Muhyiddin İbn Arabi-Fususu-l-Hikem-Anahtarları''Abdulbaki Miftah

KURAN VARLIK - 1
FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI
KURAN - VARLIK
Abdulbaki Miftah
Tercme Vahdettin nce
KTSAN
2 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI
Kitsan Yaynlar Tasavvuf Serisi: 27 Kitabn Orjinal smi:
Yazar: Abdulbaki Miftah Tercme: Vahdettin nce Editr: kran Eser Gknar Sayfa Uygulama: A. Onur enyurt Kapak Dzeni: Bnyamin Kana Bask-Cilt : Yenigven Matbaas
KTSAN KTAP
Basn Yayn Datm San. ve Tic. Ltd. ti. Ticarethane Sokak No: 41/3-4 Sultanahmet STANBUL Tel. 0212 513 67 69 Faks: 0212 511 51 44 www.kitsan.com
KURAN VARLIK - 3
Yaync nsz:
Bismillahirrahmanirrahim
Allahn salt ve selam efendimiz Hz. Muhammedin, tertemiz ehlibeytinin, sekin ashabnn ve mmetinin zerine olsun. Byle gzel eserleri ikram eden ve nasipkarlarna ulatrmaya vesile klan Alemlerin Rabbine sonsuz hamd olsun.
Kuluna teekkr etmeyen Rabbine kr etmez bilinciyle Kitsan Yaynevi mensuplar olarak ncelikle Mefatihu Fususil hikem / FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI Kuran - Varlk adl bu kymetli eseri Arapa aslndan Trkeye evirmemize vesile olan, bizleri bu konuda tevik eden Prof. Mahmud Erol Kl beye ve onun ahsnda bu zel kitab telif eden, Trkeye tercme etmemiz iin izin veren Abdulbaki Miftah beye ve tercmeyi titizlikle gerekletiren Vahdettin nce beye ok teekkr ederiz. Cenab- Hakdan her birinin gzel hizmetlerinin devamn, zevklerinin ziyadesini, hayrl gayretlerinin kurtulularna vesile olmasn dileriz. Ve Zl Celal ve kram sahibi olan Yce Rabbimizden bizlere ve neslimize Efendimiz (s.a.v.) ve onun teblii olan yce Kitabn anlamaya yardmc olan kymetli eserlere ve okurlarna Kitsan yaynevi mensuplar olarak daima en gzel ekliyle hizmet etmeyi nasip etmesini, kolaylatrmasn, gayretimizi arttrmasn ve her trl hayrlara vesile eylemesini.. Bu gibi zel eserlerin okurlarnn saysn ve idraklarn arttrmasn, hazmyla, kryle zevklerini ziyade etmesini.. Bu kitab telif eden Abdulbaki Miftah beyin ahsnda, atalarmzn, stadlarmzn, okurlarmzn, yaknlarmzn ve cmlemizin Dostunun Dostu olma ve Dostlarnn yaknln, muhabbetini kazanma erefiyle sevdii, raz olduu, diledii gibi bir Muhammedi Kul olmakla ereflendirmesini, hizmetlerimiz esnasnda ve tm yaammzda bilerek veya bilmeyerek yaptmz kusurlarmz ltfuyla keremiyle afv etmesini rahm eylemesini en samimi duygularmzla indindeki en zel isminin yzsuyu hrmetine niyaz ederiz.
Allah doruyu syler ve ancak O doru yola eritirir. O ne gzel Mevla ve O ne gzel yardmcdr.
Kitsan
THAF
Rabbani kul, Allah yolunun imam eyh Abdullatif Muhammed Belkayid ed-Derkavi et-Telmesaniye eyh-i Ekberin (r.a) zatna ve btn sevenlerine
KURAN VARLIK - 5
NDEKLER
GR............... 11 MUKADDME...15 - BRNC BLM - ... 19 Fususul Hikem Bablarnn Tertibinin Anahtarlar...19 Hikmet Fassnn Anlam.... 22 Fusus Bablar ile Alemin Mertebeleri ve nsanin Hakikatleri Arasndaki Uyum... 25 eyhin Kitaplarnn ve Fususun Kurani Anahtarlar 29 1) Tecelliler Kitab... 30 2) el-Fenau fil muhade Kitab.. 31 3) Abadile (Abdullahlar) Kitab.. 31 4) Kutbun ve ki mamn Menzili Kitab.... 32 5) Tercmeler Kitab... 32 6) ahit Kitab.. 33 7) Menziller Menzili Kitabb 33 8) Kutsi Srlar Mahedeleri Kitab... 34 9) Azamet Kitab.. 34 10) Futuhat- Mekkiyenin Birinci Blm: Marifetler blm... 34 11) Futuhat- Mekkiyenin Drdnc Blm: Menziller Blm.... 35 12) Futuhatn Beinci Blm: niler Blm... 35 13) Fususun Kurani Kaynaklar... 36 Dairesel Cetvel.... 39
Dairesel Cetvel Hakknda Malumat:.....40 eyh-i Ekbere Gre Harflerin ve Saylarn Srlarnn lminin nemi:. 41 Cmle Hesaplarna rnekler: 48 - KNC BLM- 41 Futuhatn 371. babndan alemin ilk yaratl erevesinde belirginlemesine uygun olarak dzenleniine dair kaside:..... 41 28. Mertebe: Dereceleri ykselten Arn sahibi isminden hatemiyet kelimesindeki camilik hikmeti Fass, Vav harfi ve balk burcundaki ip menzili:... 53 27. Mertebe: Muhammedi Kelimenin Cami sminden olan Ferdiyet Hikmeti Fass, nsan Mertebesi, Mim Harfi ve Balk Burcunun Son Feri Menzili. 61 26. Mertebe: Halidiye Kelimesindeki Samedi Hikmet Fass. Latif ismindendir. Cinlerin ve ba harfinin mertebesidir. n fer (dal) Menzilidir..... 68 25. Mertebe: el-Kavi isminden Musevi Kelimedeki Ulvi Hikmet Fass. Melekler Mertebesi, fa harfi ve kova burcundan el-Ahbiye(adrlar) menzili.... 72 24. Mertebe: el-Mzill isminden olan Haruni kelimenin mamiye hikmeti Fass ve hayvan mertebesi, zal harfi ve sadussuud (ay menzillerinden)..... 79 23. Mertebe: er-Rezzak isminden Lokmani Kelimesindeki hsani Hikmet Fass. Bitki Mertebesi, se harfi ve Sadu bela menzili:... 83 22. Mertebe: el-Aziz isminden lyasi Kelimedeki nasi Hikmet Fass. Madenler mertebesi, Za harf ve Saduz Zabih Menzili 87 21. Mertebe: el-Mmit (ldren) sminden Zekravi Kelimesindeki Maliki Hikmet Fass. Arz mertebesi, Sad harfi ve Belde Menzili 93 20. Mertebe: el-Muhyi (Hayat veren) sminden Yahyavi Kelimesindeki Celali Hikmet Fass. Su mertebesi, Sin Harfi ve Nimetler Menzili.. 98 19. Mertebe: el-Hay (Daima diri) sminden Eyyubi Kelimedeki Gaybiyet Hikmeti Fass. Hava Feleki, Za harfu ve Akrep Menzili.. 100
KURAN VARLIK - 7
18. Mertebe: el-Kabid (toplayan, kabzeden) sminden Yunusi Kelimedeki Nefesi Hikmet Fass. Ate Kresi, Ta harfi ve Akrep Kalbi Menzili.. 105 17. Mertebe: el-Mbin ve el-Metin simlerinden Davudi Kelimedeki Vcudi Hikmet Fass. Ay Semas, Dal harfi ve Ta menzili.107 16. Mertebe: el-Muhsi (sayp kaydeden) sminden Sleymani Kelimedeki Rahmani Hikmet Fass. Katip semas, t harfi ve Akrep Kuyruu menzili 114 15. Mertebe: el-Musavvir (ekil veren) sminden sevi Kelimedeki Nebevi Hikmet Fass. nc sema, Gafr (rt) menzili ve ra harfi...120 14. Mertebe: en-Nur isminden zeyri Kelimedeki Kaderiye Hikmeti Fass. Gne semas, es-Simak (Yksek) menzili ve nun harfi 124 13. Mertebe: el-Kahir isminden Luti Kelimedeki Meleki Hikmet Fass. Kzl Yldz, beinci sema, el-Avva (Havlayanlar) Menzili ve Lam harfi.. 130 12. Mertebe: el-Aliym sminden uaybi Kelimedeki Kalbi Hikmet Fass. Altnc Musa Semas, es-Sirfe (hava deiiklii) Menzili, Dat Harfi.. 134 11. Mertebe: Rab isminden Salihi Kelimedeki Fatihi Hikmet Fass. Yedinci Zhal Semas el-Haratan (ki Delik) menzili ve Ya harfi.. 139 10. Mertebe: el-Mukaddir isminden Hudi Kelimedeki Ahadi Hikmet Fass. Yldzlarla donatlm menzilleri felei, cephe menzili ve in harfi 150 9. Mertebe: el-Gani (zengin) isminden Yusufi Kelimedeki Nuriye hikmeti Fass. Burlar felei, et-Tarf menzili ve cim harfi..... 156 8. Mertebe: e-ekur isminden Yakubi kelimedeki ruhi hikmet Fass. Krs, en-Nesre menzili, Yenge burcu ve Kaf harfi.. 165 7. Mertebe: el-Muhit isminden smaili Kelimedeki ali hikmet Fass. Ar, Kaf harfi, ez-Zira menzili ve ikizler burcu. 173 6. Mertebe: el-Hakim sminden shaki Kelimedeki Hak hikmeti Fass. Klli ekil, H harfi, el-Hana menzili ve kizler Burcu.. 177
5. Mertebe: ez-Zahir isminden brahimi Kelimedeki Mehimi Hikmet Fass. Klli cisim mertebesi, Gayn harfi ve el-Haka menzili. 181 4. Mertebe: el-Ahir isminden drisi Kelimedeki Kuddusi hikmet Fass. Heba mertebesi, ha harfi, boa burcundan ed-Debran menzili. 191 3. Mertebe: el-Batn isminden tevhidi kelimedeki Nuh hikmeti Fass. Tabiat mertebesi, ayn harfi, Ko ve Boa burcu arasndaki Sreyya menzili... 195 2. Mertebe: el-Bais (gnderen) isminden it kelimesindeki fleme hikmeti Fass. Levh-i mahfuz, he harfi ve ko burcundan el-Batin (koun karn) menzili 204 1. Mertebe: el-Bedi isminden Ademi kelimedeki ilahi hikmet Fass. En yce kalem mertebesi, hemze harfi ve ko burcundan e-ereteyn (koun boynuzlar) menzili.. 219 - NC BLM- 225 EYHN DVANINDAN BR KASDE... 225 Faslarn Sureleri ve Futuhattaki Yerleri. 227 1: Adem (a.s) Fass Suresi.. 231 Bu Fassn Efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) Fass ve it (a.s) Fass ile likisi 235 2: it (a.s) Fass Suresi 237 Bu Fassn Bir nceki Fassla likisi.. 238 3: Nuh (a.s) Fass Suresi. 239 Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fasslarla likisi. 244 4: dris (a.s) Fass Suresi. 245 Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi 248 5: brahim (a.s) Fass Suresi... 249 Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fasslarla likisi. 251 6: shak (a.s) Fass Suresi... 253 Bu Fassn Suresinin ncesiyle likisi... 254
KURAN VARLIK - 9
7: smail (a.s) Fassnn Suresi.255 Bu Fassn Suresinin ncendeki ve Sonrasndaki Sure ile ilikisi. 256 8: Yakub (a.s) Fass Suresi. 257 Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi 259 9: Yusuf (a.s) Fass Suresi.. 261 Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi 265 10: Hud (a.s) Fass Suresi... 267 Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fassla likisi.. 268 11: Salih (a.s) Fass Suresi. 271 Bu Fassn Sonrasndaki Fass ile likisi 272 12: uayb (a.s) Fass Suresi... 273 uayb (a.s) Fassnn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi... 275 13: Lut (a.s) Fass Suresi. 277 Lut (a.s) Fassnn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi.. 279 14: zeyr (a.s) Fass Suresi 281 zeyr (a.s) Fassnn Sonrasndaki Fass ile likisi.. 283 15: sevi Kelimedeki Nebevi Hikmet Fass Suresi285 Bu Fassn Sonrasndaki Fass ile likisi 287 16: Sleyman (a.s) Fass Suresi.289 Bu Fassn ncesi ve sonrasyla ilikisi.. 290 17: Davud (a.s) Fass Suresi... 291 18: Yunus (a.s) Fass Suresi... 293 Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fasslarla likisi. 294 19: Eyyub (a.s) Fass Suresi... 297 Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi 298 20: Yahya (a.s) Fass Suresi.. 301
21: Zekeriyya (a.s) Fass Suresi. 303 Bu Fassn bir sonraki fass ile ilikisi.. 304 22: lyas (a.s) Fass Suresi.. 307 23- Lokman (a.s) Fass suresi 311 Bu Fassn bir sonraki fassla ilikisi. 312 24: Harun (a.s) Fass Suresi 315 25: Musa (a.s) Fass Suresi.317 Bu Fassn bir sonraki fassla ilikisi. 318 26: Halid (a.s) Fass Suresi. 321 27: Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) Fass suresi 323 Faslarn Nebileri Burlar, Aylar ve Fatiha Uyumluluu ...... 331 - DRDNC BLM -. 339 Niin Alem 28 mertebeyle snrlandrlmtr. 339 Fususun Merkezi Saylar: 406/1572. 342 406 says... 342 Fusus Bablaryla likisi: 406 says Eittir:... 343 Dier Delaletler:. 345 1572 saysnn delaletleri. 349 28 saysnn 7 ve 4 saylaryla Ay menzilleriyle ve Nurani surelerin girileriyle ilikisi.. 354 28 saysnn Kamil Kula, Sluk miralarna, Kalp derecelerine, Cehennem derekelerine ve Kabenin yksekliine ve drdn yedi ile arplmasna ynelik delaletleri. 356 Fusus ile 6/12/36/360/365 saylar arasndaki iliki. 361 : Kuranda Rahmann nefesi ile nebiler arasndaki saysal iliki:... 367 Hatime. 369
KURAN VARLIK - 11
Giri:
YjA YjA A __nI

Allahn salt ve selam efendimiz Hz. Muhammedin, tertemiz ehlibeytinin, sekin ashabnn ve mmetinin zerine olsun. H.1413 (m.1992) ylnda dostlarmdan biri bana bn Arabinin Fususul Hikem kitabnn bablarnn tertibinin srrnn ne olduunu sordu. nk kitap bir giri blm ve 27 babdan meydana geliyordu. Her babn da bir Fass ve belli bir hikmeti ve belli bir nebiye nispet ediliyordu. Ama Fususta nebilerin sralan tarihi sralanlarna ve Kuran- Kerimde yer al tertibine uygun deildi. Onca Fusus arihi de bu tertibin srrn aklamamlard. Bu dostumun sorusuna 1417 (1997) ylnda Marakete Daru kubbetiz zerka yaynlar tarafndan baslan Mefatihu Fususil hikem (Fususul hikem anahtarlar) adl kitabmla cevap verdim. 1417 ylnn mbarek Rebiul-evvel aynn banda dostlarmdan biri bana bir mektup gnderdi. zetle unlar sylyordu: - Mefatihu Fususil hikem / Fususul hikem anahtarlar adl kitabnz ve eyh-i Ekberin Mefatihu meahidil esraril kudsiye adl eserini inceledim. Her iki kitapta ak bir ekilde eyhin kitaplarnn byk bir ksm ile Kuran- Kerim arasndaki temel rabtaya dikkat ekiliyor. Mefatihu Fususil hikem adl kitapta ise Fusus bablarnn tertibinin srrn ve bu tertip ile vcut mertebelerinin rahmani nefes silsilesi arasndaki ilikiyi aklyorsunuz. Ama bu bablar ile Kuran sureleri arasnda da varsa ki (eer herhangi bir balantnn olduuna deinmemisiniz)... benim ricam, bu konuyla ilgili yaklamnz ortaya koymanzdr.
Bu gzel istee bir cevap olarak her Fassn dayand sureyi aklayan bir aratrma gerekletirdim ve bu aratrmay yukarda ad geen Mefatihu Fususil hikem adl esere dahil ettim. Kukusuz bu durum kitapda baz deiiklikler yapmam gerektirdi ki, bende gerekli grdm (bakaca) eklemelerde de bulundum ve neticede kitabn blmleri ve ihtiva ettii konular aadaki gibi ekillendi. Kitabn blmleri ve ihtiva ettii konular: Birinci Blm: Giri blmyle birlikte Fusus bablarnn tertiplerinin anahtarlarn ve eyh-i Ekberin en mehur eserlerindeki Kurani anahtarlarn aklamasn, bunun yannda Fusus bablaryla rten surelerinin ayrntl deerlendirmesini ihtiva etmektedir. kinci Blm: 28 ksmdan oluur. Her Fassn dayand ilahi ismin aklamasn, varlk mertebesini, lafzi harfn ve feleki menzilini ihtiva etmektedir. Bunun yannda buna delalet eden her Fassn satr aralarna serpitirilmi gizli iaretlere deinmektedir. nc Blm: 27 ksmdan meydana gelir. Her Fassn uyutuu surenin aklamasn, eyhin sz konusu surenin ayetlerine ynelik iaretlerini, bablarn tertiplerinin keyfitini ve gz kamatrc, esiz silsilesinin hikmetini iermektedir. Drdnc Blm: Bu blmde Fusus anahtarlaryla, yani nebilerin, surelerin isimleriyle esma-i hsna ili ilgili latif, olaanst ve hayret verici eitli balantlar aklanmaktadr. Bunun yannda hikmetlerin vasflar, Besmele ve Fatihann aklamasna yer verilmektedir. Bu saylarn en nemlileri de unlardr: 28/36/360/365/406/1572 Receb h.1418 Kasm m. 1997
Abdulbaki Miftah
KURAN VARLIK - 13
Fikrimin avlad avlad beni Allaha andolsun ondan kurtuluu yoktur onun Her ktlk ve ezaya sabrederek Genelden ve zelden bir varlk iinde Bir kese ki kalbim ilmini yerletirdi Bir kitaba ve adna Fusus dedi Zorla ve aciz olarak sabrettim ve srtm dnmedim Birinin onu gemesini istemediim iin Zamannn tek eseri yaptm onu Sonra kap gitmesin diye onu arzulad Allaha andolsun, onu gayretle korurken Bir pnara rastladm ki naslarn lafznda ylesi yoktur Tasdik ettim onu, nk bir nuru var onun ki Yapsnda bu alev yoktur onun Dinde salamlat ve ona boyun edi Her zor konunun anlalmaz anlam Kalp parlayarak namaza durdu ki Daha nce ona ynelik bir kararllk ve hrs vard Nefis oru tuttu ve namaza durdu, nk Parlaklnn kvlcmlar ve alevi vard eyh-i Ekberin divanndan
KURAN VARLIK - 15
MUKADDME
Din, teslim olmak (islam), inanmak (iman) ve ihsandan ibarettir. Orijinal islam tasavvufu ise ihsan makamnn ilmi ifadesidir. eyh-i Ekber Ebubekir Muhammed b. Ali Muhyiddin b. Arabi (h.560-638) keyfiyet ve kemiyet olarak islam tasavvufu hakikatlerinin en byk tercmandr. Tasavvuf irfannn deiik ynlerine dair drt yzden fazla kitap yazmtr. Bunlarn en nlleri byk bir ansiklopedi mahiyetinde olan Futuhat-i Mekkiyye ve tasavvufun en belirgin mihverlerini zetledii Fususul Hikem adl eserleridir. eyh ilminin kaynan aklarken unlar sylemitir: Meclislerimde ve kitaplarmda sylediklerimizin tm Kuran huzurundan ve hazinelerinden gelmektedir. Bana Kuran anlama ve ondan istimdat etmenin anahtarlar verilmitir. Btn bunlar Kuran dna kmamamz iindir. nk Kuran bahedilen nimetlerin en ycesidir. Onu tadan, nefsinde bir hal olarak onun menzilini mahede eden ve srrnda hak ile konuanlardan bakas bu nimetin deerini bilemez. nk Hak bir kuluyla araclar kaldrmak suretiyle srrnda konuursa bu esnada onun szn anlaman da buna elik eder. Dolaysyla ondan sadr olan kelam, senin anlamann ayns olur, ondan geri kalmaz. Eer senin anlaman daha sonra gerekleiyorsa bu Allahn kelam deildir. Bunu kendinde hissetmeyen bir kimsede Allahn kullaryla konumasna dair ilim yoktur. (Fusus, 3. bab, s. 334-335-366) Buna gre eyhin btn eserleri, ierdikleri hakikatleri Kuran ayetlerinden, Allahn gzel isimlerinden (Esma-i
Hsna), bu isimlerin afaka ve enfse (d aleme ve i aleme) tecelli etmesinden almaktadrlar. Bu yzden eyhin bir ok kitabnn gizliliklerini ve iaretlerini anlamak, derinliklerini ve terkiplerini kavramak ancak bunlarn Kurani kaynaklarna mracaat etmekle mmkndr. Cenab- eyh kitaplarnn bazsnda bu kaynaklar aklarken, bazsnda bu kayna aka ifade etmemekte, bunlar anlamann Kurani anahtarlarnn gizli kalmasn tercih etmektedir ki ehil olmayanlar, kt amala kullanma ihtimalleri olanlar bunlar aa karmasnlar. te bu Kurani erevede bu alma gerekletirilmitir. Bu kitap, onlarca adamn erh yapt Osman Yahya eyhin eserlerine ilikin kitabnda Fususun yz yirmi erhinin olduunu sylemektedir. Hi kukusuz onun szn etmedii baka bir ok erhi daha vardr- Fususa dair bir yeni bir erh deildir. Bu aratrmann amac, Fususun iki anahtarn ortaya karmaktr. Kitabn derinliine kavranmas iin bu iki anahtarn elde bulunmas bir zorunluluktur. Bu iki anahtar olmadan Fususun klli / btnsel yaps mehul kalmaya devam edecektir. Dolaysyla Fususun iine serpitirilmi bir ok iaret ve telmih de gizli kalacaktr. Hibir arih bu iki anahtar ilmi erevede sunabilmi deildir. Bu anahtarlar unlardr: Birincisi: Fusus bablarnn tertibinin srr kincisi: Her Fassn dayand Kuran suresi te Fususa dair bu almann ana gayesi budur ki Fususun nemini anlatmak iin eyhin nsznde syledii u szler yeterlidir: Alt yz yirmi yedi ylnn Muharrem aynn son on gecesinin birinde amda Rasulullah (s.a.v) ryada grdm. Elinde bir kitap vard. Bana dedi ki: Bu Fususul Hikem kitabdr. Onu al ve insanlara gster ki ondan yararlansnlar.
KURAN VARLIK - 17
Dedim ki: Duydum ve bize emredildii gibi Allaha, Rasulne ve bizden olan emir sahibine itaat ettim. Temennimi gerekletirdim, niyetimi samimi yaptm, amacm ve himmetimi iyice berraklatrdm ve ne fazla ne de eksik, tamamen Rasulullahn (s.a.v) bana snrlarn izdii gibi bu kitab ortaya koymaya karar verdim () Bana ne verildiyse onu verdim. Bana ne indirildiyse bu satrlara onlar indirdim. Ben bir nebi veya rasul deilim, ama ahiretine dkn bir varisim Fususul hikemin bu Muhammedi mesnedinden dolaydr ki, el-Cundinin Fususa dair erhinde (s.5) belirttiine gre eyh-i Ekber, onun baka kitaplarnn altna konulmasna engel olurdu. Afifi yle diyor: Fususul Hikem deer, derinlik ve yazld dnemde ve onu takip eden nesiller zerinde tasavvuf akidesinin tekili bakmndan en kapsaml etkiyi brakmak bakmndan bn Arabinin en byk eseridir, desek mbalaa etmi olmayz. Bu ifadede bir mbalaa olduu aktr, nk bu deerlendirme Fusustan ok Futuhat-i Mekkiyye iin daha dorudur. nk Fususta yazlanlarn ou Futuhatn bablar arasnda dank halde serpitirilmi bulunmaktadr. Ayrca Futuhatta Fususta bulunmayan bir ok ilim ve hakikat yer almaktadr. Aslnda Fususla ilgili deerlendirmelerin en sahihi her halde eyh-i Ekberin talebesi Sadreddin Konevinin el-fukuk fi esrari mestenidati hikemil Fusus adl kitabnn mukaddimesinde syledii u szlerdir: - Fususul hikam kitab, eyhimiz, kamil imam, kamillerin nderi, mmetin yol gstericisi, imamlarn imam hakkn ve dinin ihya edicisi Ebu Abdullah Muhammed b. Ali b. Arabi etTainin (Allah ondan raz olsun ve onu da kendisinden raz klsn) eserlerinin en nefis zetlerinden biridir. na ettii
eserlerin hatimesi, tenezzlatnn sonu mesabesindedir. Muhammedi makam membandan, zat merebinden, teklik ceminden varit olmutur. Nebimizin (s.a.v) Allah bilme zevkinin zn kapsamaktadr. Eserde ad geen byk velilerin ve nebilerin zevklerinin snrlarna iaret etmektedir. Nebisinin ilmine dair basirete sahip her kii bu zatlarn zevklerinin hlasasna, taalluklarnn sonularna, himmetlerine, evklerine, tahsil ettikleri ilimlerin toplamna, kemallerinin hatimelerine iletmektedir. Bu bakmdan Fusus, her nebi ve velinin kemal makamnn ieriine vurulmu bir mhr ve i alemlerinde yaadklar ve izhar ettikleri hakikatlerin aslna dikkat ekmektedir. Konevi, Fususla ilgili bu kitabnda bablarnn tertibinin srrn aklamyor. Sadece tertipte bir mkl bulunduuna iaret ediyor. Ona gre Adem (a.s) Fass; Ahadiyet huzuruna, it (a.s) Fass; Vahidiyet huzuruna, Nuh (a.s) Fass; Ruhlar alemine, dris (a.s) Fass; Tenzihi sfatlara, brahim (a.s) Fass; Subuti sfatlara ve son olarak shak (a.s) Fass; Hayal huzuruna uygun dmektedir. rnein Fakku hatmul fassil ishaki (shak Fassnn mhrnn almas) blmnn banda unlar sylyor: Bil ki, eyhimiz (r.a) bu kitapta, bir ok nebi asndan varlk tertibine riayet etmi olsa da, sz edilen nebiler hakknda varlk tertibinin gzetilmesine bal kalmamtr. Sadece nebi ile eletii sfat arasnda sabit olan mnasebete bal kalm ve bu nebinin sevkinin snrna ve hak kapsamndaki dayanana iaret etmitir. Bununla beraber yce Allah, kitabn bandan buraya kadar varlk tertibi mnasebetinin sbutuna dair marifeti ltfetmitir
KURAN VARLIK - 19
- BRNC BLM -
Fusus bablar ve surelerin tertibinin anahtarlar. eyh-i Ekbere gre harflerin ve saylarn srlar ilminin nemi: Fususul Hikem Bablarnn Tertibinin Anahtarlar
Hikem kelimesi hikmet kelimesinin ouludur. Hikmet ise, eyhin sevi Fassn sonlarnda dedii gibi eyay, hakikatinin ve zelliklerinin gerektirdii, istedii etkinlikten sapmayacak ekilde ait olduu yere koymak demektir. Dolaysyla varlktaki (Vcut) her mertebe ilahi hikmet uyarnca en uygun olan yere konulmutur. eyh Futuhat-i Mekkiyyenin 198. babn (c.2, s. 421-470) Rahmann nefesiyle zahir olan varln (vcudun) mertebelerinin aklamasna tahsis etmitir. Varlk mertebeleri alfabedeki harf saysna uygun olarak yirmi sekiz tanedir. nk insan Rahmann suretinde yaratlmtr. Dolaysyla insan nefesi -ki harflerin mahrelerinden geerken harflerin zuhuruna sebep olmutur-rahmani nefes suretindedir. Bu yzden eyh 198. babda 11. blmden 38. blme kadar her bir blm bir varlk mertebesine ayrmtr. Fususun bablarnn tertip srrnn anahtarlar ite bu blmlerde bulunmaktadr. Her fass iin bir blm vardr. Ayn tertiple de btn fasslar son otuz sekizinci blme uygun dmektedir. nk vcudun bu mertebesinin bamsz ayni bir varl yoktur, bilakis mertebelerin taaynlerinden ibarettir, var edilmelerinden deil. u halde Fususun bablar rahmani
nefesin, gaipten ehadet alemine inii esnasnda belirginleen mertebelerinin suretleridir. eyh Fususun birka babnda rahmann nefesi kavramn vurgulamtr. Onuncu Hudi bab, on ikinci uaybi bab, on beinci sevi bab, yirmi ikinci lyasi bab, yirmi yedinci Muhammedi bab gibi. Fususun nefesle ilgisi olduundan eyh, her Fassn balnda Kelime lafzn tercih etmitir. Fusus ile 198. bab arasndaki ilikiyi pekitiren bir husus da her ikisinin de ayn dnemde yazlm olmalardr. eyh 198. babn 27. blmnde h.627 ylnn Rebiulahir aynn sonunda yazdn belirtiyor. Fususun Mukaddimesinde ise onu yazmaya ayn senenin Muharrem aynn sonlarnda baladn ifade ediyor. Sanki Fusus bablar, Rahmani nefesteki varlk mertebeleri blmlerine paralel olarak Futuhatn 198. babndan yazlm gibiler. El-Cndinin Fusus kitabn renmesinin keyfiyeti balamnda anlattklar da rahmann nefesi ile Fusus arasndaki ilikiyi pekitiren bir deerlendirmedir. Diyor ki: eyhim Muhammed Sadruddin Koneviyi Fusus mukaddimesini erhederken dinledim, bu srada ikimizi rahmani nefesin nefhalarndan bir nefha bizi brd. Bunun zerine kitabn btn mazmununu anladm. Bu, Konevinin eyh-i Ekberi ayn mukaddimeyi erhederken dinledii srada ikisini bryen nefhann aynsdr. Bu nefesin vukuu hutbenin metninde kendini gstermektedir. zellikle u ifade bunu apak ortaya koymaktadr: Bu sizi kapsayan rahmettir. Siz de bakalarn bu rahmetin iine aln.
KURAN VARLIK - 21
Dolaysyla rahmetin genilii, Rahmani nefesin vcut mertebelerini izhar etmek suretiyle yaylmasnn aynsdr. ElCndi1 eyhi Sadruddin Koneviden yle naklediyor: Bana kitabn mukaddimesini erhetti. Gaybi vrutlarn alametleri onun zerinde belirmeye balad. Rahmani nefes esintilerini gnderdi. Bu srada iim dm meltemlerinin ruhuna brnd. simlerinin ve ilhamlarnn nefesleri yayld. Mbarek batnnda akl almaz tasarruflarda bulundu. Ayns benim iimde de meydana geldi. Varlmn her taraf zerinde kemal anlamnda byk bir tesir meydana getirdi. Bunun neticesinde yce Allah kitabn mukaddimesiyle birlikte kitabn tmnn ieriini anlamam salad. Bu yaknlk esnasnda srlarnn mazmunlarnn korunmu zlerini bana ilham etti. eyh (r.a) bunun hakikatini kavraynca ve bu balamda ilahi emrin yerini bulduunu grnce, bana anlatt ki eyhimizden (r.a) bu kitab erhetmesini istemi, o da kitabn mukaddimesini erhetmi ki iinde z akl sahipleri iin z hakikatler vardr. eyh (r.a) onun zerinde garip bir tasarrufta bulunmu, o da bu sayede kitabn ieriini bilmitir. Bu iaret beni sevindirdi ve anladm ki bu mjdeden bana geni bir pay dmektedir. Sonra bana kitab erhetmemi emretti. Bu hususta talep edenin durumunu gzetmemi ve ona nasihatte bulunmam istedi.
Meyyiduddin el-cndi (l: h.700), eyh-i Ekberin en byk varisi Muhammed Sadruddin Konevinin (l: h.673) talebesidir. Bu ilmi Abdurrezzak el-Kaani (l: h.730)el-Cndiden almtr. Davud Kayseri (l: h.751) ise el-Kaaniden almtr. Bu drt zatn her birinin Fusus erhi vardr. ama hem bu arihler hem de bakalar Fusus bablarnn tertibinin srlarn aklamamlardr.
Hikmet Fassnn Anlam

eyh Ademi fassn sonunda Her hikmetin Fass (hakikati/mahiyeti), nispet edildii kelimedir diyor. Muayyen hikmet, vcut mertebelerinden bir mertebe olduuna gre, hikmetin Fass da onun kalbidir, bu varlk mertebesinin merkezi ve kutbudur. Bu merkezin ruhu ise, kamil insan mazharlarndan bir mazhardr ki nebilerin isimlerinden bir isimle ifade edilir. Bu yzden eyh her kelimeyi bir nebiye nispet etmitir. nk vcut mertebeleri silsilesinin halkalar, ilahi emir neticesinde gaybn gaybnda ehadet aleminin en uzak noktasna kadar inen rahmani nefesin aynsdr. Bu iniin ruhu ise mazharlar gaybi mescid-i haram uzak bir yerinden beeri ve balktan kulun kalbindeki mescid-i akdesin en uzak derecelerine gece vakti yrtlen kamil insan hakikatinin aynsdr. Bu iniin suretinin insann yer stndeki tarihinden misaller vardr ve bu, zaman boyunca uzayp gelen nebiler ve kamiller halkalarndan oluan bir silsiledir. Yani her varlk mertebesi merkezinin insan tarihi iinde bir yeri vardr ve bu da o zamana uygun nebinin veya kutbun aynidir. O ise o dnem iin Allahn en yce kelimesidir. Bu yzden eyh Ademi Kelimede bununla ilgili olarak yle demitir: O, alem iin yzn ka (Fass) gibidir. Vcut mertebeleri btn varl cem eden insanla son bulduu gibi mertebelerin kemallerin- Fususu da kendisine btn kelimeleri cami Kitab verilen, esiz ve kamil insan efendimiz Hz. Muhammeddir (s.a.v). Sonra bu en yce kelimelerin her birinin ilahi bir isimden ibaret bir anlam vardr. Bu yzden eyh her kelimenin hikmetini, kelimenin nebisiyle ve bu kamil nebi ekseninde dnen varlk mertebesiyle zel bir mnasebeti olan esma-i hsnadan bir isme nispet etmitir.
KURAN VARLIK - 23
Buradan hareketle eyhin, Kuran- Kerimde iki kere nebilerle birlikte zikredilen Elyesa ve Zlkifl nebilere neden bab ayrmadn, buna karlk Kuranda ad gemeyen it b. Adem ve Halid b. Sinan nebilerine neden birer bab ayrdn anlyoruz. Yine nebi olmad halde Lokman Hekime de bir bab ayrmtr. eyhin Futuhatn 15. babnda zikrettiine gre Lokman rahman nefesi adamlar kutuplarndan biridir. Biraz sonra yer vereceimiz ayrntl aklama kapsamnda greceimiz gibi bunun sebebi udur: Rahman nefesi mertebelerinin ikincisine, yani levh-i mahfuz mertebesine en uygun nebi ittir(a.s). nk en yce kalem, yani ilk akl iin olan ilk varlk mertebesi en yce misale uygun olmas hasebiyle ilk insan olan Ademe (a.s) uygundur. nk her ikisi de el-Bedi isminden yardm alrlar. Kalem Levhten doduu gibi it de Ademden domutur. Levhi icada ve ite destek sunmaya ynelen isim ise el-Bais ismidir. Ayn durum Lokman iin de geerlidir. nk onun makam bitkilere tahsis edilen yirmi nc varlk mertebesine daha uygundur. Nitekim bunu onun oluna syledii u szden de anlayabiliriz: Yavrucuum! Yaptn i (iyilik veya ktlk), bir hardal tanesi arlnda bile olsa ve bu, bir kayann iinde veya gklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu (senin karna) getirir. (Lokman, 16) Yani bitkileri var etmeye mteveccih ilahi isim, Lokman Fassna hakim ismin, yani Rezzak isminin nefesidir. Ki Lokman hikmetle, Kuran- Kerimde, rzkn en kk mazhar olan hardal tanesiyle birlikte en gzel ekilde anlmakla rzklandrmtr Ayn ekilde cinlere tahsis edilen yirmi altnc varlk mertebesine en uygun nebi ne Elyesa ne de Zlkifldir, bilakis eyhin ona ait fassta belirttii gibi berzah (ara dnem) nebisi Haliddir. eyh cinleri de kimi zaman berzah ruhlar olarak
isimlendirir ki onlarn asl atetir. Halidin de kavminin lkesinde kan bir yangn sndrmesiyle ilgili bilinen bir hikaye vardr. ite bu mertebeye ve bu fasa hakim olan isim Latif ismidir. Eer denilse ki: Dereceleri ykselten Arn sahibi isminin icadna yneldii son varlk mertebesi yirmi sekizinci mertebenin sahibi olan kamil insan kimdir ki 198. babn 36. blm ona ayrlm ve eyh de bu konu da yle demitir: Bil ki, btn mertebeler asllar itibariyle ilahidirler ve hkmleri de varlk aleminde zuhur etmitir. En yce ilahi mertebe ise kamil insanda zuhur etmitir.? Buna cevap olarak yle deriz: Mertebeleri cami ve onlar taayyn ettiren bu mertebe, kamil Muhammedi insan camiliine sahiptir. Bu mertebenin en tamam mazhar, varlk mertebelerini tafsil ettii gibi Fusus mertebelerini belirginletiren Muhammedi velilerin sonuncusudur (Hatemul evliya). Hatemin (son velinin) mertebelerle olan ilikisinden dolay eyh it Fassnda unlar sylyor: Velilerin sonuncusu (Hatemul evliya) asl kaynaktan alan ve mertebeleri mahede eden varis velidir. O Rasullerin sonuncusu, topluluklarn nderi, efaat kapsnn almas hususunda Adem oullarnn efendisi Hz. Muhammedin (s.a.v) gzelliklerinden bir gzelliktir. u halde Kitabn baln oluturan Mefatihul Vcudiye (Varlk Anahtarlar) ifadesi, fasslarn nebilerine imdat eden ve varlk mertebelerini var etmeye ynelen ilahi gzel isimler (esma-i hsna) anlamndadr. Mefatihul Kuraniye (Kurani anahtarlar) ise, her fassa uygun olan sure ve ayet anlamndadr.
KURAN VARLIK - 25
Fusus Bablar ile Alemin Mertebeleri ve nsanin Hakikatleri Arasndaki Uyum eyh bir ok mektubatnda alemin mertebelerini ayrntl olarak anlatmtr. Biz bir sonraki ksmda bunlardan bahsedeceiz. Ayrntl aklamasnn sonunda bu mertebeleri ufuklara yaylm olanlar cami insan nefsine dndrmektedir. Buna gereke olarak da u ayeti gstermektedir: nsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde yetlerimizi gstereceiz ki onun (Kuran'n) gerek olduu, onlara iyice belli olsun. (Fussilet, 53) Bu anlamda eyh Ankau Marib adl eserinde unlar sylyor: Bu ilim kapsamnda kaleme aldm eserlerde gttm ama, alemin zahirini bilmek deildir. Asl amacm farknda olmayan gafillerin dikkatini insani ayn ve Ademi ahs iinde var edilenlere ekmektir nk kurtulu yolunla dorudan alakal olanlarn dnda senin zatndan hari olan eyleri bilmenin bir faydas yoktur. u halde bu kitapta ayrntl olarak aklayacamz gibi alemin mertebelerinden Fususun bablarna mnasip olanlar ve insani hakikatlerden her mertebeye uygun olan eyhin Futuhatn altnc babnn sonlarnda aklad gibi zikredelim. Burada eyh, alemin mertebelerini snfa ayryor: Birincisi, en yce alem. Muhammedi hakikatten balar ve dnya semasnda ay feleinde son bulur. kincisi, ate, hava, su ve topraktan ibaret drt feleiyle birlikte istihale deiim, dnm alemi. ncs, meleklerden, cinlerden, hayvanlardan, bitkilerden ve insanlardan oluan imar alemi. Bu kitap erevesinde Musa (a.s) Fass babnn sonlarna alemin deiik mertebelerini imar eden meleklerin snflarn ayrntl olarak akladk.
Say 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Fassn Nebisinin ismi Adem it Nuh dris brahim shak smail Yakub Yusuf Hud Salih uayb Lut zeyir sa Sleyman Davud
Buna Uygun Alem Mertebesi Muhammedi hakikat (en yce kalem/ ilk akl) hayat felei Levh-i Mahfuz (Klli nefis) Klli tabiat Boluk/Heba (Heyuli Klli cisim Klli ekil hata eden ar Krs Atlas burcu felei Yldzl felek ve beytul mamur Yedinci gkte Zuhal felei Altnc gkte mteri felei Beinci gkte kzl felek Orta drdnc gkte gne felei nc gkte Zhre felei kinci gkte katip felei Birinci gkte ay felei
Buna Uygun nsani Hakikat Latiflik, kutsi ruh ve akl nsan nefsi nsan tabiat nsann klli kabiliyeti nsan cisminin maddesi nsan ekli Btn kuvvetleriyle insan cismi Mkellef nefis ve insan benlii Gr ve tenzih kuvveti drak ve tebih kuvveti ve kalp lim kuvveti Hatrlama kuvveti ve beynin arka gerisi Akl kuvveti ve bngldak Dnce kuvveti ve beynin ortas Vehim kuvveti ve hayvani ruh Hayal kuvveti ve beynin n taraf His kuvveti ve duyu organlar
KURAN VARLIK - 27
18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Yunus Eyyub Yahya Zekeriyya lyas Lokman Harun Musa Halid Muhammed Hatem (son)
Ate kresi ve onun ruhu olan scaklk ve kuruluk Hava kresi ve onun ruhu scaklk ve yalk Su kresi ve onun ruhu soukluk ve yalk Toprak kresi ve onun ruhu soukluk ve kuruluk Cansz varlklar ve madenler Bitkiler Hayvanlar Melekler Cinler nsanlar Alemde mertebelerin taayyn
Safra ve onun ruhu hazm kuvveti Kan ve onun ruhu cazibe kuvveti Balgam ve onun ruhu itici kuvvet Sevda ve ruhu tutucu kuvvet nsanda hissedilen eyler nsanda yeeren eyler nsanda hissedilen eyler nsandaki ruhlar ve kuvvetler nsandaki dnceler ve vesveseler Kamil insann camilii nsanda mertebelerin taayyn
KURAN VARLIK - 29
eyhin Kitaplarnn ve Fususun Kuran Anahtarlar

Daha nce eyhin kitaplarnn ak ya da gizli Kurani dayanaklarnn bulunduunu belirtmitik. eyhin Kurani kaynan-ayet olarak deil sure olarak- aklad kitaplar unlardr: aratul Kuran fi alemil insan. Burada eyh btn Kuran surelerini mushaftaki tertiplerine gre Fatihadan, Bakaraya ve en son Muavizeteyne kadar izliyor. Celal ve Cemal kitab. Burada eyh her cemal ayetinin karsnda bir celal ayetinin yer aldn belirtiyor. Kaybolmu ve Kehf suresinin 59. ayetine kadar yazd Byk Tefsirinde-ki birka cilt tutmaktadr-her ayetin cemalini, celalini, kemalini aklamtr. Tefsirin bal ise el-Cem vet Tafsil fi esrari maanit tenzil (tenzilin anlamlarnn srlarnn tafsili ve cemi)dir. el-Kasemul lahi (lahi yemin) adl eserinde Allahn Kuranda rububiyete ettii yeminlerin trlerini ayrntl olarak ele alyor. el-sfar an netaicil esfarda ise Kuran zikredilen ifrelere (kitaplara), trlerine ve srlarna dair dnceleri takdim ediyor. Divannda dorudan Kuran surelerine ve ayetlerine dayanan kasideler olduunu gryoruz. Bunlarn bir blmnn kasidelerinin beyit says ile on sekiz beyit arasnda deimektedir ve toplam 820 beyti bulmaktadr. 44 beyitlik bir dier kasidesi vardr ki burada Kuran surelerinin tmn tertiplerine gre latif anlamlardan oluan salam bir silsileye balamaktadr. Bir dier kasidesinde ise baz surelerin balarnda yer alan hurufu mukataa (birbirinden kopuk harfler)den bahsetmektedir. Daha dorusu eyhin iirlerinin byk ksmnn-ki elli bin beyitten daha fazladr- Kurani anlamlara dayandn sylemek mmkndr. Osman Yahyann eyhin kitaplaryla ilgili olarak kaleme ald kitapta Kuran tefsiriyle ilgili baz kitaplarn isimlerini gryoruz. Ama bu kitapla-
rn eyhe ait olduklarnn ispat iin iyi bir aratrmaya ihtiya vardr. eyhin Kurani anahtarlarndan aka sz etmedii kitaplarna gelince, bunlara rnek olarak da aadaki kitaplar gsterebiliriz:
1) Tecelliler Kitab
Bu kitap hakknda Emir Abdulkadir el-Mevakif (c.3) adl eserinde bu kitab yazarken mrekkep yerine gz ya kullanlsa yine de azdr demektedir. 109 blmden oluur ve her blm bir tecellinin vasfna dairdir. Bu kitab anlamann anahtar Bakara suresindedir. Kitabn her blmnn bu sureden bir veya birka ayetten oluan dayanaklar vardr. Tecelliyat kitab ile Bakara suresi arasndaki bu uyumu bamsz bir almada ayrntl olarak ele aldk. eyh ad geen kitabn giriinde onu yle tantmaktadr: Bu on tlsmdan biri olan nc tlsmdan inilerdir. nc tlsmla Bakara suresinin banda yer alan Elif. Lam. Mim harflerine iaret etmektedir. Bakara suresi ise mukataa harfleriyle balayan on sureden biridir. rnekler: - Birinci tecelli: Sr yoluyla gerekleen iaret tecellisi. Surenin ilk ayetine taalluk eder: Elif. Lam. Mim. te bu Kitab - kinci tecelli: Gz aydnlnda arnmann nitelikleri. kinci ayetle ilgilidir: Onlar ki gayba iman ederler ve namaz ikame ederler. nk namaz gz aydnldr. - Sekizinci Tecelli: Allah ve iman edenleri aldatrlar. Ama sadece kendilerini aldatrlar. Fakat bunun farknda deildirler. Ayetinden iltibas, mekir ve aldatma tecellisi.
KURAN VARLIK - 31
- 31. tecelli: Sonra semavata yneldi ve onlar yedi sema olarak dzenledi (Bakara,29) ayetinden olan istiva tecellisi. - 60. tecelli: Sizin ilahnz bir tek ilahtr. Ondan baka ilah yoktur. (Bakara, 163) ayetinden tevhit cemi tecellisi. - 81. tecelli: man edenler Allah daha ok severler. (Bakara, 165) ayetinden halis sevgi tecellisi.
2) el-Fenau fil muhade Kitab

