16. YZYIL SONU - 17. YZYIL BALARINDA OSMANLI MNYATR SANATI Sultan 3.

Mehmetin saltanat yllarnda Osmanl resim sanat klasik dnemde ksmen farkl slup zelliklerine sahiptir. Sultan Muratn istei zerine hazrlanmasna balanan 6 ciltlik Siyer-i Nebideki yzlerce minyatr bu ksa dnemdeki slubun ilk rnekleridir. 3. Mehmet dneminde Nakka Osman yerini Nakka Hasan almtr. Klasik dnemin nl ustas Nakka Osmandan olduka farkldr. Az sayda figrn yer ald sade kurulular farkl renk ve kompozisyonlar, zellikle fon rengi olarak setii turuncu, krmz aras renklerle tannr. Bunun yan sra kiisel slubunun yansd eserlerde kaln siyah kal, yuvarlak yzl figrlere ve dairesel kompozisyonlara sahip minyatrler grlr. Nakka Hasan, Sultan3. Mehmet dneminde saray ahnamecilii grevini yapan talikizade Suphi elebi ile beraber almaya balamtr. Talikizadenin Sultan 3. Mehmetin Eri(Macaristan) seferini konu alan Trke ahnamesi olan Eri Fetihnamesinin resimlerini Nakka Hasan yapmtr. Sultann Eri kalesinin komutanlarnn otanda kabul, Haova meydan sava, zaferle dnen padiah ve ordusunun stanbulda karlann konu alan eserdeki resim karlkl yapraklar zerine yaplmtr. ahnameci Talikizade ve Nakka Hasann i birliiyle gerekleen dnemin dier ahnameleri 12 minyatrl ahname-Ali Osman ve Sultan 3. Muratn saltanatn 1593-1595 yllar olaylarn anlatan 4 minyatrl Talikizade ahnamesidir. Nakka Hasann kiisel slubunun yansd birok tarihi ve edebi konulu eser bulunmaktadr. Bunlar arasnda Fuzuli Divan, 2 Acaibl Mahlukat Nshas, Bir Mecmua Kssa- ahr Satran, Siyer-i Nebinin baz ciltleri, ehname-i Ali Osman, Tercme-i Mhtah Cifral-cami, akayk- Numaniye, Gazavat- Osman Paa, Firdevsi ehnamesi, Baki Divan, Destan- Ferruhu Huma. 17. YZYIL MNYATR Yzyln ilk hkmdar olan ve gen yata tahta kan Sultan 1.Ahmet (16031617) dnemini konu alan bir ehname olmasna karn Osmanl tarihiyle ilgili birka minyatrl yazmann var olduu grlr. 1604 ylnda tamamlanan Vakayi Name-i Ali Paa, Hoca Sadeddin Tact-Tevarih adl eserinin nshalardr. Ancak bu dnemde,

