St Hayvanclnn Karlat Sorunlar Ve St rnlerinin Pazar Durumu: Trakya Bl

zet Trakya blgesindeki st sektrnn incelendii aratrmada stn, reticiden tketiciye kadar geirdii eitli evreler analiz edilmitir. Blge, st hayvancl asndan Trkiyenin en gelimi yrelerinden birisi olup, sahip olduu st ineklerinin tamamna yakn kltr veya kltr+melez eklindedir. Blgenin inek bana st verimi 4 443,5 lt olarak bulunmu olup bu rakam Trkiye ortalamasnn olduka zerindedir. reticilerin en byk sorunu st fiyatlarnn dkl ve yem fiyatlarnn yksekliidir. Bu yzden blgede silajlk yem bitkisi, zellikle msr retiminde art grlmektedir. Sektrn iinde bulunduu koullar ve uygulanan pazarlama programlar ile ilgili bilgiler st ve st rnleri ileyen iletmelerin yneticileriyle yaplan anket almasndan elde edilmi ve bu bulgular SWOT analizi ile deerlendirilmitir. Sektrn gl ve zayf ynleri ortaya konulurken gelecekteki performans belirlenmeye allmtr. Ayrca iletmelerin performansn etkileyecek strateji seimlerine baz olan ereve belirlenmitir. Giri Toplumun dengeli ve salkl beslenebilmesi iin hayvansal besinler ierisinde nemli bir yeri olan st ve st rnlerinin tketimi lke nfusu ile karlatrldnda olduka dk dzeydedir. Ayrca st ve st rnleri tketiminde gda deeri kadar rnn hijyenik artlarda retilip tketiciye ulatrlmas da nemlidir. Trkiyede st ve st rnleri sanayinin ileyii ierisinde kk aile iletmeleri, zel sektr, kooperatifler ve birlikler yer almaktadr. Ancak bu iletmelerin pazara arz ettikleri st ve st rnlerinin kalite ve hijyen zellikleri asndan heterojen bir yap gstermektedir. Bu aratrmada Trakya blgesindeki st sektr incelenerek stn reticiden tketiciye kadar geirdii eitli evreler ortaya konulmutur. Blge st hayvancl asndan Trkiyenin en gelimi yrelerinden birisidir. Blgede bulunan hayvanclk iletmelerinin sahip olduu st ineklerinin tamamna yakn kltr veya kltr+melez eklinde olup st verimi de Trkiye ortalamasnn olduka zerindedir. Blge reticilerinin sahip olduu hayvan varl potansiyel olarak yksek verimli rklardan (kltr ve kltr+melez) olumasna ramen yeterli bakm ve besleme koullarnn olmamas blge hayvanclnn en nemli sorunlar arasnda yer almaktadr. Ayrca iletmelerdeki hayvan saysnn optimum dzeyde bulunmamas birim maliyetleri artrmaktadr. Blge ekonomisi asndan nemli bir yere sahip olan st sektr eitli sorunlarla kar karyadr. Bu sorunlarn banda souk zincirin yetersiz olmas nedeniyle stn pHsnn ykselmesi gelmektedir. Asitlii artan ste eitli yardmc maddeler eklenerek retilen rnler, insan sal asndan da eitli sakncalar dourabilmektedir. Bununla birlikte; st ileme tesislerinin genellikle kk olmas nedeniyle modern retim yntemlerinden yeterince yararlanlamamaktadr. Bu nedenle dk kapasite ve ilkel koullarda alan iletmelerin bytlmesi ve ileri teknolojilerle alr hale getirilmesi gerekmektedir (nan ve ark, 1995).

