Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr.

Sinan NGEN

JEOLOJYE GR I DERS METAMORFZMA, METAMORFK KAYALAR BLM

Prof. Dr. Sinan NGEN

26. KASIM 2009

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

METAMORFZMA VE METAMORFK KAYALAR

Bu blm rendiinizde aadaki konulara yant verebilmi olacaksnz Metamorfik kayalar nedir ve nasl oluur? ana jeolojik ortamda yer alan metamorfizma olaylar hangileridir? Metamorfizmann eleri nelerdir? Dokusal olarak iki ana ksmda toplanan metamorfik kayalar ve bunlarn oluum mekanizmalar nasl yrmektedir? Yaygn metamorfik kayalarn adlar, bileimleri ve dokular nasldr? Metamorfizmann derecesi metamorfik kayalardaki mineral ve doku rneklerinde nasl sergilenmektedir? Kvrml ve metamorfizmaya uram kayalar daha nce deniz tabannda kelmi yatay konumlu sedimenter kayalard. nanlmaz boyuttaki skma kuvvetleri ve yzlerce derecelik scaklk etkisiyle binlerce veya milyarlarca ylda bu kayalardaki deformasyon eklini yaratmlardr (ekil 1). Bu tr koullardaki kat kayalarn davrannda kvrmlanma, krk atlak oluumu ve hatta bazen akma grntleri kazanlmtr. Bu blmde metamorfik kayalar oluturan tektonik kuvvetler, kayalarn ekil deiimini (fabrik), mineral bileimindeki yenilikler ve bazen de bileim deiimleri ele alnacaktr.

ekil 1: Fransa Pirene dalarnda ykselmi ve metamorfizmaya uram kaya birimleri grlmektedir. 2

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN GR nceki blmlerde kaya dngsn hatrlarsak metamorfizma bir kayann baka bir kayaya dnm olgusudur. Metamorfik kayalarn kkeninde daha nce magmatik sedimenter ve hatta metamorfik kayalar bulunur. Bylece her metamorfik kayann bir atas veya kken kayas) vardr diyebiliyoruz.

ekil 1: Kaya dngs Metamorfizma kelime anlam olarak ekil deiimi olarak tanmlansa da esasnda deiimler mineraloji, doku ve bazen bileim temelinde sakldr. Metamorfizma ortamnda nceki kaya (daha bilimsel olarak protolit olarak adlandrlr) ilk oluumuna gre daha farkl fiziksel ve kimyasal koullarla kar karya kalmaktadr. Bu koullar balca scaklk, basn 3

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN ve kimyasal aktif akkanlar rnek gsterebiliriz. Bu yeni koular altnda yeni denge durumu salanncaya kadar kayada ekillenmeler srecektir. Metamorfik deiimlerin ou yeryznn birka kilometre derinlikte balayan, ykselen scaklk ve basn ile st manto derinliklerine kadar devam eder. Metamorfizma genellikle dzenli bir artla hafif iddetli deiimlerden (dk derece metamorfizmas) nemli deiimlere (yksek derece metamorfizmas) doru yol alr. rnein dk derecede yaygn bir sedimenter kaya olan eyl (kil ta) sklaarak sleyt (arduaz, kayrak ta) ad verilen metamorfik kayaya dnr. Her iki kayann el rneklerinde benzerlii, sedimenter-metamorfik snrnn geili ve deiimlerin g alglanan trde olmasndan kaynaklanr. Derin ortamlarda ise, aksine, dnm iddetli olduundan kken kaya tannmayacak duruma gelir. Dolaysyla yksek derecede, kken kayaya ait tabaka dzlemleri, fosil, boluk gibi yaplar tamamen silinmitir. stelik daha da derinlerde, yksek scaklk altnda kayaya uygulanan ynl basn sebebiyle rnein byk boyutlu kvrmlanma yaps da kazandrlr (ekil 2).

ekil 2: iddetli deformasyon(ynl basn) altnda kvrmlanm metamorfizma birimleri. En u koullarda, olduka yksek scaklk sonucu kayalarda ksmi ergime olay da gerekleir. Ancak metamorfizma esnasnda kaya kat durumunun genellikle her zaman korumaktadr (migmatitler dnda). Byk boyutlu ergimeler magmatizma faaliyeti olarak alglanr. 4

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN METAMORFZAYI OLUTURAN GLER Metamorfizmann etmenleri arasnda scaklk, basn (stres) ve kimyasal aktif akkanlar sayabiliriz. Normal olarak metamorfizma srecinde kaya tm bu etkenlerden etkilenir. Ancak hem metamorfizma derecesi hem de etmenlerin ayr ayr rol bir ortamdan dierine deiim gstermektedir. METAMORFK ETMEN OLARAK SICAKLIK Metamorfizmann balca etmeni scaklktr, nk kimyasal reaksiyonlarn ileyiindeki enerjiyi salar ve var olan minerallerde rekristalizasyon veya neokristalizasyon gerekletirir. Magmatik kayalardan hatrlayacanz zere scaklk artnda mineral iindeki iyonlarn titreimleri de hzlanmaktadr. Kat bir kristalin yapda bile teke atomlar kafes yapsnda g ederek yer deitirebilirler. SICAKLIK KAYNAKLI DEMLER Is zellikle dk scaklk ortamnda bulunan yer malzemelerini iki yolla etkilemektedir. Birinci olarak tek minerallerin rekristalizasyonunu salar. Bu durum ncelikle ufak taneli sedimenterlerde yani killerde gzlenir. Ykselen scaklkla kristalizasyon balar ve ufak taneler birleerek daha iri tanelere dnrler. kinci olarak ykselen scaklkla kaya iinde bulunan minerallerin kimyasal dengesi bozulmaya balar. Bu durumda bileimi oluturan iyonlar yeni balar kurarak yeni kristalin yaplar gerekletirir ve yeni yksek enerji ortamna uyarlar. Kimyasal reaksiyonlar sonucu yeni ortam koullarna uygun dengeli yeni mineraller (ortam bileimine uygun) olumaktadr. Baz ortamlarda iyonlar kaya dna g eder veya dardan kayaya katlrken kayacn temel kimya bileiminde de nemli deiimler oluur. zetle, eer metamorfik kayalarn yzlek verdii bir sahada metamorfizma iddetinin younlat ynde incelemede bulunuyorsak ortam scaklnn sonucu oluan iki nemli gzlemde bulunabiliriz: kayann tane boyutunda dzenli bir irileme ve mineral birlikteliinde deiimler. SICAKLIIN KAYNAI NEDR? Yerkrenin scaklk kaynanda radyoaktif mayla ortaya kan enerji ve gezegenin oluumundan bugne yaylan termal enerji bulunuyor. Hatrlayacanz zere yer derinliine inildike belli bir oranda artan scakla jeotermal gradyan demitik. Kta kabuunun st ksmnda scaklk art ortalama olarak her km de 2030oC arasnda deimektedir. Bylece yeryznde oluan kayalar derinlere itildike dereceli bir scaklk art ile karlalmaktadr (ekil 3). rnein 8 km gibi bir derinlie gmldnde scaklk ortalama 200oC civarna ulatndan kil mineralleri denge kaybna 5