Murakka=albm yapmcl faaliyetinin, dnemin vezirlerinden, ayn zamanda ok yetkin Vessale ustas olan Kalender Paa tarafndan srdrld ve gen sultan iin birka albm hazrland grlr. Bu albmlerden biri, sadece gzel yaz eserlerini, dier ikisi hat rneklerinin yan sra minyatr geleneinde resimler ierir. Ayrca Kalender Paa, Sultan 1.Ahmet iin olduka byk boyutta bir FALNAME dzenlenmitir. FALNAMEdeki minyatrler, Kuranda ad geen peygamberlerle ilgili bir olay ve kahramanl tasvir ederler. Bunlarn kar sayfasndaki metinlerde minyatr aan kiinin faln belirtirler. 17. Yzyl banda hkm srm olan Sultan 2.Osmann Saltanat dnemi (1618-1622) Osmanl minyatr sanat asndan olduka verimli olmutur. Bu yllarda ehnameci grevini stlenmi olan Nadiri Mahlasl Mehmet bin Abdlgani Bin Emirah 2.Osmann Hotin seferine konu alan ehname-i Nadiriyi hazrlamtr. Eser aralarnda dnemin nl nakka Ahmet Nakininde yer ald, bir grup Saray Nakka tarafndan resimlendirilmitir. Naki tarafndan resimlendii bilinen bir dier eser Tercme-i akaik-i Numaniyedir. Ayrca, Nadirinin iirlerini ieren bir mecmuadaki minyatrle, Firdevsi ahnamesinin Trke evirisine ait 3 nshada yer alan baz tasfirler Nakiye aittir. Sanatnn bazlar albmler iersinde bulunan, bazlar da tek yapraklar halinde bulunan 3. Murat, 3.Mehmet ve 2. Osman betimleyen minyatr geleneinde portreler hazrlad belirtilmitir. Nakinin tm yaptlarnda doaya sadk kalan bir gerekilii benimsemesi, figrlerini 4\3 profilden, arkadan veya profilden portre karakteri vererek resmetmesi, kurduu kompozisyonlarda derinlik izlenimi vermesi bu dnemde Osmanl minyatr sanatna farkl bir ehre kazandrmtr. 17.Yzyln tarihi konulu minyatrl eserlerinin sonuncusu Sultan 4.Murat dneminde hazrlanan Paanamedir. Yzyln ikinci yarsnda ahname yazarl ve tarihi ressamln nemini yitirdii grlmektedir. Sultan 4. Mehmetin Edirne Saraynda yaamay tercih etmesiyle, Edirne Nakkahanesinin yeniden faaliyete getiini gsteren eser elimize ulamtr. Edirne Saraynn 19. Yzylda yklp, yok oluu sebebiyle aratrmaclar Edirne Nakkahanesi sanatlarnca resimlendirilmi eserlerin gnmze ulaamamas bu sebepledir.

Gnmze ulaabilen eserlerin Osmanl Sultanlarnn eceresini peygamberlere balayarak, Ademe kadar indiren Silsilenameler olduklar grlr. Bu eserlerde imzasna rastlanan Nakka Hseyin stanbuldir. Nakka Hseyinin resimleri madalyonlar ierisine yerletirilmi peygamber ve sultan tasvirleri ieren silsilenamelerden biri 1683 tarihlidir. Sadrazam Kara Mustafa Paa iin 1680 civarnda hazrland sanlan ikinci bir Silsilenamede yine Hseyin stanbuli tarafndan resimlendirilmitir. Nakka Hseyini Sultan 2. Sleyman dneminde de etkili olduunu kantlayan iki silsilenamede mevcuttur. Osmanl imparatorluunun 17.yzyln 2. Yarsnda Avrupa ile youn diplomatik iliki ierisine girmesi sonucu, stanbula gelen elilerin, yerli sanatlara Osmanl toplumunun eitli kesimlerine, dnemin tahtta olan Osmanl Sultann, Hanm Sultanlar vb. tasvir eden kyafet albmleri hazrlattklar grlmektedir. Nakkalarn piyasaya ynelerek bu tr kyafet albmlerinin resimlenmesine alm olmalarnn sebebinin artk saraydan i talebi alamamalar olduu sanlmaktadr. 18.YZYIL MNYATR SANATI 18.yzyl balarnda tahtta km olan Sultan 3.Ahmet (1703-1730) yeniden stanbul Saraynda yaamaya balam ve stanbul Nakkahanesini bir sre daha canl tutmay baarmtr. 3.Ahmet air ve hattat olmas nedeniyle kitap ve minyatr sanatna ilgi gstermitir. Osmanl tarihinde LALE DEVR diye anlan bu dnemde (17181730) gerek anlamda batllama hareketleri balamtr. 1727 ylnda Salt Mehmet efendi tarafndan ilk Trk Matbaasnn kurulmas, elilikler araclyla gelen yabanc ressamlarn almalar ve sk diplomatik ilikiler bat sanatna olan ilginin artmasna neden olmutur. Bu yllarn en nl ve yetenekli minyatr ustas, renki anlamna gelen LEVN takma ad ile tannan Edirneli halk airi, Nakka ABDLCELL ELEBdir. Levni ve dier sanatlarn eserlerinde geleneksel kurallara balln yan sra yeni beenilerin etkinlii hissedilir. Resimlendirilen eserler arasnda en nls bir snnet dn kitabdr. Sultan3.Ahmetin oullar iin 1720 ylnda dzenlenen snnet dnn konu alan SURNAME isimli eser VEHB tarafndan yazlmtr. Ok meydannda ve Halite 15 gn, 15 gece sren gsteriler bu eserde Levni tarafnda 137 minyatr ile belgelenmitir.

