kadna ynelik iddetin sadece Trkiye'ye zg olmad, evrensel bir sorun olduu. Bu aratrmann benzerlerinin Avrupa ve Amerika lkelerinde ok sayda yapld ama Trkiye'de lke apnda ok az alma yaplm olduu. Bu aratrmann kadn sorunlar konusunda alan iki akademisyen, Yeim Arat ve Aye Gl Altnay iin yapld. (Aratrmaclarn anketrlere hitaben yazdklar mektup toplantlarda okundu ve anketrlere datld. Anketrlerin mektuptan olumlu anlamda etkilendikleri gzlendi.) Bu toplantda bulunan kadnlar olarak; iimizden bazlarnn, hayatmzn baz dnemlerinde tm boyutlaryla olmasa bile kadna ynelik iddeti baz boyutlar ile yaam olabileceimiz veya yakn evremizdeki kadnlarn maruz kald iddet hakknda bilgi sahibi olabileceimiz. (Bu blmde, toplantya katlanlardan birka yakn evrelerinden rnekler verdiler.) Kadna ynelik iddetin konuulmas ve paylalmas zor bir konu olduu; anketi uygularken kadnlarn rahat ve gvende hissetmeleri iin aba gsterilmesi gerektii. Kadnlara yaklarken hibir ekilde yarglayc, nyargl olunmamas gerektii. Kendilerini anket yaptklar kadnn yerine koyarak, anlamaya almalar gerektii.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

57

Anket uygularken, kadnla bakalarnn bulunmad, cevaplarn bakalar tarafndan duyulmad bir ortamda grlmesinin nemi. Kadnlara verdikleri cevaplarn adlaryla hibir kiiye veya kuruma verilmeyecei konusunda gvence verilmesi. zellikle vurgulanan bu hususlardan sonra, anketrn btn abalarna ramen yine de anket uygulanan kadnn cevaplarnn samimi olmad kanaatine varmas durumunda bunu anketin sonundaki sayfaya not etmesi gerektii anlatld. Anketr eitiminin ikinci blmnde, tm aratrmalarn anketr eitimlerinde yer alan, mutlaka uyulmas gereken kurallarla, bir anketrn baarl olabilmesi iin dikkat etmesi gereken kurallarn zerinden gidildi. nc blmde ise Kadna Ynelik iddet Aratrmas anketi toplantya katlanlara datld ve hepsinin anketi batan sona okumalar istendi. Daha sonra anketin her sorusu tek tek okundu ve cevaplar ilenirken nelere dikkat edilmesi gerektii anlatld, anketrlerin sorular cevaplandrld.

Soru seimi ve soru sorma biimi (normalletirmeden kanma): Sorularn nasl sorulduu alan aratrmalarnda belirleyici neme sahiptir. Sorularn ynlendirici olmamas ve anlalr olmas byk nem tar. Kadna ynelik iddet gibi madurlarnda kendini kt hissetme, utan, sululuk gibi youn duygulara sebep veren bir konuda sorularn zellikle dikkatli sorulmas gerekir. Sorularn teker teker ierikleri kadar hangi srayla sorulduklar ve konunun nasl sunulduu da ok nemlidir. Alan aratrmalar yapan feminist aratrmaclar, kadnlarn sorulara rahat yant vermelerini salamak ve verecekleri bilginin gizli kalacan vurgulamak iin ankete ve konuya giri blmlerine zel itina gsterirler (bkz. Ellsberg 2001, Walby ve Myhill 2001, Piispa 2003). Biz de bu aratrmada, sorularla ilgili uzun ve ok ynl bir alma yrttk. Sorular son haline getirirken: Grlen kadnlar bilgisiz hissettirebilecek sorulardan kandk. Anketteki tek bilgi sorusu Medeni Kanun'daki yeni mal rejimiyle ilgili soru oldu. Kadnlarn ankete snmalarna ve rahat hissetmelerine imkn tanmak iin iddetle ilgili sorular erken sormamaya zen gsterdik. iddetle ilgili blme, paylamann daha kolay olabileceini dndmz konularla baladk. Kocalarnn kendilerine fiziksel iddet uygulayp uygulamadn sormadan nce, elerinden hangi konularda izin aldklarn, dayakla ilgili grlerini, ocukluklarnda yaa-

58

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

dklar iddeti ve kendi anneleriyle kaynvalidelerinin kocalarndan yaadklar iddeti sorduk. iddetle ilgili sorular ok ayrntlandrmann iddet grm kadnlarn psikolojileri zerinde olumsuz etki yapabilecei, zellikle eskiden yaanm (ensest gibi) travmatik iddet deneyimlerinin hatrlanmasnn anket sonras srete sorun yaratabilecei ekincesiyle iddetle ilgili sorularn kapsamn snrl tuttuk. iddete dair grlerini sorarken, bu konuda toplumda farkl grler olduunu vurguladk ki kendi grlerini ifade etmek konusunda herhangi bir sknt hissetmesinler. Bir yandan kadnlarn rahat yant vermelerini salamaya alrken, bir yandan da iddeti normalletirecek ifadelerden kanmaya zellikle dikkat ettik.13 Ak ulu sorularla kadnlarn kendilerini ifade etmelerine frsat tannmas: Alan aratrmalarna feminist aratrmaclar tarafndan getirilen en ciddi eletirilerden biri udur: Toplumda zaten kendi szlerini syleyemeyen, seslerini duyuramayan kadnlar anketlerde de bakalar tarafndan erevelenmi hazr soru kalplar ve ifade biimleri iine hapsedilmektedirler. Her ne kadar feminist bir yaklamla hangi sorularn sorulaca ve sorularn sorulma biimlerinde nemli aamalar kaydedilmi olsa da kadnlarn kendi ifadelerinin anketlere yansmamas bir sorun olarak grlmektedir. Alan aratrmas yaparken bu sorunu en aza indirmenin iki yolu vardr: Alan aratrmalarn daha az sayda kadnla yaplacak derinlemesine grmelerle (niteliksel aratrma) beslemek; bu derinlemesine grmelerden kan dilin mmkn olduu kadar alan aratrmasna da yansmasn salamak. Ankete ak ulu sorular katarak baz konularda kadnlarn ifadelerini dorudan yakalamaya almak.

Bu aratrmada her iki yntemi de uygulamaya altk. Bir yandan anketin hazrlanma srecinde yaadklar iddeti fark edip mcadele etmeye balam kadnlarn ve kadn rgtlerinin grlerini almak, anketin dilini onlarla birlikte ekillendirmek iin aba sarfettik. Bir yandan da ak ulu
13 CTSye dayal anketlere yaplan eletirilerde bu konuya parmak baslyor; aile iinde anlamazlk sonucu iddet yaanabilecei vurgulanmasnn, iddeti normalletirici, olaanlatrc bir etki yaratma riski vurgulanyor (bkz. Johnson 1998).

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

59

sorular sorarak, anket uygulanan kadnlarn kendilerini herhangi bir snrlama olmadan ifade etmelerini salamaya altk.14 Bu prensipler ve deneyimler etrafnda ekillenen aratrma srecinin bizim amzdan ok doyurucu ve retici gelimesi bir yana, aratrma sonularna da olumlu katklar olduunu grdk. Kadna ynelik iddet konusundaki alan aratrmalarnda rastlanan en temel sorunlardan biri yaanlan iddetin daha az yanstlmasdr (underreporting). Bunun arkasnda, sorularn sorulma biimi, erkek anketr kullanlmas, anketrlerin gven uyandrc bir iliki kuramamalar veya anket yapld srada kadnn yannda bakalarnn bulunmas gibi sebepler olabilecei gibi kadnlarn yaadklar deneyimi unutmak istemeleri veya paylaamayacak kadar utanmalar gibi sebepler de olabilir (bkz. Johnson 1998, Smith 1994). Bizim yaptmz aratrmann en arpc sonularndan biri u olmutur: iddet grdn syleyen kadnlarn yaklak yars (% 49) yaadklar fiziksel iddet deneyiminden daha nce kimseye bahsetmediklerini ifade etmilerdir. Bu oran Dou ve Gneydou'da % 63'e ykselmektedir. ok az kiiyle paylald ifade edilen iddet deneyimlerinin, bu aratrma erevesinde paylalabilmi olmasnda anketrlerle kurulan gven ilikisi ve sorularn sorulma biiminin pay olduunu varsayabiliriz. rneklem ve Uygulama Aratrmann kapsam kadnlarn elerinden yaadklar iddetle snrlandrld iin, grme yaplacak kadnlar o srada evli olan veya hayatlarnn bir noktasnda evlenmi kadnlar olarak belirlendi. Toplam 1800 kadna anket uyguland. Bu anketlerin 1520 tanesi Trkiye nfusunun tamamn temsil edecek ekilde 12'li statistik Blge Birimleri Snflamas (BBS) kullanlarak ekilen rneklemi yanstmaktadr. Bu rnekleme ek olarak Kuzeydou Anadolu, Ortadou Anadolu ve Gneydou Blgeleri'ni temsilen ekilen ikinci bir rneklemle 280 kadna daha anket uyguland. Dolaysyla, rapor boyunca farkl rneklemden bahsedilmektedir.

14

Snflandrlmas ve kodlanmas ok zaman alan ak ulu sorular konusunda Ynelim Aratrma irketinin ok esnek davranmas sayesinde ok sayda ak ulu soru sorabildik.

60

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Trkiye bal altnda sunulan bulgular, 1520 anketin sonularn yanstmaktadr. Dou bal altnda sunulan bulgular, Trkiye rneklemi iinde Kuzeydou Anadolu, Ortadou Anadolu ve Gneydou Blgeleri'ni kapsayan 226 anket ile ekilen 280 kiilik ek rneklemin toplamna (toplam 506 anket) dayanmaktadr. Orta-Bat olarak ifade edilen bulgular ise 1520 anket iinden Kuzeydou Anadolu, Ortadou Anadolu ve Gneydou Blgeleri dnda kalan blgelerin sonularn (1294 anket) yanstmaktadr. rneklem seimi ok aamal yaplmtr. lk aamada lke, corafi blgeler itibariyle tabakalandrlmtr. Corafi blgeler itibariyle tabakalandrma, Trkiye statistik Kurumu'nun (TUK) Avrupa'ya uyum almalar srecinde ortaya km olan BBS'nin birinci dzeyi (NUTS-1 - The Nomenclature of Territorial Units for Statistics) esas alnarak yaplmtr. Her blgede ka anketin yaplaca, blge nfusunun lke nfusuna oranlanmasyla bulunmutur. Bu aamada, en yeni veriler olduu ve yetikin nfusu yanstt iin, nfusun gstergesi olarak seim istatistikleri kullanlmtr. kinci aamada her blgedeki yerleim yerleri il merkezleri, ile merkezleri ve kyler olarak tabakaya ayrlmtr. Bu tabakalarn her birinde, o blgede kaar anket yaplaca blge verilerine gre belirlenmitir. Hangi yerleim yerleri trnden nerelerde anket uygulanaca sistematik rnekleme ile belirlenmitir. Sistematik rneklemede kullanlan liste, yerleim yerlerinin semen saysna gre arlklandrlm listedir. nc aamada, anket uygulanacak il ve ile merkezlerindeki mahalleler de sistematik rnekleme ile belirlenmitir. Bu srete de yukardaki liste kullanlmtr. Drdnc aamada il ve ile merkezlerinde anket uygulanacak mahallelerde sokaklar belirlenmitir. Sokaklar emlak deerlerini gsteren listeler kullanlarak belirlenmitir. Her mahallede ortanca deerde olan sokak seilmitir. Anketrlere seilen sokaklarda ve kylerde konutu nasl bulacaklarnn sistemini gsteren talimat verilmitir. Ayn konutta grme kriterlerine uygun birden fazla kadn olmas durumunda hangi kadnla grme yaplacann tesadf olarak hesaplanmas iin Kish izelgesi kullanlmtr.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

61

Trkiye rneklemi, basit tesadf rneklem olarak dzenlenebilseydi; ikili dalm sz konusu olduunda yani bir sorunun klarnn says iki olduunda, % 95 gven dzeyinde, hata pay + / - 2,5 olurdu. Basit tesadf rnekleme dndaki rnekleme yntemlerinden dolay, hata pay yukarda belirtilenden farkldr. Sokaktaki hane says bilinmemektedir. Bu da hata pay hesaplamasn engellemektedir. Trkiye rnekleminde 10 il merkezi15, 14 ile merkezi ve 51 kyde anket uygulanmtr. Bu 75 yerleim yeri 48 ile dalmtr. Dou rnekleminde drt il merkezi, ile merkezi ve 12 kyde anket uygulanmtr. Dolaysyla, Trkiye ve Dou rneklemlerine giren deiik trdeki yerleim yerleri 56 ile dalmtr. Yukarda deinildii gibi bu aratrma, konutlarn sakinleriyle yaplmtr. Konutlarda yapld iin; snma evlerinde, huzurevlerinde ve hapishanelerde bulunan kadnlar kapsamamtr. Trkiye'de snma evlerinin says az, kapasiteleri dk olduu iin buralarda bulunanlarn kapsanmamas, aratrmay rneklem asndan snrlamakla birlikte, bu tr yerlerin yaygn olduu lkelerde ortaya kabilecek boyutta kapsama sorununa (Walby ve Myhill 2001, 510-1) yol amaz. Bir baka ifadeyle, konutlar esas alnarak yaplan aratrmalarda baka lkelerde meydana gelebilecek boyutta eksik saym, Trkiye'de sz konusu deildir. Anketler rnek kitleye giren kiilerle yaplan yz yze grmelerde anketrler tarafndan uygulanmtr. Aratrmann alan almas 23 Mays 27 Haziran 2007 tarihlerinde gerekletirilmitir. Yani anketler bu zaman diliminde uygulanmtr. rnek kitlenin ya dalm, renim durumu ve medeni durumu ile Trkiyedeki ayn ya dilimindeki kadnlarn kyaslamas Tablo 2de yer almaktadr. Aratrmadaki ortaokul, lise ve niversite mezunlarnn oranlarnn, nfusa ilikin istatistiklerdekinden daha yksek olmasnn bir nedeni; saymn yapld zamandan bugne kadar geen yedi yl iinde eitim alannda yaanan gelimeler olabilir. kinci bir neden ise grlen kadnlarn eitimlerini olduundan yksek gstermi olmalar olabilir.
15

blgede sistematik rnekleme ile il merkezi seerken, ikier il merkezi ayn kente denk gelmitir. Dolaysyla tasarm aamasndaki il merkezi says 10 deil, 13tr.

62

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tablo 1 Yaplan Anketlerin llere Dalm

l Adana Adyaman Afyon Ar Ankara Antalya Ardahan Aydn Balkesir Bingl Bitlis Bursa orum Denizli Diyarbakr Dzce Edirne Elaz Erzincan Anket l Anket l Anket 10 10 10 10 30 10 10 60 30 10 10 90 10 10 10 10 30 10 1800

80 Erzurum 20 Eskiehir 10 Gaziantep 40 Giresun 110 Hatay 10 Isparta 10 el 30 stanbul 40 zmir 30 K.Mara 10 Kastamonu 70 Kayseri 10 Kilis 20 Kocaeli 40 Konya 10 Ktahya 10 Malatya 70 Manisa 10 Mardin

40 Mula 30 Mu 10 Nevehir 10 Nide 40 Ordu 10 Rize 40 Sakarya 250 Samsun 90 Siirt 10 Sinop 10 Sivas 80 .Urfa 40 rnak 30 Tokat 40 Trabzon 10 Tunceli 10 Van 30 Zonguldak 20 Toplam

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

63

Tablo 2 Grlen Kadnlarn Nitelikleri ve Trkiyedeki Kadn Nfusuna Dair Verilerle Kyaslamas
Nfus Saym: Trkiye Kadnlar* 1. Ya 1.1. 17 20 1.2. 21 24 1.3. 25 34 1.4. 35 44 1.5. 45 54 1.6. 55 64 1.7. 65 ve st Toplam 2. renim 2.1. Okur-yazar deil 2.2. Okur-yazar/okul bitirmemi 2.3. lkokul 2.4. Ortaokul 2.5. Lise 2.6. Yksek Toplam 3. Medeni Durum 3.1. Evli 3.2. Boanm 3.3. Ei lm 3.4. Ayr yayor Toplam n 87,1 2,0 10,9 100,0 87,8 2,6 8,9 0,7 100,0 1 520 26,2 7,2 47,7 5,6 9,1 4,2 100,0 19,1 8,5 45,7 7,8 11,6 7,2 99,9 3,5 7,7 25,9 23,6 16,6 11,1 11,7 100,0 1,4 6,6 25,7 27,3 20,8 11,3 6,8 99,9 Aratrma: Trkiye rneklemi

* Kaynak: DE, 2000 Genel Nfus Saym: Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri. Ankara: 2003. s. 156, 160-2

64

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Aratrmann giri ve sonu blmlerinde sorulan demografik sorularn sonular aadaki tablolarda gsterilmektedir. Evlilik: Trkiye rnekleminde, grlen kadnlarn % 88i evli, % 3 boanmtr, % 9unun ise ei lmtr. Boanmad halde einden ayr yaayanlarn oran % 1in altnda kalmaktadr. Tm kadnlarn % 97si hayatlar boyunca yalnzca bir defa evlenmilerdir (Tablo 3). Tablo 3 lk Evlilik Olup Olmad
Yzde

Trkiye Evet, ilk Hayr, ilk deil Toplam n 96,9 3,1 100,0 1 520

Dou 96,4 3,6 100,0 506

Orta/Bat 97,1 2,9 100,0 1294

Trkiye rnekleminde, kadnlarn % 82sinin hem resmi hem imam nikh bulunmaktadr. % 15inin yalnz resmi nikh, % 2sinin ise yalnz imam nikh vardr. Dou rnekleminde yalnz resmi nikh olanlarn oran % 3e dmektedir (Tablo 4). Tablo 4 Nikh Tr
Yzde

Trkiye Sadece resmi nikh Sadece imam nikh Hem resmi, hem imam nikh Nikh yok Toplam n 15,1 2,2 82,4 0,3 100,0 1 520

Dou 3,4 6,5 90,1 100,0 506

Orta/Bat 16,5 2,0 81,2 0,3 100,0 1294

Nasl tanlp evlendiine dair bulgulara bakldnda kadnlarn yarsnn grc usulyle evlendikleri grlmektedir. Bu oran Douda % 66ya kmaktadr (Tablo 5).

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

65

Tablo 5 Nasl Tanlp Evlenildii

Trkiye Kendimiz tantk, anlatk, aileler evlenmemizi onaylad Kendimiz tantk, anlatk, aileler istememesine ramen evlendik Kendi isteimle kaarak evlendim stemiyordum, karldm Grc usulyle Berdel Beik kertmesi Dier Toplam n 40,6 2,1 5,5 0,5 50,6 0,6 0,1 0,1 100,1 1 520 Dou 28,9 0,2 3,2 65,6 1,8 0,2 0,2 100,1 506

Yzde

Orta/Bat 42,7 2,4 6,0 0,5 47,7 0,5 0,2 0,1 100,1 1294

Yerleim yeri: Anketlerin % 33 kylerde, % 18i ile merkezlerinde, % 48i ise il merkezlerinde uygulanmtr. Grlen kadnlarn % 50si kylerde, % 26s ile merkezlerinde, % 23 ise il merkezlerinde doduklarn belirtmilerdir. Dou rnekleminde kylerde doanlarn oran % 60a kmakta, ile merkezlerinde doanlarn oran ise % 16ya dmektedir. Tablo 6 Doulan Yerleim Yerinin Tr
Yzde

Trkiye Ky le l Merkezi Yurtd Cevap yok Toplam n 49,8 25,9 22,6 1,1 0,6 100,0 1 520

Dou 60,1 16,2 22,7 1,0 100,0 506

Orta/Bat 48,2 28,0 22,2 1,0 0,6 100,0 1294

66

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Gelir: Grlen kiilerin % 4 evlerine ayda 2500 YTLnin stnde para girdiini sylemi; % 35i ise 500 YTLnin altnda net gelir beyan etmilerdir (Tablo 7). Orta/Bat rneklemindeki kadnlarn % 20si gelir getiren bir i yaptklarn sylerken, bu oran Dou rnekleminde % 10a dmektedir (Tablo 8, 9 ve 10). Tablo 7 Bir Ayda Eve Giren Net Para
Yzde

Trkiye Gelir yok 250 YTLden az 250 499 500 999 1000 2499 2500 ve st Bilmiyor Cevap yok Toplam 2,9 7,1 24,9 36,6 19,3 3,9 4,1 1,1 99,9

Dou 4,9 16,4 31,2 29,4 10,9 1,6 5,5 99,9

Orta/Bat 2,6 6,1 23,6 37,4 21,2 4,3 3,6 1,2 100,0

Ortalama*
n

938 YTL
1 520

680 YTL
506

982 YTL
1 294

* Ortalama hesaplanrken 2500 ve st diliminde st snr 5000 YTL alnmtr.

Tablo 8 Kadnn Gelir Getiren Bir Yapp Yapmad

Yzde

Trkiye Evet Hayr Toplam n 19,2 80,8 100,0 1 520

Dou 10,1 89,9 100,0 506

Orta/Bat 20,1 79,9 100,0 1 294

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

67

Tablo 9 Gelir Getiren Bir Yapanlarn altklar Yer

Yzde

Trkiye
i Olanlar inde Tm Kadnlar inde

Dou
i Olanlar inde Tm Kadnlar inde

Orta/Bat
i Olanlar inde Tm Kadnlar inde

Evde Darda Gelir getiren ite almayan Toplam n

11,3 88,7

2,2 17,0 80,8

13,7 86,3

1,4 8,7 89,9

10,4 89,6

2,1 18,0 79,9

100,0 292

100,0 1 520

100,0 51

100,0 506

100,0 260

100,0 1 294

Tablo 10 Gelir Getiren Bir Yapanlarn leri

Yzde

Trkiye
i Olanlar inde Tm Kadnlar inde

Dou
i Olanlar inde Tm Kadnlar inde

Orta/Bat
i Olanlar inde Tm Kadnlar inde

kadn - Tccar Serbest Meslek Sahibi Uzman Esnaf Zanaatkr zel sektrde bro eleman Devlet Memuru retim/Hizmet isi ifti (toprak sahibi) Dier Tarm isi (cretli) Evde alanlar Evlere Gidenler Gelir getiren ite almayan Toplam n

0,3 6,8 11,3 6,5 15,8 23,3 9,2 2,1 2,4 11,3 11,0

0,1 1,3 2,2 1,3 3,0 4,5 1,8 0,4 0,5 2,2 2,1 80,8

2,0 5,9 3,9 43,1 3,9 7,8 2,0 7,8 13,7 9,8

0,2 0,6 0,4 4,3 0,4 0,8 0,2 0,8 1,4 1,0 89,9

0,4 7,7 11,5 6,5 13,1 25,8 8,8 1,9 2,3 10,4 11,5

0,1 1,5 2,3 1,3 2,6 5,2 1,8 0,4 0,5 2,1 2,3 79,9

100,0 292

100,2 1 520

99,9 51

100,0 506

99,9 260

100,0 1 294

68

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Bilinen ve aile bireyleriyle konuulan diller: Bilinen ve aile bireyleriyle konuulan dillere baktmzda Trkenin hemen herkes tarafndan bilindii, onun dnda en yaygn dillerin Krte ve Arapa olduu grlmektedir (Tablo 11). Tablo 11 Bilinen ve Aile Bireyleriyle Konuulan Diller (Trkiye)
Yzde

Bilinen Dil

Anneyle Babayla Ele Konuulan Dil Konuulan Dil Konuulan Dil

Trke Krte (Krman) Zazaca ngilizce Arapa Almanca Flemenke erkezce Girite-Rumca-Yunanca Franszca Bulgarca Dier Konuma yana geldiinde annesi/babas hayatta deildi Toplam n

98,1 12,6 2,4 5,7 3,6 1,3 0,1 0,8 0,5 0,5 0,3 1,0

91,7 10,0 2,0 0,1 2,8 0,4 0,1 0,1 0,5 0,1 * 1 520

91,8 9,9 2,0 2,6 0,1 0,5 0,1 0,1 0,1 0,5 0,2 * 1 520

94,8 8,1 1,4 0,1 2,2 0,5 0,1 0,1

* 1 520

* 1 520

Tablo 12 Bilinen ve Aile Bireyleriyle Konuulan Diller (Dou)

Bilinen Dil

Yzde

Anneyle Babayla Ele Konuulan Dil Konuulan Dil Konuulan Dil

Trke Krte (Krman) Zazaca ngilizce Arapa erkezce Franszca Bulgarca Dier Konuma yana geldiinde annesi/babas hayatta deildi Toplam n

84,8 55,7 8,3 1,0 4,7 0,2 0,4 0,2 0,2

54,9 48,8 6,7 4,2 0,2 0,2 0,2 * 506

57,5 48,4 6,9 4,2 0,2 0,2 0,2 * 506

68,2 42,1 5,1 4,2

* 506

* 506

* Bu stunlarn toplam 100 aar. nk birden fazla dil bilenler/konuanlar vardr.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

69

Etnik ve dini kimlik: Grlen kadnlarn kendilerini ncelikli olarak hangi (etnik) kimlikle tanmladklar u ekilde sorulmutur: Her lkede olduu gibi lkemizde de deiik etnik gruplar bulunmaktadr. Herkes kendini farkl kimliklerle tanmlayabilir. Siz kendinizi u kartta gsterilenlerden ncelikli olarak grdklerinizden hangisiyle tanmlarsnz? Trkiye rnekleminde kadnlarn % 81i kendisini Trk, % 11i Krt-Zaza, % 3 Arap, % 1i ise erkez olarak tanmlamtr. Dou rnekleminde Trk olarak tanmlayanlarn oran % 46, Krt-Zaza olarak tanmlayanlarn oran % 47, Arap olarak tanmlayanlarn oran ise % 6 olmutur. Tablo 13 Etnik Kimlik
Yzde

Trkiye Arap Arnavut Azeri Bonak erkez Krt Zaza Laz Roman/ingene Trk Dier Mslman Cevap yok Toplam n 2,8 0,1 0,4 0,2 1,1 10,3 1,4 0,3 80,6 1,4 0,1 1,2 99,9 1 520

Dou 5,9 0,4 0,2 0,2 47,0 46,0 0,2 99,9 506

Orta/Bat 2,3 0,2 0,4 0,2 1,2 5,2 1,6 0,4 85,5 1,7 0,2 1,3 100,2 1 294

70

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Din: Grlen kadnlarn tamamna yakn Mslman olduklarn sylemilerdir (Tablo 14, 15 ve 16). Tablo 14 Bir Dine nanlp nanlmad
Yzde

Trkiye nanyor nanmyor Toplam n 99,7 0,3 100,0 1520

Dou 99,8 0,2 100,0 506

Orta/Bat 99,7 0,3 100,0 1 294

Tablo 15 Bir Dine nananlarn Dinleri

Yzde

Trkiye Mslman 99,9

Dou 100,0

Orta/Bat 99,9

Cevap yok Toplam n

0,1 100,0 1515

100,0 505

0,1 100,0 1290

Mezhepler sorulduunda kimi kadnlar yalnzca Snni olduklarn ifade etmi, Hanefi veya afi olup olmadklarn belirtmemilerdir (Tablo 16daki Snni kategorisi), kimileri ise mezheplerini Hanefi veya afi olarak ayrntlandrmlardr. Bu kategori bir arada ele alndnda grlen kadnlarn % 82sinin Snni olduklar grlmektedir. Kadnlarn beyanlarna gre ikinci yaygn mezhep % 9 ile Aleviliktir.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

71

Tablo 16 Bir Dine nananlarn Mezhepleri

Yzde

Trkiye Snni Hanefi afi Alevi ii Bilmiyorum Cevap yok 20,5 56,2 5,2 8,6 0,3 6,6 2,6

Dou 10,3 52,1 29,9 4,0 0,2 3,0 0,6

Orta/Bat 22,6 55,7 2,8 8,6 0,3 7,2 2,8

Toplam n

100,0 1515

100,1 505

100,0 1290

Dou ve Orta-Bat rneklemleri: Alan aratrmasn tasarmlarken Dou blgeleri iin blgesel veri retebilmek amacyla burada yaplan anket saysnn en az 500 olmasn hedefledik. Btemiz dahilinde blge olarak ancak Douya younlaabildik. Tek yere younlaabilecek olunca, bu yerin Dou olarak seilmesinin iki sebebi vard: 1) Kadna ynelik iddet alanndaki en yaygn, en kapsaml kadn rgtlenmesinin bu blgede olmas (KAMER): Yaptmz niteliksel aratrmada KAMERin almalar n plana kt iin, alan aratrmasnda da bu blge hakknda veri toplamay nemli grdk. 2) Trkiyede en ok Doulu kadnn ezildiine dair yaygn kan: Trkiyede kadna ynelik iddet konusunda son yllarda hzla yaygnlaan grlerden biri Doulu kadnn daha ok ezildii grdr. Modernleme sylemleriyle birlikte gelien geri kalm krsal alan ve modern, gelimi ehirler arasndaki kartlk giderek Dou-Bat hatta Krt-Trk kartl olarak kurgulanmakta, aradaki fark ise arlkl olarak toplumsal cinsiyet ve iddet ekseninde izilmektedir. Namus cinayetleri etrafnda dnen tartmalar bu durumun en arpc rneklerindendir.

72

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Rapor boyunca Dou ve Trkiye rneklemlerine dair bulgular paylaacamz gibi yukarda zetlediimiz iki noktay sonu blmnde tekrar ele alacaz. Aratrma bulgularna baktmzda blgeleraras farklardan16 en arpc olan kadnlarn renim durumlar arasndaki farktr: Trkiyenin Orta ve Batsnda okuryazar olmayan kadnlarn oran % 16 iken, bu oran Douda neredeyse misline karak % 42ye ulamaktadr. Doudaki ortaokul-lise ve niversite okumu kadnlarn oran da Trkiyenin kalannn te biri kadardr (Dou % 11, Orta/Bat % 29). En yakn oran ilkokul mezunlar arasndadr, orada da Doudaki oranlar Trkiyenin kalannn drtte bir kadar altndadr (Dou % 35, Orta/Bat % 48). Son yllarda yrtlen kampanyalarla zellikle kz ocuklarnn okullama oranlarnda art grlmektedir. Ancak ailelerin ocuklar okula gndermemeleri bir sorun olarak dile getirilip tartlrken blgesel farkllklarn azaltlmas iin devletin sorumluluklarn yerine getirip getirmedii de sorulmaldr. Dnya Bankasnn 2005 ylnda yapt bir alma gstermektedir ki Ar, Batman, Diyarbakr, Gaziantep, stanbul17, Mardin, anlurfa, Siirt, rnak ve Vanda renci bana yaplan eitim harcamalar Trkiye ortalamasnn yars kadar olmutur. 2004 ylnda bu 10 ilde renci bana den yllk harcama 614 YTL ile 813 YTL arasnda deiirken Trkiye ortalamas 1250 YTLdir (Turkey Education Sector Study 2005, 33). Blgeleraras eitime eriimde aratrmamzn ortaya koyduu derin uurum ile eitim alanndaki harcamalarn blgesel farkllklarn azaltlmasna deil, perinlenmesine katkda bulunuyor olduuna dair veriler bir arada deerlendirildiinde gelecee dair olduka karamsar bir tablo ortaya kmaktadr.