Bu kitab anlamann anahtarlar Beyine suresinde yer alrlar. Kitabn tamam, bu surenin ayetlerine ynelik iaret mahiyetinde dncelerden ibarettir. Kitabn giriinde rza kelimesinin trevlerine alt kere deinmekle buna iaret etmitir. Bu da surenin son ayetine ynelik bir iaret mahiyetindedir: Allah onlardan raz olmutur, onlar da Allahtan. Sonra hi olmayan (ma lem yekn) fani olunca artk fanidir. ifadesiyle de surenin bandaki lem yekn ifadesine iaret etmitir.
3) Abadile (Abdullahlar) Kitab

Kitap iki byk ksm ihtiva etmektedir. Elli babdan oluan birinci ksm zerinde dikkatle durulduunda her babn belli bir surenin ayetlerine dayand grlecektir. Bu surelerin ou da Kurann birinci yarsnda yer alrlar. kinci ksmdaki her bab, Kuran ayetleri araclyla esma-i hsnadan bir ismin tecellisine dayanmaktadr. Bu kitabn, burada yaptmz deerlendirmeler esasnda iyi bir incelemeden geirilmesi gerekir. rnek: -Fatiha suresinin yerinin birinci bab olduunu gryoruz. Bu babn ad ise Abdullah b. Abdullah b. Muhammed b.
Abdullahdr. Yine yetmi ikinci baba da denk dtn gryoruz. Bu babn ad ise Abdullah b. Zeyd b. Abdulmukittir. - Araf suresinin yerinin ise 16, 17, 18 vd. bablar olduunu gryoruz. - Abdullah b. Hdr b. Abdulvahhab balkl 40. babn dayana ise Kehf suresidir.
4) Kutbun ve ki mamn Menzili Kitab

Bu kitab anlamann anahtarlar Felak ve Nas (Muavizeteyn) surelerindedir. Kutup menzili mnacatna dair blm Nas suresinden yaplan bir tabirdir. En kamil imamn be srr ise Rab isminin Muavizeteynde yer alan be anlamnn (sahip, efendi, terbiye eden, islah eden ve sabit) tabiridir. Kitabn sonunda yer alan ruhani imam menzili mnacat ise Felak suresinin tabiridir. Bu iki sure iin Futuhattan da 270 ve 271. bablar ayrlmtr.
5) Tercmeler Kitab
Bir mukaddime ve 69 babdan meydana gelir. Her bab bir ok incelik ve iaret ihtiva eder. Bu kitab anlamann anahtarlar ise, her babn bir sureye denk dmesidir. Bablarn tertibi de surelerin tertibiyle uyumaktadr. Sralama Hakka suresinden balyor. (Birici bab: kahr tercmesi) Surelerin menzilleri alarak yukar doru klmaktadr. Her surenin bir bab vardr. ve bu sralama Bakara suresiyle (hicab tercmesi) ve Fatiha suresiyle (rida tercmesi) son buluyor. Yukar doru klarak ifadesini kullandk, nk balang dorudan Maaric suresinin menzilinin stnde bulunan menzildir. eyh, ok kere Kuran sureleri arasnda klan gezintiyi
KURAN VARLIK - 33
miralar olarak isimlendirmektedir. Kuran surelerini amak suretiyle gerekletirilen ykseliler (miralar) varlk mertebelerini aarak gerekletirilen miralardan daha stndr.
6) ahit Kitab
27 babdan meydana gelir. Tercmeler kitabnn bablarna ok yakndr. Ama surelerin tertibi gzetilmemitir. Bir sure iin birka bab ayrlmtr. rnek: - Birinci bab: Takdire itirak ahidi bab. Mminun suresinden. - kinci bab: ki secde ahidi bab. Hac suresinden. - nc bab: Sana sylyorum komu sen dinle (Sana sylyorum gelinim sen anla)ahidi bab. Furkan suresinden. - Drdnc bab: Nurlar ve karanlk ahidi bab. Nur suresinden. - Yedinci bab: Vezirler bab. Kehf suresinden. - Dokuzuncu bab: Rabbani ahit bab. Mminun suresinden. - On Sekizinci bab: badet bab. Kehf suresinden. - Yirmi Birinci bab: Gayb ahidi bab. sra suresinden.
7) Menziller Menzili Kitab

Bu kitapta aka ifade edilmese de Kuran sureleri, surelerin girilerine gre on dokuz snfa ayrlmtr. Her surenin remzi bir ismi vardr. Benzeri bir yaklam Futuhatn 22. babnda da gryoruz. Bu, Hicr suresine mnasip bir babdr. rnein bu kitapta hamd ifadesiyle balayan sureler medih
menzili ismiyle, mukataa harfleriyle balayan sureler remzler menzili ismiyle tasnif edilmilerdir. Bylece sureler mushaftaki tertiplerine gre sralanmaktadrlar.
8) Kutsi Srlar Mahedeleri Kitab

14 bab ihtiva etmektedir. Bu kitab dikkatle inceleyenler belli surelerden kaynaklandn greceklerdir. rnein keif yldznn douuyla birlikte doan nur sahnesi) ad verilen altnc bab Yasin suresinden kaynaklanmaktadr. Bamsz bir almada bu kitabn ierdii sahnelerin Kurani temellerini ele aldk.
9) Azamet Kitab
Fatiha suresinin ayetlerinin harflerine ilikin son derece gzel ve bir o kadar da bedii saylabilecek iari bir tefsir mahiyetindedir. Fatihann her ayetine, iaret ve ima slubuyla ayr bir blm ayrlmtr.
10) Futuhat- Mekkiyenin Birinci Blm: Marifetler blm

73 babdan meydana gelir. Bablarn byk ksm belli surelere dayanr. rnek: Araf suresine 15. ve 40. bab, Kehf suresine 25. ve 31. bab, Nur suresine 27. ve 29. bab, Furkan suresine 28. bab, Meryem suresine 26. bab tahsis edilmitir.
KURAN VARLIK - 35
11) Futuhat- Mekkiyenin Drdnc Blm: Menziller Blm

114 babdan meydana gelir. Nas suresinden, yani 270. babdan balayarak mushaftaki tertibe gre yukar doru Fatiha suresine, yani 383. baba kadar her sureye bir bab ayrlmtr. Her babn sonunda anlatlan ilimlerin kaynaklar ise babn dayand surenin ayetleridir.
12) Futuhatn Beinci Blm: niler Blm

man ubelerine veya surelerin giri harflerine gre 78 bab iermektedir. Her bab belli bir surenin bir ayetine dayanmaktadr. Her babn, belli bir tertibe uygun olarak bir suresi vardr ve her bab birka ksma ayrlmtr. Her ksm, kendilerine uygun surelerin tertibine gre tertip edilmi bablardan meydana gelir. Bu sembolik taksimin de inilerin anlamyla ilgisi vardr. Bu blmn bablarnn dayand surelerin aklamasna ilikin zel bir almamz vardr. rnek: - 399. bab. ine girenin boynunun vurulduu ve iine girmeyen kimsenin de kalmad menzil inilerinin marifeti hakkndadr. Bu babn dayana Rahman suresinde yer alan u ayettir: Onun zerindeki her ey yok olacaktr. Yalnz celal ve kerem sahibi rabbinin yz bakidir. - 405. bab. Kalbini benim evim haline getiren, benden bakasn oradan karan kimseye neler verdiimi kimse bilemez ve onu beytul mamura benzetmeyin. nk oras meleklerimin evidir, benim evim deil.. inileri hakkndadr. Bu babn dayana Kasas suresinin 57 ayetidir: Biz onlar, kendi katmzdan bir rzk olarak her eyin rnlerinin toplanp getirildii, gvenli, dokunulmaz bir yere yerletirmedik mi? Fakat onlarn ou bilmezler.
- 408. bab Furkan suresine, 416. bab sra suresine, 426. bab Araf suresine ve 432. bab Fatiha suresine tahsis edilmitir.
13) Fususun Kurani Kaynaklar

eyh, Fususun mukaddimesinde Fusus ile Kuran arasndaki ilikiye iaret etmi ve Nebinin (s.a.v) mjdeli bir rya sahnesinde kendisine Bu Fususul hikem kitabdr, onu insanlara gster ki ondan yararlansnlar dediini belirtmitir. Bu mukaddimenin balarnda ise nebiyi (s.a.v) cmertlik ve kerem hazinelerinden himmetleri en doru sz araclyla sunan olarak vasfetmektedir. En doru szden maksat Kuran- Kerim, cmertlik ve kerem hazineleri ise sureleridir. rnein Futuhatn 369. babnda-ki Hicr suresiyle ilgilidir- u bal okuyoruz: 369. bab: cmertlik hazinelerinin anahtarlar menzilinin marifeti hakkndadr. Bu babn sonunda 23 vasla yer verilmitir. Her vasl, Futuhatn drdnc blmnn bablarndan birine tabidir. Bu sralama ise nas suresiyle ilgili 270. babdan balyor ve mushaftaki tertip gzetilerek yukar doru leyl suresiyle ilgili 292. baba ulalyor. Her vaslda eyh bu vasln suresini cmertlik hazinesi olarak isimlendiriyor. u halde Rasulullahn (s.a.v) eyhe Fususul Hikemi hediye ederken sunduu cmertlik hazineleri Kuran sureleridir. zellikle eyhin mezkur 369. babn sonuna ekledii surelerdir. Mukaddimenin sonunda Fususun Kurani kaynaklara dayandna dair aklamaya bir ek olarak unlar sylyor: Allah ehlinden kalp sahibi kimseler bu kitap zerinde durduklar zaman onun kukularn kart nefsi amalardan beri kutsi alemden olduunu kendi ilerinde bir hakikat olarak bilsinler ()
KURAN VARLIK - 37
Allahtan dinleyin Ve Allaha dnn Duyduunuz zaman Benim getirdiimi anlayn Sonra anlayarak ayrn Szn mcmelini ve cem edin Tafsil ve Cem, Furkan ve Kuran anlamndadr. Biri dese ki, Kuranda 114 sure Fususta ise 27 bab vardr, byle iken surelerle bablar arasndaki mnasebeti, uyumu nasl tespit edebiliriz? Buna vereceimiz cevap udur: -Allahu alem / Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir- mam Ahmed ve bakalarnn rivayet ettiine gre Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Bana Tevrat yerine uzun sureler (et-tival), Zebur yerine yzlk sureler (el-Miin), ncil yerine takip edenler (elmesani) verilmitir. Ayrca bana has olmak zere de mufassal sureler verilmitir. Yedi uzun sureden maksat, Bakaradan itibaren nazil olan uzun surelerdir. Yzlk sureler ise ayetlerinin says yze yakn olan surelerdir. Takip eden surelerden maksat da yzlk sureleri izleyen surelerdir. Mufassal surelerden maksat da Kurann son eyreinde yer alan surelerdir. zellikle Ala suresinden itibaren en son inen son hizipte yer alan sureler kast edilmitir. Bana has olmak zere de mufassal sureler verilmitir.szne gelince, demek isteniyor ki mufassal surelerde btn nebilerden ayr olarak srf Rasulullaha (s.a.v) has klnm zel Muhammedi zevkler yer almaktadr. te eyh-i Ekberin bazsn Fususta aklad en nemli konularn banda bu zevkler gelmektedir.
eyhin yukarda sz edilen 369. babda son mufassal sureleri cmertlik hazineleri olarak isimlendirdiini ve Fususun mukaddimesinde de Fususun cmertlik hazinelerinden geldiini belirttiini bildiimize gre, u sonuca varabiliriz: Fususun her bir bab, Fatiha ve Nas surelerinden balayarak Fecr suresine kadar son mufassal surelerden bir sureyle balantldr. Bunlar toplam yirmi yedi suredir, yani Fususun bablarnn says kadardr. Ancak sureler mushaftaki tertiplerine gre deil, bilakis aada yer verilen dairesel cetvelde ayrntl olarak verildii tertibe gre yer almlardr. Bundan da anlalyor ki Fusus kitab nebiler, esma-i Hsna, Kuran menzilleri, harfler ve rahmann nefesi kapsamnda alemin mertebeleri huzurlar iinde gerekletirilen, btn bunlar alarak yaplan miralar iermektedir. Bunlarn tm fatih ve hatem kamil insann mazharlardr
KURAN VARLIK - 39
Dairesel Cetvel
Fususun temel anahtarlar aadaki gibi tertip edilmitir
Dairesel Cetvel Hakknda Malumat:

-lk dahili dairede mertebenin rakam yer alr, bu ayn zamanda Fassn babnn da rakamdr. - kinci daire: Lafzi harfler iindir. Bunlar da mahrelerine gre tertip edilmilerdir. Yani gsten kan harfle (hemze) balayp dudakta kan harfle (vav) bitiyor. - nc Daire: Mertebeyi var etmeye mteveccih ilahi isim. - Drdnc Daire: Varlk mertebesinin ismi. - Beinci daire: Fassa ve mertebeye uygun sure - Altnc daire: Mertebe uygun Fassn nebisinin ismi. Bunlar da Hz. Ademle (a.s) balayp Hz. Muhammedle (s.a.v) son buluyor. - Yedinci daire: eyhin her babn balnda aklad gibi her Fassn hikmetinin nitelii - Sekizinci daire: Mertebeye uygun feleki menzilin ismi. Onun yannda da marki tertibe (ebced hevez hutti kelemen sefas karaat sez daz) ve maribi tertibe (ebced hevez hutti kelemen safas karasat sez za) uygun rakam deerine sahip harfe yer verilmitir. Her harfin yannda da byk cmle hesabna gre rakamsal deeri yer almaktadr. Kk cmle hesabna gelince, bunu elde etmek iin byk cmle hesabnda yer alan sfrlar kaldrmak yeterlidir. Buna gre ba, kef ve ra iin ayn deer, yani 02 ngrlr. Ha, nun ve sa iin 05 deeri ngrlr. - Dokuzuncu daire: on iki burca yer verilmitir. Her burcun, kotan bala kadar bir sembol vardr. her burcun altnda iki ve menzil yer alr. Bunlar astroloji ilminde bilinen eylerdir. Bunun yannda harflerin tabiatlarna ve Burlarnn tabiatlarna tabi menzillere yer verilmitir.
Not: Bu dairelerin her birinin kelimelerinin rakamsal deerleri iin kitabn sonunda 406 ve 1572 saylaryla ilgili iki cetvele baknz.
Cmertlik Hazinelerinde, Vcut Mertebelerinde Fususul Hikemde ve Kuran Surelerinde Rahmann Nefesi
KURAN VARLIK - 41
eyh-i Ekbere Gre Harflerin ve Saylarn Srlarnn lminin nemi:

eyh-i Ekberin yazdklarnn byk bir ksm u drt mevzunun ekseni etrafnda dnmektedir: Birinci Mevzu: Zati, sfati ve fiili tecelliler araclyla hakkn varlnn bilinmesine taalluk eden mevzular. kinci Mevzu: Cem ve icmali Kuran mazharnda, tafsili furkani mazharnda ve eri tatbikatnda hakkn kelamna taalluk eden mevzular. nc Mevzu: Varlk mertebelerine ve kevni snnetlere taalluk eden mevzular. Drdnc Mevzu: Kamil insan huzurundan ibaret cami huzura, velayet makamlar araclyla bu kemale ulatran sluk derecelerine taalluk eden mevzular. Bu drt ksm, kemalatnn sonu olmayan tek hakikatin farkl ynleridir. nk ufuklara serpitirilmi btn ayetler, insan-i kamil veya Allahn en yce kelimesi olarak ifade edilen insani cemin hakikatlerinin yansmasndan baka bir ey deildirler. Bu bakmdan ufuklarda yer alan ayetler ile insan- kamil, esma- hsna tecellileri nurlarnn tecelligah olan Kurani ayetlerin en eksiksiz mazharlardr. Dier bir ifadeyle: Ufuklardaki ayetlerin zerine serilmi, yaylm azamet hrkas ve insan- kamilde drlm, toplanm kibriya ridas, Kuran ayetlerinin zat gneinden doan esma-i hsna nurlaryla dokumasdr. Fakat bu tecellilerin ve bu kaynamalarn tmn birbirine balayan terkiplerin suretlerinin iki mazhar vardr: Biri keyfiyet mazhardr ki hikmetli kitabn harflerine ve kelimelerine dair lafzi rakamsal suretlerde gizlidir. Biri de kemiyet mazhardr ki bunlarn saysal deerlerinde gizlidir.
Balang, Bismillahirrahmanirrahiym Rahman ve Rahim olan Allahn Adyla sznn sadr olmasnda ve tekvini emir olup kadim ilim kapsamnda sabit olan aynlere tevecch eden Kn=Ol suretinde somutlamaktadr. u anda ise hikmet ve kaytlar aleminde mmkn varlklarn ahsnda daimi surette tezahr etmektedir. Eer dier isimlere hakim, biri genel olan rahmani, biri zel olan rahimi iki rahmeti gerektiren zat smi Allah olmasayd, eya kendi zat itibariyle zuhur edemezdi, baka varlklardan da ayrt edilmezdi. Allah ehli kimseler bu nuru ve iki rahmetin bu kaynan, Kuran hakikatinin ayn olan Muhammedi hakikat olarak ifade etmilerdir. De ki: Eer Rahmn'n bir ocuu olsayd, elbette ben (ona) kulluk edenlerin ilki olurdum! (Zuhruf, 81) Denebilir ki kelimelerin anlamlar ve onlarn terkibini oluturan harflerin zellikleri bu tecellilerin keyfiyetlerinin mazharlardr ve bunlara uygun olan saysal deerler ise bunlarn kemiyetlerinin mazharlardr. Dolaysyla Mdebbir (Tedbir eden) isminin nurundan destek alrlar. Kemiyetlerinin mazharlar ise maddesini Mufassil (ayran) isminin nurundan alrlar. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: O, Rabbinize kavuacanza kesin olarak inanmanz iin her ii dzenleyip yetleri aklamaktadr. (Rad, 2) Keyfiyetin mercii Bizim emrimiz, bir anlk bak gibi, bir tek szden baka bir ey deildir. (Kamer, 50) ayetinde geen emirdir. Kemiyetin mercii ise yaratmann yenilenmesiyle oluan suretlerin saysal olarak artmasdr. Nitekim yce Allah bir ayette yle buyurmutur: O, her an en (yaratma) halindedir. (Rahman, 29) Bir dier ayette de yle buyurmutur: Hayr, onlar yeni bir yaratma hususunda phe iindedirler. (Kaf, 15) Varlk kelimelerinin terkibini oluturan harfler ilahi malumatlardan ibarettirler. Yani devaml an iindeki sabit
KURAN VARLIK - 43
aynlerdirler. Bu balamda harfler ile onlara denk den harfler arasnda bir fark yoktur. nk her biri dierinin keyfiyet ve kemiyet mazharlar iindeki aynas konumundadr. Sonra olularn ayn olan bu ulvi harfler Rahmani nefes araclyla ilahi alemdeki sbut huzurundan vcut mertebeleri silsilesindeki ayni zuhur dzeyindeki farkllklara inerler. Dolaysyla harf ilminin temel dzeyi vardr: En yce dzeyde, kadim ve ihata eden ilim erevesinde btn eyann sabit hakikatlerinin bilinmesinin aynsdr. Orta dzeyde ayni ve yaratlsal zuhur mertebeleri silsilesinin hikmet ve kudret daireleri araclyla bilinmesinden ibarettir. En aa dzeyde, zatlarn tabiatlarnn ifadesinden ibaret isim ve saylarn zelliklerinin bilinmesidir ve bu ayn zamanda bu zatlar ve bunlara taalluk eden hadiseler balamnda zelliklerden etkilenme durumunda olmann bilinmesidir de. Bu uygunluktan dolaydr ki Hak tealann konutuu kutsal dillerde-en bata cami kitabn ve son nebinin dili, yani Kuran Arapasnda-bu yandan isimle msemma arasnda, bir dier adan harfler, kelimeler ve saylar arasnda, baka bir adan da kelimelerin anlamlar, sembolleri, zellikleri ve bu kelimelerin terkibini meydana getiren harflerin tabiatlar arasnda son derece latif, derin ve salam bir organik ba vardr. yle ki bu harflerin saysal deerleri, feleklerin tabiatlaryla dorudan ilikili tabii zellikleri, rahmani nefes itibariyle lafzi delaletleri ve ekil ve yap itibariyle rakamsal delaletleri, hayal itibariyle suret delaletleri dikkate alnmadan ilerindeki gizli hakikatlerin idrak edilmesine imkan yoktur.
Bu kitapta varlk mertebeleri, lafzi harfler, rakamlar, insan- kamil mazhar, felek menzilleri arasndaki uyumla rten esma-i hsna (1) aklanmaktadr. yle ki bu menziller bu balamda dikey varlk derecelerinin felek kresinin ksmlarna denk decek merdivenin basamaklarn andran bir izdm olarak belirginleir. Lafzi harflerin insan nefesindeki mahreleri ulvi harflerin rahmani nefes huzurunun suretleri olarak grnr. Bu itibarla harf ve say, varlk aynasna yansyan ilahi isimlerin nurlarnn karmndan oluan pnardan sunulmu bir kadeh konumundadr. Arap dilinin nahiv ve sarf kaideleri, harfleri ve kelimeleri, zellikle Kuran Arapas balamnda, tam anlamyla varlk hakikatlerine, hayatn farkl terkiplerine uymaktadr. yle ki ilim ehli kimseler harflerin terkibinden ve saysal deerlerinden hareketle evren ve insan aleminde meydana gelen hadiseleri istihra edebiliyorlar. Mesela eyh-i Ekber, Rum suresinin birinci ayetinden Mslmanlarn Kuds hallardan geri aldklar seneyi, yani h. 583 tarihini tespit etmitir. Endlste Muvahhid ordusunun Hristiyanlar malup ettikleri 591 tarihini de Fetih suresinin birinci ayetinden karmtr. (bkz. Futuhat 559 bab, Fettah isminin huzuru.) u halde harf ilmi, varlk hakikatlerinin mizandr. yle ki kelimeleri ve harflerini oluturan unsurlarn aratrlmasyla btn ilimlerin anahtarlarn elde etmek mmkn olabilir. Bu, byk velilerden oluan alimlerin sahip olduklar bir ilimdir. Ki kendilerine Sryanice ku dili retilmitir. Sryanice ise, ilahi ilimlerin, kevni ve insani yaratln, Kurani hakatlerinin srlarnn, velayet miralar ve ruhani tertipleri araclyla gerekletirilen sluk derecelerinin ortak dilidir. Bununla zuhur ilkeleriyle tekvin usulleri arasndaki rabtalar, bunlarn harflerle, kelimelerle ve saylaryla uyumlar zahir olur. Yine
KURAN VARLIK - 45
yldzlarn, gezegenlerin feleklerinde deveran edileriyle, unsurlar ve tabiatlaryla uyum iinde tezahr eder. Btn bunlar mutlak bir varlk insicam iinde dizilmi olarak gerekleir. Ki gzelliinin, azametinin ve kemalinin sonu yoktur. Tpk u szn ifade ettii anlam gibi: Harflerin kskanlk rts altnda sevgi atei, o(hve) ve zat arasnda alev alev yanmaktadr. eyh birok eserinde harflerin ve saylarn srlarndan bahsetmi, Futuhatn ikinci babn bu konuya ayrmtr. Bu ilmin baz meselelerini 20/26/198. bablarda ele alm, 73. babda Tirmizinin sorularna (39404142. sorular) cevaplar vermitir. rnein 109. babda (c.2 s. 193) unlar sylyor: makamlarn says ve her ismin srlar harf says kadardr. Bu hususta Kurey Arapasndan bakas dikkate alnmaz, nk Kurey Arapas cennet ehlinin dilidir. Bu da isten asl, yani bina olsun, ister furu, yani irab olsun fark etmez. Arapa olmayan ve Arapaya baka dillerden geen kelimeler bu hususta esas alnmaz. Nitekim her varlkta isminden bir zellik vardr sz bu anlam vurgulamaya yneliktir. - eyh unlar sylyor(c. 2 bab:131. s. 215): Saylarn hkm her hakimin hkmnden nce gelir. -Bir yerde de unlar sylyor: feleklerin 28 menzili vardr. nk harflerin says bu kadardr. Baz insanlarn vehmettikleri gibi bunun tersi geerli deildir. nk harfler Allahn kadim kelamnn suretleridir. Feleklerin menzilleri ise hadistirler. Hadis her zaman kadime tabidir; kadim hadise tabi olmaz. (b. 198 blm. 20, c. 2 s. 440) - Bu yzden cehennem bekisi meleklerin says 19dur. Bu, besmeledeki harflerin rakamsal deerinin toplamdr. (b. 272, c. 2 s. 577) Alemin dnyadaki ve cennetteki bekilerinin says da bu kadardr (7 gk+12 bur=19).
- Tekvin felekleri de dokuz tanedir (7 gk+yldz felei+bur felei). nk ilahi tekvin kelimesi kef, vav ve nundan oluur. Bu toplam dokuz (9) harf eder. (b.20, c. 1 s. 168) Harflerin saysal deerlerini hesap etmenin eitli yollar vardr. En mehurlar mark ve marib hesabdr. Bunlarn arasndaki tek fark alt harfin farkl deerlere sahip bilinmesidir. Bu harfler de ebced tertibinin ikinci yarsnda, yani terazi ve balk burlar arasndaki feleki menzillerde yer alrlar. Bu ise felein ruhlar alemine, geceye veya son bahar ve k mevsimlerine denk den ksmdr. Bat ve dou kutuplar krsnn yannda zuhur eder. Veya yldz menzilleri feleinde ya da araf surlarnda belli olur. O esnada birin emriyle iki mazhara inen ar kelimesi tekrarlanr. yle anlalyor ki bu kutuplama, ebcedin 22 harften -ibranicede olduu gibi- 28 harfe -arapada olduu gibi- gemesi esnasnda zuhur etmitir. Buna gre marip hesab, kibriya dairesinden ve varlk dairesinin i yarsnda nefislerde ve ruhlarda yer alan gaybi srlarn ve ayetlerin ehli kimseler iindir. Mark hesab ise azamet hrkasndan varln d yarsnda kevni ufuklardaki nurlarn ve ayetlerin ehli kimseler iindir. Byk ebced hesab-ister marki, ister maribi olsuniinde birler, onlar ve yzler yer almas hasebiyle zellikle sfat, isim ve fiil huzurlarnda kevni tafsilin mazharlarna taalluk eder. -ster marki ister maribi olsun- kk ebced hesabnda sadece 1den 9a kadar birler yer alr ve zat huzurunda insani icmalin mazharlarna zellikle taalluk eder.
KURAN VARLIK - 47
eyh, Futuhatn ikinci babnda byk ve kk hesaplarn delaletleri arasndaki fark ayrntl olarak aklam ve zetle unlar sylemitir (c.1, s. 80-81): Saadetimizin kemale ermesinin vesilesi olan bu yolumuzda bize gre saylarn faydas udur: Muhakkik ve mrit bir harfi ele aldnda byk Cezmi kk cezme ekler. 100 deerinde olan kaf harfinin byk cezme, birinde kk cezme eklenmesi gibi. Bylece kk cezmin saysal deerini ortaya karr ve onu zatna dndrr. Byk cezmin saysal deerini ise kendisinden istenen varidatlara dndrr Sonra her iki cezmin saysal deerlerinin delaletlerini baka bir adan yle aklar: Rakamsal harflerin saysal deerleri zellikle surete, araza ve zarfa taalluk eder. Lafzi harflerin saysal hesab ise zellikle ruha, cevhere ve mazrufa taalluk eder. Ayn kelime veya ayn cmlede iki saysal deeri arpmak veya toplamak ise ruhun suretiyle veya mazrufun zarfyla ilikisine taalluk eder. Nefes hesab ise (bkz. kitabn son blmnde 1572 saysna taalluk eden tablo) kayyumluk srrna yani ruhlarn ve suretlerinin veya anlamlarn ve kalplarnn kaim olmasnn dayana olan rahmann nefesine taalluk eder. eyh-i Ekber bu meseleyi iir diliyle yle ifade eder: Ben Kuranm, tekrarlanan yedi benim. Ruhun ruhuyum ben, kalplarn ruhu deilim Baka bir iirinde de unlar syler: Bir harfin varlym ki anlam sensin
Kainatta benim iin Ondan bakas yoktur Harf anlamdr, harfin anlam ise sakinidir. Senin ayn olarak grdn anlamndan bakasdr
Cmle Hesaplarna rnekler:

