Programimi CPP

Fakulteti i Shkencave dhe i Teknologjive t Komunikimit
Universiteti i Europs Juglindore
Agni Dika
Bazat e Programimit n C++
2005
U lejua pr botim nga Komisioni pr Botime pran Universitetit t Europs Juglindore n Tetov. Ndalohet ribotimi dhe kopjimi i librit, ose edhe i pjesve t tij, pa plqimin e autorit.
Parathnie
Libri t ciln e keni n dor, s pari u dedikohet studentve t vitit t par t cilt studjojn n Fakultetin e Shkencave dhe t Teknologjive t Komunikimit n Universitetin e Europs Juglindore n Tetov. Por, sigurisht, ai mund t shfrytzohet edhe nga student t universiteteve t tjera, ose edhe nga t gjith ata q dshirojn ta prvetsojn teknikn e programimit me kompjuter. Materiali i prfshir n libr sht shkruar ashtu q lexuesi t'i bj hapat e par n msimin e gjuhs programuese C++, e cila gjendet n prbrje t pakos me programe Microsoft Visual Studio .NET. Gjat ksaj, nj dije paraprake lidhur me algoritmet q shfrytzohen gjat zgjidhjes s problemeve t ndryshme me kompjuter, sigurisht se mund ta lehtsoi kuptimin e programeve t shumt t cilt jepen si shembuj. Lexuesi mund komunikoj me autorin prmes adresave elektronike agnidika@yahoo.com dhe a.dika@see-university.edu.mk , ose edhe prmes lidhjes q ofrohet n faqen e internetit www.agnidika.net. Autori
Prmbajtja
1. Hapat e par n C++ Aktivizimi i Visual Studios 3 Hapja e nj projekti t ri 4 Hapsira punuese e programit 8 Shkruarja e programit 10 Kompajlimi i programit 12 Krijimi i programit ekzekutiv 13 Ekzekutimi i programit 14 Gabimet n kompajlim 16 Shtimi i numrave rendor para rreshtave 17 Ruajtja e programit n disk 18 Rihapja e projektit 19 Rihapja e programit 21 Ekzekutimi i programeve prmes nj projekti 22 Ruajtja e fajllave burimor n nj folder 22 Ekzekutimi i programeve nga projekti i prbashkt 24 Prfundimi i puns n C++ 26 2. Elementet e gjuhs C++ T dhnat standarde 30 Numrat e plot 31 Numrat dhjetor 32 T dhnat karakter 32 Vlerat kufitare 34 Hapsira memoruese q shfrytzohet 35 Stringjet 36 Vlerat logjike 38 Identifikatort 39 Variablat 41
Bazat e programimit n C++ Deklarimi i variablave t zakonshme 41 Deklarimi i fushave 42 Deklarimi i vektorve 42 Deklarimi i matricave 43 Deklarimi dhe inicializimi 44 Deklarimi dhe inicializimi i vektorve 46 Deklarimi dhe inicializimi i matricave 48 Konstantet 51 Pointert 52 Operatort 54 Operatori i shoqrimit 54 Operatort aritmetikor 54 Shprehjet aritmetikore 56 Forma t shkurtuara t shprehjeve 57 Radha e ekzekutimit t operatorve 60 Konvertimi i tipit t t dhnave numerike 62 Operatort relacional 62 Operatort logjik 64 Operatori && 64 Operatori || 65 Operatori ! 66 Operatori i kushtzuar 67 Komentet 68 Komentet brenda nj rreshti 68 Komente brenda bllokut 70 Zbrazsirat brenda programit 70 3. Leximi dhe shtypja Leximi dhe shtypja e zakonshme 74 Prfshirja e teksteve n rezultate 76 Shtypja e teksteve gjat leximit 78 Leximi dhe shtypja e disa vlerave 79 Leximi me komanda t veanta 79 Leximi me vetm nj komand 81 Shtypja n nj hapsir t caktuar 82 Manipulatori setw 83 Komanda cout.width 85 Karakteri pr tabelim horizontal 87 Vendosja e titullit 89 Mbushja e hapsirs me mostr 90 Shtypja majtas dhe djathtas 94 Shtypja e parashenjs 96
vi
vii Mundsi t tjera t shtypjes s parashenjs 97 Shtypja me precizitet t caktuar 98 Shtypja n sisteme t tjera numerike 102 Shtypja decimale dhe eksponenciale 103 Leximi dhe shtypja e vektorve 104 Prcaktimi gjat deklarimit t tipit 104 Shtypja e antarve t vektorit 105 Prcaktimi prmes deklarimit si konstante 109 Prcaktimi prmes leximit 110 Leximi dhe shtypja e matricave 112 Prcaktimi gjat deklarimit t tipit 112 Prcaktimi prmes deklarimit si konstante 114 Prcaktimi prmes leximit 116 Leximi dhe shtypja e teksteve 116 Prcaktimi i gjatsis s tekstit q lexohet 117 Leximi i fjalive 119 Leximi i komplet rreshtit 120 Shtypja e kushtzuar 122 4. Degzimet Komanda pr degzim if 124 Degzime t zakonshme 124 Me nj deg 124 Me dy deg 129 Me komanda t prbra 134 Me nj deg 134 Me dy deg 139 Dega e par e prbr 139 Dega e dyt e prbr 144 T dy degt t prbra 148 Degzime t ndrthurura 151 Degzimet gjat komunikimit interaktiv 155 Kaprcimi pa kusht 158 Krijimi i unazs 161 Prsritja e leximit t vlerave hyrse 162 Dalja nga programi 165 Degzime me komandn switch 167 Versioni bazik i komands switch 167 Kaprcimi pr disa vlera n nj deg 171 Kaprcimi pr vlerat e fardoshme 172 Kaprcimi prmes vlerave t tipit karakter 173
Prmbajtja
Bazat e programimit n C++ 5. Unazat Unazat for 176 Unazat e zakonshme 176 Komand e prbr 182 Unaza t ndrthurura 190 Variabla e unazs e tipit karakter 195 Unazat gjat operimit me fusha 197 Operimi me vektor 197 Operimi me matrica 203 Operimi me m shum fusha 218 Kaprcimi i komandave brenda unazs 222 Dalja nga unaza 228 Dalja prmes komands goto 228 Dalja prmes komands break 231 Unazat while 235 Variabla e unazs e tipit karakter 243 Unaza t ndrthurura 245 Unazat gjat operimit me fusha 250 Operimi me vektor 250 Operimi me matrica 255 Kaprcimi i komandave brenda unazs 262 Dalja nga unaza 264 Dalja prmes komands goto 264 Dalja prmes komands break 268 Unazat do-while 271 Unaza t ndrthurura 275 Kaprcimi i komandave brenda unazs 281 Dalja nga unaza 284 6. Funksionet Definimi dhe thirrja e funksioneve 288 Llogaritje komplekse brenda funksionit 296 Funksioni pa rezultat dals 300 Funksioni pa parametra formal 302 M shum thirrje t nj funksioni 303 Disa nnprograme njkohsisht 310 Vektort n nnprograme 315 Llogaritjet me vektor 315 Llogaritje duke shfrytzuar disa vektor 325 Formimi i vektorit n nnprogram 328 Shfrytzimi i disa vektorve 333
viii
ix Matricat n nnprograme 335 Funksionet inline 344 Makro funksionet 350 Funksionet matematikore 353 Thirrja e funksioneve brenda nnprogrameve 355 Funksionet pr pun me stringje 359 Gjatsia e stringut 359 Kopjimi i stringut 360 Kopjimi i komplet stringut 360 Kopjimi i nj pjese t stringut 363 Bashkimi i dy stringjeve 365 Shtimi i pjess s stringut 367 Dukshmria e variablave 368 Variablat lokale 368 Variablat globale 369 Rekursioni 373 Literatura Shtes
Prmbajtja
1
Hapat e par n C++
Aktivizimi i Visual Studios 3 Hapja e nj projekti t ri 4 Hapsira punuese e programit 8 Shkruarja e programit 10 Kompajlimi i programit 12 Krijimi i programit ekzekutiv 13 Ekzekutimi i programit 14 Gabimet n kompajlim 16 Shtimi i numrave rendor para rreshtave 17 Ruajtja e programit n disk 18 Rihapja e projektit 19 Rihapja e programit 21 Ekzekutimi i programeve prmes nj projekti 22 Prfundimi i puns n C++ 26
2 Bazat e programimit n C++
Pr shkruarje t programeve t ndryshme n kompjuter, aktualisht shfrytzohen disa gjuh programuese. Por, njra ndr gjuht programuese m t prhapura sht gjuha programuese C++. Ktu, me qllim t prvetsimit t tekniks s programimit n kt gjuh, do t shfrytzohet versioni 7.0 i saj, q gjendet n prbrje t pakos me programe Visual Studio .NET, i kompanis softverike Microsoft. N kuadr t pakos n fjal gjendet edhe e ashtuquajtura Rrethin Zhvilluese e Microsoftit (ang. Microsoft Development Environment, ose shkurt MDE), prmes s cils programet n kt gjuh shkruhen, editohen, kompajlohen, ekzekutohen, ruhen n disk, thirren nga disku etj. Programi i shkruar n gjuhn programuese C++ paraqet program burimor dhe si i till ruhet n nj fajll burimor. Me procesin e kompajlimit, kontrollohet saktsia e komandave t shkruara dhe nse nuk ka gabime, programi burimor prkthehet n program objektiv, gj q shihet edhe n paraqitjen skematike t dhn n Fig.1.1.
Programi burimor
Kompajleri
Programi objektiv
Linkeri
Programi ekzekutiv
Fajllat e ballins
Fajlla t tjer objektiv
Fig.1.1 Procesi i krijimit t programit ekzekutiv nga programi burimor Njkohsisht, gjat procesit t kompajlimit, n program insertohen edhe fajllat e ballins, t cilt shnohen n fillim t programit burimor. N fund, pr ta fituar programin ekzekutiv, prmes linkerit fajllit objektiv i shtohen edhe fajlla t tjer objektiv, t marr nga biblioteka standarde ose edhe nga biblioteka t tjera me fajlla. Programi ekzekutiv ruhet n nj fajll ekzekutiv.
Hapat e par n C++ 3 N gjuhn programuese C++, fajllat burimor zakonisht e kan prapashtesn .cpp, fajllat e ballins - prapashtesn .h, ose jan pa prapashtes, fajllat objektiv - .obj, kurse fajllat ekzekutiv dallohen me prapashtesn .exe.
Aktivizimi i Visual Studios

Pr aktivizimin e Visual Studios, n desktopin e kompjuterit duhet t klikohet ikona prkatse. Nse kjo ikon nuk sht e vendosur n desktop, pr aktivizimin e Visual Studios, si edhe gjat aktivizimit t programeve t tjera, mund t shfrytzohet pulla Start e Windowsit dhe pastaj n menyn rritse prkatse opcioni Programs si dhe nnopcioni Microsoft Visual Studio .NET. Pavarsisht se cila nga dy mundsit e prmendura shfrytzohet pr aktivizimin e Visual Studios, si rezultat do t hapet ekrani kryesor i tij, i cili fillimisht mund ta ket pamjen e dhn n Fig.1.2.
Fig.1.2 Pamja fillestare e ekranit kryesor
N rreshtin e par t ekranit kryesor gjendet menya kryesore, e cila n versionin fillestar t saj duket si n Fig.1.3.
Fig.1.3 Menya kryesore Si zakonisht, opcionet e veanta t menys kryesore mund t zgjedhen duke i klikuar ato me mi. Por, ato mund t zgjedhen edhe pasi paraprakisht t pozicionohemi n kt meny, duke e shfrytzuar n tastier tastin Alt. Pastaj,
4 Bazat e programimit n C++ prmes tasteve me shigjeta pr lvizje majtas e djathtas, pozicionohemi n opcionin e dshiruar, kurse pr aktivizimin e tij duhet t shtypet tasti Enter. Opcioni i dshiruar zgjedhet edhe pasi n tastier t mbahet i shtypur tasti Alt dhe njkohsisht shtypet tasti i shkronjs s nnvizuar tek ai opcion. Kshtu, p.sh., pr zgjedhje t opcionit Tools, pasi n tastier t mbahet i shtypur tasti Alt, duhet t shtypet tasti me shkronjn T, gj q shkurt shkruhet edhe si Alt+T.
Hapja e nj projekti t ri
Programimi n gjuhn C++ fillon me hapjen e nj projekti t ri. Pr kt qllim, n menyn kryesore zgjedhet opcioni File, pr ti fituar nnopcionet e menys rnse prkatse ashtu si shihet n Fig.1.4.
Fig.1.4 Nnopcioni New i menys rnse t opcionit File
Pastaj, n menyn rnse t opcionit New, zgjedhet nnopcioni Project... (zgjedhja mund t bhet edhe prmes kombinimit t tasteve Ctrl+Shift+N n tastier), pas s cils si rezultat hapet dritarja New Project, e cila shihet n Fig.1.5.
Hapat e par n C++ 5
Fig.1.5 Dritarja New Project
N pjesn e majt t dritares duhet t zgjedhet gjuha n t ciln do t realizohet projekti i ri, ku, mes t tjerash, si opcione ofrohen gjuht Visual Basic, Visual C# dhe Visual C++. Kurse, n pjesn e djatht t dritares, meq duam t shkruajm programe t zakonshme n gjuhn C++, e zgjedhim opcionin Win32Project. N fund t dritares duhet t prcaktohet emri i projektit, duke e shkruar at n kornizn para s cils sht shnuar teksti Name:. Njkohsisht, n kornizn Location: zgjedhet edhe folderi i diskut n t cilin do t ruhet projekti. Ktu, si shembull, projekti sht quajtur me emrin Dita dhe vendoset n folderin C:\Cpp.NET. Zgjedhja e folderit t dshiruar mund t bhet duke e klikuar pulln Browse..., pas s cils n ekran paraqitet pema e folderve n diskun aktual, ku mund t zgjedhet njri prej tyre. Pasi t zgjedhet emri i projektit dhe folderi ku ai do t ruhet, procedura e hapjes s nj projekti t ri mund t vazhdoj, nse klikohet pulla OK. Si rezultat, aktivizohet magjistari pr gjenerim t projektit t zgjedhur, me dritaren e cila shihet n Fig.1.6.
Fig.1.6 Dritarja e magjistarit pr projektin e ri Pr zgjedhje t tipit t projektit, n dritare duhet t klikohet pulla Application Settings, pas s cils fitohen opcionet q shihen n Fig.1.7.
Fig.1.7 Zgjedhja e tipit t projektit
Kompjuteri, pr tipin e projektit (shih pjesn mbi t ciln shkruan Application type:) na e propozon opcionin Windows application. Por, meq duam ti bjm hapat e par n shkruarje t programeve n gjuhn C++, duhet ta zgjedhim opcionin Console application. Njkohsisht, n pjesn mbi t ciln shkruan Additional options: duhet ta zgjedhim opcionin Empty project. N fund, pasi t klikohet pulla Finish, aktivizimi i nj projekti t ri prfundon dhe si rezultat hapet ekrani kryesor i gjuhs C++, ashtu si shihet n Fig.1.8.
Hapat e par n C++ 7
Fig.1.8 Ekrani kryesor i nj projekti t ri n gjuhn C++
Ktu, n fakt, dritarja Class View, e cila gjendet n pjesn e djatht t ekranit bhet dritare aktive. Por, sipas nevojs, kjo dritare dhe dritarja Output n fund t ekranit, mund t eliminohen nga ekrani, ose atyre mund t'u ndryshohet pozita n ekran si dhe dimensionet, duke i shfrytzuar procedurat q shfrytzohen gjat puns nn Windows. Pr kto arsye, pamja e dritareve n ekranin kryesor t gjuhs C++, prkatsisht pamja e ekranit kryesor, mund t jet edhe ndryshe nga ajo q sht dhn n Fig.1.8. Zakonisht, ekrani kryesor mund ta ket pamjen edhe pa dy dritaret q u prmendn m sipr. Pas hapjes s projektit, menya kryesore m nuk sht ajo q u dha n Fig.1.3, por tani duket si n Fig.1.9.
Fig.1.9 Menya kryesore pas hapjes s projektit Pr hapje t nj projekti t ri, si u tha edhe m sipr, mund t shfrytzohet kombinimi i tasteve Ctrl+Shift+N, ose edhe pulla New Project, e cila gjendet n fillim t shiritit me vegla dhe duket ashtu si sht treguar majtas.
Hapsira punuese e programit

Shkruarja e nj programi n kuadr t projektit fillon me hapjen e hapsirs punuese prkatse. Pr kt qllim, n menyn rnse t opcionit File zgjedhet nnopcioni Add New Item..., ashtu si shihet n Fig.1.10.
Fig.1.10 Hapja e hapsirs punuese pr nj program t ri
Si rezultat i opcionit t zgjedhur, n ekran do t paraqitet dritarja Add New Item, e dhn n Fig.1.11.
Fig.1.11 Dritarja Add New Item
Hapat e par n C++ 9 Pas ksaj, n pjesn e majt t dritares duhet t zgjedhet opcioni Visual C++, kurse n pjesn e djatht t saj opcionin C++ File (.cpp). Njkohsisht, n kornizn para s cils gjendet teksti Name:, duhet shnuar emrin e programit t ri, p.sh., Prg1, i cili do t vendoset n prbrje t projektit Dita. N fund, pasi t klikohet pulla Open, hapet hapsira punuese e programit mbi t ciln shkruan Prg1.cpp (shih Fig.1.12), ku mund t filloj shkruarja e programit.
Fig.1.12 Pamja e ekranit me hapsirn punuese t programit Prg1.cpp
Hapsira punuese e nj programi t ri mund t hapet edhe duke e zgjedhur nnopcionin Add New Item..., n menyn rnse t opcionit Project, gj q shihet n Fig.1.13.
Fig.1.13 Opcioni pr hapje t hapsirs punuese pr shkruarje t programit
Por, procedura e hapjes s hapsirs punuese t programit q shkruhet n kuadr t projektit mund t startohet edhe prmes kombinimit t tasteve Ctrl+Shift+A, ose duke e klikuar n shiritin me vegla pulln Add New Item, e cila shihet majtas.
Shkruarja e programit
do program n gjuhn C++ patjetr duhet ta prmbaj funksionin main(), t cilit n fund t programit i shoqrohet edhe komanda return 0. Programi m i thjesht n gjuhn C++ mund t shkruhet vetm me kto dy komanda dhe do t duket:
int main() { return 0; }
Komanda return 0 e paraqet komandn e fundit t funksionit main(), kurse vlera 0 e shnuar n vazhdim t ksaj komande shfrytzohet pr t treguar se programi ka prfunduar pa gabime. Nse ekzekutohet programi i dhn, si rezultat nuk do t fitohet asgj, sepse n pjesn ku shkruhen komandat, prkatsisht n bllokun brenda kllapave t mdha, ose si thuhet - brenda trupit t programit, nuk ka asnj komand q jep ndonj rezultat. Programi n fjal fizikisht mund t shkruhet m shkurt: int main() {return 0;} ose edhe vetm n nj rresht: int main() {return 0;} Pr shkak t dukshmris m t mir, n gjuhn C++ praktikohet q programet t shkruhen si n formn e par, ku do komand shkruhet n nj rresht. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypet teksti Programi i par n C++.
Hapat e par n C++ 11 // Programi Prg1 #include <iostream> using namespace std; int main() { cout << "Programi i par n C++" << endl; return 0; } Ktu, brenda trupit t programit (nn kllapat e mdha) gjendet komanda cout, prmes s cils n ekran shtypet fjalia: Programi i par n C++ q sht shnuar nn thonjza. I shkruar n hapsirn punuese prkatse, programi Prg1 do t duket si n Fig.1.14.
Fig.1.14 Programi Prg1 i shkruar n hapsirn punuese t ekranit N ekran, komandat e shkruara sakt kompjuteri i ngjyros me ngjyr t kaltr. Brenda trupit t programit, n fund t do komande shnohet pikpresja (;) pr t treguar fundin e saj, prkatsisht ajo shrben si terminator i komands. Me dy vijat e pjerrta // n rreshtin e par t programit, kompjuteri njoftohet se nuk kemi t bjm me ndonj komand, por me koment t cilin e shfrytzon vet prpiluesi i programit.
12 Bazat e programimit n C++ Komanda n rreshtin e dyt t programit fillon me simbolin # (shenja pr numr) dhe paraqet nj direktiv paraprocesorike (ang. preprocessor directive). Kjo komand i jepet pjess s kompajlerit (ang. compiler), e cila quhet paraprocesor (ang. preprocessor), pr ta insertuar (ang. include) n fillim t programit fajllin iostream, para se t filloj kompajlimi i tij. Ky fajll bn pjes n fajllat e ballins (t cilt prpunohen nga procesori para se t kompajlohet programi) dhe lidhet me komandat pr lexim dhe shtypje (nga Input-Output-Stream), p.sh., si sht n program komanda pr shtypje cout. Direktiva using, e cila gjendet n rreshtin e tret t programit, e njofton kompjuterin se komandat q shfrytzohen n program gjenden n hapsirn me emra std. Nse nuk shfrytzohet direktiva using, para do komande duhet t shnohet std::, p.sh., kshtu: std::cout << "Programi i par n C++" << endl; gj q ndikon n optimizimin e hapsirs memoruese n t ciln ruhet programi. Me pjesn endl (nga end of line) t komands cout, e cila gjendet n rreshtin e dyt t ksaj komande, kompjuterit i urdhrohet q pas shtypjes n ekran t fjalis s dhn m sipr t kalohet n rreshtin vijues.
Kompajlimi i programit
Pr ta kompajluar programin e shkruar, n menyn kryesore duhet t zgjedhet opcioni Build dhe pastaj nnopcioni Compile, ashtu si shihet n Fig.1.15.
Fig.1.15 Zgjedhja e opcionit Compile pr kompajlim t programit Pas dhnies s komands pr
Hapat e par n C++ 13 kompajlim, kompjuteri e prpunon s pari direktivn paraprocesorike, e cila n kodin burimor fillon me simbolin #, si dhe komandat q kan t bjn me kt direktiv. Pas ksaj, vazhdon kompajlimi i programit, duke i shfrytzuar edhe rezultatet q fitohen nga paraprocesimi. Rezultati i procesit t kompajlimit shihet n dritaren Output, e cila gjendet n fund t ekranit. Nse kompajlimi sht pa asnj gabim, n kt dritare do t paraqitet mesazhi: Build: 1 succeeded, 0 failed, 0 skipped ashtu si shihet n Fig.1.16.
Fig.1.16 Rezultati i kompajlimit
Procesi i kompajlimit t nj programi mund t aktivizohet edhe prmes tastiers, duke e shtypur kombinimin e tasteve Ctrl+F7.
Krijimi i programit ekzekutiv

Nse n menyn rnse t opcionit Build (shih Fig.1.15) zgjedhet njri nga nnopcionet Build ose Rebuild, nga programi burimor do t fitohet programi ekzekutiv. Gjat ksaj, kompjuteri fillimisht e kompajlon programin, plotsisht njlloj si edhe me zgjedhjen e opcionit Compile dhe pastaj, nse nuk ka gabime, vazhdon me procesin e linkimit t tij. Nga kjo shihet se zgjedhja e opcionit Compile nuk sht e domosdoshme. Meq ktu kemi t bjm me projektin i cili prmban vetm nj fajll (nj program), nuk ka rndsi se cili nga 4 nnopcionet e menys rnse t opcionit Build zgjedhet (qofshin opcionet Build ose ato Rebuild).
14 Bazat e programimit n C++ N pjesn vijuese t ktij teksti, pr krijimin e fajllit ekzekutiv, n menyn rnse t opcionit Build do t shfrytzohet nnopcioni Build Solution, direkt, ose prmes tastiers, me kombinimin e tasteve Ctrl+Shift+B.
Ekzekutimi i programit
Pr ta fituar rezultatin e nj programi, fajlli ekezutiv i tij duhet t ekzekutohet duke e zgjedhur nnopcionin Start, ose Start Without Debugging, ashtu si shihet n Fig.1.17.
Fig.1.17 Nnopcionet pr ekzekutim t programit
Komandat pr ekzekutim t fajllit ekzekutiv t programit, si sht ai i cili ruhet n fajllin e krijuar Prg1.exe, mund t jepen edhe prmes tastiers, duke e shtypur tastin F5, ose kombinimin e tasteve Ctrl+F5. Pavarsisht se cili nga opcionet e prmendur m sipr zgjedhet pr ekzekutim t programit, n ekran do t paraqitet dritarja e rezultateve, ashtu si shihet n Fig.1.18.
Hapat e par n C++ 15
Fig.1.18 Dritarja e rezultateve
N dritaren e rezultateve t dhn n Fig.1.18, si rezultat sht shkruar fjalia: Programi i par n C++ q shnohet nn thonjza n vazhdim t komands pr shtypje cout. Si shihet edhe n figurn e dhn, n vend t shkronjs shqipe sht gjeneruar nj simbol tjetr. Pr ta eliminuar kt problem, n program gjat gjenerimit t shkronjs , duhet t shfrytzohet shkurtesa Alt+0137 n vend t asaj Alt+137. Si rezultat, n komandn pr shtypje t tekstit n fjal, n vend t shkronjs do t paraqitet simboli , prkatsisht komanda do t duket kshtu:
cout << "Programi i par n C++" << endl;
Nse pas ksaj ekzekutohet programi n fjal, n ekran do t shkruhet fjalia: Programi i par n C++ Njkohsisht, menjher nn kt fjali, paraqitet edhe mesazhi: Press any key to continue me 'rast kompjuteri njofton se pr ta eliminuar ekranin e rezultateve, prkatsisht pr t kaluar n hapsirn punuese t programit, n tastier duhet t shtypet nj tast.
Gabimet n kompajlim
Nse gjat shkruarjes s programit nuk u jemi prmbajtur rregullave pr shkruarje t komandave t veanta, gjat kompajlimit kompjuteri do ti lajmroj gabimet prmes mesazheve n dritaren n fund t ekranit. Kshtu, p.sh., nse n programin Prg1, komanda pr shtypje n ekran cout shkruhet pa pikpresje n fund t rreshtit t dyt t saj, n kt mnyr: cout << "Programi i par n C++" << endl gjat kompajlimit t programit, n dritaren Output, e cila gjendet n fund t ekranit, kompjuteri do ta shtyp mesazhin: Build: 0 succeeded, 1 failed, 0 skipped pr t na njoftuar se e ka detektuar 1 gabim. Njkohsisht, n ekran paraqitet edhe dritarja n t ciln tregohet vendi dhe lloji i gabimit, ashtu si sht treguar n Fig.1.19.
Fig.1.19 Dritarja me informata pr vendin dhe llojin e gabimit
Pr ta gjetur rreshtin me gabim, duhet t shfrytzohet numri i rreshtit, t cilin kompjuteri e jep n kolonn e fundit t mesazhit pr gabim (kolona mbi t cilin sht shnuar titulli Line). Kshtu, n shembullin e gabimit t msiprm kompjuteri tregon se gabimi sht n rreshtin e 8, bn pjes n grupin e gabimeve sintaktike dhe n baz t pjess s mesazhit: missing ';' before 'return'
detektohet plotsisht ky gabim. Kur n program ka m shum gabime, shpesh ngjet q gabime t caktuara t jen si rezultat i gabimeve t tjera, ashtu q, pas eliminimit t nj pjese t tyre, gabimet q ndrlidhen me to eliminohen automatikisht.
Shtimi i numrave rendor para rreshtave

Me qllim t lehtsimit t gjetjes s rreshtave n t cilt kompjuteri gjat kompajlimit ka zbuluar gabime, rreshtave mund t'u shtohen automatikisht edhe numrat rendor. Pr kt qllim, te menya rnse e opcionit Tools n menyn kryesore duhet t zgjedhet nnopcioni Options. Si rezultat n ekran hapet dritarja Options, e cila shihet n Fig.1.20.
Fig.1.20 Dritarja Options me opcionin Line numbers t zgjedhur N pjesn e majt t dritares n fjal duhet t zgjedhet fillimisht opcioni Text Editor dhe pastaj te nnopconi C/C++ i saj, edhe opcionin General. N fund, te pjesa e djatht e dritares (shih Fig.1.20), te katrori para opcionit Line numbers, me klikim duhet t vendoset simboli pr selektim. Pas ksaj, me klikimin e pulls OK, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.1.21, ku para do rreshti t programit shihet numri rendor prkats.
Fig.1.21. Pamja e programit pas shtimit t numrave rendor t rreshtave
Ruajtja e programit n disk

Si pam edhe m par, gjat hapjes s hapsirs punuese pr shkruarje t programit, e prcaktojm edhe emrin e programit. Kshtu, pr shembullin e shkruar m sipr e zgjodhm emrin Prg1.cpp, ku, nse nuk e shnojm prapashtesn, kompjuteri fajllit ia shton prapashtesn cpp (meq kemi t bjm me program t shkruar n C++). Njkohsisht, programi ruhet n disk, n folderin aktual ose n folderin q e kemi zgjedhur pr vendosje t projektit (ktu u shfrytzua folderi C:\Cpp.NET). Pas shkruarjes s nj pjese t programit, ose edhe t komplet programit, ai mund t ruhet n disk duke shkuar n opcionin File t menys kryesore dhe pastaj duke zgjedhur n menyn rnse prkatse nnopcionin Save Prg1.cpp, ashtu si shihet n Fig.1.22.
Fig.1.22 Ruajtja e programit n disk Pr zgjedhje t opcionit Save mund t shfrytzohet edhe kombinimi i tasteve n tastier Ctrl+S, ose pulla q shihet majtas, e cila sht vendosur n shiritin me vegla q gjendet nn menyn kryesore. Nse programin e shkruar duam ta ruajm me ndonj emr tjetr, n menyn rnse t opcionit File t menys kryesore e zgjedhim opcionin Save Prg1.cpp As....
Por, kur njkohsisht kemi punuar n shkruarjen ose ndryshimin e disa programeve, pr ruajtjen e tyre n disk, n menyn rnse t opcionit File t menys kryesore mund t shfrytzohet nnopcioni Save All. Efekt t njjt n ruajtjen e m shum programeve n disk ka edhe shfrytzimi i pulls, q shihet majtas, e cila gjendet n menyn kryesore, ose edhe i shkurtess Ctrl+Shift+S.
Rihapja e projektit
Nse e kemi ndrprer punn n nj projekt, prkatsisht n programet e prfshir n projekt, p.sh., gjat ndrprerjes s puns s kompjuterit, rihapja e programeve fillon me rihapjen e projektit. Pr kt qllim, pasi t jet aktivizuar gjuha programuese C++, te menya rnse e opcionit File t menys kryesore, zgjedhen nnopcionet Open dhe Project..., ashtu si shihet n Fig.1.23.
Fig.1.23 Zgjedhja e nnopcioneve pr hapje t nj projekti ekzistues
Pas ksaj, duhet ta zgjedhim folderin n t cilin sht ruajtur projekti q duam ta hapim. Nse, p.sh., sht zgjedhur folderi Cpp.NET, n ekran do t shihet prmbajtja e tij, ashtu si sht dhn n Fig.1.24.
20 Bazat e programimit n C++ Fig.1.24 Prmbajtja e folderit Cpp.NET
Pr ta hapur projektin q duam, folderi prkats zgjedhet me mi dhe pastaj klikohet pulla Open, ose n tastier shtypet tasti Enter, pr ta fituar n fund programin prkats n ekran, p.sh., ashtu si shihet n Fig.1.14 programi Prg1. Projekti n t cilin jemi duke punuar mund t hapet edhe direkt, duke e zgjedhur nnopcionin Recent Projects n menyn rnse t opcionit File. Pas ksaj, n ekran do t paraqitet lista e projekteve n t cilat sht punuar s fundi, p.sh., ashtu si shihet n Fig.1.25.
Fig.1.25 Lista e projekteve n t cilt sht punuar s fundi
Rihapja e programit
Nse sht i hapur vetm projekti, pr ta hapur fajllin e programit t mbyllur, n menyn rnse t opcionit File t menys kryesore zgjedhet nnopcioni Open dhe pastaj edhe nnopcioni File..., ashtu si shihet n Fig.1.26.
Fig.1.26 Hapja e programit t shkruar m par
Pas ksaj, n ekran hapet dritarja me folderin aktiv dhe fajllat q prfshihen brenda tij. Nse, p.sh., aktiv sht folderi i projektit Prg1, prmbajtja e tij do t duket si n Fig.1.27.
Fig.1.27 Prmbajtja e folderit Prg1 N fund, duke e klikuar pulln Open, ose duke e shtypur n tastier tastin Enter, do t hapet programi Prg1.cpp, ashtu si shihet n Fig.1.14. Edhe gjat hapjes s fajllave mund t shfrytzohet nnopcioni Recent Files i opcionit File, plotsisht njlloj si edhe gjat hapjes s projekteve ekzistuese.
Ekzekutimi i programeve prmes nj projekti

Hapja e m shum programeve, t cilat nuk bjn pjes n nj projekt t prbashkt, p.sh., t programeve t cilat i shkruajm me qllim t msimit t gjuhs C++, nuk lejohet, sepse, n nj projekt, funksioni main mund t paraqitet vetm nj her. Prandaj, pr do program q shkruhet duhet patjetr t hapet projekti prkats. Por, ekziston mundsia q fajllat burimor t m shum programeve t ruhen n nj folder dhe t ekzekutohen sipas dshirs, duke e shfrytzuar vetm nj projekt t hapur, gj q sht shpjeguar n vijim.
Ruajtja e fajllave burimor n nj folder

Nse duam q t gjith fajllat e programeve burimor, t krijuar m par, t'i ruajm n folderin prkats t nj projekti t prbashkt, shkojm dhe i hapim ata nj nga nj. Pastaj, fajllat e programeve burimore i ruajm n folderin e projektit t prbashkt, duke e shfrytzuar opcionin Save emri.cpp As..., t menys rnse t opcionit File, ku me emri duhet nnkuptuar emrin e fajllit q ruhet. Nse, p.sh., e marrim si t prbashkt projektin Shembuj, pasi t hapet si projekt i ri, n disk do t krijohet folderi prkats, si edhe pr do projekt tjetr t hapur. Pr ta vendosur n kt folder programin Prg1.cpp t shkruar m par, duhet t hapet projekti prkats, pasi m par t jet mbyllur projekti Shembuj. N menyn rnse t opcionit File, e zgjedhim nnopcionin e prmendur m sipr, ashtu si shihet n Fig.1.28.
Fig.1.28 Nnopcioni Save As...
Pas ksaj, n vend t folderit Prg, i cili na ofrohet nga kompjuteri (shih Fig.1.29), duke e klikuar shigjetn n fund t dritares prkatse, nga pema e folderve, duhet ta zgjedhim folderin Shembuj.
Fig.1.29 Folderi Prg1 i cili ofrohet nga kompjuteri
N fund, nse zgjedhet folderi Shembuj, q t prfundoj procesi i ruajtjes s programit Prg1.cpp n folderin e projektit t prbashkt, duhet t klikohet pulla Save, q sht vendosur n kndin e djatht-posht t dritares.
Ekzekutimi i programeve nga projekti i prbashkt
24 Bazat e programimit n C++ Procedura e ekzekutimit t programeve q ruhen n projektin e prbashkt fillon me hapjen e projektit t prbashkt, ashtu si sht shpjeguar m par pr hapje t nj projekti. Nse ky sht projekti Shembuj, q e prmendm m sipr, p.sh., si rezultat mund ta kemi pamjen e dhn n Fig.1.30.
Fig.1.30 Hapja e projektit Shembuj Programi Shuma1, i cili shihet n hapsirn punuese t projektit t prbashkt Shembuj, n fakt sht programi i cili sht shfrytzuar gjat hapjes s fundit t tij. Pas ksaj, n menyn rnse t opcionit File e zgjedhim nnopcionin Add Existing Item..., ashtu si shihet n Fig.1.31.
Fig.1.31 Nnopcioni Add Existing Item...
Hapat e par n C++ 25 Me zgjedhjen e nnopcionit n fjal, p.sh., si rezultat do t hapet dritarja me listn e fajllave burimor t programeve q jan vendosur n folderin Shembuj, ashtu si sht treguar n Fig.1.32.
Fig.1.32 Lista e programeve t vendosur n folderin Shembuj
Nse nga lista e ofruar, p.sh., e zgjedhim programin Prg1.cpp, q ta shohim shtimin e tij n prbrje t projektit Shembuj, duhet zgjedhur nnopcionin Solution Explorer t opcionit View n menyn kryesore, ashtu si shihet n Fig.1.33.
Fig.1.33 Nnopcioni Solution Explorer
Si rezultat, n ekran paraqitet dritarja me listn e programeve burimore q jan prfshir n kuadr t projektit Shembuj, ashtu si shihet n Fig.1.34.
Fig.1.34 Lista e programeve burimor n kuadr t projektit Shembuj
Ktu, fillimisht, duhet t fshihet fajlli Shuma1.cpp. Meq automatikisht, pas hapjes s dritares n fjal, ky fajll sht i selektuar, pr fshirje t tij n tastier duhet t shtypet tasti Delete. Pas ksaj, nse klikohet dy her fajlli i mbetur Prg1.cpp, ai do t hapet dhe do t vendoset n hapsirn prkatse n ekran. N fund, duke e shfrytzuar procedurn e zakonshme, fajlli i programit Prg1.cpp mund t kompajlohet dhe t ekzekutohet.
Prfundimi i puns n C++

Para se t ndrpritet puna n kompjuter, duhet t mbyllen t gjith programet, prfshir edhe Visual Studion, n prbrje t t cilit gjendet edhe gjuha programuese C++. Pr kt qllim, fillimisht duhet t mbyllet programi (ose programet, nse jan t hapur m shum programe) dhe pastaj edhe projekti prkats. Pr mbyllje t programit shfrytzohet opcioni File i menys kryesore dhe pastaj n menyn rnse prkatse zgjedhet nnopcioni Close, pas s cilit mbyllet programi. Pastaj, n t njjtn meny rnse zgjedhet nnopcioni Close Solution, pr ta mbyllur edhe projektin. Por, nse para mbylljes s programit dhe projektit, n menyn rnse t opcionit File zgjedhet nnopcioni Close Solution, do t mbyllet projekti dhe fajlli i hapur i programit q prfshihet brenda tij.
Hapat e par n C++ 27 N fund, pas mbylljes s projektit mund t ndrpritet komplet puna e Visual Studios, duke shkuar n nnopcionin Exit t menys rnse t opcionit File n menyn kryesore.
2
Elementet e gjuhs C++
T dhnat standarde 30 Identifikatort 39 Variablat 41 Konstantet 51 Pointert 52 Operatort 54 Shprehjet aritmetikore 56 Operatort relacional 62 Operatort logjik 64 Operatori i kushtzuar 67 Komentet 68 Zbrazsirat brenda programit 70
Shkruarja e programeve n njrn nga gjuht programuese mbshtetet n rregulla t caktuara. Para se t jepen njohuri t prgjithshme mbi rregullat e shkruarjes s programeve n gjuhn programuese C++, duhet t prcaktohen elementet e ksaj gjuhe, si jan: t dhnat, identifikatort, konstantet, variablat, pointert, operatort dhe shprehjet aritmetikore. N pjesn vijuese t librit, me qllim t qartsimit m t mir t materialit q shpjegohet, jepen shembuj t programeve komplete, pavarsisht se brenda tyre paraqiten komanda t cilat do t msohen m von.
T dhnat standarde
Informatat t cilat i jepen kompjuterit n nj form t kuptueshme pr t, quhen t dhna (ang. data). Varsisht nga natyra dhe kufijt e vlerave t tyre, n gjuhn programuese C++ shfrytzohen tipe t ndryshme t t dhnave. N kolonn e par t tabels e cila shihet n Fig.2.1 jan numruar t dhnat standarde q shfrytzohen n gjuhn C++. Tipi Rangu i vlerave Bajt short -32768..32767 2 short int -2147483648..2147483647 int 4 long -2147483648..2147483647 4 long int unsigned short 0..65535 2 unsignet short int unsigned 0..4294967295 4 unsigned int unsigned long 0..4294967295 4 unsigned long int 1.2e-38..3.4e+38 float 4 1.7e-308..1.7e+308 double 8 3.4e-4932..1.1e+4932 long double 10 -128..127 char 1 0..255 unsigned char 1 -128..127 signed char 1 0..65535 wchar_t 2 true, false bool 1 Fig.2.1 Tipe t ndryshme t t dhnave
Elementet e gjuhs C++ 31 Pr disa nga tipet e t dhnave, gjat deklarimeve shfrytzohen edhe sinonime, ashtu si shihet n kolonn e par t tabels n fjal. N kolonn e dyt t saj shihen diapazonet e vlerave t mundshme pr tipet e veanta t t dhnave, kurse n kolonn e tret t tabels jan dhn madhsit e lokacioneve memoruese t shprehura n bajt, ku vendosen vlerat prkatse. Kshtu, p.sh., pr vendosje n memorie t t dhnave t tipit float, ku prfshihen vlerat numerike me pik dhjetore, shfrytzohen 4 bajt, kurse vlerat e tyre numerike mund t lvizin mes vlers 1.2e-38 dhe 3.4e+38, prkatsisht mes vlerave 1.2 x 10-38 dhe 3.4 x 10+38.
Numrat e plot
Tipet e t dhnave, te t cilat paraqitet shkurtesa int, u prkasin numrave t plot, prkatsisht numrave pr t cilt thuhet se jan numra intexher (ang. integer). T dhnat, tipet e t cilave fillojn me fjaln unsigned, paraqesin numra t plot pa parashenj. Kshtu, p.sh., n grupin e t dhnave unsigned short bjn pjes numrat e plot: 35 2458 54397 N kt grup t dhnash nuk bjn pjes, p.sh., numrat: 74895 -27 i pari, sepse sht m i madh se numri 65535, kurse i dyti, sepse ka parashenj. Si t dhna t tipit short, p.sh., llogariten numrat: 3479 -22581 por jo edhe numrat: 34827 -47915 sepse jan jasht diapazonit prkats, i cili sht dhn n tabeln e Fig.2.1.
Numrat dhjetor
T dhnat e tipeve float dhe double u prkasin numrave dhjetor (numrave jo t plot), ose, si thuhet ndryshe, numrave real (ang. real). Kta numra mund t shkruhen si numra me pik fikse dhe si numra me pik t lvizshme. Numra real me pik fikse jan numrat t cilt prmbajn pik decimale. T till jan, p.sh., numrat: 35.62 -8549.528 Kurse, numrat me pik t lvizshme jan numrat real t cilt shkruhen n form eksponenciale. Kshtu, p.sh., numrat t cilt n matematik shkruhen: 3.85 105 -74.3 1012 6345.3961 10-8 n gjuhn C++ shkruhen si numra me pik t lvizshme, n kt mnyr: 3.85e5 -74.3e12 6345.3961e-8 Ktu, eksponentve me vler pozitive mund t'u shtohet edhe parashenja, prkatsisht ata mund t shkruhen edhe n kt form: 3.85e+5 -74.3e+12
T dhnat karakter
T dhnat tekstuale, t cilat prmbajn shkronja, shifra numerike ose simbole t tjera, n kompjuter ruhen si t dhna t tipit karakter, duke u deklaruar si t dhna t tipit char, unsigned char dhe signed char. Pr t dhnat e tilla n gjuhn C++ shfrytzohet 1 bajt dhe n t ruhet kodi prkats i karakterit n baz t kodit ASCII (nga American Standard Code for Information Interchange). Shembull Programi prmes s cilit n ekran gjenerohen kodet e karaktereve t cilat shfrytzohen n kodin ASCII.
Elementet e gjuhs C++ 33

// Programi Kodi #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i; char a; for (i=33;i<=255;i++) { a=i; cout << setw(2) << a << setw(6) << i; } cout << endl; return 0; }
Rezultati q fitohet n ekran pas ekzekutimit t programit Kodi do t duket si n Fig.2.2.
Fig.2.2 Kodi ASCII i cili fitohet pas ekzekutimit t programit Kodi Nga rezultati i dhn shihet se, p.sh., shkronjs D si kod i sht ndar ekuivalenti i numrit decimal 68, kurse kodi i shkronjs s gjuhs shqipe sht ekuivalenti i numrit decimal 137. Me program nuk sht prfshir shtypja e karaktereve me kode mes vlerave decimale 0 dhe 32, sepse me shtypjen e tyre jepen komanda t ndryshme. Kshtu, p.sh., me shtypjen e kombinimit t karaktereve \n, t cilit kombinim i prket kodi me vler decimale 10,
34 Bazat e programimit n C++ kompjuterit i urdhrohet q shtypjen ta vazhdoj n rresht t ri. Duke e shfrytzuar kt kombinim karakteresh, komanda cout e shfrytzuar te programi Kodi:
cout << endl;
mund t shkruhet edhe n kt mnyr:

cout << "\n";
Kombinimet dykaraktershe, te t cilat si karakter i par paraqitet vija e pjerrt mbrapsht \, paraqesin sekuenca dalse (ang. escape sequences). Ngjashm shfrytzohen edhe disa sekuenca dalse t tjera, te t cilat si simbol i par paraqitet simboli \ (shih tabeln n fund t librit - shtesa B). T dhnat e tipit char, prkatsisht karakter, kompjuterit i jepen duke i shkruar nn thonjza t njfishta, p.sh., kshtu: 'a' '*' '5' Edhe zbrazsira llogaritet si e dhn e tipit karakter dhe ajo njlloj mund t shnohet nn thonjza t njfishta ' '. Tipi wchar_t (nga wide character type), i dhn n rreshtin e parafundit t tabels n Fig.2.1, mund t shfrytzohet pr karakteret e kodit 16-bitsh Unicode, i cili aktualisht prmban kode pr 24 gjuh me rreth 39000 simbole t ndryshme, prej t cilve rreth 21000 shfrytzohen pr ideogramet kineze (ky kod gjithsej mund t prmbaj 65536 simbole).
Vlerat kufitare
Variablat e tipeve t ndryshme, t cilat shfrytzohen n gjuhn programuese C++, i kan vlerat e tyre kufitare. Kto vlera kufitare jan dhn n tabeln e cila shihet n Fig.2.1. Por, kto vlera kufitare ruhen edhe si konstante t caktuara, t cilat sipas nevojs mund t shfrytzohen, p.sh., me qllim t kontrollimit t mostejkalimit t vlerave prkatse. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypen vlerat kufitare pr variablat q jan deklaruar si variabla t tipit int, char dhe unsigned int.

// Programi Prg2 #include <iostream> #include <climits> using namespace std; int main() { cout << "Vlera minimale int: " << INT_MIN << endl; cout << "Vlera maksimale int: " << INT_MAX << endl; cout << "Vlera minimale char: " << CHAR_MIN << endl; cout << "Vlera maksimale char: " << CHAR_MAX << endl; cout << "Vlera maksimale unsigned int: " << UINT_MAX << endl; return 0; }
Si shihet n program, vlerat n fjal fitohen duke i urdhruar kompjuterit q t'i shtyp vlerat e konstanteve prkatse t cilat ruhen n fajllin climits, i cili vendoset n ballinn e programit, prmes komands paraprocesorike #include <climits>. Vlerat e konstanteve, t cilat do t shtypen n ekran, jan vlerat e tipeve prkatse t dhna n tabeln e Fig.2.1, kurse rezultati n ekran do t duket si n Fig.2.3.
Fig.2.3 Rezultati i programit Prg2
Hapsira memoruese q shfrytzohet

Pr ruajtje t t dhnave t tipit t caktuar, kompjuteri shfrytzon nj hapsir memoruese t caktuar, ashtu si shihet n kolonn e fundit t tabels s dhn n Fig.2.1. Vlerat e ktyre hapsirave memoruese mund t merren edhe me program, duke e shfrytzuar operatorin sizeof.
36 Bazat e programimit n C++ Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypet madhsia e hapsirs memoruese n bajt, t ciln kompjuteri e shfrytzon pr vendosjen e t dhnave t tipit int dhe double.
// Programi Prg3 #include <iostream> using namespace std; int main() { cout << "\nHapsira pr int: " << sizeof(int) << " bajt" << endl; cout << "\nHapsira pr double: " << sizeof(double) << " bajt" << "\n\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.2.4.
Stringjet
Vargjet e simboleve t ndryshm (shkronjave, numrave dhe simboleve speciale), prkatsisht tekstet e fardoshme t shkruara brenda thonjzave, quhen stringje dhe llogariten si t dhna t tipit string (ang. string). Kshtu, p.sh., t dhna t tipit string jan: "Gjuha programuese C++" "Jeta" "y=3*x+4" Meq stringjet formohen si vargje t karaktereve, pr kto t dhna thuhet edhe se paraqesin stringje t karaktereve (ang. character string), sepse n memorien
Elementet e gjuhs C++ 37 e kompjuterit ruhen si vargje karakteresh, t cilave kompjuteri n fund ua shton edhe karakterin zero (ang. null character) '\0' pr ta prcaktuar fundin e tyre. Kshtu, p.sh., stringu "Jeta", n memorien e kompjuterit vendoset si varg karakteresh, n kt mnyr: J e t a \0
duke shfrytzuar nj bajt pr do karakter. N fakt, vlerat e fushave prkatse n memorie mbushen me vlerat binare t ekuivalentve decimale t kodeve prkatse n kodin ASCII, ku pr karakterin zero n fund t stringut ruhet ekuivalenti binar i numrit 0. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypen kodet e shkronjave t stringut "Jeta", ashtu si ruhen n memorie n kodin ASCII.
// Programi Prg4 #include <iostream> using namespace std; int main() { int i,k; char A[5]="Jeta"; for (i=0;i<5;i++) { k=A[i]; cout << A[i] << " ... " << k << endl; } return 0; }
Rezultati i cili fitohet pas ekzekutimit t programit n kompjuter duket si n Fig.2.5.
38 Bazat e programimit n C++ Si shihet edhe nga Fig.2.5, kodi i karakterit zero \0, i cili automatikisht vendoset n fund t stringut, sht numri decimal 0. Duhet pasur kujdes gjat operimit me stringje, kur si karakter paraqitet shifra decimale 0, sepse kodi i ktij karakteri n ASCII sht i barabart me numrin decimal 48, kurse njkohsisht si kod i karakterit zero \0 shfrytzohet numri decimal 0. Stringu i cili nuk prmban asnj karakter quhet string i zbrazt (ang. empty string) dhe prcaktohet me dy thonjza t shnuara njra pas tjetrs, kshtu "". N memorien e kompjuterit ky string ruhet n nj bajt, sepse edhe stringut t zbrazt kompjuteri ia shton karakterin zero \0.
Vlerat logjike
N gjuhn C++ prdoren dy vlera logjike, true (e vrtet) dhe false (e pavrtet), t shkruara vetm me shkronja t vogla. Vlerat logjike kryesisht u ndahen variablave gjat krahasimeve t ndryshme me qllim t ruajtjes s informatave pr plotsim ose mosplotsim t kushteve. Kompjuteri, n memorien e tij, kto dy vlera i ruan si numra t plot pozitiv, 0 dhe 1. Variablat, t cilat shfrytzohen pr ruajtjen e t dhnave logjike, n program deklarohen si variabla t tipit bool. Shembull Programi prmes s cilit kompjuteri prgjigjet n pyetjen se a sht vlera e variabls x m e madhe se vlera e variabls y. Kto dy vlera kompjuterit i jepen prmes tastiers.
// Programi logjike1 #include <iostream> using namespace std; int main() { bool z; double x,y; cout << "Vlera pr variabln x: "; cin >> x; cout << "Vlera pr variabln y: "; cin >> y; cout << "\nA sht x>y?: "; z=(x>y); if (z==true) cout << "Po"; else cout << "Jo"; cout << endl; return 0; }
Elementet e gjuhs C++ 39 Nse ekzekutohet programi i dhn dhe pr variablat x dhe y kompjuterit i jepen vlerat hyrse 3 dhe 7 (prkatsisht), rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.2.6. Fig.2.6 Rezultati i programit logjike1
Identifikatort
Njsit elementare memoruese n t cilat vendosen t dhnat dhe rezultatet e programeve emrohen duke prdorur identifikator (ang. identifier). Kshtu, identifikatort prdoren pr emrat e konstanteve, variablave, nnprogrameve dhe strukturave t tjera t prfshira n program. Identifikatort formohen si kombinim i shkronjave (a, b, ..., z, A, B, ..., Z), numrave (0, 1, 2, ..., 9) dhe nnviza (_). Simboli i par n identifikator mund t jet shkronj ose nnviz. Kshtu, p.sh., si identifikator mund t merren:
dita Koha5 distanca_mes_rreshtave TemperaturaDitore _Fillimi a234b35 P8
Nuk lejohet q simboli i par n identifikator t jet numr, ose identifikatori t prmbaj simbole speciale (simbole q nuk jan shkronja ose numra), p.sh., si jan: !, $, %, +, > etj. Kshtu, p.sh., gabim do t zgjedhen si identifikator kombinimet e simboleve:
4muaj
nata+dita
ab jeta US$ Libri#Rend %fitimi
Fillon me numr E prmban simbolin Prmban zbrazsir E prmban simbolin E prmban simbolin E prmban simbolin
+ $ # %
Shkronjat e alfabetit shqip , , dhe nuk mund t prdoren gjat formimit t identifikatorve.
40 Bazat e programimit n C++ N gjuhn C++ gjatsia e identifikatorve nuk sht e kufizuar. Por, prdorimi i identifikatorve t gjat sht jopraktik e ndonjher edhe me probleme gjat kompajlimit. Fjalt kye t cilat prdoren n gjuhn C++ (fjalt e rezervuara nga gjuha C++, shif shtesn A), nuk lejohet t prdoren si identifikator. Kshtu, p.sh., si identifikator nuk mund t prdoren fjalt:
else cout if while
sepse jan fjal t rezervuara nga gjuha C++. Kombinimet q fillojn me simbolin pr nnvizim n gjuhn C++ kan nj prdorim t veant, pr kt arsye sht e preferueshme q gjat formimit t identifikatorve t zakonshm kto kombinime t mos prdoren. Por, simboli pr nnvizim mund t prdoret si lidhs gjat formimit t identifikatorve m t gjat, p.sh., kshtu:
koha_e_bukur vlera_fillestare_e_perimetrit distanca_mes_dy_pikave_te_vecanta
Praktikohet edhe kjo form e formimit t identifikatorve t dhn n shembullin e msiprm:

kohaebukur vlerafillestareeperimetrit distancamesdypikavetevecanta
ose edhe forma:

KohaeBukur VleraFillestareePerimetrit DistancaMesDyPikaveTeVecanta
Kompajleri i gjuhs C++ gjat formimit t identifikatorve i dallon shkronjat e vogla dhe shkronjat e mdha. Kjo, d.m.th. se, p.sh., nuk merren si identifikator t njjt kombinimet:
dita Dita DITA ditA
Elementet e gjuhs C++ 41 Me qllim t evitimit t gabimeve t mundshme pr shkak t dallimit n madhsi t shkronjave, gjat programimit n gjuhn C++ kryesisht shfrytzohen shkronjat e vogla.
Variablat
T dhnat dhe rezultatet q fitohen gjat llogaritjeve t ndryshme ruhen n hapsirn e memories s kompjuterit si vargje t shifrave binare. Meq gjat ekzekutimit t programit n kompjuter, n nj lokacion memorues mund t vendosen vlera t ndryshme, prkatsisht vlerat brenda tyre mund t jen variabile, lokacionet memoruese paraqesin variabla (ang. variable). Prmbajtja e nj lokacioni njihet edhe si vler e variabls (ang. variable value), kurse emri simbolik q i shoqrohet e paraqet identifikatorin e variabls (ang. variable identifier), ose emrin e variabls (ang. variable name). Vlerat e variablave, varsisht nga tipi i tyre, ruhen n numr t caktuar bajtsh, ashtu si sht treguar n kolonn e fundit t tabels s dhn n Fig.2.1.
Deklarimi i variablave t zakonshme

Pr do variabl, para se t shfrytzohet, duhet t deklarohet tipi i saj. Ky deklarim, p.sh., bhet kshtu:
int a; double x; float z; short int koha; char g;
Brenda nj deklarimi mund t prfshihen edhe m shum variabla, duke i ndar me presje, p.sh., kshtu:
int x,y; long int dita,e,f3;
M shum deklarime t variablave mund t shkruhen n nj rresht, p.sh., kshtu:

double x,h; int g; float a,p; ku, si shihet, deklarimet e tipeve t veanta jan ndar mes vete me pikpresje.