Bu rapor boyunca blgeleraras fark derken Dou ile Orta/Bat diye adlandrdmz iki ana kme arasndaki fark kastediyoruz. Dou yeni 12li snflandrmada (NUT1) Kuzeydou Anadolu, Ortadou Anadolu ve Gneydou Anadoludan olumaktadr. stanbulun youn g alan semtlerindeki durum olduka arpcdr. Trkiyedeki en kalabalk snflarn olduu 10 yerleim yerinden yedisi de stanbuldadr: Gaziosmanpaa, Esenler, Baclar, Kkekmece, Zeytinburnu, Gngren ve Sultanbeyli. Dier Siirtin Pervari ilesi, rnakn Cizre ilesi ve Arnn Patnos ilesidir (Turkey Education Sector Study, 2005, 33).
17

16

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

73

Tablo 17 renim Dzeyi

Trkiye Kendisi Okur-yazar deil Okula gitmemi, okur-yazar lkokuldan ayrlma lkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Yksekokul/niversite Toplam n 19,1 4,0 4,5 45,7 7,8 11,6 7,2 99,9 Ei 3,9 3,7 2,6 44,6 14,6 18,5 12,1 100 Dou Kendisi 41,9 5,5 6,9 35,2 3,4 4,0 3,2 100,1 506 Ei 12,5 4,3 3,6 42,7 12,6 16,0 8,3

Yzde

Orta/Bat Kendisi 15,5 3,6 4,3 47,9 8,3 12,6 7,9 Ei 3,2 3,5 2,2 44,7 14,9 18,6 12,8 99,9 1294

100 100,1 506 1294

1 520 1 520

Daha nce grld gibi, eve giren gelir konusunda da ortaya benzer bir tablo kmaktadr: Dou rnekleminde kadnlarn % 21i evlerine giren gelirin 250 YTLnin, % 53 ise 500 YTLnin altnda olduunu beyan etmilerdir; Orta/Bat rnekleminde ise bu oranlar srasyla % 9 ve % 32dir (Tablo 7). Dou rnekleminde 1000 YTL zerinde gelir beyan eden kadnlarn oran % 13 iken, bu oran Orta/Bat rnekleminde % 26dr. Bu rakamlara gre Doudaki hane gelirlerinin ortalamas Orta/Batnn yaklak % 30 altndadr. Daha sonra tartacamz gibi, aratrma bulgularnda iddete ilikin blgesel farkllklar deerlendirirken blgeleraras eitim ve gelir eitsizliklerinin de gz nnde bulundurulmas nemlidir. Bulgular Alan aratrmasnn bulgularn balkta deerlendirmek istiyoruz: a) Kadnlarn iddete ve kadn-erkek eitliine ilikin grleri b) iddet deneyimleri c) iddetle mcadele Kadnlarn iddete ve Kadn-Erkek Eitliine Dair Grleri On kadndan dokuzuna gre hakl grlebilecek dayak yoktur Trkiyede kadnlarn aile iindeki iddet deneyimleri konuulmaya balayal beri zerinde en ok durulan konulardan biri, kadnlarn da yaadklar iddeti meru grdklerine dair elde edilen bulgular oldu. Ylmaz Esmer

74

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

ve rencilerinin 1991 ylnda stanbulda temsili bir rneklem seerek 572 kadnla yaptklar aratrmada, kadnlarn yarsna yakn blm Sizce bir kadnn, kocasndan dayak yemeyi hakettii durumlar olabilir mi? sorusuna evet yantn veriyordu (Esmer 1993, 116). 1993-94 yllarnda Ankarada temsili olmayan bir rneklemle 155 kadnla gren Leyla Glr de benzer bir sonuca ulayordu: Kadnlarn % 43 iddeti her zaman, sk sk veya bazen hakl gryorlard (Glr 1996, 49). Ayn yllarda, T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu tarafndan Trkiye apnda temsili bir rneklemle yaplan Aile i iddetin Sebep ve Sonular aratrmasnda da iddete maruz kalan kadnlarn byk ksmnn iddeti kavramsal olarak normalize etmek eiliminde olduklar sonucuna varlyordu (Aile i iddetin Sebep ve Sonular 1995, 158). Kadnlarn, zellikle iddet gren kadnlarn, iddeti belli durumlarda hakl grdklerine dair bulgu, dnyann farkl yerlerinde yaplan aratrmalarla da desteklenmitir. Hindistanda 1998-1999 yllarnda temsili rneklemle seilmi yaklak 90.000 hanede yaplan Ulusal Aile Sal Aratrmasnda hayatlar boyunca en az bir kez evlenmi kadnlarn % 56s kocalarnn kendilerini dvmesini meru grdklerini sylemilerdir (Merry 2006, 159). Msrda, krsal alanda yaayan kadnlarn % 80i (Heise and Garcia-Moreno 2002, 95); Banglade, Etiyopya, Peru, Samoa, Tayland ve Tanzanyada grlen kadnlarn yaklak % 70i belirli durumlarda dayan meru olduunu dnmektedirler (Garcia-Moreno vd. 2005, 39). Trkiye Kadna Ynelik iddet aratrmasnn belki de en arpc sonucu, grlen on kadndan dokuzunun hakl grlebilecek dayak yoktur demi olmasdr. Bu konudaki soru yledir: Aile iinde yaanan iddet, dayak konusunda farkl grler var. Bazlarna gre kar-koca arasnda kesinlikle dayak olmamaldr, yani hakl grlebilecek dayak yoktur. Bazlarysa belirli durumlarda erkeklerin elerini dvebileceklerini dnyorlar. Siz bu konuda ne dnyorsunuz? Dayan hakll konusundaki grlerde blgelerararas kaydadeer bir fark grlmemektedir. Baz durumlarda erkekler elerini dvebilirler diye dnen kadnlarn oran Trkiye rnekleminde % 11, Dou rnekleminde ise % 14tr.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

75

Tablo 18 Dayaa likin Grler

Yzde

Trkiye Hakl grlebilecek dayak yoktur. Baz durumlarda erkekler elerini dvebilirler. 89,4 10,6 100,0 1 520

Dou 86,4 13,6 100,0 506

Toplam
n

Bu tablo 1990larda varlan sonulardan olduka farkl bir durum gstermektedir. Trkiye apnda temsili rneklemle yaplm aile ii iddete odaklanan en kapsaml aratrma olan T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu (Aile i iddetin Sebep ve Sonular 1995) aratrmasnda bu soru tm kadnlara sorulmam, ancak iddet gren kadnlarla yaplan derinlemesine grmelerde kadnlarn iddeti byk lde meru grdkleri gzlemlenmitir. Ancak, daha nce de tarttmz gibi, 1990larn balarndan bu yana Trkiye kamuoyunda aile ii iddetin ele alnma biimlerinde kaydadeer deiimler olmutur. Yirmi yl kadar nce dayaa kar olmak radikal bir feminist nermeyken, bugn dayak yaygn biimde knanmakta, yasalarla cezalandrlmaktadr. Bu srete kadnlarn da dayan meruiyetiyle ilgili grlerinin dnm olmas artc deildir. 15-20 yl nceki grlere dair elimizdeki veriler ok snrl olduu iin karlatrmal bir analiz yapmak zordur. Ancak, bu aratrma sonular bugne dair ok net bir tablo izmektedir: Trkiyedeki kadnlarn hemen hepsi artk hakl grlebilecek dayak yoktur grndedir. Erkekler neden iddet uyguluyor? Yaadklar iddetin nedenleriyle ilgili grlerini renmek iin kadnlara u soruyu sorduk: Aile iinde iddet daha ok erkeklerin kadnlara iddet uygulamas, erkeklerin kadnlar dvmesi eklinde yaanyor. Sizce neden erkekler elerine iddet uyguluyorlar, onlar dvyorlar? Ak ulu sorduumuz bu soruya verilen yantlardan bir blmnde itaatsizlik (% 13)18, ekonomik sorunlar (% 14), geimsizlik (% 6), psikolojik sorunlar (% 9) giYanl yapmak, kabahat ilemek, izin almamak, laf dinlememek, erkein szn dinlememek... gibi ifadelerin hepsini itaatsizlik stbal altnda deerlendirdik.
18

76

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

bi konular vurgulanm olsa da bir blmnde de erkeklerin gszlklerinden, acizliklerinden dvdkleri (% 13), kendilerini daha stn grdkleri iin iddet uyguladklar (%10) veya iddeti stnlk salama arac olarak kullandklar (% 4) gibi tespitlere yer verilmitir. Baka bir deyile, grlen kadnlarn yaklak drtte biri, dayak, iktidar ve hakim erkeklik kurgular arasndaki ilikiye dair yaplan feminist zmlemelere yakn durmaktadrlar. Evde kadn-erkek ilikilerinde eitlik, kadnlara eitim ve alma zgrl Aratrmann arpc sonularndan bir dieri, ev iindeki iblm, ev dnda alma, maddi konularda karar verme ve kz ocuklarn eitimi konularnda kadnlarn ok byk ounluunun eitlik talep ediyor olmalarndadr. Ev ilerinin eler arasnda eit paylalmas gerektiini dnenlerin oran % 80, kadnlarn ev dnda istedikleri ite alabilmeleri gerektii grne katlanlarn oran % 87, kadnlarn ellerindeki paray kendi tercihleri dorultusunda harcayabilmeleri gerektiini savunanlarn oran % 84tr. Kadnlarn hemen hepsi (% 97) Kz ocuklar en az sekiz yl okula gnderilmelidir grne katldklarn sylemiler, katlmadn syleyenlerin oran % 2nin altnda kalmtr. Tablo19 Evde Kadn-Erkek likileri
Yzde

Katlrm Katlmam

Bazen Fikrim Duruma Toplam Yok Gre

Ev ileri eler arasnda eit paylalmaldr. Kadnlar ev dnda istedikleri ite alabilmelidir. Kadnlar ellerindeki paray kendi tercihleri dorultusunda harcayabilmelidirler. Kz ocuklar en az sekiz yl okula gnderilmelidir.

80,2 86,5 83,8

17,9 10,0 12,6

1,9 3,5 3,1

- 100,0 1520 - 100,0 1520 0,5 100,0 1520

97,1

1,6

1,3

- 100,0 1520

Bu bulgularla, Ersin Kalaycolu ve Binnaz Toprakn 2003 ylnda yrttkleri Yaam, st Ynetim ve Siyasette Kadn aratrmasnn bulgular arasnda nemli paralellikler vardr. Kalaycolu ve Toprakn (2004) ara-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

77

trmasnda grlen (Trkiye toplumunu temsil niteliine sahip bir rneklem erevesinde seilmi) 1557 kadnn % 97si almak isteyen her kadn alabilmeli nermesini doru veya ok doru bulduunu (s.56); % 98i ilkretimde hem kz hem erkek ocuklarn eitimlerine devam etmelerinin zendirilmesini destekleyeceini (s.101); % 98i ilkretimde toplum hayatna kadnlarn da erkeklerle eit katlmasnn neminin anlatlmasn destekleyeceini (s.101); % 97si ailedeki ev ileri ve ocuk bakm gibi grevleri erkeklerin de paylamas gerektiinin retilmesini destekleyeceini (s.102) ifade etmitir. ki aratrma da gstermektedir ki kadnlar evde, ite ve sosyal hayatta erkeklerle daha eit ve paylama dayal bir hayat talep etmektedirler. iddet Deneyimleri Kocann Gndelik Hayat zerindeki Denetimi Kadnlarn kocalaryla ilikilerinin dinamiine yakndan baktmzda ev ii ilikilerdeki eitlik taleplerine karn youn bir koca denetimi yaandn gryoruz. Bu konudaki soru yledir: Pek ok ailede izin alma konusu nemli bir konu olabiliyor. Aada sayacam eyleri yapmadan nce siz einizden izin alr msnz/mydnz? Burada kastettiim ey haber vermek deil, izin almak. Ltfen cevabnz her zaman, bazen veya hi eklinde belirterek veriniz. Bu soruya verilen yantlarda kadnlarn pek ok hareketinin elerinin iznine tabi olduu grlmektedir (Tablo 20). Her on kadndan yalnzca drd einin iznine tabi olmadan komu/arkada ziyareti yapabilmekte, einden izin alma ihtiyac duymadan ailesini ziyaret edebilmekte veya alverie/arya gidebilmekte ve yalnzca biri baka bir ehre/kye einden izin almadan gidebilmektedir. Ksacas, alverie kmaktan aileleriyle grmeye kadar kadnlarn attklar her adm kocann denetimine tabidir. Evli kadnlarn kendi hayatlarn ynlendirmek, kendi kararlarn almak konusunda olduka dar bir alanda hareket ettikleri grnmektedir.

78

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tablo 20 zin Alma

Yzde

Her Hi Bazen Gitmem Beraber Cevap zaman almam Toplam alrm Gitmezgideriz yok alrm AlmazAlrdm dim alrdm dm

1
Gndz komu / arkada ziyaretine giderken

2 17,5 12,8 11,7 4,9 5,8

3 39,5 29,0 31,0 17,0 11,3

4 1,4 1,8 5,9 49,8 5,1

5 0,3 1,1 1,7 1,1 2,6

6 - 100,0 1520 0,1 99,9 1520

41,3 55,1 49,7 26,94 75,1

Ailenizi ziyarete giderken Alverie/arya giderken Sinemaya/tiyatroya giderken Baka kye/ehre giderken

0,1 100,1 1520 0,3 100,0 1520 0,1 100,0 1520

Fiziksel iddet Kadnlara kocalarndan kaynaklanan fiziksel iddet deneyimleriyle ilgili u soruyu ynelttik: Einizin size tokat att, itekledii, dayak att oluyor mu(ydu)? Oluyor(duy)sa, ne sklkta oluyor(du)? Grlen kadnlarn % 66s bu durumla hi karlamadklarn sylerken, % 34 en az bir kez fiziksel iddete maruz kaldklarn belirttiler. Dou rnekleminde bu oranlar % 61 ve % 39 olarak gzlemlendi (Tablo 21). Tablo 21 Ein Tokat Atmas, teklemesi, Dayak Atmas (Fiziksel iddet)
Yzde

Hi olmad

Yalnzca Bir kez oldu

Birka defa oldu

Ara sra

Sk Sk

Eskiden oluyor- Cevap du, yok imdi olmuyor

Toplam

Trkiye Dou

65,5

6,7 3,6

8,2 9,7

6,1 11,1

4,1 4,5

9,1 10,5

0,3 0,2

100,0 100,1

1520 506

60,5

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

79

u anda evli olduklar elerinden fiziksel iddet grmemi olmakla birlikte, nceki evliliklerindeki elerinden iddet grenlerin oran binde dokuzdur. Bu oran da yukardaki % 34,2ye eklenirse, % 35,1 eder. Dou rneklemesinde ise binde drt eklendii iin toplam % 39,7 olmaktadr. Bu durumda, hayat boyunca einden en az bir kez fiziksel iddet grm kadnlarn oran Trkiye rnekleminde % 35, Dou rnekleminde ise % 40tr. 1990larn banda T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumunca yaplan alan aratrmasnda da benzer bir sonuca ulalm, kadnlarn yaklak % 30u kocalarnn kendilerine vurduunu, erkeklerin ise % 34 elerine vurduklarn belirtmilerdi (Aile i iddetin Sebep ve Sonular 1995, 136-137). Bu aratrma ne yazk ki belirli aralklarla tekrarlanmam veya gelitirilmemi; en az alt ila sekiz milyon kadnn yaad bu temel yaam hakk ihlli zerine bilgi retimi ok snrl kalmtr. T.C. Babakanlk Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl ile T.C. Babakanlk Trkiye statistik Kurumunun (TUK) ortaklaa yrttkleri Aile Yaps Aratrmas 2006da 24.647 kii ile yaplan anket uygulamasnda iddet yalnzca ei ile anlamazlk yaamas durumunda einin verdii tepki erevesinde sorulmu; kadnlarn % 8i elerinin anlamazlk yaanmas durumunda zor kullandn belirtmitir (Aile Yaps Aratrmas 2006, 14). Bu bulgu, tablolarda zor kullanma (fiziksel iddet) ibaresiyle grnmekle birlikte aratrmann metninde tartlmamtr. Buna karn aratrmaya katlanlara, nikhsz birlikte yaayanlar, evlilik d ocuklar ve Trkiyenin AB yeliinin aile yapsn ne ynde etkileyecei gibi sorular sorulmu, bu sorularn yantlar ya gruplar ve cinsiyete gre ayr ayr incelenmitir. Bu aratrma erevesinde zor kullanma (fiziksel iddet) orannn dk kmas artc deildir. Kuzey Amerika ve Avrupada yaplan alan aratrmalar gstermektedir ki kadna ynelik iddete odaklanmayan, bu iddet deneyimini daha genel bir balamda ele alan aratrmalarda (rnein pek ok lkede yaplan genel su aratrmalar general crime surveys) kan kadna ynelik iddet oranlar ile bu konuya odaklanan aratrmalarda (violence against women surveys) kan oranlar farkllamakta, genel aratrmalardaki oranlar genelde daha dk kalmaktadr. Kabullenmesi ve paylalmas zor bir konu olan kadna ynelik iddet konusunda anlaml bilgi retebilmek iin bu konuya odaklanan zel almalar yapma gereklilii pek

80

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

ok aratrmac tarafndan vurgulanmaktadr (Johnson 1998, Walby ve Myhill 2001, Piispa 2003, Hearn ve Pringle 2006). iddet madurlarnn yalnzl Bizim aratrmamzdan kan dier bir arpc sonu, en az bir kez fiziksel iddete maruz kaldn syleyenlerin Trkiye rnekleminde % 49unun, Dou rnekleminde ise % 63nn bu durumdan daha nce kimseye bahsetmediklerini sylemi olmalardr (Tablo 22). Baka bir deyile, iddet gren her iki kadndan biri (Douda her kadndan yaklak ikisi) einden grd iddetle tek bana mcadele etmek durumunda kalmakta, iddet grdn kimseyle paylaamamaktadr. Bakalarna bahsettiini syleyen kadnlarn ise yaadklar iddeti arlkl olarak komular ve arkadalar (% 54), anneleri (% 38) ve kz kardeleriyle (% 29), ender olarak da babalaryla (% 17), erkek kardeleriyle (% 10) ve ocuklaryla (% 12) paylatklarn gryoruz.19 Muhtar, polis, jandarma, avukat ve savclarla konutuklarn syleyenlerin toplam % 3te kalmaktadr. iddet madurlarnn bu alandaki yalnzlklar, zerinde nemle durulmas gereken bir konu olarak kendini gstermektedir. Tablo 22 Ein Tokat Atmas, teklemesi, Dayak Atmasndan Bakasna Bahsedilip Bahsedilmedii
Yzde

Evet Hayr Toplam n

Dayak madurlar iinde Trkiye 51,3 48,7 100,0 520

Dou 37,2 62,8 100,0 199

Fiziksel iddet yaadn syleyen kadnlarn zelliklerine baktmzda unlar gryoruz:

Birden ok kiiye bahsedenler olduundan bu oranlarn toplam 100 aar. Bu gzlem 50 kiiye dayanmaktadr, zira boanm/ayrlm olanlarn oran genel nfus iinde ok dktr.
20

19

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

81

Evlilik: Kocalarndan boanm veya ayrlm kadnlarda fiziksel iddet deneyiminin % 78 gibi ok yksek bir orana ulatn gryoruz (Tablo 23).20 Buradan karlacak ilk sonu, iddet gren kadnlarn bir blmnn ayrlma veya boanma yoluyla iddetten uzaklayor olduklardr. Ancak ikinci bir yorum da mmkn: Bu farkn bir blm, devam etmekte olan iddeti konumann zorluklarndan kaynaklanyor olabilir. Srmekte olan evliliklerde iddet yaand anketrle daha zor paylalrken, sonlanm ilikilerde yaanan iddet daha rahat ifade edilmi olabilir. Tablo 23 Evliliin Srmekte Olup Olmadna Gre Fiziksel iddet
Yzde

FZKSEL DDET Hi En az bir kez Cevap yok Toplam n

Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk

Evli 67,0 32,7 0,3 100,0 1335

44,8 4 0,000

MEDEN DURUM Boanm / Ayrlm Ei lm Toplam 22,0 65,9 65,5 78,0 33,3 34,2 0,7 0,3 100,0 50 99,9 135 100,0 1520

Evlilik ve dayak ilikisine dair ikinci bir arpc bulgu, hangi artlarda tanlp evlenildiinin yaanan fiziksel iddeti belirleyen faktrlerden birisi olmas: Kendileri tanp anlaarak ailelerin onayyla evlenenlerin % 28i, grc usulyle evlenenlerin % 37si en az bir kez fiziksel iddete maruz kalmaktayken, bu oran kendileri tanp anlaarak ancak ailelerin onayn almadan evlenenlerde % 49a kmaktadr (Tablo 24). Farkl lkelerde yaplan aratrmalar gstermitir ki kadnlarn yalnzlamas, zellikle yakn evrelerinden yaltlmalar ile aile ii iddet arasnda gl bir iliki vardr; fiziksel ve sosyal yaltm ou zaman fiziksel iddete elik eder (UNICEF 2000, 8; Johnson 1998, 43). Trkiyede de ailenin onay olmadan gerekleen evliliklerde kadnlarn yakn evrelerinin desteinden mahrum kalmalar yaadklar iddetin artmasnda bir etken olabilir.

82

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tablo 24 Nasl Evlenildii ve Fiziksel iddet

NASIL EVLENLD FZKSEL DDET Tanp, aileden onay alarak 72,0 28,0 100,0 617
30,0 6 0,000 Tanp, onay alnmadan/ kaarak

Yzde

Grc usul

Dier

Toplam

Hi En az bir kez Cevap yok Toplam n

Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk

51,3 48,7 100,0 115

62,7 36,7 0,7 100,1 769

52,6 47,4 100,0 19

65,5 34,2 0,3 100,0 1520

Eitim: Hem kadnn, hem einin eitim durumuyla fiziksel iddet arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki sz konusudur (Tablo 25). Aadaki tablolar gstermektedir ki, eitim dzeyi arttka fiziksel iddet grdn syleyen kadnlarn oran genel eilim olarak azalmaktadr. Okuma yazma bilmeyen kadnlar arasnda en az bir kez fiziksel iddete maruz kaldn syleyenlerin oran % 43 iken, yksek renim grm kadnlar arasnda bu oran % 12dir. Yalnz bu bulguyu yorumlarken unu da gzden karmamak gerekir: Eitim dzeyi ve sosyoekonomik stat arttka kadnlarn iddet yaadklarn itiraf etmeleri zorlamaktadr. te yandan, 10 yksekokul ve niversite mezunundan en az birinin einden dayak yiyor/yemi olmas azmsanmayacak bir durumdur. Elerin eitim durumuna baktmzda ortaya kan tablo da olduka arpcdr: Ei okuryazar olmayan kadnlarn yars en az bir kez fiziksel iddete maruz kaldn sylerken, bu oran ein eitimi yksekokul ve niversite dzeyine ktnda % 18 olmaktadr. Aradaki fark kadar, yksek renim alm alt erkekten birinin eine fiziksel iddet uyguluyor olmas da nemli bir bulgudur (Tablo 26).

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

83

Tablo 25 Kadnlarn renimi ve Fiziksel iddet

RENM FZKSEL DDET Hi En az bir kez Cevap yok Toplam n
Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk

Yzde

Okur Okul Okur lkyazar bitiryazar okul deil memi 56,7 43,3 65,6 34,4 52,9 45,6 1,5 65,9 33,5 0,6

Ortaokul 62,2 37,8 -

Lise Yksek 71,0 29,0 88,2 11,8 -

Toplam 65,5 34,2 0,3

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 291 61

48,9 12 0,000

68

695

119

176

110

1520

Tablo 26 Elerinin renimi ve Fiziksel iddet

EN RENM FZKSEL DDET Hi En az bir kez Cevap yok Toplam n
Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk

Yzde

Okur Okul lkOkur yazar bitiryazar deil memi okul 50,0 50,0 62,5 37,5 59,0 41,0 63,3 36,4 0,3

Ortaokul 62,2 36,9 0,9

Lise Yksek 67,6 32,4 81,5 17,9 0,5

Toplam 65,5 34,2 0,3

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 60 56

35,8 12 0,000

99,9 100,0 184 1520

39

678

222

281

84

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Gelir ve alma: Fiziksel iddetle gelir arasnda da bir ters orant sz konusudur: Gelir dzeyi arttka fiziksel iddet grdn syleyen kadnlarn oran dmektedir (Tablo 27). Gelirlerinin olmadn veya 250 YTLnin altnda olduunu syleyen kadnlarn yaklak % 43 einden en az bir kez fiziksel iddete maruz kalmken, hane geliri 2500 YTLnin zerine ktnda bu oran % 23e dmektedir. Geri, bu da azmsanmayacak bir orandr: hane geliri 2500 YTLnin zerinde olan her drt ailenin birinde fiziksel iddet yaanmaktadr (veya gemite yaanmtr). Ancak bu verileri yorumlarken, renim konusunda olduu gibi, st gelir dzeylerinde kadnlarn yaadklar iddeti (utandklar iin veya isimlerini zedeleyecei kaygsyla) olduundan daha az syleme eiliminde olabileceklerini gz nnde bulundurmamz gerekir. Hane geliri ve fiziksel iddet ilikisini yanstan Tablo 27nin dikkat ekici verilerinden biri hane gelirini bilmiyorum diyen kadnlarn yaklak % 43nn en az bir kez fiziksel iddete maruz kalm olmasdr. Tablo 27 Gelir ve Fiziksel iddet
AYLIK GELR FZKSEL DDET
Gelir yok 250 YTL den az 250499 YTL 500999 YTL 1000- 2500 Bilmi2499 YTL ve yor YTL st Fikri Yok Topla m

Yzde

Hi En az bir kez Cevap yok Toplam n

Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk

54,5 43,2 2,3

56,5 43,5 -

62,3 37,2 0,5

64,8 34,8 0,4

75,4 24,6 -

76,7 23,3 -

57,1 42,9 -

62,5 37,5 -

65,5 34,2 0,3

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 44 108
32,6 14 0,000

379

557

293

60

63

16 1520

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

85

Kadnlarn gelir getiren bir ilerinin olup olmamas elerinden iddet grp grmeyecekleri konusunda aklayc bir deiken olarak grnmemektedir. Ancak, eler arasndaki stat farknn kadn lehine olmas iddet olasln artran bir faktr olarak karmza kmaktadr. Aileye einden daha ok gelir getirdiini syleyen kadnlarn % 63 elerinden en az bir kez fiziksel iddet grdklerini ifade etmilerdir. Kadnlarn aileye kocalarndan daha ok gelir getirmesi, fiziksel iddet riskini en az iki misli artrmakta, bu durumda olan her kadndan ikisi fiziksel iddete maruz kalmaktadr. Fiziksel iddetin en az olduu durum, iki ein eit gelir getirdikleri durumdur (Tablo 28). Tablo 28 Aileye Kimin Daha ok Gelir Getirdii ve Fiziksel iddet
Yzde

DAHA OK GELR GETREN FZKSEL DDET Hi En az bir kez Cevap yok Toplam n
Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk 46,4 16 0,000

Kendisi 37,0 63,0 100,0 73

Ei 66,7 32,9 0,4 100,0 1289

Eit gelir 79,7 20,3 100,0 79

Toplam 65,5 34,2 0,3 100,0 1520

Kr-Kent fark: Trkiye rnekleminin sonularna baktmzda, ehirde oturanlarn fiziksel iddete maruz kalma oranlar ilelerde oturanlara gre yaklak % 42 daha fazladr. Bu tabloya gre dayan en az yaand yerleim birimleri ileler, en ok yaand yerler ise ehirlerdir (Tablo 29). (Douda yerleim yerleri ile dayak yeme oran arasndaki iliki istatistiksel olarak anlaml deildir).

86

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tablo 29 Yerleim Yerinin Trne Gre Fiziksel iddet (Trkiye)

Yzde

YERLEM YER TR FZKSEL DDET Hi En az bir kez Cevap yok Toplam n

Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk 12,6 4 0,014

l Merkezi 62,8 37,1 0,1 100,0 736

le Merkezi 73,1 26,2 0,7 100,0 279

Ky 65,1 34,5 0,4 100,0 505

Toplam 65,5 34,2 0,3 100,0 1520

Tablo 30 Yerleim Yerinin Trne Gre Dayak Yediini Syleyenler (Dou)

Yzde

YERLEM YER TR FZKSEL DDET Hi En az bir kez Cevap yok Toplam n

Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk 6,3* 4 0,181

l Merkezi 65,4 34,6 100,0 179

le Merkezi 59,1 40,0 0,9 100,0 115

Ky 57,1 42,9 100,0 212

Toplam 60,5 39,3 0,2 100,0 506

* Ki-Kare istatistiksel olarak anlaml deildir.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

87

Cinsel iddet Cinsel iddetin alan aratrmalarnda sorulmaya balanmasnn olduka ksa bir tarihi vardr ve nasl tanmlanmas gerektii hala tartlmaktadr (Piispa 2003). Baz aratrmalarda yasalardaki tanmlar kullanlmakta, bazlarnda ise aratrmaclar kendi ayrmlarn yapmaktadrlar. Biz bu soruyu einizin sizi istemediiniz zamanlarda cinsel ilikiye zorlamas olarak ifade ettik ve kadnlara bu durumu ne sklkta yaadklarn sorduk. Grtmz kadnlarn % 14 en az bir kez istemedii zamanlarda cinsel ilikiye zorlandn syledi (Tablo 31). Bu sonu, Aile Aratrma Kurumunun 1993-94 yllarnda yaptklar alan aratrmasnda ortaya kan % 9dan daha yksektir (Aile i iddetin Sebep ve Sonular 1995, 140). Ancak, soruya cevap verilmeme orannn da (% 4) gsterdii gibi evlilik ii cinsel iddet rahat konuulan bir konu deildir. Dolaysyla, bu rakamn yaanan vakalarn hepsini yanstmadn varsayabiliriz. Tablo 31 Cinsel iddet
Hi bir defa Birka bazen sk sk eskiden cevap yok
Yzde

Sizi istemediiniz zamanlarda cinsel ilikiye zorlamas

81,9

0,6

3,0

5,9

3,2

1,4

3,9

99,9 1520

Cinsel iddete uradn syleyenlerin % 67si ayn zamanda fiziksel iddete de maruz kaldklarn ifade etmektedirler. iddet trleri arasnda geililik olmas, cinsel iddetin genel tahakkm ilikisinin bir biimi olarak yaandn gstermektedir. Ekonomik iddet nceki blmlerde tarttmz gibi kadnlarn ev dnda almalarnn koca iznine bal olmas feminist hareketin ilk mcadele alanlarndan biri olmu, 29 Kasm 1990da eski Medeni Yasann kadnlarn ev dnda almasn kocann iznine balayan 159. maddesi Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmiti. Bu deiikliin aile ii ilikilere yansmasnn snrl kaldn gryoruz: Gelir getiren bir i yapmak, almak isteseniz einiz sizi engeller mi? sorusuna grtmz (almayan) kadnlarn % 36s Evet, engeller yantn vermitir. Dou rnekleminde bu oran % 52ye kmaktadr (Tablo 32).

88

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tablo 32 Gelir Getiren Bir Yapmak stese Einin Engelleyip Engellemeyecei

Yzde

Trkiye

Dou

Orta/Bat

i Tm i Tm i Tm Olmayan Denekler Olmayan Denekler Olmayan Denekler lar inde inde lar inde inde lar inde inde Evet, engeller Hayr, engellemez Bilmiyorum Gelir getiren bir ite alan Toplam n 100,0 1228 36,0 54,1 9,9 29,1 43,7 8,0 52,1 36,0 11,9 46,8 32,4 10,7 33,3 57,2 9,6 26,6 45,7 7,7

19,2

10,1

100,0 1520

100,0 455

100,0 506

100,1 1034

100,1 1294

Kadnlarn evlilik ilikisi iindeki konumlarn yakndan ilgilendiren bir dier yasa deiiklii Medeni Kanundaki mal rejimini dzenleyen maddede yaplm, evlilik sresince edinilen mallara eit katlm esas getirilmitir. 1 Ocak 2002de yrrle giren bu deiiklikten kadnlarn ne lde haberdar olduklarn grmek istedik ve grtmz kadnlara u soruyu sorduk: Trkiyede son yllarda Medeni Kanunda baz deiiklikler yapld. u anda geerli olan kanuna gre eler boand zaman sahip olduklar mallar ve birikimleri nasl paylayorlar? Aadaki tabloda da grlecei gibi, Trkiye rnekleminde kadnlarn % 56s yeni yasay doru bilirken, % 5i (her ey erkee kalyor veya ocuklara kalyor gibi) yasadakinden farkl bir mal rejimi beyan etmi, % 38i ise yeni yasay bilmediini sylemitir. Dou rnekleminde yasay bilme oran ok daha dktr: % 40 (Tablo 33). Ksacas, Trkiye apnda her on kadndan drd , Douda on kadndan alts 2002den beri kazanm olduklar nemli bir ekonomik haktan habersizdirler.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

89

Tablo 33 Deien Medeni Kanuna Gre Eler Boandnda Mal ve Birikimler Nasl Paylalyor?
Yzde

Trkiye Mallar ve dier birikimler kimin zerine olursa olsun yar yarya paylalyor. Dier (yanl bilgi) Bilmiyorum Cevap yok Toplam n 55,9 4,9 38,4 0,8 100,0 1520

Dou 39,5 8,3 51,4 0,8 100,0 506

Orta/Bat 58,4 4,5 51,4 0,9 100,0 1294

iddet Dngs iddet yaamak ve yaatmak ile ocukken iddete maruz kalmak veya tank olmak arasnda azmsanmayacak bir iliki grlmektedir. ocukken veya genken babalarndan dayak yemi olanlarn, elerinden dayak yeme oran % 48 iken, babalarndan dayak yememi olanlarn elerinden dayak yeme oran % 28dir. Anneden dayak sz konusu olduunda bu oranlar srasyla % 41 ve % 29dur. Benzer bir oran eler iin de geerlidir. Elerinin ocukken anne-babas tarafndan dvldn syleyen kadnlarn % 47si elerinden dayak yerken, elerinin ocukken dvlmemi olduunu syleyenlerin % 24 dayak yemektedir. Kendi annesinin babas tarafndan dvldn syleyen kadnlarn % 52si elerinden dayak yiyorlar (annesinin dvlmediini syleyenlerin % 24), kaynvalidesinin kaynpederinden dayak yediini ifade edenlerin ise % 48i elerinden dayak yiyorlar (kaynvalidesinin dayak yemediini ifade edenlerin % 25i). Bu oranlar bir arada deerlendirirsek: Bir kadnn einden dayak yeme riskini en fazla artran etkenin kendi annesinin babasndan dayak yemesi olduunu syleyebiliriz. Bu kadnlar, dayak yemeyenlere oranla iki misli daha fazla risk altndalar. Ksacas, ocukken tank

90

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

olunan iddet, erkeklerin iddet uygulama olasln, kadnlarn da iddete maruz kalma olasln iki kat artryor grnmektedir. Uluslararas literatrde iddet dngs olarak da adlandrlan bu bulgu baka lkelerde yaplan aratrmalarla paralellik gstermektedir (Tjaden ve Thoennes 2000, 40; UNICEF 2000, 8; Heise and Garcia-Moreno 2002, 89). Ancak feminist aratrmaclar bu verileri deerlendirirken birka noktaya dikkat etmemiz gerektiini vurgularlar: 1- Elerinden dayak yiyenlerle, ocukken ailesinde dayaa maruz kalan veya tanklk edenler arasndaki gl ilikinin arkasnda metodolojik bir sapma olabilir: Bir iddet trn yaadn sylemek konusunda ekincesi olmayan kadnlar, dierini de sylemek konusunda dier kadnlara oranla daha rahat olabilirler (Tjaden ve Thoennes 2000, 40). Bizim aratrmamzda bu kaygy dengeleyecek sorular, kocann ocukken ve kaynvalidenin kaynpederden maruz kald iddete dair sorular olmutur. Kadnlarn bu sorulara verdikleri yantlarn kendi yaadklar iddetle ilgili yantlar kadar rahatszlk verici, utandrc, vs. olmadn varsayabiliriz. Sonulara baktmzda, bu oranlarla kadnlarn elerinden yaadklar iddet arasnda ok yksek bir iliki olduu grlmektedir. 2- Her ne kadar ocukken iddet gren veya iddete tank olan erkek ve kadnlarn evlendikleri zaman iddet yaa(t)ma olaslklar nemli lde artmaktaysa da iddet grp de iddet uygulamayanlarn ve kendi ailesinde iddet grmemesine ramen elerine iddet uygulayanlarn varl bizi iddet dngs analizlerine pheci yaklamaya itmelidir (Price 2005, 81). Lori Heise ve Claudia Garcia-Morenoya gre nemli bir teorik soru udur: Ailesinde iddet grp de sonra salkl, iddetten arnm ilikiler kurabilen erkekleri ailesinde iddet grp kendisi de iddet uygulayan erkeklerden ayrdeden zellikler nelerdir? (Heise and Garcia-Moreno 2002, 89). Bu soruyu yantlamann yolu erkeklerle yaplacak derinlemesine grmelerden gemektedir. 3- Erkeklerin elerine uyguladklar fiziksel iddeti aklarken ocukluk deneyimlerini n plana karmak, iddete ilikin dier faktrleri (eitim, gelir, yasal durum, erkek iddetini merulatran sylem ve pratikler, vs.) azmsama riski dourmaktadr.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

91

Her uyarnn ortak noktas, ok boyutlu bir sorun olan kadna ynelik aile ii iddetin tek boyuta indirgenemeyeceidir. oklu zmleme21 Buraya kadar hangi deikenlerin tek balarna kadnlarn kocalarndan yaadklar fiziksel iddeti aklayp aklayamadklar ele alnd. Gerek yaamda deikenler bir olay ayr ayr deil, hep birlikte etkiliyorlar. O yzden bu alt blmde, ele alnan deikenlerin bir arada iddeti ne lde akladklar incelenmektedir. Bir baka ifadeyle oklu zmleme yaplmaktadr. Kocalarndan fiziksel iddet grenlerle grmeyenler ayrdedilmeye alld iin, uygun olan zmleme Ayrdedici zmlemedir. Aadaki tablolarda yer alan 15 bamsz deiken, Ayrdedici zmlemeye tabi tutulmutur. zmleme; sz konusu deikenler iinde bir kadnn dayak yemesini en ok aklama gcne sahip olan deikenin, kadnn annesinin babasndan dayak yemesi olduunu gstermektedir. Yani bir kadnn annesi babasndan dayak yemi ise, o kadnn einden dayak yeme olasl artmaktadr. Bunun yan sra, ayn lde olmamakla birlikte; kadnn ei anne ve/veya babasndan dayak yemi ise, o kadnn einden dayak yeme olasl da artmaktadr. Daha az olmakla birlikte, kaynvalidenin einden dayak yemi olmas da, kadnn einden dayak yemesini aklamaktadr. izelge 1 Dayan Ayrdedici zmleme le oklu zmlemesi Eigen Deerler
Fonksiyon 1
a

Yzde

Eigen Deeri Deiken % Birikimli % ,242a 100,0 100,0

Kanonik Korelasyon ,441

zmlemede ilk kanonik ayrdedici fonksiyon kullanlmtr.