Birinci rnek: Futuhatn 24. babnn sonunda (c.1 s. 185) Cenab- eyh unlar sylyor: Rahmani nefeslerin insani alemdeki says -nefeslerin her biri zel ilahi bir tecelliden kaynaklanan bamsz ilahi bir ilimdir- 330 saysnn 530 saysyla arpm kadardr. Soru: Bu iki say nereden geliyor? Cevap: Rahman ismini rakamsal olarak deeri 330 lafzi deeri ise ra harfinin eddeli okunmas artyla 530dur. kinci rnek: Marki kk ebced hesabna gre Rahman nefesi kelimesi= (5+8+6)+(1+3+2+2+8+4+1+5)=19+26=45 deerindedir. Bu rakamn aynadaki yansmas 54tr. Toplam:45+54=99 eder. Bu ise esma-i hsnann saysdr. 45 says ayn zamanda ister byk ebced hesabyla (1+4+40) ister kk ebced hesabyla (1+17+27) Adem kelimesinin saysal deeridir. Bu ayn zamanda ilk dokuz rakamn toplamdr. Dokuz ise Adem kelimesinin (1+4+4) kk rakamsal deeridir. Adem kelimesinin byk saysal ve nefesi deeri 45+45tir. Bu ise toplam 90 eder. Yani (Kml=Sad) rahmani suretin kemali. Kk saysal deeriyle birlikte (90+9=99) Ademin tamamyla tahakkuk ettirdii esma-i hsnann says elde edilir.
KURAN VARLIK - 49
nc rnek: Allah isminin byk saysal deeri 66 dir. Bu ise iki ismin saysal deerinin toplamdr (Adem ve Havva=45+6+15). Bu da Ahmed isminin nefesi ve kk saysal deerinin toplamna eittir. Ahmed=(1+4+27+17)+(1+8+4+4)=66. Bunu 132 ile topladmz zaman Muhammed kelimesinin veya islam kelimesinin ya da kalp kelimesinin saysal deerini elde etmi oluruz. Bu saynn aynadaki yansmas 231dir. Bu ise Ebubekir isminin saysal deeridir. sm-i Azamn nefesi deerine gelince (Allah=1+13+13+2) toplam 29 eder. Bu ise rahmani nefesin ba ile sonuna taalluk eden iki ismin kk saysal deerine eittir. (Bedi+Cami=14+15=29) Bu da kameri aylarn saysna eittir. Drdnc rnek: Rahmani nefes kelimesinin saysal deeri 560tir. Bu da varln ilk ve son mertebelerini icat etmeye ve tertiplemeye ynelen ismin saysal deerinin toplamna eittir (Bedi+Cami+Rafi=86+114+360=560). Rahman kelimesindeki med harfi olan elifin de hesaba katlmas durumunda Rahmani nefes kelimesinin saysal deeri 561 olur. Bunun aynadaki yansmas ise 165tir. Bu ise La ilahe illallah cmlesinin saysal deerine eittir. kisinin toplam ise 561+165=726dir. Buna sin harfinin- cenab- eyh bu harfi Yasinin Kurann kalbi olmas menzilinde rahmani nefesin kalbi kabul eder. Ayrca cenab- eyh Futuhatn 348. babn cemin ve varln kalbinin srlarndan iki sr balyla ona ayrmtrsaysal deeri olan 60 rakamn eklediimizde 786 rakamn elde etmi oluruz. Bu ise Bismillahirrahmanirrahiym / Rahman ve Rahim olan Allahn adyla cmlesinin saysal deeridir. Buna 1572 saysn yani bu kitabn son blmnde akland zere Fususul Hikemin mihveri nefesinin saysal deerini eklemek gerekir.
ki sayy arasndaki farka gelince: 561-165=396 eder. Bunun aynadaki yansmas ise 693tr. Bu da on drt surenin balarndaki harflerin saysal deerinin toplamna eittir. Bu surelerin ba harfleri hak szn zaferi parlaktr cmlesinde toplanmtr. Bu saylarn her birinin delalet ettii anlamlar vardr. Bunlar ayrntl olarak aklamak uzun zaman alr. Bu kitabn son blmnde 406 ve 1572 saylarnn zellikle Fusus ile ilikileri balamnda delaletleri ayrntl olarak aklanmtr.
KURAN VARLIK - 51
- KNC BLM Fusus bablarnn varlk mertebeleri zincirine paralel olarak dzenlenmi olmasnn, her babn, kendisine uygun varlk mertebesini var etmeye ynelen ilahi bir isimden istimdat ediinin ayrntl aklamas Futuhatn 371. babndan alemin ilk yaratl erevesinde belirginlemesine uygun olarak dzenleniine dair kaside:
Hamdolsun Allaha ki Onun varlyla Zuhur etti sevgi aleminin varl Ve en yce unsur ki onun varlyla mkan aleminin zatlar zuhur etti Tertipsiz ve zaman olarak nce ve sonra olmadan Derken her eye egemen olan Allah grnmesini dileyince Varlklardan malum olanlarn Her eye gc yeten divan alemlerini at Ruhun varlyla, sonra ikinci ruhla1-2 Sonra hebay ayrca heyuliyi, sonra kabil cimi Felekler alemini ve erkan3-4-5-6
Bunlar byk bir felek sard ve ad da rahmann istiva ettii kerem sahibi artr7 Ondan sonra krs gelir, kelamnn ksmlar Onun ksmlarndan da kadimlik belirdi8 Ondan sonra burlar felei, onun ardndan da Zamann kayna yldzlar felei gelir9-10 Sonra boluk ile beraber merkeze ini Orada binann temellerini atmak iin Bir arz olarak evreledi onu, ondan sonra da su ve stnde de hava ate unsurunu18-19-20-21 Onun stnde hilal felei, onun da stnde Bir felek var ki divan kitabna eklenir16-17 Onun stnde Zhre felei, stnde de Naz felei ki gece gndzn kaynadr Onun stnde Merih, sonra Mteri Sonra da keyvana nispet edilen11-12-13 Her cismin tabiatna benzeyen Bir mahluk var ki nurani alem diye isimlendirilir Onlar kerem sahibi meleklerdir, iarlar da Allahn ihsan sahibi isminden hareketle varl korumaktr..25 Kemale doru hareket ederken dourdu Hareket esnasnda eytan alemini..26 Sonra madenleri ve bitkileri, ondan sonra da bize hayvanlar alemi geldi22-23-24 En son ama cisimlerimizin zuhur etmesiydi
KURAN VARLIK - 53
Terkip ve bedenler aleminde Dzelip de rknleri dengeli oturunca lah insan letafetini fledi..27 Ona suretini giydirdi, bylece halife oldu Mlkler ve iki arlkl topluluk ona itina gsterdi Muhit felein dn ve hkm uyarnca Bizim iin olular aleminde grnd u arzn iinde siyah bir su irk ve tuyan ehli iin kokumu halde Rzgarlarn zerinde akar, yannda da Kahreden deyyann gazabnn karanlklar evrilmitir bir kayayla ki an yce ilahi ruhun saltanatnn merkezidir.
28. Mertebe: Dereceleri ykselten Arn sahibi isminden hatemiyet kelimesindeki camilik hikmeti Fass, Vav harfi ve balk burcundaki ip menzili:
Kainatn mertebelerinin Esma-i Hsnann tecellisiyle zuhur edii ancak Zahir ismiyle gerekleir. O halde biz de zuhur silsilesinin son halkasndan balayarak ilk halkasna doru kalm: Zuhur ancak farkllama ve eitlenme ile olur ve bazsnn bazsndan stnln gerektirir. stn, en stn, alak, en alak eklinde belirginlemeler gerekleir. Bu yzden Zahir isminden kaynaklanan en son derece, yani 28. derece dereceleri ykselten arn sahibi ismine uygundur. eyh bu isimle ilgili olarak unlar syler: Bu isim mertebeleri belirginletirmeye yneliktir, onlar var etmeye deil.
nk bunlar varlkla vasfedilmeyen nispetlerdir, nk aynleri yoktur. Harflerden vav harfi, menzillerden de ip kudreti menzili bunlara aittir. p de fer iindir () Vav harfinin buna ait olmasnn sebebine gelince, nk vav harfinin say mertebeleri bakmndan 6 deerine sahiptir. 6 ise tam saylarn ilkidir. Alemdeki kemal ise ancak mertebe ile mmkn olur, biz de buna vav harfini verdik. Ria menzilinden gelen iple de balanma ve sarlma gerekleir, nitekim yce Allaha balanma da onun araclyladr. p menziline indirmitir. Eer ip mertebesi olmasayd Allahn ipine sarln. fadesi sabit olmazd. Nitekim Allaha sarln da denilmitir. pin nereye tahsis edildiini ve hangi isimle zikredildiini ve hangi isme izafe edildiini anla () Bil ki, btn mertebeler asl itibariyle ilahidirler. Hkmleri varlkta zuhur etmitir. lahi mertebelerin en ycesi ise nsan- Kamilde zuhur etmitir. Bu yzden mertebelerin en ycesi her eyden mstani olma mertebesidir. Zat itibariyle Allahdan bakasna ynelmemek, arzu etmemektir. Alemde en yce mertebe, her eyle mstani olmadr. stersen her eye muhta olma da diye bilirsin. nsan- kamilin mertebesi budur. nk her ey onun iin, ondan dolay yaratlmtr. Her ey ona musahhar klnmtr. Yce Allah onun buna muhta olduunu bildii iin. Onlardan mstani olmas diye bir ey sz konusu deildir. htiya da ancak ihtiyac giderme imkanna sahip olana yneltilir. Bu ise her eyin melekutu elinde olan Allahtan bakas deildir. Bu yzden yce Allahn bu kamil insana her eyin suretinde tecelli etmesi kanlmazdr ki bu eyin suretinde muhta olduu ve varlnn dayana olan eyi versin () Bil ki, eer suretler olmasayd aynler ayrmazlard. Eer mertebeler olmasayd eyann ls miktar da bilinmezdi. Ayrca her suret de menziline inmezdi. Nitekim Aie (r.a) yle demitir: nsanlar layk olduklar menzile indirin. Mertebenin varl sayesinde stn ile alak bilinir. Bununla Allah ile
KURAN VARLIK - 55
alem ayrt edilir ve ilahi isimlerin genel ve zel taalluklarnn hakikatleri zuhur eder Daha nce sylemitik. Bu dereceleri belirginletiren, stn ve kamil mertebenin sahibinin Muhammedi velayetin hatemi zattr. Bu mertebeler ise Fususun bablarnda ve Futuhatn 198. babnn blmlerinde belirginletirilmitir. Onunla kamil insann Kurani cemi ve furkani tafsili itibariyle en yce mertebesi ve en stn derecesi, gemi ve gelecek her eye hakimi genilii zahir olur. nk kamil insan her eyi cami mml Kitabn sahibidir. eyh buna yle iaret eder: Bu kitapta zikrettiim hikmetlerle mml kitabda sabit olduu kadaryla yetindim. Nitekim it Fassnda da Hatemin mertebeleri tayin eden bu dereceyle ilgisine yle iaret etmitir: Velilerin sonuncusu, varis veli bilgileri aslndan alan ve mertebeleri mahede edendir. O topluluklarn nderi Rasullerin sonuncusu Muhammedin (s.a.v) gzelliklerinden bir gzelliktir Kamil insanla ilgili vav harfi insani nefesin son mertebesidir. Nitekim kamil insan Hatem de rahmani nefesin son mertebesidir. Rahmani nefesin btn kuvvetlerini camidir, nk onda buluurlar. Futuhatn 198. babnn 11. blmnde nefes ehli velilerden sz ederken unlar sylemektedir: Bu ilahi imdatlarla ilgili olarak anlattklarmzn tmnden Allah ehlinin geneliyle birlikte bir zevke dahil olduk. Onlardan fazla olarak da ilahi isimlerden Ahiri ekledik. Bundan da riyaseti ve yaknlatrlmlarn (mukarrebun) nail olduklar Allahn ruhunu aldk. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Fakat yakn olanlardan ise, Ona rahatlk, gzel rzk ve Nam cenneti vardr. (Vaka, 88-89) 580 ylnda bu tarikata girdiimde bu makamlara nail oldumnsan-i Kamilin feleki menzili de hayat kayna suyla irtibatl balk burcundaki ip menzilidir. pi ise gnein eref burcuna yani ko borcuna baldr. Ria kelimesi szlkte ip anlamna gelir. Dolaysyla varlk mertebeleri silsilesinin halkalar ara-
sndaki rabtann, dier bir ifadeyle kainat kubbesinin direinin, yani Ahmedi kamil insann semboldr. Fususun yirmi sekizinci gizlilik babna uygun olan bu mertebenin mazhar vardr: Birinci Mazhar: Fususun mukaddimesi. nk orada iki hatemi gryoruz: Rasulullerin hateminin (s.a.v) velilerin hatemine geni rahmet huzurunda Fusus ile imdat etmektedir. Buna da cenab- eyh u szyle iaret etmitir: Bu sizi bryen rahmettir, siz de bu rahmetin iine bakalarn aln. Kuranda buna en uygun ifade ise Besmeledir-zellikle Fatihann bandaki Besmele-. nk her surenin banda bulunmasyla Kuran mertebeleri, yani sureleri ayrrlar. Nitekim cenab- eyh yle demitir: Eer suretler olmasayd, aynler ayrmazlard. mml Kitabn Besmelesi Kuran hakikatlerini ierir Ayrca Fususun klli heyeti, felein menzillerinin heyeti gibi daireseldir. nk: Bu mertebenin kinci Mazhar: Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) Fassnn sonlarnda yer alr. zellikle dereceleri ykselten arn sahibi ifadesinde Hakkn derecelerini gzeten ifadesinden balar. nk yce Allah ona Rahman ismiyle istiva etmitir. Bu en byk hatemiyet babn eyh Ferdi Muhammedi kelime babnn sonuna katm gibi. eyh de fertlerin liderlerindendir ve ad da Muhammeddir. Bu ksm el-Vasi (geni) isminin yannda son bulur. eyh mukaddimede ve bu son Fassn ierdii u ifadede bundan sz etmitir: O, kulunun kalbine giren ilahtr. nk mutlak ilahi hibir ey kapsayamaz, iine alamaz. O eyann ve kendisinin ayndr. Bir ey hakknda da kendisini iine alm denemedii gibi almam da denemez. Bu incelii iyi anla. eyh Fususa geni rahmetle balad gibi Muhammedi rahmanlk ve sonsuzluu gerektiren geni kalp ile de bitiriyor Yirmi sekizinci mertebede Fususun tmn cami ey-
KURAN VARLIK - 57
hin hikmeti Fassnn ad Hatemiyet kelimesindeki cami hikmet Fassdr. Bu ayn zamanda Muhammedi Kelimedeki ferdiyet hikmeti Fassbabnda da gizlidir. nk eyhin dedii gibi bu hatem, efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) gzelliklerinden bir gzelliktir. Dolaysyla onun camiliindeki en byk pay Rasulullaha (s.a.v) aittir. Cami kul, Rasulullaha (s.a.v) has bir isimdir. Tpk eyhin Futuhatn 270 babnda belirttii zere Kutbun btn kutuplar cami olmas gibi. Bu mazhara mnasip sure Fatiha suresidir. nk biraz sonra aklayacamz gibi cami anadr Fatiha. Bu mertebe dair nc Mazhar: Fususun bablarnn tmdr. zellikle onuncu bab. Hudilik kelimesindeki teklik hikmeti Fassyani. Varlk mertebelerine ve Fusus bablarna mnasip yirmi sekizinci menzil felei bunun iindir. Bu yzden eyh, btn rasullerle (s.a.v) bir araya geldiinden, ilerinde sadece Hudun kendisiyle konutuundan sz etmitir. nk varlk olarak ikisinin arasnda tam bir uyum vardr ve ikisi de Arapla mensuptu ve hikmetleri de tekliktir. Yirmi sekizinci feleki menziller feleinin mertebesini var etmeye ynelen ilahi isim ileri greceimiz gibi elMukaddirdir ve bu dereceleri ykselten ismine anlam olarak yakndr. nk her ikisi de mertebeleri belirginletirir ve ayrtrr. Kitabn son blmnde Hud Fassyla irtibatl surenin Fususun btn mertebeleri ve girileriyle birlikte harfleriyle hayret verici bir ilgisinin olduunu greceiz. Hud ile hatem (son veli) arasndaki alakaya gelince; Hud, Kuranda zikredilen ilk arap nebidir. eyh ise Tai kabilesinden bir araptr. Zamanndaki Muhammedi kamil varislerin sonuncusudur. eyhin rencilerinden ilk Fusus arihleri Hud Fassn erhederken unu diyorlar: eyhin 586 ylnda Kurtubada ikame edilen bir sahnede nebilerle bir araya gelmesi, Muhammedi velayetin hatemi makamna nail olma-
sn tebrik etme amacna yneliktir. Kaani diyor ki: Bunu dier nebiler deil de Hudun ona haber vermesi Hudun (a.s) merebi ile zevkinin eyhin (k.s) merep ve zevkine uygun olmasdr. Kesret tevhidi ve keif makamnn genilii ve hakkn fiillerinin ve eserlerinin suretlerinde mahede edilmesi bakmnda aralarnda mnasebet vardr. Feleki mertebeleri cami bu mazhara btn Kuran sureleri, zellikle mukataa harfleriyle balayan yirmi dokuz sure taalluk eder. Bu sureler de eyhin Futuhatn birinci cildinin 60. sayfasndaki ikinci babnda, ikinci cildin 449. sayfasnda yer alan 198 babnn 27. blmnde belirttii gibi bu feleki menzillere mnasiptirler. eyh, Hatem ve Kuran kardetirler (Futuhat, c.3 bab:366 s. 329) demitir. Yine demitir ki: Kutbun kamil halifelii stlenebilmesi ancak surelerin balarndaki 78 harfin anlamlarn elde etmi olmasyla mmkndr.(Futuhat, c.2 sh. 555) te yandan Hatemle zel bir ilikisi olan bir baka fass daha vardr. it ad verilen bu fassta cenab- eyh, Hatemul evliya ile Hatemul mrselin arasndaki ilikiyi ayrntl olarak aklamaktadr. nk bu Fassn Levh-i mahfuz mertebesi vardr. Levhte ise yce Allah, hatemin vazifelerinden biri olan mertebelerin tayinini yazmtr. Levh, czi nefislerin suretlerine flenen klli ruhtur. Bunun neticesinde de mertebeler belirginleir, vasflar ve hakikatleri ayrr. (bkz. Futuhat, c.2 bab:198, s. 427 bab:271, s. 575) Koruyuculuk vazifesi, mertebeleri belirginletirme ve hayat fleme hususunda Hatem ile Levh arasndaki bu benzerlikle ilgili olarak eyh, Yzkler (Hatemler) zerindeki Levh iti Fass (ka)nda detayl bilgiler vermektedir. Balar ve hibeler Levh-i mahfuza iaret eden kelimelerden biri Her eydir. Yce Allah yle buyurmaktadr: Her eyin aklamasna dair ne varsa hepsini onun iin levhalar-
KURAN VARLIK - 59
da yazdk. (Araf, 145) Her ey kelimesinin saysal deeri 360tir. eyh kitaplarnda ok kere levhdeki ana ilimlerin saysnn 360 olduunu belirtir. Bu yzden felek dairesi de 360 derecedir. Bu say, yirmi sekizinci hatemi mertebesini var etmeye ynelen (dereceleri ykselten) isminden gelen Rafi=360 isminin saysal deerine derecesine de eittir. Bu deerlendirmelerin tm, eyhin Futuhatn 559. babnda Hatemul evliya makamyla ilgili olarak yapt aklamalar pekitirmektedir. eyh bu hususta diyor ki: zel hatem Muhammedidir. Yce Allah onunla Muhammedi velilerin velayetini sonlandrmtr. Ki onlar Hz. Muhammede (s.a.v) varis olmulardr. Hatemul evliyann kendi iindeki alameti, her velinin Hz. Muhammedden miras aldn bilmesidir. Bylece btn Muhammedi Allah velilerinin ilmini cami olur. Bunu bilmezse o hatem deildir. Grmyor musun, Rasulullah (s.a.v) Nebiylerin sonuncusu olduu iin kendisine btn kelimeleri cami Kitab verilmi btn eriatlar onun eriatna dahil edilmitir? Tpk btn yldzlarn nn gnein nda kaybolmas gibi Son olarak u belirtelim ki, it Fassnda Hatemul evliyann yirmi sekizinci cami mertebeye sahip olduuna iaret edilmektedir. nk eyh, ryada kendisini Kabenin duvarnn en st srasnda gm bir tulann kendisinden sonra geldii altn bir tula eklinde grmtr. Bu olay Futuhatta anlatlr (bab: 65 c, 1, s. 318-319). Bu arada Rasulullahn (s.a.v) u hadisine de yer verilir: Benim nebiler iindeki durumun una benzer: Bir adam bir bina yapar, sadece bir tulann yeri bo kalr. te ben o tulaym. Bu yzden benden sonra Rasul de yoktur nebi de.
Bu hadisi, eyhin Futuhatn 72. babndaki Beytin ykseklii yirmi yedi ziradr. En stteki ta sra ile birlikte yirmi sekiz zira oluyor. Her zira ancak keif ehlinin bildii ilahi emirlerden birinin miktardr szyle birlikte deerlendirildiinde anlalyor ki son zira, iki tulann sahibi Hatemul evliyadr. Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir. Haruni kelimede mamiye hikmeti Fassnda eyh dereceleri ykselten ismini zikreder. Bu, sz konusu fassla ilgili notlarmz kapsamnda aklayacamz gibi imamlk makamna ynelik bir iarettir. Ayn ekilde Davud Fassnda da bu makama iaret edilmektedir. nk bu fass yirmi sekiz menziliyle Kamer semasnn mertebesidir. Burada diyor ki: Halife veli, rasuller madeninden alr Nitekim it Fassnda da, Muhammedi hatemin ruhuna madde ancak Allahtan gelir, demektedir. Dereceleri ykselten (Refiud derecat) ismi ile vav harfi arasndaki mnasebet aktr. Bir kere vav, lafzi harfler iinde en son derecede yer alan harflerden biridir. Dolaysyla btn nefesleri camidir, yani harflerin hatemidir. eyh, Futuhatn beinci babnda Besmelede yer alan Allah isminin harflerine iaret ederken buna deinmek maksadyla Ekberi hatemiyet makamn ayrt etmek balamnda unlar sylyor: Vav harfi iki dudak arasndan zahir varla kar, ona delalet ederek ondan haber verir. Bu, nbvvetin batn makamdr. Bu ayn zamanda bizde Rasulullahtan kalan bir kldr. Varislik bununla gerekleir.
KURAN VARLIK - 61
27. Mertebe: Muhammedi Kelimenin Cami sminden olan Ferdiyet Hikmeti Fass, nsan Mertebesi, Mim Harfi ve Balk Burcunun Son Feri Menzili
Dereceleri Ykselten isminin zuhurunun kemali ancak btn dereceleri cami huzurda tamamlanr. yle ki bu dereceler birbirleriyle balantl olup uyum ve tekaml iindeki bir mertebeyi olutururlar. Bu ise lahi isimlerden el-Caminin zuhurunu gerektirir. Bu ismin mazhar da insandr. En kamil tecelli yeri ise efendimiz Hz. Muhammeddir (s.a.v). saysal deeri 40 olan cem harfi Mim Onundur. 40 ise hayatn tamlnn rakamdr. Bu yzden bu yirmi yedinci mertebeyle insann ve mim harfinin icadna ynelen el-Cami ismi taalluk eder. Muhammedi Kelimenin Ferdiyeti Hikmeti Fass buna aittir. Bu fass, insani ve Muhammedi ferdiyetle birlikte ikisinin cemliini de ifade eder. nsan iin vcudi ferdiyet, efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) iin de insani ferdiyet sz konusudur. nk asl itibariyle kamil insan Odur. Onun dndaki kamiller sadece onun mazharlardrlar. el-Cami ismi Kuranda iki kere geiyor. Her iki yerde de bu isim ve trevleri insan ve nas ifadeleriyle irtibatl olarak kullanlmtr. Gelmesinde phe edilmeyen bir gnde, insanlar mutlaka toplayacak olan sensin. (Al-i mran, 9) Elbette Allah, mnafklar ve kfirleri cehennemde bir araya getirecektir. (Nisa, 140) Sr'a da frlm, bylece onlar btnyle bir araya getirmiizdir. (Kehf, 99) nsani ferdiyetin mazharlar vardr. Bunlardan biri, Allahn sadece Onu kendi elleriyle ve kendi suretinde yaratm olmasdr. Yine gklerin, yerin ve dalarn yklenmekten kandklar emanetin sadece Ona yklenmesi de insani ferdiyetin mazharlarndan biridir. Bir dieri sadece Onun byk hilafete sahip klnmasdr. En byk zat isminin (Allah) srrna sahip klnmas da bu mazhariyetin bir gstergesidir. Yalnz insan, hem hakkn hem halkn suretini zerinde tar. Btn isimler sadece insana retilmitir. Yce
Allah sadece insana gklerde ve yerde bulunan her eyi musahhar klmtr. Bunun gibi daha bir ok zellii vardr insann ki eyh bunlar Adem (a.s) Fassnda ve baka kitaplarnda ayrntl olarak aklamtr eyh bu mertebeye tahsis ettii 198. babn 37. blmnde unlar sylyor: lahi isimlerden el-Cami ile ve onun insan var etmeye yneliiyle ilgilidir. Harfler iinde mim harfi buna tahsis edilmitir. Bunun da fer takdirinden son kadar bir takm menzilleri vardr. el-Cami ismi Allahtr. Bu yzden yce Allah Ademin bedeninin hayatnda iki elini cem etmitir: Onu iki elimle yarattm zaman Ama yce Allahn gkleri elleriyle yaratmasndan maksat, kuvvet ile yaratmasdr. nk el kuvvet anlamna gelir. Yce Allah Gl kuvvetli Davud buyurmutur. Yani kuvvet sahibi. Dolaysyla yed kelimesinin oulu olarak eyd kuvvet anlamndadr. () Yce Allah bu insani hayatn kemalini irade edince onun iin iki elini cem etti ve ona alemin btn hakikatlerini verdi. Btn isimler araclyla Ona tecelli etti. Bylece hem ilahi surete hem de kevni surete haiz oldu. Onu alemin ruhu kld. Alemdeki varlk snflar ise onun asndan kendisini idare eden ruh asndan beden yapt. Eer insan bu alemden ayrlrsa alem lr. () nsan bu cami isme sahip olduundan zat itibariyle iki huzura da kabildir. Bu yzden hilafet ve alemin tedbir ve tafsili yetkisi onun iin sahihtir. () Biz burada insan-i kamilden sz ediyoruz. () Ona sonluk da verilmitir. nk insan, en son zuhur eden varlk trdr. Dolaysyla ilklii hak, sonluu halktr. Bu yzden insan ilahi suret itibariyle evvel, kevni suret itibariyle ahirdir. Her iki suret itibariyle zahir ve kevni suretten dolay sahip olduu ilahi suret itibariyle batndr. () Allah, alemin tmn onun hizmetine vermitir. Bu yzden alemde ulvi ve sfli hibir ekli hakikat yoktur ki insan ona kemal nazaryla bakmasn. nsan, Allahn kendisine ulamas iine yerletirdii srrn eminidir () nk insan gizlilikleri
KURAN VARLIK - 63
haizdir. Bu yzden sureti itibariyle mim harfi onunla ilgilidir. Mim ise harflerin sonuncusudur. Ondan sonra sadece vav harfi vardr. O da mertebelere taalluk eder. dolaysyla mertebesinin genellii itibariyle hak da halk da ona dahildir. Muhammedi Fassn el-Cami ismiyle ve ferdiyetle ilikisi mehurdur. eyh birok kitabnda ve Futuhatn deiik bablarnda bunu aklamtr. Buna u bablar rnek gsterebiliriz: 6/12/14/337: Muhammed (s.a.v) suresinin menzili/338:Ahkaf suresi menzili/360: Nur suresi menzili/361: Mminun suresi menzili/371: Rad suresi menzili/379: Maide suresi menzili. Tirmizinin sorularna verdii cevaplar da 73.babda yer almaktadr.Cevaplar:73/74/76/77/78/79/144/145/148/150/151/154/15 5 360 ve 361. bablarda eyh kamil insann yerine dair daha geni bilgi verir. 361. babda efendimiz Hz. Muhammedi (s.a.v) asl byk kamil insan olarak isimlendirir ve yle der: nsan-i kamili, byk klli insann halifesi yapmtr. Ki byk klli insan, Allahn yarattndan olup yarattklar iin Allahn glgesidir. Bu yzden halifedir ve bu yzden tek olann yerine halifelik edenlerdir. Dolaysyla Onun glgeleridirler. Bunun sebebi de ilahi nurlarn asli insani karlamasdr. Bu tecelli nurlar her taraftan ona yansrlar. Bylece tecelli saysnca deiik glgeler ona yansr. Dolaysyla Resulullah (s.a.v) asli nurunun, yce Allahn her eyi Ondan zuhur ettii ilk nur olmas itibariyle tektir. De ki: Eer Rahmn'n bir ocuu olsayd, elbette ben (ona) kulluk edenlerin ilki olurdum! (Zuhruf, 81) Btn alemlere rahmet olarak gnderilmi olmas itibariyle tektir: Biz seni lemlere ancak rahmet olarak gnderdik. (Enbiya, 107) Kendisi neb iken Ademin henz su ile balk aras bir varlk olmas bakmndan tektir. Btn mahlukata rasul (eli) olarak
gnderilmi hatemul mrselin olmas itibariyle tektir. Her eyi cami Kuran ve tekrarlanan yediye sahip olmas bakmndan tektir. Hamd sancana, Makam- mahmuda sahip olmas, efaat kapsn amas gibi bir ok ferdiyet zellikleri itibariyle tektir. Bu yzden eyh Onun (s.a.v) kelimesini ferdiyet hikmetine nispet etmi ve el-Cami isminden istimdad ettiini belirtmitir. Bunu Nas suresinden Kutub ve imameyn menzili olan 270 .babda ak bir ekilde dile getirmitir: Tpk Musann (a.s) isminin Abduekur, Davudun (a.s) kendine has isminin Abdulmelik ve Hz. Muhammedin (s.a.v) isminin Abdulcami olmas gibi. Her kutbun genel ismine eklenmi zel bir ismi vardr ve bu isim de Abdullahdr Sonra bu mertebenin rakam ferdiyetin tamamlna delalet eder. Bu rakam da 3 rakamnn kere kendisiyle arplmasndan elde edilen 27 rakamdr (3*3*3=27). Yani teslis srrnn zat, sfat ve fiil huzurlarna sirayet etmesi. Ya da zuhura, batna ve ikisini birbirine balayan berzaha sirayet etmesi. eyhe gre tek saylarn ilki tr. Cami icat huzuru bu saynndr. nk fail bir tektir ve mnfail iki ise ifttir. Efendimizin Hz. Muhammedin (s.a.v) hakikatinin nuru bu l ferdiyet mertebesinin ayndr. nk Hak tealann teklii ile mahlukatn iftlii arasnda cem edici bir berzahtr. rakam harflerden cime tekabl eder. Cim ise, eyhin Tirmizinin 120. sorusuna cevap verirken dedii gibi kabzadan kan tek harftir. Cim ayn zamanda iki mazharn cemini cami ismin anahtardr. Celil cabbar isminin cimi ve cemil cevad isminin cimi dolaysyla tane karl vardr: Celal, Cemal ve Kemal. Gzelliin cemali, sfatlar bununla ilgilidir. Namaz celali, fiiller de bununla ilgilidir. Nikah kemali, zat da bununla ilgilidir Bu n her birinden de ey kar: Gzellik koklayan ile koklanan arasnda, namaz, namaz klanla Hak teala arasnda, nikah da fail(etken) ve mnfail (edilgen) arasnda ba oluturmaktadr Namaz fiillerin-
KURAN VARLIK - 65
de hareket vardr ki eyh onlar bu fassta aklamtr: Vakf (namazda ayakta durmak), doru hareket iindir. nsan alemine, ate rknne uygundur. Fetha harekesi elif iledir. Rku, ufuk hareketi iindir. Hayvanlar alemine ve su rknne uygundur. Ref harekesi vav harfi iledir. Secde iinse krk hareket vardr. Bitki alemine uygundur. Cer harekesi ise ya harfi iledir. Toprak rknne uygundur. Bunlarn toplam iin havi harfi vardr. Batt zaman yldza andolsun (Necm, 1) ayetinin sahibi Sakitu Refref b. Sakitul Ar makam buradan istimdat eder. Ki bu ayetin yer ald surede Rasulullahn (s.a.v) mirac anlatlmaktadr. Batmaktan (heva) maksat Burak srtnda ve daimi namaz suretiyle Ahmedi refref zerinde hakka ykseldikten sonra halka dnmektir. Bu harflerin veya harekenin toplamnn saysal deeri+c+y=1+10+=17dir. Bu da bir gnde farz klnm namazlarn toplam rekat saysna eittir. Bu ayn zamanda harflerin sfatlarnn saysna da eittir. Rasulullahn (s.a.v) kld 11 rekatlk vitir namaznn rekat saysyla birlikte toplam 11+17=28 says elde edilir. Bu da btn mertebelerin saysna eittir. (eyhin Sakitur Refref b. Sakitul Ar ile ilgili olarak anlattklar iin bkz. Futuhat, c. 2 s. 14 ve c. 3 s. 228) Bu dn hareketinin toplamnna hava rkn denk dmektedir. Hava ise harflerin ve harekelerin taycsdr. Tpk Rahmann nefesinin yce melekut elifini, orta melekut olan ceberutun vavn ve aa mlkn yasn tamas gibi. Ahmed isminin elifi kyam temsil eder, ha harfi rkuu temsil eder, mimi ise secde temsil eder. Dal ise namazn devamllna delalet eden oturua iarettir. Mvelled alemlerden madenler ve cemat uygun dmektedir. eyhin dedii gibi kulluk bu alemlerde somutlamtr. (Not: Ahmed kelimesinin rakamsal deeri kk cmle hesabyla 17 dir. Bu da bir gnde farz olan namazlarn rekat saysna eittir.) Namazn srlar zerinde dnen biri, btn vgye deer eyleri
kapsadn grr. (Bkz. eyhin et-Tenezzlatul Mavsiliye adl eseri ve Futuhatn 69. bab.) Hz. Muhammedin (s.a.v) mmeti, nebisine ve Kuranna uygun olarak cemiyetin kemali vasfna sahip klnmakla btn mmetler iinde ferdiyet vasfna haiz olmutur. rnein Cuma gn, cem gecesi (Kadir gecesi), cami ibadetler, camilik vasfna sahip ve bereketli klnm Mekkede bulunan ve btn alemlere tahsis edilen Allahn evi Muhammed (s.a.v) mmetine zg klnmtr Bu yzden geri kalan btn mmetler zerinde bir hakimiyeti vardr. Bu anlamda eyh, Futuhatn 559. babnda el-Mheymin isminin huzurunda unlar sylyor: Bil ki, Kuran ad verilen bu Kitab zellikle bu huzurdan nazil olmutur, dier indirilmi Kitab ve suhuflar deil. Yce Allah hibir nebinin ve hibir rasuln mmetini bu huzurdan yaratmamtr, sadece Muhammed (s.a.v) mmetini bu huzurdan yaratmtr. Bu yzden insanlar iin ortaya karlm en hayrl mmettir. Bu nedenle yce Allah Kuranda bu mmetle ilgili olarak yle buyurmutur: Siz insanlar zerinde ahid olasnz ve Rasul de sizin zerinizde ahid olsun diye Biz Muhammed (s.a.v) mmeti nmzde Kuran olduu halde maherdekilerin hepsinin nne geiriliriz -eyhin bu fasstaki szleri cemlik, kelimeleri cem edi, namazn cemlii ve Fatiha zerine olup el-Cami isminden gelmektedir -Kadnlar, adam, kadn ve erkek hakkndaki szleri elCami isminin, yani insann tevecchyle zahir mertebesinden gelmektedir. -Tehir ve kadnlk ile ilgili szleri: Kadnlar anlatmaya balad ve namaz tehir etti. Rai, kadnlarn kendisinden varolularn erteledi. nk kadnlk tehirdir. Bu szler feleki menzile uygundur ve bu da yirmi yedinci menzile denk
KURAN VARLIK - 67
der. Bu ise ertelenmi ferdir. Bu fassta fer (dal) kelimesi birka kere gemektedir -eyhin genilik ve rahmet ile ilgili szlerinin mercii de insan kabinin genilii ve rahmin rahmetidir. - Bunlarn tmnn mercii de bu cami Muhammedi Fassn istimdat ettii konunun ak iinde ayrntl olarak ele alacamz gibi- cami Muhammedi suredir. eyh, Futuhatn 383. babnda bu surenin menzilini htisasi Muhammedi huzurdan olan azametleri cami azamet menzili olarak isimlendirmitir. Bundan maksat da mml Kitab (Fatiha) suresidir. eyh, Tirmizinin (mml Kitabn tevili nedir?) eklindeki son sorusuna cevap verirken unlar sylemektedir: el-mm (ana) cem edendir () Hz. Muhammede (s.a.v) kelimeleri cem eden verilmitir. Bu yzden onun eriat btn eriatlar ierir () Yce Allah Ona mml Kitab vermitir. Dolaysyla btn suhuflar ve kitaplar kapsar. Bizde ise yedi ayet eklinde muhtasar olarak zuhur etmitir. Bu yedi ayet ise btn ayetleri ihtiva eder. Tpk yedi ilahi sfatn btn ilahi isimleri ihtiva etmesi gibi. Yce bu sureyi Ona ve bu mmete ayrmtr ki dier nebilerin nnde olmak suretiyle ayrt edilsin, onlarn en byk imam olsun. Nebinin aralarnda zuhur ettii mmeti ise insanlar iin ortaya karlm en hayrl mmettir. nk Rasulullah (s.a.v) suretiyle onlar arasnda zuhur etmitir. eyh, bu fasstan nceki Halid Fassnn sonlarnda Muhammedi fassta zuhur eden bu cemlie iaret etmi ve cemaat kelimesini iki kere, cem oldular kelimesini de bir kere zikretmitir. Bab ki emrin cem edilmesi makam, iki ecrin hasl olmasna yol aar ifadesiyle bitirmitir. Fatiha suresi, hakk ve halk cem eder. Namazn ruhudur. Birinci yars sadece yce Allaha, dier yars da kula
aittir. l teklii ifade eden ortas ise cami ve mterektir. O da u ifadedir: Yalnz sana ibadet eder ve yalnz senden yardm isteriz.
26. Mertebe: Halidiye Kelimesindeki Samedi Hikmet Fass. Latif ismindendir. Cinlerin ve ba harfinin mertebesidir. n fer (dal) Menzilidir.
El-Cami ismine ait huzur, btn mutlak ve mukayyet mertebelere sirayet etmesini gerektirir. Bu ayn zamanda son derece latif olmasn da zorunlu klar. Yani el-Cami ismi elLatif isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden yirmi altnc mertebeye mteveccih olan el-Latif ismidir. Bundan da letafetleriyle baka varlklardan ayrlan Cinler alemi zuhur etmitir. Hatta insann en latif organ olan gz bile ancak adetin stne kmas durumunda onlar grebilir. Yce Allah cinlerle ilgili olarak yle buyurmutur: nk o ve yandalar, sizin onlar gremeyeceiniz yerden sizi grrler. (Araf, 27) Yce Allah, gzlerin kendisini grememesini el-Latif ismiyle birlikte zikretmitir. rnein bir ayette yle buyurmutur: Gzler O'nu gremez; halbuki O, gzleri grr. O, latiftir, her eyden haberdar olandr. (Enam, 103) Bu yzden eyh, bu mertebeden sz ettii ve cinlerin latifliklerinin baz mazharlarn ayrntl olarak ele ald 198. babn 36. blmnde unlar sylyor: Bil ki, cisim suretindeki ate meneli ruhlarn nispeti, insani cisimdeki gz tarafndan mahede edilen suretlerdeki ilahi tecelliye ok daha yakndr. Bu tarafa yaknlatka bir nispet, daha uzak olana gre daha latif olur () Eer desen ki: Melek ruhlar iin ilahi isimlerden el-Kaviyi (kuvvetli) n grdn, oysa bu ruhlardaki letafet ilahi isimlerden el-Latiften gelir? Buna cevap olarak deriz ki: Doru sylyorsun, ama bilmelisin ki mmkn varlk snflarndan birinin icadyla ilgili muayyen bir ilahi ismi kast
KURAN VARLIK - 69
ettiimizde, bu ismin etkisinin onda daha galip, hkmnn daha geerli olmasndan dolaydr. Bunun yannda her mmkn mevcutta mutlaka ilahi isimlerin ondaki oluumlar zerinde bir etkisi vardr. Ama baz isimlerin muayyen bir mmkn varlk zerindeki etkisi dier bazlarna gre daha gl, hkm daha geerli olur, bu yzden ona nispet edilir eyh, cinleri berzah ruhlar olarak isimlendirir. rnein Futuhatn 22. babnda Cin suresine emir menzillerinden berzahi ruhlar menzili eklinde iaret eder: De ki: Cinlerden bir topluluun (benim okuduum Kur'an') dinledikleri bana vahyolunmutur ()u da gerek ki, insanlardan baz kimseler, cinlerden baz kimselere snrlard da, onlarn taknlklarn arttrrlard. Onlara snrlard, yani ihtiyalarnn karlanmas iin onlara bavururlard. Bu mertebe ile Halid b. Sinan arasndaki mnasebet de buradan gelir. nk eyhin dedii gibi onun hikmeti buradan kaynaklanrd: Halid b. Sinann hikmeti ise berzahi nbvvet davetiyle zuhur etmitir. Ona teblii emri verilmemiti. Bununla berzahtan bir pay almay temenni etmiti. Halid, Abes blgesinde kan yangn sndren kiidir. Cinlere ve berzaha en yakn rkn latif olduu iin atetir. Cinler dumansz alevden yaratlmlardr. Bu babda eyh, temenniden ve ecrinden sz eder, nk amelin hissi olarak vaki oluu ile onun mana olarak ruhi sebebi arasndaki berzahi bir eydir. Yani mcerret berzah ile his arasnda bir berzahtr, tpk cinlerin yaratllar gibi. Gslerin iinde geen temennilerin, kuruntularn bir ou cinlerin verdikleri vesveselerdir. nsanlarn akllarndan geen dnceler, latiflikleri ve suretlerinin byk bir hzla deimesi nedeniyle cinler alemine uygun der. Halidin hikmetinin samedi olarak vasfedilmesinin bir ok gerekesi vardr:
Birincisi: Rivayet edilir ki Halidin soyundan gelen kzlardan biri Rasulullahn (s.a.v) yanna gelmi ve Rasulullah (s.a.v) ona: kavminin deerini bilmeyip zayi ettii nebinin kz ho geldin! demi. Sonra Rasulullahn (s.a.v) hlas suresini okuduunu duyunca Halid de buna benzer bir ey okurdu demi. Samed ismi Kuranda sadece hlas suresinde geer. Halid Allah, bir tektir, sameddir. (Allahul ahadus samed) szn dilinden drmezdi. kincisi: Halidin hayatyla ilgili olarak anlatldna gre kavmi zor zamanlarda ona snrd, ihtiyalarnn giderilmesini, zorluklarn defedilmesini ondan isterdi. Allah da skntlarn giderirdi. Bundan dolay Halid iin Samed (ihtiyalar gideren) ismi tahakkuk etmiti. Sinan (mzrak) da tekliin(ahadiyet) ve ihtiyaszln (samediyet)semboldr. ncs: Halid kelimesi szlkte Samid (sabit, daimi) anlamna gelir. Araplar, bir eye snmak, ona dayanmak anlamnda ahlada ileyhi ve samade ileyhi derler. u ayette de bu anlamda kullanlmtr: Fakat o, dnyaya sapland. (Araf, 176) Bu adan Halid ve Samid isimlerinin anlamlar arasnda bir benzerlik vardr. Drdncs: Halid kelimesinden tremi el-Havalid kelimesi kayalar ve dalar demektir. nk kayalar ve dalar asrlara direnip yerlerinde kalrlar. Samed kelimesi ayrca, iinde boluk olmayan anlamna da gelir, tpk yerinde sabit kaya gibi. eyh, nceki Musevi fassta resullerin,nebilerin ve kamillerin sabit, dayankl dalar gibi olduklarndan bahsetmi ve yle demitir: Musann gc karsnda sihirbazlarn kapasitesi, grkemli dalar karsnda tepeciklerin gc gibiydi. El-habel kk tepe demektir. kazklara (evtad) bu ismin verilmesi de dalara benzetilmelerinden dolaydr. eyh, Sahr b. Sinan adn verdii birine hediye ettii ttihadul Kevni risalesinde Sahr (kaya) ile Halid b. Sinan
KURAN VARLIK - 71
arasndaki ilikiye aka iaret etmitir ki onu birka isimle zikretmektedir. Bu isimlerden biri de Can b. Can (Cin olu Cin)dr. Bu isim bu Halidi Fassn bu mertebesine uygundur Bu risaleden anlalyor ki Sahr b. Sinan eyh-i Ekberin kendisini temsil etmektedir, bunun sebebi de Arabi nisbesi ile ikisi arasnda ortak olan ferdiyet ve samediyet makamdr. nk ikisi de mukarrebin efradn ba olan zatlardandrlar. Halid, Rasulullahn (s.a.v) nebi olarak gnderiliinden nce, eyh ise sonra gelmitir Dolaysyla Halid, ahir zamana kadar devam edecek brahimi samedi hanif dininin efradnn makamn temsil etmektedir. Beincisi: Darimi kendi rivayet zinciriyle bn Abbastan Halid b. Sinann Anka kuuyla kssasn rivayet eder. Anka, Dnyann etrafndaki kaf dann zirvesinin evresinde uan sembolik bir kutur. eyh Aa ve drt ku adn da verdii Sahr b. Sinan risalesinde bu kutan sz etmektedir. eyhe gre Anka heba-veya heyuli- mertebesinin, yani drisin drdnc Fassna mnasip drdnc kevni mertebenin semboldr. Gerekten de Halid ve dris arasnda bir cihetten var olan iliki bir adan da heba ile cin arasnda vardr. bir baka adan da ayn iliki iki mertebenin icadna ynelik isimler ile iki fassa ynelik imdad arasnda vardr. Bu isimler ise Kuddus Son (el-Ahirul Kuddus) ve Latif Samed (elLatifus Samed) isimleridir. nk dris Rasullerin ilki olan Nuhtan (a.s) nce, Halid ise Rasullerin sonuncusundan (s.a.v) nce gelmitir. Kevni mertebelerde hebadan letafet olmaz. nk o btn suretlerin tecelli yeridir, tpk istedii surete giren cin gibi. Ate rknlerin latifidir. Dnyadaki en byk mazhar ise gnetir. dris de gne feleinin kutbu olarak drdnc semadadr.
25. Mertebe: el-Kavi isminden Musevi Kelimedeki Ulvi Hikmet Fass. Melekler Mertebesi, fa harfi ve kova burcundan el-Ahbiye(adrlar) menzili.
