BELLEK (MEMORY)

Bilgi ileme yaklam

Ezber Tekrarlama

Duyum
Girdi
(Input)

Duyusal Dikkat Kayt Bellei (Sensory Register)

zmseyerek

Kodlama

(Encoding)

USB

KSB
Geri getirme (Retrieval)

 3 farkl bellek deposu ilevi, kapasitesi ve bilgilerin saklanma sresi asndan farkllar.
Ezber Tekrarlama

Duyum
Girdi
(Input)

Duyusal Dikkat Kayt Bellei (Sensory Register)

zmseyerek Kodlama (Encoding)

KSB
Geri getirme (Retrieval)

USB

Duyusal Kayt Bellei

levi: kod ama (decode)
uyarcnn fiziksel zellikleri hakknda bilgi verir (5 duyu organndan gelen bilgi) Duyusal Kayt Bellei Kapasitesi: snrsz

Duyum Girdi

(Sensory Register)

Birok bilgiyi bir kerede tutabilir

Bilginin saklanma sresi:

100 ms-2sn

Duyusal Kayt Bellei

Duyusal kayt belleinde bilgi 2 ekilde saklanr.
konik (iconic) bellek: grsel bilgi (ikon) Ekoik (echoic) bellek: iitsel bilgi (eko)

Duyum Girdi

Duyusal Kayt Bellei (Sensory Register)

bunlara duyusal iz denir.

Duyusal kayt belleinde bilginin depolanmas

Duyusal bellekte bilgiler otomatik olarak, dikkatten bamsz ve tamamen ayn ekilde (deiime uramadan) depolanr (Fotografik bellek). Bilin ncesidir: Buradaki bilgiler biraz uralrsa bilince getirilebilir. Bilginin KSBe gitmesi iin dikkat gereklidir.

Duyum Girdi

Duyusal Kayt Bellei (Sensory Register)

Dikkat (Filtre = Darboaz)

Dikkat kiinin duyu organlaryla ulaabildii d evrede meydana gelen uyarc veya uyarclara zihinsel kaynaklarn yneltmesidir.

Ksa Sreli Bellek

levi: Yeniden kodlamak (recode): bilginin bilinli bir ekilde ilenmesini salar Kapasitesi: snrl (7 2 maddeyi tutar) Sresi: bilgiyi ok ksa sre depolar (2 sn-dakikalar) Kodlama: genellikle iitsel, daha az sklkla grsel

Duyum
Girdi
(Input)

Duyusal Dikkat Kayt Bellei (Sensory Register)

KSB

Ksa Sreli Bellek

KSBde bilginin kalmasn salamak iin ne yapmak gerekir?

Ksa Sreli Bellek

4869175
Bu saylar saniyeler ya da dakikalar iinde silinecek. Peki bu saylar nasl aklmzda tutabiliriz?

Ezber tekrarlama
Bilginin fiziksel zellikleriyle aklda tutulmaya allmas
Ezber Tekrarlama

Duyum
Girdi
(Input)

Duyusal Dikkat Kayt Bellei (Sensory Register)

KSB

Ezber tekrarlama
Peki ezbere tekrar etmeyi brakrsak ne olur? Bilgi hzlca silinir.

Uzun Sreli Bellek (USB)

Bilgi bir kere duyusal kayt bellei ve KSBden geti mi USBde kodlanabilir.
Ezber Tekrarlama

Duyum
Girdi
(Input)

Duyusal Dikkat Kayt Bellei (Sensory Register)

zmseyerek

Kodlama

(Encoding)

USB

KSB
Geri getirme (Retrieval)

Uzun Sreli Bellek (USB)

levi:
zmseyerek kodlamak (encoding): Yeni bilgiyi nceki bilgilerle ilikilendirerek kodlamak. bilgileri organize eder ve depolar KSBe gre daha pasiftir.