Wilksin Lamdas
Yzde

Fonksiyon Testi Wilksin Lamdas 1 ,805

Ki-Kare 129,067

Serbestlik Derecesi Anlamllk 15 ,000

21

oklu zmlemeyi yapan Ali Eref Turana ok teekkr ederiz.

92

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Yzde

Standartlatrlm Kanonik Ayrdedici Fonksiyon Katsaylar Fonksiyon 1 Medeni durum Nikah tr Evlenme biimi Kendisinin renimi Einin renimi Doum yeri Aileye daha ok gelir getirme Babadan dayak yeme Anneden dayak yeme Ein anne/babasndan dayak yemesi Kaynvalidenin einden dayak yemesi Annenin babadan dayak yemesi Gelir Tanmaz mal

Yap Matrisi * Fonksiyon 1 ,709 ,575 ,482 ,380 ,343 ,307 ,302 -,227 ,193 -,175 ,164 ,088 -,076 ,076 -,044

-,292 Annenin babadan dayak yemesi -,161 Ein anne/babasndan dayak yemesi -,026 Kaynvalidenin einden dayak yemesi ,327 Babadan dayak yeme -,159 Kendisinin renimi -,029 Gelir ,105 Anneden dayak yeme ,122 Medeni durum ,107 Einin renimi -,012 Nikah tr ,393 Aileye daha ok gelir getirme ,193 Tanmaz mal ,549 Evlenme biimi ,167 Doum yeri ,136

* Deerler ayrdedici deikenler ile standartlatrlm kanonik ayrdedici fonksiyonlar arasndaki toplulatrlm grup ii - korelasyonlardr. Deikenler fonksiyon iindeki korelasyon deerinin mutlak byklklerine gre sralanmtr.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

93

iddetle Mcadele Yakn zamana kadar kadnlar aile iinde yaadklar iddetle mcadele ederken yapayalnz kalyorlard. Bizim grtmz fiziksel iddet gren kadnlarn yarsnn fiziksel iddet grdklerinden daha nce kimseye bahsetmemi olmalarnn da gsterdii gibi bu yalnzlk bugn hala pek ok kadn iin sregelen bir durum. te yandan 1987den bu yana kadnn srtndan sopay, karnndan spay eksik etmeyeceksin anlaynn kamuoyu nezdinde meruiyetini byk lde yitirmi olmas, iddetle mcadele eden kadn kurulularnn yaygnlamas ve yasalarda yaplan olumlu deiiklikler farkl bir mcadele ortam yaratmaktadr diyebiliriz. Biz de bu almada anket sorularnn bir blmn kadnlarn bu mcadele ortamyla ilgili grlerine ayrdk. Bireysel Dzeyde Mcadele Kadnlarn bireysel dzeyde ne tr mcadele yntemleri kullandklarn anlamak iin ak ulu olarak Einiz size bugn dayak atacak olsa ne yaparsnz, nasl tepki verirsiniz? ve Komunuzun einden dayak yediini duysanz ne yaparsnz? sorularn sorduk. Grlen kadnlarn ezici ounluu hakl grlebilecek dayak yoktur demi olsalar da bu durum ev iinde yaadklar veya yaayabilecekleri iddetle mcadele etmek konusunda donanml olduklarn gstermemektedir. Einiz size bugn dayak atacak olsa ne yaparsnz, nasl tepki verirsiniz? sorusuna yant olarak, grlen kadnlarn % 24 eitli sebeplerle bir ey yap(a)mayacaklarn sylemektedirler. Bu oran Dou rnekleminde % 46ya kmaktadr (Tablo 34). Komularnn dayak yemesi durumunda bir ey yap(a)mayacaklarn, ellerinden bir ey gelmeyeceini syleyenlerin oran ise % 45tir (Dou rnekleminde % 51) (Tablo 35). lgin bir fark polisle ilikide grlmektedir. Kendisi dayak yerse polise gideceini syleyenlerin oran % 5te kalmken, komunun dayak yemesi durumunda polisi arayacan syleyenlerin oran Trkiye rnekleminde % 13 olmaktadr.

94

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tablo 34 Ei Bugn Dayak Atacak Olsa Ne Yapar?

Yzde

Trkiye
Bir ey yapmam. Tepki vermem. Alttan alrm. ocuklarm iin katlanrm. Gidecek yerim yok, susarm otururum. Ben de ona barrm, kzarm. Alttan almam. syan karrm. Kar gelirim. Onun bana yaptn ben de ona yaparm. Boanrm. Ayrlrm. Mahkemeye giderim. likimiz resmen biter. Ne yapardm bilmiyorum. Duruma bal. Bilemem. Evi terk ederim. eker giderim. Kaar giderim. Vurup kapy karm. Alarm, krlrm, incinirim, zlrm. Kserim. zr dilemedike konumam. Birka gn konumam. Polise giderim. Karakola ikayet ederim. Gereken yere bavururum. Konuurum. Nedenini sorarm. Yattrmaya alrm. Kendimi savunurum. Hakkm savunurum. Haklarm ararm. Tavr koyarm. Arya giderse terk ederim. leri giderse polisi ararm, mahkemeye giderim. Srekli olursa Kadnlar Koruma Derneine giderim. Onu evden kovarm, evden uzaklatrrm. Yanndan uzaklarm. Baka odaya kaarm. Annemin babamn evine giderim, zr dilerse geri dnerim. Bir defa olursa bir ey yapmam. kinci defa olursa affetmem. Annesine ikayet ederim. Onu evden attrrm. Mahkeme karar kartrm, eve yaklaamaz. Dier Olmaz. Yapamaz. Kendimi dvdrmem. Bu yatan sonra olmaz. 23,6 22,3 11,1 9,3 7,3 5,5 5,2 4,5 4,3 3,3 2,1 2,1 1,7 1,2 1,0 0,6 0,4 1,2 8,4

Dou
46,1 13,3 4,9 7,7 5,2 7,1 11,5 3,2 3,4 1,4 0,8 0,8 1,2 2,0 0,4 0,4 0,2 1,0 5,3

Cevap yok

0,8

1,0

n
* Bu stunlarn toplam 100 aar. nk birden fazla cevap verenler vardr.

1520

506

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

95

Tablo 35 Komunun Einden Dayak Yediini Duysa Ne Yapar?

Yzde

Trkiye Bir ey yapmam. Elimden bir ey gelmez. Kar-koca arasna girilmez. Aralarna girmem. Adama engel olmaya alrm. Kadn kurtarmaya alrm. Yardma giderim. zlrm. Kendim dayak yemi gibi hissederim. Acrm, zoruma gider. Kzarm. Polisi ararm. Karakola haber veririm. Ya polisi ararm ya komumun yaknlarn. Adama tepki gsteririm. Adamla konuurum. Adama kar karm. Psikolojik yardmda bulunurum. Konuurum. Teselli ederim. Komuma destek olurum. Uzlamalarn salamaya alrm. Arac olmaya alrm. Kadna haklarn hatrlatrm. ikayet etmesi iin kadna yardmc olurum, mahkemeye bavurmas iin akl veririm. Komumu eve alrm. Evimde koruma altna alrm. Evimde barndrabilirim. Ne yapardm bilmiyorum. O andaki duruma bal. Adama hakaret ederim. Adama kfr ederim. Adama barrm. Kadna onu terketmesini sylerim. Ayrlmalar konusunda bask yaparm. Onlar ayrlmaya tevik ederim. Gider adam paralarm. Adam dverim. Elimden gelse adam ldrrm. Snmaevlerine ynlendiririm. Komunun yaknlarn, akrabalarn, arkadalarn ararm. 44,6 18,7 16,0 13,3 7,5 6,0 4,8 3,3 2,6 2,3 0,8 0,7 0,3 0,3 0,1

Dou 51,2 20,0 16,0 4,4 9,1 6,2 6,5 1,0 2,8 3,2 1,2 0,2 0,2

Dier

0,3

0,4

Cevap yok

0,7

0,4

n
* Bu stunlarn toplam 100 aar. nk birden fazla cevap verenler vardr.

1520

506

96

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Bireysel mcadele alanndaki sorulara ek olarak, 4320 sayl kanunla ilgili birka sorumuz vard. Son yllarda aile ii iddetle ilgili bir kanun kt: Ailenin Korunmasna Dair Kanun. Bu kanuna gre, elerden biri dierine veya ocuklara iddet uygularsa, hakim o ei evden uzaklatrabiliyor, iddete urayan ei ve ocuklar koruyacak bir koruma karar kartabiliyor, bilgisi verildikten sonra a) Siz bu kanunu daha nce duymu muydunuz?, b) Siz veya tandnz kadnlar iinde bu kanundan faydalanan oldu mu?, c) Kimler faydaland? sorular yneltilmitir. Grlen tm kadnlarn % 57si kanundan haberdar olduunu, % 4 de (toplam 65 kii) kanundan faydalanan bir kii tandn sylemektedir (Tablo 36 ve 37). Toplam 5 kadn kanundan kendisinin faydalandn, 26 kii bir komusunun, 20 kii bir akrabasnn, 13 kii bir arkadalarnn, 4 kii de baka bir tandnn faydalandn belirtmektedir. 4320 sayl kanunun henz ok snrl sayda uygulanm olduu bu almayla bir kez daha ortaya kmtr. Tablo 36 Ailenin Korunmasna Dair Kanunu Duydu mu?
Yzde

Trkiye Evet Hayr Toplam n 57,2 42,8 100,0 1520

Dou 35,0 65,0 100,0 506

Orta/Bat 60,6 39,4 100,0 1294

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

97

Tablo 37 Ailenin Korunmasna Dair Kanundan Faydalanan Oldu mu?

Yzde

Trkiye Kanunu Duyanlar inde Evet, oldu Hayr, olmad Kanunu duymayanlar Toplam n 100,0 869 7,5 92,5 Tm Kadnlar inde 4,3 52,9 42,8 100,0 1520

4320 sayl kanunun bilinmesi ile Medeni Kanundaki mal rejimi deiikliinin bilinmesi arasnda gl bir iliki olduu grlyor. Yeni mal rejimini bilenlerin % 73 4320 sayl kanunu da bildiklerini sylemilerdir. Medeni Kanunu bilmeyenlerin % 63 ise ayn zamanda 4320 sayl kanundan da haberdar deil. Grlen kadnn eitim dzeyiyle bu sorulara verdii yantlar arasnda da gl bir iliki grlmektedir. Okuryazar olmayanlar arasnda her iki kanunu da bilmeyenlerin oran % 54, her ikisini birden bilenlerin oran ise % 14 iken, bu oranlar yksekokul/niversite mezunlar arasnda srasyla % 3 ve % 77 olarak kmaktadr. Eitim arttka kanunlar hakknda bilgi sahibi olma oran nemli bir lde artmaktadr. Tablo 36daki en arpc bulgulardan biri, kanunun duyulup duyulmamas konusundaki blgesel farkllk olmutur. Trkiyenin Orta ve Bat blgelerinde yaayan kadnlarn % 61i 4320 sayl kanundan haberdar olduklarn sylerken, bu oran Dou rnekleminde % 35e dmektedir. Bu farkn ana sebebinin de eitim olduu sylenebilir. rneklem blmnde de gsterdiimiz gibi (bkz. Tablo 17), Trkiyenin Orta ve Batsnda okuryazar olmayan kadnlarn oran % 16 iken, bu oran Douda neredeyse mis-

98

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

line karak % 42ye ulamaktadr. Doudaki ortaokul-lise ve niversite okumu kadnlarn oran da Trkiyenin kalannn te biri kadardr (Dou % 11, Orta/Bat % 29). Kanunlar bilmekle eitim arasndaki gl ilikiyi gznnde bulundurduumuzda, bu sorularn yantlarndaki arpc blgesel farklln arkasnda eitim eitsizliinin yattn sylemek mmkndr. Tablo 38 Yeni Mal Rejimi ve 4320 Sayl Kanunu Bilmek Arasndaki liki
Yzde

YEN MAL REJM 4320 SAYILI KANUN Duymu Duymam Toplam n

Ki-Kare Serbestlik Derecesi Anlamllk 204,8 2 0,000

Biliyor 73,3 26,7 100,0 850

Bilmiyor/ Yanl biliyor 36,6 63,4 100,0 658

Cevap yok 41,7 58,3 100,0 12

Toplam 57,2 42,8 100,0 1520

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

99

Tablo 39 Yeni Mal Rejimini ve 4320 Sayl Kanunu Bilmekle Eitim Arasndaki liki
Yzde

Yalnz Her Yalnz kisini yeni mal ikisini Cevap 4320yi de Toplam rejimini birden yok biliyor bilmiyor biliyor biliyor Okur-yazar deil Okuryazar (okula gitmemi) lkokuldan ayrlm lkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Yksekokul veya niversite mezunu 8,9 8,2 16,2 18,7 13,4 14,8 22,8 22,0 14,8 16,2 16,8 18,5 5,1 8,2 13,7 26,2 29,4 37,6 58,8 74,4 77,3 54,0 50,8 38,2 26,2 9,2 4,0 2,7 1,4 0,7 1,7 100 100 100 100 100 100 100

iddetle Mcadelede Devletten Beklentiler iddetle mcadele konusunda kadnlarn devletten beklentilerini drt soru zerinden deerlendirdik: Kurum ve kurulularn sorumluluklarn yerine getirip getirmedikleri, devletin erkek iddetini engellemek iin ne yapabilecei, snma evleri ve cezalandrmayla ilgili grler. Sizce sayacaklarm, kadna ynelik iddetin nlenmesi konusunda stlerine den sorumluluklar yerine getiriyorlar m? sorusuna verilen yantlardan kan arpc sonu, kadnlar nezdinde tm kurumlarn snfta kalm olmalardr. Sorumluluklarn en ok yerine getirdii dnlen kurumlar, kadn kurulular (% 34) ve mahkemelerdir (%28). Dier kurumlarn (Meclis, Belediyeler, polis, jandarma ve barolar) sorumluluklarn yerine getirdiini syleyenler % 20 ya da altnda kalmaktadrlar (Tablo 40).

100

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tablo 40 Kurum ve Kurulular iddetin nlenmesi Konusundaki Sorumluluklarn Yerine Getiriyorlar m?

Yzde

Biraz getiriyor Hayr, Evet, getirmiama getiriyor yeterli yor deil Polis Jandarma Mahkemeler Barolar Belediyeler TBMM
Kadn kurulular

Fikrim yok

Toplam

18,6 20,7 28,0 15,5 13,5 15,2 33,6

22,6 18,8 29,5 18,3 17,2 18,3 28,6

40,3 32,1 23,0 23,8 39,6 34,9 15,1

18,5 28,4 19,5 42,4 29,7 31,6 22,8

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,1

1520 1520 1520 1520 1520 1520 1520

Devletin erkeklerin elerine uygulad iddeti hangi admlar atarak engelleyebileceine dair sorduumuz soruya verilen yantlar da olduka arpcdr. Devletin erkekleri eiterek iddeti engelleyebileceine inananlarn oran yaklak %60tr; snma evleri aarak % 53, bu konuda alan dernek ve dier kurululara destek olarak % 45, ar cezalar vererek % 45, polisi bu konuda eiterek % 33. Grlen kadnlarn oranlar % 14 22 arasnda deien blm de devletin bu admlar atarak iddeti baz durumlarda engelleyebileceini dnmektedir (Tablo 40, 2. stun). Engelleyebilir diyenlerle, engelleyebilir de engelleyemez de diyenleri (yani baz durumlarda engelleyebileceini syleyenleri) bir arada deerlendirirsek, kadnlarn % 60 ila % 74 devletin erkekleri eiterek, snma evleri aarak, bu konuda alan kurulular destekleyerek, ar cezalar vererek ve polisi eiterek erkeklerin elerine uyguladklar iddeti engelleyebileceini dnmekte ancak devletin bu sorumluluklarn yerine getirmediini ifade etmektedir.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

101

Tablo 41 Devlet Erkeklerin Elerine Uygulad iddeti Engelleyebilir mi?

Yzde

EngelleyeEngelle- bildii de Engelleolur enyebilir gelleyeme- yemez dii de

Fikrim yok

Toplam

1 Ar cezalar vererek Polisi bu konuda eiterek Bu konuda alan dernek ve dier kurululara destek olarak Snma evleri aarak Erkekleri eiterek 44,7 33,2

2 15,3 20,3

3 30,7 32,2

4 9,3 14,3 100,0 100,0

1520 1520

44,7

21,8

17,5

16,0

100,0

1520

53,1 59,9

18,8 14,1

16,2 15,9

12,0 10,1

100,1 100,0

1520 1520

Grlen kadnlarn % 85i Trkiyedeki snma evlerinin saysnn yeterli olmadn dnmekte, % 87si vergilerinin snma evleri amak iin kullanlmasn onaylamaktadrlar. Ersin Kalaycolu ve Binnaz Toprakn aratrmalarnda da benzer bir bulgu sz konusudur. Devletin kocalarndan dayak yiyen ve kt muamele gren kadnlar ve ocuklar iin bedava kalabilecekleri snma evleri amas doru mu? sorusuna kadnlarn % 97si doru veya ok doru yantn vermitir (Kalaycolu ve Toprak 2004, 59).

102

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Tablo 42 Snma Evi Says Yeterli mi?

Yzde

Trkiye Evet, yeterli Hayr, yeterli deil Fikrim yok Toplam n 6,2 84,8 9,0 100,0 1520

Tablo 43 Verdii Vergilerin Snma Evi Almas in Kullanlmasn Onaylyor mu?

Trkiye Kesinlikle onaylarm Onaylarm Ne onaylarm ne onaylamam Onaylamam Hi onaylamam Fikrim yok Toplam n

Yzde

42,6 44,3 2,9 1,9 0,7 7,7 100,1 1520

Kadnlarn % 92si mahkemelerin iddet gren erkeklere ceza vermesini istemekte, bu oran Dou rnekleminde % 80, Trkiyenin Orta ve Batsnda ise % 94 olmaktadr (Tablo 44). Bu oranlarn ykseklii, iddetle mcadele konusunda kadnlarn hkmete, yerel ynetimlere, devlet kurumlarna, yasalara ve mahkemelere bu alana mdahale etme konusunda nemli sorumluluklar yklediini gstermektedir. ok aktr ki aile ii iddet aile iinde zlmesi gereken bir konu olarak grlmemektedir.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

103

Tablo 44 Eini Dven Erkeklerle Mahkemeler Ceza Vermeli mi?

Yzde

Ceza vermeli Ceza vermemeli Bilmiyor, fikri yok Toplam n

Trkiye 92,2 6,0 1,8 100,0 1520

Dou 79,8 16,8 3,4 100,0 506

Orta/Bat 93,7 4,8 1,5 100,0 1294

Tartma Aratrmamzn belki de en nemli bulgusu kadnlarn daya meru grmediini ortaya karmasdr. Her on kadndan dokuzuna gre Hakl grlebilecek dayak yoktur. Bu bulgu daha nce yaplm ve kadnlarn da dayan meru olabileceini dndklerini gsteren daha kk lekli aratrmalardan ok farkl bir sonuca iaret eder. Aratrmamzn niteliksel blmnde incelediimiz, 1980lerden bugne hzla gelien kadn hareketi ve iddetle mcadele, iddetin meru olmad konusunda farkndalk yaratm grnmektedir. Nitekim aratrmamz kadnlarn byk ounluunun kadn-erkek ilikilerinde eitlik talep ettiini gstermektedir. Ev ilerinin eler arasnda eit paylalmas gerektiini dnenlerin oran % 80, kadnlarn ev dnda istedikleri ite alabilmeleri gerektii grne katlanlarn oran % 87, kadnlarn ellerindeki paray kendi tercihleri dorultusunda harcayabilmeleri gerektiini savunanlarn oran % 84tr. Kadnlarn hemen hepsi (% 97) kz ocuklar en az sekiz yl okula gnderilmeli grne katldklarn sylemilerdir. Baka bir deyile, Trkiyede kadnlarn byk ounluu kadnn insan haklarn talep etmekte; kadnlarn hareket ve zgrlk alanlarnn genilemesini savunan feminist deerlere yakn durmaktadr. Ancak kadnlar her ne kadar ataerkil deerleri sorgulasalar, paylam, eit iliki ve frsat eitlii talep etseler de yaamlarna bu deerler dorultusunda yn verememektedirler. Aratrmamz Trkiyede evli kadnlarn % 35inin

104

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

hayat boyunca einden en az bir kez fiziksel iddet grdne iaret etmektedir. T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumunca yaplan alan aratrmasnda kadnlarn yaklak % 30unun kocalarnn kendilerine vurduunu, erkeklerin ise % 34nn elerine vurduklarn belirttikleri (Aile i iddetin Sebep ve Sonular, 1995, 136-137) gz nne alnrsa, Trkiyede her kadndan birinin fiziksel iddet grd sylenebilir. Einden fiziksel iddet gren kadnlarn kim olduklar konusunda da aratrmamz ipular vermektedir. ocukken tank olunan veya maruz kalnan iddetin, erkeklerin iddet uygulama olasln, kadnlarn da iddete maruz kalma olasln iki kat arttrd gzlenmektedir. Mesela, anneleri babalarndan dayak yemi olan kadnlarn iddete maruz kalma olasl iki kat fazladr. iddet dngs denen bu olgu konusunda genelleme yapmadan ekonomik durum, eitim, ileri yalardaki toplumsallama deneyimleri gibi baka etkenleri de gz nne almak gerekse de, ocuklukta iddete tank olma, iddete bavurma veya kabul etme olgularn destekler grnmektedir. Bu durum, ailedeki toplumsallama srecinin nemine iaret etmektedir. Kadnlarn aileye kocalarndan daha ok gelir getirmesi, dayak riskini en az iki misli artrmakta, bu durumda olan her kadndan ikisi fiziksel iddete maruz kalmaktadr. Bu bulgu ekonomik gcn kaybeden erkeklerin ataerkil otoritelerini fiziksel gce bavurarak perinlemeye almalar olarak yorumlanabilir. Fiziksel iddete maruz kalma ile e seimi ve aile destei arasnda da nemli bir iliki grlmektedir. Kendileri tanp anlaarak ve ailelerinin onayn alarak evlenenler, gerek grc usul ile gerekse kendileri tanp, ailelerinin onayn almadan evlenenlere gre evliliklerinde daha az iddet grmektedirler. Kendileri tanp anlaarak ailelerinin onayyla evlenenlerin % 28i, grc usulyle evlenenlerin % 37si en az bir kez fiziksel iddete maruz kalmaktayken, bu oran kendileri tanp ancak ailelerinin onayn almadan evlenenlerde % 49a kmaktadr. Aile desteinden mahrum kalmak kadnn iddet grmesini artran bir faktr olarak grlmektedir. renim dzeyi arttka fiziksel iddet grdn syleyen kadnlarn says azalmaktadr. Okuma yazma bilmeyen kadnlar arasnda en az bir kez fiziksel iddete maruz kaldn syleyenlerin oran % 43 iken, yksek re-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

105

nim grm kadnlar arasnda bu oran % 12dir. Ancak bu rakamlar yorumlarken yksek renim grenlerin yaadklar iddeti paylamak konusunda daha ketum davranyor olabilecekleri dikkate alnmaldr. Fiziksel iddet yksek renim grm erkeklerin de bavurduu bir yntemdir. Yksekrenim alm alt erkekten biri eine fiziksel iddet uygulamaktadr. Fiziksel iddete maruz kalan kadnlarla ilgili nemli bir bulgu da bu grubun yalnzldr. Einden fiziksel iddet gren kadnlarn yars bu durumdan daha nce kimseye bahsetmediklerini ifade etmektedirler. Bu gruptaki kadnlar, yaadklar iddeti anlatmaktan utandklar, kendilerini suladklar, kocalarn korumak istedikleri veya destek bulamayacaklarn dndkleri iin iddet deneyimlerini paylamam olabilirler. Sebep ne olursa olsun dayak madurlar hem bireysel hem de kurumsal destekten yoksundur. Ayrca, Trkiyedeki kadnlarn yarya yakn Medeni Kanunda yeniden dzenlenen mal rejiminden habersizdir. Grlen kadnlarn % 43 4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanundan da haberdar deillerdir. Trkiyede kadnlarn yaklak te biri fiziksel iddete maruz kalrken, daha byk bir ounluk farkl iddet deneyimleri yaamaktadr. Alverie kmaktan aileleriyle grmeye kadar kadnlarn attklar her adm kocann denetimine tabi grnmektedir: Her on kadndan yalnzca biri baka bir ehre/kye einden izin almadan gidebilmekte, einden izin alma ihtiyac duymadan ailesini ziyaret edebilmekte veya alverie/arya gidebilmekte, drd einin iznine tabi olmadan komu/arkada ziyareti yapabilmektedir. Byk ounluu kadnn insan haklarn talep eden fakat te biri fiziksel iddet yaam ve ounluu elerinin denetiminde hayatlarn srdren kadnlar, aile ii iddetle mcadelede devletin daha aktif bir rol oynamasn beklemektedirler. Kadnlarn % 60 ila % 74 devletin erkekleri eiterek, snma evleri aarak, bu konuda alan kurulular destekleyerek, ar cezalar vererek ve polisi eiterek erkeklerin elerine uyguladklar iddeti engelleyebileceini dnmekte ancak devletin bu sorumluluklarn yerine getirmediini ifade etmektedir. Kadnlarn % 85i Trkiyedeki snma evlerinin saysnn yeterli olmadn dnmekte, % 87si vergilerinin snma evi amak iin kullanlmasn onaylamaktadrlar. iddetle mcadele konusunda kadnlarn hkmete, yerel ynetimlere, devlet kurumlarna, yasalara ve

106

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

mahkemelere bu alana mdahale etme konusunda nemli sorumluluklar ykledii grlmektedir. Kadnlarn % 92si mahkemelerin iddet uygulayan erkeklere ceza vermesini istemektedir. ok aktr ki, kadnlar aile ii iddeti aile iinde zlmesi gereken bir konu olarak deerlendirmemektedirler. Doulu kadn daha ok eziliyor anlay Trkiyede kadna ynelik iddet konusunda son yllarda hzla yaygnlaan grlerden biri Doulu kadnn daha ok ezildii grdr. Modernleme sylemleriyle birlikte gelien geri kalm krsal alan ve modern, gelimi ehirler arasndaki kartlk giderek Dou-Bat hatta Krt-Trk kartl olarak kurgulanmakta, aradaki fark ise arlkl olarak toplumsal cinsiyet ve iddet ekseninde izilmektedir. Namus cinayetleri etrafnda dnen tartmalar bu durumun en arpc rneklerindendir. Bizim aratrmamz gstermektedir ki kadnlarn iddet ve ailede kadnerkek eitlii konusundaki grleri asndan Trkiyenin Dousu ve Orta/Bats arasnda kaydadeer farklar yoktur. Anlaml olabilecek iki fark, aile ii iblm ve gelir getiren bir i yapmayla ilgilidir: Dou rnekleminde Ev ileri eler arasnda eit paylalmaldr grne katlanlarn oran % 66 iken Orta/Bat rnekleminde % 82dir. Gelir getiren bir i yapmak, almak isteseniz einiz sizi engeller mi? sorusuna grtmz (almayan) kadnlarn % 36s Evet, engeller yantn vermiken Dou rnekleminde bu oran % 52ye kmaktadr. Dier alt balklarda oranlar birbirlerine yakndr. Dayan meru grlmemesi noktasnda da kadnlar hemfikirdir: Hakl grlebilecek dayak yoktur diyenlerin oran Dou rnekleminde % 86, Orta/Bat rnekleminde ise % 89 olmutur. Fiziksel ve cinsel iddet deneyimleri asndan da byk bir fark grlmemektedir: Dou blgelerindeki kadnlarn % 39u fiziksel iddete, % 14 ise cinsel iddete maruz kaldn ifade etmi, bu oranlar Orta/Bat blgelerinde srasyla % 33 ve % 14 olarak gzlemlenmitir. iddet sarmalnda geen yakn tarihin etkisi olarak yorumlayabileceimiz bir fark kadnlarn devlet kurumlarna olan gveni ve bu kurumlardan beklentisi ile ilgilidir. Douda kadnlar polise ve mahkemelere bavurma konularnda grece daha isteksizdirler. Komusunun dayak yemesi durumunda polisi arayacan syleyenlerin oran Orta/Bat blgelerinde % 15 iken, bu oran Douda

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

107

% 4e dmektedir. Elerini dven erkeklere mahkemeler ceza vermelidir diyenlerin oran da Orta/Batda % 94 iken, Douda % 80de kalmaktadr. Aratrma bulgularna baktmzda Dou rneklemiyle Orta/Bat rneklemi arasndaki en arpc fark eitim ve gelirde grlmektedir. Trkiyenin Orta ve Batsnda okuryazar olmayan kadnlarn oran % 16 iken, bu oran Douda neredeyse misline karak % 42ye ulamaktadr. Douda ortaokul, lise ve niversite okumu kadnlarn toplam oran da Trkiyenin kalannn te biri kadardr (Dou % 11, Orta/Bat % 29). En yakn oran ilkokul mezunlar arasndadr, orada da Doudaki oranlar Trkiyenin kalannn drtte kadardr (Dou % 35, Orta/Bat % 48). Eve giren gelir konusunda da ortaya benzer bir tablo kmaktadr: Dou rnekleminde kadnlarn % 21i evlerine giren gelirin 250 YTLnin, % 53 ise 500 YTLnin altnda olduunu beyan etmilerdir; Orta/Bat rnekleminde ise bu oranlar srasyla % 9 ve % 32dir. Dou rnekleminde 1000 YTL zerinde gelir beyan eden kadnlarn oran % 13 iken, bu oran Orta/Bat rnekleminde % 26dr. Bu rakamlara gre Doudaki hane gelirlerinin ortalamas Orta/Batnn yaklak % 30 altndadr. Eitim ve gelir alanndaki bu derin uuruma ramen gerek iddet deneyimi gerekse iddete ve iddetle mcadeleye dair grlerde Doulu ve Batl kadnlar arasnda kaydadeer farklar grlmemektedir. Belli alanlarda grlen farklarn ise bu uurum dikkate alnarak deerlendirilmesi gerekmektedir.

