Kresel klim Deiiklii ve Trkiye

Mahmut KAYHAN
T.C evre ve Orman Bakanl Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl Tel : +90 (312) 302 26 75, Fax: +90 (312) 359 34 30 E-mail: mkayhan@meteor.gov.tr

ZET
Bir akkan olan atmosferdeki btn hareketler scaklk farklarndan kaynaklanmaktadr. Bu farklar ise enlem nedeniyle gnein geli asna, kara deniz dalna, kara yzeylerinin (ormanlk alan, tarm alan, sulak alan, l gibi) zelliklerine bal olmaktadr. Dnyadaki iklim desenlerinin belirlenmesindeki asl etken okyanus suyu scaklklarndaki deiimlerdir. klim desenlerinin belirlenmesindeki etkisi nedeniyle Atmosferik Termal Denge olduka nemlidir. Bu dengenin olumasn salayan buzul alanlarndaki erime nedeniyle okyanus akntlarnn kuvvetindeki etkili zayflamalar, tropikal blgedeki okyanus yzey scaklklarnn artmasna neden olurken, bu durum tropikal kasrgalarn kuvvet ve say olarak byk oranda artmasna sebep olmakta ve ayrca muson yalarnn, etkili olduu sahalarda daha krc etkiler oluturmasna neden olmaktadr. Dnyann son 400.000 yllk CO2 dngsne bakldnda, ortalama olarak her 80.000 yl ile 100.000 ylda bir atmosferdeki CO2 in ykseldii ve daha sonra tekrar dt grlmektedir, ayn ekilde CO2 ye paralel olarak scaklkta ykselip, dmektedir. Sonuta 400.000 ylda CO2 miktar en fazla 320 ppm olmuken, scaklk ise 18,5 oC ile bugnknden daha yksek deerlere kmtr. Gnmzde CO2 ile scaklk ilikisi gemiteki paralellie benzemeyen bir ekilde hareket etmektedir, u anda atmosferdeki CO2 miktar 385 ppm civarndayken, ortalama scakl 14,5 oC civarndadr. CO2 deki artn nceki dnglerdeki gibi dnyann doal dngsnden kaynaklanan bir art deil, insan kaynaklkl olarak hzl ve youn olmas, alla gelen bu paralelliin bozulmasna sebep olmaktadr. Anahtar kelimeler: Termal denge, Tropikal blge, El-nino, Muson Yalar, CO2, ppm, Gulf-Stream Kaynaklar; www.emc.ncep.noaa.gov www.weather.unisys.com

GLOBAL CLIMATE CHANGE AND TURKIYE Abstract

The reason of the air mass motion in the atmosphere which is a fluid itself is the temperature differences. These temperature differences are related with sun zenith angle as a function of the latitude, distribution of the land and sea coverage and the type of the land such as forest, agricultural or desert. The variation in the temperatures of the ocean water is the primary actor which determines the climate motif of the earth. Atmospheric Thermal Balance is very important because of its affect on the climate motif. While the weakening of the ocean flows, which is a result of the melting in the glacier regions which maintains Atmospheric Thermal Balance, causes increase of the ocean surface temperature in the tropical regions, this situation is the reason of the large increase in both the number and affect of the tropical cyclones and more disastrous results of the monsoon rainfall. When the CO2 cycle of the earth in last 400,000 years studied, it will be seen that CO2 gas amount in the atmosphere peaks in every 80,000th or 100,000th year and then decreases again. In the same way, the air temperature increases and decreases in parallel to CO2 gas amount. In the last 400,000 years the maximum amount of the CO2 was 320 ppm and the maximum air temperature at that time was 18.5 oC. The current relationship between the CO2 and air temperature is somewhat different than it was in the past. The CO2 amount in the atmosphere is about 385 ppm but average air temperature is 14.5 oC today. So the increase of the CO2 gas amount in the last years cant be considered as a result of the natural cycle but can be considered as result of the dense CO2 emission of the human populations. Keywords: Thermal balance, Tropical region, El-Nino, monsoon rainfall, CO2, ppm, Gulf-Stream References: www.emc.ncep.noaa.gov www.weather.unisys.com

Balarken: KRESEL ISINMA TANIMININ DORU OLMADII BUMUN DORU TANIMININ KRESEL KLM DEKL OLDUUNUN BELRTEREK BALAMAK GEREKR.

