WWF Yaşayan Gezegen Raporu

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008
NDEKLER
nsz GR Biyolojik eitlilik, ekosistem hizmetleri ve insanln ayak izi KANIT Kresel Yaayan Gezegen Endeksi Sistemler ve biyomlar Biyocorafi blgeler Taksonlar lkelerin ekolojik ayak izi Biyolojik kapasite Tketimin su ayak izi retimin su ayak izi GDATI BTNYLE DETRMEK Srdrlebilirlie doru Enerji sorunu Nfus ve tketim Kresel ticaret Biyolojik kapasite ynetimi: Ekosistem yaklam VERLER VE TABLOLAR Ekolojik Ayak zi, biyolojik kapasite ve su ayak izi Zaman iinde Yaayan Gezegen Endeksi, Ekolojik Ayak zi, biyolojik kapasite ve su ayak izi Yaayan Gezegen Endeksi: Tr saylar Yaayan Gezegen Endeksi: Teknik notlar Ekolojik Ayak zi: Sk sorulan sorular Kaynaklar ve ileri okuma Katkda bulunanlar 1 2 4 6 6 8 10 12 14 16 18 20 22 22 24 26 28 30 32 32 40 40 41 42 44 45
WWF Dnyann en byk, deneyimli ve bamsz doa koruma kurulularndan biri olan WWF, yaklak 5 milyon destekiye ve 100 akn lkede etkin kresel bir aa sahiptir. WWFnin misyonu gezegenimizin doal evresinin bozulmasn durdurmak ve insanlarn doayla uyum iinde yaad bir gelecek kurmaktr. LONDRA ZOOLOJ DERNE (ZSL) 1826da kurulan Londra Zooloji Dernei (ZSL), uluslararas bir bilim, doa koruma ve eitim kuruluudur. ZSLnin misyonu, dnya apnda hayvanlar ve onlarn yaam ortamn korumaktr. Londra ZSL Hayvanat Bahesini ve ZSL Whipsnade Hayvanat Bahesini ileten ZSL, Zooloji Enstitsnde bilimsel aratrmalar yrtmekte olup dnya apndaki doa koruma almalarna etkin biimde katlmaktadr. KRESEL AYAK Z AI (GFN) GFN, srdrlebilir ekonomilere ulamak iin srdrlebilirlii llebilir klan Ekolojik Ayak zi kavramn gelitirmitir. Ortaklaryla birlikte GFN, ekonominin yeryznn ekolojik snrlaryla uyumlu bir ileyie sahip olmasna ynelik aratrmalar koordine eder, metodolojik standartlar gelitirir ve karar vericilerin doal kaynaklar doru hesaplamasn salamaya alr. BA EDTR Chris Hails EDTRLER Sarah Humphrey Jonathan Loh Steven Goldfinger YAZARLAR WWF Sarah Humphrey Ashok Chapagain Greg Bourne Richard Mott Judy Oglethorpe Aimee Gonzales Martin Atkin ZSL Jonathan Loh Ben Collen Louise McRae Tharsila T. Carranza Fiona A. Pamplin Rajan Amin Jonathan E.M. Baillie GFN Steven Goldfinger Mathis Wackernagel Meredith Stechbart Sarah Rizk Anders Reed Justin Kitzes Audrey Peller Brad Ewing Alessandro Galli Yoshihiko Wada Dan Moran Robert Williams Willy De Backer TWENTE Arjen Y. Hoekstra Mesfin Mekonnen WWF INTERNATIONAL Avenue du Mont-Blanc CH-1196 Gland svire www.panda.org INSTITUTE OF ZOOLOGY Zoological Society of London Regents Park Londra NW1 4RY, ngiltere www.zoo.cam.ac.uk/ioz/projects/ indicators_livingplanet.htm GLOBAL FOOTPRINT NETWORK 312 Clay Street, Suite 300 Oakland, California 94607 ABD www.footprintnetwork.org TWENTE WATER CENTRE University of Twente 7500 AE Enschede Hollanda www.water.utwente.nl
NSZ
on zamanlarda yaanan ekonomik gerileme, olanaklarmz amann varabilecei sonulara ynelik sert bir uyar niteliindedir. Ancak, yaadmz finansal durgunluk olasl, ufukta grnen ekolojik likidite krizi karsnda snk kalmaktadr.
ster ormann yan banda, ister ehrin kalbinde yaayalm geimimiz, hatta yaammz yeryznn doal sistemlerinin verdii hizmetlere baldr. Yaayan Gezegen 2008 Raporu bizlere, bu hizmetlerin temelini oluturan kaynaklar ok byk bir hzda, kendini yenileme ans brakmadan tkettiimizi gstermektedir. Tpk dncesizce para harcamann ekonomik durgunlua yol amas gibi, dncesiz kaynak tketimi de dnyann doal sermayesini kurutmakta ve yaam biimlerimiz gelecekteki esenliimizi tehlikeye sokmaktadr. Yaayan Gezegen Endeksine gre yalnzca son 35 ylda yeryzndeki vahi yaam poplasyonu te bir orannda azalmtr. Buna karn, insan nfusunun ve bireysel tketimin hzl art, sistemler zerindeki talebimizi oaltmaktadr. Artk, kresel ayak izimiz dnyann kendini yenileme kapasitesinin yzde 30 zerindedir. Gezegen zerindeki taleplerimiz ayn hzla artarsa, 2030lu yllarn ortalarnda yaam biimimizi srdrmek iin iki dnyaya edeer kaynaa gereksinim duyacaz. Bu ylki raporda ilk kez, tketimimizin yeryznn su kaynaklar zerindeki etkisine ve pek ok blgede su ktlyla kar karya kalabileceimize yer verilmitir. Bu genel eilimlerin ok somut sonular bulunmaktadr.
Bunlar bu ylki gazetelerin manetlerinde hepimiz grdk. Dnyann byk bir blmnde gda, yem ve biyolojik yakt talebindeki dalgalanmalar ve kimi yerlerde azalan su kaynaklar, pek ok tarmsal rnn kresel fiyatnn rekor seviyeye ulamasna neden oldu. Tarihte ilk kez geen yaz, Arktik buzul tabakas btnyle sularla kapland ve karbon ayak izimizin arl altnda gerekten erimeye balad. Ekolojik likidite krizi kresel bir sorundur. Yaayan Gezegen 2008 Raporu; yeryzndeki insanlarn drtte nden fazlasnn ekolojik borlu olduunu, ulusal tketimlerinin lkelerinin biyolojik kapasitesini atn gstermektedir. Bir baka deyile, oumuz mevcut yaam biimlerimizi ve ekonomik bymemizi dnyann baka blgelerindeki ekolojik sermayeyi kullanarak destekliyoruz. Yine de ekolojik likidite krizini geri evirme olanana sahibiz. Geri dnsz bir ekolojik krizin zerimize kmesini nlemek iin henz ok ge deil. Daha srdrlebilir bir yola girmek iin yaam biimlerimizi ve ekonomilerimizi hangi kilit alanlarda dntrmemiz gerektii bu raporda ortaya konmaktadr. Mcadelenin boyutlar zaman zaman baedilmez grnebilir. Bu nedenle farkl sektrlerde ve alanlarda oluan ekolojik an stesinden gelebilmek iin "srdrlebilirlik takozlar kavramn ortaya koyduk. Takoz analizi, ekolojik a faktrlere blerek her biri iin farkl bir zm getirilmesini mmkn klar. Bu ok nemli mcadelede WWF klim
zmleri Modeli; 2050 yl iin kresel enerji hizmetleri talebinde ngrlen art karlanrken, kresel sera gaz emisyonunda nemli dlerin salanabileceini gsteren bir takoz analizi kullanr. En nemlisi bu model, tehlikeli iklim deiikliini dizginlemek iin derhal harekete geme gerekliliinin altn izer. Ayak izimizi klterek doal kaynaklar zerindeki etkimizi azaltmak iin, bu kaynaklar salayan ekosistemleri daha iyi ynetmemiz gerekiyor. Baarl olmamz, kaynaklar doann belirledii oranlarda ve onun koullarnda kullanmamza baldr. Bu, her bir sektre, tarma veya balkla ilikin kararlarn daha geni ekolojik sonular gz nne alnarak verilmesi anlamna gelir. Bu ayn zamanda, mlkiyet haklarnn ve politik snrlarn tesine geerek ekosistemi bir btn olarak korumann yollarn bulmamz gerektirir.
Apollo 8 astronotlar Dnyann ilk grnts olan Ayda Dnyann Douunu ekeli neredeyse krk yl oldu. O gnden bu yana gelen iki nesilde Dnya, ekolojik likidite fazlasndan ekolojik ak noktasna geldi. nsan tr ne kadar becerikli olduunu ve sorun zmekteki olaanst baarsn bugne kadar defalarca kantlad. nsanolunun aya gitmesini salayan ruh, gelecek nesilleri ktrm brakacak ekolojik bor yknden kurtarmak iin harekete gemelidir.
James P. Leape Genel Mdr, WWF International
YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 1
GR
Tek bir gezegene sahibiz. Gezegenimizin insann da dahil olduu tr eitliliini yaatma kapasitesi yaps gerei snrldr. nsanolu ekolojik snrlarn zerine karak bu kapasiteden daha fazlasn talep ederek yeryznn yaam sistemlerinin saln tketmeye balar. Bu kayp ise sonunda insanolunun esenliini tehdit eder. Bu rapor, insanolunun tketiminin ve biyolojik eitliliin deien durumunu ortaya karmak iin birbirini tamamlayan llerden yararlanr. Yaayan Gezegen Endeksi yeryzndeki ekosistemlerin durumunu yanstrken, Ekolojik Ayak zi insann bu sistemler zerindeki talebinin boyutunu ve biimini gsterir. Yaayan Gezegen Endeksi, yeryznn tm blgelerinden 1.686 omurgal trn poplasyonunu kapsayan kresel biyolojik eitlilii ifade eder. Endeks, yalnzca son 35 ylda neredeyse yzde 30 dmtr (ekil 1). Yaayan Gezegen Endeksindeki veriler ilk kez, tr poplasyon eilimlerinin biyomlarn yan sra biyocorafi blgelere ve taksonomik gruplara gre incelenmesine olanak tanmtr. Baz lman blgelerde biyolojik eitlilik kaybndaki art durmu olsa da, dnya genelinde Yaayan Gezegen Endeksi kaybn srdn gsterir. Bu durumda, Biyolojik eitlilik Szlemesinin 2010 ylna kadar biyolojik eitlilik kayp hznn drlmesine ynelik alak gnll hedeflere ulamak bile giderek olanakszlamaktadr. nsanolunun yeryznn yaam kaynaklarndan talebini ifade eden Ekolojik Ayak zi, u anda gezegenin kendini yenileme kapasitesini yzde 30 am durumdadr (ekil 2). Kresel ak hzla bymekte; bunun sonucunda ekosistemler harap edilmekte, havada, toprakta ve suda atklar birikmektedir. Ortaya kan ormanszlama, susuzluk, azalan biyolojik eitlilik ve iklim deiiklii tm uluslarn kalknma ve esenliini daha fazla tehlikeye sokmaktadr. Susuzluk pek ok lkede ve blgede giderek artan bir endie kaynana dnmtr. Bu nedenle, Yaayan Gezegen Raporunda; rn ve hizmet tketiminin ulusal, blgesel veya kresel su kaynaklarna ynelik talebini ifade eden nc bir l olan su ayak izi de yer almaktadr. Su, yeryznde az bulunan bir kaynak olmasa da tm corafya ve zamanlarda eit dalm gstermez ve ayn elverililikte bulunmaz. Bugn yaklak 50 lke, orta ya da ileri derecede susuzlukla kar karyadr. Mevsimsel ya da tm yla yaylan susuzluktan etkilenen insan saysnn iklim deiikliiyle birlikte daha da artmas beklenmektedir. nsanln gezegenden talebi, son 45 ylda nfusun ve kiisel tketimin artmasyla iki katnn zerine kmtr. 1961de neredeyse tm lkeler kendi taleplerini fazlasyla karlayacak kapasiteye sahipken, 2005 ylnda durum radikal bir biimde deimitir. Pek ok lke, kaynak ithal edip atmosferi karbondioksit ve sera gaz pl olarak kullanarak ihtiyalarn karlayabilir hale gelmitir (ekil 3). Ar
2 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008
tketilen bir dnyada, zellikle ekolojik borlu olan uluslar, yerel ve kresel kapasiteyi aarak ekosistem hizmetlerini ve insanln bal olduu yaam destek sistemlerini kertme tehlikesiyle kar karyadrlar. Her ey eskisi gibi devam ederse, 2030larn bana geldiimizde talep ettiimiz rn ve hizmetleri karlamak iin iki gezegene ihtiyacmz olacaktr. Yine de, bu gidie dur deyip, ynmz deitirmek iin pek ok etkili yol bulunmaktadr. Teknolojik gelimeler srdrlebilirlik mcadelesinde her zaman nemli bir role sahip olsa da; aslnda yaplmas gerekenlerin ou zaten bilinmektedir ve zmler bugnden elimizdedir. rnein, bu raporda, temiz enerji retimine ve verimlilik esasl
teknolojilere geerek hem karbon emisyonunda nemli dler salayan hem de 2050 yl enerji talebini karlayan bir takoz yaklam rneklerle anlatlmaktadr. Teknoloji transferi ve yerel yeniliklere verilen destek, gelimekte olan ekonomilerin sanayilemenin ar kaynak tketimi gerektiren evrelerini atlayarak refahlarn en st dzeye karmasn salayabilir. Bugn insan nfusunun yarsndan fazlasn barndran kentlerin, yerel ve kresel ekosistemler zerindeki talebi en aza indirirken cazip yaam biimleri sunacak biimde tasarlanmas mmkndr. Kadnlarn glendirilmesi, eitim ve aile planlamasyla nfus art yavalayabilir.
nsann doa zerindeki talebini len Ekolojik Ayak zi ve doann salk durumunu ifade eden Yaayan Gezegen Endeksi, neler yaplmas gerektiini anlalr ve gl bir ekilde gsteren yol tabelalardr. nsanlk, eer isterse, yaamn gezegenin olanaklar erevesinde srdrecek, kendi esenliini ve bunun dayand ekosistemlerin geleceini garanti altna alacak yetenee sahiptir.
ekil 1: Yaayan Gezegen Endeksi. Kresel endeks 1970- 2005 yllar arasnda omurgal tr poplasyonlarnn yaklak yzde 30 azaldn gstermektedir. ekil 2: nsanln Ekolojik Ayak zi. nsanln biyosfer zerindeki talebi 1961den 2005e uzanan dnemde iki katnn zerine kmtr. ekil 3: Ekolojik borlu ve alacakl lkeler. Borlu lkelerin ekolojik ayak izi biyolojik kapasitelerinin zerindedir. Alacakl lkelerin ekolojik ayak izi ise, biyolojik kapasitelerinden dktr.
BYOLOJK ETLLK, EKOSSTEM HZMETLER, AYAK Z

Yaayan Gezegen Endeksi, yabani trlerin ve doal ekosistemlerin dnyann tm biyomlarnda ve blgelerinde bask altnda olduunu gstermektedir. Biyolojik eitlilie ynelik dorudan insan kaynakl tehditler, be balk altnda toplanr: Habitat kayb, blnmesi ya da deiime uramas (zellikle tarm sebebiyle), Trlerin ar tketilmesi (zellikle balklk ve avclk yoluyla) Kirlilik stilac trlerin ya da genlerin yaylmas klim deiiklii Bu be tehdidin tamam insanolunun biyosfer zerindeki talebinden -doal kaynaklarn gda, iecek, enerji ve malzeme retimi ve tketimi iin kullanm ve atklarnn geri braklmas- ya da doal ekosistemlerin kasabalar, ehirler ve bunlarn altyaplar tarafndan yerlerinden edilmesinden kaynaklanmaktadr (bkz. ekil 4). Dnya evresinde hzla yer deitiren insanlar ve rnler, yabanc trlerin ve hastalklarn yaylmasna neden olmaktadr. Doal habitatlar, ekim ve otlak arazisi ama, su rnleri yetitiricilii, endstriyel ya da kentsel kullanma dntrme yoluyla kaybolmakta, deiime uratlmakta ya da paralanmaktadr. Nehir sistemleri; sulama, hidroelektrik enerji ya da akarsu dzenleme amacyla barajlarla kesilmekte ve ak yn deitirilmektedir. Deniz ekosistemleri zellikle de deniz taban; dip taramas, inaat ve madencilik yznden niteliini kaybetmektedir. Doal poplasyonlarn ar tketimi; bitki ve hayvanlarn gda, malzeme ya da ila yapm iin poplasyonun kendini yenileme
kapasitesinin zerinde toplanmas ya da ldrlmesidir. Bu durum, denizel biyolojik eitlilie ynelik en byk tehdittir. Ar avlanma pek ok ticari balk neslinin tkenmesine neden olmaktadr. Ar tketim, bata eti iin avlanan tropikal orman memelileri olmak zere birok karasal tr de tehdit eder. Kereste ve yakacak odun elde etmek iin ar kesim yaplmas ormanlarn ve bitki ve hayvan poplasyonlarnn kaybna neden olmaktadr. Dnyann bir tarafndan baka bir tarafna kastl ya da kastsz tanan istilac trler, yerel trlerin rakibi, avcs ya da paraziti olarak pek ok yerli tr nfusunu a zaltmaktadr. stilaclar, ada ve tatl su ekosistemlerindeki endemik trlerin yok oluunun en nemli nedenidir. Kirlilik, zellikle de sucul ekosistemlerde biyolojik eitlilik kaybnn bir dier nemli nedenidir. Tarmda artan miktarlarda kullanlan azot ve fosfor ierikli yapay gbrelerle oluan ar besin yklenmesi trofikasyona ve oksijen fakirlemesine neden olmaktadr. Zehirli kimyasal kirlilii ise genellikle tarm veya su rnleri yetitiriciliinde kullanlan pestisitlerden, endstri veya madencilik atklarndan kaynaklanmaktadr. Atmosferde karbondioksit younluunun artmas okyanuslarn asitlemesine neden olmaktadr. Bu, bata kabuk ve resif gelitiren organizmalar olmak zere deniz trleri zerinde geni bir etkiye sahiptir. Gelecekte biyolojik eitlilik zerindeki en byk tehdit, iklim deiikliidir. klim deiikliinin etkileri, kutup blgelerinin ve dalk blgelerin yan sra, bata mercan
resiflerinde olmak zere deniz ve kara ekosistemlerinde imdiden hissedilmektedir. klim deiikliinin etkilerini yerel leklerde ngrmek kolay deildir, ancak, deien scaklklar ve iklim dzenleri her ekosistemi savunmasz brakabilir. phesiz btn bu tehditler ve basklar, daha belirsiz ve dolayl faktrlerden kaynaklanmaktadr. Biyolojik eitlilik kaybna neden olan faktrler; insanln yiyecek, su, enerji ve malzeme ihtiyalarnn sonucudur. Bunlar tarmsal rn, et ve st rnleri, balk ve deniz rnleri, ahap, kat, su ve enerji retimi ve tketimi; ulam, kentleme ve altyap tesisleridir. nsan nfusu ve kresel ekonomi bydke biyolojik eitlilik zerindeki bask da artmaktadr. Ekolojik Ayak zi kaynaklarn tketiminin ekosistemler ve trler zerindeki basksnn btnleik lsdr. Biyolojik eitlilii yok olmaya srkleyen etkenler ve doadaki ayak izi ilikisini anlamak, doal ekosistemler ve yabani trlerdeki yok oluu yavalatmak, durdurmak ve geri evirmek iin yaamsal nemdedir. EKOSSTEM HZMETLER nsanln varl salkl ekosistemlere baldr: onlar insan yaamn ayakta tutar ve yaam kalitesini iyiletirir; onlar olmadan yeryz yaanabilir bir yer olmaktan kar. Milenyum Ekosistem Deerlendirmesi ekosistem hizmetlerini en temel olanndan balayarak drt kategoride tarif eder: Besin dngs, toprak oluumu ve temel retim gibi yaam destekleyici hizmetler Gda, tatl su, malzeme ya da yakt retimi gibi tedarik hizmetleri klim, sel kontrol, su artma, tozlama
ve zararllarla mcadele gibi dzenleyici hizmetler Estetik, manevi, eitici ve rekreasyonel olmak zere kltrel hizmetler.
Bu hizmetlerin her biri sonu olarak canl organizmalardan elde edilir. Ancak ekosistem hizmetlerine dayanak salayan tek bana biyolojik eitlilik deil, habitat istikrarnn korunmas ve tm bu hizmetlerin salanmasnda kritik neme sahip belirli trlerin bol bulunmasdr. Kritik bir trn dnya apnda tehlike altnda bulunmasa bile yerel lekte d gstermesi, ekosistem hizmetlerini olumsuz ynde etkiler. Milenyum Ekosistem Deerlendirmesi; biyolojik eitlilik kaybnn gda ve enerji gvensizlii, seller ve tropikal kasrgalara dayanklln azalmas, insan salnn bozulmas, kaliteli suya ulamn zorlamas ve kltrel miras erozyonuna neden olduunu aklamtr. Yaam destekleyici, dzenleyici ve kltrel ekosistem hizmetlerinin byk bir ounluu ticari olarak alnp satlamaz, bu nedenle piyasa deerleri yoktur. Azalmalar durumunda yerel ya da kresel ekonomilere herhangi bir sinyal ulamaz. Piyasalarda kaynak kullanmyla ilgili kararlar, reticilerin ve tketicilerin karlarn maksimize edecek ekilde alnr; ancak, bu srada retim ve tketimin dayand biyolojik eitlilik ve ekosistem hizmetleri genellikle baltalanr. Biyolojik eitliliin insan refah iin deeri henz parasal olarak belirlenmemi olsa da; bu deer, insan yaamn destekleyen bir gezegenle desteklemeyen arasndaki fark olabilir.
YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: KRESEL