Latif isminin btn mertebelere sirayet etmesi, direncini ve btn snrlar ve kaytlar inemesini, dier bir ifadeyle Melekler mertebesini icat etmeye ynelik el-Kavi (kuvvetli) isminin zuhur etmesini gerektirir. Kuranda melekler kuvvetle birlikte zikredilmilerdir. Yce Allah Cebrail (a.s) hakknda yle buyurmutur: O (Kur'an), phesiz deerli, gl ve Ar'n sahibi (Allah'n) katnda (Tekvir, 20) Bir dier ayette de yle buyurmutur: nk onu gl kuvvetli ve stn yaratll biri (Cebrail) retti. (Necm, 5) Onun banda, acmasz, gl melekler vardr. (Tahrim, 6) Btn varl ihata eden arn tayclar, bir nefhasyla btn mahlukat yok eden, bir nefhayla da yeniden dirilten srafil onlardandr. Onlar sabah akam yorulmadan, bkmadan usanmadan Allah tesbih ederler. nk kuvvetlerini, mertebelerini icat etmeye ynelen (el-Kavi) isminden alrlar. El-Kavi ismi ayrca fa harfini, havai kova burcundan sadul ahbiye (adrlar saadeti) menzilini var etmeye ynelir. Fa, nefesin havada yaylmasndan doan bir harftir. Bu da letafeti itibariyle meleklerin ve cinlerin letafetine uygundur. Yine sadul ahbiye lafz da buna uygundur. El-haba (adr) rt demektir. Dolaysyla onlar gzlerden saklanm mutlulardr insanda bunlara tekabl eden taraf insanin ruhani kuvvetleridir. Kuvvet huzuruna en uygun peygamber Musadr (a.s). Kasas suresinde kuvvetli olmakla vasfedilmitir: nk cretle istihdam edecein en iyi kimse, gl ve gvenilir olandr. (Kasas, 26) Bunlar kuvvetle tut, kavmine de onun en gzelini almalarn emret. (Araf, 145) Nitekim yce Allah onun kavmine de bu tarz bir emir yneltmitir: Size verdiimizi kuvvetle tutun. (Bakara, 63) Hz. Musann (a.s) hayat,
KURAN VARLIK - 73
kuvvet gstergesi saylabilecek gelimelerle doludur. rnein Allahn kelamn, dorudan, vastasz duymutur. Yani iitme kuvvetinin kemaline has klnmtr. Firavuna, kavmine ve sihirbazlara meydan okumutur. srail oullarnn eiriliklerini dorultmutur. Bir yumrukla bir kbtiyi ldrmtr. Kardeinin sakalndan tutup ekmek iin levhalar yere atmtr Abadile kitabnda Abdullah b. Musa b. Abdulkavi balkl bir bab gryoruz. Bu yzden eyh bu fassta el-kavi ve kuvvet lafzlarn, ruhani kuvvetler konusuyla balatt babn bandan itibaren yaklak olarak alt kere tekrarlamaktadr. Bu ruhani kuvvetleri Musa (a.s) kendisinden dolay ldrlen btn ocuklardan derlemitir. Onlarn ruhlar melekler gibidir. nk ftratlarnn safl bozulmadan ehit olmulardr. Bu fasstaki kuvvet mazharlarndan biri de her eyin insan-i kamile musahhar klnm olmasdr. nsan-i Kamil, emanetin taycs olma konumundan kaynaklanan kuvvetiyle her eyi emrinin altna almas mmkn olmutur. Hatta meleklerin en kuvvetlileri de onun hizmetindedirler eyh, Musay (a.s) kuvvetinden dolay yksek ve heybetli bir daa benzetir. Bu kuvvetine ramen, Rabbini grmek istedikten sonra Rabbinin daa tecelli etmesiyle birlikte baylarak yere ylr. Bu yzden eyhin 198. babn 35. blmnde el-Kavi isminden ve meleklerden bahsettikten sonra ryet meselesine deindiini ve yle dediini gryoruz: Yaratlmlar aleminde kadndan daha kuvvetli bir varlk yoktur. Bunun sebebi de ancak alemin niin var olduunu, Hak tealann alemi hangi hareketle var ettiini, alemin iki n hareketin neticesi olduunu bilenlerin kavradklar bir srdr. Cinsel ilikiye giren (erkek) talep edendir. Talep edense muhtatr. Cinsel ilikiye girilen (kadn) ise talep edilendir. Bu yzden talep edilen, kendisine muhta olunma ve galip
ehvet stnlne sahiptir. Artk kadnn varlklar iindeki yerini aka biliyorsun. lahi huzurdan hangi nazarn ona ynelik olduunu, hangi etkenle belirgin kuvvet sahibi klndn kavram bulunuyorsun. Yce Allah, Aie ve Hafsa ile ilgili olarak buyurduu ifadede kadna tahsis ettii kuvvete dikkat ekmitir: Eer ikisi ona kar birbirlerine destek olursa-ona kar birbirlerine yardm ederlerse- hi phesiz Allah onun mevlasdr-yardmcsdr-Cebrail ve Salih mminler de. Bundan sonra Melekler de ona yardm ederler. Btn bunlar iki kadna kar koymak iin zikredilmilerdir. Burada zikredilenler de iddet ve kuvvet sahipleridir. nk Salih mminler himmetle hareket ederler ki bu fiillerin en glsdr. Eer bunu anladysan, yola girmisin demektir. Yce Allah kendisinden ve Cebrailden bahsettikten sonra melekleri ve salih mminleri yardm edenler menziline indiriyor. Btn kuvvetin kayna Allahtr. Bu da gsteriyor ki el-Kavi isminin meleklere ynelik nazar, kuvvetin onlardaki varlnn bakalarndaki varlndan daha gldr. nk onlar bu isimden yaratmtr. O halde kendisine kar yardm istenen kimse, yardm istenen husus itibariyle yardm istenenden daha gldr. O halde yce Allahn kadnlarn nefsinden yaratt melekler dier meleklerden daha gldrler. nk daha kuvvetli nefisten yaratlmlardr. Dolaysyla yce Allahn el-Kavi isminin, meleklerin icadna ynelik kuvvetin varl itibariyle kadnlarn nefeslerine tevecch etmesi daha byktr. nk sair meleklere gre ilerindeki kuvvet daha byktr. Burada meleklerin kuvvete has klnm olmalar da nur olmalarndan dolaydr. Nurdan daha kuvvetlisi de olamaz. nk zuhur ona aittir ve baka varlklar onunla zuhur ederler. Her ey de zuhur etmeye muhtatr. Bununla beraber gerek ulvi alemde gerekse sfli alemde ancak nur ile zuhur edebilirler. Yce Allah yle buyurmutur: Allah gklerin ve yerin nurudur. Rivayete gre
KURAN VARLIK - 75
Rasulullaha (s.a.v) Rabbini grdn m? Diye sorulduunda yle cevap vermitir: Allah nurdur, Onu nasl grebilirim. Bir keresinde de yle buyurmutur: Mahlukatndan herhangi biri Onun vehinin parldaylarn grecek olsa yanar. Parlday nurdur. Dolaysyla nur eyay izhar eden ve yok edendir. Glge nurun karsnda sebat edemez. Alem bir glge hak da nurdur. Bu yzden hakkn tecellisi esnasnda alem yok olur. nk tecelli nurdur, nefsin mahedesi ise glgedir. Bu yzden ryetullah srasnda mahede edip nazar eden kimse nefsinin hudunda yok olur. Ama hicaplar gnderildiinde glge ortaya kar ve mahede eden kimse lezzet almaya balar. Bu faslda byk bir ilim vardr ve bunu sylemek, srrn da yaymak mmkn deildir. Alemin sduru ilmi de onun ilminden olup keyfiyet ilmi olarak isimlendirilir. Allah hakk syler ve doru yola iletir. Baknz, eyh bu blmde Musevi ryet (Musann Allah grmesi) meselesi hakknda nasl konuuyor. nk bu mesele ile Musa Fass arasnda mnasebet vardr ve ikisi de el-Kavi isminden istimdat etmektedirler. eyhin kadn ile ilgili szleri de bu fassta alemin sevgi hareketiyle vcut bulduuna dair szlerine uygundur. eyh bu konuya yle balyor: nk ortaya kan hareket sevgiseldir Musa kat, nk kurtulmay sevdi (istedi) Nitekim Musann annesi, Firavunun kars ve uaybn iki kz hakkndaki szleri de bu minval zere devam etmektedir. Bu faslda nurun tecellisine ilikin szleri Fassn sonunda tecelli ile ilgili szlerine uygundur. Yine Musann ailesine hizmet etmek iin arad ate suretine dair szlerine buna mnasiptir: Musann atei gibi onu ihtiya gzyle gryordu. Oysa ilaht ve Musa onu idrak edemiyordu. eyhin bab ateten bahsederek bitirmesinin sebebi, cinlerin icadna ynelik Latif ismine, samedi hikmetteki Halid
kelimesine mahsus mevali Fassna giri iin bir hazrlk olmasdr. nk drt temel unsurun en latifi atetir ve cinler de ondan yaratlmlardr Musa, ihtiyacn gidermeye alrken atee dayanmtr. Halidin de atele mucize mahiyetinde bir kssas vardr. Bu Musevi Fassn hikmetinin ulvi olarak vasfedilmesinin ise birka gerekesi vardr: Birincisi: Ala ismi Kuranda dokuz kere gemektedir. Hak teala Musay da bu isimle isimlendirmi ve yle buyurmutur: Korkma! dedik, stn (ala) gelecek olan kesinlikle sensin. (Taha, 68) Bu isimlendirmeyi yce Allah, Firavunun u szne kar gerekletiriyor: Ben sizin en yce (ala) rabbiniz deil miyim? (Naziat, 24) Yce Allah resuller iinde Musadan bakasn Ala ismiyle vasfetmemitir. Bu yzden Musann hikmeti ulvidir, nk nbvvet ve risalet derecesi ulvidir. Nitekim yce Allah vastasz olarak onunla konumu, Tevrat kendi eliyle yazp ona vermi ve onu en byk mucizelerle desteklemitir. O srailoullarnn ve en byk ba ilmin semas altnc semann kutbudur. Kurani kutbun isimlerinden biri de el-meselul ala (en yce misal)dir. kincisi: Bu Fassn melekler mertebesi olduu iin hikmeti de ulvidir. nk Melekler Kuranda el-meleul ala (en yce topluluk) olarak nitelendirilmilerdir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Onlar artk mele-i alaya (yce toplulua) kulak veremezler. (Saffat, 8) Onlar orada tartrken senim mele-i ala hakknda hibir bilgin yoktu. (Sad, 69) stn yaratll biri. Sonra en yksek ufukta doruldu. (Necm, 6-7) ncs: Musa ile kardei Harun arasndaki tekaml. nk 24. mertebe Harun iindir. El-Mzil (boyun ediren, zelil klan) ismi bu mertebeye bakar ve bu isim en sfli mer-
KURAN VARLIK - 77
tebeye, yani arz hayvanna yneliktir. Musa iinse bunun kart mertebe, yani semavi meleklerin ulvi alemi geerlidir. Faide: Akletul Mustevfiz adl kitabn blmlerinde eyh, varlk mertebeleri meleklerinin isimlerini zikreder. Bunlar burada zet olarak sunuyoruz: - En yce melekut alemi iin ulvi ruhlar vardr. bunlar celal ve cemale hakimdirler. En yce kalem onlardandr. - Ondan sonra Levh-i mahfuz gelir. Ondan sonra drt mlk vardr ki tabiatn drt unsuruna ve arz-i beyzada yer tutan ruhlara mnasiptirler. Bunlar tesbih ve takdise hakimdirler ve yce Allahn kendilerinden baka eyleri de yarattn bilmezler. - Ar sekiz melek tar. Bunlar arn etrafnda dnerler. Bunlar bahedici meleklerdir. srafilin makam bununla belirginleir. Onun altnda heba alemi melekleri vardr. Sonra krs ve alemi idare eden melekler gelir. Mikailin makam bundandr. Onun altnda refref alemi vardr ki bundan maksat en yce marifetler ve insani misaldir. Onun altnda burlar felei taksim edici melekler yer alrlar. Cebrailin makam bundandr. Onun altnda Rdvan alemi ve cennetler vardr. onun altnda sabit yldzlar alemleri ve okuyucu melekler yer alrlar. Cennetlerin bekisi Rdvan adl melein makam bundandr. Bu alemlerin tmnden nce de devam ve beka alemi vardr. Dnya alemi dediimiz deiim, dnm alemi ise en aadadr. - Yedinci gk. Bu gn yldz zuhaldir. Melekleri de naziat ( skp karanlar)dr. Bu gk ile sabit yldzlar arasnda celal alemi melekleri, cehennemin bekisi Malik adl melein ve lm melei Azrailin meskeni yer alr. Altnda cemal alemi melekleri bulunur. Sonra altnc gk gelir. Onun yldz mteridir. Melekleri de ilka edenlerdir. Bu meleklerin nderinin ad el-Mukarreb (yaknlatrlm)dir. Onun altnda
heybet alemi yer alr. Sonra beinci gk gelir. Yldz ahmer(kzl)dir. Melekleri de el-farikat (ayarnlar)dir. nderlerinin ismi el-Haidir. Onun altnda basit alem yer alr. Sonra drdnc gk gelir. Bu gn yldz gnetir. Melekleri de saffat (saf saf dizilenler)dir. nderlerinin ad er-Refidir. Onun altnda ins aleminin melekleri yer alrlar. Sonra nc gk gelir. Yldz zhredir. Melekleri de el-fatikat (skenler)dir. nderlerinin ad el-Cemildir. - Onun altnda hfz aleminin melekleri yer alrlar. Sonra ikinci sema gelir. Yldz katiptir. Melekleri de en-Naitat (yavaa ekenler)dir. nderlerinin ismi er-Ruhtur. Altnda mezc (karm) alemi yer alr. Sonra ilk sema gelir. Yldz aydir. Melekleri de es-Sabihat (yzenler)dir. nderlerinin ismi el-Mctebadir. Onun altnda havf (korku) alemi yer alr. Sonra esir kresi gelir. Melekleri es-Sabikat (yaranlar)dir. Onun altnda evk aleminin melekleri yer alr. Sonra hava kresi gelir. Melekleri ez-Zacirat (toplayp srenler)dir. nderlerinin ad er-Raddir. Onun altnda hayat aleminin melekleri yer alrlar. Sonra su kresi gelir. Melekleri es-Sariyat (sirayet edenler)dir. nderlerinin ismi ez-Zacirdir. Onun altnda zikir alemi melekleri yer alrlar. Sonra toprak kresi gelir. Melekleri en-Nairat (yayanlar)dir. nderlerinin ismi Kaftir. Toprak kresinin zerinde insan alemi yer alr. Yce Allah onun amellerinden, szlerinden ve zihninde geen dncelerinden baz melekler yaratr ki bunlar yaratl bakmndan en sonra gelen meleklerdir.
KURAN VARLIK - 79
24. Mertebe: el-Mzill isminden olan Haruni kelimenin mamiye hikmeti Fass ve hayvan mertebesi, zal harfi ve sadussuud (ay menzillerinden).
Her ey zddyla bilinir, denilmitir. Bu yzden bir sfat ancak zddnn var olmasyla zuhur eder. u halde el-Kavi (kuvvetli) ismi, bu kuvvete boyun een, karsnda zelil olan ve emrine giren eyin, yani zelilin varln, dier bir ifadeyle Allahn el-Mzill (zelil klan) isminin zuhurunu gerektirir. 24. mertebe bu isim iindir. Bu ismin hayvan alemine, zal harfine ve sadussuuda ynelmesiyle zuhur etmitir. eyh bu mertebenin faslnda (bab:198 s. 465) yle diyor: el-Mzill (zelil klan) isminin hayvana has klnmasnn sebebi, maksadn hikmetlerinin bu alemde zuhur etmesidir. nk zerinde bulunduu irade itibariyle imtina etmeye hazrdr. El-Mzil ismi ona ynelince de artk onun hkm, iradesi ve kudreti olmayan eklinde belirginleti... Bu faslda eyh, tashir (musahhar klma) kavramna dair geni aklamalar verir. Aynsn bu Haruni fassta da gryoruz. nk burada hayvani, insani ve rabbani tashirden sz ediyor. Ayn ekilde Harun ve Musa fasslarn, el-Kavi ve elMzil isimlerinin tekaml mahiyetinde tekaml etmek iin Musa Fassnda her eyin kami insana musahhar klnmasndan sz ediyor. ki fass arasndaki ortak hususlardan biri de irfani hayret, ilim ve cehalet meselesidir. Hayvan, Allah hakknda hayret etme ftratna sahiptir. Ulvi meleklerin de Allahn celalinin cemaline hayret edip ak olmalar sz konusudur. Yce Allah, hayvanlar insann emrine verdii ve bir ksmn dier bir ksmna musahhar kld iin el-Mzil ismini hayvanlarla ilgili olarak zikretmitir: Bu hayvanlar onlarn emrine verdik. Onlarn bazsn binek olarak kullanrlar, bazsn besin olarak yerler. (Yasin, 72) Sonra meyvelerin her
birinden ye ve Rabbinin sana kolaylatrd yaylm yollarna gir. (Nahl, 69) Hayvani zelil klnma huzuruna en uygun nebi Harun (a.s)dir. srailoullar arasnda kurban ve adak sunmaya Harunun torunlarnn has klnmas bu yzdendir. Ayrca yce Allah Harunun ruhunu kan dkmeye, kurban kesmeye, savalara, kitallere ve bunlarn sebep olduklar teshirlere ve zelil klnmalara has beinci kzl Merih semasna yerletirmitir. Bu yzden Yahyann Allahn ruhu sa semas ile hayvanlar zelil klan Harun semas arasnda gidip geldiini gryoruz. nk hayvan kelimesi hayattan tremitir ve hayat da ruhun hususiyetlerinden biridir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Ahiret yurduna gelince, ite asl yaama odur. (Ankebut, 64) Yani, insani mazhari Yahya (a.s) olan hakiki hayat. Bu yzden kyamet gnnn sonunda lm kounu cennet ile cehennem arasndaki bir yerde o boazlayacaktr. Bu l (sa-Yahya-Harun) iliki nedeniyle Kuranda Meryem iin Harunun kz kardei ad kullanlmtr. eyh bu fassta sadan sz etmitir. Bu arada hayreti de vurgulamtr. nk hayvan, Allah bilme hususunda hayret ftrat zere yaratlmtr. eyh Futuhatn 357. babnda bunu zikretmitir ve bu Neml suresi menziline dair bir babdr. Harun (a.s) Mminlere kar alak gnll (zelil) (Maide, 54) ayetini kamil anlamda kendinde tahakkuk ettirmiti. Nitekim Musa (a.s) da ayetin devam Kafirlere kar onurlu ve zorlu ifadesini kamil anlamda kendinde tahakkuk ettirmiti. Harun, iinde kulluk ve tevazu olduu iin basit, yumuak ve kavmini seven biriydi. Tpk yce Allahn hakknda yle buyurduu toprak gibi: Yeryzn size boyun ediren (zelil) odur. (Mlk, 15) eyh 167. babda Harun ile
KURAN VARLIK - 81
ilgili olarak unlar sylyor: Musa sandan bandan tutup kendine ekince, sakalndan ve pereminden tutmak suretiyle ona zilleti tattrd () nk Musa ona kahr sfatyla zuhur etti. Harun yaratl zilletti zevkine sahipti. Bununla beraber zelil klnmaya alld husustan beriydi. Bu yzden bu esnada zilleti katland. O zaman merhametle ona seslendi () Nefesin yirmi drdnc harfi olan zal bu mertebeye bakar. lahi isimlerden el-Mzil ile nasl rttn gryorsunuz. Felek menzillerinden sadussuud buna aittir. Bu yzden eyh, Futuhatn bu fasln u szlerle tamamlamtr: Allah, kimi mhedesinde ariflerden klarsa, onun iinde ve ondan ona tecelli ederse, Allahn kullar arasnda ondan daha fazla Allah ile mutlu (esad) ve keif yoluyla Allahn srlarn daha ok bilen kimse olmaz. Bu bab ile hayvan arasndaki iliki nedeniyle hayvan kelimesinin trevleri dokuz kere gemitir. Teshir (musahhar klma) kelimesi ise defalarca gemitir. Yine buza, hayvann hayvaniyeti zerinde tasarrufta bulunan insan hayvaniyeti, hayvanlarn birbirlerini trmalamas zikredilmitir. Hayvan zelil klnarak boyun edirilmitir szyle de el-Mzil ismine iaret etmitir. Bu Fassn hikmetinin mamiye olarak vasfedilmesinin sebebi, Harunun, srailoullarnn kutbu Musadan sonra birinci imam olmasdr. Harun, Musann halifesi ve veziriydi. Kuran- Kerimde imam kelimesi drt defa geiyor, bunlarn ikisi Hud ve Ahkaf surelerinde Tevratla ilgilidir: Ondan nce de bir rahmet ve rehber(imam) olarak Musann kitab vard. (Ahkaf, 12) Eimme (mamlar) kelimesi ise be defa geiyor ve hepsi veya ou, ykseli ve d halleriyle irtibatl olmak zere srailoullaryla ilgilidir: Onlar, emrimiz uyarnca doru yolu gsteren imamlar yaptk. (Enbiya, 73) Onlar imamlar yapmak ve onlar varis klmak istiyorduk. (Kasas, 5)
Sabrettiklerizaman, onlarn iinden, buyruumuzla doru yola ileten imamlar tayin ettik. (Secde, 24) Kfrn nderlerine (imamlarna) kar savan. (Tevbe, 12) Onlar, atee aran nderler (imamlar) kldk. (Kasas, 41) Not: lyas Fassnda eyh hayvaniliimi tam olarak tahakkuk ettirdim diyor. Yani hayvan zelil klan Haruni mamiye kelimesini en kamil ekilde tahakkuk ettirmitir. mamet, yani hilafet ona ait olduu iin de hilafet semasyla ba vardr. nk halifenin ruhu Adem ve halifenin nefsi Davudun ruhu oradadr-ileride greceimiz gibi bundan maksat da kamer semasdr-. Kamer ise yirmi iki menziliyle gnein halifesidir ve bu menziller varlk mertebeleri ve Fusus bablarna denktir. Dier bir ifadeyle bu, eyhin cami olan 28. mertebeye ait olduuna ilikin bir dier iarettir. Bu yzden bu fassta, Muhammedi velilerin sonuncusuna has 28. mertebeyi var etmeye ynelik refiud derecat ismine mnasip 198. babn 34. faslnda eyhten sz edilmitir. eyh, lyas ve Harun fasslarn birbiriyle irtibatlandrmtr, nk lyas Fassn-ki madenlerdir- icada ynelen el-Aziz (stn, galip) ismi, hayvan icat etmeye ynelik el-Mzil (zelil klan) ismiyle irtibatldr. nk hayvan maden ile boazlanr ve zelil klnr. El-Azizin izzeti ve stnlyle de zelilin zilleti aa kar. eyh, adeti olduu zere her babn sonunda bir sonraki baba hazrlk mahiyetinde deerlendirmede bulunduu gibi bu Fass da, Melekler mertebesine mahsus Musa Fassna ve ondan sonraki cinlere mahsus Halid Fassna bir giri mahiyetinde gzle grlmeyen latif ve tedbir edici ruhlar zikrederek tamamlyor. Samedi Halidi kelimesi Fassna da yle iaret ediyor: htiyalarn giderilmesi iin kendisine dayanlan laha dua etti eyh, birbirini izleyen iki bab birlikte deerlendirmesi, bu iki babn mertebelerinin benzer olduuna
KURAN VARLIK - 83
ynelik bir iarettir. nk cin kelimesi melekler iin de kullanlr. nk her iki taife, latif olmak, gzlere grnmemek hususunda ortaktr. Ayrca eyh, Futuhatn ikinci babnda arifler nezdinde harfilik mertebesinin aynsn onlara tahsis etmitir. Fass Yolun dorusu Allahndr ifadesiyle bitiriyor. Bylece bir kez daha bu babdaki hayvan mertebesine iaret etmi oluyor. nk Kuranda bu ifade hayvan trleriyle birlikte zikredilmitir: Atlar, katrlar ve eekleri binmeniz ve zinet olsun diye yaratt. Allah u anda bilemeyeceiniz daha nicesini yaratr. Yolun dorusu Allahndr. Yolun erisi de vardr. (Nahl, 8-9)
23. Mertebe: er-Rezzak isminden Lokmani Kelimesindeki hsani Hikmet Fass. Bitki Mertebesi, se harfi ve Sadu bela menzili:
El-Mzil (zelil klan) isminin zuhuru, zelil klnanlarn devamn gerektirir. Onlarn devam ise rzk ile beslenmelerini gerektirir. Dier bir ifadeyle el-Mzil ismi er-Rezzak (rzk veren) isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden 23. mertebe bu isme aittir. Bu ismin tevecch ile de bitkiler alemi vcut bulmutur. Se harfi bu mertebeye dnktr. eyhin 198. babn 33. faslnda aklad gibi Sadu Bela menzili bununla ilgilidir. Aradaki uyumun bir gstergesi de Sadu Bela kelimesinin er-Rezzaka mnasip olmasdr. nk rzk mutluluun (sad) gstergelerinden biridir. Dolaysyla mutluluk (saadet) rzktr. Bela kelimesi rzk veya gda yutmak anlamna gelir. Araplar: ibtelaa: lokmay yuttu, derler. Lekame kelimesi bu mertebenin kutbunun ismine, yani Lokman Hekim ismine uygundur. nk Lokman ismi lekame kknden tremitir. Ayrca bitkisel rzk mazharla-
rnn en k onun diliyle varit olmutur. Nitekim bunu onun oluna ynelik u szlerinde grebiliyoruz: Yavrucuum! Yaptn i, bir hardal tanesi arlnda bile olsa ve bu, bir kayann iinde veya gklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu getirir. Dorusu Allah, en ince ileri grp bilmektedir ve her eyden haberdardr. (Lokman, 16) ey, rzk ve beslenmeden sz ederek balatt Lokmani Kelimenin Fassnda bu ayeti zikreder ve yle der: lahi irade rzk dilemeye meylettiinde Onun iin, btn kainat gdadr Eer ilah rzk irade etmeyi dilerse Bizim, iin onun diledii gibi gda olur. eyh, bu anlam ad geen blmde aklar ve yle der: er-Rezzaktan zuhur eden ilk rzk, isimlerin beslendii eydir. Yani isimlerin eserlerinin alemde zuhur etmesidir. nk isimlerin bekas, nimetleri, sevinmeleri ve neeleri alemde zuhur etmeleriyle mmkndr. Varlk aleminde rzklananlarn ilki isimlerdir. nk isimlerin varlklar zerinde braktklar tesir onlarn rzklardr. Beslenmeleri bununladr ve isimlerin bekas buna baldr. Bazlarnn rububiyetin bir srr vardr ki eer zuhur ederse rububiyet iptal olur eklindeki szlerinin anlam da budur. nk izafet, birbirlerine izafe edilen iki eyin bekasnn aynsdr. Birbirlerine izafe edilen iki eyin bekas izafe edilenler olmalarndan ileri gelir. Bu ise izafenin varl ile mmkndr. Dolaysyla izafe, birbirlerine izafe edilenlerin rzkdr ve ikisinin beslenmesi bu izafe iledir. Bekalar, birbirlerine izafe edilen iki ey olmalardr. te bu manevi rzktr ki er-Rezzak ismi bahetmektedir. Er-Rezzak ismi de rzklananlar arasndadr. nk rzk olarak verdiiyle beslenenlerin ilkidir o. Dolaysyla ilk olarak
KURAN VARLIK - 85
kendini rzklandrr, sonra rzkla balantl isimlerin her birini kendisi iin elverili olan eyle rzklandrr. Bundan maksat ise sz konusu ismin makul ve mahsus alemdeki eseridir. Sonra isimlerin ardndan ilahi nefesten iner ve meleki ruhlar bulup onlar tespihle rzklandrr. Sonra ilk akla nazil olur ve onu ilahi ilimle ve ondan aa olan alemle ilgili ilimle besler. Bylece bir aynden bir ayne onlarn bekasnn ve hayatnn arac olan eyle inmeye devam eder, ta ki btn alemi btn alemi rzkla kaplayncaya kadar ve Rezzak olur. Bitkilere ulap ihtiya duyduklar yardmc rzk grnce, beslenecei eyi verir. Bitkinin besininin byk ksmnn suda olduunu grr ve ona ve alemdeki her canlya su verir. Onu bitki iin rzk klar. Sonra bitkiyi hayvanlar iin rzk yapar. Dolaysyla bitki ve hayvan hem rzk hem de rzklanandrlar. eyhin er-Rezzak ismini zellikle bitkilerle birlikte zikretmesinin sebebi, yce Allahn bir ok ayette rzk kelimesini rnlerle (semerat) birlikte zikretmesidir. Buna u ayetleri rnek gsterebiliriz: Gkten su indirerek onunla, size rzk olsun diye eitli rnler kard. (Bakara, 22) O cennetlerdeki bir meyveden (semerat) kendilerine rzk olarak yedirildike: bundan nce dnyada bize verilenlerdendir bu, derler. (Bakara, 25) Ey Rabbim! Buray emin bir ehir yap, halkn da eitli meyvelerle besle (Bakara, 126)Ve meyvelerden bunlara rzk ver! Umulur ki bu nimetlere krederler. (brahim, 37)Biz onlar, kendi katmzdan bir rzk olarak her eyin rnlerinin toplanp getirildii, gvenli, dokunulmaz bir yere yerletirmedik mi? (Kasas, 57) Bu Fassn bitki ile alakasndan dolay iinde aayiyecek- gda-zevk kelimeleri gemitir. Yine bu fass ile 198. babn 33. fasl arasndaki mnasebetin gstergelerinden biri de eyhin bu fasstaki u szleridir: Her eyden olan ve her eyin iinde bulunan ayn bir tanedir Yine bu fasldaki u
sz de bunu gsterir: birden ok yerde sana bildirdim ki o zahir alemin ayndr ve cevheri deimezdir rnein: Su bir tane cevherdir ve ekillerinin, zevklerinin ve meyvelerinin farkllna ramen btn bitkiler onunla beslenir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Bunlarn hepsi bir su ile sulanr. Yemilerinde onlarn bir ksmn bir ksmna stn klarz. te bunlarda akllarn kullanan bir toplum iin ibretler vardr. (Rad, 4) Lokmani kelime ile ihsani hikmet arasndaki mnasebete gelince, Lokmana Allah tarafndan hikmet verilmitir. Hikmet ise rzklarn en stndr: Andolsun biz Lokmana: Allaha kret! diyerek hikmet verdik. (Lokman, 12) Lokman-Hikmet ve hsan birbirlerinden ayrlmayan kavramlardr. nk ihsan; olmas gerekin en salam biimde ve en layk yerde yapmak demektir ve hikmet de budur. Lokman, Kuranda olunu his ve mana olarak eiten bir mrebbi olarak ne kyor. hsan kelimesi ise, Kuranda babalk kavramyla birlikte anlmtr. u ayette olduu gibi: Ve Ana-babaya iyi davranmanz (ihsanda bulunmanz) emretti. (sra, 23) Lokman, kendi adyla anlan surenin 22. ayetinde sz edilen ihsan tahakkuk ettiriyor: yi davranlar iinde (Muhsin olarak) kendini btnyle Allaha veren kimse, gerekten en salam kulpa yapmtr. (Lokman, 22) te yandan mertebeler hikmetle, hayat da rzk ve beslenme ile korunur. Koruma (hfz) ise say olarak 5 saysna denktir. Nitekim eyh bununla ilgili olarak onun hem kendisini hem de bakasn koruduunu syler (Futuhat, c.2 bab: 198, s. 446) Esma-i hsnann saysal deeri olan yz saysyla da varlk muhafaza edilir-yani en byk tek (el-Vitr) ismiyle birlikte doksan dokuz isim-.
KURAN VARLIK - 87
Be saysnn yze sirayet etmesiyle (bein yzle arplmasyla) 500 says elde edilir. Bu ise bu mertebenin harfi olan senin saysal deeridir. Bu harf ise es-Sakil (ar) sfatn sembolize eder. Yani ancak gda rzkyla ayakta kalabilen cisim. Bu harf ayrca meyveleri (semerat) ve sevab da temsil eder. Bu yzden Fususun 23. bab ile brahimi beinci bab arasnda salam bir alaka vardr. nk brahim Fass olan beinci mertebe klli cismin mertebesidir. Cisim ise ancak gda ile ayakta kalabilir. Bu yzden brahimi hakikat, ar tayan sekiz melek arasnda Mikail ile birlikte rzk ve gdaya has klnmtr. (bkz. Futuhat, bab: 13). eyh, bu yzden brahimi Fass u szlerle tamamlamtr: Rzklananlar rzkla beslenirler. Rzk rzklanann zatna hlul edince, szmad yerini brakmaz. nk gda gdalanann btn czlerine sirayet eder. Bu iki fass arasndaki tekaml, beinci cisim mertebesiyle yirmi nc gda mertebesi arasndaki tekamldr. ki mertebenin toplam ise u tam ve cami saydr: 5+23=28 Bir sonraki Haruni hayvana has 24. fassa balamaya bir hazrlk mahiyetinde eyh, bu Lokmani kelimenin sonlarnda sivrisinekten ve besinlerin en kk paras olan zerreden sz ediyor.
22. Mertebe: el-Aziz isminden lyasi Kelimedeki nasi Hikmet Fass. Madenler mertebesi, Za harf ve Saduz Zabih Menzili
Er-Rezzakn herkese rzk veren olmas iin, kendisine bakasndan rzk gelmesi gibi bir durumdan mstani olmas gerekir. Dolaysyla er-Rezzak isminin zuhuru el-Aziz (stn) isminin zuhurunu gerektirir. Yani rzklananlara verdii rzklarla stn olan, bakasnn rzkna muhta olmaktan beri ve aziz olan. Dolaysyla el-Aziz ismi er-Rezzak ismine
ynelik mertebede zuhur eder. Bundan dolay da 22. mertebe ona aittir. el-Aziz isminin zuhuruyla da bitki alemine ynelik madenler alemi zuhur etmitir. Nitekim yce Allah (C.C.) Hadid suresinde demir ile elAziz ismini bir arada zikretmitir: Biz demiri de indirdik ki onda byk bir kuvvet ve insanlar iin faydalar vardr. Bu, Allahn, dinine ve resullerine gayba inanarak yardm edenleri belirlemesi iindir. phesiz Allah kuvvetlidir, daima stndr (azizdir). (Hadid, 25) Madenlerin en stn ve en kamili altndr. Altn ise gnele irtibatl bir madendir. nk altn, drdnc kutbi zemann ruhani hareketin ve yneliin etkisiyle yeryznde zuhur eder. Bu semann yldz gnetir. Ayn zamanda lyas ve dris nebinin semasdr. eyh, drisi Futuhatn 15. babnda mdavil kelum (yaralar tedavi eden) olarak isimlendirir. Kimya ve felek ilmini, madenlerin tedbirini, iksirin srrn ve btn bunlarn harflerle ve vezinlerle alakasn ilk ortaya koyan odur. (bkz. eyhin bu konuyla ilgili olarak Futuhatn 167. babnda yer verdii deerlendirmeler). Dolaysyla madenler mertebesine en mnasip nebi lyas ve dristir. nk her ikisi de zahiren maden srrn ve batnen izzet srrn tahakkuk ettirmilerdir. lyas, gne felekleri kutbundaki yerinin yksekliinden dolay ruhlarn kutbudur. Yce Allah onunla ilgili olarak yle buyurmutur: Onu stn bir makama ycelttik. (Meryem, 57) lyas ise ateten bir atn srtnda semaya ykselmitir. Onun btn ayetleri atetendir. Bu yzden ehvet duygusu ondan sakt olmutu. O, ehvetsiz bir akld. nk nefsani amalardan beri ve stnd. Bu yzden kuddusi hikmet sahibi drise tam anlamyla uyuyordu. nk Kuddus azizdir. eyh bu fassta Senin izzet sahibi Rabbin, onlarn isnat etmekte olduklar vasflardan ycedir, mnezzehtir. (Saffat, 180) ayetini zikredip tenzih hakknda aklamalarda bulunurken el-Aziz ismine iaret etmitir. ldrmekten sz ettikten sonra bu izzetten daha byk bir
KURAN VARLIK - 89
izzet var m? diyerek bu iareti bir kez daha vurgulamaktadr. ldrme genelde madeni bir aletle gerekletirilir. Fassn iinde de madenlerden birka kere zikretmitir. Bunlardan biri de madenler zerinde tesir etmenin, onlar Lbnan da katlndan ateten bir at letafetine dntrmesinin arac olan ateten sz etmesidir. ki boyutuyla aynadan sz etmesi de buna rnektir. Ki birinci boyutu parlak saf yzdr ki suret buradan tecelli eder. kincisi ise kat madeni yzdr. Eer aynann arka yzndeki maden olmasa suret eksiksiz bir ekilde parlak yznden zuhur edemez. Bununla demek istiyor ki kemal ancak tenzih, tebih, mutlaklk ve mukayyetliin bir arada bulundurulmasyla gerekleir Yine Fassn sonunda demirden ve dvenden sz etmesi de buna rnek oluturmaktadr. Ayn ekilde batnlarn dnmesinden sz etmesi de madenlerin deersizden deerliye dnmesine ynelik bir iarettir. Bundan makas da dris, lyas ve sadan kalan kimya ilmidir. nk drisi ilimlerle sevi ilimler i ie ve benzerdirler. Bunun rneklerinden biri ikisinin de lleri diriltmesi, iksir srr ve harfler ve isimlerle tasarrufta bulunmalardr. eyh 167. babda sann bu drisi ilimlerle alakasna deinmitir. eyh bab aralarnda madenlerin, zahir ilahi isimlerin de yer ald tabii suretler ile Rahmani nefes arasndaki ba zikrederek tamamlyor. El-Aziz isminin icat etmek zere yneldii feleki menzile gelince, buras saduz zabih menzilidir. Bu menzilin harfi zdr. Baknz, saduz zabihin anlam nasl da maden izzetine uygundur! nk izzet saadetin mazharlarndandr. Zebh (boazlama) ise genelde madeni aletlerle gerekletirilir. eyh, Fassn sonunda onlar siz ldrmediniz, fakat Allah ldrd onlar. (Enfal, 17) ayetini ele alrken bu anlama iaret etmitir. Bilindii gibi onlar demir ve darbeden ldrmt. Ayn ekilde z harfi, zahir olup yksek sesle telaffuz edilen ve stnlk ve izzet belirtisi olan harflerdendir.
Bu ise izzetin vasflar arasnda yer alr. Bir de itbak harflerinden (t, z, sad, dat) biridir. tbak (rtmek) ise madenlere uygun olan kuvvetliliin sfatlarndan biridir. Bu fassa uygun 198. babn 32. faslnda eyh, madenin izzetle zuhur etmesini ayrntl olarak aklarken zetle unlar sylyor: Bil ki, zat, sfat olarak isimlendirilen yedi nispete has klndnda btn isimlerin ve sfatlarn dnd merci olur () Nitekim yedi gk, yedi gezegen, yedi arz ve yedi gn vardr. Allah madenleri bu arzda yedi parlak yldzn ihata eden felek iindeki feleklerinde yzmeleri sonucu meydana getirir. Bylece bu feleklerde yedi maden oluturmutur. Bunlar icat etmeye ynelen el Aziz ismi olduundan ve var oluu srasnda ondan baka mahede edilen olmadndan, onu zerinde izzet ve caydrclk eklinde tesir gstermitir ve ana mevalitler ve unsurlar zerinde hkmferma olan dnmn saltanat ona g yetiremez. nk unsurlar ve ana rnler zerinde dnm hkm abuk gerekleir. Bu ise madenler zerindeki hkmn uzak bir ihtimal haline getirir. Nitekim aradan uzun zamanlar ve asrlar gemesine ramen talar deimezler, ancak byk bir boyuttan sonra byle bir deiiklik olabilir. nk bunlar ilahi isimlerden el-Azizden edindikleri izzete sahiptirler. Sonra bu isim onu icat etmekle onun iin bir kemal ister ki izzetle tahakkuk etsin ve kendisine nispet edildii iin de dier ilahi isimlerin onun zerinde tesiri olmasn. Alimlerin, varl ona muzaftr, eklindeki ilimlerinin maksad ancak bir tek surettir. Onda da kemal ayni vardr ve altn mahiyetlidir Bylece maden hastalk ve sapma suretini karmtr ki altn kemaline ersin. Tpk drisin, ate letafeti atnn zerine infilak eden topraktan cismani dan katln zerinden syrp karmas gibi. Bu latif ate at onu kalbi gne feleine karmt. Oras altnn kemal mertebesidir. Bu ise ancak cehd ateinin tedbir edilmesi, evk scaklnn terbiye edilmesi ve zevk
KURAN VARLIK - 91
cezvesinin kaynatlmasyla mmkndr. eyh bu fasln sonunda unlar sylyor: Yakut gibi deerli talarn, zebercet, zmrt, mercan, incigibi mcevherler bu ilahi isimdendirler. Ayrca insana da bunlarn tmn icat etme gc verilmitir. Yani insan, bunlardan benzerlerini icat etme yeteneine sahiptir. Velilerin bu meyandaki davranlar harikulade olarak isimlendirilir. Bununla ilgili birok hikaye vardr. Ancak ilahi ilimler itibariyle terbiye ve tedbir yoluyla bu dzeye erimek mertebe bakmndan safl ve doruluu srecinde buna ulaan kimsenin mertebesinden daha byktr. nk ilimdeki eref tekvin iledir, tekvinde deildir. nk tekvin, bu harikuladeyi sergileyen kimsenin bunu tedbir sonucu gerekletirdiine, dolaysyla alim olduuna dair bir delil konumundadr. Oysa harikuladeyi sergileyen kimse, kendisinden sadr olacak eyin suretine dair ilme sahip deildir. Yakn bir zamanda olumasnn keyfiyetini de bilmez. Ama alim bunu bilir. Fassn sonunda eyh bu tr bir zevk ilmine yle iaret eder: Bylece bu hkmn ilim ve zevk olarak tabii suretlerde zuhur etmesinin nerende kaynakland bilinir. Eer tabiatn Rahmann nefisinin ayns olduu kefedilirse, kukusuz byk bir hayra kavuulmu olur. eyh bunu derken Lokman Hekim Fassna girie iaret ediyor. nk yce Allah yle buyurmutur: Kime hikmet verilirse, ona pek ok hayr verilmi demektir. (Bakara, 269) Sonra eyh, bu hazrlk ve vurgulamay Hakim szyle devam ettiriyor ki bu ifade hikmete ynelik bir iarettir. Diyor ki: Onunla beraber bizim anlattklarmzla snrl olsa da bu kadar onun aklna hakim marifet asndan yeterlidir. te yandan Fassn sonlarnda eyh hayvanlardan sz ederken 24. babla alakasna da iaret ediyor. Bu bab ise hayvani mertebeye mahsustur ve bu mertebeyi icat etmeye
ynelen isim de el-Mzildir. Bu da bu baba hakim olan elMuizz veya el- Aziz isminin aksini gsterir. O halde maden iin ilmiyle aziz olan akl hkm, hayvan iinse zelil klan ehvet geerlidir. Bu ikisinin arasnda ise Lokmani hikmete ait bitki mertebesi yer alr. Geride u soru kalyor: nasi (insani) hikmetle lyasi kelime arasnda ne gibi bir iliki vardr? Cevap: - Allah dorusunu daha iyi bilir- nas kelimesi ins kelimesinden tremitir. ns (insan) ise, dier mahlukattan akl ve ehveti, izzet ve zilleti, tenzih ve tebihi, semavi letafet ve arzi kesafeti, melekilii ve hayvanilii, mutlakl ve mukayyetlii bir arada bulundurmasyla ayrlr. nk yce Allah onu kendi elleriyle yaratmtr. Bu yzden iki zdd bir arada bulundurma zelliine sahiptir. Bu Fassn konusu da budur. te yandan anese kelimesi Kuran- Kerimde ate kelimesiyle birlikte drt ayr yerde gemektedir: Tur tarafndan bir ate grd. (Kasas, 29) Eminim ki bir ate grdm. Belki ondan size bir meale getiririm. (Taha, 10) Gerekten ben bir ate grdm. Size oradan bir haber getireceim. (Neml, 7) Ben bir ate grdm, belki oradan size bir haber getiririm (Kasas, 29) lyas ate atna bindi. nk onda ruhani izzet galipti. Bylece sema meleklerine uygun oldu ve bir insann bir insanla nsiyet kurmas gibi onlarla nsiyet kurdu. Ruhani bir kemale erdi ki artk maddi lmn etkisi gemez. Tpk zerinden uzun zaman gemesine ramen etkilenmeyen madenler, zellikle altn gibi. Yani tpk dris, Hzr ve sa gibi berzahi hayat dnyevi hayatyla birleir. nk bunlar deersiz, geici madenleri deerli ve kalc mcevherlere dntren hayat pnarnn iksirinden imilerdir.
KURAN VARLIK - 93
21. Mertebe: el-Mmit (ldren) sminden Zekravi Kelimesindeki Maliki Hikmet Fass. Arz mertebesi, Sad harfi ve Belde Menzili
El-Aziz isminin izzetinin zuhur etmesi ancak izzetin aks olup lmle son bulan kahrn zuhuru ile mmkndr. zzetin son mertebesi, kemal ve mstanilikte baki olmaktr. Bu ise ondan bakasnn dnmlerin kahr altnda deimesini gerektirir. Yani suretin yok olup baka bir eye dnmek. Bu da lm olarak ifade edilir. Dier bir ifadeyle Allahn elAziz isminin zuhuru el-Mmit (ldren) isminin zuhurunu gerektirir. Ta ki Hak Teala izzetiyle, her an el-Mmit isminin hkm altnda kahrolan mahlukattan ayrlsn. El-Mmit isminin zuhuru ve ynelii ile birlikte toprak arzn rknyle temsil edilen yirmi birinci mertebe, Sad harfi, kuru ve ldrc scak tabiatyla belde menzili meydana gelir. nk bu ate tabiatdr. Bilindii gibi belde ate yay burcu hkmndedir. Yay ise, hedefine isabet eden oku itibariyle lmn sembollerinden biridir. Kuran- Kerimde lmn birka ayette arz ve toprakla birlikte zikredildiini gryoruz: lmnden sonra topraa(arza) onunla hayat veririz. (Fatr, 9) Sleyman'n lmne hkmettiimiz zaman, onun ldn, ancak deneini yiyen bir aa(arz) kurdu gsterdi. (Sebe, 14) Yine Kuran- Kerimde belde kelimesi de lmle birlikte birka yerde gemektedir: Biz onunla (kupkuru), l beldeye hayat veririz. (Zuhruf, 11) Ve o su ile l topraa(beldeye) can verdik. (Kaf, 11) el-Mmit isminin nasl belde menzili ve toprak rkn ile birlikte zikredildiini gryor musunuz?! Nebiler iinde bu mertebeye en uygun olan Zekeriyyadr (a.s). Bunun sebebi de hem onda hem de einde yallktan dolay sa aarmasnn ve ksrln zuhur etmesidir. Sonra yce Allah ona merhamet edip eini dourmaya elverili hale getirdi-tpk su araclyla l topra
diriltmesi gibi- ve ona Yahyay bahetti. Ama Yahya nefsine hakim (hasur) idi, bu yzden evlenmedi ve zrriyet brakmad. Zekeriyya ve Yahya ldrlerek ehit edildiler. Yce Allahn el-Mmit isminin, kamil insan hakikatinden Zekeryavi mazhara ynelik hususi bir ynelii vardr. Bu yzden bu Fassn hikmeti malikidir. nk Malik adl melek zorludur. Zorluklarn en by de lmdr. Zekeriyyada Malikin hkm galipti. nk cehde nefsine kar iddetli davranrd ve Allahtan varis dilerken himmetinin nfuzu da iddetliydi. Bunun zerine yce Allah, ocuk douramayacak yataki ksr karsn dourmaya elverili hale getirdi ve bylece Yahya dnyaya geldi. Malikin arz ile alakasna gelince, bilindii gibi arz hilafetin tahtdr, mlknn, yani nsan- Kamilin ve halifelerinin makamdr. nsan- Kamil ise varlklar iinde Allahn halifesi olmak zere Rahmann suretinde yaratlmtr. Suretle ilgili olar harf ise Saddir. eyh bununla ilgili olarak unlar sylyor (Futuhat, c. 1 s. 71): Sad harfi, doruluk (es-sdk), korunmuluk (es-savn) ve suret (es-sureh) harfidir. erefli ve byk bir harftir. Yce Allah, ondan sz ederken, ululuk lisaniyle eref zirvesindeki Muhammedi mehed olan kelimelerin cemi makamna yemin etmitir Doruluk, korunmuluk ve suret, rahmanin halifesi kamil malikin vasflarndandr Bu fassn tamam Rahmann geni rahmeti etrafnda dnyor. Ki bunun da el-Mmit ismiyle alakas vardr. nk l kimse iin, Allahn rahmetine kavutu, denir. Genellikle lden merhum diye sz edilir. Meryem suresinin giriinde rahmet, Zekeriyye ve Sad harfi ile birlikte zikredilmitir. Kaf. Ha. Ya. Ayn. Sad. Bu, Rabbinin, Zekeriya kuluna rahmetinin anlmasdr. Malik olan el-Mmitin iddetinden dolay eyh bu fassta elemlerden, beladan ve intikamdan sz etmektedir