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN urayp yeni mineraller eklinde kristallenirler: bunlardan oluan klorit ve muskovit mineralleri yeni koullarda dengelidir. Ancak birok magmatik kayalarda bulunan rnein kuvars ve feldspat bu dereceden etkilenmeden denge durumlarn korur. Dolaysyla bu minerallerin bozulmas iin daha derinlik koullar gerekmektedir. Kayalarn derinliklere itilmesi ve stlmas skma zonlarnda rnein sediment rtl okyanus kabuunun dalmas ile gerekleir. Buna ilaveten geni kel havzalarnda kaln sediment istifinin birikmesiyle derine gmlme olay yaanr (ekil 3). Bununda tesinde ktasal kabuk arpmasnda (kollzyon olay), kvrmlanma ve faylanma ile ktasal kabuk kalnl artar ve kat kayalar derinlere itilirken yersel alanda blmsel ergimeler bile gerekleir. Scaklk normal olarak mantodan kaynaklanarak magma yoluyla s kabuk kayalarnn yanna getirilir. Is transferi asndan Ykselen manto sorgular okyanus ortas srtlarda magma geliini salarken, dalma batma zonlarndaki st Manto kayalarnn ergimesi ise balca Yer ii oluumlardr (ekil 3).

ekil 3: Jeotermal gradyan ve metamorfizma oluumundaki rol gsteren resim. Souk okyanus litosferinin dalmasyla belli bir oranda jeotermal gradyanda dme oluur. Aksine st kabuk iine magmalarn yerletii ortamlarda jeotermal gradyan deerleri ykselir. 6

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN Magma oluup yzeye doru hareketinde zel metamorfizma koullar salanr. Magma s kabukta souk kayalara sokulduunda, kendi i scaklyla bunlar piirir; bu srece kontak metamorfizma ad verilmektedir. YK BASINCI VE YNL BASIN Yer iinde basn da scaklk gibi derine gittike artmaktadr. steki kaya katmanlarnn arlyla gmlen kayalar zerine su basncna benzer- her ynden eit bir yk basn egemen olur (ekil 4A).

ekil 4: Metamorfik etmenlerden yk basn ve ynl basn. A. kelme ortamnda yk basn artarken kaya deformasyonu hacim azalmas yolu ile sonulanr. B. Da oluumu blgelerinde ynl basn altndaki kayalarda ksalma ve uzama (yayvan hal) grlr. 7

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN stelik daha da derinlere inildiinde yksek basn daha sk, kafes yapl yeni minerallerin rekristalizasyonunu kolaylatrmaktadr. ekil 2 de grnd gibi sadece yk basnc ile kayalarda kvrm ve faylar oluamaz. Yk basncna eklenti olarak kayalar dier yandan ynl basntan da etkilenir. Bu durum zellikle litosfer levhalarnn arpt blgelerde ortaya kar. Bu ortamlarda kayalar farkl ynlerden farkl kuvvetler altnda kalr; ynl basn denilen bu etkiyle kayalarda deformasyon gerekleir. Kayay her ynde eit kuvvette sktran yk basncndan farkl olarak, ynl basn bir ynde daha kuvvetli oluu ile fark edilir. ekil 4B de grld gibi ynl basn altndaki kaya birimi en iddetli basn ynnde ksalm veya kalnlam, buna dik ynde ise uzamtr. Sonuta etkilenen kayada kvrmlanma grnts veya yayvanlama oluur (lastik bir topa ayak ile basmak gibi). arpma zonlarnda ynl basn, yatay hareketi ile levha hareket ynne uygundur (en dk iddet dik ynde). Bunun sonucunda yatay ynde ksalm ve dik ynde kalnlamtr. Yk basnc yannda ynl basn kuvveti daha dk dzeyde kalmasna ramen metamorfik kayalarda yine de bu etkiye bal eitli dokular olumaktadr. Scaklklarn olduka dk olduu yzeye yakn derinliklerde kayalar krlgan zellikli olup ynl basn altnda atlar. Deformasyon srecinde ise mineral taneleri srtnme ile anr ve ufalanr. Buna karn yksek derece ortamlarna kayalar dktil ( plastik) zellie sahiptir. Bu durumda deformasyon ile mineral tanelerinde yasslama ve uzanma ekilleri daha belirgin hale gelir. Bylece kayalarda herhangi bir krlma olmadan deformasyonla akma zellii sonucu kvrm grn kazanlr. KMYASAL AKTF AKIKANLAR ncelikle su (H2O) ve dier uucu maddelerden karbondioksit (CO2) bileimli akkanlar baz metamorfizma trlerinde nemli rol oynarlar. Mineral tanelerini saran akkanlar katalizr etkisi ve iyon g ile reaksiyonu hzlandrr. Daha scak ortamlara gidildike iyonlara doygu akkanlarn aktivitesi de artar. ki mineral tanesi birbirine yaptnda dokunan yerdeki kafes yaps en yksek stres (genellikle yk basnc) altndadr. Burada yerlemi iyonlar scak sular nedeniyle znmeye balar ve tane aras yzeyde g ederek bu kez taneler aras boluklara yerleirler. Bylece hidrotermal akkanlarn etkisiyle mineral tanelerinde zlme yolu ile rekristalizasyon balar: Akkanlar yksek stres blgesindeki iyonlar zerek dk stres blgesinde 8