Yaayan Gezegen Endeksi, dnyadaki biyolojik eitliliin durumunu izlemek iin tasarlanm bir gstergedir. Endeksin belirli bir biimde ok sayda tr poplasyonunun eilimini izlemesi, hisse senedi piyasas endeksinin bir hisse grubunun deerini ya da bir perakende fiyat endeksinin bir sepet tketim rnnn maliyetini izlemesinden ok farkl deildir. Yaayan Gezegen Endeksi dnyann drt bir yanndan yaklak 5.000 poplasyona ait 1.686 memeli, ku, srngen, amfibi ve balk trnn eilimlerini temel alr. Ardndan her trn poplasyonunda gzlemlenen deiimin ortalamas alnr. kan deer, 1,0 olarak belirlenen 1970 ylyla karlatrlarak grafikte gsterilir. Kresel Yaayan Gezegen Endeksi; her birine eit arlk verilmi olan iki gstergenin lman (kutuplar dahil) ve tropikal- toplamndan oluur. Tropikal ve lman gstergelerde kara, tatl su ve deniz trlerine de eit arlk verilmitir. Tropikal Endeks; Afrotropikal, ndopasifik ve Neotropikal alanlarda bulunan karasal ve tatl su trlerinin poplasyonlaryla birlikte Yenge ve Olak Dnenceleri arasndaki blgede yer alan denizel trlerin poplasyonlarndan oluur. Ilman Endeks; Palearktik ve Nearktik alanlardaki karasal ve tatl su trlerinin poplasyonlaryla birlikte tropikal kuan kuzey ve gneyindeki denizel trlerin poplasyonlarn ierir (bkz. ekil 8). Kresel endeks 1970- 2005 yllar arasnda yaklak yzde otuzluk bir gerileme gsterir (ekil 5). Tropikal endeks ayn zaman diliminde yzde elli civarnda derken lman endeks fazla deiiklik gstermemitir (ekil 6 ve 7). Ilman ve tropikal poplasyon eilimleri arasndaki belirgin fark karasal, tatl su ve denizel trlerde aka grlmektedir. Ne var ki bu, tropikal biyolojik eitliliin lman biyolojik eitlilikten ok daha kt durumda olduu anlamna gelmez. Endeks onyllar yerine yzyllar ncesine uzansa, lman tr poplasyonlarnda ayn derecede ya da daha da fazla bir gerileme olduunu pekl gsterebilir. Her halkrda endeks, tropikal ekosistemlerde srekli ve ar bir kayp yaandn gsterir.
ekil 5: Kresel Yaayan Gezegen Endeksi. Bu endeks, 1.686 tre* ait 4.642 poplasyonun 1970- 2005 yllar arasndaki ortalama eiliminin yzde -28 olduunu gstermektedir. Ilman ve tropikal ortalama eilimlerine eit arlk verilmitir. ekil 6: Ilman Yaayan Gezegen Endeksi. Endeks 1970- 2005 yllar arasnda 1.235 trn* 3.309 poplasyonunda ortalama yzde +6 eilim gstermektedir. Karasal, tatl su ve denizel trlerin ortalama eilimlerine eit arlk verilmitir. ekil 7: Tropikal Yaayan Gezegen Endeksi. Endeks 585 tre* ait 1.333 poplasyonda 1970den 2005e kadar yzde -51lik genel eilim gsterir.
* Not: Baz trler hem lman hem de tropikal kuakta ortaya kmaktadr.
YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: SSTEMLER VE BYOMLAR

Kara, tatl su ve deniz gstergelerinin her biri, tropikal ve lman omurgal poplasyonlarn ayr ayr len iki gstergenin ortalamas alnarak hesaplanr. Karasal endeks, 1970lerin ortalarndan itibaren srekli dmtr. Endeks, 19702005 yllar arasnda karasal omurgal poplasyonlarnda ortalama yzde otuz lk d olduunu gsterir (ekil 9). Bu deiimin byk bir ksm tropikal kuakta yer alr; lman blgelerdeki poplasyonlarda ok az fark olumutur. Tropikal kuakta; tarm alan ama, aa kesimi ve avclkla ar tketim sonucunda ormanszlama ve dier habitat tahripleri poplasyon dlerinin en nemli nedenleridir. Deniz endeksi 1970 ile 2005 arasnda ortalama yzde on drtlk d
gstermektedir (ekil 10). Deniz yaamndaki azalmann nedenleri arasnda ykselen deniz scaklklar, tahrip edici balklk yntemleri ve kirlilik yer alr. Yakn zamanda yaplan bir aratrma dnyadaki okyanuslarn yzde krknn insan etkinliklerinden ciddi biimde etkilendiini ortaya koymaktadr. Ar balklk bu deiimin balca nedenidir. Dnyann balk avlanan blgelerinin ou, ya tamamen tketilmitir ya da ar kullanlmaktadr. Gezegendeki tm yaam biimlerinin tamam okyanuslarn salad ok nemli kaynaklara ve ekosistem hizmetlerine baldr. Buna karn, gnmzde deniz koruma alanlar dnya denizlerinin yzde birden azn kaplar. Son deerlendirmeler,
poplasyon azalmalarnn omurgallarla snrl kalmadn gsterir. rnein, mercan miktarnn artan deniz yzeyi scaklklarnn neden olduu hastalklar ve aarma sonucu azalmas, kayg uyandrmaktadr. ok byk bir tr eitliliine ev sahiplii yapan i sular ayn zamanda insan refah iin elzem olan kaynaklar ve ekolojik hizmetleri temin eder. Tatl su endeksi i sularda yaayan poplasyonlarn 1970-2005 yllar ortalama yzde otuz be dtn gsterir (ekil 11). Sulak alanlarn 20. yzyl boyunca, eitli tehditler sebebiyle, alan olarak yzde elli azald tahmin edilir. Sulak alanlardaki kayplar ve bozulmalar; ar balklk, istilac trler, kirlilik, baraj yapm ve akarsularn ynnn deitirilmesiyle oluur.
ekil 9: Karasal Yaayan Gezegen Endeksi. Endeks; 887 karasal tre ait 2.007 poplasyonda 1970- 2005 yllar arasnda ortalama yzde -33 d gsterir. ekil 10: Denizel Yaayan Gezegen Endeksi. Deniz trleri endeksi 35 ylda 341 deniz trnn 1.175 poplasyonunda ortalama yzde -14 d gsterir. ekil 11: Tatl Su Yaayan Gezegen Endeksi. Tatl su endeksi 458 tr, 1.463 poplasyona ait 1970- 2005 yllar arasndaki eilimi ortalama yzde -35 d olarak belirlemitir.
Aadaki gstergeler biyom grubuna ait poplasyonlarda de dikkat ekmektedir. Bozulma u anki hzyla devam edecek olursa su artma ve iklim dengesi gibi ekosistem hizmetlerinin yok olmasnn insan yaam ve biyolojik eitlilik zerinde ciddi yansmalar olacaktr. Zengin tr eitliliine ev sahiplii yapan tropikal ormanlar nemli yerel ve kresel ekosistem hizmetleri salar. Bu habitat ve trleri; ormanszlama, yasad aa kesimi, orman yangnlar ve iklim deiiklii gibi nedenlerle tehdit altndadr. Tropikal kuaktaki ormanszlama, 2000-2005 yllar arasnda Brezilyada ylda 3,5 milyon ve Endonezyada 1,5 milyon hektar ormann yok oluuyla hzla devam etmektedir. Bu durum, tropikal orman endeksine hayvan
poplasyonlarnda % 60n zerinde dle yansmaktadr (ekil 12). Kurak alanlardaki poplasyonlar 1970den beri % 44 d gstermitir (ekil 13). Kurak alanlar; ller, savanalar ve tropikal kuru ormanlklar gibi farkl ekosistemler de dahil olmak zere, yeryznn karasal sisteminin % 40ndan byk bir blmn oluturur. Kurak alanlar ayn zamanda geimleri ou zaman yerel ekosistem rn ve hizmetlerine dorudan bal olan iki milyar insana ev sahiplii yapmaktadr. Kurak alanlardaki sistemlere eklenen su noktalar, hayvancln artmasna olanak tanyarak insanlara ksa vadeli kazan salamtr. Ancak, bu durum zaten krlgan olan sistemler zerinde olumsuz etki yaratm, biyolojik eitliliin azalmasna neden olmutur. Bugn
kurak alanlarn yzde yirmisinde topran verimini yitirdii tahmin edilmektedir. Antarktika dnda tm ktalarda bulunan ayrlk alanlar, getiimiz yllarda byk lde tarm alanna dntrm, bylece hem nitelik hem de nicelik asndan byk kayplar gstermitir. nsanlar, gda temini ve besin dngs gibi ekosistem hizmetleri bulunan ayrlk alanlara dorudan baldr. ayrlk alanlar ayn zamanda endemik bitki trlerinden, st predatr poplasyonlarnn beslemesi iin hayati nem tayan antilop gibi trlere kadar geni tr eitliliini barndrr. 1970den bu yana ayrlk alanlardaki omurgal poplasyonlarnda yzde 36lk d gereklemitir (ekil 14). ayrlk alanlar yapay ve doal yangnlar, otlatma, susuzluk ve ya gibi farkl srelerle varln srdrr.
Farkl glerin hassas dengesiyle oluan bu alanlar, kolayca bozulup lleme gibi baka srelerin hzlanmasna maruz kalabilir.
ekil 12: Yaayan Gezegen Tropikal Orman Endeksi. Endeks 186 trn 503 poplasyonunda 1970- 2005 yllar arasnda ortalama yzde -62 d gsterir. ekil 13: Yaayan Gezegen Kurak Alan Endeksi. Endeks 149 trn 476 poplasyonunda 1970- 2005 yllar arasnda ortalama yzde -44 d gsterir. ekil 14: Yaayan Gezegen ayrlk Alan Endeksi. Endeks 309 trn 703 poplasyonunda 1970- 2005 yllar arasnda ortalama yzde -36 d gsterir.
YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: BYOCORAF BLGELER

Yeryz, farkl hayvan ve bitki topluluklaryla karakterize edilen alanlara ve blgelere ayrlabilir (ekil 8). Trlerin poplasyon eilimleri her blgede, tehditlerin younluuna ve geliim aamalarna bal olarak farkllk gsterir. Aadaki ekiller kara ve tatl su trlerine ait poplasyonlarn eilimlerini her blge iin ayr ayr gsterir. Nearktik blgedeki trler kapsaml bir ekilde izlenerek poplasyon eilimleri hakknda ok miktarda veri elde edilmitir. 1970-2005 yllar arasnda herhangi bir deiiklik gzlenmemitir (ekil 15). Tam tersine Neotropikal endeks, 19702004 yllar arasnda byk bir d erisi izmektedir (ekil 16). Tm omurgal trlerin verilerini bir araya getiren bu endeks, Neotropikal blge sz konusu olduunda, elde edilebilir poplasyon verisinin snrl olmasyla kar karya kalmtr. Sonu olarak, d eilimi geni lde, Kosta Rikada tr tkenmi olan altn kurbaa (Bufo periglenes) gibi baz amfibi trlerindeki dnm noktas oluturan azalmalarla belirlenmektedir. Dier Neotropikal trlerdeki dler bu denli yksek hzda de i l d i r . Neotropik blge gezegendeki tm bitki ve hayvan trlerinin yzde krkn barndrmakta olup, en fazla biyolojik eitlilie sahip biyocorafi blgedir. Bu trler habitat kayb nedeniyle tehdit altndadr. 2000-2005 yllar arasnda Gney Amerikadaki net orman kayb, dier blgeleri geerek, ylda 4,3 milyon hektara ulamtr. Palearktik blgede poplasyon miktarndaki ortalama eilim 1970ten 2005e d kaydetmitir (ekil 17). Blgenin poplasyon verilerinin byk bir ksm, dnyann son yz ylda insan etkinliklerine en fazla maruz kalan blgesi olan Bat Avrupadandr. Blge topraklarnn yarsndan fazlas tarm alanna dntrld iin 1970den nceki pek ok trde d olasl yksektir. 1970ten sonraki pozitif eilim bir dereceye kadar, habitatlarn korunmas, kirliliin azaltlmas ya da dier evresel iyiletirmelerle oluan doa koruma baarlarndan kaynaklanabilir. Yine de, kresellemeyle beraber evre zerindeki basklar tropikal blgelere ve dier alanlara kaymtr. Dou Palearktikteki eilimler elde daha az veri bulunmas nedeniyle biraz belirsizdir. Blgede endie uyandran trlerden biri, poplasyonu son krk yla yaylan av basks sonucu byk hzla den Sayga antilobudur (Saiga tatarica) (bkz. kar sayfa). Afrotropikal endeks 35 yllk dnemde ortalama yzde 1 9 d gstermitir (ekil 18). Son zamanlarda grlen pozitif eilimler, ak gergedan (Ceratotherium simum) gibi trlere ynelik koruma abalarn yanstabilir. te yandan trn kuzeyli alt tr gemiteki yaam alannn byk bir blmnden silinmi, nesli tkenmenin eiine gelmitir (bkz. kar sayfa). Bu durum; Afrotropikal blgedeki trlerin slahnda ve korunmasnda ilerleme kaydedilmesine ramen koruma almalarnn trlerin d hzn azaltmak iin hl yaamsal olduunu gstermektedir. ndo-Pasifik endeks ayr blgeden verilerini bir araya getirilmesiyle olumutur:
ndo-malaya, Avustralasya ve Okyanusya. Her biri iin ayr sonular ortaya koymak iin yeterli veri bulunmamaktadr. Endeks 1970lerden itibaren srekli aa giden bir eilimle 1970-2005 yllar arasnda yzde 35 ortalama d gerekletiini ortaya karmtr (ekil 19). ndo-Pasifik, tropikal orman kaybnn en youn olduu blgedir. Palmiye ya gibi rnlere ynelik uluslararas talep, ormanlarn tarm alanlarna ya da ekili alanlara dnmesine neden olmutur.
ekil 15: Nearktik Yaayan Gezegen Endeksi. 588 nearktik trn 1.117 poplasyonunda herhangi bir deiiklik gzlenmemitir. ekil 16: Neotropikal Yaayan Gezegen Endeksi. Endeks 34 yl iinde 144 neotropikal
trn 202 poplasyonunda ortalama yzde -76 d gsterir. ekil 17: Palearktik Yaayan Gezegen Endeksi. Endeks 35 yl iinde 363 palearktik trn 1.167 poplasyonunda ortalama yzde +36 art gsterir. ekil 18: Afrotropikal Yaayan Gezegen Endeksi. Endeks 35 yl iinde 201 afrotropikal trn 552 poplasyonunda ortalama yzde -19 d gsterir. ekil 19: ndo-Pasifik Yaayan Gezegen Endeksi. ndo-malaya, Avustralasya ve Okyanus blgelerini kapsayan bu endeks, 35 yl iinde 155 trn 441 poplasyonunda ortalama yzde -19 d gsterir. SAYGA ANTLOBU Sayga (Saiga tatarica) Orta Asyann yar kurak ayrlklarnda yaayan bir antiloptur. Eti, boynuzu ve derisi iin yzyllar boyunca avlanmtr. Boynuzlarnn geleneksel in tbbnda kullanlmas, yakn dnemde poplasyonundaki d daha da iddetlend i rmitir. Sayga dalm grlen blgelerde avclk kontrol altna alnsa da, (uluslararas ticaretine de izin verilmemektedir), mali kaynak ve idari altyapdaki yetersizlikler zayf dm krsal ekonomilerle birleerek, kaak avcl yaygnlatrmtr. Bu durum, Kazakistandaki marketlerde sata sunulan sayga etinden de anlalabilecei gibi, son yllardaki dlerin en akla yakn aklamasdr. KUZEYL AK GERGEDAN Kuzeyli ak gergedan (Ceratotherium simum cottoni) bir zamanlar tm Orta-Kuzey Afrikada bolca bulunmaktayd. Bugn bilinen tek poplasyonu, saysnn 500den 4e dt Kongo Demokratik Cumhuriyetindedir. Az sayda olmas, kstl corafi dalm ve kaak avclk basks, bu alt tr Kritik Dzeyde Tehlikede kategorisine sokmutur. Yaplan son aratrmalarda trn kaytl son bireyleri de tespit edilememitir. te yandan en yakn akrabalar olan gneyli ak gergedanlarn (Ceratotherium simum simum) says artmakta ve Kritik Dzeyde Tehlikede olan kara gergedann (Diceros bicornis) korunmas ynnde nemli gelimeler kaydedilmektedir.
Sayga antilobu (Saiga tatarica)
Kuzeyli Ak Gergedan (Ceratotherium simum cottoni)
YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: TAKSONLAR

Ekosistemlerdeki genel eililimler, poplasyon saylarndaki deiiklii genel olarak aklasa da, farkl tr ve taksonomik gruplar zerindeki insan kaynakl basklarn karlatrmal etkisini gstermemektedir. eitli habitatlarda yaayan yaklak 10.000 ku tr bulunmaktadr. Geni dalmlar ve haklarnda ok kapsaml bilgi toplanm olmas, ku eilimlerinin salkl bir biimde belirlenmesini salamtr. Ku endeksinde (ekil 20) grlen yzde yirmilik d, tropikal kularda ve su kularnda tespit edilen yzde elli oranndaki ok daha byk bir baka d perdeler. Ana tehditler; habitat kayb, istilac yabanc trler, ar tketim ve kirliliktir. Bugne kadar tanmlanan 5.400n zerindeki memeli trnn yzde yirmisi IUCN Tehlike Altndaki Trler iin Krmz Listede, nesli tehlike altnda kategorisinde yer alr. En ciddi azalmalar tropikal blgelerde olmak zere memeli endeksi, son on ylda yzde yirmi dmtr (ekil 21). Ar tketim bu gruba ynelik ana tehditlerden biridir. Grup byk lde, bata Afrika ve Gneydou Asyada olmak zere, yabani hayvan eti ticaretine hedef olmaktadr. Trlerin poplasyonlar dnyann deiik blgelerinde azalmakta ya da artmakta, insanln byyen ayak izi farkl trler zerinde farkl etkiler yaratmaktadr (bkz. kar sayfa). Bununla birlikte, endekslerdeki eilimlerin ortalamas alndnda ortaya kan akna dndren manzara, dnyadaki tm trlerin miktarnda d gsterir. Kresel biyolojik eitlilik asndan ok zc bir kayb gsteren bu eilim ayn zamanda, insan yaam asndan ok ciddi sonular ifade eder. Ekolojik hizmetlerden yararlanmak iin insan, salkl ekosistemlere ve trlerin gelien poplasyonlarna muhtatr.
ekil 20: Yaayan Gezegen Ku Endeksi. Bu endeks 1970- 2005 yllar arasnda 895 trn 2.185 poplasyonunda ortalama yzde -20 d gsterir. Eldeki ok daha geni lman verileri dengelemek iin lman ve tropikal trlere eit arlk verilmitir. ekil 21: Yaayan Gezegen Memeli Endeksi. Bu endeks 1970- 2005 yllar arasnda 355 trn 1.161 poplasyonunda ortalama yzde -19 d gsterir. SEL TRLERE AT RNEK POPLASYONLARIN ELMLER Yandaki sayfada, Yaayan Gezegen Endeksinin hesaplanmasnda kullanlan verilerden rneklerle 12 kara, deniz ve tatl su trne ait poplasyon eilimleri yer alr. Verilen rnekler hayvan poplasyonlarnn farkl alanlardaki eiliminin anlalmasn salar. Ne var ki bu tablo, trn tamamnn iinde bulunduu durumu gstermiyor olabilir. Baz poplasyonlarn sabit kalmas ya da artyor olmas olumlu bir iarettir. Mauritius kerkenezinin yaatlmas rneindeki gibi gelimeler, ders alnacak doa koruma baarlardr. Ne yazk ki, bu poplasyonlardaki azalma eilimleri, hl ele alnmay bekleyen pek ok nemli sorun olduunu gsterir. rnek poplasyonlardan bazlarn etkileyen temel tehditlerden biri, habitat tahribatdr. Bu durum, uzunbacak trndeki azalmayla kendini gsterir. Dier bir tehditse trlerin ar tketilmesidir. Ar tketim; Demokratik Kongo Cumhuriyetinde gnmzde sren su aygr avcl ya da bataklk kaplumbaasnn gemiten beri devam eden av gibi dorudan nedenlerle gerekleebilir. Baz balklk uygulamalarndan kaynaklanan hedef d avclk gibi dolayl yollar da ar tketime neden olabilir. Bu ikinci durumun rnekleri arasnda gezgin albatros ve iri bal deniz kaplumbaas da yer alr.
Not: Tm rnek trlerin grafiklerinde taban izgisi sfrdr.
Mauritius kerkenezi (Falco punctatus) Mauritius
Byk Antarktika balinas (Eubalaena australis), Hint Okyanusu (Gney Afrikann gney kylar)
Uzunbacak (Himantopus himantopus), dou Avustralya
Uluyan maymun (Alouatta seniculus) Hato Masaguaral, Guarico Eyaleti, Venezuela
Gezgin albatros (Diomedea exulans), Gney Atlantik Okyanusu (Bird Island, Gney Georgia)
Koho somon bal (Oncorhynchus kisutch), Yukon Nehri, Alaska, Amerika Birleik Devletleri
Tombul kuyruklu keseli san (Thylamys elegans) Las Chinchillas Tabiat Koruma Alan, Aucu, ili
ri bal deniz kaplumbaas (Caretta Caretta), Gney Pasifik Okyanusu (Wreck Adas, Avustralya)
Bataklk kaplumbaas (Malaclemys terrapin), Kiawa Nehri, Gney Carolina, Amerika Birleik Devletleri
Gri aa kurbaas (Hyla versicolor), Wisconsin, Amerika Birleik Devletleri
Balina kpekbal (Rhincodon typus), Hint Okyanusu (Andaman Denizi, Tayland)
Su aygr (Hippopotamus amphibius), Demokratik Kongo Cumhuriyeti
LKELERN EKOLOJK AYAK Z