Tasvirlerde geit trenlerine katlanlar kadar, seyredenlere de nem verilmitir. Zaman zaman padiah ve evresindekiler dierlerinden, gsteri yapanlardan daha iri tasvir edilmitir. Levni resim teknii ve biimlendirme asndan geleneksel kurallara baldr. Buna karlk baz kompozisyonlardaki figr gruplarnn kavisli sralan, zellikle arka planlardaki doa kesitlerinde resimlerine belli bir derinlik verme endiesinde olduu sezilir. Arka planlardaki doru perspektifle izilmi binalar, gittike klen aalar ve bu ayrntlarn yeni bir yntemle boyan bu izlenimi kuvvetlendirir. Srnamenin resimleri slup asndan olduu kadar elenceleriyle nl LALE DEVR yaamn ve bu nl dn belgeleyen nemli kaynaktr. Ayn yllarda Srnamenin resimli ikinci bir nshas, devrin sanatsever Vezir-i Azam brahim Paaya sunulmu olmaldr. Devrin adn bilmediimiz bir sanats tarafndan resimlendirilen bu nshada 140 minyatr vardr. Bu sanatkar Levniden daha ok yeni denemelere yer verir. zellikle figr sralamalar, doa grntleri, boyamadaki yer yer tonlamalar, Bat sanatna ak ve doay dikkatle gzlemeye ynelik bir sanat olduunu gsterir. Renk kompozisyonlar da Levniden farkldr. Levninin sar renklere olan eilimine karlk bu sanat mavi, yeil tonlar geleneklere bal kalarak bol gm ve yaldz kullanmtr. Surname nshalarndan sonra dnemin en nemli yapt SLSLENAME adl bir para portreleri albmdr. Albm Levni tarafndan hazrlanmtr. Osman Gaziden Sultan 3.Ahmete kadar tm Osmanl padiahlar kendi portrelerinin yer ald esere, daha sonraki padiahlar kendi portrelerini de eklemilerdir. 15.yzyldan itibaren 200 yl akn bir sre Trk resminde nemini yitirmeyen portreciliin Levni tarafndan srdrlmesi doaldr. Levni Osmanl padiahlarn, Nakka Osmann portrelerinde olduu gibi, bada kurmu otururken, geleneksel biimde resmetmitir. Baz drapelilerin belirtilmesi ve yuvarlak hatlarn okluu ile padiah tasvirleri hacim kazanm ve olduka iri yapl bir grnme brnmtr. Levni sadece Sultan 2.Mustafann portresine imzasn atmtr. Sultan 3.Ahmetin portresini ise dierlerinden farkl yapmtr. zenle allan bu portrede Sultan koltuk biimli bir tahtta oturur, arkasnda saygl bir biimde duran olu yer alr.

Rengarenk lalelerin donatt bahelerde eitli elencelerin dzenlendii bu zevk ve sefa dnemini bize resimleriyle aksettiren Levninin dier nemli almalar bir albmde toplanmtr. Sanat saray evrelerine yakn eitli giysiler iinde, tek kadn ve erkek tasviride yapmtr. Albmde ranl ve Avrupallar kyafetleriyle yanstan almalarda yer alr. Sanat byn bu resimler imzalamtr. Dans eden a tuvaleti yapan, sokak ve ev giysileri iinde gen kadnlar, gnn modasna gre giyinmi, ellerinde lale ve karanfili tutan erkekler, elenceleriyle nl bu dnemin saray ve evresindeki giyim kuam dknl hakknda bilgi verebilecek niteliktedir. Boyasz fon zerindeki bu tek figr almalarnda Levninin gzlemcilii, izgi ve nak ustal, pastel tonlardan oluan renk beenisi aka belirir. Bu dnem Osmanl Padiahlar ve kazanlan zaferleri konu alan ahname ve tarih kitaplarna rastlanabilir. Osmanl minyatr sanatnn son parlak dnemi olan bu yllarda yine ayn sanat grubunun Nevi zade Atainin Divan ve mesnevilerinin yer ald bir dier eser 1728 tarihli Hamse-i Atai nshasn da resimlemilerdir. Bu eserle karmza kan Rumeli ve Anadolu Hisarlarn betimleyen ift sayfalk bir minyatr artk Osmanl Nakkalarnn manzara resmederken, toporafik yaklam tamamen terk ettiklerini kantlar. Bu dnemde iek resimleri yapma geleneinin yaygnlat grlr. Bu dnem Sultan 3.Ahmet dnemi saray evresine iek dknlnn yansmas olarak deerlendirilmitir. Dnemin Mzehhibi ve Nakkalarndan biri olan AL SKDARnin, 1727-1728 ylnda hazrlanm Snblname isimli iir defterinde, glgeli boyama teknii ile ustaca resmedilmi iek resimleri bulunur. 18.yzyl boyunca Osmanl minyatr sanatnda gzlemlenen slup deiimini yanstan bir grup yazmada, Mekke ve Medine tasvirleri ieren Delait-i Hayrat adn tayan dua kitaplardr. Sultan 1.Mahmut dneminde (1730-1754) dnemin nakka Abdullah