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN birikmesini salar. Sonuta minerallerde rekristalizasyon oluumu ilerlemekte ve bunlar skma stresine dik ynde bymelerini srdrr. Scak akkanlar serbeste kayalar iinde dolatnda iki komu kaya katmanlar arasnda iyon yer deitirmesi olur veya iyonlar uzak mesafelere g ederek buralarda birikirler. Magma pltonlarnda kristalizasyona bal scak akkanlar sz konusu olduunda ikinci durum daha olaandr. Pltonlarn yan kayalara ilerleyen iyonlardan bileimce ok farkl bir tablo izerlerse iyon-kaya arasnda nemli yer deimeler oluabilmektedir. Bu durumda kayann temel birleimi yenilenmektedir. Akkanlar etkisiyle kaya bileiminin nemli deiimine metasomatizma ad verilir. KMYASAL AKTF AKIKANLARIN KAYNAI NEDR? Yaygn olarak sedimenter kayalarn gzeneklerinde bol su bulunur, benzer ekilde magma kayalarnn atlaklarnda da buna ilaveten birok mineral hidrat bileimindedir (kil mineralleri, mikalar, amfiboller) ve kristal yaplarnda su molekl baldr. Dk ve orta derecede metamorfizma ile ykselen scaklk bu minerallerde dehidrasyonu (suyun kristalden atlmas) gerekletirir. Serbest hale geince su taneler aras yzeylerden kayarak iyon gde kolaylar. Scakln en st deerinde bulunduu yksek derece metamorfizma ortamlarnda akkanlar kaya birimlerinin dna karlar. Okyanus litosferi 100 km derinlie daldnda serbestleen su ise zerindeki manto kamasna geerek bunun ergimesini balatmaktadr. METAMORFK DOKULAR Doku kaya iindeki tane dzenini, tane boyutu ve eklini betimleyen kavramdr. Birok magmatik ve sedimenter kayada hangi ynden bakarsanz bakn gelii gzel dalm mineralleri ve grn benzerliini fark edersiniz. Buna karn deformasyona uram metamorfik kayalar yass mineralleri (mikalar) ve/veya uzam mineralleri (amfiboller) kayada paralel dalm olup genelde kayaya katmanl bir grn kazandrr. Bir demet kalem gibi bir ynden bakldnda uzun ubuklar halinde paralel dzen gsteren minerallerden foliasyon denen bir kavram ortaya kar. FOLASYON Foliasyon kayadaki mineral dalmndaki dzlemsellik veya dzlemsel bir yap eklinde olabilir. Benzer grn sedimenter ve baz magmatik kayalarda da bulunmasna ramen

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN foliasyon metamorfik kayalara zgndr. Baz metamorfik ortamlarda foliasyon kaya birimini ksaltan, mineralleri yasslatrp yaklak paralel dzene getiren ynl basnlarn sonucudur. Foliasyona rnekler: hem levhams hem de uzam mineraller, yasslam mineral taneleri ve akllar ortaya kar (ekil 5).

ekil 5: Meta konglomera yani basn ile yasslatrlm ve uzam konglomera. Balangta akllar kresel ekildeydi, metamorfizma ile stlm ve deformasyonla yass ekillerini almtr. Bileime bal bantlama ile ak ve koyu renkli minerallerin ardkl bulunduu katmanlar, paralel tablet eklinde kayalarn ayrlmas (arduaz klivaj). Bu tr foliasyon rnekleri aadaki oluum ekillerine baldr: 1. Yeni dzen salanmas asndan dzlemsel ve /veya uzam minerallerde dnrler, 2. Rekristalizasyon ile yeni minerallerin belli ynde bymelerinin hzlanmas 3. Yuvarlak ekilli tanelerde yasslama ile ekli deiimi ve bunlarn paralel dizilmeleri. Tanelerin dnmesi en kolay gz nnde canlandrlacak noktadr. ekil 6 de levhams ve uzam minerallerin dnme ileyileri gsterilmektedir. Yeni dzenin en fazla ksalma ynne dik olduu belirgindir. ncelikle dk derece metamorfizmasnda levhams minerallerin fiziksel dn foliasyon geliiminde nemli rol oynasa da deiik ortamlarda her zaman byle olaca anlalmamaldr. Rekristalizasyonla eski minerallerden yeni mineraller treyeceini hatrlayalm. eylden sleyte geite, yzey koullarnda dengede olan ok ufak kil kristalleri mikroskobik pullar halinde daha yksek scaklk basn koullarnda denge kazanan klorit ve mika minerallerine dnmektedir. Baz ortamlarda eski taneler znr yeni yerlere g ederek birikir ve yeni 10

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN mineralleri oluturur. Yeni mineraller genellikle kristal yaps asndan benzerlik gsteren eski taneler zerinde byr. Bylece eski taneler taklit edilmi ve ynlenme kuvvetlendirilmi olur. Ancak deformasyonla beraber ilerleyen rekristalizasyonda yeni baka ynlendirmelerde kaydedilir. Metamorfizmada kaya birimleri kvrmlanm ve genelde ksalm olduundan, uzam ve levhams mineraller en byk stres ynne dik dizilir.

ekil 6: levhams veya uzam mineral tanelerinin mekanik dn. Stres her ynde eit ise (hidrostatik basn) var olan mineral taneleri geliigzel konumlarn korurlar. Ynl basn altnda kayada yasslama ve mineral tanelerinin bu dzleme paralel getirilmesi sz konusudur. FOLASYON DOKULARI Kken kayann mineralojisine ve metamorfizma derecesine bal olarak gelien eitli foliasyon grnleri vardr. Bunlardan n ele alacaz: arduaz klivaj, istozite ve gnays bantlar. KAYA VEYA ARDUAZ KLVAJI Kaya klivaj ile sk aralkl dzlemsel ayrlma zellii anlalr. Burada eki ve keski yardmyla kaya ince levhalara ayrlabilmektedir (bazen cm kalnlnda). 11