KRESEL KLM DEKL VE TRKYE

llebilir bir zaman diliminde (en az 30 yl) herhangi bir blgede grlen meteorolojik koullara blgesel iklim denmektedir. Meteorolojik koullarn ekillenmesinde n nemli parametreler atmosferdeki gazlarn mevcudiyeti, dey dalmlar ile birbirlerine gre oranlardr. Atmosferde bulunan gazlarn % 75i ve su buharnn tamam troposferde bulunur. klim ynnden daha ok atmosferin alt ksmlar belirleyicidir. Troposfer ve stratosferin alt katlarnn kimyasal bileimi incelendiinde her zaman bulunan ve oran deimeyen gazlar; % 78 orannda azot, % 21 orannda oksijen, %1 orannda asal gazlar (Hidrojen, Helyum, Argon, Kripton, Ksenon, Neon) dr. Her zaman bulunan ve oran deien gazlar ise su buhar ve karbondioksit iken daimi olarak bulunmayan gazlar ozon ve tozlardr. Su buharnn yer ve zaman gre oran deiirken yeryznn ar snp, soumasn engeller. Ya, bulut, sis gibi hava olaylarnn douunu salar. Karbondioksit ise atmosferin gne nlarn emme ve saklama yeteneini artrr. CO2 miktarnn artmas scakl artrc, azalmas ise scakl drc etki yapar. Ozon atmosferdeki oksijen (O2) mor tesi (ltraviyole) nlarnn etkisi altnda ozon (O3) haline geer. Ozon gaz, iinde hayatn gelimesine olanak vermez ancak atmosferin st katmanlarnda ltraviyole nlarn emerek yeryzndeki yaam zerinde olumlu bir etki yapar.

Yllardr halk tarafndan hep u soru sorulmaktadr. klim Deiiyor mu? Aslnda bu sorunun cevab kendi iindedir. nk; iklim deimeseydi hala buzul anda yayor olmamz gerekirdi yada bundan 1000 yl nceki meteorolojik koullar yayor olurduk. Dnyann son 400.000 yllk Karbondioksit (CO2) ve Scaklk deiimlerine bakarsak ortalama olarak 80.000 ile 110.000 ylda bir CO2 miktarnda bir art olurken buna paralel olarak scaklkta artm ve azalmtr. CO2 ve Scaklktaki deiim hep birbirine paralel bir ekilde devam etmitir. Gnmzden 120.000 yl nceki son CO2 dngsnde sonra dnyamz buzul an yaamtr. Gnmzde CO2 teki art insan kaynakl ve acmasz bir hzla devam etmektedir.

Dnyann 400.000 yllk CO2 ve Scaklk dngs, ppmv = hacim olarak milyonda ksm Serbest Atmosferdeki CO2 miktarn lebilmek amacyla aktif CO2 kaynaklarndan uzak Hawaii adalarnda Mouna Loa, Samoa adalar, Gney kutbu Barrowda 30 yllk yaplan gzlemlere gre 2006 ylnda ortalama CO2 miktar 385 ppm miktarna ulat ve halen artmaya devam ettii grlmektedir. Atmosferde son 400.000 yllk tarihinde hibir zaman bu kadar yksek CO2 miktarna ulamamtr.

ekil-1 1973-2006 arasnda CO2 deiimi

Fosil kkenli yaktlarn kullanmn devam ediyor olmas, evrenin kirletiliyor ve en nemli CO2 yutaklar olan ormanlarn byk bir hzla azalyor olmas nedeniyle CO2 miktarndaki hzl artnn devam edeceini net bir ekilde grlmektedir. Bunun yannda Metan miktarndaki artta ok dikkat ekicidir, CH4 miktarndaki deiim 06/1983 te 1638.43 iken bu deer 12/2005 te 1799.30 ppmv deerine ulamtr. Yukardaki gemi 400.000 yllk CO2 ile scaklk deiim grafii incelendiinde CO2 ile scaklk arasndaki korelasyona gre gnmzde dnyann 14,5 C olan ortalama scakl 385 ppm CO2 miktarna gre 17 C ile 21 C arasnda olmas gerekirdi, yani mevcut CO2 miktarna gre scaklk olmasndan daha dktr. Olay tersten incelemek gerekirse dnyann 14,5 C scaklna karlk gelen CO2 miktar 270 ppm ile 300 ppm arasnda bir deer olmaldr. Bu durum bize CO2 ile scakln u anda dorusal olmadn gstermektedir, yani CO2 artna dayanarak yaplan tahminlerin ngrleri zorlatrdn ve dolaysyla yaanacak problemlerin tahmin edilenlerden daha byk olacan gstermektedir.

