YAAYAN KTPHANE DENEYM AKTARIMI: YAAYAN KTPHANE DZENLEME ETM

Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar 174 Genlik almalar - 11 ISBN 978-605-399-196-0 1. Bask stanbul, Nisan 2011 Bilgi letiim Grubu Yaynclk Mzik Yapm ve Haber Ajans Ltd. ti. Yazma Adresi: nn Cad. No:28 Kutepe ili 34387 stanbul Tel: 0 212 311 60 00 - 217 28 62 / Faks: 0 212 347 10 11 www.bilgiyay.com e-posta: yayin@bilgiyay.com Datm: dagitim@bilgiyay.com Derleyen: Neslihan ztrk Editr: Neslihan ztrk Yayna Hazrlayanlar: Neslihan ztrk Kapak ve Kitap Tasarm: B Plan letiim Hizmetleri www.bplani.net Bask ve Cilt: Set Pozitif Matbaa ve Promosyon Hizmetleri stanbul Bilgi University Library Cataloging-in-Publication Data A catalog record for this book is available from the stanbul Bilgi University Library p.cm. Includes bibliographical references. ISBN 978-605-399-196-0 1. Libraries Turkey. 2. Books and reading. 3. Information science. 4. Public libraries. 5. Libraries and education - Turkey. I. ztrk, Neslihan. Z665.2.Y37 2011

indekiler
Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi Hakknda Eitmen Ekibi Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi'nin Hedefleri Katlmclar Hakknda Bilgiler ar ve Katlmclarn Belirlenmesi Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi Tasarlanrken Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi Program Oturumlar Al nsan Haklar ve Kavramlar nsan Haklar Tarihsel Sreci Kuak Haklar Ayrmclk 1 Ayrmclk 2 Film zerine Konuma ve Ayrmclk eitleri nsan Haklar nsan Haklar Eitimi Yaayan Ktphane likisi Yaayan Ktphane Tarihsel Sreci Yaayan Ktphane Deneyimleme Adm Adm Yaayan Ktphane Organizasyonu Farkl Dzenlemeleriyle Yaayan Ktphane Ska Sorulan Sorular Etik Sorumluluklar Roller Yaayan Ktphane Planlama Yaayan Ktphane letiim ve Tantm almalar Deneyim Aktarm Deerendirme Eitimin Deerlendirme ktlar 3 5 7 8 10 18 19 20 22 25 31 38 43 47 49 61 67 69 71 73 77 80 83 86 88 92

Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi

Bu eitim kitab, Trkiyede zellikle son 12 yldr sivil toplumda ska kullanlmaya balanan genlik almas kavram iin bural ve yerel bir bak as ile genler ve genlik rgtlenmeleri iin hazrlanmtr. Genlik almalarnn geliimine katkda bulunmak amacyla tasarladmz ve uyguladmz Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm Kitab Bayku Genlik Eitimleri serisinin altnc kitabdr. 2008 senesinde Bayku Genlik Eitimleri Projesini hayata geirdik. Projenin amac genlik almas temelinde genlerle alan kii / kurumlarn glenmesi, genlerin aktif yurttalk temelinde katlmn arttrc bilgilendirme faaliyetlerinde yer alarak, eitimler ve / veya projelerin hayata gemesiydi. Bayku Genlik Eitimleri Projesini yaptmz dnemde Yaayan Ktphane Projesi hayatmza girdi. Yaayan Ktphane, kiilere ve gruplara kar ayrmcla yol aan nyarglarla ilgili farkndalk yaratmay ve yapc diyaloglara olanak salamay amalayan bir insan haklar projesidir. Gnlk hayatta pek fazla bir araya gelme frsat bulamayan insanlarn diyalog temelinde yanyana olabildikleri bir kurguyla hayata geen proje insan onuruna saygy tevik eden bir aratr. Yaayan Ktphane normal bir ktphane gibi alyor. Kitaplar, kitaplarn kataloglar, okuyucular, ye kartlar ve ktphanecileri var. Okuyucular ktphane kataloundan setikleri kitaplar alp okuyorlar. Daha sonra kitaplar ktphaneye iade ediyorlar. Yaayan Ktphanenin dier ktphanelerden tek fark kitaplarn gerek insanlar olmalardr. Srete grdk ki Yaayan Ktphane Projesi insan haklar temelinde hayata geen bir fikir olmasnn yan sra pek ok genlik kuruluunun - gencin de ilgi gsteridi, katlm, glendirme, bural kavramlarn da ska konumamza vesile olan bir proje oldu. En geni tanm ile genlik almasn Bayku Genlik Eitimlerinde genlerin kendilerini gerekletirebilmeleri amacyla gencin ihtiyalarna ynelik tasarlanan bir renme ortamnn yaratlmasna ynelik yaplan almalar olarak tanmladmz ereveden Yaayan Ktphane Projesi de baktmzda, projenin hayata gei sreci ve Ktphanelerin kendisi bal bana birer eitim niteliinde deerlendirilebilir. Bu kitab kendi yerellerinde Yaayan Ktphane hayata geirmek isteyen ekiplere, daha nce yaptmz Ktphane deneyimlerimizi aktarmak, insan haklar temelinde genler tarafndan hayata geirilen projelerin yaygnlamasna destek olmak zere hazrladk. phesiz, eitim kitab ve eitimin kendisi bir btndr. Kitapta, elimizden geldiince, sadece oturumlara deil, eitim srecinin tamamna yer vermeye altk. lerleyen sayfalarda, katlmclarn nasl belirlendii, programn nasl tasarland, eitimlerin gerekletii mekanlarn nasl seildii ve kullanld gibi, eitim srecini etkileyen

nemli faktrlerle ilgili bilgiler bulacaksnz. Benzer biimde, eitimin deerlendirilmesi iin kullanlan yntem ve ulatmz sonulara da bu kitapta yer verdik. Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi yolculuumuzda, teekkr etmek istediimiz kurumlar var, destekleri olmadan yapamazdk. ncelikle, Genlik almalar Biriminin kurucular Toplum Gnllleri Vakf ve stanbul Bilgi niversitesine, proje ortaklarndan olan Olof Palme Merkezine destekleri iin teekkr ediyoruz. Bir de bu frsatla teekkr etmek istediimiz kiiler var. Tm birikimlerini ve enerjilerini bizlerle paylap, eitimin var olmasn saladlar. Arkadalklar ise, tm bu zorlu sreci yaanr kld. Hakan, zgecan, Neslihan ve Umut eitimi tasarladlar, uyguladlar. Ellerine salk. Genlik almalar Biriminden Esin Demirciolu bu eitim kitabnn hazrlanmas srecinde tm abalaryla ekibe destek oldu. yi ki varsn. Olof Palme Merkezinden Helin ahin ve Carina Erikssona da bu frsatla bir kez daha teekkr etmek istiyoruz. Ve tabii ki eitim katlmclar... Sizler olmasaydnz, Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi gerek olmazd. Paylatklarnz, kattklarnz ve kahkahalarnz iin teekkrler... Umarz bu kitap, genlik almas alanndaki eitimlere ve tm almalara katk salar. Genlik almalar Birimi Toplum Gnllleri Vakf

Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi Eitmen Ekibi

Hakan Kahraman

1983 ylnda doan Hakan, Marmara niversitesi ktisat blmnde renim grd srada eitli sivil toplum kurulularnda gnll faaliyetler gerekletirmeye balad. 2005 ylnda ald eitmen eitimiyle gnll faaliyetlerine akran eitmenliini yaparak devam etti. eitli ulusal ve uluslar aras hak temelli eitimde katlmc veya eitmen olarak yer ald ve 2004 ylndan bu yana Toplum Gnllleri Vakfnda (TOG) almaktadr. Halen TOG Eitim Departmannda Demokrasi ve Haklarmz eitim projesini koordine etmektedir.

Neslihan ztrk

1980 doumlu Neslihan, 2002 2006 yllar arasnda Toplum Gnllleri Vakfnda (TOG) Saha Koordinatr olarak alt. 2006 ylnda Letonyada Avrupa Gnll Hizmeti yapt. 2007 ylndan sonra Genlik almalar Biriminde (GB) eitli projelerde koordinatr ve yerel genlik almas yaplan Ksa Dalga Genlik Merkezinde genlik alanyd. Halen stanbul Bilgil niversitesi Sahne ve Gsteri Sanatlar Ynetimi blmden renim gryor ve GBde proje koordinatrl yapyor.

zgecan Sarolu

1986 Aksaray doumlu zgecan, sras ile Ar, Gmhane ve Ankara illerinde yaadktan sonra 2004 ylnda stanbula geldi. Mimarlk lisans eitimini 2010 ylnda stanbul Teknik niversitesinde tamamlayan zgecan ayn fakltede mimarlk blmnde yksek lisans rencisi olup, dezavantajl gruplarla mimarlk ilikisi zerine bir tez almas yapmaktadr. lk olarak 2008 ylnda Toplum Gnllleri Vakf demokrasi ve haklarmz projesinde gnll akran eitmenlii yapmaya balam, 2008den bu yana da hak temelli eitli proje, eitim ve atlyelerde eitmenlii yapmaya devam ediyor.

Umut Karapee

Umut, 1985 zmit doumlu Umut, 2003 ylndan beri Toplum Gnllleri Vakf (TOG) ierisinde gnll olarak eitli projelerde yer ald. 2008 ylnda Portekizde Avrupa Gnll Hizmet yapt. 2009 ylnda dzenlenen Bararock Festivali, Sivil Sesler Festivali ve TYAP Kitap Fuarnda, 2010 ylnda dzenlenen !f stanbul A.F.M Bamsz Filmler Festivalinde kurulan Yaayan Ktphanelerin koordinatrln yapt. Halen TOG Projeler Departmannda Gne Kua Projesini yrtmekte.

Eitimin Hedefleri
Eitimin renme hedefleri, eitmen ekibiyle birlikte, Yaayan Ktphanenin farkl aamalar ve uygulama biimleri de gz nnde bulundurularak hazrland. renme hedefleri bilgi, beceri ve tutum olmak zere ayr balk altnda dnlp, eitim programnn ierii de bu hedefleri destekleyen metodlarla tasarland. Bilgiye dayal hedefler nsan haklar kavramlar ve insan haklar evrensel beyannamesi hakknda bilgi vermek, Ayrmclk ve ayrmcla neden olan etkenler hakknda bilgi vermek, Bir insan haklar projesi olarak Yaayan Ktphane ve tarihsel geliimi hakknda bilgi vermek, Proje dngs ve proje yonetimi aamalar ile ilgili bilgi vermek, Yaayan Ktphanenin dzenleme aamalar hakknda bilgiler vererek bir fikrin projelendirilebilmesini salayacak kavramsal ve ierik destei vermek. Beceriye dayal hedefler Yaayan Ktphane ile insan haklarnn ilikilendirilebilmesini salamak, nsan haklar ile gnlk hayat pratiklerinin ilikilendirilebilmesini salamak, nsan haklar ve ayrmclk kavramlarnn ilikilendirilebilmesini salamak, Toplumsal normlarn sorgulanmasn ve dilin ayrmclkla ilikilendirilebilmesini salamak, Proje oluturma becerilerinin gelitirilmesini salamak, Proje tantm almalar iin gerekli becerilerin gelitirilmesini salamak, Ekip almas becerilerinin gelitirilmesini salamak, Sunum ve tartma becerilerinin gelitirilmesini salamak. Tutuma dayal hedefler nsan haklar odakl bir perspektif edinilmesini salamak, Yaayan Ktphane dzenleme konusunda motivasyon arttrmak, nsan haklar ve ayrmclk temal genlik projeleri dzenlenmesi ve bu almalarn yaygnlatrlmas iin yeni giriimlerde bulunacak ekiplerin kapasitesini gelitirmek. Eitim iin planlanan tm renme hedefleri listelendikten sonra, eitimin tarihleri ve yeri belirlendi. Katlmclar iin ak ar yapld. Katlmclarn gnderdikleri bavuru formlar, eitmenlerle beraber incelendikten sonra, renme hedefleri tazelendi ve eitim programnn tasarmna baland.

Katlmclar Hakknda Bilgiler

Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi katlmclar, 2007-2010 yllar arasnda Yaayan Ktphane projesinden haberdar olan ve Trkiyenin farkl yerellerinde Ktphane dzenlemek isteyen genlik dernei / vakf / kulb / inisiyatifi vb. ekiplerden seildi. Bavuru sreci ve formu, Yaayan Ktphane dzenlemek isteyen kiilere deil ekiplere ynelik yapld. Bu nedenle bavuru formu ekibi adna eitime katlacak 4er kiilik formlar zerinden hazrland. Katlmclar belirlenirken bavuru sahiplerinin; Eitime katlma motivasyonlar ve bu motivasyonlarn eitimin hedeflerine uygunluu, Yerellerinde Yaayan Ktphane etkinlii dzenleme motivasyonu ve taahhd, Aktif olarak ilikide bulunduklar sivil toplum kurulularnn ya da gruplarn insan haklar ve genlik alan ile ilikisi, Ekip ii cinsiyet dalm, Ekipleriyle birlikte yerellerinde daha nce baka bir projede birlikte alp almadklar, temel kriterleri oluturdu. Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi katlmclarnn genel profili hakknda aadaki ekiller bir fikir verebilir: Katlmclarn Cinsiyet Dalm kadn erkek 9 11

ekil 1: Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi katlmclar cinsiyet dalm.

Katlmclarn Ya Dalm 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 18 19 20 21 Ya 22 23 27

Kii Says

ekil 2: Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi katlmclar dalm.

ya

Katlmclarn llere Gre Dalm Ekiehir Diyarbakr Gaziantep stanbul

4 8

4 4

ekil 3: Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi katlmclarnn illere gre dalm.

ar ve Katlmclarn Belirlenmesi

Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi iin aadaki gibi bir ar metnini arlkl olarak genlik sivil toplum kurulularnn aktif olarak kullandklar e-posta gruplarna gnderdik. Yaayan Ktphane Eitimi iin Ak ar Eitim tarihi: 30 Kasm 5 Aralk 2010 Yer: stanbul / Silivri Son bavuru tarihi: 19 Kasm 2010 Saat 17:00 Yaayan Ktphane bildiimiz bir ktphane gibi alr. Kitaplar, kataloglar, ktphanecileri, ye kartlar ve okuyucular vardr. Yaayan Ktphanenin dier ktphanelerden tek fark, kitaplarnn gerek insanlar olmasdr. Yaayan Ktphane

nsan haklarna ve insan onuruna saygy tevik eden bir aratr. Kiilere ve gruplara kar ayrmcla yol aan nyarglarla ilgili farkndalk yaratmay ve yapc diyaloglara olanak salamay amalar. Gnlk hayatta bir araya gelme frsat bulamayan insanlar, kiisel deneyim paylamna dayal bir dzlemde buluturur. Kitaplar; bir takm etnik, kltrel, mesleki, dini, salk, cinsel kimlik, vb. zellikleri nedeniyle, toplumda, haklarnda nyarglar bulunan ve bu nyarglar nedeniyle zaman zaman ve muntazaman ayrmclkla kar karya kalan kiilerdir. Ktphane, okuyucusunun zihnindeki yabancyla, zamansal ve mekansal olarak yaplandrlm ancak serbest bir ortamda tanmasn salar.
Bu zamana kadar gerekleen ktphane deneyimleri hakknda daha ayrntl bilgi edinmek iin http://www.yasayankutuphane.net adresini ziyaret edebilirisiniz. Genlik almalar Birimi (https://genclik.bilgi.edu.tr) ve Toplum Gnllleri Vakf (www.tog.org.tr) ortaklnda, Avrupa Konseyi Genlik ve Spor Mdrlnn ierik desteiyle, Austos 2007den bu yana eitli festival ve genlik etkinliklerinde 7 tane Yaayan Ktphaneyi stanbulda gerekletirdik. Bu sre ierisinde kendi gnll abalarmzla Ankara AEGEE (Avrupa rencileri Forumu) ve Eskisehir TOG tarafndan gerekletirilen Ktphanelerin kurulma aamalarnda deneyimlerimizi paylatk. imdi, deneyimimizi daha fazla kurulula paylap birlikte gelitirerek, gelecek dnemde Yaayan Ktphane yapmak isteyen ekiplerle ibirlii kurup bir eitim organize etmeyi planlyoruz.

10

Yaayan Ktphane Eitiminin amac kendi yerellerinde, kendi gnllleri, kitaplar ve imkanlaryla Yaayan Ktphane yapmak isteyen ekipleri destekleyerek Ktphanenin yaygnlamasn salamak. Yaayan Ktphane Eitimi, ktphanenin hayata gemesi iin gerekli fiziki imkanlarn ihtiyalarn gelitirilmesi ve desteklenmesinin yan sra Yaayan Ktphaneyi yaygnlatrma motivasyonumuzun kayna olan ilkelerinin de paylalp birlikte yaygnlatrlaca bir etkinlik olacak. Yaayan Ktphane Eitimine daha nce birlikte alm ekirdek ekibi olan genlik dernei / vakf / kulb / inisiyatifleri katlabilecei gibi farkl bir alanda faaliyet gsteren ama arlkl olarak genlerle alan kurumlar da katlabilir. Eitim sonrasnda rgtlenmelerin ktphane yapabilecekleri bir alan imkan yaplarnn olmas bavurular deerlendirmede ncelik verilecek en nemli noktadr. Bavuru formunu yukarda belirtilen tarihe kadar neslihan@bilgi.edu.tr adresine gnderebilirsiniz. Formun sonunda, bavurunuzu okurken ekibinizle ilgili bilgileri daha rahat kavrayabileceimiz ve Yaayan Ktphanenin hayata geebilmesini kolaylatran bir rehber listesi bulunmaktadr. Formu rehber listesiyle bir btn olarak dnp eksiksiz doldurunuz.

11

Yaayan Ktphane Eitimi Bavuru Formu

Kurum Adna Formu Dolduran Kiinin Ad Soyad Gncel e-posta adresi Gncel cep telefonu 1 Gncel cep telefonu 2 Cinsiyeti Doum Tarihi Yaad il Kurumdaki grevi Kurumun Ad Kurulu Yl nternet sayfas (varsa) Gncel telefon Adres Kurumda irtibata geilecek kiinin ad soyad Kurumdaki grevi Yaayan Ktphane yapmak isteyen kurumlarla eitim ya da benzeri bir i birilii gerekletirecek olsak 4 kiilik bir ekiple bu almaya katlabileceinizi taahht eder misiniz? Evet ise bu 4 kiinin aadaki bilgilerini doldurur musunuz? (Eer o kiilerden biri siz iseniz yukardaki bilgileriniz yeterli olacaktr.) 1. Kii Ad Soyad Gncel e-posta adresi Gncel cep telefonu 1 Gncel cep telefonu 2 Cinsiyeti Doum Tarihi Yaad il Kurumdaki grevi

12

2. Kii Ad Soyad Gncel e-posta adresi Gncel cep telefonu 1 Gncel cep telefonu 2 Cinsiyeti Doum Tarihi Yaad il Kurumdaki grevi 3. Kii Ad Soyad Gncel e-posta adresi Gncel cep telefonu 1 Gncel cep telefonu 2 Cinsiyeti Doum Tarihi Yaad il Kurumdaki grevi 4.Kii Ad Soyad Gncel e-posta adresi Gncel cep telefonu 1 Gncel cep telefonu 2 Cinsiyeti Doum Tarihi Yaad il Kurumdaki grevi

13

Siz ya da ekibinizden baka biri daha nce Yaayan Ktphaneye katld m? Evet ise nerede, ne zaman?

Ne olarak (okuyucu, kitap, proje ekibinde gnll, geiyordum uradm )

Kurumunuz ya da ekibinizle birlikte bu zamana kadar hayata geirdiiniz almalardan ksaca bahseder misiniz?

Yaayan Ktphaneyi hayata geirecek olsanz birlikte alacanz ekipten biraz bahseder misiniz? Ka kiisiniz, ekipteki arkadalarnz proje tecrbeleri vb

Ekip olarak Yaayan Ktphane yapmaya karar verecek olsanz sizi en ok ne motive ederdi?

14

Yaayan Ktphane Projesini, insan haklar ve ayrmclk konusunda farkndalk yaratma bakmndan dndnzde proje hakkndaki yorum ve nerilerinizi bizimle paylar msnz?.

Yaadnz yerelden biraz bahseder misiniz?

Yaayan Ktphanenin kendi yerelinizde ne gibi etkileri olacan dnyorsunuz?

Yaayan Ktphane esnasnda size olumsuz etkileri olabileceini dndnz durumlar var m? Yerelinizin sosyal yaps bak as, maddi kaynak vb. varsa bu durumlar en aza indirmek iin ekip olarak neler yapabilirsiniz?

Yaayan Ktphane internet sitesinde ok dikkatinizi eken bir ey oldu mu? Evet ise nedir?