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN Birok kayada bulunmasna ramen en yaygn ve mkemmel sleyt veya arduazda gzlendii iin arduaz klivaj denir. Ana kaya bileimine ve metamorfik ortama gre oluumu birok yolla ifade edilir. Dk derece metamorfizma sahasnda eyl katmanlar iddetli kvrmlanma zellii elde edince sleyt haline dnr. Sre levhams tanelerin bklmesi ile kvrmlanmasna yaklak paralel hale gelmesi ile balar (ekil 7) Daha ileri aamada gelien deformasyonla eski taneler bozulur yeni dzen geliir ve kristalizasyon ncelikle yeni yzeyde yerleir. Bu ekilde ince levhams paralar yzeylerinde mika pullar younlar. Bunlarn arasnda kuvarsl katmancklar bulunur, taneler pek nemli ynlenme gstermez. Mika pullarnn younlat yzeyler boyunca kaya levhalara ayrlabilmektedir (ekil 8).

ekil 7: Bu tr kaya diliniminin gelimesi, eyl kuvvetli kvrmlandnda (A,B) ve metamorfizmaya uradnda sleyte elde edilir; kvrml mika pullar mikro kvrmlar olarak bklmtr; C. lerleyen metamorfizmada mika taneleri kvrm yzeyinde geliir ve foliasyonu belirgin hale getirir; D. Sleyt el rnei kaya dilinimini ve kalk tabaka yzeylerini gsterilmektedir.

12

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 8: Norve Alta yresinde mkemmel kaya diliniminin gzlendii sleyt ak iletmesi. Sleyt ince paralele levhalara ayrlabilecei iin kullanm sahas genitir. Resimdeki gibi ev damnda kiremit yerine kullanlmas yaygndr. Sleyt ncelikle dk derece metamorfik koullar altnda olduu iin sk sk sedimenter tabaka grnn korumutur. Ancak ekil 7D de grld gibi sleyt klivaj yn genellikle orijinal tabaka ynne verev konumdadr. Bylelikle eyl tabaka dzlemi ynnde sleyt ise buna al verev ynde ayrlr. ist ve gnays gibi dier metamorfik kayalarda bazen paralel levhalar halinde ayrlabildiklerinden kaya dilinimi zelliine sahiptirler. TOZTE Yksek scaklk- basn koullarnda ok ufak mika ve klorit taneleri sleyt iinde daha iri boyutta geliiler. yle ki bunlar plak gzle fark edilince kayada dzlemsel bir grn kazanr ve bu ekilde gelien foliasyona istozite denir. Bu dokuya sahip kayalarda ist adn veririz. Levhams minerallerin yannda oun kuvars ve feldspat taneleri de yasslam mercek eklinde mikalarn arasnda yer alrlar. GNAYS DOKUSU ok yksek derece metamorfizma koullarnda iyon g ile minerallerde belirli ymlar oluur (ekil 9) . Bylece koyu renkli biyotit kristalleri ile ak renkli silikat mineralleri (kuvars feldspat) ayr ayr yerleerek kayaya bantl bir grnm kazandrr. Gnays dokusuna sahip kayaya gnays ad verilir.

13

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 9: Bu rnekte tipik gnays dokusu bulunmaktadr. Koyu renkli biyotit ve ak renkli mineraller ayr ksmlarda younlatndan kaya bantl veya katmanl bir grn kazanr. Foliasyon bulunmasna ramen gnays sleyt ve istler kadar kolay ayrlma zellii gstermezler. Ancak ayrlabilme zelliini mikalarn bol olduu yzeylerden kazanrlar.

DER METAMORFK DOKULAR Tm metamorfik kayalarda foliasyon dokusu bulunmaz. Bunlara foliasyonsuz ya da ynsz dokulu metamorfik kayalar denir. Ynsz metamorfik dokular ncelikle deformasyon etkisinin en alt dzeyde olduu koullarda ve kaya mineral bileiminde e boyutlu tanelerin (kuvars kalsit gibi) egemen olduu durumlarda ortaya kar. rnein ufak taneli kalsit kristallerinden oluan kireta scak magmann sokulumu ile metamorfizmaya uradnda ufak kalsit kristalleri iri kalsit kristalleri eklinde byr ve kaya metamorfik mermere dnr. Mermerde e boyutlu kalsit kristalleri iri taneli magmatik kayaya benzer ekilde ynsz olarak dalmtr. Metamorfik kayada sk sk grlen bir doku da olduka iri taneli olup porfiroblast adn alr (ekil 10).

14

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 10: Granatl mika ist. Koyu krmz granat kristalleri (porfiroblast) ufak taneli mikal matriks iinde yer almaktadr. Porfiroblastik dokular kken kaya rekristalizasyonu ile yeni mineraller oluurken, geni bir kaya yelpazesinde ve metamorfik ortamlarda geliir. Rekristalizasyon srasnda baz mineraller az sayda, fakat olduka iri boyutlu olarak kaya iinde yer alr (granat, stavrolit, andalusit v.b.), buna karn muskovit, biyotit ve kuvars gibi mineraller ufak boyutlu ok sayda tanelerle temsil edilir. Sonuta metamorfizma esnasnda ayn zamanda granat, muskovit, biyotit ve kuvars oluurken iri boyuta ulaan granat kristalleri (porfiroblastlar) daha ufak mika ve kuvarslarla birlikte kayada yer alrlar ( ekil 10). YAYGIN METAMORFK KAYALAR Metamorfizmann kayalar zerindeki etkisi birok deiik grnm kazandrmaktadr: artan densite (zgl arlk), tane boyutu deiimi, tanelerin yeniden ynlendirilmesi ve foliasyon geliimi, dk scaklk minerallerinin yksek scaklk minerallerine dnm. Bunun tesinde iyon hareketiyle bazen ekonomik deeri olan yeni minerallerin oluumu da gerekleir. Yaygn metamorfik kayalarn balca zellikleri ekil 11 de zet halinde sunulmaktadr. Metamorfik kayalar genelde foliasyon tipleri ve kken kaya kimyalarna gre snflanr.