Deklarimi i tipit t njjt brenda nj programi mund t paraqitet edhe m shum her, p.sh., kshtu: int i,j; int s; gj q mund t bhet edhe m shkurt n kt mnyr: int i,j,s;
Deklarimi i fushave
Vektort, matricat ose fushat shumdimensionale deklarohen si variabla t indeksuara, duke i shkruar indekset brenda kllapave t mesme. N gjuhn C++ indekset fillojn me vlern zero.
Deklarimi i vektorve
Fushat njdimensionale ndryshe quhen edhe vektor. N program ato deklarohen si variabla me nj indeks. Kshtu, p.sh., deklarimi i vektorit D me 5 antar duket:
int D[5];
Meq, si u tha m sipr, indekset fillojn me vlern zero, pas deklarimit t msiprm, indekset e 5 antarve t vektori D jan: D[0], D[1], ..., D[4]. Shembull Programi prmes s cilit formohet vektori A(m), duke i marr vlerat e antarve t veant t barabart me katrort e indekseve prkats.
// Programi Vektori2 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=5; int i,A[m]; cout << "Vektori i formuar\n\n"; for (i=0;i<m;i++) { A[i]=i*i; cout << " A[" << i

<< "]=" << A[i] << endl; } cout << endl; return 0; }
Ktu, gjat deklarimit t vektorit A, numri i antarve t tij sht prcaktuar prmes konstantes m, s cils vlera 5 i sht shoqruar prmes deklarimit const. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.2.7.
Fig.2.7 Rezultati i programit Vektori2
Deklarimi i matricave
Ngjashm me vektort deklarohen edhe matricat. Por, meq matricat paraqesin fusha dydimensionale, ato deklarohen si variabla me dy indekse. Kshtu, p.sh., pr matricn Z me 3 rreshta dhe me nga 5 antar n do rresht, deklarimi prkats bhet kshtu:
double Z[3][5];
Edhe dimensionet e matricave mund t prcaktohen prmes deklarimit const. Shembull Programi prmes s cilit formohet matrica A(m,n), duke i llogaritur vlerat e antarve t veant prmes prodhimit t indekseve prkatse, por t rritur pr 1.
// Programi Matrica1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main()

{ const m=4,n=5; int i,j,A[m][n]; cout << "\nMatrica e formuar A\n" << endl; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) { A[i][j]=i*j+1; cout << setw(3) << A[i][j]; } cout << "\n\n"; } return 0; }
Si shihet nga programi i dhn, edhe te matrica indekset fillojn me vlerat i=0 dhe j=0. Vlerat e indekseve shkojn deri te vlerat m-1 dhe n-1, gj q prcaktohet me shprehjet i<m dhe j<n te komandat prkatse for. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.2.8.
Fig.2.8 Rezultati i programit Matrica1
Deklarimi dhe inicializimi

Gjat deklarimit t tipeve t variablave, ato mund edhe t inicializohen, prkatsisht atyre mund tu ndahen vlera. Vlerat u ndahen variablave duke e shfrytzuar shenjn e barazimit, p.sh., kshtu: int i=5; double a=5.3;
Shembull
Programi prmes s cilit llogaritet shuma s e katrorve t numrave natyror mes 1 dhe m, si dhe prodhimi p i ktyre numrave.
// Programi Natyror1 #include <iostream> #include <math.h> using namespace std; int main() { int i,m; cout << "Vlera e variabls m: "; cin >> m; double s=0,p=1; for (i=1;i<=m;i++) { s=s+pow(i,2); p=p*i; } cout << "\nShuma s=" << s << endl; cout << "\nProdhimi p=" << p << "\n\n"; return 0; }
N program, vlerat fillestare t shums s dhe t prodhimit p jan prcaktuar gjat deklarimit t tipit t tyre, prmes deklarimit:
double s=0,p=1;
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers si vler hyrse pr variabln m kompjuterit i jepet vlera 6, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.2.9.
Fig.2.9 Rezultati i programit Natyror1
46 Bazat e programimit n C++ Vlerat e variablave q inicializohen gjat deklarimit t tyre mund t shnohen edhe brenda kllapave, p.sh., kshtu: char z('b'); int k(175); gj q sht e njjt me deklarimin: char z='b'; int k=175;
Deklarimi dhe inicializimi i vektorve

Njlloj mund t deklarohen dhe t inicializohen edhe vektort. Kshtu, p.sh., deklarimi dhe inicializimi i vektorit R me 5 antar t tipit intexher duket: int R[5]={7,2,4,1,3}; Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypet vektori A(m), i cili gjat deklarimit edhe inicializohet me vlera.
// Programi Vektori1 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=8; int i; double A[m]={-5.3,4.77,1.92,-3.8,22.5}; cout << "Vektori A" << "\n\n"; for (i=0;i<m;i++) cout << A[i] << " "; cout << "\n\n"; return 0; }
Ktu, edhe pse vektori sht deklaruar se formohet prej m=8 antarve, inicializohen vetm 5 antart e par t tij. Prandaj, kompjuteri 3 antarve t tjer u ndan vlera zero. Nse programi i dhn ekzekutohet, rezultati i cili shtypet n ekran do t duket si n vijim.
Fig.2.10 Rezultati i programit Vektori1 Deklarimi dhe inicializimi i vektorve mund t bhet edhe pa i prcaktuar dimensionet e tyre. Kshtu, p.sh., pr vektorin R, q u prmend n fillim, mund t shkruajm: int R[]={7,2,4,1,3}; N kt rast, duke i pasur parasysh vlerat e shkruara brenda kllapave, kompjuteri pr vektorin R automatikisht i rezervon 5 vende, sa edhe jan shnuar antar brenda kllapave. Nse gjat inicializimit rezervohen m shum vende se sa q ka vlera vektori, si pam edhe m lart, kompjuteri antart e painicializuar i mbush me vlerat zero. P.sh., nse shkruajm: int F[9]={3,5,2,7,4}; prmbajtja e vektorit F n memorien e kompjuterit sht: F={3,5,2,7,4,0,0,0,0} Gjendje t njjt do t kemi edhe nse vektori F deklarohet kshtu: int F[]={3,5,2,7,4,0,0,0,0}; Deklarimi dhe inicializimi i vektorve, vlerat e antarve t t cilve jan t tipeve t tjera t mundshme, bhet plotsisht njlloj. P.sh., vektori Z me 6 antar t tipit karakter deklarohet dhe inicializohet kshtu: char Z[7]={'d','4','*','a','G','$'}; Ktu, gjat deklarimit t vektorit Z jan rezervuar 7 antar, sepse n vendin e 7 t tij vendoset karakteri zero ('\0'). Vektori i msiprm m thjesht mund t inicializohet edhe duke i shfrytzuar thonjzat ift, kshtu: char Z[7]={"d4*aG$"};
Shembull
Programi prmes s cilit n ekran shtypet teksti Libri, i cili ruhet n vektorin B t tipit karakter.
// Programi tekst1 #include <iostream> using namespace std; int main() { const k=6; int i; char B[k]="Libri"; cout << "\n"; for (i=0;i<k;i++) cout << " " << B[i]; cout << "\n\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.2.11. Fig.2.11 Rezultati i programit tekst1
Deklarimi dhe inicializimi i matricave

Matricat deklarohen dhe inicializohen plotsisht njlloj si edhe vektort. P.sh., deklarimi dhe inicializimi i matrics K, e cila prmban 4 rreshta dhe 3 kolona, mund t bhet: int K[4][3]={{7,4,1}, {2,5,8}, {3,6,2}, {8,1,3}}; Ktu, gjat inicializimit me vlera sht ruajtur edhe struktura fizike e matrics. Por, pr kompjuterin kjo nuk ka rndsi, sepse plotsisht njlloj e kupton edhe deklarimin: int K[4][3]={{7,4,1},{2,5,8},{3,6,2},{8,1,3}};
Elementet e gjuhs C++ 49 ose edhe deklarimin te i cili antart e rreshtave t veant nuk dallohen duke i prfshir n kllapa plotsuese:
int K[4][3]={7,4,1,2,5,8,3,6,2,8,1,3};
Shembull
Programi prmes s cilit llogaritet shuma e antarve t matrics katrore R(m,m), t cilt gjenden nn diagonaln kryesore t saj.
// Programi matrica2 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=5; int i,j,R[m][m]={{5,8,-2,6,1}, {3,-7,4,2,9}, {8,1,4,7,-2}, {-3,4,7,6,5}, {4,2,1,-3,5}}; double s=0; for (i=1;i<m;i++) for (j=0;j<m;j++) if (i>j) s=s+R[i][j]; cout << "\nShuma e krkuar sht s=" << s << "\n\n"; return 0; }
N fillim t programit t dhn sht deklaruar dhe sht inicializuar matrica katrore R (quhet katrore, sepse ka numr t njjt rreshtash dhe kolonash). Pastaj, nn t sht deklaruar shuma s dhe njkohsisht sht inicializuar me vlern fillestare t saj 0. Nse ekzekutohet programi i dhn, si rezultat do t shtypet shuma e antarve t matrics R, t cilt gjenden nn diagonalen kryesore (pr t cilat raporti i indekseve prkatse sht i>j), kshtu: Fig.2.12 Rezultati i programit matrica2 Deklarimi dhe inicializimi i matricave tekstuale bhet ngjashm. Shembull Programi prmes s cilit inicializohet matrica S n t ciln ruhen
50 Bazat e programimit n C++ stint e vitit dhe pastaj edhe shtypet prmbajtja e saj.
// Programi tekst2 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=4,n=9; int i,j; char S[m][n]={"Pranvera", "Vera", "Vjeshta", "Dimri"}; cout << "\nStint e vitit\n\n"; for (i=0;i<m;i++) { cout << " "; for (j=0;j<n;j++) cout << S[i][j]; cout << "\n"; } cout << endl; return 0; }
N program, matrica sht deklaruar me m=4 rreshta, kurse n do rresht ruhen nga n=9 karaktere (aq sa sht gjatsia e emrit t stins s par, prfshir edhe karakterin zero '\0', i cili vendoset n fund t do rreshti). Pas ekzekutimit t programit t dhn, n ekran shtypen 4 stint e vitit, ashtu si shihet n Fig.2.13.
Fig.2.13 Rezultati i programit tekst2
Njlloj deklarohen edhe fushat shumdimensionale, me 3 e m shum indekse.
Konstantet
Vlerat fikse, prkatsisht vlerat t cilat brenda programit nuk ndryshohen, kompjuterit mund t'i jepen duke i deklaruar si konstante. Pr ruajtjen e konstanteve n memorien e kompjuterit, gjat deklarimit t tyre shfrytzohen identifikatort e t gjitha tipeve t mundshme si edhe te variablat. Kshtu, p.sh., me deklarimin: const double pi=3.1415926; kompjuteri njoftohet se pi duhet t merret si konstante dhe t inicializohet me vlern 3.1415926. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet siprfaqja dhe perimetri i rrethit me rreze r.
// Programi rrethi #include <iostream> using namespace std; int main() { const double pi=3.1415926; double r,s,p; cout << "\nRrezja e rrethit: "; cin >> r; s=pi*r*r; cout << "\nSiprfaqja e rrethit s=" << s << endl; p=2*pi*r; cout << "\nPerimetri i rrethit p=" << p << "\n\n"; return 0; }
Ktu, konstanta sht deklaruar n fillim t programit si konstante dhe njkohsisht sht inicializuar me vlern prkatse. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers, pr rrezen e rrethit kompjuterit i jepet vlera 5, rezutltati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.2.14.
Fig.2.14 Rezultati i programit rrethi Pas inicializimit, konstantet mund t shfrytzohen edhe gjat deklarimit t dimensioneve t vektorve, p.sh., kshtu: const int m=5; int A[m]={7,2,4,1,3}; ose edhe matricave, p.sh., kshtu: const int m=4,n=3; int K[m][n]={{7,4,1}, {2,5,8}, {3,6,2}, {8,1,3}}; Si konstante mund t deklarohen edhe vektort, p.sh., kshtu: const double A[6]={2.3, -4.7, 9, -1, 7.3, 5.44}; ose edhe matricat, p.sh., kshtu: const int K[4][3]={{2,-4,3}, {5,6,-7}, {-3,9,1}, {0,-1,4}}; Me deklarimin e vektorve dhe t matricave si konstante kompjuteri e bllokon do ndryshim t vlerave t antarve t tyre brenda programit. Me kt, jemi t sigurt se n program operohet me vlera fikse t vektorve dhe t matricave, sepse do tentim i ndryshimit t ktyre vlerave bllokohet nga kompjuteri.
Pointert
Adresat e hapsirs memoruese mund t ruhen duke shfrytzuar variabla treguese, prkatsisht variabla t tipit pointer (ang. pointer). Para se t shfrytzohen variablat e tipit pointer, ato duhet t deklarohen. Deklarimi bhet njlloj si edhe deklarimi i variablave, por, pr t treguar se kemi t bjm me pointer, ktu para
Elementet e gjuhs C++ 53 variabls shnohet nj yll. Rekomandohet q gjat deklarimit t variablave t tipit pointer t bhet edhe inicializimi i tyre me nj vler, e cila kryesisht merret t jet zero, p.sh., kshtu: int *adr=0; Mosinicializimi i pointerit me nj vler t caktuar paraqet rrezik dhe prandaj si zgjidhje rekomandohet q ky inicializim t bhet me vlern zero. Adresa e nj variable merret nse para saj shnohet simboli &. Kshtu, p.sh., pr ta marr adresn e variabls k dhe pr ta ruajtur at te pointeri adr t deklaruar dhe t inicializuar si m sipr, shkruajm: adresa=&k; Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i pointerit.
// Programi prg5 #include <iostream> using namespace std; int main() { int dita; int *adita=0; dita=25; cout << "\nVlera e variabls: " << dita << endl; adita=&dita; cout << "Adresa e variabls: " << adita << "\n\n"; return 0; }
N program, fillimisht sht deklaruar si intexher variabla dita dhe sht deklaruar e inicializuar me vler zero pointeri adita. Pastaj, variabls dita i sht ndar vlera 25 dhe prmes komands cout sht shtypur vlera e ksaj variable. N fund, prmes shprehjes: adita=&dita; adresa e variabls dita ruhet te pointeri adita. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezulteti q shtypet n ekran mund t duket si n Fig.2.15.
Fig.2.15 Rezultati i programit prg5 Adresa e shtypur paraqet nj vler heksadecimale dhe nuk sht e njjt nse programi i dhn ekzekutohet n kompjuter t ndryshm.
Operatort
Gjat shkruarjes s shprehjeve pr operim me t dhna, n gjuhn C++ shfrytzohen operator t ndryshm. M kryesort mes tyre jan: operatori i shoqrimit, operatort aritmetikor, operatort relacional dhe operatort logjik.
Operatori i shoqrimit
Prmes operatorit t shoqrimit = (barazimit), variabls s shkruar n ann e majt t operatorit i shoqrohet vlera e cila gjendet n ann e djatht t ktij operatori. Kshtu, p.sh., prmes shprehjeve: z=5; a=2.384; beta=-37.4; variablave z, a dhe beta u shoqrohen vlerat e shnuara n ant e djathta t barazimeve prkatse. Para se t shkruhen n program shprehjet e dhna m sipr, pr variablat q figurojn n ann e majt t barazimit duhet patjetr t deklarohen tipet varsisht nga vlerat q u shoqrohen atyre. Vlera q i sht shoqruar nj variable ngel e pandryshuar derisa nuk i shoqrohet nj vler e re.
Operatort aritmetikor
Shprehjet e ndryshme aritmetikore n gjuhn C++ shkruhen duke i shfrytzuar operatort aritmetikor q shihen n kolonn e par t tabels s dhn n Fig.2.16.
Operatori + * / %
Operacioni Mbledhja Zbritja Shumzimi Pjestimi Moduli
Shembull 3+4 9-6 5*4 8/5. 8%5
Rezultati 7 3 20 1.6 3
Fig.2.16 Operatort aritmetikor Prdorimi i katr operatorve t par (+, -, * dhe /) sht i njjt me prdorimin e operatorve prkats aritmetikor. Kurse operatori % si rezultat e jep mbetjen, prkatsisht modulin nga pjestimi i plot i dy numrave t plot. Nga shembulli i marr n tabel, pr operatorin % shihet se mbetja nga pjestimi i plot i numrit 8 me numrin 5 sht 3. Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i operatorit %, gjat pjestimit t plot t numrave x me numrin k, ku x ndryshohet mes vlerave 1 dhe 10, kurse vlera e variabls k kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers.
// Programi moduli #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int k,x,y; cout << "\nVlera hyrse k: "; cin >> k; cout << "\nTabela e rezultateve\n\n"; for (x=1;x<=10;x++) { y=x%k; cout << setw(3) << x << " %" << setw(2) << k << " =" << setw(2) << y << endl; } cout << endl; return 0;

}
Nse pas ekzekutimit t programit, pr variabln k kompjuterit i jepet vlera 4, rezultati q paraqitet n ekran do t duket si n Fig.2.17.
Fig.2.17 Rezultati i programit moduli1 Duhet pasur kujdes gjat prdorimit t operatorit t pjestimit, kur dy vlerat q pjestohen jan deklaruar si numra t plot, sepse edhe rezultati i pjestimit do t jet nj numr i plot.
Shprehjet aritmetikore
Me kombinimin e variablave dhe t operatorve aritmetikor mund t shkruhen shprehje t ndryshme aritmetikore, ngjashm si edhe n matematik. Kshtu, p.sh., shprehja matematikore: 3x+4y-5az n gjuhn C++ shkruhet: 3*x+4*y-5*a*z Brenda shprehjeve aritmetikore t shkruara n gjuhn C++, sipas nevojs mund t prdoren kllapat e vogla, plotsisht njlloj si edhe n matematik. P.sh., shprehja matematikore: 3(2x-1)-2(y+3a+b)-x/(y+2) n gjuhn C++ shkruhet: 3*(2*x-1)-2*(y+3*a+b)-x/(y+2)
Elementet e gjuhs C++ 57 Prdorimi i kllapave sht i domosdoshm veanrisht gjat pjestimit, pr ta prcaktuar plotsisht t pjestuarin dhe pjestuesin, sepse shum leht mund t ndodhin gabime. Kllapat duhet t prdoren edhe n rastet kur paraqiten dy operator aritmetikor njri pas tjetrit. P.sh., nse duam ta shumzojm me numrin 5 me vlern negative t variabls x, shprehja prkatse duhet t shkruhet: 5*(-x) ku, duke i shfrytzuar kllapat eliminohet prdorimi i operatorit pr shumzim dhe atij pr zbritje njri pas tjetrit. Duke e shfrytzuar operatorin e shoqrimit (barazimin), vlerat q fitohen nga shprehjet aritmetikore mund t'u ndahen variablave t cilat shnohen para operatorit t barazimit. Kshtu, p.sh., me shprehjen e shkruar n gjuhn C++: y=2*a+3*b-c variabls y i shoqrohet vlera e cila llogaritet prmes shprehjes, e cila sht shnuar n ann e djatht t barazimit. Gjat shkruarjes s programeve n gjuhn C++, si edhe n gjuht e tjera programuese prdoren edhe shprehje t cilat n matematik jan t palogjikshme, si sht, p.sh., shprehja: i=i+1 me t ciln n gjuhn C++ nnkuptohet rritja pr 1 e vlers s variabls i. Kompjuteri, shprehjet e tilla i kupton drejt, sepse prmes tyre urdhrohet q vlera numerike e shprehjes n ann e djatht t barazimit t'i ndahet variabls, e cila figuron n ann e majt t barazimit.
Forma t shkurtuara t shprehjeve

N gjuhn C++, pr dallim nga gjuht e tjera programuese, prdoren disa forma t shkurtuara t shkruarjes s shprehjeve, t cilat jan shpjeguar n vijim. Nse duam q vlern e nj variable ta rrisim pr 1, variabln e shkruajm duke shnuar pas saj ++. Kshtu, p.sh., me shprehjen: c++; vlera e variabls c rritet pr 1. Ngjashm shkruhet edhe pr zvoglimin e variabls pr 1, p.sh., kshtu: c--;
58 Bazat e programimit n C++ Pr rritjen ose zvoglimin e vlers s nj variable v mund t prdoren edhe shprehjet t cilat n form t prgjithshme duken kshtu: v += h; ose v -= h; ku h sht hapi me t cilin rritet ose zvoglohet vlera e variabls v. Kshtu, p.sh., pr ta rritur pr 1 vlern e variabls c shkruajm: c += 1; kurse pr ta zvogluar pr 1, ngjashm shkruajm: c -= 1; Variablat mund t rriten ose t zvoglohen edhe me nj hap t fardoshm. P.sh., vlera e variabls t do t rritet pr 5.5, nse shkruajm: t += 5.5; ose do t zvoglohet pr 3.2, nse shkruajm: t -= 3.2; Plotsisht njlloj sikurse q prdoren operatort += (plus-barazi) dhe -= (minus barazi), prdoren edhe kombinimet e 3 operatorve t tjer aritmetikor: *=, /= dhe %=. Variabla v dhe operatori pr rritje (++), ose operatori pr zvoglim (--), mund t shkruhen n dy forma: forma prefikse: ++v ose --v forma postfikse: v++ ose v-Ktu, te verzioni me prefiks, vlera e variabls v rritet (zvoglohet) dhe pastaj prdoret. Kurse te verzioni me postfiks, vlera e variabls v prdoret dhe pastaj rritet (zvoglohet). Kshtu, p.sh., nse variabla x e ka vlern 5 dhe n program shkruajm: a = ++x;
Elementet e gjuhs C++ 59 meq kemi t bjm me formn prefikse t shprehjes, kompjuteri e nnkupton se s pari duhet ta rris vlern e variabls x pr 1 dhe at t'ia shoqroj variabls a. Prfundimisht, pas ksaj shprehje vlera e variabls a do t jet 6, sa sht edhe vlera e variabls x. Nse shprehja e msiprme shkruhet n formn postfikse, n kt mnyr: a = x++; vlera e variabls x s pari do t'i ndahet variabls a dhe pastaj do t rritet pr 1. Si rezultat i ksaj shprehje, variabls a i ndahet vlera 5, t ciln fillimisht e ka variabla x, pas s cils vlera e variabls x rritet pr 1 dhe bhet 6. Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i formave t shkurtuara t shprehjeve me operatorin e mbledhjes +.
// Programi Operator #include <iostream> using namespace std; int main() { int a=5,b=3,c=6,d=4,x=7; cout << "\nVlera fillestare a=" << a << endl; a++; cout << "Vlera e llogaritur a=" << a << endl; cout << "\nVlera fillestare b=" << b << endl; b += 6; cout << "Vlera e llogaritur b=" << b << endl; cout << "\nVlera fillestare c=" << c << endl; c = ++x; cout << "Vlera e llogaritur c=" << c << endl; cout << "\nVlera fillestare d=" << d << endl; d = x++; cout << "Vlera e llogaritur d=" << d << endl; cout << endl; return 0; }
Programi i dhn sht shkruar ashtu q, pr do variabl, s pari t shtypet vlera me t ciln ajo inicializohet gjat deklarimit t tipit t saj dhe pastaj edhe vlera q fitohet pas llogaritjes prmes formave t shkurtuara t shkruarjes s shprehjeve. Rezultatet q fitohen n ekran do t duken si n Fig.2.18.
Fig.2.18 Rezultati i programit operator
Me qllim q disa variablave t'u shoqrohet nj vler e caktuar, n gjuhn C++ mund t shfrytzohen, p.sh., edhe shprehje t forms: a=b=c=d=55;
Radha e ekzekutimit t operatorve

Gjat llogaritjes s vlerave numerike t shprehjeve aritmetikore, kompjuteri e ka parasysh listn e prioritetit t ekzekutimit t tyre, e cila pr operatort aritmetikor duket kshtu: 1. 2. * + / %
ku me prioritet m t madh jan 3 operatort e par, kurse mbledhja dhe zbritja ekzekutohen pas tyre. Kshtu, p.sh., gjat ekzekutimit t shprehjes: y=3*a+b/c-2; s pari kryhet shumzimi, pastaj pjestimi, mbledhja dhe n fund zbritja. Nse, p.sh., variablat e veanta i kan vlerat: a=5, b=10, c=2.5, llogaritja e vlers s variabls y n hapat e veant do t rrjedh kshtu: 1. 2. 3. 4. 3 b 1 3 * / + a c 2 2 = = = = 3 * 5 = 15 10 / 2.5 = 4 15 + 4 = 19 19 - 2 = 17
ku me numra t nxier jan paraqitur hapat e veant, kurse vlera q fitohet n hapin e fundit (numri 17) sht vlera e llogaritur pr variabln y.
Elementet e gjuhs C++ 61 Nse n shprehje paraqiten m shum operator t rangut t njjt, ata ekzekutohen duke shkuar prej ans s majt kah ana e djatht e shprehjes. Kshtu, p.sh., nse jan dhn vlerat: y=5, a=2.5, b=4, c=9 e d=2, pr shprehjen: z=2*y/a-3*b+c/2*d+4 radha e ekzekutimit t operatorve t veant dhe vlerat prkatse jan: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 2*y=2*5=10 1/a=10/2.5=4 3*b=3*4=12 c/2=9/2=4.5 4*d=4.5*2=9 2-3=4-12=-8 6+5=-8+9=1 7+4=1+4=5
Nga shembulli i dhn shihet se, p.sh., s pari kryhen operacionet e shumzimit dhe pjestimit. Por, n hapin e 1. kryhet shumzimi, sepse ai gjendet i pari kur shkohet prej ans s majt t shprehjes dhe pastaj n hapin e 2. kryhet pjestimi, meq kur shkohet djathtas takohet menjher pas shumzimit. Nse n shprehje paraqiten kllapa, ngjashm si edhe n matematik, s pari do t kryhen pjest e shprehjes t shkruara brenda kllapave. Nse n shprehje ka m shum kllapa, pr kryerjen e tyre shkohet prej ans s majt kah ana e djatht e shprehjes. Gjat ekzekutimit t shprehjeve brenda kllapave ato merren si shprehje t veanta dhe pr operatort e rangut t njjt shkohet gjithashtu prej ans s majt kah ana e djatht e shprehjes brenda kllapave. Kshtu, p.sh., nse na sht dhn shprehja: g=3*(2*a-3*b)+2*(x+6/a)-4*b+1 dhe nse pr variablat e veanta jan dhn kto vlera: a=4, b=2 dhe x=4, ekzekutimi i operatorve do t rrjedh n kta hapa: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 2*a=2*4=8 3*b=3*3=6 1-2=8-6=2 6/a=6/4=1.5 x+4=4+1.5=5.5 3*3=3*2=6 2*5=2*5.5=11
62 Bazat e programimit n C++ 8. 4*b=4*2=8
9. 6+7=6+11=17 10. 9-8=17-8=9 11. 10+1=9+1=10 Vlera 10 q fitohet n hapin e fundit e paraqet vlern e shprehjes n ann e djatht t barazimit, e cila i shoqrohet variabls g. Kur kllapat prfshihen brenda kllapave t tjera, prparsi n kryerje kan pjest e shprehjeve q gjenden n kllapat e brendshme.
Konvertimi i tipit t t dhnave numerike

Nse n nj shprehje aritmetikore paraqiten t dhna t tipeve t ndryshme, kompjuteri tenton t'i konvertoj n t dhna t tipit t njjt. Gjat ksaj, konvertimi do t jet i suksesshm, nse n shprehje paraqiten vetm t dhna t natyrs s njjt. Pr shprehjet me t dhna numerike, n procesin e konvertimit merret parasysh rangimi vijues i t dhnave: char short int long float double long double sipas s cilit lejohet konvertimi n t dhna t rangut m t lart. Kshtu, p.sh., lejohet konvertimi i t dhnave long, n t dhna t tipit float, double dhe long double. Por, gjat konvertimeve t kundrta, p.sh., prej t dhnave long, n t dhna t tipit int, short, ose char, rezultati do t jet me gabime. Lejimi ose moslejimi i nj konvertimi lidhet me hapsirat memoruese q shfrytzohen nga t dhnat e tipeve t ndryshme.
Operatort relacional
N grupin e operatorve relacional bjn pjes operatort t cilt prdoren pr krahasimin e t dhnave, prkatsisht pr testimin e raporteve mes tyre. Pas krahasimit prmes operatorve relacional, si rezultat fitohen vlerat logjike true ose false. Nse nj relacion sht i vrtet, rezultati i tij sht true, kurse pr relacionet e pavrteta rezultati sht false.
Elementet e gjuhs C++ 63 Operatort relacional, t cilt prdoren n gjuhn C++, jan dhn n tabeln e Fig.2.19, ku pr variablat a dhe b jan marr vlerat 4 dhe 7. Operatori < <= == > >= != Domethnia M i vogl se M i vogl se, ose barazi me Barazi me M i madh se M i madh se, ose barazi me Jobarazi me Shembull (a+1) < b (3*a-2) <= (a+2*b) (a+3)==7 (b+2*a)>(3*a) (a+3*b-1) >= (4*b) (8*a-2*b) != (3*a+2) Rezultati true false true true false true
Fig.2.19 Operatort relacional Shembull Programi prmes s cilit krahasohen vlerat numerike t variablave x dhe y, t cilat kompjuterit i jepen prmes tastiers.
// Programi relacioni1 #include <iostream> using namespace std; int main() { bool a; int x,y; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls y: "; cin >> y; if (x == y) a=true; else a=false; cout << "\nRezultati:\n"; if (a != true) cout << "\nNumrat nuk jan t barabart\n"; else cout << "\nNumrat jan t barabart\n"; cout << "Vlera e variabls logjike sht a=" << a << "\n\n"; return 0; }
N program, fillimisht variabla a sht deklaruar si variabl logjike. Pastaj, kompjuterit i urdhrohet q t'i lexoj vlerat numerike t variablave x dhe y, t cilat gjat ekzekutimit t programit duhet t'i jepen prmes tastiers. Nse, p.sh.,
64 Bazat e programimit n C++ kompjuterit i jepen vlerat hyrse x=5 dhe y=7, rezultati n ekran do t duket si n Fig.2.20.
Fig.2.20 Rezultati i programit relacioni1
Ktu, meq vlerat e variablave x dhe y jan t ndryshme, pas krahasimit variabla logjike a do ta marr vlern false. Por, kur shtypet, kompjuteri pr vlern logjike false e shtyp numrin 0 (kurse pr true do ta shtyp numrin 1, ose ndonj numr tjetr t plot, por m t madh se 0).
Operatort logjik
Pr krahasimin e m shum shprehjeve njkohsisht prdoren operatort logjik t dhn n tabeln e Fig.2.21. Operatori && || ! Operacioni Konjuksioni, AND Disjunksioni, OR Negacioni, NOT Shembull (x < 7) && (y ==5) (x != 2) || (x > 3) !(y > 4) Rezultati true false false
Fig.2.21 Operatort logjik Ktu, rezultatet n kolonn e fundit t tabels fitohen nse, p.sh., pr variablat x dhe y merren vlerat 2 dhe 5.
Operatori &&
Pr paraqitje t operacionit logjik AND (DHE) shfrytzohet operatori &&. Rezultati i kryerjes s operacionit AND mbi dy operand do t jet true, nse vlerat e t dy operandve jan true. Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i operatorit logjik &&.
// Programi And #include <iostream> using namespace std;

int main() { int a=5, b=3; bool x; x=(a > b) && (a == (b+2)); cout << "Vlera e variabls x=" << x << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran si rezultat do t shtypet mesazhi: Vlera e variabls x=1 sepse sht e sakt (true) vlera e shprehjes relacionale:
x=(a > b) && (a == (b+2))
Gjat llogaritjes s vlers s ksaj shprehje, fillimisht llogariten vlerat e dy pjesve t saj: (a > b) dhe (a == (b+2)) t cilat, n baz t vlerave t variablave a dhe b, jan t sakta (true). N fund, rezultati i operatorit == sht true, sepse vlerat e t dy operandve t saj jan true (jan t barabarta).
Operatori ||
Pr paraqitje t operacionit logjik OR (OSE) shfrytzohet operatori ||. Rezultati i kryerjes s operacionit logjik OR mbi dy operand do t jet true, nse s paku vlera e njrit operand sht true.
Shembull
Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i operatorit logjik ||.

// Programi Or #include <iostream> using namespace std; int main() { int a=5, b=3; bool x; x=(a < 8) || (a <= (b+1)); cout << "Vlera e variabls x=" << x << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran si rezultat do t shtypet mesazhi: Vlera e variabls x=1 sepse sht e sakt vlera e shprehjes relacionale: x=(a < 8) || (a <= (b+1)); meq pr vlerat e marra t variablave a dhe b n fillim t programit sht e sakt njra prej dy shprehjeve relacionale t cilat paraqiten si operand, prkatsisht sht e sakt shprehja (a < 8).
Operatori !
Pr paraqitje t operacionit logjik NOT (JO) shfrytzohet operatori !. Rezultati i kryerjes s operacionit logjik JO mbi nj operand do t jet true, nse vlera e operandit sht false, ose zero. Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i operatorit logjik !.
// Programi Not #include <iostream> using namespace std; int main() { int a=5, b=3; bool x; x=!(a > b); cout << "Vlera e variabls x=" << x << endl;

return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran si rezultat do t shtypet mesazhi: Vlera e variabls x=0 sepse vlera e shprehjes logjike: x=!(a > b); sht 0 (false), meq operandi i cili sht shnuar pas operatorit !, prkatsisht shprehja relacionale (a > b) sht e sakt (true).
Operatori i kushtzuar
N gjuhn C++ prdoret nj operator i veant dypjessh ?:, pr llogaritje t kushtzuar. Shprehjet q formohen duke e shfrytzuar operatorin e kushtzuar n form t prgjithshme duken kshtu: y = k ? a : b; Kompjuteri, sa her q i takon shprehjet e ksaj forme, nse kushti k sht i sakt, variabls y ia ndan vlern e shprehjes a, prndryshe ia ndan vlern e shprehjes b, gj q n matematik shprehet kshtu:
a y = b pr k = true pr k = false
Shembull
Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i operatorit t kushtzuar ?:.
// Programi Kusht #include <iostream> using namespace std; int main() {

int a=8, b=2; int y; y=(a>b) ? (2*a+1) : (3*b-2); cout << "Vlera e variabls y=" << y << endl; return 0; }
N program, operatori i kushtzuar sht shfrytzuar gjat prcaktimit t vlers s shprehjes y. Prmes ksaj shprehje, merret se y=2*a+1, nse a>b, prndryshe merret se y=3*b-2. Meq, n baz t vlerave t variablave a dhe b plotsohet kushti a>b, kompjuteri si rezultat do t shtyp: Vlera e variabls y=17 sepse llogaritet prmes shprehjes y=2*a+1.
Komentet
Q programi t jet i kuptueshm, qoft edhe pas nj kohe m t gjat, ose edhe nga shfrytzues t tjer, n pjes t ndryshme t tij mund t shkruhen tekste, t cilat njihen edhe si komente (ang. comment). N gjuhn C++ komentet mund t shkruhen n dy mnyra: komente brenda nj rreshti (ang. end-of-line comment) dhe komente brenda nj blloku (ang. block comment). Gjat kompajlimit t programit, kompjuteri komentet i eliminon, sepse ato shfrytzohen vetm nga prpiluesi i programit.
Komentet brenda nj rreshti

Komentet brenda nj rreshti fillojn me dy vija t pjerrta //, dikund pas komands s shkruar n at rresht dhe vazhdojn deri n fund t rreshtit. Shembull Programi prmes s cilit gjendet vlera e antarit m t vogl n vektorin e dhn A(m).
// Programi Koment1 #include <iostream> using namespace std; int main() {

const int m=5; int i, b; int A[m]={7,-3,4,9,-2}; b=A[0]; for (i=0;i<m;i++) if (A[i] < b) b=A[i]; cout << "Antari m i vogl: " << b << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, si rezultat do t shtypet: Antari m i vogl: -3 meq n mesin e vlerave t antarve t vektorit A, vlera m e vogl sht -3. N fillim t programit sht dhn nj rresht me koment, i cili fillon me dy vijat e pjerrta: // Programi Koment1 ku sht shnuar emri Koment1, me t cilin emr njkohsisht programi sht ruajtur edhe n disk. N program mund t shkruhen edhe komente t tjera, p.sh., ashtu si shihet n vijim.
// Programi Koment2 // prmes ktij programi gjendet antari // m i vogl n vektorin e dhn A(m) #include <iostream> using namespace std; int main() { const int m=5; int i, b; // Deklarimi i variablave int A[m]={7,-3,4,9,-2}; // Vlerat e vektorit b=A[0]; // Vlera fillestare for (i=0;i<m;i++) if (A[i] < b) b=A[i]; // Ndrrimi i vlers cout << "Antari m i vogl: " << b << endl; return 0; }
Komente brenda bllokut

Shpesh pr komente nevojiten tekste m t gjata. Pr kt qllim komentet shkruhen brenda bllokut i cili fillon me /* dhe prfundon me */. N kt mnyr mund t shkruhen edhe komentet brenda nj rreshti. N vijim sht dhn programi Koment3, tek i cili komentet jan shnuar brenda blloqeve.
/* Programi Koment3 prmes ktij programi gjendet antari m i vogl n vektorin e dhn A(m) */ #include <iostream> using namespace std; int main() { const int m=5; int i, b; /* Deklarimi i variablave */ int A[m]={7,-3,4,9,-2}; /* Vlerat e vektorit */ b=A[0]; /* Vlera fillestare */ for (i=0;i<m;i++) if (A[i] < b) b=A[i]; /* Ndrrimi i vlers */ cout << "Antari m i vogl: " << b << endl; return 0; }
Zbrazsirat brenda programit

Me qllim t rritjes s dukshmris s programit, prkatsisht coptimit t tij n pjes, t cilat paraqesin trsi t veanta, n program mund t shtohen rreshta t zbrazt. Shembull Programi prmes s cilit n vektorin e dhn A(m)numrohen antart negativ (n), antart me vler zero (z) dhe antart pozitiv (p).
// Programi Numrimi #include <iostream> using namespace std; int main() { const int m=9;

int i,n,z,p; int A[m]={3,-8,0,-4,5,9,-6,0,2}; n=0; z=0; p=0; cout << "\nR e z u l t a t i\n\n"; for (i=0;i<m;i++) { if (A[i]<0) n=n+1; else if (A[i]==0) z=z+1; else p=p+1; } cout << "Numri i antarve negativ n=" << n << endl; cout << "Numri i antarve zero z=" << z << endl; cout << "Numri i antarve pozitiv p=" << p << "\n\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran do t shihet si n Fig.2.22.
Fig.2.22
72 Bazat e programimit n C++ Rezultati i programit Numrimi Edhe komandat e veanta mund t shkruhen duke ln zbrazsira brenda tyre, ose mund t shkruhen edhe n m shum rreshta. Kshtu, p.sh., shprehja: y=3*a-2*b+4*(a+2*x-c); mund t shkruhet n kt mnyr: y = 3*a - 2*b + 4*(a+2*x-c); ose edhe kshtu: y = 3*a - 2*b + 4*(a+2*x-c); gj q, kur kemi t bjm me shprehje t gjata, mund ta rrisim kontrollin mbi saktsin e shkruarjes s tyre.
3
Leximi dhe shtypja
Leximi dhe shtypja e zakonshme 74 Leximi dhe shtypja e disa vlerave 79 Shtypja decimale dhe eksponenciale 103 Leximi dhe shtypja e vektorve 104 Leximi dhe shtypja e matricave 112 Leximi dhe shtypja e teksteve 116 Shtypja e kushtzuar 122
T dhnat t cilat shfrytzohen gjat llogaritjeve n programe t ndryshm kompjuterit i jepen duke i deklaruar ato si konstante, ose duke ua ndar variablave prkatse prmes operatorit t shoqrimit. Por, vendosja e till e t dhnave n memorien e kompjuterit sht jopraktike, sepse shfrytzuesi i programit, pr t'i ndryshuar t dhnat q prpunohen, duhet t ket qasje n verzionin burimor t programit. Pr kt qllim, n rast t prgjithshm, kompjuterit t dhnat i jepen prmes tastiers, e cila llogaritet si njsi hyrse standarde. Gjat ksaj, n program duhet t shkruhen komandat prkatse pr leximin e t dhnave. Rezultatet e fituara kompjuterit mund t'i urdhrohet t'i shtyp n ekran, duke i vendosur komandat pr shtypje brenda programit. N fillim t do programi t shkruar n C++, n t cilin shfrytzohen komandat pr lexim dhe shtypje, patjetr duhet t vendoset komanda paraprocesorike: #include <iostream> prmes s cils mundsohet leximi i t dhnave t cilat i jepen kompjuterit, si dhe shtypja e rezultateve.
Leximi dhe shtypja e zakonshme

Forma m e thjesht e komands pr leximin e vlers s variabls v duket kshtu: cin >> v; Pas ekzekutimit t ksaj komande, kompjuteri ndalet dhe pret q prmes tastiers t'i jepet vlera e variabls v. Q kompjuteri ta marr vlern, pasi ajo t jet, n tastier duhet t shtypet edhe tasti Enter. Komanda pr shtypje t vlers s variabls v, n formn e saj m t thjesht, shkruhet kshtu: cout << v;
Leximi dhe shtypja 75 Shembull Programi prmes s cilit lexohet vlera numerike e variabls x dhe pastaj e njjta edhe shtypet n ekran.
// Programi Lexo1 #include <iostream> using namespace std; int main() { int x; cin >> x; cout << x; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, fillimisht n ekran do t paraqitet kursori n form t nj vize pr nnvizim, me ka kompjuteri na njofton se sht duke e pritur vlern e variabls x q t'ia shkruajm prmes tastiers. Pastaj, p.sh., nse prmes tastiers e shkruajm numrin 15 dhe e shtypim tastin Enter, n ekran do t shtypet numri 15. Por, n vazhdim t numrit t shtypur do t shkruhet edhe mesazhi t cilin kompjuteri e gjeneron automatikisht, kshtu: 15Press any key to continue Me qllim t eliminimit t ksaj pamje, kompjuterit duhet t'i urdhrojm q pas shtypjes s vlers s variabls x t kaloj n rresht t ri. Pr kt qllim, n program duhet t shtohet edhe nj komand pr shtypje, n kt mnyr:
cout << x; cout << endl;
pas s cils programi do t duket kshtu:

// Programi Lexo2 #include <iostream> using namespace std; int main() { int x; cin >> x; cout << x; cout << endl; return 0; }
76 Bazat e programimit n C++ N kt rast, pas shtypjes s vlers s variabls x, me ekzekutimin e komands s dyt pr shtypje, prmes manipulatorit endl, kompjuterit i urdhrohet kalimi n rresht t ri. Rezulati q fitohet pas shtimit t komands n fjal, nse prmes tastiers kompjuterit i jepet vlera 15, do t duket kshtu: 15 Press any key to continue
Prfshirja e teksteve n rezultate

Rezultatet q shtypen rregullisht shoqrohen edhe me tekste t ndryshme. Tekstet q duhet t shtypen n ekran shkruhen n kuadr t komands pr shtypje cout, duke i vendosur ato brenda thonjzave ("). Kshtu, p.sh., nse n programin lexo1 t dhn m sipr, shkruhen dy komanda pr shtypje: cout << "Vlera e lexuar x="; cout << x; gj q n program duket kshtu:
// Programi Lexo3 #include <iostream> using namespace std; int main() { int x; cin >> x; cout << "Vlera e lexuar x="; cout << x; return 0; }
rezultati q shtypet n ekran do t duket: Vlera e lexuar x=15 N kt rast, kompjuteri s pari e ekzekuton komandn e par pr shtypje, prmes s cils teksti i shkruar nn thonjza prshkruhet n ekran: Vlera e lexuar x= Pastaj, me komandn e dyt, n vazhdim t tekstit shtypet vlera e lexuar e variabls x.
Leximi dhe shtypja 77 Dy komandat pr shtypje q u dhan m sipr mund t shkruhen si nj komand, kshtu: cout << "Vlera e lexuar x=" << x; ose, me qllim t pamjes m t mir edhe n kt mnyr: cout << "Vlera e lexuar x=" << x; gj q do t praktikohet n vijim t ktij teksti. Gjat ekzekutimit t programit t msiprm, prve rezultatit i cili shtypet prmes komandave pr shtypje, n vazhdim kompjuteri automatikisht e shtyp edhe mesazhin: Press any key to continue Nse n program komanda e msiprme pr shtypje shkruhet n kt mnyr: cout << "Vlera e lexuar x=" << x << endl; prkatsisht nse programi duket kshtu:
// Programi Lexo4 #include <iostream> using namespace std; int main() { int x; cin >> x; cout << "Vlera e lexuar x=" << x << endl; return 0; }
rezultati q shtypet n ekran, si dhe mesazhi i prmednur m sipr, do ta ken kt pamje: Vlera e lexuar x=15 Press any key to continue
78 Bazat e programimit n C++ Urdhri pr kalim n rresht t ri, me efekt t njjt, mund t jepet prmes shtypjes s karakterit pr rresht t ri (ang. newline character) \n, i cili shnohet nn thonjza: cout << "Vlera e lexuar x=" << x << "\n"; Gjat ksaj, n vend t thonjzave t zakonshme "\n", karakteri pr rresht t ri mund t shkruhet edhe nn thonjza t njfishta '\n'.
Shtypja e teksteve gjat leximit

Me qllim q shfrytzuesi i programit t informohet pr vlern q kompjuterit duhet t'i jepet prmes tastiers, para komands pr lexim cin, prmes komands cout mund t shtypet nj tekst prcjells. Kshtu, p.sh., nse te programi i msiprm, para komands pr lexim, shtohet komanda: cout << "Vlera hyrse x: "; programi do t duket si n vijim.
// Programi Lexo5 #include <iostream> using namespace std; int main() { int x; cout << "Vlera hyrse x: "; cin >> x; cout << "Vlera e lexuar x=" << x << "\n"; return 0; }
Nse pas ksaj ekzekutohet programi, n ekran fillimisht do t paraqitet teksti: Vlera hyrse x: dhe kompjuteri do t pres q prmes tastiers t shkruhet vlera prkatse e variabls x. Nse, p.sh., n tastier shkruhet numri 9, ai do t vendoset n vazhdim t tekstit t siprm, kshtu: Vlera hyrse x: 9
Leximi dhe shtypja 79
N fund, pas shtypjes s tastit Enter n tastier, prmes komands dalse cout do t shtypet edhe rezultati, pr ta fituar n ekran pamjen prfundimtare e cila shihet n Fig.3.1. Fig.3.1 Rezultati i programit Lexo5 ku, si tham edhe m sipr, rreshti i par lidhet me komandn e par cout dhe komandn cin, kurse rreshti i dyt me komandn e dyt cout.
Leximi dhe shtypja e disa vlerave

Nse njkohsisht duhet t lexohen vlerat e disa variablave, leximi mund t bhet me komanda t veannta pr lexim, ose me vetm nj komand.
Leximi me komanda t veanta

Kur n program paraqiten m shum komanda pr lexim, kompjuteri pas ekzekutimit t secils prej tyre do t pres q prmes tastiers t'i jepen vlerat e variablave prkatse q lexohen. Shembull Programi prmes s cilit lexohen dhe shtypen vlerat numerike t variablave a dhe b.
// Programi Lexo6 #include <iostream> using namespace std; int main() { int a,b; cin >> a; cout << "Vlera e lexuar a=" << a << "\n"; cin >> b; cout << "Vlera e lexuar b=" << b << "\n"; return 0; }
80 Bazat e programimit n C++ Gjat ekzekutimit t programit t dhn, kompjuteri do t ndalet pas secils komande cin, pr t'ia dhn prmes tastiers vlerat e variablave t shnuara n vazhdim t ktyre komandave. Nse, p.sh., kompjuterit i jepen vlerat 5 dhe -3, duke e shtypur pas secils vlere tastin Enter, si rezultat i komandave cout, n ekran do t shtypen 2 rreshta me rezultate, kshtu: Vlera e lexuar a=5 Vlera e lexuar b=-3 N fakt, duke i pasur parasysh edhe vlerat t cilat ia japim kompjuterit prmes tastiers, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.3.2.
Fig.3.2 Rezultati i programit Lexo6 Gjat leximit t vlerave pr variablat a dhe b, q t prcaktohet sakt se ciln vler sht duke e pritur kompjuteri, paraprakisht jepet komanda pr shtypje t tekstit prcjells. Kshtu, p.sh., programi i dhn m sipr mund t shkruhet si n vijim.
// Programi Lexo7 #include <iostream> using namespace std; int main() { int a,b; cout << "Shtype n tastier numrin a: "; cin >> a; cout << "Vlera e lexuar a=" << a << "\n"; cout << "Shtype n tastier numrin b: "; cin >> b; cout << "Vlera e lexuar b=" << b << "\n"; return 0; }
Leximi dhe shtypja 81 Ktu, para se kompjuterit t'i jepen prmes tastiers vlerat e variablave a dhe b, n ekran do t paraqiten mesazhet prcjellse, s pari: Shtype n tastier numrin a: dhe pastaj edhe mesazhi i dyt: Shtype n tastier numrin b: Nse prmes tastiers kompjuterit i jepen vlerat e prmendura m sipr, pas prfundimit t ekzekutimit t programit, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.3.3. Fig.3.3 Rezultati i programit Lexo7
Leximi me vetm nj komand