15

Yaayan Ktphaneye Ev Sahiplii Yapmak steyen Ekipler iin Rehber Listesi

nemli Bilgiler

Katlmcs ok olan festival benzeri bir aktiviteye ihtiya var. Bu aktivitenin gndz de ak olmas gerekiyor. Bu aktiviteyi dzenleyen kurulu ve kiilerin Yaayan Ktphane fikrine ak olmas gerekiyor. Koordinasyonu ve uygulamay salayacak, daha nceden benzer iler yapm, bir ekip olmas olmazsa olmazlardan biri. En az 4 ay nceden almaya balamak gerekiyor. Ktphanenin hayata gemesi iin adrdan otobse birok ihtiyac karlayacak yeterli desteki bulunmas gerekiyor.
Yaayan Ktphane yapacak 25 kiilik bir gnll ekibi kurabiliriz Evet Hayr

Kalabalk etkinliklerde ekiple alma deneyimi olan gnlllerimiz var Evet Hayr

Yaayan Ktphane kurabilmek iin yerelden destek alabileceimiz sivil toplum kurulular var Evet Hayr

Yaayan Ktphane yapabilmek iin fikri nce ekip arkadalarmza anlatmaya ihtiyacmz var Evet Hayr

Yaayan Ktphane ekibimizin ilk etkinlik deneyimi olacak Evet Hayr

Ekibimizde daha nce Yaayan Ktphaneye katlm (okuyucu, kitap ya da gnll olarak) kii/ler var Evet Hayr

Eer bir ktphane yaparsak hangi ehirdeki hangi festival / organizasyon iinde / nerede yapabileceimizi biliyoruz. Evet Hayr

16

Son olarak eklemek istedikleriniz?

17

Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi Tasarlanrken

Eitim program, belirlenmi olan renme hedefleri, katlmclarn profilleri ve eitim iin ayrlan sre gz nnde bulundurularak tasarland. Katlmclar farkl illerde yaadklar ve arlkl olarak niversite rencisi ve / veya alan olduklarndan, herkesin eitime tam katlabilmesi iin eitim tarihi bavuru esnasnda belirtilmiti. Program tasarlanrken, deneyimsel renme metodolojisi ve formel olmayan renme prensipleri temel yaklam olarak benimsendi. Belirlenen renme hedeflerinin ve programn katlmclarla paylalmas, oturumlarn katlmc odakl olmas, uygulamalar srasnda sre sonu - insan odakl yaklamlar arasndaki dengenin gz nnde bulundurulmas ve samimiyet eitim srecinin dier temel zellikleri olarak belirlendi. renme hedefleri dorultusunda, oturumlar be temel grup altnda topland: Genel ereve Yaayan Ktphane Tematik Konular nsan Haklar ve Ayrmclk Ekip almas Uygulama Sreci Deerlendirme Sreci Oturumlar, insan haklar ve ayrmclk balkl tematik konulardan Yaayan Ktphanenin insan haklar balamndaki deerleri ve organizasyonel aamalar zeline geilecek ekilde tasarland. Eitimin gnlk programn ve her oturumun detayn devam eden sayfalarda bulabilirsiniz.

18

Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitimi Program

30 Kasm Sal 09:00 10:30 Geliler

1 Aralk aramba Kavram Konumaca

2 Aralk Perembe Film zerine Konumaca ve Ayrmclk eitleri Ara Kavramsal nsanHaklar, nasna Haklar Eitim Yaayan Ktphane ilikisi len Yemei Yaayan Ktphane Tarihsel Sreci Ara Yaayan Ktphane Deneyimletme

3 Aralk Cuma Adm Adm Yaayan Ktphane Organizasyonu Ara Farkl Dzenlemeleriyle Yaayan Ktphane

4 Aralk Cumartesi Etik Sorumluluklar Roller Ara Yaayan Ktphane Projesi Planlama 1

5 Aralk Pazar Deneyim Paylam

10:30 11:00 11:00 12:30

Ara nsan Haklar ve Tarihsel Sre

Ara Deerlendirme

12:30 14:30 14:30 16:00

len Yemei Ayrmclk 1

len Yemei Ska Sorulan Sorular 1

len Yemei Yaayan Ktphane Projesi Planlama 2 Ara Yaayan Ktphane letiim ve Tantm almalar Akam Yemei Son Gece Etkinlii

len Yemei Ayrl

16:00 16:30 16:30 18:00

Ara Ayrmclk 2

Ara Ska Sorulan Sorular 2

18:30:00 20:00:00

Akam Yemei

Akam Yemei

Akam Yemei

Al, Teknik Film zleme Yaayan Bilgilendirme (District Ktphane Program 9 / Yasak Deneyimletme Sunumu Blge) Tanma, Al Kokteyli

19

Al

zet / Genel Bak Katlmclar, eitim yaplaca alanda ilk kez yanyana gelerek, tanma, eitimin genel metodolojisine dair fikir edinme ve kaynama frsat bulurlar. Ama: Katlmclarn birbirlerini daha yakndan tanmasn ve grubun ekip olarak eitim srecinde alabilmelerinin kolaylatrlmasn salamak. Hedefler: Katlmclarn ve eitmenlerin birbirleriyle tanmalarn salamak, Btn ekibin grup dinamii kazanmasna yardmc olmak, Katlmclarn, eitimin metodolojisi hakknda fikir edinmelerine salamak, Programdaki Yeri 0. gn 1. oturum Sre ve Planlama 40 dakika: Tanma ve grup dinamii etkinlikleri Kokteyl (serbest) Gerekli Malzemeler Renkli kalemler Renkli ve farkl ekillerde katlar nerilen Yntem ve Etkinlikler Tanma Etkinlii: Katlmclar nce birer tur, ad soyad, geldikleri il-rgtlenme ve kendileriyle ilgili bir zellik sylemeleri ve ardndan 2 ayr daire olmalar istenir. Bu dairelerden biri dierinin iine girer ve her katlmc dier dairedeki bir katlmc ile yz yze gelecek ekilde yerde oturur. D emberdekilere birer kat - kalem verilir. Tm grup hazr olduunda d emberdekiler, karlarnda bulunun kiinin yzn izmeye balar. 8-10 saniye sonra d emberde oturanlara izim yaptklar kad orada brakp bir saa kaymalar ve karlarna gelecek yeni kiinin yzn nlerinde bulunan kada izmeye devam etmeleri komutu verilir. Bu komut d emberde oturan katlmclar bir tam tur tamamladktan sonra son bulur. Ardndan i emberde oturan katlmclara kat kalem verilerek ayn uygulama bir kere daha tekrarlanr ve bu sefer d emberde oturan katlmclarn resimleri yaptrlr. Uygulama sonunda her katlmcnn tm grubun katlm ile oluan bir portresi yaplm olur.

20

Uygulamadan Deneyimler ve neriler: Katlmclarn, karsndakine odaklanmas, izimlerin hakaret iermemesi, uygulama sonunda herkesin herkesi izdiinden emin olunmas gerekir. Portreler olutuktan sonra eer vakit varsa portler bir duvarda sergilenir ve hangi portrenin kime ait olduu tahmin edilmeye alr. Bylece katlmclarn kaynamas biraz daha pekiebilir. Tanma etkinliinin ardnan serbest bir zaman iinde gerekleecek olan kokteyle geilir. Katlmclara kokteyle kendi hazrladklar 2 doru 1 yanl kostm ile katlmalar gerektii sylenir ve herkese kokteyl kostmn hazrlamas iin 15 dakika verilir. Bu 15 dakika ierisinde katlmclardan zerlerine takacaklar 3 ayr aksesuar tasarlamalar istenir. Hazrlanacak aksesuarlara kendileriyle ilgili zellikler yazmalar sylenir. Her aksesuarda bir zellik yazmal. ayr aksesuarda yazacak zellikten ikisi doru biri yanl, yani o kiiye ait olmayan bir zellik olmaldr. Katlmclar, vcutlarna yaptrdklar aksesuarlardan oluan kostmlerini hazrladklarnda kokteyl balar. Herkes birbiri ile bir kere daha tanp, aksesuralarn zerinde yazan zellikleri okuyup doru ve yanllar tahmin etmeye alr. Uygulama tanma etkinliinin son blm olduu iin kstl bir zaman olmayabilir, ayrca eitimin ilk akamn ve al da kutlamak iin katlmclara kurabiye iecek vb. ikram edilebilir.

21

nsan Haklar ve Kavramlar

zet / Genel Bak Katlmclar, insan haklar ve ayrmclkla ilgili baz kavramlar birbirileri ile ilikilendirmek iin hep birlikte konuma ve zerine tartma frsat bulurlar. Ama Katlmclarn, eitimin kavramsal erevesini oluturan ve Yaayan Ktphane'nin tm felsefesinin zerine kurulmu olduu insan haklar ve ayrmclk kavramlar ile ilgili dnmelerini salamak. Hedefler nsan haklar ve ayrmclkla ilgili kavramlarn neler olduundan bahsetmek, Katlmclarn bu kavramlar hakknda tartp ortak bir ereveye sahip olabilmelerini salamak, Katlmclarn, eitimin hemen banda birlikte dnme, tartma, karar verme ve aktarma becerisi kazanmalar iin uygun ortam yaratmak, Programdaki Yeri 1.Gn - 1.Oturum Sre ve Planlama 10 dakika: Ynergenin verilmesi 50 dakika: Kk grup almas 15 dakika: zmleme Gerekli Malzemeler Poster kad Tahta kalemi Renkli ipler Kavramlarn yazl olduu kk katlar nerilen Yntem ve Etkinlikler Gnlk yaantmzda kullandmz ve eitim sresince ska kullanacamz alt kavram zerine kk gruplarda allacandan bahsedildikten sonra gruba ayrma yntemlerinden biri kullanlarak tm ekip alt gruba ayrlr. Gruplarn her birinin bir kavram olur (ayrmclk grubu, norm grubu gibi). Gruplar ncelikle kendi kavramlar zerinde dnp tanmlamaya alr. Ayn zamanda eitim salonunun ortasnda bir yerlerde her grubun kendi kavramnn adn tayan bir sandalyesi, sandalye zerinde geri kalan be kavram ve ipler olur.

22

Kendi kavramlarn tanmlamalar iin gruplara verilen sre dolduktan sonra kk gruplardan birer kii sandalyelerine gidip grubun sradaki kavramn alr. Her kk grup, yeni gelen kavramn zerine tartr, tanmlama yapar ve grubun kendi kavramyla ilikilendirilir. (''Ben'' grubu ''Sayg'' kavramn tartmay tanmladktan sonra Ben ve Sayg kavramnn birbiriyle ilikisi hakknda konuur) Sre dolduktan sonra ve yeni kavram sandalyeden alnmadan hemen nce sradaki kavram almaya gelen grup yesi bir kii grubun kendi sandalyesiyle zerine altklar ve kendi kavramlaryla ilikilendirdikleri kavramn sandalyesini iple balar. Bu almaya sandalye zerindeki kavramlar bitene kadar ayn ekilde devam edilir. Tm kavramlarn zerine konuma, tartma, tanmlama, ilikilendirme bittikten sonra byk grupta zmleme yaplr. Sunumlara Ek Kaynak Bilgiler Kullanlan kavramlarn szlklerdeki (Trk Dil Kurumu, ekiszlk vb) karlklarna bakmak, daha nemlisi eitmen ekibinin nden bu kavramlar tartmas oturumun kolaylatrcln yapacak kiinin elinin glenmesini salayacaktr.

23

24

nsan Haklar Tarihsel Sreci

zet / Genel Bak Katlmclar, insan haklar ve ayrmclk kavramlar arasnda ilikiyi tartarak kavramlarn tarihsel geliimi hakknda bilgi sahibi olurlar. Ama: Katlmclarn insan haklar konusunda bilgi edinmelerini salayarak, gnlk yaam pratikleri ierisindeki deneyimleri insan haklar balamnda ayrmclk kavramyla ilikilendirebilmeleri iin tartmalarna olanak tanmak. Hedefler: Katlmclarn, nsan haklar tarihsel geliimi ile ilgili fikir sahibi olmalarn salamak, nsan haklar kavramn gnlk hayat ile ilikilendirebilmelerine olanak tanmak, nsan haklar evrensel beyannamesinin kavramsal alt yapsn kavramalarn salamak, nsan haklarnn tarihsellii, evrensellii, blnmezlii ve devingenliine dair alglarn gelitirmek. Programdaki Yeri 1. Gn - 2. Oturum Sre ve Planlama 60 dakika: Uygulama 30 dakika: zmleme ve insan haklar tarihsel geliimi sunumu Gerekli Malzemeler Rol kartlar, Poster kad, Tahta kalemi, Eski dergi gazete vb. (kolaj iin) Yaptrc, makas, boya kalemi nerilen Yntem ve Etkinlikler Katlmclar gruplara ayrlr. Kolaylatrc tarafndan her bir gruba bir ynerge ve ynergede istenen alma iin bir sre verilir. Gruplar altktan sonra hazrladklar uygulamay dier katlmclara sunarlar. Gruplarn sunumlarndan sonra tm ekiple birlikte uygulamalara dair bir zmleme yaplr. Ardndan insan haklar tarihsel geliimi, (gnmze kadar tarihten seilmi baz rnekler, insan haklar zellikleri, kuak haklar) ile ilgili sunum yaplr.

25

Grup sunumlarndan sonra zmlemede kulanlabilecek kolaylatrc sorular: Katlmclara ne olup bittiini, etkinlik hakknda ne dndklerini neler hissettiklerini sorarak balanabilir. Uygulama esnasnda ne hissettiler? Gazetelerde ortak noktalar var myd? Varsa nelerdi? Gnmzde byle gazete haberlerine rastlamak mmkn m? Gazetelerdeki haberlerde insan haklar ihlallerinden ve ayrmclktan bahsedebilir miyiz? nsan haklar ve ayrmclk arasnda nasl bir ba kurulabilir? Uygulama iin Katlmclara Verilen Ynerge ve Vaka Kartlar: Katlmclara birer gazeteci olduklar ve bir zaman makinesine binerek kendilerine verilen tarihlere yolculuk yapacaklar sylenir. Zaman makinesi ile yolculuk yaptklar yer ve zamanda eitim alannda bulunan malzemelerle bir gazete haberi yapmalar istenir. Vaka 1 Sevgili gazeteci, ite uzak diyarlar; Kuzeyin buzlarla kapl topraklarnda yaayan insanlar, insanln ulaabilecei en u noktada zorlu hayatlara sahiptirler. Hemen hibir eyin bulunmad bu dnyada avlanarak hayatta kalan bu insanlarn kendilerine ait hikayeleri, dilleri ve kadim bir kltrleri vardr. Zaten zor bir corafyada yaayan bu insanlarn artk yeni bir dertleri daha var. stelik binlerce yllk tarihleri boyunca hi rastlamadklar kadar zorlu bir dert. Kiraz aalar ve arlar... klim deiiklii sebebiyle, buzda yaayan bu insanlarn kltrleri, tandklar evre, bal olduklar yaam zinciri ve hatta topraklar bile u sralar kayboluyor. Dnyann en buzlu blgelerinde yaayan nuitler kresel snmann etkilerini yakndan hissediyorlar. zerinde avlandklar buz rts her sene bir ncekinden daha erken eriyor; kutup aylar alk olunmadk yerlerde avlanyorlar; blgede yreye zg olmayan canl trleri grlyor ve geen yaz ilk kez ar grdler. Drt lkeye yaylm olarak yaayan nuitler 90larn sonundan itibaren duruma dair etkili olmaya abalyorlar. Bu abann bir kahraman da var: Sheila Watt-Cloutier... nuit Kutup Dairesi Konferans (Inuit Circumpolar Conference (ICC)) szcs Sheila Watt-Cloutier, Bizi koruyabilecek ne gibi uluslaras aralarn olduunu aratrdk. ABD ve dierleri, tm yaantmz, gelecekte, torunlarmzn zamannda tamamen sona erdiinde ticaretlerine olaan bir ekilde devam edebilecekleri fikrine sahip

26

olabilirler. Sorun ortada, bu da bizim stratejimiz ve bu yolda ilerleyip planmzn nasl sonulanacan nmzdeki aylarda greceiz diyor. Vaka 2 Sevgili gazeteci, te sana ipucu. Elizabeth Bentley, ngiltere'de Leeds kentinde yaayan bir ii kadndr. Elizabeth, 1832'de 23 yandayken, parlamento tarafndan, tekstil iilerinin alma koullarn incelemek iin yaplan bir soruturmaya tank olarak katld. Elizabeth, ifadesinde, 6 yandan beri altn, sabah 5'te i ba yapp, gece saat dokuza kadar fabrikada kaldn syledi. alma koullar ylesine ktyd ki, yemek yemeye zaman yoktu. Elizabeth ve benzer ekilde alan dier iilerin verdii ifadeler, 1833'te parlamentonun alma koullar ile ilgili yeni bir kanun karmasna neden oldu. Vaka 3 Sevgili gazeteci, 1943 Varovasna gidiyorsun. Nazi Almanyasnda,1935 ylnda kartlan kanunlarlarla ari rktan (stn) olmayan Yahudiler alt snf insanlar olarak tanmland ve ari rktan olanlarla evlenmeleri yasakland. Almanya 1939da Almanyada yaayan tm Yahudilerin toplanp Polonyadaki gettolara yerletirilmesine karar verdi. 1941 Ekiminden itibaren btn Yahudiler, grnr bir ekilde Davudun Kalkan olarak bilinen sar yldz semboln tamalar zorunlu hale getirildi. 1940 ylnn balarnda Nazi askerleri Yahudileri kitleler halinde Polonyann byk kentlerindeki gettolara yerletirmeye balad. Henryk Iwanski, II. Dnya Sava balayana kadar Polonya ordusunda yzba rtbesinde grev yapt. Varova Gettosunda yaam koullar her geen gn daha ktye gidip, tecritin ve srgnn aslnda bir kitle imha ve bir soykrmn hazrl olduuna dair fikirler her dakika glendi. Nazi Almanyas Polonyay igal edip, Varova Gettosunda Yahudiler iin lm dnda imkan olmad anlaldnda, Iwanski gettoda yaayan direniilerle balantya geerek direnii rgtleyen liderlerinden birisi oldu. Vaka 4 Sevgili gazeteci, ite ipucu kadn: Gidecein tarih 1 Aralk 1955, yer ABDnin Alabama eyaletinin Montgomery ehri. 1800lerde bu corafyada kabul edilen Yasalar, ehirdeki toplu tamaclk sisteminde, otellerde, tiyatrolarda, ktphanelerde, okullarda ve hatta asansr ve kiliselerde sadece beyazlar iin ve siyahlar eklinde rka dayal ayrm ve eylemleri de beraberinde getirmitir. Yasalara gre, siyah derili insanlarn otobslerde beyazlarla ayn kaplardan binip ayn yere oturmalar yasakt.

27

1 Aralk 1955te Rosa Louise Parks isimli siyah bir kadn Montgomeryde otobse bindi. Otobse binen beyaz bir erkek, beyazlara ayrlan blmde yer bulamaynca siyahlara ayrlan blmde oturan Rosa Parkstan kalkmasn istedi. Beyaz adamn basksna ve otobs ofrnn uyarsna ramen yerinden kalkmayan Parks tutukland. Onun tutuklan kamu otobslerindeki ayrmcla kar kmak iin byk bir hareketin balamasna sebebiyet verdi. Hak savunucusu Martin Luther King otobs boykotunu rgtledi. Boykot, Amerikan Yksek Mahkemesinin eyaletler aras otobslerde ve dier ulam aralarnda rk ayrmcln kanun d ilan etmesine kadar devam etti. Nihayet Yksek Mahkemenin siyah yolcularn otobste istedikleri yere oturabilecekleri ynnde bir karar vermesiyle eylem sona erdi. Sunumlara Ek Kaynak Bilgiler Tarihten eitli rneklerle gnmze kadar yaplan hak temelli rnekler verilir. Bu rnekler zerinden gidilerek, kuak haklar anlatlr. nsan haklarnn 3 temel zelliinin (devingenlii, blnmezlii ve evrenselliinin) alt izilir. Pozitif ve negatif haklar zerinde durularak, ayrmclk ve insan haklar ilikisine baklr. Bilgi Notu nsan Haklar Tarihesi nsanlarn haklara doutan sahip olmas dncesinin kkeni bir ok kadim ve kltr gelenekte yatar. nsan haklarnn tarihsel geliimi, evrensel tek bir tarihe dayanmyor. Tarih boyunca farkl toplumlarca ileri srlen haklar, insanln tarihsel geliimi ierisinde insan kuaklarnn ihtiyalarnn farkllamasna dayanyor. nsanlarn haklarn tanmlama ve talep etmelerinin tarihi, milattan nceki dnemlere kadar geriye gider. Antik dnemdeki rnekler Hammurabi Kanunu (M.. 2000 / Irak) Ynetici tarafndan halka ilan edilen en eski kanun. Btn ar sular lm cezas ile cezalandrlyor. ou dzenleme misilleme(kana kan, die di) ilkesine dayal. Farkl cezalara gre de farkl cezalandrmalar var; ancak krallkta adeletin hkm srmesi, ktlk ve iddettin yok edilmesi, glnn zayf zerinde bask kurmasn engellemesini amalamas bakmndan antik dnem de nemli bir rnektir. Antigone (M. 440 / Yunanistan) Sophoklesin nl tredjidisidir. M. yazlan bu eser de mitolojik kahraman Antigoneun hayatn anlatr. Kendi vatanna kar savaan kardeinin gmlmesinin yasaklamasnn zerine krala kar gelip kardeini gmer ve lmle cezalandrlr.

