Kurgu Dergisi

S: 17, 35-43, 2000

SUNUMU
Yard. Do. Dr. Grsel YAKTIL OGUZ
ZET
Televizyon evresindeki dnya ile ilgili
kltrel stereotiplerle doludur. Gerek ocuk gerekse her
televizyon olduka fazla stereotipi Bu konuda
cinsiyet rolleri ile ilgili stereotipler zerinde
Bu kavramsal temel alarak, stereotip, cinsiyet
rolleri ve televizyon zerinde durmak ve alanda
nemli rnekler sunarak konuyu

Televizyonun girmesiyle sreci de
Esslin (1991) hemen hemen tm teknolojik gibi televizyonun
da ilk fazla ciddiye ufak bir yenilik muamelesi ve
sosyal, kltrel ve zihni evremizin olduka etkili bir unsuru haline gelmesinden
sonra da bu uzunca bir sre devam syler. Oysa da
gibi televizyon yle yabana en basit grme ve haber
verme bir kltrel biim, bir
(aktaran Mutman, 1995, s. 25).
Televizyon 1950'lerde teknolojik olarak bir dnm zaman bu
alanla ilgili da belirgin bir biimde televizyonu
sistemini kontrol alan yeni faktrlerden biri olarak
ve televizyonun da aile, din ve gibi
sisteminde, ncelikli ve srecinde neme
sahip olup sordular: "evet" di (Chesebro, 1982, s.
469).
Televizyon kltrel analiz zaman sonularla
bir olarak toplumun estetik
bir nesne olarak da yk anlatma fonksiyonuyla bir kltr sorgulamakta ve
(Newcomb & Hirch, 1985, s. 275).
Anadolu niversitesi, Bilimleri Fakltesi
35
KAVRAMI, VE
Televizyonun ve rol
bir durumdur. televizyonu en nemli olarak
gsterirler (Toeplitz, 1980; Brown, Geis, Jenning & Porter, 1984).
evresinde olup bitenler ve insanlar
televizyondaki rnekleri gzlemlemek yoluyla
televizyondan zaman onunla tesadfi
sonucu olur. olmadan pekok maruz Bu kapsamda
ele gereken bir kavram da "stereotip" dir.
ncelikle gereken konu srecidir. Toplumsal
durumlara anlam vermek iin sreci evre ile
uyumumuzu onu daha basit bir
Kategorizasyon genelde dnyayla zorunlu bir
olarak Her an kaynaklardan gelen ok fazla
bilgiyle ve bir i ve evreye uyum zorunda kalan
bilgi kapasitesi dikkat yerine belli bir
tasarrufa gider (Bilgin, 1994, s. 171-172). Burada' kategorizasyon
dzenlenmesinin bir yolu olarak grlr. Ancak bu, toplumsal
basit bir dzeyde ve evreyi ederek ve insan
ve olaylar tipolojiler neden olur. Bunun bir
sonucu olarak ve stereotip
Harding vd., grup yelere ve bir
olumsuz bir unsur olarak (aktaran
Stroebe & Inska, 1989, s. 8). Stereotip ve inanlar,
ve tutumlar olarak paralellik gsterir.
Orjinal olarak l798'de stereotip toplumsal evre
bilgi srecinde hemen hemen her insan Stereotipler
yklenmesine negatif da sahiptir.
btnlk olgusundan
Televizyon, evresindeki dnya ile ilgili
stereotiplerle doludur. Gerek ocuk gerekse her televizyon
olduka fazla stereotipi bu konuda en
fazla cinsiyet rolleri ile ilgili stereotipler zerinde Cinsiyet
rolleri ile ilgili stereotipler televizyonda ocuk ders
romanlar, filmler, makaleler ve izgi romanlar gibi pekok yerde
bu tr stereotipler bulunabilir. Bunlar bir konusudur ancak bu durum
bize bu konunun nemini gstermektedir. Televizyonun bu konuda rol
bir gerektir. Seiter (1986, s. 19)'e gre stereotiplerin televizyon
36
da dahil kitle ideolojik bakarken
kadar da bakmak gerekir.