KURAN VARLIK - 95
Sdk-iddetli tevecch-, savn-iddetli rtnme, korunma-, samt-iddetli suskunluk ve el-Malik isminin egemenliinin tecellisinden ibaret olan Rahmani suret bu mertebenin harfi olan sada ait olduu iin eyh, bu mertebe has 198. babn 31. fasln arz rkn olarak egemen sad sfatlaryla vasfeder. Ki bunlar Zekeriyya ve yce Allahn Kuranda seyyid ve nefsine hakim olarak isimlendirdii olu Yahyada zuhur etmilerdir. Dolaysyla Yahyann durumu kulluk, ve sebat bakmndan toprak gibidir, nk deiime uramaz. eyh zetle unlar sylyor: Varlk erkanndan ilk olarak toprak yaratlmtr, sonra su, sonra hava, sonra ate ve sonra gkler yaratlmtr. lk yaratlan toprak madenlerin, bitkilerin, hayvanlarn ve insanlarn yaama alan klnmtr. Yeryz hilafet ve tedbir huzurudur. Yeryz hakkn nazargahdr. Btn varlk rknleri, felekler ve mlkler yeryznn bu zelliiyle ilgili olarak musahhar klnmlardr. Orada gz alc her iftten yeertilmitir. Allahn yaratt btn mahluklar, topraktan yaratt Ademin (a.s) tyneti iin yaratlmlardr. Allah onun hamurunu kendi elleriyle yourmutur ve onun bir benzeri yoktur. Sonra da Onu ubudiyet (Abd / Kulluk) makamna oturtmu ve yle buyurmutur: Yeryzn size boyun ediren O'dur. (Mlk, 15) Ayrca Ademin tynetine nefs-i klliyeyi vermitir ki alem ondan zuhur eder. Ayn ekilde mvelledat dediimiz varlklardan menziller feleinin dbkeyine kadar btn alem bu yeryznden zuhur eder. eyh unlar ekler: Bu rkn hibir eye dnmez ve hibir ey de ona dnmez. Dier rknler de ayn mesabede olmakla beraber, bu gerekliin hkm dierlerine gre bu rknde daha zahirdir () u halde adam dediin hakk hak olarak grp ona tabi olan, hevasna hakim olup onu ezen kimsedir. Yani adam, el-Malik ismiyle nefsinde tahak-
kuk edip el-Mmit ismiyle hevasna ldren kimseye denir. Bu adam amansz bir ala duar olur da nne en itah ekici yemek konsa, onu aklyla yer, ehvetiyle deil. Dolaysyla amanszln, zorunluluun egemenliini savar ve nefis mstanilii ve himmet erefi araclyla fazla yemekten kanr. te vaktin efendisi bu kimsedir ve bu kimseyi sen de rnek al. Bu, hakkn suretidir ki yce Allah onu bedensel surette yaratmtr ve boyutlar alabildiine uzundur, onun boyutlarna ulalmaz, rnekliinin yolu da gizli deildir. te bu, dnmeyi kabul etmeyen topran tabiatdr. Rknlerin hkmleri onda zuhur eder, ama onun hkm herhangi bir eyde zuhur etmez. Btn menfaatleri kendi zatndan verir ve o btn hayrlarn mahallidir. Dolaysyla o cisimlerin en azizidir () O, ok sabredendir, kabildir, kkleri sabittir, yaygnln dalar sakinletirmitir. Allah bu dalar kazklar gibi zerine akmtr. Allah korkusuyla hareket ettii iin bu dalar onu sarslmaktan korurlar. Yani Allah onu bu dalarla emniyete kavuturmutur. Yakin sahiplerininkine benzer bir skunete kavumutur. Yakinleri de bununla bilinir. nk o bizi douran, kendisine dneceimiz, sonra tekrar ondan karlacamz anamzdr. O teslimiyet ve ilerini Allaha havale etme zelliine sahiptir. Anlam olarak rknlerin en latifidir. Katl ve sertlii kabul etmesinin tek sebebi, yce Allahn iine yerletirdii hazineleri rtmesidir. nk Allah ona kskanma zelliini bahetmitir. Bu yzden alp abalayanlar akna dnmlerdir, ne onu delip dibine ulaabilmilerdir, ne de ge doru uzayp giden dalarna kabilmilerdir. Allah ona temizlik zelliini vermi ve onu temizleyici klmtr () onu muhitte bir nokta menziline indirmitir. Eer o zail olursa muhit de zail olur. Muhit zail olursa, onun zail olmas gerekmez. O, dnya ve ahirette bakidir, daimidir. Tekvin bakmndan Rahmann nefesine benzer () Bitiik iken onu yedi tabaka haline getirmitir.
KURAN VARLIK - 97
Her arz tabakas iin bir sema felei vardr: Bizim zerinde yaadmz ilk arzn semas en yce semadr (es-semaul ulya). Sonra yedinci arza ve dnya semasna varncaya kadar iner () Yce Allah arz yedi iklim halinde yaratmtr. Her iklimin bedeli (abdal) vardr ve Allah bu iklimi o bedelle ayakta tutar. Bu yedi abdal, gklerin kutuplarnn kalpleri zerinde tertiplerine gre yer alrlar. Bu kutuplar unlardr: brahim, Musa, (Yahya ile birlikte) Harun, dris, Yusuf, (Yahya ile birlikte) sa ve Adem (a.s) Fassn sonunda eyh Onu, saknanlara, zekt verenlere yazacam. (Araf, 156) ayetine yer veriyor ve zekattan sz etmekle biriktirilip saklanan mala iaret ediyor. Bir bakma maden mertebesine ait lyasi mevali Fassna bir hazrlk yapyor. Bilindii gibi madenler arasnda altn, gm ve hazineler gibi zekat gerektiren eyler de vardr. Sonra eyh, vaciplik ve minnet rahmetlerinden, ilim ve amel sfatlarndan sz ediyor ki bunlar madenlerin tedbir edilmesinin iki trne mnasiptir. Nitekim Futuhatn 167. babnda da bu iki tedbir trn vasfetmitir. Bunlar ise madenin illetinin izale edilmesi veya zerine iksir dklmesidir. Takip edilen bu iki yola da ya yntemlerin en ereflisi olan hikmet ve ilim yoluyla ya da himmet ve harikulade yoluyla iaret edilir. Nitekim nceki mertebenin sonunda buna iaret etmitik. Son olarak unu belirtelim ki: birbirini izleyen lyasi ve Zekeryavi fasslar arasnda vehmin hakimiyetiyle somutlaan bir alaka vardr. eyh bu fassta diyor ki: Eser, mevcut olann deil, madum olanndr. Eer mevcut iinse bu da madum hkmyle olur. Bu, garip bir ilim ve nadir bir meseledir. Ancak vehim sahipleri bunun hakikatini bilebilirler. Bu da onlarn sahip olduklar zevk yoluyla gerekleir. Ama vehmin tesir etmedii kimse bu meseleden uzaktr Sonra eyh lyas Fassnda vehim meselesinin hakikatini ayrntl
olarak aklyor ve yle diyor: Bu yzden dnya hayatnda vehimlerin egemenlii akllardan daha fazladr u halde bu kamil insani surette en byk sultan vehimdir ve eriatlar bu egemenlii ngrmlerdir
20. Mertebe: el-Muhyi (Hayat veren) sminden Yahyavi Kelimesindeki Celali Hikmet Fass. Su mertebesi, Sin Harfi ve Nimetler Menzili
Her sfatn bekas zddnn varln gerektirir. El-Mmit (ldren) isminin zdd, yani el-Muhyi (hayat veren) ismi olmadan bir anlam da olmaz bekas da olmaz. lm ise bir durumdan baka bir duruma intikal etmekten baka bir ey deildir. Dolaysyla Allahn el-Mmit ismiyle bir durumdan kmak, el-Muhyi ismiyle brne girmenin aynsdr. Yani elMmit isminin zuhuru el-Muhyi isminin zuhurunu gerektirir. Dolaysyla bu iki isim ayn hakikatin birbirine gerektiren iki yzdrler. Tpk baba ve ocuu gibi. Bu nedenle 21. mertebe baba Zekeriya, arz ve el-Mmit isimlerine ait olunca 20. mertebe de ocuk Yahya, su ve elMuhyi ismine ait klnmtr. Bu karlkl gerektiricilii Kitabul abadilede (Abdullahlar kitabnda) Abdullah b. Yusuf b. Abdulmuhyi balkl babda ve onu izleyen Abdullah b. Yakub b. Abdulmmit balkl babda gryoruz. Bu hikmetin celaliye olarak vasfedilmesine gelince, bilindii gibi yakalanmak korkmak, alamak ve heybet eklinde celal vasf hakimdir Yahyaya. O ve babas ehit edilmilerdir. Rivayete gre onun kannn karl olarak yetmi bin kii ldrlmtr. Bu heybetinden dolay onun Harunun beinci semas ile sann ikinci semas arasnda gidip geldiini gryoruz. Bilindii gibi Harun sema kzl Merih feleidir ve celal, kahr, fitne, katil ve kurbanlar semasdr Kyamet gnnn sonunda lm kounu boazlayacak olan da Yah-
KURAN VARLIK - 99
yadr el-Muhyi ismi ile bu mertebeye ait su arasndaki iliki ise bilinmektedir ve Kuranda da bir ok yerde bu iliki dile getirilmektedir. Buna u ayeti rnek gsterebiliriz:Her canl eyi sudan yarattk. (Enbiya, 30) eyh, 198. babn 30. faslnda bu konu zerinde durmutur. Orada meleklerin grevleri ve kuvvetleri ile suyu karlatrdktan sonra unlar sylemitir: Su, meleklerden olsa da unsuri melektir ve unsurdaki asl btn rknlerin stnde bulunan tabii hayat nehridir. Cebrail her gn bu suya dalar. Cehennemlikler efaat yoluyla cehennemden ktklarnda bu suya daldrlrlar. te bu unsuri su, hayat nehrinin suyundandr btn aleme suretleri ve hareketlerindeki hayat ve bu rkndr Ruhun en hususi sfat hayattr. Bu yzden Yahya, dnyada ve ikinci semada Allahn ruhu olan sadan ayrlmaz. Bu ikisinin ayrlmazl celal ve cemal sfatlarnn ayrlmazl gibidir. Yce Allahn Yahya hikmetine hakim Zl Celal ismi Rahman suresinde iki kere cemalin mazharlarndan biri olan ikram sfatyla birlikte zikredilmitir. Bu ayrlmazlk nedeniyle eyh, bu fassta Allahn Yahyaya ynelik selam ile sann kendisine ynelik selamn birlikte zikretmitir Yahya, hayatn kamil bir mazhar olmas iin babasyla birlikte ehit olarak lmtr. Bilindii gibi ehitler diridirler, Rablerinin katnda rzklanrlar. Onun ldrlmesi celali bir mazhardr. Tpk sann semaya ykseltilmesinin cemali bir mazhar olmas gibi: Onu ne ldrdler, ne de astlar. (Nisa, 157) El-Muhyi isminin yneldii bu mertebeye mnasip feleki menzil ise nimetlerdir. Hayat ve su en byk nimetlerdendirler. Ayn kkten tremi Enam kelimesi de hayvanlar demektir. Bu mertebenin harfi sindir. Bu harfin zellii ise basklk, geveklik, aklk, slk ve alaklktr. Bunlarn tm de celalin heybeti altnda kahrolmann ortaya kard sfatlardr
eyh, adeti olduu zere bir sonraki Fassn mertebesine hazrlk amacyla bu Fassn sonunda duvardan ve kuru daldan sz ediyor. Bununla topraa- Duvar anlamna gelen el-hait kelimesinin bir anlam da bahedir.-ve arsa iaret ediyor ki maliklik sfatyla Zekeriya Fass onundur. nk toprak felei mlk feleklerinin sonuncusudur. Geride rnler ve menzillerin imarndan baka bir ey kalmyor
19. Mertebe: el-Hay (Daima diri) sminden Eyyubi Kelimedeki Gaybiyet Hikmeti Fass. Hava Feleki, Za harfu ve Akrep Menzili
Diriltme (ihya) fiili, ancak zat olarak hayat sahibi olan biri tarafndan gerekletirilebilir. O, hayatn bakasndan almaz. Yani el-Muhyi ismi, el-Hay isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden 19. mertebe el-Hay isminindir. El-Hay sfat isimlerinin ilkidir, kemalatn kaynadr ve btn ana isimler ona dnktr. Kutup mahiyetindeki konumundan dolay rknlerin en gls, en geneli ve btn varlklarn hayatlarnn sebebi olan havaya ynelerek zuhur eder. eyh 198. babn 29. faslnda onun hakknda zetle unlar syler: Hava hareket edip dalgalanmad srece rzgar (erRih) olarak isimlendirilmez. Havann ruhu vardr ve alemin sair cisimleri gibi akleder. Esmesi tesbihtir. Ondan daha gl bir ey yoktur. Ama insan ondan daha gldr. nk insan, yce Allahn kendisinin iinde var ettii hevasn ezer. nsann akl hevasna hkmn geirir ve onu malup eder. yaratld suretinden dolay zati reislie sahiptir. Yine mmkn olmas hasebiyle de muhtal ve zilleti zatidir. Muhtal reisliine galip gelince kulluu ile zuhur eder. Artk rububiyetinden bir eser zuhur etmez. Bu yzden ondan daha gl bir mahluk yoktur. Dolaysyla hava byk bir mevcuttur. Nispet olarak Rahmann nefesine en yakn rkndr.
KURAN VARLIK - 101
Byk alemin nefesidir, hayatdr. G ve iktidar sahibidir. Cisimler ve ruhlar zerinde en byk tesiri brakan tabii messirlerdendir. Tabii hayatn asldr, tpk suyun tabii suretlerin asl olmas gibi. Dolaysyla havann sureti sudan, suyun ruhu da havadandr. Eer hava durursa nefes alan her ey helak olur. Alemdeki her ey de nefes alp verir. nk asl, Rahmann nefesidir. Allah, havay latif olarak yaratmtr. Bu nedenle ruhlar koku alma duyularna doru sevkeder, nameler oluturur, ruhlardaki tabii iitme duyusuna etki eder, harekete geirir, sndrr ve tututurur. Harflerin ve kelimelerin suretleri onda zuhur eder. Eer hava olmasayd, konuan hibir varlk konuamazd ve yce yaratcnn kelam sfat da zuhur etmezdi. Nikah yoluyla cenin ve alama yoluyla da meyve hava iinde meydana gelir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Biz, rzgrlar alayc olarak gnderdik. (Hicr, 22) Yce Allah kendisinin nefesi olduunu belirtir, hibir ey Onun gibi olmasa da. Ama arif kullarna, aleme dair ilminin, kendisine dair ilmi olduunu belirtmitir. Yce Allah, ruhlar frdn ve ekil verilen suretlere hayat verdiini vurgulamtr. Dolaysyla nefesin varlna delalet eden frme fiilini kullanmtr. u halde alemin hayat ilahi nefhadandr (frme). nk yce Allahn nefesi vardr. Dolaysyla alemdeki suretler iinde havadan daha ok bu hayat hak eden bir ey yoktur. nk hava Rahmani nefes suretinde kar ve yce Allah onun araclyla tabiatn verdii keder ve gam kullarnn iinden karr. Bu havai Rahmani nefese en uygun nebi Eyyub (a.s)dir. nk iinde hissettii hastalk kederini, aile ve maln yok oluu gamn nefes araclyla atmtr ki yce Allah bundan nce ona yle demiti: Ayan yere vur! te ykanacak ve iilecek souk bir su. (Sad, 42) Bu yzden eyh bu 19. bab Eyyubi kelimeye ayryor ve nce hayat srrn zikrederek aklamalarna balyor. Yani suya sirayet eden havadan
bahsediyor, tpk el-Hay isminin el-Muhyi ismine sirayet etmesi gibi. Sonra bu Fassn hava ve nefes ile ilikisine iaret ediyor ve yle diyor: nk hakikatler ve hud devaml surette nefeslerle birlikte tekvin baheder. Babn banda su zerinde tanan ar ve hava zerinde tanan su ile ayaklarnn altnda su fkran, bylece iine rahmet nefesi ve hayat sirayet eden Eyyub arasnda belli belirsiz bir karlatrma yaplmaktadr. Bu da kamil insann btn ynleriyle rahmetin kucanda olduuna ynelik bir iarettir, tpk ar gibi. nk her ikisi de Rahmani istivann tecelligahdr ve her ikisinin de altndan ezeli hayat sular fkrr Eyyubi hikmetin gaybiyet olarak vasfedilmesine gelince, bunun nedeni rknler iinde gayba en yakn olann hava olmasdr. nk hava rknlerin asl ve gaybn asl da hviyettir. Bu yzden eyh bu fassta hviyetten sz ediyor ve unlar sylyor: Arif kiiyi, zararn kendisinden savlmasn hakkn hviyetinden istemesi, zel bir balamda btn sebeplerin hakkn ayn olduklar gereinden perdelemez. Sadece Allahn srlarnn emini olan edip kullar bu yoldan ayrlmazlar. nk Allahn emin kullar ve vardr ve onlar Allahtan baka kimse bilemez. Kendileri de birbirlerini bilirler. Emanet edilen srlar saklamak gaybn mazharlarndandr ve bu kiinin hevasna hakim olduuna delalet eder. Araplar: er-Rihu nemmametun, derler. Yani laf tayan kimsenin laf gtrp getirmesi gibi haberleri, kokular ve nameleri yayar. Edip, akln hevasna hakim klmakla emindir, srlar gizler. Bu yzden batn gaybdir eyh, Futuhatn Rad suresine has 371. babnda hava ile gayb ilikisi zerinde durmu ve unlar sylemitir: Ar donmu su tar. Onu tayanlar, sayg ve tazim nedeniyle ona hizmet etmektedirler. te hava
KURAN VARLIK - 103
da bunun gibi zulmetin nefesidir, ki zulmet gaybdir. Allahtan baka hi kimse bu zulmeti bilmez. Nitekim yle buyurmutur: O btn gayb bilir. Gaybna kimseyi muttali klmaz. (Cin, 26) Yer baka bir yerle deitirildii zaman o gaybda insan bir kpr zerinde olur. Bu babda eyh unlar syler: nk bize gre hava asldr. Bu yzden Rahmann nefesi olan buluta en yakn nispettir. Dolaysyla scaklk nemlilik bir arada bulunur onda. Havann scaklndan ate unsuru, nemliliinden de su unsuru zuhur etmitir. Suyun donmasyla da toprak oluur. O halde hava bulut olan nefesin oludur. Su ve ate havann ocuklardr. Toprak ise ocuun ocuudur. nk suyun donmu ksmndan olumutur. Eyyubun gayb ile ilikisine gelince, onun btn halleri gaybi balardr. Daha dorusu mal ve evlat sahibi olmas, sonra bunlar yitirmekle snanmas, bu olay zerine sabr gstermesi, ardndan ayaklarnn altndan fkran su ile bu belann zerinden kalkmas, ailesinin ve mallarnn misliyle beraber kendisine iade edilmesi, btn bunlar Allahn gaybna ynelik yakininden kaynaklanmtr. Allah ona gaybndan merhamet etmitir. Hatta Ahmed, bn Ebu Hatem ve bn Hibann rivayet ettii bir hadiste yle deniyor: Allah Eyyuba ifa verince zerine altndan ekirgeler yadrd. Eyyub onlar elleriyle toplayp elbisesine doldurup gtrmeye balad. Ona denildi ki: Ey Eyyub! Doymadn m? O da u cevab verdi: Ey Rabbim! Kim senin rahmetine doyabilir ki! El-Hay isminin ynelmesiyle mevcut olan on dokuzuncu lafzi harf olan zaya gelince, bu harf aklk, yaygnlk, almlk, alaklk ve slk sfatlarna sahiptir. eyhe gre, harflerin bititii, ama kendilerinin baka harflere bitimedikleri kutsal harflerdendir. Dolaysyla u yedi zat harflerinden biridir: Elif, Dal, Zal, Ra, Za, Vav, Lamelif. Bu harf zati tenzihe hastr. Bu tenzihi de gaybi hikmete mnasiptir. n-
k gayb batn olmas hasebiyle mnezzehtir. eyh, Futuhatn ikinci babnda bu harfi tantrken unlar sylyor: Zada bir sr vardr, anlam tahakkuk edince Emrin ruhunun hakikatleri onun namesi olur Hikmetiyle bir kalbe tecelli edince Tenzihten fena bulduu esnada onu mstani klar nk nezih zat harfleri iinde lmi tahakkuk ettiren ve idrak eden huveden (andan) bakas yoktur. Beyitlerin nasl mnezzeh gaybi hviyetle son bulduunu gryor musunuz? Bu Eyyubi mertebeye uygun feleki menzil ise avledir. ale fiili ykseldi anlamna gelir. Yani yukar doru olan harekete iaret eder. havann cisimleri yukar kaldrmas gibi. Yukar kaldrmak ise tenzihtir. avlenin ilk te ikisi akrep burcundadr. Bu burcun tabiat ise souk ve nemli su tabiatdr. Bitkilerin yaratl anahtarlar bu burcun meleinin elindedir. Son te biri ise scak ve kuru ate yay burcundadr. eyhin akletul mstavfizde anlattna gre nurani ve zulmani cisimlerin tedbiri, atein yaratl anahtar bu burcun meleinin elindedir. eyh, ilahi isim ile ondan vcut bulan mertebeler, harfler ve feleki menzilleri arasndaki mnasebetleri tekit amacyla 198. babn 29. faslnda unlar sylyor: Bu yzden Za harfi onundur (yani havann). Za harfi telaffuz edilirken slk sesi karlan harflerdir. Bu ise sertlii ve darl itibariyle havann kard slk sesine uygundur. Scak olan avle menzili de onundur. Bylece anlamanz daha kolay olur.
KURAN VARLIK - 105
18. Mertebe: el-Kabid (toplayan, kabzeden) sminden Yunusi Kelimedeki Nefesi Hikmet Fass. Ate Kresi, Ta harfi ve Akrep Kalbi Menzili
Sadece zati hayata sahip olan kimse en kamil anlamyla el-Hay ismini hak eder. Bu da tek olan Allahtan bakas deildir. Bu ise mahlukatn hayatnn mecazi, ve her an zeval bulan olmasn gerektirir. eyh bunu yeni yaratl olarak ifade eder. Dolaysyla el-Hay isminin zuhuru el-Kabid (toplayan, kabzeden) isminin, btn ilerin dnp topland ismin zuhurunu gerektirir. Bu yzden bu ismin el-Hay ismiyle karlkl olduunu gryoruz. Dolaysyla 18. mertebe onundur. Bu adan el-Hay ismi ile el-Kabid ismi arasndaki alaka elMuhyi ismi ile el-Mumit ismi arasndaki alakaya yakndr. ElKabid ismi ate rknn, ta harfini ve ateten zehriyle akrep burcunun kalp menzilini icat etmeye ynelir Ate el-Kabid isminden zuhur etmitir, nk kabzetme, tutup toplama mertebesine en uygun atetir. Ate yakt eyi kendi benzeri haline getirinceye kadar tutar. Nitekim Kuran- Kerim ateten gne yldzn kabz sfatyla birlikte zikretmitir. rnein Furkan suresinin 45 ve 46. ayetlerinde glgeden sz edilirken yle deniyor: Sonra biz gnei, ona delil kldk. Sonra onu (uzayan glgeyi) yava yava kendimize ektik (ksalttk). (Furkan, 45-46) Bu huzura en uygun nebi Yunus (a.s)dir. nk kavmine ynelik gazabn kabz onda zuhur etmitir. Yce Allah onunla ilgili olarak yle buyurmutur: Bizim kendisini asla sktrmayacamz zannetmiti. (Enbiya, 87) Yani onu darla drmeyeceimizi sanmt. Bilindii gibi daraltma kabzetme ve sktrmadr. Kabzetme, ayn zamanda korkudur da. Kalbe egemen olan bir duygudur ki azara ve edeplendirmeye de iaret eder. eyh, Tirmizinin sorularndan 153. soruya cevap verirken onu bu ekilde tanmlar. Sonra kabz hali his
olarak da Yunusta zuhur etti ve karanlkta tutuldu, tpk ceninin anasnn karnndaki karanlkta tutulmas gibi, o da baln karnnn karanlnda, baln iskeletinin ve derisinin karanlnda ve denizin karanlnda tutuldu. Yce Allah kavmine olduu gibi ona da rahmet nefesini gnderinceye kadar bu karanlkta kald. Bunun sonucu kavminin zerinden azap kaldrld. te bu nefes gndermeden hareketle eyh bu mertebenin hikmetini nefesi olarak nitelendirir. Ayn ekilde ate de kendisini besleyecek, harlayacak nefese ihtiya duyar. Nefes de kendisine nefes verecek hayata muhtatr. Bu Fassn tamam bu nefesin yce yaratcsnn katndaki saygnl ve kerameti etrafnda dnmektedir. nsan cisminin beytul makdise benzetilmesi ise bu Fassn komusu Davudi fassla olan ilikisine ynelik bir iarettir. nk Davud (a.s), Allah yolunda kafirlerin kann dkt, dolaysyla kafirlerin ruhlarnn kabzedilmesinin sebebi oldu. Biri ld zaman lm melei onun ruhunu kabzetti denir. Bu yzden eyh bu fassta lm hakknda konuur. eyh, bu Fassn sonunda el-Kabid ismine iaret eder ve yle der: Her ey onun kabzasndadr. Nitekim brahimin atld ateten ve cehennem ateinden sz ederken de bu mertebenin ateine iaret ederBu balamda zikirden sz etmesine gelince, bunun nedeni zikretmenin nefes alp vermenin, nefsin arnmasnn, kabzedilmilikten azat olmann sebebi olmasdr. Nitekim Yunus da karanlklar iinde yle seslenmiti: Senden baka hibir ilah yoktur. Seni tenzih ederim. Gerekten ben zalimlerden oldum! (Enbiya, 87) Bunun zerine Allah onu kederden kurtarmt. te mminleri de byle kurtarr. Not: Bu Fassn kendisini izleyen Eyyubi fassla ilikisi lmn hayatla ilikisi trndendir. nk suretten ayrlmak eklindeki lm baka bir surette hayat srdrmenin ayns-
KURAN VARLIK - 107
dr dolaysyla el-Hay ve el-Kabid isimleri, Yahya ve Zekeriya fasslarndaki el-Muhyi ve el-Mmit isimlerinin birbirlerinden ayrlmazl gibi birbirlerinden ayrlmazlar, birbirlerini gerektirirler. Yunus ismi ile Eyyub ismi Kuranda ayn sayda, yani drt kere zikredilmilerdir Bu iki Fassn birbirlerini gerektirmelerinden, birbirlerini tamamlamalarndan dolay eyh, iki fassta da u ayete yer vermitir: Her i O'na dndrlr. (Hud, 123) Bu ayeti 198. babda Yahyavi su rkn faslnda da zikreder. Dolaysyla her ey ya celal, lm ve Yunusi ate yoluyla veya cemal, hayat, hava ve Eyyubi nefes yoluyla yce Allaha dndrlr Fakat her celalde cemal ve her cemalde de celal vardr. u halde Eyyubun cemali, lm, ailenin ve maln kaybolmas kabzndan sonraki bast halidir. Yunusun celali ise kurtuluunun cemali ve kavminin saadetiyle son bulmutur. Yunus ve kavminin kabz ve bast arasnda dnp durmalar, akrep burcundan kalp menziline mnasiptir. Kalbe kalp denilmesinin sebebi dnp durmasdr. Ayrca kalp nefesin kaynadr ve hikmeti de nefesidir.
17. Mertebe: el-Mbin ve el-Metin simlerinden Davudi Kelimedeki Vcudi Hikmet Fass. Ay Semas, Dal harfi ve Ta menzili
Kabzedilen iin belli bir snr koyan el-Kabid ismidir. Dolaysyla el-Kabid ismi snrlar belirleyen ve mertebelerin ayrmasn salayandr. nk her eyin ve her mertebenin, onu snrlar iinde tutup belirginleip ayrmasn salayan kaytlar vardr. Yani el-Kabid ismi el-Mbin isminin zuhurunu gerektirir. Birbirlerinden ayran eyann hakikatleri ise elMbin ismiyle akla kavuur. Bu ayn zamanda el-Metin isminin de zuhurunu gerektirir. nk aklk metinliin (salamln) mazharlarndandr. Salamlk, metanet olmadan kabzetmenin bir anlam olmaz. Dier bir ifadeyle eer kab-
zeden salam olmasa kabzedilen eyin kabzada baki olmas sz konusu olmaz. Bu yzden 17. mertebe el-Metin isminindir. Bu isim ise dnya semasnn icadna ynelir. Bu semann yldz ay ve ay feleidir. Gecesi ise Cuma gecesi, gndz de Pazartesi gndr. Dal harfi ve ta menzili de bunundur. Bu semann kutbu Adem (a.s)dir. Bu semann el-Metin ismiyle alakasna gelince, bu sema ykseltilmi bir atdr, bu da kuvvet gerektirir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: G kendi ellerimizle biz kurduk. (Zariyat, 47) Bu ayette geen eyd kelimesi kuvvet anlamndadr. Nitekim yce Allah aadaki ayette de bu anlamda kullanmtr: Davud'u, o kuvvet sahibi zat hatrla. (Sad, 17) Grld gibi burada eyd kelimesi kuvvet anlamndadr. Bu yzden bu mertebeye en mnasip nebi, vcudi kelime sahibi Davud (a.s)dir. Ayn ekilde ay ile el-Mbin ve el-Metin isimleri arasnda da alaka vardr. nk Kuran, ay nur olarak nitelendirir. Nurun en nemli sfat ise aa kartma ve metanettir. k latif olmasna ramen karanlklar ancak nur kahreder. Nitekim yce Allah hakkn nurunu el-Mbin ismiyle birlikte zikretmitir: Onlar Allah'n apak gerek olduunu anlayacaklardr. (Nur, 25) Gerekten size Allah'tan bir nur, apak bir Kitab geldi. (Maide, 15) eyhin Futuhatn 559, babnn metanet huzurunda aklad gibi el-Metin, suretlerinin, tecellilerinin ve eserlerinin eitliliine ramen ayni deimeyen sabit demektir. Bu bakmdan nur gibidirSabitliin Davudla ilikisi ise, eyhin Futuhatn 463. babnda Davudun izinde giden Kutupla ilgili aklamalar esnasnda ayrntl olarak ele ald harfi Remzilikte ortaya kyor. Burada diyor ki: Bakasnn nne gemesini salayan herhangi bir ilmi yoktur. Sadece ilahi ve kevni muhabbetin sbutu ilmiyle ne gemektedir. Bu yzden ayrlma maka-
KURAN VARLIK - 109
mndadr. Bu kutup diyor ki: Sevgi sabit olandr. Geici sevgi, sevgi deildir.Davud isminin son hecesi vuddur. Vud ise sevginin sabit olmas demektir. Bu yzden Abadile kitabnda Abdullah b. Davud b. Abdul vedud eklinde bir balk gryoruz. Ayrlk makamnn da el-Mbin ismiyle balants vardr. nk aklk ayrma ve ayrlma demektir. Sevgi ve ayrlktaki halinden dolay kendisine yle hitap edilmitir: Hev ve hevese uyma, sonra bu seni Allah'n yolundan saptrr. (Sad, 26) Allahn verdii nimetlere karlk kretmek de akln bir gstergesidir. bu yzden Abadile kitabnda Abdullah b. Abduekur b. Davud balkl bir blm gryoruz. nk yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Ey Davud ailesi! kredin. (Sebe, 13) Bu yzden eyh, bu fassta krden ve onun neden olduu nimetin artndan sz etmektedir el-Metin ismiyle ilgili olarak da Davudun temayz ettii iddet ve sertlikten sz etmekte ve bununla ilgili baz ayetleri zikretmektedir: Onun hkmranln kuvvetlendirmitik. (Sad, 20) Ona demiri yumuattk. (Sebe, 10) Davud da Clt'u ldrd. (Bakara, 251) Ardndan eyh unlar sylyor: Allah ona kuvvet verdi ve onunla nitelendirdi. Yani elMetin isminden ona kuvvet verdi. Yine ona hikmet ve gzel konuma verdi. Yani el-Mbin isminden ona hikmet ve gzel konuma niteliini bahetti. Ardndan en byk minnetten ve onu yaknlardan klan makamdan sz ediyor ki bunu yce Allah srf ona zg klmtr. Bu da hilafetini nass ile belirtmesidir. Bu mertebeden dolaydr ki ay gnein ve Ademin ruhu da Hakkn halifesidir. Adem ile Davud bir ok ynden birbirleriyle alakaldrlar. Bu alakalarn byk ounluu da el-Mbin ve el-Metin isimlerinden kaynaklanmaktadr. El-Mbin isminden olmak zere her ikisi de kamil ve gzel konumaya has klnmlar-
dr. Bu yzden eyh, Futuhatn 73. babnda Davudu sabit saylarn sahiplerin velilerden oluan nefesler aleminin kutbu olarak nitelendirir. Nefesler alemiyle de lafzi harfler alemini kast eder Lafzi harfleri ilk telaffuz eden Adem (a.s)dir. Yce Allah bu hususta yle buyurmutur: Rahmn Kur'an' retti. nsan yaratt. Ona aklamay retti. (Rahman, 1-4) nsan, Rahmann sureti zere yaratld iin harflerle zuhur eden nefesi, her biri iin bir harf bulunan ay menzillerine mnasip yirmi sekiz vcut mertebeleriyle zuhur eden Rahmann nefesinin kamil bir misalidir Yine el-Mbin isminden dolaydr ki Adem ve Davudun her biri ayrlk makamna sahiptir. Hatta eyh, Futuhatn 14. babnda Adem ismini elMufarrak olarak sembolize eder. Yani kendisinden zrriyet ayrlan kimse. Ademin varlyla mertebeler akla kavumu, mutlularn dereceleri ve bedbahtlarn derekeleri ayrmtr, tpk ilahi isimlerin etkileriyle akla kavumalar gibi. Bu bunlar ancak insan da zuhur ederler. El-Cami ismi gibi nk zuhur nurunun isimler huzuruna sirayet etmesiyle vcut mertebeleri Rahmani nefes iinde, ayn felek dairesine sirayet etmesiyle feleki menziller ve havann insann nefesinden olan harflerin mahreleri araclyla sirayet etmesiyle de harfler ortaya karlar. Bu ayrlk makamndan dolaydr ki Adem ve Davud isimlerini oluturan harfler birbirlerinden ayrdrlar. eyh, Bu iki ismin harflerinin Remziliine Futuhatn 515. babn tahsis etmi ve bu harflerle Muhammed (s.a.v) ismini oluturan harfleri karlatrr. nk bu isim Kuran nassyla tespit edilen hilafet makamna ortaktr. Nitekim Ademle ilgili olarak yle deniyor: Ben yeryznde bir halife yaratacam. (Bakara, 30) Allah dem'e btn isimleri, retti. (Bakara, 31)
KURAN VARLIK - 111
Davud ile ilgili olarak da yle buyruluyor: Ey Davud! Biz seni yeryznde halife yaptk. (Sad, 26) Onun hkmranln kuvvetlendirmi, ona hikmet ve gzel konuma vermitik. (Sad, 20) Hz. Muhammedle (s.a.v) ilgili olarak da yle deniyor: Muhakkak ki sana biat edenler ancak Allah'a biat etmektedirler. (Fetih, 10) O, arzusuna gre de konumaz. O (bildirdikleri) vahyedilenden bakas deildir. nk onu gl kuvvetli biri (Cebrail) retti. (Necm, 3-5) Yine Rasulullah (s.a.v) kendisiyle ilgili olarak yle buyurmutur: Bana, szleri cem eden kitab verilmitir. El-Metin ismiyle el-Mbin ismi arasndaki balantdan dolay gl kuvvetli sfat nasl konuma ile birlikte zikredildiini gryor musunuz? Hi kukusuz hilafet metaneti, yani iddeti, sertlii gerektirir. Davudda zuhur eden bu iddet zelliinden dolay, eyhin Futuhatn 270 babnda zikrettiine gre Onun kendisine has ismi Abdulmelik(hkmdarn kulu) idi. El-Metin isminden dolaydr ki Ademin dilinden Allahdan baka g ve kuvvet yoktur ifadesi zuhur etmitir. Bu ayn zamanda her halifenin kalbinin destek grd bir zikirdir de. nk eyhin 466. babda belirttiine gre bu ifade zikirlerin kalbidir ve bu Ademin Meleklere Kabeyi tavaf ederken sylemek zere rettii zikirdir. Ar tayan drt melekten Adem suretinde olann dierlerine rettii zikirdir ki eyhin Futuhatn 476. babnda belirttiine gre bu zikir sayesinde ar tayabilmilerdir. Bu Fassn hikmetinin vcudi olarak vasfedilmesine gelince, bunun nedeni Davudun vecd ve vcutla alakasndan dolaydr. Nitekim Davudun vecdinin iddetinden dolay hali
evresindeki varlklara da sirayet ediyordu ve kular ve dalar da onunla birlikte tesbih ediyordu. Ayn ekilde varlk mertebeleri insan ile kemale erdii gibi insan mertebeleri de konuma ve hilafetle kemale ermitir ki bu iki mertebe kamil anlamda Davudda zuhur etmilerdir. Dier bir ifadeyle vcut mertebeleri Davudi kelime ile insanda tamamlanmtr. Bu yzden onun hikmeti vcudidir. Vcut ise ayrcdr, ayrma (Furkan) zelliine sahiptir. nk halife, ancak ayrma ve ayrlk makamnda tasarrufta bulunabilir. Kuran dediimiz cem makam ise bundan farkldr Muhammedi, Kuranla ve Furkanla aynn aynnda tahakkuk ettii iin cem ve vcut sahibidir Halifenin meiyeti vardr ki eyh bazen bunu vcut olarak isimlendirir Btn bunlardan dolay eyh bu fassta krden, isim harflerinden, iddetten, demirden, zrhtan, hilafetten, havadan ve meietten sz etmitir. Son olarak da Fass atein demiri yumuatmasyla tamamlamtr Bunda iki iaret vardr: Birincisi: Davud nefis, Ademi ruh, harflerin aklamas ve el-Metin isminin iddetinin sahibi ay semas ile el-Mbin isminden dolay fesahat sahibi Harunun (a.s) ruhunun zerinde buluduu beinci sema ilikisi. Nitekim Musa (a.s) kardei Harunu (a.s) yle vasfetmitir: Kardeim Harun'un dili benimkinden daha dzgndr. (Kasas, 34) Harun semas kzl yldzyla birlikte ate tabiatna ve demir madenine sahiptir. Buras sava ve cihad semasdr Davud, demiri ileyen bir mcahitti. Nitekim eyh Futuhatn 14. babnda onu es-Sani (yapan, ileyen, sanatkar) olarak isimlendirmitir Ayrca eyh, bazen Harun semasn da hilafet semas olarak isimlendirir. nk Harun Musann (a.s) halifesiydi. kincisi: eyhin bu Fassn sonunda atei ve el-Mntakim ( alan) ve er-Rahim (merhamet eden) isimlerini zikretmesi, hemen arkasndan gelen ve Yunus Fassndaki ate merte-
KURAN VARLIK - 113
besine uygun 18. fassa girmeye bir hazrlk mahiyetindedir. Bu, eyhin latif bir adetidir ki her babn sonunda bir sonraki baba hazrlk saylacak ifadelere yer verir. Bylece varlk mertebeleri arasndaki salam irtibat, gz kamatrc ve muhkem i ie gemilii gstermek ister. Bu mertebenin harfi daldir. Bu harf Davud isminin ban ve sonunu, Adem isminin de ortasn (kalbini) oluturur. Sebat ve iddet harfidir. nk el-Metin isminden destek grr. Yine saysal deeri de sebat says, yani drttr. Ki btn hayatn kyam onunladr. nk dal harfi sesli, sert, ak ve yaygn harflerdendir. Baka harflerle bitimedii iin de mukaddes zat isminin harfidir. Ta menzili bu harfindir ki ilk te biri havai mizan burcunda, son iki birlik ksm ise mai akrep burcundadr. Tpk ay semas gibi ona da nemlilik galiptirel-klil ta demektir. Krallar balarna koyarlar. Bu bakmdan riyaset ve hilafet anlamna uygundur Dal harfi ile drtlk arasndaki ilikiden dolay eyh bu mertebe mnasip198. babn 27. faslnda takyidi esnasnda (Fususu yazarken) drt saysnn etrafnda gelien bir rya grdn belirtir. Ryay, h. 627 ylnda (Fususu yazd tarih) Rebiulahir aynn drdnc(er-Rabia) gecesi olan aramba (el-erbia) gecesi grmtr. Bu ryada hviyetin zahirini ve batnn nur sergisi zerinde ekli ve ruhu itiabariyle drt tabaka iinde grmtr Bu faslda baz surelerin balarndaki huruf-u mukataa (birbirinden kopuk harfler) ile ay menzili arasndaki ilikiye ve bunlarla amel etmenin keyfiyetine dair aklamalara yer verir, tpk lafzi harfler ile onlarla ilgili melekler ve vcut mertebeleri arasndaki ilikiyi aklad gibi. Bu arada Ademi konumun vcut iindeki yerini de aklayarak halifenin cami kelimeye sahip olduunu belirterek bir tek bakla hem ilahi hem de kevni
huzura bakacak gte olduunu, haktan alp halka verdiini vurgular, tpk ayn gneten k alp arza yanstmas gibi. te yandan dal lafzinin (d.a.l) rakamsal deeri, her harfin kk deeriyle arplmas sonucu 314 olur. Bu say aklayclk ve metanet (salamlk) sahibi halife Resullerin saysna eittir. Bu ayn zamanda Davud ve Talutun ordusundaki mcahitlerin saysna da eittir. Bedir ehlinin says da 314tr. (el-Bedriyyun kelimesinin rakamsal deeri ya harfinin eddeli okunmas itibariyle 313tr. Bu da komutanlar Hz. Muhammedle (s.a.v) birlikte 314 eder. Btn bunlar dalin en byk halifesi Muhammed (ortadaki mim eddeli okunduu iin) isminin harflerinde gizlidir. nk Muhammed ismini oluturan harflerin toplam tafsili olarak 314 saysna eittir. (mim+ha+mim+mim+dal=90+9+90+90+35=314)
16. Mertebe: el-Muhsi (sayp kaydeden) sminden Sleymani Kelimedeki Rahmani Hikmet Fass. Katip semas, t harfi ve Akrep Kuyruu menzili
El-Mbinul Metin (Aklayc salam) ismiyle eya kabzasndaki snrlar iinde ayrr. Eyann ayrmas ise ancak onlarn keyfiyet ve kemiyetlerinin bilinmesiyle mmkndr. Bu ise el-Muhsi (sayp kaydeden) isminin zuhurunu gerektirir. Dolaysyla 16. mertebe bu isme aittir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Her eyi bir bir saymtr (kaydetmitir). (Cin, 28) Katip ile ilgili olarak da yle buyurmutur: Kk byk hibir ey brakmakszn (yaptklarmzn) hepsini sayp dkm! (Kehf, 49) Levh-i Mahfuz hakknda ise yle buyurmutur: Biz, her eyi apak bir kitapta (levh-i mahfuz'da) sayp yazmzdr. (Yasin, 12) Biz ise her eyi bir kitapta sayp yazmzdr. (Nebe, 29) ikinci semann ve katip isimli
KURAN VARLIK - 115
yldznn icadna ynelen el-Muhsi ismidir. nk katibin vazifesi ile sayp kaydetme fiili arasnda bir iliki vardr. nk katip harfleri kaydedip toplar. Bu yzden hatipler ve yazarlar, eyhin bir ok yerde vurgulad gibi, bu semadan destek grrler. Nitekim Futuhatn 558. babnda el-ihsa (sayp kaydetme) huzurunda yle dediini gryoruz: Bu, ilahi huzur katibi divan sahibi katip makamdr ve bu kitap da apak imamdr Bu yldzn gecesi Pazar gecesi, gndz de aramba gndr. Bu semann kutbu sa ve onunla beraber olan Yahyadr (a.s). Bu mertebenin Rahmani nefesine en uygun nebi Sleymandr (a.s). Bu yzden Sleyman mertebesi bu fassa tahsis klnmtr. Soru: Sleyman nefesiyle kitabet semasndaki sa arasndaki uyumun srr nedir? Cevap: -Allah dorusunu daha iyi bilir- Bu sr, el-Muhsi isminden kaynaklanan cem ediciliktir. nk Allahn ruhu sann misali ruhlar nefheden srafildir. mamul Mbinin misali de nefislerin madeni, btn huzurlara uzanan inceliktir. Yine ikinci sema, baka semalarda ayrlan her eyin cemi huzuru olmas hasebiyle dier semalardan ayrlr. nk vcudunu, ihatay gerektiren el-Muhsi isminin cemediciliinden alr. simler iinde el-Muhsi isminin kardei, anlamda konumunda olan isim el-Muhit (ihata eden)tir. Nitekim eyh 558. babda el-hsa huzurunda unlar sylyor: Bu huzurun sahibi Abdul Muhsi olarak adlandrlr. Buras ihata huzurudur veya onun kz kardeidir. Daha dorusu kz kardeidir, ayn deildir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Onlarn nezdinde olup bitenleri epeevre kuatm ve her eyi bir bir saymtr (kaydetmitir). (Cin, 28) Bu huzura en uygun nebi, ruhu itibariyle sa, nefesi itibariyle de Sleymandr. nk sa, annesine fleyen Cebrailin ruhaniyeti ile Mer-
yemin (a.s) beeriyetinin karmndan var olmutur. Mlk dneminde risalet nefesi onunla son bulmutur ki bu dnem son Rasuln (s.a.v) zuhuru iin bir hazrlk mahiyetindedir. Yine ahir zamanda, Muhammed mmetine yaknlk makamna nzul srasnda genel velayet nefesi de sada son bulacaktr. Dolaysyla sa (a.s) ruhaniyet, beeriyet, risalet ve velayet mertebelerini cemedendir. Hak ile cemedicilik vasfna sahip oluundandr ki kendisini katna ykselten ve felek alimlerinin karm (mezc) semas adn verdikleri ikinci semaya yerletiren Allahn izniyle lleri diriltmitir. nk bu sema btn tabiatlar ve vasflar toplamtr. Bu yzden ate, hava, su ve toprak zelliindedir. Bu semann yldz gece-gndz her ile birlikte vasfna gre dner durur. Ayrca yldzlarn ve burlarn mzekker ve mennes eklinde taksim edililerine gre mzekker ve mennes olur. Sleymana (a.s) gelince, onda el-Muhsi ismi his olarak, zahir ve batn mana olarak zuhur etmiti. Nitekim kendisi de bunu yle ifade etmitir: dedi ki: Ey insanlar! Bize ku dili retildi ve bize her eyden (nasip) verildi. Dorusu bu apak bir ltuftur. (Neml, 16) Mfessirler Bize her eyden verildi ifadesiyle ilgili olarak u aklamay yapmlardr: Yani say, ara gere, askerler, ordular, cin, insan, ku ve vahi hayvan topluluklar, rzgarlar, eytanlar, ilimler, anlaylar gibi mlk ve saltanat iin ihtiya duyulan her eye sahip klndk. Mahlukata iaret edilirken canl ve cansz varlklar ayn zamirle ifade edilmitir. Sleyman (a.s), mlk ile ilgili olarak, zuhur etmesi bakmndan kendisinden nce hi kimseye verilmeyen eyleri saymtr. Ki eyh de bu Fassn kapsamnda bu anlam vurgulamaktadr. El-Muhsi isminin cemediciliinden dolaydr ki bu semann yldz katib olarak isimlendirilmitir. K.T.B kk szlkte toplama ve birbirine ekleme anlamn ifade eder.