28

Spartaks (M. 73-71 / talya) Romal bir kle olan Spartaks ( Kle olmadan nce de gladyatr olduu syleniyor.) kaarak, kaak kleler, gladyatrler ve yoksullardan oluan ordusu ile bamsz bir ekilde var olmutur. Konfyus (M. 3 / in) inli filozoflar {Lao-Tse, Konfiyus) insann i dnyasn aratrm ve zihinlerde zgrln gerei zerinde durmulardr, zellikle Konfiyus, insan sevgisini, her sorunun zm iin ba art olarak grmtr. Bu konuda Konfiyus syle demektedir: "Eer insanlarn hepsi birbirini severse; o zaman gszler gllerin av olmayacak, aza sahip olanlar oa sahip olanlarca yamalanmayacak, yoksullar zenginlerin hakaretine maruz kalmayacak ve saflar entrikaclarca bunaltlmayacaktr". Gnmzde bile topik olarak deerlendirilen bu dnceler inli filozoflarn insan haklan konusunda katettii mesafeyi gstermek bakmndan olduka ilgintir. Birey alabildiine nemlidir, egemenin kendisinden daha az nemli bir ey yoktur. Eski Yunan ve Roma'da filozof ve dnrler, in'deki gelimeye benzer bir ekilde zgrlk, demokrasi ve serbest dnce konularnda nemli katklarda bulunmulardr. Magna Carta (Latince: "Byk Szleme") veya Magna Carta Libertatum (Latince: "Byk zgrlkler Szlemesi"), 1215 ylnda imzalanm bir ngiliz belgesidir. Gnmzdeki anayasal dzene ulaana kadar yaanlan tarihi srecin en nemli basamaklarndan birisidir. Vatandalarn zgrlklerini belirlemekten ok, toplum gleri arasnda bir denge kuran Magna Carta, kraln sonsuz olan yetkilerini din adamlar ve halk adna snrlamtr. Doal haklar (17&18 yy. / Avrupa) 17. ve 18. yzyllarda, Avrupada felsefeciler doal haklar kavramn ortaya attlar. Doal haklar belli bir dine, gruba ya da etnik kkene sahip olunduundan deil, insan olmaktan kaynaklanan haklar olarak tanmlanmaktayd. nsan ve Yurttan Haklar Hakknda Fransz Bildirgesi (1789 / Fransa) Fransa ihtilali ile monari yerinden edildi ve ilk Fransz Cumhuriyeti kuruldu. Bildirge, Fransz Devriminden hemen sonra farkl gruplarn temsilcileri tarafndan Voltaire, Montesquieu, Ansiklopedistler ve Rousseau gibi Aydnlanma a dnrlerinin fikirlerini gznne alarak hazrland. Bildirgede monarinin politik ve hukuki sistemi eletirilirken, insann doal haklar zgrlk, gvenlik, mlk edinmek ve baskya kar koymak olarak tanmland. Her bireyin hukuk nnde eit olduunu belirtildi. Amerika Birleik Devletleri zgrlk Bildirgesi: (1776 / Amerika) Kuzey Amerikadaki pek ok ngiliz Kolonisi ngiliz mparatorluundan koparak Amerika Birleik Devletleri zgrlk Bildirgesi ile bamszlklarn ilan ettiler. Anayasada hkmetin gc bireysel zgrlkler gvence altna alnacak ekilde snrlandrld.

29

Uluslararas Anlamalar (20 yy. / Avrupa) Yirminci yzyl ile birlikte insan haklar alannda uluslarst anlamalar imzalanmaya baland. Birinci Dnya Savandan sonra temel insan haklar standartlarn kuran Uluslararas Uluslar Ligi (The International League of Nations) kuruldu. kinci Dnya Savandan hemen sonra 26 Haziran 1945te Birlemi Milletler Szlemesi imzaland. Bu szleme uyarnca Birlemi Milletlerin temel hedefleri gelecek nesilleri savalardan saknmak ve korumak ve temel insan haklarna, insann saygnlna ve deerine, ve kadn ve erkeklerin eit haklara sahip olmas inancn korunmas olarak belirlendi. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi Birlemi Miletlerin nsan Haklar Komisyonu tarafndan oluturuldu ve Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan 10 Aralk 1948 ylnda kabul edildi. Dnyann eitli blgelerinde insan haklarnn korunmas iin eitli bildirgeler, beyannameler ve szlemeler imzalanmtr. Bunlardan farkl ve nemlilerinden birisi de Afrika nsan Haklar Szlemesidir. Afrika nsan Haklar Szlemesi Ekim 1985te yrrle girdi. Krktan fazla devlet tarafndan tannd. Szlemenin dnyann dier blgelerinde hazrlanan ve yrrle giren dier insan haklar szlemelerinden nemli birka fark sosyal, ekonomik ve kltrel haklar da sivil ve politik haklar olarak deerlendirmesidir. Ayrca Afrika nsan Haklar Szlemesi bireysel haklarn yan sra gruplara kollektif haklar tanr. Son olarak Szleme, bireyin haklarnn yan sra ailesine, topluma, devlete ve uluslararas topluma belli sorumluluklar olduunu syler ve bu sorumluluklar listeler. nsan haklar temelde bireylerin varolular ile kazandklar, her bir bireyin doumuyla birlikte elde ettii ve evresinde ya da bireye her ne olursa olsun var olacak temel normlardr. nsan haklarnn en nemli zellii bireyin kendisine bir yaam alan salarken, te yandan ve ayn zamanda, dier bireylere de yaayacak alanlar salanmasdr. nsan haklar bir bakasnn sz ya da gerekletirmesi zerine kurulu deildir. nsan haklar, insan olmaktan kaynaklanan haklardr. Bir bireyin yaama hakk baka birinin onu ldrmemesine bal deildir. Bireyin yaamas baka birinin onu ldrmemesine bal olabilir. Ancak bireyin yaam hakk insan olmas ile varolur. Wikipedia: nsan Haklar tm insanlarn sahip olduklar temel haklar ve zgrlklerdir. nsan haklar temelde iki ana ahlaki deer zerine kurulur. Bunlardan birincisi insan (olmann) saygnl (human dignity), ikincisi ise eitliktir. nsan haklar temelde her bireyin saygnln kaybetmeden yaayaca evrensel kurallar sunar. Bu iki temel deerin yan sra zgrlk, bakalarna sayg, ayrmclk yapmamak, adalet ve hareketlerinden sorumlu olmak da insan haklarna zemin hazrlayan temel deerlerden saylabilir.

30

Kuak Haklar

Birinci Kuak Haklar Klasik haklar olarak da adlandrlan birinci kuak haklarn zellii, bireyi korumaya ynelik (negatif stat haklar) haklar olmasdr. Devleti snrlandran bu haklar, kiiye devletin, toplumun ve nc kiilerin dokunamayaca zel, bamsz bir eylem alan salar. Yaama ve zgrlk hakk Klelik yasa kence yasa Kii olarak tannma hakk Hukuk nnde eitlik Etkili bir hukuk yoluna bavurma hakk Keyfi tutma yasa Adil yarglanma hakk Mahremiyet hakk Seyahat zgrl Snma hakk Vatandalk hakk Evlenme ve ailenin korunmas hakk Mlkiyet hakk Dnce, vicdan ve din zgrl fade zgrl Toplanma ve rgtlenme hakk Katlma hakk kinci Kuak Haklar Ekonomik, Sosyal ve Kltrel haklar olarak da nitelendirilen ikinci kuak haklarn douunun temelinde, sanayi devrimi; bu ekonomik ve sosyal dnmn yaratt ve derinletirdii sosyal snflar arasndaki sosyal eitsizlikler ve ii snfnn bu eitsizliklere gsterdii tepki ve eylemler vardr. nsanlarn doutan sahip olduu haklara eriebilmesinin salanmas ve gerek bir eitlik ortamnn salanmas iin var olan haklardr. Pozitif stat haklar olarak bilinir. Sosyal gvenlik hakk alma, adil gelir ve sendika kurma hakk Dinlenme hakk Eitim hakk Kltrel yaama katlma hakk Salk, beslenme ve konut hakk Grev ve toplu szleme hakk

31

nc Kuak Haklar (Dayanma Haklar) Dayanma haklar da denilen nc kuak haklar, belli bir topluluk halinde yaam anlayn yanstr. Bu haklar, insancl bir toplum yaam dncesinin anlatmdr. Hem bireylere, hem de toplumun tmne aittir. nc kuak haklarn oluum sreci henz tamamlanmamtr. Dayanma haklarn douran nedenlerin banda, bilimsel ve teknik ilerlemenin yaratt sorunlar gelmektedir. evre kirliliinin korkun boyutlara ulamas, nkleer silahlarn tm insanl yok edebilecek bir sava tehlikesine yol amas, lkeler ya da blgeler arasnda ok byk gelime farklarnn bulunmas akla ilk gelen ciddi sorunlardr. nc kuak haklar balca yle sralanabilir: Bar hakk evre hakk, Halklarn kendi kaderini tayin (self-determinasyon) hakk Gelime hakk Herkesin insanln ortak mal varlndan yararlanma hakk nsan Haklarnn Temel zellikleri: Uluslararas alanda insan haklarnn 3 temel zellii konusunda uzlamaya varlmtr. Bunlar: 1. nsan haklar devredilemez.: nsan haklar bireyin varoluu ile ilikilidir. Bu yzden kaybedilemez ve devir olunamazlar. nsan haklarnn tutuklu olmak, sava durumu gibi zel durumlarda kstlandklar grlmektedir. 2. nsan haklar blnmez, birbirine bal ve birbiriyle ilikilidirler.: Farkl haklar kapsadklar ve koruduklar alandan dolay birbirleriyle balantldr ve birbirlerinden ayr deerlendirilemezler. Bir hakkn kullanm dier haklarn kullanma baldr ve hibir hak bir dierinden daha nemli deildir. 3. nsan haklar evrenseldir.: nsan haklar dnyada her birey iin zaman ya da corafi snr olmadan, eit olarak geerlidir. Her birey rk, renk, cinsiyet, din, politik fikir, milliyet ve sosyal snfna baklmakszn eit haklara sahiptir. Farkl ve eit olmak her bireyin hakkdr.
Kaynak Ayrmclk ve nyarglarla Mcadele Yaygnlatrma Eitimi Kitap zaman tneli oturumu

32

neriler: Vakalar deitirilmek ya da artrlmak istenirse eklenecek vakalarn ayrmclk zerinden rnekler olmas ve insan haklaryla ilikilendirmeye yardm edebilecek vakalar olmasna dikkat edilmelidir. Tarihsel sunumda verilcek rneklemeler nceden hazrlnam olursa sunum daha canl ve verimli geebilir. Ayrca yine tarihsel sre sunumda seilen rnekler Avrupa dndaki blgeleri de barndrmaldr. Birlemi Milletler Genel Kurulu; Toplumun her bir birey ve her bir organnn, bu Bildirge'yi her zaman gz nnde tutarak, sz konusu hak ve zgrlklere saygy gelitirmek iin eitim ve retim yoluyla ve gerek ye devletlerin halklar arasnda, gerek ye devletlerin ynetimi altndaki blgelerin halklar arasnda bu hak ve zgrlklerin evrensel ve etkin biimde benimsenmesi ve uygulamas iin giderek gelien ulusal ve uluslararas nlemler araclyla harcayaca abalarda btn halklar ve devletler iin ortak standart olarak ibu Evrensel nsan Haklar Bildirgesi'ni ilan eder. Madde 1Madde 2Btn insanlar zgr, onur ve haklar bakmndan eit doarlar. Akl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine kar kardelik anlayyla davranmaldrlar. Herkes, rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya baka bir gr, ulusal veya sosyal kken, mlkiyet, dou veya herhangi baka bir ayrm gzetmeksizin bu bildirge ile ilan olunan btn haklardan ve btn zgrlklerden yararlanabilir. Ayrca, ister bamsz olsun, ister vesayet altnda veya zerk olmayan ya da baka bir egemenlik kstlamasna bal lke yurtta olsun, bir kimse hakknda, uyruunda bulunduu devlet veya lkenin siyasal, hukuksal veya uluslararas stats bakmndan hibir ayrm gzetilmeyecektir. Yaamak, zgrlk ve kii gvenlii herkesin hakkdr. Hi kimse klelik veya kulluk altnda bulundurulamaz, klelik ve kle ticareti her trl biimde yasaktr. Hi kimseye ikence yaplamaz, zalimce, insanlk d veya onur krc davranlarda bulunulamaz ve ceza verilemez. Herkesin, her nerede olursa olsun, hukuksal kiiliinin tannmas hakk vardr. Herkes yasa nnde eittir ve ayrm gzetilmeksizin yasann korunmasndan eit olarak yararlanma hakkna sahiptir. Herkesin bu Bildirgeye aykr her trl ayrm gzetici ileme kar ve byle ilemler iin yaplacak her trl kkrtmaya kar eit korunma hakk vardr. Herkesin anayasa yada yasayla tannm temel haklarn ineyen eylemlere kar yetkili ulusal mahkemeler eliyle etkin bir yarg yoluna bavurma hakk vardr.

Madde 3Madde 4Madde5Madde 6Madde 7-

Madde 8-

33

Madde 9- Hi kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve srgn edilemez. Madde 10- Herkesin, hak ve ykmllkleri belirlenirken ve kendisine bir su yklenirken, tam bir ekilde davasnn bamsz ve tarafsz bir mahkeme tarafndan haka ve ak olarak grlmesini istemeye hakk vardr. Madde 11- 1.Kendisine bir su yklenen herkes, savunmas iin gerekli olan tm gvencelerin tannd ak bir yarglama sonunda, yasaya gre sulu olduu saptanmadka, susuz saylr. 2.Hi kimse ilendii srada ulusal yada uluslararas hukuka gre bir su oluturmayan herhangi bir eylem veya ihmalden dolay sulu saylamaz. Kimseye suun ilendii srada uygulanabilecek olan cezadan daha ar bir ceza verilemez. Madde 12- Kimsenin zel yaamna, ailesine konutuna ya da haberlemesine keyfi olarak karlamaz, eref ve adna saldrlamaz. Herkesin bu gibi karma ve saldrlara kar yasa tarafndan korunmaya hakk vardr. Madde 13- 1.Herkesin bir devletin topraklar zerinde serbeste dolama ve oturma hakk vardr. 2.Herkes , kendi lkesi de dahil olmak zere, herhangi bir lkeden ayrlmak ve lkesine yeniden dnmek hakkna sahiptir. Madde 14- 1. Herkesin zulm altnda baka lkelere snma ve snma olanaklarndan yararlanma hakk vardr. 2.Gerekten siyasal nitelik tamayan sulardan veya Birlemi Milletlerin ama ve lkelerine aykr eylemlerden doan kovuturma durumunda bu haktan yararlanlamaz. Madde 15- 1. Herkesin bir yurttala hakk vardr. 2.Hi kimse keyfi olarak yurttalndan veya yurttaln deitirme hakkndan yoksun braklamaz. Madde 16- 1.Yetikin her erkein ve kadnn, rk, yurttalk veya din bakmlarndan herhangi bir kstlamaya uramakszn evlenme ve aile kurmaya hakk vardr. 2.Evlenme szlemesi, ancak evleneceklerin zgr ve tam iradeleriyle yaplr. 3. Aile, toplumun, doal ve temel unsurudur, toplum ve devlet tarafndan korunur. Madde 17- 1.Herkesin tek bana veya bakalaryla ortaklaa mlkiyet hakk vardr. 2.Hi kimse keyfi olarak mlkiyetinden yoksun braklamaz. Madde 18- Herkesin dnce, vicdan ve din zgrlne hakk vardr. Bu hak, din veya topluca, ak olarak ya da zel biimde renim, uygulama, ibadet ve dinsel trenlerle aa vurma zgrln ierir.

34

Madde19- Herkesin dnce ve anlatm zgrlne hakk vardr. Bu hak dncelerinden dolay rahatsz edilmemek, lke snrlar sz konusu olmakszn, bilgi ve dnceleri her yoldan aratrmak, elde etmek ve yaymak hakkn gerekli klar. Madde 20- 1.Herkesin silahsz ve saldrsz toplanma, dernek kurma ve dernee katlma zgrl vardr. 2. Hi kimse bir dernee girmeye zorlanamaz. Madde 21- 1.Herkes, dorudan veya serbeste seilmi temsilciler aracl ile lkesinin ynetimine katlma hakkna sahiptir. 2.Herkesin lkesinin kamu hizmetlerinden eit olarak yararlanma hakk vardr. 3.Halkn iradesi hkmet otoritesinin temelidir. Bu irade, gizli veya serbestlii salayacak benzeri bir yntemle genel ve eit oy verme yoluyla yaplacak ve belirli aralklarla tekrarlanacak drst seimlerle belirlenir. Madde 22- Herkesin, toplumun bir yesi olarak, sosyal gvenlie hakk vardr. Ulusal abalarla ve uluslararas ibirlii yoluyla ve her devletin rgtlenmesine ve kaynaklarna gre, herkes onur ve kiiliinin serbeste geliim iin gerekli olan ekonomik, sosyal ve kltrel haklarnn gerekletirilmesi hakkna sahiptir. Madde 23 1.Herkesin alma, iini serbeste seme, adaletli ve elverili koullarda alma ve isizlie kar korunma hakk vardr. 2.Herkesin, herhangi bir ayrm gzetmeksizin, eit i iin eit crete hakk vardr.+ 3.Herkesin kendisi ve ailesi iin insan onuruna yarar ve gerekirse her trl sosyal koruma nlemleriyle desteklenmi bir yaam salayacak adil ve elverili bir crete hakk vardr. 4.Herkesin karn korumak iin sendika kurma veya sendikaya ye olma hakk vardr. Madde 24- Herkesin dinlenmeye, elenmeye, zellikle alma sresinin makul lde snrlandrlmasna ve belirli dnemlerde cretli izne kmaya hakk vardr. Madde 25- 1.Herkesin kendisinin ve ailesinin salk ve refah iin beslenme, giyim, konut ve tbbi bakm hakk vardr. Herkes, isizlik, hastalk, sakatlk, dulluk, yallk ve kendi iradesi dndaki koullardan doan geim sknts durumunda gvenlik hakkna sahiptir. 2. Analarn ve ocuklarn zel bakm ve yardm grme haklar vardr. Btn ocuklar, evlilik ii veya evlilik d domu olsunlar, ayn sosyal gvenceden yararlanrlar.

35

Madde 26- 1.Herkes eitim hakkna sahiptir. Eitim, en azndan ilk ve temel eitim aamasnda paraszdr. lkretim zorunludur. Teknik ve mesleksel eitim herkese aktr. Yksek retim, yeteneklerine gre herkese tam bir eitlikle ak olmaldr. 2.Eitim insan kiiliini tam gelitirmeye ve insan haklaryla temel zgrlklere saygy glendirmeye ynelik olmaldr. Eitim, btn uluslar, rklar ve dinsel topluluklar arasnda anlay, hogr ve dostluu zendirmeli ve Birlemi Milletlerin bar koruma yolundaki almalarn gelitirmelidir. 3. ocuklara verilecek eitimin trn semek, ncelikle ana ve babann hakkdr. Madde 27- 1.Herkes toplumun kltrel yaamna serbeste katlma, gzel sanatlardan yararlanma, bilimsel gelimeye katlma ve bundan yararlanma hakkna sahiptir. 2.Herkesin yaratcs olduu bilim, edebiyat ve sanat rnlerinden doan maddi ve manevi karlarnn korunmasna hakk vardr. Madde 28- Herkesin bu bildirgede ngrlen hak ve zgrlklerin gerekleecei bir toplumsal ve uluslararas dzene hakk vardr. Madde 29- 1.Herkesin, kiiliinin serbeste ve tam gelimesine olanak veren topluma kar devleri vardr. 2.Herkes haklarn kullanrken ve zgrlklerinden yararlanrken, bakalarnn hak ve zgrlklerinin tannmas ve bunlara sayg gsterilmesinin salanmas ve demokratik bir toplumda genel ahlak ve kamu dzeniyle genel refahn gereklerinin karlanmas amacyla yalnz yasayla belirlenmi snrlamalara bal olur. 3.Bu hak ve zgrlkler hibir koulda Birlemi Milletlerin ama ve ilkelerine aykr olarak kullanlamaz. Madde 30- Bu bildirgenin hibir kural, herhangi bir devlet, topluluk veya kiiye, burada aklanan hak ve zgrlklerden herhangi birinin yok edilmesini amalayan bir giriimde veya eylemde bulunma hakkn verir biimde yorumlanamaz.