15

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 11: Yaygn metamorfik kayalarn snflandrlmas. FOLASYONLU KAYALAR SLEYT: Sleyt ok ufak taneli (0,5 mm den ufak) foliasyonu mkemmel ok ufak gzle fark edilmeyen mika pullarndan oluur (ekil 12). Bylece sleyt donuk grn ile eyle benzemektedir. nemli bir zellii ok gelimi kaya dilinimi sergilemesidir. Dzgn ve ince (birka 1mm) levhalara ayrlabilmektedir. Bu zelliinden dolay dalk blgelerde kiremit yerine kullanlmas yaygndr. Karatahta ve bilardo masas olarak ta sleyt levhalar kullanlr. Sleyt dk derece metamorfizmasyla eyl, amur ta ve silt tandan oluur; ayrca volkanik ve kil katmanlarnn metamorfizmas ile de 16

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN oluabilmektedir. Renk mineral bileimine baldr. Siyah (karbonlu) sleyt iinde organik maddeler bol, krmz sleytte demir oksit boyamal, yeil sleytte ise klorit ierdiinden rengini alr. FLLAT: Metamorfizma derecesi aralnda sleyt ile ist arasnda yer alr. Sleyte gre bileimindeki mika minerallerinin boyutlar artm olmasna ramen plak gzle ayrt edilemez. Grnte sleyte benzemesine ramen aradaki nemli fark fillat dilinimi yzeylerindeki yksek parlaklk ve hafif dalgal yzeylerin bulunmasdr (ekil 12). Kaya dilinimi mkemmel gelimi olup bu yzeyde ufak taneli muskovit, klorit veya her ikisi de bulunabilir. ST: ist orta iri tane boyutlu ncelikle levhams minerallerden oluan metamorfik kayatr. Levhams mineraller genellikle mikalar olup (muskovit ve biyotit) ynl dizilmeleri ile kayacn foliasyon zelliini belirler. Buna ilaveten istlerde kuvars ve feldspat mineralleri de yaygndr. Koyu renkli minerallerin (amfibol) yer ald istlere de sk sk rastlanr. Sleyt gibi birok istlerin de kken kayna eylerdir; orta yksek derece metamorfizmasna uram istler da oluumu esnasndaki metamorfik olaylara baldr. ist kavram kaya dokusunu tanmlad gibi geni bir bileim yelpazesine de sahiptir. Bileimin ortaya karlmas minerallerin tannmasyla gerekleir. rnein biyotit ve muskovit ieren isti mikaist olarak adlarz. Metamorfizma derecesine ve kken kaya bileimine bal olarak baz istlerde sadece metamorfik kayalara zg aksesuar mineraller (kayada az sayda fakat nemli) bulunur. Bunlar oun granat, stavrolit gibi porfiroblastlar eklinde sillimanit demetleri halinde kayada yer alrsa granat mikaist, stavrolit mikaist v.s isimlerini alr (ekil 8). Bunlarn yannda bol klorit ve talk ieren istler de vardr. Bu durumda klorit ist ve talk istten sz edilir. Hem klorit hem de talk genellikle bazalt bileimli kken kayacn metamorfizmas ile olumaktadr. Grafitte metamorfik kayalarda yaygn bulur; kurun kalem, grafitli fiberlerde ve kilit mekanizmalarnn yalanmas iin kullanlr. GNAYS: ri orta taneli metamorfik kayalarda taneli ve uzam, levhams mineraller balca bileen olduundan kaya gnays adn alr. Gnays iinde en bol bulunan mineraller kuvars, potasyum feldspat, Na-lu plajioklas olarak gsterilebilir. Daha az miktarda biyotit, muskovit ve ynlenmeye katks olan amfiboller bulunabilir. oun gnayslar dzensiz paralar halinde krldklar halde mikaca zengin yzeylere uygun ayrlma da olasdr.

17

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN Yksek derece metamorfizmasnda ak ve koyu renkli minerallerin belli seviyelerde younlamalar gnaysa zg bantlama, katmanlama grntsn salar. Bylece birok gnayslarda ak renkli ve pembemsi (kuvarsl, feldspatl) bantlar ile koyu Fe-Mglu mineraller bulunduu bantlar ardkl olarak gzlenir (ekil 9 ve 12). Bantl gnayslarda deformasyon grnts olarak ufak kvrm ve faylarda fark edilir.

ekil 12: Yaygn balca metamorfik kayalar. Birok gnays bileimi felsik olup, granit veya bunun afanitik kartlarndan (riyolit gibi) kayalardan kaynakland anlalr. Ancak eylin ok yksek derecedeki metamorfizmas ile de gnays oluabilmektedir. Bu balamda gnays, eyl sleyt fillat ist gnays dizilimindeki son kayay temsil eder. istlerde olduu gibi gnays iinde iri boyutlu granat, stavrolit gibi mineraller bulunabilir. Bazalt bileimine yakn koyu renkli gnayslarda vardr. rnein bol amfiboll gnays dokusu gsteren kayacn ad amfibolittir.

18

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN FOLASYONSUZ KAYALAR MERMER: Mermer kken kayas kireta veya dolota olan iri taneli bir metamorfik kayatr (ekil 12). Saf mermerler beyaz renkli olup hemen hemen tamamen kalsit kristallerinden oluur. Olduka yumuak olmas nedeniyle (Mohs sertlik derecesi 3) mermer kolayca kesilip ekillendirilebilir (ekil 13). Beyaz mermer zellikle ant ve heykel yapmnda aranan malzemedir. Ne yazk ki asit yamurlarndan etkilenen kalsiyum karbonat bileimli mermer zamanla zedelenmektedir. Mermerin kken kayas oun az miktarda kir maddeleri ierdiinden renk farklar doar. Bylece doada pembe, gri, yeil, mavi ve hatta siyah mermerler grebiliriz. Bunlarda ok eitli aksesuar mineral yer alr (klorit, mika, granat ve vollastonit gibi).

ekil 13: Taj Mahal (Pakistan) camisinin d kaplamalar ok beyaz metamorfik mermerlerden ina edilmitir. Mermerlerin kken kayas olan kireta, ardkl eyl katmanlar ierdiinde, bantl ve foliasyonlu bir yap gzlenir. Deformasyonla birlikte ar kvrmlanm mikal bantlar mermere gzel bir grnt verir (Ayasofya mzesinde bu grnler mkemmel bir ekilde ortaya karlmtr). Mermer ad eski alardan beri iletildii Marmara adasndan gelmektedir. KUVARST: Kuvarsit kuvarsl kumtalarndan olumu ok sert bir metamorfik kayadr (ekil 12). Orta yksek derece metamorfizmas koullar altnda kumtandaki kuvars 19