Materyal ve Yntem Aratrma materyalinin birincil verilerini, Trakya blgesinde bulunan hayvanclk iletmeleriyle yaplan anket almalar oluturmaktadr. Aratrmann rnek erevesini Edirne, Tekirda ve Krklareli illerinde bulunan hayvanclk iletmeleri oluturmutur. Bu illere bal kylerede toplam 252 adet retici ile anket yaplmtr. reticilerin yem temin yerleri, yem bitkisi retim desenleri, yem bitkisi tketim miktarlar, ortalama st verimi ve rnn ne ekilde pazarlad tespit edilmitir. reticiler yannda st ve st rnleri ileyen firmalarla da grlerek sektrdeki firmalarn zayf ve gl ynleri SWOT analizi ile deerlendirilmitir. Trakya Blgesinde Hayvanclk Blgede yetitirilen hayvanlarn nemli bir blm kltr+melez eklinde olup oran %98,28 dolayndadr. Geriye kalan %1,72lik bir oran ise yerli rklardan olumaktadr. Kltr ve melez rklardan arlkl olarak %73,8ini Holstein tipi rklar oluturmaktadr. izelge 1. llere Gre Hayvan Varl Hayvan Tr (adet) Edirne Tekirda Krklareli Toplam Byk Ba 112 742 97 562 82 262 292 566 Kk Ba 209 966 165 555 231 143 606 664 Kaynak:Edirne, Tekirda ve Krklareli TKB Tarm l Mdrlkleri Kaytlar, 2001 izelge 1de grld gibi, 2000 yl TKB Edirne, Tekirda ve Krklareli il mdrl verilerine gre blgede yetitirilen toplam bykba hayvan says 292 566 adetdir. Ancak blgede yaplan hayvanclk daha ok kk lekli olup aile iletmecilii eklindedir. Blgede; anket verilerinden elde edilen bilgilere gre iletme bana yaklak 5 inek dmektedir. St retimi amac ile kurulan byk lekli hayvanclk iletmeleri ise olduka snrldr. Blgede yaplan kkba hayvancl daha ok koyunculukla ilgilidir. Blgede toplam olarak 606 664 kkba hayvan bulunmaktadr. zellikle tarla bitkileri rnlerinden (ayiei, buday) elde edilen gelirin dk olmas blgede hayvanclnn nemini daha da artrmtr. Trakya Blgesinde St Sanayii St ve st rnlerinin kalitesi hammadde almndan balayp rnn tketiciye ulamasna kadar srmektedir. Son yllarda blgede bulunan st sanayi iletmeleri ve blgeden hammadde temin eden baz byk firmalar tarafndan souk zincir oluturularak kalite gvencesi salanmaya allmaktadr. Blgede bu firmalar tarafndan kurulan st alm noktalarnda rn test edilmekte ve souk depolarda toplanarak yine soutma sistemine sahip aralarla st ileme tesislerine tanarak ilenmektedir. Souk zincir stn doal asitliinin ve st kalitesinin korunmasnda en nemli kriterdir.

Blge, st retimi asndan nemli bir potansiyele sahip olmasna ramen retilen stn nemli bir blm stanbulda bulunan fabrikalara tanarak buradaki iletmelerde deerlendirilmektedir. Blge genelinde orta ve byk lekli 34 adet iletme bulunmaktadr. Bu iletmelerin 13 Tekirda, 9u Krklareli ve 12 adedi ise Edirne ilinde bulunmaktadr. Bunun yannda ok sayda da kk lekli (gnde 1-5 ton st ileyen) st iletmesi (mandra) bulunmaktadr. Aratrma Bulgular Blgede bulunan bykba hayvanlardan arln Holstein inekte younlat saptanmtr (%73,8). St verimi yksek olan bu rktan dolay blgenin st verim ortalamas ok yksek kmtr. St retimi Trkiye genelinde yaklak olarak 1,5 ton/yl iken Trakya blgesinde ortalama olarak 4 443,5 ton/yl olarak