ekil-2 Sera etkisinin deiimi ekil-2 incelediinde u anda referans noktas ( R ) olarak alnan deerlerine gre atmosferdeki emisyon miktar artmakta ve dnyadaki orman varl azalmas ile sera etkisi bunlara paralel olarak artmaktadr. Eger CO2, NO2, N2O, SO2, CH4 gibi sera gazlarnn salmlar azaltlr ve orman varl hzl bir ekilde artlrsa dahi sera etkisi mevcut gazlardan dolay bir sre daha artmaya devam edecektir. Sera etkisinin devam etmesinin sebebi CO2 200 yl CH4 15 yl N2O 114 yl gibi srelerde atmosferde varlklarn koruyor olduklar iin ok uzun sre daha sera etkisi devam edecektir.

Canllarn yaamsal faaliyetlerini etkileyen en nemli meteorolojik parametreler Scaklk, Ya, Nem ve Rzgardr. klim deiikli bakmndan bu parametrelere bakacak olursak;

ekil-3 Yan KONFOR Analizi Bir canlnn bir blgede salkl bir ekilde yaamn srdrebilmesi iin gerekli olan meteorolojik deer aralna KONFOR ARALII denilmektedir. rnein; yan zamansal ve mekansal dalmnn, belli bir eik deerinin altndaki olmas KURAKLIK yaanmasna sebep olurken, belirli bir miktarn zerinde olmas ise sel ve takna sebep olmaktadr. Kuraklk snr ile Sel ve takn snr arasndaki deere konfor deeri denilir. Bu snrlara Eik Deeri ad verilir. Bu deerler her blge ve her ay iin deikenlik gstermektedir.

ekil- 4 Scaklk KONFOR Analizi

Eer ayn analizi scaklk iin yapmamz gerekirse her bir blgenin aylk Maksimum ve Minimum scaklk iin eik deerleri arasndaki alan canllar iin Konfor Scaklklarn oluturmaktadr. Scakln eik snrlarnn zerine klmas ve altna inmesi meteorolojik bakmdan bir uyar anlam tar, Eik deerlerinin alma sklklar ile kuvvetlerine gre Afet tanmlar yaplmaktadr. Konfor aral iinde grlecek meteorolojik hadiselerin anlam, herhangi bir Anomalinin olmadnn, scakln mevsim normalleri civarnda olduunu gstermektedir. klim Deiiklii bakmndan anlam ifade edebilmesi iin Eik ve Afet snrn ama sklnda bir younlama ve am deerlerinde de kuvvetlilik olmas gerekiyor. Dnyada son yllarda bunun sinyallerini anlayabilmek iin meteorolojik karakterli doal afetlerin olu sklna ve kuvvetine bakldnda nemli artlarn olduu net bir ekilde grlecektir. rnein Dnya Meteoroloji Tekilat (WMO) verilerine gre 1990 2000 arasndaki 10 yllk srede Meteorolojik Karakterli Doal Afetlere bal olarak 625.000 kii hayatn kaybederken 450 Milyar $ (ABD) maddi zarar meydana gelmitir ve 2001 - 2005 ylnda ABD ve Uzakdoudaki Kasrgalarn verdii zarar bu kaytlara dahil deildir. Kresel iklim deiiklii gibi bylesine byk bir olay anlayabilmek iin ok kk lekteki meteorolojik olaylara bakarak yorum yapmak her zaman yanl sonularn kmasna sebep olacaktr. Bu nedenle kresel apta etkili olan byk meteorolojik olaylarn deiimlerini incelenmesi gerekir. Bunun en nemlisi TROPKAL KASIRGALARDIR. TROPKAL KASIRGALARDAK DEM.