Kompjuteri mund t urdhrohet q me nj komand cin t'i lexoj vlerat e m shum variablave. Kshtu, pr leximin e vlerave t variablave v1, v2, ..., vn, komanda prkatse cin do ta ket pamjen: cin >> v1 >> v2 ..... >> vn; Gjat ekzekutimit t programit, n t cilin paraqitet nj komand e till, kompjuterit duhet t'i jepen prmes tastiers njkohsisht vlerat e t gjitha variablave, duke ln mes do vlere s paku nj zbrazsir. Shembull Programi prmes s cilit lexohen vlerat numerike t variablave a, b dhe c.
// Programi Lexo8 #include <iostream> using namespace std; int main()

{ int a,b,c; cin >> a >> b >> c; cout << "Vlera e lexuar a=" << a << "\n"; cout << "Vlera e lexuar b=" << b << "\n"; cout << "Vlera e lexuar c=" << c << "\n"; return 0; }
Gjat ekzekutimit t programit, kompjuteri do t ndalet dhe do t pres q prmes tastiers t'ia shkruajm vlerat e t tri variablave q lexohen, t ndara mes vete me zbrazsir, p.sh., kshtu: 5 -3 9 N fund, kur t shkruhen vlerat dhe t shtypet tasti Enter, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.3.4.
Fig.3.4 Rezultati i programit Lexo8
Shtypja n nj hapsir t caktuar

Gjat shtypjes s rezultateve shpesh nevojitet q paraprakisht t prcaktohet numri i vendeve q do t shfytzohen pr shtypje t tyre, prkatsisht hapsira n t ciln shtypet rezultati. Pr kt qllim brenda komands cout mund t shfrytzohet manipulatori setw, komanda cout.width ose sekuenca dalse me karakterin pr tabelim horizontal \t.
Manipulatori setw
N form t prgjithshme, manipulatori setw shkruhet kshtu: setw(k) ku k sht numri i vendeve q shfrytzohen pr shtypjen e rezultatit. Kshtu, p.sh., pr ta shtypur vlern e variabls x n 8 vende, komanda cout, bashk me manipulatorin setw brenda saj, duhet t shkruhet n kt mnyr: cout << setw(8) << x; Rezultati i cili fitohet pas ekzekutimit t ksaj komande, nse x e ka vlern 15, n ekran do t duket kshtu: 15 ku me simbolin jan shnuar zbrazsirat t cilat mbesin para numrit gjat shtypjes s tij n hapsirn e rezervuar prmes manipulatorit setw. Shembull Programi prmes s cilit gjendet siprfaqja s dhe perimetri p i katrorit me brinjn a, duke marr pr a vlera t ndryshme mes 1 dhe 10.
// Programi Katrori1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { float a,s,p; for (a=1;a<=10;a++) { s=a*a; p=4*a; cout << setw(5) << a << setw(7) << s << setw(6) << p << endl; }

return 0; }
Ktu, pr 3 vlerat q shtypen jan prcaktuar numra t ndryshm vendesh pr shtypjen e tyre. Rezultati q shtypet n ekran pas ekzekutimit t programit do t duket si n Fig.3.5.
Fig.3.5 Rezultati i programit Katrori1
Si shihet nga rezultati i dhn, pr shtypjen e vlerave t brinjs a jan shfrytzuar 5 vende, gj q prcaktohet me manipulatorin setw(5), kurse siprfaqja s dhe perimetri p jan shtypur n 7 dhe 6 vende - prkatsisht, duke i shfrytzuar manipulatort prkats. N fillim t programit t dhn m sipr sht vendosur komanda paraprocesorike: #include <iomanip> sepse brenda fajllit iomanip sht prcaktuar manipulatori setw. Manipulatori setw shfrytzohet edhe gjat shtypjes s teksteve. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypet teksti Lapsi dhe libri, duke e shkruar do shkronj n nj rresht t ri dhe n nj hapsir, madhsia e s cils sht e barabart me pozitn e shkronjs n tekst.
// Programi Tekst3 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=16; int i;

char T[m]="Lapsi dhe libri"; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(i+1) << T[i] << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati i cili fitohet n ekran do do t duket si n Fig.3.6.
Fig.3.6 Rezultati i programit Tekst3
N program, hapsira e cila rezervohet pr shtypje prmes manipulatorit setw sht e ndryshueshme, ashtu si ndryshojn edhe vlerat e variabls i.
Komanda cout.width
Pr prcaktimin e vendeve n t cilat do t shtypet nj numr, mund t shfrytzohet edhe komanda: cout.width(k); ku k sht numri i vendeve q do t shfrytzohen pr shtypje. Kshtu, p.sh., nse variabls x i sht ndar vlera -65 dhe brenda nj programi ekzekutohen komandat: cout.width(8); cout << x;
86 Bazat e programimit n C++ vlera n fjal do t shtypet n 8 vende, duke i ln 6 zbrazsira para numrit, n kt mnyr: -65 ku, si tham edhe m par, me simbolin jan shnuar zbrazsirat. Nga kjo q u dha m sipr shihet se efekti i komands cout.width sht i njjt me at t manipulatorit setw. Prmes komands cout.width mund t prcaktohet edhe numri i vendeve n t cilat shtypen tekstet. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypet teksti Koha e bukur, duke e vendosur komandn cout.width pr prcaktimin e numrit t vendeve n t cilat shtypet, ashtu q t ndryshohet madhsia e hapsirs shtypse.
// Programi Shtypja2 #include <iostream> using namespace std; int main() { int i; for (i=1;i<=10;i++) { cout.width(11+i); cout << "Koha e bukur" << endl; } return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran do t shtypet teksti i shnuar nn thonjza, ashtu si shihet n Fig.3.7.
Fig.3.7 Rezultati i programit Shtypja2
Leximi dhe shtypja 87 Shtypja e ktill sht rezultat i rritjes s hapsirs n t ciln shtypet teksti n fjal, ashtu si rritet vlera e variabls i n unaz, prmes komands: cout.width(11+i);
Karakteri pr tabelim horizontal

Pr kaprcim t nj hapsire t caktuar vendesh gjat shtypjes, mund t shfrytzohet sekuenca dalse me karakterin pr tabelim horizontal \t. Sa her q kompjuteri e takon kt sekuenc dalse, i kaprcen 8 vende (kjo sht vler e nnkuptuar, nse nuk sht ndryshuar nga shfrytzuesi) n rreshtin q sht duke shtypur dhe pastaj e vazhdon shtypjen. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypet fjala Dita, me zbrazsira mes shkronjave t veanta t fjals, duke e shfrytzuar manipulatorin pr tabelim horizontal \t.
// Programi Tekst5 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=5; int i; char F[m]="Dita"; for (i=0;i<m;i++) cout << "\t" << F[i]; cout << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran do t shtypet fjala Dita kshtu: D i t a
Ktu, me paraqitjen e par t karakterit pr tabelim horizontal \t n komandn cout (pr i=0), kaprcehet fusha prej 8 vendesh (lihen 8 zbrazsira) dhe pastaj shtypet shkronja D. N ciklin e dyt (pr i=1), me shtypjen e manipulatorit n fjal jepet komanda pr kaprcim t fushs prej 8 vendesh, prfshir edhe vendin n t cilin sht shtypur shkronja D dhe pastaj shtypet shkronja e dyt i. N kt mnyr procesi
88 Bazat e programimit n C++ vazhdon derisa t shtypen t gjitha shkronjat e fjals Dita, gj q n ekran duket si n Fig.3.8. Fig.3.8 Rezultati i programit Tekst5 Karakteri pr tabelim horizontal \t mund t shfrytzohet edhe gjat shtypjes s vlerave numerike. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypen shumat parciale t numrave natyror ift mes 2 dhe n, n t cilt zbrazsirat mes vlerave t shtypura prcaktohen duke e shfrytzuar karakterin pr tabelim horizontal \t.
// Programi Shuma1 #include <iostream> using namespace std; int main() { const n=9; int i,s; s=0; for (i=2;i<=n;i=i+2) { s=s+i*i; cout << '\t' << i << '\t' << s << endl; } return 0; }
Rezultati q fitohet pas ekzekutimit t programit Shuma1 do t duket si n Fig.3.9.
Fig.3.9 Rezultati i programit Shuma1
Si shihet edhe n Fig.3.9, n kolonn e par jan shtypur numrat natyror ift, kurse n kolonn e dyt shumat parciale t tyre. Kshtu, p.sh., pr numrin natyror i=4 shuma parciale sht: s=2*2 + 4*4 = 4 + 16 = 20
Vendosja e titullit
Gjat shtypjes s rezultateve n form t tabelave, n fillim t tabels duhet t vendoset titulli prkats. Pr kt qllim shfrytzohet komanda cout, n vazhdim t s cils titulli shkruhet nn thonjza, ashtu q pjest e tij t prputhen me kolonat prkatse t tabels. Shembull Programi prmes s cilit llogariten katrort dhe kubet e numrave natyror mes 1 dhe n.
// Programi Titulli1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const n=5; int i; cout << " Numri Katrori Kubi" << endl << "-------------------------" << endl; for (i=1;i<=n;i++) { cout << setw(4) << i << setw(8) << i*i << setw(8) << i*i*i << endl; } return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati do t duket si n Fig.3.10.
Fig.3.10 Rezultati i programit Titulli1 Si shihet nga figura e dhn, n fillim t tabels jan shkruar dy rreshta. N rreshtin e par sht titulli i tabels, kurse rreshti i dyt prmban viza pr kufizim t titullit nga vlerat e tabels. Rreshti me viza mund t shtypet edhe n fund t tabels, duke e vendosur nj komand pr shtypje para komands return 0, t shkruar n kt mnyr:
cout << "-------------------------" << endl;
Pas vendosjes s komands n fjal, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.3.11.
Fig.3.11 Pamja e tabels pas shtypjes s rreshtit me viza n fund t saj
Mbushja e hapsirs me mostr

Pjesa e zbrazt e hapsirs, e cila sht rezervuar pr shtypje, prmes komands: cout fill('s'); mund t mbushet me simbolin s, i cili zgjidhet sipas dshirs.
Shembull
Programi prmes s cilit n ekran shtypen vlerat numerike t variablave a dhe b, duke i mbushur hapsirat prkatse, t rezervuara pr shtypje t tyre, me simbolet * dhe ^.
// Programi Mostra1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int a=6547,b=-7392; cout << "Vlera a="; cout.width(8); cout.fill('^'); cout << a << endl; cout << "Vlera b="; cout.width(10); cout.fill('*'); cout << b << endl; return 0; }
Rezultati q fitohet n ekran, pas ekzekutimit t programit t dhn, duket kshtu: Vlera a=^^^^6547 Vlera b=*****-7392 Komandat cout.width dhe cout.fill duhet t vendosen para shtypjes s do vlere, prkatsisht nuk vlejn pr t gjitha shtypjet q vijojn pas tyre. Gjat mbushjes me mostr, hapsira pr shtypje mund t prcaktohet edhe prmes manipulatorit setw. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypet vlera numerike e variabls x, n hapsirn e cila prcaktohet prmes manipulatorit setw, duke e mbushur hapsirn para vlers q shtypet me simbolin *.
// Programi Mostra2 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int x=3725; cout << "Rezultati x="; cout.fill('*'); cout << setw(8) << x << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran do t shtypet: Rezultati x=****3725 Simboli s, i cili shfrytzohet pr mbushje, mund t prcaktohet edhe prmes manipulatorit: setfill('s') i cili shkruhet brenda komands cout. Gjat shfrytzimit t ktij manipulatori nuk ka rndsi si prcaktohet madhsia e hapsirs pr shtypje (qoft prmes komands cout.width ose prmes manipulatorit setw). Shembull Programi prmes s cilit gjat shtypjes s vlers s distancs s kaluar, pr mbushjen e hapsirs s zbrazt para numrit me simbolin # shfrytzohet manipulatori setfill.
// Programi Mostra3 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { double d=327.56; cout << "Distanca e kaluar: "; cout << setw(10)

<< setfill('0') << d << " Km\n"; return 0; }
Si rezultat, pas ekzekutimit t programit t dhn, n ekran fitohet: Distanca e kaluar: 0000327.56 Km Mbushjet mund t shfrytzohen edhe gjat shtypjes s teksteve. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypet 10 her teksti Gjuha C++, ngjashm si edhe teksti i shtypur prmes programit Shtypja2 t dhn m par, por ktu zbrazsirat para tekstit plotsohen me pika. Ktu, njkohsisht shtypet numri i rreshtave i, n fillim t do rreshti t shtypur.
// Programi shtypja3 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i; for (i=1;i<=10;i++) { cout << left << "i=" << setw(2) << setfill(' ') << i << setw(8+i) << right << setfill('.') << "Gjuha C++" << endl; } return 0; }
Rezultati q shtypet n ekran pas ekzekutimit t programit t dhn do t duket si n Fig.3.12.
Fig.3.12 Rezultati i programit Shtypja3 Si mund t shihet edhe n program, pr realizimin e shtypjes s vlerave t variabls i, si dhe tekstit t zhvendosur Gjuha C++, n program jan shfrytzuar manipulatort setw, left, right dhe setfill.
Shtypja majtas dhe djathtas

Si shihet edhe nga shembujt e programeve t dhna m sipr, vlerat q shtypen n hapsirat e rezervuara pr shtypje vendosen djathtas. Por, prmes manipulatorit left kto vlera mund t shtypen majtas ksaj hapsire. Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i manipulatorit left, pr shtypje t vlers negative d majtas hapsirs s rezervuar pr shtypje.
// Programi Majt #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { double d=-125.32; cout << "Vlera negative: "; cout.fill('*'); cout << setw(10) << left << d << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran duket kshtu:
Leximi dhe shtypja 95 Vlera negative: -125.32*** Si shihet edhe nga rezultati, vlera e variabls d sht shtypur majtas hapsirs prej 10 vendesh, e cila sht rezervuar pr shtypje. Kurse pjesa e mbetur prej 3 vendesh e ksaj hapsire sht mbushur me yje. Ngjashm me manipulatorin left shfrytzohet edhe manipulatori right, prmes s cilit vlerat shtypen djathtas hapsirs s rezervuar pr shtypje. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypen vlerat e variablave x dhe y, njra majtas e tjetra djathtas hapsirs s prcaktuar pr shtypje.
// Programi Shtypja1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { double x=532.74,y=49.6; cout.fill('='); cout.width(10); cout << left << x << endl; cout.width(10); cout << right << y << endl; return 0; }
Pas ekzekutimit t programit t dhn, rezultati q shtypet n ekran duket kshtu: 532.74==== ======49.6 Ktu, prmes komandave cout.width(10) sht prcaktuar q numrat t shtypen n 10 vende, kurse zbrazsirat jan mbushur me simbolin =, pr ka sht shfrytzuar komanda cout.fill('='). Pr t'i shtypur vlerat numerike majtas dhe pastaj djathtas hapsirs s rezervuar pr shtypje jan shfrytzuar manipulatort left dhe right, t prfshir brenda komandave prkatse cout.
Shtypja e parashenjs
Parashenja e numrave me vler negative shtypet patjetr. Por, pr shtypje t parashenjs s numrave pozitiv duhet t shfrytzohet manipulatori showpos. Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i manipulatorit showpos, pr shtypje t parashenjs s vlerave t variablave x dhe y, t cilat ndryshohen brenda nj unaze.
// Programi Parashenja #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { double x=-5.3,y; cout << " x y" << endl; while (x<=2.5) { y=x*x; cout << showpos << " " << x << " " << y << endl; x=x+1; } return 0; }
Pas ekzekutimit t programit t dhn, rezultati n ekran duket si n Fig.3.13.
Fig.3.13 Rezultati i programit Parashenja
Leximi dhe shtypja 97 Si shihet edhe nga rezultatet, pavarsisht se far parashenje kan vlerat, me prdorimin e manipulatorit showpos, prve parashenjs s numrave negativ, n ekran shtypen edhe parashenjat e numrave pozitiv. Efekti i manipulatorit showpos eliminohet duke e shfrytzuar manipulatorin noshowpos.
Mundsi t tjera t shtypjes s parashenjs

Parashenja e numrit mund t shtypet n fillim t hapsirs t rezervuar pr shtypje, vlera numerike djathtas ksaj hapsire, kurse hapsira para numrit mund t mbushet me mostr t caktuar. Pr kt qllim shfrytzohet manipulatori internal. Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i manipulatorit internal, pr shtypje t parashenjs negative t numrit d majtas hapsirs s rezervuar pr shtypje.
// Programi Internal #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { double d=-125.32; cout << "Vlera negative: "; cout.fill('*'); cout << setw(10) << internal << d << endl; return 0; }
Pas ekzekutimit t programit t dhn, rezultati q shtypet n ekran do ta ket kt pamje: Vlera negative: -***125.32 Ktu, pr mbushje me yje t pjess s hapsirs s rezervuar, shfrytzohet komanda:
cout.fill('*');
98 Bazat e programimit n C++ N praktik, manipulatori internal mund t shfrytzohet edhe n rastet kur duam q hapsirn e zbrazt para numrit me parashenj negative ta plotsojm me zero. P.sh., pr kt qllim, n programin e msiprm, komanda cout.fill duhet t shkruhet kshtu:
cout.fill('0');
Rezultati i cili fitohet, nse ekzekutohet programi Internal, pas ktij ndryshimi, sht: Vlera negative: -000125.32 ku, si shihet, hapsira e zbrazt para numrit sht plotsuar me zero. Nse nga programi eliminohet komanda cout.fill, rezultati do t shtypet ashtu q parashenja minus shtypet n fillim t hapsirs s rezervuar, kurse numri djathtas ksaj hapsire, kshtu: Vlera negative: -125.32 duke ln mes parashenjs dhe numrit nj zbrazsir prej 3 vendesh, t cilat ktu, pr t'i dalluar m mir, jan plotsuar me simbolin .
Shtypja me precizitet t caktuar

Gjat shtypjes s numrave, t cilt e kan edhe pjesn pas piks dhjetore, (pjesn decimale), kompjuteri nuk i shtyp zerot n fund t ksaj pjese. Gjithashtu, nse numri nuk ka asnj shifr n pjesn dhjetore t tij, prkatsisht nse ato jan shifra zero, kompjuteri nuk i shtyp as zerot dhe as pikn. Nse duam q vlera q shtypet t merret me nj precizitet t caktuar, prkatsisht ta prcaktojm se me sa shifra pas piks dhjetore duam t punojm, para shtypjes duhet t prdoret komanda: cout.precision(k); ose manipulatori: setprecision(k)
Leximi dhe shtypja 99 ku k sht numri i shifrave dhjetore, n t cilin numr prfshihet edhe pika dhjetore. Gjat prcaktimit t numrit t shifrave me t cilat duam t punojm, kompjuteri njkohsisht e rrumbullakson shifrn e fundit t numrit, n baz t rregullave pr rrumbullaksim t dhna n vijim. Nse shifra e par q nuk shtypet sht 5, ose m e madhe se 5, shifra e fundit q shtypet do t rritet pr 1. Nse shifra e par q nuk shtypet sht m e vogl se 5, shifra e fundit q shtypet nuk e ndryshon vlern.
Rrumbullaksimi nuk i ndryshon vlerat numerike prkatse n memorien e kompjuterit. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet me precizitet t caktuar vlera numerike e shprehjes y=27/x, nse variabla x nuk merr vler zero dhe kompjuterit i jepet prmes tastiers.
// Programi Sakt1 #include <iostream> using namespace std; int main() { double x,y; cout << "Vlera hyrse: "; cin >> x; y=27/x; cout << "Vlera y="; cout.precision(5); cout << y << endl; return 0; }
Nse pas ekzekutimit t programit, prmes tastiers kompjuterit i jepet vlera 7, rezultati q shtypet n ekran do t jet: Vlera y=3.8571 Ky rezultat shtypet sepse vlera e pjestimit 27/7 sht 3.8571428, kurse me komandn: cout.precision(5);
100 Bazat e programimit n C++ nga kompjuteri sht krkuar t punohet me precizitet prej 5 vendesh dhjetore, ku si vend numrohet edhe pika. Me komandn cout.precision nuk prcaktohet edhe numri i shifrave pas piks dhjetore, t cilat shtypen. Kshtu, p.sh., nse gjat ekzekutimit t programit t msiprm, prmes tastiers kompjuterit si vler hyrse pr variabln x ia japim vlern 4, rezultati q shtypet n ekran sht: Vlera y=6.75 vler e cila fitohet edhe nse llogarisim me kalkulator t dors. Pr precizitetin e krkuar, 3 vendet t tjera t numrit jan 0 dhe prandaj si t panevojshme kompjuteri nuk i paraqet n ekran. Nse duam q n ekran t shtypen t gjitha shifrat pas piks dhjetore, pr precizitetin e prcaktuar, duhet ta shfrytzojm manipulatorin showpoint. Kshtu, p.sh., nse te programi i msiprm, n fillim t urdhrit t fundit pr shtypje e shfrytzojm manipulatorin n fjal:
cout << showpoint << y << endl;
rezultati, i cili do t shtypet pr vlern hyrse 4, do t duket kshtu: Vlera y=6.7500 Efekti i manipulatorit showpoint eliminohet duke e shfrytzuar manipulatorin noshowpoint. Shembull Programi prmes s cilit shihet rrumbullaksimi i shifrave dhjetore gjat shtypjes s vlers s variabls x, me precizitet q ndryshon me ndryshimin e vlerave t variabls i.
// Programi Sakt2 #include <iostream> using namespace std; int main() { int i; double x; x=5.123456789; for (i=1; i<=10; i++) { cout << "i=" << i

<< "\t"; cout << "x="; cout.precision(i); cout << x << endl; } return 0; }
Rezultatet q shtypen n ekran pas ekzekutimit t programit Sakt2 do t duken si n Fig.3.14.
Fig.3.14 Rezultati i programit Sakt2
N program, prmes komands: cout.precision(i); prcaktohet numri i shifrave n pjesn dhjetore t vlers s variabls x, t cilat shtypen, duke e prfshir n at numr edhe pikn. Kshtu, p.sh., pr i=4 pjesa dhjetore q shtypet (.123) e prmban pikn dhe 3 shifra. Nga rezultatet e fituara shihet se prej vlers i=5 e deri n i=9 shifrat e fundit t numrave jan t rrumbullaksuara, n baz t rregullave pr rrumbullaksim, t cilat u prmendn m sipr. Kshtu, p.sh., pr i=6, nse do t shtypej numri x i pa rrumbullaksuar dhe me precizitet 6, n ekran do t kishim: i=6 x=5.12345
kurse shifrat dhjetore q nuk shtypen jan 6789. Meq shifra e par q nuk shtypet sht 6, n baz t rregullave pr rrumbullaksim, shifra e fundit dhjetore q shtypet rritet pr 1, prkatsisht shifra 5 bhet 6. N vend t komands:
cout.precision(i);
n programin e dhn m sipr mund t shfrytzohet manipulatori:
setprecision(i)
ashtu si shihet n vijim.

// Programi Sakt3 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i; double x; x=5.123456789; for (i=1; i<=10; i++) { cout << "i=" << i << "\t"; cout << "x="; cout << setprecision(i) << x << endl; } return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran nuk do t dallohet nga ai q sht dhn n Fig.3.14.
Shtypja n sisteme t tjera numerike

Vlera e variablave t tipit intexher, prve n sistemin decimal t numrave, mund t shtypen edhe n sistemin oktal dhe heksadecimal. Shembull Programi prmes s cilit vlera e variabls a shtypet edhe n sistemin numerik oktal dhe heksadecimal.
// Programi Heksadec #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int a;

cout << "Vlera e cin >> a; cout << "\nVlera << dec << a; cout << "\nVlera << oct << a; cout << "\nVlera << hex << a << endl; return 0; } variabls a: "; decimale: "
oktale: "
heksadecimale: "
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe si vler hyrse pr variabln a kompjuterit prmes tastiers i jepet vlera 185, rezultati q shtypet n ekran sht: Vlera decimale: 185 Vlera oktale: 271 Vlera heksadecimale: b9 Gjat shtypjes s vlerave n sistemin heksadecimal t numrave, q gjat shtypjes s shifrave heksadecimale kompjuteri t'i shfrytzoj shkronjat e mdha, para shtypjes s vlerave duhet t shfrytzohet manipulatori uppercase. Kshtu,
p.sh., nse n programin e msiprm komanda prkatse shkruhet kshtu: cout << << << << << uppercase "\nVlera heksadecimale: " hex a endl;
vlera heksadecimale n rreshtin e fundit t rezultatit t msiprm sht: Vlera heksadecimale: B9 N t kundrtn, pr kalim n shtypje me shkronja t vogla t vlerave heksadecimale duhet t shfrytzohet manipulatori nouppercase.
Shtypja decimale dhe eksponenciale

Numrat me pik dhjetore n ekran zakonisht shtypen n formn e tyre decimale. Por, duke e shfrytzuar manipulatorin scientific, vlerat numerike n ekran mund t paraqiten edhe n formn e tyre eksponenciale. Pas ksaj, pr
104 Bazat e programimit n C++ kthim n shtypjen n formn decimale duhet t shfrytzohet manipulatori fixed.
Leximi dhe shtypja e vektorve

Vlerat e antarve t vektorit mund t prcaktohen gjat deklarimit t tipit t tij, prmes deklarimit si konstante, ose ato kompjuterit mund t'i jepen edhe prmes tastiers si vlera hyrse. Gjithashtu, vlerat e vektorit mund t shtypen, duke e vendosur komandn prkatse pr shtypje brenda nj unaze.
Prcaktimi gjat deklarimit t tipit

Vlerat e antarve t vektorit kompjuterit mund t'i jepen gjat deklarimit t tipit t tij, duke i shnuar kto vlera brenda kllapave. Shembull Programi prmes s cilit kompjuterit i jepen vlerat numerike t vektorit A(m) gjat deklarimit t tipit t tyre dhe pastaj kto vlera shtypen n ekran.
// Programi Vektor1a #include <iostream>

using namespace std;
int main() { const int m=5; int i; int A[m]={7,2,-4,9,3}; cout << "Vektori A" << "\n"; for (i=0;i<m;i++) cout << A[i] << " "; cout << "\n"; return 0; } N program, vlerat e antarve t vektorit kompjuterit i jan dhn gjat deklarimit t tipit t tij, prmes komands: int A[m]={7,2,-4,9,3}; Numri i antarve t vektorit m sht deklaruar si konstante e tipit int, prmes komands:
const int m=5; Prfshirja e tipit gjat ktij deklarimi nuk sht e domosdoshme, por, ashtu si sht dhn edhe m par, kjo komand mund t shkruhet thjesht: const m=5;
Shtypja e antarve t vektorit

Si shihet n programin Vektor1 t dhn m sipr, antart e vektorit shtypen duke e shfrytzuar unazn: for (i=0;i<m;i++) prmes s cils vlerat e indeksit ndryshohen mes vlers i=0 dhe i=m-1, me hap 1, gj q m hollsisht do t shpjegohet n kapitullin vijues. Komanda pr shtypje: cout << A[i] << " "; prmes s cils shtypet antari A[i] i vektorit dhe pastaj edhe dy zbrazsira, sht vendosur brenda unazs. Rezultati q fitohet n ekran pas ekzekutimit t programit n fjal do t duket kshtu: Vektori A 7 2 -4 9 3
ku mes do numri t shtypur ka dy zbrazsira. Me komandn pr shtypje: cout << "\n"; kompjuterit i urdhrohet q pas shtypjes s vektorit, mesazhi prfundimtar, q e prmendm m par, t shtypet n rreshtin vijues. Titulli Vektori A sht shtypur duke e shfrytzuar komandn: cout << "Vektori A" << "\n"; e cila sht vendosur menjher n fillim, para se t shtypen vlerat e vektorit. Pr futjen e zbrazsirave, pas do vlere t shtypur, mund t prdoret edhe karakteri pr tabelim horizontal \t, prmes s cilit vlerat numerike shtypen n
106 Bazat e programimit n C++ fusha me nga 8 vende (duke filluar prej vendit t par n fush). P.sh., nse te programi i dhn m sipr, komanda pr shtypje, e cila gjendet brenda unazs, shkruhet: cout << A[i] << "\t"; antart e vektorit shtypen kshtu: Vektori A 7 2 -4 9 3
Antart e vektorit mund t shtypen edhe n kt mnyr: A={ 7 2 -4 9 3 }
Pr ta realizuar shtypjen e till, programi n fjal duhet t shkruhet si n vijim. // Programi Vektor1b #include <iostream>
int main() { const int m=5; int i; int A[m]={7,2,-4,9,3}; cout << "A={ "; for (i=0;i<m;i++) cout << A[i] << " "; cout << "}\n"; return 0; } Antart e vektorit mund t shtypen edhe vertikalisht. Pr kt qllim, n komandn pr shtypje t antarve t vektorit, pas do shtypje, duhet t urdhrohet kalimi n nj rresht t ri, prmes shtypjes s karakterit pr rresht t ri \n (shih programin vijues).
// Programi Vektor1c #include <iostream>

int main() { const int m=5; int i; int A[m]={7,2,-4,9,3}; cout << "Vektori A" << "\n"; for (i=0;i<m;i++) cout << A[i] << "\n"; return 0; } Rezultati i cili fitohet n ekran pas ekzekutimit t programit do t duket kshtu: Vektori A 7 2 -4 9 3 Q rezultati t ket nj form m t qart, antart e vektorit mund t shtypen edhe n kt mnyr: A[1]=7 A[2]=2 A[3]=-4 A[4]=9 A[5]=3 Pr shtypje t ktill, programi n fjal duhet t shkruhet si n vijim. // Programi Vektor2 #include <iostream>
int main() { const int m=5; int i; int A[m]={7,2,-4,9,3}; for (i=0;i<m;i++) cout << "A[" << i
108 Bazat e programimit n C++ << "]=" << A[i] << "\n"; return 0; } Hapsira n t ciln shtypen antart e veant t vektorit mund t prcaktohet prmes komands cout.width, prdorimi i s cils sht shpjeguar m par. Kshtu, p.sh., programi pr shtypje t antarve t vektorit t marr si shembull n programet e msiprme, duke e shfrytzuar kt komand, mund t duket si n vijim. // Programi Vektor3 #include <iostream>
int main() { const int m=5; int i; int A[m]={7,2,-4,9,3}; cout << "Vektori A" << "\n"; for (i=0;i<m;i++) { cout.width(5); cout << A[i]; } cout << "\n"; return 0; } N program, duke e vendosur komandn cout.width(5) brenda unazs pr shtypje, sht parapar q do antar i vektorit t shtypet n 5 vende. Rezultati q fitohet pas ekzekutimit t programit n fjal do t duket kshtu: Vektori A 7 2 -4 9 3
Ktu, vlerat e veanta jan shkruar duke filluar prej fundit t 5 vendeve t rezervuara pr secilin antar t vektorit. Pr prcaktimin e vendeve n t cilat shtypen antart e veant t vektorit mund t shfrytzohet edhe manipulatori setw, ashtu si sht shpjeguar prdorimi i tij gjat shtypjes s vlerave t ndryshme.
Prcaktimi prmes deklarimit si konstante

Antart e vektorit mund t deklarohen edhe si konstante, ngjashm me at q u shpjegua m sipr, duke e shnuar para fjaln const. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet prodhimi p i antarve pozitiv t vektorit t dhn A(m).
// Programi Vektor4 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=5, A[m]={4,-9,-6,2,7}; int i,p; cout << "\nAntart pozitiv\n\n"; p=1; for (i=0;i<m;i++) if (A[i]>0) { cout << setw(10) << A[i] << "\n"; p=p*A[i]; } cout << "\nProdhimi p=" << p << "\n\n"; return 0; }
N program, prmes komands:

const m=5, A[m]={4,-9,-6,2,7};
kompjuterit i jepen vlerat e vektorit A(m), si dhe numri i antarve t tij m. Kurse pr shtypje t antarve t vektorit, brenda unazs, sht vendosur komanda:
cout << setw(10) << A[i] << "\n";
N fund, jasht unazs sht vendosur edhe komanda pr shtypjen e prodhimit t antarve pozitiv t vektorit:
cout << "Prodhimi p="

<< p << "\n";
Rezultati q fitohet n ekran, pas ekzekutimit t programit Vektor4, do t duket si n Fig.3.15.
Fig.3.15 Rezultati i programit Vektor4
Prcaktimi prmes leximit

Vlerat e antarve t vektorit kompjuterit mund t'i jepen edhe duke i shkruar prmes tastiers. Pr kt qllim, komanda pr leximin e tyre duhet t vendoset brenda unazs, prmes s cils ndryshohen indekset e antarve t veant. Shembull Programi prmes s cilit fillimisht lexohen antart e vektorit A(m) dhe pastaj ato shtypen n ekran.
// Programi Vektor3 #include <iostream>

int main() { const int m=5; int i, A[m]; /* Leximi */ for (i=0;i<m;i++) { cout << "Antari i " << i+1 << ": "; cin >> A[i]; cout << "\n";
Leximi dhe shtypja 111 } /* Shtypja */ cout << "A={ "; for (i=0;i<m;i++) cout << A[i] << " "; cout << "}\n"; return 0; } Ktu, brenda unazs pr lexim jan vendosur 3 komanda. Me komandn e par: cout << "Antari i " << i+1 << ": "; fillimisht shtypet teksti i shnuar nn thonjza: Antari i pastaj vlera aktuale e indeksit i, i cili sht i rritur pr 1, me qllim q numrimi i antarve t mos filloj prej zeros, dhe n fund shtypen dy pika dhe nj zbrazsir, pr ta fituar, p.sh., mesazhin e par kshtu: Antari i 1: Pas komands cout, brenda unazs vjen komanda e dyt: cin >> A[i]; prmes s cils urdhrohet leximi i vlers s antarit A[i]. Me komandn e tret n unaz: cout << "\n"; urdhrohet kalimi n rresht t ri, pr t vazhduar me shtypjen e mesazhit pr leximin e antarit t dyt. Nse, p.sh., vlerat e antarve t vektorit shtypen n tastier, duke i zgjedhur lirisht, pas shkruarjes s antarit t fundit, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.3.16.
Fig.3.16 Pamja e ekranit pas ekzekutimit t programit dhe shkruarjes n tastier t vlerave t antarve t vektorit Ktu, n rreshtin e fundit jan shtypur antart e vektorit prmes komandave t prfshira n pjesn e programit pr shtypje.
Leximi dhe shtypja e matricave

Si te vektort, edhe vlerat e antarve t matricave mund t prcaktohen gjat deklarimit t tipit t tyre, prmes deklarimit si konstante, ose kto vlera kompjuterit mund t'i jepen si vlera hyrse prmes tastiers. Pr shtypje t antarve t matricave, komandat prkatse duhet t vendosen brenda dy unazave, me t cilat zgjedhen rreshtat dhe kolonat e tyre. Plotsisht njlloj si te matricat veprohet edhe gjat leximit, ose shtypjes s fushave shumdimensionale.
Prcaktimi gjat deklarimit t tipit

Vlerat e antarve t matrics kompjuterit mund t'i jepen gjat deklarimit t tipit t saj, duke i shnuar kto vlera brenda kllapave. Shembull Programi prmes s cilit kompjuterit i jepen vlerat numerike t matrics A(m,n) gjat deklarimit t tipit t saj.
// Programi Matrica1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const int m=4, n=5; int i,j; int A[m][n]={{5,3,-4,8,2}, {1,5,2,7,-8}, {-3,9,5,2,4}, {4,-1,3,6,8}};

cout << "Matrica A" << "\n"; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << setw(7) << A[i][j] ; cout << "\n"; } return 0; }
N program, vlerat numerike t matrics jan prcaktuar prmes komands: int A[m][n]={{5,3,-4,8,2}, {1,5,2,7,-8}, {-3,9,5,2,4}, {4,-1,3,6,8}}; Pr shtypjen e antarve t matrics shfrytzohet komanda: cout << setw(7) << A[i][j] ; e cila sht vendosur brenda dy unazave t realizuara me komandat for, prmes s cilave prcaktohen vlerat e dy indekseve (indeksit i pr zgjedhje t rreshtave t matrics dhe indeksit j pr zgjedhje t kolonave t saj). Komanda: cout << "\n"; sht vendosur n pjesn ku dilet nga unaza e dyt, me qllim t kalimit n nj rresht t ri (pasi t prfundoj shkruarja e rreshtit paraprak t matrics). Rezultati q shtypet n ekran pas ekzekutimit t programit Matrica1 do t duket si n Fig.3.17.
Gjat shtypjes s matricave, zbrazsirat mes elementeve t veanta q shtypen mund t lihen edhe duke e shfrytzuar karakterin pr tabelim horizontal \t. Kshtu, p.sh., pjesa e programit t msiprm, prmes s cils realizohet shtypja e matrics, mund t duket si n vijim. for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << A[i][j] << "\t"; cout << "\n"; } Rezultati q fitohet pas ekzekutimit t programit me modifikimin n fjal do t duket si n Fig.3.18. Fig.3.18 Rezultati q fitohet, nse gjat shtypjes shfrytzohet karakteri pr tabelim horizontal Ktu, antart e veant t matrics jan shtypur n hapsira me nga 8 vende, duke e filluar shkruarjen e tyre prej fillimit t hapsirave prkatse.
Prcaktimi prmes deklarimit si konstante

Antart e matrics mund t deklarohen edhe si konstante, ngjashm me at q u shpjegua pr vektort. Shembull Programi prmes s cilit gjendet numri i antarve negativ k t matrics A(m,n), e cila deklarohet n fillim t programit si konstante.
// Programi Matrica2 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main()

{ const int m=4, n=5; const A[m][n]={{5,3,-4,8,2}, {1,5,2,7,-8}, {-3,9,5,2,4}, {4,-1,3,6,8}}; int i,j,k=0; cout << "\n Matrica A\n" << endl; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) { if (A[i][j]<0) k=k+1; cout << setw(4) << A[i][j]; } cout << endl; } cout << "\nNumri i antarve negativ k=" << k << "\n\n"; return 0; }
N program, prmes deklarimeve const: const int m=4, n=5; const A[m][n]={{5,3,-4,8,2}, {1,5,2,7,-8}, {-3,9,5,2,4}, {4,-1,3,6,8}}; kompjuterit i jepen vlerat e dimensioneve t matrics dhe t antarve t saj. Pr numrimin e antarve negativ t matrics, brenda unazave, jan vendosur komandat: if (A[i][j]<0) k=k+1; Kurse komandat pr shtypje t matrics jan t njjta me ato q u shfrytzuan edhe te programi Matrica1. Por, pr kalim n rresht t ri, n vend t karakterit \n ktu shfrytzohet manipulatori endl, me efekt plotsisht t njjt. Rezultati q fitohet n ekran pas ekzekutimit t programit Matrica2 do t duket si n Fig.3.19.
Prcaktimi prmes leximit

Vlerat e antarve t matrics kompjuterit mund t'i jepen edhe duke i shkruar prmes tastiers, plotsisht njlloj si edhe gjat leximit t antarve t vektorit. Por, ktu duhet pasur m shum kujdes, sepse kemi t bjm me dy indekse, njri pr rreshtat dhe tjetri pr kolonat.
Leximi dhe shtypja e teksteve

Gjat puns me kompjuter, shpesh prpunohen edhe tekste. Komandat pr leximin dhe shtypjen e teksteve jan t ngjashme me ato q u prmendn gjat leximit dhe shtypjes s vlerave numerike. Shembull Programi prmes s cilit lexohet dhe shtypet teksti t cilin kompjuterit ia japim si vler hyrse prmes tastiers.
// Programi teksti #include <iostream>

int main() { char a[15]; cout << "Teksti hyrs: "; cin >> a ; cout << "\nTeksti i lexuar: " << a << "\n"; return 0; } Nse gjat ekzekutimit t programit, pas mesazhit: Teksti q lexohet:
prmes tastiers shkruhet fjala: Universiteti kompjuteri si rezultat n ekran do t shtyp: Teksti i lexuar: Universiteti Gjat leximit t zakonshm, nse teksti q ia japim kompjuterit si vler hyrse prmes tastiers prmban zbrazsira, kompjuteri e lexon vetm pjesn e tekstit deri te zbrazsira e par, duke e injoruar plotsisht pjesn tjetr t tekstit. Nse gjat ekzekutimit t programit t msiprm, kompjuterit si vler hyrse i jepet fjalia: Koha e bukur si rezultat do t shtypet: Teksti i lexuar: Koha sepse kompjuteri e ndrpret leximin me paraqitjen e zbrazsirs s par n tekstin hyrs.
Prcaktimi i gjatsis s tekstit q lexohet

Duke e zgjedhur gjrsin e fushs ku do t shkruhet teksti, prcaktohet gjatsia e tekstit q lexohet. Pr kt qllim shfrytzohet komanda: cin.width(k); me t ciln kompjuteri njoftohet q ta lexoj vetm tekstin me k-1 karaktere, duke e kaprcyer pa lexuar pjesn e tekstit q mund t jet shkruar prmes tastiers. Shembull Programi prmes s cilit lexohen vetm 4 karaktere t tekstit a, q kompjuterit i jepet prmes tastiers, i cili sht deklaruar me gjatsi prej 10 karakteresh. // Programi Shtypja6 #include <iostream>
118 Bazat e programimit n C++ int main() { char a[10]; cout << "Teksti hyrs: "; cin.width(5); cin >> a ; cout << "\nTeksti i lexuar: " << a << "\n"; return 0; } Nse ekzekutohet programi i dhn dhe nse pas mesazhit: Teksti hyrs: si vler hyrse prmes tastiers shkruhet fjala Prishtina, rezultati n ekran do t shtypet kshtu: Teksti i lexuar: Pris Shkurtimi i fjals Prishtina n 4 shkronja sht rezultat i prdorimit t komands cin.width(5), prmes s cils leximi kufizohet n 5 karaktere, por kompjuteri prej karaktereve t shkruara prmes tastiers i merr vetm 4, sepse si karakter t 5 ia shton karakterin zero ('\0'). N program, te komanda pr shtypje: cout << "\nTeksti i lexuar: " << a << "\n"; karakteri pr kalim n rresht t ri \n paraqitet n fillim dhe n fund t saj. N kt mnyr, kompjuterit i urdhrojm q, para se ta shtyp fjalin Teksti i lexuar, t kaloj n rresht t ri, pastaj ta shtyp vlern e variabls a (tekstin hyrs) dhe prsri t kaloj n rresht t ri. Edhe n kt rast, nse teksti t cilin kompjuterit ia japim prmes tastiers ka zbrazsira, kompjuteri e lexon vetm pjesn e tekstit deri te zbrazsira e par.
Leximi i fjalive
Kompjuterit mund t'i jepen si vlera hyrse edhe tekste t fardoshme, si jan, p.sh., fjalit. Por, leximi nuk mund t bhet prmes komands standarde pr lexim cin, sepse kompjuteri e merr vetm pjesn e fjalis t ciln ia kemi dhn prmes tastiers deri n paraqitjen e zbrazsirs s par.
Leximi dhe shtypja 119 Pr leximin e teksteve t cilat prmbajn edhe zbrazsira, prdoret komanda e veant pr lexim: cin.get(a,k); ku a sht variabla n t ciln vendoset teksti i lexuar, kurse k sht gjatsia e tekstit q lexohet, e shprehur n karaktere. Shembull Programi prmes s cilit tregohet problemi i leximit t fjalis brenda s cils ka zbrazsira si dhe versioni i tij me zgjidhje t problemit n fjal.
// Programi Lexo5 #include <iostream>

int main() { char A[20]; cout << "Fjalia q lexohet: "; cin >> A; cout << "Fjalia q u lexua: " << A << "\n"; return 0; } Nse ekzekutohet programi i dhn dhe si vler hyrse prmes tastiers kompjuterit i jepet fjalia: Koha e bukur, n ekran do ta kemi pamjen: Fjalia q lexohet: Koha e bukur Fjalia q u lexua: Koha Prej ktu shihet se kompjuteri si rezultat e ka shtypur vetm fjaln Koha, kurse pjesn tjetr t fjalis nuk e ka lexuar fare, sepse leximin e ka ndrprer me paraqitjen e zbrazsirs s par. Pr ta eliminuar problemin n fjal, pr lexim duhet t shfrytzohet komanda e prmendur m sipr cin.get, ashtu si sht shkruar n programin vijues. // Programi Lexo6 #include <iostream>
120 Bazat e programimit n C++ int main() { const m=20; char A[m]; cout << "Fjalia q lexohet: "; cin.get(A,m); cout << "Fjalia q u lexua: " << A << "\n"; return 0; } Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit i jepet fjalia e prmendur m sipr, n ekran do ta kemi pamjen: Fjalia q lexohet: Koha e bukur Fjalia q u lexua: Koha e bukur Prej ktu shihet se kompjuteri e ka lexuar dhe pastaj edhe e ka shtypur komplet fjalin edhe prkundr asaj se brenda saj ka zbrazsira. Gjatsia e tekstit q lexohet prmes komands cin.get, kufizohet n nj karakter m pak se sa q jan rezervuar vende prmes komands char, sepse si karakter t fundit n tekst kompjuteri vet e shton karakterin zero ('\0'), ashtu si e kemi prmendur edhe m par.
Leximi i komplet rreshtit

Pr ta lexuar si vler hyrse tekstin e shkruar prmes tastiers brenda nj rreshti, mund t prdoret edhe komanda: cin.getline(a,k); ku a sht vektori i karaktereve ku vendoset teksti prej k-karakteresh i cili lexohet. Kompjuteri, si ta takoj kt komand, e lexon prmbajtjen e rreshtit aktual, pavarsisht nga prmbajtja e tij. Shembull Programi prmes s cilit tregohet prdorimi i komands cin.getline pr leximin e tekstit t shkruar n nj rresht.
// Programi lexo7
Leximi dhe shtypja 121 #include <iostream>

int main() { const m=20; char A[m]; cout << "Fjalia q lexohet: "; cin.getline(A,m); cout << "Fjalia q u lexua: " << A << "\n"; return 0; } Nse ekzekutohet programi dhe si fjali hyrse prmes tastiers jepet ajo q u prmend n programin paraprak Lexo6, rezultati n ekran do t duket plotsisht njlloj.
Shtypja e kushtzuar
Brenda komands cout mund t prdoret operatori i kushtzuar, prmes s cilit mund t realizohet shtypja e kushtzuar. Shembull Programi prmes s cilit tregohet shtypja e kushtzuar duke e shfrytzuar operatorin e kushtzuar.
// Programi Shtypja5 #include <iostream>

int main() { int x,y; cout << "Vlera pr x: "; cin >> x; cout << "Vlera pr y: "; cin >> y; cout << x << (x==y ? " sht" : " nuk sht") << " barazi me " << y << "\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, kompjuterit s pari duhet prmes tastiers t'i jepen vlerat numerike pr variablat x dhe y. Pastaj, si rezultat n ekran shtypet vlera e variabls x dhe varsisht nga ajo se a sht ose jo x i barabart me y, shtypet mesazhi sht, ose mesazhi nuk sht. N fund, shtypja kompletohet me shtypjen s pari t mesazhit barazi me si dhe vlers s variabls y. Kshtu, p.sh., nse kompjuterit si vlera hyrse i jepen vlerat x=5 dhe y=7, mesazhi q shtypet n ekran n formn e tij prfundimtare do t jet: 5 nuk sht barazi me 7 Kushti i cili shkruhet para pikpyetjes ? mund t jet i fardoshm, si mund t jen t fardoshme edhe ato q shtypen para dhe pas dy pikave.
4
Degzimet
Komanda pr degzim if 124 Kaprcimi pa kusht 158 Degzime me komandn switch 167
Komandat, t cilat gjenden brenda nj programi, kompjuteri i ekzekuton nj nga nj, sipas radhs me t ciln ato paraqiten. Por, ekzekutimi i till sekuencial i komandave ndrpritet, nse n program paraqiten komandat pr degzim. N gjuhn C++, degzimet realizohen duke i shfrytzuar komandat if, goto dhe switch.
Komanda pr degzim if
Komanda themelore prmes s cils realizohen degzimet e ndryshme n programe sht komanda if. Gjat shkruarjes s komands if mund t paraqiten disa raste t degzimeve: t zakonshme, t prbra, t shumfishta dhe t ndrthurura.
Degzime t zakonshme
Nse n degt e komands if ka vetm nga nj komand thuhet se komanda if sht e zakonshme.
Me nj deg
Pjesa e bllok-diagramit me nj deg (shih djathtas), n form t prgjithshme n program shkruhet kshtu: if (k) a; ku jan: k - kushti pr degzim. a - komand e cila ekzekutohet, nse plotsohet kushti k. Shembull Programi prmes s cilit krahasohen dy vlera hyrse x dhe y. Nse sht x<y, llogaritet vlera z si shum e tyre, prndryshe fillimisht merret se z=-5.
Degzimet 125
// Programi if1 #include <iostream> using namespace std; int main() { double x,y,z; cout << "Vlera x="; cin >> x; cout << "\nVlera y="; cin >> y; z=-5; if (x<y) z=x+y; cout << "\nRezultati sht z="; cout << z << "\n"; return 0; }
N program, n fakt llogaritet vlera e funksionit z prmes shprehjes vijuese:
5 z= x + y
pr x y pr x < y
Nse ekzekutohet programi, kompjuteri s pari do t krkoj q prmes tastiers t'ia japim vlerat hyrse x dhe y. Kshtu, p.sh., nse pas mesazheve prkatse n tastier shtypen vlerat x=3 dhe y=7, meq plotsohet kushti x<y, pr variabln z do t llogaritet vlera z=3+7=10. Si rezultat i veprimeve t prmendura m sipr, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.1.
Fig.4.1 Rezultati i programit if1 Komanda pr degzim if mund t paraqitet brenda unazs, prmes s cils prsritet nj pjes e caktuar e programit.
Shembull
Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
y = 2 x 3 (i + 2 )
i =1 (i 4)
n +1
nse vlerat e variablave x dhe n kompjuterit i jepen prmes tastiers.

// Programi if8 #include <iostream> using namespace std; int main() { double x,s,y; int i,n; cout << "Vlera x="; cin >> x; cout << "\nVlera n="; cin >> n; s=0; for (i=1;i<=n+1;i++) if (i!=4) s=s+(i+2); y=2*x-3*s; cout << "\nVlera e funksionit y="; cout << y << "\n"; return 0; }
N program, komanda pr degzim:

if (i!=4)
sht vendosur brenda unazs q realizohet me komandn for. Prmes saj, nse vlera e variabls i sht e ndryshme nga numri 4, ekzekutohet komanda:
s=s+(i+2);
prmes s cils shums i shtohet antari vijues. Pamja e ekranit pas prfundimit t ekzekutimit t programit if8 do t duket si n Fig.4.2, ku, si shihet, prmes tastiers kompjuterit i jan dhn vlerat hyrse x=7 dhe n=5.
Degzimet 127
Fig.4.2 Rezultati i programit if8 Rezultati i fituar mund t vrtetohet nse n shprehjen e dhn zvendsohen vlerat hyrse, kshtu: y=2*7-3*{(1+2)+(2+2)+(3+2)+(5+2)} =14-3*19
=-43
Kushti i cili prfshihet brenda komands if mund t prmbaj edhe vlera t antarve t vektorve. Shembull Programi prmes s cilit gjendet se sa antar (z) t vektorit F[m] jan numra m t mdhenj se vlera e variabls x, e cila kompjuterit i jepet prmes tastiers si numr i plot.
// Programi if14 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=8, F[m]={7,3,4,9,-2,5,11,6}; int i,x,z; cout << "\nVlera e variabls x:"; cin >> x; z=0; for (i=0;i<m;i++) if (F[i]>x) z=z+1; cout << "\nM t mdhenj se x=" << x << " jan " << z << " antar" << "\n\n"; return 0; }
128 Bazat e programimit n C++ Ktu, komanda if sht vendosur brenda unazs me t ciln ndryshohen indekset i t antarve t vektorit. Gjat ekzekutimit t ksaj komande, kur gjendet se antari i caktuar F[i] i vektorit sht m i madh se vlera hyrse x, ekzekutohet shprehja:
z=z+1;
me t ciln numratori z rritet pr 1. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit si vler hyrse pr variabln x i jepet vlera 5, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.4.3.
Fig.4.3 Rezultati i programit if14 N degn e komands if mund t vendoset edhe komanda pr shtypje. Shembull Programi prmes s cilit shtypen antart negativ t vektorit t dhn G[n]. Njkohsisht, pran do antari duhet t shtypet edhe indeksi prkats. Antart e vektorit t deklarohen si konstante n fillim t programit.
// Programi if15 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const n=8, G[n]={6,-3,-9,5,-8,2,-4,7}; int i; char t[]="------------------"; cout << "\nAntart negativ\n\n" << "Indeksi Antari" << endl << t << endl; for (i=0;i<n;i++) if (G[i]<0) cout << setw(4) << i << setw(10) << G[i]
Degzimet 129
<< endl; cout << t << endl; return 0; }
Ktu, n degn e komands if sht parapar shtypja e antarve negativ t vektorit dhe t indekseve prkatse. Rezultati q fitohet n ekran, pas ekzekutimit t programit, do t duket si n Fig.4.4.
Fig.4.4 Rezultati i programit if15
Me dy deg
Pjesa e bllok-diagramit me dy deg (shih djathtas), n form t prgjithshme n program shkruhet kshtu: if (k) a; else b; ku jan: k - kushti pr degzim. a - komand e cila ekzekutohet, nse plotsohet kushti k. b - komand e cila ekzekutohet, nse nuk plotsohet kushti k. Shembull Programi n t cilin prmes komands if gjendet raporti mes vlerave hyrse x dhe y. Pastaj, nse x sht m i madh ose barazi me y, llogaritet vlera e funksionit z=2*x+1, prndryshe kjo vler llogaritet me shprehjen z=x+y.
// Programi if2
#include <iostream> using namespace std;
130 Bazat e programimit n C++ int main() { double x,y,z; cout << "Numri i par x="; cin >> x; cout << "\nNumri i dyt y="; cin >> y; if (x>=y) z=2*x+1; else z=x+y; cout << "\nVlera e llogaritur sht z="; cout << z << "\n"; return 0; } Prmes programit t dhn n fakt llogaritet vlera e funksionit:
2 x + 1 z= x + y
pr x y pr x < y
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers, si vlera hyrse pr variablat x dhe y, kompjuterit i jepen numrat 7 dhe 3, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.5.
Fig.4.5 Rezultati i programit if2 N program, meq plotsohet kushti x>y, vlera pr z sht llogaritur prmes shprehjes s par z=2*x+1. N degt e komands pr degzim if mund t vendosen komanda pr shtypje. Shembull Programi n t cilin prmes komands if gjenerohen mesazhet: x barazi me y ose x jobarazi me y
Degzimet 131 varsisht nga raporti mes dy vlerave hyrse x dhe y, t cilat kompjuterit i jepen prmes tastiers.
// Programi if9 #include <iostream> using namespace std; int main() { double x,y; cout << "Vlera x="; cin >> x; cout << "\nVlera y="; cin >> y; if (x==y) cout << "\nx barazi me y"; else cout << "\nx jobarazi me y"; cout << "\n"; return 0; }
N program, prmes komands: if (x==y) gjendet se a sht x=y. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit i jepen vlerat hyrse 5 dhe 7, n ekran do t paraqitet mesazhi prkats, ashtu si shihet n Fig.4.6.
Fig.4.6 Rezultati i programit if9 N dy degt e komands if mund t vendosen dy numrator t ndryshm. Shembull Programi prmes s cilit numrohen antart pozitiv (p) dhe antart negativ (n) t vektorit t dhn A(m).