36

37

Ayrmclk 1

zet / Genel Bak Katlmclar, ayrmcla yol aan durumlar hakknda farkl deneyimler ve kimlikler zerinden empati kurarak, insan haklar ile ayrmclk kavramn ilikilendirir. Ama: Katlmclarn, gnlk hayatta yaadklar vakalar ve karlatklar kimlikler zerinden ayrmclk kavramn ve ayrmcla neden olan durumlar sorgulamalarn salamak. Hedefler: Katlmclarn, Farkl kimliklere kar empati gelitirmelerini salamak, Toplumdaki frsat eitsizliiyle ilgili farkndalk edinmelerini salamak, Belirli sosyal aznlklara ya da kltrel gruplara dahil olmann getirebilecei kiisel sonular zerine dnmelerini salamak, Ayrmcla dayal insan haklar ihlalleri karsnda tutum gelitirmelerine olanak tanmak, Ayrmcln nedenleri olan kalp yarg, n yarg ve genelleme hakknda bilgi sahibi olmalarn salamak, Programdaki Yeri 1.Gn - 3. Oturum Sre ve Planlama 30 dakika: Uygulamann gereklemesi 40 dakika: Uygulama zerine tartma 20 dakika: n yarg - kalp yarg - genelleme sunumu Gerekli Malzemeler Rol katlar, Uygulama esnasnda kullanlacak mzik, Poster kad ve tahta kalemi nerilen Yntem ve Etkinlikler Rol kartlar rastlantsal olarak her katlmcya bir tane decek elikde datlr. Katlmclara kartlar kendilerine saklamalarn ve baka kimseye gstermemeleri sylenir. Rahatlatc bir mzik alr. Katlmclardan gzlerini kapatp ellerindeki kartlarda yazan rollere girmeye almalar istenir. Katlmclardan ellerindeki rollere kolay girebilmeleri iin gzleri kapalyken aadaki sorular sorulur. Bu sorular sorulurken katlmclarn

38

yeteri kadar konsantre olabilmeleri ve yaantlarn gzlerinde canlandrabilmeleri iin her sorudan sonra ksa bir ara verilir: ocukluunuz nasld? Yaadnz ev nasld? Ne tr oyunlar oynardnz? Anne-babanz ne i yapard? u anda gnlk yaantnz nasl? Toplumsallama ortamlarnz hangileri? Sabah, leden sonra ve akam ne yaparsnz? Ne tr bir yaam tarznz var? Nerede yayorsunuz? Aylk ne kadar kazanyorsunuz? Bo vakitlerinizde ne yapyorsunuz? Tatillerde ne yapyorsunuz? Sizi heyecanlandran eyler neler? Sizi korkutan eyler neler? Katlmclarn role girdiinden emin olduktan sonra sesiz bir ekilde tek sra oluturmalar istenir. (bu sra atletizm balang izgisinde olduu gibi yan yana dz bir sra). Katlmclara durumlar ve olaylardan oluan bir liste okunaca sylenir ve Evet diye yantladklar her ifade iin ileri doru bir adm atmalar ''Hayr'' diye yantladklar ifade iin olduklar yerde kalmalar istenir. Durumlar srayla okunur. Her durumdan sonra, ileri doru adm atmalar ve rolne brndkleri kii gibi dnebilmeleri iin ksa bir sre beklenir. Durumlar ve olaylar Aadaki durumlar sesli bir ekilde okuyun. Okuduunuz her durumdan sonra, ileri doru adm atmalar ve dierlerine kyasla nerede durduklarn anlamalar iin katlmclara ksa bir sre tanyn. Hibir zaman ciddi bir maddi skntyla kar karya kalmadn. Telefon hatt ve televizyonu olan nezih bir evin var. inde yaadn toplumda, dil, din ve kltrne sayg gsterildiini hissediyorsun. Toplumsal ve politik olaylarla ilgili fikrinin dikkate alndn, grlerinin dinlendiini hissediyorsun. nsanlar eitli konularda sana danyorlar. Polis tarafndan engellenme korkun yok. htiyacn olduunda tavsiye ve yardm iin kime bavuracan biliyorsun. Kkeninden dolay ayrmcla uradn hibir zaman hissetmedin. htiyalarn iin yeterli dzeyde sosyal ve tbbi gvenceye sahipsin. Ylda bir kez tatile kabiliyorsun.

39

Uygulamada Kullanlan Roller Siyasi bir partinin genlik rgtnn bakansn (rgtn bal olduu parti u anda ynetimde) Yerel banka ubesi mdrnn kzsn. niversitede ekonomi okuyorsun. Dini btn anne-babasyla yaayan Mslman bir Arap kzsn. uanda yaadn lkenin Amerikan bykelisinin kzsn. Sadece tekerlekli sandalye ile hareket edebilen engelli gen bir adamsn. lkokulu bitirememi 17 yanda bir Roman (ingene) kzsn. HIV pozitif olan, orta yal bir sex iisisin. 22 yanda bir lezbiyensin. Afrika kkenli bir foto modelsin. 24 yanda, Afganistandan gelen bir mltecisin. Maliden gelen kaak bir gmensin. Dalarn arasnda ok uzak bir kyde yaayan bir iftinin 19 yandaki olusun. Bir irketin st yzey yneticisisin 30 yanda evli bir adamsn Bir niversitede baarl bir profesrsn Hapisten yeni km eski bir mahkumsun Yaptn sanatla geimini salayan bir trans-kadnsn Bir ithalat-ihracat irketinin sahibisin Sunumlara Ek Kaynak Bilgiler nyarg, kalp yarg, genelleme, yarg tanmlar yaplan bunlarn ayrmcla nasl yol atn anlatan bir sunum olmaldr. Sunum esnasnda tanmlar ve ayrmclkla ilikisi katlmclara sorularak ortaya karlabilir. Yarg Kavrama, karlatrma, deerlendirme vb. yollara bavurularak kii, durum veya nesnelerin eletirici bir biimde deerlendirilmesi, hkm anlamna gelir. nsanlar her deneyimlerinden sonra bir renme gerekletirir ve her renme sonucunda vard kan bir yargdr. nsanlarn eitli renmelerde ulatklar yarglar, hayatlarnn kolaylamasna neden olur. rnein scak bir sobaya dokunan ocuk, elinin yandn fark eder ve scak sobaya dokunmamak gerektii yargsna varr. Genelleme Herhangi bir somut aratrmayla desteklenmeden, kk bir rneklemden yola klarak yaplan tme maletme durumudur. rnein belli bir gruba mensup olduunu bildiimiz bir a kiisiyle ilgili vardmz kannn, a grubunun mensup olduu tm kiiler iin geerli olduu kabul bir genellemedir. Genellemeler bir grubun ounluuna ait doru

40

bir bilgi ierse de her insann biricik olmas, bu bilginin grubun tm elemanlar iin geerli olmadn gsterir. Bu bak asyla baktmzda genellemelerin tekil ahslar zerinde nyarglar dourduunu syleyebiliriz. Bir genellemede yaplan, gzlem says eksik ya da gzlemlerden yaplan karmlara olaslksal deil, mutlak bir deer atfetmek ya da yaplan genellemelerin zaman ve mekanla snrl olduunun unutulmas ile yaplan genellemelerin temelsiz tme varm yntemi ile yapld kabul edilir. Bu tip genellemeler yanl bilgiyi ortaya karp zarar verici duruma gelebilirler. rnein, Almanyada, komusu veya i arkada veya sadece metroda rastlad Trklerde grd baz zelliklerden yola karak, Almanyada yaayan tm Trkler byledir, dahas, Trkiyedekiler de dahil tm Trkler byledir eklinde bir genelleme yapmak, temelsiz tmevarmla yaplm bir genelleme rneidir. Bu ekilde, Dou Avrupada Romanlar, Fransada Mslmanlar, Trkiyede Aleviler, ABDde zenciler ve daha bir ok toplumsal grup iin temelsiz genellemeler olumutur. Kalp Yarg Kalp yarg (stereotip), bir grubun yelerine ynelik sabit, ar basitletirilmi, ar genelletirilmi, kiilerin bireysel zelliklerini gz ard eden ve hepsine ortak zellikler ykleyen, bir grubun tm yelerinin paylat dnlen olumlu veya olumsuz zellikleri tayan bilisel bir emadr. Kalp yarglar bakalar tarafndan oluturulmu yarglardr. Bu yarglara toplum iinde zamanla kalplam genellemeler demekte mmkndr. Yaygn bir ekilde kullanlan, ve sorgulanmayan kalp yarglara sklkla hedef olan gruplar, ya, cinsiyet, meslek gruplar, aznlk gruplar ve milliyetlerdir. Stereotip, nyarglar besleyen, koruyan nemli bir mekanizmadr. Belirli bir kategoriye ait kiilere ilikin enformasyonlarn alglanmasndaki ve ilenmesindeki rolleri yan sra, gruplar hakkndaki beklentileri de etkilerler. Kalp yarglar, nyarglarn gelimesine yol ap ayrmcla zemin hazrlarlar. nyarg "n" ve "yarg" szcklerinin birlemesiyle oluan "nyarg" szc kendi tanmn da iinde tar. Szck aslnda Latince praejudicum dan gelmekte olup, pein hkm anlamndadr. Bunun, Antik Roma devrinde davalnn sosyal statsn belirlemek iin durumadan nce mahkeme tarafndan yaplan n soruturma olarak zel bir anlam vardr. nyarg ya da baka bir deyile pein hkm, bir kii ya da olaya ilikin yeterli ve nesnel bilgi edinmeden, nceden bir karara varm olmaktr. nyarg bireylere, dncelere, belirli bir insan topluluuna ya da nesnelere ilikin olabilir. nyarg, "bir eye kar olmak" ya da "bir eyin yannda olmak" biiminde ortaya kabilir.

41

nyarglar eitim, yetime koullar, aile gelenekleri ve kltrel inanlar gibi etkenlere baldr. Kalp yarglarn ve genellemelerin sorgulamadan doru kabul edilip, buna gre bir yargya varlmas nyarglar dourur. nyarg kiinin nesnel bir yargya varmasn engelleyebildii gibi kiisel, toplumsal, hatta uluslararas dzeydeki ilikilere de zarar verebilir. Genelde rastlanan balca nyarglar arasnda rk, din, cinsiyet ile ilgili olanlar saylabilir. Irk nyarg, baz rklarn biyolojik olarak aa olduu inancna dayanr. Bir insann, kendi dininden baka dinlerin hakl ve geerli olmadna inanmas da dinsel nyargdr. Cinsiyeti nyarg ya da cinsiyetilik, bir cinsin, genellikle erkeklerin br cinsten yani kadnlardan stn olduu ve bu nedenle onlar ynlendirme hakk olduu grdr. Sonuta, nyargnn yneldii nesneye bal kesin ve deimez davran biimleri oluunca ayrmclk balar. Belirli bir nyargnn birok insan tarafndan paylalmas ayrmcln yaygnlamasna ve toplumun bir kesimi zerinde bask uygulanmasna yol aabilir. rnein, ABD'de Siyahlar'n beyazlardan aa bir rk olduuna inanan beyazlarn kurduklar Ku Klux Klan rgt, gnmzde hl lkenin baz yrelerinde Siyahlar'n yaamasna engel olabilmektedir. Ayrmclk Ayrmclk bir kiinin siyasal, sivil, ekonomik, toplumsal veya kltrel haklarndan tam olarak yararlanmasn engelleme durumudur. Belirli bir kiinin veya grubun reddedilmesi, kstlanmas dlanmas veya ortadan kaldrlmas ayrmcln ortaya kt eylem biimleridir. Ayrmclk dorudan ayrmclk olarak ak biimde uygulanabilir. Bunun zellii belirli bir kiiye veya gruba kar kastl ayrmclk yaplmasdr. Dorudan ayrmcln rnekleri olarak belirli bir etnik gruba mensup bir ocuun okula alnmamas veya bir emlak irketinin gmenlere ev kiralamamas verilebilir. Dolayl ayrmclk ise, fark edilmeden yaplan ancak pratikte belirli bir aznla sahip insanlar dierlerine gre sistematik bir biimde dezavantajl konuma iten sonulara yol aar. rnein itfayeciler iin belirli bir boy ortalamas standart getiren tekilat pek ok gmen ve kadnn bu hizmette almasn engeller. Ayrmclk trleri, rklk, etnik ve kltr temelinde ayrmclk, yabanc dmanl temelinde ayrmclk, toplumsal cinsiyet temelinde ayrmclk, din temelinde ayrmclk, cinsel ynelim temelinde ayrmclk ve engellilik temelinde ayrmclk olarak snflandrlabilir.
Kaynak Genlere nsan Haklar Eitimi Klavuzu / Pusula / leri Doru Bir Adm At

42

Ayrmclk 2

zet / Genel Bak Katlmclar kendi deerleri dorultusunda ayrmclk ieren durumlarla ne kadar karlatklarn tartma ve norm normal kavramlar balamnda kendi deerleri ile toplumsal deerleri karlatrma sorgulama ans bulurlar. Ama: Katlmclarn ayrmclk zerine konuabilmesi iin uygun ortam yaratmak ve gncel hayattan rneklerle ayrmclk kavramnn insan haklar balamnda tartlmasn salmak. Hedefler: Katlmclarn, Gnlk hayattan rnekler zerinden ayrmclk kavramn tartmalarna olanak tanmak, Farkl yaam deneyimleri zerinden kendi fikirlerini dierleri ile paylamasn salamak, Norm - normal kavramlar zerine tartmalar yrterek bu kavramlarn anlamlarn sorgulamalarna yardmc olmak, Programdaki Yeri 1.Gn - 4. Oturum Sre ve Planlama 15 dakika: Uygulama hakknda bilgilendirme 45 dakika: Uygulama 15 dakika: Deerlendirme / yarglar zerine konuma 15 dakika: zmleme Gerekli Malzemeler nceden hazrlanm yarg kartlar Uygulama alannda yere izilecek izgi iin kullanlabilecek bir malzeme (renkli kaln bant, ip vb.) nerilen Yntem ve Etkinlikler Oturuma balarken katlmclara uygulama hakknda bilgi verilir. Uygulamada, yere veya duvara tm katlmclarn yanyana durabilmelerine olanak tanyacak uzunlukta dz bir erit ekilir. erdin bir ucunda 'Olur', dier ucunda 'Olmaz' yazar. Ardndan, katlmclara yerde bulunan yarglar gsterilerek, bu yarglardan istediklerini alp erit zerinde kendileri iin uygun olduunu dndkleri yere yerletirmeleri istenir. eridin ularndaki 'Olur' 'Olmaz' yarglarnn en kesin fikri belirten yer, dier yerlerinde bu yarglara olan uzaklna gre hemfikir olma derecesinin farkl aamalarn temsil

43

eden deerler olduu belirtilir. Katlmclara uygulama baladktan sonra, isterlerse derecelendirme izgisine daha nce yerletirilmi yarglarn yerlerini deitirebilecekleri de sylenir. Uygulamayla ilgili tm bilgiler verildikten sonra katlmclar birer birer zerlerinden eitli vakalar bulunan kartlar ekerek yksek sesle okurlar. Katlmclar, okuduklar vakayla ilgili kiisel fikirlerini yere ya da duvara ekilmi eritteki 'Olur' 'Olmaz' leinin zerinde bir yere yerletirirler. Yarg kartlarndaki vakay okuyan katlmc fikrini lekte belirtmeden nce konuyla ilgili yorumlarn dierleri ile paylaabilir ancak birebir tartmaya giremez. Bir nceki admda lee yerletirilen vaka ile ilgili grn belirtip o vakann lekteki yerini deitirmek isteyen katlmc konuyla ilgili yorumlarn kendine sra geldiinde yapar vaka kartnn yerini deitirir ve yeni kart ekmez. Kartlardaki btn yarglar ekilip tm katlmclar en az bir kere uygulamaya katldktan sonra, eitim salonda baka bir yere, yeni bir oturma dzenine geilir ve uygulama ile ilgili zmleme yaplr. zmleme yaplrken moderasyonu kolaylatracak ve katlmclarn konumasna yardm edecek sorular Gnlk yaantmzda benzer vakalar var m? O zaman da bugnk gibi mi yant verirdiniz? Vakalarla ilgili yargda bulunurken kararnz etkileyen etkenler nelerdi? Deer yarglarmz ve verdiimiz kararlarn ne kadar deneyimlerimizle ilikili? Sunumlara Ek Kaynak Bilgiler Uygulamada Kullanlan Yarglar: Mehmet ve Selin 16 yanda. Her ikisinin de renme bozukluu var. Bir sredir gen insanlarn barnmas iin devlet tarafndan yaplan bir yurtta kalyorlar. Gzel bir beraberlikleri var ve bu ilikinin sonucu olarak ayn odada kalmak istiyorlar. Onur 19 yanda bir ecinsel bir gen. Cinsel eilimi sebebiyle ayrmcla uramamak ve desteklenmek istiyor. Ayrca baka ecinsel erkeklerle tanabilecei yerlerle ilgili bilgi almak istiyor. Glten bir transseksel. Gltenin alkol sorunu var ve kadn alkolikler isimli zel bir terapi grubuna katlmak istiyor. Ancak terapi grubunu organize eden moderatr, Gltenin bu isteini reddediyor. Moderatr sebep olarak, terapiye katlan dier kadnlar tarafndan Gltenin erkek olarak alglanabileceini, bu algnn grup dinamiklerini ve grubun uyumunu tehlikeye atabileceini sylyor.

44

"Yeni Balanglar", gnll olarak alan, kk bir STK'dr. "Yeni Balanglar", altklar alan olan kalknma konusunda bir uzman ie almay planlamaktadr. Grmelerde, Binnur en uygun aday olarak ne kmaktadr. Ancak Binnur bacaklar ilemedii iin tekerlekli sandalye kullanmaktadr. "Yeni Balanglar" ofisi tekerlekli sandalyeye uygun bir ofis deildir. Ynetim Kurulu ise Binnur'un ie almna ilikin tartmalarda, ofislerini tekerlekli sandalye iin uygun hale getirmenin mali olarak mmkn olmadna karar verdi. Bu yzden de iin, ikinci en uygun adaya verilmesine karar verildi. "Genlik Alar" isimli kurum, yerel genlik gruplar iin bir eitim dzenliyor. Katlmn cretsiz olabilmesi iin maliyetleri asgaride tutmaya alyorlar. Katlmclardan ikisi duyma engelli olduu iin eitimde iaret dili bilen bir tercmana ihtiya var. Bu durum belirgin derecede maliyetleri ykseltiyor. "Genlik Alar", btn katlmclardan 60 lira almaya ve tercmanlarn cretini buradan karlamaya karar verdi. Ancak bu durum da baz katlmclarn katlm cretini deyemeyecekleri anlamna geliyor. Bir retmen, snfndaki gen erkeklerden birinin HIV+ olduunu ve bu gen erkein, snftan gen bir kadnla birlikte olduunu biliyor. Gen kadnn bir arkadayla konumasna kulak misafiri olan retmen, gen kadnn kondom kullanmaya ihtiya duymadn nk doum kontrol hap kullanmay tercih ettiini reniyor. retmen gen erkein HIV+ durumu gizli bilgi olduu iin gen kadna hibir ey sylemiyor. Kendilerinin de iki ocuklar olan bir ift annesi HIV+ bir ocua bir sredir koruyucu ebeveynlik yapyor. ocuun annesi, getiimiz gnlerde ld. Aile, bu sebeple artk ocuu evlat edinmek istiyor. Ancak evlat edinmeden nce ocuun HIV iin test edilmesini istiyorlar. ocuk olduka salkl ve muhtemelen HIV negatif. Aye ile Zehra 4 yldr birlikte yaayan lezbiyen bir ift. Bir ocuk sahibi olmak istediklerine karar verdiler. Biseksel bir erkek arkadalarn sperm donor olarak kullanmak ve karlnda arkadalarna hibir ebeveynlik sorumluluu yklememek istiyorlar. Tlin bir evde kirac olarak oturmaktadr. Tlin ayn zamanda Ykselen Trk Milli Partisi'ne yedir. Yerel seimler srecinde penceresini Ykselen Trk Milli Partisi'nin bayraklaryla ssledi. Ayn blgede oturan ve farkl etnik gruptan gelen dier kiraclar, "taciz kart kanunlara dayanarak Tlin'i ev sahibine ikayet ettiler. Ev sahibi Tlin'den bayraklar karmasn istedi. Tlin ikayetilerin, demokratik haklarn ve ifade zgrln ihlal ettiini ne sryor.