Buharinin tek yaprak zerinde resmettii Osmanl kadn ve erkek resimlerinde, figrlerini hacimlendirmede Levniden daha ileri gittii izlenmektedir. Ayrca Abdullah Buhari ve Ali skdari gibi glgeli, gereki bir slupla iek resimleriyle Lake bir cilt kab zerinde iki manzara kompozisyonunda resmetmesiyle tannr. Bu dnemde Mzehhip nakkalar arasnda lake cilt kapaklar zerine boyutlu manzara resmetme eilimi balamtr.

18.yzyln ikinci yarsnda Bat Sanat etkinliklerinin younlamasyla kitap resmi mahiyetindeki minyatr giderek nemini yitirmitir. 1774-1789 dneminden itibaren daha ok padiah portrelerinin yer ald albmler, kyafetnamelerin resimlendirildii dnem balamtr. Bu dnemin sevilen airlerinden Fazl Enderuninin eitli lkelerinin erkek ve kadn gzelliklerini anlatt Hubanname ve Zenanname adl eserini, pastel tonlarla yaplm sulu boya resimler olarak deerlendirmek mmkndr. Osmanl saray evresinde batl resim geleneine duyulan ilginin giderek artmas konusunda Avrupa resmine yabanc olmayan, eitimli Hristiyan aznlk sanatlara i verildii grlr. Bu ressamlardan biri olan Refailin kat zerine guaj boya ile resmettii kadn ve erkek figrleri, geleneksel minyatrden tamamen farkl portre karakteri gsteren gereki resimlerdir. 3. Selim dneminde Osmanl Saraynda etkin olmu, kat, sva ve tuval gibi deiik malzemelerden oluan yzeylere resimler yapm bir dier sanatda Konstantin Kapdaldr. Levninin Silsilenamesine sonradan eklenen padiah portreleri arasnda yeralan 3.Selim portresi de ona yaktrlr. 3.Selimin iirlerini ieren Divan- lhamideki manzara resimleriyle 3.Selimin gravr portrelerinin yer ald albmn cilt kapaklar iersine dar eritler halinde resmedilmi kent tasvirleri de, bat resim geleneine ok yaklam olan resimlerdir. Osmanl minyatr sanatnn 19.yzyln ikinci yarsnda tamamen sona erdii kabul edilmektedir. 1811 ylnda hazrlanan Sefaretname-i ran adl eserdeki suluboya manzara resimleriyle, Tasvira-i Sfera adl eserin nshalarnda yer alan Osmanl elilerinin portreleri, en ge tarihli kitap resmi rnekleridir. Bu tarihten sonra Osmanl sanatnda minyatr resminin yerine, batl anlamda tuval resimleri almtr.

T.C SLEYMAN DEMREL NVERSTES GZEL SANATLAR FAKLTES GELENEKSEL TRK EL SANATLARI BLM TEZHP BLM

Ders: Minyatr Tasarm

17.ve18.YZYIL MNYATR SANATI

DANIMAN Uzman Habibe MEK

HAZIRLAYANLAR Erdal TOPAK Cemile YALIN 0021903011 0021903018

Nurten GNGR 0021903021

ISPARTA 2001