III. Blm Sonu ve neriler

ratrmamz, Trkiyede kadnlarn ounluunun iddeti meru grmediklerini ve kadn-erkek ilikilerinde eitlik istediklerini ortaya koymaktadr. Her on kadndan dokuzuna gre Hakl grlebilecek dayak yoktur. 1980lerden bu yana kadna ynelik iddetle mcadeleye odaklanan feminist siyaset dorudan veya dolayl olarak (rnein medyann syleminde deiikliklere yol aarak) Trkiyedeki kadnlara ulam grnmektedir. Bu sonu kadn kurulularnn mcadelelerinde yalnz olmadklar veya kadnlar nezdinde marjinal kalmadklar eklinde yorumlanabilir. Her ne kadar kadnn insan haklarndan yana eitliki deerler yaygn kabul grse de, yaptmz alma ayn zamanda Trkiyede her kadndan birinin fiziksel iddet yaadn ortaya koymutur. Kadnlarn aileye kocalarndan daha ok gelir getirmesi, dayak riskini en az iki misli artrmakta, bu durumda olan her kadndan ikisi fiziksel iddete maruz kalmaktadr. ocukken tank olunan veya maruz kalnan iddetin, erkeklerin iddet uygulama olasln, kadnlarn da iddete maruz kalma olasln iki kat arttrd gzlenmektedir. iddet dngs denen bu olgu, iddet iermeyen bir ortamda toplumsallamann nemini bir kez daha ortaya koymaktadr. Bu balamda iddete kar toplumsal duyarlln artrlmas, eitli iletiim kanallar ve ders kitaplar yoluyla iddetin bir sorun zme yntemi olmadnn topluma yaylmas nemlidir. renim dzeyi arttka fiziksel iddet grdn syleyen kadnlarn says azalmaktadr. Bu sonu aratrmamzda ortaya kan gl bir ilikidir. Okuma yazma bilmeyen kadnlar arasnda en az bir kez dayak yediini syleyenlerin oran % 43 iken, yksek renim grm kadnlar arasnda bu oran % 12dir. Yksek renim gren kadnlarn yaadklar iddeti paylamak konusunda daha ketum davranyor olabileceklerini ve yksek renim grm alt erkekten birinin eine fiziksel iddet uyguladn gz nne alsak da, eitim ve iddetle mcadele arasnda dikkate alnmas gereken olumlu bir iliki vardr. Bu nedenle gerek kz, gerek erkek ocuklarn eitime eriimlerinin salanmasnn nemine dikkat ekmek istiyoruz. Eitime eriim konusunda Trkiyenin Dousu ile Orta/Bats arasndaki derin uurum ve devletin Doudaki balca illere yapt kii bana den eitim yatrmlarnn Trkiye ortalamasnn yars dzeyinde olmas acilen ele alnmas ge-

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

111

reken bir sorun olarak karmza kmaktadr. Aile ii iddetle mcadele konusunda grlerini sorduumuz kadnlar, hkmete, yerel ynetimlere, devlet kurumlarna ve mahkemelere bu alana mdahale etme konusunda nemli sorumluluklar yklemekte ve yaplanlar yeterli bulmamaktadrlar. Kadnlar devletin erkekleri ve polisi eiterek, gerekirse caydrc cezalar vererek, bu konuda alan kurulular destekleyerek ve snma evleri aarak erkeklerin elerine uyguladklar iddeti engelleyebileceklerini dnmektedirler. Bu bulgular gstermektedir ki kadnlar aile ii iddeti aile iinde zlmesi gereken bir konu olarak deerlendirmemektedirler. iddetle mcadele eden kadn rgtleri ile yaptmz niteliksel aratrma, son 20 ylda bu alanda nemli bir birikim ve deneyim elde edildiini gstermektedir. Kadn rgtleri 1987 ylnda yaplan Dayaa Kar Dayanma Yrynden bu yana kadnlarn iddete yaklamlarn, kamuoyunun iddete olan bakn ve iddetin adlandrlma biimlerini deitirmeye talip olmulardr. Zaman iinde iddet gren kadnlarla yaplan dayanma ve destek almalar yaygnlam ve zenginlemi; bata KAMER olmak zere baz kadn rgtleri kadnlar glendirerek aile ii iddeti dntrme yolunda ok baarl almalar yrtmeye balamlardr. Her trl iddete kar bir duru ve etkin iletiim yntemleri ile iddet konusunda farkndalk yaratmann ve iddet ilikilerini sonlandrmann mmkn olabildiini gstermilerdir. Baka bir deyile, feminist bak as, aile ii iddeti dntrrken toplumdaki iddet ilikilerini ve kltrn de dntrmeye katkda bulunmaktadr. Bu gz ard edilemeyecek baarnn vurgulanmas ve yaygnlamasnn desteklenmesi gerektiini dnyoruz. te yandan, aratrmamzn gsterdii gibi pek ok bamsz kadn kuruluu maddi ve ideolojik sorunlarla mcadele etmekte; bu byk potansiyel g destek beklemektedir. Aratrma sonucu ortaya kan tabloya baktmzda aile ii iddetle mcadelede devlet kurumlaryla kadn rgtlerinin ibirliinin nemini ve gereini zellikle vurgulamak istiyoruz. Nitekim 1980lerde devlete kar protesto eylemleri dzenleyerek rgtlenen kadnlar zaman iinde devletle ibirlii yapmaya ve diyalog araylarna girmeye balamlardr. 4320 sayl kanunun kmasndan Medeni Kanun ve Ceza Kanununun yeniden ekil-

112

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

lenmesine kadar iddetle mcadele yolunda atlan pek ok nemli admda kadn rgtlerinin nemli bir etkisi olmutur. Yeni Ceza Kanunu, kadna ynelik aile ii iddetin olaan bir durum olmaktan kp onay grmeyen bir su olarak alglanmasnda nemli bir gelime olmutur. Devletin iddet uygulayanlara caydrc yaptrmlar getirmesi iddeti onaylamadn kantlayacaktr. Trkiyedeki kadn hareketinin kaydadeer katklaryla kan yeni Ceza Kanununun gerei gibi uygulanmas nemlidir. Temmuz 2006da yaynlanan 26218 sayl Babakanlk Genelgesi devlet kurumlaryla kadn rgtleri arasnda yaanan etkileimin en somut ve olumlu rneklerinden biridir. Kritik nem tayan bu Genelge kadn rgtlerinin yllar iinde ekillenen taleplerinin nemli bir ksmn kapsayan bir belgedir. eitli koruyucu ve nleyici tedbirleri ngren, bu konuda TBMMden Kadnn Stats Genel Mdrlne eitli hizmet kurumlarna grev veren, eitim, salk ve hukuk alanlarnda yaplmas gerekenleri detayl bir biimde aklayan genelge acilen uygulamaya konmaldr. Ancak genelgenin uygulanmasyla ilgili herhangi bir yaptrm bulunmamakta, genelgede belirlenen nlemlerin uygulanabilmesi iin gerekli kaynak aktarm yaplmamakta, pek ok devlet kurumu genelgede belirtilen sorumluluklar yerine getirmede yetersiz kalmaktadr. Devletin sorumluluklar balamnda en acil ihtiya iddet maduru kadnlarn korunmasdr. Bu konuda devlet kurumlar ok yetersiz kalmaktadrlar. Gerek Trkiye genelinde kadnlarn, gerekse grtmz kadn rgtlerinin vurgulad gibi snaklarn saylarnn arttrlmas, bamsz kadn rgtlerinin iddetle mcadele konusundaki deneyimlerinden yararlanlmas gerekmektedir. 2006 Babakanlk Genelgesinin Hizmet Kurumlar blmnn 16. Maddesi Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu (SHEK) iin bteden ayrlan pay artrlmal, kadn snma evleri/kadn konukevleri nitelik ve nicelik asndan Avrupa Birlii standartlarna uygun hale getirilmeli ve hizmet sunacak personelin kadn bak asna sahip olmas salanmal, anlan merkezlerin gizlilik ilkesine uygun olarak hizmet vermeleri konusunda gerekli zen gsterilmelidir demektedir. Benzer bir ykmllk belediyeler iin de geerlidir. 5393 sayl Belediye Kanununun 14. Maddesi (a bendi) uyarnca Bykehir belediyeleri ile nfusu 50.000i geen belediyeler kadnlar ve ocuklar iin koruma evleri amakla ykml klnm olmasna ramen bu konuda bir ilerleme salanamamtr.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

113

2007 Eyll itibaryla SHEK'in 19, Valilik ve l zel darelerinin 12, belediyelerin ise 4 kadn sna bulunmaktadr. Baz bamsz kadn rgtleri bu konuda devlet veya belediyelerle ibirlii iinde snaklar iletmeye taliptirler. Bu balamda baarl uluslararas deneyimler vardr ve onlardan yararlanlabilir. Devletin iddeti nlemek iin tedbir almas her ne kadar nemli olsa da, iddet madurlarn korumas da kanlmaz bir zorunluluktur. Yakc bir sorun olan aile ii iddetle etkin mcadele ancak devlet kurumlarnn ve hkmetlerin kararll ve kaynak aktarm ile kadn rgtlerinin mcadele deneyimlerinin bir araya gelebildii noktada mmkn olacaktr. Bizim aratrmamz gstermektedir ki son yllardaki yasa deiiklikleri ve Temmuz 2006 Babakanlk Genelgesi ile atlan olumlu admlarn arkasnn gelmesi yalnzca kadn rgtlerinin deil, Trkiyedeki kadnlarn ezici ounluunun talebidir.

KAYNAKA Acar, Feride. 1993 [1990]. Trkiyede slamc Hareket ve Kadn, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar iinde, der. irin Tekeli, s.79-100. stanbul: letiim Yaynlar. Acar-Savran, Glnur. 2004. Beden Emek Tarih: Diyalektik Bir Feminizm in. stanbul: Kanat. Acuner, Selma. 2002. 90l Yllar ve Resmi Dzeyde Kurumsallamann Dou Aamalar, 90larda Trkiyede Feminizm iinde, der. Aksu Bora ve Asena Gnal, s.125-158. stanbul: letiim Yaynlar. Aile i iddetin Sebep ve Sonular. 1995. T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu, Ankara: Bizim Bro. Akko, Nebahat. 2002. Diyarbakr KA-MERin Kurulu Hikayesi ve Yrtt almalar, 90larda Trkiyede Feminizm iinde, der. Aksu Bora ve Asena Gnal, s.205-216. stanbul: letiim Yaynlar. Altnay, Aye Gl. 2000. Vatan, Millet, Kadnlar. stanbul: letiim Yaynlar. Altnay, Aye Gl. 2002. Bedenimiz ve Biz: Bekret ve Cinselliin Siyaseti, 90larda Trkiyede Feminizm iinde, der. Aksu Bora ve Asena Gnal, s.323-343. stanbul: letiim Yaynlar. Altnay, Aye Gl. 2004. The Myth of the Military-Nation: Militarism, Gender and Education in Turkey. New York: Palgrave Macmillan. Amado, Liz Ercevik. 2005. The Human Rights Education Program for Women: Utilizing state resources to promote womens human rights in Turkey. Minnesota: The Center for Victims of Torture. Amargi. 2005. Kadna Ynelik iddet, yayna haz. Glden Baa ve Aye Ksmet. stanbul: Amargi Kadn Akademisi. Anderson, Kristin L. 1997. Gender, Status and Domestic Violence: An Integration of Feminist and Family Violence Approaches, Journal of Marriage and the Family, 59(3):655-669. Anl, Ela, Canan Arn, Aye Berktay Hacmirzaolu, Mehve Bingll, Pnar lkkaracan ve Liz Erevik Amado. 2005. Turkish Civil and Penal Code Reforms from a Gender Perspective: The Success of two Nationwide Campaigns. stanbul: Women for Womens Human Rights New Ways. Arat, Yeim. 1997. The Project of Modernity and Women in Turkey, Rethinking Modernity and National Identity in Turkey iinde, der. Sibel Bozdoan ve Reat Kasaba, s.95-112. Seattle: University of Washington Press. Arat, Yeim. 1999. Purple Roof Women's Shelter Foundation: Democratic Aspirations and Local Constraints, Deconstructing Images of The Turkish Woman iinde, der. Zehra Arat, s.295-309. New York: St. Martins Press. Arat, Yeim. 1999. Democracy and Women in Defense of Liberalism, Social Politics, 6(3): 370-387.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

115

Arat, Yeim. 2001. Womens Rights as Human Rights: The Turkish Case, Human Rights Review, 3(1):27-34. Arat, Yeim. 2001. Group Differentiated Rights and the Liberal Democratic State: Rethinking the Headscarf Controversy in Turkey, New Perspectives on Turkey, 25: 31-46. Arat, Yeim. 2005. Rethinking Islam and Liberal Democracy: Islamist Women in Turkish Politics. Albany: State University of New York Press. Arat, Zehra Kabasakal. 2006. Feminist Proje Giriimleri: Genel Sorunlar ve Trkiye iin Deerlendirmeler, Amargi, K (3): 30-31. Arn, M. Canan. 1998. Kadna Ynelik iddet, 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler iinde, der. Aye Berktay Hacmirzaolu, s.201-210. stanbul: Tarih Vakf Yaynlar. Ayta, ule. 2005. Trkiyede Feminist Hareketin Oluumu, zgrl Ararken: Kadn Hareketinde Mcadele Deneyimleri iinde, der. Berivan Kum, Fatma Gliek, Pnar Selek ve Yeim Baaran, s.37-58. stanbul: Amargi. Belge, Ceren. 2006. Kadna Ynelik iddetin Cezalandrlmasnda Kltrel Deerlerin ve Yresel Geleneklerin Arl: anlurfa 2. Ar Ceza Mahkemesi'nin Kararlar zerine bir nceleme, anlurfa Barosu Dergisi, 13: 39-54. Berktay, Fatmagl. 2003. Tarihin Cinsiyeti. stanbul: Metis Yaynlar. Berktay, Fatmagl, der. 2004. Trkiyede ve Avrupa Birliinde Kadnn Konumu: Kazanmlar, Sorunlar, Umutlar. stanbul: KADER Yaynlar.
Bolak, Hale. 1990. Aile i Kadn Erkek likilerinin ok Boyutlu Kavramlatrlmasna Ynelik neriler, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar iinde, der. irin Tekeli. stanbul: letiim Yaynlar.

Bora, Aksu. 2002. Bir Yapabilirlik Olarak Ka-Der, 90larda Trkiyede Feminizm iinde, der. Aksu Bora ve Asena Gnal, s.109-124. stanbul: letiim Yaynlar. Bora, Aksu. 2005. Kadnlarn Snf: cretli Ev Emei ve Kadn znelliinin nas. stanbul: letiim Yaynlar. Bora, Aksu ve lknur stn. 2005. Scak Aile Ortam, Demokratikleme Srecinde Kadn ve Erkekler, TESEV Yaynlar, stanbul. Bozkurt, Emine. 2005. On the role of women in Turkey in social, economic and political activities (2004/2215(INI)), Avrupa Parlamentosu, Kadn Haklar ve Toplumsal Cinsiyet Eitlii Komitesi, yaynlanmam rapor. Brush, Lisa D. 1990. Violent Acts and Injurious Outcomes in Married Couples: Methodological Issues in the National Survey of Families and Households, Gender and Society, 4(1):56-67. CEDAW Shadow Report on the 4th and 5th Combined Periodic Country Report for Turkey. 2005. Flying News 3, January: 52-67.

116

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Coomaraswamy, Radhika. 2000. Combating Domestic Violence: Obligations of the State, Domestic Violence Against Women and Girls (Innocenti Digest 6) iinde, s. 10-11. Floransa: UNICEF Innocenti Research Center. Crowell, Nancy A. ve Ann W. Burgess, der. 1996. Understanding Violence Against Women, Panel on Research on Violence Against Women, Committee on Law and Justice, National Research Council. Washington D.C.: National Academy Press. alayan, Handan. 2007. Analar, Yoldalar, Tanralar: Krt Hareketinde Kadnlar ve Kadn Kimliinin Oluumu. stanbul: letiim Yaynlar. akr, Ruen. 2000. Direni ve taat: ki ktidar Arasnda Kadn. stanbul: Metis Yaynlar. akr, Serpil. 1994. Osmanl Kadn Hareketi. stanbul: Metis Yaynlar. akr, Serpil ve Necla Akgke, der. 1995. Farkl Feminizmler Asndan: Kadn Aratrmalarnda Yntem. stanbul: Sel Yaynclk. akr, Serpil ve Hlya Glbahar. 2000. Trkiyede Kadn Hareketinin Yz Yl Kronolojisi, 2000 Ajandas iinde. stanbul: Kadn Eserleri Ktphanesi ve Bilgi Merkezi Vakf. Dayaa Kar Dayanma Kampanyas. 1988. Bar! Herkes Duysun, yayna haz. Banu Paker, Canan Arn, Glnur Savran, Nesrin Tura, Pervin Ulusoy, Sedef ztrk, Selma Altun ve ahika Yksel. stanbul: Kadn evresi Yaynlar. Demirdirek, Aynur. 1993. Osmanl Kadnlarnn Hayat Hakk Araylarnn Bir Hikayesi. Ankara: mge Yaynlar. DKASUM. 2007. 2006 Yl Faaliyet Raporu. Diyarbakr: Diyarbakr Bykehir Belediyesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi (DKASUM), yaymlanmam rapor. Dobash, R. Emerson ve Russell Dobash. 1979. Violence Against Women. New York: Free Press. Ecevit, Yldz. 1993 [1990]. Kentsel retim Srecinde Kadn Emeinin Konumu ve Deien Biimleri, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar iinde, der. irin Tekeli, s.117128. stanbul: letiim Yaynlar. Ellsberg, Mary, Lori Heise, Rodolfo Pena, Sonia Agurto ve Anna Winkvist. 2001. Researching Domestic Violence Against Women: Methodological and Ethical Considerations, Studies in Family Planning, 32(1):1-16. EPDEM. 2006. Epidem: Yeniehir Belediyesi Kadn Eitim ve Psikolojik Danmanlk Merkezi 3 Yllk Deerlendirme Raporu. Diyarbakr: EPDEM. Eriksson, Maria ve Keith Pringle. 2005. Introduction: Nordic Issues and Dilemmas, Tackling Mens Violences in Families: Nordic Issues and Dilemmas iinde, der. Maria Eriksson, Marianne Hester, Suvi Keskinen ve Keith Pringle, s.1-12. Bristol: Policy Press. Ertrk, Yakn. 2006. Turkeys Modern Paradoxes: Identity Politics, Womens Agency and

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

117

Universal Rights, Global Feminism: Transnational Womens Activism, Organizing, and Human Rights iinde, der. Myra Marz Ferre ve Aili Mari Tripp, s.79-109. New York: New York University Press. Ertrk, Yakn. 2007. Implementation of General Assembly Resolution 60/251 of March 2006 Entitled Human Rights Council Report of the Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, Mission to Turkey. Esmer, Ylmaz. 1993. Alglama ve Anlatmda Eleraras Farkllklar, Kadn ve Cinsellik iinde, der. Necla Arat, s.97-119. stanbul: Say Yaynlar. Gambetti, Zeynep. 2005. The conflictual (trans) formation of the public sphere in urban space: The case of Diyarbakr, New Perspectives on Turkey, Spring: 43-71. Garcia-Moreno, Claudia, Henrica A.F.M. Jansen, Mary Ellsberg, Lori Heise ve Charlotte H. Watts. 2005. WHO Multi-Country Study on Womens Health and Domestic Violence Against Women. Cenevre: World Health Organization. Garcia-Moreno, Claudia, Henrica A.F.M. Jansen, Mary Ellsberg, Lori Heise ve Charlotte H. Watts. 2006. Prevalence of intimate partner violence: findings from the WHO multi-country study on womens health and domestic violence, Lancet, 368:1260-1269. Gelles, Richard J. 1980. Violence in the Family: A Review of Research in the 70s, Journal of Marriage and the Family, 42(4):873-885. Gelles, Richard J. ve Jon R. Conte. 1990. Domestic Violence and Sexual Abuse of Children: A Review of Research in the Eighties, Journal of Marriage and the Family, 52(4):1045-1058. Gle, Nilfer. 1993. Modern Mahrem: Medeniyet ve rtnme. stanbul: Metis Yaynlar. Glr, Leyla. 1996. Ankara Aratrmas, Scak Yuva Masal: Aile i iddet ve Cinsel Taciz iinde, der. Pnar lkkaracan, Leyla Glr ve Canan Arn, s.40-55. stanbul: Metis Yaynlar. Gne-Ayata, Aye. 1993 [1990]. Trkiyede Kadnn Siyasete Katlm, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar iinde, der. irin Tekeli, s.293-312. stanbul: letiim Yaynlar. Halis, Mjgn. 2001. Batmanda Kadnlar lyor, Metis Yaynlar, stanbul, (2001). Hearn, Jeff ve Keith Pringle, der. 2006. European Perspectives on Men and Masculinities: National and Transnational Approaches. Londra: Palgrave Macmillan. Heise, Lori ve Claudia Garcia-Moreno. 2002. Violence by Intimate Partners, World Report on Violence and Health iinde, der. Etienne G. Krug, Linda L. Dahlberg, James A. Mercy, Anthony B. Zwi ve Rafael Lozano, s.87-121. Cenevre: World Health Organization. Ik, S. Nazik. 2002. 1990larda Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Hareketi inde Olumu Baz Gzlem ve Dnceler, 1990larda Trkiyede Feminizm iinde, der. Aksu Bora ve Asena Gnal, s. 41-72. stanbul: letiim Yaynlar.

118

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

lkkaracan, Pnar. 2001. Trkiye byk erkek meclisine yolculuk, Pazartesi, 4 Nisan. lkkaracan, Pnar. 1998. Dou Anadoluda Kadn ve Aile, 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler iinde, der. Aye Berktay Hacmirzaolu, s.173-192. stanbul: Tarih Vakf Yaynlar. lkkaracan, Pnar ve Leyla Glr, 1996. Aile inde Kadna Kar iddet, Scak Yuva Masal: Aile i iddet ve Cinsel Taciz iinde, der. Pnar lkkaracan, Leyla Glr ve Canan Arn, s.21-39. stanbul: Metis Yaynlar. lkkaracan, Pnar, Leyla Glr ve Canan Arn, der. 1996. Scak Yuva Masal: Aile i iddet ve Cinsel Taciz. stanbul: Metis Yaynlar. Johnson, Holly. 1998. Rethinking Survey Research on Violence Against Women, Rethinking Violence Against Women iinde, der. R.E. Dobash ve R.P. Dobash, s.23-51. Thousand Oaks, CA: Sage. Johnson, Michael P. ve Kathleen J. Ferraro. 2000. Research on Domestic Violence in the 1990s: Making Distinctions, Journal of Marriage and the Family, 62(4):948-963. Kadn Dayanma Vakf. 2005. Aile inde Kadna Ynelik iddet El Kitab. Ankara: Kadn Dayanma Vakf. Kalaycolu, Ersin ve Binnaz Toprak. 2004. Yaam, st Ynetim ve Siyasette Kadn. stanbul: TESEV Yaynlar. KA-MER. 2004. Almayacaz:Namus Adna lenen Cinayetler 2003 Raporu. Diyarbakr: KAMER Vakf Yaynlar. KA-MER. 2005. Keke Dememek in: Namus Adna lenen Cinayetler 2004 Raporu. Diyarbakr: KA-MER Vakf Yaynlar. KA-MER. 2006. Sulu Kim?: Namus Adna lenen Cinayetler 2005 Raporu. Diyarbakr: KA-MER Vakf Yaynlar. KAMER. 2007a. stersek Biter: Namus Adna lenen Cinayetler 2006 Raporu. Diyarbakr: KAMER Vakf Yaynlar. KAMER. 2007b. ben varm. Diyarbakr: KAMER Vakf Yaynlar. KAMER. 2007c. Farkederek oalmak: KAMERin iddet in alma Yntemleri. Diyarbakr: KAMER Vakf Yaynlar. Kandiyoti, Deniz. 1996. Cariyeler, Baclar, Yurttalar: Kimlikler ve Toplumsal Dnmler. stanbul: Metis Yaynlar. Kardam, Filiz. 2005. Trkiyede Namus Cinayetlerinin Dinamikleri: Eylem Program iin neriler Sonu Raporu. Birlemi Milletler Nfus Fonu, Nfus Bilim Dernei, Birlemi Milletler Kalknma Program. Ankara: Koza Yaynlar. Kardam, Nkhet. 2003. Kadnn nsan Haklar Eitimi Program 1995-2003: Deerlendirme Raporu. stanbul: Kadnn nsan Haklar Yeni zmler Vakf.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

119

Kayr, Glser ztunal. 1996. Kadnlar ve Psikolojik iddet, Evdeki Terr: Kadna Ynelik iddet iinde, s.53-65. stanbul: Mor at Yaynlar. Kelly, Liz ve Jill Radford. 1996. Nothing really happened: the invalidation of womens experiences of sexual violence, Women, Violence and Male Power iinde, der. Marianne Hester, Liz Kelly ve Jill Radford, s.19-33. Buckingham: Open University Press. Kelly, Liz. 2005. Inside Outsiders: Mainstreaming Violence Against Women Into Human Rights Discourse and Practice, International Feminist Journal of Politics, 7(4): 471-495. Keresteciolu, nci. 2004. Trkiyede Kadnn Toplumsal Konumu: Kazanmlar ve Sorunlar, Trkiyede ve Avrupa Birliinde Kadnn Konumu: Kazanmlar, Sorunlar, Umutlar iinde, der. Fatmagl Berktay, s.35-54. stanbul: KADER Yaynlar. Keskin, Eren ve Leman Yurtsever, der. 2006. Hepsi Gerek: Devlet Kaynakl Cinsel iddet. stanbul: Punto. Krk rk. 2007. Dnya Bankas Kk Hibeler Program Final Raporu. Ankara: Krk rk Kadna Ynelik iddetle Mcadele Kooperatifi, yaymlanmam rapor. Koali, Filiz. 2003. TBAKKOM: Eitlik Mcadelesine Devam, bianet.org, 19 Mart. (http://www.bianet.org/2003/03/20/17420.htm) Koali, Filiz. 2007. Mor nenin zi Silinmez, Amargi, Bahar(4):8-9. Koacolu, Dicle. 2007. Gelenek Sylemleri ve ktidarn Doallamas, Feminist Yaklamlar, Haziran, say 3. www.feministyaklasimlar.org. Kum, Berivan, Fatma Gliek, Pnar Selek ve Yeim Baaran, der. 2005. zgrl Ararken: Kadn Hareketinde Mcadele Deneyimleri. stanbul: Amargi. Kurz, Demie. 1989. Social Science Perspectives on Wife Abuse: Current Debates and Future Directions, Gender and Society, 3(4):489-505. Kmbetolu, Belks. 1995. Gizli iiler: Kadnlar ve bir alan aratrmas, Farkl Feminizmler Asndan: Kadn Aratrmalarnda Yntem iinde, der. Serpil akr ve Necla Akgke, s.230-238. stanbul: Sel Yaynclk. Lundgren, Eva, Gun Heimer, Jenny Westerstrand, ve Anne-Marie Kalliokoski. 2002. Captured Queen. Stokholm: Fritzes Offentliga Publikationer. Merry, Sally Engle. 2006. Human Rights & Gender Violence: Translating International Law into Local Justice. Chicago: Chicago University Press. Mirzaolu, Aye Berktay, der. 1998. 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler/Bilano 98. stanbul: Bankas ve Tarih Vakf Yaynlar. Mojab, Shahrzad ve Nahla Abdo. 2006. Namus Adna iddet: Kuramsal ve Siyasal Yaklamlar. stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.

120

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Mor at Kadn Sna Vakf. 1996. Evdeki Terr: Kadna Ynelik iddet. stanbul: Mor at Yaynlar. Mor at Kadn Sna Vakf. 1998. Geleceim Elimde. stanbul: Mor at Yaynlar. Mor at Kadn Sna Vakf. 2000. Kadn Snaklar I. ve II. Kurultaylar, Kadn Snaklar Kurultaylar Dizisi:1. stanbul: Mor at Yaynlar. Mor at Kadn Sna Vakf. 2003. Kadn Snaklar III. ve IV. Kurultaylar. Kadn Snaklar Kurultaylar Dizisi:2. stanbul: Mor at Yaynlar. zbay, Ferhunde. 1993 [1990]. Kadnlarn Evii ve Evd Uralarndaki Deime, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar iinde, der. irin Tekeli, s.129-158. stanbul: letiim Yaynlar. ztunal, Nurser. 1996. Gnllnn Not Defteri Kadnlarn Kendilerini iddetten Korumas Neden Zor?, Evdeki Terr: Kadna Ynelik iddet iinde, s.163-166. stanbul: Mor at Yaynlar. zyrek, Esra. 2000. Mecliste Barts Dm, Vatan, Millet, Kadnlar iinde, der. Aye Gl Altnay, s.339-357. stanbul: letiim Yaynlar. Parla, Aye. 1996. Anlatlar, Duvarlar ve Direni Sesleri: Aykr Bir Mekan Olarak Mor at, Evdeki Terr: Kadna Ynelik iddet iinde, s.53-65. stanbul: Mor at Yaynlar. Parla, Jale ve Sibel Irzk, der. 2004. Kadnlar Dile Dnce: Edebiyat ve Toplumsal Cinsiyet. stanbul: letiim Yaynlar. Pervizat, Leyla. 2005. Uluslararas nsan Haklar Balamnda Namus Cinayetleri: Kavramsal ve Hukuksal Boyutu ve Trkiye zelinin Deerlendirilmesi. Yaymlanmam doktora tezi. stanbul: Marmara niversitesi. Piispa, Minna. 2003. Violence against women as conveyed by surveys the Finnish Case, Journal of Scandinavian Studies in Criminology and Crime Prevention, 3: 173-193. Price, Lisa S. 2005. Feminist Frameworks: Building Theory on Violence Against Women, Halifax: Fernwood Publishing. Radford, Jill, Lynne Harne ve Melissa Friedberg. 2000. Introduction. Women, violence and strategies for action: Feminist research, policy and practice iinde, der. Jill Radford, Melissa Friedberg and Lynne Harne, s.1-9. Buckingham: Open University Press. Saltzman, Linda E. 2004. Definitional and Methodological Issues Related to Transnational Research on Intimate Partner Violence, Violence Against Women, 10(7):812-830. Sarhan, enal. 2002. Yeni Medeni Yasa Kadnlara Neler Getiriyor? Ankara: l zel daresi Genel Sekreterlii. Sarhan, enal. 2005. Trk Ceza Kanunu Kadnlara Neler Getiriyor? Ankara: l zel daresi Genel Sekreterlii.

Trkiyede Kadna Ynelik iddet

121

Savran, Glnur. 2005. 80li Yllarn Kampanyalar ve zel Alann Politikas, zgrl Ararken: Kadn Hareketinde Mcadele Deneyimleri iinde, der. Berivan Kum, Fatma Gliek, Pnar Selek ve Yeim Baaran, s.81-99. stanbul: Amargi, stanbul. Sr, Aytekin. 2006. Namusun alglan aratrmas. Sulu Kim? Gneydou ve Dou Anadolu Blgelerinde Namus Kisvesi Altnda lenen Cinayetler ile Mcadelede Kalc Yntemler Gelitirme Projesi 2005 Raporu iinde, s.87-124. Diyarbakr: KA-MER Vakf Yaynlar. Sirman, Nkhet. 1989. Feminism in Turkey: A Short History, New Perspectives on Turkey, 3(1): 134. Smith, Michael D. 1994. Enhancing the Quality of Survey Data on Violence Against Women: A Feminist Approach, Gender and Society, 8(1):109-127. Straus, Murray A. 1979. Measuring Intrafamily Conflict and Violence: The Conflict Tactics (CT) Scales, Journal of Marriage and the Family, 41(1):75-88. ahmaran. 2003. Sempozyum: Kadna Ynelik iddet ve Baa kma Yntemleri/ Symposium on Violence Against Women and The Way of Struggle, yayna haz. Dila Deniz. stanbul: ahmaran Kadn Da(ya)nma ve Aratrma Merkezi. enol, Nevin, Ceren Isat, ve Aysun Sayn. 2004. Avrupa Birliine Giri Srecini zleme Program Kadnlar ve Erkekler iin Eit Frsatlar: Trkiye. stanbul: stanbul Politikalar Merkezi ve Ak Toplum Enstits Yayn. Tan, Mine G, Yldz Ecevit ve Serpil Sancar r. 2000. Kadn-Erkek Eitliine Doru Yry: Eitim, alma Yaam ve Siyaset, stanbul: TSAD Yaynlar. Tayl, lfet ve Zelal Yaln. 2007. Aile inde Kadna Ynelik iddete Kar, Amargi, Gz(6): 4950. Tekeli, irin. 1986. Emergence of the New Feminist Movement in Turkey, The New Womens Movements iinde, der. D. Dahlerup, s.179-199. Londra: Sage. Tekeli, irin. 1998. Birinci ve kinci Dalga Feminist Hareketlerin Karlatrmal ncelemesi zerine Bir Deneme, 75 Ylda Kadnlar ve Erkekler/Bilano 98 iinde, der. Aye Berktay Hacmirzaolu, s.337-346. stanbul: Tarih Vakf Yaynlar. Timisi, Nilfer ve Meltem Aduk Gevrek. 2002. 1980ler Trkiyesinde Feminist Hareket: Ankara evresi, 90larda Trkiyede Feminizm iinde, der. Aksu Bora ve Asena Gnal, s.13-40. stanbul: letiim Yaynlar. Tjaden, Patricia ve Nancy Thoennes. 2000. Full Report of the Prevalence, Incidence, and Consequences of Violence Against Women: Findings From the National Violence Against Women Survey. Washington, D.C.: US Department of Justice, Office of Justice Programs, National Institute of Justice. Turkey Education Sector Study: Sustainable Pathways to an Effective, Equitable, and Efficient Education System for Preschool Through Secondary School Education. 2005. Report no. 32450-TU. Washington D.C.: The World Bank.