Kapasitesi: snrsz Depolama sresi: haftalar, aylar, yllar Ezber Tekrarlama

Bilind bir sretir

Duyum
Girdi
(Input)

Duyusal Dikkat Kayt Bellei (Sensory Register)

zmseyerek

Kodlama

(Encoding)

USB

KSB
Geri getirme (Retrieval)

Uzun Sreli Bellek (USB)

zmseyerek kodlama (Encoding):KSBden
USBe bilgi akn kontrol eden sre

Geri arma (hatrlama) (Retrieval):

USBden KSBe bilgi akn kontrol eden sre.
Ezber Tekrarlama

Duyum
Girdi
(Input)

Duyusal Dikkat Kayt Bellei (Sensory Register)

zmseyerek

Kodlama (Encoding)

USB

KSB
Geri getirme (Retrieval)

zmseyerek Tekrarlamak (elaborative rehearsal)

Bilginin anlamna odaklanlmas Basit bir tekrar ilemi deildir:
Bellekteki dier bilgilerle ilikilendirmektir

zmseyerek Tekrarlama Yollar

Aktif bir ekilde sorular sormak O bilgiyle ilgili olarak dnmek Hali hazrda bilinenlerle ilikilendirmek Kavramla ilgili yeni rnekler retmek Okur gibi zerinden gememek
Metindeki fikirlere odaklanmak.

Hangi seviyede kodlama daha etkilidir?

zmseyerek tekrarlama, yzeysel bir ekilde ilemeden daha iyi hatrlamay (recall) salar.
Semantik -derin

leme sreci

Akustik-Yzeysel Grsel-Yzeysel 0 10 20

Kelimlerin hatrlanma yzdesi

30

40

50 60

70

80

90 100

zmseyerek tekrarlamann ie yaradna dair kantlar

Bu yntemi kullananlarn ders notlar kullanmayanlara gre daha yksek bulunmutur.

USBde bilginin saklanmas

Kmeleme (Chunking) Hiyerarik organizasyon

Kmeleme (Chunking)
Kk kk bilgileri tek tek tutmak yerine bu bilgileri birletirerek bir arada tutmak
Bylece 7+-2 birim olan B kapasitesini bytm olursun

Hangisini hatrlamak daha kolay?

4 8 3 7 9 2 5 1 6 483 792 516

Hiyerarik organizasyon
likili maddeler birletirilir, kategoriler oluturulur. Bu kategoriler de daha st kategorilerle birletirilir. Eer yeni renilen bilgi o st kategorilerde yer bulmusa ok daha iyi hatrlanr.

Hiyerarik organizasyon
MEMELLER

KPEKLER

KEDLER

Sivas kangal

Kurt kpei

Van kedisi

ran kedisi

USB
Hatrlama (Retrieval): USBden KSBe bilginin gelmesi. Unutma (Forgetting): daha nceden kazanlm bir bilginin geri getirilememesi (hatrlanamamas) nsanlar niin unutur?
Ezber Tekrarlama

Duyum
Girdi
(Input)

Duyusal Dikkat Kayt Bellei (Sensory Register)

zmseyerek

Kodlama (Encoding)

USB

KSB
Geri getirme (Retrieval)

Unutma ile ilgili kuramlar

Kodlamann baarsz olmas (Encoding failure) Geri getirmenin (Retrieval) baarsz olmas Zaman Bozucu etki kuramlar
(Interference theories)

Kodlamann baarsz olmas

Bilgi USBe hi atlmamtr. Yani hi kodlama (encoding) olmamtr.

Kodlamann baarsz olduuna dair rnekler

Telefonunda 5 numaral tuta hangi harfler var? Hesap makinesinde 0 says nerede? Bu kurama gre bilgiler hzl bir ekilde grlrler fakat hibir zaman kodlanmazlar.

Geri getirmenin (Retrieval) baarsz olmasndan dolay unutma

Btn unutmalar, kodlamann (encoding) baarsz olmasndan kaynaklanmaz. Bazen bilgi kodlanr yani USBe gnderilir fakat hatrlanamaz, yani geri getirilemez.