tespit edilmitir. Ortalalama yem tketimi incelendiinde iletme bana kaba yem tketimi 14,6 ton/yl, silaj tketimi 47,1 ton/yl ve karma yem tketimi 8,18 ton/yl olarak saptanmtr. reticilerin yem temin yerleri cinslerine gre aada verilmitir. reticiler kaba yemi ve zellikle silajlk yemi kendileri retmektedirler. Bu da iftilerin hayvancl daha bilinli olarak yapldn gstermektedir. Bunda dier nemli bir etmende yem fiyatlarnn yksek olmasdr. izelge 2. Tiplerine Gre Yem Temin Yerleri Temin Yeri Fabrika Yemi (%) Kaba Yem (%) Silaj (%) Kendi retimi - 86,0 93,6 Baka reticilerden temin ediyor - 14,0 6,4 zel (bayiler) 47,1 - Fabrika 2,9 - Kooperatifler 50,0 - Toplam 100,0 100,0 100,0 Hayvanclk iletmelerinin nemli bir blm yem bitkilerini kendisi retmektedir. Arlkl olarak iletmeler silajlk msr yetitirmektedir. kinci srada arpa gelmekte ve en az yetitirilen yem bitkisi ise fidir. izelge 3. Hayvanclk letmelerinin Yem Bitkisi Ekim Alan ve Ortalama Verim Yem Bitkileri Ortalama Ekim Alan (da) Ortalama Verim (kg) Msr (ya olarak) 9,67 3 300,0

Arpa 10,2 416,9 Yulaf 10,4 356,5 Yonca 3,6 1 082,9 Fi 11,8 603,6 retilen stn pazarlanmasnda blgede en ok tercih edilen arac st birlikleridir. Bunu ikinci srada mandralar izlemektedir. reticilerin oluturduu birlik ve kooperatiflerden toplam arzn %53,7 sinin pazarlanmas olumlu bir gelimedir. Gelimi Avrupa ve Kuzey Avrupa lkelerinde kooperatiflerin sektrdeki pay %90lara ulamaktadr (nan, 1989). Grafik 1. Stn Pazarlama Kanal reticilerin karlatklar en nemli hayvanclk sorunlar nem srasna gre aada sralanmtr; (1e yakn olmas ok nemsiz olduunu, 5e yakn olmas ok nemli olduunu gsterir) St fiyatlarnn dkl ve istikraszl (4,76) Yem fiyatlarnn ykseklii (4,75) Veteriner crelerinin ykseklii (3,65) Hayvan barnaklarnn yetersiz olmas (2,52) Pazarlama sorunu (2,36) Buna gre reticilerin karlatklar en nemli sorun st fiyatnn dk olmas ve fiyat istikrarszl olarak ortaya kmtr. Bunu yem ve veteriner masraflarnn ykseklii izlemektedir. Akman (1993) tarafndan yaplan almada da st fiyatlarnn dkl ve yem fiyatlarnn ykseklii en nemli retici sorunu olarak belirtilmitir. Blgede rnn sat konusunda sorun yaanmad sonulardan anlalmaktadr. St ve St rnleri reten Firmalarn SWOT Analizi le Deerlendirilmesi Bu blmde st ve st rnlerini reten firmalar SWOT (strengths, weaknesses, opportunities, threats) analizi yntemi ile deerlendirilmeye allmtr. SWOT analizinin SW ksm kuruluun i bnyesine ilikin gl ve zayf ynlerini gstermekte olup, retim ynetimi, insan kaynaklar ynetimi gibi ilerin doru yaplmas ile ilgilidir. Analizin bu blmnn, kuruluu dardan etkileyen OT, yani frsatlar ve tehditlerle balantl ve uyumlu olmas gerekir. rnein, gl ynleri fazla olan bir kuruluun rettii rnler piyasada mteriler tarafndan talep grmyorsa bu balant salanmam demektir. Sektrn iinde bulunduu koullar ve uygulanan pazarlama programlar SWOT analizi ile deerlendirilmi ve sektrn gelecekteki performans ortaya konmaya allmtr. Ayrca performans etkileyecek strateji seimlerine baz olan ereve belirlenmitir.