122

Aye Gl Altnay ve Yeim Arat

Uan Sprge. 2004. Trkiyede Kadn rgtleri Rehberi 2004. Ankara: ngiltere Bykelilii ve Uan Sprge. UNICEF. 2000. Domestic Violence Against Women and Girls, Innocenti Digest no.6, Floransa: UNICEF Innocenti Research Center. Yaln, Zelal. 2006. Hayat Artk bir Proje mi?, Amargi, K (3): 32. Yksel, ahika. 1993. E Daya ve Dayaa Kar Dayanma Kampanyas, 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak Asndan Kadnlar iinde, der. irin Tekeli, s. 341-350. stanbul: letiim Yaynlar. Yksel, ahika. 1996. Kadnlarn Kendilerini iddetten Korumas Neden Zor?, Evdeki Terr: Kadna Ynelik iddet iinde, s.96-112. stanbul: Mor at Yaynlar. Walby, Sylvia ve Andrew Myhill, 2001. New Survey Methodologies in Researching Violence Against Women, British Journal of Criminology, 41: 502-522. Yirmibeolu, Vildan. 2007. Tre ve Namus Gerekesiyle lenen Cinayetler: Topraa Den Sevdalar. stanbul: Hrriyet. Zihniolu, Yaprak. 2003. Kadnsz nklap: Nezihe Muhittin, Kadnlar Halk Frkas, Kadn Birlii. stanbul: Metis Yaynlar, stanbul.

Resm Gazete Say : 26218 GENELGE Babakanlktan: KONU: ocuk ve Kadnlara Ynelik iddet Hareketleriyle Tre ve Namus Cinayetlerinin nlenmesi in Alnacak Tedbirler. GENELGE 2006/17 Kadn ve ocuklara ynelik iddet insanln gndemindeki yerini korumaktadr. Bu tr iddetin en acmasz biimi kamuoyunda tre cinayeti olarak tanmlanan kadna ynelik ldrme olaylardr. Kadn ve ocuklara ynelik iddetin lkemizde de devam ediyor olmas yeni ve acil nlemlerin alnmasn gerekli klmaktadr. Ekonomik kalknma ve gelime ile birlikte eitim ve kltr dzeyinin ykselmesiyle giderek ortadan kalkacak olan bu sorunlarn zm iin kamu kurum ve kurulular ile birlikte sivil toplum rgtleri ve vatandalarmza byk grev ve sorumluluklar dmektedir. Nitekim Trkiye Byk Millet Meclisi de sosyal bir yara olan bu olguyla ilgilenme ihtiyac hissetmi, 28/6/2005 tarihli ve 853 sayl kararyla bir aratrma komisyonu tekil etmitir. Bu komisyon almalarn tamamlayarak kadn ve ocuklara ynelik iddetin sebepleri ile alnabilecek nlemleri belirleyen kapsaml bir rapor hazrlamtr. Mezkr komisyon almalar sonucunda hazrlanan ve Hkmetimizce de benimsenen bu konuda alnacak nlemlere ilikin neriler ve bundan sorumlu kurulular ekli listelerde belirtilmitir. Bu nerilerle ilgili olarak balatlacak almalarda koordinasyon grevi ocua ynelik iddet konusunda Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl, kadna ynelik iddet ve tre/namus cinayetleri konusunda ise Kadnn Stats Genel Mdrl tarafndan yerine getirilecektir. Sorumlu kurulularn ve bu kurulularla ibirlii ierisinde hareket etmesi gereken kurumlarn ayr ayr belirtildii nlemlere ilikin almalar, koordinatr olarak belirlenen Genel Mdrlklerle ibirlii ierisinde derhal balatlacaktr. Sorumlu kurumlar tarafndan grev alanna giren konularda hazrlanacak ayrntl faaliyet raporlar er aylk dnemlerle ilgili koordinatr kuruma gnderilecektir. Bilgilerini ve gereini nemle rica ederim. Recep Tayyip ERDOAN Babakan A. OCUA YNELK DDET KONUSUNDAK ZM NERLERNN YAAMA GERLMESNDE KOORDNEL ALIMASI GEREKEN KURUMLAR. BRL YAPILACAK NERLER SORUMLU KURUM KURUM/ KURULU KORUYUCU VE NLEYC TEDBRLER Adalet Bakanl, Salk Kadnn Stats Genel Mdrl, 1. Salk grevlileri, yarg mensuplar, Bakanl, Milli Eitim Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel retmenler, sosyal hizmet uzmanlar, Bakanl, ileri Bakanl, Mdrl, niversiteler psikologlar, ocuk geliimi uzmanlar, Sosyal Hizmetler ve ocuk kolluk kuvvetleri ve dier meslek Esirgeme Kurumu Genel gruplarnn hizmet ii eitim Mdrl, niversiteler programlarnda ocuklara kar iddete yaklam konusu yer almaldr. 2. Emniyet ve jandarma birimlerinde daha ileri Bakanl Kadnn Stats Genel Mdrl, fazla kadn memurun grevlendirilmesi ve Sosyal Hizmetler ve ocuk bu memurlarn kadna ve ocua ynelik Esirgeme Kurumu Genel iddet konusunda zel eitim alm olmas Mdrl, niversite Kadn salanmaldr. Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezleri 3. Emniyet ve jandarma birimlerinde, ileri Bakanl Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel ocua ynelik iddet olgularnn doru Mdrl, Sosyal Hizmetler ve tanmlanarak deerlendirmesini salayacak ocuk Esirgeme Kurumu Genel eitim almalar yaplmaldr. Mdrl, niversiteler 4. Diyanet leri Bakanl, ocua ynelik Diyanet leri Bakanl Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Sosyal Hizmetler ve iddet konusunda? toplumu bilinlendirmek ocuk Esirgeme Kurumu Genel zere hutbe ve vaazlar vermeli, yazl ve Mdrl, Aile ve Sosyal grsel yaynlar yapmal ve eitli etkinlikler Aratrmalar Genel Mdrl, dzenlemelidir. niversiteler 5. Mlki idare amirlikleri ve yerel Valilikler, Belediyeler Sosyal Hizmetler ve ocuk ynetimlerce, ocua ynelik iddetle ilgili Esirgeme Kurumu Genel brorler ve dier tantc materyaller Mdrl, Aile ve Sosyal hazrlanarak, halka ak alanlarda ve kamu Aratrmalar Genel Mdrl, hizmet birimlerinde datm salanmaldr. niversiteler

Temmuz 2006 SALI

6. Kent yaplanmasnda sadece okul Bayndrlk ve skan ocuklarnn deil, deiik ya Bakanl, Valilikler, gruplarndaki genlerin de eitli Belediyeler faaliyetlerde bulunabilecei sosyal tesisler kurulmal, var olanlar aktif hale getirilmelidir.

Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, niversiteler, lgili Meslek rgtleri ve lgili Sivil Toplum Kurulular

KURUMSAL HZMETLER 1. Devlet, ocuklara ynelik her trl iddet TBMM, Babakanlk ve dier niversiteler, Sivil Toplum eylemini ortadan kaldracak nlemlerin bir lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular devlet politikas olarak uygulanmasn Kurulular salamaldr. Bu alana ynelik bir bte oluturulmal, sz konusu btenin etki ve sonulan grnr klnmaldr. 2. ocua ynelik iddetin nlenebilmesi Babakanlk ve dier ilgili Kadnn Stats Genel Mdrl, iin sorunun temeline inilerek, ekonomik, tm kamu kurum ve Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel yasal, kurumsal, eitsel ve kltrel alanlara kurulular. Mdrl, Yerel Ynetimler, ynelik olarak e zamanl, paralel niversiteler, lgili Meslek dzenlemeler yaplmaldr. rgtleri ve lgili Sivil Toplum Kurulular Sosyal Hizmetler ve ocuk 3. ocua ynelik iddete kar alnacak Esirgeme Kurumu Genel nlemler ulusal plan erevesinde ve kapsaml olarak belirlenmelidir. Sz konusu Mdrl plan hazrlanrken, toplumsal cinsiyet bak asna sahip olmas salanmaldr. 4. Toplumsal cinsiyete duyarl politikalarn Sosyal Hizmetler ve ocuk lgili Tm Kamu Kurum ve ana plan ve programlara entegrasyonu, Esirgeme Kurumu Genel Kurulular,Yerel Ynetimler, Mdrl, Kadnn Stats niversite Kadn Sorunlar sektrler ve disiplinler aras ibirliinin Genel Mdrl Aratrma ve Uygulama salanmas, programlarn ve sonularn izlenme ve deerlendirilmesi iin gerekli Merkezleri, lgili Meslek rgtleri mekanizmalarn oluturulmas, mevcut ve lgili Sivil Toplum Kurulular mekanizmalarn iler hale gelmesi salanmaldr. Sosyal Hizmetler ve ocuk lgili Tm Kurum ve Kurulular, 5. lke apnda ilgili tm sivil ve resmi kurulular kapsayacak "2006 2010 ocua Esirgeme Kurumu Genel Yerel Ynetimler, niversiteler, Ynelik iddetin nlenmesi Eylem Plan" Mdrl lgili Meslek rgtleri ve lgili hazrlanmal ve uygulamalar takip Sivil Toplum Kurulular edilmelidir. 6. SHEK bnyesinde hizmet veren "183 Sosyal Hizmetler ve ocuk ileri Bakanl, Adalet Aile, ocuk, Kadn ve Sosyal Hizmet ve Esirgeme Kurumu Genel Bakanl, Salk Bakanl, zrl ar Merkezi"nin daha ilevsel Mdrl niversite ve zel Sektre Ait klnmas ve bunun iin gerekli tedbirlerin Salk Kurulular, Barolar alnmas salanmaldr. 7. lke genelinde 24 saat hizmet verecek Sosyal Hizmetler ve ocuk ileri Bakanl, Adalet cretsiz "ALO DDET HATTI" Esirgeme Kurumu Genel Bakanl, Salk Bakanl, Mdrl niversite ve zel sektre ait oluturulmaldr. Bu hatlarda iddet konusunda eitim alm personelin grev Salk Kurulular, Barolar yapmas salanmaldr. Sosyal Hizmetler ve ocuk ileri Bakanl, Adalet 8. lkemizde aile iinde iddete uram Bakanl, Salk Bakanl, (fiziksel, ruhsal, cinsel) ocuklara ynelik Esirgeme Kurumu Genel niversite ve zel Sektre ait hizmetlerin sunulabilecei kurumlar ve acil Mdrl Salk Kurulular, Barolar yardm hatlar henz tam olarak kurumsallatrlamamtr. Bu nedenle bu alanlarda kurumsallama ivedilikle salanmaldr.

9. ocua ynelik iddet konusunda ulusal Trkiye statistik Kurumu bir veri taban bulunmamaktadr. Eldeki veriler de ok yetersizdir. Bu nedenle bu konularla ilgili Bakanlklarn veri toplamas ve toplumun kullanmna ak veri tabanlar oluturmas salanmaldr. Tarama sonularnn salkl olabilmesi iin, toplanmak istenen istatistie ynelik soru setleri hazrlanmal ve sonularn tek elden (Trkiye statistik Kurumu) toplanarak deerlendirilmesi gerekmektedir. 10. ocuk slahevlerinin amacna uygun Adalet Bakanl almasn engelleyen eksikliklerin giderilmesi, daha etkin hizmet verebilmesi iin denetimlerin yaplmas salanmal ve ocuklarn yetikinlere zg tutukevlerinde tutulmamalar iin gerekli alt yap oluturulmaldr. ETM Milli Eitim Bakanl 1. Zorunlu eitim 11 (on bir) yla karlmaldr. Sz konusu zorunlu eitimden lke genelinde tm ocuklarn yararlanmas iin gerekli tm tedbirler alnarak, bu konuda denetimlerin yaplmas salanmaldr. 2. lkretimin zorunlu olmas nedeniyle, Milli Eitim Bakanl, bu zorunluluun ihlali durumunda ilgililer alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl hakknda yasal prosedr titizlikle iletilmelidir. Gerek bu konuda gerekse ekonomik ynden istismar edilen ocuklarn takibi ve gerekli nlemlerin alnmas konusunda ilgili tm kurum ve kurulular ile yerel ynetimler koordineli olarak almaldr. 3. Kz ocuklarnn eitimlerini Milli Eitim Bakanl tamamlamalar byk nem tamaktadr. zellikle kz ocuklarnn okullama oranlarnn artrlmasna ynelik olarak yaplan kampanyalarn sreklilii salanarak, sonularnn izlenmesine nem verilmeli ve kzlarn kesintisiz olarak renimlerine devam etmelerini salayc nlemler alnmaldr. Milli Eitim Bakanl 4. zellikle ekonomik ynden geri, geleneksel deerlerin hakim olduu krsal blgelerde kz ocuklarnn eitime katlmalarn salamaya ynelik olarak yatl kz blge okullarnn (ilkretim ve ortaretim) almas ve yaygnlatrlmas gerekmektedir. Milli Eitim Bakanl 5. Geici tarm iisi olan ailelerin ocuklarnn ilkretim eitimi almalar ve eitimlerini tamamlamalar salanmaldr. Bu ynde mobil eitim ve benzeri projeler gelitirilmelidir. Yerel yneticiler bu konuyu takip etmeli ve uygulanmasn salamaldr. 6. Eitim materyallerinde kadn ve erkek Milli Eitim Bakanl eitliini yok sayan, grmezden gelen ya da zedeleyen anlaylar ortadan kaldran elerinden ayklanmas gerekmektedir.

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular (ileri Bakanl, Adalet Bakanl, Salk Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Devlet Planlama Tekilat, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl, niversiteler v.b.) lgili Kamu Kurum ve Kurulular, lgili Sivil Toplum Kurulular

Valilikler, Yerel Ynetimler, lgili Sivil Toplum Kurulular

Valilikler, Yerel Ynetimler, lgili Sivil Toplum Kurulular, Sosyal Yardmlama ve Dayanmay Tevik Fonu, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl

Valilikler, Yerel Ynetimler, lgili Sivil Toplum Kurulular, Medya

Bayndrlk ve skan Bakanl, Valilikler, Yerel Ynetimler, zel Sektr Kurulular, Sivil Toplum Kurulular

Valilikler, Yerel Ynetimler, Sivil Toplum Kurulular

Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl

7. lkretimden balayarak eitimin her aamasnda (rgn ve yaygn eitim de dahil olmak zere) iddet ve toplumsal cinsiyet duyarll konularn ieren ve ocuklara kendi bedenlerini tanmay reten eitim programlan hazrlanarak uygulamaya konulmaldr. 8. Okul ynetimleri, snf retmenlerinin ve rehber retmenlerin ocua ynelik iddetin tannmas ve yetkili makamlara bildirilmesi konusunda duyarllklar artrlmaldr. 9. ocua ynelik iddetle ilgili yasalarn ve ocuk Haklar Szlemesinin okullarda retilmesi ve okullardaki iddeti ortadan kaldrmak iin ok ynl bir kampanya balatlmas ve bu kampanyann toplumsal seferberlie dntrlmesi gerekmektedir. 10. Ailelere ocuk eitimi ve ocuk yetitirme yntemlerin verildii "AnaBaba Okullar" programlar yaygnlatrlarak kurumsal alt yap oluturulmaldr.

Milli Eitim Bakanl

Salk Bakanl, Kadnn Stats Genel Mdrl, niversiteler

Milli Eitim Bakanl

Salk Bakanl, Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, niversiteler lgili tm kamu kurum ve kurulular, Grsel itsel Medya Kurulular (Ulusal, Blgesel ve Yerel), Sivil Toplum Kurulular

Milli Eitim Bakanl

Aile ve Sosyal Aratrmalar Milli Eitim Bakanl, Sosyal Genel Mdrl Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl, Sivil Toplum Kurulular, niversiteler, Yerel Ynetimler Aile ve Sosyal Aratrmalar lgili tm kamu kurum ve 11. lkemizde tecavz ve ensest gibi konular ciddi sorunlar arasnda yer almasna Genel Mdrl, Kadnn kurulular, Grsel itsel Medya Kurulular (Ulusal, Blgesel ve ramen hl bunlarn tabu saylmasyla Stats Genel Mdrl, mcadele edilerek, cinsel iddet trleri, Sosyal Hizmetler ve ocuk Yerel), Sivil Toplum Kurulular, niversiteler nedenleri, nleme yollar konusunda halkn Esirgeme Kurumu Genel bilinlendirilmesine ynelik almalar Mdrl yaplmaldr. 12. ocua ynelik iddet konusunda anne Aile ve Sosyal Aratrmalar Milli Eitim Bakanl, Salk babalar ve bakm veren kiilerin ocua Genel Mdrl Bakanl, Kadnn Stats Genel yaklam ve ocuk terbiyesi alanlarnda Mdrl, Sosyal Hizmetler ve zihniyet dnmn salayacak eitim ocuk Esirgeme Kurumu Genel programlarna ncelikle yer verilmelidir. Mdrl, Sivil Toplum Kurulular, niversiteler, Yerel Ynetimler Kltr ve Turizm Bakanl lgili Tm Kamu Kurum ve 13. ocua ynelik iddet konusunda Kurulular, niversiteler, Sivil zararl gelenek ve grenekler tespit edilerek Toplum Kurulular ayklanmal ve kiilerin sz konusu davran ekillerini deitirmelerini salayc eitim programlar hazrlanmaldr. 14. ocua ynelik iddetle ilgili Sosyal Hizmetler ve ocuk Grsel itsel Medya Kurulular bilgilendirici spot eitim filmlerinin grsel Esirgeme Kurumu Genel (Ulusal, Blgesel ve Yerel) medyada sk aralklarla gsterilmesi Mdrl salanmaldr. niversiteleraras Eitim Komisyonu, niversitelerin Eitim Mfredat Komisyonlar Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl

SALIK 1. Salkla ilgili yksek renim kurumlarnda mezuniyet ncesi eitim programlarna ocua ynelik iddeti tanma, gerekli mdahaleleri yapabilme ve iddet gren ocuu korumak amacyla gerekli mekanizmalar altrabilme konularnda dersler konulmaldr.

2. Salk kurulularna bavuran iddet Salk Bakanl, niversite maduru ocuklara sunulacak koruyucu ve ve zel Sektre Ait Salk tedavi edici salk hizmetleri planlanrken, Kurulular tm salk kurumlarnda hizmet sunucu olan hekim ve hemire gibi salk alanlarnn yan sra ocua ynelik iddeti tanma, tespit etme ve bildirim konusunda eitilmi sosyal hizmet uzman ve psikologlarn yer alaca bir modelin oluturulmas salanmaldr. HUKUK 1. 5395 sayl ocuk Koruma Kanununa Adalet Bakanl ilikin alt yaplarn ivedilikle oluturulmas ynndeki almalar hzlandrlmaldr. 2. CMK'nun "tanklarn dinlenmesi" balkl Adalet Bakanl 52 inci maddesinin (3). fkrasnda ocuk madurlarn tank olarak dinlenmeleri srasndaki grnt ve seslerin kayda alnmasnn zorunlu olduuna dair hkmn, "5320 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun Yrrlk ve Uygulama ekli Hakknda Kanunun 12 inci maddesinin ikinci fkras" uyarnca, bu fkrann (a) ve (b) bentlerinin 1 Temmuz 2006 tarihinde yrrle girecei ynndeki dzenleme gzetilerek anlan yasal dzenlemenin bir an nce hayata geirilmesi iin alt yapnn ivedilikle oluturulmas gerekmektedir. 3. iddet ve zellikle ensest faillerinin Adalet Bakanl rehabilitasyona tabi tutulmalarnn yasal bir zorunluluk haline getirilmesi ve masraflarn failler tarafndan karlanmas ynnde yasal dzenlemelere gidilmelidir. 4. Hak arama srecindeki yasal prosedr Adalet Bakanl, Salk madurlar lehine basitletirilmeli, salkla Bakanl ilgili kaytlar bata olmak zere gerekli belge ve kaytlarn cretsiz hazrlanmas salanmal ve bunun iin gerekli yasal dzenlemeler yaplmaldr. 5. ocuun beden muayenesinde, ocuun Adalet Bakanl "aydnlatlm onamnn" alnmas ynnde yasal dzenlemeler yaplmaldr.

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, ileri Bakanl

Salk Bakanl, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl, Barolar lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular

ilgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

B. KADINA YNELK DDET KONUSUNDAK ZM NERLERNN YAAMA GERLMESNDE KOORDNEL ALIMASI GEREKEN KURUMLAR. NERLER SORUMLU KURUM BRL YAPILACAK KURUM/KURULU ilgili Tm Kurum ve Kurulular, zel Sektr, niversiteler lgili Tm Kurum ve Kurulular, zel Sektr

KORUYUCU VE NLEYC TEDBRLER 1. Devlet, kadn ve erkek arasndaki alma ve Sosyal Gvenlik ekonomik eitsizliin ortadan kaldrlmas Bakanl iin gerekli tedbirleri almaldr. 2. e alnmada eitlii salayc nlemler alma ve Sosyal Gvenlik alnmal, iyerinde cinsiyete dayal Bakanl ayrmcln olmamas iin iverenlerin ve yneticilerin gerekirse pozitif ayrmclk yapmalar gerekmektedir. 3. Kadnlarn istihdam olanaklar ve i alma ve Sosyal Gvenlik kurmak iin gereksinim duyduklar kredi Bakanl, Kamu ve zel almalarn kolaylatracak dzenlemeler Sektr Bankalar yaplmaldr.

Kadnn Stats Genel Mdrl, Sivil Toplum Kurulular

Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Kadnn Stats Genel Mdrl, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl 5. Evlilik ncesi iftlerin yardm almalar Aile ve Sosyal Aratrmalar konusunda "Evlilik ve Evlilik Danmanl" Genel Mdrl, Yerel hizmetlerinin kurumsallamas ve Ynetimler yaygnlatrlmas gerekmektedir. 6. Kadne rkek eitliini nemseyen, kadn Aile ve Sosyal Aratrmalar haklarnn gelimesi konusunda destek veren Genel Mdrl, Kadnn erkek gruplarnn saysnn artrlmas Stats Genel Mdrl konusunda gerekli nlemler alnmaldr. 7. Eitimini yanda brakm kadnlarn Sosyal Hizmetler ve ocuk eitimlerini tamamlayabilmeleri ve aktif Esirgeme Kurumu Genel olarak i yaamna katlmalar iin ihtiya Mdrl duyduklar destek hizmetleri (yuva, kre, gndz bakmevi gibi) salanmaldr. 8. Aile Mahkemeleri ve ocuk Adalet Bakanl Mahkemelerinde grev yapacak yarg mensuplarnn, pedagoglarn, sosyal hizmet uzmanlarnn, psikologlarn toplumsal cinsiyet bak as eitimi almas ve 4787 s. Aile Mahkemelerinin Kurulu, Grev ve Yarglama Usullerine Dair Kanunu uyarnca bu mahkemelerde grev alacak pedagoglarn, sosyal hizmet uzmanlarnn, psikologlarn kadrolarna atanmalar en ksa srede yaplmaldr. Milli Eitim Bakanl, Yerel 9. Belediyelerin ve Milli Eitim Ynetimler, Sosyal Hizmetler Bakanl'nn Halk Eitim Merkezleri ile SHEK' in Toplum Merkezleri'nde kadn ve ocuk Esirgeme Kurumu almalar yaplmaldr. Sivil toplum Genel Mdrl kurulularyla ibirlii salanarak sz konusu merkezlerde okury azarlk, kadnn insan haklar, toplumsal cinsiyet rolleri, zgven gibi kadna ynelik glendirici almalar yaplmaldr. 10. Kadna ynelik iddetle ilgili spot Kadnn Stats Genel filmler retilmeli, ulusal, blgesel ve yerel Mdrl medyada ulusal bir kampanya erevesinde gsterilmesi salanmaldr. 11. Kadna ynelik iddettin nlenmesine Valilikler, Yerel Ynetimler ilikin mlki idare amirlikleri ve yerel ynetimlerce brorler hazrlanmal, hazrlanacak bu brorlerin, halka ak alanlarda ve kamu hizmet birimlerinde datm salanmaldr. 12. Diyanet leri Bakanl, kadna ynelik Diyanet leri Bakanl iddetin nlenmesi konusunda? toplumu bilinlendirmek zere hutbe ve vaazlar vermeli, yazl ve grsel yaynlar yapmal ve eitli etkinlikler dzenlemelidir. 13. Btn kamu kurum ve kurulular ile zel Sektr Kurulular, sivil toplum kurulularnda kadna ynelik Sendikalar iddet konusunda duyarl ve sorumluluu artrc bir kampanya dzenlenmeli bu alanda yaplm olumlu giriimlerin duyurulmas salanmaldr.

4.4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanunun tantm ynnde ok ynl almalar yaplmaldr.

lgili Tm Kurum ve Kurulular, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

lgili Tm Kurum ve Kurulular, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular Sivil Toplum Kurulular

Milli Eitim Bakanl, Yerel Ynetimler, Sivil Toplum Kurulular, zel Sektr Kadnn Stats Genel Mdrl, niversiteler

Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Sivil Toplum Kurulular

Grsel itsel Medya Kurulular (Ulusal, Blgesel ve Yerel) Salk Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular, Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Grsel itsel Medya Kurulular (Ulusal, Blgesel ve Yerel) lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

14. Kent planlamasnda, sokak ve parklarn Bayndrlk ve skan Ulatrma Bakanl, zel Sektr iyi aydnlatlmas ve kadnlarn acil telefon Bakanl, Yerel Ynetimler hatlarna kolay ulaabilmesini salamak amacyla telefon kulbelerinin saylarnn artrlmas gibi kadna ynelik iddetin nlenmesi konusunda gerekli hizmetlerin sunulmas salanmaldr. HZMET KURUMLARI 1. TBMM bnyesinde "KadnE rkek Eitlii TBMM Komisyonu" ad ile daimi bir komisyon oluturulmaldr. 2. iddete urayan ve zellikle snma Babakanlk evlerindeki ihtiyac olan kadnlar danma merkezleri ile snaklara bavuran kadnlar ekonomik olarak glendirmek, yeniden ev kurmalarn salamak amacyla bir "Kadn Destek Fonu" oluturulmal ve kadnlarn uygun ilere yerletirilmesi salanmaldr. 3. Avrupa Birlii bnyesinde yrtlmekte Babakanlk olan ocuklar, genler ve kadnlara kar iddetin nlenmesine ynelik DAPHNEII (2004200 8) programn lkemiz de imzalamaldr. lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, zel Sektr, Sivil Toplum Kurulular

4. Kadn erkek eitliine aykr politikalar, Babakanlk ve Dier lgili yasal dzenlemeler ve uygulamalar Tm Kamu Kurum ve kaldrlmal, toplumda kadn ve erkek Kurulular eitlii salanncaya kadar, kadnlara pozitif ayrmclk yaplmas bir devlet politikas olarak kabul edilmelidir. 5. Yasa koyucularn, kadnlar dorudan Babakanlk ve Dier lgili ilgilendiren kanunlarn yapm srecinde, Tm Kamu Kurum ve ilgili kamu kurum ve kurulularnn yan Kurulular sra, sivil toplum kurulularnn ve niversitelerin kadn aratrma ve uygulama merkezlerinin de gr ve nerilerini alnmaldr. 6. Devlet kadnlara ynelik her trl iddet Kadnn Stats Genel eyleminin nlenmesini bir devlet politikas Mdrl olarak kabul etmelidir. Bu alana ynelik bir bte oluturularak, toplumsal cinsiyet rolleri asndan btelerin etki ve sonular grnr klnarak, toplumsal cinsiyete dayal bte analizleri yaplmaldr. 7. Kadnn Stats Genel Mdrl Kadnn Stats koordinatrlnde bir "Kadna Ynelik Genel Mdrl iddet zleme Komitesi" kurulmaldr. 8. Toplumsal cinsiyete duyarl politikalarn Kadnn Stats Genel devletin btn ana plan ve programlarnn Mdrl iine entegre edilmesi, ilgili kurum ve kurulular arasnda ibirliinin salanmas, programlarn ve sonularn izlenme ve deerlendirilmesi iin gerekli mekanizmalarn oluturulmas ve var olan mekanizmalarn iler hale getirilmesi salanmaldr.

Kadnn Stats Genel Mdrl, Devlet Planlama Tekilat, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Yerel Ynetimler, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

Kadnn Stats Genel 9. Kadna ynelik iddete kar alnacak nlemler bir ulusal plan erevesinde yasal, Mdrl, Devlet Planlama kurumsal, eitsel ve kltrel alanlara Tekilat ynelik, kapsaml olarak belirlenmelidir. Bu plan hazrlanrken toplumsal cinsiyet bak asna sahip bir plan olmas salanmaldr. 10. lke genelinde tm kamu kurum ve Kadnn Stats Genel kurulular, niversiteler ve zel sektr Mdrl alanlarna ynelik "toplumsal cinsiyet eitlii" eitimi verilmesinin zorunlu hale getirilmesi salanmaldr. 11. Kadndan Sorumlu Devlet Bakanl Kadnn Stats Genel koordinasyonunda btn kamu kurum ve Mdrl kurulular, niversiteleri, sivil toplum kurulularn, zel sektr ve yerel ynetimleri de kapsayacak "20062 010 Kadna Ynelik iddetin nlenmesi Eylem Plan" hazrlanmal ve uygulamalar takip edilmelidir. 12. Kadna ynelik iddetin nlenmesinde Kadnn Stats Genel almalar yapmakta olan tm kamu kurum Mdrl ve kurulular, sivil toplum kurulular, niversitelerin kadn almas yapan aratrma merkezleri ve yerel ynetimler arasnda koordinasyonun salanarak, ortak bir "hizmet a modeli" oluturulmaldr. 13. SHEK bnyesinde hizmet veren "183 Sosyal Hizmetler ve ocuk Aile, ocuk, Kadn ve Sosyal Hizmet ve Esirgeme Kurumu Genel zrl ar Merkezinin almasndaki Mdrl sorunlarn giderilmesi, daha ilevsel klnmas ve bunun iin gerekli tedbirlerin alnmas salanmaldr. 14. lke genelinde 24 saat hizmet verecek Sosyal Hizmetler ve ocuk cretsiz "ALO DDET HATTI Esirgeme Kurumu Genel oluturulmaldr. Bu hat da iddet konusunda Mdrl eitim alm personelin grev yapmas salanmaldr. Sosyal Hizmetler ve ocuk 15.4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanun'un uygulanmas aamasnda daha Esirgeme Kurumu Genel etkili bir sonuca ulamak iin iddet Mdrl uygulayan bireylerin rehabilitasyona tabi tutulmalar konusunda gerekli btn yasal ve kurumsal alt yap oluturulmaldr. 16. Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Sosyal Hizmetler ve ocuk Kurumu (SHEK) iin bteden ayrlan pay Esirgeme Kurumu, Devlet artrlmal, kadn snma evleri/kadn Planlama Tekilat, Yerel Ynetimler konukevleri nitelik ve nicelik asndan Avrupa Birlii standartlarna uygun hale getirilmeli ve hizmet sunacak personelin kadn bak asna sahip olmas salanmal, anlan merkezlerin gizlilik ilkesine uygun olarak hizmet vermeleri konusunda gerekli zen gsterilmelidir.