45

Muhsin, byk bir irkette iinde baarl olan ve iinden keyif de alan bir mdr. Muhsin, 65 yanda ve emekli olmak gibi bir istei de yok. Ayrca, niversiteye giden bir olu olduu iin maana ihtiyac da var. irketi ise Muhsin'den memnun olmasna ramen, 65 yanda emekli olmasnn zorunlu olduunu bildirmektedir. Zira irket politikas "yeni kan"n daha iyi olduunu dnyor. "sko Enerji" byk bir kurumdur. Her ne kadar bnyesinde pek ok etnik gruptan insanlar altrsa da, etnik gruplardan olan alanlarn hibiri ynetimde ya da st dzey pozisyonlarda deildir. Hatta ok az terfi etmitir. Bu dengesizlii gidermek iin, irketin eitim departman sadece etnik gruplardan olan alanlara ak olan ynetici seminerleri dzenlemektedir. Yerel toplum merkezinde alan bir sosyal hizmet uzman, ecinsellere verilen hizmetler hakknda grnrlk ve bilgi salamak iin Ecinsel Gurur Haftas'nda bir faaliyet organize etmek istiyor. Merkezin yneticisi, bu faaliyetin merkezi kullanan yal insanlar gcendirebileceini dnd iin, faaliyet yapmay reddediyor. Hatice, evde hasta bakm yapan bir hemierdir. Yakn zamanda Birol isimli AIDS'le yaayan bir ecinsele bakmas istenmitir. Ancak Hatice, mdrne, ecinsel bir hastay bakmak konusunda rahatszlk hissedeceini sylemitir. Bunun zerine Hatice'nin mdr de, Birol'a, Birol'un hayat tarzn onaylamayan biri tarafndan baklmasnn doru olmadna karar vererek, bakm iin baka bir alan aramaya balamtr. Burak'n ciddi bir kas / sinir hastal vardr. Bu hastalk yznden Burak evden kamamakta ve zorlukla hareket edebilmektedir. Dahas srekli bakma ihtiya duymaktadr. Evde ona bakan kadndan, kendisine pornografik dergiler almasn istemitir. Aydn, Sulukule'de bymtr. Baba meslei algclk yerine, beden retmeni olmay tercih etmitir. zel bir okulda i grmesine gittiinde, aslnda harika bir aday olduu; ancak Roman olduu iin ie alnamayaca hissettirilmi, ardndan da ie alnmadn renmitir.

46

Film zerine Konuma ve Ayrmclk eitleri

zet / Genel Bak Eitimde ayrmclkla ilgili konuulanlarn genellenmesi, ayrmclk trleri, dildeki ayrmc sylemler ve sebep olduklar zerine konuulur. Ama Katlmclarn, ayrmclk kavramn, ayrmcla neden olan durumlar, ayrmclk trleri ve ayrmcln yol at durumlar tekrar dnmelerini ve konumalarn salamak. Hedefler Katlmclarn, zledikleri bir film ierisindeki insan haklar ihlallerini ve ayrmcl fark edebilmelerini salamak iin zerine dnmeleri iin uygun ortam oluturmak. Ayrmclk trlerini bilmeleri ve ayrmcla urayan gruplar zerine konumalarn salamak, Ayrmcla yol aan ''ayrmc dil'' zerine dnebilecekleri ortam kurgulamak, Ayrmcln yol at durumlar hakknda konuabilmelerini salamak. Programdaki Yeri 2.Gn - 1.Oturum Sre ve Planlama 30 dakika: Film zerine konuma 30 dakika: Ayrmclk trleri 30 dakika: Dil (ayrmc dil) Gerekli Malzemeler Film (Yasak Blge) Projeksiyon Poster kad Tahta kalemi nerilen Yntem ve Etkinlikler Oturum bir nceki gece izlenen film hakknda konuarak balar. Filmin, eitimin bu aamasnda zerine dnlecek tarlacak konular destekleyen rneklendiren bir konusu olmas nerilir. Film zerine konuurken, filmden baz sahneleri yeniden izlemek tartmay kuvvetlendirebilir. Bunun iin eitmenlerin zerine konuacaklar sahneleri nceden belirlemeleri nerilir.

47

Film hakknda yaplan konumann ardndan, ayrmcla urayan kii ve gruplar zerine konulur. Katlmclarn ayrmclk zerine kapsaml bir bak as kazanabilmeleri iin evrelerinde kimlerin ayrmcla urad sorularak birlikte ayrmclk trleri tanmlanr. Bu aamada, filmde ayrmcla urayan gruplardan / kiilerden rnekler de alarak gerek hayatta ayrmcla urayan kimliklere gei yaplabilir. Birlikte tanmlanm olan ve ayrmcla urayan gruplar postere not alnr ve eer var ise eitmen ekibinin de katks ile sylenmeyenler de posterdeki listeye eklenir. (cinsiyet, etnik kken, ya, din, engellilik, rk, milliyet, cinsel ynelim temelinde ayrmclk) Sunumlara Ek Kaynak Bilgiler Yasak Blge (District 9): http://www.d-9.com/ Dil felsefesi asndan ayrmclk: http://blog.milliyet.com.tr/Dil_felsefesi_acisindan_ ayrimcilik/Blog/?BlogNo=176756 Film zerine Konuurken Tartmay Kuvvetlendirecek Yardmc Sorular Filmdeki hak ihlallerinin neler olduunu dnyorsunuz? Filmde ayrmcla yol aan eylemler / sylemler nelerdi? Filmde yaananlarn gerek gnlk hayatmzla ilikisi / gnlk hayatmzla ortak yanlar sizce var m? Tartmaya rnek: Yasak Blge filminde, dnyadan olmayan canllar hakknda konuulurken kullanlan dile referans vererek, dil ayrmcl konuuldu. Gnlk hayatta kullandmz dildeki ayrmc sylemler katlmclarla birlikte karlabilir ve zerine konuulabilir.

48

nsan Haklar nsan Haklar Eitimi Yaayan Ktphane likisi

zet / Genel Bak Eitimin bu aamasna kadar konuulan insan haklar ve ayrmclkla ilgili kavramsal blm kapatp Yaayan Ktphane'ye gei yaplan bu blmde, eksik kalan ve / veya anlalmayan yerlerin zerinden geilerek son bir toparlama yaplr. Ama zellikle genlik almalarnda yaygn olarak kullanlan deneyimsel renme modeline referansla, insan haklar kavram ile insan haklar eitimi arasndaki ilikiyi kurarken, Yaayan Ktphane'nin de genlik almalarnda kullanlan bir insan haklar eitim modeli olarak ilikilendirilmesini salamak. Hedefler nsan haklar konusuyla ilgili konuulmu konular zerine bir toparlama yapmak, nsan haklar eitimi ve insan haklar eitimi felsefesi zerine konumak, Uygulama ve metodolojisi asndan deerlendirip Yaayan Ktphane'yi bir insan haklar eitim modeli olarak ilikilendirmek, Programdaki Yeri 2.Gn - 2.Oturum Sre ve Planlama 60 70 dk Gerekli Malzemeler Poster kad Tahta kalemi nerilen Yntem ve Etkinlikler Oturum, eitimin al zamanndan o gne kadar konuulan konular zerinden adm adm gidilerek programn katlmclara bir kere daha hatrlatlmasyla balar. Eitimin o aamasna kadar olan blmlerde tartlan, bilgi aktarm yaplan kavramsal ksmlarn zerinden bir kere daha geilerek eksik kalan, anlalmayan yerlerle ilgili yeniden konuulur. Bu aamada olabildiince sz katlmclara vermek, gemi program hatrlamalar iin konuulanlardan duvarlarda asl posterlerden rnekler sunmak ve katlmclar soru sormalar iin tevik etmek gerekir. Katlmclarn yorumlar zerinden, moderatr sadece bilgi anlamndaki eksikleri tamamlamak ve yanllar gidermek iin araya girer, geri kalan zamanlarda alan katlmclara braklr.

49

Oturumun ikinci aamasnda insan haklar eitimi, felsefesi ve yntemleri zerine konuulur, rnekler verilir. Katlmclarn, iinde bulunduklar eitimin baz unsurlara dikkat ekerek, formel olmayan eitim modeli yaklamndan bahsedilir. Katlmclarn, Yaayan Ktphane ve iinde bulunduklar eitim metodolojisinin ilgili ortak unsurlar arasndaki ilikiyi kurmalarna yardm edilir. Formel olmayan eitimin zgrlk bir yaklam olduundan, eitimenin kolaylatrc rolnden, oturma dzeni ile katlmclar arasndaki ilikiden mekan kullanmndan ve deneyimin renmeyi kolaylatran / yol aan olmas zelliklerinden bahsedilebilir. Yeni bir insan haklar eitim modeli olarak dnlen Yaayan Ktphane'nin tm srelerinden bahsedilir. Uygulamadan sonra projede okuyucularn yansra, kitaplar ve organizasyondaki gnlller iin de bir renme ortam olduu zerine konuularak oturum sonlandrlr. Sunumlara Ek Kaynak Bilgiler1 nsan Haklar Eitimi Nedir? ..... kltrleraras renme, katlm ve aznlklarn glendirilmesi gibi hedefleri olan eitli programlarla balant iinde ileyen, insan onurunda eitliin gelitirilmesine odaklananeitselprogramlarveetkinliklerdir Avrupa Konseyi Genlik Programnn resmi nsan Haklar Eitimi tanmdr. Uzun vadeli bir ama Birok tanm ve farkl yaklam mevcut olsa da insan haklar eitmi (HE) en iyi ekilde, neyi amaladyla tanmlanabilir. Bu tr programlarn uzun vadeli amac insan haklarnn doru ekilde algland, savunulduu ve sayg grd bir kltr yaratmaktr. Bakalar ile alma ilikisi iinde olup, bu amac zihninin bir kesinde koruyan ve bu konuda adm atmak isteyen her insan aslnda nasl yol ald ya da nereye gittii nem tamakszn insan haklar eitimiyle iliki iindedir. Byle bir amaca ulamak iin en uygun ya da en iyi yol hakknda birbirleri arasnda ufak farklar tayan grler sunulabilir, bunun olmas doaldr. ki birey ya da birey gruplarnn ya da iki farkl kltrn talepleri tpatp ayn olamaz; bu sebeple sadece bir eitsel yaklam, tm bireyler tm gruplar, ya da toplumlar iin uygun olmayabilir. Bu durum unu akla kavuturur; etkin bir insan haklar eitimi her eyin tesinde renen kiiyi merkeze almaldr: k noktas toplumdaki her bireyin ihtiya, tercih, beceri ve istekleri olmaldr. renen-merkezli eitim yaklam kiisel eylem ve kiisel deiimin deerini takdir eder,
1Pusula Genlerle nsan Haklar Eitimi Klavuzu, S: 15 24, nsan Haklarn Anlamak

50

ayrca renen kiilerin iinde bulunduklar toplumsal balam dikkate alr. Ancak bu, eiticilerin yaltlm bir biimde alacaklar ya da farkl ortamlarda alan kiilerden bir ey renemeyecekleri anlamna gelmez. Dnyann drt bir yannda bulunan insan haklar eitmenlerini birarada tutan ey ortak bir giriimdir; bu, insan haklarna deer verilen ve sayg gsterilen bir dnyann gelitirilmesi ve bunun gereklemesi isteidir. nsan haklar eitimine rehberlik eden eitli yollar, denenmi yntemler ve eitli eitim kaynaklar vardr. Ayn zamanda bu alanda birok insan almaktadr. Bunlarn hepsi bu ortak amaca ulamamzda bize yardmc olabilirler. Bu klavuz kitap ise bu amala ortaya km baka bir katkdr. nsan haklar eitiminden siz ne anlyorsunuz? Paralara blmek Uzun vadeli bir baka sahip olmak nemlidir, fakat pratik olmak asndan amalarmz ayaklar yere daha salam basar br ekilde tanmlamamz gerekir. Amacmz daha somut paralara blmek faydal olacaktr; bunun iin insan haklar kltrn oluturan farkl eleri incelemeli ve bunlar teker teker nasl ele almamz gerektiini dnmeliyiz. nsan haklar kltr, tm insanlarn haklarn bildikleri bir kltr deildir. nk bilginin varl insan haklarna saygy her zaman zorunlu olarak beraberinde getirmez ve her zaman hak ihlalleriyle karlaabiliriz. nsan haklar kltr; birbiri ile i ie gemi tutumlar, inanlar, davranlar, normlar ve dzenlemelerdir. Bunlar kavramamz, gruplarmzda yaptmz almalar bir temele oturtmakta bize yardmc olacaktr. nsan haklar kltrne doru Aadaki noktalar insan haklar kltrnn sahip olduu temel elerden tretilmitir. Bu noktalar bize insan haklar eitiminin temel hedeflerini sunar: nsan haklar ve temel zgrlklere kar saygnn glendirilmesi. Bir insann kendisine ve dierlerine kar saygsnn gelitirilmesi, bylelikle insan onuruna deer verilmesi Bakalarnn haklarna sayg duyulmasn salayacak tutum ve davranlarn gelitirilmesi. Cinsiyet eitliinin ve kadnlar iin her ortamda frsat eitliinin gvence altna alnmas. Kltrel eitlilie, zellikle farkl ulusal, etnik, dinsel, dilsel aznlklara ve topluluklara kar saygnn, anlayn ve takdirin gelitirilmesi. nsanlarn daha aktif yurttalar olmak zere glendirilmeleri. nsanlar ve uluslar arasnda demokrasi, geliim, sosyal adalet, toplumsal uyum, dayanma ve dostluun gelitirilmesi. Evrensel insan haklar deerleri, uluslararas anlay, hogr ve iddet kartln temel alan bir bar kltrn yaratmak amacnda olan uluslararas rgtlerin etkinliklerinin gelitirilmesi.

51

52

HE Sonular

Grubumun hedefleri nelerdir? nsan haklar eitiminin kresel ve uzun vadeli baz amalarn belirledik. Buradan yaadmz yere geebilir ve gruplarn ve topluluklarn ihtiyalarna tek tek nasl yant vereceimizi dnebiliriz: Yerel almalarla dnya zerinde deiim yaratarak! Gnmz dnyasnda insan haklar ihlalleri tarafndan evrelenmi durumdayz. dealde insanlara kar sayg hissini grubunuzun yelerine yava yava alamak ve onlarn ileride bakalarnn haklarn ihlal etmeyeceklerini mit etmek yeterli olacaktr. nsan haklar eitmenleri olarak alan bizlerin grevlerimizin nemli bir yan budur. Bununla birlikte ama tamz ykseltebiliriz: Birlikte altmz gen insanlar sadece kendileri iin deil, ayn zamanda etraflarndaki insanlar iin de almalar konusunda etkilemeyi hedefleyebiliriz. Onlar, kendi insan haklarnn savunusunu yapan kk eitmenler ya da kk aktivistler olmaya zendirebilir, hatta kendilerini bireysel olarak ilgilendirmeyen konularda da aktif olmalar konusunda tevik edebiliriz. Bu amacn ulalmazl diye bir ey sz konusu deildir: Bundan, gen insanlarn hayatlarn insan haklar savunusuna adamalarn beklememiz gerekli deil, onlarn bu konuda bilinli olmalar, bu konuyla ilgili olmalar ve gerekli grdkleri durumlarda mevcut durumu iyiletirmek zere giriimde bulunma kapasitesine sahip olmalar gerektii anlam kar. Bu amac aklmzn bir kesinde tutarak, mevcut insan haklar eitimi modellerinin amalarn 3 temel gruba ayrabiliriz: nsan haklar ihlallerinin farkna varlmasn salamak zere, insan haklar konularnda bilin ve anlayn gelitirilmesi. nsan haklar savunuculuu iin gerekli beceri ve yetilerin gelitirilmesi. nsanlarn, dier insanlarn haklarn bilerek ve isteyerek inemelerine engel olmak iin insan haklarna sayg konusunda gerekli tutumlarn gelitirilmesi. Beraber altnz gen insanlar ilgilendiren temel konular olarak neleri belirlersiniz?

53

Bilgi, beceri ve tutumlar nsan haklar konularnda daha derin bir anlaya sahip olmalar iin genlerin ne tr bilgilere sahip olmalar gerektiini dnyorsunuz? Genlerin insan haklar savunusuna destek olmak iin ne tr beceri ve tutumlara gereksinimleri var? Aadaki liste bu sorulara baz yantlar vermektedir; bunlar ayn zamanda bu klavuzu ortaya karrken kullandmz hedeflerdir. Bilgi ve anlay zgrlk, adalet, eitlik, insan onuru, ayrmclk yasa, demokrasi, evrensellik, haklar, sorumluluklar, karlkl bamllk ilikisi iinde olma ve dayanma gibi anahtar kavramlar; nsan haklarnn aile, okul, toplum ve daha geni bir evre iin szkonusu olan davran standartlar zerinde tartmak ve anlamak iin bir ereve oluturduu fikri; nsan haklarnn bir insann, topluluklarn ve dnya zerinde yaayan dier insanlarn hayatlarndaki rol, gemi ve gelecek boyutu; Kiisel / siyasal ve sosyal / ekonomik haklar arasndaki ayrm; Farkl toplumlarda, ayn toplum iindeki farkl gruplarda ve eitli meruiyet kaynaklarnda - dini, ahlaki ve hukuki kaynaklar insan haklarn alglamann ve yaamann farkl yollar; nsan haklarnn tannmasna yol aan temel sosyal deiimler, tarihi sreler ve sebepler; nsan haklarnn korunmasn salayan; nsan Haklar Evrensel Bildirgesi (HEB) Birlemi Milletler ocuk Haklar Szlemesi (HS), nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna ilikin Avrupa Szlemesi (AHS) gibi temel uluslararas aralar; nsan haklarn desteklemek ve koruma altna almak iin alan yerel, ulusal, uluslararas kurumlar, Sivil Toplum Kurulular ve bireyler; Beceriler Etkin dinleme ve iletiim: Farkl grleri dinleyebilmek, kendi haklarn ve dier insanlarn haklarn savunabilmek;

54

Eletirel dnme: Geerli bilgiye ulamak, kantlar eletirel bir gzle deerlendirebilmek, nyarg ve yanllklarn farknda olmak, maniplasyon biimlerinin farknda olmak, akl yolu ile edinilmi yarglar temelinde karar alabilmek; birlii iinde alma becerisi ve atmay yapc bir ekilde ele alma yetisi; Sosyal gruplara katlma ve bu gruplar rgtleme becerisi; nsan haklarn yerel ve kresel anlamda korumak ve gelitirmek. Tutum ve deerler Bir kiinin kendi eylemlerine ilikin sorumluluk duygusu, kiisel geliim ve sosyal deiim iin kararl olmak; Merak, ak fikirlilik ve eitlilii takdir etmek; Empati (kendini bakalarnn yerine koyabilme becerisi), dier insanlarla dayanma iine girmek ve insan haklar tehdit altnda olan kiilere destek vermede kararl olmak; nsan onuruna sayg duyma, kendine ve sosyal, kltrel, dilsel ve dinsel farkllklarna bakmakszn tm insanlara deer vermek; Adalet duygusuna sahip olmak; zgrlk, eitlik ve eitlilie sayg idealleri iin alma istei duymak; Kapsayc Yaklam Bu klavuzda HE iin birok anlamda kapsayc bir yaklam kullandk. lk olarak, bilgi, beceri ve tutum boyutlarn eit dzeyde ele aldk. kinci olarak, etkinlikler, ya aral ve resmi yaygn ve enformal eitim sektrleri balamnda geni bir kitle dikkate alnarak hazrland. nc olarak insan haklar eitimini, katlmc ve aktif renme etkinlikleri vastasyla kalknma, evre, kltrleraras ilikiler ve gnmzde geerli olan yerel ve kltrel temalarla ilikilendirmeye altk. HEnin bamsz bir disiplin olarak ele alnmasn nermiyoruz. Katlma dayal bu tr etkinlikler klavuzun temele zelliidir. Aratrmalar gstermektedir ki ibirliini temel alan kk grup almalar grup btnln oluturmada ve grup yelerinin nyarglarnn azalmasndan etkilidir. birliine dayal grup almas ayn zamanda karmak kavramlarn anlalmasna ve problem zme becerilerinin gelimesine yardmc olmakta, katlmclarn daha fazla yaratclk ve pratik zeka gerektiren zmler retmelerini salamaktadr. Tm bu sonular HEnin nemli amalardr. Bu durum gen insanlar renme srecinin her aamasna dahil etmemiz gerektiini gsterir. Biz eitmenler mutlak bir dorunun mlkiyetimizde olduu dncesiyle bu doruyu pasif renenlere aktarmamz gerektiini sanarak

55

tuzaa dmemeliyiz. Byle bir yaklam HEnin ideolojik eitimi en kt rneine dntrebilir. Bu klavuzun ierdii metodolojinin en nemli zellii, gen insanlarn, eitim srelerine zengin katklar salayaca inancdr. Eitsel etkinliklerin etkili ve ilgi ekici bir ekilde hazrlanmas iin bu yaklamn unutulmamas gerekir. Sorular, hatta ounlukla atmalar, olumlu bir tavrla yaklalmas gereken temel eitim kaynaklar olarak ele alnmaldr. Gen nsanlarla HE Genlere ynelik HEne daha fazla nem verilmesi gerektii gnden gne daha ok kabul gryor. Bunun bir sebebi insan haklar eitiminin toplum iin faydal olmas, dier bir sebebi de bu almann da ierdii etkinlik trlerinin genler tarafndan deerli grlmesi ve genlerin bundan yararlanmasdr. ada toplumlar ve zellikle gen nfus, toplumsal dlanmaya, dini, etnik ve ulusal farkllama srelerine ve etkisi artan kresellemenin dezavantajlarna ve avantajlarna gittike daha fazla maruz kalmaktadr. HE bu nemli temalar ele alr ve modern ve ok kltrl bir toplumun sahip olduu farkl alglama, inan, tutum ve deerlerin anlalmasna yardmc olur. HE, bu tr farkllklar olumlu biimde kullanmann yolunu bireylere gsterir. Bunlardan daha nemli bir nokta belki de udur: Genler insan haklarn nemsemektedirler ve bu anlamda insan haklar eitiminin en temel kayna salam olurlar. Gnmzde gen insanlar ounlukla siyasete kar kaytsz ve ilgisiz olmakla eletirilmektedirler; bir dizi aratrma bunun tam tersinin geerli olduunu ileri srer. rnein Avrupa Komisyonu iin 2001 ylnda yrtlm olan bir aratrmaya gre genler, dernekler ve genlik kulpleri vastasyla, hi de azmsanmayacak bir dzeyde toplumsal hayata katlmaktadrlar. Avrupa Birlii yesi lkeler arasnda gen nfusun ortalama %50si herhangi bir dernein ya almalarna katlmaktadrlar ya da o dernee yedir. 2 Avrupa Birliinin genlerin siyasete dair tutumuyla ilgili aratrmas aslnda unu gstermitir: Genler iin insan haklar ncelikler arasnda yer almaktadr. Sadece isizlik ve su meseleleri gndeme geldiinde muhattap alnan genler aslnda insan haklarnn korunmasnda, evrenin korunmasnda ve rklk ve cinsiyet eitsizliiyle mcadelede hkmetlerinin aktif olmasn istemektedirler. 3 Siz de genlerin siyasetle ilgili konulara ilgi duymad dncesine sahip misiniz? Yantnz evetse neden byle olduunu dnyorsunuz?
2Iard tarafndan Avrupa Komisyonu iin yrtlen Study on the state of young people and youth policy in Europe (Avrupada genlerin ve genlik politikalarnn durumu zerine alma) aratrmasndan alnan veriler ve rakamlar; Milano, Ocak 2001. 3Kaynak: Euro Barometar 47.1, Young Peoples attitudes to the European Union (Genlerin Avrupa Birliine Kar Tutumlar), Avrupa Komisyou 1998.