Televizyon iin karakterlerin
olduka abuk Bunu yapmak iin de bu konuda
profesyoneller stereotipleri Bir stereotip, bir grup insan veya bir
veya Stereotipler genellikle kolayca
ve bir bir giyim uyar.
belli stereotipler iinde bir grup veya insan bir
Genellikle stereotipler fazla buna gerek
tamamlamada daha fazla kusursuz (veya kusurlu) ve daha fazla nceden
tahmin edilebilir, bilinebilir. tipik bir erkek stereotipi
hkmedici, zeki ve bir "gerek erkek (!)" dir. Cinsiyet rolleri ile ilgili
byle stereotipler izleyicilerin ve
biimdedir. Bununla birlikte tehlikeyi de beraberinde izleyicilerin
erkeklerle ilgili etkiler. Bir kimsenin erkeklerin ne ve ne
ile ilgili beklentileri,
etkileyebilir.
Cinsiyet rollerinin sonradan ok
olarak bilinen bir Kltr ve zamana gre hatta bireylerin
da Kltrel ierisinde uygun erkek
ve rolleri, bunlara uygun Bir kltr iindeki
gruplar bile "erkeklik" ve Bu
ynden bu da Btn
erkekler "lider", "risk vb. gibi
btn da "sevecen", "duygusal", "koruyucu" vb.
Bu tr nitelikler birok insanda derecelerde olabilir.
Chandler (1998) televizyonun egemen stereotipleri iin cinsiyetle
ilgili geleneksel stereotipleri de devam syler. Televizyon zamanda
glendirir ve gibi sunar. Programlar da genelde geleneksel erkek
sunulur. Birok olan televizyondan
zamanda izleyiciler kendi da bu

ALANA KATKIDA BULUNAN
Televizyondaki cinsiyet rolleri ile ilgili stereotipler
nemli ve byk bir haline Bu, hergnk
ilgili iin nemli bir Bu ilgili
37
olarak ortaya sonulardan ilki erkeklerin gre ekranda daha
Erkek rolleri daha ve ilgi ekicidir. Erkek
yksek statl rollerde ve ev gsterilirken, aile
ve iinde gsterirler. Erkekler de baba, koca olarak gsterilseler de
zamanda etkinlikler iindedirler. ev alanlarda,
konumlarda gsterilirler ancak ona geleneksel mesleklerdedirler.
Bunlar da sekreterlik vb. mesleklerdir.
Nadiren avukat, hakim, doktor veya olarak grlrler.
sorunlar ncelikle evliyseler bir
olarak gsterilmelerine
mutsuz olarak gsterilir. evli
gre daha mutsuzdurlar. Evli da
daha ve erkek ebeveyn ise baba anneye gre daha aktif ve karar
verici (Signorelli, 1989; Greenberg, 1988; Reep & Dambort, 1989;
Durkin, 1985; Chadler, 1998; Fadness, Gorr, Kadovy, Lewis & Warren, 1998;
Skill & Wallace, 1990).
daha ok aile ve romantik olan ve olay rgs bu merkezde
programlarda grlrler. Genellikle erkeklerden gentirler (Signorelli,
1989). Inghkam, 1997'de "ocuklar, cinsiyet ve televizyon"
erkeklerin gre daha cesur, daha az duygusal, daha kesin
ve iinde, kendi problemlerini kendileri zer konumda,
ise daha pasif, daha cazip ve tutkulu, daha duygusal, erkeklere nazaran
daha az bilgiye sahip ve kk rollerde (aktaran, Fadness
vd., 1998). Daha nce zaman ok fazla bir
da grlmektedir. Sprafkin ve Libert (1978), Baehr (1980),
McGhee & Freuh (1980), Durkin (1985), Zemach & Cohen (1986), Greenberg
(1988) ve Reep & BelI (1990) geen
ok sonular duygusal ve zamanda
duygusal gereksinimi olan, mutlu, daha az yetenekli,
itaatkar, maruz kalan, kurban vb. konumda, erkeklerin ise daha gl ve
zeki, problem zc, stesinden gelen vb. konumda
sylediler.