// Programi if13 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=7, A[m]={6,-2,-9,4,7,3,-5}; int i,p,n; p=0; n=0; for (i=0;i<m;i++) if (A[i]<0) n=n+1; else p=p+1; cout << "\nNumri i antarve pozitiv p=" << p <<"\n"; cout << "\nNumri i antarve negativ n=" << n <<"\n"; return 0; }
Ktu, komanda:
if (A[i]<0) n=n+1; else p=p+1;
sht vendosur brenda unazs dhe prmes saj do antar i vektorit A[i] testohet se a sht numr negativ. Nse konstatohet se nj antar i vektorit sht numr negativ, prmes shprehjes n=n+1 rritet pr nj numri i antarve negativ. Prndryshe, nse antari i vektorit nuk sht numr negativ, rritet pr nj numratori i numrave pozitiv prmes shprehjes p=p+1. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran sht: Numri i antarve pozitiv p=4 Numri i antarve negativ n=3 Natyra e komandave n dy degt e komands if mund t jet e ndryshme. Shembull Programi prmes s cilit numrohen antart pozitiv (p) dhe shtypen antart negativ t matrics s dhn R(m,n).
Degzimet 133
// Programi if16 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=4,n=3, R[m][n]={{18,-3,5}, {-6,4,-2}, {7,-9,14}, {5,11,-8}}; int i,j,p; char t[]="------------------------------"; cout << "\nAntart n e g a t i v \n\n" << " i j Antari" << endl << t << endl; p=0; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (R[i][j]<0) cout << setw(6) << i << setw(6) << j << setw(10) << R[i][j] << endl; else p=p+1; cout << t << endl; cout << "Numri i antarve pozitiv p=" << p << "\n\n"; return 0; }
Ktu, meq kemi t bjm me matric, pr t'i marr n shqyrtim t gjith antart e saj, shfrytzohen dy unaza: unaza e jashtme me indeksin e par i dhe unaza e brendshme me indeksin e dyt j. N program, n degn e par t komands if shtypen indekset dhe vlerat e antarve negativ t matrics, prmes komands prkatse cout. Kurse nse antari i matrics sht pozitiv, ekzekutohet dega e dyt, n t ciln rritet pr 1 numratori i numrave pozitiv (p=p+1). Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.4.7.
Me komanda t prbra
Shpesh her nevojitet q n njrn, ose edhe n t dy degt e komands if, t ket m shum komanda, t cilat ktu do t'i quajm komanda t prbra. Me qllim t prcaktimit t plot t komandave t prbra t nj dege, ato prfshihen brenda kllapave.
Me nj deg
Nse komanda if prmban vetm nj deg me komanda t prbra, prmes s cils programohet pjesa e bllok-diagramit q shihet djathtas, n form t prgjithshme shkruhet: if (k) { x; } ku jan: k - kushti pr degzim. x - komanda e prbr, e cila ekzekutohet, nse plotsohet kushti k. Shembull Programi prmes s cilit llogariten vlerat numerike t variablave x dhe y, varsisht nga ajo se a sht ose nuk sht vlera hyrse d m e madhe se 7. Nse plotsohet kushti n fjal, pr llogaritje shfrytzohen shprehjet: x=3d+2 y=d-4 prndryshe vlerat e ktyre dy variablave fillimisht merren zero.
Degzimet 135
// Programi if3
int main() { int d,x,y; cout << "Vlera hyrse d="; cin >> d; x=0; y=0; if (d>7) { x=3*d+2; y=d-4; } cout << "\nVlera x="; cout << x; cout << "\nVlera y="; cout << y <<"\n"; return 0; } Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit i jepet vlera hyrse d=9, pr variablat x dhe y do t llogariten vlerat: x=3*9+2=29 y=9-4=5 kurse n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.8.
Fig.4.8 Rezultati i programit if3 N degn e komands if mund t prfshihen edhe llogaritje prmes unazs.
136 Bazat e programimit n C++ Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera numerike e funksionit g prmes shprehjes:
3 n g= 2 x + 4 ( x + i ) i=2
pr x = 5 pr x 5
Pr variablat x dhe n kompjuterit i jepen vlerat numerike prkatse prmes tastiers.

// Programi if10 #include <iostream> using namespace std; int main() { int i,n; float x,s,g; cout << "Vlera hyrse n="; cin >> n; cout << "Vlera hyrse x="; cin >> x; g=3; if (x!=5) { s=0; for (i=2;i<=n;i++) s=s+(x+i); g=2*x+4*s; } cout << "\nRezultati g="; cout << g <<"\n"; return 0; }
N program, si vler fillestare e funksionit sht marr vlera g=3. Por, pastaj, prmes pjess s programit:
if (x!=5) { s=0; for (i=2;i<=n;i++) s=s+(x+i); g=2*x+4*s; }
Degzimet 137 nse x nuk sht 5, n vend t vlers fillestare t funksionit g llogaritet vlera e re e tij, duke e llogaritur fillimisht vlern e shums s. Kshtu, p.sh., nse prmes tastiers pr variablat n dhe x kompjuterit i jepen vlerat 4 dhe 7, n ekran do ta kemi vlern e llogaritur pr funksionin g, ashtu si shihet n Fig.4.9. Fig.4.9 Rezultati i programit if10 Dega e prbr e komands if njkohsisht mund t prmbaj komanda pr llogaritje dhe shtypje. Shembull Programi prmes s cilit numrohen dhe shtypen antart e vektorit B(m), t cilt jan numra m t mdhenj se numri pozitiv x. Vlera e numrit x kompjuterit t'i jepet si vler hyrse prmes tastiers.
// Programi if17 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=7, B[m]={9,-7,2,-5,8,11,3}; int i,n; float x; char t[]="----------------"; cout << "\nVlera e numrit pozitiv x: "; cin >> x; cout << "\nNumrat m t mdhenj se " << x << endl << "\n i Vlera" << endl << t << endl; n=0; for (i=0;i<m;i++) if (B[i]>x) { n=n+1; cout << setw(5) << i << setw(7)

<< B[i] << endl; cout << << << << << << return 0; } } t "\n\nNumri i antarve m t mdhenj se " x " sht " n "\n\n";
Ktu, n degn e komands if gjenden m shum komanda, prmes s cilave numrohen antart m t mdhenj se numri x dhe njkohsisht shtypen antart e numruar dhe indekset e tyre. Pas ekzekutimit t programit, nse si vler hyrse prmes tastiers kompjuterit i jepet vlera 5, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.10.
Fig.4.10 Rezultati i programit if17 Ktu, pr shtypje t vizave n fillim dhe n fund t tabels s krijuar sht shfrytzuar variabla T e tipit char, prmes s cils ruhen vizat. Pastaj, brenda dy komandave cout urdhrohet shtypja e vlers tekstuale t ksaj variable. N program, pr ta shtypur fjalin e cila paraqitet n fund t tabels:
Numri i antarve m t mdhenj se 5 sht 3
shfrytzohet komanda: cout << << << << T endl "Numri i antarve m t mdhenj se " x
Degzimet 139 << " sht " << n << endl; Me kt komand s pari shtypet rreshti me viza n fund t tabels (variabla t), pastaj pasi t kalohet n rresht t ri prmes manipulatorit endl, shtypet teksti:
Numri i antarve m t mdhenj se
me nj zbrazsir n fund t tij. N vazhdim t ktij teksti shtypet vlera e variabls x, pr ta fituar fjalin:
Numri i antarve m t mdhenj se 5
N t njjtin rresht m tutje shtypet fjala sht me nga nj zbrazsir para dhe pas saj, kshtu:
Numri i antarve m t mdhenj se 5 sht
N fund t fjalis s shtypur n kt mnyr, shtypet edhe vlera e variabls n, pr ta fituar formn prfundimtare t saj:
Numri i antarve m t mdhenj se 5 sht 3
Me dy deg
Kur komanda if ka dy deg, mund t paraqiten tre verzione t saj: komanda e prbr t paraqitet n degn e par, n degn e dyt, ose n t dy degt.
Dega e par e prbr

Pjesa e bllok-diagramit me dy deg (shih djathtas), njra prej t cilave prmban m shm komanda, n form t prgjithshme n program shkruhet kshtu: if (k) { x; } else b;
ku jan: k - kushti pr degzim. x - komanda e prbr e cila ekzekutohen nse plotsohet kushti k. b - komand e cila ekzekutohet nse nuk plotsohet kushti k. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e variabls d n baz t shprehjeve n dy degt e veanta t komands if, e cila ka nj komand t prbr n degn e par.
// Programi if4
int main() { int k=5,g=9,x,y,h,d; h=4*k-g; if (h>g) { x=2*k-1; y=3; d=3*x+y; } else d=h+2; cout << "\nRezultati d="; cout << d <<"\n"; return 0; } Nse ekzekutohet programi i dhn, s pari do t llogaritet vlera: h=4*k-g =4*5-9=11 Pastaj, meq n komandn if plotsohet kushti h>g, llogariten vlerat: x=2*k-1 =2*5-1=9 y=3 d=3*x+y =3*9+3=30
Degzimet 141 dhe n fund, n ekran shtypet: Rezultati d=30 Dega e prbr e komands if mund t prmbaj edhe unaza pr llogaritje t ndryshme. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera numerike e funksionit y prmes shprehjes:
n +1 x + 2 (i + 1) y= i =1 2 x 1
pr x < 3 pr x >= 3
Vlerat hyrse t variablave x dhe n kompjuterit t'i jepen prmes tastiers.

// Programi if11 #include <iostream> using namespace std; int main() { int i,n; float x,y,p; cout << "Vlera hyrse n="; cin >> n; cout << "Vlera hyrse x="; cin >> x; if (x<3) { p=1; for (i=1;i<=n+1;i++) p=p*(i+1); y=x+2*p; } else y=2*x-1; cout << "\nRezultati y="; cout << y <<"\n"; return 0; }
142 Bazat e programimit n C++ Nse ekzekutohet programi dhe prmes tastiers, pr variablat hyrse n dhe x, kompjuterit ia japim vlerat 2 dhe 1.5, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.11. Fig.4.11 Rezultati i programit if11 Te programi if11, vlera e variabls n nevojitet vetm te dega e par e komands if, prkatsisht vetm nse sht x<3. Pr kt arsye, komandn pr lexim t vlers s ksaj variable mund ta vendosim n degn prkatse, ashtu si shihet n verzionin if11a t programit, i cili sht dhn n vijim.
// Programi if11a #include <iostream> using namespace std; int main() { int i,n; float x,y,p; cout << "Vlera hyrse x="; cin >> x; if (x<3) { cout << "Vlera hyrse n="; cin >> n; p=1; for (i=1;i<=n+1;i++) p=p*(i+1); y=x+2*p; } else y=2*x-1; cout << "\nRezultati y="; cout << y <<"\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers si vler hyrse pr variabln x ia japim vlern 5, meq nuk sht x<3, kompjuteri nuk do ta krkoj vlern hyrse t variabls n. N kt rast, vlera e funksionit y do t llogaritet me shprehjen y=2*x-1, e cila gjendet n degn e dyt t komands if dhe n ekran do ta ket pamjen e dhn n Fig.4.12.
Degzimet 143
Fig.4.12 Rezultati i programit if11a, pr x>3 Por, nse pas ekzekutimit t programit n fjal, si vler hyrse pr variabln x jepet nj vler m e vogl se 3, kompjuteri do ta krkoj edhe vlern e variabls n. Kjo sht si rezultat i kalimit n degn e par t komands if, ku edhe gjendet komanda pr leximin e vlers s variabls n. Pas prfundimit t ekzekutimit t programit, n kt rast do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.13, gj q sht e ngjashme me pamjen e dhn n Fig.4.11. Fig.4.13 Rezultati i programit if11a, pr x<3 N degn e prbr t komands if mund t paraqitet edhe komand tjetr pr degzim. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
3 x + z g= x 1
pr x 5 pr x < 5
ku z sht antari m i madh n vektorin e dhn R(n). Vlera e variabls x kompjuterit t'i jepet prmes tastiers.
// Programi if19 #include <iostream> using namespace std; int main() { const n=9, R[n]={4,7,2,5,12,9,1,15,3}; int i,z; float x,y; cout << "\nVlera hyrse x="; cin >> x; if (x>=5) { z=R[0]; for (i=1;i<n;i++) if (z<R[i])

z=R[i]; cout << "\nAntari m i madh z=" << z << endl; y=3*x+z; } else y=x-1; cout << "\nRezultati y="; cout << y <<"\n\n"; return 0; }
N program, n degn e par t komands if sht vendosur procedura e gjetjes s antarit m t madh t vektorit R(n). N fund t ksaj dege, pasi shtypet vlera e gjetur z, llogaritet dhe shtypet vlera prkatse e funksionit y. N Fig.4.14 sht dhn pamja e ekranit pas ekzekutimit t programit, nse prmes tastiers, si vler hyrse pr variabln x, kompjuterit i jepet vlera 7.
Dega e dyt e prbr

Pjesa e bllok-diagramit me dy deg (shih n vijim - djathtas), nse dega e dyt prmban m shum komanda, n form t prgjithshme programohet kshtu: if (k) a; else { y; }
ku jan: k - kushti pr degzim. a - komand e cila ekzekutohen nse plotsohet kushti k. y - komanda e prbr e cila ekzekutohet nse nuk plotsohet kushti k.
Degzimet 145 Shembull Programi prmes s cilit realizohet llogaritja e njjt si edhe n programin if4 t dhn m sipr, por tek i cili n urdhrin if sht shkruar kushti i kundrt.
// Programi if5
int main() { int k=5,g=9,x,y,h,d; h=4*k-g; if (h<=g) d=h+2; else { x=2*k-1; y=3; d=3*x+y; } cout << "\nRezultati d="; cout << d <<"\n"; return 0; } Si shihet n program, dega e dyt e komands if sht komand e prbr, sepse prmban 3 shprehje aritmetikore. Pas ekzekutimit t tij, n ekran do t fitohet: Rezultati d=30 Shembull Versioni i modifikuar i programit if10 pr llogaritjen e vlers numerike t funksionit g, prmes shprehjes:
pr x = 5 3 n g= 2 x + 4 ( x + i ) pr x 5 i=2
ashtu q te komanda if, pr seciln shprehje t funksionit, t paraqitet dega prkatse.
// Programi if12

#include <iostream> using namespace std; int main() { int i,n; float x,s,g; cout << "Vlera hyrse n="; cin >> n; cout << "Vlera hyrse x="; cin >> x; if (x==5) g=3; else { s=0; for (i=2;i<=n;i++) s=s+(x+i); g=2*x+4*s; } cout << "\nRezultati g="; cout << g <<"\n"; return 0; }
Ktu, n degn e par t komands if kalohet nse x=5, pr t'u llogaritur vlera e funksionit g me shprehjen e thjesht g=3. Kurse n degn e dyt, s pari gjendet vlera e shums s dhe pastaj edhe vlera e funksionit g prmes shprehjes g=2*x+4*s. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit i jepen vlerat n=4 e x=7, rezultati n ekran do t duket ashtu si sht dhn n Fig.4.15.
Fig.4.15 Rezultati i programit if12 N degn e dyt, prve llogaritjeve, paraqitet edhe komanda pr shtypje.
Shembull
Programi prmes s cilit gjendet shuma e antarve pozitiv (d)
Degzimet 147 dhe shuma e katrorve t antarve negativ (e) t matrics s dhn A(m,n). Njkohsisht, gjat llogaritjes shtypen katrort e antarve negativ t matrics si dhe indekset prkatse.
// Programi if20 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const int m=3,n=4; float A[m][n]={{5,-4,7,2}, {-3,-9,6,8}, {4,1,-2,-1}}; int i,j; float d,e,k; char G[]="-----------------------------------"; cout << "\nKatrort e antarve negativ\n\n" << " i j Antari Katrori" << endl << G << endl; d=0; e=0; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (A[i][j]>=0) d=d+A[i][j]; else { k=A[i][j]*A[i][j]; e=e+k; cout << setw(5) << i << setw(5) << j << setw(10) << A[i][j] << setw(10) << k << endl; } cout << G << endl; cout << "Shuma e antarve pozitiv d=" << d << endl; cout << "Shuma e katrorve t antarve negativ e="

<< e << "\n\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.4.16.
T dy degt t prbra
Pjesa e bllok-diagramit me dy deg (shih n vijim - djathtas), nse t dy degt prmbajn m shum komanda, n form t prgjithshme n program shkruhet kshtu: if (k) { x; } else { y; } ku jan: k - kushti pr degzim. x - komanda e prbr e cila ekzekutohet nse plotsohet kushti k. y - komanda e prbr e cila ekzekutohet nse nuk plotsohet kushti k. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet shuma e numrave natyror
Degzimet 149 mes 2 dhe n, nse vlera hyrse n sht m e vogl ose barazi me 5, prndryshe llogaritet vlera e faktorielit F=(n+1)!.
// Programi if6 #include <iostream> using namespace std; int main() { int i,n; double S,F; cout << "\nVlera e variabls n="; cin >> n; if (n<=5) { S=0; for (i=2;i<=n;i++) S=S+i; cout << "Shuma S=" << S; } else { F=1; for (i=1;i<=n+1;i++) F=F*i; cout << "\nVlera e faktorielit F=" << F; } cout << "\n\n"; return 0; }
N program, llogaritjet e faktorielit dhe t shums jan prcaktuar duke i vendosur komandat e degve prkatse brenda kllapave t mdha. Nse ekzekutohet programi dhe prmes tastiers, si vler hyrse pr n, kompjuterit i jepet numri 7, me kushtin e shkruar nn komandn if kaprcehet n llogaritjen e faktorielit dhe rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.4.17. Fig.4.17 Rezultati i programit if6 N degt e prbra t komands if mund t operohet edhe me vlera t antarve t fushave.
Shembull
Programi prmes s cilit formohet matrica katrore D(m,m). Antart e matrics t llogariten prmes shprehjes:
j +1 i + 2 (i + k ) pr i j k =1 dij = i+2 j 3 ( j k ) pr i > j k =1
Dimensionet e matrics kompjuterit t'i jepen si konstante n fillim t programit.

// Programi if21 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=4,n=3; int i,j,k; float s,p,D[m][n]; char T[]="-----------------------"; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (i<=j) { p=1; for (k=1;k<=j+1;k++) p=p*(i+k); D[i][j]=i+2*p; } else { s=0; for (k=1;k<=i+2;k++) s=s+(j-k); D[i][j]=j-3*s; } cout << "Matrica e formuar D" << endl; cout << T << endl; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++)
Degzimet 151
cout << setw(7) << D[i][j]; cout << endl; } cout << T << endl; return 0; }
Pas ekzekutimit t programit t dhn, rezultati n ekran do t duket si n Fig.4.18.
Degzime t ndrthurura
Me nj komand if realizohet degzimi n nj ose n dy deg. Por, tek algoritmet e ndryshme shpesh paraqiten degzime t ndrthurura, kur prej nj dege mund t ket degzime t reja. Pr kt qllim, n degt e komandave if shfrytzohen edhe komanda t tjera if. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet shuma e antarve t vektorit A(m), t cilt jan m t mdhenj se numri 3 dhe m t vegjl se numri 9.
// Programi if7
int main() { const int m=8; int i,s; int A[m]={5,-2,7,4,1,8,10,6}; s=0; for (i=0;i<m;i++) if (A[i]>3) if (A[i]<9) s=s+A[i];
152 Bazat e programimit n C++ cout << "Shuma s=" << s << "\n"; return 0; } Nga programi i dhn shihet se pas komands s par if, nse plotsohet kushti A[i]>3, vjen komanda e dyt if pr testim lidhur me kushtin e dyt A[i]<9. Pastaj, nse plotsohen t dy kushtet, shums i shtohet antari prkats i vektorit. N fund, rezultati q shtypet n ekran sht: Shuma s=30 Vlera e shums sht fituar me mbledhjen e antarve t vektorit, t cilt i plotsojn t dy kushtet, prkatsisht: s=5+7+4+8+6=30 Pjesa e programit me komandat if mund t shkruhet edhe duke shfrytzuar vetm nj komand if, kshtu:
s=0; for (i=0;i<m;i++) if ((A[i]>3) && (A[i]<9)) s=s+A[i]; cout << "Shuma s=" << s << "\n";
Ktu, mes dy pjesve t komands if sht shfrytzuar operatori &&, me t cilin kompjuteri e nnkupton operacionin DHE. Kshtu, kompjuteri do t kaloj te shprehja e shums s=s+A[i], vetm nse A[i]>3 dhe A[i]<9. Brenda degs njkohsisht mund t paraqiten edhe m shum komanda t tjera if pr degzim. Shembull Programi prmes s cilit numrohen antart pozitiv (p), zero (z) dhe antart negativ (n) t matrics s dhn F(k,m).
// Programi if22 #include <iostream>
Degzimet 153
#include <iomanip> using namespace std; int main() { const k=4,m=3, F[k][m]={{7,-4,12}, {0,17,-6}, {4,-1,-5}, {15,8,19}}; int i,j,n,z,p; n=0; z=0; p=0; for (i=0;i<k;i++) for (j=0;j<m;j++) if (F[i][j]<0) n=n+1; else if (F[i][j]==0) z=z+1; else p=p+1; cout << "\nNumri i antarve negativ n=" << n << "\n\n"; cout << "Numri i antarve me vler zero z=" << z << "\n\n"; cout << "Numri i antarve pozitiv p=" << p << "\n\n"; return 0; }
Fig.4.19 Rezultati i programit if22 Degzimet mund t jen edhe t shumfishta, n form kaskadike. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
5 x + 4 x 3 y= 5 2 x
pr x < 1.5 pr 1.5 x < 2.7 pr 2.7 x < 4 pr x 4
pr vlern e variabls x, e cila kompjuterit i jepet prmes tastiers si vler hyrse.

// Programi if23 #include <iostream> using namespace std; int main() { float x,y; cout << "Vlera hyrse x="; cin >> x; if (x<1.5) y=5*x+4; else if (x<2.7) y=x-3; else if (x<4) y=5; else y=2*x; cout << "\nRezultati y="; cout << y << endl; return 0; }
Nse pas ekzekutimit t programit t dhn, prmes tastiers pr variabln hyrse x kompjuterit i jepet vlera 2.5, pr funksionin y do t fitohet vlera -0.5, ashtu si shihet n Fig.4.20. Fig.4.20 Rezultati i programit if23
Degzimet 155 Kjo vler e funksionit sht llogaritur me shprehjen e dyt y=x-3, sepse vlera hyrse x=2.5 shtrihet n diapazonn e dyt t kufijve q paraqiten n shprehjen prkatse.
Degzimet gjat komunikimit interaktiv

Komunikimi interaktiv (i drejtprdrejt) me kompjuterin realizohet duke shfrytzuar m shum komanda if. N vijim do t jepen disa versione t shembullit t nj programi elementar, prmes s cilit tregohet shfrytzimi i komands if gjat komunikimit interaktiv me kompjuterin. Shembull Programi prmes s cilit kompjuteri e detekton raportin e dy vlerave hyrse a dhe b.
// Programi Raporti1 #include <iostream> using namespace std; int main() { float a,b; cout << "\nSa sht vlera e numrit a: "; cin >> a; cout << "\nSa sht vlera e numrit b: "; cin >> b; if (a<b) cout << "\nNumri a sht m i vogl se numri b"; else if (a==b) cout << "\nNumrat jan t barabart"; else cout << "\nNumri a sht m i madh se numri b"; cout << "\n\n"; return 0; }
Pasi t ekzekutohet programi i dhn, n ekran do t paraqitet mesazhi:

Vlera e numrit a:
i cili shtypet prmes komands s par cout. Si komand vijuese n program ekzekutohet komanda cin pr lexim t vlers s variabls a. Gjat ekzekutimit t ksaj komande kompjuteri e ndrpret punn duke pritur q n tastier ta shnojm vlern prkatse hyrse.
156 Bazat e programimit n C++ M tutje prsritet procedur e njjt me at paraprake edhe pr leximin e vlers s variabls b, gjat s cils fillimisht n ekran paraqitet mesazhi:
Vlera e numrit b:
Nse pr variablat a dhe b kompjuterit i jepen vlerat hyrse 5 dhe 8, pas prfundimit t ekzekutimit t programit, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.21.
Fig.4.21 Rezultati i programit Raporti1, pr a<b Mesazhi i shtypur n ekran: Numri a sht m i vogl se numri b sht rezultat i krahasimit prmes komands s par if (a<b). Nse vlerat hyrse merren me raport t kundrt me at q u dha m sipr, prkatsisht nse, p.sh., prmes tastiers kompjuterit si vlera hyrse pr variablat a dhe b i jepen vlerat 9 dhe 4, n ekran do t shtypet mesazhi:
Numri a sht m i madh se numri b
ashtu si shihet n Fig.4.22.
Fig.4.22 Rezultati i programit Raporti1, pr a>b N kt rast, fillimisht vlerat hyrse krahasohen prmes komands:
if (a<b)
Degzimet 157 Por, pasi q nuk sht plotsuar kushti a<b, krahasimi vazhdon me komandn e dyt:
if (a==b)
me t ciln kontrollohet se a jan vlerat hyrse t barabarta. Duke i pasur parasysh vlerat hyrse, m tutje ekzekutimi i programit vazhdon me komandn:
cout << "\nNumri a sht m i madh se numri b";
N fakt, te kjo komand arrihet pasi nuk plotsohen kushtet n dy komandat if, prkatsisht pasi nuk sht: a < b dhe a = b Shembull Programi Raporti2 si version i prmirsuar i programit Raporti1, n t cilin gjat shtypjes s mesazheve sht parapar q n vend t variablave t prgjithshme a dhe b, brenda tyre t shtypen vlerat numerike prkatse.
// Programi Raporti2 #include <iostream> using namespace std; int main() { float a,b; cout << "Vlera e numrit a: "; cin >> a; cout << "\nVlera e numrit b: "; cin >> b; if (a<b) cout << "\nNumri " << a << " sht m i vogl se numri " << b; else if (a==b) cout << "\nNumrat jan t barabart"; else cout << "\nNumri " << a << " sht m i madh se numri "

<< b; cout << endl; return 0; }
Pas ekzekutimit t programit t dhn, pr vlerat hyrse 5 dhe 8, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.23. Fig.4.23 Rezultati i programit Raporti2, pr a<b N program, prmes komandave pr shtypje t rezultatit t krahasimit t dy vlerave hyrse, prve teksteve shtypen edhe vlerat prkatse t variablave a dhe b. Gjat shtypjes sht parapar q, para dhe pas vlerave numerike q shtypen, t ket edhe nga nj zbrazsir. Pr kt qllim, zbrazsirat prfshihen nn thonjzat e teksteve q shtypen.
Kaprcimi pa kusht
Pr kaprcim pa kusht, prej nj pjese t programit n nj pjes tjetr, ose n fund t tij, shfrytzohet komanda goto. Kjo komand, n formn e saj t prgjithshme, shkruhet kshtu: goto a; ku a sht labela e zgjedhur lirisht si identifikator. Prmes ksaj komande kompjuterit i urdhrohet q pa kusht ta vazhdoj ekzekutimin e programit, duke kaprcyer te komanda para s cils gjendet labela a. Shembull Programi Raporti3, i cili e paraqet nj version t prmirsuar t programit Raporti2 i dhn m sipr, ashtu q t prsritet ekzekutimi i tij n baz t vlers hyrse q kompjuterit i jepet prmes tastiers.
// Programi Raporti3 #include <iostream> using namespace std; int main() { float a,b; char x;
Degzimet 159
Fillimi: cout << "Vlera e numrit a: "; cin >> a; cout << "\nVlera e numrit b: "; cin >> b; if (a<b) cout << "\nNumri " << a << " sht m i vogl se numri " << b; else if (a==b) cout << "\nNumrat jan t barabart"; else cout << "\nNumri " << a << " sht m i madh se numri " << b; // ------------------- Prsritja -------------------------cout << "\n\nA t prsritet? P - Po, J - Jo: "; cin >> x; if (x == 'P') { cout << "\n\nPrsritje e ekzekutimit" << "\n-------------------------" << endl;; goto Fillimi; } else cout << "\nEkzekutimi prfundoi" << endl; cout << endl; return 0; }
Nse programi i dhn krahasohet me programin Raporti2 t dhn m par do t shihet se n fund t tij sht shtuar pjesa prmes s cils mundsohet prsritja e programit. Pr kt qllim fillimisht sht shkruar komanda pr leximin e vlers s variabls x, e shoqruar me komandn paraprake:
cout << "\n\nA t prsritet? P - Po, J - Jo: ";
prmes s cils n ekran shtypet mesazhi:

A t prsritet? P - Po, J - Jo:
p.sh., ashtu si shihet n Fig.4.24. Fig.4.24 Rezultati i programit Raporti3, pr a<b Pastaj, pasi n tastier t shnohet vlera hyrse pr variabln x, ekzekutimi i programit vazhdon me njrn nga dy degt e komands: if (x=='P') Nse, p.sh., si vler hyrse n tastier shtypet shkronja P, do t ekzekutohet dega e par e ksaj komande dhe si rezultat n ekran fillimisht paraqitet mesazhi: Prsritje e llogaritjes ------------------------dhe pastaj prmes komands goto Fillimi, kompjuterit i urdhrohet q ekzekutimin e programit ta vazhdoj duke kaluar n fillim t tij. Me kt komand n fakt urdhrohet kaprcimi pa kusht n pjesn e programit pas fjals Fillimi:, e cila sht vendosur n fillim t programit. N kt mnyr do t prsritet ekzekutimi i programit pr vlera t tjera t variablave hyrse a dhe b, kurse pamja vijuese e ekranit duket si n Fig.4.25.
Fig.4.25 Rezultati i programit Raporti3 M tutje vazhdohet duke ia dhn kompjuterit prmes tastiers vlerat e variablave a dhe b. Pastaj, me qllim t prfundimit t ekzekutimit t programit, nse pas pyetjes pr prsritje t ekzekutimit, si vler hyrse prmes tastiers shkruhet shkronja J, ekzekutimi i programit prfundon dhe n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.26.
Degzimet 161
Fig.4.26 Rezultati i programit Raporti3
Ekzekutimi i programit prfundon jo vetm pr vlern J t variabls hyrse x, por edhe pr fardo vler tjetr e cila nuk sht P, sepse te komanda:
if (x == 'P')
pyetet vetm se a sht x e barabart me vlern 'P'. Rezultati i ksaj pyetje do t jet true, nse sht x='P', prndryshe n t gjitha rastet e tjera do t jet false (nse x nuk sht barazi me 'P').
Krijimi i unazs
Komanda e kaprcimit pa kusht goto mund t shfrytzohet me qllim t krijmit t unazave t zakonshme pr prsritje t pjesve t caktuara t programit. Shembull Programi prmes s cilit llogariten dhe shtypen shumat parciale t numrave natyror prej 1 deri n 9.
// Programi goto1
int main() { int i=1; double s=0; g:if (i<10)
162 Bazat e programimit n C++ { s=s+i; cout << << cout << << << i++; goto g; } return 0; } N programin e dhn, pr llogaritjen e shumave parciale, sht parapar t prsritet pjesa e programit mes komands if me labeln g para tij dhe komands goto g, derisa vlera e variabls i sht m e vogl se 10. Rezultati q shtypet n ekran pas ekzekutimit t programit n fjal do t duket si n Fig.4.27. "Pr i=" i; " Shuma s=" s "\n";
Fig.4.27 Rezultati i programit goto1
Prsritja e leximit t vlerave hyrse

Komanda goto mund t shfrytzohet pr prsritjen e leximit t vlerave hyrse, nse kto vlera nuk i plotsojn kushtet e prcaktuara. Shembull Programi prmes s cilit gjendet se sa antar pozitiv t matrics R(m,n) jan numra m t mdhenj (x) se numri pozitiv g, dhe sa jan m t vegjl ose barazi (y) me kt numr. Vlera e numrit g kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers. Gjat ksaj, prmes kontrolls prkatse pengohet q vlera hyrse pr variabln g t jet numr negativ.
// Programi goto2 #include <iostream>
Degzimet 163
#include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=3,n=4,R[m][n]={{-5,6,4,9}, {2,-8,5,7}, {3,1,8,-6}}; int i,j,x,y,g; Lexo: cout << "\nVlera e numrit g: "; cin >> g; if (g<0) { cout << "Lejohet vetm numr pozitiv" << endl; goto Lexo; } cout << endl; // -------------- Numrimi i antarve -----------x=0; y=0; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (R[i][j]>0) if (R[i][j]>g) x=x+1; else y=y+1; cout << "Numri i antarve m t mdhenj se " << g << " sht " << x << endl; cout << "Numri i antarve m t vegjl ose barazi me " << g << " sht " << y << "\n\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe si vler hyrse pr variabln g prmes tastiers kompjuterit i jepet numri 4, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.28.
164 Bazat e programimit n C++ Fig.4.28 Rezultati i programit goto2 Prmes pjess s programit:
Lexo: cout << "Vlera e numrit g: "; cin >> g; if (g<0) { cout << "Lejohet vetm numr pozitiv" << endl; goto Lexo; }
pengohet q pr variabln g kompjuterit t'i jepet vler hyrse negative. Kshtu, nse, p.sh., n tastier shtypet numri -5, n ekran do t paraqitet mesazhi: Lejohet vetm numr pozitiv dhe pastaj, prmes komands goto Lexo, ekzekutimi i programit kthehet prsri n pjesn paraprake t tij, pr ta prsritur leximin. Kshtu, nse pas vlers s gabueshme -5 kompjuterit i jepet vlera hyrse 4, n ekran do ta kemi pamjen prfundimtare t dhn n Fig.4.29.
Fig.4.29 Rezultati i programit if18 me mesazhin kur fillimisht si vler hyrse jepet numr negativ
Dalja nga programi

Pr ta penguar ekzekutimin e programit pr vlera t palogjikshme, pasi prmes tastiers kompjuterit t'i jepen vlerat hyrse, ato mund t kontrollohen. Pastaj, nse kto vlera jan t palogjikshme, mund t dilet nga programi duke e shfrytzuar komandn e kaprcimit pa kusht goto. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e faktorielit:
Degzimet 165
F=(2m-3)! Vlera e variabls m kompjuterit t'i jepet prmes tastiers si vler hyrse.
// Programi goto3 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int k,m; unsigned long F; char g[]="-------------------------"; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; if (m<=1) { cout << "\nVlera hyrse sht e palogjikshme" << "\nEkzekutimi i programit ndrpritet" << endl; goto Fundi; } cout << "\n Numri Faktorieli\n" << g << endl; F=1; for (k=1;k<=(2*m-3);k++) { F=F*k; cout << setw(6) << k << setw(15) << F << endl; } cout << g << endl; Fundi: return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe si vler hyrse pr variabln m kompjuterit i jepet vlera 6, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.4.30.
Fig.4.30 Rezultati i programit goto3
N program, prmes kontrolls:

if (m<=1)
sht parapar ndrprerja e ekzekutimit t tij, nse plotsohet kushti i shnuar brenda kllapave. Pr ndrprerje t programit shfrytzohet komanda e kaprcimit pa kusht:
goto Fundi;
e cila sht vendosur n fund t degs s komands if. Kshtu, nse gjat ekzekutimit t programit, kompjuterit si vler hyrse pr variabln m i jepet numri 1, ekzekutimi i programit do t ndrpritet dhe n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.4.31.
Fig.4.31 Pamja e rezultatit n ekran gjat ndrprerjes s ekzekutimit t programit goto3 Pr ta ndrprer ekzekutimin e programit, n vend t komands pr kaprcim pa kusht n fund t tij, mund t shfrytzohet edhe komanda exit(0). Kshtu, p.sh., nse kjo komand shfrytzohet te programi goto3, i cili u dha m sipr, dega e komands if do t shkruhet:
if (m<=1) { cout << "\nVlera hyrse sht e palogjikshme"
Degzimet 167
<< "\nEkzekutimi i programit ndrpritet\n" << endl; exit(0); }
ku, si shihet, n fund t ksaj dege, n vend t komands:

goto Fundi;
sht shfrytzuar komanda:

exit(0);
Gjat ksaj, para komands:

return 0;
nuk nevojitet m labela Fundi:. Vlera 0 brenda kllapave t komands exit praktikohet t shnohet pr t treguar se ekzekutimi i programit sht ndrprer pa gabime.
Degzime me komandn switch

Programet te t cilat njkohsisht paraqiten m shum degzime, thjeshtohen, nse pr degzim shfrytzohet komanda switch. Ekzistojn disa versione t ksaj komande, ashtu si sht shpjeguar n vijim.
Versioni bazik i komands switch

Pjesa e bllok-diagramit i cili shihet n vijim - djathtas, n program mund t paraqitet duke e shfrytzuar versionin bazik t komands switch kshtu:
switch (k) { case 0: a0; break; case 1: a1; break; ................
168 Bazat e programimit n C++ case n: an; }
Gjat shfrytzimit t ksaj komande, pr k=0 do t ekzekutohet komanda a0, pr k=1 - komanda a1 dhe kshtu me radh, pr k=n do t ekzekutohet komanda an. Nse k>n, vazhdon ekzekutimi i pjess s programit jasht kllapave t komands switch. Pr ndarje t degve t veanta shfrytzohet komanda break, pas s cils ekzekutimi i programit vazhdon jasht kllapave t komands switch. Shembull Programi prmes s cilit llogariten vlerat e funksionit y duke shfrytzuar 4 shprehje t ndryshme pr llogaritje varsisht nga 4 vlerat e ndryshme t variabls i.
// Programi case1
int main() { int i; double y; for (i=0; i<=3; i++) { switch(i) { case 0: case 1: case 2:
case 3: } cout << "i=" << i <<" y=" << y << "\n"; } return 0;
y=3*i+2; break; y=i+6; break; y=-5; break; y=2*i-9;
Degzimet 169 } Ktu, pr i=0, prmes komands switch(i) kompjuterit i urdhrohet q ekzekutimin e programit ta vazhdoj te dega:
case 0: y=3*i+2; break;
Kurse, me komandn break n fund t ksaj dege, kompjuterit i urdhrohet q ekzekutimin ta vazhdoj me komandn pr shtypje cout e cila gjendet menjher pas kllaps s mbyllur t trupit t komands switch. Ngjashm veprohet edhe pr vlerat e tjera t variabls i. Rezultati, i cili shtypet n ekran pas ekzekutimit t programit, do t duket si n Fig.4.32.
Fig.4.32 Rezultati i programit case1 Nse nuk vendosen komandat break, ekzekutimi i programit vazhdon me t gjitha komandat q gjenden n vijim, pavarsisht nga ajo se ato u takojn degve t ndryshme. Nuk sht e domosdoshme q vlerat e variabls, prmes s cils bhen degzimet, t fillojn me vlern 0. Shembull Programi prmes s cilit llogariten vlerat e funksionit y, duke shfrytzuar 4 shprehje t ndryshme, nse kaprcimi bhet prmes variabls i, e cila fillon me vlern 5.
// Programi case2
#include <iostream>
#include <math.h>
int main() { int i; double x,y; for (i=5; i<=8; i++) { x=2*i; switch(i) { case 5:
y=sin(x);
170 Bazat e programimit n C++ break; y=sqrt(x); break; y=tan(x); break; y=exp(x);
case 6: case 7: case 8: } cout << "i=" << i <<" y=" << y << "\n"; } return 0; }
Ktu, pr vlern i=5, prmes komands switch(i), kompjuterit i urdhrohet q ekzekutimin e programit ta vazhdoj me degn:
case 5: y=sin(x); break;
Pasi t llogaritet vlera e funksionit y me shprehjen prkatse, me komandn break pas funksionit, si u shpjegua edhe m sipr, ekzekutimi i programit vazhdohet menjher pas kllaps s mbyllur t trupit t komands switch. Meq n programin e dhn, gjat llogaritjes jan shfrytzuar disa funksione matematikore, n fillim t tij, prmes komands paraprocesorike: #include <math.h> kompjuterit i sht urdhruar q pr llogaritje t vlerave t tyre ta shfrytzoj pakon me funksione t ndryshme matematikore. Rezultati q fitohet n ekran pas ekzekutimit t programit case2 duket si n Fig.4.33. Fig.4.33 Rezultati i programit case2
Degzimet 171
Kaprcimi pr disa vlera n nj deg

Kaprcimi n nj deg t komands case mund t bhet edhe pr dy ose m shum vlera t ndryshme t variabls pr kaprcim t saj. Shembull Programi prmes s cilit tregohet kaprcimi n nj deg pr m shum vlera t variabls pr kaprcim.
// Programi case3
int main() { int i; double y; for (i=0; i<=6; i++) { switch(i) { case 0: case 5: y=3*i+2; break; case 1: y=i+6; break; case 2: case 6: case 4: y=-5; break; case 3: y=2*i-9; } cout << "i=" << i <<" y=" << y << "\n"; } return 0; } N program, p.sh., kaprcehet n degn n t ciln gjendet shprehja y=5, pr vlerat e variabls i=2, 6 dhe 4. Pas ekzekutimit t programit case3, rezultati n ekran do t duket si n Fig.4.34.
Fig.4.34 Rezultati i programit case3
Kaprcimi pr vlerat e fardoshme

Pjesa e bllok-diagramit i cili shihet n vijim - djathtas, n program mund t paraqitet duke e shfrytzuar versionin e komandn switch t ksaj forme: switch (k) { case 0: a0; break; case 1: a1; break; ................ case n: an; break; default: ad; }
k=0 true
false false false
k=1 true
k=n true a0 a1 an
ad
Ktu, nse variabla pr degzim k nuk e ka asnjrn prej vlerave: 0, 1, 2, ..., n, ekzekutohet komanda ad n degn default t komands switch. Shembull Programi prmes s cilit tregohet kaprcimi n degn default t komands pr degzim switch.
// Programi case4
int main() { int i; double y; for (i=0; i<=6; i++) {
Degzimet 173 switch(i) { case 0: y=3*i+2; break; case 1: y=i+6; break; case 2: y=-5; break; case 3: y=2*i-9; break; default: y=88; } cout << "i=" << i <<" y=" << y << "\n"; } return 0; } Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlera t variabls i=4, 5 dhe 6 do t shtypet vlera y=88, ashtu si shihet n Fig.4.35, sepse pr kto vlera t variabls i kaprcehet n degn default t komands switch.
Kaprcimi prmes vlerave t tipit karakter

Vlerat e variabls pr degzim mund t jen edhe t tipit karakter. Shembull Programi prmes s cilit tregohet degzimi prmes komands switch, duke e shfrytzuar pr degzim nj variabl t tipit karakter.
// Programi case5
int main()
174 Bazat e programimit n C++ { char h; int z; cout << "Shtyp P pr Po, " << "Shtyp J pr Jo: "; cin >> h; z=9; switch(h) { case 'P': z=1; break; case 'J': z=0; } cout << "z=" << z << "\n"; return 0; } N programin e dhn sht parapar t kaprcehet n dy deg, pr dy vlerat P dhe J t variabls hyrse h. Nse nuk zgjedhet asnjra nga kto dy vlera t variabls h, komanda switch do t kaprcehet krejtsisht dhe si rezultat do t shtypet z=9, e cila sht marr si vler fillestare e variabls. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit i jepet vlera hyrse P, si rezultat n ekran do t shtypet vlera z=1, ashtu si shihet n Fig.4.36.
5
Unazat
Unazat for 176 Unazat while 235 Unazat do-while 271
Strukturat kontrolluese prmes s cilave prsriten pjes t caktuara t programeve quhen unaza (ang. loop). Pr realizimin e unazave n gjuhn C++ shfrytzohen komandat for, while dhe do-while. Kurse unazat prkatse zakonisht emrohen n baz t ktyre komandave.
Unazat for
Unazat t cilat realizohen duke e shfrytzuar komandn for, shkurt njihen si unaza for. Gjat realizimit t unazave for mund t paraqiten disa raste karakteristike, t cilat njihen si: unaza t zakonshme, unaza t prbra dhe unaza t ndrthurura.
Unazat e zakonshme
Unazat brenda t cilave prfshihet vetm nj komand mund t quhen unaza t zakonshme. Nse pr realizimin e unazave t zakonshme shfrytzohet komanda for, n form t prgjithshme ajo shkruhet kshtu: for (i=f;i<=p;i=i+h) a; ku jan: i - variabla e unazs. f - vlera fillestare e variabls i. p - vlera prfundimtare e variabls i. h - hapi me t cilin ndryshohen vlerat e variabls i. a - komanda e cila ekzekutohet brenda unazs. Prmes ksaj unaze prsritet ekzekutimi i komands a, pr vlera t ndryshme t variabls i, prej vlers fillestare f, deri n vlern prfundimtare p, duke e ndryshuar at me hapin h. Nse unaza for paraqitet prmes bllokdiagramit, forma e prgjithshme e saj do t duket si n Fig.5.1.
Unazat 177
i=f
i<=p
false
true a
Fig.5.1 Forma e prgjithshme e unazs for e paraqitur prmes bllok-diagramit Shembull
i=i+h
Programi prmes s cilit llogaritet shuma e katrorve t numrave natyror ift mes vlers 2 dhe n.
// Programi for1
int main() { int i,n; double s=0; cout << "Vlera e variabls n="; cin >> n; for (i=2;i<=n;i=i+2) s=s+i*i; cout << "Shuma e katrorve t numrave ift s=" << s << "\n"; return 0; } Ktu, brenda komands for, si vler fillestare e variabls s unazs i sht marr vlera 2, kurse vlera e variabls i rritet me hapin 2 prmes shprehjes i=i+2 n fund t komands. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe pr
178 Bazat e programimit n C++ variabln n, prmes tastiers kompjuterit i jepet vlera 7, rezultati q shtypet n ekran sht:
Shuma e katrorve t numrave ift s=56
gj q fitohet prmes llogaritjes:

s=22+42+62=56
Komanda for n programin for1 mund t shkruhet edhe kshtu:

for (i=2;i<=n;i+=2) s=s+i*i;
ku, si shihet, sht shfrytzuar forma e shkurtuar i+=2 e rritjes s variabls s unazs. N vijim, n rastet kur hapi nuk sht 1, do t shfrytzohet forma e zakonshme e rritjes s vlers s variablave t unazave, gj q nuk krkon nj kujdes t veant pr eliminimin e gabimeve eventuale. Meq zakonisht hapi me t cilin ndryshohet vlera e variabls s unazs i sht 1, komanda for shkruhet edhe kshtu: for (i=f;k;i++) a; Shembull Programi prmes s cilit llogaritet shuma e numrave natyror mes vlers 1 dhe n.
// Programi for2
int main() { int i,n; double s; cout << "Vlera e variabls n="; cin >> n; s=0; for (i=1;i<=n;i++) s=s+i; cout << "Shuma e krkuar s=" << s << "\n";
Unazat 179 return 0; } N programin e dhn, brenda unazs for sht prfshir vetm komanda: s=s+i; kurse variabla e unazs i ndyshohet mes vlers fillestare i=1 dhe vlers prfundimtare i=n, e prcaktuar prmes kushtit: i<=n me hapin 1, meq n fund t komands sht shnuar shprehja: i++ Nse ekzekutohet programi i dhn dhe si vler hyrse pr variabln n, prmes tastiers kompjuterit i jepet numri 5, rezultati q shtypet n ekran sht:
Shuma e krkuar s=15
sepse pr n=5, kemi:

s=1+2+3+4+5=15
Q t shihet shpejtsia me t ciln kompjuteri e llogarit shumn n fjal, nse ekzekutohet edhe nj her programi dhe si vler hyrse kompjuterit i jepet numri n=500, rezultati, i cili shtypet pothuajse momentalisht n ekran, do t jet s=125250. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
z = (m + 1)!2 x + 1
nse vlerat hyrse t variablave m dhe x kompjuterit i jepen prmes tastiers.
// Programi for9 #include <iostream> using namespace std; int main() {

int i,m; double F,x,z; cout << "Vlera e variabls x="; cin >> x; cout << "Vlera e variabls m="; cin >> m; F=1; for (i=1;i<=(m+1);i++) F=F*i; z=F-2*x+1; cout << "Vlera e funksionit z=" << z << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse 5 dhe 4, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.2. Fig.5.2 Rezultati i programit for9
Ktu, si shihet nga unaza:

for (i=1;i<=(m+1);i++) F=F*i;
variabla e unazs i fillon me vlern i=1, dhe rritet pr 1 me shprehjen i++, duke shkuar deri te vlera kufitare m+1, gj q prcaktohet me kushtin:
i<=(m+1)
Brenda unazs prsritet vetm llogaritja e faktorielit, pasi q brenda saj gjendet vetm komanda:
F=F*i;
Variabla e unazs si dhe hapi i saj mund t jen edhe vlera jo t plota. Shembull Programi prmes s cilit shtypet tabela e siprfaqeve dhe e perimetrave t rrethit me rreze r, e cila ndryshohet mes vlers 1 dhe 5, me hap 0.5.
Unazat 181
// Programi for4 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const a=1,b=5; double r,pi=3.14159; char T[]="---------------------------"; cout << " r s p" << endl << T << endl; cout << fixed << setprecision(2); for (r=a;r<=b;r=r+0.5) cout << setw(6) << r << setw(8) << pi*r*r << setw(8) << 2*pi*r << endl; cout << T << endl; return 0; }
N program, si variabl e unazs for sht marr variabla r e tipit double, gj q e nnkupton nj numr dhjetor. Kjo variabl ndryshohet me hapin 0.5. Rezultatet q shtypen n ekran pas ekzekutimit t programit t dhn do t duken ashtu si sht dhn n Fig.5.3.
Fig.5.3 Rezultati i programit for4 N program, gjat shtypjes s rezultateve, meq kemi t bjm me numra dhjetor, shfrytzohen manipulatort fixed, setw dhe setprecision.
182 Bazat e programimit n C++ Prmes manipulatorit fixed kompjuteri njoftohet q gjat shtypjes ta shfrytzoj formatin fiks, me t cilin nnkuptohet shtypja e numrave n form dhjetore, prfshir edhe zerot pas piks dhjetore. Si sht shpjeguar edhe m par, prmes manipulatorit setw prcaktohet hapsira (numri i vendeve) n t ciln shtypen vlerat numerike. Kurse, manipulatori setprecision shfrytzohet pr prcaktimin e numrit t vendeve pas piks dhjetore t cilat shtypen. Gjat ksaj, njkohsisht rrumbullaksohen vlerat q shtypen, duke i shfrytzuar rregullat pr rrumbullaksim t shpjeguara m par. Rrumbullaksimi nuk i ndryshon vlerat numerike prkatse n memorien e kompjuterit.
Komand e prbr
Brenda unazs, e cila realizohet prmes komands for, mund t prfshihen edhe m shum komanda. N kt rast, komanda for shkruhet kshtu: for (i=f; k; i=i+h) { a; } ku me a duhet nnkuptuar grumbullin e komandave brenda trupit t unazs t cilat ekzekutohen. Shembull Programi prmes s cilit llogariten dhe shtypen faktorielt e numrave natyror mes 1 dhe n.
// Programi for5 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const n=8; int i; double F; char T[]="------------------"; cout << " i F" << endl << T << endl; F=1; for (i=1;i<=n;i++)
Unazat 183
{ F=F*i; cout << << << << << } cout << T << endl; return 0; } setw(5) i setw(10) F endl;
N programin e dhn, nn unazn e realizuar me komandn for, prfshihet grumbulli i urdhrave q sht shkruar brenda kllapave t mdha. Nse ekzekutohet ky program, meq komanda pr shtypje sht vendosur brenda unazs, n ekran do t shtypen vlerat e faktorielit pr do vler t variabls i, ashtu si shihet n Fig.5.4.
Fig.5.4 Rezultati i programit for5
Shembull
Programi prmes s cilit numri i plot x ngritet n fuqin e numrit t plot k, prkatsisht llogaritet vlera e shprehjes:
y = xk
Vlerat e variablave x dhe k kompjuterit i jepen prmes tastiers si vlera hyrse.
// Programi Fuqi1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,k,x; double y;