56

Dnyadaki deneyimler gstermitir ki yaptklar almalarda ve eitim srelerinde ortak sorumluluk aldklarnda ve ilenen temalar genler iin anlaml ve ilgi ekici bir ekilde sunulduunda gen insanlar enerjilerini bu alanda kullanmakta hayli istekli olmaktadrlar. Eitmenler olarak, bu enerjiyi ynlendirmenin yollarn bulmalyz. Genlerle yrtlen birok program genlik kulpleri ya da okullarda yrtlen kk lekli ksa vadeli etkinliklerden, byk lekli Avrupa Konseyi ya da baka rgtlerin yrtt uluslararas programlara kadar genler tarafndan benimsenmekte ve sahiplenilmektedir. Grup yelerinizin en fazla ilgisini eken konular hangileri? Resmi ve Yaygn Eitim Ortamlar Katlmclarn ilgisini ekmenin ve eitsel bir sre oluturmann en uygun yolu byk oranda eitmenlerin alt ortama baldr. altmz resmi, yaygn ya da enformal eitim ortamna bal olarak ierik, zamanlama ve etkinlik eklini belirlerken az ya da ok zgrle sahip olabilirsiniz. Bu klavuzda sunulan etkinlikler her trl eitim ortam iin (genlik kulpleri, okullar, yaz kamplar, enformal toplantlar vs.) yeterli derecede esnek olacak ekilde tasarlanmtr: Enformal eitim (informal education), yaam boyu eitim srecidir. Her birey bu srete eitsel etki ve kaynaklardan ve gndelik deneyimlerden gelen (aile, komular, ktphane, medya, i, oyun vs.) eitli tutum, deer, bilgi ve beceriler edinir. Resmi eitim (formal education), yaplandrlm eitim sistemidir. ilkretimden niversiteye kadar uzanan,

Yaygn eitim (non-formal education), resmi eitim mfredat dnda gen insanlarn bir dizi beceri ve yeterlilik gelitirmelerini salayan planl, kiisel ve toplumsal eitim programlardr. Birok genlik organizasyonu ve grubu tarafndan uygulanan yaygn eitim: Gnlldr; (idealde) herkese aktr; Eitim amalar olan rgtl bir sretir; Katlmcdr ve renen kiiyi merkeze alr; Yaam becerilerini retmek ve aktif yurttala hazrlamakla ilgilidir; Kollektif bir yaklamla hem birey hem de grup renmesine dayanr; Btncldr ve srece yneliktir; Deneyim ve eylemi temel alr, katlmclarn ihtiyalarndan yola kar;

57

Harekete Geme Noktas Olarak HE HEnin merkezinde eletirel dnce, atma ynetimi ve eyleme geme becerilerinin geliimi vardr. Bu klavuzun amalarna, dayanmay temel alan etkinliklere ve toplumsal faaliyetlerin rgtlenmesine genlerin tevik edilmesini de ekledik, nk bunlar, HE ile sk bir ilikisi olan beceri ve yeterliliklerin geliitirilmesinde nemlidir. Bunlar ayn zamanda, pozitif bir insan haklar kltrnn olumasnda nemli aralardr. Gen insanlar kendilerini evreleyen dnyalarnda dorudan bir deiim yaratabilirler. Bu fikir bu klavuzun en nemli temalarndan biridir. Klavuza insan haklarna ynelik toplumsal faaliyetler iin bir dizi basit neri sunan ayr bir blm (Blm 3: Eyleme Gemek) ekledik. Bu ksma ek olarak, blm 2de yer alan etkinliklerin her biri, toplumsal faaliyetler organize etmek ve yrtmek iin gerekli becerilerin geliimine katkda bulunmak amacyla tasarland. Burada, oulcu bir yaklam ve yaparak renmek perspektifini benimsemeye altk. Byle bir yaklam, rnein Avrupa Konseyi Demokratik Yurttalk Eitimi (DYE) projesinin nerileriyle paralellik iindedir. Bu klavuzda HE, yaantsal renme ve yaparak renmeyi temel almas gereken gndelik bir pratik olarak sunuldu. Bunu yaparken yeterlik ve girimleri sreklilik ve deiim sreci iinde harekete geirmek amaland. Aada sunulan eitim politikalar nerileri Demokratik yurttalk eitimi: Yaam boyu renme sreci projesinden alnd. Bu nerilerin, kendiliinden gelien deiim srecini destekledii dnlmektedir. Uygulayclar, kendi eitsel etkinliklerini tasarlamaya, izlemeye, uygulamaya ve deerlendirmeye davet etmek; onlar edindikleri uygulama becerisini (know-how) ve uygulama deneyimlerini kullanarak somut sosyal sorunlarn zm iin tevik etmek; tabandan tavana gerekleen bir eitsel dnm ne karmak; yerel topluluklar, sivil toplum ve toplumsal ortaklarn balant iinde belirli eylemleri gerekletirebilmeleri iin eitim temsilcilerinin daha zerk almalarna aba gstermek; iletiim alarn (networking), ortak projeler ve etkinlikleri tevik etmek, ayn zamanda uygulayclar ve karar vericiler arasndaki iletiimi desteklemek.

58

59

60

Yaayan Ktphane Tarihsel Sreci

zet / Genel Bak Katlmclar Yaayan Ktphane Projesi'nin ortaya k hikayesinden, Avrupa deneyimine Trkiye'de Yaayan Ktphane tarihinden eitime kadar olan dnemler hakknda bilgi edinirler. Ama Yaayan Ktphane yapmak isteyen katlmclarn, proje fikrinin ortaya kt dnemden bu gne kadar uygulanm farkl rnekleri hakknda fikir edinmelerini salayarak, kendi ktphanelerini daha kolay hayal etmelerine olanak tanmaktr. Hedefler Katlmclarn, Yaayan Ktphane tarihsel sreci hakknda bilgi edinmelerini salamak. Avrupa ve Trkiye deneyimleri hakknda fikir sahibi olmalarn salamak. Farkl ihtiyalarda, imkanlarda ve zamanlarda farkl ktphane uygulamalar olabilecei konusunda farkndalk edinmelerini salamak. Yerellerindeki Yaayan Ktphane'yi kendi ihtiya ve imkanlarn da gz nnde bulundurarak hayal edebilecekleri ortam yaratmak. Programdaki Yeri 2. Gn - 3. Oturum Sre ve Planlama 45 dakika: Tarihsel sre bilgilendirme 25 dakika: Eski deneyimlerin grsellerini izleme Gerekli Malzemeler Poster kad Tahta kalemi Projeksiyon Bilgisayar nerilen Yntem ve Etkinlikler Uygulma balamadan, katlmclarn salona geldiklerinde ember halinde oturmalarn salamak iin salondaki oturma dzeni nceden hazrlanr. Katlmclar yerlerini aldklarnda eitmenler emberin ortasnda herkesin kendilerini duyabilecek ve grebilecekleri ekilde oturup uygulamaya balarlar.

61

Uygulama bu oturumun hazrlanmas aamasnda yaplan ekip toplantsnn birebir canlandrmas eklinde yaplr. Eitmenler oturumun amalarn, o oturumdan beklenen renme hedeflerini kendi aralarnda tartrlar. Beklenen renme hedeflerinin katlmclar tarafndan ak bir ekilde anlalabilmesi iin bu tartma esnasnda, eitmenler ekip toplantsnda deinmi olduklar tm noktalar atlamadan net bir ekilde yeniden canlandrrlar. Uygulama srasnda cevab verilmesi nerilen sorular: Eitimin neden bu aamasnda bu oturum? Oturumda tam olarak aktarlmas hedeflenen bilgi notlar neler? Oturum, balyla da ilikili olarak eitimin btn iinde nereye denk dyor? Eitimin bu aamasnda katlmclarla paylalmas gereken baka ne gibi materyaller olabilir?1 Uygulama esnasnda eitmenler canlandrdklar hazrlk toplants iinde peki bu oturumu hangi yntemle yapacaz? sorusunu da birbirlerine sorarlar. Sonrasnda eitmenlerden birinden burada konutuumuz hereyi oturum esnasnda ayn bu aklkta paylaabilir toplantda nelerden konutuumuzu aktarabiliriz nerisinde bulunur. Bu neri de zaten oturumun bu metodla uygulanma biimidir ve katlmclar uygulamann yntemine dair fikir sahibi olurlar. Canlandrmann sonunda yukardaki sorulardan sonuncusu dillendirilir ve ekip yine kendi iinde katlmclarla paylalacak videolar seyreder. Videolar izlenirken Yaayan Ktphanenin tarihsel sreci iinde Trkiye deneyimi hakknda ve arlkl olarak organizasyonel anlamda bilgiler verirler.

Yaayan Ktphane Projesi Trkiye deneyimi videolar

62

Sunumlara Ek Kaynak Bilgiler1

Yaayan Ktphane Avrupa Deneyimi Yaayan Ktphane (Menneske Biblioteket = nsan Ktphanesi) fikri ilk olarak Danimarkal genlik kuruluu Foreningen Stop Volden (iddeti Durdur ) tarafndan, her yl dzenlenen ve Danimarkann en byk mzik etkinlii olan, Roskilde Festivali 2000de yrtt faaliyetlerin bir paras olarak gelitirildi. Roskilde Festivalindeki olumlu deneyimden sonra Budapetedeki Avrupa Konseyi Avrupa Genlik Merkezinin (European Youth Center Budapest EYCB) dikkatini ekti. Danimarka dzenleyicileri EYCB araclyla Macaristandaki Sziget Festivalini Macaristandaki nemli bir mzik festivali- dzenleyenlerle balantya geerek, orada da Yaayan Ktphane dzenlemeye karar verdiler. Yaayan Ktphane 2003den beri EYCB tarafndan, Sziget Festivalinde Sivil Ada ad verilen yerde Avrupa Konseyi masasnn bir paras olarak dzenleniyor. Macaristan deneyimi Yaayan Ktphanenin farkl toplumlara uyarlanabileceini gsterdi. Sre iinde festivalin yapld yerlerin eitlenmesi Ktphanenin yapld yerdeki dili konuamayan kiilerin de okuyucu olarak etkinlikte yer almalar evirmen - szlk kavramlarnn da olumasna neden oldu. Yaayan Ktphane yaklamnn imkanlara bal olarak eitlenebilen bir yapda uygulanabilmesi yeni Ktphanelerin yaygnlamasna olanak salad. Bu zelliine bal olarak Ktphane 2002 yl sonbaharnda Osloda dzenlenen Kuzey lkeleri Bakanlar Konseyi Genlik Komitesinin Kuzey lkelerinde Genlik adl ana etkinliinde de yapld. Gerek bir ktphanede, cretsiz, halka ve eitli Kuzey lkelerinden toplantya katlan 450 gence ak olarak dzenlendi. Sonrasnda 2004 yaznda, iddet kurbanlar ile alan Portekizli rgt APAV, Lizbondaki Rock In Rio Festivalinde Daha iyi bir Dnya adrnda bir gnlk bir Yaayan Ktphane dzenledi. Etkinlik ok mtevaz bir bteyle, snrl alma saatlerine ramen ok ilgin sonular verdi: Lizbon Ktphanesi gsterdi ki, etkinlik sadece farkl lkelere deil, ayn zamanda farkl dzeyde talepler ve mali kapasitelere de uyarlanabilir. rnein, Roskildedeki ilk ktphanede kitap says 75, Sziget Festivalinde 50ye yaknken, Lizbon Ktphanesinde sadece 20 kitap vard. Yaayan Ktphanenin Macaristandaki deneyimi, ne kadar gelitirilerek dzenlenebileceini, Kuzey lkelerindeki deneyimi var olan farkl boyutlarn ve Portekizdeki deneyimi de uyarlanabilirliini ispatlyor. Tm bu sre ierisinde Avrupa Konseyinin insan haklar eitimiyle ilgili genlik program kapsamnda dzenlenen Yaayan Ktphaneler en geni katlm, basnda grnrl ve etkinliin yntemi ve etkisiyle ilgili en kapsaml belgelemeyi salad.

Yaayan Ktphane Dzenleyici Rehberinden alnmtr.

63

YAAYAN KTPHANE: ETKNLKLER TAKVM 2000 Roskilde Festivali, Roskilde, Danimarka 2001 Sziget Festivali Sivil Ada, Budapete, Macaristan 2002 Kuzey lkeleri Birlii Bakanlar Konseyi, Genlik Zirvesi 2002, Oslo, Norve 2002 Sziget Festivali Sivil Ada, Budapete, Macaristan 2002 Alvrn Genlik Okulu, Nesodden, Norve 2003 Sziget Festivali Sivil Ada, Budapete, Macaristan 2003 Stavanger Ktphane Festivali, Stavanger, Norve 2004 Budapete Szab Ervin Ktphanesi 100. Yldnm, Macaristan 2004 Pszinapszis Genlik Festivali, Budapete, Macaristan 2004 Rock In Rio Lizbon, Lizbon, Portekiz 2004 Sziget Festivali Sivil Ada, Budapete, Macaristan 2004 Northbridge Festivali, Kopenhag, Danimarka 2004 Grnerlykka Halk Okulu, Oslo, Norve Yaayan Ktphane Trkiye Deneyimi Haziran 2006 Eyll 2007 tarihleri arasnda Avrupa Konseyine ye tm lkelerde yrtlm olan Herkes Farkl Herkes Eit genlik kampanyasnn Trkiye sekreteryasn Genlik Hizmetleri Dairesi Bakanl ve Genlik almalar Birimi yrtmt. eitlilik, insan haklar ve katlm temal bu kampanyann desteklenmesi iin Yaayan Ktphane uygulanabilecek etkin ve kapsaml etkinliklerden biriydi. Bu fikirle de yola karak ilk Yaayan Ktphane Austos 2007de BaraRock isimli festivalde uyguland. BaraRock festivalin Yaayan Ktphane iin bir dier nemli zellii de kendini bir bar eylemi olarak da tanmlamasyd. Kendi btesi, kendi gnll ekibi ile 2007deki ilk deneyim bir genlik festivali iinde uygulanm Ktphane rnei olarak gsterilebilir. 2008 ylnda yine baka bir genlik festival olan GePGeN FeSTiVaL iinde dzenlenen Yaayan Ktphanede bir nceki deneyimin deerlendirmeleri de gznnde bulundurularak, yeni kitaplar ve yeni balklarla bir kere daha uyguland. 2008de BaraRock Festivalde bir kere daha kaplarn at. Eyll 2009da Sivil Toplum Gelitirme Merkezi (STGM) tarafnda stanbulda bir sivil toplum kurulularn biraraya getiren Sivil Sesler Festivali yapld. Yaayan Ktphane burda da okuyucular ile bulutu. Ardndan Kasm 2009da yine stanbulda TYAP Kitap Fuarnda 2 gnlk bir Ktphane daha yapld. Sivil Sesler Festivali ve TYAP Kitap Fuarndaki Ktphaneler 2008 ylndaki dier uygulamalarna gre, baka bir etkinlik iinde olmas bakmndan ayn, okuyucu profili bakmndan dier farklyd. 2010 senesine gelindiinde Ktphane artk daha bilinir bir proje haline geldiinde yine dier uygulamalardan farkl iki yeni deneyim daha yaad. Bunlardan ilki ubat

64

ayndaki f stanbul Bamsz Filmler Festivali kapsamnda kaplarn at. Bu festival tek bir mekan olan bir etkinlik deildi. ehrin eitli yerlerinde farkl zamanlarda farkl etkinlikleri olan f stanbul Bamsz Filmler Festivalinde uygulanan ktphanelerin dierlerinden fark, etrafnda baka etkinliklerin olmad ehrin herhangi bir yerinde kendine ait bir mekannn olmasyd. Bu deneyimden ay sonra Ktphane 2010 stanbul Kltr Bakenti etkinlikleri kapsamnda niversiteler Aras Tiyatro Festivalinin destei ile bamsz bir iletiim almas yaparak kendi okuyucularyla yine stanbulda uyguland. Bu uygulamada okuyucular yalnzca Ktphane iin oraya gelmilerdi. Genlik almalar Birimi ve Toplum Gnllleri Vakf ortaklnda yaplan bu yedi ktphane deneyimi esnasnda AEGEE-Ankara Avrupa rencileri Forumu Ankara ubesi ve Eskiehir Toplum Gnllleri kendi yerellerinde kendi imkanlaryla iki Ktphane daha yaptlar. Bu srete eski ekiplerden deneyim aktarm toplantlar ve eitimlerle destek aldlar. lgili nternet Kaynaklar Yaanayan Ktphane nternet Sitesi: www.yasayankutuphane.net Yaanayan Ktphane Elektronik Gnlk: http://yasayankutuphane.blogspot.com Yaayan Ktphane Trkiye Deneyimi Videolar: http://www.youtube.com/user/ genclikcalismalari Yaayan Ktphane Teknik Raporlar: http://yasayankutuphane.net/Yasayan_ Kutuphane/Belgeler.html

65

66

Yaayan Ktphane Deneyimleme

zet / Genel Bak Katlmclar insan haklar, insan haklar eitimi ve bu kavramlar balamnda Yaayan Ktphane'yi tm aamalar ile deneyimlerler. Ama Katlmclarn, eitimin o aamasna kadar olan oturumlarda tarttklar kavramlar da gz nnde bulundurarak Yaayan Ktphane'yi deneyimlemelerini salamak ve bu yolla hem organizasyonel hem de kavramsal olarak ktphane olgusunu kafalarnda daha gereki canlandrmalarna yardmc olmaktr. Hedefler Katlmclarn, Bir Yaayan Ktphane'nin tm aamalar hakknda bilgi edinmelerini salamak. Yaayan Ktphane'de gerekleen okuma deneyim edinmelelerini salamak. Yaayan Ktphane esnasnda mekan, ekipler aras iletiim, ak vb. sre - elerin birbiri ile ilikisini kavramalarn ve nemi hakknda farkndalk edinmelerini salamak. Programdaki Yeri 2. Gn - 4. Oturum ve akam yemei sonras Sre ve Planlama 1 saat: Ktphane kurulacak alann hazrlanmas ve ekiplerin kendi iinde hazrlk yapmas 2 saat: Ktphane uygulamas 15 dakika: Ktphane alannn toplanmas Gerekli Malzemeler* Yaayan Ktphane esnasnda kullanlan T-shirt Ktphane alannda tantm iin kullanlacak bror, poster vb. basl mazlemeler Deerlendirme formlar Kitap kataloglar Okuyucu kartlar Okuma alanlarnda kullanlmak zere sandalyeler
*Ktphane esnasnda kullanlacak malzemeler, eitim ncesinde organizasyon ekibi tarafnan eitim mekanna getirilimi olur. Eer daha nceden hazrlanm malzemeler yok ise nerilen yntemlerin iine bu malzemelerin hazrl iin de bir sre ve grev tanm konmaldr.