Atlas Okyanusunda 1900 - 1920 arasndaki 20 ylda meydana gelen HURRCANE saylarn 1985 - 2005 arasnda meydana gelen 20 yllk HURRCANE saylarn karlatrldnda yukardaki Grafik:1 de grlecei gibi ilk 20 ylda 134 HURRCANE olmuken son 20 ylda 261 HURRCANE olmutur. Saysal olarak bu artn yannda HURRCANE lerin kuvvetinde de nemli artlar olmutur. Kategori-3 seviyesinde ilk 20 ylda 19 HURRCANE olmuken, son 20 ylda 23 HURRCANE olmutur. Kategori-4 seviyesinde ilk 20 ylda 7 HURRCANE olmuken, son 20 ylda 27 HURRCANE olmutur. Kategori-5 seviyesinde ilk 20 ylda hi HURRCANE olmamken, son 20 ylda 9 HURRCANE olmutur.

Bunlar; GILBERT (8-20 SEP -1988), HUGO (30 AUG-13 SEP -1989), ANDREW (1628 AUG -1992), MITCH (22 OCT-05 NOV- 1998), ISABEL (06-19 SEP - 2003), IVAN (02-24 SEP - 2004), WILMA -(15-25 OCT) ,RITA -(18-26 SEP) ,KATRINA -(23-31 AUG) dir.
Atlas okyanusunda meydana gelen kasrgalardaki bu artn tesadfen olup olmadn analiz edebilmek iin dier sahalarda da olup olmadnn incelenmesi gerektiinden,

Bat Pasifik Okyanusundaki deiime bakldnda 1950 - 1960 arasndaki 10 ylda meydana gelen TYPHOON saylarn 1995 - 2005 arasnda meydana gelen 10 yllk TYPHOON saylarn karlatrldnda yukardaki Grafik:2 de grlecei gibi ilk 10 ylda 224 TYPHOON olmuken son 10 ylda 358 TYPHOON olmutur. Saysal olarak bu artn yannda TYPHOON kuvvetinde de nemli artlar olmutur. Kategori-3 seviyesinde ilk 10 ylda 42 TYPHOON olmuken, son 10 ylda 20 TYPHOON olmutur. Kategori-4 seviyesinde ilk 10 ylda 47 TYPHOON olmuken, son 10 ylda 47 TYPHOON olmutur. Kategori-5 seviyesinde ilk 10 ylda 36 TYPHOON olmuken, son 10 ylda 36 TYPHOON olmutur. Burada TYPHOON kuvvetinde fazla bir art olmamasna karn say olarak neredeyse %80 lik bir art grlmektedir. Bu anlamda birde Dou Pasifik Okyanusunda meydana gelen HURRCANE leri inceleyelim; Bu ksmda Dou Pasifik Okyanusunda 1950 - 1960 arasndaki 10 ylda meydana gelen HURRCANE saylarn 1995 - 2005 arasnda meydana gelen 10 yllk HURRCANE saylarn karlatrldnda yukardaki Grafik: 3 de grlecei gibi ilk 10 ylda 103 HURRCANE olmuken son 10 ylda 155 HURRCANE olmutur. Saysal olarak bu artn yannda HURRCANE lerin kuvvetinde de nemli artlar olmutur. Kategori-3 seviyesinde ilk 10 ylda 1 HURRCANE olmuken, son 10 ylda 12 HURRCANE olmutur. Kategori-4 seviyesinde ilk 10 ylda 2 HURRCANE olmuken, son 10 ylda 19 HURRCANE olmutur. Kategori-5 seviyesinde ilk 10 ylda 2 HURRCANE olmuken, son 10 ylda 7 HURRCANE olmutur.

2006 yl KASIRGA STATSTKLER

SAHA Atlas Okyanusu Dou Pasifik (Bat Amerika) Bat Pasifik Okyanusu (in, Japonya) Avustralya Aklar Gney Hint Okyanusu Toplam 9 25 30 11 15 3 Kuv. 3 1 1 1 4 Kuv. 2 6 1 3 5 Kuv. 1 3 1 2

ekil 5 Tropikal kasrgalarn etkili olduu sahalar. Kaynak: WMO Btn bu analizler bize net bir ekilde gstermektedir ki TROPKAL KASIRGALAR n saysnda ve kuvvetlerinde ok nemli artlar meydana gelmitir. Bunun en nemli sebebi Kresel klim deiikliidir, buna bal olarak kuzey kutup buzullarnn hzl bir ekilde eriyerek ktlesini kaybetmesi ve bunun etkisiyle kutup blgesindeki Deniz Yzey Su Scaklklarndaki artn etkisiyle Labrador souk su akntsn ile Gulf-Stream scak su akntlarnn kuvvetinde medyama gelen zayflamaya dnk davran deiikliidir.