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, Yerel Ynetimler, niversitelerin Kadn Sorunlar Aratrma Merkezleri, zel Sektr lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, Yerel Ynetimler, niversitelerin Kadn Sorunlar Aratrma Merkezleri, Sivil Toplum Kurulular, zel Sektr

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, Yerel Ynetimler, niversitelerin Kadn Sorunlar Aratrma Merkezleri, Sivil Toplum Kurulular ileri Bakanl, Adalet Bakanl, Salk Bakanl, niversite ve zel Sektre Ait Salk Kurulular, Barolar ileri Bakanl, Adalet Bakanl, Salk Bakanl, Kadnn Stats Genel Mdrl, niversite ve zel Sektre Ait Salk Kurulular, Barolar Adalet Bakanl, Salk Bakanl

niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

17. Kadn snma/konuk evlerinin kuruluu Sosyal Hizmetler ve ocuk Yerel Ynetimler, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular ve iletilmesi ile ilgili mevzuatn gzden Esirgeme Kurumu Genel Mdrl geirilerek Avrupa Birlii standartlar dorultusunda yeniden hazrlanmas ve yerel ynetimlere kadn snma/konuk evi ama konusunda zorunluluk getirilmesi salanmaldr. Alan kadn snma/konuk evlerinin mevzuatta belirtilen standartlara uygunluu dzenli olarak denetlenmelidir. 18. Hak arama srecindeki yasal prosedr Adalet Bakanl, Salk lgili Tm Kamu Kurum ve madurlar lehine basitletirilmeli, salkla Bakanl, Kurulular ilgili kaytlar bata olmak zere gerekli belge ve kaytlarn cretsiz hazrlanmas salanmaldr. Bu srecin her aamas kadnn zel hayatna saygl, kadm koruyucu olmaldr. 19. iddet maduru kadna emniyet ileri Bakanl Barolar, lgili Sivil Toplum birimlerinde uygulanacak prosedr ve Kurulular atlacak admlarla ilgili olarak genel bror hazrlanmaldr. Valilikler, Sosyal Hizmetler Sivil Toplum Kurulular 20. Sivil toplum kurulular tarafndan kurulmu ve kurulacak olan bamsz kadn ve ocuk Esirgeme Kurumu snma evi ve kadn danma merkezlerini Genel Mdrl, Yerel ama ve iletme giriimleri yerel ynetimler Ynetimler ve l zel idareleri tarafndan mali destek de dahil olmak zere ok ynl desteklenmelidir. 21. iddet grd iin kadn Yerel Ynetimler, Toplu Sosyal Hizmetler ve ocuk snma/konuk evine yerletirilen kadnlarn Konut daresi Esirgeme Kurumu Genel buradan ktktan sonra kendi ayaklar Mdrl, Sivil Toplum zerinde durmay baarmalarn salamak ve Kurulular desteklemek iin kadnlara devletin sahip olduu kaynaklardan geici konut tahsisi yaplmaldr. 22. Kadna ynelik iddet konusunda ulusal Trkiye statistik Kurumu lgili Tm Kamu Kurum ve bir veri taban bulunmamaktadr. Mevcut Kurulular, niversiteler, zel veriler de salkl ve yeterli deildir. Bu Sektr, Sivil Toplum Kurulular nedenle bu konularla ilgili Bakanlklarn salkl veri oluturabilmeleri iin toplanacak verilere ynelik standart soru formlar hazrlanmal ve sonular tek elde (Trkiye statistik Kurumu) toplanarak ulusal veri taban oluturulmaldr. Yerel Ynetimler, niversiteler, 23. Kadna ynelik iddetin neden ve Kadnn Stats Genel sonular ile toplumsal maliyetinin Mdrl, Devlet Planlama Sivil Toplum Kurulular aratrlmas ve iddetin nlenmesine ilikin Tekilat, Sosyal Hizmetler ve projelerin retilmesi ve gerekletirilmesi ocuk Esirgeme Kurumu ynnde ilgili kurululara destek Genel Mdrl, Aile ve verilmelidir. Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl 24. lke iinde politika, program niversiteler Kadnn Stats Genel gelitirmeyi tevik edecek bilgilerin daha Mdrl, Devlet Planlama hzl retebilmesi iin niversitelerin Kadn Tekilat, Sosyal Hizmetler ve Sorunlarn Aratrma ve Uygulama ocuk Esirgeme Kurumu Genel Merkezleri tevik edilerek aratrma Mdrl, Aile ve Sosyal yapmalar ve yaynlamalar salanmaldr. Aratrmalar Genel Mdrl, Yerel Ynetimler, Sivil Toplum Kurulular

ETM 1. Kadna ynelik iddet konusunda zararl Kltr ve Turizm Bakanl, gelenek ve greneklerin tespit edilerek buna Milli Eitim bakanl," Salk Bakanl, Kadnn ynelik tutum ve davran biimlerini deitirmelerini salayc eitim programlan Stats Genel Mdrl, hazrlanmaldr. Kadna ynelik aile ii Aile ve Sosyal Aratrmalar iddetin nlenmesine ynelik olarak bata Genel Mdrl erkekler olmak zere ailenin tm bireylerinin eitilmesi ve zellikle fkenin kontrol ve kiiler arasnda salkl iletiim becerileri konusunda yaygn eitim programlarnn hazrlanmasnda devletin gerekli almalar yapmas gerekmektedir. 2. zellikle ekonomik ynden geri, Milli Eitim Bakanl geleneksel deerlerin hakim olduu krsal blgelerde kz ocuklarnn eitime katlmalarn salamaya ynelik olarak kz yatl ilkretim ve ortaretim blge okullarnn almas ve yaygnlatrlmas gerekmektedir. Milli Savunma Bakanl, 3. Askerlik eitiminde, camilerde, Sosyal Hizm etler ve ocuk kahvehanelerde, ok sayda erkek alan istihdam eden kurulularda kadna ynelik Esirgeme Kurumu Genel iddet konusunda erkeklere ynelik zihniyet Mdrl, Diyanet leri dnmn salayacak eitim programlar Bakanl, Valilikler. dzenlenmelidir. 4. iddete urayan kadnlarn Kadnn Stats Genel bavurabilecekleri, rehberlik ve danmanlk Mdrl, Valilikler, hizmeti alabilecekleri merkezlerin tantm Diyanet leri Bakanl, Yerel Ynetimler ile kadnlara ynelik bilin ykseltme ve eitim almalar konusunda ulusal bir bilgilendirme kampanyas yrtlmelidir. 6. Salk grevlileri, yarg mensuplar, niversiteleraras Eitim kolluk kuvvetleri, retmenler, sosyal Komisyonu, niversitelerin hizmet uzmanlar, psikologlar, ocuk Eitim Mfredat geliimi uzmanlar, ve dier meslek Komisyonlar gruplarnn lisans ve hizmet ii eitim programlarnda kadna ynelik iddet konusu yer almaldr. SALIK 1. Salk hizmeti sunan kurumlarda alan Salk Bakanl, salk personelinin kadna ynelik iddeti niversiteleraras Eitim tanmas, tespit etmesi, gerekli mdahaleleri Komisyonu, niversitelerin yapabilmesi ve iddete urayan kadnlar Eitim Mfredat uygun kurululara ynlendirmeleri iin Komisyonlar, niversite ve gerekli alt yapnn oluturulmas ve salk zel Sektre Ait Salk alanlarnn mezuniyet ncesi ve sonras Kurulular eitim programlarnda kadna ynelik iddet konusuna yer verilmelidir. 2. Tm salk kurulularnda iddet maduru Salk Bakanl, niversite kadnlara ynelik zel birimlerin ve zel Sektre Ait Salk oluturulmas zorunlu hale getirilmelidir. Bu Kurulular birimlerde hekim ve hemire gibi salk alanlarnn yan sra kadna ynelik iddet konusuna duyarl sosyal hizmet uzman ve psikologlarn almas salanmaldr. Bu birimde alanlarn kadna ynelik iddeti tanma, ve iddet gren kadna ynelik hizmet veren mekanizmalar harekete geirebilmek iin gerekli bildirimi yapmalar salanmaldr.

niversiteler, Sivil Toplum Kurulular

Sivil Toplum Kurulular, zel Sektr

Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Sivil Toplum Kurulular Sivil Toplum Kurulular, Grsel itsel Medya Kurulular (Ulusal, Blgesel ve Yerel)

Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular

lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular

3. Aile planlamas hizmetleri bata olmak zere btn reme sal hizmetlerinin zellikle birinci basamak salk kurulularnda kadnlar iin cretsiz, ulalabilir ve kaliteli bir ekilde verilmesi salanmaldr. HUKUK 1."ereve Eitlik Yasas"nn ivedilikle karlmas gerekmektedir.

Salk Bakanl

Adalet Bakanl

Adalet Bakanl 2. Anayasamzn "Kanun nnde eitlik" balkl 10. maddesine gre? "Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. (Ek fkra:7/5/20045 170/l.md? Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir.Devlet, bu eitliin yaama geirilmesini salamakla ykmldr.. hkmnn gerei olarak devlet bu amir hkm hayata geirecek bata yasal dzenlemeler olmak zere gerekli her trl tedbiri almaldr. 3. Yrrlkteki mevzuatmzdaki kadn Adalet Bakanl erkek eitliini zedeleyen dzenlemelerin ayklanmas ynnde gerekli almalarn yaplmas gerekmektedir. Adalet Bakanl 4. 4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanun'un 1. maddesinde geen "kusurlu e" ibaresinin "iddet uygulayan birey" eklinde dzeltilmesi? hakimin anlan yasa kapsamnda hkmedebilecei tedbirlere ilikin olarak yasann 1. maddesinin (f) bendinde geen "ortak konut" ibaresinin yanna "veya iddete maruz kalan bireyin iyerine gelmemesi" ibaresinin de eklenmesinin, ayrca 4320 sayl Kanunun korunma kapsamna mahkemece ayrlk karar verilen veya yasal olarak ayr yaama hakk olan elerden birinin veya ocuklarnn da dahil edilmesinin ve mahkemenin vermi olduu tedbir hkmnn infazna ilikin icra ilemlerinin de hartan muaf tutulmas ynnde yasal dzenleme yaplmasnn uygun olaca dnlmektedir. 5. Mevcut yasalarmzda halen kadn Adalet Bakanl bedenini kontrol altnda tutmay amalayan, kadnn insan haklarnn ihlaline neden olan hukuki dzenlemeler ivedilikle yaplmaldr.

Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, niversiteler ve ilgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular ile Sivil Toplum Kurulular lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular

Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, niversiteler ve lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular ile Sivil Toplum Kurulular Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, niversiteler ve lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular ile Sivil Toplum Kurulular

Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, niversiteler ve lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular ile Sivil Toplum Kurulular

6. Siyasi Partiler Yasasnda kadnlarn Adalet Bakanl siyasete katlmn destekleyen dzenlemeler yaplmaldr.

Kadnn Stats Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl, Siyasi Partiler, niversiteler ve lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular ile Sivil Toplum Kurulular

7. "Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Sosyal Hizmetler ve ocuk Kurumu Genel Mdrl Ayni ve Nakdi Esirgeme Kurumu Genel Yardm Ynetmeliinde "sivil toplum Mdrl kurulular tarafndan alm olan snma evlerinde kalan kadnlara kaldklar sre iinde ayni ve maddi yardm konusunda gerekli dzenlemeler yaplmaldr. C. TRE/NAMUS CNAYETLER KONUSUNDAK ZM NERLERNN YAAMA GERLMESNDE KOORDNEL ALIMASI GEREKEN KURUMLAR BRL YAPILACAK NERLER SORUMLU KURUM KURUM/ KURULU KORUYUCU VE NLEYC TEDBRLER 1. Sistematik bir zihniyet dnm iin Kadnn Stats Genel Milli Eitim Bakanl, ders kitaplarnda, gnlk konumalarda, Kltr 1 ve Turizm Bakanl, Mdrl, Aile ve Sosyal grsel ve yazl basnda, sinema filmlerinde Trk Dil . Kurumu, Radyo ve Aratrmalar Genel Mdrl, hatta akademik almalarda, vaaz ve Televizyon st Kurulu, niversiteler ve lgili Tm Kamu hutbelerde kullanlan geleneksel cinsiyet rol Yksek renim Kurulu, Kurum ve Kurulular ile Sivil ve kalplarn erkek egemen zihniyetin Diyanet leri Bakanl Toplum Kurulular, Grsel itsel hakim olduu toplumsal yapnn yaratt Medya Kurulular (Ulusal, olumsuzluklar vurgulayan bir sylem Blgesel ve Yerel) gelitirilmelidir. Diyanet leri Bakanl Kadnn Stats Genel 2. Diyanet leri Bakanl, tre/namus Mdrl, Aile ve Sosyal cinayetlerinin nlenmesi konusunda? Aratrmalar Genel Mdrl, toplumu bilinlendirmek zere hutbe ve Sosyal Hizmetler ve ocuk vaazlar vermeli, yazl ve grsel yaynlar Esirgeme Kurumu Genel yapmal ve eitli etkinlikler dzenlemelidir. Mdrl Bu etkinliklerinde Diyanet leri Bakanl geleneksel cinsiyet rol ve kalplarn, ataerkil yapnn yaratt olumsuzluklar vurgulayan ahlaki syleme sahip bir dil kullanmaldr. Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel 3. Tre/namus cinayetleri konusunda Devlet, Kadnn Stats Genel Mdrl, niversiteler ve lgili sivil toplum kurulular ve yerel ynetimler Mdrl Tm Kamu Kurum ve Kurulular ortak kampanyalar dzenlemelidir. Bu ile Sivil Toplum Kurulular, kampanyalarda kadnlarn yan sra Grsel itsel Medya Kurulular erkeklerin de iddete kar bilin ykseltici (Ulusal, Blgesel ve Yerel) eitim almalar salanmaldr. Erkek ve kadnlarn alternatif davran biimleri gelitirmelerine destek veren programlar oluturulmal, kendini ifade yollarn bulmak ve iletiim kurma olanaklarn artrmak iin sorun zme tekniklerini anlatan programlar gelitirilmelidir. 4. Tre/namus cinayetlerinin nlenmesine Kadnn Stats Genel niversiteler ve lgili Tm Kamu ynelik bilgilendirici spot filmlerin Mdrl, Aile ve Sosyal Kurum ve Kurulular ile Sivil retilerek, grsel medyada sk aralklarla Aratrmalar Genel Toplum Kurulular, Televizyon gsterilmesi salanmaldr. Mdrl Kurulular (Ulusal, Blgesel ve Yerel) KURUMSAL HZMETLER 1. Tre ve namus konusunda toplumda lgili Tm Kamu Kurum ve niversiteler, Sivil Toplum Kurulular Kurulular, Grseli itsel Medya yerleik n kabullerin veya geleneksel Kurulular (Ulusal, Blgesel ve anlayn tersine evrilmesi salanmaldr. Yerel)

2. Devletin yasalardan ve uluslararas szlemelerden doan ykmllkler dorultusunda gerekli dzenlemeleri yapmas, yasalardaki anlay deiikliinin uygulamaya yanstlabilmesi iin gerekli mesleki eitim almalarnn yaplmas ve yasalarn sfr toleransla uygulanmas salanmaldr. 3. lke apnda ilgili tm sivil ve resmi kurulular kapsayacak "2006 2010 Tre/ Namus Cinayetlerinin nlenmesine Ynelik Eylem Plan" hazrlanmal ve uygulamalar takip edilmelidir. 4. lke genelinde 24 saat hizmet verecek cretsiz "ALO DDET HATTI oluturulmaldr. Bu hatlarda iddet konusunda eitim alm personelin grev yapmas salanmaldr. 5. Tre/namus cinayetlerinin nlenmesine ynelik olarak yerel dzeyde Valilik, Emniyet, Jandarma, Belediye, Mftlk, niversite, sivil toplum kurulularnn temsilcilerinin katlmyla komiteler oluturulmaldr. 6. Tre/namus cinayetleri konusunda ulusal dzeyde veriler bulunmamaktadr. Mevcut veriler de salkl ve yeterli deildir. Bu nedenle bu konularla ilgili Bakanlklarn salkl veri oluturabilmeleri iin toplanacak verilere ynelik standart soru formlar hazrlanarak sonular tek elde (Trkiye statistik Kurumu) toplanmal ve kadna ynelik iddet konusunda oluturulacak veriler ulusal veri tabanna entegre edilmelidir. 7. Tre/namus cinayetlerinin nedenlerine, sonularna, maliyetine ve nleme yntemlerine ilikin projelerin retilmesi ve gerekletirilmesi ynnde ilgili kurululara destek verilmelidir.

Adalet Bakanl, Kadnn lgili Tm Kamu Kurum ve Stats Genel Mdrl, Kurulular, Sivil Toplum Aile ve Sosyal Aratrmalar Kurulular, Grsel itsel Medya Genel Mdrl, Sosyal Kurulular (Ulusal, Blgesel ve Hizmetler ve ocuk Esirgeme Yerel) Kurumu Genel Mdrl,niversiteler Kadnn Stats Genel Mdrl lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, Yerel Ynetimler, niversitelerin Kadn Sorunlar Aratrma Merkezleri, Sivil Toplum Kurulular ileri Bakanl, Adalet Bakanl, Salk Bakanl, niversite ve zel Sektre Ait Salk Kurulular, Barolar l Emniyet Mdrl, l Jandarma Komutanl, Belediyeler, Mftlk, niversiteler, Sivil Toplum Kurulular lgili Tm Kamu Kurum ve Kurulular, Yerel Ynetimler, niversitelerin Kadn Sorunlar Aratrma Merkezleri, Sivil Toplum Kurulular

Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl Valilikler

Trkiye statistik Kurumu

Devlet Planlama Yerel Ynetimler, niversiteler, Tekilat,Kadnn Stats Sivil Toplum Kurulular Genel Mdrl, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Genel Mdrl, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl 8. Kadn ve erkek arasndaki eitsizliklerin niversiteler Devlet Planlama Tekilat, Sosyal giderilebilmesi iin kadnn her alanda Hizmetler ve ocuk Esirgeme glendirilmesi gerekmektedir. Bu amala Kurumu Genel Mdrl, niversitelerin Kadn Sorunlar Aratrma ve Kadnn Stats Genel Uygulama Merkezlerinin tevik edilerek, Mdrl, Aile ve Sosyal aratrma yapmalar ve yaynlamalar Aratrmalar Genel Mdrl salanmaldr. ETM Bayndrlk ve skan Bakanl, 1. zellikle ekonomik ynden geri, Milli Eitim Bakanl Valilikler, Yerel Ynetimler, zel geleneksel deerlerin hakim olduu krsal Sektr Kurulular, Sivil Toplum blgelerde kz ocuklarnn eitime Kurulular katlmalarn salamaya ynelik olarak yatl kz blge okullarnn (ilkretim ve ortaretim) almas ve yaygnlatrlmas gerekmektedir.

D. MEDYA VE DDET KONUSUNDAK ZM NERLERNN YAAMA GERLMESNDE KOORDNEL ALIMASI GEREKEN KURUMLAR BRL YAPILACAK NERLER SORUMLU KURUM KURUM/ KURULU 1. lkemizde mevcut medya hukukunun TBMM, lgili Devlet lgili Kurum ve Kurulular, ncelikle 3986 Sayl Radyo ve Bakanl RTK Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlarna likin Kanunun ile bu Kanuna uygun olarak karlan Ynetmeliklerin teknolojik gelimelere uygun olarak gncelletirilmesi "cinsiyet ayrmcl", "ocuk istismar" ve "iddet" ierikli yaynlara uygulanan meyyidelerin caydrclktan uzak kald gz nnde bulundurularak yaptrm gcnn arttrlmasna ve gncelliklerini yitirmeden uygulanabilmelerine ynelik dzenlemelerin yaplmas, uygulanabilir bir mevzuatn yaratlmas, Yazl ve Grseli itsel Avrupa Birlii Genel Sekreterlii 2. Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine ilikin (24 Temmuz 2003 Medya Kurulular,(Kamu lgili Kurum ve Kurulular tarih ve 25178 Mkerrer sayl Resmi zel Ulusal Blgesel ve Gazete) Trkiye Ulusal Programnda Kltr Yerel), Yazl Basn, Bilgi ve Grsel itsel Politikann ncelikler Hizmetleri ve Haber Ajanslar blmnde de yer alan? kklerin ve insan onurunun korunmasnda gl ve etkili bir seviyenin elde edilmesine ynelik ulusal ereveleri gelitirerek Avrupa grseli itsel ve bilgi hizmetleri endstrisinin rekabet edebilirliinin gelitirilmesi hakkndaki 24 Eyll 1998 tarihli Konsey Tavsiye Karar (31998H0560) Yeni medya hizmetlerinin geliimi erevesinde zde netimin rol hakkndaki 27 Eyll 1999 tarihli Konsey Sonu Karar (31999Y 1006(02) ilikin olarak yayn kurulularnn kendi z denetim birimlerini kurarak bir an nce kamusal yayncln gerei kendi sorumlu yaynclk ilkelerini yerletirmeleri, 3. Yayn planlamasnda, yayn genel ak Yazl ve Grseli itsel lgili Kurum ve Kurulular iinde,yayn ieriinde, ocuk istismar ile Medya Kurulular,(Kamu cinsiyet ayrm, iddet, pornografi, kadn zel Ulusal Blgesel ve kltc, incitici ve nyargl yaynlarn Yerel), Yazl Basn, Bilgi yaplmamas iin yayn kanallarnn kendi Hizmetleri ve Haber Ajanslar "ETK deerlerini yerletirmeleri ve yayn kimliini ne karmalarnn salanmas, 4. zellikle radyonun yaygn gc ve tm Yazl ve Grseli itsel lgili Kurum ve Kurulular ailenin birlikte olduu, televizyon izledii Medya Kurulular,(Kamu saatlerde ve yaynn genel aknda "ocuk zel Ulusal Blgesel ve programlar" zellikle "REKLAM Yerel), Bilgi Hizmetleri ve KUAKLARInda ocuk istismarnn Haber Ajanslar nlenmesi, Kadnn Stats Genel 5. Tm yayn kanallarnda, yayn ierii ve Yazl ve Grseli itsel Medya Kurulular,(Kamu Mdrl, Aile ve Sosyal planlamasnda? evde ve alan kadna zel Ulusal Blgesel ve Aratrmalar Genel Mdrl, ynelik hedef kitlesi belirlenen, kadnn Yerel), Bilgi Hizmetleri ve niversiteler Kadn Aratrma ve toplumsal dnmn salayacak, Uygulama Merkezleri, lgili Sivil bilgilendirici programlarn ne karlarak Haber Ajanslar Toplum Kurulular, ok sayda izleyiciye, kadna ulamas iin izlenebilirlii yksek zaman diliminin belirlenmesi, uygulanmas,

6. Mevcut Yasa kapsamnda, televizyonlarda RTK, Grsel Medya lgili Kamu Kurum ve Kurulular Radyo ve Televizyon st Kurulu tarafndan Kurulular, (Kamu zel yayndan kaldrlan programlar yerine Ulusal Blgesel ve Yerel), iddete kar duyarll artrc, kaliteli ve Bilgi Hizmetleri olumlu mesajlar veren eitici ikame programlarn oluturulmas konusunda almalar yaplmas, 7. Bata program yapm ve yneticileri Yazl ve Grsel Medya Kadnn Stats Genel Mdrl olmak zere televizyon programlarnn Kurulular?( Kamu ve zel retiminin her aamasnda yer alan medya Ulusal, Blgesel ve Yerel) alanlarnn "iddete" ilikin )Yayn Kurulular, duyarllklarn arttrc "Toplumsal Cinsiyet Eitlii" eitimi almalarnn salanmas, lgili Kamu Kurum ve Kurulular 8. zleyiciye medya karsnda "farkndalk" RTK, Yazl ve Grsel iitsel Medya Sivil Toplum rgtleri kazandrlmas ve bilinli izleyiciler (ncelikle ebeveynler) oluturulmas Kurulular,(Kamu zel konusunda almalar yaplmas ve Ulusal Blgesel ve Yerel), izleyiciye medya okuryazarlnn Bilgi Hizmetleri ve Haber kazandrlmas iin eitim programlarnn Ajanslar dzenlenmesi, 9.lkemizde medyada karar Yazl ve Grseli itsel mekanizmalarnda cinsiyetiliin ortadan Medya Kurulular, (Kamu ve kaldrlmas ve eitliin salanmas, zel Ulusal, Blgesel, Yerel Yayn Kurulular), Haber Ajanslar Basn Meslek rgtleri 10. Medyann kadn ve ocua ynelik RTK, niversiteler, Sivil Toplum "iddetin" pekitirilmesi ve ortadan Grseli itsel Medya Kurulular, Kadnn Stats kaldrlmasna ilikin etkisini aratran ve Kurulular, (Kamu ve zel Genel Mdrl, Aile ve Sosyal gnmzde byk eksiklik olan Ulusal, Blgesel, Yerel Yayn Aratrmalar Genel Mdrl, aratrmalarn yaplmas Kurulular) TK, TRT, Basn Meslek rgtleri, Sivil lgili kurulular 11. Sivil Toplum Kurulularnn "Medya zleme Gruplar" oluturmas ve medyann Toplum rgtleri gn gnne izlenmesi oto kontroln salanmas,

EK 2 DDETLE MCADELE ALANINDA NEML ADRESLER (Bamsz Kadn Kurulular, Barolar, Belediyeler, SHEK, Travma Merkezleri, niversiteler) BAIMSIZ KADIN KURULULARI ADANA Akdam - Adana Kadn Danma Merkezi ve Snmaevi Adres: evreyolu Mimar Sinan Kltr Kompleksi Alt. Pink kars Tel: 0 322 453 42 15 Adana Amargi Kadn Kooperatifi Tel: 0 322 363 36 16 Kriei Kadn Dernei Adres: Kk Dikili beldesi, Seyhan ADIYAMAN Adyaman KAMER Adres: Atatrk Cad. Havuzba Apt. 2/1 Belediye Kars Tel: 0 416 213 42 21 adiyamankamer@gmail.com ARI Ar KAMER Adres: Cumhuriyet Cad. Yavuz Mah. Bulu Merkezi. 5/10 Tel: 0 472 215 10 15 arkamer@gmail.com ANKARA Kadn Dayanma Vakf Adres: Mithatpaa Cad. No:10/11, Shhiye Tel: 0 312 430 40 05 0 312 432 07 82 kadindv@yahoo.com.tr
1

Bu listeyi hazrlarken Uan Sprge'nin Trkiyede Kadn rgtleri Rehberi 2004 kitabndan, Mor at ve

Kadn Dayanma Vakfnn listelerinden ve aratrma srasnda grtmz kurumlardan faydalandk. Liste, dorudan danma merkezi olarak alan kadn rgtlerinin yan sra iddetle mcadele konusunda baka tr almalar yapan (kampanya, yayn, festival, vs.) kadn rgtlerini de kapsamaktadr.

Krk rk - Kadna Ynelik iddetle Mcadele Kooperatifi Adres: Gazi Mustafa Kemal Bulvar, Saray Apt. 14/4 Kzlay Tel: 0 312 229 22 91 kirkoruk@yahoo.com Uan Sprge Adres: Bykeli Soka, 20/4 Kavakldere Tel: 0 312 427 00 20 ucan.supurge@ucansupurge.org www.ucansupurge.org ANTALYA Yerel Gndem 21 Antalya Kadn Meclisi Adres: Konyaalt Cad. Atatrk Park ii, No: 55 Tel: 0 242 243 69 92 info@antalyakentkonseyi.org.tr Antalya Kadn Danma ve Dayanma Merkezi Adres: arampol Cad. 106 Sokak Sezer Apt. No:2 Daire:4 Akbank st Tel: 0 242 248 07 66 antalyakadinmerkezi@antnet.net.tr hicrankarabudak@hotmail.com ANTAKYA Antakya Amargi Adres: Kla Saray Mah. Saray Cad. Namk Kemal Sk. No: 13 Kaar han Kat: 3 Tel: 0 326 213 38 72 hatimtulay@yahoo.com BATMAN Batman KAMER Adres: Aydn Aslan cad. Pnarba Mah. No: 61 Tel: 0 488 213 96 77 Faks: 0(488) 214 73 49 batmankamer@gmail.com

BNGL Bingl KAMER Adres: Saray Mah. gren Otomotiv yan Temel yap kars/Dzaa 0 426 214 50 01 kamerbingl@gmail.com BTLS Bitlis KAMER Adres: Zeydan Mah. Apsal Aa Sok. No: 1/4 Tel: 0 434 226 15 20 bitliskamer@gmail.com BURSA Bursa Gnyz Kadn Dayanma Kooperatifi Adres: nebey Cad. zdiken Apt. 25/4 Osmangazi Tel: 0 224 224 94 13 Faks: 0 224 224 95 49 ayla16ayla@hotmail.com ANAKKALE Kadn El Emeini Deerlendirme ve Kadn Danma Merkezi (ELDER) Adres: Cevatpaa Mah. Celal Atik Sk. Kent Apt. K.1 D.2 Tel: 0 286 217 06 03 elder17@mynet.com DYARBAKIR Selis Kadn Danmanlk Merkezi Adres: Kurt smail Paa 7. Sokak. Orkide Apt. 3/15, Ofis Tel: 0 412 224 77 28/ 224 67 99 seliskadin@mynet.com Diyarbakr KAMER Adres: Ali Emir 3. Sk. Es-Sal Apt. 1/3, Yeniehir Tel: 0 412 224 32 45 kamerder@gmail.com

ELAZI Elaz KAMER Adres: zzet Paa Camii Arkas, Polatlar-2 Merkezi Kat:4/4 Tel: 0 424 218 93 59 elazgkamer@gmail.com ERZNCAN Erzincan KAMER Adres: nn Mah. Recep Yazcolu Cad. iek Apt. 1/3 Tel: 0 446 223 46 96 erzincankamer@gmail.com ERZURUM Erzurum KAMER Adres: Demir Evler Gez Mah. 50.yl Cad. Dursunoullar Apt. 2/4 Tel: 0 442 234 50 55 erzurumkamer@gmail.com GAZANTEP Gaziantep KAMER Adres: Kavaklk Mah. A. Apaydn Cad. Park Apt. 2/5 Tel: 0 342 336 83 30 antepkamer@gmail.com HAKKAR Hakkari KAMER Adres: Kayacan Cad. zel dare Kars , Cindiolu Apt.1/1 Tel: 0 438 211 00 07 hakkarikamer@gmail.com IDIR Idr KAMER Adres: Topular Mah. Yumo Sok. pek Apt. Kat:1 Tel: 0 476 227 19 94 igdirkamer@gmail.com

STANBUL Mor at Kadn Sna Vakf Adres: Katip Mustafa elebi Mah. Anadolu Sok. NO:23/ Daire:7-8 Beyolu Tel: 0 212 292 52 31- 292 52 32 morcati@ttnet.net.tr ahmaran Kadn ve Aratrma Da(ya)nma Dernei Adres: Kaydayolu Cad. Oker Apt. No :26/8, erenky/ Kadky Tel : 0 216 573 74 33 bilgi.sahmaran@gmail.com www.sahmaran.org KADAV - Kadnlarla Dayanma Vakf Adres: Gazeteci Erol Dernek Sokak Hanif Han No: 11 D: 5 Beyolu Tel: 0 212 251 58 50 - 0 212 251 58 51 kadindayanisma@hotmail.com www.kadav.org Amargi Kadn Akademisi Adres: ehit Muhtar Mahallesi Kk Bayram Sokak No: 2 Kat: 4 Beyolu Tel: 0 212 251 01 54 www.amargi.org.tr Kadnn nsan Haklar Yeni zmler Vakf Adres: nn Caddesi, 37/6 Saadet Apt., Gmsuyu Tel: 0 212 251 00 29 wwhrist@superonline.com www.kadinininsanhaklari.org Filmmor Kadn Kooperatifi Adres: stiklal Caddesi, Gazeteci Erol Dernek Sokak, Hanif Han No:11/5, Beyolu Tel: 0 212 292 39 29 www.filmmor.com Gzaltnda Cinsel Taciz ve Tecavze Kar Hukuki Yardm Brosu Adres: Kulolu Mah. Turnacba Sokak, Fikret Tuner han, no:55/57 K. 2 Beyolu Tel: 0 212 245 45 93 0 212 245 45 94 lemanyurtsever@hotmail.com

Gkkua Kadn Dernei Adres: ehit Muhtar Mah. Nane Sok. No: 17 Kat:5 Beyolu Tel: 0 212 244 83 00 gokkusagikadin@hotmail.com Kadn Yurtta A (KAYA) Tel: 0 532 315 41 93 kaya@kaya.org.tr ZMR Ege Kadn Dayanma Vakf (EKDAV) Adres: Halim Alanyal Han 3.Kat 316, Kemeralt Tel: 0 232 446 32 23 ekdav@mynet.com ekdav@hotmail.com Yerel Gndem 21 Aile i iddet alma Grubu Adres: 862 Sokak, No:4 /101, Konak Tel: 0 232 441 02 37-388 11 03 /124 zmir Bamsz Kadn nisiyatifi (Gnyz Kadn Dayanma Kooperatifi zmir ubesi) Adres: 853 Sokak Bilen han, No:27 Kat:5/511, Konak Tel: 0 232 441 85 22 nuray_kubilay@yahoo.com KARS Kars KAMER Adres: Yusufpaa Mah. Gazi Ahmet Muhtar Paa Cad. No: 74 Tel: 0 474 212 80 59 karskamer@gmail.com KLS Kilis KAMER At Mah. Saliholu Sok. No: 12 kiliskamer@gmail.com

KOCAEL (zmit) KADAV - Kadnlarla Dayanma Vakf Adres: Kseky Yeni Adm Kadn Eitim Kltr Sitesi, Kseky Merkez / zmit Tel: 0 262 373 58 43 yeniadimsitesi@gmail.com www.kadav.org MARDN Mardin KAMER Tel: 0 482 212 23 53 mardinkamer@superonline.com MALATYA Malatya KAMER Adres: smetiye Mah. Blkemin 2. Sok Yaar Kardeler Merkezi 4 /40 Tel: 0 422 324 05 67 malatyakamer@gmail.com MERSN Bamsz Kadn Dernei Kadn Dayanma Merkezi Adres: Mesudiye Mah. Cemal Paa Cad. No:110 Kat:2 D:3 Tel: 0 324 336 50 92 bkdmersin@yahoo.com MULA Mula Kadn Dayanma Platformu Adres: Karabalar Yolu stanbullular Sitesi No:16 Tel: 0 252 214 14 33 maysdem@yahoo.com MU Mu KAMER Adres: stasyon Cad. Mavi Merkezi Tel: 0 436 212 33 14 muskamer@gmail.com

NEVEHR Kapadokya Kadn Dayanma Dernei Adres: Atatrk Bulvar Merkez han No:5/77 Tel: 0 384 213 27 20 - 0 535 657 9938 kapadokyakadin@hotmail.com, hayros3@hotmail.com SRT Siirt KAMER Adres: Bahelievler Mah. Hami Efendi Cad. Erden Apt. 1/5 Tel: 0 484 216 34 94 siirtkamer@gmail.com IRNAK rnak KAMER Adres: Atatrk Mah. Atatrk Cad. Polis Karakolu Yan. 1/1 Tel: 0 486 216 50 70 sirnakkamer@gmail.com ANLIURFA Yaamevi Kadn Dayanma Dernei Adres: Bahelievler Mah. 8. Sokak, Yla Apt Kat.2, No:5 Tel: 0 414 315 17 25 yasamevi@yahoo.com, yasamevi@hotmail.com anlurfa KAMER Adres: Bahelievler Mah. 1. Sok. Tel: 0 414 313 95 56 urfakamer@gmail.com TUNCEL Tunceli KAMER Adres: Mooltay Mah. Kbrs Sok. Kur Apt. 2/4 Tel: 0 428 212 44 21 tuncelikamer@gmail.com