Ekolojik ayak izi; insanolunun biyosfer zerindeki talebini, kullandmz kaynaklarn temini ve atklarmzn sourulabilmesi iin gerekli olan biyolojik adan verimli toprak ve deniz alan cinsinden ler. 2005 ylnda kresel ekolojik ayak izi 17,5 milyar global hektar olup, kii bana 2,5 global hektar (bir global hektar, dnyann ortalama kaynak salama ve atk sourma gcdr) dyordu. Arz tarafnda ise, toplam verimli alan 13,6 gha olup kii bana 2,1 gha dmekteydi. Bir lkenin ayak izi, lkenin tkettii gda, elyaf ve ahabn retimi, enerji kullanrken aa kan atklarn sourulmas ve altyap alanlar iin gerekli olan tm tarm arazisi, otlak, orman ve balklk sahalarnn toplamdr. nsanlar dnyann her yerindeki doal kaynaklar ve ekolojik hizmetleri tkettikleri iin, gezegenin neresinde olursa olsun ayak izleri tketilen alanlarn toplamn ifade eder (ekil 22). nceki yllarda, Ekolojik Ayak zi hesaplar nkleer santraller tarafndan retilen elektrii yanstan bir bileeni daha ieriyordu. Bu bileen metodolojik tutarll artrmak amacyla hesaplamann dnda brakld. Ancak bu, nkleer enerjinin risk tamad ya da evre zerinde bask yaratmad anlamna gelmiyor, sacede bu risk ve basklarn biyolojik kapasite cinsinden ifadesindeki zorluktan kaynaklanyor. nsanln ayak izi yeryznn toplam biyolojik kapasitesini ilk kez 1980lerde amtr (ekil 23) ve bu ak o zamandan beri artmaktadr. 2005 ylnda, talep arzdan %30 daha fazlayd. nsanlar, doann sunduu birbirinden deiik hizmetlerden yararlanmaktadr. Eer iki ya da daha ok hizmet birbiriyle uyumluysa ve ayn alandan salanabiliyorsa, bu alan ayak izi asndan yalnzca bir kez
hesaplanr. Bu hizmetlerin ayn alanda birarada bulunamad zamanlarda, bu hizmetlerden birinin yerine getirilmesi iin daha fazla biyokapasite kullanlmas dier hizmetlere daha az biyokapasite kalmas anlamna gelir. 2005 ylnda, insanln biyosfere ynelik en byk talebi, 1961den beri on katndan fazla artan karbon ayak iziydi. Bu bileen, fosil yakt kullanm ve arazi bozulmasndan kaynaklanan CO2 emisyonlarnn, okyanuslar tarafndan emilen ksm dndaki miktarn sourmak iin gereken biyolojik kapasiteyi gsterir. Peki gezegenden talebi en yksek olan lkeler hangileridir ve bu durum zaman iinde nasl deimitir? 2005te en byk iki ayak izinin sahibi, her biri gezegenin tm biyolojik kapasitesinin yzde yirmi birini kullanan Amerika Birleik Devletleri ve indi. inde kii bana den ayak izi, ABDye gre ok daha azdr, ancak lkenin nfusu ABDnin drt katdr. Sonraki en byk ayak izi,
yeryznn toplam biyolojik kapasitesinin yzde yedisini kullanan Hindistandr. Bu lkelerin ayak izlerinin zaman iinde nasl byd ekil 24te grlebilir.
ekil 22: lkelere Gre Kii Ba Ayak zi. Bu karlatrma, elde yeterli veri bulunan ve nfusu bir milyonun zerinde olan tm lkeleri kapsamaktadr. ekil 23: Bileenlerine Gre Ekolojik Ayak izi. Ayak izi, gezegen says cinsinden ifade edilmitir. Dz yeil izgiyle gsterilen toplam biyolojik kapasite, gezegenin biyolojik verimlilii her yl deiiyor olsa da, her zaman bir Dnya gezegenine eit olarak alnmtr. Hidroenerji yaplam alana, yakacak odunsa orman bileenine dahil edilmitir. ekil 24: lkelere Gre Ekolojik Ayak izi. 2005te ayak izi en fazla olan lkelerin ayak izlerinin zaman iindeki geliimi.
BYOLOJK KAPASTE
Ekonomiler kresel dzeyde birbirine bal olduu iin, insanlar giderek artan bir biimde uzak blgelerin ekolojik kapasitesini kullanmaktadr. in, Tanzanyadan ahap ithal ettiinde ya da Avrupa, Brezilyada soyayla beslenmi hayvanlardan retilen sr etini satn aldnda, bu lkeler kendi halklarnn tkettii kaynaklarn temini iin lke snrlarnn dndaki biyolojik kapasiteyi kullanm olurlar. Biyolojik kapasite tm dnyaya eit bir ekilde dalmamaktadr. En fazla biyolojik kapasiteye sahip sekiz lke Amerika Birleik Devletleri, Brezilya, Rusya, in, Hindistan, Arjantin ve Avustralya- dnyann toplam biyolojik kapasitesinin yzde ellisine sahiptir (ekil 27). Bir lke ya da blgenin Ekolojik Ayak zini biyolojik kapasitesi deil nfusu ve tketim alkanlklar belirler (ekil 26). Biyolojik kapasitesi en fazla olan sekiz lkeden Amerika Birleik Devletleri, in ve Hindistan- kendi biyolojik kapasitelerini aan ulusal ayak izleriyle ekolojik borlu durumundadr. Dier be lke kredi verendir. ekil 25, lkeleri kii bana den biyolojik kapasitelerini gz nne alarak karlatrr. Bir lkenin biyolojik kapasitesinin ayak izinden fazla ya da az olduu da burada grlmektedir. Kii bana den biyolojik kapasitesi en fazla olan lkeden Gabon, Kanada ve Bolivyasadece Kanadann ayak izi kii bana den kresel ortalamann zerindedir, ancak bu miktar lke snrlar kapsamndaki biyolojik kapasitenin altndadr. te yandan kii ba 13.9 ghayla yedinci en yksek ortalama biyolojik kapasiteye sahip olan Kongo, bir milyonun zerinde nfusa sahip lkeler arasnda kii ba 0.5 ghalk ortalama ayak iziyle sondan drdncdr. Borlu lkelerin says giderek artmaktadr. 1961de ou lkenin biyolojik kapasitesi Ekolojik Ayak zinin zerindeydi ve dnya net ekolojik rezervlere sahipti. 2005e gelindiinde, ou lke ve bir btn olarak insanlk, kendi biyolojik kapasitesini aan ayak izleriyle ekolojik borlu durumuna geldi. Ekolojik borlu lkelerde mevcut tketim
dzeyini srdrmek; kaynaklar yenilenme hzndan daha hzl bir ekilde tketerek, baka lkelerden kaynak ithal ederek ve atmosferi sera gazlar iin atk alan olarak kullanarak mmkn olur. Biyolojik kapasite hem doal olaylardan hem de insan faaliyetlerinden etkilenir. rnein iklim deiiklii, kuru ve scak hava orman yangnlarn ve zararl salgnlarnn ortaya kma olasln artrabileceinden ormanlarn biyolojik kapasitesini drr. Baz tarmsal uygulamalar toprak erozyonunu ve tuzluluk orann artrarak biyolojik kapasiteyi azaltabilir. Doal kaynaklarn ar tketimi ve fakirlemesi, ekosistem hizmetlerinin geri dnlmez ekilde kaybna yol aarak, lkelerin ithalata baml hale gelmesine ve kalknma giriimlerinin nnn kesilmesine neden olabilir. Biyolojik kapasitenin dikkatli ynetimiyse, lkelerin nn aarak ilerideki ekonomik ve evresel skntlara kar tedbirli olmalarn salar. Ekolojik ak yaanan bir dnyada, biyolojik kapasitenin dalmndaki adaletsizlik gezegenin kaynaklarnn
paylamnda politik ve ahlaki sorularn ortaya kmasna neden olur. Bununla birlikte, ekolojik adan borlu olan lkelerin bakalarnn biyolojik kapasitesine baml hale gelebilecei ok aktr. Dier taraftan, ekolojik rezervlere sahip lkeler, biyolojik zenginliklerine kendilerine belirsiz bir dnyada rekabet avantaj salayan ok nemli bir servet gzyle bakabilirler.
ekil 25: lkelere Gre Kii Ba Biyolojik Kapasite. Bu karlatrma, elde yeterli veri bulunan ve nfusu bir milyonun zerinde olan tm lkeleri kapsar. ekil 26: Blgelere Gre Biyolojik Kapasite ve Ekolojik Ayak zi. Bir blgenin biyolojik kapasitesi (ii dolu bloklar) ile ayak izi (kesik izgiler) arasndaki fark, blgenin ekolojik rezervi (+) ya da adr (-). ekil 27: Biyolojik Kapasitede lk On lke. Bu on lke, gezegenin biyolojik kapasitesinin yzde 55inden fazlasna sahiptir.
TKETMN SU AYAK Z
Bir lkenin su ayak izi, lke halknn tkettii mal ve hizmetleri retmek iin kresel olarak kullanlan toplam su miktardr. Tarm, endstri ve evsel kullanm iin rmak, gl ve su kaynaklarndan (yzey ve yeralt sular) ekilen suyun yan sra, tarm rnleri yetitirmek iin kullanlan yamur suyunu kapsar. Su ayak izi, Ekolojik Ayak zine benzer: Ekolojik Ayak zi, belirli bir insan topluluu tarafndan tketilen mal ve hizmetleri retmek iin gereken verimli alan hesaplarken; su ayak izi, ayn mal ve hizmetlerin retimi iin ihtiya duyulan su miktarn gsterir. Bir lkenin toplam su ayak izi iki bileenden oluur. su ayak izi, lke iinde retilip tketilen mal ve hizmetler iin gereken su miktardr. D su ayak izi ise ithal edilen mallarn tketiminden kaynaklanr; bu da mallarn retimi iin ihracat lkede kullanlan suyun miktarn gsterir. Bir lkenin ihracat, kendi su ayak izine dahil edilmez. Dnya genelinde d su ayak izi, lke iinde lkeler arasnda ok byk bir deikenlik gsterse de, kii bana den ayak izinin yzde 16sn oluturur. D su
ayak izi, toplam su ayak izinin yzde 50sinden fazlasna karlk gelen 27 lke bulunmaktadr. Dnyann ortalama kii ba yllk su ayak izi, olimpik bir yzme havuzunun yarsna eit olan 1,24 milyon litredir. Su ayak izinin etkisi, btnyle suyun nerede ve ne zaman karldna baldr. Suyun bol bulunduu bir alandaki kullanmnn toplum ya da evre zerinde olumsuz etki yaratma olasl dktr. Bununla birlikte, zaten su ktl yaanan bir blgede ayn miktarda suyun kullanlmas nehirlerin kurumasna ve ekosistemlerin tahribine yol aarak, biyolojik eitliliin ve geim kaynaklarnn kaybedilmesiyle
sonulanabilir. Snrlar iinde su ktl eken bir lkenin su ayak izini dsallatrmas etkili bir strateji olabilir, ancak bu ayn zamanda evresel etkilerin de dsallatrlmas anlamna gelir. Sanal su ticareti, genellikle ihracat lkelerdeki evresel, ekonomik ve sosyal sonular grmezden gelen kresel piyasalarn ve tarm politikalarnn etkisindedir. Sanal su zerinden yaplan bu ticaret, byk nehirler, gller ve yzlerce akifer gibi 263 nemli su kaynann birden fazla lkenin snrlar iinde bulunduu bir dnyada, su kaynaklarnn ynetiminde uluslararas ibirliine duyulan ihtiyacn altn izmektedir.
SU TCARET Bir rnn retim zincirinde kullanlan toplam su miktar, o rnn su ayak izidir. Bu toplam miktar, sanal su ierii olarak da adlandrlr. Tatl su kaynaklar zerindeki kresel bask; et, st rnleri, eker ve pamuk gibi youn su kullanm gerektiren rnlere ynelik talep yznden gitgide artmaktadr. Pamuk bir gmlek iin 2.900 litre su Dnyada tarm ve hayvanclkta kullanlan suyun yzde 3,7si pamuk retimine gitmektedir. Bu miktar, kii bana gnde 120 litre suyun tketilmesine karlk gelir.
Bir kilogram sr eti iin 15.500 litre su Dnyada tarm ve hayvanclkta tketilen suyun yzde 23 et, st, deri ve dier canl hayvan rnlerinde kullanlr. Bu miktar, kii bana gnde 1.150 litreden fazla su tketimine karlk gelir. Bir kilo eker iin 1.500 litre su Bir insan gnde ortalama 70 gram eker kullanmaktadr. Bu miktar, 100 litre suya karlk gelir. ekerkam, dnyada tarmsal retimde kullanlan suyun yzde 3,4nden sorumludur.
RETMN SU AYAK Z
Bir lkede, hem lke iinde tketilen hem de ihra edilen mal ve hizmetleri retmek iin su gereklidir. retimin su ayak izi, rnlerin tketildii yere baklmakszn, ev iinde, endstride ve tarmsal amalarla kullanlan su miktarna karlk gelir. Su ayak izi; mavi, yeil ve gri olmak zere trden oluur. Yeil su ayak izi, toprakta depolandktan sonra ekili arazilerde buharlaan yamur suyunun hacmidir. Mavi su ayak izi, su ktlelerinden ekilerek kullanlan ve geri dnmeyen tatl su miktardr. Temel olarak ekili alanlarn sulanmas srasnda buharlaan suyu ifade etmektedir. Gri su ayak izi, retim sreci sonucunda kirletilen su miktardr. Kirletici maddeleri, su kalitesi kabul edilebilir standartlara ulancaya kadar seyreltmek iin gereken su miktar olarak hesaplanr. retimin su ayak izi, bir lkenin su kaynaklar zerindeki basky incelemek iin kullanlabilir. Mavi su kaynaklar zerindeki bask, retimin toplam su ayak izinden yeil su ayak izi karldnda kalan deerin toplam yenilenebilir su kaynaklarna blnmesiyle elde edilir. Halihazrda, yaklak 50 lke tm yl boyunca orta ve iddetli su sknts yaarken, ok sayda lke yln bir blmnde su ktl ekmektedir. Dier lkelerde, mavi su kaynaklar zerinde yl boyunca sren bask daha hafiftir. Bu durum, uygun alanlarda sulama yoluyla tarmsal verimlilii arttrma potansiyeli
olduunu ortaya koyar. Bununla birlikte, srdrlebilir olmak iin, ek su ekimlerinde, suyun mevsimsel miktarn ve suyun aknt ynndeki kullanclarna ve ekosistemlere potansiyel etkisini dikkate almak gerekmektedir. Tm dnyada, mutlak veya mevsimsel olarak su ktlnn etkiledii insan saysnn iklim deiiklii ve ykselen talepler nedeniyle hzla artaca ngrlmektedir. Bu balamda, gda ve elyaf retiminin su kaynaklar zerindeki etkisinin anlalmas insanlar ve ekosistemler iin yeterli su stoklarnn salanabilmesi asndan hayati nemdedir.
Not: Pek ok lke hakknda elde snrl veri bulunduu gz nnde bulundurularak, retimin ayak izi hesaplanrken gri su yerine geri dnen su verileri kullanlmtr. Geri dnen su; tarmda, endstride veya evlerde kullanldktan sonra yzey su ktlelerine geri dnen atk su hacmidir.
G D A T I BT NY LE DE T RM EK: S R DR L E BL RL E DO RU
Ekolojik ak artmaya devam ederse, gelecekte neler olacak? Kresel ekonominin hzl byyecei ve enerji kaynaklarnn dengeli bir karmna geilecei varsaymndan hareketle Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli, 2050 ylnda yllk karbon emisyonunun bugnknn iki katndan fazla olacan tahmin etmektedir. Birlemi Milletlerin lml tahminleri, ayn zaman diliminde, kresel nfusun 9 milyara ulaacan gsterirken; Gda ve Tarm rgtnn hesaplamalar gda, elyaf ve orman rnlerinin tketiminde art olacan belirtir. Bunun yannda, mevcut ynetim biimi srarla srdrlrse, balkln 2050 ylna kadar % 90 azalaca ngrlmektedir. ekil 31, bu senaryolarn yzyln ortasna kadar insanln ayak izi asndan nasl sonulanacan gsterir. 2005 ylnda yzde 30 olan ak, tarm rekoltesinde son yllarda grlen art devam etse bile, 2030lara gelindiinde yzde 100e varacaktr. Bu, insanln kaynak talebi ve atk retimini karlamak iin iki tane Dnyaya denk biyolojik kapasiteye ihtiya duyulaca anlamna gelmektedir. lerin her zamanki gibi ilerleyeceini ngren bu lml senaryo, tatsz srprizleri hesaba katmamaktadr: tatl su ktlna bal biyolojik kapasite kayplar gereklemeyecek, deien iklimi devrilme n oktasna getirecek geri besleme dngleri yaanmayacak, kirlilikten kaynaklanan zararlar ya da biyolojik kapasiteyi azaltacak dier etmenler olumayacaktr. Ancak; bu tr ngrleri sorgulamadan kabul etmemek gerektiini gsteren pek ok iaret bulunmaktadr. rnein, ar poplasyonuna ynelik tahribat, tozlama gerektiren ekinlerin dnya apnda azalmasna neden olabilir. Ekolojik ak devam ettike ekolojik kaynaklarn zerindeki bask, verimlilik kayb ve ekosistemlerin kme riski artar. Bilim adamlar, bir ekosistemdeki dn aniden hzland veya dier ekosistemlerde dalga etkisiyle ykma neden olduu devrilme noktalarn kesin olarak tahmin edememektedir. Bununla birlikte, ekolojik aa mmkn olan en ksa srede son vermenin bu riski azaltaca ve bozulmu ekosistemlerin iyilemeye balayaca ou bilim adam tarafndan kabul edilmektedir. Gidiat deitirme gcmz olduu iin anslyz. Hibir eyi deitirmeden, her eyi ayn ekilde s r d rm brakp, ekolojik eyi a yzyln ortasna kadar sona erdirmek iin mcadele etmeliyiz. WWF; srdrlebilirlik ve pazar dntrme almalarnn yan sra, iklim deiikliinin ana nedeni olan enerji kullanm sorununu ele alarak deiimi desteklemektedir. Ekolojik aktan hzl bir kn ekolojik borcun bykln ve sresini nemli lde kltecei ekil 32de gsterilmektedir. Bu yolla, ekosistemlerin bozulma riski azalr ve insanln esenliini srdrme ve gelime olasl artar. Ayn zamanda; biyolojik eitlilik kayb azaltlabilir, hatta tersine evrilebilir. Ekolojik an sona ermesi, insann ayak
iziyle mevcut biyolojik kapasite arasndaki farkn kapatlmas anlamna gelmektedir. Bu farkn bykln be faktr belirlemektedir (ekil 33). Talep asndan baktmzda ayak izi; nfusun bykl, kii bana tketilen mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetlerin kaynak ve atk younluunun fonksiyonudur. Nfusun, bireysel tketimin, mal ve hizmetlerin retiminde kullanlan kaynaklarn veya atklarn azalmas ayak izinin klmesini salayacaktr. Arz tarafndaysa; biyolojik kapasite, mevcut biyolojik olarak verimli alan miktar ve bu alann verimliliiyle belirlenir. Ancak, verimlilikteki art daha fazla kaynak kullanmn veya atk retimini beraberinde getirebilir. Byle bir durumda, ekolojik ak
zerindeki net etki belirlenirken byyen ayak izinin biyolojik kapasite kazanmlarn yok ettii nokta dikkate alnmaldr. nsann doadan talebi ve mevcut ekolojik kapasite arasndaki a azaltabilecek ok sayda farkl strateji bulunmaktadr. Bu stratejilerin her biri, tm bir araya geldiinde ekolojik a ortadan kaldran srdrlebilirlik takozlardr (ekil 34). Takozlar dzenlemenin yolu, onlar ayak izini belirleyen faktrle ilikilendirmektir. Kii ba tketim ve teknoloji takozlarnda, binalarn izolasyonu gibi stratejiler gelitirmek ekolojik an azaltlmasnda hzl sonular verir. Nfus artn azaltp zaman iinde bu art tersine evirmek gibi stratejiler, ksa dnemde daha az etkili olsa
da uzun vadede ekolojik akta nemli dlere yol aar. Takoz kapsamnda, ok sayda mdahale mmkndr. Araba kullanma yerine yrmenin daha cazip olduu ehirler tasarlanarak bireysel tketim azaltlabilir. letiim ihtiyacnn sabit hatlar yerine cep telefonlaryla salanmas gibi teknolojik yeniliklerle kaynak kullanmnda verimlilik artrlabilir. Bozulmu arazilerin rehabilitasyonu tarmda verimlilii artrarak tarmsal bymeyle balantl ayak izi artn en aza indirebilir. Takozlar ayrca; nfus younluuyla birlikte gda, barnma, seyahat, mal ve hizmetler gibi temel tketim kategorileri evresinde dzenlenebilir. rnein; nakliye mesafesiyle yerel retimin salayaca
verimliliin arasndaki optimizasyon, gdann ayak izini azaltabilir. Konutlarda ve ticari binalardaki enerji verimlilii nemli derecede artrlabilir. Binalarda kullanlan destek hizmetleri, birinin at dierinin girdisi olacak ekilde entegre edilebilir. Genellikle birbiriyle rten bireysel takozlar, ekolojk akta daha da byk dler salayan sinerjik zmler iin frsat oluturur. Enerji tasarrufuna ynelik nlemler ve fosil yaktlara alternatiflerin gelitirilmesi, neredeyse btn srdrlebilirlik stratejilerinin etkinliini byk lde artracaktr. Baz takozlar ksa vadeli hedeflere yneliktir. Uzun vadeye yaylan takozlar ise ekolojik aktaki azalmann ne kadar srdrlebileceini belirler.
E NE RJ SOR UNU
Kmr, petrol ve doal gaz gibi fosil yaktlardan enerji retimi, 2005 ylnda kresel Ekolojik Ayak zinin yaklak %45ini oluturmutur. Fosil yaktlarn kullanmnda ve buna bal karbondioksit emisyonunda nemli kesintilere gidilmesi, endstri dnemi ncesi seviyelere gre 2Cden fazla olan tehlikeli iklim deiikliini nlemek iin yaamsal nemdedir. WWF klim zmleri Modeli, ulalabilir ve srdrlebilir enerji kaynaklarna ve teknolojilerine uyumlu bir geile kresel sera gaz emisyonunda azalmalar salayan, ayn zamanda kresel enerji hizmetlerinin 2050 yl iin ngrlen talebinin karlanmasnn mmkn olup olmadn inceleyen bir takoz analizi kullanmaktadr. Model, birbirine paralel strateji ierir: 2025 ylna kadar toplam enerji talebini sabit klmak iin endstride, binalarda ve tm ulam trlerinde enerji verimliliinin artrlmas; rzgar, gne, termal enerji ve biyoenerji gibi yenilenebilir enerjilerin kullanmnn genilemesi, enerji ve endstriyel ilemler iin kullanlan geleneksel fosil yaktlardan kan geri kalan emisyonun aamal olarak azaltlmas iin karbon tutma ve depolamann oaltlmas. Ayrca; geici bir nlem olarak, 2010dan 2040'a kadar doal gaz kullanm nerilmektedir (bkz. yan sayfadaki kutu). Yalnzca mevcut durumda ya da ok yaknda kullanlabilir ve ticari olarak rekabet edebilir enerji kaynaklar dahil edilerek, enerji takozlarnn seimine tedbirli yaklalmtr. Her bir teknolojinin etkileri ve tehlikeleri, uygulamadaki olas engeller, sosyal kabul edilebilirlik ve grece maliyetler, gelimi teknolojilerin seimini snrlar ya da bunlara yn verir. klim zmleri Modelinin ekil 35te yer alan rnek senaryosu, 2050 ylna kadar ngrlen enerji talebini karlarken, dier yandan karbondioksit emisyonlarn yzde 60 ila 80 orannda drmek iin tasarlanm teknoloji takozlarn anlatr. Enerji hizmetlerinde ngrlen kat art Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli'nin A1B senaryosunu temel almaktadr (IPCC). ekil 36, enerji tasarrufu ve sfr ya da dk emisyonlu enerji teknolojilerinin birleiminin bu sonuca nasl ulatn gstermektedir. klim zmleri Modeli, enerji hizmetlerinin iklimi tehdit eden emisyonlarnn nemli miktarda azaltlmasnn, gelimi ve gelimekte olan lkelerin 21. yzyldaki ihtiyalarna ynelik enerji arz artyla birlikte teknik olarak mmkn olduunu aklar. Bununla birlikte; enerji hizmetlerinin neden olduu sera gaz emisyonunun 10 yl iinde tepe noktasna ulap azalmaya balamas iin gereken teknoloji, sistem, altyap ve kaynak kullanmnn yeterli olmas iin koulun daha yerine getirilmesi gerekmektedir. Bunlar aada sralanmtr.
Liderlik: Gelecekteki gereksinimlerin gvenli ve srdrlebilir ekilde karlanmas iin, dnya hkmetlerinin ak ve iddial
hedefler zerinde anlamas, etkin stratejilerle ibirlii yapmas ve nmzdeki yllarda enerji gelimeleriyle ilgili yatrmlara yn verip koordine etmesi gereklidir.
Aciliyet: Endstriyel deiim hzyla ilgili snrlamalar ve srdrlebilir olmayan teknolojilere yaplan yatrmlar sonucunda, enerji youn altyapya mahkum hale gelmenin dourduu riskler gz nne alnrsa, zamann ok byk nem tad grlecektir. Gecikmeler, dk karbon ekonomisine geiin giderek daha pahal ve daha zor olmasna neden olacak ve baarszlk riskini artracaktr. Kresel aba: Her lke, kendi snrlar iinde zmesi gereken sorunlarda, lkenin
kapasitesine bal olarak grev almaldr.