KURAN VARLIK - 117
Kitaba da bu ismin verili nedeni kelimeleri ve harfleri ieren trl cmleleri iinde cem etmesidir. Belli bir disiplin dahilinde rgtlenen askeri birlie de Ketibe (tugay) denir Bu mertebenin feleki menzili ise mizan burcunun ortasnda yer alan zubana (akrep inesi)dir. Mizan ise bir sayma (lmetartma) aletidir. Ez-Zebn kelimesi de szlkte itme, ierme, cem et me anlamna gelir. Bu mertebenin harfi tdr. Bu harfin saysal deeri ise asal saylarn sonuncusu dokuzdur. Dolaysyla saymaya ve ihata etmeye en uygun harftir. Dokuzuncu felek ise ar muhitidir. Bu felein saymasna ve ihatasna eyh, Futuhatn 2. babnda t harfini tarif ederken yle iaret etmektedir: T harfinde be gizli sr vardr: Mlk iinde mlk, hak iinde hak hakikati, naip srlar, ate iinde nur ve mlk iinde insan. Bu be srla ne zaman ilgilenirsen felein varlnn felek iinde olduunu anlarsn. te yandan Neml suresinde Hz. Sleyman (a.s) yaz- mektup ile birlikte zikredilmitir: u mektubumu gtr. (Neml 28) Sleymann arkada ise, kendisinde kitabdan bir bilgi bulunan bir kiidir ve gz ap kapamadan nce Belksn tahtn ona getirir. Bu yzden eyh bu bab Sleymani mektup ile ilgili baz aklamalarla amtr ki bu mektup her eyi cemeden Kuran srlarn cem eden Besmele ile balamaktadr. Ayrca Besmele vcup ve minnet rahmetlerini de iermektedir. Bu nedenle eyh bu Fass rahmani hikmete uygun grmtr. nk Sleyman, Besmeledeki rahmaniyeti eksiksiz bir ekilde kendisinde tahakkuk ettirmitir: Mektup Sleyman'dandr, rahmn ve rahm olan Allah'n adyla (balamakta) dr. (Neml, 30) Yce Allah, Rahman ismiyle varl ihata eden ara istiva etmitir. El-Muhit ismi, ar var etmeye ynelen el-Muhsi ismiyle ayn anlam alanyla ilgilidir. te Sleymann rahmani hikmeti bu Muhit-Ar-Rahman-Besmele-Sleyman-Muhsi ilikisinden domaktadr. Yce Allah onun zerine manevi ve maddi
rahmetini indirmi ve genel, zel, zati ve sfati rahmet trlerine has klm ve rahmetiyle nice alemleri onun emrine vermitir. Bu yzden Sleyman hikmeti huzur veren bir nimet, etkili bir hccet ve derine nfuz edip sonu alc bir darbe olarak ifade edilebilir. Sleymann saltanatnn tahtna kurulmas, Rahmann byk ara istiva etmesini artrr. Rahmann nefesinin insan alemindeki en eksiksiz mazhar, bu semann kutbu, Allahn kelimesi sadr Bu yzden Sleymann rahmani hikmeti zuhurunun kemaliyle ara istiva etmek suretiyle tahakkuk etmi, Sleymani Besmelenin rahmeti ise, Sleymanla birlikte alemlerin rabbine teslim olan Belksta zuhur etmitir. Dolaysyla Katib yldz Utarit diilik ve erkeklii cem ettii gibi bu fass da Belksn taht ile Sleymann tahtn bir araya getirmitir eyhin tahttan (artan) sz etmesi, bu fass ile el-Muhit ve el-Muhsi isimleri arasndaki alakaya bir iaret mahiyetindedir. Ar tayan sekiz melei artrr mahiyette sekiz organdan sz etmesi de bu iareti pekitirmektedir. Bu semann felei, atlas feleinden aaya doru sekizinci felektir. Bu yzden harf ve tevafuk alimleri katib yldzn sekizgenin kenarlarnn uyumuna ve aramba gnne has klarlar. Sonra eyh kitabetin (yazmann) ilahi mazharna iaret eder ve u ayete yer verir: O, merhamet etmeyi kendi zatna farz kld (yazd). (Enam, 12) Sonra eyh, cinlerin ve insanlarn misal alemindeki suretlerin temessl ile ilgili tasarruflarnn farkl olduuna deinir, ilmin misal aleminde st olarak temessl etmesi gibi. nk bu semaya has ilerden biri, ruhaniler zerinde tasarrufta bulunmak, onlar maddi aleme indirmek, cinlere hkmetmek, onlar hizmete sokmak, ayr ve bitiik hayal hakikati, hakiki, vehmi ve berzahi temesslle ilgili her ey, sihir ve simya ilmi, harfler ve kelimelerle tasarrufta bulunmaktr. Bu ilim, yani harflerin srlar, eyhin Futuhatn 20. babnda zikrettii gibi Sleymani ve sevi ilimlerdendir. n-
KURAN VARLIK - 119
k sa Allahn kelimesidir. Bir eye ol dediinde, o ey Allahn izniyle oluverirdi. Sleymani arif yannda kn=ol sz Bismillahirrahmanirrahimin aynsdr. Nitekim eyh de Futuhatn 288. babnda bundan sz etmitir. Sleymann cemedici ihsa (sayp toplama) huzuruna sahip olduunu bir kez daha vurgulayan hususlardan biri, eyhin, rzgarn Sleymann emrine verilmesiyle ilgili olarak syledikleridir. nk rzgar cem ve himmet olmakszn sadece onun emriyle eserdi. Onun ceme ihtiyac yoktu, nk cemliin aynyd. Farkta aleminde farkl olan kimseye gereklidir cemlik Bu yzden eyh bu fassta cem kknden tremi kelimeleri ska kullanr ve yle der: Bu yzden biliyoruz ki mecmua has klnanlar da bundandr Dolaysyla mecmua da zuhura da has klnr Tpk nefyi ve ispat cem eden ayet gibi Biliyoruz ki alemdeki crmler cem makamna ikame edildikler zaman nefisler onlardan etkilenirler. Sleyman, sayp toplama cem ve Kuran Besmelesine sahip olduuna gre komu Fassn sahibi babas Davud da ayrlk ve aklama, yirmi sekiz menziliyle Ademi ay semasndaki Furkan menzilinin sahibidir. Dolaysyla Sleyman ismini oluturan harfler bitiik ve cem halinde iken Davud ismini oluturan harfler ayrdrlar. Dier bir ifadeyle bu iki fass birbirini btnlemektedir. Hikmet, ilim ve anlama tekaml, Davudun furkani vcudu ve Sleymann Kurani ceminin birbirini btnlemesi. Muhammedi kamil zat da ite bu fassta bunu cem ettiini yle ifade ediyor: Bu Muhammedi mmete hkmde Sleymann (a.s) ve Davudun (a.s) mertebesi verilmitir. Ne stn mmet!... Szlerini, Sleymani talep ile Muhammedi talebi karlatrarak tamamlyor. Bunlar ise mlk ve ilimdir. Bu arada ilimde art zerine konuuyor. Futuhatn bir ok yerinde Allah ilminin
artn ve menzillerini ayn nn artna benzetiyor. Bu ise Davudi ay semas Fassna ynelik bir iaret ve giri mahiyetindedir.
15. Mertebe: el-Musavvir (ekil veren) sminden sevi Kelimedeki Nebevi Hikmet Fass. nc sema, Gafr (rt) menzili ve ra harfi.
El-Muhsi isminin yaz ile ilikisine deinmitik. Yaz, rakamsal harflerin kat zerinde, telaffuz edilen harflerin havada, hayali harflerin hayalde ve kevni harflerin de byk varlk kitabnda tasvir edilmesidir. Bu yzden el-Muhsi isminin zuhuru el-Musavvir (ekil veren) isminin zuhurunu gerektirir. Dolaysyla 15. mertebe bu isme aittir. dnyadaki tasvir huzuru bu ismin tevcihiyle vcut bulmutur. Bu mertebe nc semadr ve yldz da en parlak yldz olan Zhredir. Bu semann kutbu ise en gzel surette yaratlm bulunan Yusuftur (a.s). Gecelerden Sal gecesi ve gndzlerden de Cuma gn ona aittir. Cuma gn, yce Allahn insan en gzel ekilde yaratt en gzel gndr. Bu yzden bu fass, sann, annesinin karnnda tasvir edilmesiyle balyor. Fassn btn bablar da suretin mefhum ve anlamlar etrafnda geliiyor. Bu fassta suret kelimesi otuz kereden fazla geiyor. eyh, el-Musavvir isminin bu tevecch ile ilgili olarak unlar sylyor: Bu ismin zuhuru olak menzilinde gerekleir. Orada unsuri alemdeki ruhlarn, cisimlerin ve ilimlerin suretlerini vahyeder. Ra harfi de bundan zuhur etmitir. ElMusavvir harfine en uygun harf radir. nk suretlerin mahedelerinin gereklemesinin arac olan ryet (grme) kelimesinin iinde yer alan bir harftir. Ra harfi tekrar sesini verir (ya da tekrarlanan bir sesten ibarettir). Suretler de ayn gz zerine vrut etmek suretiyle srekli tekrarlanmaktadrlar. Kuranda suret ve ekil vermenin gzellik kavramyla
KURAN VARLIK - 121
birlikte zikredildiinin rnekleri oktur. rnein bir ayette yle buyruluyor: Size ekil verip de eklinizi gzel yapan Allahtr. (Mmin, 40) Yusufi semada gzle grme ile suretlerin grlmesinin birlikte zikredilmesinden dolaydr ki eyhin el-abadile kitabnda Abdullah b. Yusuf b. Abdulbasir balkl bir blme yer verdiini gryoruz. Zuhrai tasvir huzuruna en uygun nebi sadr (a.s). nk sa, Cebrailin Meryeme surete brnerek grnmesinden, Meryeme ruh flemesinden yaratlmtr. Yine sa (a.s) amurdan ku eklinde heykeller yapar onlara fler, Allahn izniyle ku olup uuverirlerdi. Bu yzden yce Allahn elMusavvir (ekil veren) isminin egemenlii Hristiyanlara sirayet etmitir. Nitekim kiliselerinde suretler yapmtr. Ayrca onlar arasnda akllara durgunluk veren bir resim sanat gelimitir. eyh, Futuhatn 36. babnda buna deinir. elAbadile kitabnda Abdullah b. Abdullah b. Abdulmusavvir balkl bir gryoruz. Abdullah derken say kast ediyor. nk sa (a.s) yle demitir: Ben, Allah'n kuluyum. O, bana Kitab' verdi ve beni neb yapt. (Meryem, 30) Bu yzden sa Fassnn hikmeti nebevidir. nk nbvveti doumuyla birlikte balamtr. Nebeviye kelimesi nebee/yenbeu=ykseldi, yceldi fiilinden tremitir. nk ge ykseltilmitir. Cebrailin nefhasyla domak eklindeki olaanst douma has klnmtr. nceki mlk dneminin sona ermesi de ona has bir zelliktir. Ayn zamanda Muhammedi dnemin de hazrl mahiyetindedir. Yine ahir zamanda Muhammedi eriat ikrar etmek zere iniiyle birlikte genel velayetin de hatemi olacaktr. Nitekim eyh, Futuhatn 480. babnda onun hakknda unlar sylemitir: O, Hak tealay Muhammedi ryetle Muhammedi surette grme erefine nail olanlardandr. nk bu ryetin en ereflisi ve en kamilidir Bu yzden bu
babn mertebesi sevi Kelime ile Muhammedi kelimeyi cem etmitir. Nitekim eyh Fassnda sonlarnda Sonra sevi Muhammedi kelimeyi syledi eklinde iaret etmitir. zellikle Zhrai Yusufi bu semann Muhammed mmetine has Cuma gnne ait olduu hususu nemlidir Bu ayn zamanda gzellik, ss ve nikah semasdr. eyh bu fassta ruhani, beeri, tabii ve unsuri nikah (iftleme) trlerini zikreder Fassnda sonlarnda rtme, hicap, gufran, gayb ve trevlerinden oluan kelimeleri tekrarlar. Bu ise bu babn feleki menzil ismine uygundur, yani terazi burcunda gafr (rt) menziline uygundur. Bu ise gayb gecesi burcuna uygundur. Bunun karsnda ise bahar zuhuru gndzne uygun ko burcu yer alr eyh, Futuhatn 12. babnda u aklamay yapar: Rasulullahn (s.a.v) nebi olarak gnderilii, terazi burcunun hkmnn ortaya kmaya balad anda gereklemitir. Nitekim baz felek bilginleri Rasulullahn (s.a.v) olak burcunun terazi burcundan domas ve gnein de ko burcundaki eref derecesine girmesi esnasnda gerekletiini tahkik etmilerdir. Dolaysyla olak menzili Muhammedi ve sevi kelimeyi cem eder Fassta sann, Cebrailin Meryeme frmesi eklinde yaratlmas ile tabii alemin, klli ruhun tabii surete frlmesi eklinde yaratlmas arasnda olaanst gzellikte bir karlatrma yaplr. lk doan, ihata eden klli cisim sureti iindeki klli ekildir. Aradaki bu ilikiden dolay bu fassta Meryeme mnasip tabiat zerine konuur. Nitekim bu fassta hikmet kelimesi ve trevleri de tekrarlanr. nk klli ekli var etmeye ynelen isim el-Hakimdir. Fass da shak (a.s) Fassdr Dolaysyla balang hikmet, sonu da surettir. shak, srailin babasyd ve el-Hakim isminden destek gryordu. sa (a.s), beni srail nebilerinin sonuncusuydu, o da
KURAN VARLIK - 123
Ahmedi suretin kemalinin geliini mjdeleyen olarak elMusavvir isminden destek gryordu shak hikmeti ile sa sureti arasndaki bu ilikiden dolaydr ki eyhin bu iki nebinin Fassnda oka iire yer verdiini gryoruz. Bu iki fasstaki beyitlerin says dier tm fasslardaki beyitlerin toplamndan daha fazladr. rnein shak Fassnda 27 beyit, sa Fassnda ise 25 beyit vardr. Bunun sebebi de, eyhin bir ok yerde vurgulad gibi airlerin nc semadan destek grmeleridir. nk daha nce de sylendii gibi nc sema, hayal, gzellik, tasvir gzellii semasdr. iir vezin ve kafiye ile kaytlandrlan bir szdr. Dolaysyla elHakim ve el-Musavvir isimlerinin hkm altndadr. Bu nc sema ayn zamanda hayal ve uykuda grlen ryalarn da semasdr. eyh buna yle iaret etmektedir: Delile dayal ilim Gndzn geceden syrld esnada uyuklayan kimsenin iidir Ama ryaya dalan kimse Nefese delalet eden ilmi grr. Futuhatn 19 bab beyitler ierir ki bunlarn toplam 132 eder. 132 rakam mim harfinin eddeli okunmas artylaMuhammed isminin veya Allah Allah sznn ya da slam kelimesinin veya kalb kelimesinin rakamsal deerine eittir. sevi nefesi ve Yusufi ruhuyla bu sema airlere destek veriyorsa, onun altndaki katip semas da Sleymani nefesi ve sevi ruhuyla katiplere ve hatiplere destek verir. Fassna balamann bir hazrl olarak eyh, bu babn sonunda konumaktan (nutuk), icabetten, dilden ve iitmeden sz eder Nutuk huzuru Sleymana en uygun huzurdur. nk yle demitir: Bize ku dili retildi. (Neml, 16)
14. Mertebe: en-Nur isminden zeyri Kelimedeki Kaderiye Hikmeti Fass. Gne semas, es-Simak (Yksek) menzili ve nun harfi.
Allah ne zaman bir surete ekil verirse, mutlaka klli ruh ona ynelir, iine fler. O da canlanr ve iine ruh girip sirayet ettii iin Rabbini hamd ile tesbih eder, tpk gne nn bir varla sirayet edip onda yeniden hayat icat etmesi gibi. Bundan dolay eyh, ok kere ruhu gnee benzetir. Nitekim yce Allah da gnein douunu hayatn nefes alp vermesiyle birlikte zikretmi ve yle buyurmutur: Aarmaya baladnda sabaha andolsun. (Tekvir, 18) u halde yce Allahn el-Musavvir ismi, en-Nur isminin zuhurunu gerektir. nk suretler en-Nur ismiyle canlanr, nefislerini idrak edip rablerini bilirler. En-Nur isminin ynelmesiyle kutup huzuru dnyada var olmutur. Bu ise drdnc semadr. Alemin kalbi ve n (nurun) kayna gne felei oradadr. Nitekim yce Allah onu yle isimlendirmitir: (Orada) alev alev yanan bir kandil yarattk. (Nebe, 13) stnde 13 varlk mertebesi vardr. Bir o kadar da altnda vardr. Yine stnde 7 felek, altnda da 7 felek bulunur. stnde 3 sema, altnda da 3 sema yer alr. Nitekim eyh, dris (a.s) Fassnda yle der: Yce Allah, drisi (a.s) bu semaya ykseltti. nk buras ruhlarn kutbunun semasdr. Dolaysyla o nefesler aleminin kutbudur. Ki eyh Futuhatn 15. babnda onu yaralar tedavi eden olarak isimlendirir. nk el-Kelum yaralar demektir. O, heva yaralar hakknda bilgi sahibiydi. Dolaysyla tp, felek, harfler ve kimya ilimlerini reten odur. Bu ilimlerin tamam beden, nefis ve ruh olarak insanda veya rn ve madenlerde yahut oluta yahut da kelamda shhatn gerekletirilmesiyle ilgilidirler. Kelum kelimesi kelam kelimesini artrd gibi mudavi kelimesi de devat (divit) kelimesini artrr.
KURAN VARLIK - 125
Divit ise harflerin yazlmasnda kullanlan mrekkep demektir. dris de sesleri temsil eden harfleri ilk reten kimsedir. Yine kelum kelimesi mlk de artrr. Daireler merkezi kutuptan uzaklatklar oranda mlkn de sapmalarla yara almas artar. Mlkn genilemesiyle de kelimeler artar. drisin en-Nur ismiyle alakasndan dolay el-Abadile kitabnda Abdullah b. dris b. Abdunnur balkl bir blm yer alr. Yine drisin mlkn yaralaryla (kelumul mlk) alakasndan dolay bir de Abdullah b. dris b. Abdulmelik balkl bir blme ve u sorulara ve cevaplara rastlyoruz 1- Kaderin gne ve drisle alakas nedir ki bu Fassn hikmeti kaderi hikmet diye isimlendirilmitir? Cevap: Kader, vakit tayin etmektir, dolaysyla vakitle alakaldr. eyh diyor ki: Kader, eyann z itibariyle herhangi bir arta gitmeksizin zerinde bulunduu eyin vakte balanmas, onunla ilgili bir vaktin tayin edilmesi demektir. Vakit, gnein hareketiyle ilgilidir. Gnein yla da eyann grlmesi mmkn olur, ama kendisi grlemez. Yani denildii gibi zuhurunun iddetinden gizlenmitir. eyh bu hususta diyor ki: Kaderin bilinmemesinin sebebi, zuhurunun iddetinden baka bir ey deildir. Bu mertebenin zamanla alakasndan dolay eyh, Futuhatn 15. babnda unlar sylyor: Yaralar tedavi edenin- Yani drisin ilk muttali olduu sr, dier zamanlarn doduklar ilk zaman (dehr)dir. Bu Fassn Kaza ve kadere teslim olmu halifesini arlkl ilmi ise zaman ilmidir Bu Fassn nur ile ilikisinden dolay keif tecelli, zuhur, fetih ve drak kelimelerinin trevleri ska kullanlmtr. Buna eyhin u szn rnek gsterebiliriz: Kamil ilim ancak ilahi tecellide kalr. Hak basireti ve maddi gzleri anca da olgular idrak ederler Nitekim sahih bir hadiste mminlerin kyamet gn rablerini bulutsuz bir gnde gnei grdkleri gibi grecekleri ifade
edilmitir. Futuhatn 371. babnn drdnc faslnda eyh unlar sylyor: Gnein nuru gnein aynndan kaynaklanmaz, bilakis Allahn en-Nur isminin ona ynelik daimi tecellisinden kaynaklanr. nk gklerin ve yerin nuru olan Allahn nurundan baka bir nur yoktur. nsanlar bu nuru gnee izafe ederler, oysa bu hususta gne ile baka yldzlar arasnda herhangi bir fark yoktur. u kadar var ki gnee ynelik tecelli devamldr. Bu yzden gnein nuru, en sonunda sndrlecei gne kadar ortadan kalkmayacaktr. 2- zeyrin nur ve gnele ne ilgisi vardr? Cevap: Gnein nuru yeri aydnlatt gibi ruhun nuru da bedeni aydnlatr ve beden yeniden hayat bulur te zeyr de Allah tarafndan yz yl l brakldktan sonra yeniden hayata dnmtr zerine indirilen bu nur sayesinde de unutulan Tevrat yeniden yazmtr. bn Kesir Ksasul Enbiya adl eserinde u rivayete yer verir: Yce Allah bir melee emretti, bu melek bir nurla birlikte indi ve o nuru zeyrin iine att. O da Tevrat harfi harfine bitirinceye kadar yeniden yazd. Yine yle rivayet eder: Gkten iki parlak yldz indiler ve zeyrin iine girdiler. O da Tevrat hatrlad, srail oullar iin yeniden yazd. Bu yzden srail oullar zeyir Allahn oludur dediler. 3- zeyrin Kaderle ne ilgisi vardr? Cevap: Onun kader srrn renmeye almasndan kaynaklanyor bu ilgi. Onun hayatyla ilgili rivayetlerde belirtildiine gre Rabbine yle yalvarr: - Ey Rabbim! nsanlar yaratrsn, sonra dilediini saptrr, dilediini de hidayete erdirirsin, neden? Ona yle seslenilir: - Bu tr sorular sormaktan vazge. O tekrar bu soruyu sorar. Bunun zerine ona yle denir:
KURAN VARLIK - 127
- Ya bu soruyu sormaktan vazgeersin ya da ismin nebiler arasndan silinir. Ben yaptklarmdan sorulmam, ama onlar sorulurlar. Kader srr, kudretin (gcn) makdura (g yetirilene) taalluk etmesinin keyfiyetiyle ilgilidir. Burada g yetirilenin (makdurun) alaca bir zevk yoktur. Bu yzden yce Allah, hem kendisinde, hem eeinde, hem de yiyeceinde yeniden dirilii, yeniden canlanmay ona gsterip tattrnca, yce Allahn bize aktardna gre yle demitir: Durum kendisince anlalnca: imdi iyice biliyorum ki, Allah her eye kadirdir, dedi. (Bakara, 259) et-Tebyin kelimesi ibane (aa karma, gsterme) kknden tremitir ve nurun sfatdr. 4- zeyir ile emsi-drisi zaman ilmi arasndaki iliki nedir? Cevap: Kuranda yer aldna gre zeyirin gznde yz sene bir gne veya bir gnn bir ksmna tayyedilmitir (drlmtr). Zaman, zamann tayyedilmesi ve yaylmas, btn zamanlarn olutuu ilk zaman ilminin furuudur. Daha nce sylendii gibi drisi ilimlerin en has olandr. drisin halifesinin ad ise kaza ve kadere teslim olandr ve eyhin Futuhatn 15. babnda belirttiine gre bu ilimlerden 36500 ilim renmeden lmemitir. Bu ise zeyirin hayata dnmeden nce l kald gnlerin, yani yz senenin gn says olan 36500 gne eittir 5- eyh, neden bu babda uzun bir blm velayet konusuna ayrmtr? Cevap: Mertebelerin en sabiti, en devamls ve en genii, bu on drdnc babn ilgili olduu kutbani dairedir. Bu ayn zamanda velayettir ki Allahn el-Veli isminden kaynaklanan genel ve daimi muhit feleidir. Buraya ait en deerli ilim ise kader srr ilmidir. Ama teri nbvveti ve risalet iin farkl bir durum sz konusudur. Bu iki kyamet gnnn son bulma-
syla son bulurlar. Bu yzden dris bu kutbi kalbi mekana ykseltilmitir. nk eriat koyan bir rasul deildir. Bilakis daimi semavi beeriyet velayetinin mmessilidir, tpk Hzrn, eyhin Futuhatn 73. babnda ayrntl olarak aklad zere daimi arzi beeri velayetin mmessilidir Ayn ekilde zeyir de eriat koymu deildir, yalnzca Tevratn nurunu yenilemitir. Bu tecdid her zaman velilerin gerekletirdikleri bir grevdir. Nitekim air Buseyri (r.a) bunu yle dile getirmitir: Senden sonra ne diye dalaletten korkalm ki, aramzda Hidayetinin nurunun varisleri veliler varken? 6- Daimi velayetin kutbiyeti drisi Mertebenin aksi, zlmani, sfli ve gneinin nuruna direnen bir mazhar var mdr? Cevap: Evet, eytani velayetin de kutbu vardr ve kutup velayetin devamlln temsil etmektedir. Bu ise tek gz kr Deccaldir. Merkezi kuzey adasndadr. kinci dereceden merkezleri de vardr ve bunlar btn dnyaya dalm vaziyettedirler. Bunlardan yedi tanesi bata gelir ki, bunlar yedi semavi kutbun izinde giden yedi abdal ikliminin merkezlerinin karsnda yer alrlar Bu yedili konumdan dolay eyh, Futuhatn 15. babnda drisin halifelerinden sadece altsn zikreder nk yedincisi kendisidir Bu karlkllktan dolay eyh Abdulkerim el-Cili el-nsanul Kamil (1) adl kitabnda blisin taht, yedi arzn kutbu drdnc arzdadr, der Atete de drdnc derekededir, ki hem bann ze-
eyh Abdulkerim el-Cilinin el-nsanul Kamil adl eserin Trke tercmesi nsan- Kamil yaynevimiz Kitsan tarafndan yaynlanmtr.
KURAN VARLIK - 129
rinden hem ayaklarnn altndan her trl azab tatsn. Nitekim eyh 61. babda yle der: Mahlukat iinde en iddetli azab blis ekecektir. nk irk geleneini ve btn muhalefetleri balatan odur. Bunun sebebi de onun ateten yaratlm olmasdr. Bu yzden onun azab yaratld eyden olacaktr blisin cehennemdeki azab zemherir (zemherir) olacaktr. nk zemherir, blisin yaratlnn kayna olan atein mukabilidir. blis ve Deccalin eytani velayetin devamllyla, cennet ve cehennemle alakalar nedeniyle eyh, bu Fassn sonunda kyamet gn fetret dnemi insanlarna ve delilere gnderilen nebiden bahseder. Kim onun ateine ynelirse cennete girer, kim de kaarsa cehenneme girer Ayn ekilde ahir zamanda ortaya kacak Deccalin de cenneti ve cehennemi vardr. Kim Deccalin cennetine girerse, onun cehennem olduunu grr, kim onun cehennemine girerse onun cennet olduunu grr Btn bunlar eyh tarafndan bir sonraki sa Fassna hazrlk olarak sunulmaktadr. nk ahir zamanda indiinde Deccali ldrecek ve genel velayeti sona erdirecektir. 7- Baak burcundan simakul azel (silahsz simak) menzili ile bu fass arasndaki iliki nedir? Cevap: -Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir- lafzi nefes asndan semek kelimesi ykselmek anlamna gelir. Araplar: semekellahus semae=Allah semay ykselte, derler. Semekul Beyti=Evin ats. O halde es-Simak, yksek demektir. Yce Allah bu drisi Fassn semasnn mertebesini yce ve yksel mekan olarak vasfetmi ve dris hakknda yle buyurmutur: Onu stn bir mekana ycelttik. (Meryem, 57) Baak burcu ise, kemale erdii zaman mevcudatn en ycesi olan insann burcudur. eyhin Futuhatn birka
yerinde zikrettiine gre yce Allah bu burcun douuyla birlikte Ademi (a.s) yaratmtr. nk beeri cisimlerin idaresi bu burcun meleinin elindedir. Nun harfinin bu mertebeyle ilgisi nedir? Nun harfi, nur ve nafi isimlerinin ilk harfidir. Bu orta kutupluk mertebesi nurdan var olmutur. Nun arap harflerinin tertiplerinin tmnde, acem harfleri tertiplerinin de byk ksmnda orta harftir. Sesli, ak, yumuaklk ve sertlik aras orta bir harftir. Dier tm harfler iinde sadece o ortasnda vav bulunmas nedeniyle ulvi ykseklie mahsustur. Bu vasflarn tamam da yksek orta mertebeye tam olarak mnasiptir.
13. Mertebe: el-Kahir isminden Luti Kelimedeki Meleki Hikmet Fass. Kzl Yldz, beinci sema, elAvva (Havlayanlar) Menzili ve Lam harfi.
Nurun zuhuru karanlklar kahreder, tpk hakkn zuhurunun batl kahretmesi gibi. Dier bir ifadeyle en-Nur isminin zuhuru el-Kahir isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden Kuran- Kerimde el-Kahhar isminin alt yerde ve her seferinde el-Ahad ismiyle birlikte zikredildiini gryoruz. nk tek ve kadim (ncesiz) olan nur hadis (sonradan olma) eyleri ve masivay kahreder: O ycedir. O, tek ve kahhr olan Allah'dr. (Zmer, 4) De ki: Allah her eyi yaratandr. Ve O, birdir, kar durulamaz g sahibidir. (Rad, 16) Bir ve gcne kar durulamaz olan Allah'n huzuruna ktklar gn. (brahim, 48) eitli rabler mi daha iyi, yoksa gcne kar durulamaz olan bir tek Allah m? (Yusuf, 39) Tek ve kahhr olan Allah'tan baka bir ilh yoktur. (Sad, 65) Bugn hkmranlk kimindir? Kahhr olan tek Allah'ndr. (Mmin, 16)
KURAN VARLIK - 131
El-Kahir ismi ise Enam suresinin18 ve 61. ayetlerinde olmak zere iki defa gemektedir: O, kullarnn stnde yegne kudret ve tasarruf sahibidir. El-Kahir ismi 13. mertebede zuhur edince beinci semann, kzl yldz Merihin, cumartesi gecesinin ve Sal gndznn icadna yneldi. Bu ayn zamanda daha nce belirttiimiz gibi el-Muzil ismi Fassnn sahibi Harunun (a.s) ruhaniyetinin de semasdr. ElMuzil ve el-Kahir isimleri anlam olarak birbirlerine yakn karde isimlerdir. Bu yzden bu sema kahra, fitnelere ve kan dkmelere has klnmtr. Demir madeni bu semaya aittir ki bu semann yldz kzl Merihin en nemli czn demir oluturur. Demirin de sert ve iddetli bir kuvveti vardr. Bu nedenle bu Fassn hikmeti melikidir. nk meliklik, hkmranlk altnda olanlara kar iddet ve kahr demektir. Bugn hkmranlk kimindir? Kahhr olan tek Allah'ndr. (Mmin, 16) ayetinde de mlk ile el-kahhar ismi birlikte zikredilmitir. Bu semann tabiat ate tabiatdr. Ate ise kahr ve yok etme unsurudur. Yce Allah her zorlukta bir kolaylk ve her mihnette bir ba yaratt gibi Harunun (a.s) ruhaniyetini bu semaya yerletirmitir. nk Harun (a.s) yumuakl, mtevazl ve merhameti ile mehurdur. Bu adan hak iin gl duruu, batl yok etmedeki sert tutumu ve abuk tepki gstermesi ile bilinen kardei Musa dan (a.s) farkldr. Bu yzden yce Allah Musay (a.s) yumuaklk, merhamet, sevgi ve efkat semasna, yani altnc semaya yerletirmi, Harunu da iddet ve sertlik semasna yerletirmitir. Nebilerin nefesleri iinde bu mertebeye en uygun nefes Lutun (a.s) nefesidir. nk kahrn iddetiyle zel bir alakas vardr. Nitekim yce Allah onun yle dediini bildirmitir: Keke benim size kar (koyacak) bir gcm olsayd veya gl bir kaleye snabilseydim!. (Hud, 80) eyh diyor ki: Rasulullah (s.a.v), Lutun Allah ile beraber olmas hasebiyle glyd Hak teala Lut kavmini ok sert bir cezayla kahretti. zerleri-
ne piirilmi balktan talar yadrdktan sonra onlarn kklerini kuruttu ve lkelerinin altn stne getirdi. Bu yzden bu fass, kahr mazharlar etrafnda gelimektedir. rnein babn banda Kays b. el-Hatimin sert kuvvetinden ve krp dkmesinden sz etmektedir. Drtmekten, kuvvetten ve gl kaleden bahsetmektedir. Ardndan rasulleri inkar eden milletlerin kahrn ve sonra yce Allahn bu milletleri kahrediini anlatyor. Ardndan yalln ve mrn en aalk dneminin insan kahrediini ifade ediyor. Oradan himmetin kahrna geiyor. nk hal sahiplerinin tasarruf asndan kahredici himmetleri vardr. Kamillerin himmeti ise irfan karsndan malup ve makhur olur Sonra malumun ilmi kahrediini anlatyor. nk ilim maluma tabidir ve her tabi de makhurdur. Bu kahrn erevesinde, kahrn hkmn aklamak iin bu fassta iki kere Ebutalibten sz ediyor. Ebutalib insanlar iinde Nebiye (s.a.v) en yakn kiidir, onun risaletinin doruluunu en iyi bilenlerden biridir. Buna ramen ld hal zere lr. Yani kdem huzurundaki sabit aynnn zerinde bulunduu hale tabi ezeli ilmin ngrd zere lmtr. Bu fass, pepee gelen, ortak zellikleri iddet, kuvvet ve kahr olan drt babn drdncsdr. nk Kuranda zikredilen ve yce Allahn kklerini kurutmak suretiyle kahrettii milletler Hud, Salih, uayb ve Lut kavimleridir. Zaman bakmndan uayba en yakn resul Luttur. Nitekim uayb kavmine hitaben yle demitir: Lt kavmi de sizden uzak deildir. (Hud, 89) Lutun meliki hikmeti ile sonraki fassta yer alan uaybin kalbi hikmeti bylece birbiriyle uyum salamtr. nk kalp, insann sahip olduu kuvvetlerin meliki, en gls ve en geniidir. Lut ile hkmran kalp arasnda bir ba vardr. nk Lut kelimesi yapk anlamna gelir. Bu yzden eyh Futuhatn 14. babnda onu el-Mulassak (yapk) diye isimlendirir. Yani ilahi huzura en yakn, en yapk. Vcut huzurlarndan ilahi huzu-
KURAN VARLIK - 133
ra en yapk olan ise kamil insann kalbidir. eyh, Futuhatn Mminun suresinin menziline has 361. babnda bu yapklktan bahseder ve zetle unlar syler: Yce Allah burlarn alemde etkili olmalarna hkmedince, kamil insann yapsnda on iki kabiliyet yaratt ki bu etkileri alabilsin. Bunlardan biri de hizasna gelince aleme yapk olmasdr. Yine ilahi isimlerin huzuruna yapk olmas da bundandr. Bu nefesin kemali ancak bununla sahih olur zaten. Son olarak, bu mertebenin menzili avadr. Ava ise szlkte ok barma, haykrma anlamna gelir. Dolaysyla bu kahredici bir sestir veya kahr ifade etmektedir. Mertebenin harfi de lamdir. Serte yakn sesli, ak, yaylm bir harftir. Sapma sfatna mahsustur. Lut kavminin sapmas ise kendilerinden nce alemler iinde hi kimsenin yapmad bir hayaszlktr. Bu yzden kahredici gce sahip (el-kahhar) olan Allah, onlardan intikam almak maksadyla onlar esfel-i safiline (aalarn aasna) yaptrd. eyh, buna benzer bir anlamla ilgili olarak 198. babda unlar sylyor: Hi kukusuz eriatlarn icadna ilikin bu ilahi nefes dosdoru bir yol var etmitir. Bu belirlenmi istikamet yolundan kmak da tahrif olarak isimlendirilir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: yice anladktan sonra, bile bile onu tahrif ederlerdi. (Bakara, 75) Oysa her ey Ona dnecektir. Diyor ki: Birden ok olsa da nefes onlar cem eder. Nefes alp veren insann nefesindeki bu tahrif sapm harf olarak isimlendirilir ve bir ok harfe de karr. Bu harf ise lamdir. Ondan baka hibir harfin byle bir mertebesi yoktur. Fassn sonunda intikam amal kahr ifade eden bir kelimeye yer veriliyor. Bu, el-Vitr kelimesidir. eyhin futulatn 172. babnda belirttiine gre el-Vitr kelimesi szlkte intikam almak anlamna gelir.
El-Vitr; bir ve tek demektir. el-Ahad (Pazar/birinci gn) ise gne gndr ve komu zeyri Fass onun mertebesine aittir. Dolaysyla Fassn sonunda yer verdii iki beyit, bu fassa ynelik bir giri mahiyetindedir. nk bu beyitlerde vitr, bane (ak oldu) ve lahe (parlad) kelimeleri gemektedir. Bunlar ise zeyri-drisi gne feleini icat etmeye ynelen en-Nur ismine iaret etmektedirler: Sr sana ak oldu nnde parlad ifte (e-ef)giydirildi Tek (el-Vitr) denilen. ki fass arasndaki iliki, kaza ile kader arasndaki iliki gibidir. Bu fassta ilmin maluma tabi oluu balamnda kazadan bahsederken, Lut Fassnda ise eyann z itibariyle zerinde bulunduu hal balamnda vakit tayin etmekten ibaret kader hakknda konumaktadr.
12. Mertebe: el-Aliym sminden uaybi Kelimedeki Kalbi Hikmet Fass. Altnc Musa Semas, esSirfe (hava deiiklii) Menzili, Dat Harfi.
Kahrn amac bilginin elde edilmesidir. O, kullarnn stnde her trl tasarrufa sahiptir. (Enam, 18) ayeti gsteriyor ki el-Kahir isminin zuhuru ile mahluk, kamil bir Rabbin aciz kulu olduunu, Rabbinin kendisinin zerinde kahredici stnle sahip olduunu bilir. u halde el-Kahr isminin zuhuru el-Aliym isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden elAliym ismi 12. mertebede ilim ve saadet semasna ynelik olarak belirginlemitir. Bu semann yldz mteri yldzdr. On sene uayb (a.s) yannda nbvvet ve risalet terbiyesi
KURAN VARLIK - 135
alan, onun kzyla evlenen Musann (a.s) ruhaniyeti de bu semadadr. Bu yzden eyh, bu mertebenin kelimesine euaybiye adn vermitir. Bu kelime ise genilii gerektiren et-Teib (dalma, ubelere ayrlma) kelimesinden tremitir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Allah her eyi ihata eden(geni) ve her eyi bilendir. (Bakara, 247) Rahmet ve ilim her zaman genilik ve artla birlikte zikredilirler. Bu yzden eyh bu fassta unlar sylemektedir: Ayn ekilde Allah bilmenin de marifetler alannda bir Habilin yannda duraca bir snr yoktur. Her zamann arifi Allah bilmede art ister. Rabbim, benim ilmimi artr. (Taha, 114) Rabbim, benim ilmimi artr. Rabbim, benim ilmimi artr Musa (a.s) kendisini zamannn en alimi olarak grnce Allah onu, katndan (lednni) bir ilme sahip kld, rahmetinden bahettii bir kuluna gnderdi. Bylece Musann ilmine ilim katlm oldu lmin mahalli geni kalptir. Ayrca rahmet de bu kalbi Fassn hikmetidir. Bu yzden eyh, hak tealay iine alan kalpten ve rahmetten sz ederek konuya balyor. Bu babda eyh, nefesten, nefes alp vermekten oka sz ediyor ve szlerine yle balyor: Hi kukusuz yce Allah nefesini nefes olarak vasfeder. Sonunda da unlar syler: Allah her nefese tecelli eder. nk kalbin hayat maddi ve manevi olarak nefesin kaynadr. Manen ilmini artrarak, ve manen de hava solumasn salayarak hayat verir. Bu altnca sema havann scak ve nemli tabiatna has klnmtr. te yandan uaybin ar basan zellii ilim ve fesahatte genilik, adaleti emretmek ve adalete uygun lp tartmak gibi mutedil kalbi sfatlara sahip olmaktr. Kamil kalp, ztlar aras dengenin merkezidir. Maddi hayat buradan organlara blnr, manevi hayat da kuvvetlere ayrlr ve her hak sahibi de hakkn adil bir tartyla eksiksiz alr. eyh Futuhatn 463. babnda uaybin kalbi zere olan on ikinci kutbu vasfederken yle
der: O, burhanlar ilmine, ilimlerin llerine ve hudutlarn bilgisine sahiptir. Tabiata hakimdir, akran arasnda eri meyyideleri uygular. Balar da boldur. Hakkn tecelli ettii her yerde mutlaka elinde mizanla grnr, kefelerin biri iner, biri kalkar. Bu kutup iki kuvveti birden iinde barndrr. lmi kuvvet ve ameli kuvvet. Mantk, riyazet, tabiat ve ilahiyat gibi her ilimden ilahi bir zevk alr. Bu ilim dallarnn her biri onun yannda ilahi ilimlerdir. Onlar Allahdan almtr ve onlardan sadece hakk grr eyh, bu on ikinci uaybi kutbu, alemin eksenlerinde dnd kutuplardan biri olarak nitelendirir. Nitekim uaybi kelime de bu on ikinci Fassn eksenini oluturur. nk bu mertebenin kalp ile ve kalbin ubelenii ile alakas vardr. Dolaysyla bu altnca sema ulvi feleklerin kalbidir. Altnda be sema ve stnde be felek vardr: Yedinci sema, yldzlarla donatlm sema, atlas, krs ve ar. Ayn ekilde imani akidenin kalbi de on iki harfin iindedir: La ilahe illallah. Veya Muhammedun Resulullah hadiste belirtildii gibi iman buradan yetmi ksur ubeye ayrlmtr. lk on iki saynn toplam 78 dir. Bu da hadiste belirtilen bu ubelerin saysna uygundur. eyh yle diyor: Ey veli, bu kalbi kelimede sana anlattklarm kendi varlnda tahakkuk ettir. Bunun uayba tahsis edilmesinin sebebi ise dalp ubelere ayrlma zelliine sahip olmasdr. yani ubelerini snrlandrmann imkan yoktur. nk her itikat bir ubedir. Dolaysyla tm de ubelerdir Bu dalp ubeleniten dolay eyh Futuhatn 14. babnda uaybi el-Maksum (taksim edilmi) olarak isimlendirir. Akaidin ube ve ksmlarnn suretlerinin sonu yoktur. Snrlandrlamayan say binle sembolize edilir. ki 12. mertebe buna aittir. eyh 463. babda unlar syler: Ona ve on bire kadar olan her say yzle sembolize edilirken on iki says binle sembolize edilir.
KURAN VARLIK - 137
Her Fassn ekseninde farkl suretlerin deimez ayn zerinde oalmas bulunur. Her nefiste ayn kalp ekseninde dncelerin ve hallerin durmadan deimesi gibi. nk her an bir suretten baka bir surete kalbolur. nk Allah her nefese tecelli eder ve tecelli tekrarlanmaz. Her tecelli yeni bir mahluk bahederken baka bir mahluku da gtrr Suretlerdeki dnm abukluuna en yakn unsur bu semann unsuru olan havadr. Yeni bir yaratlla bir suretin ortadan kaybolup yeni bir suretin zuhur ediine en uygun feleki menzil es-srfa (hava deiiklii) menzilidir. nk bu kelime et-Tasrif ve el- nsiraf masdarlarndan tremitir ve bunlarn anlamlar da dnmeye, oklua ve deimeye delalet eder. Muhtarus Sihah mellifi yle der: Sarafes sibyanu kalbehum: ocuklar onlarn kalplerini eldi. Kalbul kavmi sarafehum: kavmin kalbi onlar evirdi. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Allah onlarn kalplerini (imandan) evirmitir. (Tevbe, 127) Bu menzilin harfi, fesahat ve stnlk harfi olan Dattir. Bu iki zellik sadece bu harfe hastr. Hatta Arapaya lugatud dat(Dat dili) denmitir. Dolaysyla bu harf, fesahatiyle mehur uayba uygundur. Nitekim uayb iin hatibul enbiya (nebilerin hatibi) denilmitir. Ayn zamanda Musaya (a.s) da uygundur. nk onun ycelii ve kuvvetinin stnl belirgindir. Bu yzden eyh, onunla ilgili fassta da getii zere Musann kelimesini ulvi olarak nitelendirmitir. Dat harfinin baka harflerle ortak olduu dier zellikleri ise unlardr: Sesli, kapal ve stnlk ve rahavettir. Bu zelliklerin her birinin bu on ikinci mertebenin zellikleriyle mnasebeti vardr. Geride cevaplandrlmas gereken u soru kalyor: eyh neden bu babda lm velilerin ruhlaryla bizzat bir araya geldiinden sz etmitir?
Cevap: Rasulullah (s.a.v) mira gecesi namaz ile ilgili olarak birka kere yce Allah ile bu semann kutbu olan Musa arasnda gidip gelmitir. Bu kssa mehurdur. eyhin kendisinden nceki velilerle bulumas, o velilerin eyhten istifade etmeleri, mira gecesi efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) ile Musa (a.s) arasnda yaanan bu olaya uygundur. eyh, bu mertebeye has 198. babn 22. faslnda bu mertebenin semas hakknda konuurken unlar sylyor: Alimlerin kalplerinin ilim, yumuaklk, efkat gibi btn stn ahlak meziyetleriyle hayat bulmas bu semann iidir. Bu yzden Bu semann sakini olan nebilerin (a.s) ruhlarndan sadece Musa (a.s), elli rekat namazn farz klnd gece Rasulullah (s.a.v) bundan nehyetmitir. Bylece yce onun araclyla yce Allah bu mmetin namaz rekatlarn hafifletmitir. Gnler iinde Perembe gn(yani gecesi) ve pazartesi gndz bu semaya aittir. Dolaysyla ariflerin btn srlar ve ilimleri Musann hakikatinden ve bu semann tecellilerindendir. Perembe gn rknlere ve rnlere zuhur eden btn eserler bu semann yldzndan ve feleinin hareketinden tafsili olmakszn mcmel olarak sirayet eder. Bu yzden Dat harfi kaln ve kuvvetlidir. Menziller iinde de es-Srfa (hava deiimi) bu semaya aittir. Sz edilen harflerin her semada bulunmas da bu semann onlarn varlklar zerindeki etkisinden kaynaklanmaktadr. Bu semann menzili es-Srfadr szmze veya btn semalar iin bu tarz sylediklerimize gelince, bununla harflerle ilgili olarak sylemek istediimiz gibi onun menzilin varl zerinde etkisini olduunu sylemek istemiyoruz. Sylemek istediim udur: Bu yldz bu felee hastr ve bu durum onu ilk defa yaratt ve hareket ettirdii andan itibaren gereklemitir. Onu kendisi iin zikrettiimiz menzilin iinde yaratmtr. Yani bu, onun saadetinin menzilidir, nk varl onda zuhur etmitir. Dolaysyla u menzili vardr dediim zaman
KURAN VARLIK - 139