Anafatma Kadn Dernei Adres: tfaiye binas yan, No:1 Tel: 0 428 212 26 78 ana_der@mynet.com VAN Kadn Dernei (VAKAD) Adres: Sihke Cad.100. Yl Merkezi, B Blok 1 / 6 Tel: 0 432 214 90 15 bilgi@vakad.org Van Kadn Dernei Kadn Danma Merkezi Adres: Sihke Cad. 100. Yl Merkezi A Blok 2 /49 Tel: 0 432 214 45 87 vankadindernegi@hotmail.com www.vakad.org Van KAMER Adres: skele Mah. Karmen iekilik Yan. Evrim Apt. 2. kat No:33 vankamer@gmail.com

BAROLARIN KADIN HAKLARI KOMSYONLARI ADANA Adana Barosu Kadn Hukuku Komisyonu Tel: 0 322 351 21 21 / 0 322 359 49 88 adanabarosu@adanabarosu.org.tr ADIYAMAN Adyaman Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 416 216 13 51 - 216 16 54 info@adiyamanbarosu.org.tr ANKARA Ankara Barosu Kadn Hukuku Komisyonu Kadn Danma Merkezi Tel: 0 312 311 51 15 ankarabarosu@ankarabarosu.org AYDIN Aydn Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 256 225 01 92 BURSA Bursa Barosu Kadn Hukuku Komisyonu Tel: 0 224 272 11 94 Dahili: 118 baro@bursabarosu.org.tr ANAKKALE anakkale Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 286 212 46 66 DENZL Denizli Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 258 262 24 90

DYARBAKIR Diyarbakr Barosu Kadn Haklar Danma ve Uygulama Komisyonu Tel: 0 412 224 44 41 baro@diyarbakirbarosu.org.tr EDRNE Edirne Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 284 225 10 55

ELAZI Elaz Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 424 212 68 82 ERZNCAN Erzincan Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 446 214 10 42 info@erzincanbarosu.org.tr ESKEHR Eskiehir Barosu Kadn Hukuku Komisyonu Tel: 0 222 231 18 07 bilgi@eskisehirbarosu.org.tr GAZANTEP Gaziantep Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 342 232 52 90 - 230 38 60 gaziantepbarosu27@hotmail.com GRESUN Giresun Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 454 516 33 35 info@giresunborosu.gov.tr

HATAY Hatay Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 326 215 18 77 STANBUL stanbul Barosu Kadn Haklar Uygulama Merkezi - Avrupa yakas Tel: 0 212 292 77 39 / 293 00 45 stanbul Barosu Kadn Haklar Uygulama Merkezi - Anadolu yakas Tel: 0 216 414 68 53 / 414 68 43 ZMR zmir Barosu Kadn Komisyonu Tel: 0 232 463 00 14 info@izmirbarosu.org.tr zmir Barosu Aile i iddete Kar alma Grubu Tel: 0 232 465 34 25 KAHRAMANMARA Kahramanmara Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 344 212 33 91 Dahili 273 bilgi@kahramanmarasbarosu.org.tr KAYSER Kayseri Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 352 222 27 34 KIRKLAREL Krklareli Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 288 214 13 16 bilgi@kirklarelibarosu.org.tr

KOCAEL Kocaeli Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 262 324 56 56 kocaelibarosu@kocaelibarosu.org.tr KONYA Konya Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 332 351 13 31 konyabarosu@konyabarosu.org.tr MANSA Manisa Barosu Kadn Hukuku Komisyonu Tel: 0 236 231 89 35 0 236 234 41 55 MERSN Mersin Barosu Kadn Hukuku Komisyonu Tel: 0 324 231 31 27 / 0 324 231 19 65 ORDU Ordu Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 452 233 12 30 SAMSUN Samsun Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 362 432 14 45 / 431 15 61 / 431 39 70 ANLIURFA anlurfa Barosu Kadn Komisyonu Tel: 0 414 313 28 28 SVAS Sivas Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 346 221 51 78 baro@sivasbarosu.org.tr

TEKRDA Tekirda Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 282 261 12 83 info@tekirdagbarosu.org.tr TRABZON Trabzon Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 462 322 57 00 - 322 58 00 baro@trabzonbarosu.org ZONGULDAK TBAKKOM - Karabk Barosu Kadn Haklar Komisyonu Tel: 0 370 424 26 13

YEREL YNETMLERE BALI KADIN DANIMA MERKEZLER VE SIINMA EVLER AFYONKARAHSAR Afyonkarahisar Belediyesi Kadn Danma ve Dayanma Merkezi Tel: 0 272 214 42 55 Danma merkezi balatlyor. BATMAN Batman Belediyesi Selis Kadn Danmanlk Merkezi Adres: Belde Mah. 3245 Sok. evket Baak Cami bitiii Tel: 0 488 221 05 24 batselkadin@mynet.com BURSA Nilfer Yerel Gndem 21 Evi Adres: Bar Mah. F.S.M Bulvar. Lozan Sk. ncir Park ii, Nilfer Tel: 0 224 452 32 00 - 01 yerelgundem21@ niluferyg21.org.tr Nilfer Belediyesi Kadn Danma ve Dayanma Merkezi (NKADAM) Adres: Konak Mah. Konak Cad. Meydan Apt. D: 3 Nilfer Tel: 0 224 452 82 13/14 DYARBAKIR Balar Belediyesi Kardelen Kadnevi Adres: Mevlana Halit Mah. Hatboyu Cad. rde Gk Apt. No:1 Balar Tel: 0 412 236 39 11 kardelenkadinevi@mynet.com DKASUM - Diyarbakr Kadn Sorunlar Merkezi Adres: Gazi Cad. Ulucami yan, Eski Belediye Binas, Kat:2 No:2, Balklarba Tel: 0 412 228 56 84 EPDEM - Yeniehir Belediyesi Kadn Eitim- Psikolojik Danmanlk ve Rehabilitasyon Merkezi Adres: Vilayet arkas, Lise Cad. anl Apt. no:7 Tel: 0 412 223 51 20 epidem@mynet.com

STANBUL Kadky Belediyesi Kadn Konukevi Tel: 0 216 414 38 61-62 - Kadn Konukevi balatlyor. Kkekmece Belediyesi Kadn Konukevi Tel: 0 212 411 06 00-41 - Kadn Konukevi balatlyor. Beyaz Masa: 0 212 411 07 77 Beyolu Kaymakaml Kadn Konuk Evi (Mor at birlii ile) Tel: 0 212 292 52 31-32 - Kadn Konukevi balatlyor. ZMR Karyaka Belediyesi Kadn Dayanma Merkezi Gzel Sanatlar Park ii, Denizbostanl Tel: 0 232 330 58 18 Bornova Belediyesi Kadn Danma Merkezi Adres: 454. Sk. No:29, amdibi Tel: 0 232 461 47 94 Aliaa Belediyesi Kadn Sorunlar Danma Dayanma Merkezi Tel: 0 232 616 19 80 Dahili 191 iili Belediyesi Kadn Sorunlar Danma Dayanma Merkezi Adres: iili Mahallesi, 8156. Sokak, No: 23/A, Gzeltepe Tel: 0 232 329 07 34 Gaziemir Belediyesi Kadn Sorunlar Danma Merkezi Tel: 0 232 252 56 57 kadindanisma@gaziemir.bel.tr Konak Belediyesi Kadn Sorunlar Danma Merkezi Tel: 0 232 484 53 00 Dahili 164 Narldere Belediyesi Pakize Ate Kadn Merkezi Tel: 0 232 238 87 43 Dahili 1178

MERSN Tarsus Kadn Danma ve Dayanma Merkezi Belediye han Kat: 2 Tel: 0 324 614 72 22 Tarsus Belediyesi Kadn Snma Evi Tel: 0 324 613 36 88 Kadn Snma evi balatlyor

SOSYAL HZMETLER VE OCUK ESRGEME KURUMU (SHEK) KADIN KONUKEVLER, ALE DANIMA MERKEZLER ve TOPLUM MERKEZLER ADANA Adana Aile Danma Merkezi Valilik Binas, D Blok 1. Kat Tel: 0 322 458 84 24 SHEK-Adana Rotary Kulb Toplum Merkezi Huzurevleri Mah. Alpaslan Trke Bulvar zeri Tel: 0 322 239 76 50 Yreir Toplum Merkezi Cumhuriyet Mah. No:59 Yreir Tel: 0 322 324 97 95 ADIYAMAN 75.Yl Toplum Merkezi Cumhuriyet Cad. GAP Krler Dernei Binas Tel: 0 416 214 29 74 ARI Pnar Toplum Merkezi Leylek Pnar Mah. Vehbi Elgin Cad. No:36 Tel: 0 472 216 14 90 ANKARA Ankara SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Atatrk Bulvar Armaan Han No.76 Kzlay Tel: 0 312 418 66 62 Ankara Aile Danma Merkezi Ba Sok. No:23/1 Kocatepe Tel: 0 312 425 34 26

Ankara Fatma er Aile Danma Merkezi Bestekar Sok. No:17/9 Kavakldere Tel: 0 312 419 27 64 0 312 425 03 39 Altnda Toplum Merkezi Altnda Cad. No:89 Tel: 0 312 316 50 11 Glba Toplum Merkezi Gaziosmanpaa Mah. Gaffar Okkan Cad. Jandarma Yan 215. Sok. No.99, Glba Tel: 0 312 485 13 46 Sincan Toplum Merkezi Tandoan Mah. Barbaros Cad. 232.Sk. No:26, Sincan Tel: 0 312 276 31 51 afaktepe Toplum Merkezi afaktepe Mah. Gzeltepe Sk. No:1, Mamak Tel: 0 312 319 95 93 ANTALYA Antalya SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Tel: 0 242 243 44 75 Kadn Konukevi balatlyor. Antalya Aile Danma Merkezi Deniz Mah. 121. Sok. Nenehatun Apt. No :10/2 Tel: 0 242 248 51 95 Alanya Toplum Merkezi Grler Pnar Mah. Molla Osman Cad. Gneyliolu Sok. No.2 Alanya Alev Kner Habibler Toplum Merkezi Habibler Mah.5621.Sk. No:61 Tel: 0 242 361 18 03 Fatih Toplum Merkezi Fatih Mah. 3403 Sk. No:35, Kepez Tel: 0 242 331 25 24

Kepezalt Toplum Merkezi Kepezalt Mah. 3209.Sk. No:187, Kepez Tel: 0 242 332 49 22 Stler Toplum Merkezi Stler Mah. 3457. Sk. No:3 Tel: 0 242 326 41 05 afak Toplum Merkezi afak Mah. 4226 Sk. No:26 Tel: 0 242 227 68 92 ARDAHAN Ardahan Toplum Merkezi zel dare han Kongre Cad. Hamam Sk. No:4 AYDIN Kemer Toplum Merkezi Girne Mah. Gazi Bulvar Halide Hatun lkretim Okulu Yan Tel: 0 256 214 92 49 BALIKESR Balkesir Aile Danma Merkezi Plevne Mah. ehit Birol Ko Cad. No:10 Tel: 0 266 249 29 73 BARTIN Bartn Aile Danma Merkezi Krtepe Mah. Gmrk Sk. No:32 Merkez Tel: 0 378 227 30 38 0 378 227 16 28 BATMAN Batman Aile Danma Merkezi Ziya Gkalp Mah. 1751.Sk. No:20 Tel: 0 488 214 76 26

Batman 75.Yl Toplum Merkezi Gneykent Mah. 27.Cad. No:170 Tel: 0 488 231 57 58 Batman Anadolu Kalknma Vakf Toplum Merkezi ay Mah. Olimpik Yzme Havuzu Kars Tel: 0 488 213 48 11 Batman ada Yaam Toplum Merkezi Bayndr Mah. Cizre Cad. Tel: 0 488 213 46 56 BTLS Bitlis Toplum Merkezi 8 Austos Mah. 8 Austos lkokulu Yan Tel: 0 434 226 33 72 BOLU Karaayr Toplum Merkezi Karaayr Mahallesi Tel: 0 374 215 29 95 BURDUR Burdur Aile Danma Merkezi Cumhuriyet Meydan zel dare han Kat:3 Tel: 0 248 233 51 09 BURSA Bursa SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Adres: Namazgah Cad. No.17 Setba / Bursa Tel: 0 224 329 09 85 Bursa Aile Danma Merkezi Nalbantolu Mah. Akbyk Cad. No: 8/8 Osmangazi Sevgi Ky Toplum Merkezi Atclar Mah. Osmangazi Bursa

ANAKKALE anakkale Toplum Merkezi Sosyal Hizmetler l Mdrl Hastane Bayr Tel: 0 286 217 15 70 DENZL Denizli SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Tel: 0 258 242 68 72 Kadn Konukevi balatlyor. DYARBAKIR Seyrantepe Toplum Merkezi 450 Evler Mah. Seyrantepe Tel: 0 412 262 43 18 EDRNE Edirne Toplum Merkezi Trkoca Cad. Merkez Doan Mah. Kz Yeti. Yurdu Ek Binas Tel: 0 284 212 25 89 Kirihane Toplum Merkezi Abdurrahman Mah. Uzunkaldrm Cad. Uur Apt. No:36 Tel: 0 284 214 60 64 Umurbey-Menzilahir Toplum Merkezi Umurbey Mah. Mimar Sinan Cad. No:69 Tel: 0 284 214 71 10 Yldrm Toplum Merkezi Yldrm Hacsarraf Mah. Meydan Vakf Sk. No:6 Tel: 0 284 212 42 16 ELAZI Elaz Aile Danma Merkezi zzet Paa Mah. ehit lhanlar Cad. Mehmetik Sok. No:6 Tel: 0 424 237 50 29

ERZURUM Erzurum Aile Danma Merkezi Ynetim Cad. Hkmet Kona Kat:5 ESKEHR Eskiehir SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Tel: 0 222 217 46 05/06 Kadn Konukevi balatlyor. 80.Yl Zehra Kemal Aksoylu Toplum Merkezi Osmangazi Mah. ehit M. Kemal Ata Sk. No:28 Tel: 0 222 225 71 66 GAZANTEP Gaziantep SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Tel: 0 342 231 65 21/22 Kadn Konukevi balatlyor. ahinbey Toplum Merkezi Ocaklar Mah. 149. Sk. ahinbey Tel: 0 342 271 07 52 GRESUN Giresun Aile Danma Merkezi eyhkeramettin Mah. Gnl Sk. No: 8 Tel: 0 554 212 25 54 HAKKAR Balar Toplum Merkezi Balar Mahallesi Tel: 0 438 211 99 18 IDIR SHEK-Anadolu Kalknma Vakf Toplum Merkezi Karaaa Mah. 3.Kanal Sk. Tel: 0 476 226 40 27

ISPARTA Isparta Aile Danma Merkezi Hastane Cad. Nebil Sk. l Sosyal Hizmetler Binas 1.Kat STANBUL stanbul SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Prof. Dr. Kazm smail Grkan Cad. No.8 Caalolu Tel: 0 212 511 42 75/ 5 hat - Kadn Konukevi balatlyor. Kartal smail Ekmekiolu Kadn Konuk Evi * Telefon bilgilerine ulalamad. Bahelievler Kadn Konuk Evi * Telefon bilgilerine ulalamad. Bahelievler Aile Danma Merkezi Eski Londra Asfalt ocuk Sitesi Dura Siyavupaa Bahelievler Caalolu Aile Danma Merkezi Prof. Dr. Kazm Grkan Cad. No:8 Kat:1 Caalolu 75. Yl Gazi Mahallesi Toplum Merkezi Yunus Emre Mah. 1331. Sk. No:18 Kkky, Gaziosmanpaa Tel: 0 212 650 33 21 Baclar-Evren Toplum Merkezi Evren Mah. Glbahar Cad. Keskin Sk. No:73 Baclar Tel: 0 212 489 09 41 Kocamustafapaa Toplum Merkezi Kocamustafapaa Cad. No:233 stanbul Tel: 0 212 632 00 17 Mustafa Kemal Mah. (mraniye) Toplum Merkezi Mustafa Kemal Mah. 3001. Cad. No:109 mraniye Tel: 0 216 472 72 98

Sultanbeyli 75. Yl Toplum Merkezi Fatih Bulvar No:300 Adliye st Kat: 5-6 Sultanbeyli Tel: 0 216 496 45 99 Yakack Toplum Merkezi Kartal Cad. ar Mah. No:15 Tel: 0 216 309 91 25 Zeytinburnu Toplum Merkezi Gkalp Mah. 54/4 Sk. Atatrk Kltr Merkezi Bin. 4.Kat, Zeytinburnu Tel: 0 212 416 25 53 ZMR zmir SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Adres: Gazi Bulvar Serblk Vakf han No: 81 ankaya Tel: 0 232 445 71 83 / 0 232 440 88 74 zmir Aile Danma Merkezi Gazi Bulvar No:81 Kat:3 ankaya l Sosyal Hizmetler Ek Hizmet Binas Tel: 0 232 441 93 29 zmir Karyaka Aile Danma Merkezi 1980 Sk.No:2 ocuk Yuvas Md. Karyaka Tel: 0 232 368 09 61 80.Yl Buca Toplum Merkezi Murathan Mah.1206. Sk. No 18/B, Buca Tel: 0 232 440 88 75 Karyaka Toplum Merkezi 1847/15 Sok. No:12 Soukkuyu, Karyaka Tel: 0 232 363 50 95 Mevlana Toplum Merkezi Mevlana Mah. 1728/1 Sk. No:12 Daire 1, Bornova Tel: 0 232 339 86 00 Tlay Akta Toplum Merkezi Rakm Erkutlu Cad. No:224 Konak

KARABK Karabk Aile Danma Merkezi Bayr Mah. Fevzi Frat Cad. No:28 Karabk Tel: 0 370 415 61 51 KARS Kars Aile Danma Merkezi Valilik Binas 3.Kat Tel: 0 474 212 69 09 KIRIKKALE Krkkale Tahir Akta Toplum Merkezi Yaylack Mah. Ulubatl Hasan Cad. 20.Sk. No:17 Tel: 0 318 225 08 27 Krklareli Toplum Merkezi Karata Mah. kbal Sk. zel dare han Kat:1 Tel: 0 288 214 52 77 KOCAEL (zmit) Kocaeli l Sosyal Hizmetler Mdrl Kadn Sna Tel: 0 262 322 17 91 Kadn Konukevi balatlyor. Glck le Sosyal Hizmetler Mdrl - Kadn Konuk Evi Tel: 0 262 413 34 56/58 Kadn Konukevi balatlyor. Kocaeli Aile Danma Merkezi l Sosyal Hizmetler Mdrl Ek Hizmet Binas 1.Kat E-5 Karayolu Tel: 0 262 322 17 91 Kocaeli Gebze Aile Danma Merkezi Gzeller Mah. Milli Eitim Mdrl Binas Giri Kat ATAD Toplum Merkezi Yeniehir Mah. Asilkent Yan Gl Sk. No:17 Bekirpaa Tel: 0 262 332 36 41

SHEK-Glck Belediyesi Toplum Merkezi Piyalepaa Mah. Yaardou Cad. SHEK-Uluslararas Kadn Dernei Toplum Merkezi Kazm Karabekir Cad. Kabakoz Mevki Gney Mah. No: 9 Krfez Tel: 0 262 526 59 74 KONYA Konya Aile Danma Merkezi Abdulaziz Mah. Kazm Karabekir Cad. Hoca Hasan Sk. SHEK Apt. No:3 Kat:3 Meram Tel: 0 332 351 44 52 MANSA Manisa Toplum Merkezi Tevfikiye Mah. Karakol Sk. No:80 Tel: 0 236 231 00 91 Manisa-Soma Toplum Merkezi 85 Evler Kei Sk. No: 9201 Soma MALATYA Malatya Aile Danma Merkezi l Sosyal Hizmetler Mdrl Binas Giri Kat Tel: 0 422 238 00 63 MARDN Mardin 75.Yl Toplum Merkezi Diyarbakr Mah. Eski Otogar st Tel: 0 482 212 96 09 MERSN Mersin SHEK l Mdrl - Kadn Konuk Evi Tel: 0 324 237 61 07 - Kadn Konukevi balatlyor.

Mersin Aile Danma Merkezi Camierif Mah. stiklal Cad. stasyon Kars No:5 Tel: 0 324 237 61 07 M.T.S.O. Akdeniz Toplum Merkezi zgrlk Mah 6260. Sk. No:3 Tel: 0 324 235 22 28 M.T.S.O. Toroslar Toplum Merkezi Akbelen Mah. 217 Cad. No:92 Tel: 0 324 322 97 70 MULA Mula Aile Danma Merkezi eyh Mah. smet nn Cad. 23/A Kat:2 Tel: 0 252 214 12 40 MU Zafer Toplum Merkezi stasyon Cad. Polis Karakolu Yan Tel: 0 436 216 11 49 NEVEHR Nevehir Sevgi Yolu Aile Danma Merkezi Yeni Kayseri Cad. Kz Meslek Lisesi Yan Yenimahalle ORDU Ordu Aile Danma Merkezi Akyaz M. Org. brahim Frtna Bul. No: 36 Tel: 0 452 233 93 77 RZE Rize Aile Danma Merkezi amlbel Mah. Atatrk Cad. No:401 Kat:1 Tel: 0 464 213 04 04

SAKARYA Sakarya Karaaadibi zzet kr Enez Toplum Merkezi Sakarya Mah. nn Cad. Hamam Sk.No:1 Karaaadibi Tel: 0 264 274 26 27 SAMSUN Samsun SHEK l Mdrl Kadn Konukevi Tel: 0 362 435 59 45 - 433 06 15 - Kadn Konukevi balatlyor. Samsun Aile Danma Merkezi Eski Vilayet Binas Kat:2 Tel: 0 362 433 06 15 Gazi Osman Paa Toplum Merkezi Gaziosmanpaa Mah. ehit Mesut Birinci Cad. Petek Apt. No:1 Tel: 0 362 228 15 77 Samsun Toplum Merkezi Yaar Dou Mah. stanbul Cad. No:50 Tel: 0 362 236 65 50 SRT Evren Mahallesi Toplum Merkezi Sreyya ner Cad. 227.Sok. No:3 Tel: 0 484 223 26 59 Siirt Anadolu Kalknma Vakf Toplum Merkezi Tnaz Tepe Mah. 75.Sk. Ulus Mahallesi Toplum Merkezi Molla Halil Cad. Ulus Salk Oca st 2.Kat Tel: 0 484 224 88 59 Yenimahalle Toplum Merkezi Cengiz Topel Cad. Adliye Lojmanlar Kars Yenimahalle Tel: 0 484 223 22 77

SNOP Sinop Aile Danma Merkezi Uur Mumcu Meydan 2.Konak kmaz Denizciler Apt. l Sos. Hiz. Bin. No:1/1 5700 Tel: 0 368 261 52 27 SVAS Sivas Aile Danma Merkezi Akdeirmen Mah. Kepenek Cad. Mavi Ke Apt. D Giri Kat:2 Tel: 0 346 221 15 00 TOKAT Tokat Aile Danma Merkezi Hzrhane Cad. Yarahmet Mah. No:4 SHEK han 3.Kat TRABZON Trabzon Aile Danma Merkezi Islahane Sk. No:6 Tel: 0 462 230 19 74 TUNCEL Tunceli Aile Danma Merkezi Esentepe Mah. ocuk Yuvas Md.Giri Kat Tel: 0 428 212 20 67 UAK Uak Aile Danma Merkezi Fevzi akmak Cad. Civril Sk. No:52 Tel: 0 276 223 98 27 VAN Van Aile Danma Merkezi Cumhuriyet Cad. 5.Sk. No:8 Tel: 0 432 215 13 10

75.Yl Toplum Merkezi Yalm Erez Mah. Van Tel: 0 432 211 21 24 YALOVA Yalova 80.Yl Aile Danma Merkezi Yalova Valilik Binas 1. Kat Tel: 0 226 813 89 99 YOZGAT Yozgat Toplum Merkezi Yukar Nohutlu Mah. Yurt Cad. No:4 Tel: 0 354 212 55 05 ZONGULDAK Zonguldak Aile Danma Merkezi Ballk Cad. Kadrga Yokuu No:14 Tel: 0 372 252 04 17

TRAVMA MERKEZLER STANBUL stanbul niversitesi stanbul Tp Fakltesi Psikiyatri Anabilim Dal stanbul-Psikososyal Travma Program (Ist-PSTP) Tel: 0 212 414 20 00 (dahili: 32374) KOCAEL Kocaeli niversitesi Psikiyatri Anabilim Dal Ruhsal Travma Birimi Tel: 0 262 303 28 46 Ufuk Sezgin veya 0 262 303 75 05 Tamer Aker NVERSTE KADIN SORUNLARI ARATIRMA MERKEZLER ADANA ukurova niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma Merkezi Tel: 0 322 338 60 84/23 08 ANKARA KASAUM - Ankara niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi Tel: 0312 320 55 95 kasaum@media.ankara.edu.tr Hacettepe niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi HKSAM Tel: 0 312 305 15 90 huksam@hacettepe.edu.tr Gazi niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi Tel: 0 312 215 20 34 Atlm niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi Tel: 0 312 586 82 16

ankaya niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi Tel: 0 312 284 45 00/ 162-164 ODT Kadn almalar Ana Bilim Dal Bakanl, Kadn almalar Tel: 0 312 210 30 19 ESKEHR Eskiehir Anadolu niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma Uygulama ve Eitim Merkezi Tel: 0 222 320 45 20 GAZANTEP GKAMER - Gaziantep niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi Tel: 0 342 360 12 00 / 2316 KOCAEL Kocaeli niversitesi Kadn Aratrmalar ve Uygulama Merkezi (KASAUM) Tel: 0 262 303 18 02 kasaum@kou.edu.tr STANBUL stanbul Bilgi niversitesi nsan Haklar Hukuku Uygulama ve Aratrma Merkezi Tel: 212 253 87 42 KAUM - stanbul niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi kaum@istanbul.edu.tr ZMR EKAM - Ege niversitesi Kadn Sor. Ara. Uyg. Merkezi Tel: 0 232 373 31 28 ekam@mail.ege.edu.tr

MERSN MERKAM- Mersin niversitesi Kadn Sorunlarn Aratrma ve Uygulama Merkezi Tel: 0 324 341 23 14 VAN YUKAM - Yznc Yl niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma Merkezi Tel: 0 432 225 10 01 (9 hat)

BAVURULABLECEK TELEFON HATLARI Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl (KSGM) Bilgi Bavuru Bankas (3B) 0 312 419 29 64 SHEK Aile, Kadn, ocuk ve zrl Sosyal Hizmet Danma Hatt Alo 183 183alo@shcek.gov.tr Hrriyet Aile i iddet Kampanyas Acil Yardm Hatt 0212 656 96 96

EK 3
KADINA YNEL K DDET ARA TIRMASI ANKET FORMU

Adm . Bo azii ve Sabanc niversiteleri iin kadnlarla ilgili bir ara trma yapyoruz. Ltfen sorularmza cevap vererek yardmc olur musunuz? ELEME SORULARI A. Bu evde mi oturuyorsunuz? 1. 2. Evet Hayr [ ] [ ] E1

CYE GE N Z BYE GE N Z

B. Bu anketi bu evde oturan ve bekr olmayan bir kadnla yapmam gerekiyor. u anda evde bekr olmayan (yani evli, dul veya bo anm ) bir kadn var m? 1. 2. Var Yok [ ] [ ] Onunla gr ebilir miyim? Te ekkr ederim. ANKET B T R N Z E2

C. a. Siz ve bu evde oturan kadnlar iinde evli, bo anm , bo anmam ama e inden ayr ya ayan ya da e i lm ka ki i var? ______ ki i E3

b. Bunlarn kimler oldu unu en ya lsndan ba layp en gencine do ru adlaryla tek tek syler misiniz?
CEVAPLARI SYLENME SIRASINA GRE A A IDAK KUTUYA YAZINIZ

Ki i No 1 2 3 4 5 ve

Uygun Ki ilerin Adlar?

1 1 1 2 3 2

2 1 2 3 1 4

3 1 1 2 2 5

4 1 2 1 4 3

EV SIRASI 5 6 1 1 1 2 3 1 1 3 1 5

7 1 1 2 4 3

8 1 2 1 3 2

9 1 1 3 2 1

10 1 2 2 1 4

ALANDA OLDU UN GN ANKET YAPTI IN EV KAINCI SE STUNLARDAN LG L EV SIRASINI BUL. SATIRLARDAN DA O EVDEK UYGUN DENEK SAYISINI BUL. STUN VE SATIRIN KE T HCREDEK SAYI ANKET YAPACA IN K NO.SUNU GSTERMEKTED R. RNE N O GN ANKET K NN YAPTI IN ALTINCI EVDE SEN VE O EVDE N TEL KLER UYGUN DRT K VARSA 6. STUN LE 4. SATIRIN KE T HCREDE 3 VARDIR. DOLAYISIYLA 3. K LE ANKET YAPILACAKTIR.

D. Ben _______________ (BURAYA NCEK SAYFADAK CETVELE GRE BEL RLED N Z K N N ADINI YAZARAK SORUYU SORUNUZ) hanm ile gr ebilir miyim? E. Medeni durumunuz nedir? 1. 2. 3. 4. Evli Bo anm E i lm (dul) Bo anmam ama e inden ayr ya yor [ ] [ ] [ ] [ ] E4
Sorularda iki stun varsa, bo anm ve dullar iin sa tarafdaki kutu iinde bu harflerle yazlm sorular uygun olan ifadeyi seerek okuyunuz.

1. SORUYA GE N Z 1. SORUYA GE N Z 1. SORUYA GE N Z 1. SORUYA GE N Z

ANKET N BU NOKTADAN SONRA GR LECEK KADIN YAPILMASI GEREK YOR. ANKETE DEVAM ST YORUM. ETMEDEN NCE, B RKA HUSUSU

LE BA BA A

BEL RTMEK

DO RU YA DA YANLI CEVAP D YE B R EY YOKTUR. EN DE ERL CEVAP S Z N GR NZ YANSITAN CEVAPTIR. CEVAPLARINIZ SADECE ARA TIRMAMIZDA SAYILAR, ORANLAR BULMAK N KULLANILACAKTIR. S Z N CEVAPLARINIZ ADINIZLA B RL KTE H B R YERE, H B R K MSEYE VER LMEYECEKT R. DOLAYISIYLA K MSE N Z CEVAPLARI B LMEYECEKT R. S Z N SORULARA VERD

ANKET SORULARI N ARKA SAYFAYA GE N Z!

1. (CEVAPLARI A A IDAK TABLONUN LG L STUNUNA a. Bu evde sizden ba ka kimler srekli ya yor? b. Sizin, e inizin ve sizinle oturan ocuklarnzn ya lar ka?
a. Nesi i. ii. iii. iv. v. vi vii. viii. ix. x. xi. xii. xiii. xiv. xv. xvi. xvii. Kendisi E Kz ocuklar Erkek ocuklar Kaynpeder Kaynvalide Kaynbirader Elti Grmce Ye enler Anne Baba Damat Gelin Torun Karde Di er [ ] [ ] [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] 4 6 8 14 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 Kendisinin ya : ___ E inin ya : ___ Kz ocuklarn ya lar:

ARETLEY N Z)

(BO ANMI / DUL SE) b. Sizin ve bu evde sizinle oturan ocuklarnzn ya lar ka?

b. Ya ?

___ ___ ___ ___ 9 10 11 12 Erkek ocuklarn ya lar: ___ ___ ___ ___ 15 16 17 18

5 7 ___ 13 ___ 19

(Belirtiniz) _____________

2.a. Ka ocuk do urdunuz? ________ ocuk b. Ka hayatta? ________ ocuk

(BO ANMI / DUL SE) 3. Sizin, ayrld nz / len e inizin en son bitirdi i okul nedir ya da bir okuldan bitirilmeden ayrlndysa, kanc snftan

33 34

3. Sizin ve e inizin en son bitirdi i okul nedir ya da bir okuldan bitirilmeden ayrlndysa, kanc snftan?

B R OKULU B T RMEDEN TERK EDENLER YILINI HESAPLAYARAK KenE i disi

ARETLEY N Z. Kendisi

Ei

35
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Okur-yazar de il Okula gitmemi , okur-yazar 1. Snf bitirmi 2. Snf bitirmi 3. Snf bitirmi 4. Snf bitirmi 5. Snf bitirmi ( lkokul) 6. Snf bitirmi 7. Snf bitirmi [ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] ]

36
[ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] ] 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 8. Snf bitirmi (Ortaokul/ lk retim Okulu) 9. Snf bitirmi 10. Snf bitirmi 11. Snf bitirmi (Lise) niversite terk n lisans (2 yllk) Lisans (niversite / 4 yllk) Yksek Lisans Doktora [ [ [ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] ] ] ] [ [ [ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] ] ] ]

[ ] [ ] [ ]

[ ] [ ] [ ]

4. E inizle resmi veya imam nikahnz var m? Varsa hangisi? 1. 2. 3. 4. Sadece resmi nikah

(BO ANMI / DUL SE) 4. Ayrld nz / len e iniz ile resmi veya imam nikahnz var myd? Var idiyse hangisi?

[ ]

37

Sadece imam nikah? [ ] Hem resmi, hem imam nikah? [ ] Nikah yok [ ]
(BO ANMI / DUL SE) 5. Ayrld nz / len e inizle evlenmenize kim karar vermi ti?

5. E inizle evlenmenize kim karar verdi? 1. 2. 3. 99. Ben karar verdim Ailem karar verdi Di er (Belirtiniz) Cevap yok [ ]

38

[ ] [ ] _________________ [ ]
(BO ANMI / DUL SE) 6. Ayrld nz / len e inizle evlenme biiminizi a a da sayacaklarmdan hangisi en iyi tanmlar?