ekil 35: klim zmleri Modeli, rnek Senaryo. ngrlen 2050 enerji talebini karlamak iin tasarlanm teknoloji takozlarn gstermektedir. ekil 36: WWF klim zmleri Modelinin Sonular. Enerji verimlilii ve talebin azaltlmas (yeil), enerji talebini 2020ye kadar byk lde dengelemektedir. Sfr veya dk emisyonlu enerji kaynaklarna 2040a kadar arlk verilmektedir. Fosil yaktlar (gri), yeri doldurulmas zor uygulama alanlar iin dk seviyede yer almaktadr. Senaryo, her ihtimale kar fazladan kapasite salamakta ve enerji kaynaklaryla gsterilen bu kapasite xekseninin altnda yer almaktadr. ENERJ TAKOZLARI Pacala ve Socolowun 2004 ylndaki nc almalarn daha da gelitiren WWF klim zmleri Modeli, enerji hizmetlerini artrrken karbon emisyonlarn drmeyi amalayan ana strateji zerine kurulmutur: Enerji hizmetleriyle birincil enerji retimi arasndaki zincirin koparlmas: 2025e gelindiinde enerji verimlilii (bir birim enerjiden daha fazla enerji hizmeti elde etmek) sayesinde, enerji hizmetlerine ynelik talep art karlanabilecektir. Burada, net birincil enerji retimi talebinin istikrarl olduu dnlmtr. ngrlen talep yzde 39 azaltlarak ylda 9,4 Gt karbon emisyonu nlenecektir. Dk emisyonlu teknolojilerin ayn anda bymesi: evresel ve sosyal srdrlebilirlikle rten teknoloji trlerinin hepsinin, ayn dorultuda ve hzl biimde gerekletirilmeye allmasyla, fosil yakt kullanmnda nemli indirimler salanabilmektedir. 2050ye gelindiinde mevcut teknolojiler kalan talebin yzde 70ini karlayarak ylda 10,2 Gt karbon emisyonunu daha nleyebilir. Karbon tutma ve depolama (CCS): Birincil retimde yzde 26lk bir blm daha, 2050de karbon tutma ve depolama teknolojisine sahip fosil yakt santralleriyle karlanarak, ylda 3,8 Gt karbon salnm nlenebilir. Bu strateji, karbondioksitin uzak depolama alanlarna ulatrlmas ok masrafl olacandan, yeni santrallerin planlanmasnda ve yerlerinin saptanmasnda imdiden uygulanmaldr Birbirini tamamlayan iki nlem daha alnmaldr: Esnek yaktlarn ve enerji depolamann gelitirilmesi, rzgr ve gne gibi srekli olmayan kaynaklardan elde edilen enerjinin depolanarak endstrinin termal ihtiyalarna cevap vermesi ve tanabilir yaktlara dnmesi asndan nemlidir. Bu ihtiyalar karlayan hidrojen gibi yeni yaktlar, retim ve datm iin byk ve yeni altyaplarn oluturulmasn gerektirir. Yksek karbonlu kmrn yerini dk karbonlu gazn almas, 2010 ile 2040 arasnda uygulanacak ve kmr kullanlan yeni santrallere yatrmlar baka yne ekecek, birletirici bir nlemdir. Ksa dnemde kayda deer karbon tasarrufu salayabilir.
N F US VE T K E T M
Bir lkenin toplam Ekolojik Ayak zi; o lkenin nfusuyla ve vatandalarnn ortalama ayak iziyle saptanr. Vatandalarn ayak izi, ortalama bir bireyin tkettii mal ve hizmetlerin miktar, bu mal ve hizmetlerin retiminde kullanlan kaynaklarn ya da ortaya kan atklarn bir fonksiyonudur. Kresel lekte, nfus ve ortalama ayak izi 1961 ylndan beri artmaktadr. Bununla birlikte 1970 ylndan beri, kii bana den ortalama ayak izi greceli olarak sabit kalrken nfus artmay srdrmtr. 38. ve 39. ekiller dnyadaki tm blgeler iin 1961den 2005 ylna kadar ortalama ayak izinin ve nfusun deiimini gstermektedir. Burada, blgeleri gsteren alanlar blgelerin ayak izini temsil etmektedir. lkelerin gelir dzeyindeki farkllk, nfusun ve kii bana den ayak izinin toplam biyolojik kapasiteye ynelik talebin bymesine katksnn nemli derecede deimesine neden olmaktadr. ekil 40, 1961den 2005e kadar, farkl gelir dzeyindeki lkelerde bu iki faktrn greceli katksn gstermektedir. Dnyann btn ise karlatrma amacyla verilmitir. lkeler; Dnya Bankasnn gelir eikleri ve her lkenin 2005 yl ortalama kii ba milli geliri baz alnarak yksek, orta ve dk gelir kategorileri olarak gruplandrlmtr. Orta gelir kategorisi, Dnya Bankasnn yksekorta ve alt-orta gelir kategorilerinin birleiminden oluur. Gelir gruplarnn nde de 1961den beri nfus art yaanmtr, ancak nfus art hz kategoriler arasnda farkllk gstermektedir. Dk gelir dzeyindeki lkelerde 1961den beri neredeyse e katlanan nfus, kaynak ve atk asimilasyonu talebinin ykselmesindeki balca etkendir. Nfusun hzl art, yalnzca ekolojik akla mcadelede zorluk yaratmakla kalmaz, gelir dzeyi dk lkerde kalknma hedeflerine ulalmasnn nnde engel oluturur. Nfus arttka, lkenin baka lkelerin biyolojik kapasitesine bamll veya yerel ekolojik ak potansiyeli byr. Bylece lke bireylerinin ihtiyalarn karlayacak biyolojik kapasite azalr; buna bal olarak ekosistem hizmetlerinde d yaanr. Bugn, gelir dzeyi dk lkelerdeki insanlarn ayak izi, 1961 ylna gre daha kktr. rnein, son 40 ylda nfusu katna kan Afrikada; kii bana den biyolojik kapasitedeki d yzde 67yi gemi, kii bana den ortalama ayak izi ise yzde 19 azalmtr. Buna karlk, tm dnyada kii bana den biyolojik kapasitedeki azalma yzde 49a varm t r . Her iki d de dnyann retkenliindeki bir azalmadan dolay deil, temel olarak ayn miktardaki biyolojik kapasiteyi paylaan kii saysndaki arttan kaynaklanmaktadr. Orta gelir dzeyindeki lkelerde, nfusun ve kii bana den ayak izinin artmas biyosfer zerindeki talebin artmasna neden olmaktadr. Orta gelir dzeyindeki baz lkelerde nfus artnn yavalad grlmekle beraber, tm orta gelirli lkelerde yaayan nfus 1961 ylndan beri iki katna kmtr. Ayrca, bu lkelerdeki kii bana den ayak izi, ayn dnemde yzde 21 artmtr. Bu gelir kategorisinde ayak izindeki ykselme, fosil yakt kullanmndaki ve youn kaynak gerektiren st ve et rnleri tketimindeki nemli artla ilikilendirilmitir. Dnyann gelimekte olan ekonomilerinin ou bu gruba dahildir ve kii bana den ayak izindeki art, yksek gelirli lkelerde daha nce grlene benzeyen hzl
endstrilemeyle ilikilidir. rnein; inde 1961 ile 2005 yllar arasnda, hem nfus hem de kii bana den ayak izi iki katna karak toplam ekolojik ayak izinin drt kattan fazla bymesine yol amtr. Kii bana den ayak izi orta dzeyde olan ve gelir grubu arasnda en yksek nfusa sahip orta gelir dzeyindeki lkelerin 2005 ylnda biyosfer zerindeki talebi, grup iinde en by olurken, tketim miktar insanln toplam ayak izinin yzde 39una denk gelmitir. Yksek gelirli lkelerin biyosfer zerindeki talebinin artmasnn temel nedeni, bu lkelerin kii bana den ayak izlerinin 1961 ile 2005 yllar arasnda yzde 76 bym olmasdr. Bu artn nemli bir blm ayak izlerindeki karbon gesinin 9 kat artmasndan kaynaklanmtr. Yksek gelirli lkelerde nfus art dier kategorilere gre daha az olmasna ramen, kii bana den ayak izlerindeki hzl byme, kresel nfusun yalnzca yzde 15ini barndran bu lkelerin insanln 2005 yl toplam ayak izinde yzde 36 paya sahibi olmasna neden olmutur. Bu deer, dk gelirli lkelerin toplamnn 2,6 katdr. imdiden ekolojik ak yaanan bir dnyada, nfus ve kii bana den ayak izindeki aralksz sren bymenin srdrlebilir bir yol olmad ortadadr. Yine de, tketim artna yol aan bu faktrler, hem ekolojik a azaltacak hem de insan yaamn iyiletirecek stratejilerle ele alnabilir. Mal ve hizmet salamak iin kullanlan kaynaklarn verimlilii, hem blgesel yeniliklerle hem de dier lkelerden yeni kaynak ynetim stratejileri ve teknolojileri alnp hayata geirilmesiyle
byk lde gelitirilebilir. Gelir dzeyi yksek lkelerden orta ve dk gelirli lkelere yaplan teknoloji transferleri, bu lkelerin endstriyel kalknmann youn kaynak tketimi gerektiren aamalarn atlamasna yardmc olabilir. Gnmzde dnya nfusunun yarsndan fazlas ehirlerde yaamaktadr. ehirlerde altyapya ilikin kararlar, ehirlerin yerel ve kresel biyolojik kapasite zerindeki talebini dorudan etkilemektedir. Verimli kaynak kullanm salayacak ve gelecek yzyla kadar gereksinimleri byk lde karlayacak altyap yatrmlarnn seilmesi, ehirlerin kaynaklarn giderek daha snrl hale gelmesine kar dayanklln arttracaktr. Bu da, insanlar iin daha iyi yaam koullar yaratacak ve ehirlerin kresel ekolojik aktaki payn en aza indirecektir. Dnyann gelimekte olan blmnde, kz ocuklar erkeklere gre ok daha az renim grmektedir. Temel salk hizmetleri ve aile planlamas ihtiyalarnn karlanamamas, dk gelirli lkelerde yksek dourganlk oranna neden olmaktadr. Daha fazla eitim ve ekonomik olanakla kadnlar glendirerek ve doum yapmay ertelemek, ara vermek veya snrlamak isteyen kadnlarn gnll aile planlamas rehberliine ve hizmetlerine ulamn gelitirerek hzl nfus art yavalatlabilir. Bu da hzl nfus artnn insanlarn refah zerindeki olumsuz etkilerini azaltabilir. Doru ynetim biimlerinin desteklenmesinin yannda, sz konusu stratejilerin uygulanmas daha kk, daha salkl ve daha eitimli aileler yaratacaktr.
K RE S EL T C AR ET
Uluslararas ticaretin Ekolojik Ayak zi; hem dier lkelerin biyolojik kapasitesi zerindeki talebin bykln, hem de mal ve hizmetlerin dayand ekolojik deerleri ortaya karr. Bu ayn zamanda, yerel tketimin uzak blgelerde biyolojik eitlilii tehdit eden etmenlerle balantsn kurmaya yardmc olur. Tm verilerin elde edilebildii ilk yl olan 1961de, lkeler arasnda ticareti yaplan mal ve hizmetlerin ayak izi insanln toplam Ekolojik Ayak zinin yzde 8ine denk gelmektedir. 2005 ylnda bu oran yzde 40n zerine kmtr. Hem ekolojik olarak borlu lkeler hem de alacakl lkeler, kendi tketim alkanlklarn ve tercihlerini desteklemek iin artan bir ekilde dier lkelerin biyolojik kapasitelerine muhta duruma gelmektedir. thal edilen kaynaklarn bir ksm ithalat lkede tketilirken, dier bir ksm ekonomik kazan salamak amacyla ilenip tekrar ihra edilmektedir. thal edilen mal ve hizmetlerin retimiyle balantl karbon emisyonu, ithalat ayak izine dahil olmaktadr. lkelerin kaynak taleplerinin ne kadarn ithalat yoluyla karlad, refah dzeyine bal olarak deimektedir. 1961de yksek gelirli lkelerin ithalat ayak izi, toplam tketim ayak izinin yzde 12sine karlk gelirken, 2005 ylnda bu rakam yzde 61'e ulamtr. Orta gelirli lkelerde bu deer 1961de yzde 4 iken, 2005te yzde 30a kmtr. Dk gelirli lkelerin ithalat ayak iziyse 1961 ylnda sadece yzde 2 iken, 2005te yzde 13e ulamtr. 2005 ylnda, dnyann en byk ihracat ayak izine sahip kesi Amerika Birleik Devletleri olmu, onu Almanya ve in izlemitir. ABD ayn zamanda en byk ithalat ayak izine de sahiptir. kinci srada in, nc sradaysa Almanya gelmektedir. Dnya nfusunun yzde 8inden azn barndran Avrupa Birlii, 2005 ylnda dnyann uluslaras ticari mallar ithalatnda yzde 13, ihracatnda ise yzde 10 paya sahibidir. ABnin 2005 ylndaki net ithalatnn ayak izi 199 milyon global hektardr. Bu da, toplam yerel biyolojik kapasitesinin yzde 18ine karlk gelmektedir. 1961 ve 2005 yllar arasnda, yalnzca yeterli verinin elde edilebildii AB lkelerine bakldnda bile, net ithalat ayak izinin yzde 73 artt grlmektedir. ekil 41 ve 42, AB ve nde gelen ticari ortaklar arasndaki ithalat ve ihracatn ayak izini gstermektedir. inde kii bana den ayak izi ABye gre ok daha kktr. Buna karn, hem in hem AB, biyolojik kapasitelerinin kaynaklar yenileme hznn iki katndan fazlasn tketmektedir. AB gibi in de, ekolojik an dier lkelerden kaynak ithal ederek ve kresel deerlere yk olacak ekilde atmosfere CO2 emisyonu yaparak ksmen kapatmaktadr. in 2005 ylnda, 165 milyon global hektarlk ticaret a vermitir. Bu deer Almanyann veya Bolivyann toplam biyolojik kapasitesinden fazladr. ekil 43 ve 44, in ve nde gelen ticari ortaklar arasndaki ithalat ve ihracatn ayak izini gstermektedir. 2005 ylnda inin ithalat uluslararas ticaretin ayak izinin yzde 9u, ihracat ise yzde 6s
olarak hesaplanmtr. Bu, 1961 ylnda yzde 5 ve yzde 1 olan oranlarla karlatrldnda arpc bir arttr. Kresellemenin hz arttka, lkeler tercih ettikleri tketim alkanlklarn destekleyip srdrebilmek iin birbirlerinin doal kaynaklarna ve ekosistem hizmetlerine daha fazla ihtiya duymaktadr. Bu durum, hem frsatlar sunmakta hem de zorluklar getirmektedir. Ticaret, bir blgede bulunmayan ya da baka bir yerde daha verimli retilebilen mallarn temin edilmesiyle yaam kalitesini artrabilir. rnein; mevcut teknolojiyle scak iklimde domates retmek ve souk iklimlere tamak, souk iklimde yapay olarak stlan seralarda retilen domatesten daha az yakt gerektirebilir. Bununla birlikte, ticaret lkelerin ayak izlerini dnyann dier
yerlerine evresel, ekonomik ve sosyal sonular gz nnde bulundurulmadan yanstmalarna da neden olmaktadr. Tketicilerin farkndal ve srdrlebilirlie gsterilen ilgi, bugn, yerli ve yabanc rnlerin evresel etkilerini en aza indirmeye alan reticiler iin yeni pazar frsatlar yaratmaktadr. Balklk ve orman rnlerinin ynetimi konusundaki r aan almalar, uluslararas ticaretin evresel ve sosyal konular gz ard etmesinin nne gemektedir. Ayn zamanda, yeni srdrlebilir rn pazarlar oluturmaya ynelik giriimlerin de n almaktadr (bkz. sadaki kutu). Sorumlu ve srdrlebilir ticaret ilkelerine ve standartlarna ynelik taahtte bulunan tedarikilerin ve reticilerin says giderek artmaktadr. Etiketleme ve
sertifikasyon programlar bu standartlara uygunluu garantilemekte ve doal kaynak ve enerji kullanm, tehlikeli atk ve sosyal denge gibi konularda yarar salamaktadr. Ekolojik ve sosyal olarak srdrlebilir mal ve hizmetlerin pazar payn artrmak iin daha fazla abaya gereksinim duyulmaktadr. Bu abalar arasnda; srdrlebilir mal ve hizmetlerin retimi ve ticareti konusunda tevikler gelitirmek, ticarete olumsuz etki eden ve evresel zararlara yol aan sbvansiyonlarn kaldrlmas ve uzun dnemli ekolojik a sona erdime hedefi nnde engel oluturan mal ve hizmetlerin retimine kar caydrc nlemler alnmas saylabilir.
Orman Koruma Konseyi (FSC), yeryznn ormanlarnda sorumlu ynetimi destelemek amacyla 1992de kurulmutur. Bugn, 70 lkede, 100 milyonu hektar aan alanda FSC standartlarna gre sertifikalandrlm ormanlar bulunmaktadr. Bunun yzde 7si retim ormandr. FSC etiketli rnlerin sat, ylda 20 milyar Amerikan Dolarnn stndedir. www.fsc.org Deniz Koruma Konseyi (MSC), ar avlanmaya zm retmek amacyla 1997de kurulmutur. Deniz balklna ynelik en nemli evresel sertifikalama ve eko-etiketleme programdr. MSC etiketine sahip deniz rnlerinin yllk perakende deeri 1 milyar Amerikan Dolarn bulmaktadr. www.msc.org
B Y OL OJ K KA PA S T E Y NE T M : EK OS ST E M Y AK LA I M I
Nfus art, biyolojik kapasitenin ve su kaynaklarnn eitsiz dalm, iklim deiikliinin etkilerinin hissedilmeye balamas, petrol ve gda fiyatlarnda son gnlerde yaanan art, insan yaamnn kalitesini ekosistemlerin kapasitesinin el verdii lde ykseltmeye younlalmasna neden oldu. Ekolojik an azaltlmas ve geri evrilmesi iin insanolunun ayak izinin kontrol altna alnmas yaamsal neme sahiptir. Bununla birlikte; gezegenin biyolojik verimlilik potansiyelinin aklc kullanm ayak izi ile biyolojik kapasite arasndaki boluu azaltabilir. Aklc kullanmda, biyolojik verimlilik potansiyelinin insan gereksinimlerine katks maksimize edilirken, gezegenin ekolojik hizmetleri yerine getirme gc elinden alnmam olur. Son zamanlarda biyoyaktlarn tevik edilmesinde yaanan politik karklk, karar vericilerin belirli kalknma modellerini destekleyen politik ve yapsal deiimlerin karmak yarar-zarar dengelerini gz nnde bulundurmalarnn gereini bir kez daha ortaya koymutur. Biyoyaktlar; ok ynllkleri, yenilenebilirlikleri ve varsaylan karbon ntrlkleriyle deerli bir enerji kayna olarak tanmlanmt. Baz baka yenilenebilir enerji kaynaklarnn aksine, gerektiinde kullanma hazr halde depolanabiliyor ve kat, sv ve gaz yaktlarn yerini tutabiliyorlard. Yenilenebilir kaynaklar olarak biyoyaktlarn, yanma sonucunda salnan karbondioksitin geri dntrlp bir sonraki biyoyakt rn tarafndan yutulmasyla, fosil yaktlara kyasla nemli karbon tasarrufu salamas bekleniyordu. Ancak son aratrmalar gsterdi ki; tropikal ormanlarn, turbalklarn, savanalarn ve meralarn biyoyakt ekim alanlarna dntrlmesi, fosil yakt yerine biyoyakt kullanmyla salanacak yllk tasarrufun 17 ile 240 kat karbon emisyonu retebilmektedir. Bugn, ormanszlama ve arazi kullanmnn deitirilmesi yllk CO2 emisyonunun yaklak yzde 20sinden sorumludur. Tehlikeli iklim deiikliinin nlenmesinde bu unsura dikkat edilmesinin gereklilii giderek daha iyi anlalmaktadr. Gezegenin biyolojik verimliliinin dzenlenmesi ekolojik akta kendini gsteren fark daraltabilir, ancak bu da bir takm riskler iermektedir. Tarm alanlarn artrmak; su kaynaklarnn dzenlenmesi, polinasyon, ky alanlarnn korunmas ve srdrlebilir gda ve elyaf kaynaklarnn temini gibi yaamsal ilevleri olan ekosistemleri tahrip etmektedir. Biyolojik kapasiteyi oluturan deerler birbirinden bamsz olarak var olamazlar ve kolaylkla birbirine dntrlemezler; dolaysyla bir alandaki kazancn bedeli baka bir alandaki kayp olarak kendini gsterebilir. Benzer ekilde, tarm veya canl hayvan retimindeki verim veya younluun art genellikle yksek karbon ayak izine sahip, youn enerji kullanm gerektiren iftilik yntemlerine baldr. Yksek miktarlarda gbre ve tarm ilac kullanm ya da tarmsal sulama; kirlenmeden balayp, balk yataklarnn kaybna varan, hem insan salna ve geim kaynaklarna, hem de biyolojik eitlie zarar veren geni kapsaml etkilerin olumasna neden olabilir. Bu sorunu ele alan ekosistem yaklam (bkz. aadaki kutular), iyi bilinen ve
DISALLIK VE YAYILMA ETKS Ekosistemler zel mlkiyetin kurallarna uymazlar. Arazisine it ekerek hayvanlarn g yollarn kesen, zirai ilalama yapan, ortama yeni ekin trleri sokan, avlanan ve balklk yapan, aa kesen, yeralt suyunu eken ya da besi hayvanlarnn hastalklaryla mcadele eden bir iftinin yaptklar, genileyip yaylarak kendi iftliinin ok uzaklarnda bir takm sonulara neden olabilir. Ekonomistlerin dsallk ya da yaylma etkisi diye adlandrdklar bu kavram ekosistemlerin zn ok iyi anlatr. Bu yzden salkl evre ynetimi, zel mlkiyetin ok tesine geen kurallarn uygulanmasn gerektirir. te bu, ekosistem yaklamdr. Hkmetler, gda retimi, enerji tketimi, su kullanm, yeni trlerin girii ve arazi dnm iin milli, blgesel ve uluslararas hukuk erevesinde gvenli uygulamalar belirlemeliler. zel iletmeler ise, kaynaklarn srdrlebilir kullanmn salayan, evresel adan gvenilir teknolojilerin belirlenmesi iin hkmetlerle ibirlii iinde olmaldr. Jeffrey D. Sachs, Direktr, The Earth Institute www.earth.columbia.edu
EKOSSTEM YAKLAIMI Biyolojik eitlilik Szlemesinde ekosistem yaklam; toprak, su ve canl kaynaklarnn eitliki biimde korunmasna ve srdrlebilir kullanmna ynelik entegre ynetim stratejisi olarak tanmlanmtr. Ekosistem yaklam salkl ve salam ekosistemler, biyolojik eitliliin korunmas ve insanln refah arasndaki ilikilerden yola kar. Srdrlebilirlie ynelik karar ve uygulamalarda dikkate alnmas gereken, evresel, ekonomik ve sosyal boyutlar bulunan 12 ilke belirlemitir. Yaklam, yerelden kresele her lekte uygulanabilir. Entegre havza ynetimi gibi geni lekli blgesel planlamalardan, iftlik dzeyinde srdrlebilir rnlere kadar her trl giriimi kapsar. www.cbd.int./ecosystem/principles.shtml
uluslararas dzeyde kabul gren bir yaklamdr. Gezegenin srdrlebilir ynetimi yalnzca, binlerce ylda evrilen doal dnglerin ve sistemlerin snrlar kapsamnda gerekletirilebilir. Ekosistemlerin iinde yaayabilmek zorunda olduumuz temel birimler olduunu artk anlyoruz. Ancak ekosistem yaklamnn baarl olmas iin sivil toplum, zel sektr ve hkmetler arasnda yeni bir ibirlii trne ve ortakla ihtiya duymaktayz:
Hkmetler insanlarn snrlar iinde yaayaca ve zel sektrn faaliyet gsterecei politik ve ekonomik ereveleri belirlemelidir. Bu konulardaki dzenlemeler srdrlebilirlii tevik etmeli ve dllendirmeli, nfusun sabitlenmesini desteklemelidir.
zel sektr gezegenin iyi ynetilmesi ilkesine sadk kalmal, ekonomik, sosyal ve evresel baardan oluan l kr yaklamna bal kalarak, insanlarn srdrlebilir yaamalarna olanak veren zmler retmelidir. Sivil toplum mcadelenin ve zorluklarn farknda olmal, uzun dnemli karlara uygun politikalar uygulayacak hkmetleri semeli ve kiisel tercihlerinde zel sektrden srdrlebilir rn ve retimi talep etmeyi alkanlk haline getirmelidir.
nsan tr hem sorun yaratmada hem de sorun zmede son derece beceriklidir. Srdrlebilir bir dnya ulalamaz bir hedef deildir. zmler nmzde, bireylerin kiisel ve politik ballklaryla ulalabilir uzaklktadr.
Deniz balklnda ekosistem bazl ynetim Ekosistem bazl ynetim (EBM); ekosistem dinamikleriyle insan topluluklarnn sosyal ve ekonomik gereksinimlerini dikkate alan, salkl ve ileyen ekosistemlerin devamlln salamay amalayan entegre bir yaklamdr. Deniz balklnda EBM; ekosistemlerin balk stoklarn ve bunlarn retkenliini etkiledii durumlar ve ar avlanma, tesadfi avlanma, zararl balklk teknikleri gibi balklk faaliyetlerinin deniz ekosistemlerini etkileyebilecei unsurlar dikkate alr. FAOnun 1995 ylna ait Sorumlu Balklk Kurallar, EBM ilklerinden pek ounu kapsamaktadr. Bununla birlikte, gnlllk temeline dayal olan bu kurallar, balklk sektrnde kaynaklarn uzun dnemde srdrlebilir olmasna ynelik deiimi salama derecesinde deildir. www.panda.org/about_wwf/what_we_do/marine/our_solutions/index.cfm
Srdrlebilir Palmiye Ya Birlii Srdrlebilir Palmiye Ya Birlii (RSPO), tedarik zinciri iinde ortaklaa alma ve menfaat sahipleri arasnda ak diyalog yoluyla srdrlebilir palmiye ya retimini ve kullanm tevik etmek amacyla kurulmutur. RSPO srdrlebilir palmiye ya retimini ve kullanmn destekleyen projeleri tevik ederken, u konular gz nnde bulundurur: Plantasyon ynetim uygulamalar mevcut plantasyonlarda daha iyi ynetim uygulamalarnn hayata geirilmesi Yeni plantasyonlarn kurulmas kurulacak yeni palmiye ya plantasyonlarnda arazi kullanmnn planlanma aamalarnn iyiletirilmesi Palmiye yana sorumlu yatrm bankalar ve yatrmclar iin karar verme aralarnn iyiletirilmesi Gzetim ve koruma zinciri palmiye ya plantasyonlaryla tketici arasndaki balantlar oluturmak.
TABLOLAR
Tablo 1: EKOLOJK AYAK Z, BYOLOJK KAPASTE VE SU AYAK Z
Ekolojik Ayak zi 2005 (kii ba global hektar) Nfus2 (milyon)
6,476 972 3,098 2,371
Tketimin Su Ayak izi 1997-2001 Balklk sahas