ekil- 6 Okyanus akntlar (Krmz :Scak, Mavi: Souk)

Kresel boyuttaki btn iklim olaylaylar herzaman iin okyanus yzey scaklklarndan ve dolaysyla okyanus akntlarna bal olarak deimektedir. ekil6 da mevcut okyanus akntlarn grlmektedir, Mavi renkler souk su akntlarn Krmzlar ise scak su akntlarn gstermektedir.

ekil 7 Akkanlarda hareketin balamasnn nedeni Souk su younluk bakmnda scak suya gre daha ardr ve bulunduu alandan kendine gre daha scak olan gney enlemlerin dip ksmlarna doru knt eklinde bir akntnn balamasn salar (mavi oklar) ve suyun scaklk ve younluk bakmnda denge salanana kadar devam etmek zorundadr. Bylece kuzeyden gneye dibe kme eklinde akan souk suyun kuzey enlemlerdeki yzeyde boaltm olduu alanlara orta enlemlerdeki scak suyun kuzey enlemlere doru ak zorunlu hale gelir (krmz oklar).

ekil-8 Labrador ve Gulf-Stream akntlar

ekil 8 de Kuzeyden balayp Kuzey Amerikann dou kylar boyunca akan Labrador souk su aknts ile onun boaltt alan doldurmak iin tropikal blgeden bat Avrupa boyunca kuzeye doru akan Gulf-Stream akntsn uydu fotoraflarnda net bir ekilde grmemizi mmkn klmaktadr. Yine ayn uydu resminden tropikal alanlarda Okyanus Yzey Scaklnn 30 0C Kutup blgesinde yine Deniz Suyu Yzey Scaklnn -2 0 C ile 5 0C arasnda olduu grlmektedir. Akkanlarda dey veya yatay olarak bir scaklk veya younluk farkll olmas durumunda, bir denge salanncaya kadar akntlar devam edecektir. Labrador ve Gulf-Stream akntlarn hzlandran kuzey kutup buzul alandr ve son 25 ylda nemli bir miktarda ktlesini kaybetmitir. Bu buzullarn tamamen erimesiyle blgedeki Deniz Suyu Scaklklarnda bir miktar art olacaktr. Bu durum tropikal blge ile kutup alan arasndaki yaklak 32 0C scaklk farknn azalmasna ve dolaysyla hem Labrador hemde Gulf-Stream akntlar zayflamasna sebep olacaktr. Bu akntlarn zayflamas Tropikal blgelerdeki Deniz Suyu Scaklklarnda bir miktar daha artna sebep olacaktr. zellikle Gulf-Stream akntsn zayflamasnn Bat Avrupa asndan ok ciddi problemler oluturaca muhakkaktr. Buzullarn eriyerek deniz sevisinde meydana gelecek olas ykselme durumunu incelemek gerekirse; Dnyann toplam yzey alan Toplam Kara alan Toplam Deniz alan :510.067.420 km2 :148.847.000 km2 : 361.220.420 km2 % 29,2 % 70,8

Buz su edeeri yaklak olarak 1/10 oranndadr ve kutup blgelerinde hava ok souk olduundan daha dk nem deerlerinde kar olutuundan kutup blgelerindeki kar KURU KAR eklinde tanmlanacandan younluu ve su edeeri daha dktr. Dolaysyla en kt senaryoya gre su seviyesinde 1 cm ykselme olabilmesi iin 361.220.420 km2 / 0.1 gr/cm3 = 3.612.204.200 km2/ 24088000 km2 = 148 cm kalnlnda buzulun erimesi gerekmektedir.