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN taneleri iyice i ie geerek kenetlenir. Bu balant o kadar iyi geliir ki kaya krldnda krk yzeyleri taneleri ikiye ayrr, snrlar izlemez. Baz durumlarda apraz tabakalanma gibi yaplar korunmutur. Saf kuvarsitin rengi beyaz olmasna ramen demir oksitli yerler krmzms pembe boyanm, koyu mineraller gri renkli kalr. METAMORFK ORTAMLAR Metamorfik olaylarn gelitii birok ortam bulunmaktadr. ounluu levha kenar snrlarnda ve magmatik faaliyetle beraber olumutur. Burada aadaki metamorfizma trlerini ele alacaz. 1. Kontak veya termal metamorfizma 2. Hidrotermal metamorfizma 3. Gmlme ve dalma-batma zonu metamorfizmas 4. Blgesel metamorfizma 5. mpakt (ok) metamorfizmas 6. Fay zonlar metamorfizmas. mpakt metamorfizmas dndaki dier trler birbirine bal olarak geliebilir. KONTAK VEYA TERMAL METAMORFZMA Kontak veya termal metamorfizmada kayalar ergimi magma ktlesi tarafndan stlp kken kaybolduunda geliir. Deien kaya magma ktlesinin etrafn saran kontak kua veya zonu dediimiz bir alanda belirlenir (ekil 14). Ufak dayk veya sill etrafnda santimetre geniliinde bir zonu olursa da esas kontak metamorfik zonlar kilometrelerce boyunca byk batolitler (magmatik ktleler) etrafnda izlenebilir.

20

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 14: ntruzif (sokulan) magmatik ktle etrafnda kontak metamorfik zon (KMZ) geliir. Resimlerde koyu renkli kayalar ak renkli magma pltonu zerinde yer alan askl tavan dediimiz metamorfik kayalardan oluan bir ktledir. Bu nceleri magma odasnn tavann oluturmaktayd. Magma ktlesinin boyutundan bamsz olarak yan kaya bileimi ve ortamdaki su oran KMZ geniliini denetleyen elerdir. Kireta gibi kimyasal etkilenen yan kayalarda 10 km kaln zon saptanmtr. Bu gibi durumlarda zon iindeki scaklk deiimini gsteren alt zonlar ayrlabilirler. Magmaya yakn zonlarda yksek scaklk mineralleri (granat gibi) oluurken, uzaklatka dk scaklk mineralleri (klorit gibi) ortaya kmaktadr. Kontak metamorfizma olgusu litosferde her yerde olabilir ancak s derinliklerde scak magma souk yan kaya bulunuu ile daha iyi bir ekilde gzlenir. Ayrca yk basncnn da dk dzeyde olmas kontak metamorfik kaya dokusunun tipik ynsz olmasn da salar. 21

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN amur ta ve eyllerin kontak metamorfizma esnasnda bu kayalar frna yerletirilmi gibi piirilmitir. Bunun sonucu ok sert, ok ufak taneli hornfels denilen kayaca dnr (ekil 15). Kaya ynl basn etkisi dnda olutuundan ynsz bir dokuya sahiptir. Hornfels kken kayas ok eitli bileimde olabilir, volkanik kl ve bazalt, silt ta, killi kireta gibi. Baz durumlarda granat ve stavrolit gibi iri taneli metamorfik mineraller hornfelse porfiroblastik bir doku verir (ekil 10). Hornfels ile birlikte ayn anda kuvarsit ve mermerlerde olumaktadr, kken kayalar kuvarsl kumta ve kiretalardr. Bu kayalar baka metamorfizma trlerinde de olumaktadr.

ekil 15: eyl kontak metamorfizma etkisiyle hornfelse, kuvarsl kumta kuvarsite, kireta ise mermere dnr. HDROTERMAL METAMORFZMA Scak, iyona doygun akkanlar krk atlak boyunca kaya iinde dolanca hidrotermal metamorfizma oluur (ekil 16). Bu tr metamorfizma magma faaliyeti ile i ie geliir, nk iyon gn hzlandracak s enerjisi bu ortamda bulunur. Bylece byk pltonlarn etrafnda kontak metamorfizma zonlarnda hidrotermal metamorfizma faaliyetlerine de rastlarz. Byk magma ktlesinin katlamas srecinde kristal yaplarna girmeyen iyonlar ve artk uucu maddeler (su gibi) serbestleir. Byle oluan iyona dayal akkanlara

22

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 16: Scak su faaliyetleri ve gayzerlerin faal olduu s ktasal derinliklerde hidrotermal metamorfizma olumaktadr. hidrotermal zeltiler denir. Yan kayalarn nemli derecede ornatlmasnn yannda hidrotermal zeltiler birok ekonomik mineral yatann kayna olur. Levha tektonii ile ilgili bulgularmz zenginletike hidrotermal metamorfizmann balca oluum ortamnn okyanus ortas srt blgeleri olduunu anlamaktayz (ekil 17). Burada levhalar birbirinden uzaklamakta ve alttaki scak magma katlaarak yeni okyanus kabuu paralar oluturmaktadr. Deniz suyu gen henz scak kabuk iinde dolar, snarak taze okyanus taban bazaltlarn kimyasal etkiler. Bu yola Fe-Mglu mineraller (olivin, piroksen) sulu silikat minerallerine (serpantin, klorit, talk) dnr. Bununla beraber byk miktarda metalik bileenler de okyanus kabuu kayalarndan zlerek (demir Fe, kobalt Co, nikel Ni, gm Ag, altn Au, ve bakr Cu) zeltiye geer. Scak metalik iyonlara doygun akkanlar atlaklardan ykselerek okyanus tabannda darya 350oC scak olarak fkrr. Bunlar denizatlarndan grntleri alnm kara duman bacalardr (ekil 17). Souk deniz suyu ile karnca slfit ve karbonatl metalik mineraller birikerek yer yer ekonomik maden yataklarn oluturur (Ergani, Maden, bakr yataklar gibi).