0,09 0,17 0,09 0,02 0,03 0,01 0,05 0,02 0,00 0,00 0,01 0,03 0,01 0,01 0,04 0,01 0,05 0,01 0,01 0,00 0,15 0,05 0,21 0,03 0,00 0,02 0,00 0,03 0,02 0,06 0,00 0,01 0,10 1,02 0,06 0,00 0,89 0,01 0,02 0,00 0,06 0,10 0,01
lke/blge
DNYA Yksek gelirli lkeler Orta gelirli lkeler Dk gelirli lkeler
Toplam Ekolojik Ayak zi

2,7 6,4 2,2 1,0 1,4 1,7 0,9 1,0 3,6 2,0 0,8 1,3 1,6 1,7 0,5 0,6 0,9 1,7 1,1 1,4 1,3 1,2 1,5 1,3 0,9 1,1 1,1 0,9 4,3 1,1 0,5 1,6 1,9 2,3 1,1 0,9 3,7 1,6 1,3 0,8 1,4 0,8 1,4
Karbon3
1,41 4,04 1,00 0,26 0,26 0,69 0,15 0,19 1,48 0,07 0,07 0,09 0,02 0,00 0,07 0,01 0,10 0,71 0,16 0,06 0,01 0,07 0,30 0,00 0,00 0,12 0,15 0,00 3,27 0,04 0,07 0,08 0,00 0,53 0,26 0,19 0,64 0,04 0,12 0,03 0,15 0,00 0,00
Tarm arazisi
0,64 1,15 0,62 0,44 0,54 0,62 0,40 0,44 0,09 0,99 0,30 0,53 0,38 0,71 0,24 0,18 0,48 0,72 0,24 0,38 0,43 0,72 0,59 0,45 0,39 0,25 0,09 0,26 0,68 0,28 0,21 0,67 0,35 0,51 0,55 0,37 0,38 1,19 0,95 0,44 0,60 0,30 0,16
Otlak
0,26 0,28 0,22 0,09 0,25 0,17 0,15 0,08 1,81 0,52 0,05 0,33 0,88 0,66 0,03 0,00 0,02 0,02 0,53 0,46 0,04 0,15 0,00 0,32 0,31 0,41 0,47 0,01 0,21 0,46 0,00 0,64 1,23 0,03 0,18 0,00 1,75 0,15 0,00 0,09 0,30 0,02 0,77
Orman4
0,23 0,61 0,18 0,15 0,24 0,13 0,11 0,24 0,16 0,33 0,37 0,23 0,22 0,25 0,11 0,41 0,17 0,11 0,17 0,40 0,60 0,17 0,33 0,42 0,14 0,22 0,35 0,52 0,07 0,19 0,15 0,13 0,17 0,16 0,05 0,30 0,00 0,21 0,19 0,20 0,19 0,32 0,41
Yaplam alan5
0,07 0,13 0,08 0,05 0,05 0,05 0,05 0,04 0,05 0,10 0,04 0,06 0,07 0,08 0,05 0,00 0,07 0,10 0,04 0,05 0,06 0,05 0,06 0,05 0,06 0,04 0,02 0,05 0,04 0,06 0,03 0,08 0,06 0,00 0,03 0,06 0,05 0,04 0,06 0,03 0,05 0,03 0,06
Toplam m3/kii/yl
1,243 1,216 1,004 1,761 623 1,529 1,062 1,093 995 1,083 1,979 734 1,777 1,097 675 1,420 1,365 1,293 714 1,382 2,056 1,296 1,274 2,020 1,386 1,351 1,531 1,113 683 1,979 1,107 1,931 896 671
lke ii m3/kii/yl
1,043 812 887 1,699 340 1,498 1,042 1,037 844 1,070 1,967 725 1,708 889 668 1,035 998 1,239 644 1,310 1,294 1,276 1,261 2,008 1,007 547 1,300 1,110 606 1,932 1,072 1,610 865 588
lke d m3/kii/yl
199 405 117 62 283 31 20 56 151 14 11 9 69 207 7 385 367 53 70 73 762 20 13 12 378 804 231 3 77 47 35 321 31 84
AFRKA 902,0 Cezayir 32,9 Angola 15,9 Benin 8,4 Botsvana 1,8 Burkina Faso 13,2 Burundi 7,5 Kamerun 16,3 Cape Verde 0,5 Orta Afrika Cumhuriyeti 4,0 ad 9,7 Kongo 4,0 Kongo Demokratik Cumhuriyeti 57,5 Fildii Sahili 18,2 Msr 74,0 Eritre 4,4 Etiyopya 77,4 Gabon 1,4 Gambiya 1,5 Gana 22,1 Gine 9,4 Gine-Bissau 1,6 Kenya 34,3 Lesotho 1,8 Liberya 3,3 Libya 5,9 Madagaskar 18,6 Malavi 12,9 Mali 13,5 Moritanya 3,1 Mauritius 1,2 Fas 31,5 Mozambik 19,8 Namibya 2,0 Nijer 14,0 Nijerya 131,5 Ruanda 9,0 Senegal 11,7 Sierra Leone 5,5 Somali 8,2
Biyolojik Kapasite1 2005 (kii ba global hektar)
retimin Su Ayak zi 1997-2001
Toplam biyolojik 7 kapasite

2,1 3,7 2,2 0,9 1,8 0,9 3,2 1,5 8,5 1,6 0,7 3,1 9,4 3,0 13,9 4,2 2,2 0,4 2,1 1,0 25,0 1,2 1,2 3,0 3,4 1,2 1,1 2,5 1,0 3,7 0,5 2,6 6,4 0,7 0,7 3,4 9,0 1,8 1,0 0,5 1,5 1,0 1,4
Tarm arazisi
0,64 1,42 0,62 0,35 0,45 0,42 0,26 0,53 0,21 0,89 0,29 0,73 0,72 0,62 0,23 0,17 0,86 0,25 0,14 0,32 0,55 0,45 0,58 0,28 0,53 0,26 0,10 0,23 0,41 0,29 0,24 0,62 0,20 0,25 0,30 0,31 0,38 1,11 0,61 0,33 0,39 0,13 0,14
Otlak
0,37 0,33 0,40 0,28 0,82 0,37 2,03 0,39 7,31 0,52 0,33 1,16 2,91 1,93 7,48 2,16 0,84 0,00 0,58 0,46 4,65 0,18 0,32 1,55 0,50 0,86 0,94 0,86 0,27 2,49 0,10 1,25 4,26 0,01 0,20 2,58 2,39 0,67 0,24 0,09 0,43 0,49 0,77
Orman
0,81 1,20 0,83 0,13 0,35 0,08 0,60 0,48 0,55 0,09 0,01 0,94 5,68 0,25 5,66 1,78 0,37 0,00 0,07 0,12 15,86 0,08 0,14 0,58 0,26 0,01 0,00 0,97 0,00 0,70 0,02 0,56 0,01 0,05 0,06 0,27 0,43 0,01 0,02 0,02 0,44 0,14 0,06
Balklk sahas
0,17 0,58 0,23 0,07 0,13 0,01 0,31 0,03 0,34 0,00 0,01 0,16 0,00 0,10 0,46 0,06 0,04 0,02 1,22 0,05 3,86 0,45 0,06 0,57 2,06 0,02 0,00 0,39 0,27 0,21 0,08 0,06 1,85 0,42 0,11 0,20 5,74 0,00 0,03 0,01 0,21 0,21 0,39
Ekolojik rezerv ya da eksik (-) (gha/kii)

-0,6 -2,7 0,0 -0,1 0,4 -0,7 2,3 0,5 4,8 -0,4 -0,1 1,8 7,8 1,3 13,3 3,6 1,3 -1,3 0,9 -0,3 23,7 0,0 -0,3 1,8 2,5 0,1 0,0 1,6 -3,3 2,7 0,0 0,9 4,5 -1,5 -0,4 2,5 5,3 0,2 -0,4 -0,3 0,2 0,2 0,0
Toplam km3/yl
8,999,74 27,53 12,38 12,54 0,71 18,70 7,48 23,70 0,38 4,59 17,02 37,29 61,26 83,93 46,61 1,35 1,40 42,65 24,21 4,27 8,77 33,48 14,25 29,68 3,71 1,15 45,58 20,89 1,25 254,86 8,39 18,85 4,63 7,52
Yeil su km3/yl
5,295,12 21,63 12,05 12,29 0,58 17,93 7,25 22,71 0,35 4,57 16,80 36,92 60,37 18,75 43,89 1,23 1,37 42,19 22,68 4,16 3,50 18,87 13,28 22,76 2,04 0,62 33,09 20,26 0,99 247,27 8,31 17,28 4,25 4,22
Mavi su km3/yl
1,096,27 1,46 0,04 0,06 0,02 0,21 0,06 0,22 0,01 0,00 0,07 0,03 0,17 28,58 0,54 0,02 0,01 0,07 0,30 0,02 2,82 3,58 0,20 2,06 0,44 0,13 4,23 0,21 0,07 1,65 0,01 0,43 0,11 0,98
Geri dnen su km3/yl

2,608,36 4,45 0,29 0,19 0,11 0,56 0,17 0,77 0,02 0,02 0,16 0,34 0,72 36,60 2,17 0,10 0,02 0,39 1,23 0,09 2,45 11,03 0,77 4,86 1,23 0,40 8,27 0,41 0,19 5,94 0,07 1,14 0,27 2,32
Mavi su kaynaklar zerindeki bask
(%)
lke/blge
DNYA
Yksek gelirli lkeler Orta gelirli lkeler Dk gelirli lkeler 41,24 0,18 0,98 0,90 6,16 6,42 0,35 9,01 0,01 0,53 0,03 1,09 111,79 2,47 0,07 0,34 0,86 5,08 0,05 878,04 4,33 5,62 6,92 14,60 24,09 43,07 0,29 1,44 2,65 1,41 3,98 0,24 24,46 AFRKA Cezayir Angola Benin Botsvana Burkina Faso Burundi Kamerun Cape Verde Orta Afrika Cumhuriyeti ad Kongo Kongo Dem. Cumhuriyeti Fildii Sahili Msr Eritre Etiyopya Gabon Gambiya Gana Gine Gine-Bissau Kenya Liberya Liberya Libya Madagaskar Malavi Mali Moritanya Mauritius Fas Mozambik Namibya Nijer Nijerya Ruanda Senegal Sierra Leone Somali
Ekolojik Ayak zi 2005 (kii ba global hektar) Nfus (milyon)

47,4 36,2 1,0 38,3 6,1 10,1 28,8 11,7 13,0
2

0,04 0,00 0,00 0,03 0,02 0,09 0,06 0,01 0,00
lke/blge
Gney Afrika Cumhuriyeti Sudan Svaziland Tanzanya Birleik Cumhuriyeti Togo Tunus Uganda Zambiya Zimbabve ORTA DOU VE ORTA ASYA Afganistan Ermenistan Azerbaycan Bahreyn Grcistan ran Irak Israil rdn Kazakistan Kuveyt Krgzistan Lbnan Umman Katar Suudi Arabistan Suriye Tacikistan Trkiye Trkmenistan Birleik Arap Emirlikleri* zbekistan Yemen ASYA-PASFK Avustralya Banglade Butan Kamboya in Fiji Hindistan Endonezya Japonya* Kore Dem. Halk Cum. Kore Cum. Lao Dem. Halk Cum.

2,1 2,4 0,7 1,1 0,8 1,8 1,4 0,8 1,1
Karbon3
1,03 0,26 0,00 0,09 0,00 0,57 0,03 0,14 0,21
Tarm arazisi
0,44 0,59 0,19 0,34 0,41 0,78 0,62 0,14 0,26
Otlak
0,23 1,34 0,45 0,42 0,04 0,10 0,15 0,19 0,37
Orman4
0,27 0,19 0,00 0,21 0,30 0,18 0,46 0,24 0,24
Yaplam alan5
0,07 0,05 0,08 0,06 0,04 0,05 0,06 0,05 0,03
Toplam m3/kii/yl
931 2,214 1,225 1,127 1,277 1,597 754 952
lke ii m3/kii/yl
728 2,196 1,009 1,097 1,203 1,328 729 942
lke d m3/kii/yl
203 18 217 30 75 269 25 10
365,6 29,9 3,0 8,4 0,7 4,5 69,5 28,8 6,7 5,7 14,8 2,7 5,3 3,6 2,6 0,8 24,6 19,0 6,5 73,2 4,8 4,5 26,6 21,0 3,562,0 20,2 141,8 2,2 14,1 1,323,3 0,8 1,103,4 222,8 128,1 22,5 47,8 5,9
2,3 0,5 1,4 2,2 1,1 2,7 1,3 4,8 1,7 3,4 8,9 1,1 3,1 4,7 2,6 2,1 0,7 2,7 3,9 9,5 1,8 0,9 1,6 7,8 0,6 1,0 0,9 2,1 0,9 0,9 4,9 1,6 3,7 1,1
1,34 0,00 0,60 1,20 0,23 1,66 0,84 3,40 0,71 2,03 7,75 0,41 2,01 3,40 1,33 1,05 0,25 1,37 2,46 7,82 1,19 0,36 0,78 1,98 0,13 0,00 0,14 1,13 0,33 0,09 3,68 0,94 2,47 0,00
0,69 0,27 0,53 0,58 0,49 0,69 0,42 0,97 0,70 1,18 0,71 0,56 0,68 0,41 0,82 0,78 0,30 1,00 1,08 1,03 0,50 0,26 0,49 1,93 0,33 0,12 0,44 0,56 0,40 0,50 0,58 0,43 0,66 0,48
0,08 0,10 0,21 0,26 0,26 0,11 0,03 0,06 0,05 0,00 0,10 0,01 0,07 0,17 0,11 0,12 0,08 0,04 0,17 0,03 0,04 0,13 0,08 2,82 0,00 0,12 0,08 0,15 0,01 0,00 0,04 0,00 0,04 0,14
0,08 0,05 0,03 0,04 0,04 0,04 0,01 0,30 0,14 0,11 0,17 0,01 0,25 0,13 0,12 0,07 0,01 0,17 0,00 0,37 0,01 0,02 0,13 0,94 0,07 0,67 0,21 0,12 0,10 0,12 0,24 0,12 0,19 0,33
0,04 0,00 0,00 0,00 0,01 0,09 0,00 0,03 0,00 0,01 0,02 0,00 0,02 0,44 0,03 0,00 0,00 0,05 0,01 0,21 0,00 0,10 0,07 0,08 0,01 0,00 0,04 0,07 0,01 0,16 0,28 0,02 0,31 0,01
0,08 0,06 0,07 0,07 0,06 0,09 0,03 0,08 0,10 0,05 0,15 0,10 0,06 0,14 0,22 0,06 0,06 0,08 0,14 0,00 0,08 0,05 0,06 0,06 0,04 0,09 0,04 0,07 0,04 0,08 0,08 0,06 0,06 0,10
660 898 977 1,184 792 1,624 1,342 1,391 1,303 1,774 1,115 1,361 1,499 1,606 1,087 1,263 1,827 1,615 1,728 979 619 1,393 896 1,044 1,766 702 1,245 980 1,317 1,153 845 1,179 1,465
642 689 812 243 744 1,333 1,182 358 352 1,751 142 1,356 498 382 333 595 1,640 1,379 1,692 926 397 1,141 865 920 1,720 657 1,187 964 1,182 409 752 449 1,425
18 209 165 941 48 291 160 1,033 950 23 973 5 1,000 1,224 755 668 187 236 36 52 222 252 31 124 45 46 58 16 135 743 93 730 39

2,2 2,8 1,7 1,2 1,1 1,1 0,9 2,9 0,7 1,3 0,7 0,8 1,0 1,8 1,4 0,3 0,4 0,3 4,3 0,5 1,7 0,4 2,6 1,3 0,8 0,6 1,7 3,7 1,1 1,0 0,6 0,8 15,4 0,3 1,8 0,9 0,9 0,4 1,4 0,6 0,6 0,7 2,3
Tarm arazisi
0,77 0,67 0,36 0,39 0,60 0,71 0,57 0,58 0,22 0,61 0,44 0,44 0,59 0,37 0,55 0,21 0,26 0,14 1,45 0,04 0,61 0,31 0,15 0,63 0,64 0,31 0,98 1,18 0,13 0,63 0,13 0,39 5,47 0,14 0,18 0,46 0,39 0,31 0,56 0,16 0,31 0,16 0,39
Otlak
0,87 1,47 0,96 0,55 0,32 0,10 0,24 1,46 0,37 0,29 0,22 0,21 0,25 0,40 0,10 0,03 0,01 0,03 2,49 0,01 0,75 0,03 0,13 0,18 0,13 0,16 0,23 2,22 0,00 0,25 0,12 0,11 3,41 0,00 0,32 0,14 0,15 0,01 0,07 0,00 0,00 0,00 1,25
Orman
0,25 0,43 0,27 0,11 0,11 0,02 0,02 0,73 0,11 0,16 0,01 0,07 0,09 0,89 0,36 0,00 0,03 0,00 0,22 0,00 0,13 0,02 0,00 0,00 0,01 0,01 0,31 0,00 0,00 0,03 0,00 0,13 2,22 0,01 1,25 0,15 0,16 0,02 0,22 0,27 0,19 0,07 0,55
Balklk sahas
0,25 0,17 0,01 0,08 0,02 0,28 0,06 0,03 0,01 0,14 0,00 0,02 0,02 0,05 0,31 0,01 0,02 0,00 0,07 0,33 0,06 0,01 2,14 0,24 0,00 0,02 0,05 0,15 0,94 0,03 0,29 0,13 4,26 0,06 0,00 0,14 0,08 0,04 0,46 0,08 0,08 0,40 0,04

0,1 0,4 0,9 0,1 0,3 -0,6 -0,4 2,1 -0,4 -1,0 0,3 -0,6 -1,1 0,7 -1,3 -1,1 -4,4 -1,4 0,9 -8,4 0,6 -2,7 -2,1 -1,4 -1,2 -0,1 -1,1 -0,2 -8,4 -0,8 -0,3 -0,8 7,6 -0,3 0,8 0,0 -1,2 -0,5 0,4 -4,3 -0,9 -3,0 1,3
Toplam km3/yl
45,68 96,85 1,68 40,95 7,23 23,13 8,92 16,71 31,16 3,37 16,97 0,29 6,02 133,25 56,21 2,93 2,23 56,22 0,43 13,78 2,82 1,59 0,29 21,44 40,81 119,53 25,64 61,62 10,79 95,50 168,85 1,00 23,30 1,162,54 1,56 1,274,73 319,42 90,53 20,22 29,37 9,55
Yeil su km3/yl
31,15 59,66 0,88 38,99 7,08 20,48 7,19 14,16 7,97 0,43 0,08 0,00 2,44 60,48 13,46 1,05 1,22 21,38 0,00 3,72 1,40 0,26 0,00 4,21 20,96 82,86 1,05 3,42 4,27 75,29 93,04 0,58 19,24 581,16 1,50 641,41 237,68 1,90 11,31 11,18 6,67
Mavi su km3/yl
2,22 14,43 0,12 0,55 0,02 1,20 0,25 0,67 8,68 0,78 4,66 0,04 0,75 21,28 11,03 0,78 0,30 11,41 0,07 2,84 0,39 0,61 0,12 6,63 8,52 10,99 8,41 21,75 2,50 7,41 18,32 0,14 1,20 151,49 0,02 307,58 21,17 19,47 1,49 2,69 0,79
Geri dnen su km3/yl