kast ettiim budur. Her semann ve felein yedi madenden biri zerinde etkisi vardr ve bu maden sahip olduu gcyle ona hastr, ona bakar. eyh, Fass fena bulma ve baki olma eklinde gerekleen yeniden yaratl zerine yapt deerlendirmelerle bitirir. Mahlukatn fena bulmasna ve suretlerinin baki oluuna en uygun unsuri suret ate suretidir. nk ate yakt eyi yok eder ve tututurduu cismin iinden ekilip alnmasyla da kendisi yok olur, sureti deiir. Atein yakaca bir ey olmadan varlnn devam mmkn deildir. eyh bundan nce atee yle iaret etmiti: tutumayan eylerin iine fledi Btn bunlar bir sonraki fassa giri iin hazrlk mahiyetindedir. Ki ate tabiatl, el-Kahir isminden destek gren Merih semas mertebesine sahiptir. Bilindii gibi ate kahrn mazharlarndandr.
11. Mertebe: Rab isminden Salihi Kelimedeki Fatihi Hikmet Fass. Yedinci Zhal Semas el-Haratan (ki Delik) menzili ve Ya harfi.
Kahrn amac nefse dair bilginin elde edilmesidir. Kendini bilen Rabbini bilir. u halde ilmin amac rabbi bilmektir. Bu yzden Rab ismi, on birinci ferdiyet mertebesinde yer almtr. eyh 198. babda bu isimle ilgili olarak zetle unlar sylyor: Yirmi birinci fasl, Rab ismi ve ilk semay icat etmeye yneliiyle ilgilidir. Yukardan aaya doru birinci, aadan yukarya doru ise yedincidir. Beytul mamur, sidre ve elHalil bu mertebeyle ilgilidir. Gndz Cumartesi, gecesi ise aramba gecesidir. Ya harfi. Yldz ise Keyvan yani Zuhaldir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Rabbim, benim ilmimi artr, de. (Taha, 114) nk ilmin artrlmas
ancak Rabden istenir. Bu yzden alemin ihtiyalar btn ilahi isimler arasnda en ok ona izafe edilmitir. nk Rab, btn maslahatlar cem eden bir isimdir. ana isimden biridir. (Dier ikisi unlardr: Allah ve Rahman.) Sidretul Muntehaya yemiini ve yeilliini veren bu isimdir. Nuru da ondan ve Allah isminden gelir. Ona Rahman ismi nefesinden kokusunu ve Allah ismi de kkn vermitir. Zakkumu da cehennemlikler iindir. Bu sidreyi Allah hviyet nuruyla parlatmtr. Hibir ayn onu mahede etme, snrlandrma ve vasfetme dzeyine ulaamaz. Onu bryen nur kullarn amellerinin nurudur. Yemileri mutlularn nfusu kadardr, daha dorusu mutlularn amelleri kadardr, hatta mutlularn amellerinin aynleri kadardr. Ameller cennetinde hibir kk, hibir kubbe yoktur ki bu sidrenin bir dal iine uzanm olmasn. Bu dalda da bu daln sureti zere olduu amelin hareketleri saysnca meyveler vardr. Bu dalda bulunan her bir yaprak da kulun bu ameli ilerken Allah ile beraber olduu ann mikdarnca gzellik vardr. Daln yapraklarnn says, bu ameli ilerken alp verdii nefeslerin says kadardr. Bu sidre aacnn dikenlerinin tamam bedbahtlar iindir. Kkleri de onlarn iindedir. Aslnda aa bir tanedir, fakat kkleri, dallarnn verdiklerinin zddn rn olarak verir. Dolaysyla dallarla ilgili olarak anlattklarmzn zdd kkleri iin geerlidir. Bitki ilminde bunun rnekleri oktur. Bu aa insan yapsndadr. Bu ayn zamanda Allahn rzasna ynelik temizlik iin de kullanlan bir aatr. Bundan dolay eriat, Allah ile karlamaya hazrlanan lnn ykanmasnda sidr aacnn kullanlmasn gerektirmitir. Sidrenin yannda byk bir nehir vardr. Kuran nehridir bu. Ondan da nehir doar ki her biri dier kitap olan Tevrat, Zebur ve ncil ile birlikte nebilerin suhuflarna aittir. Byk nehirlerin her birinden Vehbi ilimlerden drt ilim doar. Bunlar da cennet nehirlerine mnasiptir. Bal, st, arap ve su nehirleri. Sidrenin cennetlerdeki en
KURAN VARLIK - 141
yce mazhar Tuba aacdr. Bu aac Allah kendi elleriyle dikmi, yeerip dzgn hale gelince de ona kendi ruhundan flemitir. Tpk Adem gibi. Dolaysyla Tuba aac cennetlerdeki dier aalar asndan Ademn evlatlar olan insanlar karsndaki konumundadr. Allah bu aac giysi ve sslerle donatmtr. Ki bunlar giyenler iin ziynettir. Biz de onun arz saylrz. nk yce Allah yeryznde olan eyleri arzn ssleri klmtr. Sidre aacnn cehennemdeki en aa mazhar zakkum aacdr. Bu aa kaynar su gibi insann karnnda kaynar. Tomurcuklar eytanlarn balar gibidir. Sidre aacndan dolay en bahtiyar kimseler kutsal ehlibeyttir. Nitekim nsanlar iinde Mehdiden dolay en bahtiyar olan kimseler de Kufe halkdr. Nitekim Resulullahtan (s.a.v) dolay en bahtiyar olan kimseler de Mekke haremi halkdr. Yine Haktan dolay en bahtiyar olan kimseler de Kuran ehlidir. Mutlular bu aacn meyvesinden yedikleri zaman gslerinin iindeki kin ve nefret yok olur. Yapraklarnn zerinde yle yazldr: Mnezzehtir, ycedir, meleklerin ve ruhun rabbidir. Adem oullarnn amellerinin ulat son nokta bu aatr. Bu yzden sidretul mnteha denilmitir. Allahn ona ynelik zel ve byk bir tecellisi vardr ki bakan snrlandrr, dnceyi akna evirir. Yannda Cebrailin (a.s) makam vardr. Orada hibir gzn grmedii, hibir kulan duymad ve hibir beer kalbinin iinden geirmedii ayetler vardr. Allahn nuruyla brdn brr. Hi kimse onu vasfedemez. Bir kimse ona baknca donakalr. Allah bu semada beyt-i mamuru var etmitir. Bu ev Kabe tarzndadr. ki kaps vardr. Douya bakan kapsndan her gn yetmi bin melek girer, sonra karsndaki bat kapsndan karlar ve bir daha ebediyan geri dnmezler. Allah her gn bu melekleri hayat nehrinden, Cebrailin her gn bu suya dalp karken kanatlarndan den damlalardan yaratr. Her gn yaratlan bu meleklerden sonra Adem oullarnn dn-
celeri onlarn kalplerinde olumaya balar. Beytul mamura giren bu melekler, ondan ktklar zaman yce Allahn kalplerin dncelerinden yaratt meleklerle bir araya gelirler. Bulutuklar zaman kyamet gnne kadar istifar etmek eklinde zikrederler. O halde btn kalpler bu evden yaratlmlardr ve daima mamur olacaklardr. Her melek de aynen kalpte geen dncenin suretinde olacaktr. (Bu szle nceki kalbi hikmet Fass ve salihi fatihi bu Fassn hikmetinin kalbinden doan dncelerin ubelere ayrlmas arasndaki ilikiyi dnn.) lm ayn bu felektedir. (nk bu felein tabiat kuru ve souk toprak tabiatdr. Bu ayn zamanda lmn de tabiatdr. Daha nce Zekeriya Fassnda el-Mmit (ldren) isminin topra icat etmeye yneldiinden ve lm melei Azrailin bu semada olduundan sz etmitik.) rahat madeni, sabitlikteki hareket hz da buradadr. Bu semann yldz topraktan, karanlk, siyah ve srf eziyet olan zhaldir. Bu yzden Fassn iinde helaktan, bedbahtlktan, azaptan, siyahlktan ve topraktan olan bedenin kll ve esmer oluundan sz edilmitir. Ama Fassn byk ksm ferdiyet ekseninde dnmektedir. nk bu mertebeyle ilgili saylarn byk ksm ferdidir. Bu yzden 11. mertebe onundur. Bu semann felei yldzlarla donatlm ilk sema olan atlas feleinden aaya doru nc felektir. Yukardan aaya doru da yedinci felektir. Toprak feleinden yukarya doru on birincidir. Artan aaya doru da beinci felektir. nsanln Adem ve Nuhtan sonraki nc atas brahim Halil (a.s) bu semadadr. Kuran- Kerimde onun adn alan sure birbirinden kopuk harfle balar ve bunlarn rakamsal deeri, ilk rakamdan oluur. Elif. Lam. Ra=231. Bu semann gn de yedinci gn olan Cumartesidir.
KURAN VARLIK - 143
Bu mertebeye en uygun nebi Salih (a.s)dir. Salihin (a.s) ismi Kuranda dokuz kere geiyor (3X3). Onun devesini boazlayanlar da dokuz kiiydiler. Yce Allah onlarla ilgili olarak yle buyurmutur: O ehirde dokuz kii (eleba) vard ki, bunlar yeryznde bozgunculuk yapyorlar, iyilik tarafna hi yanamyorlard. (Neml, 48) Salihin (a.s) kssasn anlatan rivayetlerde belirtildiine gre bu kiiler deveyi boazladklar zaman yavrusu kere brmtr. Bunun zerine Salih (a.s) kavmini bir azabn kendilerini yakalamak zere olduu hususunda uyarmtr. Yce Allah Salihin (a.s) kavminin azabn gn erteledi, bu sre iinde renkleri kere deiiklie urad. says icat etmenin, oluun ve remenin anahtardr. Tek saylarn da ilkidir. Nitekim eyh bir ok yerde bunu vurgulamtr. Bu yzden bu Fassn hikmeti ftuhidir (fetih/ama). Yce Allah, devenin dar kmas iin dada yol amay (fetih) bir mucize olarak Salihe has klmtr. Yine kendisine inananlarn kalplerinde iman amtr, kendisini inkar edenlerin gslerinde de tuyan amtr. Bylece toplam fetih (ama) gerekletirmitir Fatiha suresinde yol aklanmaktadr. Bu yol dier tm ubelerin ana caddeleri konumundadr: Nimet verilenlerin yolu. Gazaba urayanlarn yolu. Dalalete denlerin yolu Bu saysnn neminden dolay eyh, Fassn tamamndaki deerlendirmelerini, nceki ve sonraki fassla sk skya ilikilendirmitir. Hud ve uayb (a.s) fasslar yani. rnein eyh, Hud Fassnda her canlnn pereminden yakalayan Rabbin dosdoru yolundan (srat- mstakim) bahsetmektedir. Bu Fassn giriinde ise yollarn okluundan, eitliliinden, bu yollar izleyenlerin binek ve soy olarak farkllndan sz etmektedir. uayb Fassnda ise bu yollarn sonsuz ubelere ayrln, akideler, yenilenen yaratlla
zuhur eden nefesler ve tekrarlanmayan tecelliler eklinde dal budak saln anlatmaktadr eyh, Futuhatn 463. babnn sonunda unlar sylyor: Tek, on birden sonsuza kadar saylardan terkipler meydana getirebilir. Bu mertebenin says olan 11 efradn makamlarnn saysna uygundur, ki eyh Futuhatn babn (30/31/32) onlara tahsis etmi ve onlar yle isimlendirmitir: Onlar binek srtndaki kutuplardr ve binek ayetleri onlara hastr. eyh, bu Fass da onlardan bahsederek ayor ve yle diyor: Ayetler arasnda binek ayetleri vardr () Bunlarn her birine ondan gaybnn fetihleri her taraftan gelir. Gaybn anahtarlarnn ismi hve=Odir. Bunun rakamsal deeri de 11dir. eyh onlarla ilgili olarak zetle unlar sylyor: elFursan (atl) ata binen kimselere denir. Er-Rukban (deve svarisi) da deveye binen kimselere denir. Arap-acem btn kavimler ata binerler. Ama sadece fesahat, hamaset ve cmertlik sahibi Araplar deveye binerler. Bu zellikler arlkl olarak Araplarda bulunduu iin onlar er-Rukban(deve svarileri) olarak isimlendirdik. Bu yzden bazlar himmetlerin soy atna binerken, bazlar amellerin soy atna binerler. Dolaysyla onlar birinci ve ikinci tabaka olmak zere ikiye ayrdm. Bu deve svarileri bu tarikatn efraddr. Kutbun onlar zerinde bir tasarrufu yoktur. ten yukarya doru btn tek saylar onlarndr. Ne onlarn ne de bakalarnn ilk tek say olan ten aas zerinde bir etkisi yoktur. nk teklik, yani bir says hakkn zatna aittir. iki says ise mertebe iindir. O da uluhiyet tevhididir. says ise varln ilk olarak Allahtan varoluu iindir. Bu yzden tek saylarn ilki tr. Nitekim Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: kii bir kafiledir. lahi huzurlardan ferdaniyet huzuru onlarndr. Bu huzurda ilahi ferdi isimlerden temayz ederler eyhin bu szlerinin tamam her zamandaki efradn byk ounluunun Araplardan olduuna ynelik iaretlerdir. Bunun se-
KURAN VARLIK - 145
bebi de kendilerini bakalarndan ayran hususiyetleridir. Bu yzden kainatn efendisi Hz. Muhammed (s.a.v) onlar arasndan gnderilmitir. Yine Muhammedi velilerin sonuncusu da onlardan kacaktr. Bu yzden eyhin Fususun arap resullere has drt babnda ferdaniyetten ve ahadiyetten sz ettiini gryoruz. rnein Hud bab ahadi hikmetle, Salih bab ferdani hikmetle, uayb bab kalbi hikmetle ilgilidir ki kalp ferdin kutbudur. Yine efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) bab ferdi hikmetle ilgilidir. Burada yeniden Muhammedi lemeden sz eder. Efradn bykleri, eer bu mmetten iseler kurbet (yaknlk) makamna, eer nceki mmetlerden iseler eriatsz mutlak nbvvet makamna sahiptirler, samedi hikmet sahibi arap nebi Halid gibi. Es-Samed ismi elFerdul ahad isminin anlam olarak kardeidir. Efradn rtleri vardr, nk sr ehlidirler. Bakalarnn baskn zellii ise zuhurdur, nk nur ehlidirler Bu yzden smailden (a.s) efendimiz Hz. Muhammede (s.a.v) kadar yaklak 25 asr boyunca Halidden baka arap nebi zuhur etmemitir, oysa ou yaknlatrlm (mukarrebin) efraddan idiler. srail oullar asndan ise farkl bir durum sz konusudur. Onlar arasnda ise mucizeleriyle zuhur eden nebi ve resuller oktur. Bu Arabi ferdaniyete ve bu ferdaniyetin ehlinin srlarna eyh, Eyyamu an adl kitabnda yle diyor: Acemlerin hesabna gre gndz geceden ncedir, bu yzden takvimleri emsidir, gne takvimidir. Bu yzden srailoullarnn mucizeleri akt. Onlarn hayatnda bu yzden olaanst gelimeler grlmtrAraplarn genel olarak hesab geceyi gndzden nce saymak esasna dayanrd. Bu yzden takvimleri kameridir. Nitekim Araplarn ayetleri, alametleri, mucizeleri zahirlerinin silinip batnlarna yneltilen cinstendir. Dolaysyla btn milletler iinde onlar tecellilerle ayrcalkla klnmlardr. Nitekim srail oullarna ilikin onlardan syrlp kan ifadesine karlk Araplar hakknda kalplerine
yazld denilmitir. ..Dolaysyla doruluk bizimledirte yandan Hzrn bize katlma ynnde Arabi bir kuvveti olduu iin, arkada Musa, onun verdii hkmn gerisindeki srr kavrayamamt. Hzr efradn reislerindendir. Bilindii gibi Muhammed mmetinin kutuplarnn byk ounluu genelde Araplardan, zelde de ehlibeyttendirler. eyh 198. babn 13. faslnda grd bir ryay anlatrken unlar sylyor: Baz insanlarn yle dediklerini duydum: Eer man Sreyya yldznda olsayd, Farslardan baz adamlar gidip onu elde ederlerdi. Ben de dedim ki: Eer ilim Sreyya yldznda olsayd, Araplar gidip onu alrlard. man taklittir. Alim ile alimi taklit eden arasnda ne ok fark vardr. Bunun zerine: Doru sylyor, dediler. Arap hem ilim hem iman sahibidir. Acemlerde ise zellikle Allahn dinine iman gzlemlenir. Bu drt Arap resuln sahip olduklar bu konumdan dolay eyhin 463. babda on iki kutbun ilerini vasfettiini gryoruz. Alem bunlarn ekseninde dner. Her kutup bir nebinin kalbi zeredir. Onlarn son , yani onuncu, on birinci ve on ikincisi Hudun, Salihin ve uaybin izindedirler. Buradaki sralanlar Fusustaki sralanlarna da uygundur. Diyor ki: Bu on iki kutbun en ereflisi, Salihin kalbi zere olandr. Taha suresi onundur Devamla unlar sylyor: Mfretler ise okturlar ve son da onlarla gerekleir. Onlardan kimisi de Hz. Muhammedin (s.a.v) kalbi zeredir Sonra onlarn burada sz edilen tertipleri ile kameri aylarn tertibin arasnda da bir iliki vardr. eyh, Futuhatn 12. babnda unlar sylyor: Nebiler iinde haram zamana tekabl edenler unlardr: Hud, Salih, uayb ve Hz. Muhammed (s.a.v).
KURAN VARLIK - 147
Bunlarn zaman olarak aynleri ise Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylardr. Bu aylarn en stn yedinci ay olan Receptir. Bu ay efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) aydr. nk Onun Recep aynn yirmi yedisinde miraca kt rivayet edilmitir. stnlk bakmndan ondan Zilhicce ay gelir. Bu ise on ikinci aydr. Sonra on birinci ay Zilkade ve ardndan birinci ay Muharrem gelir. Onlarn bir zellii de udur: Nefesler aleminin drt velisinde alemin ibadetleri toplanmtr ve her zaman onlarn izinde giderler ki eyh, 73. babda onlar yle vasfeder: Onlardan (Allah raz olsun) her zaman drt nefes bulunur, ne artarlar ne de azalrlar. Onlarn Allahn kitabndaki ayetleri udur: Allah, yedi kat g ve yerden bir o kadarn yaratandr. Ferman bunlar arasndan inip durmaktadr. (Talak, 12) Mlk suresinde ayetleri de udur: O ki, birbiri ile henktar yedi g yaratmtr. Rahmn olan Allah'n yaratnda hibir uygunsuzluk gremezsin. (Mlk, 3) Onlar heybet ve celal adamlardr. Sanki balarnn zerinde kartal varm gibi Zulmetmelerinden korkulduu iin deil, bu, celal ve heybetin verdii korkudur. Evtad destekleyenler onlardr. Ar basan halleri semavi kalplerinin ruhaniyetidir. Yeryznde bilinmezler; ama semada tannrlar. Yce Allahn aadaki ayette istisna ettii kimse bu drt kiiden biridir: Sr'a flenince, Allah'n diledikleri mstesna olmak zere semavatta ve arzda ne varsa hepsi lecektir. (Zmer, 68) Bu drt zatn ikincisinin sonsuz ilmi vardr. Bu, stn bir makamdr ki mcmelin tafsilini bilir ve bize gre onun ilminde mcmel bir taraf yoktur. ncsnn icat etmeye ynelik faal bir himmeti vardr, fakat ondan hibir ey var olmaz.
Drdncsnden baz eyler var olur, ama bu hususta bir iradesi, buna taalluk eden bir himmeti sz konusu deildir. En yce alem onlarn ulvi mertebelerini kaplamtr. Birincileri Hz. Muhammedin (s.a.v) kalbi zeredir, ikincileri uaybin (a.s) kalbi zeredir, ncleri Salihin (a.s) kalbi zeredir ve drdncleri Hudun (a.s) kalbi zeredir. Bunlardan birine mele-i aladan Azrail, birine Cebrail, birine Mikail ve birine de srafil bakar. Biri bulutun kendisine nispeti asndan Allaha kulluk eder, ikincisi, arn kendisine nispeti asndan Allaha kulluk, ncs semann kendisine nispeti asndan Allaha kulluk eder, drdncs de arzn kendisine nispeti asndan Allaha kulluk eder. Bylece bu drt kiide btn alemin ibadeti toplanr. Bu yzden ileri akl almaz, durumlar gariptir. Karlatm kimseler iinde onlar gibisine rastlamadm lgintir ki bu drt ismin Kuranda tekrar edilileri hep tek sayl rakamlarladr. rnein Salih ismi 9 kere, Hud isli 7 kere ve uayb ismi 11 kere tekrarlanr ve bunlarn toplam da 27 dir. Kuranda Muhammed ve Ahmed isimleri de toplam 5 kere tekrarlanr. Bu ise eyhin bir ok yerde zikrettiine gre kendini ve bakasn koruyan ferdi koruma saysdr. Bylece Rasulullahn (s.a.v) zikredilmesiyle dierleri de korunmu oluyor te yandan bu resuln, yani Hud, Salih ve uaybin feleki menzillerinin ortak zellikleri aslan burcunda bulunmalardr, nk bu bur cmertlik, kerem sfatna sahiptir. Bu da Araplarn en nl zellikleridir. Bunun stnde de heybet ve celal vardr ki anahtardr ve yenge burcunun domasyla dnyay yarattktan sonra yce Allah onun domasyla da ahireti yaratmtr. Dolaysyla ahiret dnyadan dokuz bin sene sonra yaratlmtr. Aslan burcu sabit, scak ve kuru bir burtur. eyhin akletul mstevfiz adl eserde ve Futuhatn
KURAN VARLIK - 149
7. ve 65. bablarnda zikrettiine gre yce Allah bu burcun domasyla maddi cenneti yaratmtr. Son olarak bu Fassn harfi yadir. Bu harfin belirgin zellii kesir ve alaklk harfi olmasdr. bu bakmdan toprak unsuruna en uygun harftir. nk toprak unsurlarn en aladr ve bu kuru ve souk ilk semann tabiatna sahiptir. Yldz da topraktan olan Zuhaldir. Bu zelliiyle de dier semalardan ayrlr. Ya harfi ile topran nemi arasndaki bu ilikiden dolay eyh, Futuhatn ikinci babnda onu yle tarif eder: Risalet yas nemlilii zahir bir harfdir Vavn nnn ulvi aleme ynelik olmas gibi. Fassn sonunda eyh, sonraki uayb Fassna giri iin hazrlk olarak btn varlklarn mazeretlerini ikame eden hud sahibinden sz ediyor. Bu, altnc semann sahibinin zelliidir ki bir sonraki 12. mertebe onundur. nk yumuaklk, rahmet ve afv semasdr. Burada eyh, ilmin maluma tabi olduu kaidesini bir kez daha tekrarlayarak ilim semas olan bu altnc semann var edilmesine ynelik el-Aliym ismine iaret etmi oluyor ve u darb-i meseli zikrediyor: Ellerin doludur ve burnun soluyor. Solumakla havaya iaret ediyor ki bu altnc semann tabiatdr hava. Birinci ve nc semalarn tabiat sudur, drdnc ve beinci semalarn tabiat atetir. kinci semann tabiat ise btn tabiatlarn karmndan ibarettir.
10. Mertebe: el-Mukaddir isminden Hudi Kelimedeki Ahadi Hikmet Fass. Yldzlarla donatlm menzilleri felei, cephe menzili ve in harfi.
Rab, efendi, sahip, slah eden ve sabit olan anlamlarna gelir. Terbiye ve slah ise bkp usanmadan seyirde sebat gstermekle birlikte menzillerde tedricilii ve her eyi en uygun yerde slah etmeyi gerektirir. O halde er-Rab ismi elMukaddir isminin zuhurunu gerektirir. Dolaysyla bu ismin mertebesi onuncu mertebedir ve yldzlarla donatlm menziller felei ona aittir ve bu felek daima seyir halinde olmasna ramen sabit grnr. Bu Fass, srat- mstakim (dosdoru yol) tarikleri etrafnda dner. nk tekliklerine ramen farkl grnen yollarn mertebelerine en uygun olan yldzlarla donatlm felektir. nk her yldzn belli bir felek iinde kendine mahsus bir yolu vardr. Her biri de son derece uyumlu ve eksiksiz bir kemale sahip olmak bakmndan birdirler. Yce Allah Yasin suresinde el-Mukaddir ismi ile yldzlar arasndaki ilikiyi yle aklamaktadr: Ay iin de birtakm menziller (yrngeler) tayin ettik. (Yasin, 39) Gne, kendisi iin belirlenen yerde akar. te bu, azz ve alm olan Allah'n takdiridir. (Yasin, 38) Her biri bir yrngede yzerler. (Yasin, 40) Vaka suresinde ise yle buyurmaktadr: Hayr! Yldzlarn yerlerine yemin ederim ki, Bilirseniz, gerekten bu, byk bir yemindir. (Vaka, 75-76) Bu huzura en uygun nebi Huddur (a.s). Yce Allah bir ayette yle buyurmaktadr: Onlar, yldzlarla da yollarn dorulturlar. (Nahl, 16) Grld gibi hidayet kelimesi ile Hud ismi orasnda bir mnasebet vardr. nk h.v.d kknden tremi (hade-hevede) fiili, dosdoru yol zerinde yrmek suretiyle yolunu buldu anlamna gelir. Futuhatn 14.
KURAN VARLIK - 151
babnda eyh onu el-Hadi olarak isimlendirir. Nitekim 558. babda el-Hadi huzurunda hidayet ile tarikul mstakimi (doru yolu) birlikte zikrettiini gryoruz. Diyor ki: Hakkn hidayeti nebilerin hidayetidir. Dosdoru yol budur Rab ve saysz varlklar o yol zeredirler Varlkta mstakim olmayan bir ey yoktur. Hudun hikmeti ahadi (tek)dir. nk ilahi fiillerin okluunun tek olduunu mahede etmi ve bunu u szleriyle ifade etmitir: nk yryen hibir varlk yoktur ki, O, onun pereminden tutmu olmasn. phesiz Rabbim dosdoru yoldadr. (Hud, 56) Bu yryen varlklardan biri de yldzlardr. Yce Allah yle buyuruyor: Yldzlar emrine boyun emi durumda yaratan Allah'tr. (Araf, 54) eyh, yrmekten ok sz etmek suretiyle bu fass ile yldzlarn menzillerde seyretmesi arasndaki ilikiye iaret etmitir. Nitekim yle demitir: Bu hikmet ayaklar ilminden (ilmul ercul) gelir. Yine menzillerin blndkleri yirmi sekiz mertebeye de yle iaret etmitir: Mertebeleri tayin etmenle maksatlar da akla kavumu oldu. .. Ayaklar ilmi Araplara has bir ilimdir, tpk yldzlarn konumlarna (mevakiun ncum) dair ilmin de onlara has olmas gibi. Araplar yolculuklarnda onlara bakarak yollarn bulurlard. Hud (a.s) Kuranda ad geen ilk arap resuldr. Bu yzden eyhin, Futuhatn Kureyin menziline has 278. babnda arap nebilere ve yedinci semann nebilerine ve onlarn ilimlerine yle iaret ettiini gryoruz: Bil ki, bu menzile girdiin zaman, orada bir grup resul (a.s) ile bir araya gelirsin. Onlardan deliller ve alametler ilmini edinirsin, artk yerde ve gkte bulunan hibir ey sana gizli kalmaz. Sana tecelli ettiinde hemen temyiz eden, tanrsn, bakas
ise bunu bilemez. O resuller sayesinde baka insanlarn nne geersin. Dolaysyla zellikleri, tabiatlar ve etkileri itibariyle harf ve yldz ilmine de sahip olunur. yle anlalyor ki bu fass Fususul Hikem kitabnn giriinin tafsili konumundadr. Ad geen giri yledir: mmetlerin farkllndan dolay mezhepler ve milletler farkl olsa da en kadim makamdan mmetlerin yollarnn birlii araclyla kelimelerin kalbine hikmetleri indiren Allaha hamdolsun. nk eyh, bu fassta yollarn okluunun, her yryen varln alnndan yakalam bulunan yce rabbin dosdoru yolunun tekliinde mndemi bulunduunu aklamaktadr. Fususun bu girii ile bu fass arasndaki iliki, her mertebeyi belirleyen cami mertebenin, yani velilerin sonuncusunun mertebesi olan yirmi sekizinci mertebeyi icat etmeye ynelik Refiud derecat (dereceleri ykselten) ismi ile Huda (a.s) hakim olan el-Mukaddir (takdir eden) ismi arasndaki ilikinin aynsdr. Hud (a.s) ile hatemul evliya arasndaki bu belirgin ilikiden dolay eyh bu fassta btn nebilerle bulutuunu belirtir ve yle der: Bu topluluktan sadece Hud (a.s) benimle konutu. Bu da ikisinin arasnda ortak olan Araplk zelliinden kaynaklanmaktadr. Ayrca teklik (ahadiyet), hidayet ve Arabi cmertlik bakmndan ikisinin merebi de ayndr. Aslnda Hud (a.s) btn nebiler (a.s) adna onunla konuarak Muhammedi velayetin hatemiyeti makamna nail olmasndan dolay onu kutlamtr. Nitekim eyh Fususun ilk blmlerinde buna deinmitir eyh Fassn sonlarnda bu ilikiye yle iaret etmektedir: Mertebeleri tayin etmenle maksatlar akla kavutu. Biz 28. mertebe hakknda konuurken bu hususa deinmitik. Nefsinde btn itikatlarn suretlerinin heyulisi ol.szne gelince, bundan maksat yce Allahn Resullerinin (a.s)
KURAN VARLIK - 153
lisanlaryla aklad sahih itikatlardr. Sanki yle demek istiyor: Bu onuncu mertebeyi tahakkuk ettir, nk btn menzillerin, btn yldz suretlerinin ve harf mertebelerinin heyulisi konumundaki yldzlarla donatlm menziller feleine aittir. eyh bu konuda zetle unlar sylyor: Menziller, yce Allahn bizim iin tayin ettirdii burlar feleindeki taksimatn lleridir. nk gzler ancak bu menzillerle onlar idrak edebilirler. Bunlar da yirmi sekiz menzil klmtr, nk rahmani nefesin harfleri de yirmi sekiz tanedir. Bunu sylyoruz, nk baz insanlar yirmi sekiz menzil zerinde bu saynn hkm geerli olduunu sanyorlar. Ama biz bunun aksini sylyoruz: Bu saylar menzillerin saysnn hkmnden domulardr. Bu yirmi sekiz menzil 12 burca taksim edilmitir ki her burcun hem asal saylarda hem de kesir saylarda izi olsun ve bu burcun hkm, kemalin art, eksilii, varl ve yokluu eklinde belirginlesin. nk bu hususta itidaln yeri yoktur. Bilindii gibi alemin binas tekvine dayanr ve itidalli bir tekvin de sahih olmaz. Dolaysyla her burcun asal veya kesirli iki eyrek menzili vardr. Yce Allah bu felei yaratnca yzeyinde bir cennet var etti. Dolaysyla yzeyi misktir ve bu cennetin arzdr. Cennetler de e ayrlrlar, nk her burcun yz vardr: htisas cenneti, miras cenneti ve amel cenneti. Sonra her ksmda (3x4=12) nehir var edilmitir. Musann (a.s) 12 kabile iin su ararken asasn vurduu kayadan fkran 12 pnar bunlardan gelir: Biri su nehridir. Bu ise hayatn ilmini sembolize eder. Biri arap nehridir, bu da hal ilmini sembolize eder. Biri bal nehridir, bu, vahiy ilmini sembolize eder. Biri de st nehridir, bu da sr ilmini ve riyazet ve takva sonucu elde edilen z sembolize eder. nsan boyutlu bir varlktr: Ruh, madde ve bu ikisi arasndaki berzah. Her boyut bu nehirlerden birinden pay alr. Dolaysyla insann her cennette drt tane olmak zere on iki nehri vardr. Rahmann nefesi orada daimidir ve ke-
silmez. Harekete geiren (el-Musire) ad verilen bir rzgar bu nefesi sevk eder. Cennet bir aa vardr ki cennetteki her eve girer ve el-Munise (kaynatran) ad verilir. Cennetlikler o aacn glgesinde toplanr ve makamlarna uygun olacak ekilde Allahn celaline yakan konumalar yaparlar. Bylece ilimleri arttka cennetlerdeki dereceleri de artar. Her nefeste mutlaka yeni ve kalc bir nimet edinirler. Bu cennetler aslan burcu tabiatyla var edilmilerdir. Aslan burcu ise sabit bir burtur, devamllk ve kahredicilik zelliine sahiptir. Bu yzden bu burcun ehli kimseler bir eye ol dediler mi o ey oluverir. Bu felein dbkey ksmn ise yce Allah burlar feleindeki birbirinden ayr ve sabit yldzlarn mahalli yapmtr. 1021 suret burada yer alr. Bir de yedi gkteki yldzlarn suretleri bulunur. Bylece toplam 1028 suret 1028 felekte yer alr. Ahirette cehennemde bu yldzlarn gnleri hkmnce kalnr. nk bu felek cehennemin atsdr, snm, klar tkenmi ve dalm yedi yldzn de bulunduu yerdir. Dolaysyla bu yldzlar cehennemde aydnlk iken ve felekleri seyrine devam ederken meydana getirdikleri hadiselerden ayr hadiseler meydana getirirler. Yani ayn yldzlarn klar snm olsa da yzmeleri devam eder. Ahirette, cennette burlarn hkm, akln takdirlerinin bunlardan kaynaklanan hkm devam eder. nk burlarn felei cenneti at olarak ara mensuptur. Adn cennetinde bulunan beyaz kum tepesine gelince, insanlar o byk gn, yani Cuma gnn mahede etmek iin orada toplanrlar. Buradaki gnler Allahn isimlerinin gnleridir. Bu hususta ne benim ne de bir bakasnn bilgisi vardr. Allah onu gaybnn kapsamnda kendine ayrmtr. Cennetler arasnda Adn cenneti, insanlarn evleri arasnda Allahn evi Kabe gibidir. Kldn namaz orannda hakk ziyaret edersin ve huzurun miktarnca onu grrsn.
KURAN VARLIK - 155
Bu dnyada mnacat, dua ve kulluk var, orada mahede vardr. Burada hareket, orada skunet eyhin, 198. babda menziller feleini Kabe ile namaz arasndaki ilikiyi hatrlatarak bitirdiini gryor musunuz? Tpk Hud Fassn Mescid-i haram ve ona ynelerek ibadet etmeyi zikretmekle bitirmesi gibi. Bundan maksat bir sonraki Salih Fassna balamaya hazrlk yapmaktr. Salih Fassnn mertebesi ise yedinci semadr ki bu semann kabesi konumundaki Beytul mamur oradadr ve Beytul Mamur yeryzndeki Kabenin hizasnda yer alr. Kabeyi bina eden brahim Halildir (a.s). brahim (a.s) atee atlm ve ate ona kar serin ve esenlikli olmutur. Bu yzden eyh de bab souklukla ve cehennemliklere sunulan nimetlerle bitiriyor. Bunlar Rabbinin diledii hari, (onlar) gkler ve yer durduka o atete ebed kalacaklardr. nk Rabbin, istediini hakkyla yapandr. (Hud, 107) Bu mertebenin harfi yaylp oalma harfi olan indir. Bu da yaylp genileyen menziller feleine en uygun harftir ki bu zelliiyle menziller felei kendisine uygun olan yirmi sekiz mertebeye yaylan Rahmann nefesine uygundur. eyh 198. babda unlar sylyor: Sonra bu ilahi nefes varl olmayan sabit alemin aynlerine yansd. Bunun insan kelamndaki benzeri yaylma zelliine sahip harflerdir. Son olarak bu Fassn hikmetinin ahadiyet (teklik) sfatyla nitelendirilmi olmas say bakmndan yirmi sekiz menzile uygundur. nk ahadiyet kelimesinin rakamsal deeri: 1+8+4+10+5=28dir. leri bu fasa uygun surenin Fil suresi olduunu greceiz. Bu surenin 28 saysyla belirgin bir saysal ilikisi vardr. Yine Rahmann nefesinin Bismillahirrahmanirrahimin rakamsal deerinden yaylm olmasyla da yakn bir ilikisi vardr.
9. Mertebe: el-Gani (zengin) isminden Yusufi Kelimedeki Nuriye hikmeti Fass. Burlar felei, etTarf menzili ve cim harfi.
Takdir; taksim etme ve snrlandrma demektir. Btn snrlar ve kaytlar cami birinin her trl snr ve kayttan mstani olmas gerekir. Dolaysyla el-Mukaddir ismi, elGani isminin zuhurunu gerektirir. Dokuzuncu mertebe bu isme aittir ve ed-Dehr ismiyle birlikte dokuz felei icat etmeye yneliktir. Buras ise on iki burcun bulunduu felektir. Her bur da byk bir melein makamdr ve bu burcun hazinelerinin anahtarlar o melein elindedir. Yce Allah burada bir takm hkmler koymutur ki etkileri dnyada ve ahirette grlr, bu da yldzlarn seyrine ve nurlarn iniine gre belirginleir. eyh btn bunlar Futuhatn bablarnda, Akletul Mstevfiz ve Et-tenezzlatul Mavsiliye adl eserlerde ayrntl olarak aklamtr. Bu yzden el-Gani ismini bu hazinelerin feleiyle birlikte zikretmitir. Hazinelerin says ise feleklerin derecelerinin says olan 360a eittir. te yandan stnde hibir suret bulunmayan bu atla felek hissedilir olduu iin ilahi tenzihin de mahzardr, yani el-gani anil alemin (alemlerden mstani) isminin mahzardr. Bu yzden eyh bu Fassn sonunda bu ismi fakirlikle beraber yaklak olarak 30 kere tekrarlamtr ve Fass u ayetle tamamlamtr: Ey insanlar! Allah'a muhta olan sizsiniz. Zengin ve vlmeye lyk olan ancak O'dur. (Fatr, 15) El-Gani isminin huzuruna en uygun nebi Yusuf (a.s)dir. Allah onu yeryz hazinelerinin, nc semadaki misal ve tasvir alemi hazinelerinin bana emin biri olarak tayin etmitir. Anne ve babasn tahtn zerine ykseltmitir. Bu yzden eyhin el-Abadile kitabnda Abdullah b. Yusuf b. Abdulgani balkl bir baba yer verdiini gryoruz.
KURAN VARLIK - 157
Atlas burcu felei ile Yusuf (a.s) arasndaki bir dier latif alaka ise rivayetlerde belirtildii gibi Yusufa (a.s) btn gzelliin yarsnn verilmi olmasdr. Bu yzden Yusufi makamda gzellik kemali dairesinin ancak cemali ve tenzihi yars zuhur eder. Nitekim Kurann bildirdiine gre kadnlar da bunu ifade etmilerdir: Kadnlar onu grnce, onun bykln anladlar. (aknlklarndan) ellerini kestiler ve dediler ki: H Rabbimiz! Bu bir beer deil... Bu ancak stn bir melektir! (Yusuf, 31) Ayn ekilde atlas feleinin sadece yars bizim yeryzndeki varlmza zuhur eder, dier yars ise bize nispetle gaiptedir. eyh, babn banda felein yarsnda zahir olan alt burcu zikrederken buna iaret etmektedir. Bir o kadar da gaybidir, der. rnein validemiz Aie (r.a) hakknda unlar sylyor: Onun sz alt ay devam etti. Burada sdk (doru szl) kadn ile Yusufi makam arasndaki latif mnasebete ince bir iaret vardr. nk Yusuf kemalin gzelliinin yarsna sahiptir. Kadn ise kemal sahibi kocann yarsdr. Kuran- Kerimde Yusuf (a.s) es-Sddk (doru szl) olarak nitelendirilmitir. Hz. Aie ise es-Sddka bint es-Sddk (doru szl adamn/Ebubekirin doru szl kz) (r.a) olarak nitelendirilmitir. Hz. Aie ve babas tpk Yusuf (a.s) gibi tabir ilmini en iyi bilen insanlard Sz ve fiilde doruluk sadk ryalar eklinde sonu verirKemal, nuru yaygn cemal yarsyla snrl deildir, bilakis cemal tmndedir. Bu cemal yarsnn tekaml, zerine glge dm dier cemali yardadr. Dier bir ifadeyle kemal terzih ve tebih veya mutlaklk ve mukayyetlik gibi ztlardan mteekkil iki yayn birleimindedir. Bu kemal ceminden sapmann orannda mahede eden kimse marifet kemalinden sapar. Nitekim eyh, Futuhatn 73. babnn balarnda bu konuyu ayrntl olarak aklamtr. eyh,
Futuhatn Yusuf suresine has 372. babnn giriine koyduu beyitlerde bu tekamle iaret etmitir: Kevnin yarsn halknda toplayan Dier yarsn da ahlaknda Bu vaktindeki vaktin aynidir Ay da ufkunda domu olur. Ay garbnda doarken I arknda batar Btn mahluk ona aktr Ve hepimiz ondan dolay helak oluruz. eyh, bu 372. babda burlardan ve burlarn feleinden sz eder. nk srailiyatta bilinen bir gerektir ki on iki kabilenin her birinin belli bir burcu vardr. Diyor ki: Ey dnp duran felek seyrinizde kimin iin yrmektesin. Ayn ekilde Futuhatn Yusuf suresindeki inilere uygun 421. babnda ayrntl olarak burlarn isimlerini belli bir tertip dahilinde zikreder. Bu babn bal ve konusu tenzihle ilgilidir ve yledir: Delil ve burhanla bana ulamay talep edenin, buna ramen bana ebediyen ulaamayan kimsenin inii. nk hibir ey bana benzemez. Bu yzdendir ki et-Teracim kitabnda Yusuf suresi inileri babnn Selp ve tenzih tercmesi balyla verildiini gryoruz. Bu mertebeye en uygun harf cimdir. nk eyhin, Tirmizinin 120 sorusuna verdii cevaplar kapsamnda zikret-
KURAN VARLIK - 159
tii gibi cim harfi kabzann dnda olan tek harftir. Kabzann dnda olmak ise mutlaklk ve tenzih anlamna gelir. Cim harfi yce Allahn cem edicilii nedeniyle el-Celal ve el-Cemal isimlerinin kabzalarnn dnda olan el-Cami isminin ilk harfidir. nk Ahmedi ahadi kemal makamnda birlikte vardrlar. Ayn ekilde Yusufi makama tecelli eden cmert el-Cemil isminin de ilk harfidir. Nur ile Yusuf, hayal ve atlas felei arasndaki ilikiden dolay bu Fassn hikmetine Nuriye hikmeti ad verilmitir. nk yce Allah Yusufa (a.s) tabir ilminin nurunu vermitir. O bu nur sayesinde misal ve hayal aleminin hakikatlerini kefederdi. Hayal en byk nurdur ki insan onunla eyay idrak eder. eyh bu konuyu Futuhatn bir ok babnda ele alm ve uzun aklamalarda bulunmutur. rnein Nur suresinin menziline mahsus 360. babda unlar sylyor: Hak ile var etme kuvvetindeki hayaln nefsinden bakasn ierdii sabit olduuna gre, onun gerek ifadesi insan-i kamildir. nk onun gibi hakkn suretinde olan baka bir varlk yoktur. nk nefsinden baka btn malumlar onun nefsinde bulunurlar. Tpk bu nispet gibi mevcudatn nispetlerini de ierir Hadis varlklardan hibir ey hakkn suretini kabul edemez, sadece hayal buna kabildir. Bu sylediklerimizi kendinde tahakkuk ettirdiin zaman onun vuslatn en son noktasnda olduunu bilirsin. Burlar feleinin Nuriye hikmetiyle ilikisine gelince, her eyden nce burlar, bu dnyadaki maddi nurun en byk mahzar olan gnein seyri ile belirginleirler. Dolaysyla burlar nur sayesinde zuhur ederler. eyh bu fassta unlar sylemitir: Fakat onun en-Nur ismiyle idrak gerekleir. Bu nedenle eyh, atlas feleinin zuhur etmesine sebep olan gneten, aydan ve yldzlardan ska sz eder. Nitekim Yusuf suresinde belirtildii gibi Yusufi makam da onlarla
zuhur etmitir: Ben (ryamda) on bir yldzla gnei ve ay grdm; onlar bana secde ederlerken grdm. (Yusuf, 4) Ayrca hayal huzuru da ancak onu ifade eden misali suretler araclyla idrak edilebilir. Bunun gibi atlas felei de altnda yzen yldz suretleri araclyla idrak edilir. Hayal maddi varlklar ile anlamlar arasnda bir berzahtr, bunun gibi atlas felei de tabii-unsuri-maddi alem ile tabii-nurani-ruhanimelekuti alem arasnda bir berzah ilevini grr. te yandan hayal hayrettir, nk hayali suretler kendileri deildirler. Ayn ekilde atlas felei de hayret feleidir. eyh 198. babn 16. faslnda bu anlamda unlar sylemektedir: Atlas feleinin nasl hak hakknda hayret etmekten zuhur ettiini grmedin mi? nk ondaki miktarlar, hak asndan oalamaz durumda olan isim ve sfatlar gibi czlerdeki timsallerde taayyn etmezler. Dolaysyla hayret ancak atlas feleinde zuhur eder. nk orada burlar olduu sylenmekle beraber belirgin olarak gsterilmemilerdir. Bylece hayret ekli zere vazolunmutur. Yldzlarla donatlm felek ise menziller araclyla kendisiyle ilgili olarak hayret vaki olmasndan dolay delaletler ekli zere vazolunmutur. Dolaysyla atlas feleindeki burlara menziller araclyla delalet edilir. nk deliller ekli zere vazolunmutur. Hkmlerin eitlilii de gezegenlerin menzillere iniine, burlarn da ilahi suretler menziline iniine balanmtr ki Hak orada atlas feleiyle ilgili bilinmeyen hkmleri izhar eder. Bu yzden akli delil esasnda Allahn sureti yoktur, denilir. Ama menzillerdeki delaletlerle bilinir ve ite hak budur denilir eyh bir yerde yle diyor: Bu nur hikmetinin nuru hayal huzuruna yaylmtr. Bu sz birka adan anlamak mmkndr: Kevni huzurda burlar feleinin hikmeti ancak gnein kendi feleindeki seyri esnasnda nn yaylmas
KURAN VARLIK - 161
araclyla zuhur eder. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Sonra biz gnei, ona delil kldk. (Furkan, 45) Czi insani huzurda bu hikmet, insandaki hayal gcne taalluk eder ve bu insandaki en byk nurdur ve insann en geni huzuru ondan kaynaklanr. nsani klli huzurda ise hayal, kamil insann en hususi mahzarlarndan biridir. nk var etme ve geniletme bakmndan kamil hakkn sureti zeredir. Bu mahzar Muhammedi Yusuf olarak isimlendirilir. Yakubi Yusuf ise onun hayal kaplayan nuru kaytldr ve nc semada olmak zere ruhanidir. Bu yzden dnyadaki misal ve tabir aleminin kutbudur. Kendini atlas feleinde snrlandrmtr. lahi huzurda ise bu hikmet, mstanilik ve mmkn varlklarn izhar huzurunda en-Nur ismiyle gerekleen zati tecelliden ibarettir. nk bunlarn nefisleri her trl vgye layk mstani olan Allaha muhtatrlar. eyh, burlar felei hakknda zetle unlar sylyor: Bu atlas feleini el-Gani ismi yldz bulunmayan czleri benzer, ekli yuvarlak, ba ve sonu bilinmez klmtr. Hareketiyle krs iinde mesafe kat eder, tpk daha aa olan feleklerin onda mesafe kat etmeleri gibi. Ayrca bu felein herhangi bir taraf da yoktur. Gnler, aylar ve seneler onun varlyla meydana gelmilerdir. Ama bu zamanlarn onda taayyn edileri, ancak yce Allahn onun i boluunda bu zamanlar belirginletiren alametleri yaratmasndan sonra gereklemitir. Bunlardan bu felein taayyn ettirdii sadece bir gndr, o da bir tek devirden ibarettir ki ayni krsdeki bir ayak yeri kadardr. Dolaysyla en yce ksmnda taayyn etmitir ve bu kadarna da gn ad verilmitir. Bu gn yce Allahtan baka kimse bilemez. nk bu felein czleri birbirlerine benzerler. Hareketinin balang noktas krsnn kademinin mukabili olan ikizler burcunun birinci derecesidir.. Bylece ilk gn zuhur eder ki bu Pazar gndr ve bir