Zamann Rol : Bozulma (Decay) Kuram

Zaman kritik bir rol oynar. Eer bellekteki bilgiler kullanlmazsa zamanla bozulur. Orijinal kodlama yapldktan sonra geri getirme yetenei zamanla azalr. Problem: Birok ey zamanla deiir. Baka eylerle deiir ve sonu olarak unutmaya neden olur: Bozucu etki (Interference)

Bozucu etki kuramlar

Bellekteki bilgiler baka bilgiler tarafndan bozulur. Unutma sadece zamann gemesi yoluyla meydana gelmez. Bellekteki bir bilgi baka bir bilgiyle atr ya da dier bilginin yerine geer. 2 tr bozucu etki vardr.

Bozucu etki trleri

Geriye doru bozucu etki (Retroactive interference)

leriye doru bozucu etki (Proactive interference)

Geriye doru bozucu etki

YEN bir bilgi ESK bir bilginin hatrlanmasn engeller. r. Yeni telefon numaras eski telefon numarasnn hatrlanmasn engeller.

Geriye doru bozucu etki

r. Yeni bir dil renmek eski dildekilerin hatrlanmasna olumsuz etki yapar.

leriye doru bozucu etki

Geriye doru bozucu etkinin tersidir. ESK bir bilgi YEN bir bilginin hatrlanmasn engeller. R. Geen hafta kampste arabay park ettiin yere ait bellein bugn araban bulman engelleyebilir.

leriye doru bozucu etki

r. nceden renilmi dil yeni renilen dile olumsuz etki eder.

Balama Baml Bellek (Context-Dependent Memory)

Eer kii renmenin ilk yapld ortamda test edilirse hatrlama performans daha iyi olacaktr. r. eer renme ikolata kokan bir odada gerekletiyse farkl kokuda olan ya da hi kokulu olmayan bir odadan ziyade ikolata kokulu odada bilgilerin daha byk bir ksm geri getirilecektir.

Balama Baml Etkiler

Suyun altnda kelime renme karada kelime renme Eer suyun altnda rendiysen suyun altndayken daha iyi hatrlayacaksn Eer bu kelimeleri karada rendiysen karada daha iyi hatrlayacaksn

Balama Baml Etkiler

Gnn saatleri hatrlamada ok nemli
Saat 15 00te rendiysen 12 9 6 3 9 6

Saat 15te saat 9a gre daha iyi hatrlayacaksn

12 3 9 6 12 3

Duruma Baml Bellek (StateDependent Memory)

lk renme yaplan zamandaki fizyolojik ve duygusal durum, hatrlamann yapld zamandakiyle aynysa hatrlama ok daha iyi olur.

 Balama bamllk evresel faktrlerin nasl olduuyla ilgili, duruma bamllk ise isel faktrlerle ilgili

Duruma Baml Etkiler

Duygudurum (mood) ve duygular bir faktr olabilir. Bipolar depresif bozukluu olanlarla yaplan bir almada
manik durumda renilen bir bilgi yine manik durumdayken daha iyi hatrlanmtr. Depresif durumdayken renilen bilgi depresif durumda daha iyi hatrlanmtr.

USBde bilginin yaplanmas

Hatrlama hibir zaman orijinal haliyle olmaz. Bellek eitli kaynaklarla srekli kendini ina eder.

Uzun Sreli Bellek Sistemleri

USB
Ak Bellek rtk Bellek

Epizodik Semantik lemsel Klasik Priming Bellek Bellek Bellek Koullama

Ak Bellek (Explicit Memory)

Deklaratif (declarative) veya bilinli (conscious) bellek olarak da bilinir. zellikleri
Bellektekiler bilinli olarak hatrlanr veya deklare edilir. Herhangi bir soru sorulduunda kii direkt olarak cevap verebilir.

Epizodik Bellek (Episodic Memory)

Kiinin gemiindeki yeri ve zaman belli kiisel olaylara ilikin bilgilerin depolanmasndan sorumludur. Deiiklik, yeniden yaplandrma ve yaa en duyarl bellek trdr. r.
Akam yemeinde ne yediin Okula baladn ilk gn

Niin bu tr bir bellek ak bellek snfna girer? nk sorulara aktif bir ekilde yant verebilirsin

Semantik Bellek (Semantic Memory)

Dnya ve d evre hakkndaki genel bilgilerin depolanmasndan sorumludur. Burada depolanan bilgi yer ve zamandan bamszdr. Zihinsel szlk olarak da adlandrlr r.
Cumhurbakanmz kimdir? Tuzun kimyasal forml nedir?