12,31 22,76 0,68 1,41 0,13 1,45 1,47 1,88 14,50 2,16 12,24 0,24 2,84 51,49 31,72 1,10 0,71 23,43 0,36 7,23 1,03 0,71 0,17 10,59 11,33 25,67 16,17 36,45 4,03 12,79 57,50 0,27 2,86 429,89 0,05 325,74 60,57 69,16 7,42 15,50 2,09
(%)
lke/blge
29,06 57,66 17,80 2,15 1,06 58,15 1,64 12,78 35,67 27,92 55,82 247,15 5,66 52,92 56,68 112,28 114,94 31,79 2148,57 48,89 32,29 134,63 546,23 717,81 75,62 15,99 99,46 115,44 159,21 4,11 6,26 0,44 0,85 20,07 0,24 33,39 2,88 20,61 11,54 26,09 0,86
Gney Afrika Cumhuriyeti Sudan Svaziland Tanzanya Birleik Cum. Togo Tunus Uganda Zambiya Zimbabve
ORTA DOU VE ORTA ASYA Afganistan Ermenistan Azerbaycan Bahreyn Grcistan ran Irak Israil rdn Kazakistan Kuveyt Krgzistan Lbnan Umman Katar Suudi Arabistan Suriye Tacikistan Trkiye Trkmenistan Birleik Arap Emirlikleri* zbekistan Yemen
ASYA-PASFK Avustralya Banglade Butan Kamboya Cin Fiji Hindistan Endonezya Japonya* Kore Dem. Halk Cum. Kore Cum. Lao Dem. Halk Cum.
Ekolojik Ayak izi 2005 (kii ba global hektar) Nfus (milyon)

25,3 2,6 50,5 27,1 4,0 157,9 5,9 83,1 4,3 20,7 64,2 84,2
2

0,23 0,00 0,05 0,00 1,70 0,02 1,06 0,25 0,07 0,11 0,37 0,03
lke/blge
Malezya Moolistan Myanmar Nepal Yeni Zelanda Pakistan Papua Yeni Gine Filipinler Singapur Sri Lanka Tayland Vietnam LATN AMERKA VE KARAYPLER Arjantin Barbados Belize Bolivia Brezilya ili Kolombiya Kosta Rika Kba Dominik Cum. Ekvator* El Salvador Guatemala Guyana Haiti Honduras Jamaika Meksika Nikaragua Panama Paraguay Peru Surinam Trinidad ve Tobago Uruguay Venezuela

2,4 3,5 1,1 0,8 7,7 0,8 1,7 0,9 4,2 1,0 2,1 1,3
Karbon3
1,07 1,22 0,06 0,03 2,22 0,30 0,00 0,07 3,19 0,37 0,89 0,46
Tarm arazisi
0,55 0,21 0,62 0,40 0,73 0,39 0,24 0,42 0,56 0,37 0,64 0,56
Otlak
0,04 1,91 0,05 0,12 1,90 0,01 0,01 0,01 0,08 0,01 0,01 0,00
Orman4
0,44 0,12 0,26 0,17 0,99 0,07 0,26 0,08 0,25 0,13 0,16 0,15
Yaplam alan5
0,09 0,03 0,06 0,04 0,17 0,05 0,13 0,04 0,01 0,04 0,06 0,07
Toplam m3/kii/yl
2,344 1,591 849 1,218 2,005 1,543 1,292 2,223 1,324
lke ii m3/kii/yl
1,691 1,568 819 1,153 1,005 1,378 1,207 2,037 1,284
lke d m3/kii/yl
653 23 30 65 1,000 164 85 185 40
553,2 38,7 0,3 0,3 9,2 186,4 16,3 45,6 4,3 11,3 8,9 13,2 6,9 12,6 0,8 8,5 7,2 2,7 107,0 5,5 3,2 6,2 28,0 0,4 1,3 3,5 26,7
2,4 2,5 2,1 2,4 3,0 1,8 2,3 1,8 1,5 2,2 1,6 1,5 0,5 1,8 1,1 3,4 2,0 3,2 3,2 1,6 2,1 5,5 2,8
0,65 0,63 0,38 0,04 0,56 0,46 0,86 0,82 0,54 0,62 0,61 0,43 0,06 0,53 0,22 1,92 0,41 0,97 0,25 0,22 1,13 0,23 1,30
0,57 0,53 0,44 0,61 0,52 0,41 0,39 0,67 0,46 0,44 0,41 0,36 0,31 0,36 0,51 0,77 0,40 0,36 0,78 0,51 0,41 0,28 0,37
0,72 0,81 1,09 1,11 0,41 0,71 0,27 0,10 0,33 0,43 0,19 0,18 0,04 0,28 0,10 0,31 0,71 0,63 1,41 0,31 0,13 4,04 0,81
0,32 0,18 0,13 0,49 0,77 0,09 0,59 0,11 0,08 0,21 0,30 0,46 0,09 0,49 0,18 0,23 0,35 0,17 0,69 0,14 0,24 0,56 0,10
0,10 0,20 0,00 0,02 0,60 0,03 0,05 0,02 0,02 0,44 0,07 0,01 0,00 0,04 0,03 0,07 0,10 1,00 0,01 0,29 0,22 0,25 0,16
0,08 0,11 0,08 0,08 0,13 0,09 0,11 0,05 0,05 0,06 0,04 0,06 0,03 0,08 0,05 0,08 0,07 0,06 0,08 0,10 0,00 0,11 0,07
1,404 1,355 1,646 1,206 1,381 803 812 1,150 1,712 980 1,218 870 762 2,113 848 778 1,016 1,441 819 979 1,132 777 1,234 1,039 883
1,313 607 1,491 1,119 1,276 486 686 913 1,542 924 1,129 660 649 1,967 840 695 693 1,007 706 745 1,105 599 1,165 565 651
91 748 154 88 106 317 126 237 170 56 89 210 112 147 8 82 324 433 113 234 27 178 69 473 232
KUZEY AMERKA Kanada Amerika Birleik Devletleri AVRUPA (AB) Avusturya Belika8*
330,5 32,3 298,2 487,3 8,2 10,4
9,2 7,1 9,4 4,7 5,0 5,1
6,21 3,44 6,51 2,58 3,07 2,51
1,42 1,83 1,38 1,17 1,02 1,44
0,32 0,50 0,30 0,19 0,26 0,18
1,02 1,00 1,02 0,48 0,39 0,60
0,11 0,21 0,10 0,10 0,03 0,03
0,10 0,09 0,10 0,17 0,21 0,38
2,049 2,483 1,607 1,802
1,631 2,018 594 353
418 464 1,013 1,449

2,7 14,6 1,5 0,4 14,1 0,4 4,4 0,5 0,0 0,4 1,0 0,8
Tarm arazisi
1,00 0,25 0,48 0,17 4,40 0,32 0,37 0,28 0,00 0,19 0,65 0,33
Otlak
0,02 11,12 0,20 0,11 5,06 0,01 1,22 0,07 0,00 0,02 0,01 0,05
Orman
0,56 3,25 0,44 0,04 2,08 0,01 2,02 0,07 0,00 0,07 0,09 0,12
Balklk sahas
1,00 0,00 0,32 0,01 2,35 0,04 0,71 0,08 0,02 0,05 0,16 0,24

0,3 11,2 0,4 -0,4 6,4 -0,4 2,8 -0,3 -4,1 -0,6 -1,2 -0,5
Toplam km3/yl
62,16 97,08 26,21 257,04 8,31 128,46 33,53 219,00 144,75
Yeil su km3/yl
53,36 66,34 16,08 88,93 8,24 100,37 21,16 134,35 81,08
Mavi su km3/yl
1,68 9,08 2,45 71,39 0,00 6,33 2,85 24,31 15,07
Geri dnen su km3/yl

7,12 21,67 7,67 96,72 0,06 21,76 9,52 60,34 48,60
(%)
lke/blge
Malezya Moolistan Myanmar Nepal Yeni Zelanda Pakistan Papua Yeni Gine Filipinler Singapur Sri Lanka Tayland Vietnam LATN AMERKA VE KARAYPLER Arjantin Barbados Belize Bolivia Brezilya ili Kolombiya Kosta Rika Kba Dominik Cum. Ekvator* El Salvador Guatemala Guyana Haiti Honduras Jamaika Meksika Nikaragua Panama Paraguay Peru Surinam Trinidad ve Tobago Uruguay Venezuela
1,52 2,94 4,82 75,50 0,01 5,86 24,74 20,65 7,14
4,8 8,1 15,7 7,3 4,1 3,9 1,8 1,1 0,8 2,1 0,7 1,3 0,3 1,9 0,6 1,7 3,3 3,5 9,7 4,0 2,1 10,5 3,2 6,5 20,0 5,0 2,3 2,9 1,1
0,79 2,49 0,65 0,90 0,63 0,26 0,50 0,63 0,31 0,39 0,31 0,37 0,16 0,49 0,23 0,70 0,82 0,38 1,55 0,42 0,13 1,13 0,32 2,55 4,89 2,30 1,00 0,67 0,40
1,15 3,08 3,05 1,15 0,97 1,89 0,67 0,09 0,33 0,50 0,17 0,49 0,04 0,40 0,08 0,37 0,89 1,02 3,18 1,26 0,08 5,63 0,99 0,43 1,80 0,29 0,21 0,27 0,12
2,46 0,58 11,86 4,96 1,60 1,61 0,45 0,15 0,09 0,99 0,09 0,32 0,01 0,65 0,27 0,36 0,95 1,34 4,84 1,98 0,35 1,29 1,44 2,51 9,30 1,78 0,64 1,70 0,23
0,32 1,87 0,06 0,18 0,80 0,04 0,11 0,14 0,02 0,19 0,11 0,05 0,02 0,25 0,00 0,16 0,55 0,69 0,06 0,26 1,49 2,34 0,34 0,88 3,96 0,55 0,29 0,00 0,00
2,4 5,7 13,6 4,9 1,1 2,1 -0,4 -0,7 -0,7 -0,1 -0,9 -0,2 -0,3 0,1 -0,5 -1,7 1,2 0,3 6,5 2,5 -0,1 5,0 0,3 -2,7 13,0 -4,4 -2,4 -2,1 -4,0
114,72 0,22 0,80 12,20 308,55 15,16 41,88 7,29 29,25 12,71 32,61 6,84 13,64 3,52 7,63 7,78 2,29 153,04 6,30 2,96 12,09 28,90 1,07 0,95 28,21 124,85 830,94 7,00 14,36
85,90 0,14 0,69 10,86 250,12 3,25 31,25 4,68 21,05 9,45 15,61 5,65 11,68 1,89 6,64 6,95 1,88 75,03 5,01 2,19 11,63 9,32 0,41 0,65 12,47 79,31 351,05 4,86 5,48
3,44 0,01 0,00 0,26 6,18 1,59 1,23 0,35 1,41 0,55 2,65 0,18 0,40 0,56 0,19 0,17 0,05 18,71 0,29 0,05 0,12 5,09 0,22 0,00 1,23 3,25 122,15 0,01 0,07
25,38 0,07 0,11 1,07 52,25 10,31 9,40 2,25 6,79 2,70 14,35 1,01 1,55 1,07 0,80 0,66 0,36 59,31 1,00 0,73 0,34 14,50 0,45 0,30 14,51 42,29 357,74 2,13 8,81
3,54 102,87 0,59 0,21 0,71 1,29 0,50 2,32 21,50 15,48 3,93 4,73 1,76 0,68 7,02 0,86 4,32 17,06 0,66 0,52 0,14 1,02 0,55 7,84 1,28 1,57 15,63 2,75 41,49
KUZEY AMERKA Kanada Amerika Birleik Devletleri AVRUPA (AB) Avusturya Belika8*
Ekolojik Ayak izi 2005 (kii ba global hektar) Nfus (milyon)

7,7 0,8 10,2 5,4 1,3 5,2 60,5 82,7 11,1 10,1 4,1 58,1 2,3 3,4 0,4 16,3 38,5 10,5 21,7 5,4 2,0 43,1 9,0 59,9
2

0,01 0,01 0,67 0,08 0,15 0,17 0,04 0,06 0,01 0,38 0,06 0,16 0,14 0,00 0,04 0,30 0,02 0,01 0,01 0,31 0,10 0,08
lke/blge
Bulgaristan Kbrs ek Cumhuriyeti Danimarka Estonya Finlandiya* Fransa Almanya* Yunanistan Macaristan rlanda* talya Letonya Litvanya Malta Hollanda Polonya Portekiz Romanya Slovakya Slovenya spanya sve Birleik Krallk

2,7 5,3 8,0 6,4 5,2 4,9 4,2 5,9 3,5 6,3 4,8 3,5 3,2 4,0 4,0 4,4 2,9 3,3 4,5 5,7 5,1 5,3
Karbon3
1,30 3,33 3,53 2,79 1,68 2,52 2,31 3,63 1,49 4,03 2,77 0,51 0,95 2,29 2,06 2,58 1,13 1,52 2,68 3,41 0,95 3,51
Tarm arazisi
0,83 1,12 2,49 0,84 1,24 1,28 1,21 1,48 1,48 0,65 1,19 0,84 1,00 1,22 1,10 0,93 1,20 0,96 0,87 1,30 0,95 0,87
Otlak
0,14 -0,02 0,01 0,14 0,06 0,32 0,09 0,33 0,00 0,50 0,22 0,11 0,13 -0,03 0,16 0,40 0,05 0,03 0,29 0,33 0,31 0,21
Orman4
0,25 0,69 1,00 2,37 1,96 0,39 0,36 0,27 0,38 0,46 0,43 1,77 0,81 0,36 0,52 0,20 0,31 0,58 0,50 0,35 2,59 0,46
Yaplam alan5
0,18 0,20 0,34 0,18 0,16 0,25 0,21 0,09 0,20 0,24 0,10 0,10 0,17 0,18 0,08 0,04 0,17 0,19 0,11 0,04 0,20 0,20
Toplam m3/kii/yl
1,395 2,208 1,572 1,440 1,727 1,875 1,545 2,389 789 2,332 684 1,128 1,916 1,223 1,103 2,264 1,734 2,325 1,621 1,245
lke ii m3/kii/yl
1,220 775 1,114 569 1,026 1,176 728 1,555 662 1,142 391 701 257 220 785 1,050 1,541 1,494 759 369
lke d m3/kii/yl
175 1,433 458 871 701 699 816 834 128 1,190 293 427 1,659 1,003 317 1,214 193 831 861 876
AVRUPA (AB DII) Arnavutluk Beyaz Rusya Bosna Hersek Hrvatistan zlanda Makedonya, EYMC Moldova Cum. Norve Rusya Federasyonu Srbistan ve Karada svire** Ukrayna
239,6 3,1 9,8 3,9 4,6 0,3 2,0 4,2 4,6 143,2 10,5 7,3 46,5
3,5 2,2 3,9 2,9 3,2 4,6 1,2 6,9 3,7 2,6 5,0 2,7
2,00 1,11 1,93 1,47 1,67 3,21 0,29 1,55 2,24 1,37 3,73 1,46
0,94 0,74 1,34 0,82 0,92 0,82 0,79 0,78 0,92 0,98 0,66 1,00
0,04 0,21 0,17 0,18 0,02 0,24 0,04 0,44 0,03 0,00 0,18 0,00
0,29 0,06 0,27 0,35 0,45 0,22 0,04 0,63 0,34 0,23 0,27 0,12
0,17 0,01 0,03 0,01 0,03 0,01 0,01 3,35 0,15 0,01 0,03 0,04
0,07 0,10 0,10 0,09 0,12 0,10 0,06 0,17 0,06 0,03 0,14 0,08
1,228 1,271 1,327 1,474 1,467 1,858 1,682 1,316
880 899 509 1,437 576 1,569 346 1,256
348 372 818 37 891 289 1,336 60
TABLO 1-3 N AIKLAMALAR Dnya nfusunu oluturan lkelerin tm tabloda yer almamaktadr. Tablo, bir milyonun zerinde nfusa sahip olan tm lkelerin ayak izi verilerini kapsar. AB 27: AB 27, lkelerin katlm tarihleri farkl olmasna ramen tek bir blge olarak gsterilmitir: 1957: Belika, Fransa, Almanya, talya, Luksemburg, Hollanda; 1973: Danimarka, rlanda, Birleik Krallk; 1981: Yunanistan; 1986: Portekiz, spanya; 1995: Avusturya, Finlandiya, sve; 2004: Kbrs, ek Cum., Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya;
2007; Bulgaristan, Romanya. lkeler Dnya Bankasnn Atlas metodunun belirledii gelir eiklerine gre yksek, orta ve dk gelir kategorilerine 2005 yl kii ba milli gelirleri kullanlarak ayrlmlardr. Yksek gelirli lkeler: Avustralya, Avusturya, Belika, Kanada, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Hong Kong, rlanda, srail, talya, Japonya, Kore, Cum., Kuveyt, Hollanda, Yeni Zelanda, Norve, Portekiz,
Suudi Arabistan, Singapur, Slovenya, spanya, sve, svire, Birleik Arap Emirlikleri, Birleik Krallk ve Amerika Birleik Devletleri. Orta gelirli lkeler: Arnavutluk, Cezayir, Angola, Arjantin, Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Bolivya, Bosna-Hersek, Botsvana, Brezilya, Bulgaristan, Kamerun, ili, in, Kolombiya, Kongo, Kosta Rika, Hrvatistan, Kba, ek Cum., Dominik Cum., Ekvador, Msr, El Salvador, Estonya, Gabon, Grcistan, Guatemala, Honduras, Macaristan, Endonezya, ran, Irak, Jamaika, rdn, Kazakistan, Letonya, Lbnan, Lesoto, Libya, Litvanya,

2,8 2,7 5,7 9,1 11,7 3,0 1,9 1,7 2,8 4,3 1,2 7,0 4,2 1,1 2,1 1,2 2,3 2,8 2,2 1,3 10,0 1,6
Tarm arazisi
1,44 1,38 3,03 1,33 1,53 1,55 1,01 0,93 1,99 0,89 0,70 1,11 1,81 0,31 1,14 0,28 1,01 1,14 0,27 0,73 1,42 0,64
Otlak
0,31 0,16 0,05 0,41 0,10 0,34 0,11 0,32 0,15 1,08 0,14 0,85 0,57 0,08 0,17 0,36 0,23 0,18 0,32 0,32 0,34 0,17
Orman
0,76 1,00 0,25 2,69 7,22 0,73 0,53 0,11 0,47 0,19 0,22 2,92 1,35 0,08 0,59 0,47 0,76 1,31 1,49 0,18 5,39 0,09
Balklk sahas
0,10 0,00 2,02 4,48 2,73 0,17 0,08 0,24 0,01 1,86 0,06 2,00 0,28 0,48 0,11 0,08 0,09 0,00 0,00 0,06 2,63 0,55

0,1 -2,6 -2,3 2,7 6,5 -1,9 -2,3 -4,2 -0,7 -2,0 -3,5 3,5 1,0 -2,9 -1,9 -3,2 -0,6 -0,5 -2,3 -4,4 4,9 -3,7
Toplam km3/yl
22,28 0,77 14,31 9,59 7,19 118,02 95,58 22,31 22,23 91,87 1,30 3,09 0,11 9,29 38,10 15,07 50,08 89,24 8,70 26,63
Yeil su km3/yl
10,63 0,54 11,66 8,34 4,85 80,23 48,89 14,44 15,01 48,17 1,01 2,82 0,05 1,39 23,86 5,74 26,05 53,47 5,75 16,00
Mavi su km3/yl
0,79 0,10 0,03 0,33 0,04 2,24 5,59 3,71 0,98 12,00 0,01 0,01 0,01 1,62 0,54 3,73 5,49 14,54 0,16 0,17
Geri dnen su km3/yl

10,87 0,13 2,62 0,93 2,30 35,55 41,10 4,16 6,24 31,70 0,27 0,26 0,05 6,28 13,70 5,60 18,55 21,23 2,79 10,46
(%)
lke/blge
Bulgaristan Kbrs ek Cumhuriyeti Danimarka Estonya Finlandiya* Fransa Almanya* Yunanistan Macaristan rlanda* talya Letonya Litvanya Malta Hollanda Polonya Portekiz Romanya Slovakya Slovenya spanya sve Birleik Krallk
54,72 29,98 20,18 20,86 2,13 18,55 30,32 10,60 6,95 22,85 0,82 1,07 117,22 8,68 23,12 13,58 11,34 32,08 1,69 7,23
5,8 1,2 3,4 2,0 2,2 1,4 1,3 6,1 8,1 1,6 1,3 2,4
1,51 0,65 1,60 0,67 0,31 0,80 1,01 0,78 1,66 1,07 0,31 1,70
0,49 0,20 0,42 0,42 0,61 0,28 0,07 0,43 0,67 0,12 0,18 0,14
2,97 0,16 1,30 0,81 0,81 0,25 0,13 2,78 4,56 0,41 0,64 0,34
0,77 0,09 0,00 0,00 0,33 0,01 0,01 1,96 1,16 0,01 0,01 0,14
2,3 -1,0 -0,4 -0,9 -1,0 -3,2 0,0 -0,8 4,4 -1,0 -3,7 -0,3
3,51 10,80 0,15 9,16 3,26 280,89 3,06 95,12
2,13 8,09 0,00 6,53 1,12 204,73 1,18 57,29
0,36 0,29 0,00 0,27 0,14 5,50 0,03 6,95
1,02 2,41 0,15 2,36 2,00 70,66 1,85 30,88
3,31 4,67
0,09 22,57 0,56 1,69 3,52 27,11
AVRUPA (AB DII) Arnavutluk Beyaz Rusya Bosna Hersek Hrvatistan zlanda Makedonya, EYMC Moldova Cum Norve Rusya Federasyonu Srbistan ve Karada svire** Ukrayna
Makedonya, EYMC, Malezya, Mauritius, Meksika, Moldova Cum., Fas, Namibya, Nikaragua, Panama, Paraguay, Peru, Filipinler, Polonya, Romanya, Rusya Federasyonu, Srbistan ve Karada, Slovakya, Gney Afrika Cum., Sri Lanka, Svaziland, Suriye, Tayland, Trinidad ve Tobago, Tunus, Trkiye, Trkmenistan, Ukrayna, Uruguay ve Venezuela. Dk gelirli lkeler: Aganistan, Banglade, Benin, Burkina Faso, Burundi, Kamboya, Orta Afrika Cum., ad, Kongo Dem. Cum, Fildii Sahili, Eritre, Etyopya, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau, Haiti, Hindistan, Kenya, Kore
DHC, Krgzistan, Lao DHC, Liberya, Madagaskar, Malavi, Mali, Moritanya, Moolistan, Mozambik, Myanmar, Nepal, Nijer, Nijerya, Pakistan, Papua Yeni Gine, Ruanda, Senegal, Sierra Leone, Somali, Sudan, Tacikistan, Tanzanya Birleik Cum., Togo, Uganda, zbekistan, Vietnam, Yemen, Zambiya ve Zimbabve. Aadaki lkeler iin, orman biyolojik kapasite hesabnda FAO verileri IPCC verileriyle desteklenmitir: Cezayir, Banglade, Benin, Bosna-Hersek, Burundi, ad, Msr, El Salvador, Eritre, Etyopya, Gambiya, Grcistan, Haiti,
ran, Irak, Jamaika, rdn, Kuveyt, Krgzistan, Lbnan, Lesoto, Libya, Mali, Moritanya, Mauritius, Moolistan, Namibya, Umman, Ruanda, Senegal, Srbistan ve Karada, Singapur, Somali, Gney Afrika, Cum., Sri Lanka, Sudan, Svaziland, Suriye ve Tayland. 1. Ekolojik Ayak zi ve biyolojik kapasite verileri iin: 2008 Edition, National Footprint Accounts. Ek bilgi iin: www.footprintnetwork.org/atlas. 2. FAOSTAT, 2006 Dier sayfada devam ediyor
Tablo 2: ZAMAN NDE YAAYAN GEZEGEN ENDEKS, EKOLOJK AYAK Z, BYOLOJK KAPASTE VE SU AYAK Z, 19612005
Yl
Dnya nfusu (milyar) YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: Kresel Ilman Tropikal Karasal Denizel Tatl su Tropikal ormanlar ayrlk alanlar Kurak alanlar Nearktik Neotropikal Palearktik Afrotropikal ndo-Pasifik Kular Memeliler EKOLOJK AYAK Z (milyar gha): Toplam Tarm arazisi Otlak Orman Balklk sahas Karbon Yaplam alan
BYOLOJK KAPASTE: Toplam
1961
3,09 7,0 3,40 1,21 1,09 0,25 0,83 0,20
13,0
1965
3,35 8,2 3,47 1,27 1,16 0,29 1,74 0,21
13,0
1970
3,71 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 10,0 3,57 1,31 1,25 0,35 3,23 0,24
13,0
1975
4,08 1,12 1,08 1,17 1,04 1,06 1,29 0,98 1,02 1,09 1,00 1,14 1,16 1,08 1,13 1,15 0,95 11,2 3,63 1,39 1,27 0,37 4,22 0,27
13,1
1980
4,45 1,11 1,14 1,09 1,00 1,11 1,24 0,87 0,98 0,97 1,03 1,09 1,23 0,96 1,09 1,13 1,06 12,5 3,69 1,41 1,40 0,38 5,29 0,29
13,1
1985
4,85 1,06 1,15 0,98 0,93 1,07 1,19 0,78 0,90 0,88 1,05 0,82 1,18 0,95 1,04 0,98 1,07 13,0 3,75 1,36 1,49 0,40 5,61 0,31
13,2
1990
5,29 1,00 1,16 0,86 0,88 1,11 1,01 0,66 0,84 0,78 1,04 0,60 1,33 0,87 0,97 0,94 1,07 14,5 3,81 1,48 1,60 0,45 6,83 0,34
13,4
1995
5,70 0,91 1,18 0,70 0,82 1,05 0,88 0,60 0,78 0,73 1,05 0,41 1,37 0,75 0,90 0,88 1,04 14,9 4,06 1,66 1,40 0,52 6,86 0,39
13,4
2000
6,10 0,78 1,10 0,55 0,74 0,92 0,70 0,55 0,64 0,57 1,03 0,26 1,35 0,70 0,81 0,83 0,93 16,0 4,08 1,64 1,45 0,53 7,85 0,41
13,4
2005
6,48 0,72 1,06 0,49 0,67 0,86 0,65 0,38 0,64 0,56 1,03 0,24* 1,30 0,81 0,65 0,80 0,81 17,5 4,13 1,69 1,52 0,56 9,11 0,44
13,4
TKETMN SU AYAK Z (km ): Toplam * 2004 verileri **1997-2005 dnemi iin yl bana
11,158**
Tablo 3: YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: OMURGALI SINIFLARINDAK TR SAYISI, 2005