23

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 17: Okyanus ortas srtta hidrotermal metamorfizma. GMLME VE DALMA-BATMA METAMORFZMASI Geni kelme havzalarnda ok kaln sedimenter istifin birikmesi ile gmlme metamorfizmas olumaktadr (ekil 3). Bu ortamda en derinde dk derece metamorfizma koullar geliebilir. Yk basnc ve jeotermal scaklk etkisi ile rekristalizasyon olmakszn mineral bileiminde ve/veya dokularda deiimler yerleir. Yersel jeotermal gradyana bal olarak gmlme metamorfizmas iin gerekli derinlik deimektedir ancak genellikle 200oC scaklkta ve 8 km derinlikte dk derece metamorfizma koullar saptanmtr. Baz yksek jeotermal gradyan gzlenen blgelerde yaplan sondajlarda birka km derinlikte metamorfik mineraller bulunmutur. Okyanus litosferinin derine dald arpma blgelerinde kaya ve gevek sedimanlar beraberce derinlere srklenir. Bu olaya dalma-batma zonu metamorfizmas denir, burada metamorfizma esnasnda ynl basnlar ok etkin rol oynar. stelik daha ileriki aamada iki kta litosferi arptnda ayn kayalar tekrar ikinci bir metamorfizmaya uramaktadr.

24

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN BLGESEL METAMORFZMA Da oluumu ve orojenezle ilgili olarak birok metamorfik kayalar blgesel metamorfizma etkisiyle olumaktadr. Bu dinamik olaylar srecinde Yerkabuunun byk dilimleri arpan levha kenarlarnda skarak deformasyona urar (ekil 18). Bu tr olaylar okyanus litosferinin dalmas ile ada yay volkanizmas ve aktif kta kenar ve ktasal kollzyon ortamlarnda etkindir. ekil 18de grld gibi pasif kta kenar ile aktif ktasal kenarn arpmas metamorfizmay kollzyon ortamnda yaplandrmaktadr. Bu tr kollzyonda byk kta kabuu dilimleri skma kuvvetlerinden etkilenerek geni apta deformasyona uramtr. arpan kta bloklarnn kenarlarn oluturan kaya birimleri ve sedimenter kvrm ve faylanma ile kalnlam sanki bklm bir hal gibi ve ksalmtr (ekil 18). Bu oluumda kristalin temel kayalar, okyanus kabuu dilimleri i ie gemitir.

ekil 18: Da oluumu srecinde arpan litosferik levhalarn arasnda skma ile blgesel metamorfizma gerekleir. Kabuun genel ykselmesi ve izostatik yzme ile deformasyona uram kayalar deniz seviyesinin zerine karak dalk blgelerin olumasna neden olur. Benzer ekilde ktasal 25

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN kalnlama ile kabuk paralar st ste binerken derine de itilir. Burada dalarn kk blgesindeki ykselen scaklk ile en youn metamorfizma etkisi salanr. Yer yer scaklklarn kayalarn ergime derecelerine ykseldii gzlenir. Sonuta yeterli ergime ile toplanan magma ktlesi zerindeki metamorfik ve sedimenter kayalara sokulur (ekil 18). Buna bal olarak da oluum blgelerinin ekirdei kvrml ve fayl kaya birimlerinden oluur. Zamanla deformasyona uram kaya ktleleri ykselir, erozyonla stteki rt birimleri kaldrlr ve magmatik metamorfik ktlelerin i ie bulunduu ekirdek blgesi yzeylenmi olur. DER METAMORFK ORTAMLAR Bu ortamlarda dar, ufak boyutlu ve yersel metamorfizma etkindir. FAY ZONLARINA BALI METAMORFZMA. Yzeye yakn kaya davran kat malzemenin krlmas eklindedir. Buna bal olarak fay dzlemi boyunca kaya krlm ve ezilmi olur. Gevek tutturulmu bu kayaya fay brei denir, kaya paralar ve kaya unundan oluur (ekil 19). Kuzey Anadolu Fay zonu boyunca 1000 km uzunluunda ve yaklak 3 km geniliinde bir blgede bu tr metamorfizma gzlenebilir. Baz s fay zonlarnda yumuak, tutturulmam killi malzemeye benzeyen fay dolgusu bulunur. Fayn hareketi esnasnda srtnme ve ezilme ileyilerine bal olarak geliir. Daha sonra yeralt suyu etkisi ile malzemeden bozulmalar olur, boluklarda su birikir. Fay zonlarna bal esas deformasyon olaylar daha derinlerde ve daha yksek scaklklarda geliir. Plastik akma ile var olan minerallerde belli grnte bir deformasyon gzlenir.

ekil 19: Fay zonu boyunca oluan deformasyon. 26

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN Byk kaya dilimleri ters ynde hareketlerinde ara yzde kalan minerallerde uzam taneler geliirken kayada levhams izgisel bir grnm kazanr. iddetli deformasyon ortamnda oluan bu kayalara milonit ad verilir. MPAKT (VEYA OK) METAMORFZMASI. mpakt (veya ok) metamorfizmas yksek hzla yeryzne arpan meteoritler (kuyruklu yldz paralar ve asteroit paralar) ile oluan metamorfizma trdr. arpma annda sratli meteoridin enerjisi s enerjisine dnr ve ok dalgas kaya iine dalar. Sonuta ufalanm, krlm ve ksmen ergimi kaya oluur; ergimi kaya paralar ile frlatlm cam paralarnn karmndan oluur ve volkanik bombaya benzer. Baz durumlarda, sk kafes yapl kuvars (koezit) ve ufak elmas taneciklerine rastlanr. Bu yksek basn minerallerinin bulunuu yeryznde bir anlk st manto derinliklerindekine benzer scaklk basn koullarnn karlaldn kantlar. METAMORFK ZONLAR Metamorfizmadan etkilenmi sahalarda, blgede gezinildiinde, mineralojik ve dokusal deiimlerin sistematik bir ekilde gelitii gzlenir. Bu farklln ak nedeni her metamorfizma zonundaki belirgin deiimlerden kaynakldr. DOKUSAL DEMLER Killi sedimenter kaya olan amur ta veya eyl ile baladmz metamorfizma derecesinde art genellikle tane boyutundaki irileme ile izlenir. Bylece eylden ufak taneli sleyte gei, bundan fillat oluumu ve devam eden rekristalizasyonla iri taneli iste geii gzlenir (ekil 20). Daha yksek metamorfizma koullarnda ise gnays dokusu ardkl ak koyu renkli bant yaps ile fark edilir.