Ak bellektir. Epizodik bellee zt olarak kiisel deneyimleri barndrmaz.

rtk Bellek (Implicit Memory)

Deklaratif olmayan bellek (nondeclarative memory) olarak da bilinir. Dncelerimizi, davranlarmz etkiler. Fakat bilinli deildir. Dier bir deile bilgilerin bilinsiz, farknda olmakszn ve zihinsel aba gstermeksizin yani otomatik olarak hatrlanmas karl kullanlr 3 alt tr vardr:

Klasik koullama (Classical Conditioning)

rtktr, nk otomatik olarak hatrlanr.

lemsel bellek (Procedural Memory)

Alkanlk sonucu otomatik hale gelmi davranlarla ilgilidir. r.:
Bisiklete binmek Gramer kurallarn kullanarak konumak Ayakkabnn backlarn balamak

lemsel bellek neden rtktr?

eriini basite tanmlayamayz.
Ayakkablarn nasl baladn tanmlamaya al

Koullar uygun olduunda otomatik bir ekilde yerine getirilir.

Hazr hale gelme (Priming)

Ayn uyarc ile birden fazla kez karlam olmann performans zerindeki kolaylatrc etkisidir. Priming rtktr nk bilinlilik gerektirmez ve otomatiktir.

 lk stundaki kelimeleri dzelt

iEK KHAVE NOLAB

EK KAHVE BALON

rtk ve ak bellein ayr bellekler olduuna dair kant

H.M. vakas
Temporal lob kaynakl ataklar Temporal lobun bir blm cerrahi mdahaleyle kartlyor.

Temporal Lobe
Hippokampus Amigdala

H.M. vakas
Ameliyat ataklar azaltmada etkili olmutur. Fakat baka olumsuz sonular ortaya kmtr. Ameliyattan nce renmi olduu birtakm bilgileri (ak bellek) hatrlayabilmektedir.
Eski adresler hatrlanmakta, kelime daarc ceki gibidir.

Fakat yeni ak bellek renmeleri yapamamaktadr.

30 dk nce tant birisinin ismini hatrlayamamaktadr. Yeni dnya liderlerinin isimlerini hatrlayamamaktadr. Ameliyattan sonra kendini aynaya baknca tanyamamaktadr.

H.M. vakas
H.M.nin ak bellei ciddi ekilde zarar grmtr. Fakat rtk bellei byk oranda normaldir. Bu bize unu gsterir. Beyinde temporal lobdaki bir hasar ak bellein zarar grmesine neden olur, fakat rtk bellek salam kalr.

H.M. vakas
Sonu olarak HM hem epizodik hem semantik bellek bozukluklar yaamaktadr. Sadece hipokampusun hasar grmesi epizodik bellek bozukluklarna sebep olur fakat semantik bellek bozukluklarna sebep olmaz. Peki neden H.M. Hem epizodik hem de semantik bellek bozukluu gstermektedir?
nk sadece hipokampus deil dier alanlar da hasar grmtr.

Hippokampal Hasar
Yeni ak bellek renmeleri yapmada bozuklua yol aar

Tulving 3 bellek tr tanmlar: Epizodik Semantik lemsel

 Biyolojik olarak en kritik bellek tr: LEMSEL BELLEK Psikolojik olarak en kritik olan bellek tr: EPZODK BELLEK

Epizodik Semantik

Geliimsel olarak baktmzda: nce LEMSEL lemsel sonra SEMATK ve en son EPZODK bellek geliir. En ge kazanlan ve en erken kaybedilen bellek EPZODK BELLEK

BAIMSIZ BELLEK MODELLER

alma Bellei Modeli

Baddeley (1992)
Tanmlar:

Bir problemi zebilmek iin gerekli temsillerin geici olarak depolanmas ve kullanlmasndan sorumlu bellektir Bir problemi zebilmek iin birden fazla zihinsel ilemi bir arada yapan bellektir. Kapasitesi snrl, buna karn depolama ve yeniden kodlama ilemlerini ayn anda yapabilen hzl alan bir bellek trdr.

alma Bellei Modeli

Baddeley (1992)
Birbiriyle etkileim halinde olan 3 bileeni var.