Kresel
Balklar Amfibiler Srngenler Kular Memeliler TOPLAM 272 118 46 895 355 1,686
Karasal
14 16 565 292 887
SS T E M Denizel
148 7 137 49 341
Tatl su
124 104 23 193 14 458
KARASAL BYOMLAR Tropikal ayrlk Kurak ormanlar alanlar alanlar

6 8 66 106 186 3 168 138 309 3 43 103 149
Ilman
87 72 16 622 147 944
Tropikal
41 46 23 181 168 459
KARASAL VE TATLI SU Nearktik Neotropikal Palearktik Afrotropikal ndo-Pasifik

49 55 13 400 71 588 12 31 7 59 35 144 40 10 2 236 75 363 29 1 7 79 85 201 2 20 11 64 58 155
DENZ Ilman Tropikal

127 2 113 49 291 35 12 59 20 126
3. Bir lkenin karbon ayak izi, dorudan fosil yakt kullanmndan kaynaklanan emisyonlar ile yurtdndan gelen rnlerin emisyonlarndan oluur. Dnyann karbon ayak izi, tek tek lkelere dahil edilmeyen petrol ve gazn tututurulmas, imento retimi ve tropikal orman yangnlar gibi tketim kaynakl emisyonlar da ierir. 4. Orman ayak izi yakacak odunu ierir.
5. Yaplam alan hidroloelektrik enerji iin baraj yaplan arazileri de kapsar. 6. Tarmdan geri dnen su, veri yetersizlii nedeniyle lke d su ayak izine eklenmemitir. 7. Biyolojik kapasite yaplam alan kapsar (Ekolojik ayak izinin altndaki stuna baknz). 8. Ekolojik ayak izi ve biyolojik kapasite rakamlar yalnzca Belikaya aittir; su
ayak izi rakamlar ise Belika ve Lksemburga aittir. * Ulusal Ayak zi Hesaplarna ynelik hkmet deerlendirmesi eksiktir ya da tamamlanmak zeredir. * Ulusal Ayak zi Hesaplarna ynelik hkmet deerlendirmesi tamamlanmtr. 0.0= 0.05ten az. Yuvarlama yznden toplamlar tam kmayabilir.
Y A AY AN GE ZE GE N EN DE KS : TE K NK N OT L AR
Kresel Yaayan Gezegen Endeksi Endeksi hesaplamakta kullanlan veriler; bilimsel yaynlardan, STKlarn yaynlanm eserlerinden ya da internette yeralan eitli kaynaklardan derlenmitir. Endeksin oluturulmasnda kullanlan tm veriler; poplasyon bykl, younluu, okluu ya da okluun yerine geen verilerin istatistiki sonulardr. Verilerin kapsad zaman aral 1960dan 2005e kadardr. Yllk veri gstergelerinde alt ya da daha ok gstergesi bulunan zaman serileri olduunda genelletirilmi aditif modelleme kullanlmtr. Altdan daha az veri gstergesi bulunduunda ise zaman serilerinde yllk deiim hznn sabit olduu varsaylarak, her yl tm trler iin ortalama alnmtr. Birbirini izleyen yllardaki ortalama deiim hz sralanarak endeks oluturulmu, 1970 ylnn endeks deeri 1 olarak belirlenmitir. Yaayan Gezegen Endeksinde yer alan tm grafiklerin gven aral, endeksteki kesinlik derecesini gstermektedir: aralk ne kadar dar olursa kesinlik derecesi o kadar Sistem ve biyom endeksleri Tm trler; hayatta kalmak ve remek iin en ok ihtiya duyduklar sisteme gre, karasal, denizel ya da tatl sucul olarak snflandrlmtr. Tropikal ormanlarda, ayrlk alanlarda ve kurak sistemlerde bulunan poplasyonlar da kaydedilmitir. Biyomlar, habitat rts ya da potansiyel bitki rts temeline dayandrlmtr. Karasal, denizel ve tatl sucul sistemlere ait endeksler; her bir sistem iinde, lman ve tropikal trlere eit arlk verilerek bir araya getirilmitir. Yani, nce her bir sistem iin bir tropikal, bir de lman endeks hesaplanm ve ardndan bu ikisi bir araya getirilerek sistemin endeksi oluturulmutur. ayrlk alan, tropikal orman ve Blge endeksleri Her trn poplasyonu belli bir biyocorafi blgeye atfedilmitir. Blgeler birbiriyle greceli olarak farkl evrimsel tarihe sahip olan corafi alanlardr. Gezegen endeksinin veri tabanndaki her karasal ve tatl sucul tr poplasyonu corafi konumuna gre belirli bir blgeye atfedilmitir. Blge endeksleri her tre eit arlk verilerek hesaplanmtr. n d o-malaya, Avustralasya ve Okyanusyaya ait veriler bu blgeler iin yetersiz olduu iin ndo-Pasifik sperblgesinde birletirilmitir. Neotropikal endeks, daha sonraki yllara ait veri olmad iin 2004 ylna kadar hesaplanmtr. ekil 45: Yaayan Gezegen Endeksinde gstergeler sradzeni. Her bir poplasyon dahil olduu tr iinde; her tr dahil olduu tropikal ve lman karasal, tatlsucul veya denizel endeks iinde eit arlktadr. Ilman ve tropikal endeksler ise, ait olduklar kresel sistem dzeni endekslerinde eit arlktadr. Tekil tr grafikleri Tekil tr grafikleri, endekslerin hesapland verilerin tabiatn rneklemek amacyla, tek bir poplasyonun zaman serisinin eilimini gstermektedir. yksektir. Kresel, lman ve tropikal endeksler, ekil 45te gsterilen endekslerin sra dzenine gre bir araya getirilmitir. Kara, tatl su ve deniz sistemlerini n lman ve tropikal blgeleri ekil 8de gsterilmitir (sayfa 7). kurak alan gstergeleri, bu biyomlarda bulunan poplasyonlarn endeksi olarak hesaplanmtr. ayrlk alan endeksinde, tropikal ve lman trlere eit arlk verilmi; tropikal orman ve kurak alan endekslerinde herhangi bir arlklandrma uygulanmamtr. Taksonomik endeksler Ku ve memeli trlerine ait endeksler, bu omurgal trlerin kendi iindeki eilimleri gstermesi asndan ayr ayr hesaplanmtr. Ku endeksinde, bu veri kmesindeki lman trlerin saysndaki byklk gz nnde bulundurularak, tropikal ve lman trlere eit arlk verilmitir.
T a b lo 4: 1970 VE 2005 ARASINDAK YAAYAN GEZEGEN GSTERGELERNDEK ELMLER, YZDE 95 GVEN ARALIIYLA
Kresel Kresel Ilman Tropikal Karasal Denizel Tatl su Tropikal orman ayrlk alan Kurak alan Nearktik Neotropikal Palearktik Afrotropikal ndo-Pasifik Kular Memeliler
Sistem ve biyom
Blge
Taksonomik
Tr says 1,686 1,235 585 887 341 458 186 309 149 588 144 363 201 155 895 355
Deiim (%) 1970-2005* -28 6 -51 -33 -14 -35 -62 -36 -44 3 -76 30 -19 -35 -20 -19
%95 gven aral snrlar st alt -37 -17 -4 17 -62 -35 -43 -22 -31 8 -52 -10 -76 -39 -47 -24 -59 -23 -2 8 -86 -60 14 50 -35 1 -49 -16 -32 -6 -37 3
*1970-2004 iin Neotropikal YGE
E KO LO JK A YA K Z : S I K SOR UL AN S ORUL A R
Ekolojik Ayak zi nasl hesaplanr? Ekolojik Ayak zi, geerli teknoloji ve kaynak ynetimiyle bir bireyin, nfusun ya da aktivitenin tkettii kaynaklar retmek ve yaratt at sourmak iin gereken, biyololojik olarak verimli kara ve su alan miktarn ler. Bu alan, dnyann ortalama biyolojik verimliliini ifade eden global hektar birimiyle llr. Ayak izi hesaplamalar, lkeler arasndaki biyolojik verimlilik farkn dikkate almak iin verimlilik faktrlerini (rnein, ngiltere'nin hektar bana den buday miktaryla Arjantinin hektar bana den buday miktar arasndaki fark), toprak tiplerinin verimlilik farklarnn dnya ortalamasn dikkate almak iin ise edeerlik faktrlerini (rnein, dnya orman ortalamas ile dnya ekili alan ortalamas fark) kullanr. lkelerin ayak izi ve biyolojik kapasite sonular Kresel Ayak zi A tarafndan yllk olarak hesaplanr. lke hkmetleri, Ulusal Ayak zi Hesaplar iin kullanlan verilerin ve yntemlerin iyiletirilmesine katkda bulunacandan, her zaman ibirliine davet edilmektedir. Bugne kadar; svire hesap deerlendirmesini tamamlam, Belika, Ekvador, Finlandiya, Almanya, rlanda, Japonya ve BAE hesaplarn ksmen deerlendirmi veya deerlendirmektedir. Ulusal Ayak zi Hesaplarnn yntemsel geliimi resmi bir deerlendirme komitesi tarafndan denetlenmektedir. Ayrntl yntem raporu ve rnek hesap cetvelleri www.footprintnetwork.org adresinden temin edilebilir. Ayak izi analizleri her lekte gerekletirilebilir. almalar arasnda ve almalarn kendi ilerinde karlatrlmasna daha fazla olanak salamak iin altulusal ayak izi uygulamalarna bir standart getirmenin gerekli olduu giderek nem kazanmaktadr. Yerel ynetimlerin, kurulularn ve rnlerin ayak izlerini hesaplama yntemleri ve yaklamlar, kresel bir Ayrca, ayak izi hesaplar biyolojik olarak verimli a l anlarn ne younlukta kullanldn da gstermez. Biyofiziksel bir lt olduu iin ayak izi hesaplar, srdrlebilirliin temelinde bulunan sosyal ve ekonomik boyutlar da deerlendirmemektedir. Uluslararas ticaret hesaba nasl katlyor? Ulusal Ayak zi Hesaplarnda her lkenin net tketimi; toplam retim miktarna ihracat eklenip, ithalat karlarak hesaplanr. rnein, Japonyadaki kaynaklar kullanlarak retilen, ancak Hindistanda satlan ve kullanlan bir araba; Japonya yerine Hindistann tketim ayak izine dahil edilmektedir. Karbon emisyonunun ayak izinin bu ekilde hesaplanmas, biyoktleyle karbon uzaklatrlmasnn kresel iklim deiikliinin zm olaca anlamna gelmez. Tam tersine, biyosferin u anki CO2 seviyeleriyle baedebilecek kapasitede olmadn gsterir. Ormanlar yalandka karbon uzaklatrma 1. Fosil yakt elektriinin karbon ayak izi ile nkleer elektrikle ilikili talepler arasnda eitlik olduunu varsaymak iin herhangi bir bilimsel delil bulunmamaktadr. Ekolojik Ayak zi hesaplar, gemiteki kaynak talebinin ve mevcudiyetinin fotorafn eker, ancak gelecee ynelik ngrde bulunmaz. Dolaysyla, ayak izi ekosistemlerin mevcut bozulmasnn gelecekte neden olaca kayplar tahmin edemez. Bozulma devam ederse gelecekteki hesaplara biyolojik kapasite kayb olarak yansr. Karbon ayak izi, insan eliyle uzaklatrmann bulunmad durumda, doal yolla uzaklatrmann ne kadar gerekli olduunu tahmin ederek hesaplanr. Ekolojik Ayak zi; okyanuslar tarafndan sourulan CO2 miktar karldktan sonra, dnya ormanlarnn ortalama uzaklatrma hzn temel alarak, kalan karbonun sourulmas iin gereken alan hesaplamaktadr. 2005 ylnda, 1 global hektarn sourabildii CO2 miktar yaklak 1.450 litre benzinin yaklmasyla aa kan miktar kadardr. Ulusal Hesaplar Komitesi nkleer elektriin ayak izinin hesaplanmasnda emisyon yaklamnn kullanlmasnn bilimsel olarak salkl olmadna karar verdi, nk: Ancak daha kapsaml tartmalar ve grmeler sonucunda, Kresel Ayak zi Ann Ulusal Hesaplar Komitesi bilimsel tutarll artrmak amacyla, nkleer alan bileeninin Ulusal Ayak zi Hesaplarndan karlmasn nerdi. Bu deiiklik, Ulusal Ayak zi Hesaplarnn 2008 yaynnda uygulamaya kondu. Ekolojik Ayak zine ne dahildir, ne deildir? Ekolojik Ayak zi, insann doa zerindeki talebini olduundan byk gstermekten kanmak iin, yalnzca dnyann yenileme kapasitesine sahip olduu ve eldeki verilerin, bu talebin retken alan cinsinden ifadesine izin verdii, kaynak tketimi ve atk faktrlerini iermektedir. rnein; toksik atklar Ekolojik Ayak zi hesaplarna dahil edilmez. Ayn ekilde ekilen tatl su miktar da hesaplara alnmaz. Bununla birlikte, suyu pompalamak ya da ilemek iin kullanlan enerji dahil edilir. Ekolojik Ayak zi fosil yakt kullanmn nasl hesaba katar? Kmr, petrol ve doal gaz gibi fosil yaktlar yerkabuundan karlr ve ekolojik zaman sreleri iinde yenilenebilir deildir. Bu yaktlar tututuunda karbondioksit (CO2) aa kar. Atmosferdeki CO2 seviyesinin artmasn engellemek iin iki seenek vardr: emisyonlarn derin kuyu enjeksiyonu gibi teknolojilerle hapsedilmesi; ya da doal yolla uzaklatrlmas. Doal yolla uzaklatrlmas, ekosistemlerin CO2i absorbe ederek aa gibi kalc biyoktlelerde depolamasyla gerekleir. Gnmzde, teknolojik olanaklarla tutulan CO2 miktar ok az miktardadr. Nkleer elektrik artk neden ayr bir Ekolojik Ayak zi bileeni deildir? Nkleer enerji 2000 ylndan beri Yaayan Gezegen Raporuna ayr bir bileen olarak dahil edilmektedir. Biyosfer zerindeki nkleer talebin hesaplanmasndaki zorluk nedeniyle, bir birim nkleer elektriin ayak izinin fosil yaktlarla retilen bir birim elektrie edeer olduu varsaylmaktayd. Ekolojik Ayak zi standartlar giriimiyle uyumlu hale getirilmektedir. Ekolojik Ayak zi standartlar hakknda daha fazla bilgi iin www.footprintstandards.org adresine bavurulabilir. hracat rnlerinde kullanlan kaynaklar ve atklar tam olarak belgelenmeyen lkelerin ayak izleri gerekte olduundan farkl kabilir. Bu durumda, ekonomilerinde byk ticari aklar olan lkelerin ayak izlerinde nemli sapmalar oluabilir, ancak bu durum toplam kresel ayak izini etkilemez. Fosil yaktlarn dndaki kaynaklardan kan karbon emisyonlar da artk, Ulusal Ayak zi Hesaplarna dahil edilmektedir. Bunlar arasnda doal gaz retimindeki ve petrol iindeki gazn alevlenmesinden kaynaklanan kaak emisyonlar, imento retimindeki kimyasal reaksiyonlardan yaylan emisyonlar ve tropikal orman yangnlarnn emisyonlar saylabilir. Ayrca, fosil yaktlar karrken ve ilerken yaylan karbon artk fosil yaktn tketildii lkede saylmaktadr. oranlar sfra yaklar. Ormanlar zarar grr ya da yok edilirlerse, net CO2 yayclarna dnr.
2. Nkleer elektrikle ilgili temel kayglar; ounlukla maliyetler ve ar sbvansiyon, gelecee ynelik atk depolama sorunu, santrallerde kaza riski, silahlanma ve dier gvenlik riskleri olarak kabul edilmektedir. Ekolojik Ayak zi hesaplar nleyici olmaktan ok tarihsel olmak zere tasarlanmtr. Bu nedenle biyolojik kapasite zerindeki gelecee dair potansiyel etkiler hesaba dahil edilmemelidir. Ulusal Ayak zi Hesaplar, nkleer elektrikle ilikili gerek karbon emisyonlarn iermektedir. Ancak, bu emisyonlar nkleer enerjiyle ilgili pek ok evresel faktrden sadece biridir. 2003 yl Ulusal Ayak zi Hesaplarnda nkleer ayak izi insanln toplam ayak izinin yaklak yzde 4yle temsil edilmektedir. Bu bakmdan, bu raporda yer alan 2005 sonularndaki bu metodolojik deiiklik ou lke iin belirgin olmayacaktr. te yandan bu metod deiiklii, kayda deer nkleer enerji kaynana sahip Belika, Finlandiya, Fransa, Japonya, sve ve svire gibi lkelerin ulusal ayak izi deerlerini daha byk lde etkilemektedir. Nkleer ayak izi bileeninin darda braklmas, nkleer enerji konusunda herhangi bir duruu yanstmamaktadr. Bu yalnzca nkleer enerjinin sadece baz ksmlarnn, kendini yenileme kapasitesi zerindeki talep cinsinden kolayca llebileceini ortaya koymaktadr ve Ekolojik Ayak zinin ynelttii aratrma sorusu da budur. 2006 Yaayan Gezegen Raporu n dan bu yana baka hangi Ekolojik Ayak zi hesaplamalar iyiletirildi? Ulusal Ayak zi Hesaplar metodolojisinin srekli gelitirilmesini kurallarla gvence altna alan bir uygulama bulunmaktadr. Bu uygulama Kresel Ayak
zi Ann ortak organizasyonlar ve baka organizasyonlar tarafndan da desteklenmektedir. 2006 Yaayan Gezegen Raporu'ndan bu yana Ulusal Ayak zi Hesaplar'nda yaplan en ciddi deiiklik BM FAO Kurumsal statistik Veritaban'nda (FAOSTAT) gerekleen yapsal deiikliklerle ilgilidir. Btn rnlerin, Gda Bilanosu denen 10 gruba blnmesi yntemi, 1961 ila 2005 arasn kapsayan FAOSTAT veritabannda artk yer almyordu. Bu durum, yeni Ulusal Ayak izi Hesaplar'nda, Gda Bilanolar yerine ham verilerin kullanlmasn gerektirdi. Bunun zerine, ilenmi rnleri birincil rn denkliklerine dntrmek iin gereken yeni ekstraksiyon oranlarn tespit etmek ve uygulamak iin yeni aratrmalar gerekli oldu. Bu ekstraksiyon oranlar bir dizi FAO ve BM kaynandan topland. Dzenlenmi deil ham veriler kullanlmas hesaplardaki ayrntlar artrd: Ekili rnler 80den 180 kategoriye, iftlik hayvanlar 10dan 20 kategoriye ve ormanlar 6dan 30 kategoriye kt. Hesaplarda artk nceki gibi 10 deil bin 500 balk tr takip ediliyor. Bu deiiklikler Kresel Ayak zi Andan temin edilebilecek bir ayrntl metodoloji klavuzunda belgelenmi durumda. Otlama modl de gelitirildi. imdi hesaplarda Viyanadaki IFF Social Ecology Institute (Sosyal Ekoloji Enstits) tarafndan gelitirilmi net birincil retkenlik metodolojisi kullanlyor. Ayrca, dier ormanlk alanlar kategorisi de imdi otlama alanlar balnn altnda yer alyor. FAOnun toprak kullanm istatistikleri, hangi blgelerin retken olduunun anlalmas iin kullanld. Bu baskda, retken alanlar baz dk retkenlikteki ormanlar da kapsayacak ekilde geniletildi. nceden bu kategoriye katlmayan bu alanlar aslen tundralardan oluuyor. Hesaplardaki retken alanlarn hektarndaki
bu art, kii bana kresel biyokapasitenin 2,1 ghaya kmas anlamna geldi. Ancak bu deiim ayn ekilde kii bana ayak izini de artrd iin, bu ilave hektarlar arz ve talep arasndaki oran, dolaysyla da ekolojik an hacmini fazla etkilemedi. Ekolojik Ayak zi dier trleri de hesaba katmakta mdr? Ekolojik ayak izi insann doa zerindeki talebini, doann bu talebi karlayabilme kapasitesiyle ler. Bu nedenle ayak izi, yerel ve kresel ekosistemler zerindeki insan basksnn bir gstergesi olarak grev yapar. 2005te insanln talebi biyosferin kendini yenileme kapasitesini yzde 30un zerinde bir oranda amt. Bu ekolojik ak, ekosistemlerin fakirlemesi ve atk alma kapasitelerinin dolup tamasyla sonulanmakta. Ekosistemdeki bu gerilim biyolojik eitlilik zerinde olumsuz etki yaratabilir. Ancak ayak izi bu son etkileri dorudan hesaba dahil etmedii gibi bu negatif etkilerden kanlmak isteniyorsa ekolojik an ne kadar drlmesi gerektiini de belirlemez. Ekolojik Ayak zi bize kaynak kullanmnda neyin doru ve adil olduunu syler mi? Ayak izi gemite neler olduunu kayda geirir. Bir birey ya da nfus tarafndan kullanlan ekolojik kaynaklar saysal biimde ifade edebilir, ancak onlara ne kullanmalar gerektiini syleyemez. Kaynaklarn tahsisi toplumun neyin adil olup neyin olmadyla ilgili inancna dayanan bir ilke sorunudur. Ayak izinin hesaplanmas bir kii iin mevcut olan ortalama biyolojik kapasiteyi belirleyebilir ama bu biyolojik kapasitenin bireyler ya da lkeler arasnda nasl bltrleceini kurala balayamaz. Bununla birlikte bu tip tartmalara temel olacak kayna salar.
tketimini azaltabildiine gre Ekolojik Ayak zi ne derece geerlidir? Ekolojik ayak izi kaynak kullanm ve atk retiminin gncel durumunu ler. Ayak izi u soruyu sorar: verili bir ylda, ekosistem zerindeki insan talebi, ekosistemlerin bu talebi karlama gcn at m? Ayak izi analizi hem yenilenebilir kaynaklarn verimliliini hem de teknolojik yenilikleri (rnein, kt endstrisi kt retimindeki verimlilii ikiye katlarsa, bir ton kdn ayak izi yarya der) yanstr. Ekolojik Ayak zi hesaplar bu deiiklikleri kayda geirir ve bunlarn insan taleplerine, gezegenin ekosistemlerinin kapasitesi dahilinde cevap vermekte ne derece baarl olduunu belirler. Eer ekolojik arzda yeterli bir art ve teknolojik ilerlemeler veya baka faktrler sayesinde insan talebinde bir azalma olursa, ayak izi hesaplar bunu kresel ekolojik an bertaraf edilmesi olarak gsterecektir.
Ekolojik Ayak zi yntemi, veri kaynaklar, varsaymlar Yenilenebilir kaynak miktar artrlabildiine ve teknolojideki gelimeler yenilenemez kaynaklarn ve sonularla ilgili daha fazla bilgi iin: www.footprintnetwork.org/atlas