Blgede St ve St rnleri leyen letmeleri Etkileyen (Bnyesel) Faktrler Gl Ynler: Dononesa, Sek, Bahvan gibi sektrdeki byk lekli iletmelerin Trakya blgesinde bulunmas Verimli st veren rklarn oransal olarak blgede ogunlukta bulunmas Blgedeki reticilerin dier blgelere oranla daha bilinli st hayvancl yaptnn bilinmesi St rnlerinin tketiciler tarafndan lezzetli ve beenilen rnler olarak grlmesi Sektrdeki rn yelpazesinin hergeen gn zenginlemesi Sektrn ncleri olarak kabul edilen firmalarn deneyimli ve tecrbeli olmalarnn salad avantaj ISO 9000 belgesi onayl firmalarn blgede bulunmas ve bu markalar tarafndan retilen rnlerde kalitede srekliliin salanm olmas Zayf Ynler: Blgede bulunan kk mandralarn fazla olmas ve dolaysyla hijyenik artlarda olmayan rnlerin retimi Bu tr iletmelerin retim maliyetlerinin yksek olmas dolaysyla rekabet glerinin azl Kk lekli firmalarn hem st toplama hem de datm ann yetersiz olmas Blgede retilen nc markalarn datm sisteminin stanbul Blgesi dnda ok etkin faaliyette bulunamamas; Blgede retilen markalara ait birtakm ana rnlerin baz sat noktalarnda bulunmamas Blgede St ve St rnleri leyen letmeleri Etkileyen D Faktrler Frsatlar Tketicilerde son yllarda artan dengeli ve bilinli beslenme alkanl ynndeki ilerlemelere bal olarak st ve st rnleri tketme gereksinimi de artmaktadr. Tketicilerdeki bilinlenmeye bal olarak kaliteli, hijyenik koullarda ve modern firmalarca retilmi rnlere olan talep art (Oraman ve Azabaaolu, 2001) Yeni rnlerinin kullanm alanlarnn tketicilere duyurulmas Blgedeki baz firmalarn modern Aratrma Gelitirme nitelerinin bulunmas

St ve st rnleriyle ilgili rekabet gcnn artrlabilmesi iin izlenebilecek yeni stratejilerin mevcudiyeti St reticisiyle iletmelerin birlikte karlkl karlar dorultusunda hareket etme ynnde uygulamalarn mevcudiyeti Tehditler reticiye denen st fiyatlarnn dk olmas reticinin neredeyse maliyetinde altnda sat yapmasna neden olmakta buda blgedeki st hayvancl yapan iletmelerin saysnn azalmasna neden olmaktadr, St ve st rnlerinin ok abuk bozulabilen rnler olmas dolaysyla ok gl datm a ve souk zincir gerektirmektedir, St ve st rnleri sektrnde faaliyette bulunan firma saysnn her geen gn artmasyla younlaan rekabet Dier rakip olan firmalarnda kendi rn yelpazelerini hergeen gn gelitirmeleri ve etkin reklam uygulamalar sayesinde tketicileri rnleri hakknda bilgilendirmeleri Blgedeki firmalara rakip baz markalarn etkin bir datm kanalna sahip olmalar Rakip firmalarn sat noktalarna uyguladklar yksek iskonto ve uzun vadeler Aadaki tabloda grld gibi, frsatlar deerlendirmek iin Trakya blgesinde faaliyette bulunan st iletmelerinin tketici istek ve beklentilerini karlamak amacyla pazarlama faaliyetlerinin gl ynlere dayandrlmas suretiyle yeniden dzenlenmesi yerinde olacaktr. izelge 4. Trakya Blgesinde Faaliyette Bulunan St letmelerinin Gelecekteki Performansna likin Stratejiler FIRSATLAR TEHDTLER GL YNLER Trakya blgesinde faaliyette bulunan st iletmelerinin izleyecei pazarlama stratejileri mevcut gl ynlere dayanmak ve frsatlardan yararlanmak suretiyle oluturulmaldr. Gl ynleri ve frsatlar fazla olan markalar ok gl olmayabilirler. Ama gl ynlerinin farknda olan ve frsatlar deerlendiren markalarn gelecekte baarl olmamalar iin bir neden yoktur. Tehditleri fazla, ama gl ynleri de ok olan Trakya blgesinde faaliyette bulunan st iletmelerinin stratejileri tehditlere kar koymak suretiyle mevcut gl ynlere dayanmaldr. Eer, blgedeki iletmeler mevcut ve gelecekteki d ortam iyi alglar ve tehditlerin nceden farknda olursa, gl ynlerine dayanarak bu tehditlerle savamak iin politikalar retebilmesi ve uygulayabilmesi mmkndr. ZAYIF YNLER