10

ekil-9 Deniz buzulunun su zerindeki denge durumu

gBuz : Buzun younluu (gr/cm3) ggaz : Gaz younluu (gr/cm3) gSu

: Suyun younluu (gr/cm3)

VBuz :Buzun Hacmi (cm3) Vgaz : Gazn Hacmi (cm3) VSu

: Suyun Hacmi (cm3)

Okyanustaki buzullarn erimesinin toplam su btesini artrc bir etkisi yoktur. Buzun ve ierinde kalm gaz ktlesinin toplam arl, deniz ierisinde kalan ksmnn hacmi ile zerinde bulunduu suyun younluunun arpm kadardr. (gBuz*VBuz) + (ggaz*Vgaz) = gSu*VSu denkleminde grlecei gibi bu buz ktlesi tamamen eridiinde ierisindeki gaz atmosfere karacandan ktlesinde azalma olacandan deniz seviyesinde herhangi bir ykselmeye sebep olmad gibi tam tersine azda olsa bir miktar azalmaya sebep olacaktr. Kuzey kutup buzul alan = 2.200.000 km2 , Gney kutup buzul alan = 21.880.000 km2, Toplam buzul alan = 24.088.000 km2. ekil-7 ve ekil-10 incelendiinde kuzey kutbundaki buzullar tamamen erimesi kanlmazdr. Bunun nedeni u andaki kendi konumundan dolay blgedeki deniz suyunun souk kalmasn salamakta, bu durum akkanlarda termodinamik kanunlarna gre bir hareketin balamasn tetiklemektedir. Akkanlarda yukarda souk aada scak su varsa younluk farkndan dolay dey hareketler meydana gelir tabaklar arasndaki scaklk fark ne kadar fazla olursa dey hareket o denli kuvvetli olmaktadr. ekil-7 scak su tarafnda gibi yapda stte scak altta souk su olduunda dey hareketlerin olumas mmkn deildir. ekil-7 ye tekrar dnmek gerekirse kuzeydeki souk su arlndan dolay gneye ve okyanus tabanna doru dengede kalana kadar hareket etmek zorundadr (mavi oklarn ynnde) buna karlk akkanlarda boluk olmayacandan souk suyun yzeyde boaltt alana doru yzeyden scak su akarak alan ( Krmz oklarn ynnde) dolduracaktr. Kuzey

11

kutbundaki bu durum aslnda btn okyanus akntlarn tetikleyen motor grevini grmektedir.

ekil-10 Basn sistemlerinin dalm (A: Alak Basn Merkezi, Y: Yksek Basn Merkezi). ekil-10 daki basn dalm haritasnda grlecei gibi zlanda merkezli alal basn merkezinin bulunmas bunun karl olarak Azor yksek basn merkezi nedeniyle tropikal blgedeki scak havann kuzeye tanmasn salamaktadr bu durum nedeniyle kuzey buzullar zerinde ikinci bir kuvvetli scaklk basks oluturduundan blgedeki buzullar beklenenden daha ksa bir zamanda erimesini salayacaktr. Kuzey kutup blgesindeki buz ktlesinin erimesinin toplam deniz seviyesine olan ykseklik etkisi her 1 cm ykseklik art olabilmesi iin 1640,95 cm = 16,4 metre kalnlnda Kuzey kutup buzulunun erimesi gerektirmektedir. Gney kutbundaki buzul ktlesi iin byle bir durum sz konusu deildir. Blgede okyanus aknts olarak yalnzca Brezilya scak su aknts mevcuttur. Bu akntnn ok zayf bir aknt olmas ve gney kutup buzul alanna ok uzak mesafede kalmasndan dolay Antarktikada erimeyi tetikleyici bir bask oluturmamaktadr. Daha da nemli bir durum Antarktika nn adet souk nveli yksek basn alan ile evrili olmas hem blgenin souk kalmasn salamakta hem de orta enlemlerden gelecek scak havann nn keserek blgeye ulamasn engellemektedir. Bu durum Gney kutup buzullarnn ksa vadede erimesini engelleyici en nemli Meteorolojik ve Oinografik zelliklerdir.

12

KRESEL KLM DEKL BAKIMINDAN TRKYENN DURUMU

Scaklk Analizi Bakmndan; Scak ve Souk hava dalgalarna kar en duyarl ve zayf blge Anadolu ve Dou Anadolu blgesidir. Yazlar Basra alak basn sisteminin etkisiyle Gneydou Anadolu blgesi zerinden gelen scak ve kuru hava i blgelerde ok daha etkili olmaktadr.

ekil-11 1971-2000 Yllar aras ortalama scaklk dalm. Kaynak : S. Sensoy

Karadeniz k aylarnda Sibirya'dan gelen souk hava dalgasnn etkisin azalmasnda nemlidir. Bu sistemin etkisiyle gelen souk hava Karadeniz den getirdii ve Anadolu zerinde yakalad nemli havann etkisiyle youn miktarda kar yalarna neden olmaktadr.