6. E inizle evlenme biiminizi a a da sayacaklarmdan hangisi en iyi tanmlar? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 99.

Kendimiz tan tk, anla tk, aileler evlenmemizi onaylad .. Kendimiz tan tk, anla tk, aileler istememesine ra men evlendik Kendi iste imle kaarak evlendim ... stemiyordum, karldm . Grc usulyle ... Berdel ... Be ik kertmesi .. Di er (Belirtiniz) _________________ Cevap yok .
(BO ANMI / DUL SE) 7.a. Ayrld nz / len e inizle herhangi bir akrabalk ili kiniz var myd?

[ ] [ ] [ ] [ ] [ [ [ [ [ ] ] ] ] ]

39

7.a. E inizle herhangi bir akrabalk ili kiniz var m? 1. 2. Var Yok [ ] [ ]

40

b. (7.aNIN CEVABI VAR SE SORULACAK) E iniz neyiniz oluyor? _____________________

(BO ANMI / DUL SE) E iniz neyiniz oluyordu?

41

8.a. E inizle ka yldr evlisiniz?

(BO ANMI / DUL SE) 8.a. Ayrld nz / len e inizle ka yl evli kaldnz?

_____ yl b. Bu sizin ilk evlili iniz mi? 1. Evet, ilk 2. Hayr, ilk de il [ ] [ ] ____

42 43

c. (8.bN N CEVABI HAYIR SE SORULACAK) Kanc?

44

9. Nerede do dunuz? Do du unuz yeri il, ile veya ky olarak syler misiniz? Ky lesi li 45

10. Hangi dili veya dilleri biliyorsunuz? 46-47

11. Annenizle hangi dili veya dilleri konu uyorsunuz/konu uyordunuz? 48-49

12. Babanzla hangi dili veya dilleri konu uyorsunuz/konu uyordunuz? 50-51

13. E inizle evde hangi dili veya dilleri konu uyorsunuz?

(BO ANMI / DUL SE) 13. Ayrld nz / len e inizle evde hangi dili veya dilleri konu uyordunuz?

14.a. u anda gelir getiren bir i yapyor musunuz?

1. 2.

Evet Hayr

[ ] [ ]

52

b. (14.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Evde mi al yorsunuz, d arda m?

1. 2.

Evde [ ] D arda [ ]

53

c. (14.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) u anda sizin al makta oldu uyerinizdeki greviniz, yapmakta nuz i yerinin tr konumunuz nedir? oldu unuz i iniz nedir? nedir? __________ _______________ _______________

54 yerinde ka ki i al yor? _______

d. (14.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) kinci bir i iniz var m?

1. 2.

Evet Hayr

[ ] [ ]

55

e. (14.dN N CEVABI EVET SE SORULACAK) kinci i olarak sizin yapmakta al makta oldu uyerinizdeki greviniz, oldu unuz nuz i yerinin tr konumunuz nedir? i iniz nedir? nedir? __________ _______________ _______________

56 yerinde ka ki i al yor? _______

f. (HERKESE SORULACAK) Tarlada ba da, bahede al yor musunuz, hayvanclk gibi i ler yapyor musunuz? g. (HERKESE SORULACAK) Kendinizden ya da babanzdan veya annenizden bir emekli geliriniz var m? 15. (14.aNIN CEVABI HAYIR SE SORULACAK) Gelir getiren bir i yapmak, al mak isteseniz e iniz sizi engeller mi? 1. Evet, engeller engellerdi 2. Hayr, engellemez engellemezdi 98. Bilmiyorum .. 16.a. E inizin u anda yapmakta oldu u i i nedir? Ne idi _____________

1. Evet 2. Hayr

[ ] [ ]

57

1. Evet 2. Hayr

[ ] [ ]

58

(BO ANMI / DUL SE) E inizle birlikteyken gelir getiren bir i yapmak, al mak isteseydiniz sizi engeller miydi?

[ ] [ ] [ ]

59

Ayrld nz / len e inizin

60 al makta oldu u i yerinin tr nedir? Ne idi _______________ i yerindeki grevi, konumu nedir? Ne idi _______________ i yerinde ka ki i al yor? Du _______

b. (16.aNIN CEVABINDAN ALI TI I ANLA ILIYOR SE SORULACAK) E inizin ikinci bir i i var m? myd 1. Evet 2. Hayr [ ] [ ] 61

c. (16.bN N CEVABI EVET SE SORULACAK) E inizin ikinci i olarak 62 yapmakta oldu u i i nedir? Ne idi _____________ al makta oldu u i yerinin tr nedir? Ne idi _______________ i yerindeki grevi, konumu nedir? Ne idi _______________ 1. 2. 3. 99. Kendisi E Di er (Belirtiniz) _____________ Cevap yok i yerinde ka ki i al yor? Du _______ [ ] [ ] [ ] [ ] 63

17. Maa , kira, emekli maa , gnlk kazan gibi tm gelirleri birarada d nd nzde ailenize siz mi daha ok gelir getiriyorsunuz yoksa e iniz mi?
getiriyordunuz yoksa e iniz mi?

18. Trkiyede son yllarda Medeni Kanunda baz de i iklikler yapld. u anda geerli olan kanuna gre e ler bo and zaman sahip olduklar mallar ve birikimleri nasl payla yorlar? 1. Mallar veya birikimler kimin zerine ise onun zerinde kalyor .. 2. Mallar ve di er birikimler kimin zerine olursa olsun yar yarya payla lyor . 3. Her ey erke e kalyor . 4. Her ey kadna kalyor . 5. Di er (Belirtiniz)* _________________________ ___________________________________ 98. Bilmiyorum 99. Cevap yok ... 64 [ ] [ [ [ [ ] ] ] ]

[ ] [ ]

* E it olarak payla lyor, herkes hakkn alyor gibi ifadeler kullanlm sa, dene in e it olarak payla maktan, hakkn almaktan ne anlad sorulacak ve cevab ayrntl olarak yazlacak.

MD S ZE A LE NDEK

L K LERLE LG L B RKA SORU SORMAK ST YORUM.

19. Pek ok ailede izin alma konusu nemli bir konu olabiliyor. A a da sayaca m eyleri yapmadan nce siz e inizden izin alr msnz mydnz ? Burada kastetti im ey haber vermek de il, izin almak. Ltfen cevabnz her zaman, bazen veya hi eklinde belirterek veriniz. Her zaman alrm
alrdm

Bazen alrm
alrdm

Hi almam
almazdm

Gitmem
gitmezdim

1 a. Gndz kom u / arkada ziyaretine giderken b. Ailenizi ziyarete giderken c. Al veri e / ar ya giderken d. Sinemaya / tiyatroya giderken e. Ba ka kye / ehre giderken [ [ [ [ [ ] ] ] ] ]

2 [ [ [ [ [ ] ] ] ] ]

3 [ [ [ [ [ ] ] ] ] ]

4 [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] 65 66 67 68 69

20. Her evde aile ile ilgili konularda gr ler farkl olabiliyor. Bu konuda sizin gr lerinizi sormak istiyorum. A a da okuyaca m gr lere katlp katlmad nz syler misiniz? Katlrm 1 a. Ev i leri e ler arasnda e it payla lmaldr. b. Kadnlar ev d nda istedikleri i te al abilmelidir. c. Kadnlar ellerindeki paray kendi tercihleri do rultusunda harcayabilmelidirler. d. Kz ocuklar en az sekiz yl okula gnderilmelidir. [ ] [ ] [ ] [ ] Katlmam 2 [ ] [ ] [ ] [ ] Fikrim yok 3 [ ] [ ] [ ] [ ] 70 71 72 73

21.a. Aile iinde ya anan iddet, dayak konusunda farkl gr ler var. Bazlarna gre kar-koca arasnda kesinlikle dayak olmamaldr, yani hakl grlebilecek dayak yoktur. Bazlarysa belirli durumlarda erkeklerin e lerini dvebileceklerini d nyorlar. Siz bu konuda ne d nyorsunuz? 1. Hakl grlebilecek dayak yoktur. 2. Baz durumlarda erkekler e lerini dvebilirler. b. (21.aNIN CEVABI K NC IK SE SORULACAK) [ ] [ ] 74

Hangi durumlarda? (B RDEN FAZLA CEVAP OLAB L R) 75-76

A LEDE DAYAK LKEM ZDE SON DERECE YAYGIN OLARAK YA ANIYOR. BU KONUDA S Z N DENEY MLER N Z VE GR LER N Z HAKKINDA B RKA SORU SORMAK ST YORUM.

22. Babanz ocukken veya gen kzken sizi dver miydi?

1. 2. 3. 4.

Evet . Hayr Hatrlamyorum ... Babam bizimle oturmuyordu / Babam hatrlad m dnemde sa de ildi Evet .. Hayr Hatrlamyorum ... Annem bizimle oturmuyordu / Annem hatrlad m dnemde sa de ildi

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

77

23. Anneniz ocukken veya gen kzken sizi dver miydi?

1. 2. 3. 4.

78

24. a. (OCU U VARSA SORUNUZ) Sizin ocuklarnz dvd nz oluyor mu; imdi byklerse kkken oluyor muydu?

1. 2.

Evet Hayr

[ ] [ ]

79

b. (24.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Ne sklkta? 1. Yalnzca bir kez oldu 2. Birka defa oldu 3. Ara sra olur 4. Sk sk olur 25. a. (OCU U VARSA SORUNUZ) E inizin ocuklar dvd oluyor mu, oluyor muydu ? imdi byklerse kkken oluyor muydu?

[ [ [ [

] ] ] ]

80

1. 2.

Evet Hayr

[ ] [ ]

81

b. (25.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Ne sklkta? 1. Yalnzca bir kez oldu 2. Birka defa oldu 3. Ara sra olur 4. Sk sk olur

[ [ [ [

] ] ] ]

82

26. E iniz anne veya babasndan dayak yemi mi?

1. 2. 98. 3.

Evet, yemi . Hayr, yememi .. Bilmiyorum Ne annesiyle ne de babasyla oturmuyormu / Ne annesi ne de babas hatrlad dnemde sa de illermi 1. 2. 98. 3. Evet, yemi ... Hayr, yememi . Bilmiyorum .. Hi kaynvalidesi olmam [ [ [ [

[ ] [ ] [ ] [ ]

83

27. Kaynvalideniz hi e inden dayak yemi mi?

] ] ] ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

84

28. Babanz annenizi dver mi (ydi)?

1. 2. 98. 3.

Evet Hayr .. Bilmiyorum Babam bizimle oturmuyordu / Babam hatrlad m dnemde sa de ildi 4. Annem bizimle oturmuyordu / Annem hatrlad m dnemde sa de ildi

85

29.a. E inden dayak yiyen ka kadn tanyorsunuz?

______

86

b. (29.aDA SAYI SYLENMEM SE SORULACAK) _______ A a yukar, yakla k bir say syleyebilir misiniz? 30. A a daki durumlar e inizle ne sklkta ya yorsunuz? Ltfen cevabnz elinizdeki kartta bulunan (SIKLIK DERECES KARTINI VER) klardan sizin iin uygun olan seerek verir misiniz? Yalnzca bir kez oldu 2 [ ] [ ] [ ]
(BO ANMI / DUL SE) 30. A a daki durumlar ayrld nz / len e inizle ne sklkta ya am tnz? Ltfen cevabnz elinizdeki kartta bulunan (SIKLIK DERECES KARTINI VER) klardan sizin iin uygun olan seerek verir misiniz?

87

Hi olmad 1 a. E inizin sizi kskanmas b. E inizin sizin giyiminize kar mas c. E inizin size ba rmas [ ] [ ] [ ]

Birka defa oldu 3 [ ] [ ] [ ]

Ara sra 4

Sk sk 5

Eskiden oluyordu, imdi olmuyor 6 [ ] [ ] [ ]

Cevap yok 99 [ ] [ ] [ ] 88 89 90

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

d. E inizin size hakaret etmesi e. Ba kalarnn yannda sizi azarlamas f. Elinizdeki paray istedi iniz gibi harcamanz engellemesi g. Ailenizi grmenizi engellemesi h. Arkada larnz grmenizi engellemesi . ocuklara zarar vermekle tehdit etmesi i. Sizi dayakla tehdit etmesi j. Evden kovmas k. Evdeki e yalara zarar verip krp dkmesi l. Sizi istemedi iniz zamanlarda cinsel ili kiye zorlamas

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

31. Aadaki durumlar yayor musunuz veya yaadnz m? Ne sklkta yayorsunuz? Ltfen cevabnz yine elinizdeki kartta bulunan (SIKLIK DERECES KARTINI VER) klardan sizin iin uygun olan seerek verir misiniz?

(BO ANMI / DUL SE) 31. Evliyken aadaki durumlar yaar mydnz? Ne sklkta yaardnz? Ltfen cevabnz yine elinizdeki kartta bulunan (SIKLIK DERECES KARTINI VER) klardan sizin iin uygun olan seerek verir misiniz?

Hi Yalnz- Birol- ca bir ka kez madefa oldu oldu d 1 2 3 a. Kaynvalidenizin size hakaret etmesi b. Kaynvalidenizin size tokat atmas, iteklemesi, dayak atmas c. Kaynpederinizin size hakaret etmesi d. Kaynpederinizin size tokat atmas, iteklemesi, dayak atmas [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

Ara Sk sra sk 4 5 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

Eskiden oluyordu, imdi olmuyor 6 [ ] [ ] [ ] [ ]

Kaynvalidem/ kaynpederim yoktu

7 [ ] [ ] [ ] [ ]

Cevap yok 99 [ ] [ ] [ ] [ ] 101 102 103 104

32.a. E inizin size tokat att , itekledi i, dayak att oluyor mu? Oluyorsa ne sklkta oluyor? Ltfen cevabnz yine elinizdeki kartta bulunan (SIKLIK DERECES KARTINI VER) klardan sizin iin uygun olan seerek verir misiniz? Hi olmad 1 [ ] Yalnzca bir kez oldu 2 [ ]

(BO ANMI / DUL SE) 32.a. E inizin size tokat att , itekledi i, dayak att oluyor muydu? Oluyorduysa ne sklkta oluyordu? Ltfen cevabnz yine elinizdeki kartta bulunan (SIKLIK DERECES KARTINI VER) klardan sizin iin uygun olan seerek verir misiniz?

Birka defa oldu 3 [ ]

AEskiden ra oluyordu, s- Sk imdi ra sk olmuyor 4 5 6 [ ] [ ] [ ]

Cevap yok 99 [ ]

105

b. (32.aNIN CEVABI H OLMADI DE L SE SORULACAK) E iniz size en son ne zaman byle davrand?

(BO ANMI / DUL SE) BU SORU SORULMAYACAK

106

c. (32.aNIN CEVABI H OLMADI DE L SE SORULACAK) E inizin size olan bu davran ndan bugne kadar kimseye bahsettiniz mi? 1. Evet 2. Hay?r [ ] [ ] 107

d. (32.cN N CEVABI EVET SE SORULACAK) Kimlere bahsettiniz, kimlere anlattnz? (B RDEN FAZLA CEVAP OLAB L R) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Annem Babam Kz karde (ler)im Erkek karde (ler)im Kom ularm / arkada larm ocuklarm Muhtar [ [ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] ] ] 8. 9. 10. 11. 12. 13. Polis [ ] Jandarma [ ] Avukat veya savc [ ] Doktor [ ] Bir din by [ ] Di er (Belirtiniz) [ ] _________________

33.a. Evlili iniz boyunca e inizden ayrlmay hi d ndnz m? 1. Evet d ndm 2. Hayr d nmedim

(BO ANMI

SE)

(DUL SE)

BU SORU SORULMAYACAK

E inizin sa l nda ondan ayrlmay hi d ndnz m? 109

[ ] [ ]

b. (33.a.NIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Ayrlmay d nmenizin ne tr sebepleri vard?

(BO ANMI SE) b. E inizden bo anmanzn ana sebebi neydi? (DUL SE) b. Ayrlmay d nmenizin ne tr sebepleri vard?

110-111

34.a. E iniz gnlk ya amn, aile dzenini aksatacak biimde iki iiyor mu?

(BO ANMI / DUL SE) 34.a. Ayrld nz / len e iniz gnlk ya amn, aile dzenini aksatacak biimde iki iiyor muydu?

1. Evet 2. Hayr

[ ] [ ]
(BO ANMI / DUL SE) b. Ayrld nz / len e inizin gnlk ya amn, aile dzenini aksatacak biimde kumar al kanl var myd?

112

b. E inizin gnlk ya amn, aile dzenini aksatacak biimde kumar al kanl var m? 1. Evet 2. Hayr [ ] [ ]

113

35.a. (4. SAYFADAK 8.bN N CEVABI HAYIR SE YAN LK EVL L DE L SE SORULACAK) Daha nceki evlili inizde e iniz size tokat att m, itekledi mi, dayak att m? 1. Evet 2. Hayr [ ] [ ] 114

b. (35.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Ayrlmanzn, bo anmanzn ana sebeplerinden biri bu muydu?

1. Evet 2. Hayr

[ ] [ ]

115

36. Sizce e ini dven erkeklere mahkemeler ceza vermeli mi?

1. Evet 2. Hayr

[ ] 116 [ ]

37. Son yllarda aile ii iddetle ilgili bir kanun kt: Ailenin Korunmasna Dair Kanun. Bu kanuna gre; e lerden biri di erine veya ocuklara iddet uygularsa, hakim o e i evden uzakla trabiliyor, iddete u rayan e i ve ocuklar koruyacak bir koruma karar kartabiliyor. a. Siz bu kanunu daha nce duymu muydunuz? 1. 2. Evet Hayr [ ] [ ] 117

b. (37.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Siz veya tand nz kadnlar iinde bu kanundan faydalanan oldu mu? 1. Evet, oldu 2. Hayr, olmad [ ] [ ] 118

c. (37.bN N CEVABI EVET SE SORULACAK) Kimler faydaland? (B RDEN FAZLA CEVAP OLAB L R) 1. Ben faydalandm. [ 2. Bir arkada m faydaland. [ 3. Bir kom um faydaland. [ 4. Bir akrabam faydaland. [ [ 5. Di er (Belirtiniz) 38. E iniz size bugn dayak atacak olsa ne yaparsnz, nasl tepki verirsiniz? ] ] ] ] ] 119 120 121 122 123_______________
(BO ANMI / DUL SE) 38. E iniz dayak atacak olsayd ne yapardnz, nasl tepki verirdiniz?

124-125

39. Kom unuzun e inden dayak yedi ini duysanz, ne yaparsnz? (DESTEK OLURUM G B GENEL, NET OLMAYAN B R CEVAP VER L RSE, NASIL? D YEREK DETAYLANDIRMASINI STEY N Z) 126-127

40. Aile iinde iddet daha ok erkeklerin kadnlara iddet uygulamas, erkeklerin kadnlar dvmesi eklinde ya anyor. Sizce neden erkekler e lerine iddet uyguluyorlar, onlar dvyorlar? (SULU OLDU U N G B B R CEVAP VER L RSE K M SULU? VE HANG KONUDA SULU? D YEREK DETAYLANDIRMASINI STEY N Z)

128-129

41. Sizce aile iinde erke in kadna uygulad iddeti engellemek iin ne yaplabilir? 130-131

42. Sizce devlet erkeklerin e lerine uygulad iddeti a a da sayacaklarm yaparak engelleyebilir mi? Engelleyebilir 1 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] Engelleyebildi i de olur engelleyemedi i de 2 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] Engelleyemez 3 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] Fikrim yok 4 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

a. A r cezalar vererek b. Polisi bu konuda e iterek c. Bu konuda al an dernek ve di er kurulu lara destek olarak d. S nma evleri aarak e. Erkekleri e iterek

132 133 134 135 136

43.a. Sizce devlet bu konuda kadnlara destek olmal m? 1. Evet 2. Hayr 3. Fikr im yok [ ] [ ] [ ] 137

b. (43.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Devlet kadnlara nasl destek olabilir? 138

44. iddet gren kadnlarn son are olarak s nd yerlere s nak veya s nma evi deniyor. u anda Trkiyede toplam 35 s nma evi var. a. Sizce bu say yeterli mi? 1. 2. 3. Evet, yeterli Hayr, yeterli de il Fikr im yok [ ] [ ] [ ] 139

b. Siz verdi iniz vergilerin s nma evi almas iin kullanlmasn onaylar msnz? 1. 2. 3. 4. 5. 6. Kesinlikle onaylarm Onaylarm Ne onaylarm ne onaylamam Onaylamam Hi onaylamam Fikrim yok [ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] ] 140

45. Sizce sayacaklarm, kadna ynelik iddetin nlenmesi konusunda stlerine d en sorumluluklar yerine getiriyorlar m? Evet, getiriyor 1 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] Biraz getiriyor ama yeterli de il 2 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] Hayr, getirmiyor 3 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] Fikrim yok 4 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

a. Polis b. Jandarma c. Mahkemeler d. Barolar e. Belediyeler . f. Trkiye Byk Millet Meclisi g. Kadn kurulu lar

141 142 143 144 145 146 147

SON OLARAK HERKESE SORDU UMUZ B RKA GENEL SORU VAR. 46. Gelirinizi tam olarak sormayaca m ama, bir takm gelir gruplarndan hangisine girdi inizi renmek istiyorum. cret, maa , kira, faiz, kr, tarla geliri, emekli ayl gibi btn gelirleri sayarsak, bu haneye bir ayda giren toplam net para okuyaca m gruplardan hangisine girer? Tabii ki, hanedeki herkesin gelirinin toplam olarak. 148
D KKAT!

1. 2. 3. 4.

250 YTLden az 250 499 500 999 1000 2499

[ [ [ [

] ] ] ]

5. 6. 98. 99.

2500 ve st Gelir yok Bilmiyor Cevap yok

[ [ [ [

] ] ] ]

Emekli gelirleri ayda bir olabilir. Tarmdakilerde yllk gelir sylenebilir. Ltfen belirtiniz.

47.a. Sizin ya da e inizin ev, arsa, i yeri, tarla, bahe gibi ta nmaz bir malnz var m? 1. Evet 2. Hayr [ ] [ ]

(BO ANMI / DUL SE) 47a. Sizin ya da ayrld nz / len e inizin ev, arsa, i yeri, tarla, bahe gibi ta ? nmaz bir malnz var myd?

149

b. (47.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Kimin zerine kaytl ne var vard? Kendisinin 1 i. ii. iii. iv. v. Ev-daire Arsa yeri Tarla, ba , bahe Di er (Belirtiniz) ___________________ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] [ [ [ [ [ E inin 2 ] ] ] ] ] E iyle ortak 3 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] Di er (Belirtiniz) 4 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]

150 151 152 153 154

48.a. Bir dine inanyor musunuz?

1. 2.

Evet Hayr

[ ] [ ]

155

b. (48.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Dininiz nedir? 1. 2. 3. 4. 5. 99. [ ] [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] 156

Mslman Hristiyan Musevi Yezidi Di er Cevap yok

(Belirtiniz)

_______________

c. (48.aNIN CEVABI EVET SE SORULACAK) Hangi mezheptensiniz?

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Snni . Hanefi afi Maliki Hambeli . Alevi .. ii .. Ortodoks [ [ [ [ [ [ [ [ ] ] ] ] ] ] ] ] Protestan Katolik ... Sryani .. Di er (Belirtiniz) _____________ 98. Bilmiyorum ... 99. Cevap yok . 9. 10. 11. 12. [ [ [ [ ] ] ] ] 157

[ ] [ ]

49. Her lkede oldu u gibi lkemizde de de i ik etnik gruplar bulunmaktadr. Herkes kendini farkl kimliklerle tanmlayabilir. Siz kendinizi ncelikli olarak u kartta (K ML KLER KARTINI VER N Z) grdklerinizden hangisiyle tanmlarsnz?
1. Arap .. 2. Arnavut . 3. Azeri . [ ] [ ] [ ] 10. 11. 12. Rum .. Sryani/Asuri Trk ... Yahudi ... Di er (Belirtiniz) _____________ Cevap yok . [ ] [ ] [ ] 158

4. 5. 6. 7. 8. 9.

Bo nak . . erkez ... Ermeni .. Krt Zaza Laz . Roman/ingene .

[ [ [ [ [ [

] ] ] ] ] ]

13. 14. 99.

[ ] [ ] [ ]

50. Son olarak eklemek istedi iniz bir ey var m? 159-160

============================================================== CEVAPLAYANIN ADI SOYADI : ___________________________________ ADRES Mahallesi : __________ Caddesi : ________ Soka : _________ (Apartman veya Site ise) Ad : ____________ Bina No : ____ Blok No : ___ Daire No : ___ Semti : _________ lesi : _________ li : ____________

TELEFONU : ____ - ____ ____ ____ TE EKKR EDER Z ============================================================= ANKETR : _____________________ 161 ANKET TAR H : __ /__ /2007 Gr meye li kin Yorumlar: Gr len ki iye ve gr me yaplan ortama dair gzlemler:

Gr len ki i rahat myd? Yalnz gr mekte bir sknt ya and m?

Gr len ki i samimi grnyor muydu? Ankete dair yorumlarda bulundu mu?

TELEFONLA DENET M Konu ulan Durum [ ] Anket yaplm . Kontrol sorularnn cevaplar tamam. [ ] Anket yaplm . Kontrol sorularnn cevaplarnda sorunlar var. Sorunlar: Sonu SORUN YOK SORUNLU

Denekle Konu uldu [ ] Anket yaplmam . [ ] Anket ba kasyla yaplm , dene in ad yazlm . Anket yaplan dene in : ____________ Denek D nda Birisiyle Konu uldu Telefonla Dene e Ula lamyor [ ] O numarada denek var, telefona kan anketten haberdar. [ ] O numarada denek var; telefona kan ki i, dene in ki isel bilgilerini do rulad. [ ] O numarada denek var, ama telefona kan anketten haberdar de il. [ ] Telefon muhtara/kom uya/bakkala/ bir yaknna ait, kendisine ula lamyor. [ ] Telefon numarasnda yle birisi yok. ANKET YAPILMAMI ANKET BA KASIYLA YAPILMI

Telefon [ ] Telefon arzal Arama Sras: Cevap [ ] Telefon almyor Arama Sras: Vermiyor [ ] Yazan Telefon numaras kaytl de il DENET M TAR H : CEVAPSIZ ARAMALAR DI INDAK DENET M YAPAN: ________________________ ___ / __ / 2007

ANKET YAPILMAMI ( )1. ( )2. ( )3. ( )1. ( )2. ( )3.

ZET iddet deneyimi: Her kadndan biri einden dayak yediini sylemektedir. Einden dayak yiyen kadnlarn yars bu durumdan daha nce kimseye bahsetmediklerini ifade etmektedirler. Yksekrenim grm alt erkekten biri eine fiziksel iddet uygulamaktadr. Kadnlarn aileye kocalarndan daha ok gelir getirmesi, dayak riskini en az iki misli artrmakta, bu durumda olan her kadndan ikisi fiziksel iddete maruz kalmaktadr. ocukken tank olunan veya maruz kalnan iddetin, erkeklerin iddet uygulama olasln, kadnlarn da iddete maruz kalma olasln iki kat artrd gzlenmektedir. Kendileri tanp anlaarak ailelerin onayyla evlenenlerin % 28i, grc usulyle evlenenlerin % 37si en az bir kez fiziksel iddete maruz kalmaktayken, bu oran kendileri tanp anlaarak ancak ailelerin onayn almadan evlenenlerde % 49a kmaktadr. renim dzeyi arttka fiziksel iddet grdn syleyen kadnlarn says azalmaktadr. Okuma yazma bilmeyen kadnlar arasnda en az bir kez dayak yediini syleyenlerin oran % 43 iken, yksek renim grm kadnlar arasnda bu oran % 12dir. Ancak bu rakamlar yorumlarken yksek renim grenlerin yaadklar iddeti paylamak konusunda daha ketum davranyor olabilecekleri dikkate alnmaldr. Alverie kmaktan aileleriyle grmeye kadar kadnlarn attklar her adm kocann iznine tabi grnmektedir: Her 10 kadndan yalnzca biri baka bir ehre/kye einden izin almadan gidebilmekte, einden izin alma ihtiyac duymadan ailesini ziyaret edebilmekte veya alverie/arya gidebilmekte, drd einin iznine tabi olmadan komu/arkada ziyareti yapabilmektedir. Trkiyedeki kadnlarn yarya yakn Medeni Kanunda yeniden dzenlenen mal rejiminden habersizdir. Grlen kadnlarn % 43 4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanundan da haberdar deillerdir.

 Doulu kadn daha ok eziliyor grn bu aratrmann bulgular dorulamamaktadr. Ancak Dou blgeleriyle Orta/Bat blgeleri arasnda ok arpc eitim ve gelir eitsizlikleri olduu gzlemlenmitir. Trkiyenin Orta ve Batsnda okuryazar olmayan kadnlarn oran % 15,5 iken, bu oran Douda neredeyse misline karak % 41,9a ulamaktadr. Doudaki ortaokul-lise ve niversite okumu kadnlarn toplam oran da Trkiyenin kalannn te biri kadardr (Dou % 10,6, Orta/Bat % 28,8). Kadn-erkek ilikileri, iddet ve iddetle mcadeleye dair grler: Ev ilerinin eler arasnda eit paylalmas gerektiini dnenlerin oran % 80, kadnlarn ev dnda istedikleri ite alabilmeleri gerektii grne katlanlarn oran % 87, kadnlarn ellerindeki paray kendi tercihleri dorultusunda harcayabilmeleri gerektiini savunanlarn oran % 84tr. Kadnlarn hemen hepsi (% 97) kz ocuklar en az sekiz yl okula gnderilmeli grne katldklarn sylemilerdir. 10 kadndan 9una gre Hakl grlebilecek dayak yoktur. Kadnlarn % 70 ila % 85i devletin erkekleri eiterek, snma evleri aarak, bu konuda alan kurulular destekleyerek, ar cezalar vererek ve polisi eiterek erkeklerin elerine uyguladklar iddeti engelleyebileceini dnmekte ancak devletin bu sorumluluklarn yerine getirmediini ifade etmektedir. Kadnlarn % 85i Trkiyedeki snaklarn saysnn yeterli olmadn dnmekte, % 87si vergilerinin snak amak iin kullanlmasn onaylamaktadrlar. Kadnlarn % 92si mahkemelerin iddet uygulayan erkeklere ceza vermesini istemektedir. Bu veriler gstermektedir ki kadnlar aile ii iddeti aile iinde zlmesi gereken bir konu olarak deerlendirmemektedirler. Kadn rgtleri ve iddetle mcadele: Yirmi yl kadar nce dayaa kar olmak radikal bir feminist grken, bugn dayak yaygn biimde knanmakta, yasalarla cezalandrlmaktadr. Kadna ynelik iddetle mcadelede kadn rgtleri protesto eylemlerine

baladklar 1980lerden bu yana nemli baarlar elde etmilerdir. iddetle mcadelenin yaygnlamasna ve bu konuda kamuoyu olumasna yaptklar katklarn yan sra 4320 sayl kanunun kmasndan Medeni Kanun ve Ceza Kanununun yeniden ekillenmesine kadar iddetle mcadele yolunda atlan pek ok nemli admda kadn rgtlerinin nemli bir etkisi olmutur. Temmuz 2006da yaynlanan 26218 sayl Babakanlk Genelgesi devlet kurumlaryla kadn rgtleri arasnda yaanan etkileimin en somut ve olumlu rneklerinden biridir. Baz kadn rgtleri ayn zamanda aile iindeki iddeti dntrmeye odaklanan baarl almalar yrtmektedirler. Bu almalarn baarl olmalarnda: a. bamsz feminist bak as, b. etkin iletiim yntemleri gelitirmeleri, c. iddet konusunda farkndalk yaratma becerileri, d. kadnlar glendirmeleri, nemli rol oynamaktadr. Kadn rgtlerinin fiilen aile ii iddeti dntrmedeki baarlar ve bunun toplumun genelindeki iddet ilikilerini ve kltrn de dntrmeye yapt katklar gz ard edilmemelidir.

YAZARLAR HAKKINDA Aye Gl Altnay 1994 ylnda Boazii niversitesinden Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler ile Sosyoloji dallarnda lisans derecesini, 2001 ylnda ise Duke niversitesinden Kltrel Antropoloji dalnda doktora derecesini almtr. 2001 ylndan beri Sabanc niversitesinde retim yesi olan Altnayn militarizm, milliyetilik ve toplumsal cinsiyet zerine eitli makaleleri ve Vatan, Millet, Kadnlar (derleme, letiim Yaynlar, 2000/2004), The Myth of the Military-Nation: Militarism, Gender and Education (Palgrave Macmillan, 2004) ve Ebru: Kltrel eitlilik zerine Yansmalar Attila Durak (derleme, Metis Yaynlar, 2007) isimli kitaplar vardr. Yeim Arat 1978 ylnda Yale niversitesinden Siyaset Bilimi ve Ekonomi dalnda lisans derecesini, 1983 ylnda Princeton niversitesi Siyaset Blmnden Trkiyede siyasal hayatta kadnlar konulu tez almas ile doktora derecesini almtr. 1983 ylndan beri Boazii niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blmnde retim yesi olan Profesr Aratn Trkiyede kadn hareketi, slam ve kadnlar, Refah Partisi hanm komisyonlar, barts sorunu konularnda ok sayda makalesi, The Patriarchal Paradox: Women Politicians in Turkey (Fairleigh Dickinson University Press, 1989) ve Rethinking Islam and Liberal Democracy: Islamist Women in Turkish Politics (State University of New York Press, 2005) isimli kitaplar vardr.