Meehan (1983) televizyonda "iyi" ile ilgili
"evcimen", ve "itaatkar" olma gibi zelliklerin nplanda
sonucunu "Kt" ise "bencil" ve "asi"ydiler.
"Rya stereotipi ise nazik, itaatkar, rekabeti olmayan, alak gnll,
sevimli ve gibi zellikleri Erkek kahraman olarak
gl, rekabeti ve zellikler
gsteriyordu. Buradan da televizyondaki "iyilik", "g", "kontrol",
"gven", "yetenek" gibi zelliklerle grlmektedir.
38
Modleski de pembe dizilerle ilgili "iyi" anne
anne aresizdir, evresinde olan bekler, kendine
verir, geici bir da etkisizdir.
Sempatik ve en temel meziyetidir. "Kt" ise erkek
rollerini tersine evirir; ynlendiricidir. Geleneksel beklentileri yerine
iin ktdr (aktaran & Binark, 1995)
Televizyondaki program trlerine zaman bir erkeksi bir
da olarak grlmektedir. macera
filmleri, diziler erkekleri g, otorite, ve teknoloji iinde
Televizyondaki spor da erkeklerin hakimiyeti ve erkeklik
Bu tr programlar erkekleri rekabet, g ve disiplin
iinde durumlarda da hale getirilir ve erkekler iin
kahramanca bir eylem biiminde sunulur. birlikte en belirgin
program tr pembe dizilerdir. Burada aile iinde
Erkekler bazen egemen ve otorite tesinde koruyucu, seven ve
etkileyicidir. Fiske (1987) erkeksi daha belirsiz olan feminen
programlara gre, oklu yoruma daha az syler. pembe
dizilerde karakterler ve durumlar Bir
anlamda karakterler izleyicilerin hergnk bir haline gelir.
Televizyonda yeralan ocuklar da cinsiyet rolleri iinde verilir. ocuklar
bebekleri ile ev ederken, erkek ocuklar daha sportif
oyunlar ierisindedirler, aktiftirler, Pearson (1985)' a gre
geleneksel oyunlar cinsiyet cesaretlendirir. oyanama
erkeklerin nazaran daha ev sportif ve
fantastik oyunlarla i ie grlr. ise daha ok bebekleriyle i
mekanlarda oynamaya sonucu olarak vcutsal
hareketlerinde ve sessel ifadelerinde daha fazla tutucu ve ekingen bir
iindedirler. Erkek ocuklar da ise daha gzlenir. Fiske
(1987)'ye gre de erkek olabilmek iin, erkek daha olgun
gerekmektedir. Televizyonda bu rneklerle

Chandler (1998) ocuk ile ilgili sonucunu
karakterlerin erkeklerin sylemektedir. Bu
izgi filmlerde de byledir. karakterlerde de
Mesleki da bu stnlk erkekler zerindedir. durum
komedilerinde de cinsiyet rolleri ile ilgili benzer stereotiplere
1991).
39
Televizyon cinsiyet rolleri ile ilgili stereotipler olduka
Mamay & Simpson (1981) kavramda
"annelik", ve "gzellik". Annelikle
ilgili rolde ocuklar btn bireyler sz konusudur. Yemek
mutfak ocuk vb. hep aittir. da pek ok
kapsar: Yerleri silme, toz alma, temizleme, tuvalet
temizleme gibi. Gzellikle ve hijyen ile ilgili durumlarda ise rnler
szkonusudur: Sabun, makyaj vb. Bunun erkeklere
hitap eden bir rnde iin cinsel obje olarak
Lovdal (1989, s. 718) da televizyon erkeklerin hareket halinde
ise syler.