67

nerilen Yntem ve Etkinlikler Katlmclara uygulamadan nce Yaayan Ktphane etkinliinin yeri ve saati duyurulur. Ardndan daha nce ktphane deneyimi olmu katlmclardan (eer ekibin iinde varsa ) hazrlk aamasna yardm etmeleri iin gnll olmalar istenir. Ktphane saati gelinceye kadar eitmen ekibiyle daha nce ktphane deneyimi olmu gnlller birlikte bir hazrlk toplants yaparlar. Toplantda ktphane esnasnda grevli olacak ekiplere ve o ekiplerde kimlerin olacana karar verilir. Ktphanenin kurulaca alann nasl kullanlaca da hazrln bu aamasnda karar verilecek konulardan biridir.

68

Adm Adm Yaayan Ktphane Organizasyonu

zet / Genel Bak Katlmclar, Yaayan Ktphane'yi yerine getirilmesi gereken birbiriyle ilikili belli bal aamalar olan bir proje zelinde dnerek, dzenleme aamasn proje dngs admlarn gz nnde bulundurarak tasarlama ans bulurlar. Ama Katlmclarn proje ynetimi ve dngs aamalar hakknda bilgi sahibi olarak, bu bilgilerin dzenlemek istedikleri Yaayan Ktphane planlamasn kolaylatrmak. Hedef Proje ynetimi ve proje dngs hakknda teknik bilgilendirme yapmak, Katlmclarn fikirlerini projelendirirken gz nnde bulundurmalar gereken sreler hakknda bilgi edinmlerini salamak, Yaayan Ktphane fikri, deerleri ve dzenleme motivasyonu ile proje ynetiminin temel admlar arasnda ilikiler kurarak, sre odakl bir yaklam gelitirmek. Programdaki Yeri 3. Gn 1. Oturum Sre ve Planlama 20 dakika: Proje ynetimi ve dngs hakknda bilgilendirme 20 dakika: Grup almalar 20 dakika: Gruplarn sunumlar ve geri bildirimler. nerilen Yntem ve Etkinlikler Katlmclara proje ynetimi ve proje dngs admlaryla ilgili ksa bir sunum yaplr. Ardndan katlmclardan 4-5 gruba ayrlarak, proje dngsndeki admlar da gznnde bulundurarak Yaayan Ktphane fikirlerini projelendirmeleri istenir. Gruplar kendilerine verilen sre iinde proje dngs ynetimi balklaryla ilgili alp sunumlarn hazrladktan sonra almalarn dier ekiplerle paylarlar. Grup sunumlarndan sonra katlmclarn hazrlanan almalarla ilgili tartp sorular sormalar ve nerilerle hazrlanan proje fikirlerini gelitirmeleri iin belirli bir zaman ve alan ayrlarak oturum sonlandrlr.

69

Sunumlara Kaynak Ek Bilgiler1 Proje Tanm Proje, belli bir hedefe ulamak amacyla zamann ve kaynaklarn kullanmn planlayan faaliyetler dizisidir. Bir proje finansal, teknik insan kaynaklarnn planl kullanm mant zerine kurulmutur. Projelere Yaklam Projelere yaklam bal altnda sre, insan ve sonu odakl projelerle ilgili eitli rnekler ve yaklamlarn projeleri nasl etkiledii ile ilgili bilgilendirme yaplr. Proje Dngs ve Proje Gelitirme Proje dngs admlar: Proje fikrinin belirlenmesi Proje ihtiyacnn analizi ve ilgi sahipleri Projenin planlanmas Projeye kaynak bulunmas Projenin uygulanmas Projenin izlenmesi (tm srelerin) ve deerlendirilmesi (sonularyla birlikte) Proje Gelitirme: Bir fikrin projelendirilmesi Proje Fikrinin Belirlenmesi Sorunun belirlenmesi: Projenin amacnn belirlenmesi: Sorunun dourduu sonular tespit etme Projenin ihtiya analizi ve ilgi sahipleri lgi sahiplerinin analizinin yaplmas: Dolayl olarak etkilenenler: Resmi kurumlar, balar ve dier STK'lar Dorudan etkilenenler: Hedef gruplar, dorudan faydalanclar Dier paydalar Projenin Planlanmas Hedeflerin belirlenmesi: Soruna neden olan etkenleri belirleme Etkinliklerin planlanmas

Toplum Gnlleri Vakf Anahtar Eitimleri / Krmz Anahtar Modlnden alnmtr.

70

Farkl Dzenlemeleriyle Yaayan Ktphane

zet / Genel Bak Yaayan Ktphane dzenlemek isteyen katlmclar, bir projenin temel admlar ve bu admlara bal kalarak ellerindeki imkanlar kullanp var olan proje fikirlerini farkl alternatif mekanlarda gelitirme ve eitlendirme frsat bulurlar. Ama Katlmclarn, farkl mekan, zaman ve imkanlarla alternatif Yaayan Ktphane fikirleri tasarlamalarn salamak. Hedefler Katlmclarn, Hayata geirmek istedikleri ktphanelerini fakl uygulamalarla eitlendirmelerini salamak Yaayan Ktphane'yi farkl mekanlarda tasarlanabilecek bir proje olarak alglamalarn salamak Farkl dzenlemelerle hayata geecek olan bir Yaayan Ktphane projesi iin yaplacak farkl grev dalmlar ve i planlar yapmann gerekli olduuyla ilgili farkndalk edinmelerini salamak. Programdaki Yeri 3. Gn - 2. Oturum Sre ve Planlama 20 dakika: Grup almalar 20 dakika: Grup sunumlar 20 dakika: Geri bildirim nerilen Yntem ve Etkinlikler Katlmclar gruplara ayrlr. Her gruptan kendilerine verilen mekanlarda farkl dzenleme ekilleriyle bir ktphane etkinlii tasaramalar istenir. alma esnasnda bir nceki oturumda bahsedilen proje dngs admlarna bal kalarak bir hazrlk yaplmas istenir. Katlmclara gruplarnda yapacaklar tartmalar srasnda, projelerin sre sonu insan odakl proje yaklamlarn da gznnde bulundurmalarn sylemek ve Yaayan Ktphane'nin bir insan haklar projesi olduunu bir kere daha hatrlatmak ekiplerin almalarn kolaylatracak bir vurgu olabilir.

71

Gruplara almalar iin verilen alternatif ktphane mekanlar Otobste gezici Yaayan Ktphane Online (nternet zerinden) Yaayan Ktphane Okulda ya da ktphanede Yaayan Ktphane ehir meydannda Yaayan Ktphane niversitelerin bahar enliklerinde Yaayan Ktphane

72

Skca Sorulan Sorular

zet / Genel Bak Kendi yerellerinde Yaayan Ktphane dzenlemek isteyen katlmclar, projenin aamalar hakknda detaylca konuma sonrasnda da kendi yerellerinin imkanlarn da hayal ederek plan yapma ans bulurlar. Ama Katlmclarn, temel admlara blnm Yaayan Ktphane Projesi'nin faaliyet plan hakknda bilgi edinmeleri ve bu bilgiler dorultusunda kendi ekipleri ile bir ktphane tasarlarken uygulanmas nerilen bu admlar detaylca dnp planlama yapmalarn salamak. Hedefler: Katlmclarn bir adm daha ileri giderek Yaayan Ktphane'yi dzenlerken izleyecekleri sreleri daha somut soru ve neriler zerinden hayal etmelerine olanak salayacak uygun ortam kurgulamak, Gemi ktphane deneyimlerinden yola karak Yaayan Ktphane dzenlemesiyle ilgili sreleri katlmclarla paylamak, Yaayan Ktphane zelinde katlmclarn, kendi ihtiyalarn kendilerinin belirleyebilmesine olanak tanmak, Katlmclarn kendi yerellerindeki imkanlar dahilinde etkin bir planlama yapmalarna yardmc olmak, Yaayan Ktphane dzenlemekle ilgili temel admlar hakknda fikir alverii yaparak katlmclarn birbirlerinin fikir ve deneyimlerinden faydalanmalarn salamak, Programdaki Yeri 3. Gn 3. ve 4. Oturumlar Sre ve Planlama 10 dakika: Uygulama hakknda bilgilendirme 30 dakika: 1. tur grup almas 30 dakika: 2. tur grup almas 20 dakika: Grup sunumlar 1-1,5 saat: Sunumlarla ilgili geribildirim, dzenleme aamalaryla ilgili gemi deneyimlerin aktarm nerilen Yntem ve Etkinlikler Ayn rgtlenmeden / kurumdan gelmi katlmclardan uygulama iin biraraya gelmeleri istenir. Gruplara Yaayan Ktphane dzenleme admlarnn her birinden bir balk verilir ve o balkla ilikili olarak, o grubun Yaayan Ktphane dzenlemeye

73

karar verdiklerinde yaplmas gerektiini dndkleri ilerin faaliyet plann karmalar istenir. (1.tur grup almas) Katlmclara 1. tur sonunda, Yaayan Ktphane dzenleme admlaryla ilgili olarak belirlenmi bir dier balk verilir ve kendilerinden ilk turda yaptklar planlamay bu balk iin de yapmalar istenir. Gruplar iki tur kendilerine verilen balklar hakknda tartp planlamalarn yaptktan sonra, hazrladklar posterlerle, almalarn dier katlmclara sunarlar. Poster sunumlarnn yapld bu aamada, dier katlmclar gruplarn yaptklar sunumlara ilikin soru ve nerilerini sunum yapan ekiple de paylar. Bu uygulamadan sonraki oturumda tm sorular ve balklarn zerinden ayrca yeniden daha detayl olarak (eski deneyimlere referans vererek) geilecei iin ekiplere gelen sorularn yantlanmas iin bu aamada zaman ayrmaya gerek olmayacaktr. Ekiplerin sunumlarnn ardndan bir sonraki aamaya geilir. Ska sorulan sorular oturumunun tamam deneyim aktarm zerinden kurgulanm olduu iin dier oturumlardan biraz daha uzun. Bu nedenle tasarlanm geribildirim aamasna gemeden nce ksa bir ara verilmesi nerilir. Oturmun bu aamas Yaayan Ktphane deneyimlerinden yola karak, hem ekiplerin sunumlarna geri bildirim hem de yeni ktphane tasarmlarna referans verilerek farkl ihtiyalara ynelik neriler niteliinde dnlmelidir. Katlmclardan, Yaayan Ktphane dzenlemeyle ilgili belirlenmi ve bir nceki uygulamada zerine allp plan yaplm olan 8 temel adm tm ekiple birlikte tartlarak, ilk nce yaplmas gerekenden en son yaplmas gerekene doru sralanr.

74

75

Yaayan Ktphane Dzenleme Aamalar: Katalog Oluturma Kitap Grmeleri / Eitimleri Mekann Belirlenmesi Btenin Bulunmas Basn letiim almalar Deerlendirme Gnll Toplantlar Ktphane Kurulum neriler: Bu oturum daha nceki Yaayan Ktphane deneyimleri zerinden tasarlanm bir uygulamadr. Bu eitimde daha nceki deneyimlerden yola karak Yaayan Ktphane dzenlemekle ilgili olarak 8 adm belirlenmiti Yaayan Ktphane dzenleme aamasn destekleyecek olan bir uygulama olduu iin bu oturumda yaplan grup almalarnda herkes kendi rgtlenmesinden / kurumundan gelen dier katlmclarla birlikte alr. Ekiplerin sunumlar esnasnda gelen sorular, deneyim aktarm aamasndan eitmenler tarafndan yantlanmak zere not edilmelidir.

76

Etik - Sorumluluklar - Roller

zet / Genel Bak Katlmclar, Yaayan Ktphane'nin kavramsal adan deerleri ve uygulama asndan da ilevleri hakknda konuma ve tartma frsat bulurlar. Ama Katlmclarn Yaayan Ktphane'nin ilevini ve ileyiini benimsedii deerleri de gz nnde bulundurarak akllarndaki sorular birlikte tartmalarn salamak, kendi uygulayacaklar projede Ktphane aktrlerinin ilikilerini insan haklar deerleriyle dzenlemelerine destek olmaktr. Hedefler Katlmclarn, Yaayan Ktphane'nin ilevi hakknda sahip olduklar fikirleri tartmalarn salamak, Yaayan Ktphane srecinde ileyii ve ilikileri dzenleyen deerler hakknda fikir sahibi olmalarna yardmc olmak. Ktphaneyi dzenleyecek ekipler olarak katlmclarn, insan haklar erevesinde yerelin ihtiyalarn da gz nnde bulundurarak ortak deerler konusunda hemfikir olunmas gerektii ile ilgili farkndal salamak. Ktphane esnasnda belirlenecek organizasyonel ayarlamalarn bile ekip ii iletiim ve insan haklar kavramlaryla ilikisini vurgulamak. Programdaki Yeri 4. Gn - 1. Oturum Sre ve Planlama 45 dakika: Verilen yarglar tartlmas 40 dakika: Tartlan yarglar zerine geri bildirim ve beyin frtnas. Gerekli Malzemeler nceden hazrlanm yarg kartlar Uygulama alannda yere izilecek izgi iin kullanlabilecek bir malzeme (renkli kaln bant, ip vb.)

77

nerilen Yntem ve Etkinlikler Uygulamann yaplaca alanda yere uzunca bir izgi ekilir. Katlmclara izginin bir ucunun ''Katlyorum'' dier ucunun da ''Katlmyorum'' tarafn temsil ettii sylenir. Uygulama kolaylatrcnn, Yaayan Ktphane ile ilgili nceden hazrlanan yarg kartlarn okumas ve hi mdahaleci olmadan katlmclarn bu yarglar tartmalar iin gerekli zaman vermesiyle devam eder. Kolaylatrc yarglar okuduu srada katlmclar, uygulamada tarafsz blge olarak kabul edilen ve katlyorum katlmyorum taraflarnn bulunduu izginin ortasnda dururlar. Katlmclardan, okunan yarg ile ilgili olarak kendilerine bir taraf semeleri ve orada durmalar istenir. Sonra her iki tarafa da srasyla sz verilerek, neden o tarafta durduklarn aklamalar istenir. Katlmclar tartma esnasnda fikir deitirebilir. Kolaylatrcnn yaplan tartmann birebir bir diyaloa dnmemesine dikkat etmesi gerekir bu yzden katlmclara yorum yaparken paylalan dier fikirlere kiisel olarak cevap vermememeye zen gstermeleri gerektii sylenir. Uygulamada izginin orta ksm konuyla ilgili ''kararszm'' durumunu temsil eder. Kolaylatrc yarglar okuduunda katlmclar dilerlerse hemen bir taraf semeden, yaplan tartmalar dinledikten bir sre sonra taraf olabilirler. Her bir yarg iin en fazla 4-5 dakika tartma sresi vermek ve katlmclar eer isterlerse yer deitirmeleri konusunda tevik etmek uygulamay daha da verimli yapabilecek bir neridir. Katlyorum Katlmyorum uygulamasndan sonra, tartlan yarglarla ilgili ekibe bir geri bildirim verilir. Geri bildirim esnasnda, tartlan yarglara da referans verilerek, Yaayan Ktphane'nin deerlerine, insan haklar ve ayrmclk kavramlarna bir kere daha deinilir. Uygulamada Tartlan Yarglar: Uygulamada tartlan yarglar hem daha nceki Yaayan Ktphane deneyimlerinden hem de katlmclarn eitimin o gne kadar yaptklar tartmalarda satr aralarnda ska tekrar ettikleri durumlardan yola karak hazrlamak, uygulamann daha verimli ve grubun ihtiyacna ynelik gereklemesini salar. Kitaplar okuyucularn gr ve fikirlerini deitirmek durumundadr. Yaayan Ktphane katalou kitaplarn zelliklerini iermeli, nyarglar deil. Herkes Yaayan Ktphane'de ilgin bir kitap olabilir. Kitaplar sahip olduklar zelliin mensup olduu grubu temsil eden kiiler olmaldr. Kitaplar rollerini yerine getirebilmek iin eitim almaldr. Ktphane gnllleri nyarglaryla yzlemi insanlar olmaldr. Kitapla okuyucu arasndaki soruna gzlemeci oralarda olmasa bile kitap kurdu / n ekip mdahale etmemelidir.

78

79

Yaayan Ktphane Planlama

zet / Genel Bak Kendi yerellerinde Yaayan Ktphane yapmak isteyen katlmclar, fikirlerini daha detayl planlama, projelendirme ve yazma imkan bulurlar. Ama Katlmclarn, kendi yerellerinin ihtiya ve imkanlarn da gznnde bulundurarark ekip arkadalaryla tartp, kendilerine zg farkl Yaayan Ktphane tasarm ve plan yapmalarn salamak. Hedefler Katlmclarn, Bir fikri projelendirirken zerine dnmeleri gereken aamalar hakknda fikir sahibi olmalarn salamak, Yaayan Ktphane fikrini proje metnine dntrmelerine olanak tanmak ve bu srete desteklemek, Yaayan Ktphane zelinde fon arama ve bulma sreci hakknda bilgi edinmelerini salamak, Yaayan Ktphane'yi farkl mekan, zaman ve imkanlarda hayal edip nceki deneyimleri tekrar etmek yerine yeni uygulama ekilleriyle bir ktphane tasarlamalarna destek olmak, Programdaki Yeri 4. Gn 2. ve 3. Oturumlar Sre ve Planlama 15 dakika: Uygulama hakknda bilgilendirme 45dakika: Kk grup almalar 30 dakika: Gruplarn sunumlar 15dakika: Geri bildirim Gerekli Malzemeler Poster Tahta Kalemi Projeksiyon nerilen Yntem ve Etkinlikler Katlmclar 4 5 gruba ayrlr. Yaayan Ktphane Projesi ile ilgili eitimin o anna kadar bahsedilen ve projenin uygulama aamalar hakknda deinilen balklar gemi

80

program zerinden bir kere daha katlmclara hatrlatr. Eitim sresince Yaayan Ktphane'yle ilgili sreleri, ihtiya ve imkanlar da gz nnde bulundurarak her ekipten zihinlerinde olan fikri projelendirmeleri istenir. Ekiplere bu egzersizlerine yardmc olmas iin, fikirlerini daha somut neriler ve hedeflerle yazl hale getirebilecekleri bir proje bavuru formu rnei verilir. Katlmclar kendilerine verilen sre iinde yazl hale getirerek planladklar projelerini oturumun bir sonraki aamasnda eitime katlan dier katlmclara sunarlar. Sunumlar sonrasnda soru cevap ve nerilerle sunumu yaplan proje hakknda biraz daha konuulur. Btn gruplar sunumlarn yaptktan sonra, eitimenler tarafndan her bir projeyle ilgili geri bildirim verilir. neriler: Katlmclara fikirlerini projelendirirken, gemi ktphane deneyimlerinden esinlenebilecekleri gibi, her ilin farkl imkanlar dorultusunda maddi kaynakla da ilikili olarak kendi Yaayan Ktphanelerini tasarlayabilmeleriyle ilgili eitli nerilerde bulunulabilir. Bu oturumun en belirgin ve zerinde srarla durulmas gereken bir kritik nokta da Yaayan Ktphane'nin eldeki maddi ve ayni kaynaklarla ilikisini kurmaktr. Yaayan Ktphane her proje gibi hayata geme ekli btesiyle ok ilikili bir sretir. Dolaysyla fikrin projelendirilmesi bteyle ok ilikilidir. Ancak bteye bal olarak projeyi tasarlarken Yaayan Ktphane'nin felsefesi ve deerleri de asla gz ard edilmemelidir.