char T[]="--------------------"; cout << "Numri q fuqizohet: "; cin >> x; cout << "\nVlera e fuqis k: "; cin >> k; cout << "\n Fuqia Vlera" << endl << T << endl; y=1; for (i=1;i<=k;i++) { y=y*x; cout << setw(5) << i << setw(10) << y << endl; } cout << T << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse 2 e 10 t variablave x dhe k, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.5.
Fig.5.5 Rezultati i programit Fuqi1
N program, pr gjetjen e fuqis s k-t t numrit x, sht shfrytzuar nj unaz me komandn for, prmes s cils trupi i unazs prsritet k-her. N kt mnyr, vlera e fuqis gjendet prmes shumzimit t prsritur. N praktik, pr llogaritje t fuqizimit shfrytzohet nj funksion i zakonshm, gj q do t shpjegohet m von.
Unazat 185 Brenda unazs mund t prfshihen edhe degzime t ndryshme, duke e shfrytzuar komandn if. Shembull Programi prmes s cilit gjendet shuma e katrorve t numrave natyror mes numrave a dhe b, duke mos i prfshir n shum katrort e numrave 5, 6 dhe 9.
// Programi for13 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,a,b; bool z; double s,x; char T[]="-----------------------"; cout << "\nVlera e variabls a: "; cin >> a; cout << "\nVlera e variabls b: "; cin >> b; cout << " Numri Katrori" << endl << T << endl; s=0; for (i=a;i<=b;i++) { z=(i==5) || (i==6) || (i==9); if (z==false) { x=i*i; s=s+x; cout << setw(5) << i << setw(12) << x << endl; } } cout << T << endl; cout << "Vlera e shums s=" << s << endl; return 0; }
N program, pr ta eliminuar prfshirjen e numrave 5, 6 dhe 9, n llogaritjen e shumave sht shfrytzuar shprehja logjike:
z=(i==5) || (i==6) || (i==9);
prkatsisht komanda prkatse pr degzim:

if (z==false)
Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse 1 dhe 15 t variablave a dhe b, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.6.
Nse prmes tastiers, pr variablat a dhe b kompjuterit i jepen, p.sh., vlerat 9 dhe 3, prkatsisht nse a>b, trsia e komandave t prfshira brenda kllapave t unazs nuk do t ekzekutohet asnjher dhe n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.5.7.
Fig.5.7 Rezultati i programit for13, kur a>b
Unazat 187 Prve degzimeve, brenda unazs mund t prfshihen edhe llogaritje t ndryshme. Shembull Programi prmes s cilit gjenden numrat natyror mes vlerave m dhe n, t cilt jan t plotpjestueshm me numrin r.
// Programi for11 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,m,n,r,x,y; char T[]="-----------------------"; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\nVlera e variabls r: "; cin >> r; cout << "\nT plotpjestueshm me " << r << endl << " Numri Sa her" << endl << T << endl; for (i=m;i<=n;i++) { x=i/r; y=x*r; if (y==i) cout << << << << << } cout << T << endl; return 0; }
setw(5) i setw(10) x endl;
188 Bazat e programimit n C++ Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse 3, 50 dhe 7 t variablave prkatse m, n dhe r, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.8.
Nga rezultati i fituar, p.sh., shihet se numri 35 sht i plotpjestueshm me 7, sepse pjestimi 35:7=5 sht pa mbetje. N program, prmes shprehjes x=i/r gjendet pjesa e plot e pjestimit t numrit i me r. Kjo arrihet kshtu: - pjestimi i/r e jep si rezultat nj numr dhjetor. - vlera e ktij pjestimi i shoqrohet variabls x. - meq variabla x sht e tipit int, n t ruhet vetm pjesa e plot e pjestimit. Pr ta penguar ekzekutimin e komandave brenda unazs for pr vlera t palogjikshme, pasi prmes tastiers kompjuterit t'i jepen vlerat hyrse, ato mund t kontrollohen. Shembull Versioni i programit for11 n t cilin sht shtuar pjesa prmes s cils kontrollohen vlerat hyrse.
// Programi for11a #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() {
Unazat 189
int i,m,n,r,x,y; char T[]="-----------------------"; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\nVlera e variabls r: "; cin >> r; if ((r==0) || (m>n)) goto Fundi; cout << << << << << << << "\nT plotpjestueshm me " r endl " Numri Sa her" endl T endl;
for (i=m;i<=n;i++) { x=i/r; y=x*r; if (y==i) cout << << << << << } cout << T << endl; Fundi: return 0; }
setw(5) i setw(10) x endl;
Ktu, n fillim t programit, menjher pas leximit t vlerave pr variablat hyrse, prmes komands:
if ((r==0) || (m>n)) goto Fundi;
pengohet vazhdimi i ekzekutimit t komandave brenda unazs for, sepse hyrja n unaz nuk ka kuptim, nse krkohet gjetja e plotpjestimeve me zero (r=0). Gjithashtu, nuk ka kuptim as rasti i prpilimit t tabels, nse m>n.
Unaza t ndrthurura
Brenda nj unaze mund t prfshihen edhe unaza t tjera, por ashtu q ato t mos priten mes vete. Shembull Programi prmes s cilit shtypen vlerat e variabls s unazs s brendshme, e cila si vler kufitare e ka vlern e variabls s unazs s jashtme.
// Programi p6 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,j; for (i=0;i<=9;i++) { for (j=0;j<=i;j++) cout << setw(2) << j; cout << endl; } return 0; }
Pas ekzekutimit t programit t dhn, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.9.
Fig.5.9 Rezultati i programit p6
Unazat 191 N program jan shfrytzuar dy unaza, me variablat prkatse i dhe j. Vlerat e variabls i n unazn e jashtme, e cila sht realizuar me komandn:
for (i=0;i<=9;i++)
ndryshojn mes vlerave 0 dhe 9, duke u rritur me hapin 1. N trupin e ksaj unaze jan vendosur komandat q gjenden mes dy kllapave, prfshir edhe unazn e brendshme:
for (j=0;j<=i;j++)
Kurse, kjo unaz e prfshin vetm komandn:

cout << setw(2) << j;
Komanda:
cout << endl;
nuk prfshihet n unazn e brendshme, por sht pjes e trupit t unazs s jashtme. Prmes saj, kompjuterit i urdhrohet q shtypjen ta vazhdoj n rreshtin vijues, pasi t prfundoj shtypja e vlerave t variabls j t unazs s brendshme, pr nj vler t variabls i t unazs s jashtme. Brenda unazave mund t kryhen llogaritje t ndryshme. Shembull Programi prmes s cilit prpilohet tabela e vlerave t funksionit:
y=
m +1 x 4 (2k + i 1) 3 i=2
pr vlera t ndryshme t variabls k mes vlerave 0 dhe n. Vlerat numerike t variablave x, m dhe n kompjuterit i jepen si vlera hyrse prmes tastiers.
// Programi for15 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() {

int i,k,m,n; double s,x,y; char T[]="----------------------"; cout << "Vlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >>m; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >>n; cout << "\n k y" << endl << T << endl; for (k=0;k<=n;k++) { s=0; for (i=2;i<=(m+1);i++) s=s+(2*k+i-1); y=x/3-4*s; cout << setw(5) << k; cout.precision(4); cout << setw(15) << fixed << y << endl; } cout << T << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.10.
Fig.5.10
Unazat 193 Rezultati i programit for15 Si shihet n program, unaza e jashtme e realizuar prmes komands:
for (k=0;k<=n;k++)
paraqet nj unaz t prbr, sepse brenda trupit t saj jan prfshir t gjitha komandat q gjenden mes dy kllapave t mdha. Kurse unaza e brendshme, e realizuar prmes komands:
for (i=2;i<=(m+1);i++)
n trupin e saj e prfshin vetm komandn:

s=s+(2*k+i-1);
Gjat ekzekutimit t programit t dhn, pr nj vler t variabls k n unazn e jashtme, gjenerohen t gjitha vlerat e mundshme t variabls i n unazn e brendshme. Kshtu, p.sh., pr vlerat hyrse t marra m sipr, pr do vler t variabls k mes 0 dhe 6, variabla i do t'i marr vlerat 2, 3 dhe 4. N nj program mund t paraqiten njkohsisht edhe m shum unaza t ndrthurura mes vete. Shembull Programi prmes s cilit gjenden numrat e Pitagors x, y dhe z, pr t cilt vlen barazimi:
x2 + y2 = z 2
// Programi for12 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int x,y,z,n,a,b; char T[]="--------------------"; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\nNumrat e Pitagors" << endl << " x y z" << endl << T

<< endl; for (x=1;x<=n-2;x++) for (y=x+1;y<=n-1;y++) for (z=y+1;z<=n;z++) { a=x*x+y*y; b=z*z; if (a==b) cout << setw(5) << x << setw(5) << y << setw(5) << z << endl; } cout << T << endl; return 0; }
N program jan shfrytzuar 3 unaza for, prmes t cilave merren vlera t ndryshme t variablave x, y dhe z, nga grumbulli i numrave natyror mes 1 dhe n. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlern hyrse n=30, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.5.11.
Unazat 195 Nga vlerat e fituara, prmes llogaritjes me dor mund t vrtetohet se vlen ekuacioni i dhn m sipr. Kshtu, p.sh., pr vlerat n rreshtin e par t tabels vlen: 32 + 42 = 52
Variabla e unazs e tipit karakter

Variabla e unazs, e cila realizohet me komandn for, mund t jet edhe variabl e tipit karakter. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypen shkronjat e mdha t alfabetit ndrkombtar dhe kodet prkatse t shkronjave t ktij alfabeti.
// Programi for14 #include <iostream> using namespace std; int main() { char k; int x; cout << "Alfabeti ndrkombtar dhe kodet e shkronjave" << endl << endl; for (k='A';k<='Z';k++) { x=k; cout << k << " " << x << " "; } cout << endl << endl; return 0; }
Ktu, vlerat e variabls s unazs shkojn mes vlers fillestare 'A' dhe asaj prfundimtare 'Z'. Kjo do t thot se gjat ekzekutimit t programit, si vlera t variabls k merren t gjitha shkronjat e alfabetit ndrkombtar, gj q shihet edhe n pamjen e vlerave t shtypura n ekran, ashtu si sht dhn n Fig.5.12.
Fig.5.12 Rezultati i programit for14 Me program sht parapar q pran do shkronje t shtypet edhe kodi prkats. Kshtu, p.sh., shkronjs A si kod i sht shoqruar numri 65 (p.sh., ashtu si sht kodi 137 pr shkronjn e gjuhs shqipe ). Gjat shfrytzimit t shkronjave si vlera t tipit karakter duhet pasur parasysh se raporti mes tyre sht:
'A' < 'B' < 'C' < <'X' < 'Y' < 'Z'
Unazat e ndrthurura mund t formohen edhe duke shfrytzuar variabla t tipit karakter. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypen shkronjat e mdha t alfabetit ndrkombtar, duke shfytzuar dy unaza t ndrthurura t formuara me variabla t tipit karakter.
// Programi p7 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { char x,y; for (x='Z';x>='A';x--) { for (y='A';y<=x;y++) cout << setw(2) << y; cout << endl; } return 0; } Rezultati q fitohet n ekran pas ekzekutimit t programit t dhn do t duket si n Fig.5.13.
Unazat 197
Fig.5.13 Rezultati i programit p7 Ktu, kur variabla x e unazs s jashtme e merr vlern e par 'Z', variabla y e unazs s brendshme i merr t gjitha vlerat prej 'A' deri n vlern e variabls x, e cila fillimisht e ka vlern 'Z'. Pastaj, njlloj prsritet procedura, por pr vlern e dyt t variabls x, e cila sht 'Y'. Kurse variabla e unazs s dyt i merr t gjitha vlerat prej 'A' deri n 'Y'. Dhe kshtu procedura vazhdon deri n fund, kur x='A' dhe y='A'.
Unazat gjat operimit me fusha

Pr operim me antart e vektorve, t matricave ose edhe t fushave shumdimensionale, indekset prkatse mund t prcaktohen prmes vlerave t variablave t unazave, t cilat mund t realizohen me komandn for.
Operimi me vektor
Meq vektort jan fusha njdimensionale, pr t'i shfrytzuar antart e tyre gjat llogaritjeve t ndryshme indekset prkatse mund t prcaktohen prmes variabls s nj unaze. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet prodhimi i anttarve t vektorit A(m).
// Programi for3
int main() { const m=6; int i,A[m]={3,2,6,5,8,4}; double p; p=1; for (i=0;i<m;i++) p=p*A[i]; cout << "Prodhimi p=" << p << "\n"; return 0; }
Pas ekzekutimit t programit t dhn, si rezultat fitohet: Prodhimi p=5760 ku vlera e prodhimit sht fituar prmes llogaritjes: p=3*2*6*5*8*4=5760 Edhe gjat operimit me antart e vektorve, brenda trupit t unazs s realizuar me komandn for mund t paraqiten m shum komanda. Shembull Programi prmes s cilit nga antart e vektorit Z(m) me indeks ift formohet vektori i ri G(m), duke i rritur antart e tij pr vlern e indekseve prkatse. Njkohsisht, n program gjendet shuma e diferencave t vlerave t antarve prkats t vektorit t dhn dhe t vektorit t formuar.
// Programi p8 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=10; char T[]="---------------------------"; int i,k,G[5],Z[m]={5,-2,9,7,3,-8,4,12,10,6}; cout << "\n i Z[i] k G[k]\n" << T << endl; k=-1; for (i=1;i<m;i=i+2) { k=k+1; G[k]=i+Z[i]; cout << setw(5) << i << setw(6) << Z[i] << setw(6) << k << setw(7) << G[k]
Unazat 199
<< endl; } cout << T << endl; return 0; }
N program, me qllim t shfrytzimit t antarve me indeks tek t matrics s dhn Z(m) pr formimin e vektorit t ri G, sht shfrytzuar komanda for:
for (i=1;i<m;i=i+2)
Prmes ksaj komande prcaktohet q t merren vetm vlerat tek t variabls i (vlera fillestare i=1 dhe prmes shprehjes i=i+2 rritet pr 2), e cila njkohsisht shfrytzohet si indeks pr antart e vektorit Z(m) q prdoren n llogaritjen e antarve t vektorit G. Indeksi k i vektorit q formohet fillimisht sht marr k=-1, meq vektori i ri G ende nuk ka asnj antar. Por, para se te ky vektor t vendoset nj antar i ri, vlera e indeksit rritet pr 1, prmes shprehjes:
k=k+1;
N kt mnyr, indeksi i antarit t par do t jet:

k=-1+1=0
ashtu q antari n fjal t vendoset n pozitn e par t vektorit. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q paraqitet n ekran do t duket si n Fig.5.14.
N fund, vektori G do t prmbaj gjithsej k+1 antar, meq indekset prkatse shkojn mes vlerave 0 dhe k. Brenda unazs mund t ket edhe degzime t ndryshme, duke e shfrytzuar komandn if.
Shembull
Programi prmes s cilit llogaritet shuma s e katrorve t antarve negativ dhe e kubeve t antarve pozitiv t vektorit A(m).
// Programi for17 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=6; int i,A[m]={5,-3,4,9,-5,8}; double s,p; s=0; for (i=0;i<m;i++) { p=A[i]*A[i]; if (A[i]<0) s=s+p; else s=s+p*A[i]; } cout << "Shuma e krkuar sht s=" << s << "\n"; return 0; }
N program, prmes komands:

if (A[i]<0) s=s+p; else s=s+p*A[i];
prcaktohet mbledhja e katrorit t antarit negativ, ose e kubit t antarit pozitiv t vektorit. Para ksaj komande, prmes shprehjes:
p=A[i]*A[i];
gjendet katrori i antarit aktual t vektorit. Pastaj, kjo vler e llogaritur i shtohet shums:
Unazat 201
s=s+p;
nse konstatohet se antari sht negativ. Por, kur antari aktual i vektorit sht pozitiv, pr t'ia shtuar shums kubin e antarit aktual:
s=s+p*A[i];
prodhimi p sht shumzuar edhe nj her me antarin aktual t vektorit. Nse ekzekutohet programi i dhn, si rezultat n ekran do t fitohet: Shuma e krkuar sht s=1464 Gjat llogaritjes s shums n fjal sht shfrytzuar shprehja:
s=53 + (-3)2 + 43 + 93 + (-5)2 + 83
Komanda if, q paraqitet brenda trupit t unazs, mund t jet edhe komand e prbr. Shembull Programi prmes s cilit gjendet vlera absolute m e vogl x n vektorin e dhn R(m), si dhe indeksi prkats k.
// Programi for6 #include <iostream> using namespace std; int main() { const n=8; int i,k,x,R[n]={5,-8,6,4,-2,6,9,3}; x=abs(R[1]); k=1; for (i=0;i<n;i++) { if (abs(R[i])<x) { x=abs(R[i]); k=i; } } cout << << << << "Vlera absolute m e vogl x=" x "\nIndeksi i antarit me kt vler k=" k

<< endl; return 0; }
Ktu, brenda unazs paraqitet komanda e prbr if, n t ciln prfshihet dega me komandat pr ruajtjen e antarit me vler absolute m t vogl si dhe e indeksit prkats n vektor:
x=abs(R[i]); k=i;
Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran rezultati do t duket si n Fig.5.15. Fig.5.15 Rezultati i programit p8 Gjat operimit me vektor mund t paraqiten edhe unaza t ndrthurura. Shembull Programi prmes s cilit rradhiten sipas madhsis antart e vektorit A(m), prej m t madhit kah m i vogli, duke e shfrytzuar nj version t metods pr sortim e cila njihet si bubble sort.
// Programi bubble #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=12; int i,j,x,Z[m]={4,7,9,-3,5,12,6,17,-2,13,3,8}; cout << "\nVektori i dhn\n" << "\nZ={"; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(3) << Z[i]; cout << " }\n"; for (i=0;i<(m-1);i++) for (j=0;j<(m-1-i);j++) if (Z[j]>Z[j+1])
Unazat 203
{ x=Z[j]; Z[j]=Z[j+1]; Z[j+1]=x; } cout << "\nVektori i sortuar\n" << "\nZ={"; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(3) << Z[i]; cout << " }\n\n"; return 0; }
N program sht parapar q antart e vektorit Z(m) t rradhiten duke u nisur prej antarit m t vogl. Prandaj, gjat procesit t sortimit n unazn e brendshme sht vendosur komanda:
if (Z[j]>Z[j+1])
Nse plotsohet kushti i shkruar brenda ksaj komande, prmes grupit t komandave:
x=Z[j]; Z[j]=Z[j+1]; Z[j+1]=x;
kompjuterit i urdhrohet q t'i ndrroi vlerat e antarve Z[j] dhe Z[j+1], duke e shfrytzuar variabln ndrmjetsuese x. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati do t duket si n Fig.5.15a.
Fig.5.15a Rezultati i programit bubble
Operimi me matrica
Matricat jan fusha dydimensionale dhe pr operim me antart e tyre gjat llogaritjeve t ndryshme, idekset prkatse mund t prcaktohen prmes variablave t dy unazave.
204 Bazat e programimit n C++ Shembull Programi prmes s cilit formohet matrica Z(m,n), duke i prcaktuar antart e saj me shprehjen:
zij = i + j
// Programi p19 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=6,n=5; int i,j,Z[m][n]; char d[]="-----------------------"; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) Z[i][j]=i+j; // Shtypja e matrics cout << "\n Matrica e formuar Z\n" << d << endl; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << setw(4) << Z[i][j] ; cout << endl; } cout << d << endl; return 0; }
N programin e dhn jan shfrytzuar dy unaza, prmes s cilave prcaktohen indekset e antarve t matrics, t cilt llogariten duke i mbledhur vlerat e indekseve prkatse. Pr realizimin e unazs s jashtme shfrytzohet komanda: for (i=0;i<m;i++)
Unazat 205 kurse unaza e brendshme sht realizuar me komandn: for (j=0;j<n;j++) Gjat ekzekutimit t programit, pr nj vler t variabls i n unazn e jashtme, merren t gjitha vlerat e mundshme t variabls j n unazn e brendshme. Kjo do t thot se, meq me indeksin e par prcaktohen rreshtat e matrics, pas zgjedhjes s rreshtit me vlern e variabls i, merren t gjitha vlerat e mundshme t indeksit t dyt j, prkatsisht kalohet npr t gjitha kolonat e rreshtit t zgjedhur. N fund, pasi formohet komplet matrica, vazhdohet me ekzekutimin e dy unazave t tjera, prmes s cilave shtypet matrica e formuar. Ktu, unaza e brendshme formohet nga komandat:
for (j=0;j<m;j++) cout << setw(4) << Z[i][j] ;
kurse n unazn e jashtme prfshihen komandat brenda kllapave. Prmes komands s fundit n unazn e jashtme:
cout << endl;
kompjuterit i urdhrohet t kaloj n nj rresht t ri, meq ka prfunduar shtypja e rreshtit paraprak t matrics. N kt mnyr, n ekran shihet forma fizike e matrics, duke i dalluar rreshtat e veant t saj. Matrica e formuar pas ekzekutimit t programit t dhn do t duket si n Fig.5.16.
Fig.5.16 Rezultati i programit p19 Pr shtypje t antarve t matrics, njkohsisht, mund t shfrytzohen unazat brenda t cilave prcaktohen vlerat e tyre. Kshtu, pas ndryshimeve t nevojshme, programi do t duket si n vijim.
// Programi p20 #include <iostream>

#include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=6,n=5; int i,j,Z[m][n]; char d[]="-----------------------"; cout << "\n Matrica e formuar Z\n" << d << endl; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) { Z[i][j]=i+j; cout << setw(4) << Z[i][j]; } cout << endl; } cout << d << endl; return 0; }
Ktu, n unazn e brendshme, pasi prcaktohet nj antar i matrics, ai edhe shtypet, duke e shfrytzuar komandn:
cout << setw(4) << Z[i][j];
Rezultati q fitohet, nse ekzekutohet ky version i programit, do t jet i njjt me at q u dha n Fig.5.16. Unazat mund t prmbajn edhe degzime prmes komands if. Shembull Programi prmes s cilit numrohen antart negativ (x) dhe antart pozitiv (y) t matrics s dhn A(m,n).
// Programi for7 #include <iostream> using namespace std; int main() {
Unazat 207
const m=4,n=5; int A[m][n]={{4,3,-4,-6,2}, {1,-5,2,7,-8}, {-3,9,5,-2,4}, {4,-1,-3,6,8}}; int i,j,x,y; x=0; y=0; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (A[i][j]<0) x=x+1; else y=y+1; cout << << << << << return 0; } "Numri i antarve negativ x=" x "\nNumri i antarve pozitiv y=" y "\n";
Ktu, komanda if, q sht vendosur n unazn e brendshme:

if (A[i][j]<0) x=x+1; else y=y+1;
prmban dy deg. N njrn deg rritet numratori i numrave negativ (x), kurse n degn tjetr - numratori i numrave pozitiv (y). Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q paraqitet n ekran do t duket si n Fig.5.17. Fig.5.17 Rezultati i programit for7 Brenda unazave mund t prfshihen edhe komanda pr degzime t shumfishta. Shembull Programi prmes s cilit formohet matrica katrore R(m,m),
208 Bazat e programimit n C++ duke i prcaktuar antart e saj me shprehjen:
0 rij = i + 1 3
pr i < j pr i = j pr i > j
// Programi p18 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=6; int i,j,R[m][m]; char z[]="---------------------"; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<m;j++) if (i<j) R[i][j]=0; else if (i==j) R[i][j]=i+1; else R[i][j]=-3; // Shtypja e matrics cout << "\n\n Matrica e formuar R\n" << z << endl; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<m;j++) cout << setw(3) << R[i][j]; cout << endl; } cout << z << endl; return 0;
Unazat 209
}
Ktu, brenda unazave for, gjat prcaktimit t antarve t matrics, jan shfrytzuar dy komanda if. Nse plotsohet kushti i<j n komandn e par:
if (i<j) R[i][j]=0;
prmes degs s dhn prcaktohen antart mbi diagonalen kryesore, duke i marr me vler 0. Kur nuk plotsohet kushti i prmendur m sipr, ekzekutohet komanda e dyt pr degzim:
if (i==j) R[i][j]=i+1;
me t ciln testohet se a sht i=j. Nse ky kusht plotsohet, antart n diagonalen kryesore t matrics llogariten me shprehjen e dhn n degn prkatse, prkatsisht vlerat e tyre gjenden duke e rritur indeksin i pr 1. Prndryshe, nse nuk plotsohet asnjri nga kushtet n dy komandat if, prcaktohen antart nn diagonalen kryesore, duke ua ndar vlerat -3. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.5.18.
Gjat operimit me antart e matricave, meq kemi t bjm me fusha dydimensionale, antart mund t prcaktohen me dy indekse. Kjo e imponon nevojn q, pr zgjedhje t indekseve, t shfrytzohen variablat e dy unazave t ndrthurura. Shembull Programi prmes s cilit formohet vektori F, duke i shfrytzuar antart e matrics A(m,n), t cilt jan m t mdhenj se numri x, i cili kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers.

// Programi p9 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=4,n=5; int A[m][n]={{6,2,4,17,-2}, {9,-1,-2,8,3}, {-6,4,11,3,5}, {12,7,15,2,6}}; int i,j,k,x; int F[m*n]; char T[]="-----------------------"; cout << "\nVlera e numrit x: "; cin >> x; cout << "\n Vektori i formuar\n\n" << " k F[k]\n" << T << endl; k=-1; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) { if (A[i][j]>x) { k=k+1; F[k]=A[i][j]; cout << setw(6) << k << setw(8) << F[k] << endl; } } cout << T << endl; return 0; }
N fillim t programit, gjat deklarimit t tipit t vektorit F, prmes shprehjes:

int F[m*n];
Unazat 211 jan rezervuar vende sa ka edhe matrica, kjo sepse n rast t veant mund t ndodh q t gjith antart e matrics t jen numra m t mdhenj se numri x, i cili kompjuterit i jepet prmes tastiers. N trupin e unazs s brendshme, e cila prcaktohet prmes shprehjes:
for (j=0;j<n;j++)
ktu, fillimisht sht prfshir komanda if me nj deg t prbr, n t ciln, nse plotsohet kushti:
if (A[i][j]>x)
prmes shprehjes:
F[k]=A[i][j];
vektorit F i shtohet antari A[i][j], duke e rritur fillimisht vlern e indeksit pr 1, prmes shprehjes:
k=k+1;
Pastaj, brenda ksaj unaze sht vendosur edhe komanda pr shtypje t indekseve dhe e vlerave t antarve t vektorit q formohet F. Variabla i e unazs s jashtme, e cila realizohet prmes komands:
for (i=0;i<m;i++)
shfrytzohet vetm pr zgjedhjen e indekseve t rreshtave t matrics A. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers, si vler hyrse kompjuterit i jepet vlera 5, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.19.
Prmes dy unazave njkohsisht mund t prcaktohen indekset pr operim me antart e dy ose edhe t m shum matricave. Shembull Programi prmes s cilit nga antart e matrics s dhn Z(m,n) formohet matrica D(m,n), duke i shumzuar antart prkats t matrics Z(m,n) me konstanten k.
// Programi p9 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=4,n=5; int Z[m][n]={{3,7,-2,4,5}, {1,5,12,9,6}, {-4,11,3,6,8}, {14,9,15,0,7}}; int i,j,k,D[m][n]; char T[]="-------------------------------------"; cout << "\nVlera e konstantes k: "; cin >> k; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) D[i][j]=k*Z[i][j]; // Shtypja e matrics cout << "\n\n Matrica e formuar D\n" << T << endl; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << setw(7) << D[i][j] ; cout << endl; } cout << T << endl; return 0; }
Unazat 213 N pjesn e par t programit t dhn, prmes dy unazave for, formohet matrica e re D. Antart e saj llogariten duke e vendosur brenda dy unazave shprehjen:
D[i][j]=k*Z[i][j]; ku, si shihet, antart prkats t matrics Z shumzohen me konstanten k .
Fig.5.20 Rezultati i programit p9 Pr shtypjen e saj jan shfrytzuar dy unazat e vendosura n pjesn e dyt t programit, gj q sht shpjeguar edhe m par. N programin e dhn, komandat pr shtypjen e antarve t matrics q formohet mund t vendosen edhe brenda unazave q shfrytzohen pr formimin e saj. Pas ndryshimeve t bra pr kt qlllim, programi prkats do t duket si n vijim.
// Programi p9a #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=4,n=5; int Z[m][n]={{3,7,-2,4,5}, {1,5,12,9,6}, {-4,11,3,6,8}, {14,9,15,0,7}}; int i,j,k,D[m][n]; char T[]="-------------------------------------"; cout << "\nVlera e konstantes k: "; cin >> k;

cout << "\n\n Matrica e formuar D\n" << T << endl; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) { D[i][j]=k*Z[i][j]; cout << setw(7) << D[i][j] ; } cout << endl; } cout << T << endl; return 0; }
Ktu, meq unazat prmbajn m shum komanda, pr vendosjen e komandave q prfshihen brenda tyre jan shfrytzuar kllapat. Unaza e brendshme me komandat q prfshihen brenda saj duket kshtu:
for (j=0;j<n;j++) { D[i][j]=k*Z[i][j]; cout << setw(7) << D[i][j] ; }
kurse nn kllapat e unazs s jashtme, e cila formohet me komandn:

for (i=0;i<m;i++)
prve komandave t unazs s brendshme, prfshihet edhe komanda pr kalim n rresht t ri:
cout << endl;
pasi t ket prfunduar shtypja e rreshtit paraprak t matrics. Nse ekzekutohet ky version i programit, pr vlern hyrse k=5, rezultati q fitohet n ekran do t jet plotsisht i njjt me at q u dha n Fig.5.20. Shembull Programi prmes s cilit gjenden shumat e rreshtave t veant t matrics s dhn F(m,n).
Unazat 215
// Programi for16 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=5,n=4; int F[m][n]={{5,2,14,8}, {7,9,1,-6}, {8,3,15,4}, {12,6,5,-1}, {6,4,-5,2}}; int i,j,s; char T[]="------------------"; cout << "Shumat e rreshtave\n" << "\n Rreshti Shuma\n" << T << endl; for (i=0;i<m;i++) { s=0; for (j=0;j<n;j++) s=s+F[i][j]; cout << setw(5) << i+1 << setw(10) << s << endl; } cout << T << endl; return 0; }
N program, prmes unzs s brendshme:

for (j=0;j<n;j++) s=s+F[i][j];
gjendet shuma e rreshtit t i-t t matrics F(m,n). Kurse, pr zgjedhje t rreshtave t matrics dhe pr shtypje t shumave t rreshtave t veant shfrytzohet unaza e jashtme, e formuar me komandn:
for (i=0;i<m;i++)
216 Bazat e programimit n C++ N t prfshihen komandat brenda kllapave, bashk me komandat q kan t bjn me unazn e brendshme. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.5.21.
Fig.5.21 Rezultati i programit for16 Shembull Programi nga detyra paraprake i modifikuar ashtu q shumat shtypen pasi paraprakisht jan shtypur antart e rreshtit prkats t matrics.
// Programi for16a #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=5,n=4; int F[m][n]={{5,2,14,8}, {7,9,1,-6}, {8,3,15,4}, {12,6,5,-1}, {6,4,-5,2}}; int i,j,s; char T[]="------------------------------"; cout << "Shumat e rreshtave\n" << "\n M a t r i c a Shuma\n" << T << endl; s=0; for (i=0;i<m;i++)
Unazat 217
{ s=0; for (j=0;j<n;j++) { s=s+F[i][j]; cout << setw(5) << F[i][j]; } cout << setw(8) << s << endl; } cout << T << endl; return 0; }
N kt version t programit, prmes unazs s brendshme:

for (j=0;j<n;j++) { s=s+F[i][j]; cout << setw(5) << F[i][j]; }
prve q llogaritet shuma e antarve t rreshtit t i-t, njkohsisht shtypen edhe antart e ktij rreshti. Kurse, pr shtypjen e vlerave t shumave t rreshtave t veant shfrytzohen komandat:
cout << setw(8) << s << endl;
t cilat bashk me komandat e unazs s brendshme prfshihen n unazn e jashtme, e cila prcaktohet me komandn:
for (i=0;i<m;i++)
Brenda ksaj unaze, pr do vler t variabls i (indeksit t rreshtit), njkohsisht merret edhe vlera fillestare s=0 e shums s antarve t rreshtit prkats. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.5.22.
Fig.5.22 Rezultati i programit for16a
Ktu, n kolonn mbi t ciln figuron teksti Shuma, jan shnuar vlerat e shumave t rreshtave t veant t matrics.
Operimi me m shum fusha

N nj program mund t operohet njkohsisht me m shum fusha. Gjat ksaj, pr zgjedhjen e indekseve t antarve t fushave, t cilat marrin pjes n llogaritje t ndryshme, shfrytzohen edhe disa unaza njkohsisht. Shembull Programi prmes s cilit numrohen zanoret e alfabetit ndrkombtar n fjalin e cila lexohet.
// Programi p21 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=50,n=6; char Z[n]={'a','e','o','i','y','u'}; int i,j; int F[n]={0,0,0,0,0,0}; char A[m],x[]="--------------------"; cout << "\nFjalia q lexohet:\n\n"; cin.getline(A,m); for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (A[i]==Z[j]) F[j]=F[j]+1; // ----- Shtypja e rezultatit -----cout << "\n Zanorja << x << endl; for (j=0;j<n;j++) cout << setw(6) Numri\n"
Unazat 219
<< << << << cout << x << endl; return 0; } Z[j] setw(10) F[j] endl;
N programin e dhn, fjalia e cila kompjuterit i jepet prmes tastiers ruhet te vektori A(m). Pr leximin e ksaj fjalie sht shfrytzuar komanda:
cin.getline(A,m);
Gjat numrimit t zanoreve n fjali, pr zgjedhje t shkronjave t prfshira n te shfrytzohet unaza e jashtme:
for (i=0;i<m;i++)
Secila nga kto shkronja krahasohet me antart e vektorit Z(n) ku ruhen zanoret, duke e shfrytzuar unazn e brendshme:
for (j=0;j<n;j++)
N momentin kur plotsohet kushti i cili sht shnuar te komanda:

if (A[i]==Z[j])
rritet pr 1 vlera e antarit prkats F(j) t vektorit n t cilin ruhen shumat e zanoreve t numruara, duke e shfrytzuar shprehjen:
F[j]=F[j]+1;
Meq kemi t bjm me numrim, vlerat fillestare t antarve t vektorit

F(n) jan prcaktuar prmes deklarimit: int F[n]={0,0,0,0,0,0};
Ky deklarim mund t bhet edhe duke e shnuar vlern zero t s paku vetm njrit antar t vektorit, kshtu:
int F[n]={0};
Nse ekzekutohet programi i dhn, pr fjalin:

Msimi i gjuhs programuese
t ciln kompjuterit ia japim prmes tastiers, rezultati do t duket si n Fig.5.23.
Fig.5.23 Rezultati i programit p21 N fund t programit, gjat shtypjes s antarve t vektorve Z(n) dhe F(n), pr prcaktimin e indekseve prkatse sht shfrytzuar vetm nj unaz. Brenda programit njkohsisht mund t operohet edhe me m shum matrica. Shembull Programi prmes s cilit formohet matrica C(m,n), duke i shfrytzuar antart e matricave A(m,n) dhe B(m,n), n baz t parimeve vijuese. Nse iftet e antarve q kan pozita t njjta n matricat A dhe B jan me parashenja: - t njjta, antari i matrics C merret i barabart me antarin korrespondues t matrics A; - t ndryshme, antari i matrics C merret i barabart me numrin 99.
// Programi p22 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std;
Unazat 221
int main() { const m=5,n=4; int A[m][n]={{4,-5,9,3}, {-7,13,6,-2}, {8,-3,12,-4}, {13,9,-2,6}, {-4,-1,7,5}}; int B[m][n]={{4,-3,5,8}, {2,-8,12,-5}, {-2,9,17,14}, {9,-3,5,15}, {19,-7,-2,4}}; int i,j,C[m][n]; char T[]="--------------------"; cout << "\nMatrica e formuar C\n" << T << endl; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) { if ((A[i][j]<0 && B[i][j]<0) || (A[i][j]>=0 && B[i][j]>=0)) C[i][j]=A[i][j]; else C[i][j]=99; } for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << setw(4) << C[i][j] ; cout << endl; } cout << T << endl; return 0; }
N program, gjat mbushjes s matrics C, si indekse shfrytzohen variablat e dy unazave, t cilat njkohsisht i paraqesin edhe indekset e antarve t dy matricave t tjera. Me qllim t prcaktimit t parimit pr mbushje t antarve t matrics sht shfrytzuar komanda if:
if ((A[i][j]<0 && B[i][j]<0) || (A[i][j]>=0 && B[i][j]>=0))
Me pjesn e par t shprehjes logjike brenda ksaj komande:

(A[i][j]<0 && B[i][j]<0)
kontrollohet se a jan antart n pozitat e njjta t dy matricave numra negativ (meq mes dy pjesve t shprehjes figuron operatori &&, i cili i prgjigjet operacionit logjik DHE). Kurse me pjesn e dyt t shprehjes logjike n fjal:
(A[i][j]>=0 && B[i][j]>=0))
kontrollohet se a jan t dy antart numra pozitiv. Nse sht e vrtet njra nga kto dy pjes t shprehjes logjike brenda komands if (meq mes tyre sht vendosur operatori ||, q i prgjigjet operacionit logjik OSE), antari i matrics q formohet merret i barabart me antarin korrespondues t matrics A:
C[i][j]=A[i][j];
Prndryshe, nse nuk plotsohet qoft edhe njra nga dy pjest e shprehjes logjike brenda komands if, prkatsisht nse shprehja brenda kllapave t ksaj komande sht e pavrtet, antarit n fjal t matrics C i jepet vlera 99. Pas ekzekutimit t programit, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.24.
Kaprcimi i komandave brenda unazs

Sipas nevojs, ekzekutimi i nj pjese t caktuar brenda unazs mund t kaprcehet, pa dal nga unaza, duke e shfrytzuar komandn continue, ose komandn e kaprcimit pa kusht goto. Nse brenda unazs vendoset komanda continue, gjat ekzekutimit t saj kompjuteri do ta kaprcej pjesn vijuese brenda trupit t unazs. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet shuma (a) e numrave natyror mes 1 dhe n, shuma e katrorve (b) dhe e kubeve (c) t ktyre numrave. Gjat gjetjes s shumave, n llogaritje nuk prfshihen
Unazat 223 numrat natyror 3 dhe 7. Vlera e variabls n kompjuterit i jepet prmes tastiers si vler hyrse.
// Programi p5 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,n; float a,b,c; char T[]="----------------------------"; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; a=0; b=0; c=0; cout << "\n Numri a b c" << endl << T << endl; for (i=1; i<=n; i++) { if ((i==3) || (i==7)) continue; a=a+i; b=b+i*i; c=c+i*i*i; cout << setw(5) << i << setw(7) << a << setw(7) << b << setw(7) << c << endl; } cout << T << endl; return 0; }
N program, me qllim t eliminimit t pjesmarrjes n llogaritje t shumave pr vlerat 3 dhe 7 t variabls i, n degn e komands if sht vendosur komanda continue, kshtu:
if ((i==3) || (i==7)) continue;
Prmes ksaj komande kaprcehet pjesa e shprehjeve pr llogaritje t shumave dhe komanda pr shtypje t rreshtit prkats n tabel, prkatsisht pr i=3 dhe i=7 kalohet n vlerat vijuese t variabls i, pa dal nga unaza. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlern hyrse n=10, rezultati n ekran do ta ket pamjen e dhn n Fig.5.25.
Programi p5 mund t shkruhet edhe duke e shfrytzuar komandn e kaprcimit pa kusht goto, n vend t komands continue. Pjesa e unazs s ktij programi sht dhn n vijim.
for (i=1; i<=n; i++) { if ((i==3) || (i==7)) goto Jeta; a=a+i; b=b+i*i; c=c+i*i*i; cout << setw(5) << i << setw(7) << a << setw(7) << b << setw(7) << c << endl; Jeta:; }
Unazat 225 Ktu, kaprcimi i nevojshm sht realizuar me komandn goto Jeta, n vend t kaprcimit me komandn continue.
Shembull
Programi pr llogaritjen e vlers s funksionit:
g = x+2
i =1 ( i 2,5)
(2i + k )
n +1
pr vlera t ndryshme t numrit natyror k, mes vlerave 1 dhe m. Njkohsisht, gjat llogaritjes s shums kaprcehen antart pr vlerat 2 dhe 5 t variabls i. Vlerat e variablave m, n dhe x kompjuterit i jepen prmes tastiers si vlera hyrse.
// Programi p23 #include <iostream> using namespace std; int main() { int i,k,m,n; double x,g,s; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << endl; for (k=1;k<=m;k++) { cout << "k=" << k << " i: "; s=0; for (i=1;i<=n+1;i++) { if ((i==2) || (i==5))

continue; else { cout << i << " "; s=s+(2*i+k); } } g=x+2*s; cout << " g=" << g << endl; } return 0; }
N unazn e brendshme t programit t dhn, sht vendosur komanda

if: if ((i==2) || (i==5))
Nse plotsohet kushti i shnuar brenda kllapave t ksaj komande, prkatsisht nse vlera e shprehjes:
(i==2) || (i==5)
sht true, do t ekzekutohet komanda:

continue;
e cila sht vendosur n degn e par t komands if. Prmes ksaj komande kalohet n fund t unazs, prkatsisht llogaritja vazhdohet me vlern vijuese t variabls i, ashtu si shihet edhe n tabeln e rezultateve t shtypura, q sht dhn n Fig.5.26.
Unazat 227
Shembull
Programi i dhn n shembullin paraprak, por tek i cili parashihet kaprcimi i ekzekutimit t komandave brenda unazs s jashtme, pr vlerat 3 dhe 4 t variabls k.
// Programi p24 #include <iostream> using namespace std; int main() { ................................... for (k=1;k<=m;k++) { if ((k==3) || (k==4)) continue; cout << "k=" << k << " i: "; s=0; ................................... } return 0; }
Pr dallim nga versioni paraprak i programit, ktu sht shtuar komanda:

if ((k==3) || (k==4)) continue;
prmes s cils, pr vlerat 3 dhe 4 t variabls k, kaprcehet pjesa e komandave vijuese brenda unazs s jashtme. Ktu prfshihet edhe kaprcimi i unazs s brendshme prmes s cils zgjedhen vlerat e variabls i. Nse pas shtess n fjal ekzekutohet versioni i ri i programit, rezultati q do t fitohet n ekran pr vlerat e njjta hyrse si edhe te shembulli paraprak do t duket si n Fig.5.27.
Prej ktu qart shihet se jan kaprcyer llogaritjet pr vlerat 3 dhe 4 t variabls k.
Dalja nga unaza

Prsritja e ekzekutimit t komandave brenda trupit t unazs mund t ndrpritet, duke dal prej saj prmes komands goto, ose komands break.
Dalja prmes komands goto

Gjat ekzekutimit t unazs, vlerat e rezultateve t caktuara brenda trupit t saj mund t kontrollohen, pr t'i shfrytzuar ato me qllim t ndrprerjes s ekzekutimit t unazs. Gjat ksaj ndrprerjeje, pr dalje nga unaza, shfrytzohet komanda goto pr kaprcim pa kusht jasht saj, pa i marr variabla e unazs t gjitha vlerat e mundshme. Shembull Programi prmes s cilit gjendet vlera e funksionit:
n +1 4 y = 2 x + 3 sin(2 x) k x k =2
nse vlerat x dhe n kompjuterit i jepen prmes tastiers.

// Programi for10 #include <iostream> #include <math.h> using namespace std; int main() { int k,n; double x,y,s; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; s=0; for (k=2;k<=n+1;k++) {
Unazat 229
if ((k-x)==0) { cout << "\nRasti kur pjestohet me zero" << "\nLlogaritja e shums nuk ka kuptim" << endl; goto Fundi; } else s=s+(sin(2*x)-4/(k-x)); } y=2*x+3*s; cout << "\nVlera e funksionit y=" << y << endl; Fundi: return 0; }
N fillim t programit t dhn m sipr sht vendosur komanda paraprocesorike: #include <math.h> sepse brenda fajlit math.h sht prcaktuar funksioni trigonometrik sin, i cili shfrytzohet brenda programit. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlera hyrse t caktuara, p.sh., pr x=7.5 dhe n=3, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.28.
Nse prmes tastiers, pr variabln x, kompjuterit i jepet ndonj vler e plot, shprehja k-x nn thyes mund t ket vler zero. Pasi pjestimi me zero nuk ka kuptim, n ekran do t gjenerohet mesazhi prkats, ashtu si shihet n Fig.5.29.
Fig.5.29 Rezultati i programit for10 pr x=0
Kaprcimi n mesazhin n fjal mundsohet duke e kontrolluar prmes komands:

if ((k-x)==0)
se a sht zero vlera e emruesit k-x. Pas shtypjes s mesazhit, ekzekutimi i programit prcillet n pjesn pas labels Fundi:, prmes komands goto Fundi. Shembull Programi prmes s cilit gjendet antari i par n vektorin F(m), i cili sht me vler absolute m t madhe se numri pozitiv x, si dhe pozita e tij n vektor (indeksi prkats).
// Programi p3 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=6; int i,x,F[m]={5,-3,4,-9,5,8}; cout << "Vlera e variabls x: "; cin >> x; for (i=0;i<m;i++) { if (abs(F[i])>x) { cout << "\nAntari i krkuar: " << F[i]; cout << "\nIndeksi prkats: " << i << endl; goto Jasht; } } cout << "\nN vektor nuk ka antar t till" << endl; Jasht: return 0; }
N program, pasi t plotsohet kushti:

if (abs(F[i])>x)
prmes komandave:
Unazat 231
cout << << cout << << << "\nAntari i krkuar: " F[i]; "\nIndeksi prkats: " i endl;
shtypet vlera e antarit F[i], i cili sht m i madh se numri x pr nga vlera absolute, si dhe indeksi prkats. Pastaj, prmes komands:
goto Jasht;
dilet nga unaza dhe shkohet n fund t programit. Nse programi i dhn ekzekutohet pr vlern 6 t variabls hyrse x, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.30. Fig.5.30 Rezultati i programit p3
Duke i pasur parasysh antart e vektorit F(m), nga rezultati i fituar shihet se antari i par q ka vler absolute m t madhe se numri x=6 sht antari i katrt, me indeks 3 (meq indekset fillojn me vlern 0) dhe vlera e tij sht -9. Nse n vektor nuk gjendet asnj antar i cili e plotson kushtin e dhn, unaza do t ekzekutohet deri n fund dhe pas daljes nga unaza do t shtypet mesazhi: N vektor nuk ka antar t till Kjo do t ndodh, p.sh., nse si vler hyrse pr variabln x, prmes tastiers kompjuterit i jepet numri 15. N kt rast n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.5.31.
Fig.5.31 Rezultati i programit p3 kur nuk gjendet asnj antar i vektorit q e plotson kushtin e dhn
Dalja prmes komands break

Nse brenda unazs vendoset komanda break, ekzekutimi i programit vazhdon me komandn e cila gjendet menjher pas kllaps s fundit t trupit t saj, duke dal pa kusht nga unaza. Shembull Programi prmes s cilit mblidhen antart e vektorit B(n) gjersa nuk arrihet vlera kufitare e shums z, e cila vler kompjuterit i jepet prmes tastiers.
// Programi p4 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const n=7; int i,B[n]={2,5,-3,4,1,-6,9}; double s,z; bool k; char h[]="--------------------------"; cout << "\nVlera kufitare z: "; cin >> z; k=false; cout << "\n Nr Antari Shuma\n" << h << endl; s=0; for (i=0;i<n;i++) { s=s+B[i]; cout << setw(6) << i << setw(7) << B[i] << setw(10) << s << endl; if (s>z) { cout << h << endl; cout << "\nShuma e llogaritur: "
Unazat 233
<< cout << << << k=true; break; s; "\nNumri i antarve n shum: " i+1 endl;
} } if (k==false) cout << "\nVlera e krkuar e shums nuk u gjet" << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlern kufitare t shums z=7, t ciln kompjuterit ia japim prmes tastiers, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.32.
Fig.5.32 Rezultati i programit p4, pr rastin kur arrihet t jet s>z Si shihet n program, pr dalje nga unaza kontrollohet se a e ka tejkaluar shuma vlern kufitare z, duke e shfrytzuar komandn:
if (s>z)
Nse plotsohet kushti i dhn, kalohet n ekzekutimin e pjess s programit:

{ cout << << cout << << cout << << << k=true; break; h endl; "\nShuma e llogaritur: " s; "\nNumri i antarve n shum: " i+1 endl;

}
prmes s cils fillimisht shtypet nj rresht me viza (h), pastaj vlera e shums (s), dhe n fund edhe numri i antarve t cilt jan prfshir n shum (i+1). Me qllim t ruajtjes s informats se sht kaluar npr kt deg t komands if, variabls k i sht shoqruar vlera true, prmes shprehjes: k=true; t cils para se t fillohet me ekzekutimin e unazs for, i sht ndar vlera fillestare: k=false; N fund t degs n fjal t komands if sht shkruar edhe komanda: break; prmes s cils kompjuterit i urdhrohet t dal nga unaza, meq u gjet shuma q e krkuam. Pas ksaj, ekzekutimi i programit vazhdon me komandn e par, e cila gjendet pas kllaps s fundit t unazs q sht realizuar me komandn for. Nse kushti i shtruar te komanda if brenda unazs nuk plotsohet edhe pas mbledhjes s t gjith antarve t vektorit, dalja prej unazs do t jet e rregullt (pa ndrprerje me komandn break). Edhe n kt rast, prsri ekzekutimi i programit do t vazhdoj me komandn e par pas kllaps s fundit t unazs for. Pr kt qllim sht parapar q n kt rast t shtypet mesazhi:
Vlera e krkuar e shums nuk u gjet
Por, meq n t dy rastet vazhdohet me ekzekutimin e pjess s programit pas kllaps s fundit t unazs, prmes komands:
if (k==false)
mesazhi n fjal do t shtypet vetm nse k=false, gj q plotsohet vetm kur nuk kalohet npr degn e komands if brenda unazs, n fund t s cils bhet k=true. Rezultati q shtypet n ekran, nse paraqitet rasti n fjal, p.sh., pr z=15, do t duket si n Fig.5.33.
Unazat 235 Fig.5.33 Rezultati i programit p4, pr rastin kur nuk arrrihet q t jet s>z Si shihet nga figura e dhn, n fund t tabels nuk jan vendosur vizat, sepse shtypja e vizave sht parapar vetm nse kalohet npr degn e komands if q gjendet brenda unazs. Gjithashtu, n vend t dy mesazheve pr vlern e shums dhe pr numrin e antarve q jan prfshir n shum, sht shtypur nj mesazh tjetr. Nse duam q edhe n rastin e dyt, n fund t tabels t paraqitet rreshti me viza, komanda pr shtypje, e cila sht vendosur n degn e komands if pas kllaps s fundit t unazs, duhet t shkruhet kshtu:
if (k==false) cout << h << "\nVlera e krkuar e shums nuk u gjet" << endl;
Unazat while
Unazat t cilat realizohen duke e shfrytzuar komandn while, ngjashm si edhe ato q realizohen me komandn for, shkurt njihen si unaza while. N form t prgjithshme unaza while duket kshtu: i=f; while(i<=p) { a; i=i+h; } ku jan: i - variabla e unazs. f - vlera fillestare e variabls s unazs. p - vlera prfundimtare e variabls s unazs. h - hapi me t cilin ndryshohen vlerat e variabls i. a - komandat e prfshira brenda unazs. Ekzekutimi i komandave a t prfshira brenda kllapave t unazs do t prsritet derisa t plotsohet kushti i<=p.
236 Bazat e programimit n C++ Nse unaza while paraqitet prmes bllok-diagramit, n formn e prgjithshme do ta kemi pamjen e dhn n Fig.5.34.
i=f
i<=p
false
true a
Fig.5.34 Forma e prgjithshme e unazs while e paraqitur prmes bllok-diagramit
i=i+h
Nga bllok-diagrami i dhn shihet se unaza do t ekzekutohet pr vlera t ndryshme t variabls i, gjersa vlera e kushtit i<=p sht true. N momentin kur kjo vler sht false, ekzekutimi i unazs do t ndrpritet, prkatsisht do t dilet prej saj. Komandat a, t prfshira brenda unazs, nuk do t ekzekutohen asnjher, nse menjher n fillim nuk plotsohet kushti i<=p. Shembull Programi pr llogaritjen e vlers s faktorielit F=(n+1)! duke e realizuar unazn prmes komands while.
// Programi while1 #include <iostream> using namespace std; int main() { double F=1; int i,n; cout << "\nVlera e variabls n: ";
Unazat 237
cin >> n; i=1; while (i<=n+1) { F=F*i; i=i+1; } cout << "\nVlera e faktorielit F=" << F << "\n\n"; return 0; }
Nga programi i dhn shihet se kushti i ekzekutimit t unazs: (i<=n+1) sht vendosur n fillim t saj, menjher pas komands while. N momentin kur ky kusht nuk plotsohet, llogaritja vazhdon me komandn e cila gjendet pas kllaps s fundit t trupit t komands while. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran duket si n Fig.5.35. Fig.5.35 Rezultati i programit while1
N program, n vend t shprehjes: i=i+1; pr rritjen e vlers s variabls i brenda unazs mund t shfrytzohet edhe shprehja: i++; Nse kushti i shnuar n fillim t unazs nuk plotsohet menjher n fillim, trupi i unazs while nuk do t ekzekutohet asnjher. Programi i dhn m sipr mund t realizohet edhe duke e shfrytzuar unazn for, ashtu si sht dhn n vijim.
// Programi while1a

#include <iostream> using namespace std; int main() { double F=1; int i,n; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; for (i=1;i<=n+1;i++) F=F*i; cout << "\nVlera e faktorielit F=" << F << "\n\n"; return 0; }
Prej ktu shihet qart thjeshtimi i dukshm i programit, sepse komanda for i prfshin n vete t gjith parametrat e nevojshm pr unazn. Brenda kllapave t saj shnohet vlera fillestare e variabls s unazs (i=1), hapi me t cilin rritet (i++) si dhe kufiri (i<=n+1). Vlera fillestare e variabls s unazs kompjuterit mund t'i jepet si vler hyrse prmes tastiers. Shembull Programi pr gjetjen e mbetjes nga pjestimi i dy numrave, duke e ndjekur procedurn e zbritjes sukcesive t pjestuesit nga i pjestuari.
// Programi Mbetja1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int k,x; char v[]="---------------------"; cout << "\nNumri q pjestohet k: "; cin >> k; cout << "\nNumri me t cilin pjestohet x: "; cin >> x; cout << "\nMbetjet pas zbritjeve\n" << v << endl; while (k>=x)
Unazat 239
{ k=k-x; cout << setw(10) << k << endl; } cout << << << << return 0; } v "\nMbetja e pjestimit: " k endl;
N programin e dhn, pr ta gjetur mbetjen, e cila sht rezultat i pjestimit jo t plot t numrit k me numrin x, zbatohet procedura e zbritjes sukcesive t numrit x nga numri k. Gjat ksaj, si vler fillestare e variabls s unazs sht marr numri k, e cila brenda trupit t unazs zvoglohet me hapin x. N kt mnyr, vlera t ciln e ka variabla k n momentin e daljes nga unaza, prkatsisht vlera e saj, kur nuk plotsohet kushti k>=x, sht vlera e krkuar e mbetjes nga pjestimi. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse k=27 dhe x=5, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.36.
Fig.5.36 Rezultati i programit Mbetja1 N programin Mbetja1 trupi i unazs nuk do t ekzekutohet asnjher, nse raporti i vlerave hyrse sht k<x. Shembull Programi pr gjetjen e mbetjes nga pjestimi i dy numrave, i fituar me modifikimin e programit Mbetja1, ashtu q pr gjetjen e mbetjes shfrytzohet shprehja prkatse matematikore.