Sahile yakn kesimlerde denizlerin konumu nedeniyle ar karasal iklim etkilerinden korunmaktadr.
Ya Rejimi Bakmndan Trkiyenin Corafik Analizi; Trkiye ya klimatolojisi bakmndan dzenli olmayan bir yapya sahiptir. Trkiyede yllk ortalama ya 654 kg/M2 olmasna karn ya rejimi homojen deildir. Alansal olarak yeterli ya alamayan sahalar ksmlar yurdun ok byk bir ksmn oluturmaktadr, yllk toplam yalarn byk ksm Dou Karadeniz blgesinin dousu (2200 Kg/m2), Bat Karadeniz blgesi (1400 Kg/m2), Orta ve bat Akdeniz 1000 kg/m2 ve dou Akdeniz ile Siirt, Bingl ve Bitlis blgesi 800 Kg/m2, Orta Anadolunun i ksmlar 200 Kg/m2 ve dier blgeleri 400 Kg/m2 dir. Bu durum bize gstermektedir ki her yer eit oranda ve yeterince ya alamamaktadr. 13

ekil-12 1971-2000 Yllar aras ortalama ya dalm. Kaynak : S. Sensoy Ya miktarnn sahil kesimlerine yakn ve ok eimli alanlara yksek miktarda olmas suyun en ksa yoldan denize ulamasn salarken gerekli verimin alnmasn gletirmektedir. Oysa i kesimlerde ya miktar yksek olsayd ak mesafesi uzayacandan her bakmdan maksimum seviyede faydalanmay salad gibi yer alt sularnn beslenmesini salayacakt. Aslnda i blgelerdeki ya miktar ihtiya duyulan tatl su miktarnn altnda olduundan artan nfus ve buna bal artan kullanm miktarna bal olarak KRTK EK DEER nin altnda kalmaya balamtr. Ya rejiminde oluabilecek bir olumsuzluk blgede ciddi skntlarn olumasn salayacaktr. Kresel klim Deiikliinin etkisi nedeniyle ; Tropikal Kasrgalarn saysnda ve kuvvetinde nemli artlar, Meteorolojik karakterli doal afetlerin (Don, ani ve kuvvetli ya, dolu, yldrm, frtna, , vb.) saysnda ve kuvvetinde nemli artlar olacaktr. Oluacak scak ve souk hava dalgalarndan dolay ok sayda lmler, Kuraklklara bal olarak tarmsal verimlilikte nemli azalmalar, Scaklklara bal alarak Orman Yangnlar,

klimsel etkiler (ltraviyole, yer ozonu, hava kirlilii, vb.) nedenlerle salk problemlerinin olumas, Konfor scaklklarn salayarak salkl kalabilmek serinletme, stma) yksek enerji tketimi, amacyla (Soutma,

Buzullarn erimesiyle ykselecek olan deniz sevisini ky ve dk kotlu blgelerde oluturaca problemler,

14

 Byk okyanus akntlarnn karakteristiinde meydana gelecek deiiklie bal olarak birok blgede iklim desenlerinde nemli deiiklikler ve bunun paralelinde oluturabilecek sorunlar. Atmosferdeki ar kirlenmeye bal olarak yamurla birlikte ykanan atmosfer stunundan kaynaklanan asit yamuru eklindeki kimyasal kirliliin bitkilerin yaamsal srelerinde problem oluturmak, Topran kimyasal yapsnn bozulmas ve yer alt sularnn kimyasal bakmdan bozulmasnn salamaktadr. Konuyla alakal olarak alnmas gereken acil tedbirler: Gerekten srdrlebilir ve gereki nlemlerin alnmas gerekir. nsanlara otomobil kullanmayn, evreyi daha az kirletin ve CO2 miktarn drmek iin tketimleriniz azaltn, enerji kaynaklarn temiz enerjiye dntrn daha az enerji kullann, suyu az tketin gibi reriler elbette doru nerilerdir, fakat artan refah dzeyi ile insanlarn tketim alkanlklarn vazgemesi konusundaki glkler nedeniyle ok fazla uygulanabilir deildir. klim deiiklii konusunda acilen tedbirler almak gerekir, bunun iin vakit geirmeden yurt genelinde bir seferberlik ilan ederek hi bo alan kalmayacak ekilde her yerin daima yeil kalabilen ve hzl yetien, az su isteyen ve yangna dayankl aalarla aalandrlmas gerekir. nk; Ormanlar Gneten gelen ksa dalga boylu radyasyonun byk ksmn kendisi absorbe ettiinden Atmosferin ar snmasn engeller. Yan olumasna nemli katk salar. En nemli CO2 yutadr ve Oksijen kaynadr.