Fadness vd. (1998) reklamlarla ilgili
Bunlar zetle ile ilgili reklamlarda % 30.5
erkek % 0.1 yer rn % 17.2 erkek, % 55.8
yer ve seslerin % erkek, %10'u evle ilgili
grevlerde % 3 erkek % 97 yer televizyonda gsterilen %
77'si ok zinde, ve gzel vcutludur; % gsterilen
bir meslekleri yoktur. Kilbourne de mitsel bir dnya ve
irkin, ok fakir, mcadele iinde, sakat vb. pek fazla
syler (aktaran Harper, 1998). Bu konu ile ilgili bir
hala grlmektedir. Welch vd. (1979)
reklamlardaki ve erkek ocuklarla ilgili biimsel
sunuma da Aktif bir biimde sunulan erkek ocuklar kamera
hareketleri ve kesmeler, sahneler, yksek ve dramatik mzik ve ses iinde
yer reklamlarda ise biraz soluk, zincirleme
ve arka fondaki mzik hafif ve
Reep & Dambort (1989, s. 542-543) ok fazla televizyon izlemenin
stereotiplerden daha fazla etkilenmeyi de beraberinde
Bu etkilenme (1) Televizyondaki stereotipler daha ok
hangi cinsiyet rollerini (2) hangi izleyiciler
(3) Hangi izleme bu Bu
izleyicilerin televizyondaki cinsiyet rol modelleri ile ilgili
sonular ortaya (1) negatif veya
pozitif olarak temsil edilmesini geleneksel ok iinde
yaparlar (2) cinsiyetinden ok rollerdeki statleri
(3) Kendi cinsiyetleri televizyondaki cinsiyet rollerini
etkiler (4) Erkekleri daha fazla stereotipler iinde (5)
Cinsiyet rolleri ile ilgili televizyon karakterlerini
etkilemektedir. Bunlara ek olarak izleme ortaya Bireysel
karakterler ve programlar nispeten nemsizdir. nk izleyiciler belirli ierikleri
40
yorumlama veya belirli karakterleri zmleme yerine,
genelde izleme sonucu karakterler ve olaylar ya ok
az yaparlar ya da yapmazlar. onlara gre bir her veya
bir eylemi btn eylemleridir (Reep & Dambort 1989, s. 550).
SONU
Cinsiyet rolleri ile ilgili stereotipler birok bize ok
bir biimde televizyonda bulunur ve bize sunulur. Hem hem
erkeklerin televizyonda byk oranda geleneksel stereotipler iinde
daha nceki verilen da
Geleneksel stereotipler sunularak seeneklerinin ve cinsiyet rolleri ile ilgili
Harper televizyonu
cinsiyeti olarak ve cinsiyet rolleri ile ilgili stereotipleri
savunan Ancak televizyon cinsiyet rollerinin
biimlendirilmesinden sorumlu tek ara da Chandler da
gibi toplumsal bu tr pekok rastlanabilir. Daha
lokal veya ev iinde elde edilen deneyimden ok daha bir dnyada
bulunan "model" rnekleri televizyonun
Toplumsal evre bilgi edinme srecinde hemen herkes
stereotipler Ancak btnlk olgusundan
ve bir grubun bir grubu getirebilir. Buna
olarak da bir bir tarafa stn pozisyonda gsterebilir. Televizyon
ve cinsiyet rolleri ile ilgili stereotipleri ele zerinde gereken
nokta da budur.
YARARLANlLAN KAYNAKLAR
Baehr, H. (1980). The liberated women in television drama. In H. Baehr (Ed.),
Women and media. Oxford: Pergamon.
Bilgin, N. (1994). Sosyal bilimler kimlik sorunu. Ege.
Brown, V., Geis, F. L., Jenning, J. & Porter, N. (1984). TV commercials as
achivement seripts for women. Sex Roles, 10 (7/8), 513-525.
Chandler, D. (1998). Television and gender roles. (Online).
http://www.aber.ac.uk/ednwww/undergradlED30520/gender tv.html.