// Programi Mbetja2 #include <iostream> using namespace std; int main() { int m,k,x,a; cout << "\nNumri q pjestohet k: "; cin >> k; cout << "\nNumri me t cilin pjestohet x: "; cin >> x; a=k/x; cout << "\nVlera e pjestimit: " << a; m=k-a*x; cout << "\nMbetja e pjestimit: " << m << endl; return 0; }
Mbetja e pjestimit t numrit k me numrin x mund t gjendet edhe direkt, duke e shfrytzuar n program vetm shprehjen:
m=k-k/x*x;
Pr ta gjetur rezultatin e ksaj shprehje, duhet t merret parasysh radha e ekzekutimit t operacioneve elementare aritmetikore. Me qllim t shpjegimit m t thjesht, gjat llogaritjes n fjal, te programi Mbetja2 shfrytzohen dy shprehjet vijuese:
a=k/x; m=k-a*x;
duke i llogaritur variablat prkatse si variabla t tipit int. Kshtu, pr shembullin e vlerave hyrse k=27 dhe x=5 t marra m sipr, do t kemi:
1. 2. a=k/x=27/5=5 m=k-a*x=27-5*5=2
Gjat ksaj, te variabla a sht ruajtur vetm vlera e plot e pjestimit, meq, si tham, kemi t bjm me variabl t tipit int. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse t prmendura m sipr, rezultati do t duket si n Fig.5.37.
Unazat 241
Fig.5.37 Rezultati i programit Mbetja2 Trupi i unazs q realizohet me komandn while mund t prmbaj komanda t fardoshme. Shembull Programi prmes s cilit shtypet tabela e katrorve t numrave natyror ift mes 2 dhe m, nse vlera e variabls m kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers.
// Programi p10 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,m; char T[]="----------------------"; cout << "\nVlera kufitare m: "; cin >> m; cout << "\n Numri Katrori\n" << T << endl; i=2; while (i<=m) { cout << setw(7) << i << setw(10) << i*i << endl; i=i+2; } cout << T << endl; return 0; }
Ktu, vlera fillestare e variabls s unazs sht i=2. Kjo vler rritet pr 2 prmes komands:
i=i+2;
Trupi i unazs do t ekzekutohet vetm nse plotsohet kushti i<=m, i cili sht shnuar n fillim t saj:
while (i<=m)
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran do ta ket pamjen e dhn n Fig.5.38.
Fig.5.38 Rezultati i programit p10 Brenda trupit t unazs while mund t paraqiten edhe degzime. Shembull Programi prmes s cilit gjendet vlera m e madhe absolute n vektorin e dhn R(m).
// Programi while2 #include <iostream> using namespace std; int main() { const m=7; int i,x,A[m]={4,7,-2,-9,1,8,3}; x=abs(A[0]); i=1; while (i<m) { if (abs(A[i])>x) x=abs(A[i]); i++; } cout << "Vlera m e madhe absolute x="
Unazat 243
<< x << "\n"; return 0; }
N program, prmes unazs while krahasohen me radh t gjith antart e vektorit dhe te variabla x ruhet vlera absolute m e madhe. N fund, duke i pasur parasysh vlerat e antarve t vektorit, i cili sht deklaruar n fillim t programit, rezultati q shtypet n ekran sht:
Vlera m e madhe absolute x=9
Variabla e unazs e tipit karakter

Variabla e unazs e cila realizohet prmes komands while mund t jet edhe variabl e tipit karakter. Shembull Programi prmes s cilit n ekran shtypen shkronjat e alfabetit ndrkombtar.
// Programi p11 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { char x; x='A'; while (x<='Z') { cout << setw(2) << x; x++; } cout << endl; return 0; }
Rezultati q shtypet n ekran pas ekzekutimit t programit t dhn do t duket si n Fig.5.39.
Me qllim t shtypjes s shkronjave n ekran me nj zhvendosje t caktuar, p.sh., programit mund t'i shtohet edhe numratori i, pr ta shfrytzuar at brenda kllapave t manipulatorit setw, ashtu si shihet n vijim.
// Programi p12 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { char x; int i; i=1; x='A'; while (x<='Z') { cout << setw(i) << x << endl; x++; i++; } cout << endl; return 0; }
Pas ekzekutimit t programit t dhn, rezultati do t duket si n Fig.5.40.
Unazat 245 Efekti i njjt i zhvendosjes s shkronjave gjat shtypjes s tyre n ekran mund t arrihet edhe nse variabla i rritet gjat shfrytzimit te manipulatori setw, ashtu si shihet n versionin e programit q sht dhn n vijim.
// Programi p13 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { char x; int i; i=1; x='A'; while (x<='Z') { cout << setw(i++) << x << endl; x++; } cout << endl; return 0; }
Nse n versionin e fundit t programit ndryshohet hapi i rritjes s variabls s unazs pr 2, prkatsisht nse shfrytzohet shprehja:
x=x+2;
n ekran shkronjat do t shtypen duke e kaprcyer do t dytn, ashtu si shihet n Fig.5.41.
Fig.5.41 Rezultati i programit p13, nse variabla e unazs rritet pr 2
Unaza t ndrthurura
Brenda unazs while mund t prfshihen edhe unaza t tjera, duke formuar unaza t ndrthurura. Gjat ksaj, si edhe tek unazat q formohen me
246 Bazat e programimit n C++ shfrytzimin e komands for, duhet pasur kujdes q unazat t mos priten mes vete. Shembull Programi prmes s cilit gjenden numrat e prsosur n grumbullin e numrave natyror mes 1 dhe n.
// Programi persosur #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,j,k,n,s; char T[]="------------------"; cout << "Vlera e numrit n: "; cin >> n; cout << "\nNumrat e prsosur" << endl << T << endl; i=2; while (i<=n) { s=1; j=2; k=i/2; while (j<=k) { if ((i%j)==0) s=s+j; j=j+1; } if (s==i) cout << " " << i << endl; i=i+1; } cout << T << endl; return 0; }
Unazat 247 Pr nj numr thuhet se sht i prsosur, nse shuma e numrave me t cilt ai plotpjestohet sht e barabart me vet numrin. Kshtu, p.sh., pr numrin 28 thuhet se sht i prsosur, sepse:
28=1+2+4+7+14
ku numrat q paraqiten n ann e djatht t barazimit jan numrat me t cilt plotpjestohet numri 28. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe si vler hyrse pr variabln n kompjuterit i jepet numri 10000, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.5.42.
Fig.5.42 Rezultati i programit persosur N program, prmes unazs s jashtme e cila realizohet me komandn:
while (i<=n)
zgjedhen numrat e veant pr t'u verifikuar se a jan numra t prsosur. Kurse, prmes unazs s brendshme:
while (j<=k) { if ((i%j)==0) s=s+j; j=j+1; }
llogaritet shuma e numrave me t cilt numri i plotpjestohet. Gjat ksaj, numri i plotpjestohet me numrin j, nse moduli i pjestimit, prkatsisht mbetja, nga pjestimi i ktyre dy numrave sht zero. Pr ta kontrolluar plotpjestimin e tyre, shfrytzohet operatori %, i cili e jep si rezultat mbetjen nga pjestimi i numrit i me numrin j. Pasi t prfundoj llogaritja e shums, menjher pas daljes nga unaza, prmes kontrolls:
if (s==i)
248 Bazat e programimit n C++ shtypen numrat e prsosur n ekran. Brenda nj programi mund t paraqiten njkohsisht edhe m shum unaza. Shembull Programi prmes s cilit shtypen numrat treshifror t Amstrongut.
// Programi Amstrong1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,x,y,z; char T[]="-------------------"; cout << "\nNumrat e Amstrongut" << endl << T << endl; x=1; while (x<=9) { y=0; while (y<=9) { z=0; while (z<=9) { i=100*x+10*y+z; if (i==(x*x*x+y*y*y+z*z*z)) cout << setw(10) << i << endl; z=z+1; } y=y+1; } x=x+1; } cout << T << endl; return 0;
Unazat 249
}
Fig.5.43 Rezultati i programit Amstrong1 Pr nj numr thuhet se paraqet numr t Amstrongut, nse shuma e kubeve t shifrave t tij sht e barabart me vet numrin. Kshtu, p.sh., numri 153 bn pjes n grupin e numrave n fjal, meq vlen:
13 + 53 +33 = 1 + 125 + 27 = 153
N program, pr gjenerimin e t gjitha kombinimeve t mundshme t shifrave t numrave treshifror, jan shfrytzuar 3 unaza t realizuara me komandn while. Prmes shprehjes:
i=100*x+10*y+z;
e cila prfshihet n unazn e tret (unazn e brendshme), gjendet numri i cili i prket kombinimit t 3 shifrave x, y dhe z, kurse shuma e kubeve t tyre llogaritet me shprehjen:
x*x*x+y*y*y+z*z*z
N fund, prmes kontrolls:

if (i==(x*x*x+y*y*y+z*z*z))
gjenden dhe n degn prkatse edhe shtypen numrat e krkuar. Pr gjetje t numrave treshifror t Amstrongut mund t shfrytzohet nj version m i thjesht i programit, i cili sht dhn n vijim.
// Programi Amstrong2 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std;

int main() { int i,x,y,z; char T[]="-------------------"; cout << "\nNumrat e Amstrongut" << endl << T << endl; i=100; while (i<=999) { x=i/100; y=(i%100)/10; z=i%10; if (i==(x*x*x+y*y*y+z*z*z)) cout << setw(10) << i << endl; i=i+1; } cout << T << endl; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran do t fitohet rezultati i njjt me at q shihet n Fig.5.43. N program, shifrat x, y dhe z nuk merren si variabla t tri unazave t veanta, ashtu si sht vepruar te programi paraprak Amstrong1. Por, ato ktu prcaktohen nga vlerat e variabls i t unazs s vetme, prmes shprehjeve:
x=i/100; y=(i%100)/10; z=i%10;
dhe si rezultat japin vetm numra t plot.
Unazat gjat operimit me fusha

Indekset e antarve t vektorve, t matricave ose t fushave shumdimensionale, t cilat shfrytzohen gjat llogaritjeve t ndryshme, mund t prcaktohen prmes vlerave t variablave t unazave t formuara duke i shfrytzuar komandat while.
Unazat 251
Operimi me vektor
Gjat operimit me antart e vektorve, meq vektort paraqesin fusha njdimensionale, pr zgjedhjen e indekseve t tyre mund t shfrytzohet variabla e unazs e cila realizohet prmes komands while. Shembull Programi prmes s cilit gjendet shuma e katrorve t antarve t vektorit R(m), t cilt kan indeks tek. Njkohsisht, antart q shfrytzohen gjat llogaritjes s shums shtypen n ekran.
// Programi p13 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=8; int i,R[m]={4,6,-7,9,-2,5,3,-1}; double s; char g[]="----------------------------"; cout << "\nAntart e vektorit\n" << "\n Indeksi Antari Katrori\n" << g << endl; s=0; i=1; while (i<m) { s=s+R[i]*R[i]; cout << setw(5) << i << setw(9) << R[i] << setw(10) << R[i]*R[i] << endl; i=i+2; } cout << g << "\nShuma e llogaritur s=" << s

<< endl; return 0; }
Ktu, variabla i e unazs shfrytzohet si indeks i antarve t vektorit. Vlera fillestare e ksaj variable sht marr i=1, kurse brenda unazs rritet me hapin 2, ashtu q shums i shtohen vetm katrort e antarve me indeks tek. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.5.44.
Fig.5.44 Rezultati i programit p13 N kolonn e par t tabels jan dhn indekset e antarve t vektorit, n kolonn e dyt - vlerat e antarve, kurse n kolonn e tret - katrort q prfshihen n shum. Brenda unazs while mund t paraqiten m shum komanda t ndryshme. Shembull Programi prmes s cilit nga antart e vektorit F(n) formohet vektori i ri R, duke i shfrytzuar vetm antart e vektorit t cilt jan m t mdhenj se 4 dhe m t vegjl se 11.
// Programi p14 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std;
Unazat 253
int main() { const n=10; int i,k,R[n],F[n]={6,-4,8,7,12,9,15,-3,5,10}; char g[]="-----------------"; cout << "\nAntart q prfshihen n vektor\n" << "\n i F[i]\n" << g << endl; k=-1; i=0; while (i<n) { if ((F[i]>4) && (F[i]<11)) { k=k+1; R[k]=F[i]; cout << setw(5) << i << setw(9) << F[i] << endl; } i++; } cout << g << "\n\nVektori i formuar \n" << "\nR={"; for (i=0;i<=k;i++) cout << setw(3) << R[i]; cout << " }\n\n"; return 0; }
Ktu, brenda unazs while, paraqitet komanda pr degzim:

if ((F[i]>4) && (F[i]<11))
me nj deg t prbr, prmes s cils zgjedhen antart e vektorit t cilt jan m t mdhenj se 4 dhe m t vegjl se 11. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.45.
N pjesn e par t rezultatit jan dhn antart q prfshihen n vektorin q formohet si dhe indekset prkatse n vektorin F(m). Kurse n fund sht shtypur edhe vektori i formuar R, duke e shfrytzuar unazn e realizuar me komandn for. Indekset e antarve t vektorit t formuar R shkojn mes vlerave 0 dhe k, prkatsisht ky vektor ka gjithsej k+1 antar. Shembull Programi prmes s cilit radhiten sipas madhsis antart e vektorit Z(m), duke filluar prej antarit me vler m t madhe.
// Programi sort1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=12; int i,j,k,Z[m]={4,7,9,-3,5,12,6,17,-2,13,3,8}; i=0; while (i<m) { for (j=i+1;j<m;j++) if (Z[i]<=Z[j]) { k=Z[i]; Z[i]=Z[j]; Z[j]=k; } i++; } cout << "\nVektori i sortuar \n" << "\nZ={";
Unazat 255
for (i=0;i<m;i++) cout << setw(3) << Z[i]; cout << " }\n\n"; return 0; }
Procedura e sortimit, e cila sht shfrytzuar n program, mbshtetet n metodn e sortimit t zakonshm, sipas s cils n do hap i gjendet antari m i madh dhe kjo vler fiksohet tek antari Z[i] i vektorit. Brenda trupit t unazs while ktu sht shfrytzuar unaza e realizuar me komandn for:
for (j=i+1;j<m;j++) if (Z[i]<=Z[j]) { k=Z[i]; Z[i]=Z[j]; Z[j]=k; }
prmes s cils, nse plotsohet kushti i shkruar n vazhdim t komands if, u ndrrohen vendet antarve Z[i] dhe Z[j] t vektorit, me ndrmjetsimin e variabls ndihmse k. N fund t programit, pr shtypjen e vektorit t sortuar Z(m) sht shfrytzuar nj unaz e veant for. Rezultati q shtypet n ekran prmes ksaj unaze do t duket si n Fig.5.46, ku, si shihet, antart e vektorit jan sortuar duke filluar me antarin me vler m t madhe.
Fig.5.46 Rezultati i programit sort1
Operimi me matrica
Meq matricat paraqesin fusha dydimensionale, gjat shfrytzimit t antarve t tyre idekset prkatse mund t prcaktohen prmes variablave t dy unazave t realizuara prmes komands while. Shembull Programi prmes s cilit gjendet shuma e antarve t matrics A(m,m), q gjenden mbi diagonalen kryesore.
256 Bazat e programimit n C++ // Programi while3

int main() { const m=5; int A[m][m]={{4,2,7,5,3}, {1,9,7,2,6}, {3,8,5,9,2}, {5,1,6,8,3}, {7,3,8,1,5}}; double s; int i,j; s=0; i=0; while (i<m) { j=0; while (j<m) { if (i<j) s=s+A[i][j]; j++; } i++; } cout << "Shuma e krkuar sht: " << s << "\n"; return 0; } Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati i cili shtypet n ekran do t duket kshtu: Shuma e krkuar sht: 46 ku vlera e shums llogaritet me mbledhjen e antarve mbi diagonalen kryesore t matrics, kshtu: s = 2 + 7 + 5 + 3 + 7 + 2 + 6 + 9 + 2 + 3 = 46
Unazat 257 Unaza e par (e jashtme) e realizuar prmes komands: while (i<m) ktu sht shfrytzuar pr zgjedhjen e rreshtave t matrics (vlerat e indeksit i), kurse prmes unazs s dyt (t brendshme):
while (j<m)
zgjedhen kolonat e matrics (vlerat e indeksit t dyt j). N unazn e jashtme while prfshihen komandat t cilat gjenden brenda kllapave t jashtme, kurse kllapat e brendshme e prcaktojn trupin e komandave t unazs s brendshme while. Edhe ktu, sikurse edhe tek unazat e ndrthurura t realizuara prmes komandave for, pr nj vler t variabls s unazs s jashtme (indeksit t par i), merren t gjitha vlerat e variabls s unazs s brendshme (indeksit t dyt j). N programin e msiprm, njra ose t dy unazat mund t realizohen edhe duke e shfrytzuar komandn for. Shembull Programi while3 tek i cili shfrytzohet komanda for pr realizimin e unazs s brendshme.
// Programi while4
int main() { const m=5; int A[m][m]={{4,2,7,5,3}, {1,9,7,2,6}, {3,8,5,9,2}, {5,1,6,8,3}, {7,3,8,1,5}}; double s; int i,j; s=0; i=0; while (i<m) { for (j=0;j<m;j++) if (i<j) s=s+A[i][j]; i++; }
258 Bazat e programimit n C++ cout << "Shuma e krkuar sht: " << s << "\n"; return 0; } Ktu, n unazn e brendshme prfshihen komandat:
for (j=0;j<m;j++) if (i<j) s=s+A[i][j];
kurse n trupin e unazs s jashtme q realizohet prmes komands while, prfshihet edhe komanda pr rritje pr 1 t vlers s variabls prkatse t ksaj unaze:
i++;
Programi while4 mund t thjeshtohet, duke i marr vetm vlerat e variablave i dhe j, t cilat u prkasin indekseve t antarve mbi diagonalen kryesore t matrics. Si rezultat, pjesa e programit prmes s cils prcaktohen unazat e nevojshme do t duket kshtu:
i=0; while (i<m) { for (j=i+1;j<m;j++) s=s+A[i][j]; i++; }
Prej ktu shihet se pr do vler t indeksit i, t rreshtave t matrics, fillohet me vlern j=i+1 t indeksit t kolonave t matrics. Kjo, sepse indeksi i dyt i antarit mbi dijagonaln kryesore t matrics sht pr 1 m i madh se indeksi i rreshtit prkats. Shembull Programi prmes s cilit formohet vektori R nga antart negativ t matrics s dhn F(m,n).
// Programi p15 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const m=5,n=4; int F[m][n]={{7,-3,14,6},
Unazat 259
{9,-2,-4,8}, {15,4,6,-7}, {-1,17,3,5}, {5,-8,-5,2}}; int i,j,k,R[m*n]; char v[]="--------------------"; k=-1; i=0; while (i<m) { j=0; while (j<n) { if (F[i][j]<0) { k=k+1; R[k]=F[i][j]; } j++; } i++; } cout << "\nVektori i formuar R\n" << "\n Indeksi Antari\n" << v << endl; for (i=0;i<=k;i++) cout << setw(5) << i << setw(10) << R[i] << endl; cout << v << endl; return 0; }
N program, pr prcaktimin e indekseve i dhe j t antarve t matrics jan shfrytzuar dy unaza while. N trupin e unazn s brendshme sht prfshir komanda if:
if (F[i][j]<0) { k=k+1; R[k]=F[i][j]; }
260 Bazat e programimit n C++ n degn e s cils prcaktohet indeksi i antarit q i shtohet vektorit: k=k+1; si dhe antari prkats vendoset n vektor:
R[k]=F[i][j];
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.47.
Brenda unazave mund t paraqiten degzime t ndryshme prmes komands if. Shembull Programi prmes s cilit gjendet shuma e antarve t matrics A(m,n), t cilt pr nga vlera absolute jan m t mdhenj se 4 dhe m t vegjl se numri 10. Njkohsisht, numrohen antart e matrics t cilt jan prfshir gjat llogaritjes s shums.
// Programi p16 #include <iostream> using namespace std; int main() {
Unazat 261
const m=4,n=5; int F[m][n]={{-7,3,2,15,4}, {6,-1,-9,5,-2}, {18,7,11,9,6}, {-5,8,-4,6,1}}; int i,j,k; float s; s=0; k=0; i=0; while (i<m) { j=0; while (j<n) { if (abs(F[i][j])>4) if (abs(F[i][j])<10) { s=s+F[i][j]; k=k+1; } j++; } i++; } cout << "\nShuma e krkuar e antarve t matrics s=" << s << endl << "\nNumri i antarve t prfshir n shum k=" << k << "\n\n"; return 0; }
N unazn e brendshme t programit t dhn jan prfshir dy komanda if pr degzim:

if (abs(F[i][j])>4) if (abs(F[i][j])<10) { s=s+F[i][j]; k=k+1; }
Nse plotsohen dy kushtet e shtruara, n baz t t cilve vlerat e antarve t matrics kontrollohen se a jan m t mdhenj se 4 dhe m t vegjl
262 Bazat e programimit n C++ se 10, shums i shtohet antari n fjal. Njkohsisht, numratori k, prmes s cilit numrohen antart e prfshir n shum, rritet pr 1. Pas ekzekutimit t programit t dhn, rezultati do t duket si n Fig.5.48.
Fig.5.48 Rezultati i programit p16 Gjat zgjedhjes s indekseve t antarve t matrics, unazat mund t realizohen edhe duke e shfrytzuar komandn for. Kshtu, p.sh., te shembulli i programit p16, unaza e jashtme realizohet prmes komands for, pjesa e trupit t programit ku jan vendosur unazat do t duket si n vijim.
s=0; k=0; for (i=0;i<m;i++) { j=0; while (j<n) { if (abs(F[i][j])>4) if (abs(F[i][j])<10) { s=s+F[i][j]; k=k+1; } j++; } }
Ktu, me ngjyr t zez jan theksuar unazat e realizuara prmes komands while. Kurse, nse shfrytzohet komanda for pr realizimin e unazs s brendshme, pjesa e unazave n trupin e programit do ta ket pamjen vijuese, ku me ngjyr t zez jan theksuar komandat e prfshira n unazn for.
s=0; k=0; i=0; while (i<m) {
Unazat 263
for (j=0;j<n;j++) { if (abs(F[i][j])>4) if (abs(F[i][j])<10) { s=s+F[i][j]; k=k+1; } } i++; }

Pjes t caktuara brenda unazave while mund t kaprcehen duke e shfrytzuar komandn goto. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
y=
x +4 3
i =1 ( i 3, 6 )
(2i + 1)
n +1
Vlerat e variablave x dhe n kompjuterit i jepen si vlera hyrse prmes tastiers.

// Programi p24 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() { int i,n; double s,x,y; char v[]="---------------"; cout << "Vlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >>n; cout << "\n i s\n" << v << endl; s=0; i=1; while (i<=(n+1))

{ if ((i==3) || (i==6)) goto Vijues; s=s+(2*i+1); cout << setw(5) << i << setw(7) << s << endl; Vijues: i++; } y=x/3+4*s; cout << v << "\nVlera e funksionit y=" << y << endl; return 0; }
Ktu, brenda unazs while, kaprcimi i shtimit t antarve t shums pr vlerat 3 dhe 6 t variabls i t unazs sht realizuar prmes komands:
goto Vijues;
Pas ekzekutimit t programit t dhn, pr vlera t caktuara hyrse t variablave x dhe n, rezultati do t duket si n Fig.5.49.
Tek unaza while, me qllim t kaprcimit t nj pjese t caktuar brenda saj, nuk mund t shfrytzohet komanda continue. Kjo, sepse prmes saj kaprcehet edhe komanda pr rritje t vlers s variabls s unazs. Si rrjedhoj, hyhet n nj unaz t pafund dhe programi mund t ndrpritet vetm me forc, p.sh., prmes kombinimit t tasteve Ctrl+Break n tastier.
Unazat 265
Dalja nga unaza

Pr dalje nga unazat e realizuara me komandn while, mund t shfrytzohen komandat goto dhe break.
Dalja prmes komands goto

Shfrytzimi i komands pr kaprcim pa kusht goto, pr dalje nga unaza e cila sht realizuar me komandn while, nuk dallon aspak nga ai q sht shpjeguar tek unazat t realizuara me komandn for.
Shembull

1 y = 3 i =1 i
duke e ndrprer llogaritjen kur antari q i shtohet shums sht m i vogl se numri i dhn e.
// Programi p1 #include <iostream> #include <math.h> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const double e=0.001; int i; double a,y; char V[]="------------------------------"; cout << "\n i a y\n" << V << endl; cout << fixed << setprecision(5); y=0; i=1;

while (i<=9999) { a=1/pow(i,3); if (a<e) goto Dalja; y=y+a; cout << setw(7) << i << setw(10) << a << setw(11) << y << endl; i++; } Dalja: cout << V << endl; cout << "Vlera e funksionit y=" << y << "\n"; return 0; }
N program sht parapar q trupi i unazs s realizuar prmes komands while t prsritet 9999 her (ky numr sht marr lirisht shum i madh). Por, prsritja e ekzekutimit t komandave t prfshira n unaz ndrpritet nse vlera e antarit a t seris sht shum e vogl, prkatsisht nse kjo vler sht m e vogl se numri e. Pr kt qllim sht parapar dalja nga unaza duke i shfrytzuar komandat:
if (a<e) goto Dalja;
me t cilat kaprcehet n pjesn e programit ku sht vendosur labela Dalja:. Rezultati q fitohet n ekran pas ekzekutimit t programit t dhn m sipr do t duket si n Fig.5.50.
Unazat 267
Fig.5.50 Rezultati i programit p1 Si shihet nga tabela e rezultatit, n t jan prfshir edhe vlerat e antarve a t seris, pr t par se si ato zvoglohen me rritjen e vlers s variabls i. Vlera e fundit e ktij antari sht e barabart me vlern e variabls e, e cila shfrytzohet n prcaktimin e saktsis s llogaritjes s vlers s funksionit y. N program, prmes komands:
cout << fixed << setprecision(5);
kompjuterit i urdhrohet q, gjat shtypjes, vlerat e variablave a dhe y t shtypen n form dhjetore (manipulatori fixed) si dhe me precizitet prej 5 vendesh pas piks dhjetore (manipulatori setprecision). Programi i dhn m sipr mund t realizohet edhe pa e shfrytzuar komandn goto pr dalje nga unaza.
// Programi p2 #include <iostream> #include <math.h> #include <iomanip> using namespace std; int main() { const double e=0.001; int i; double a,y; char V[]="------------------------------"; cout << "\n i a y\n" << V << endl; cout << fixed << setprecision(5); y=0; a=1; i=1; while (a>e) { a=1/pow(i,3); y=y+a; cout << setw(7)

<< << << << << << i++; } cout << << cout << << << return 0; } V endl; "Vlera e funksionit y=" y "\n"; i setw(10) a setw(11) y endl;
N programin e dhn, dalja nga unaza prcaktohet prmes komands:

while (a>e)
e cila sht vendosur menjher n fillim t saj. Por, q ky testim t mund t shfrytzohet edhe n hapin e par t llogaritjes, pr variabln a sht marr vlera fillestare 1 (sepse at vler e ka pr i=1), menjher para testimit n fjal. Rezultati q fitohet pas ekzekutimit t programit p2 do t jet plotsisht i njjt me at t programit p1, i cili u dha m sipr n Fig.5.50.
Dalja prmes komands break

Ngjashm me unazat e realizuara prmes komands for, nse brenda unazs while vendoset komanda break, pa kusht dilet prej saj dhe ekzekutimi i programit vazhdon me komandn e cila gjendet menjher pas kllaps s fundit t trupit t unazs. Shembull Programi prmes s cilit llogariten vlerat e faktorielve t numrave natyror mes 1 dhe n, duke ia dhn kompjuterit vlern e variabls n prmes tastiers. N program sht parapar q llogaritja t ndrpritet, nse faktorieli e tejkalon vlern maksimale t mundshme t tipit int.
// Programi p25 #include <iostream> #include <iomanip> #include <climits> using namespace std;
Unazat 269
int main() { int i,n; float F; char h[]="------------------------------"; cout << "Vlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\n Numri Faktorieli\n" << h << endl; F=1; i=1; while (i<=n) { if ((F*i)>INT_MAX) { cout << "\nVlera e faktorielit e madhe\n"; break; } F=F*i; cout << setw(5) << i << fixed << setprecision(1) << setw(18) << F << endl; i++; } cout << h << endl; return 0; }
N program, pr llogaritje t faktorielit sht shfrytzuar unaza while, ku, si shihet, para unazs jan prcaktuar vlerat fillestare, si ajo e faktorielit (F=1) ashtu edhe ajo e variabls s unazs (i=1). Brenda unazs, prmes shprehjes: F=F*i; kryhen shumzimet e nevojshme pr llogaritjen e vlers s faktorielit, t cilat pastaj shtypen duke e shfrytzuar komandn cout. Por, para se t llogaritet vlera vijuese e faktorielit, pr vlern aktuale t variabls s unazs, prmes komands:
if ((F*i)>INT_MAX) {

cout << "\nVlera e faktorielit e madhe\n"; break; }
kontrollohet se mos ndoshta kjo vler e tejkalon vlern kufitare maksimale t tipit int, duke e krahasuar at me konstanten INT_MAX, e cila e paraqet vlern maksimale t mundshme. Nse plotsohet kushti i shkruar brenda kllapave t komands if, n vazhdim t komands sht parapar shtypja e mesazhit:
Vlera e faktorielit e madhe
dhe, njkohsisht, prmes komands break edhe dalja nga unaza. Komanda e par e cila ekzekutohet pas daljes nga unaza sht komanda:
cout << h << endl;
me t ciln shtypen vizat n fund t tabels me vlerat e faktorielve, e cila me at rast prpilohet. Kshtu, p.sh., nse programi i dhn ekzekutohet dhe prmes tastiers kompjuterit i jepet vlera n=50, tabela do ta ket pamjen e dhn n Fig.5.51.
Fig.5.51 Rezultati i programit p25 Nga tabela e dhn shihet se pas vlers s faktorielit pr i=12 plotsohet kushti pr tejkalimin e vlers maksimale t mundshme t konstantes INT_MAX dhe prandaj ekzekutimi i mtejm i unazs ndrpritet. Si sht shpjeguar edhe n kapitullin e dyt, gjat shfrytzimit t konstanteve ku ruhen vlerat kufitare t tipeve t ndryshme, n ballinn e programit duhet t vendoset komanda paraprocesorike:
Unazat 271
#include <climits> Nse brenda unazs s programit t dhn nuk vendoset komanda if, ekzekutimi i unazs do t vazhdoj edhe m tutje, sepse variabla F sht deklaruar e tipit float dhe n t mund t ruhen vlera m t mdha se vlera e konstantes INT_MAX.
Unazat do-while
Prve me komandat for dhe while, unazat mund t realizohen edhe duke i shfrytzuar komandat do e while, t cilat n form t prgjithshme shkruhen kshtu: i=f; do { a; i=i+h; } while(i<=p); ku jan: i - variabla e unazs. f - vlera fillestare e variabls s unazs. p - vlera prfundimtare e variabls s unazs. h - hapi me t cilin ndryshohen vlerat e variabls i. a - komandat e prfshira brenda unazs.
272 Bazat e programimit n C++ Unazat e tilla shkurt quhen edhe unaza do-while. Prmes tyre, ekzekutimi i komandave a, t prfshira brenda kllapave t unazs, do t prsritet derisa t plotsohet kushti i<=p. Nse unaza do-while paraqitet prmes bllok-diagramit, n form t prgjithshme do ta kemi pamjen e dhn n Fig.5.52.
i=f
i=i+h
Fig.5.52 Forma e prgjithshme e unazs do-while e paraqitur prmes bllok-diagramit
true
i<=p
false
Pr dallim nga unazat e realizuara me komandat for dhe while, tek unaza do-while s pari ekzekutohen komandat t cilat gjenden brenda unazs dhe pastaj kontrollohet se a sht plotsuar kushti i<=p. Prandaj, duhet pasur kujdes gjat shfrytzimit t ksaj unaze, q t eliminohet mundsia e ekzekutimit t saj pr vlern fillestare i=f, n rastet kur kjo vler sht e palogjikshme. Shembull Programi prmes s cilit nga numrat natyror mes 1 dhe m llogaritet shuma e katrorve t numrave tek dhe e kubeve t numrave ift.
// Programi do1 #include <iostream> #include <math.h> using namespace std; int main() { int i,m; double s; cout << "\nVlera e variabls m: ";
Unazat 273
cin >> m; s=0; i=1; do { s=s+pow(i,2)+pow(i+1,3); i=i+2; } while (i<=m); cout << "Shuma e krkuar sht s=" << s << "\n"; return 0; }
N program, brenda unazs do-while sht vendosur komanda:

s=s+pow(i,2)+pow(i+1,3);
e cila do t ekzekutohet pr vlera t ndryshme t variabls i mes vlers fillestare i=1 dhe vlers prfundimtare m (kushti i<=m), duke e rritur ate me hapin 2 (shprehja i=i+2). N kt shprehje, pr llogaritjen e katrorve dhe t kubeve t numrave i dhe i+1 sht shfrytzuar funksioni pow, i cili gjendet n pakon e funksioneve t modulit math.h, pr ka do t bhet fjal m von. Pas ekzekutimit t programit t dhn, pr vlern hyrse m=6, e cila kompjuterit i jepet prmes tastiers, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.5.53. Fig.5.53 Rezultati i programit do1 Shuma e fituar n fakt sht llogaritur prmes shprehjes: s = 12 + 23 + 32 + 43 + 52 + 63 = 323 Programi i dhn mund t realizohet duke e shfrytzuar unazn while, ose unazn for. Pamja e tij gjat realizimit prmes unazs while sht dhn n vijim.
// Programi do1a #include <iostream> #include <math.h>

using namespace std; int main() { int i,m; double s; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; s=0; i=1; while (i<=m) { s=s+pow(i,2)+pow(i+1,3); i=i+2; } cout << "Shuma e krkuar sht s=" << s << "\n"; return 0; }
Nse analizohet ky version i programit, do t shihet se dallimi qndron vetm n zhvendosjen e komands while n pozitn e komands do, duke mos ndryshuar asgj tjetr. Versioni i programit i realizuar me unazn do-while do t thjeshtohet krejtsisht, nse n vend t saj shfrytzohet unaza for, gj q shihet n vijim.
// Programi do1b #include <iostream> #include <math.h> using namespace std; int main() { int i,m; double s; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; s=0; for (i=1;i<=m;i=i+2) s=s+pow(i,2)+pow(i+1,3); cout << "Shuma e krkuar sht s=" << s << "\n";
Unazat 275
return 0; }
Brenda unazs do-while mund t paraqiten edhe komanda t tjera, si sht, p.sh., komanda pr degzim if. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet prodhimi i katrorve t antarve negativ t vektorit A(m).
// Programi do2 #include <iostream> using namespace std; int main() { const int m=8; int i,A[m]={4,-7,2,5,-3,8,-6,1}; double p; p=1; i=0; do { if (A[i]<0) p=p*(A[i]*A[i]); i++; } while (i<m); cout << "Prodhimi p= " << p << "\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, si rezultat n ekran shtypet: Prodhimi p=15876 gj q sht fituar prmes llogaritjes: p = (-7)2 * (-3)2 * (-6)2 = 15876
Unaza t ndrthurura
Si tek unazat for dhe while, edhe brenda unazs do-while mund t prfshihen unaza t tjera, por t cilat mes vete nuk priten. Kto unaza mund t realizohen si unaza do-while, ose edhe si unaza for e while. Shembull Programi prmes s cilit gjendet shuma e antarve t matrics s dhn R(m,n).
// Programi p27 #include <iostream> using namespace std; int main() { const int m=4,n=3; int i,j; int R[m][n]={{4,7,2}, {5,9,3}, {6,1,12}, {8,15,4}}; float s; s=0; i=0; do { j=0; do { s=s+R[i][j]; j++; } while (j<n); i++; } while (i<m); cout << "Shuma e llogaritur s=" << s << "\n"; return 0; }
N program, me qllim t mbledhjes s antarve t matrics s dhn R(m,n), jan shfrytzuar dy unaza do-while. Prmes variabs i t unazs s par zgjedhen rreshtat e matrics. Kurse, variabla j e unazs s dyt (unazs s brendshme), e cila prfshihet n trupin e unazs s par (unazs s jashtme),
Unazat 277 shfrytzohet pr zgjedhjen e kolonave t matrics. Rezultati q fitohet pas ekzekutimit t programit n fjal sht:
Shuma e llogaritur s=76
Programi i dhn mund t realizohet edhe prmes unazave while, ashtu si shihet n vijim.
// Programi p28 #include <iostream> using namespace std; int main() { const int m=4,n=3; int i,j; int R[m][n]={{4,7,2}, {5,9,3}, {6,1,12}, {8,15,4}}; float s; s=0; i=0; while (i<m) { j=0; while (j<n) { s=s+R[i][j]; j++; } i++; } cout << "Shuma e llogaritur s=" << s << "\n"; return 0; }
Nse krahasohet ky program me versionin paraprak t tij, vrehet se dallimi sht vetm n vendosjen e komandave while n fillim t unazave, duke mos ndryshuar asgj n pjest e tjera t programit. Por, nse programi i dhn realizohet prmes unazave for, ai do t jet shum m i thjesht, gj q shihet n vijim.
// Programi p29 #include <iostream> using namespace std;

int main() { const int m=4,n=3; int i,j; int R[m][n]={{4,7,2}, {5,9,3}, {6,1,12}, {8,15,4}}; float s; s=0; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) s=s+R[i][j]; cout << "\nShuma e llogaritur s=" << s << "\n"; return 0; }
Unazat q shfrytzohen brenda nj programi nuk sht e domosdoshme t jen vetm t nj tipi. Kshtu, p.sh., te versionet e programit t dhn m sipr, nse unaza e jashtme realizohet prmes unazs do-while, pjesa e programit me unazat do t duket si n vijim.
i=0; do { for (j=0;j<n;j++) s=s+R[i][j]; i++; } while (i<m);
Rezultati q fitohet pas ekzekutimit t ktij versioni t programit do t jet i njjt me at q u dha n versionin e par t tij, gjat realizimit prmes unazave do-while. Brenda unazave do-while mund t ket edhe komanda t zakonshme pr degzim. Shembull Programi prmes s cilit gjendet antari m i madh n matricn e dhn A(m,n).
// Programi do3
Unazat 279
#include <iostream> using namespace std; int main() { const int m=4,n=5; int i,j,x; int A[m][n]={{6,3,5,-2,4}, {1,5,2,7,15}, {7,8,5,4,13}, {11,5,8,2,7}}; x=A[0][0]; i=0; do { j=0; do { if (A[i][j]>x) x=A[i][j]; j++; } while (j<n); i++; } while (i<m); cout << "Antari m i madh x=" << x << "\n"; return 0; }
Ktu, si variabl e unazs s jashtme sht marr indeksi i rreshtave i, kurse unaza e brendshme e shfrytzon indeksin e kolonave j t matrics. Antari m i madh ruhet te variabla x. Prmes shprehjes:
x=A[0][0];
ksaj variable fillimisht i shoqrohet vlera e antarit t par matrics. Rezultati q shtypet n ekran, pas ekzekutimit t programit t dhn, sht: Antari m i madh x=15 Nse te programi i dhn m sipr pr realizimin e unazave shfrytzohet komanda for, programi do t duket si n vijim. // Programi do4

int main() { const int m=4,n=5; int i,j,x; int A[m][n]={ {6,3,5,-2,4}, {1,5,2,7,15}, {7,8,5,4,13}, {11,5,8,2,7}}; x=A[0][0]; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (A[i][j]>x) x=A[i][j]; cout << "Antari m i madh x=" << x << "\n"; return 0; } Nse krahasohen dy programet n fjal, edhe ktu qart shihet se realizimi i unazave prmes komands for sht m i thjesht, si dhe ka nj dukshmri m t madhe t veprimeve q kryhen gjat gjetjes s antarit t krkuar t matrics. Brenda unazave t ndrthurura mund t paraqiten komanda me degzime t prbra. Shembull Programi prmes s cilit radhiten sipas madhsis antart e vektorit t dhn A(m), duke filluar prej antarit m t madh.
// Programi p26 #include <iostream> using namespace std; int main() { const n=8; int i,j,x,A[n]={-5,8,-2,6,3,15,7,9}; cout << "\nVektori i dhn\n\n"; cout << "A=[ "; for (i=0;i<n;i++)
Unazat 281
cout << A[i] << " "; cout << "]\n"; i=0; do { j=i+1; do { if (A[i]<A[j]) { x=A[i]; A[i]=A[j]; A[j]=x; } j++; } while (j<n); i++; } while (i<n-1); cout << "\nVektori pas radhitjes\n\n"; cout << "A=[ "; for (i=0;i<n;i++) cout << A[i] << " "; cout << "]\n\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q paraqitet n ekran do t duket si n Fig.5.54.
N program, pr do vler t variabls i, prcaktohet vlera maksimale n pozitn prkatse t vektorit. Prandaj, edhe variabls s unazs s dyt i jepet vlera fillestare j=i+1, ashtu q n krahasim t marrin pjes vetm antart e vektorit t cilt ende nuk jan radhitur. Nse gjat krahasimit t dy antarve t vektorit prmes komands:
if (A[i]<A[j])
konstatohet se shprehja brenda kllapave ka vler true, vlerat e dy antarve t vektorit duhet t'i ndrrojn vendet. Pr kt qllim shfrytzohen shprehjet:
x=A[i]; A[i]=A[j]; A[j]=x;
t cilat jan vendosur brenda degs s prbr t komands if.

Tek unazat do-while, pr kaprcimin e pjesve t caktuara t komandave brenda unazs mund t shfrytzohet komanda e kaprcimit pa kusht goto.
Shembull
y = 2x + 3
i=2 ( i 3, 5 , 6 )
(2i 1)
Vlerat e variablave n dhe x kompjuterit i jepen prmes tastiers si vlera hyrse.