Yapraklar ile toprak arasnda gl bir Mikro Klima tabakas oluturarak gndz etkili olan direkt gne radyasyonu veya ar soumalardan kaynaklanan olumsuz etkilenmeklere kar topran kimyasal yaps ile taban canllarnn termal dengesinin korunmasn salar. Bitkisel atklarnda Biyo Ktle enerji temin etmeyi salayacaktr ve dklen yapraklar ve ryen atklaryla verimli topraklarn olumasn salayacaktr. Ayrca; Yer alt sularnn kullanm konusunda ciddi bir disiplin oluturulmas gerekir, Mmkn olduu kadar sulak alan oluturularak Mikro Klima alanlar oluturulmaldr. Yeraltndaki byk boluklara tatl su arj edilerek buralarn depo olarak kullanlmas gerekir. Enerji tketimi azaltlmal ve yenilenebilir enerji kaynaklar kullanlmal. evrenin ve atmosferin korunmasna nem verilmeli ve gerekirse bu konuda kanuni zorlama yaplarak koruma hzlandrlmal. Uluslar aras sreleri (BM klim Deiiklii Konferans, Kyoto Protokol, vb.) devam ettirirken, dier yandan yerel bazda ulusal areler retilmeli.

15

 Su konusundaki hesap doru yaplmaldr nk; tatl su kaynaklar Hidrolojik evrimin en son rn olan Yamur ve Kara baldr. Hidrolojik dngdeki bozulma her eyi altst edecektir. Tarm politikalar doru yaplandrlp mevsimsel iklim tahminlerine gre ekim, dikim yaplmaldr. Dzenli gda stoklar tutulmaldr. Snr aan sularla ilgili olarak, ilgili lkelerle su paylam ve su kullanm konusunda ortak politikalar oluturup, uyumazlklarn engellenmesi,

Denizlere akan tatl suyun su ihtiyac olan blgelere transfer edilmelidir.

Trkiyenin ya klimatolojisi bakmda en zayf ve en duyarl blgesi Anadolu Blgesi Marmara, i Ege ile Dou Anadolu Blgesidir. Scaklk bakmndan yine Anadolu blgesi son derece hassastr. Bu bilgiler dorultusunda eylem planlar hazrlanmaldr. Trkiye dier lkelere gre bu konuda daha ansldr. nk; Tropikal kasrgalar, El-Nino ve muson yalar gibi kresel etkisi ok byk olan meteorolojik olaylarn etki sahalarnda ok uzaktr ve direkt etkilenmesi sz konusu olmayp ancak dolayl olarak etkilenmektedir. Farkl Meteorolojik sistemlerin (Sibirya Yksek Basn Sistemi, Azor Yksek Basn Sistemi, zlanda Alak Basn Sistemi, Basra Alak Basn Sistemi) etkisinde kalmaktadr. Kara ve Deniz dalm nedeniyle nemli bir kazanma sahiptir. Bu kazanm kylardaki (Dalarn deniz tarafnn) ya rejiminin zenginliini salamaktadr. NER Kuraklk, Sel, Scak hava dalgas, Souk Hava Dalgas, Dolu, Hortum gibi meteorolojik karakterli doal olaylarn AFET kapsamna alnp, Etkiledii sektrler (Tarm, Salk, Ulatrma, Orman Yangnlar, Turizm vs.) bakmndan RSK ALGILAMALARI ve AFET YNETM planlamalarnn yaplmas gerekir. KENT METEOROLOJS, SALIK METEOROLOJS, TARIM METEOROLOJS gibi disiplinler nemli hale getirilmelidir. rnein; Mevsimsel tahminlere gre enerji planlamas, ya ve scaklk beklentilerine gre rn desenlerinin belirlenmesi, turizm eitlendirmesi, Sel ve takn nleme tedbirleri vb. Kaynaklar:
http://weather.unisys.com

Kandilli

rasathanesi

web

sitesi,

www.emc.ncep.noaa.gov,

16