27

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 20: lerleyen blgesel metamorfizmann ematik gsterimi. Soldan saa doru gelime dk derece metamorfizmas (sleyt) ile yksek derece metamorfizmas (gnays) arasnda deiir. NDS MNERALLER VE METAMORFZMA DERECES Metamorfizma derecesi arttka dokusal deiimlerin yannda kayalarn mineral birlikteliinde de deimeler olduunu gzlemekteyiz. Bu balamda eyl kayasnn ilerleyen metamorfizma karsnda deien mineralojisi ekil 21de gsterilmitir. lk yeni oluan metamorfik mineral sleyt iinde klorittir. Daha yksek scaklkta, kaya iinde, biyotit ve muskovitin egemen olduunu gryoruz. En yksek derecede bu kez granat stavrolit kristalleri olumaktadr. Kayalarn ergime noktasna yakn ise sillimanit varl ortaya kar. Sillimanit ayn zamanda yksek scaklk metamorfizma minerali olmas nedeniyle zellikle bujilerin refrakter porselen ksmnn imalatnda kullanlr.

28

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 21: lerleyen eyl metamorfizmasnda mineral trlerindeki geiler Metamorfik kayalarn doadaki bulunular saha almalaryla desteklendiinde ve deneysel almalarla elde edilen bulgular birletirildiinde baz minerallerin ekil 22de gsterildii gibi belli metamorfizma ortamlarnda olutuu anlalr. ndis mineralleri de denen bu mineralleri inceleyen jeologlar blgesel metamorfizma sahalarnda belli zonlar ayrt etmilerdir. rnein, en dk metamorfizma scaklnda (200oC civarnda) klorit oluumunu saptyoruz; dolaysyla klorit ieren genellikle sleyt kayalar dk derece oluumu olarak kabul edilmektedir (ekil 21). Buna karn sillimanit en yksek scaklklarda (600oC zerinde) kristallendii iin sillimanitli kayalar yksek derece oluumudur. ndis minerallerinin bulunduu yerleri haritada yerletirdiimizde metamorfik zonlarn konumlar ortaya kmaktadr. Sonuta derece tanm itibariyle metamorfik kayacn etkilendii scaklk (ve bazen de basn) koullarna karlk gelmektedir.

29

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 22: Metamorfik dereceyi gsteren mineral zonlarna bir rnek. MGMATTLER Yksek metamorfik koullarn egemen olduu ortamlarda gnays kayalarda yer yer ezilmeler oluabilmektedir. Ancak magmatik kayalardan edindiimiz bilgilerimize gre minerallerin ergime scaklklar farkldr. Ak renkli silikatlar, kuvars ve potasyumlu feldspat gibi ergime scaklna sahip olduklarndan nce ergimeye balar. Bu anda koyu renkli mineraller, amfibol ve biyotit gibi, kat konumlarn korur. Bylece ksmen ergimi kaya tekrar katlatnda ak renkli mineraller ayn bant eklinde kayada ergimemi ksm arasnda yer alr. Bu ekilde oluan kayalara migmatit ad verilmektedir (ekil 23).

30

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

ekil 23: Migmatit. Ak renkli katmanlar kuvars ve feldspattan oluan magmatik kaya kkenli, koyu mineralli ksmlar ise metamorfik kaya kkenli olarak kabul edilir. Ak renkli katmanlar sk sk dzensiz kvrml olup koyu renkli paralar kapant halinde ierir. Migmatit tr kaya oluumunun kkeninde her kaya grubu (magmatik, metamorfik, sedimenter) bulunabilir.

KAYNAK Lutgens, F.K., Tarbuck, E.J., and D. Tasa: Essentials of Geology, Prentice Hall. 2009, p. 162-180.

31

Jeoloji I Metamorfik Kayalar Blm, Prof. Dr. Sinan NGEN

SORULAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Metamorfizmay tanmlaynz. Kayalarn deiimini salayan etmenler hangisidir? Scaklk niin metamorfizmann balca etmeni olarak saylmaktadr? Yk basnc ile ynl basn arasnda ne tr farklar bulunur? Metamorfizmada aktif kimyasal akkanlarn rol nedir? Kken kayacn metamorfik kaya zerindeki iki nemli etkisi hangileridir? Foliasyon nedir. Sleyt klivaj, istozite ve gnays bantlar arasndaki farklar yaznz? Kaya iinde mineral ynlenmesini salayan ileyii ksaca yaznz? Metamorfik srelerde kayalarn geirebilecei deiimleri sralaynz? Sleyt ve fillat birbirine benzer iki kayadr, ancak bunlar hangi grnlerinden dolay ayrt edersiniz? 10. Aadaki her cmlede belli bir metamorfik kayacn zellikleri gsterilmitir. Her cmleye karlk gelen kaya adn yaznz? a. b. c. d. e. f. g. 11. Kalsit bol ve ynsz: Paralarn gevek tutturulduu fay zonu kayas: Sleyt ile ist arasndaki metamorfizma derecesini gsteren kaya:.. ok ufak taneli, foliasyonlu, mkemmel kaya dilinimi: Foliasyonlu ve ncelikle levhams tanelerden oluur:. Ak renkli ve koyu renkli bantlarn ardkl dzeni:. Sert, foliasyonsuz kaya, kontak metamorfizma zonunda:

Kontak metamorfizma ile blgesel metamorfizma arasndaki fark nedir. En geni metamorfik kaya ktleleri hangisinde ve neden oluur? Yaygn olarak hidrotermal metamorfizma nerede oluur? Gmlme metamorfizmasn aklaynz? Jeologlar indis mineralleri nasl kullanr? Sleyt fillat ist gnays geilerinde gzlenen dokusal deiimleri yaznz? Gnays ve migmatitler arasndaki ilikiyi yaznz?

12. 13. 14. 15. 16.

Prof. Dr. Sinan NGEN

32