// Programi p30 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main() {
Unazat 283
int i,n; double x,y,p; char g[]="------------------"; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << endl; cout << "\n i p\n" << g << endl; p=1; i=2; do { if ((i==3) || (i==5) || (i==6)) goto Vijues; else { p=p*(2*i-1); cout << setw(5) << i << setw(10) << p << endl; } Vijues: i++; } while (i<=n); y=2*x+3*p; cout << << << << return 0; } g "\nRezultati y=" y endl;
Si mund t shihet edhe n program, pr kaprcimin e antarve t prodhimit pr vlerat e variabls s unazs i=3, 5 dhe 6 sht shfrytzuar komanda e kaprcimit pa kusht goto Vijues. Por, prmes ksaj komande kaprcehet te pjesa e fundit e unazs:
Vijues: i++;
me qllim q t vazhdoj rritja e vlers s variabls s unazs. Pas ekzekutimit t programit n fjal, pr vlera hyrse t caktuara, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.5.55.
Fig.5.55 Rezultati i programit p30 Nga tabela e dhn shihet qart se sht kaprcyer shumzimi me antart prkats t variabls i, kur ajo i merr vlerat 3, 5 dhe 6. Tek unaza do-while, kaprcimi nuk mund t bhet me komandn continue, si tek unaza for. Kjo sht e pamundur sepse prmes ksaj komande shkohet n fund t unazs, duke e kaprcyer edhe komandn pr rritje t vlers s variabls s unazs. N kt mnyr procedura e llogaritjes shkon n pafundsi dhe pr ndrprerje t ekzekutimit t programit, p.sh., n tastier duhet t shtypet kombinimi i tasteve Ctrl+Break.
Dalja nga unaza

Sipas nevojs, ekzekutimi i komandave brenda trupit t unazs dowhile mund t ndrpritet, duke dal prej saj prmes komands goto, ose komands break. Shembull Programi prmes s cilit n do rresht t matrics s dhn R(m,n) gjendet antari i par negativ, duke u nisur prej fillimit t tij.
// Programi p31 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int main()
Unazat 285
{ const int m=4,n=5; int i,j; char t[]="---------------------"; int R[m][n]={{3,-4,7,-2,9}, {5,8,16,11,14}, {-17,4,-1,6,2}, {6,8,3,1,-15}}; cout << "\n Indeksi Antari\n" << t << endl; i=0; do { j=0; do { if (R[i][j]<0) { cout << setw(5) << i << setw(13) << R[i][j] << endl; goto Dalje; } else j++; } while (j<n); Dalje: i++; } while (i<m); cout << t << "\n"; return 0; }
Prmes dy unazave t shfrytzuara n program, kalohet npr rreshtat e matrics s dhn. Gjat ksaj, duke e shfrytzuar pjesn e programit:
if (R[i][j]<0) { cout << setw(5) << i

<< setw(13) << R[i][j] << endl; goto Dalje; }
kontrollohen antart e matrics se a kan vlera negative. Antari i par negativ q gjendet, n fakt sht antari i par negativ n rreshtin aktual (rreshtin me indeks i), sepse, pasi t shtypet indeksi dhe vlera e gjetur e antarit t matrics, dilet nga unaza e brendshme duke e shfrytzuar komandn e kaprcimit pa kusht goto Dalje. Me t n fakt ndrpritet shqyrtimi i antarve t tjer t rreshtit aktual t matrics, dhe kalohet n rreshtin vijues t matrics sepse labela Dalja: sht vendosur para komands me t ciln rritet indeksi i rreshtave t matrics. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati n ekran do t duket ashtu si shihet n Fig.5.56.
Fig.5.56 Rezultati i programit p31 Si shihet nga tabela e dhn, te rreshti me indeks i=1 nuk sht gjetur asnj antar negativ. Programi mund t plotsohet ashtu q, nse n ndonj rresht nuk gjendet asnj antar negativ, n kolonn me vlera t antarve t matrics t shtypet, p.sh., mesazhi Nuk ka. Pr kt qllim, n program duhet t shtohet komanda pr shtypje t mesazhit n fjal, menjher pas daljes nga unaza e brendshme, ashtu si shihet n vijim.
} while (j<n); cout << setw(5) << i << " Dalje: i++; }
Nuk ka\n";
N kt mnyr, kur shqyrtimi i antarve t rreshtave t veant t matrics prfundon pa e gjetur asnj antar negativ, nga unaza e brendshme do
Unazat 287 t dilet n rrug normale, pa e kaprcyer fundin e unazs prmes komands goto Dalje. Nse pas ndryshimit n fjal ekzekutohet programi i dhn, rezultati n ekran do t duket si n Fig.5.57.
Fig.5.57 Rezultati i versionit t modifikuar t programit p31 Pr dalje nga unaza, n vend t komands goto mund t shfrytzohet edhe komanda break. Kshtu, p.sh., te programi p31 i dhn m sipr do t dilet nga unaza e brendshme pas kushtit t prfshir n komandn if, nse n vend t komands goto Dalje vendoset komanda break. Gjat ksaj, labela Dalje: n pjesn vijuese t programit sht e panevojshme.
6
Funksionet
Definimi dhe thirrja e funksioneve 288 Vektort n nnprograme 315 Funksionet inline 344 Makro funksionet 350 Funksionet matematikore 353 Funksionet pr pun me stringje 359 Dukshmria e variablave 368 Rekursioni 373
Gjat shkruarjes s programeve t ndryshme prdoren biblioteka me funksione t gatshme, t prcaktuara nga prpiluesi i kompajlerit t gjuhs C++. Por, edhe vet shfrytzuesi mund t prcaktoj funksione t ndryshme dhe t'i shfrytzoj ato sipas nevojs. Nj grumbull i komandave t caktuara brenda programit mund t prsritet m shum her. Me qllim t thjeshtimit t shkruarjes s programit, grumbulli i till deklarohet si pjes e veant, e cila quhet nnprogram. Pastaj, nnprogrami thirret prmes emrit t tij, sa her q nevojitet. N gjuhn C++ shfrytzohen vetm tipe t nnprogrameve q njihen si funksione (ang. function). Prandaj, zakonisht, n kt gjuh, kur flitet pr nnprograme, mendohet n prcaktimin dhe n shfrytzimin e funksioneve t ndryshme. N fillim t librit sht prmendur funksioni main(), i cili paraqitet n do program. Gjithashtu, n pjest paraprake jan prdorur disa funksione matematikore t cilat gjenden n kuadr t modulit math.h. Kurse n fund t ktij kapitulli jepen shembuj t tjer t shfrytzimit t funksioneve matematikore nga moduli n fjal. Njkohsisht, shpjegohet prdorimi i disa funksioneve nga biblioteka prkatse pr pun me stringje.
Definimi dhe thirrja e funksioneve

Nnprogramet prmes s cilave definohen funksione t zakonshme shkruhen n kuadr t programit tek i cili shfrytzohen. Nnprogrami me titullin main(), ku thirren funksionet, njihet edhe si program kryesor. Gjat ekzekutimit t programit, n momentin kur kompjuteri e takon emrin e nj funksioni, ekzekutimi vazhdon me komandat e prfshira brenda nnprogramit. Kur prfundon ekzekutimi i komandave t nnprogramit, procedura e ekzekutimit vazhdon me komandat vijuese t programit, t cilat gjenden menjher pas emrit t funksionit. N form t prgjithshme, definimi i nj funksioni duket kshtu: tipi emri(t1 f1,t2 f2,...,tn fn) { x; return r; }
Funksionet 289 ku jan: tipi - tipi i rezultatit t funksionit. emri - emri i funksionit, i zgjedhur lirisht si identifikator. f1, f2, ..., fn - parametrat formal. t1,t2,...,tn - tipet e parametrave formal. x - komanda t ndryshme brenda trupit t funksionit. r - rezultati t cilin e jep funksioni. Njkohsisht, n fillim t programit kryesor, ku definohet dhe shfrytzohet funksioni, jepet prototipi i funksionit (ang. function prototipe), i cili prfundon me pikpresje (;). Forma e prgjithshme e prototipit t funksionit shkruhet si edhe titulli i tij, kshtu: tipi emri(t1 f1,t2 f2,...,tn fn); ose, edhe pa i shkruar parametrat formal brenda kllapave: tipi emri(t1,t2,...,tn); Por, meq varianti i par tek i cili, prve tipeve, shihen edhe parametrat, sht m komplet, n vijim do t shfrytzohet vetm ky variant. Prmes prototipit t funksionit, kompajleri njoftohet me emrin e funksionit q definohet, numrin, tipin dhe radhn e shkruarjes s parametrave formal brenda kllapave t tij. Pr ta shfrytzuar funksionin n llogaritje t ndyshme, ai thirret prmes emrit t tij. Gjat ksaj, parametrat formal: f1, f2, ..., fn zvendsohen me parametrat aktual prkats: a1, a2, ..., an kshtu: emri(a1,a2,...,an) Parametrat e shnuar brenda kllapave n titullin e funksionit gjat definimit t tij, quhen parametra formal, sepse prmes tyre tregohet forma e llogaritjeve q kryhen brenda funksionit. Kurse, parametrat me t cilt zvendsohen ato formal gjat thirrjes s nnprogramit, si u prmend edhe m sipr, quhen parametra aktual.
Parametrat formal dhe ato aktual duhet t prputhen mes vete pr nga: numri - sa ka parametra formal aq duhet t ket edhe parametra aktual; tipi - tipin e njjt duhet ta ken parametrat formal dhe parametrat aktual prkats; radha e shkruarjes - parametrit formal n pozit t caktuar i prgjigjet parametr aktual me pozit t njjt. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet siprfaqja e katrkndshit me brinjt a dhe b, duke e shfrytzuar funksionin Dita.
a. Varianti pa nnprogram
// Programi funk1a #include <iostream> using namespace std; int main() { float a,b; double s; cout << "\nBrinja a: "; cin >> a; cout << "\nBrinja b: "; cin >> b; s=a*b; cout << "\nSiprfaqja s=" << s << "\n\n"; return 0; }
N programin e dhn, pasi prmes tastiers kompjuterit t'i jepen vlerat e brinjve t katrkndshit, me shprehjen e zakonshme llogaritet vlera e siprfaqes s katrkndshit. Pastaj, duke e shfrytzuar komandn pr shtypje, n ekran shtypet rezultati, i cili pr vlera hyrse t caktuara duket si n Fig.6.1.
Funksionet 291
Fig.6.1 Rezultati i programit funk1a b. Varianti me nnprogram

// Programi funk1b #include <iostream> using namespace std; double Dita(float x,float y); int main() { float a,b; double s; cout << "\nBrinja a: "; cin >> a; cout << "\nBrinja b: "; cin >> b; s=Dita(a,b); cout << "\nSiprfaqja s=" << s << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami Dita double Dita(float x,float y) { return x*y; }
Nse analizohet verzioni i dhn i programit, do t shihet se n fillim t programit, menjher pas komands: #include <iostream> sht vendosur prototipi i funksionit Dita: double Dita(float x,float y); i tipit double, me parametrat formal x dhe y, t cilt jan deklaruar t tipit float. Njkohsisht, n fund t programit, sht vendosur nnprogrami Dita:
// Nnprogrami Dita double Dita(float x,float y) { return x*y; }
Si shihet m sipr, nnprogrami fillon me titullin e funksionit:

double Dita(float x,float y)
i cili sht plotsisht i njjt me prototipin e vendosur n fillim t programit. Brenda trupit t nnprogramit gjendet vetm komanda:
return x*y;
prmes s cils gjat thirrjes s tij, n programin kryesor, prcillet vlera e llogaritur e prodhimit x*y. N programin kryesor, funksioni thirret prmes emrit Dita, kshtu: s=Dita(a,b); duke i zvendsuar parametrat formal x dhe y, me brinjt e katrkndshit a dhe b, t cilat paraqiten si parametra aktual. Gjat ekzekutimit t ktij versioni t programit, rezultati n ekran do t duket plotsisht njlloj si ai q u dha n Fig.6.1. Si u tha edhe m par, prototipi i funksionit n fillim t programit mund t deklarohet edhe duke i shnuar vetm tipet e parametrave formal, por jo edhe parametrat prkats. Kshtu, n shembullin e programit t dhn m sipr, prototipit i funksionit mund t deklarohet edhe n kt mnyr:
double Dita(float,float);
Gjat thirrjes s funksionit, parametrat aktual mund t jen vlera numerike, ose edhe shprehje. P.sh., te programi i msiprm, gjat llogaritjes s siprfaqes, mund t shkruajm: s=Dita(5,4); ku numri 5 i prgjigjet brinjs a, kurse numri 4 - brinjs b. Nnprogrami nga shembulli i msiprm mund t shkruhet edhe kshtu:
Funksionet 293
// Nnprogrami Dita double Dita(float x,float y) { double z; z=x*y; return z; }
ku, si shihet, siprfaqja sht prcaktuar duke e shfrytzuar variabln ndihmse z, e cila pastaj shkruhet n vazhdim t komands return. Ktu, meq brenda funksionit paraqitet variabla e re z, ajo sht deklaruar n fillim t tij si variabl e tipit double. Funksioni mund t definohet edhe n fillim t programit. Gjat definimit t funksionit, si parametra formal mund t merren edhe variabla t njjta me ato t cilat do t paraqiten si parametra aktual, kur ai thirret n program. Shembull Versioni i programit funk1b, tek i cili gjat definimit t funksionit Dita, parametrat formal pr brinjt e katrkndshit jan marr si a dhe b, dhe prputhen me parametrat aktual gjat thirrjes s tij.
// Programi funk1c #include <iostream> using namespace std; double Dita(float a,float b); int main() { float a,b; double s; cout << "\nBrinja a: "; cin >> a; cout << "\nBrinja b: "; cin >> b; s=Dita(a,b); cout << "\nSiprfaqja s=" << s << "\n\n"; } // Nnprogrami Dita

double Dita(float a,float b) { double z; z=a*b; return z; }
Ktu shihet se parametrat formal te nnprogrami jan variablat a dhe b. Gjat thirrjes s funksionit, pr ta llogaritur vlern e siprfaqes s, si parametra aktual gjithashtu paraqiten variablat a dhe b. Nse funksioni q definohet ka m shum deg, n nnprogramin prkats mund shfrytzohen disa komanda return. Shembull Programi funkA prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
2 x + 1 y= 3 x 4
pr x a pr x > a
duke e shfrytzuar nnprogramin vleraY. Vlera e variabls a prcaktohet si konstante n fillim t programit, kurse vlera e variabls x kompjuterit i jepet prmes tastiers si vler hyrse. a. Versioni i nnprogramit me nj komand return
// Programi funkA #include <iostream> using namespace std; float vleraY(float x,float a); int main() { const float a=4.5; float x,y; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; y=vleraY(x,a); cout << "\nVlera e llogaritur y=" << y << "\n\n"; } // Nnprogrami vleraY
Funksionet 295
float vleraY(float x,float a) { float y; if (x<=a) y=2*x+1; else y=3*x-4; return y; }
Ktu, gjat prcaktimit t funksionit n nnprogram edhe pse paraqiten dy deg, si zakonisht shfrytzohet vetm nj deg e komands return. Nse gjat prcaktimit t vlers s variabls a si konstante nuk deklarohet edhe tipi i saj float, prmes deklarimit:
const float a=4.5;
gjat shfrytzimit si parametr aktual te funksioni, kompjuteri na njofton pr mundsin e gabimit pr shkak t konvertimit n tipin float (ashtu si sht deklaruar parametri formal prkats n nnprogram). Rezultati i programit t dhn pr vlern e variabls hyrse x=3 do t duket si n Fig.6.2. Fig.6.2 Rezultati i programit funkA b. Versioni i nnprogramit me dy komanda return Programi i dhn m sipr mbetet i pandryshuar, kurse nnprogrami prmes s cilit prcaktohet llogaritja e vlers s funksionit y do t duket si n vijim.
// Nnprogrami vleraY float vleraY(float x,float a) { if (x<=a) return 2*x+1; else return 3*x-4; }
296 Bazat e programimit n C++ Si shihet nga nnprogrami i dhn, ktu pr do shprehje t funksionit y sht shfrytzuar nj komand e veant return. Kjo form e shkruarjes s nnprogramit mund t shfrytzohet n rastet kur n degt e veanta rezultati merret prmes shprehjeve ose variablave t ndryshme.
Llogaritje komplekse brenda funksionit

Brenda funksionit mund t paraqiten edhe llogaritje m komplekse. Por, n fund, variabla n t ciln prfshihet rezultati i t gjitha llogaritjeve prsri duhet t shnohet te komanda return. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet prodhimi i numrave natyror mes m dhe n, duke e shfrytzuar nnprogramin prodhimi.
a. Pa nnprogram
// Programi funk2 #include <iostream> using namespace std; int main() { double p; int i,m,n; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; p=1; for (i=m;i<=n;i++) p=p*i; cout << "\nProdhimi p=" << p << "\n\n"; return 0; }
N program, gjat llogaritjes s prodhimit:
p = i
i=m
sht shfrytzuar unaza e zakonshme for. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse m=3 dhe n=9, rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.3.
Funksionet 297
Fig.6.3 Rezultati i programit funk2
N shembullin e vlerave hyrse, q shihen m sipr, prodhimi n fakt sht llogaritur kshtu:
p = 3 * 4 * 5 * 6 * 7 *8 * 9 = 181440
b. Me nnprogram
// Programi funk2 #include <iostream> double prodhimi(int m,int n); using namespace std; int main() { double p; int m,n; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; p=prodhimi(m,n); cout << "\nProdhimi p=" << p << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami prodhimi double prodhimi(int m,int n) { double p; int i; p=1; for (i=m;i<=n;i++) p=p*i; return p; }
298 Bazat e programimit n C++ Gjat definimit t llogaritjes s prodhimit, n nnprogram jan shfrytzuar parametrat formal m dhe n. Por, njkohsisht, brenda tij jan prdorur edhe variablat ndihmse p dhe i, tipet e t cilave deklarohen n fillim t tij. N fund, te komanda return sht shnuar variabla p, n t ciln ruhet rezultati i llogaritjes. Funksioni mund t thirret edhe direkt n komandn pr shtypje t rezultateve, p.sh., ashtu si sht dhn n vijim.
// Programi funk3 #include <iostream> double prodhimi(int m,int n); using namespace std; int main() { int m,n; cout << "\nVlera e variabls m: "; cin >> m; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\nProdhimi p=" << prodhimi(m,n) << "\n\n"; return 0; }
N program m nuk sht shfrytzuar variabla e prodhimit p, sepse vlera prkatse llogaritet dhe shtypet brenda komands pr shtypje. Ktu, nnprogrami mbetet i pandryshuar nga ai q u dha m par. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse m=3 dhe n=9, rezultati n ekran do t duket njlloj me at q u dha n Fig.6.3. Thirrja e nnprogramit mund t bhet edhe brenda unazave, ashtu q si parametra aktual t shfrytzohen edhe variablat e unazave. Shembull Programi prmes s cilit prpilohet tabela e faktorielve t numrave natyror mes vlerave 1 dhe k. Vlera e variabls k kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers.
// Programi funk4 #include <iostream> #include <iomanip> double prodhimi(int m,int n); using namespace std; int main() { double F;
Funksionet 299
int k,x; char h[]="-------------------"; cout << "\nVlera e variabls k: "; cin >> k; cout << "\n x F\n" << h << "\n"; for (x=1;x<=k;x++) { F=prodhimi(1,x); cout << setw(5) << x << setw(10) << F << "\n"; } cout << h << endl; return 0; } // Nnprogrami prodhimi double prodhimi(int m,int n) { double p; int i; p=1; for (i=m;i<=n;i++) p=p*i; return p; }
Ktu, pr llogaritje t faktorielit pr do vler t variabls s unazs x, sht shfrytzuar funksioni prodhimi, i prcaktuar prmes nnprogramit. Meq duhet t llogaritet faktorieli pr do vler t variabls x, shprehja prkatse pr llogaritje:
F=prodhimi(1,x)
sht vendosur brenda unazs dhe si parametr i dyt brenda kllapave t funksionit sht shfrytzuar variabla e unazs x. Duke i pasur parasysh parametrat formal m dhe n te nnprogrami, si dhe parametrat aktual 1 dhe x brenda kllapave t funksionit, prmes shprehjes n fjal llogaritet vlera x!, kshtu:
F = i
i =1
Gjat ksaj, zvendsimi i parametrave formal m e n, q shfrytzohen te funksioni prodhimi, me parametrat aktual prkats 1 dhe x, skematikisht mund t paraqitet n kt mnyr:
p =
i=m
F =
i
i =1
Nse ekzekutohet programi i dhn pr vlern hyrse k=8, rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.4.
Funksioni pa rezultat dals

Funksioni q definohet prmes nj nnprogrami mund t shfrytzohet pr llogaritje dhe shtypje t rezultateve, pa dhn asnj rezultat dals. N raste t tilla, komanda return shkruhet pa variabln prcjellse n fund t saj, kurse para emrit t funksionit shkruhet fjala void. Shembull Programi i cili e shfrytzon funksionin jeta pr shtypje n ekran t tekstit Koha e bukur.
// Programi funk5
void jeta(int m,int n);
Funksionet 301
int main() { jeta(1,10); return 0; } // Nnprogrami jeta void jeta(int m,int n) { int i; for (i=m;i<=n;i++) cout << "Koha e bukur\n"; return; } Ktu, meq nnprogrami nuk jep si rezultat asnj vler, para emrit t nnprogramit sht shkruar fjala void, si dhe n fund t komands return te nnprogrami nuk sht shnuar asgj. Brenda unazs s nnprogramit sht vendosur komanda pr shtypje t fjalis Koha e bukur. Vlerat e variabls s unazs i brenda nnprogramit lvizin mes vlers fillestare i=m dhe vlers prfundimtare i=n. Pasi q gjat shfrytzimit t funksionit jeta n programin kryesor parametrave formal m dhe n u jan shoqruar parametrat aktual 1 dhe 10, gjat ekzekutimit t programit n ekran fjalia do t shtypet 10 her, ashtu si shihet n Fig.6.5.
Fig.6.5 Rezultati i programit funk5 Rezultati n ekran do t duket plotsisht njlloj, nse gjat thirrjes s funksionit, p.sh., si parametra aktual merren vlerat m=11 dhe n=20, n kt mnyr:
jeta(11,20);
sepse edhe n kt rast ekzekutimi i trupit t unazs do t prsritet 10 her.
Funksioni pa parametra formal

Funksioni mund t mos ket parametra formal, nse rezultatet e tij jan fikse. T till, p.sh., mund t jen funksionet pr shtypje t mesazheve t caktuara. Shembull Programi i cili e shfrytzon funksionin libri pr shtypje t prsritur n ekran t tekstit Libri dhe lapsi.
// Programi funk6 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; void libri(); int main() { libri(); return 0; } // Nnprogrami libri void libri() { int i; for (i=1;i<=10;i++) { cout << setw(40-2*i) << "Libri dhe lapsi\n"; } return; }
Funksionet 303 Ktu, brenda unazs s nnprogramit sht prcaktuar q t shtypet 10 her fjalia Libri dhe lapsi, sa sht numri i vlerave t ndryshme t variabls s unazs. Meq numri i rreshtave q shtypen sht fiks, brenda kllapave t funksionit nuk sht shnuar asnj parametr.
M shum thirrje t nj funksioni

N pjesn paraprake, te programi funk4, u shpjegua thirrja e prsritur e funksionit brenda nj unaze. Por, sipas nevojs, brenda programit mund t ket m shum thirrje t pavarura t funksionit. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
y = 3x + (n + 1)!+ (2n)!+
n! x
Faktorielt t cilt paraqiten n shprehje llogariten prmes nnprogramit fakt, me t cilin definohet llogaritja e vlers s funksionit F=m!. a. Pa nnprogram
// Programi funk7a #include <iostream> using namespace std; int main() { double a,b,c,x,y; int i,n; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; a=1; for (i=1;i<=(n+1);i++) a=a*i; b=1; for (i=1;i<=(2*n);i++) b=b*i; c=1; for (i=1;i<=n;i++)

c=c*i; y=3*x+a+b+c/x; cout << "\nVlera e llogaritur y=" << y << "\n\n"; return 0; }
N program, pr llogaritje t vlerave t faktorielve, q paraqiten n shprehje, jan shfrytzuar tri unaza t veanta. Nse gjat ekzekutimit t programit prmes tastiers kompjuterit i jepen vlerat x=4 dhe n=3, rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.7.
Fig.6.7 Rezultati i programit funk7a b. Me nnprogram

// Programi funk7b #include <iostream> double fakt(int m); using namespace std; int main() { double a,b,c,x,y; int n; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; a=fakt(n+1); b=fakt(2*n); c=fakt(n); y=3*x+a+b+c/x; cout << "\nVlera e llogaritur y=" << y << "\n\n";
Funksionet 305
return 0; } // Nnprogrami fakt double fakt(int m) { double F; int i; F=1; for (i=1;i<=m;i++) F=F*i; return F; }
Ktu, pr llogaritje t vlerave t faktorielve sht shfrytzuar funksioni fakt. Gjat 3 thirrjeve t funksionit, pr t'i llogaritur vlerat a, b dhe c, parametri formal m, q shfrytzohet te funksioni, sht zvendsuar me 3 parametrat aktual:
n+1 2*n n
Nse ekzekutohet programi funk7b, rezultati n ekran do ta ket pamjen e dhn n Fig.6.7. Funksionet mund t thirren direkt n shprehjet e ndryshme matematikore, n t cilat nevojiten vlera q llogariten prmes tyre. Shembull Versioni i programit funk7b, pas eliminimit t variablave a, b dhe c si t panevojshme.
// Programi funk7c #include <iostream> double fakt(int m); using namespace std; int main() { double x,y; int n; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n;
y=3*x+fakt(n+1)+fakt(2*n)+fakt(n)/x; cout << "\nVlera e llogaritur y=" << y << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami fakt double fakt(int m) { double F; int i; F=1; for (i=1;i<=m;i++) F=F*i; return F; }
N praktik, zakonisht shfrytzohet kjo form e thirrjes s funksioneve, pa shtuar variabla ndihmse gjat llogaritjeve t ndryshme. Plotsisht njlloj thirren funksionet t cilat prmbajn m shum parametra formal. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
h = x 2 (2i + 3) + 4 (i 5)
i=2 i =1
n +1
duke shfrytzuar nj nnprogram pr llogaritjen e shums. a. Pa nnprogram

// Programi funk8a #include <iostream> using namespace std; int main() { float x; double s1,s2,h; int i,n; cout << "\nVlera e variabls x: ";
Funksionet 307
cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; s1=0; for (i=2;i<=(n+1);i++) s1=s1+(2*i+3); s2=0; for (i=1;i<=n;i++) s2=s2+(i-5); h=x-2*s1+4*s2; cout << "\nVlera e llogaritur h=" << h << "\n\n"; return 0; }
N program, pr llogaritje t do shume sht shfrytzuar nj unaz e veant. N fund, rezultatet e dy shumave s1 dhe s2 jan shfrytzuar n shprehjen pr llogaritjen e vlers s funksionit h. Nse ekzekutohet programi, pr vlera hyrse t caktuara, rezultati n ekran do t duket ashtu si sht dhn n Fig.6.8.
Fig.6.8 Rezultati i programit funk8a b. Me nnprogram

// Programi funk8b #include <iostream> double shuma(int m,int n,float a,float b); using namespace std; int main() { float x; double h; int n; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n;
h=x-2*shuma(2,n+1,2,3)+4*shuma(1,n,1,-5); cout << "\nVlera e llogaritur h=" << h << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami shuma double shuma(int m,int n,float a,float b) { float s; int i; s=0; for (i=m;i<=n;i++) s=s+(a*i+b); return s; }
N nnprogramin shuma, gjat definimit t funksionit pr llogaritjen e shums sht shfrytzuar shprehja:
s = ( a i + b)
i=m
Me qllim t krahasimit me kt shprehje t dy shumave q paraqiten te funksioni h, ato mund t shkruhen n format:
s1 = (2 i + 3) s 2 = (1 i + (5))
i =1 i =2 n
n +1
Pas ksaj, leht shihet se parametrat formal:

m n a b
gjat llogaritjes s shumave prmes funksionit shuma jan zvendsuar me parametrat aktual prkats:
2 n+1 2 3
dhe
Funksionet 309
1 n 1 -5
gj q shihet edhe gjat thirrjes s funskionit brenda shprehjes h:

shuma(2,n+1,2,3) shuma(1,n,1,-5)
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati n ekran do t duket plotsisht njlloj me at q u dha n Fig.6.8. N nj program njkohsisht mund t ket m shum llogaritje t veanta. Gjat ksaj sht m racionale t tentohet q pr pjest q prsriten t prpilohet nnprogrami prkats. Shembull Programi prmes s cilit llogariten vlerat e funksioneve:
y = 3x + (n + 2)! z = 2 y (n + 1)!+
4! 3
duke e shfrytzuar nj nnprogram pr llogaritjen e faktorielve. Vlera e variabls x llogaritet si shum e numrave natyror mes 1 dhe n, kurse numri n kompjuterit i jepet prmes tastiers si vler hyrse.
// Programi funk9 #include <iostream> double fakt(int m); using namespace std; int main() { double x,y,z; int i,n; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; x=0; for (i=1;i<=n;i++) x=x+i; y=3*x+fakt(n+2); z=2*y-fakt(n+1)+fakt(4)/3; cout << "\nVlera e llogaritur y="

<< << << << return 0; } // Nnprogrami fakt double fakt(int m) { double F; int i; F=1; for (i=1;i<=m;i++) F=F*i; return F; } y "\n\nVlera e llogaritur z=" z "\n\n";
N program, vlera e variabls x sht llogaritur pa nnprogram, duke e shfrytzuar shprehjen:
x = i
i =1
Kurse, prmes nnprogramit fakt sht definuar llogaritja e faktorielit F=m!, ku m sht marr si parametr formal. Pastaj, pr llogaritjen e vlerave t faktorielve, q paraqiten n t dy shprehjet, 3 her sht shfrytzuar funksioni fakt, duke e zvendsuar parametrin formal m me parametrat aktual prkats: n+2, n+1 dhe 4. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlern hyrse n=5, rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.9.
Funksionet 311
Disa nnprograme njkohsisht

N kuadr t nj programi njkohsisht mund t shfrytzohen disa nnprograme pr prcaktimin e funksioneve. Radha e vendosjes s nnprogrameve brenda programit nuk ka rndsi.
Shembull
Programi prmes s cilit llogariten vlerat e shprehjeve:
x + (2n + 1)! 3 n! n +1 h = x + 3 (4i ) 2 i =1 g=

Pr llogaritje t faktorielit dhe t shums jan shfrytzuar dy funksione t veanta. Vlerat e variablave x dhe n kompjuterit i jepen si vlera hyrse prmes tastiers.
// Programi funk10 #include <iostream> double fakt(int m); double shuma(int m,float x); using namespace std; int main() { double x,g,h; int n; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; g=x/3+fakt(2*n+1); h=x+fakt(n)/2-3*shuma(n+1,4); cout << << << << << "\nVlera e llogaritur g=" g "\n\nVlera e llogaritur h=" h "\n\n";

return 0; } // Nnprogrami fakt double fakt(int m) { double F; int i; F=1; for (i=1;i<=m;i++) F=F*i; return F; } // Nnprogrami shuma double shuma(int m,float k) { double s; int i; s=0; for (i=1;i<=m;i++) s=s+(k*i); return s; }
Prmes dy nnprogrameve definohen llogaritjet e vlerave t funksioneve:
F = m! s = (k i)
i =1 m
Ktu, si edhe te shembujt paraprak, funksionet jan quajtur me emrat fakt dhe shuma, gj q paraqet nj zgjedhje t lir t emrave. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran pr vlerat hyrse x=5 dhe n=3 do t duket si n Fig.6.10.
Funksionet 313
Emrat e funksioneve mund t zgjedhen edhe t till q aspak t mos ndrlidhen me llogaritjet e prfshira brenda tyre.
Shembull
z = 4x 3y + 1
ku x sht numri m i madh mes 3 numrave t dhn a, b dhe c, kurse y e paraqet mbetjen nga pjestimi i numrave t plot r dhe t. Vlerat e variablave x dhe y llogariten prmes nnprogrameve dita dhe nata.
// Programi funk11 #include <iostream> using namespace std; double dita(double a,double b,double c); int nata(int r,int t); int main() { double x,y,z; x=dita(57,83,17); cout << "\nVlera m e madhe x=" << x; y=nata(9,5); cout << "\n\nMbetja nga pjestimi y=" << y; z=4*x-3*y+1; cout << "\n\nVlera e funksionit z=" << z << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami dita double dita(double a,double b,double c) {

double x; if ((a>b) && (a>c)) x=a; else if (b>c) x=b; else x=c; return x; }
// Nnprogrami nata int nata(int r, int t) { int y; y=r%t; return y; }
Fig.6.11 Rezultati i programit funk11 Ktu, gjat thirrjes s funksionit dita, parametrat formal a, b dhe c jan zvendsuar me vlerat prkatse 57, 83 dhe 17. Kurse, te funksioni nata, n vend t parametrave formal r dhe t jan shfrytzuar vlerat 9 dhe 5. Shembull Versioni i programit funk11, tek i cili vlera e funksionit z llogaritet pa i veuar si funksione t veanta variablat x dhe y.
// Programi funk11a
double dita(double a,double b,double c);
Funksionet 315 int nata(int r,int t); int main() { double z; z=4*dita(57,83,17)-3*nata(9,5)+1; cout << "\nVlera e funksionit z=" << z << "\n\n"; return 0; } Ktu, pjesa e nnprogrameve, q shihen m sipr te programi funk11, mbetet e pandryshuar. Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran do t shtypet vetm rreshti i tret me rezultate, i cili shihet n Fig.6.11.
Vektort n nnprograme
Brenda nnprogrameve mund t operohet edhe me antar t vektorve, t cilt paraqiten si parametra formal.
Llogaritjet me vektor
Nse n nnprograme shfrytzohen vektort, n titull duhet t deklarohen si parametra formal, me kllapat e indekseve, pa e dhn edhe numrin e antarve t tyre. Shembull Programi prmes s cilit gjendet shuma e antarve t vektorit A(m), duke e shfrytzuar gjat llogaritjes nnprogramin prkats vektorSH.
// Programi funkV1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int vektorSH(int X[],int n); int main() { const int m=5; int i,g; int A[m]={17,4,12,9,3}; char t[]="---------------------"; cout << "\n i A[i]\n"

<< t << endl; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(5) << i << setw(10) << A[i] << endl; g=vektorSH(A,m); cout << << << << return 0; } t "\n Shuma: g "\n\n"; "
// Nnprogrami vektorSH int vektorSH(int X[],int n) { int i,s; s=0; for (i=0;i<n;i++) s=s+X[i];
return s; } Si shihet nga programi i dhn, prototipi i nnprogramit sht deklaruar menjher n fillim t programit prmes shprehjes: int vektor(int X[],int n); duke e deklaruar edhe vektorin si parametr formal. Gjat ksaj, vektori sht deklaruar pa e shnuar brenda kllapave t mesme numrin e antarve t tij. N programin kryesor, gjat thirrjes s nnprogramit prmes shprehjes: g=vektorSH(A,m); vektori A paraqitet si parametr aktual, n pozitn e parametrit t par (n t njjtn pozit ku sht edhe vektori X si parametr formal), por ktu pa kllapat e mesme t indeksit. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.6.12.
Funksionet 317
Fig.6.12 Rezultati i programit funkV1 Si shihet n programin kryesor dhe n nnprogram, gjat shfrytzimit t antarve t vektorit, indeksi ndryshon mes vlers 0 dhe n-1, prkatsisht brenda kllapave t unazave for vlera fillestare e indeksit sht marr i=0, dhe shkon deri te vlera kufitare i<n. Nnprogrami mund t shfrytzohet edhe pr gjetje t antarit t caktuar t vektorit. Shembull Programi prmes s cilit gjendet antari m i madh x n vektorin e dhn A(m), duke e shfrytzuar nnprogramin max.
// Programi funkV4 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int max(int A[],int m); int main() { const int m=7; char t[]="------------------"; int i,x,A[m]={5,8,-4,7,14,9,3}; cout << "\nAntart e vektorit\n" << " i A[i]\n" << t << endl; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(5) << i << setw(7) << A[i] << endl; cout << t << endl; x=max(A,m); cout << "\nAntari m i madh x=" << x

<< "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami max int max(int A[],int m) { int i,x; x=A[0]; for (i=1;i<m;i++) if (A[i]>x) x=A[i]; return x; }
Ktu, pasi te nnprogrami t gjendet antari m i madh x, pr t'u prcjell rezultati i fituar n programin kryesor, variabla x sht shnuar n vazhdim t komands return. Kurse gjat shfrytzimit t funksionit n programin kryesor te shprehja:
x=max(A,m);
rezultati sht ruajtur te variabla e njjt (x) si edhe n nnprogram, gj q nuk sht e domosdoshme. Nse ekzekutohet programi funkV4, n ekran do ta kemi pamjen e dhn n Fig.6.13.
Fig.6.13 Rezultati i programit funkV4 Nse gjat thirrjes s nnprogramit, n vend t parametrit aktual m shnohet numri 4, prkatsisht nse shfrytzohet shprehja:
x=max(A,4);
Funksionet 319 do t fitohet vlera x=8. Kjo sht rezultat i asaj se vlera e antarit m t madh n kt rast krkohet n mesin e 4 antarve t par t vektorit. Nnprogrami mund t shfrytzohet edhe gjat numrimit t antarve t caktuar t vektorit. Shembull Programi prmes s cilit numrohen antart pozitiv t vektorit R(m), t cilt jan m t vegjl se numri pozitiv z. Gjat numrimit shfrytzohet nnprogrami numriP.
// Programi funkV5 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int numriP(int R[],int m,float z); int main() { const int m=8; char t[]="------------------"; int i,g,R[m]={4,-6,9,3,15,7,5,8}; float z; cout << "Vlera z: "; cin >> z; cout << "\nAntart e vektorit\n\n" << " i R[i]\n" << t << endl; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(5) << i << setw(7) << R[i] << endl; cout << t << endl; g=numriP(R,m,z); cout << "\nNumri i krkuar g=" << g << "\n\n"; return 0; }

// Nnprogrami numriP int numriP(int R[],int m,float z) { int i,g; g=0; for (i=0;i<m;i++) if (R[i]>0) if (R[i]<z) g=g+1; return g; }
Brenda unazs s nnprogramit, prmes komandave:

if (R[i]>0) if (R[i]<z) g=g+1;
sht prcaktuar q nse njkohsisht plotsohen dy kushtet e dhna (antari i vektorit sht numr pozitiv dhe m i vogl se numri z), numratori g rritet pr 1. Komandat n fjal mund t shkruhen edhe kshtu:
if ((R[i]>0) && (R[i]<z)) g=g+1;
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit i jepet vlera hyrse z=8, pas thirrjes s funksionit numriP prmes shprehjes:
g=numriP(R,m,z);
rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.14.
Fig.6.14 Rezultati i programit funkV5
Funksionet 321
Rezultat i njjt do t fitohet edhe nse vlera hyrse z, e cila shfrytzohet si parametr aktual, shnohet direkt brenda kllapave t funksionit gjat thirrjes s tij, kshtu:
g=numriP(R,m,8);
Nnprogramet mund t shfrytzohen edhe pr radhitjen sipas madhsive t antarve t vektorve. Gjat ksaj, vlerat e antarve te vektori dals nga nnprogrami do t'i ndryshojn vendet e tyre. Shembull Programi prmes s cilit radhiten sipas madhsis antart e vektorit A(m), duke shkuar prej vlers m t madhe kah ajo m e vogla. Gjat radhitjes shfrytzohet nnprogrami radha.
// Programi funkV6 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; void radha(int A[],int m); int main() { const int m=8; int i,A[m]={4,-6,9,3,15,7,5,8}; cout << "\nVektori i dhn\n\n" << "A={"; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(4) << A[i]; cout << " }\n"; radha(A,m); cout << "\nVektori i sortuar\n\n" << "A={"; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(4) << A[i]; cout << " }\n\n"; return 0; } // Nnprogrami radha
void radha(int A[],int m) { int i,j,x; for (i=0;i<m-1;i++) for (j=i+1;j<m;j++) if (A[i]<A[j]) { x=A[i]; A[i]=A[j]; A[j]=x; } return; }
N nnprogram, gjat ndrrimit t vendeve t antarve t vektorit sht shfrytzuar variabla ndihmse x, tek e cila ruhet prkohsisht njra nga vlerat q ndrrohen. Nse ekzekutohet programi i dhn, n ekran do t shihet vektori i dhn dhe vektori i sortuar, ashtu si shihet n Fig.6.15.
Fig.6.15 Rezultati i programit funkV6 Nnprogrami mund t shfrytzohet edhe pr shtypjen e antarve t vektorit. Shembull Programi prmes s cilit gjendet shuma e antarve pozitiv t vektorit A(m) dhe e katrorve t antarve negativ t tij, duke e shfrytzuar gjat llogaritjes nnprogramin prkats jeta.
// Programi funkV7 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; int jeta(int A[],int n); int main() {
Funksionet 323
const int n=8; int s; int A[n]={2,-6,4,8,-3,7,-5,9}; char t[]="-------------------"; cout << "\nAntart e vektorit\n" << "\n i A[i]\n" << t << endl; s=jeta(A,n); cout << << << << return 0; } t "\n Shuma: s "\n\n"; "
// Nnprogrami jeta int jeta(int A[],int n) { int i,s; s=0; for (i=0;i<n;i++) if (A[i]<0) s=s+A[i]*A[i]; else s=s+A[i]; for (i=0;i<n;i++) cout << setw(5) << i << setw(10) << A[i] << endl; return s; }
Si shihet m sipr, brenda nnprogramit, pas llogaritjes s shums s krkuar, prmes unazs prkatse jan shtypur antart e vektorit, prkatsisht pjesa mes dy rreshtave me viza te tabela e dhn n Fig.6.16.
Pjest e tjera t tabels, prfshir edhe rezultatin n fund t saj, jan shtypur n programin kryesor. Ktu, vlera e shums sht llogaritur prmes shprehjes:
s=2+(-6)2 +4+8+(-3)2 +7+(-5)2 +9=100
Prve antarve t vektorit, n nnprogram mund t shtypen edhe rezultatet q fitohen gjat llogaritjes, duke i shfrytzuar vlerat e antarve t tij. Shembull Versioni i programit funkV7 tek i cili n nnprogram shtypet edhe rezultati i llogaritjes.
// Programi funkV7a #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; void jeta(int A[],int n,char t[]); int main() { const int n=8; int A[n]={2,-6,4,8,-3,7,-5,9}; char t[]="-------------------"; cout << "\nAntart e vektorit\n" << "\n i A[i]\n" << t << endl; jeta(A,n,t); return 0;
Funksionet 325
} // Nnprogrami jeta void jeta(int A[],int n,char t[]) { int i,s; // ------------- llogaritja e shums --------s=0; for (i=0;i<n;i++) if (A[i]<0) s=s+A[i]*A[i]; else s=s+A[i]; // ------------- shtypja e vektorit ---------for (i=0;i<n;i++) cout << setw(5) << i << setw(10) << A[i] << endl; cout << t << "\n Shuma: " << s << "\n\n"; return; }
N kt version t programit shuma e llogaritur sht parapar t shtypet n nnprogram. N kt mnyr, gjat shfrytzimit t funksionit jeta, shuma s nuk duhet t prcillet n programin kryesor, prandaj edhe thirrja e nnprogramit bhet thjesht, duke e shnuar emrin e funksionit n program. Si rrjedhoj, para emrit t funksionit sht shnuar fjala void, kurse te komanda return e nnprogramit nuk figuron m variabla e shums s. Meq n nnprogram sht parapar t shtypet edhe rreshti i fundit me viza, si parametr i tret brenda kllapave t funksionit sht prfshir edhe variabla t, e cila n fakt paraqet nj vektor t tipit char. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati n ekran do t duket plotsisht njlloj me at q shihet n Fig.6.16.
Llogaritje duke shfrytzuar disa vektor

Gjat llogaritjeve t ndryshme n nnprograme mund t shfrytzohen njkohsisht vlerat q merren nga disa vektor. Nnkuptohet se emrat e vektorve duhet t paraqiten si parametra brenda kllapave t funksioneve prkatse. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
z = 3x + 2 (3ai bi2 )
i =1
ku brenda shums paraqiten antart e vektorve A(n) dhe B(n). Gjat llogaritjes s shums shfrytzohet nnprogrami shumaV.
// Programi funkV8 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; float shumaV(int A[],int B[],int n); int main() { const int n=7; float s,x,y; int A[n]={3,6,9,-2,-7,8,5}; int B[n]={2,7,-4,5,8,-1,3}; int i; char t[]="---------------------------"; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nAntart e vektorve\n" << "\n i A[i] B[i]\n" << t << endl; for (i=0;i<n;i++) cout << setw(5) << i << setw(10) << A[i] << setw(10) << B[i] << endl; s=shumaV(A,B,n);
Funksionet 327
cout << << << <<
t "\nVlera e shums s=" s "\n";
z=3*x+2*s; cout << "\nVlera e funksionit z=" << z << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami shumaV float shumaV(int A[],int B[],int n) { int i; float s; s=0; for (i=0;i<n;i++) s=s+(3*A[i]-B[i]*B[i]); return s; }
N programin e dhn, gjat llogaritjes s shums jan shfrytzuar antart e dy vektorve. Prandaj, n nnprogram, si parametra formal paraqiten vektort A dhe B. Njkohsisht, kur thirret funksioni pr ta llogaritur shumn, edhe si parametra aktual paraqiten vektort n fjal. N program dhe n nnprogram shuma sht deklaruar e tipit float, sepse vlera e saj mund t jet edhe numr m i madh pr vlera t tjera t antarve t vektorve. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.17.
Fig.6.17 Rezultati i programit funkV8 Nse duam ta kontrollojm saktsin e rezultatit t fituar, vlerat duhet t llogariten edhe me dor. Por, q t humb sa m pak koh, pr testim mund t merren, p.sh., vetm 3 antart e par t vektorve. Pr kt qllim, programi duhet t ekzekutohet pasi paraprakisht t merren 3 vlera e parametrit n gjat thirrjes s funksionit, kshtu:
s=shumaV(A,B,3);
Plotsisht njlloj si gjat shfrytzimit t dy vektorve n nnprogram veprohet edhe kur kemi t bjm me m shum vektor njkohsisht.
Formimi i vektorit n nnprogram

Si rezultat i nj nnprogrami mund t merren edhe antart e vektorit. Gjat ksaj, shkruarja e vektorit si parametr formal dhe si parametr aktual do t duket ashtu si u dha m sipr. Por, ktu vektori do t paraqitet edhe n fund t komands return, me kllapat e mesme t indeksit prkats. Shembull Programi prmes s cilit formohet vektori A(m), duke i prcaktuar antart e tij prmes shprehjes:
ai = 3 + 4i
// Programi funkV2 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; void formimi(int X[],int n); int main() { const int m=5; int i,A[m]; formimi(A,m); cout << "\nVektori i formuar\n\n" << "A={"; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(4) << A[i];
Funksionet 329
cout << " }\n\n"; return 0; } // Nnprogrami formimi void formimi(int X[],int n) { int i; for (i=0;i<n;i++) X[i]=3+4*i; return; }
Pr formimin e vektorit A(m) ktu sht shfrytzuar nnprogrami formimi, ku te funksioni prkats si parametra formal paraqiten vektori X dhe numri i antarve t tij n. Gjat shfrytzimit t funksionit n programin kryesor sht shkruar komanda:
formimi(A,m);
Nse krahasohen parametrat q paraqiten brenda kllapave me ata q jan shnuar n titullin e nnprogramit, do t shihet se parametrat formal X dhe n jan zvendsuar me parametrat aktual A dhe m. Rezultati i cili shtypet n ekran pas ekzekutimit t programit t dhn do t duket si n Fig.6.18.
Fig.6.18 Rezultati i programit funkV2 Antart e vektorit q formohet mund edhe t llogariten me shprehje m t prbra. Shembull Programi prmes s cilit formohet vektori Z(n), duke i llogaritur antart e tij prmes shprehjes:
zi = 2 x + 4 (k + 3)
k =0
N program, pr formimin e vektorit Z sht shfrytzuar nnprogrami vektoriZ. Vlera e variabls x kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers.
// Programi funkV3 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; void vektoriZ(float Z[],int n,float x); int main() { const int n=5; int i; float x,Z[n]; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; vektoriZ(Z,n,x); cout << "\nVektori i formuar\n\n" << "Z={"; for (i=0;i<n;i++) cout << setw(7) << Z[i]; cout << " }\n\n"; return 0; } // Nnprogrami vektoriZ void vektoriZ(float Z[],int n,float x) { int i,k; float s; for (i=0;i<n;i++) { s=0; for (k=0;k<=i;k++) s=s+(k+3); Z[i]=2*x+4*s; } return; }
Prmes nnprogramit vektorZ ktu sht prcaktuar formimi i vektorit Z, duke mos i dalluar parametrat formal dhe ata aktual, t cilt shfrytzohen gjat definimit dhe thirrjes s funksionit. Kjo shihet qart, nse krahasohet procedura e llogaritjes n nnprogram dhe komanda prmes s cils thirret funksioni:
Funksionet 331
vektoriZ(Z,n,x);
Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati i cili shtypet n ekran do t duket si n Fig.6.19.
Fig.6.19 Rezultati i programit funkV3 Pr t'i kontrolluar vlerat e fituara t antarve t vektorit Z, p.sh., le ta marrim llogaritjen e antarit t dyt:
Z[1]=2*5.8+4*{(0+3)+(1+3)}=39.6
Nse n nnprogramin e dhn m sipr shfrytzohen parametra formal edhe pr numrat q paraqiten n shprehjen e dhn, gjat shfrytzimit t tij, nse ata zvendsohen me parametra aktual t ndryshm, do t fitohen vektor me vlera t ndryshme t antarve t tyre. Shembull Versioni funkV3a i programit funkV3 tek i cili, gjat formimit t vektorit Z(n), pr llogaritjen e antarve t tij shfrytzohet shprehja e prgjithshme:
zi = ax + b (k + c)
k =0
Vetm vlera e variabls x kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers.

// Programi funkV3a #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; void vektoriZ(float Z[],int n,float x,int a,int b,int c); int main() { const int n=5; int i; float x,Z[n];

cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; vektoriZ(Z,n,x,2,4,3); cout << "\nVektori i formuar\n\n" << "Z={"; for (i=0;i<n;i++) cout << setw(4) << Z[i]; cout << " }\n\n"; return 0; } // Nnprogrami vektoriZ void vektoriZ(float Z[],int n,float x,int a,int b,int c) { int i,k; float s; for (i=0;i<n;i++) { s=0; for (k=0;k<=i;k++) s=s+(k+c); Z[i]=a*x+b*s; } return; }
N nnprogram, brenda kllapave t funksionit, si parametra formal jan shnuar edhe variablat a, b dhe c. Njkohsisht, n programin kryesor, gjat shfrytzimit t funksionit vektoriZ, parametrat formal jan zvendsuar me vlerat 2, 4 dhe 3, t cilat jan marr si parametra aktual prkats. Kshtu, nse ekzekutohet ky version i programit, pr vlern hyrse 5.8 t variabls x, do t fitohet rezultati i dhn n Fig.6.19. Meq nnprogrami sht shkruar n nj form m t prgjithshme, ai mund t prdoret pr krijimin e vektorve me vlera t ndryshme t antarve. Kshtu, p.sh., nse funksioni thirret me parametrat aktual vijues:
vektoriZ(Z,n,x,5,2,1);
antart e vektorit do t llogariten prmes shprehjes:
zi = 5 x + 2 (k + 1)
k =0
Funksionet 333 sepse parametrat formal a, b dhe c jan zvendsuar me parametrat aktual 5, 2 dhe 1. Por, nse funksioni thirret kshtu:
vektoriZ(Z,n,x,3,x+1,2*x);
pr llogaritje t antarve t vektorit kompjuteri do ta shfrytzoj shprehjen:
zi = 3 x + ( x + 1) (k + 2 x)
k =0
sepse parametrat formal a, b dhe c jan zvendsuar me parametrat aktual:

3 x+1 2*x
Funksioni i dhn, n program mund t thirret edhe disa her. Por, pas do thirrje duhet t shtypen, ose t shfrytzohen pr llogaritje t ndryshme antart e vektorit, sepse me thirrjen vijuese t funksionit vlerat paraprake t antarve t tij mbulohen me vlerat e reja.
Shfrytzimi i disa vektorve

Gjat formimit t nj vektori t ri mund t shfrytzohen antart e disa vektorve, t cilt duhet t vendosen si parametra brenda kllapave t funksionit prkats. Shembull Programi prmes s cilit nga antart e vektorve X(m) dhe Y(m) formohet vektori Z(m), duke i llogaritur antart e tij prmes shprehjes:
3 xi + d zi = xi 2 yi
pr xi < yi pr xi yi
Pr formimin e vektorit t ri, n program shfrytzohet nnprogrami formimiZ. Vlera e variabls d kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers.
// Programi funkV9 #include <iostream>

#include <iomanip> using namespace std; void formimiZ(int X[],int Y[],double Z[],float d,int m); int main() { const int m=8; int X[m]={6,3,-2,5,4,9,1,-7}; int Y[m]={-2,1,5,8,7,3,4,6}; int i; float d; double Z[m]; char t[]="---------------------------"; cout << "\nVlera e variabls d: "; cin >> d; cout << "\nAntart e vektorve\n" << "\n i X[i] Y[i]\n" << t << endl; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(5) << i << setw(10) << X[i] << setw(10) << Y[i] << endl; cout << t << "\n\nVektori i formuar" << "\n\nZ={"; formimiZ(X,Y,Z,d,m); for (i=0;i<m;i++) cout << setw(5) << Z[i]; cout << " }\n\n"; return 0; } // Nnprogrami formimiZ void formimiZ(int X[],int Y[],double Z[],float d,int m) { int i; for (i=0;i<m;i++) if (X[i]<Y[i])
Funksionet 335
Z[i]=3*X[i]+d; else Z[i]=X[i]-2*Y[i]; return; }
Ktu, brenda kllapave t titullit t nnprogramit, prve dy vektorve antart e t cilve shfrytzohen gjat prcaktimit t vlerave t vektorit Z, figuron edhe vet vektori q formohet. Rezultati i cili fitohet pas ekzekutimit t programit t dhn do t duket si n Fig.6.20.
Matricat n nnprograme
N nnprograme mund t shfrytzohen edhe matricat. Gjat deklarimit t prototipit t funksionit si dhe vet nnprogramit, n grupin e parametrave formal vendoset edhe emri i matrics. Por, ktu brenda kllaps s indeksit t dyt t matrics, me t cilin prcaktohet numri i kolonave t saj, duhet t shnohet konstantja prkatse. Pr kt qllim, paraprakisht numri i kolonave deklarohet si konstante simbolike (ang. symbolic constant) prmes komands paraprocesorike #define, ose prmes deklarimit t zakonshm const. Shembull Programi prmes s cilit gjendet shuma e antarve t matrics A(m,n).
// Programi funkM1 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; #define n 3 double matrica(int X[][n],int m); int main() { const int m=4; int i,j; double r; char t[]="---------------"; int A[m][n]={{5,8,2}, {7,3,9}, {6,1,5}, {3,2,4}}; cout << "\n Matrica A\n" << t << "\n"; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << setw(4) << A[i][j] ; cout << endl; } cout << t << endl;
Funksionet 337
r=matrica(A,m); cout << "Shuma e antarve t matrics: " << r << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami matrica double matrica(int X[][n],int m) { int i,j; double s; s=0; for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) s=s+X[i][j]; } return s; }
Ktu, n fillim t programit, numri i kolonave t matrics n sht deklaruar si konstante prmes komands paraprocesorike #define. Kjo konstante pastaj sht shfrytzuar gjat deklarimit t prototipit t funksionit si dhe vet funksionit. Numri i rreshtave t matrics m sht marr si parametr formal i veant te prototipi i funksionit dhe gjat prcaktimit t parametrave t vet funksionit. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.6.21.
Fig.6.21 Rezultati i programit funkM1
Deklarimi i indeksit t dyt si konstante mund t bhet edhe prmes komands const, ashtu q rreshtat e par t programit do t duken kshtu:
338 Bazat e programimit n C++ // Programi funkm1

const n=3; double matrica(int X[][n],int m); int main() Prej ktu shihet se deklarimi n fjal sht vendosur para deklarimit t prototipit t funksionit dhe, meq sht vendosur edhe para programit kryesor, ky deklarim vlen edhe pr programin kryesor. Nnprogrami mund t shfrytzohet gjat formimit t matricave, ngjashm si edhe gjat formimit t vektorve. Shembull Programi prmes s cilit formohet matrica Z(m,n), duke i prcaktuar antart e saj prmes shprehjes:
2i + j zij = 0 i + 3 j
pr i < j pr i = j pr i > j
Pr formimin e matrics Z sht shfrytzuar nnprogrami matricaZ.
// Programi funkM2 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; const n=4; void matricaZ(int A[][n],int m); int main() { const int m=5; int i,j; char t[]="-------------------"; int Z[m][n]; cout << "\n << t << "\n"; matricaZ(Z,m); Matrica e Z\n"
Funksionet 339
for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << setw(4) << Z[i][j] ; cout << endl; } cout << t << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami matricaZ void matricaZ(int Z[][n],int m) { int i,j; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (i<j) Z[i][j]=2*i+j; else if (i==j) Z[i][j]=0; else Z[i][j]=i+3*j; return; }
Edhe ktu, gjat vendosjes s matrics si parametr formal, kompjuterit duhet t'i jepet numri i kolonave n, duke e deklaruar vlern e saj si konstante para programit kryesor. Nse ekzekutohet programi i dhn, matrica e formuar do t duket si n Fig.6.22.
Fig.6.22 Rezultati i programit funkM2 Nnprogrami mund t shfrytzohet edhe gjat numrimit t antarve t caktuar n matrics.
Shembull
Programi prmes s cilit gjendet numri i antarve pozitiv p t matrics s dhn Z(m,n), duke e shfrytzuar nnprogramin matricaP.
// Programi funkM3 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; const n=5; int matricaP(int Z[][n],int m); int main() { const int m=4; int i,j,p; char t[]="----------------------"; int Z[m][n]={{5,8,-2,4,7}, {4,-3,8,-6,1}, {5,6,-1,-2,9}, {-2,3,5,-4,6}}; cout << "\n << t << "\n"; Matrica Z\n"
for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << setw(4) << Z[i][j] ; cout << endl; } cout << t << endl; p=matricaP(Z,m); cout << "Numri i antarve pozitiv p=" << p << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami matricaP int matricaP(int Z[][n],int m)
Funksionet 341
{ int i,j,p; p=0; for (i=0;i<m;i++) for (j=0;j<n;j++) if (Z[i][j]>=0) p=p+1; return p; }
N nnprogram, brenda dy unazave, prmes s cilave gjenerohen indekset e antarve t matrics Z, sht vendosur komanda pr degzim if. Prmes ksaj komande, sa her q antari i matrics sht numr pozitiv, prmes shprehjes:
p=p+1;
numratori i numrave pozitiv rritet pr 1. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati do t duket si n Fig.6.23.
Fig.6.23 Rezultati i programit funkM3
Nj funksion mund t thirret edhe disa her brenda programit kryesor. Shembull Programi funkM prmes s cilit gjendet shuma e antarve maksimal t rreshtave t veant t matrics s dhn A(m,n). Pr gjetje t antarit maksimal x n rreshtin e i-t t matrics shfrytzohet nnprogrami maxA.
a. Pa nnprogram
// Programi funkM #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std;

int main() { const m=5,n=4; int A[m][n]={{5,2,14,8}, {7,9,1,-6}, {8,3,15,4}, {12,6,5,-1}, {6,4,-5,2}}; int i,j,x; char h[]="------------------------------"; cout << "\nAntart maksimal t rreshtave\n" << "\n M a t r i c a x\n" << h << endl; for (i=0;i<m;i++) { x=A[i][0]; for (j=0;j<n;j++) { if (x<A[i][j]) x=A[i][j]; cout << setw(5) << A[i][j]; } cout << << << } cout << << return 0; } setw(8) x endl; h endl;
N program, pr do rresht, i cili prcaktohet prmes variabls i t unazs s jashtme, gjendet antari maksimal x. Pr kt qllim, para unazs s brendshme me t ciln ndryshohet indeksi i dyt j pr antart e kolonave t veanta, prmes shprehjes:
x=A[i][0];
si vler fillestare e antarit maksimal n rreshtin aktual i zgjedhet antari i par n rresht. Pastaj, krahasohet vlera q ruhet te variabla x me antart e tjer t rreshtit n fjal, duke e ndryshuar indeksin e dyt j prmes unazs s brendshme. N procesin e krahasimit, sa her q gjendet ndonj antar i matrics me vler m t madhe se vlera q ruhet te variabla x, vlera e re ruhet te variabla
Funksionet 343 n fjal, duke e mbuluar vlern paraprake. Pr kt qllim shfrytzohen komandat:
if (x<A[i][j]) x=A[i][j];
N fund, pasi t krahasohet vlera q ruhet te variabla x me t gjitha vlerat e rreshtit aktual, te kjo variabl do ta kemi vlern maksimale x t rreshtit aktual. Njkohsisht, me procedurn e gjetjes s antarit maksimal, n unazn e brendshme sht parapar q t shtypen antart e rreshtit aktual. Pas daljes nga unaza e brendshme, n vazhdim t antarve t rreshtit aktual shtypet edhe vlera e variabls x, tek e cila ruhet vlera e antarit maksimal. Kshtu, rezulati n ekran do t duket si n Fig.6.24.
Fig.6.24 Rezultati i programit funkM b. Me nnprogram