Frsatlar deerlendirebilmek iin mevcut zayflklar en dk dzeye indirecek stratejiler belirlenmelidir. Zayf ynleri olan firma yeniden yeniye yaplanmaya gitmek ve bylece frsatlar deerlendirmek suretiyle glenebilir. Tehditlerle savaabilmek iin mevcut zayf ynleri en dk dzeye indirecek stratejiler oluturulmaldr. Tehditlere kar koyabilmek iin Trakya blgesinde faaliyette bulunan st iletmelerinin zayf ynlerini glendirmesi gereklidir. Bu balamda Trakya blgesinde faaliyette bulunan st iletmelerinin iin drt eit strateji oluturulabilir. Tabloda grld gibi 22lik matriksin 1. sras ile 1. Stunun kesitii yerde aklanan strateji, gl ynleri ve ve frsatlar fazla olan firmalarn gl ynlerini frsatlar deerlendirmede kullanmalar halinde tketici beklentilerinin karlanmasnda ve memnuniyet dzeyinin artrlmasnda baarl olacaklarn gstermektedir. O halde, gl ynlere dayal frsatlar deerlendiren bir pazarlama stratejisi seilmelidir. Zayf ynleri ve tehditleri fazla olan firmalarn stratejileri (matriksin 2.sras ile 2. stunun kesitii yerde aklanan) tehditlere kar koyabilmek iin mevcut zayflklarn minimize edecek bir strateji seilmelidir. Gl ynleri ve tehditleri fazla olan Trakya blgesinde faaliyette bulunan st iletmelerinin stratejileri tehditlere kar koymak suretiyle mevcut gl ynlere dayanmaldr. Eer, iletmeler mevcut ve gelecekteki d ortam iyi alglar ve tehditlerin nceden farknda olursa, gl ynlerine dayanarak bu tehditlere kar koymak iin politikalar retebilmesi ve uygulayabilmesi mmkndr. Sonu ve neriler Trakya blgesi st hayvancl potansiyeli asndan yksek genetik zelliklere ve uluslararas standartlarda retim yapabilen st fabrikalarna sahip olmasna ramen istenilen dzeyde st ve st rnlerini retememektedir. Bu sorunlarn banda yapsal problemler gelmektedir. Bu yapsal problemler ierisinde iletme bana den hayvan saysnn azl, yem bitkisi retiminin yeterli dzeyde olmamas, st fiyatlarnn dk buna karlk maliyetlerin yksek olmas, st pazarlamada reticilerin rgtlenememesi gibi sorunlar bulunmaktadr. Yem fiyatlarnn her geen gn artmas reticinin satn ald yem miktarn azaltmaktadr. Buna karn yem fiyatlar ykseldii halde ste firmalar tarafndan olduka dk fiyat verilmektedir. Bu durum blgedeki st hayvancl yapan iletmelerin saysnn azalmasna neden olmaktadr. Blgede yem bitkileri retiminin tevik edilmesi, st reticilerinin maliyetlerini nemli lde drebilir. Blgede st reticilerinin yannda st sanayicilerinin de nemli sorunlar bulunmaktadr. Bunlar; yeterli hammaddenin bulunamamas, iletme sermayesi yetersizlii, eski teknoloji kullanan ok sayda kk st iletmesi (mandra) bulunmas, etkin toplama, datm ve pazarlama kanallarnn yetersizlii gibi temel sorunlardr. zellikle kk lekli iletmelerin kooperatif tarz bir organizasyon yardmyla gelimi bir pazarlama kurumu yapsna kavuturulmas blgedeki st iletmelerinin rekabet gcnde olumlu ynde bir etki salayabilir.

Kaynaklar Akman, N. (1993). Sr Sr thalatnn Sorunlar ve St Sr Yetitiriciliinin Teviki, 5. Trkiye Stlk Kongresi, 20-21 Mays, sf41-51, Ankara. nan, .H. (1989). lkemizde Stlk Kooperatiflerinin Kurulmasnn nemi, Ulusal St ve St rnleri sempozyumu, MPM yayn no:394, sf278-291, Ankara. nan, .H., Aksoy, ., Kuba, A., Gaytancolu, O. (1995). Trkiyede St Sanayinin Durumu, Sorunlar ve zm nerileri, III. Milli St ve St rnleri Sempozyumu, MPM yayn no: 548, sf379-386, Ankara. Oraman, Y., ve Azabaaolu, M.. (2001). Consumers Milk and Yoghurt Products Purchase Behaviour in Turkey and Determination of Attitudes Towards Brands with Cluster Analysis, 71st EAAE Seminar: The Food Consumer in the Early 21st Century, 19-20 Nisan, Zaragoza, spanya. ______ (2001). Edirne, Tekirda ve Krklareli TKB Tarm l Mdrlkleri Kaytlar.