81

Oturumda Kullanlan rnek Proje Bavuru Formu / Balklar 1- Proje Knyesi Ad Sresi zeti Proje Ortaklar (Varsa) Sponsor ve Destek Veren Kurumlar (Varsa) 2- Proje Tanm Projenin Uygulanaca Yer Projenin Sresi Proje Toplam Sresi Faaliyet Balang Tarihi Faaliyet Biti Tarihi Projenin Tanm Projenin Gerekesi Projenin Amalar Projenin Hedefleri Projenin Hedef Kitlesi ve Bu Kitleye Ulamak iin Kullanlacak Aralar Dorudan Kitle Dolayl Kitle Proje Yeri ve Etki Alannn Mevcut Sosyal Fiziki zellikleri Projeye Genlerin Katlm Projenin Grnrl Projenin Bavuruda Kurumunuza Salad Katklar Projenin Yerel ve Ulusal Dzeyde Etkisi Proje ile lgili zel Durumlar ve Koullar (Varsa) 3- Projenin Koordinasyonu Projenin Temel Etkinlikleri Projenin Baar Gstergeleri Projenin alma Takvimi Projenin zleme Deerlendirme Plan Proje Ekipleri ve Grev Dalm 4- Projenin Srdrlebilirlii Srdrlebilirlik Plan Riskler ve Varsaymlar 5- Projenin Btesi Nakdi Ayni

82

Yaayan Ktphane letiim ve Tantm almalar

zet / Genel Bak Katlmclar Yaayan Ktphane etkinlii iin yerellerinde yapabilecekleri farkl iletiim almalaryla ilgili aralar hakknda fikir sahibi olurlar. Ama Katlmclarn, Yaayan Ktphane iin yaplcak grnrlk almalarnn nasl, neden, nerede, ne zaman, kimle, kim iin ve ne olmas gerektii konusunda farkl bak alar kazanmalarn salamak. Hedefler Katlmclarn, Yaayan Ktphane zelinde basnla iletiimde kullanlacak farkl aralarla tanmalarn salamak, Yaayan Ktphane zelinde iletiimin nemini farkna varabilmelerini salamak Yaayan Ktphane zelinde basn blteni hazrlayabilmelerini salamak, nternet ve sosyal medyay etkin kullanabilmelerini salamak, Basn toplants, basn blteni gibi aralarn oluturulmasna dair bilgi sahibi olmalar ve deneyim edinmlerine olanak tanmak Programdaki Yeri 4. Gn - 4. Oturum Sre ve Planlama 40 dakika: Uygulama 20 dakika: Geri bildirim ve gemi deneyimlerden rnekler Gerekli Malzemeler Poster kad, Tahta kalemi, A4 katlar Renkli kalemler Eski dergi gazeteler (olacaksa kolaj iin) nceden hazrlanm yarg kartlar nerilen Yntem ve Etkinlikler Katlmclar 4 gruba ayrlr. Her bir gruptan belirlenen sre ierisinde kendilerine verilen balklarda bir Yaayan Ktphane iletiim materyali hazrlamalar istenir. Gruplar kendilerine verilen malzemelerle gruplarna verilen iletiim aracn tasarlamayla ilgili planlamalarn yaptktan sonra, hazrladklar aralar dier katlmclara sunarlar. Her grup sunumu yaptktan sonra, dier katlmclardan yaplan sunumlarla ilgili neri ve

83

sorular alnr. Daha sonra gruplarn yaptklar sunumlar ve dier katlmclardan gelen neriler de gz nnde bulundurularak, daha nceki Yaayan Ktphanelerdeki iletiim almalarnda yaplan rnekler ve belli bal olas vakalar paylalr. Katlmclardan hazrlamalar istenen iletiim aralar Basn Blteni Basn Toplants Sokak Gsterisi nternet Kullanm Bu iletiim aralarn kullanarak yaplacak iletiim almalarnda katlmclara 5N1K (ne, nerede, ne zaman, nasl, neden, kim / kime) yntemini kullanmalar sylenerek yol gsterilir. Uygulamadan Deneyimler ve Uygulamaya Dair Dikkat Edilmesi Gereken Yerler: Basn blteni: Balnda basn blteninde etkinliin ilk paragrafta arpc bir ekilde anlatlmas, ne zaman ve nerde sorularn cevap veriyor olmas, logo ve iletiim bilgilerini ayrca yapan kurum hakknda bilgi ierip iermediine dikkat etmek gerekir. Ayrca uzun olmamasnnda alt izilmelidir. Basn toplants: Davetlilerin bir hafta ncesinden haber edilmesi ve etkinlik ncesi hatrlatlmas gerektii, anlatma sresinin, kimlerin kiminle ilgileneceinin soru cevap ksm ierip iermedii gibi teknik konularn toplant ncesinde kesinlemi olmasnn alt izilmelidir. Gelen basn mensuplaryla olan ilikilerinde zerinde durulmaldr. nternet kullanm: Hangi sosyal alar kullanlaca bunlarn ne zaman ve hangi hedef kitle iin kullanlp kullanlmadna dikkat etmek gerekir. nternet sitesi ve sosyal alar farkl zamanlarda farkl ilevler grebilir. Sokak tantm: Sokak tantmnn iyi bir anlatm ve dil gerektirdii, ekici olmas gerektii ve konudan bamsz olmamas gerektii zerinde durulmaldr. Not: Yukardaki balklar, bu eitimi yeniden tasarlayacak ekipler iin zet bir rnek niteliindedir. Farkl yerellerin farkl ihtiyalarna ve farkl iletiim aralarna gre yenilenmeli gelitirilmelidir.

84

rnek Basn Blteni

KTABI KAPAINA GRE YARGILAMA! Bugn deiik bir ey yap! Beyoluna gel ve Yaayan Ktphaneden daha nce hi okuma frsat bulamadn kitaplardan birini dn al. Oku. nk yine bir insandr insann okuyabilecei en gerek kitap. Daha nce okuma frsat bulamadmz kitaplarn bulutuu Yaayan Ktphane, 2010 programna 9.!f stanbul AFM Uluslararas Bamsz Filmler Festivalinde balyor. Yaayan Ktphane tpk gerek bir ktphane gibi iliyor: Okuyucular ktphaneye geliyor, katalogdan dn almak istedikleri kitab seiyorlar; ktphanecinin yardmyla kitab alyorlar ve belli bir sre okuduktan sonra zarar vermeden kitab geri iade ediyorlar. Ancak alk olduumuz ktphanelerden farkl olarak, Yaayan Ktphanedeki kitaplar insan; ve bu kitaplar okuyucularyla kiisel bir diyalog iine giriyorlar. Ktphane katalogundaki kitap balklar, ounlukla genellemelere ve nyargl davranlara maruz kalan ve zaman zaman da ayrmcla urayan gruplar temsil ediyor. Toplum Gnllleri Vakf (TOG) ve stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Birimi (GB) tarafndan, stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans desteiyle uygulanan Yaayan Ktphane projesi, ayn kentte birlikte yaad halde birbiriyle konuma frsat bulamayan insanlara yapc ve kiisel bir sylei ortam sunmay ve bu yolla kiilerin birbirlerine kar nyarglarn yeniden gzden geirmelerini tevik etmeyi hedefliyor. Almlarn birbirinin peine dizildii bugnlerde Yaayan Ktphane, almaya da nce kendimizden balamak gerektiinin altn iziyor. lk olarak 2000 ylnda Danimarkada Roskilde Festivalinde kurulan Yaayan Ktphane, bugne dek yirmiden fazla lkenin genlik enliklerinde tekrarland; 2003 ylnda Avrupa Konseyinin nsan Haklar ve Toplumsal Btnlk iin Genlik program kapsamna alnd. Trkiyede Yaayan Ktphane daha nce TOG ve GB ortaklnda Bararock Festivali (2007, 2008) GepGen Festival (2008), Sivil Sesler Festivali (2009) ve 28. stanbul TYAP Kitap Fuar (2009) kapsamnda uyguland ve yaklak 2500 okuyucuya dorudan ulat. 2010 ylnn ilk Yaayan Ktphanesi, stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti etkinlikleri program kapsamnda, 9. !f stanbul AFM Uluslararas Bamsz Filmler Festivalinde okuyucularyla buluacak. Ne zaman? 13 ubat Cumartesi 14 ubat Pazar 16 ubat Sal gnleri, 15.00-19.00 arasnda Nerede? !f stanbul Festival Merkezi The Hall Kk Bayram Sokak, Hseyinaa, Beyolu (stiklalden Yeilam Sokaka girince ilk sa veya Aa Camiinin sokandan ilk sol) Yaayan Ktphanede tm kitaplar CRETSZ! Detayl bilgi iin: www.yasayankutuphane.net

85

Deneyim Aktarm

zet / Genel Bak Katlmclar eitim sresince Yaayan Ktpane'nin ileyii, ierii ve deerleriyle ilgili akllarnda kalan sorular sormak ve yeniden tartmak istedikleri konular hakknda son kez konumak iin alan bulurlar. Ama Katlmclarn Yaayan Ktphane hakknda akllarnda kalan sorularn yantlanmasn salamak. Hedefler Tm eitim sresince, konuulan konularn zerinden son kez geerek toparlamak, Katlmclarn tm oturumlar boyunca verdikleri geri bildirimler ve sorduklar sorular zerinden eksik kalan yerleri tamamlamak, Yaayan Ktphane ile ilgili eitim sresince katlmclarn akllarnda kalan noktalar hakknda son kez konumalarn salamak. Programdaki Yeri 5.Gn- 1.Oturum Sre ve Planlama 70-80 dakika Gerekli Malzemeler Kk bir kutu / kuma kese Kk not katlar Kalem nerilen Yntem ve Etkinlikler Oturumun banda be gnlk eitim programnn zerinden balklar halinde geilerek her oturumda konuulan konular ve metodlar bir kere daha katlmclara hatrlatlr. Ardndan bu uygulamann be gn boyunca katlmclara Yaayan Ktphane'nin zellikle teknik konular ve deerleriyle ilgili akllarnda kalan sorular sorabilecekleri bir uygulama olduu anlatlr. Katlmclara 15 dakika sre verilir. Bu sre ierisinde, kendilerinden kk katlara sormak istedikleri sorular yazp ortadaki kutuya / keseye atmalar istenir. Sonra sorularn bulunduu kutudan sorular rastgele ekilerek teker teker yantlanr. Bu oturumda ama katlmclarn akllarnda kalan son sorulara yant bulmalarn salamak olduundan, odaklanlmas ve sorular yantlanrken de vurgulanmas gereken

86

ey gemi Yaayan Ktphane deneyimleri olmladr. Eitmenler de gemi gnlerde konuulan ve bir kere daha zerinden geilmesini nemli faydal bulduu balklar hakknda soru yazp kutuya atabilirler.

87

Deerlendirme

zet / Genel Bak Eitimin hedeflerine ulap ulamadn, katlmclar tarafndan nasl alglandn ve katlmclarn eitimden honutluk durumlarnn ne olduunu anlamak iin eitimin son oturumunda yazl ve szl olarak gerekletirilir. Ama Eitimin programndan fiziki imkanlarna, ierinden uygulanan yntemlerine kadar tm bileenlerinin, eitimin ama ve hedeflerine hizmet edip etmediini anlayabilmektir. Hedefler Genel olarak eitimin katlmclar tatmin edip etmediini anlayabilmek, Eitimin bilgi beceri ve tutum odakl hedeflerine ulalp ulalmadn belirlemek, Katlmclarn kendilerini Yaayan Ktphane yapabilme konusunda ne kadar yetkin grdklerini anlayabilmek Programdaki Yeri 5.Gn (son gn) 2.Oturum (son oturum) Sre ve Planlama 15 dakika: Deerlendirmenin neden yapldnn anlatlmas ve deerlendirme formunun tantm 25 dakika: Formun doldurulmas 30 dakika: Szel deerlendirme 10 dakika: Son szler ve kapan Gerekli Malzemeler Deerlendirme formu, kalem nerilen Yntem ve Etkinlikler Oturumun ilk aamasnda, eitimin de son gn olmas nedeniyle oluan yorgunluun negatif etkilerini datmak iin katlmclarn ilgisini salamak ve deerlendirmeye odaklanmak iin son bir konuma yaplr. Katlmclara deerlendirme oturumunun neden yapld bu oturumdan kacak verilerin daha sonra nasl kullanlacayla ilgili bilgilendirme yapmak da oturuma dikkat ekmek iin kullanlacak bilgilerden bazlar olabilir. Katlmclara deerlendirme formu tantlr ve yazl olarak formu doldurmalar istenir. Katlmclara eer istemezlerse formlara isim yazmak zorunda olmadklar hatrlatlr. Formlar doldurulurken katlmclarn eitim salonunda hep birlikte olmalar ve ksk sesle hafif nameli szsz bir mzik almak sreci olumlu etkileyecek bir uygulama olabilir.

88

Deerlendirmenin ikinci aamasnda herkesin birbirini grebilecei bir emberde oturulur. Katlmclar srasz ama birbirlerinin szlerini de kesmeden tek tek sz alarak, eitimle ilgili sylemek istedikleri son szlerini paylarlar. Sunumlara Ek Kaynak Bilgiler

30 Kasm 5 Aralk 2010, Family Otel - Selimpaa DEERLENDRME FORMU 1 Eitime dair genel memnuniyetini, honutluunu derecelendirir misin?
%0 (hi deil) (pek ok) %100

Yaayan Ktphane Eitimi

Biraz Yorum Ltfen:

89

2 Aada yazlanlar 1 5 aras derecelendirir misin? (1-kesinlikle hayr 5-kesinlikle evet)

1 nsan haklaryla ilgili kavramlar biliyorum nsan haklaryla ilgili kavramlar birbirleriyle ilikilendirebiliyorum nsan haklar tarihsel geliimi hakknda fikir sahibiyim nsan haklar ile ayrmclk kavramn ilikilendirebiliyorum nsan haklarn gnlk hayat pratiklerimle ilikilendirebiliyorum Ayrmclk nedir biliyorum Ayrmcla neden olan eyleri biliyorum Yaadm toplumda ayrmcla urayan kimlikleri biliyorum Toplumsal normlar sorgulayabilirim Okuduklarmdan ve izlediklerimden ayrmclkla ilgili durumlar fark edebiliyorum Dilin ayrmclk zerindeki etkisini biliyorum Yaayan ktphanenin tarihsel srecini biliyorum Proje dngs aamalarna hakimim Yaayan ktphaneyi farkl mekanlarda tasarlayabilirim Yaayan ktphane dzenleme aamalarn biliyorum Yaayan ktphane faaliyet plann yapabilirim Yaayan ktphane etii ve deerlerini sorgulayabiliyorum Bir durum zerine SWOT analizi yapabilirim Yaayan ktphaneyi projelendirebilirim Yaayan ktphanenin halka ve ilikiler ve tantmn yapabilirim 2 3 4 5

90

Varsa Yorum Ltfen:

3 Eitim boyunca yaadklarnz bir sembolle ifade edebilir misiniz?

4 Eitmenler hakknda yorum yapmak ister misiniz?

5 Eitimi alan katlmc arkadalarn eitime katks hakknda yorum yapmak ister misin?

6 Eitime senin katkn hakknda yorum yapmak ister misin?

7 ook ileride torunlarna bu eitimle ilgili ne anlatrsn?

91

Eitimin Deerlendirme ktlar

Yaayan Ktphane Deneyim Aktarm: Yaayan Ktphane Dzenleme Eitiminin deerlendirmesi iki farkl ara kullanlarak ve bu aralarn verdii sonular yorumlanarak yapld. Bu aralar; Eitmen ekibi toplantlar, Katlmclarla yaplan szl deerlendirme, Eitim sonunda formu kullanlarak yaplan deerlendirme. Ulald Dnlen Hedefler Bilgiye Dayal Hedefler nsan haklar kavramlar ve insan haklar evrensel beyannamesi hakknda bilgilendirmek, Ayrmclk ve ayrmcla neden olan etkenler hakknda bilgi edinmelerini salamak, Proje dngs ve proje ynetimi analizi ile ilgili bilgi edinmelerini salamak, Beceriye dayal hedefler Yaayan Ktphane ile insan haklarn ilikilendirebilmelerini salamak, nsan haklar ile gnlk hayat pratiklerini ilikilendirebilmelerini salamak, Proje oluturma becerilerini gelitirmek, Ekip almas becerilerini gelitirmek, Tutuma dayal hedefler Katlmclarn, insan haklar odakl bir perspektif edinmelerini salamak, Yaayan Ktphane dzenleme konusunda motivasyonlarn arttrmak, nsan haklar ve ayrmclk temal genlik projeleri iinde yer almalar ve bu almalarn yaygnlatrlmas iin yeni giriimlerde bulunmalar iin istek uyandrmak. Uygulamann Gelitirilmesi Gerektii Dnlen Hedefler Bilgiye dayal hedefler Yaayan Ktphaneyi yerel ihtiyalar zelinde dzenlemeyle ilgili aamalar tespit etme yollar hakknda bilgilenmelerini salamak. Trkiyede sivil alan ve genlik alanndaki paydalara fon veren kurumlar hakknda bilgilendirme yapmak.

92

Beceriye dayal hedefler nsan haklar ve ayrmclk kavramlarn ilikilendirebilmeleriyle ilgili rneklerin eitlendirilmesi. Katlmclarn deerlendirme formunda yazdklar geribildirimlerin tamamna burada yer vermek mmkn deil. Formlardaki ak ulu sorulardan ve szl deerlendirmeden aldmz baz geribildirimleri aada bulabilirsiniz. Eksik kalan bireyler olsa bile sre ierisinde karlkl iletiimle tamamlayacamza inanyorum. Eksik yanlarm da tamamlamak kouluyla Yaayan Ktphane projesi yapabilirim. Yaayan Ktphane artk kafamda daha net. Kendimi ne kadar nyargsz ve insan haklar konusunda bilgili dnsem de eitimde yanldm anladm. Verim asndan mekann ok gzel bir seim olduunu dnyorum. Daha nce Yaayan Ktphane deneyimimiz olsa bile ok eksik olduumuz birok ey rendim. Ayrmclk konusu zerine daha fazla durulabilirdi. Projeyi uygularken basite almamz gerektiini anladm. nsan haklar temeli gibi ok salam bir temelimiz oldu. Rahat hissettim ve herkes ok katlmcyd. Artk baz kelimeleri sylerken anlam zerine ok fazla dnyorum. Ekip olabildik ve birbirimizi tamamladk.

93

Tablo 1 Eitime Dair Genel Memnuniyet Derecelendirmesi

12 10

Kii Says

8 6 4 2 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Deerler

Tablo 2 Eitime Dair Genel Memnuniyet Derecelendirmesi

6 5 4

Deerler

3 2 1 0
H ile ilgili kavramlar birbiriyle ilikilendirebiliyorum H tarihsel geliimi hakknda fikir sahibiyim H ve ayrmclk kavramn ilikilendirebiliyorum H'n gnlk hayat pratiklerimle ilikilendirebiliyorum Ayrmclk nedir biliyorum Ayrmcla neden olan eyleri biliyorum Yaadm toplumda ayrmcla urayan kimlikleri biliyorum Toplumsal normlar sorgulayabiliyorum Okuduklarmda ve izlediklerimde ayrmclkla ilgili durumlar fark edebiliyorum Dilin ayrmclk zerindeki etkisini biliyorum

Oturum simleri

94

Tablo 3 Yaayan Ktphane Projesi Balamnda Hedefler

4.7 4.6 4.5

Deerler

4.4 4.3 4.2 4.1 4 3.9

YK'nin tarihsel YK srecini dzenleme biliyorum aamalarn biliyorum Bir durum Proje dngs zerine aamalarna SWOT analizi hakimim yapabiliyorum YK faaliyet plann biliyorum YK'yi YK'yi farkl YK etii ve projelendire- mekanlarda deerlerini bilirim tasarlayabilirim sorgulayabiliyorum YK'nin hakla ilikiler ve tantmn yapabilirim

Oturum simleri

Tablo 4 Bilgiye Dayal Hedeflerden Bazlar

5 4.8 4.6 4.4

Deerler

4.2 4 3.8 3.6

H ilgili kavramlar biliyorum Ayrmclk nedir biliyorum Ayrmcla neden olan eyleri biliyorum Yaadm toplumda ayrmcla urayan kimlikleri biliyorum Dilin ayrmclk zerindeki etkisini biliyorum YK'nin Proje dngs YK tarihsel aamalarna dzenleme srecini hakimim aamalarn biliyorum biliyorum YK faaliyet plann biliyorum YK dzenleme aamalarn biliyorum

Oturumlar

95

Tablo 5 Beceriye Dayal Hedeflerden Bazlar

4.7 4.6 4.5 4.4

Deerler

4.3 4.2 4.1 4

YK'yi projelendirebilirim YK'nin hakla iilikiler ve tantmn yapabilirim YK'yi farkl mekanlarda tasarlayabilirim Bir durum zerinde SWOT analizi yapabiliyorum

Oturumlar Tablo 6 Tutuma Dayal Hedeflerden Bazlar

4.7 4.6 4.5 4.4 4.3 4.2 4.1 4 3.9 3.8 3.7
H ile ilgili kavramlar birbiriyle ilikilendirebiliyorum H ve ayrmclk kavramn ilikilendirebiliyorum H'n gnlk hayat pratiklerimle ilikilendirebiliyorum Toplumsal normlar sorgulayabiliyorum Okuduklarmda ve izlediklerimde ayrmclkla ilgili durumlar fark edebiliyorum

Deerler

Oturumlar

96