// Programi funkM #include <iostream> #include <iomanip> const int n=4; int maxA(int A[][n],int i,int m); using namespace std; int main() { const m=5; int A[m][n]={{5,2,14,8}, {7,9,1,-6}, {8,3,15,4}, {12,6,5,-1}, {6,4,-5,2}}; int i,j,x; char h[]="------------------------------"; cout << "\nAntart maksimal t rreshtave\n" << "\n M a t r i c a x\n" << h << endl;

for (i=0;i<m;i++) { for (j=0;j<n;j++) cout << setw(5) << A[i][j]; x=maxA(A,i,m); cout << setw(8) << x << endl; } cout << h << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami maxA int maxA(int A[][n],int i,int m) { int j,x; x=A[i][0]; for (j=0;j<n;j++) if (x<A[i][j]) x=A[i][j]; return x; }
N nnprogramin e dhn sht prcaktuar procedura e gjetjes s antarit maksimal x, n rreshtin e i-t t matrics A(m,n). Pr kt qllim, n programin kryesor, funksioni maxA thirret pr do vler t variabls i t unazs s jashtme, duke e vendosur komandn:
x=maxA(A,i,m);
brenda ksaj unaze. Edhe n kt rast, rezultati n ekran do t duket plotsisht njlloj me at q u dha m sipr, kur nuk shfrytzohet nnprogrami.
Funksionet inline
N gjuhn C++ shfrytzohet edhe nj form tjetr e deklarimit t funksioneve prmes komands inline, e cila dallon pak nga forma e deklarimit t funksioneve e cila u prmend m sipr. Deklarimi i funksioneve t tilla bhet menjher n pjesn e par t programit, duke filluar me komandn inline. Dallimi mes funksioneve inline dhe atyre t zakonshme qndron n at se:
Funksionet 345
gjat thirrjes s funksioneve t zakonshme, procesi llogarits prcillet n nnprograme me t cilt ato prcaktohen, pr t'u kthyer n fund prsri n programin kryesor, sa her q thirren funksionet inline, kopjet e komandave t tyre vendosen n program, duke u b kshtu pjes prbrse e programit.
Prej ksaj q u tha m sipr shihet se gjat shfrytzimit t funksioneve inline programi rritet, sepse i shtohen kopjet e nnprogrameve q thirren, por fitohet n shpejtsin e ekzekutimit t tij. Nga ana tjetr, gjat thirrjes s funksioneve t zakonshme kompjuterit i duhet nj koh shtes pr kalim n nnprograme dhe kthim pas n programin kryesor. Praktikohet q si funksione inline t deklarohen funksionet q kan m pak komanda, ashtu q thirrja e tyre t mos ndikoj shum n madhsin e programit q ekzekutohet. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet perimetri i katrkndshit me brinjt a dhe b, duke e shfrytzuar funksionin inline.
// Programi inline1 #include <iostream> using namespace std; // Nnprogrami perimetri inline float perimetri(float a,float b) { return 2*(a+b); } // Programi kryesor int main() { float a,b,p; cout << "\nBrinja a: "; cin >> a; cout << "\nBrinja b: "; cin >> b; p=perimetri(a,b); cout << "\nPerimetri sht p=" << p << "\n\n"; return 0;

}
Si shihet nga programi i dhn, funksioni inline sht deklaruar n fillim t programit, me form t njjt me funksionet e zakonshme. Thirrja e tij n programin kryesor prmes emrit perimetri nuk dallon aspak nga thirrja e funksioneve t zakonshme, gjat s cils parametrat formal a dhe b jan zvendsuar me parametrat aktual prkats, vlerat e t cilve kompjuterit i jepen prmes tastiers. Nse ekzekutohet programi i dhn, dhe prmes tastiers kompjuterit i jepen vlerat hyrse 5 dhr 4, rezultati do t duket si n Fig.6.25.
Fig.6.25 Rezultati i programit inline1 Ktu, vlera q llogaritet n nnprogram mund t prcaktohet prmes nj variable t veant dhe pastaj t shnohet n vazhdim t komands return, p.sh., kshtu:
// Nnprogrami perimetri inline float perimetri(float a,float b) { float p; p=2*(a+b); return p; }
N nj program njkohsisht mund t shfrytzohen disa nnprograme inline. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet katrori dhe kubi i numrit a, duke shfrytzuar dy funksione inline.
// Programi inline2 #include <iostream> using namespace std; // Nnprogrami katrori inline float katrori(float a)
Funksionet 347
{ return a*a; } // Nnprogrami kubi inline float kubi(float a) { return a*a*a; } // Programi kryesor int main() { float a,f,g; cout << "\nNumri a: "; cin >> a; f=katrori(a); cout << "\nKatrori i numrit a: " << f << "\n"; g=kubi(a); cout << "\nKubi i numrit a: " << g << "\n\n"; return 0; }
N fillim t programit, pr llogaritjen e katrorit dhe t kubit jan definuar funksionet inline prkatse, katrori dhe kubi. Kurse, gjat thirrjes s tyre n programin kryesor, parametri formal a sht zvendsuar me numrin 4 si parametr aktual. Pas ksaj, rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.26.
Fig.6.26 Rezultati i programit inline2
348 Bazat e programimit n C++ Nnprogramet inline mund t thirren edhe brenda unazave, ashtu q parametrave formal t'u ndahen vlera t ndryshme aktuale. Shembull Programi tek i cili dy funksionet inline t definuara n detyrn paraprake thirren brenda nj unaze, pr ta fituar tabeln e katrorve dhe t kubeve t numrave x mes vlerave a dhe b, duke e ndryshuar me hapin 1.
// Programi inline3 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; // Nnprogrami katrori inline float katrori(float a) { return a*a; } // Nnprogrami kubi inline float kubi(float a) { return a*a*a; } // Programi kryesor int main() { float a,b,x,f,g; char t[]="-------------------------"; cout << "\nKufiri i poshtm a: "; cin >> a; cout << "\nKufiri i siprm b: "; cin >> b; cout << "\n\n x Katrori Kubi\n" << t << endl; x=a; while (x<=b) { f=katrori(x); g=kubi(x);
Funksionet 349
cout << << << << << << << x=x+1; setw(5) x setw(7) f setw(10) g endl;
} cout << t << "\n\n"; return 0; }
N program, nnprogramet katrori dhe kubi thirren brenda unazs n t ciln vlerat e variabls s unazs x ndryshohen me hapin 1 mes vlers fillestare a dhe asaj prfundimtare b. Rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.27.
350 Bazat e programimit n C++ Fig.6.27 Rezultati i programit inline3
Prmes nnprogrameve inline mund t prcaktohen edhe funksione m t ndrlikuara. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
n +1 x y = 2 x + 3 (2i 1)!+ i i =2
Vlerat e variablave x dhe n kompjuterit i jepen si vlera hyrse prmes tastiers, kurse pr llogaritjen e shums me faktorielin brenda saj shfrytzohet nnprogrami shumaF.
// Programi inline4 #include <iostream> using namespace std; // Nnprogrami shumaF inline float shumaF(int n,float x) { int i,k; float s,F,y; s=0; for (i=2;i<=(n+1);i++) { F=1; for (k=1;k<=(2*i-1);k++) F=F*k; s=s+(F+x/i); } y=2*x+3*s; return y; } // Programi kryesor int main() { int n;
Funksionet 351
float x,y; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; y=shumaF(n,x); cout << "\nVlera e funksionit y=" << y << "\n\n"; return 0; }
Nse funksioni inline, i dhn m sipr, krahasohet me nnprogramet e zakonshme do t shihet se nuk ka asnj dallim, sado i ndrlikuar q t jet ai. Rezultati q fitohet pas ekzekutimit t programit t dhn, pr vlera hyrse t caktuara, do t duket si n Fig.6.28.
Fig.6.28 Rezultati i programit inline4
Makro funksionet
Duke e shfrytzuar komandn paraprocesorike #define, mund t definohen makro funksione, t cilat paraqesin nj form m t thjesht t funksioneve. Parametrat q shfrytzohen n makro funksione nuk shoqrohen edhe me deklaratn prkatse pr tipin e tyre, gj q sht nj e met e funksioneve t deklaruara n kt mnyr. Shembull Programi prmes s cilit tregohet llogaritja e katrorit dhe e kubit t numrit t plot a, duke shfrytzuar dy makro funksione.
// Programi makro1 #include <iostream> using namespace std; #define katrori(a) (a*a) #define kubi(a) (a*a*a)
// Programi kryesor int main() { float a,f,g; cout << "\nNumri a: "; cin >> a; f=katrori(a); cout << "\nKatrori i numrit a: " << f << "\n"; g=kubi(a); cout << "\nKubi i numrit a: " << g << "\n\n"; return 0; }
Pr prcaktimin e llogaritjes s katrorit dhe t kubit t numrit a, ktu jan shfrytzuar dy makro funksione, t vendosura n fillim t programit si komanda paraprocesorike:
#define katrori(a) (a*a) #define kubi(x) (a*a*a)
Gjat shfrytzimit t tyre n programin kryesor, funksionet n fjal thirren prmes emrave prkats, plotsisht njlloj si thirren edhe funksionet e zakonshme, duke i zvendsuar parametrat formal me ata aktual. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlern e variabls a, e cila kompjuterit i jepet prmes tastiers, rezultati q shtypet n ekran do t duket si n Fig.6.29.
Fig.6.29 Rezultati i programit makro1
Funksionet 353 Prmes makro funksioneve mund t prcaktohen edhe funksione m komplekse, por definimi i tyre gjithsesi duhet t bhet me vetm nj shprehje. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera e funksionit:
4 x + 1 y= x 3
pr x 2 pr x > 2
duke e shfrytzuar makro funksionin llogaritjaY.

// Programi makro2 #include <iostream> using namespace std; #define llogaritjaY(x) ((x<=2) ? (4*x+1):(x-3)) // Programi kryesor int main() { float x,y; cout << "\nVlera hyrse x: "; cin >> x; y=llogaritjaY(x); cout << "\nVlera e llogaritur y: " << y << "\n\n"; return 0; }
N program, gjat prcaktimit t funksionit y sht shfrytzuar operatori ?: pr llogaritje t kushtzuar. Si sht shpjeguar edhe n kapitullin e dyt, gjat shfrytzimit t operatorit n fjal, nse plotsohet kushti x<=2, vlera e funksionit llogaritet me shprehjen e par 4*x+1, prndryshe pr llogaritjen e tij prdoret shprehja e dyt x-3. Nse programi i dhn ekzekutohet pr nj vler hyrse t caktuar, rezultati do t duket si n Fig.6.30.
Fig.6.30 Rezultati i programit makro2
Funksionet matematikore
N kuadr t gjuhs C++, ekzistojn module me shum funksione t gatshme, t cilt mund t thirren prmes emrave prkats. Gjat shfrytzimit t funksioneve t tilla, prototipet e tyre duhet t deklarohen n program prmes komandave paraprocesorike #include. Ktu, fillimisht, do t prmendet moduli math.h, n t cilin prfshihen funksione t ndryshme matematikore, ashtu si shihet n tabeln e dhn n Fig.6.31. N matematik N gjuhn C++
sin(x) cos(x) tg(x) arcsin(x) arccos(x) arctang(x) ln(x) log(x) xy ex

x
x sh(x) ch(x) th(x)
sin(x) cos(x) tan(x) asin(x) acos(x) atan(x) log(x) log10(x) pow(x,y) exp(x) sqrt(x) abs(x), fabs(x) sinh(x) cosh(x) tanh(x)
Fig.6.31 Tabela e funksioneve matematikore Parametrat x dhe y t shnuar brenda kllapave t funksioneve jan vlera t tipit double, prve n rastin e funksionit abs(x) prmes s cilit gjendet vlera absolute e variabls x t tipit int. Gjat shfrytzimit t funksioneve trigonometrike vlera e variabls x duhet t jepet n radian. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera numerike e funksionit:
Funksionet 355
y = 3 sin( x + 1) + 4e x 2 log( x + 2)
ku x sht antari m i madh pr nga vlera absolute n vektorin e dhn A(m).
// Programi mat1 #include <iostream> #include <iomanip> #include <math.h> using namespace std; int main() { const int m=7; double y; int i,x; int A[m]={4,-7,3,-9,5,-3,6}; cout << "\nVektori i dhn\n\n" << "A={"; for (i=0;i<m;i++) cout << setw(4) << A[i]; cout << " }\n\n"; // Gjetja e vlers m t madhe absolute x=abs(A[0]); for (i=1;i<m;i++) if (abs(A[i])>x) x=abs(A[i]); cout << "\nVlera m e madhe absolute x=" << x << "\n\n"; y=3*sin(x+1)+4*exp(x)-2*log(x+2); cout << "\nVlera e funksionit y=" << y << "\n\n"; return 0; }
N program, menjher n fillim sht vendosur komanda paraprocesorike #include <math.h>, pr ta njoftuar kompjuterin se do t shfrytzohen
356 Bazat e programimit n C++ funksione nga moduli matematikor math.h. Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q shtypet n ekran duket si n Fig.6.32.
Fig.6.32 Rezultati i programit mat1
Thirrja e funksioneve brenda nnprogrameve

Brenda nnprogramit q shfrytzohet pr definimin e nj funksioni t ri nuk mund t definohen funksione t tjera. Por, gjat definimit t funksioneve mund t thirren funksione t gatshme, t marra nga module t ndryshme me funksione, ose edhe t definuara brenda programit. Shembull Programi prmes s cilit llogaritet vlera numerike e shprehjes:
n +1 x z = + 2 {k + 4 cos(3x 1)} 3 k =1
Pr llogaritjen e shums shfrytzohet nnprogrami shumaF, kurse vlerat e variablave x dhe n kompjuterit i jepen si vlera hyrse prmes tastiers.
// Programi f1 #include <iostream> #include <math.h> double shumaF(int n,float x); using namespace std; int main() { float x; double z; int n; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: ";
Funksionet 357
cin >> n; z=x/3+2*shumaF(n,x); cout << "\nVlera e llogaritur z=" << z << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami shuma double shumaF(int n,float x) { double s; int k; s=0; for (k=1;k<=n+1;k++) s=s+(k+4*cos(3*x-1)); return s; }
N nnprogram, pr llogaritjen e vlers cos(3x-1) sht shfrytzuar funksioni trigonometrik prkats, i cili merret prej modulit me funksione t ndryshme math.h. Pas ekzekutimit t programit t dhn, pr vlera hyrse t caktuara, rezultati do t duket si n Fig.6.33.
Fig.6.33 Rezultati i programit f1 Brenda nj nnprogrami mund t thirren edhe funksione t cilat definohen prmes nnprogrameve n kuadr t programit. Shembull Programi nga shembulli paraprak, i cili sht modifikuar ashtu q pr llogaritje dhe pr shtypje t vlers s variabls z shfrytzohet nnprogrami llogaritjaZ.
// Programi f2 #include <iostream> #include <math.h>

double shumaF(int n,float x); void llogaritjaZ(int n,float x); using namespace std; int main() { float x; int n; cout << "\nVlera e variabls x: "; cin >> x; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; llogaritjaZ(n,x); return 0; } // Nnprogrami shumaF double shumaF(int n,float x) { double s; int k; s=0; for (k=1;k<=n;k++) s=s+(k+4*cos(3*x)); return s; } // Nnprogrami llogaritjaZ void llogaritjaZ(int n,float x) { double z; z=x/3+2*shumaF(n,x); cout << "\nVlera e llogaritur z=" << z << "\n\n"; return; }
Nnprogrami i par shumaF ka mbetur i pandryshuar si edhe n shembullin paraprak t programit f1. Por, ktu programit i sht shtuar edhe nnprogrami i dyt llogaritjaZ, tek i cili llogaritet dhe shtypet vlera e variabls z. Gjat llogaritjes s shums, brenda nnprogramit t dyt sht
Funksionet 359 shfrytzuar funksioni shumaF, i cili prcaktohet prmes nnprogramit t par. Meq rezultati sht parapar t shtypet brenda nnprogramit t dyt, prej tij nuk merret asnj vler dalse. Prandaj, para emrit t funksionit llogaritjaZ n titullin prkats sht shnuar fjala void. N programin kryesor sht thirrur vetm funksioni llogaritjaZ, me parametrat aktual n dhe x brenda kllapave t tij, kurse funksioni shumaF sht thirrur brenda tij. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse, q jan marr n shembullin paraprak, rezultati do t duket si n Fig.6.33. Si sht dhn edhe m par, sipas nevojs, nnprogramet mund t thirren brenda nj programi edhe disa her. Kshtu, p.sh., nse te programi f2, nnprogrami llogaritjaZ thirret 3 her pr parametra aktual t ndryshm:
llogaritjaZ(n,x); llogaritjaZ(5,x+2); llogaritjaZ(2*n,x+0.5);
pr vlerat hyrse 2 dhe 7 rezultati do t duket si n Fig.6.34.
Fig.6.34 Rezultati i versionit t programit f1 tek i cili thirret 3 her nnprogrami llogaritjaZ
Gjat 3 thirrjeve n fjal, parametrat formal:

n x
zvendsohen me parametrat aktual:

n 5 2*n x x+2 x+0.5
Funksionet pr pun me stringje

Nga grumbulli i funksioneve pr pun me stringje, t cilat prfshihen n modulin string, prmes shembujve ktu do t tregohet prdorimi i vetm disa prej tyre. N fillim t do programi vijues sht vendosur komanda paraprocesorike #include <string>, pr ta njoftuar kompjuterin se do t shfrytzohen funksione t modulit n fjal.
Gjatsia e stringut
Pr prcaktimin e gjatsis t stringut shfrytzohet funksioni strlen(x), ku x sht variabla prmes s cils ruhet stringu n memorien e kompjuterit. Shembull Programi prmes s cilit prcaktohet gjatsia e tekstit t lexuar n variabln A, pr t ciln n memorien e kompjuterit jan rezervuar 20 simbole.
// Programi string1 #include <iostream> #include <string> using namespace std; int main() { const m=20; char A[m]; int b; cout << "\nShkruaj nj fjali: "; cin.getline(A,m); cout << "\nFjalia q u lexua: " << A << "\n"; b=strlen(A); cout << "\nGjatsia e fjalis s lexuar: " << b << "\n\n"; return 0; }
N program, pr leximin e fjalis sht shfrytzuar komanda:
Funksionet 361
cin.getline(A,m);
prdorimi i s cils sht shpjeguar n kapitullin e tret. Nse ekzekutohet programi i dhn m sipr, pasi prmes tastiers t shkruhet fjalia Koha e bukur, rezultati do t duket si n Fig.6.35.
Fig.6.35 Rezultati i programit string1
Kopjimi i stringut
Komplet stringu mund t kopjohet n nj string tjetr duke e shfrytzuar funksionin strcpy. Por, ekziston mundsia e kopjimit t vetm nj pjese t stringut prmes funksionit strncpy.
Kopjimi i komplet stringut

Stringu x mund t kopjohet n stringun y, duke e shfrytzuar funksionin strcpy(y,x). Shembull Programi prmes s cilit tregohet kopjimi te variabla B, i fjalis s lexuar, e cila ruhet te variabla A.
// Programi string2 #include <iostream> #include <string> using namespace std; int main() { const m=20; char A[m],B[m]; cout << "\nShkruaj nj fjali: "; cin.getline(A,m); cout << "\nFjalia q u lexua: " << A << "\n";
strcpy(B,A); cout << "\nTeksti i kopjuar: " << B << "\n\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit i jepet teksti Libri dhe lapsi, rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.36.
Teksti q ruhet n nj variabl mund t kopjohet n variabln tjetr, pa e shfrytzuar komandn strcpy, njlloj si kopjohen vlerat e nj vektori n vektorin tjetr. Shembull Programi prmes s cilit tregohet kopjimi n rrug t zakonshme te variabla B, i fjalis t lexuar, e cila ruhet te variabla A.
// Programi string3 #include <iostream> #include <string> using namespace std; int main() { const m=20; char A[m],B[m]; int i,n; cout << "\nShkruaj nj fjali: "; cin.getline(A,m); cout << "\nFjalia q u lexua: " << A << "\n"; n=strlen(A);
Funksionet 363
for (i=0;i<n;i++) B[i]=A[i]; B[n]='\0'; cout << "\nTeksti i kopjuar: "; for (i=0;i<n;i++) cout << B[i]; cout << "\n\n"; return 0; }
N program, pasi lexohet fjalia te variabla A, prmes komands:

n=strlen(A);
gjendet gjatsia e saj. Pastaj, duke e shfrytzuar pjesn e programit:

for (i=0;i<n;i++) B[i]=A[i];
simbolet e veanta t vektorit A prcillen tek antart prkats t vektorit B. N fund, q stringu t kompletohet, prmes komands:
B[n]='\0';
atij i shtohet edhe karakteri zero, me t cilin prcaktohet plotsisht gjatsia e tekstit t kopjuar. Nse ekzekutohet programi string3 dhe prmes tastiers shkruhet fjalia Lapsi dhe libri, rezultati do t jet i njjt me at q u dha n Fig.6.36.
Kopjimi i nj pjese t stringut

Prmes funksionit strncpy(y,x,n), te stringu y mund t kopjohen vetm n-simbolet e para t stringut x. Shembull Programi prmes s cilit tregohet kopjimi te variabla B, i nsimboleve t para t fjalis s lexuar, e cila ruhet te variabla A.
// Programi string4 #include <iostream> #include <string> using namespace std;

int main() { const m=20; int n; char A[m],B[m]; cout << "\nShkruaj nj fjali: "; cin.getline(A,m); cout << "\nFjalia q u lexua: " << A << "\n"; cout << "\nNumri i simboleve q kopjohen: "; cin >> n; strncpy(B,A,n); B[n]='\0'; cout << "\nTeksti i kopjuar: " << B << "\n\n"; return 0; }
Ktu, pas kopjimit t n-simboleve t para t fjalis, duke e shfrytzuar funksionin:

strncpy(B,A,n);
prmes komands:
B[n]='\0';
n fund t pjess s kopjuar t fjalis vendoset karakteri zero. Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers, si string hyrs, kompjuterit i jepet fjalia Libri dhe lapsi, kurse pr numrin n t simboleve q kopjohen n tastier shkruhet numri 7, rezultati do t duket si n Fig.6.37.
Funksionet 365
Nj pjes e caktuar e stringut mund t kopjohet edhe n rrug t zakonshme, ngjashm me at q u shpjegua m sipr. Shembull Programi prmes s cilit tregohet kopjimi n rrug t zakonshme te variabla B, i n-simboleve t para t fjalis s lexuar, e cila ruhet te variabla A.
// Programi string5 #include <iostream> #include <string> using namespace std; int main() { const m=20; int i,n; char A[m],B[m]; cout << "\nShkruaj nj fjali: "; cin.getline(A,m); cout << "\nFjalia q u lexua: " << A << "\n"; cout << "\nNumri i simboleve q kopjohen: "; cin >> n; for (i=0;i<n;i++) B[i]=A[i]; B[n]='\0'; cout << "\nTeksti i kopjuar: "; for (i=0;i<n;i++) cout << B[i]; cout << "\n\n"; return 0; }
Programi i dhn sht i ngjashm me programin string3, i cili u dha m sipr. Por, ktu numrin n t simboleve q kopjohen kompjuterit ia japim si vler hyrse prmes tastiers.
366 Bazat e programimit n C++ Nse ezekutohet programi string5, pr t dhnat hyrse, t cilat kompjuterit iu dhan gjat ekzekutimit t programit string4, rezultati n ekran do t duket plotsisht njlloj me at q shihet n Fig.6.36.
Bashkimi i dy stringjeve
Stringut x mund t'i shtohet stringu y, duke e shfrytzuar funksionin strcat(x,y). Shembull Programi prmes s cilit tregohet shtimi i stringut B n vazhdim t stringut A.
// Programi string6 #include <iostream> #include <string> using namespace std; int main() { const m=10,n=25; char A[m+n],B[n]; cout << "\nTeksti i par A: "; cin.getline(A,m); cout << "\nTeksti i dyt B: "; cin.getline(B,n); strcat(A,B); cout << "\nTeksti i bashkuar: " << A << "\n\n"; return 0; }
Nse ekzekutohet programi i dhn dhe prmes tastiers kompjuterit i jepen dy tekste, rezultati do t duket si n Fig.6.38.
Funksionet 367 Si n shembujt paraprak, edhe ktu mund t shfrytzohet rruga e zakonshme e shtimit t nj stringu n vazhdim t stringut tjetr, pa e shfrytzuar funksionin strcat. Shembull Programi prmes s cilit tregohet shtimi n rrug t zakonshme i stringut B n vazhdim t stringut A, pa e shfrytzuar funksionin strcat.
// Programi string7 #include <iostream> #include <string> using namespace std; int main() { const m=10,n=25; char A[m+n],B[n]; int a,b,i; cout << "\nTeksti i par A: "; cin.getline(A,m); cout << "\nTeksti i dyt B: "; cin.getline(B,n); a=strlen(A); b=strlen(B); for (i=a;i<=(a+b);i++) A[i]=B[i-a]; cout << "\nTeksti i bashkuar: " << A << "\n\n"; return 0; }
Ktu, gjat shtimit t antarve t stringut B n vazhdim t stringut A, karakteri zero n fund t stringut t ri sht shtuar duke e marr karakterin prkats i cili gjendet n fund t stringut B.
Shtimi i pjess s stringut

Pr shtimin e n-simboleve t stringut y n vazhdim t stringut x, shfrytzohet funksioni strncat(x,y,n). Shembull Programi prmes s cilit tregohet shtimi i k-simboleve t
368 Bazat e programimit n C++ stringut B n vazhdim t stringut A.

// Programi string8 #include <iostream> #include <string> using namespace std; int main() { const m=10,n=25; char A[m+n],B[n]; int k; cout << "\nTeksti i par A: "; cin.getline(A,m); cout << "\nTeksti i dyt B: "; cin.getline(B,n); cout << "\nNumri i simboleve q shtohen: "; cin >> k; strncat(A,B,k); cout << "\nTeksti i bashkuar: " << A << "\n\n"; return 0; }
Nse, pas ekzekutimit t programit t dhn, kompjuterit prmes tastiers i jepen dy tekstet e shfrytzuara n shembujt paraprak, dhe numri i simboleve q shtohen merret 7, rezultati do t duket si n Fig.6.39.
Funksionet 369
Nga figura e dhn shihet se prej tekstit t dyt, n vazhdim t tekstit t par jan shtuar 7 simbolet e para, prkatsisht jan shtuar simbolet: , fleto
Dukshmria e variablave
Varsisht nga ajo se n ciln pjes t programit deklarohen variablat, ato mund t jen variabla lokale dhe variabla globale.
Variablat lokale
Variablat t cilat prcaktohen brenda nj funksioni, prfshir edhe programin kryesor si funksion, paraqesin variabla lokale. Kto variabla mund t shfrytzohen vetm brenda funksionit ku jan definuar, prkatsisht vetm brenda hapsirs e cila prcaktohet me kllapat e mdha n fillim dhe n fund t tij. Shembull Programi prmes s cilit gjendet mbetja nga pjestimi i dy numrave t plot.
// Programi lokale #include <iostream> using namespace std; int mbetja(int x,int y); int main() { int a,b,m; cout << "\nVlera e variabls a: "; cin >> a; cout << "\nVlera e variabls b: "; cin >> b; m=mbetja(a,b); cout << "\nMbetja nga pjestimi m=" << m << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami mbetja int mbetja(int x,int y) {

int z; z=x%y; return z; }
N programin e dhn ka dy grupe variablash lokale. Variablat x, y dhe z jan variabla t cilat duken vetm brenda dy kllapave t nnprogramit mbetja, kurse variablat a, b dhe m duken vetm brenda programit kryesor. N pjesn e dukshmris s variablave, ato mund t shfrytzohen pr llogaritje, ose vlerat e tyre edhe mund t shtypen. Kshtu, nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse a=10 dhe b=4, rezultati do t duket si n Fig.6.40.
Fig.6.40 Rezultati i programit lokale Si shihet nga figura e dhn, meq pjestimi i numrit 11 me 4 e jep si rezultat numrin 2, mbetja e pjestimit n fjal sht m=3. N pjest e tjera t programit, jasht funksioneve prkatse, variablat lokale nuk mund t shfrytzohen. Kshtu, p.sh., nse n programin kryesor t dhn m sipr duam ta shfrytzojm variabln x, kompjuteri do t na njoftoi se variabla x sht identifikator i padeklaruar.
Variablat globale
Variabla t cilat deklarohen para funksionit main(), ose jasht kllapave t funksioneve, paraqesin variabla globale. Variablat globale shihen nga t gjitha nnprogramet, prfshir edhe programin kryesor, pavarsisht nga ajo se a shfrytzohen ose jo prej tyre. Shembull Programi globale1, q sht i ngjashm me programin lokale, por tek i cili variablat a dhe b jan deklaruar para funksionit main().
// Programi globale1 #include <iostream> using namespace std; int mbetja(int x,int y);
Funksionet 371
int a,b; int main() { int m; cout << "\nVlera e variabls a: "; cin >> a; cout << "\nVlera e variabls b: "; cin >> b; m=mbetja(a,b); cout << "\nMbetja nga pjestimi m=" << m << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami mbetja int mbetja(int x,int y) { int z; z=x%y; return z; }
Si shihet nga programi i dhn, variablat a dhe b jan deklaruar para programit kryesor dhe paraqesin variabla globale. Prandaj, ato pa asnj problem shfrytzohen brenda programit kryesor. Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlerat hyrse a=11 dhe b=4, rezultati n ekran prsri do t duket si ai q u dha n Fig.6.40. Ktu, variablat a dhe b pa problem mund t shfrytzohen edhe brenda nnprogramit mbetja. Kshtu, p.sh., nse urdhrohet shtypja e vlerave t ktyre dy variablave brenda nnprogramit, prkatsisht nse shfrytzohet versioni i modifikuar i nnprogramit n fjal:
// Nnprogrami mbetja int mbetja(int x,int y) { int z; cout << "\nVlerat e variablave n nnprogram:\n" << "\n a=" << a << " b=" << b << "\n"; z=x%y; return z; }
rezultati do t duket si n Fig.6.41.
Fig.6.41 Rezultati i programit globale1 pas modifikimit t nnprogramit mbetja Variablat globale mund t shfrytzohen edhe gjat puns me vektor, me matrica dhe me fusha shumdimensionale. Shembull Programi prmes s cilit formohet vektori B nga antart pozitiv t vektorit t dhn A(m). N program, pr formimin e vektorit shfrytzohet nnprogrami pozitivB.
// Programi globale2 #include <iostream> #include <iomanip> using namespace std; void pozitivB(int X[],int Y[],int n); int k; int main() { const int n=10; int i,A[n]={7,-5,4,-8,2,9,16,-5,13,15},B[n]; cout << "\nVektori i dhn\n\n" << "A=["; for (i=0;i<n;i++) cout << setw(4) << A[i]; cout << " ]\n"; pozitivB(A,B,n); cout << "\nVektori i formuar\n\n" << "B=["; for (i=0;i<=k;i++) cout << setw(4) << B[i]; cout << " ]\n\n";
Funksionet 373
return 0; } // Nnprogrami pozitivB void pozitivB(int X[],int Y[],int n) { int i; k=-1; for (i=0;i<n;i++) if (X[i]>=0) { k=k+1; Y[k]=X[i]; } return; }
Ktu, variabla k sht deklaruar si variabl globale, sepse komanda pr deklarimin e tipit t saj:
int k;
sht vendosur jasht kllapave t funksionit main dhe funksionit pozitivB. Por, pas ksaj, variabla k shfrytzohet lirisht n t gjitha pjest e programit, prkatsisht n programin kryesor dhe n nnprogram. Nse ekzekutohet programi globale2, rezultati n ekran do t duket si n Fig.6.42.
Fig.6.42 Rezultati i programit globale2 Si shihet nga rezultati, brenda vektorit B(k) jan prfshir vetm antart pozitiv t vektorit A(n).
Rekursioni
Procesi i thirrjes s nj funksioni nga vetvetja, njihet si thirrje rekursive, ose thjesht rekursion. N gjuhn programuese C++ nj thirrje e till sht e lejueshme.
374 Bazat e programimit n C++ Shembull Programi pr llogaritjen e vlers s faktorielit:
F = n!
N program, llogaritja e faktorielit sht prcaktuar prmes nj nnprogrami, brenda t cilit shfrytzohet rekursioni.
// Programi rekursion1 #include <iostream> double fakt(int n); using namespace std; int main() { double F; int n; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; F=fakt(n); cout << "\nFaktorieli F=" << F << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami fakt double fakt(int n) { double F; if(n<=1) F=1; else F=n*fakt(n-1); return F; }
N nnprogram, pr prcaktimin e llogaritjes s faktorielit shfrytzohet funksioni rekursiv prkats:
1 n!= n (n 1)!
pr n 1 pr n >1
Gjat llogaritjes s faktorielit, pasi kompjuteri n ann e djatht t shprehjes pr llogaritjen e vlers F t faktorielit e has funksionin fakt(n-1),
Funksionet 375 fillon me thirrjet rekursive, duke e zvogluar parametrin n pr 1 gjat do thirrje vijuese. Nse, p.sh., parametri n n thirrjen fillestare merret 5, zinxhiri i thirrjeve rekursive t funksionit fakt do t duket si n vijim. Fillimisht, kompjuteri tenton q ta llogaris vlern:
5*fakt(4)
Por, meq mungon vlera fakt(4), n tentimin vijues mundohet q at ta llogaris prmes shprehjes:
4*fakt(3)
N kt mnyr, vazhdon zinxhiri i tentimeve pr llogaritje:

3*fakt(2) 2*fakt(1)
gjersa nuk e gjen vlern 1 pr fakt(1), kur edhe prfundon zinxhiri i tentimeve. Pamja komplete e ktij zinxhiri duket kshtu:
5*fakt(4) 4*fakt(3) 3*fakt(2) 2*fakt(1) 1
Pasi t arrihet n fund t zinxhirit, duke shkuar prej fundit kah fillimi, kompjuteri i llogarit vlerat e antarve t zinxhirit n fjal:
1 2*1 3*2*1 4*3*2*1 5*4*3*2*1
Nse ekzekutohet programi rekursioni1, rezultati do t duket si n Fig.6.43.
Fig.6.43 Rezultati i programit rekursion1
376 Bazat e programimit n C++ Procedura e llogaritjes, e cila zbatohet gjat shfrytzimit t funksionit fakt, n program mund t qartsohet, nse n brendin e nnprogramit vendoset komanda pr shtypje t vlerave t variablave prkatse. Shembull Versioni i programit rekursion1, tek i cili brenda nnprogramit sht urdhruar shtypja e vlerave t variablave n dhe F.
// Programi rekursion1a #include <iostream> #include <iomanip> double fakt(int n); using namespace std; int main() { double F; int n; char t[]="------------------"; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\nVlerat brenda funksionit\n" << "\n n F\n" << t << endl; F=fakt(n); cout << << << << return 0; } t "\nFaktorieli F=" F "\n\n";
// Nnprogrami fakt double fakt(int n) { double F; if(n<=1) F=1; else F=n*fakt(n-1); cout << setw(5) << n << setw(11) << F
Funksionet 377
<< endl; return F; }
Fig.6.44 Rezultati i programit rekursion1a Nga tabela e shtypur shihet qart se si kompjuteri e llogarit vlern e faktorielit, duke u nisur me faktorielin pr vlern n=1. Shembull Programi pr llogaritjen e shums s numrave natyror mes 0 dhe n, duke e shfrytzuar nnprogramin shumaN, tek i cili shfrytzohet thirrja rekursive e tij. Vlera e variabls n kompjuterit i jepet si vler hyrse prmes tastiers.
// Programi rekursion2 #include <iostream> double shumaN(int n); using namespace std; int main() { double s; int n; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; s=shumaN(n); cout << "\nShuma s=" << s << "\n\n"; return 0; } // Nnprogrami shumaN
double shumaN(int n) { double s; if (n<=0) s=0; else s=n+shumaN(n-1); return s; }
N nnprogram, llogaritja e shums sht prcaktuar duke e shfrytzuar funksionin rekursiv prkats:
0 n 1 s= n + i i =0
pr n 0 pr n > 0
Nse ekzekutohet programi i dhn, pr vlern hyrse n=5, rezultati do t duket si n Fig.6.45.
Fig.6.45 Rezultati i programit rekursion2 Ktu, zinxhiri i tentimeve t veanta pr llogaritjen e shums sht:
5+shumaN(4) 4+shumaN(3) 3+shumaN(2) 2+shumaN(1) 1+shumaN(0) 0
Pastaj, duke shkuar prej fundit, kompjuteri e llogarit vlern e shums n baz t zinxhirit:
0 1+0 2+1+0
Funksionet 379
3+2+1+0 4+3+2+1+0 5+4+3+2+1+0
Pr ta ndjekur procedurn t ciln e zbaton kompjuteri gjat llogaritjes s shums, n brendin e nnprogramit mund t vendoset komanda pr shtypje t vlerave t variablave prkatse. Shembull Versioni i programit rekursion2, tek i cili brenda nnprogramit sht urdhruar shtypja e vlerave t variablave n dhe s.
// Programi rekursion2a #include <iostream> #include <iomanip> double shumaN(int n); using namespace std; int main() { double s; int n; char t[]="----------------"; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\nVlerat brenda funksionit\n" << "\n n s\n" << t << endl; s=shumaN(n); cout << << << << return 0; } t "\n Shuma s=" s "\n\n";
// Nnprogrami shumaN double shumaN(int n) { double s; if (n<=0) s=0; else s=n+shumaN(n-1);

cout << setw(5) << n << setw(8) << s << endl; return s; }
Nse ekzekutohet ky version i programit, rezultati do t duket si n Fig.6.46.
Fig.6.46 Rezultati i programit rekursion2a Me nj ndryshim t vogl te nnprogrami shumaN q u dha m sipr, funksioni prkats mund t shfrytzohet pr llogaritjen e shums s numrave natyror tek ose ift. Shembull Programi rekursion2b, prmes s cilit llogaritet shuma e numrave natyror tek ose ift mes vlerave 0 dhe n, varsisht nga vlera hyrse pr variabln n, e cila kompjuterit i jepet prmes tastiers.
// Programi rekursion2b #include <iostream> #include <iomanip> double shumaK(int n); using namespace std;
Funksionet 381
int main() { double s; int n; char t[]="----------------"; cout << "\nVlera e variabls n: "; cin >> n; cout << "\nVlerat brenda funksionit\n" << "\n n s\n" << t << endl; s=shumaK(n); cout << << << << return 0; } t "\n Shuma s=" s "\n\n";
// Nnprogrami shumaK double shumaK(int n) { double s; if (n<=0) s=0; else s=n+shumaK(n-2); cout << setw(5) << n << setw(8) << s << endl; return s; }
N kt version t programit, llogaritja e shums n nnprogramin shumaK sht prcaktuar me funksionin rekursiv:
0 s = n2 n + i i =0
pr n 0 pr n > 0
382 Bazat e programimit n C++ Nse ky funksion krahasohet me funksionin q u shfrytzua te nnprogrami shumaN, i cili u dha m par, vrehet vetm nj dallim i vogl te kufiri i siprm n simbolin e shums, ku n vend t vlers n-1 paraqitet kufiri n-2. Ktu, brenda nnprogramit shumaK sht parapar q t shtypen shumat parciale n procesin e llogaritjes rekursive t saj. Rezultati q fitohet pas ekzekutimit t programit rekursion2b, pr vlern hyrse n=10, sht dhn n Fig.6.47.
Fig.6.47 Rezultati i programit rekursion2b, n rastin kur vlera e variabls n sht numr ift
Ktu, meq vlera hyrse pr variabln n sht numr ift, prmes nnprogramit shumaK llogaritet shuma e numrave natyror ift. Por, p.sh., nse prmes tastiers kompjuterit i jepet numri tek 9, me nnprogramin n fjal llogaritet shuma e numrave natyror tek. Rezultati n kt rast do t duket si n Fig.6.48, ku n zinxhirin e llogaritjes rekursive, gjat shkuarjes prej fundit kah fillimi, te vlera fillestare 0 e shums arrihet pr vler negative t variabls n.
Funksionet 383
Fig.6.48 Rezultati i programit rekursion2b, n rastin kur vlera e variabls n sht numr tek
Llogaritja rekursive mund t shfrytzohet edhe gjat shum llogaritjeve t ndryshme. Shembull Programi rekursion3, prmes s cilit llogaritet shuma e antarve t vektorit A(n).
// Programi rekursion3 #include <iostream> #include <iomanip> double shumaV(int A[],int n); using namespace std; int main() { const int n=8; double s; int A[n]={5,-1,3,8,4,2,9,6}; char t[]="----------------"; cout << << << << "\nLlogaritja rekursive e shums\n" "\n n s\n" t endl;
s=shumaV(A,n); cout << << << << return 0; } t "\nShuma e antarve t vektorit s=" s "\n\n";
// Nnprogrami shumaV double shumaV(int A[],int n) { double s;
if (n<=0) s=0; else s=A[n-1]+shumaV(A,n-1); cout << setw(5) << n << setw(8) << s << endl; return s; }
Rezultati i programit rekursion3 n ekran do t duket ashtu si sht dhn n Fig.6.49.
Fig.6.49 Rezultati i programit rekursion3
Procedura q shfrytzohet gjat llogaritjes rekursive t shums edhe ktu sht e ngjashme me at q u shpjegua m sipr. Kjo shihet edhe nga vlerat parciale t shumave t cilat jan shtypur, meq komanda pr shtypje t tyre sht vendosur brenda nnprogramit.
Literatura
1. Chris H. Pappas, William H. Murray The Complete Reference, Visual C++.Net McGraw-Hill/Osborne, New York 2002 2. Ulka Kirch-Prinz, Peter Prinz Programming in C++, A Complete Guide Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, USA 2002 3. Julian Templeman, Andy Olsen Microsoft Visual C++.NET, Step by Step Microsoft Corporation, Redmond, Washington 2002 4. Victor Shtern Core C++, A Software Engineering Approach Prentice Hall PTR, New Jersey 2000 5. Robert Lafore Object-Oriented Programming in C++ SAMS, Indianopolis, Indiana 1999 6. Bjarne Stroustrup C++ Programming Language Addison-Wesley Publishing Company, Massachusetts 1997 7. H.M. Deitel, P. J. Deitel How to Program C Prentice Hall, Englewood Cliffs, New Jersey 1994 8. Jesse Libery Teach Yourself C++ in 21 Days Sams Publishing, Indianapolis, Indiana
386 Bazat e Programimit n C++ 9. S. B. Lippman, J. Lajoie C++ Primer Addison-Wesley Publishing Company, Massachusetts 10. Kris Jamsa, Lars Klander C/C++ Programmer's Bible Gulf Publishing Company, Houston, Texas 11. Rob McGregor Practical C++ QUE, Indianapolis, Indiana 1999 12. H.M. Deitel, P. J. Deitel How to Program C++ Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey 2003 13. H.M. Deitel, P. J. Deitel How to Program C Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey 2004 14. Jim Keogh, John Shapley Gray C++ Programer's Notebook Prentice Hall PTR, Upper Saddle River, New Jersey 2002 15. Agni H. Dika Algoritmet, njohuri themelore, me programe n C++ Fakulteti Elektroteknik, Prishtin 2002, 2004 16. James P. Cohoon, Jack W. Davidson C++ Program Design Irwin/McGraw-Hill, USA 1997 17. Agni Dika Bazat e programimit n C++ Fakulteti i Inxhinieris Elektrike dhe Kompjuterike, Prishtin 2004 18. D. S. Malik C++ Programming: From Problem Analysis to Program Design Course Technology, Massachusetts 2002 19. Frank L. Friedman, Elliot B. Koffman Problem Solving, Abstarction, and Design Using C++ Pearson Addison Wesley, USA 2004
Literatura 387 20. Stanley B. Lippman, Jose Lajoie, Barbara E. Moo C++ Primer, Fourth Edition Addison-Wesley, USA 2005 21. Herbert Schildt C++ from the Ground Up McGraw-Hill/Osborne, Berkeley, California 2003
Shtesa A
Fjalt t cilat shfrytzohen nga gjuha C++ nuk mund t prdoren si variabla ose emra funksionesh. Lista e ktyre fjalve nuk sht fikse sepse te kompajler t ndryshm kjo list mund t ndryshoj. N tabeln vijuese sht dhn nj list e fjalve t rezervuara nga gjuha C++, e cila llogaritet si standarde. asm auto bool break case catch char class const const_cast continue default delete do double dynamic_cast else enum explicit export extern false float for friend goto if inline int long mutable namespace new operator private protected public register reinterpret_cast return short signed sizeof static static_cast struct switch template this throw true try typedef typeid typename union unsigned using virtual void volatile wchar_t while
Ktu, fjalt e shnuara n fushat e nxiera jan fjal t rezervuara n gjuhn C++, por jo edhe n gjuhn C. Kurse fjalt n fushat tjera, njkohsisht jan t rezervuara n gjuht C dhe C++.
Shtesa B
N gjuhn C++ gjat shtypjes s rezultateve shfrytzohen kombinime t ndryshme t simboleve, ose si quhen ndryshe - sekuenca dalse. Disa nga kto sekuenca jan dhn n tabeln vijuese. Sekuenca '\0' '\a' '\b' '\t' '\n' '\v' '\f' '\r' '\"' '\'' '\\' Karakteri zero i ziles pr kthim pas pr tabelim horizontal pr rresht t ri pr tabelim vertikal pr lvizje t letrs pr kthim n fillim t rreshtit pr thonjz t dyfisht pr thonjz t njfisht pr vij t pjerrt mbrapsht Vlera decimale 0 7 8 9 10 11 12 13 34 39 92
Te sekuencat dalse, n vend t thonjzs s njfisht ( ' ), plotsisht njlloj mund t shfrytzohet edhe thonjza e dyfisht ( " ).
Universiteti i Europs Juglindore

Fakulteti i Shkencave dhe i Teknologjive t Komunikimit
Agni Dika Bazat e Programimit n C++
Lektor Dr. Ilaz Metaj
Kopertina AfiDesign
Shtypi Arbria Design Tetov
Katalogimi n publikim - CIP Biblioteka Popullore dhe Universitare "Sv. Kliment Ohridski", Shkup
CIP - Katalogizimi n publikim Biblioteka popullore dhe universitare "Sv. Kliment Ohridski:, Shkup 004.432 DIKA, Agni Bazat e programimit n C++/Agni Dika 400 faqe, 24cm ISBN 9989-866-23-6 a) C++ (gjuh programuese) COBISS.MK-ID 62677770

Programimi CPP

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Programimi CPP

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fakulteti i Shkencave dhe i Teknologjive t Komunikimit

Universiteti i Europs Juglindore

Bazat e Programimit n C++

2 Bazat e programimit n C++

Fajlla t tjer objektiv

Aktivizimi i Visual Studios

Fig.1.2 Pamja fillestare e ekranit kryesor

Fig.1.4 Nnopcioni New i menys rnse t opcionit File

Hapat e par n C++ 5

Fig.1.5 Dritarja New Project

6 Bazat e programimit n C++

Fig.1.7 Zgjedhja e tipit t projektit

Hapat e par n C++ 7

Fig.1.8 Ekrani kryesor i nj projekti t ri n gjuhn C++

8 Bazat e programimit n C++

Hapsira punuese e programit

Fig.1.10 Hapja e hapsirs punuese pr nj program t ri

Fig.1.11 Dritarja Add New Item

Fig.1.12 Pamja e ekranit me hapsirn punuese t programit Prg1.cpp

Fig.1.13 Opcioni pr hapje t hapsirs punuese pr shkruarje t programit

10 Bazat e programimit n C++

Fig.1.15 Zgjedhja e opcionit Compile pr kompajlim t programit Pas dhnies s komands pr

Fig.1.16 Rezultati i kompajlimit

Krijimi i programit ekzekutiv

Fig.1.17 Nnopcionet pr ekzekutim t programit

Hapat e par n C++ 15

Fig.1.18 Dritarja e rezultateve

16 Bazat e programimit n C++

Fig.1.19 Dritarja me informata pr vendin dhe llojin e gabimit

Hapat e par n C++ 17

Shtimi i numrave rendor para rreshtave

18 Bazat e programimit n C++

Fig.1.21. Pamja e programit pas shtimit t numrave rendor t rreshtave

Ruajtja e programit n disk

Hapat e par n C++ 19

Fig.1.23 Zgjedhja e nnopcioneve pr hapje t nj projekti ekzistues

20 Bazat e programimit n C++ Fig.1.24 Prmbajtja e folderit Cpp.NET

Fig.1.25 Lista e projekteve n t cilt sht punuar s fundi

Hapat e par n C++ 21

Fig.1.26 Hapja e programit t shkruar m par

22 Bazat e programimit n C++

Ekzekutimi i programeve prmes nj projekti

Ruajtja e fajllave burimor n nj folder

Hapat e par n C++ 23

Fig.1.28 Nnopcioni Save As...

Fig.1.29 Folderi Prg1 i cili ofrohet nga kompjuteri

Ekzekutimi i programeve nga projekti i prbashkt

Fig.1.31 Nnopcioni Add Existing Item...

Fig.1.32 Lista e programeve t vendosur n folderin Shembuj

Fig.1.33 Nnopcioni Solution Explorer

26 Bazat e programimit n C++

Fig.1.34 Lista e programeve burimor n kuadr t projektit Shembuj

Prfundimi i puns n C++

28 Bazat e programimit n C++

30 Bazat e programimit n C++

32 Bazat e programimit n C++

Elementet e gjuhs C++ 33

Rezultati q fitohet n ekran pas ekzekutimit t programit Kodi do t duket si n Fig.2.2.

mund t shkruhet edhe n kt mnyr:

Elementet e gjuhs C++ 35

Fig.2.3 Rezultati i programit Prg2

Hapsira memoruese q shfrytzohet

Nse ekzekutohet programi i dhn, rezultati q fitohet n ekran do t duket si n Fig.2.4.

62 Bazat e programimit n C++ 8. 4b=42=8