41
Chesebro, J. W. (1982). Conununication, va1ues and popular television series. A
seven year assesment. In G.Gumbert & R.Catchart. (Eds.), Inter media.
Newyork: Oxford University Press.
Durkin, K. (1986). Sex-Roles and the mass media. In D. J. Hargreaves & A. M.
Colley (Eds.), The psychology ofsex-roles. London: Harper & Row.
Esselin, M. (1991). TV Beyaz M. iftkaya (ev.).
Fadness, C., Gorr, A., Kadovy, T., Lewis, M. & Warren, N. (1998).
A Psychological look at gender on TV. (Online).
http://www.stolaf.edu.lpeoplelLewism.
Fiske, J. (1987). Television culture. London: Methuen.
Greenberg, B. S. (1988). Some unconunon television and the drench
hypothesis. In S. Oskamp (Ed.), Television and social issues. Califomia:
Sage.
Harper, P. T. (1998). The portrayal of woman on television. (Online).
http://www.aber.ac.uk/ednwww/undergradlED30520/pth60i .html
Lovdal, L. T. (1989). Sex-Role messages in television conunercials: An update.
Sex Roles, ll.. 11112,715-725.
Mamay, D. & Simpson, R. D. (1981). Three female roles in conunercials. Sex
Roles, 1(12), 1223-1233.
McGhee, P. E. & Freuch, T. (1980). Television viewing and the leaming of sex-
role stereotypes. Sex Roles, .(2). 179-187.
Meehan, D. M. (1983). Ladies of evening: Women characters of prime-time
television. Metuchen, N.J.: Scarecrow.
Modleski, T. (1995). Gnmz pembe dizilerinde arama. S. & M.
Binark. (ev. ve DeL). ve popler kltr. Ankara: Ark.
Mutman, M. 1994-0cak 1995). Siyasetin Birikim.
Newcomb, H. M. & Hirch, P. M. (1985). Television as a cultural forum. Mass
Conununication Review Yearbook. 275-289
42
Pearson, J. C. (1985). Gender and communication. Dubuque, i. A.: Wm. C. Brown.
Reep, D. C. & Dambort, F. H. (1989, Autumm). Effects of frequent television
viewing on stereotypes: 'Drip Drip' or 'Drench'. Ouarterly, 542-
550.
Seiter, E. (1986, Spring). Stereotypes and the media : A Re-evaluation. Journal of
Communication, b 36.
Signorel1i, N. (1989). Television and conseptions about sex-roles: Maintaining
conventionality and the status quo. Sex Roles, 5/6.341-359.
Skill, T. & Wal1ace, S. (1990, Family on prime-time
television: A descriptive analysis and assertiye power interactions. Journal
of Broadcasting and Electronic Media, M, 3.
Sprafkin, J. N. & Liebert, R. M. (1978). Sex typing and children's television
preferences. In G. Tuchman, A K. Daniels & T. Benet (Eds.), Heart and
home, images of women in the mass media. Newyork: Oxford University
Press.
Stroebe, W. & Insko, J. H. (1989). Stereotype, prejudice and discrimation;
changing conceptions in theory and research. In D. Bar-Tal, C. F.
Groumann, A W. Kruglanskli & W. Stroebe (Eds.), Stereotyping and
prejudice. Newyork: Springer-Verlag.
Toeplitz, 1. (1980). Inquiry on participation of women in radio, television and film
in four countries. In Unesco (Ed.), Women in the media. Malta: Interprint
Limited.
Welch, R. L., Huston-Smith, A, Wright, 1. C. & Plehal, R. (1979). Subtile sex-role
cues in children's commercials. Journal ofCommunication, i2. 202-209.
G. (1991). Sex-Role stereotyping and images of women in situation and
domestic comedies on prime-time television. ykseklisans
tezi, Fort Hays State University, Kansas.
Zemach, T. & Cohen AA (1986). Perception of gender equality on television and
in social reality. Journal of Broadcasting and Electronic Media, 30(4), 427-
444.
43