K AY NA KL A R V E L ER OK UM A
YAAYAN GEZEGEN ENDEKS Birdlife, 2004. State of the Worlds Birds 2004: Indicators for our Changing World. Birdlife International, Cambridge, UK. Burrowes, P.A., Joglar, R.L., Green, D.E., 2004. Potential causes for amphibian declines in Puerto Rico. Herpetologica 60(2): 141-154. Chape, S., Harrison, J., Spalding, M., Lysenko, I., 2005. Measuring the extent and effectiveness of protected areas as an indicator for meeting global biodiversity targets. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B 360: 443-455. Collen, B., Loh, J., McRae, L., Holbrook, S., Amin, R., Baillie, J.E.M., in press. Monitoring change in vertebrate abundance: the Living Planet Index. Conservation Biology. Crump, M.L., Hensley, F.R., Clark, K.L., 1992. Apparent decline of the golden toad: underground or extinct? Copeia 2: 413-420. de Merode, E.I., Bila, J. Telo, Panziama, G., 2005. An Aerial Reconnaissance of Garamba National Park with a Focus on Northern White Rhinoceros. www.rhinos-irf.org/news/african/ garamba/Garambasurveyreport25.8.05.pdf. FAO, 2006. Global Forest Resources Assessment 2005: Progress Towards Sustainable Forest Management. FAO, Rome. Halpern, B.S., Selkoe, K.A., Micheli, F., Kappel, C.V., 2007. Evaluating and ranking the vulnerability of global marine ecosystems to anthropogenic threats. Conservation Biology 2 1 ( 5 ): 1301-1315. Halpern, B.S., Walbridge, S., Selkoe, K.A., Kappel, C.V., Micheli, F., DAgrosa, C., Bruno, J.F., Casey, K.S., Ebert, C., Fox, H.E., Fujita, R., Heinemann, D., Lenihan, H.S., Madin, E.M., Perry, M.T., Selig, E.R., Spalding, M., Steneck, R., Watson, R., 2008. A global map of human impact on marine ecosystems. Science 319(5865): 948-952. International Rhino Foundation, 2006. Northern White Rhino. www.rhinos-irf.org (accessed 12/09/2006). IUCN, 2008. 2007 IUCN Red List of Threatened Species. www.iucnredlist.org (downloaded 28/07/2008). IUCN, 2008. Rhinos on the Rise in Africa but Northern White Nears Extinction. http://cms.iucn.org/news_events/index. cfm?uNewsID=1146 (accessed 25/07/08). Laurance, W.F., Cochrane, M.A., Bergen, S., Fearnside, P.M., Delamonica, P., Barber, C., DAngelo, S., Fernandes, T., 2001. The future of the Brazilian Amazon. Science 291(5503): 438-439. Loh, J., Green, R.E., Ricketts, T., Lamoreaux, J., Jenkins, M., Kapos, V., Randers, J., 2005. The Living Planet Index: using species population time series to track trends in biodiversity. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B 360: 289-295. Millennium Ecosystem Assessment, 2005. Ecosytems and Human Well-being: Biodiversity Synthesis. World Resources Institute, Washington, DC. Milner-Gulland, E.J., Kholodova, M.V., Bekenov, A., Bukreeva, O.M., Grachev, Iu. A., Amgalan, L., Lushchekina, A.A., 2001. Dramatic declines in saiga antelope populations. Oryx 35(4): 340-345. Safina, C., Klinger, D.H., 2008. Collapse of bluefin tuna in the Western Atlantic. Conservation Biology 22(2): 243-246. UNEP-WCMC, 2008. www.unep-wcmc.org/habitats/index.htm (accessed 06/03/08). Wilson, D.E., Reeder, D.A.M. (eds), 2005. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed). Johns Hopkins University Press, Baltimore, MD, USA. EKOLOJK AYAK Z BP, 2007. Statistical Review of World Energy June 2007. http://www.bp.com. Bull, G., Mabee, W., Scharpenberg, R., 1998. Global Fibre Supply Model. Forestry Sector Outlook Studies. FAO, Rome. www.fao.org/docrep/006/x0105e/x0105e00.htm. European Topic Centre on Land Use and Spatial Information, 2000. Corine Land Cover 2000. EIONET, Barcelona. http://terrestrial.eionet.europa.eu/CLC2000. FAO, 2000. Forest resources of Europe, CIS, North America, Australia, Japan and New Zealand. In: Global Forest Resources Assessment, 2000. FAO, Rome. www.unece.org/ trade/timber/fra/welcome.htm. FAO, 2005. European Forest Sector Outlook Study. FAO, Rome. www.unece.org/trade/timber/efsos/welcome.htm. FAO/IIASA, 2000. Global Agro-Ecological Zones. FAO, Rome. www.fao.org/ag/agl/agll/gaez/index.htm. FAOSTAT, 2008. FishSTAT database. FAO, Rome. www.fao.org/fishery. FAOSTAT, 2008. ProdSTAT, TradeSTAT, ResourceSTAT, PopSTAT, ForestSTAT databases. FAO, Rome. http://faostat.fao.org. Fox, D., 2007. Dont count on the trees. New Scientist 2627: 42-46. www.science.org.au/nova/newscientist/ 108ns_002.htm. Froese, R., Pauly, D. (eds), 2008. FishBase. www.fishbase.org (version 06/2008). Global Footprint Network, 2008. The Ecological Footprint Atlas 2008. www.footprintnetwork.org/atlas. Haberl, H., Erb, K.H., Krausmann, F., Gaube, V., Bondeau, A., Plutzar, C., Gingrich, S., Lucht, W., Fischer-Kowalski, M., 2007. Quantifying and mapping the human appropriation of net primary production in earths terrestrial ecosystems. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 104(31): 12942-12947. www.pnas.org/content/104/31/12942/suppl/DC1. Institute for Environment and Sustainability, Joint Research Centre, European Commission, nd. Global Land Cover 2 0 0 0. IES, Italy. http://ies.jrc.ec.europa.eu/our-activities/globalsupport/global-land-cover-2000.html. IPCC, 2001. Climate Change 2001: The Scientific Basis. Cambridge University Press, Cambridge, UK. IPCC, 2006. 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Prepared by the National Greenhouse Gas Inventories Programme, Eggleston, H.S., Buendia, L., Miwa, K., Ngara, T., Tanabe, K. (eds). IGES, Japan. www.ipccnggip.iges.or.jp/public/2006gl/index.html. Marland, G., Boden, T.A., Andres, R.J., 2007. Global, regional, and national fossil fuel CO2 emissions. In Trends: A Compendium of Data on Global Change. Carbon Dioxide Information Analysis Center, Oak Ridge National Laboratory, US Department of Energy, Oak Ridge, TN, USA. http://cdiac.ornl.gov/trends/emis/meth_reg.htm. Pauly, D., 1996. One hundred million tonnes of fish, and fisheries research. Fisheries Research 25: 25-38. Rees, W., 2008. Ecological Footprint of tomatoes grown in British Columbia. Pers. comm. Sea Around Us, 2008. A global database on marine fisheries and ecosystems. Fisheries Centre, University of British Columbia, Vancouver, Canada. www.seaaroundus.org. UN Comtrade, 2008. United Nations Commodity Trade Statistics Database. UN, New York. http://comtrade.un.org. World Bank, 2008. Country Classification. Data and Statistics Division. World Bank, Washington, DC. http://go.worldbank. org/K2CKM78CC0. World Bank, 2008. Rising Food Prices Threaten Poverty Reduction. News and Broadcast, 9 April 2008. World Bank, Washington, DC. http://go.worldbank.org/SQGNRO8TI0. WRI, 2007. EarthTrends: Environmental Information. World Resources Institute, Washington, DC. http://earthtrends. wri.org. Zaks, D.P.M., Ramankutty, N., Barford, C.C., Foley, J.A., 2007. From Miami to Madison: Investigating the relationship between climate and terrestrial net primary production. Glob. Biogeochem. Cycles 21, GB3004, doi:3010.1029/ 2006GB002705. SU AYAK Z Allen, R.G., Pereira, L.S., Raes, D., Smith, M., 1998. Crop Evapotranspiration: Guidelines for Computing Crop Water Requirements. FAO Irrigation and Drainage Paper 56. FAO, Rome. Chapagain, A.K., Hoekstra, A.Y., 2004. Water Footprints of Nations. Value of Water Research Report Series 16. UNESCOIHE, Delft, the Netherlands. Chapagain, A.K., Orr, S., 2008. The Impact of the UKs Food and Fibre Consumption on Global Water Resources. WWFUK, Godalming, UK. www.wwf.org.uk/waterfootprint. FAO, 2003. AQUASTAT 2003. ftp://ftp.fao.org/agl/aglw/ aquastat/aquastat2003.xls. FAOSTAT, 2006. FAO Statistical Databases. http://faostat.fao. org/default.jsp. Hoekstra, A.Y., Chapagain, A.K., 2008. Globalization of Water: Sharing the Planets Freshwater Resources. Blackwell Publishing, Oxford, UK. ITC, 2006. PC-TAS version 2000-2004 in HS or SITC, CDROM. International Trade Centre, Geneva. GDATI BTNYLE DETRMEK FAO, 2002. World Agriculture: Towards 2015/2030. Summary Report. FAO, Rome. www.fao.org/documents/pub_ dett.asp?pub_ id=67338&lang=en. FAO, 2006. World Agriculture: Towards 2030/2050. FAO, Rome. www.fao.org/docrep/009/a0607e/a0607e00.htm. FAO, nd. The FAO Code of Conduct for Responsible Fisheries. www.fao.org/fishery/topic/14661/en. Fargione, J., Hill, J., Tilman, D., Polasky, S., Hawthorne, P., 2008. Land clearing and the biofuel carbon debt. Science 3 1 9: 1235-1238. Grieve, C., Short, K., 2007. Implementation of EcosystemBased Management in Marine Capture Fisheries. WWF, Gland, Switzerland. IPCC, 2000. Special Report on Emissions Scenarios. A Special Report of Working Group III of the IPCC. Nakicenovic, N., Swart, R. (eds). Cambridge University Press, Cambridge, UK. www.grida.no/climate/ipcc/emission. Mallon, K., Bourne, G., Mott, R., 2007. Climate Solutions: WWFs Vision for 2050. WWF, Gland, Switzerland. www.panda.org/about_wwf/what_we_do/climate_change/ solutions/energy_solutions/index.cfm. Pacala, S., Socolow, R., 2004. Stabilization wedges: solving the climate problem for the next 50 years with current technologies. Science 305: 968-972. Sachs, J.D., 2008. Ecosystems dont follow the rules of private property. International Herald Tribune, 16 June. United Nations Population Division, 2006. World Population Prospects: The 2006 Revision. Population Database. http://esa.un.org/unpp/index.asp?panel=2. Worm, B., Barbier, E.B., Beaumont, N., Duffy, J.E., Folke, C., Halpern, B.S., Jackson, J.B.C., Lotze, H.K., Micheli, F., Palumbi, S.R., Sala, E., Selkoe, K.A., Stachowicz, J.J., Watson, R., 2006. Impacts of biodiversity loss on ocean ecosystem services. Science 314(5800): 787-799.
K AT KI DA BUL UNAN LA R
Yaayan Gezegen Endeksi Yazarlar ellerindeki bilgileri paylaan aadaki kii ve kurululara mteekkirdir: Pan Avrupa Ortak Ku Grntleme Plan iin Richard Gregory ve Avrupa Ku Saym Konseyi; Poplasyon Biyolojisi Merkezinden Kresel Poplasyon Dinamikleri veritaban iin Londra Imperial Koleji; evre ve Doal Kaynaklar Enstits Biyolojik eitlilik Ulusal Veritaban iin Uganda Makerere niversitesinden Derek Pomeroy, Betty Lutaaya ve Herbert Tushabe; Kristin Thorsrud Teien ve Jorgen Randers, WWF Norve; Pere Tomas-Vives, Christian Perennou, Driss Ezzine de Blas ve Patrick Grillas, Tour du Valat, Camargue, Fransa; Parks Canada; David Henry, Kluane Ekolojik zleme Projesi; Lisa Wilkinson, Alberta Fish ve Vahi Yaam Blm; Juan Diego Lpez Giraldo, Murcia Blgesi Doal Alanlar evre Gnllleri Program, spanya. Ekolojik Ayak zi Yazarlar aadaki ulusal hkmetlere Ulusal Ayak zi Hesaplarnn kalitesini iyiletirmek iin yrtlen aratrmalardaki ibirliklerinden dolay teekkr etmektedir: svire, Birleik Arap Emirlikleri; Finlandiya, Almanya, rlanda, Japonya, Belika ve Ekvador. Bu rapor iin yaplan aratrmalarn pek ou aadaki isimlerin cmert destei olmakszn gerekleemezdi: Skoll Foundation, PolluxPrivatstiftung, Fundao, Calouste Gulbenkian, Oak Foundation, The Lewis Foundation, Erlenmeyer Foundation, Roy A. Hunt Foundation, The Winslow Foundation, Flora Family Foundation, Foundation for Global Community, TAUPO Fund, Mental Insight Foundation, The Dudley Foundation, Foundation Harafi, The Swiss Agency for Development ve Cooperation, Cooley Godward LLP; Hans and Johanna Wackernagel-Grdel; Daniela Schlettwein- Gsell; Annemarie Burckhardt, Oliver ve Bea Wackernagel; Ruth ve Hans MoppertVischer, F. Peter Seidel; Michael Saalfeld; Peter Koechlin; Luc Hoffmann; Lutz Peters ve daha pek ok bireysel desteki. Global Footprint Networke ortak olan 90 kurulua ve Global Footprint Network Ulusal Hesap Komitesine ynlendirmeleri, katklar ve Ulusal Ayak zi Hesaplarnn doruluuna ilikin tahhtlerinden dolay ok teekkr ederiz. Yazarlar, aada ad geen kiilere raporun hazrlanmasna verdikleri destek iin teekkr etmektedir: Robin Abell; Andrea Beier; Gianfranco Bologna; Carina Borgstrm Hansson; Susan Brown; Danielle Chidlow; Lifeng Li; Kim Carstensen; Victoria Elias; Lydia Gaskell; Monique Grooten; Cara Honzak; Sue Lieberman; Tony Long; Colby Loucks; Leena Iyengar; Miguel Jorge; Carl Mallon; Liz McLellan; Damien Oettli; Stuart Orr; Duncan Pollard; Gordon Shepherd; Geoffroy de Schutter; Stephan Singer; Rod Taylor; Toby Quantrill; Vishaish Uppal; Richard Worthington; ve Natascha Zwaal.
DNYA WWF AI
Akdeniz (talya) Almanya Avustralya Avusturya Bat Afrika (Gana, Senegal) Belika Birleik Devletler Birleik Krallk Bhutan Bolivya Brezilya in Danimarka Dou Afrika (Kenya) Endonezya Filipinler Finlandiya Fransa Guyanalar (Surinam) Gney Afrika Gney Afrika (Zimbabve) Gney Pasifik (Fiji) Grcistan Hindistan Hollanda Hong Kong spanya sve svire talya Japonya Kanada Kolombiya Macaristan Madagaskar Malezya Meksika Moolistan Nepal Norve Orta Afrika (Kamerun) Orta Amerika (Kosta Rika) Pakistan Peru Polonya Rusya Singapur Tanzanya Tuna Havzas-Karpatlar (Avusturya) Trkiye Yeni Zelanda Yunanistan Avrupa Politika Ofisi (Belika) Srdrlebilir Kalknma iin Makroekonomi (ABD) WWF YE KURULULAR Silvestre Yaam Vakf (Arjantin) Doa Vakf (Ekvator) Pasaules Dabas Fonds (Letonya) Nijerya Doa Koruma Vakf (Nijerya) Fudena (Venezuela)
Eyll 2008de WWF International tarafndan yaynlanan Yaayan Gezegen Raporunun Trke basks, Eyll 2009'da WWF-Trkiye (Doal Hayat Koruma Vakf) tarafndan yaynlanmtr. Bu yaynn herhangi bir blm, WWF-Trkiyenin (Doal Hayat Koruma Vakf) yazl izni olmadan, yeniden oaltlamaz ve baslamaz. metin ve grafikler: 2008 WWF Tm haklar sakldr. ISBN: 978-605-60247-4-0
Raporun ierii ve corafi isimler, WWFnin herhangi bir lkenin ya da blgenin yerleim alannn ve snrlarnn belirlendii yasal konumuna ilikin dncesinin hibir ekilde ifadesi deildir. ekiller David Burles, Helen de Mattos Trkesi: Burcu mecik Editr: Deniz ztok Trke Yayn Tasarm Uygulama: 12punto Bask: Ofset Yapmevi
FOTORAFLAR: Kapak: Apollo 8, NASA, Aralk 1968. Sayfa 11, st: Igor Shpilenok/naturepl.com; alt: Mark Carwardine/ naturepl.com. Sayfa 13, soldan saa, st satr: Olivier Langrand/WWF; Pete Oxford/ naturepl.com; Michel Roggo/WWF-Canon; ikinci satr: Martin Harvey/WWF-Canon; Fritz Plking/WWF; Brandon Cole/naturepl.com; nc satr: Brian Kenney; R.Isotti, A.Cambone-Homo ambiens/WWF-Canon; Don Riepe/Still Pictures; alt satr: Barry Mansell/naturepl.com; Doug Perrine/naturepl.com; Martin Harvey/WWF-Canon. Sayfa 31: Pablo Corral/WWF-Canon.
WWF-Trkiyenin misyonu yeryznn doal evresinin bozulmasnn durdurulmas ve insanlarn doayla uyum iinde yaad bir gelecek kurulmasdr. Bunun iin WWF-Trkiye; - Biyolojik eitlilii korur. - Yenilenebilir doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn destekler. - Kirliliin ve ar tketimin azaltlmasn salamaya alr.
WWF-Trkiye Doal Hayat Koruma Vakf

Byk Postane Cad. No: 43-45 Kat: 5 34420 Bahekap, stanbul T: 0212 528 20 30 F: 0212 528 20 40 info@wwf.org.tr www.wwf.org.tr

WWF Yaşayan Gezegen Raporu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

WWF Yaşayan Gezegen Raporu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

James P. Leape Genel Mdr, WWF International

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 1

2 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 3

BYOLOJK ETLLK, EKOSSTEM HZMETLER, AYAK Z

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 5

YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: KRESEL

6 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 7

YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: SSTEMLER VE BYOMLAR

8 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 9

YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: BYOCORAF BLGELER

10 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

Sayga antilobu (Saiga tatarica)

Kuzeyli Ak Gergedan (Ceratotherium simum cottoni)

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 11

YAAYAN GEZEGEN ENDEKS: TAKSONLAR

12 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

Mauritius kerkenezi (Falco punctatus) Mauritius

Uzunbacak (Himantopus himantopus), dou Avustralya

Uluyan maymun (Alouatta seniculus) Hato Masaguaral, Guarico Eyaleti, Venezuela

Gri aa kurbaas (Hyla versicolor), Wisconsin, Amerika Birleik Devletleri

Balina kpekbal (Rhincodon typus), Hint Okyanusu (Andaman Denizi, Tayland)

Su aygr (Hippopotamus amphibius), Demokratik Kongo Cumhuriyeti

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 13

LKELERN EKOLOJK AYAK Z

14 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 15

16 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 17

18 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 19

20 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 21

22 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 23

24 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

kapasitesine bal olarak grev almaldr.

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 25

26 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 27

28 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 29

30 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 31

Tketimin Su Ayak izi 1997-2001 Balklk sahas

Toplam Ekolojik Ayak zi

32 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

Biyolojik Kapasite1 2005 (kii ba global hektar)

retimin Su Ayak zi 1997-2001

Toplam biyolojik 7 kapasite

Ekolojik rezerv ya da eksik (-) (gha/kii)

Geri dnen su km3/yl

Mavi su kaynaklar zerindeki bask

YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008 33

Ekolojik Ayak zi 2005 (kii ba global hektar) Nfus (milyon)

Tketimin Su Ayak izi 1997-2001 Balklk sahas

Toplam Ekolojik Ayak zi

34 YAAYAN GEZEGEN RAPORU 2008

Biyolojik Kapasite1 2005 (kii ba global hektar)

retimin Su Ayak zi 1997-2001

Toplam biyolojik 7 kapasite