Grsel mekansal kopyalama

(Visuospatial Sketch Pad)

Merkezi ynetici (Central Executive)

Fonolojik Dng (Phonological Loop)

alma Bellei Modeli

Baddeley (1992)
Grsel mekansal kopyalama: Grsel ve mekansal bilgiyi tutar.
Renk, parlaklk, ekil gibi grsel bilgileri depolar. Hareket, yer, vcut konumu gibi mekansal bilgileri depolar

alma Bellei Modeli

Baddeley (1992)
Fonolojik dng: Aktif (bilinli) sessiz tekrar yapmadr. Konumann retimi ile ilgilidir. Pasif depodaki (USB) ieriin canl tutulmasn salar. Szel bilgiyi tutar.

alma Bellei Modeli

Baddeley (1992)
Merkezi ynetici: alma belleinin tm aktivitelerini kontrol eder. alma belleine duyusal kayt belleinden ve uzun sreli bellekten gelen yeni bilgilerin btnletirilmesinden sorumludur.

Grg tankl Bellei (Eyewitness Testimony)

Daha ok Amerikada allmakta ve genellikle bellek hatalar zerinde durmaktalar. Varolan bilgilerimize yeni bilgiler eklendike varolan bilgiler bozulmaya balar. Baz durumlarda yeni bilgiler varolan bilginin bozulmasna sebep olabilir.
Loftus deneyi

Loftus Deneyi
Katlmclara bir araba kazas izletilmiitir.

Baz katlmclara u soru sorumutur: sizce arabalar arpt (smash into) zaman hzlar saatte ort ka kmdir?

Baz katlmclara ise u soru sorumutur: Arabalar birbirlerine vurduklar (hit) zaman sizce hzlar saatte ort ka kmdir?

Deneyin Sonular
Hz tahminleri sorunun nasl sorulduuna bal olarak deimitir. inde arpma geen soru iin katlmclar yerde cam krklar olduunu ifade etmilerdir. Fakat bu bir false memorydir: Cam krklar yoktur.

Fla Bellek (Flabulb Memory) (Brown ve Kulik, 1977)

nemli, beklenmeyen, srpriz ve duygusal boyutu olan bireysel veya toplumsal olaylarn ilk kez renildii ana ilikin hatralarn hatrlanmasndan sorumlu olan bellek trdr. Bilgiler yeniden yaplandrld ilk haliyle bir ekilde hatrlanrlar.

Fla Bellek (Flabulb Memory) (Brown ve Kulik, 1977)

Toplumsal flas bellek rnekleri: Atatrkn lm Krfez sava Marmara depermi 11 Eyll

Fla Bellek (Flabulb Memory) (Brown ve Kulik, 1977)

Kennediy suikastinden sonra olaya tank olan kiilerle yaplan aratrmalarda, olayn yaand andan ok ksa bir zaman sonra ve 5 yl sonra da u 5 bilginin hatrland gsterilmitir. YER URA KMDEN RENLD ETK EYLEM

st Bellek (Meta-memory)
Bir kiinin kendi bellek ilevlerine ilikin subjektif (znel) deerlendirmesidir. st bellek, kendini bilmek, farknda olduunun farknda olmaktr. Gerek benlik ile ideal benlik arasndaki farkllk arttka davran bozukluklar ortaya kar. Bellek iin de ayn ey geerlidir.

Otobiyografik Bellek
Kendilik bilgisinin depolanmasndan sorumlu olan bellek trdr. Btncl ve devamll olan bir kendilik algsnn n artdr. Otobiyografik hatralar tpk epizodik hatralar gibi epizodik bellekte depolanr. Fakat daha kiisel bileenlere sahiptir.