tek dnn bitmesiyle gerekleir. Es-Semi (iiten) sfatndan zuhur eder. Bu yzden alemde yokluk halinde iken dahi ilahi Kn=Ol szn iitmeyen hibir ey yoktur. kinci dnnden Pazartesi gn el-Hayat sfatndan zuhur eder. Bu yzden alemde hayat sahibi olmayan hibir cz yoktur. nc dnnden Sal gn el-Basar sfatndan zuhur eder. Bu nedenle alemde yaratcsn kendi aynnda, yaratcsnn aynnda deil, mahede etmeyen bir tek cz yoktur. Drdnc dnnden aramba gn zuhur eder. Bu gnn hareketi El- Mrid (irade) sfatndan kaynaklanr. Bu yzden alemdeki her ey yaratcsn tazim etmeye kast eder. Beinci dnnden Perembe gn zuhur eder. Bu gnn hareketi El Kadir (kudret) sfatndan kaynaklanr. Bu nedenle varlktaki her cz var edicisini vme zelliine sahip klnmtr. Altnc dnnden Cuma gn zuhur eder. Bu gnn hareketi ise El- Aliym (ilim) sfatndan kaynaklanr. Bu nedenle alemdeki her cz, var edicisinin zat itibariyle deil, kendi zat itibariyle var edicisini bilir. Yedinci dnnden Cumartesi gn zuhur eder. Bu gnn hareketi Kelam sfatndan kaynaklanr. Bu nedenle varlk aleminde yaratcsn hamd ile tesbih etmeyen bir tek cz yoktur. Zaman kapsamnda yedi gnden fazlasna imkan tannmamtr. nk ana ilahi sfatlarn says yedidir. Bu felein hareketinden yerler zuhur etmi, blnmez ve yer kaplayan tek cevherin varl sabit olmutur. Ara ait tek kelime krsde iki ayan sarktlmasyla ikiye ayrlmtr. Bu iki ayaktan maksat da haber ve hkmdr. Hkm ise be ksma ayrlr: Vcup, yasak, mbah, mendup ve mekruh.
KURAN VARLIK - 163
Haber ise bir tek ksmdr. ki altyla arplnca sonu on iki olur. Alts ilahi, alts ise kevnidir. nk ayn suret zeredirler. Bu yzden bu atlas felei de on iki ksma ayrlmtr. Her bir ksm iin alemde bir hkm vardr ve bir amaca yneliktir. Sonra tpk gnlerin dnmesi gibi dner ve bu dn sonsuza kadar devam eder. Bu yzden Ko burcuna 12000 sene verilmitir. Sonra her birinde bin say drlmek suretiyle her burta yry devam eder ve bu sonuna kadar devam eder. Bu da Balk burcudur ki ona 1000 sene verilmitir. Dolaysyla dnlerin toplam 78000 senedir. u halde dn hareketi yenilenmekle beraber hareket eden sabittir. Bir hareketin ayns hibir zaman tekrarlanamaz, sadece benzeri tekrarlanr. Bu felek cennetin atsdr. Cennette olup biten her ey onun hareketleri sonucu meydana gelir ve dzeni de kesintiye uramaz. nk cennet zat itibariyle ebediyen tkenmez, nimetleri elemlerle bozulmaz, batmaz Tabiatn bu felek zerindeki hakimiyetinin etkisiyle ateten , topraktan , havadan ve sudan bur zuhur etmitir. Her burcun yz vardr ve bundan 36 yz elde edilir. Burada byk bir melek hakimdir, Allahn vahyettii emirlerini uygulamak onun elindedir. Ko burcu melei el-Hamide (ven) sfatlarn ve arazlarn yaratl anahtarlar verilmitir. Boa burcunun melei es-Sabite cennet ve cehennemin yaratl anahtarlar verilmitir. Onun hareketiyle cehennem ve iinde olup bitenler varolmutur. kizler burcu melei el-Caize madenlerin yaratlmasnn anahtarlar verilmitir ve on bir derecenin ilkinin balarnda kyamet gn sona erer ve cennetlikler cennette, cehennemlikler de cehennemde ebediyete kadar yerleirler.
Yenge burcunun melei es-Saike dnyann yaratlnn anahtar verilmitir. Aslan burcunun melei el-klide ahiretin yaratlnn anahtar verilmitir ve bu burcun douuyla cennet yaratlmt. Baak burcunun melei es-Sadine beeri cisimlerin tedbiri verilmitir ve bu burcun douuyla insan ve berzah yaratlmtr. Terazi burcunun melei el-Manihe zamann, hallerin ve deimelerin yaratlnn anahtar verilmitir. Akrep burcunun melei el-Adile bitkilerin yaratlnn anahtar verilmitir. Yay burcunun melei el-Kaime nurani, zlmani cisimlerin ve atein tedbiri verilmitir. Bu burcun douuyla cinler yaratlmtr. Olak burcunun melei el-Cabire gece ve gndzn yaratlnn anahtar verilmitir. Kova burcunun melei ed-Daime ruhlarn yaratlnn anahtar verilmitir. Balk burcunun melei el-Haire hayvani cisimlerin tedbiri verilmitir. Cehennemliklere azap etmekle grevli olanlar el-Kaim, el-klid, el-Hamid, en-Nabit, es-Sadin ve el-Cabir adl meleklerdir. Malik adl melek ise cehennem bekisidir. Bunlar geri kalan alt melekle el-Caiz, es-Saik, el-Manih, el-Adil, edDaim ve el-Hafz-beraberdirler. nk tamam cennetliklerle beraberdir ve Rdvan adl melek cennetin bekisidir. Futuhatn Mminun suresiyle ilgili 361. babnda eyh, burlarn etkilerinin insan-i kamil ve hayat sahibi insan zerine yaylmas hakknda ayrntl aklamalarda bulunur.
KURAN VARLIK - 165
Bu Fassn sonlarnda eyh, Hudi kelimedeki ahadiyet hikmeti Fassna giri iin bir hazrlk mahiyetinde ahadiyetten (teklikten) sz eder ve Fassn sonunda unlar syler: Senin iin yolu hazrladk, artk ne yapacana bak! Bu da Hudun (a.s) phesiz Rabbim dosdoru yoldadr. (Hud, 56) eklindeki szne ynelik bir iarettir. eyhin bak! sz de Hud Fass feleine ynelik bir iarettir. Yani ancak nurlarna bakarak idrak edilebilen yldzlar feleine. Hi kukusuz sureler iinde tenzihe, teklie ve zati mstanilie en uygun sure hlas suresidir. nk btn kelimeleri bu anlamlara delalet eder. eyh de bu fassta bu sureyi tefsir etmi ve Futuhatn 272. babnda bu surenin menzilini tevhit tenzihi menzili olarak isimlendirmitir. Bu Fassn hlas suresinden ve el-Gani isminden destek grdne iaret etmi ve yle demitir: O, birdir, bu tr sfatlardan mnezzehtir. Bizden mstani olduu gibi o tr sfatlardan da mstanidir. Bu sureden baka da Hakka dair bir nispet yoktur.
8. Mertebe: e-ekur isminden Yakubi kelimedeki ruhi hikmet Fass. Krs, en-Nesre menzili, Yenge burcu ve Kaf harfi.
El-Gani (zengin) ismi el-Hamid (vgye deer) ismiyle birlikte anlr: El Gani (zengin) ve El Hamid (vlmeye lyk olan ancak) Allahtr. (Fatr, 15) el-Gani (zengin) el-Muni (ihtiyalar gideren)dir. El-Muni ise vlr teekkr edilir. Dolaysyla el-Gani isminin zuhuru e-ekur (her durumda, hem darlkta hem bollukta vlen) isminin zuhurunu gerektirir. Dolaysyla e-ekur ismi iki hali gerektiren bir isimdir. Bu yzden dnyadaki btn ikili eylerin asln oluturan varlk mertebesinin, yani krsnn var ediliine yneliktir. nk
krsye oturulunca iki ayak aa sarktlr. Bu, ayn zamanda sekizinci mertebedir. Sekiz ise ikinin kpdr (2x2x2=8). Dolaysyla zatlarda ikilik, sfatlarda ikilik ve fiillerde ikilik gibi btn mertebelerdeki ikilik mertebesidir buras.. deimezlik bire ait olduu gibi deikenlik de ikiye aittir. rnein cevher sabittir, ama ekli deikendir. Bu yzden krs mertebesi ekillerin deikenliine aittir. Bu anlamda eyh Akletul Mstavfiz adl kitabnda unlar sylyor: Yce Allah bu son felei dndrm ve Krs adn vermitir. Arn iinde, yeryzndeki bir le atlm bir halka gibidir. Bu iki felek arasnda heba alemini yaratm ve bu krsy de tedbir edenlerle imar etmitir. Oraya Mikaili yerletirmi iki aya da oraya indirmitir. nk sz Arta iken bir tanedir. Bunun nedeni de Arn terkip aleminin ilki olmasdr. Krs de ise sze ilikin iki nispet zuhur etmitir. nk krs ikinci felektir. Bu yzden sz orada blnmtr. Bu ise iki ayak olarak ifade edilmitir. Tpk tek olan szn emir, nehiy, haber ve haber verme eklinde blnmesi gibi. Bu iki felekten rknler alemindeki garip ekiller meydana gelir. Mutlak olarak harikuladelikler de bu ikisindendir. nk harikuladelik garip ekillerdendir ve asl bilinmez, ama buradan kaynaklanr. Harikuladeler iki alemde zuhur ederler. Bunlardan biri hayal alemidir. nk yce Allah yle buyurmutur: Byleri sayesinde ipleri ve sopalar, kendisine gerekten kouyor gibi grnyor. (Taha, 66) Dieri de hakikat ve kerametler alemidir. Bu iki felee bizim ashabmzdan ulaan ok az kii vardr. Sadece efraddan baz kiiler ulamlardr. Ayn ekilde geometri ve rasat alimleri de onlar alglayabilmi deildirler. Tabiatta alk olunmayan bir ekil grdklerinde onu felekteki garip ekle nispet ederler ve bunda kyas da geerli olmaz. Eyadaki hususiyetler bu iki felektendir ve bu mehul bir tabiattr. Bu yzden kendine has zelliiyle byle yapt, derler. Oysa bu iki felein hareketlerini bilselerdi, alemdeki bilmedikleri bir ey olmazd
KURAN VARLIK - 167
Bu yzden eyh bu fassta tabiattan, etkilerinden, tabiata hizmet eden tabipten, adetlerden, harikuladeliklerden ve tekrarlarn benzemelerinden sz etmektedir. nk btn bunlarn kayna krsdr. te yandan krsnn harici ve hissedilen mahzar dnyadaki menziller feleidir ve bu da ahiretteki arafn surlardr ki yukar taraf cennete bakar ve oras doruluk ve mutluluk ayann yeridir. Aa yz ise cehenneme bakar ve oras da zorbann ve bedbahtln ayann yeridir. Dolaysyla cennete bakan yz salk ve afiyetle, cehenneme bakan yz ise hastalk ve sakatlkla ilgilidir. nk hastalklar ve aclar unsuri terkip aleminde gerekleirler, ruhani basit alemde deil. Ruhani basit alem menziller feleinin stndedir. Tabiat, menziller feleinden esfel-i safiline doru oluan unsuri bir oluumdur. Onun altndakilerde dnya ve ahirette maddi ve manevi aclar ve hastalklar zuhur eder. Bu yzden eyh, Futuhatn krsye tahsis ettii 198. babnn 18. faslnda aclardan, gamlardan, salktan ve selametten sz etmektedir. Zahiren menziller felei ve batnen krs felei ilahi kabzann kevni mahzardr. eyh, Tirmizinin 120 sorusuna verdii cevapta bundan bahsetmitir. Dolaysyla kabzedilen bir ey kaytldr. Bunun iin cenab- eyh kaytlandrmadan sz etmi ve din eriata uymak, kendini ona gre kaytlandrmak demektir demitir. Mkellef olan kimse ya muvafakat etmek suretiyle boyun eer, ya da muhalefetle kendini kaytlandrr. eyhin din ve eriattan sz etmesine gelince, bunun sebebi, Futuhatn bir ok yerinde dini eriatlarn kaynaklarnn krs olduunu belirtmi olmasdr. rnein 58. babda unlar sylyor: Risaletin krsnn yannda bir makam vardr ve bu risaletin ve eriat koyan nbvvetin makamdr nk sz krsde haber ve hkm eklinde blnr.
Bu nedenle eyh bu Fassn sonunda Resullerin ve varislerin makamndan ve onlarn krsden nazil olan ilahi emir ve yasaa hizmet etmelerine deinmektedir. Bu fassta kullanlp ikilik bildirmek ve ekille kaytl olmak bakmndan Krs mertebesine iaret eden ilk sz din ikiye ayrlr ifadesidir. Biri kaytlandrma, biri de boyun eme, kendini kayt altna alma dinidir. Kayt ekildir, bu yzden hayvann kamamas iin ayaklarna balanan ipe ikal denilmitir. Bu yzden ryalarda dine ballk kayt eklinde sembolize edilmitir. kilii (izdivacilii) ifade eden bu fasstaki kelimelerin says oktur. Bunlardan bazlarn yle sralamak mmkndr: Din ikiye ayrlr / ilahi eriat insani kanun (namus)/muhalif muvafakat / sorumluluun tevacz / kolay olmayan kolaylk / batn olan zahir / azap eden nimet veren / hayr sevap ve er ceza / ikideki ahsiyet / saln hastal / tabiatn hizmetisi ve ilahi emrin hizmetisi 198. babn 19. faslnda eyh, Krsnn Menziller felei ile ilikisi hakknda unlar syler: Bu felekteki iki ayan fiillerinden biri, stn iradeli olan Allahn takdiriyle alemde her iftten canllarn zuhur etmesidir. nk tabiattaki iki failin hkm sz konusudur. Bundan maksat da scaklk ve soukluktur. Bir de nefiste iki kuvvetin bulunmasdr. Bundan maksat da ilmi ve ameli kuvvettir. Yine akln da iki yz vardr: n ve arka. Bunu icmal ve tafsil olarak da ifade edebiliriz. Yine ilahi Kn kelimesinde iki harf (kf ve nun) vardr. Onun benzeri gibisi yoktur ifadesindeki iki ilahi sfattan maksat da bir sfattr ki o da Basar ve Semi (iiten ve gren)dir. Bu da bir baka sfattr. Dolaysyla tenzih eden, benzeri gibisi olmayandr, tebih eden de iiten, grendir. u halde gayb ve ahidat sz konusudur. Gayb tenzihtir, ehadet ise tebihtir.
KURAN VARLIK - 169
198. babn 18. fasl olan Krs faslnda eyh unlar sylyor: Nimetlerin lezzetleri ancak ztlaryla bilinir Hakkn, resullerinin lisanyla kendisini gazap ve rza ile vasfettiini grmyor musunuz? Bu iki hakikatten alemde ilimlerin yiyecekler ve benzeri gibi zahir zevklerden ve bedenin btn zahir organlar her trl hastalktan beri ve selamette olmasna ramen aclar, dertler ve gamlar gibi batn eylerden kazanlmas sz konusu olmutur. Ne akl almaz bir sistem olduunu gryor musunuz? Sirayet etme zelliine sahip ve her eyi kaplayan rahmetin sabitliinden dolay Ar sabittir. Ar ihata edicidir ve o, rahmani nefesin aynsdr ve yce Allah mahlukatnn iine btn dertleri onunla fler. Alemin hissettii btn darlk, iindeki her eyle birlikte kabzedilmi olmasndan kaynaklanr. Kabzedilen bir ey snrldr, snrlandrlm bir ey de menedilmitir. nsan suret zere var edildii iin menedilmeye tahamml edemez. Bu yzden yce Allah bu rahmani nefesle ona flemitir. te hissettii eyler bu nefestendir. Nitekim soluk alp vermesi de sevginin hkmnden kaynaklanr ki yce Allah bir kudsi hadiste bunu yle ifade etmitir: bilinmeyi istedim (sevdim). Bylece onu rahmani nefesle izhar etti. Bu ilahi teneffs alemin varlnn aynsdr. Bylece Onun istedii (sevdii) gibi alem Onu bildi. u halde alemin ayn rahmetin ayndr, baka deil. Gnln keskinletir ve iyice anla ki Hakkn rahmetinden ibaret olan aleme ebedi elem yneltilmez. Allah bunu yapmaktan mnezzehtir, kerem sahibidir. Baknz, Krs makamn ilahi kelimeyi blmesinden ne byk bir ba kaynaklanmaktadr! Bundan Hak ve halk zuhur etmitir. Rivayette belirtildii gibi iki ayan yeri olan Krs olmasayd, birbirlerinden ayrt edilmezlerdi. Bu isimden, yani e-ekur isminden insani nefeste kaf harfi ve menziller feleinde en-Nesre menzili, feleinin vcut bulmasndan sonra var olmutur
en-Nesre kelimesi, intiardan tremitir, kabzedilmi mcmelin almas yani.. bu, szn ettiimiz rahmani nefesin veya insani nefesin kelamndan zahir olan yaylp salmann aynsdr. Bunu anlatmamzn sebebi Krs ile harici mazhar arasndaki ilikiyi ifade etmektir. Yani menziller feleinin sz ve harflerle ifade edilmesi. nk bu ikisi varlklar itibariyle e-ekur isminden destek grrler. E-ekur ise ilahi kelamn mahzardr. eyh Akletul Mstevfiz adl eserinde Menziller felei hakknda unlar sylemektedir: Bu felek harfler feleidir. Bu yzden cisimler alemine yirmi sekiz menzil var edilmitir. Yine doru mahrelerden yirmi sekiz harfin kmas da buradan kaynaklanr. Sonra harfler bu doru mahrelerden insanlardan ve baka canllardan kalan ksmlarn saylarna gre karlar. Miktarlarla birbirlerine eittir, ne fazla ne de eksik vardr. Yani insanlardaki benzerleri artmaz da eksilmez de. Tpk ba ile fa arasndaki harfler gibi ve cim ile in arasndaki harfler gibi ve de geniz harfleri gibi. Ayn durum hayvanlar iin de geerlidir. Baz alimler Cafer Sadkn (r.a) talebelerinden birinden bana rivayet etti ki mam Cafer Sadk hayvanlardaki harf saysnn yetmi kadar olduunu belirtmitir Bu mertebenin bu kelami mazhar ile krsden inen eriatlarla dorudan bir ilgisi vardr. nk eriat, yce Allahn mkelleflere ynelik hitabndan baka bir ey deildir. Yce Allah eriat araclyla cehaletin darln ve bedbahtln karanlklarn giderir, datr. Bu yzden eyh, Fassn hikmetini ruha nispet etmitir. nk yce Allah yle buyurmaktadr: te bylece sana da emrimizle ruhu (Kur'an') vahyettik. (ura, 52) Allah kendi emriyle melekleri, kullarndan diledii kimseye ruh ile gnderir. (Nahl, 2) Onu Rhu'lemn (Cebrail) uyarclardan olasn diye senin kalbine indirmitir. (uara, 193) Allah, kavuma gnyle korkutmak iin kullarndan dilediine iradesiyle ilgili ruhu (vahyi) indirir.
KURAN VARLIK - 171
(Mmin, 15) Bu ve benzeri ayetlerde mnzel vahiy ruhu krsden sadr olan eri emir ve uyar ile birlikte zikredilmektedir. Bu mertebe ile ruh, din ve ikilik arasndaki birliktelik nedeniyledir ki eyh, bu mertebenin kelimesini Yakuba (a.s) nispet etmitir. nk yce Allah onun adn din ile, halini de ruh ile birlikte zikretmitir. Ayrca kabz ve bast hali onda madden ve manen zuhur etmi, bundan dolay hznlenmitir. Yusufu yitirmekten tr gzlerini kaybetmi, sonra sevinmi, gzleri yeniden grm ve Yusufa kavutuktan sonra tahtn zerine kmtr. Yce Allah yle buyuruyor: Bunu brahim de kendi oullarna vasiyet etti, Ya'kub da, Oullarm! Allah sizin iin bu dini (slm') seti. O halde sadece mslmanlar olarak lnz (dediler). (Bakara, 132) Bir ayette yce Allah, Yakubun oullarna yle hitap ettiini bildirmektedir: Allah'n rahmetinden mit kesmeyin. nk kfirler topluluundan bakas Allah'n rahmetinden mit kesmez. (Yusuf, 87) Kafile (Msr'dan) ayrlnca, babalar (yanndakilere): Eer bana bunam demezseniz inann ben Yusuf'un kokusunu alyorum! dedi. (Yusuf, 94) Yakub (a.s), Kenanda Msrdaki Yusufun kokusunu almtr. Ruhlarn zelliklerinden biri koku araclyla nefeslerin zevkini almalardr. nk Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Atlar koku aldklar gibi ruhlar da koku alrlar. eyh, Yakub (a.s) ile iki ayak (kademeyn) ekseni etrafnda dnen bu mertebe arasndaki bir baka mnasebete iaret eder ve yle der: Artk lezzet alan ve elem ekeni ve her halin akbetini biliyorsun. Ukubat ve ikab (ceza) ismi de buradan gelir. Bu kelime gerek hayr gerekse er nitelikli karlk, sonu iin kullanlr. Ancak rfte hayr nitelikli karla sevap, er nitelikli karla ise ikab denir. Dolaysyla ikaba (cezaya) en uygun isim Yakubdur. eyh, Futuhatn 14.
babnda ona el-Akib adn verir. Bu isim de vgye deer akbetlere mnasiptir. Yani her halkarda vlen ve bu mertebeyi var etmeye ynelen e-ekur isminin anlamna uygundur. Yakub, nimetin artn gerektiren kr ameliyle tahakkuk ettii iin Allah akbetinde onu bereketlendirmitir ve kavmine de Benu srail (srailoullar) ad verilmitir. srail, Yakubdur (a.s). Bu Fassn sonunda eyh salarn aarmasna iaret eder. Hud suresi salarm aartt nk daha nce de sylendii gibi krsnn maddi mazhar olan menziller felei Hud Fassna aittir. nk bu mertebe ile Kuranda erzelil mr (mrn en alak dnemi) olarak isimlendirilen durum arasnda bir mnasebet vardr. Ama bu varlkta unsuri alemden ibarettir. nk unsuri alem menziller feleinin altnda yer alr. eyh, Tirmizinin sorularna verdii ilk cevapta buna iaret eder ve yle der: Tabii rnlere taalluk eden bir ey, onlarn eitlenmesiyle eitlenir ve onlarn deimesiyle deiir. Bu ise mrn en alak dnemi olarak isimlendirilmitir ki insan bu dnemde daha nce bilir iken bilmez olur. nk ilmin kaynan oluturan maddeler bu dnemde dnmlerdir. lim ise onlara tabi olu hkmyle katlmtr. mrn en alak dneminin hastalkla, lmle ve Yakubla ilikisi nedeniyledir ki eyhin el-Abadile adl kitabnda Abdullah b. Yakub b. Abdulmmit balkl bir blme yer verdiini gryoruz. Fakat krsnn, ruh ve reyhann mekan arafn yukar tarafnda bulunan cennetlerdeki baki hayatta bir aya bulunduu iin de ayn kitapta Abdullah b. Yakub b. Abdulbaki balkl bir blme daha rastlyoruz. Yakubun lm ve kalm (beka) ikilisini nasl cem ettiini gryor musunuz? nk iki ayak krsnnn yannda e-ekur isminden destek gryordu. Yakub (a.s), aralarnda Yusuf (a.s) da olmak zere on iki
KURAN VARLIK - 173
oul geride brakt gibi Krs mertebesi de Yusufi burlar felei mertebesini geride brakmytr. Ki bir sonraki fass bu mertebeye aittir ve eyh, bu Yakubi Fassn sonunda tabii eserlerden sz etmekle bu fasa giri iin bir hazrlk yapmtr. nk tabiatn eserleri ilk olarak burlarda zuhur etmitir. Bunlardan tanesi scak ve kuru, tanesi souk ve kuru, tanesi scak ve nemli, tanesi souk ve nemlidir ve bilinen tertiplerine gre sralanmlardr.
7. Mertebe: el-Muhit isminden smaili Kelimedeki ali hikmet Fass. Ar, Kaf harfi, ez-Zira menzili ve ikizler burcu.
krn amac aslnda kretmekten aciz olunduunu ifade etmektir. nk yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Allah'n nimetini sayacak olsanz sayamazsnz. (brahim, 34) eyhin Futuhatn 558. babnda belirttiine gre simler iinde el-hsa sfatnn kardei el-Muhit (ihata eden) ismidir. Yce Allah bu iki ismin anlamn birlikte zikrederek yle buyurmaktadr: (Allah) onlarn nezdinde olup bitenleri epeevre kuatm ve her eyi bir bir saymtr (kaydetmitir). (Cin, 28) O halde kullardan sadr olan krn amac ihata edememenin itirafdr. nk yce Allah yle buyurmaktadr: O'nun bildirdiklerinin dnda insanlar O'nun ilminden hibir eyi tam olarak bilemezler (ihata edemezler). (Bakara, 255) Sadece yce Allah her eyi ihata eder. Bir ayette yle buyurmutur: Ve Allah her eyi kuatmtr. (Nisa, 126) u halde e-ekur ismi el-Muhit isminin zuhurunu gerektirir. Bu isim de yedinci mertebede Rahmann zerine istiva ettii ve her eyi kuatan ar icat etmeye ynelik olarak belirginlemitir. Ar nurani varlklarn en ycesidir. Bu yzden hikmeti ali (yce)dir. yle ki eyh Abdulkerim el-Cili el-
nsanul Kamil adl eserinin 45. babnda ar btn kevni mertebelerin en ycesi olarak nitelendirir ve yle der: Arta gerekletirilen kefin bize mutlak olarak salad bilgileri ibarelere dkecek olursak deriz ki: Ar, btn manevi ve maddi felekleri ihata eden bir felektir. Bu felein yzeyi Rahmann mekandr. Bu felein hviyetinin nefsi ayni ya da hkmi mutlak olarak btn vcuttur. Bu felein bir zahiri bir de batn vardr. Batn kutsi alemdir ki ayn zamanda yce Allahn isim ve sfatlarnn alemidir. Kutsi alem onun tecelligahdr ki cennetliklerin hakk mahede etmek zere sevkedildikleri gn zerine ktklar tepe eklinde ifade edilir. Zahiri ise insanlk alemidir. Buras tebih, tecsim ve tasvir mahallidir. Bu yzden cennetin atsdr eyh ise Futuhatta Ar ile ilgili olarak zetle unlar sylyor: Ar, ihata edicilik bakmndan varlklarn en bydr. Ktlesi ve kadri itibariyle byktr. Hareketi ile kuvvetinin kapsamnda olan eyleri kabzasnn altndaki varlklara baheder. Bu yzden kerem sahibidir, cmerttir. Baka cisimlerin kendisini ihata etmesinden beri ve nezih olduu iin de uludur. Rahman ona istiva ederken rahmani nefes ona emrinden bir ruh bahetmitir. Dolaysyla alemdeki mevcutlarn suret ve ruhlarnn toplamdr ve onlar idare edendir. Rahmani nefesten olan ari kelime bir tanedir. O da varlklarn icadna ynelik ilahi emirdir. Dbkeyinin glgesinde yle bir huzur ve rahatlk vardr ki deeri hibir eyle llemez. Bu glge Rahmann nurunu perdeler. Altnda bir ok hazine vardr. Bunlardan biri de La havle vela kuvvete illa billahil aliyyil azim (Ulu ve byk Allahtan baka g sahibi ve deitirici yoktur) sznn kt hazinedir. Bu hazine Adem (a.s)dir. Souk hava zerine yerletirilmi donmu su zerindeki nurani direkleri vardr bu hazinenin..
KURAN VARLIK - 175
Bu hava gaipten ibaret karanln nefesidir. Yeryz baka bir yeryzyle zde deil sfatta deitirildiinde burada insanlar bir kpr zerinde olurlar. Yce Allahn arn nurlarndan yaratt melekler onun etrafnda dner dururlar. Gnde drt melek onun drt direini tar. Her direinin ortak iki yz vardr ve her yarnn snrna kadar bir yz sz konusudur. Rknleri ise stnlk bakmndan farkl klnmlardr. En faziletlisi en byk ve cami rahmani direktir. Onun sanda iinde sertlik namna bir ey bulunmayan rahmet direi yer alr. Solunda ise sertlik ve kahr direi bulunur. Karsnda ise drdnc direk yer alr ve onun sureti zeredir. Bu ise nur ve karanlktr, iinde hem rahmet vardr, hem iddet vardr. Her yzn yarsnda bir direk bulunur. Bunlar da toplam sekiz direk ederler. Bunlar kyamet gn sekiz melek tar. Onu dnyada ise drt melek tar. Ar kelimesi ayn zamanda saltanat ve mlk anlamna da gelir. Onu tayanlar ise mlk idare edenler anlamn ifade eder. Dolaysyla bunlar cisim, ruh, besin ve mertebe eklinde snrlandrlr. O halde Adem ve srafil suretleri, Cebrail ve Muhammed ruhlar, Mukail ve brahim rzklar, yani besinleri, Malik tehditleri ve Rdvan da vaatleri idare eder. Bylece sekiz tayc tamamlanm oldu. Dnyada bunlardan zahir olanlar ise drt tanedir: Suret, besin ve iki mertebe. Kyamet gn ise sekizi de gzlere aka grlrler. Bu sekiz stun ve sekiz tayc, Hakkn sekiz nispetiyle irtibatldr. Bu nispetler unlardr: Hayat, ilim, kudret, irade, kelam, semi, basar ve anna yarar bir sfatlar zevkleri idrak. Arn drt taycsnn suretlerine gelince, birincisi insan suretindedir. Dier Ar tayclarna la havle vela kuvvete illa billahil aliyyil azim zikrini reten odur. Nitekim bu zikri sylemeleri sayesinde onu tamaya g yetirebildiler. kincisi aslan suretindedir. ncs kartal suretindedir. Drdncs boa suretindedir. Samiri bunu grm ve Musann ilahnn o olduu-
nu sanmt. Bu zannndan hareketle de kavmi iin buzadan bir ilah heykeli yapmt En yce Ara en uygun nebi smail (a.s)dir. nk smail (a.s) ile ar var etmeye ynelen ve onda tecelli eden isimler arasnda iliki vardr. Bu isimler unlardr: el-Muhit, el-Muhsi, el-Kabid, er-Rahman el-Muheymin. Bu yzden Arn ihatasnn kabzas iinde bulunan btn mertebeler zerinde bir hakimiyeti vardr. Bu nedenle el-Abadile adl kitapta eyhin smaili Abdulmuheymine nispet ettii bir bab gryoruz. Ayn kitaptaki bir dier babda ise onu Abdulmuhsiye nispet etmektedir. Dier bir babda da Abdulkabide mensup olarak gstermektedir. smail kelimesi smaiylkelimesine ok yakndr. yl Allah demektir. Sanki Esmaullah (Allahn isimleri) anlamna geliyormu gibi. Nitekim Rasulullah (s.a.v) Allahn isimleri ile ilgili olarak yle buyurmutur: Allahn doksan dokuz ismi vardr, kim bunlar sayarsa cennete girer. Burada el-Muhsi-el-Muhit isminin kardei-ismi smailde zahir olan isimlerle birlikte zikretmitir. Bu yzden smailin hikmeti alidir. nk esma-i hsna ycedir. Ayrca smail rabbinin katnda rzaya mazhar olmutur. Rabbin katndaki indiyetin rza ile vasfedilmi olmas makamn aliliinin delilidir. Bu nedenle bu fass kullarndan raz rablkla ilgili szlerle balyor. Rza ise ara istiva eden Rahmann eserlerindendir. smail ile ar ve ululuk arasnda baka bir alaka daha vardr. smail babasyla birlikte kabenin duvarlarn ykseltmitir. Kabri Kabenin iindeki hicrdedir. Kabe, Arn yeryzndeki misalidir. Ayrca secdenin kblesidir ve kul secdede rabbini u szlerle tesbih eder: subhane rabbiyel ala ve bi hamdihi (ulu rabbimi hamdederek tesbih ederim). Grld gibi bu ifadede tesbih ile ululuk ve rab ismi birlikte zikredilmektedir. (Kabe ile ar arasndaki benzerlik iin bkz. Futuhat c.1 bab: 72 sh. 667 ve sh. 702 tavaf fasl.)
KURAN VARLIK - 177
eyhin bu fasstaki ahadiyet (teklik) ile ilgili szlerinin mercii artaki ilahi kelimenin ahadiyeti(teklii)dir. Rza ile ilgili szleri de ara istiva eden Rahmana dnktr. Vadin doruluuna ve cennete ilikin szleri ise arn cennetin ats olmasna racidir eyh, bu Fass, bir sonraki Yakubi krs Fassna hazrlk mahiyetinde vgden (sena) ve iki ayaktan sz ederek bitiriyor. ki ayak derken de vaat aya ve tehdit ayan, yani krsden aaya sarkan iki aya kast ediyor. vgden bahsetmekle nceki Yekub Fassnda zikredildii gibi krsy icat etmeye ynelik e-ekur ismine iaret ediyor.
6. Mertebe: el-Hakim sminden shaki Kelimedeki Hak hikmeti Fass. Klli ekil, H harfi, el-Hana menzili ve kizler Burcu.
El-Muhit isminin her eyi ihata eden olabilmesi iin btn ekillerle ekillenmesi, btn suretlerle zuhur etmesi, btn kaytlarla kaytlanmas, bununla beraber btn bunlardan mnezzeh olmas gerekir. O halde el-Muhit ismi el-Hakim isminin zuhurunu gerektirir. nk her eyi layk olduu kayt iinde yapan, her sureti mnasip eklinin iinde terkip eden el-Hakimdir. Dolaysyla el-Hakim ismi, klli eklin icadna ynelik olarak altnc mertebede zuhur etmitir. Hikmet sahipleri vcudun klliyatn on szle kaytlandrdklar iin eyh, bu kevni szleri ve ilahi huzurdaki benzerlerini zikrediyor ve 198. babn 16. fasl olan klli ekil faslnda zetle unlar sylyor: el-Hakim ismi klli eklin, h harfinin ve el-Hena menzilinin icadna ynelir. Bu ise kaytl bir ekildir. Bu yzden hayvanlarn kamamalar iin ayaklarna balanan baa ikal ad verilmitir. ekil alan (mteekkil) ey zuhur ettii ekille
kaytlanan (mukayyet) eydir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: De ki: Herkes, kendi miza ve merebine(akilesine/kaydna) gre i yapar. (sra, 84) Btn alem, Allahn, akilesine gre gerekletirdii amelinden ibarettir. Dolaysyla alemde olmayan bir ey Allahta da olmaz. Alemin sureti kamil olduu iin onla snrldr. nk mucidinin sureti zere mevcuttur. O halde alemin cevheri mucidinin zatna, alemin arazlar sfatlarna, zaman da ezeline aittir. Mekan istivas, kemiyeti isimleri, keyfiyeti rzas ve gazab, vaziyeti kelam, izafesi rububiyeti iindir. Alem, mucidinin kendisini icat etmesiyle amel eder, kendisinden isteyene icabet etmek zere tesir kabul eder. u halde alem Allahn kayt ve akilesi zere amel eder. Dolaysyla bu Fassn hikmetinin hak olmasn salayan ey alemin hakkn sureti zere zuhur etmesidir Bu Fassn konusu hayal ve misal alemidir ki ulvi ruhlar ile arn cismi arasnda yer alan bir berzahtr. ekil mertebesine ve hak hikmetine en uygun nebi shak (a.s)dir. eklin en nemli zellii deiimdir. Yani her an yenilenen yaratl iinde suretlerin deimesi. shak ismi eklin deimesine uygundur. Nitekim eyh, Futuhatn 14. babnda onu elMahik(iptal eden/ezen) diye isimlendirir. El-Mahk kelimesi, ekli iptal edip baka bir ekille deitirmek anlamna gelir Bu Fassn eksenini ekillerin deimesi oluturmaktadr. Tpk kurbanln (smail), brahimin ryasnda ko eklinde zuhur etmesi ve tpk Yusufun ryasnn gerek hayatta tevil edilmek suretiyle Hakka dntrlmesi gibi. Yce Allah bu hususta yle buyuruyor: te bu, daha nce (grdm) ryann yorumudur. Rabbim onu gerekletirdi. (Yusuf, 100) Dolaysyla hak hikmetine uygundur. Bu yzden eyh, misal ve rya aleminde anlamlarn suretlerle ekillenmesine bir blm ayrmtr Yine Hz. Rasulullahn (s.a.v) ruhunun ryada ekle brnmesinden ve eytann onun ekline
KURAN VARLIK - 179
brnememesinden sz etmitir Bu arada Hakkn tecellilerinin suretlerde ekle brnmesinden bahsetmitir. Ardndan eyann hayalde ekillenmesi, arifin himmetinin harici bir surette ekillenmesi hakknda konumutur. En sonunda ubudiyet ve rububiyetle ekillenme ile ilgili beyitlere yer vermi ve u szlerle aklamasn bitirmitir: atee atlmak ve erimekle gider, ortadan kalkar. Bilindii gibi gitmek ekil deiikliidir. ekillerin deimesi zerinde en ok etkili olan unsur da yakp silen atetir. Bu fassta 27 beyit iir de yer alr. Dolaysyla en ok iir bu babda yer alr. nk ekil mertebesine en yakn sz tr iirdir. Bunun nedeni de iirin vezin ve bahirlerle ekillenmesidir. Ayrca iirin hayalle ve hayalin akl almaz ekilleriyle yakn bir alakas vardr. Babn sonunda eyh, her babda yapt gibi bir sonraki kuatc smaili ar Fassna hazrlk yapyor. Bu balamda Ebu Yezidin ar ve iindekileri ieren kalbinden bahsediyor ve bu furkan furkanlarn en ykseidir ifadesinde ulviliin yksekliinden bahsediyor. Yine u ifadede mlkn geniliine deiniyor: Eer kul ise hak ile geni olur Onu mlk ve melikin huzurunda talep eder. Bilindii Arn anlamlarndan biri de mlktr. Soru: eyh el-sfar adl kitabnda ak bir ekilde ezzebihin (kurban edilen) smail olduunu aklamaktadr. Bu yzden Futuhatn 14. babnda ona el-Menhur (boazlanan) adyla iaret eder. Buna karlk shaka el-Mahik (iptal eden) ismiyle iaret etmektedir. Byle iken nasl oluyor da Fususta bunun tersini grebiliyoruz? nk eyh, ez-Zebihten sadece shak Fassnda sz etmektedir? Cevap: -Allah dorusunu daha iyi bilir- eyh, shak Fassnda kurban edilenin (ez-Zebih) shak olduunu sylemiyor. Ne zaman ez-Zebihten sz etmise olunu ifadesini kullanmtr. nk burada nemli olan kurban edilen ocuun
adnn belirtilmesi deil, ryann ve misal aleminin srlarnn aklanmasdr. eyhin shak Fassndaki ez-Zebih smaile ilikin szleri-burada adn aka zikretmese de-tabir gerektiren rya makamna uygundur. Nitekim eyh bu fassta bu hususa deinmitir. (Bilindii gibi tabir kelimesi, ryada grlen suretten baka bir eye gei yapmak anlamna gelir.) smail ve shaktan hangisinin kurban edildiini tayin etmek isteyenlerin hayalinde smail ve shakn eklinin birbirine karm olmas bu shak Fassnn mertebesine, yani klli ekil mertebesine uygun bir mkl ve problemi temsil etmektedir. nk bu mertebede hakikatin nefsi farkl ekil ve suretlerle kaytlanr. shak Fassnda smailin suretinden sz edilmi olmas, shak Fassndan klli ekil mertebesindeki smail Fassndan Ar suretinin varlna benzemektedir. Gzel bir tevafuk rnei de iki fass arasndaki gei (elcevaz), feleki menzillerinin burcunun ismine uygun olmasdr. Yani ikizler (el-cevza) ismine. brahim zatn tevhit ve cem hakikati asndan denebilir ki kurban etme istei zahiren smaille (a.s) ilgili olarak gerekleti, sonra ikinci kez kardei shaka (a.s) sirayet etti. nk ikisi brahimi miras olan teslimiyet, boyun eme, sabr ve rza gsterme hususunda ortaktrlar. Ayrca ikisi cemleri itibariyle babalarnn srrndaki biri tahakkuk ettirmilerdi. Yani her biri kendisini brnn aynisi olarak gryordu. Tpk ikisine destek veren -el-Hakim ve el-Muhit- isimlerinin babalarna destek veren ez-Zahir ismi kapsamnda bir olmalar gibi. kisinin bir olan srlarndan dolay babalarna ynelik ilahi mjdede bir araya gelmilerdir. rnein Saffat suresinin 101. ayetinde yle buyrulmutur: Biz onu uslu bir oul ile mjdeledik. (Saffat, 101) Bundan maksat smaildir (a.s). Sonra 112. ayette yle buyruluyor: Slihlerden bir peygamber olarak O'na (brahim'e) shak' mjdeledik. (Saffat, 112)
KURAN VARLIK - 181
5. Mertebe: ez-Zahir isminden brahimi Kelimedeki Mehimi Hikmet Fass. Klli cisim mertebesi, Gayn harfi ve el-Haka menzili
el-Hakimin hikmet ekilleriyle ekillenmesi zuhurdur. Dolaysyla zuhur etmek belli bir hikmete dayal olarak zel bir heyetle ekillenmekten baka bir ey deildir. Bu nedenle elHakim ismi ez-Zahir isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden ez-Zahir ismi, klli cismin icadna ynelik beinci mertebede zuhur etmitir. nk zuhurun amac cisimde tamamlanr. Zatn vasfland her ey cisimde zuhur eder. Bu, eyhin 371. babda en yksek gaye cisimlerimizin terkip ve beden aleminde zuhur etmesidir dedii gayedir. Bu anlamda eyh 198. babn 11. faslnda unlar sylyor: Asl olan akl aynnn varl, zait olan da nefsin varldr. Nefis akl kadardr. Sonra tabiat gelir, o da akl kadardr. Sonra heba gelir, o da akln miktar kadardr. Sonra cisim gelir ve o da drdncsdr. Onun tesinde suretlerden baka bir ey yoktur. Bu yzden eyh, bu fasa u szlerle balamtr: Halile (brahim) bu isminin verilmesinin nedeni ilahi zatn vasfedildii btn sfatlar sindirmesi ve hasretmesidir. Dolaysyla dostluk (hillet) makam hakkn kulun zahiri zere zuhur etmesinin kemalidir. eyhn u szleri de bu anlam vurgulamaya yneliktir: Sahih bir rivayette de belirtildii gibi Hak mahlukun kula, gz, eli, aya ve btn kuvvetleri olur. Bu fass ez-Zahir isminden destek gryor. Bu yzden zuhur eder, zahir ve mazhar gibi kelimeler yaklak olarak on bir kere gemektedir. Ayn ekilde kefeder, keif ve keifler gibi zuhurla irtibatl lafzlar da gemektedir te yandan bu fasln mertebesi cisim olduu iin, iitme, grme, el, ayak, bacak, gda ve rzklargibi cisme delalet eden kelimelere de yer verilmitir
Bu Fassn hikmeti el-Muhayyem veya el-Muhaymine mensuptur el-Muhayyem, akn veya ar susuzluun hakimiyeti altna giren demektir-. nk bu mertebenin icadna ynelen ez-Zahir isminin Rahmani nefesten zuhur edip de tm de arn cisminin iinde yer alan mertebeler zerinde stn bir hakimiyete sahiptir. yle ki eyh Abdulkerim el-Cili arn klli nefisten ve akldan yukar olduunu belirterek el-nsanul kamil adl eserinin 45. babnda unlar sylemitir: Bil ki ar gerek anlamda azametin mazhar, tecellinin mekan ve zatn hususiyetidir. Huzur cismi ve mekan olarak isimlendirilir. nk alt cihetten mnezzeh mekandr. O en yce nazargah ve en parlak mahaldir ve btn mevcudat trlerini amildir. Dolaysyla mutlak vcut asndan, insan varlndaki vcut konumundadr. nk cismani alem ruhani, hayali, ve akli alem gibi alemleri amildir. Bu yzden baz tasavvuular onu klli cisim olarak adlandrmlardr. Ama bu deerlendirme tartmaldr. nk klli cisim ruhlar alemini amil olsa da ruh onun stndedir, klli nefis de onun stndedir. Ama varlkta Rahmandan baka arn stnde olan bir ey bilmiyoruz. Bil ki, insan heykeli iindeki cisim insan varlnn kapsad ruh, akl, kalp gibi eylerin tmn camidir. Dolaysyla insan asndan cisim, alem asndan ar konumundadr. Ar alemin heykeli ve btn paralarn cami bedeni konumundadr. Bu itibarla bizim ashabmz ona klli cisim adn vermilerdir. ki ibarenin anlam bir olduu iin de aramzda bu konuda bir ihtilaf yoktur. Futuhatn bir ok babnda eyh, cismin erefini, maddi glerini ve beden arznn geniliini aklamaktadr. Beden, hakikatn arzdr. Geni kulluk arzdr ki Ankebut suresinin 56. ayetinde yle iaret edilmitir: Ey iman eden kullarm! phesiz, benim arzm genitir. O halde (nerede gven iinde olacaksanz orada) yalnz bana kulluk edin. (Ankebut,
KURAN VARLIK - 183
56) Bu nedenle eyh, Ankebut menzilini Futuhatn 22. babnda geni arz menzili olarak isimlendirir ve Tunusta namaz kld srada bu arza girdiinde grd manevi ve akl almaz bir vakadan sz etmektedir. 355. bab bu sureye tahsis etmitir ki bal yledir: retilmi yollan, ibadet arz ve genilii menzili.Sonra da yukardaki ayete yer verir. Bu arada beden arznn ve arn alemde igal ettii mekana dair doyurucu aklamalara yer verir ve zetle unlar syler: Beden arzn, geni hakikat arzdr ki Hak orada ibadet etmeni sana emretmi ve oray geni klmtr. nk oraya geni kuvvetler ve anlamlar bahetmitir ve bu kuvvet ve genilik sadece bu insani beden arznda bulunur. Orada heva mahallinden akl mahalline hicret edersin ve btn bu hareketlerin esnasnda bedenin iindesin, onun dna kmazsn. Bedeninin geni arznda Allaha kulluk etmeyen bir kimse yaratld arzda Allaha kulluk edemez. Sonra Allah bizi ilk defa ondan yaratt gibi bir kez daha ondan yaratr. Bu ise bir dier yaratlta gerekleecektir. Dolaysyla yce Allah dnyada ruhlarmz bedenlerimizin arzndan yaratmtr ki Ona ibadet edelim ve bizi ahirette bedenlerimizin arzna yerletirecektir ki eer mutlulardan isek Onu mahede edelim. ki hayat arasndaki lm bir berzah halidir ki orada ruhlar hayali berzah bedenlerini imar ederler, tpk ryada imar ettikleri gibi. Bunlar ise bu topraktan olan cisimlerden treyen bedenlerdir. nk hayal onun kuvvetlerinden biridir ve ruhlar ondandr veya ondan kaynaklanan bir eydendir. Bylece eyh, bu gzel deerlendirmesini devam ettirir. Beden arznn geniliinin ve erefinin aklamas bakmndan kuvvetlerin en genii ve en by olan hayal kuvvetine sahip olmas yeterlidir. Ama hayal gcnn ubelerinden birini bundan istisna etmek gerekir. eyh Futuhatn sekizinci babn hayal alemlerinin arznn aklamasna ayrmtr ki bal yledir: Adem (a.s)in yaratld balk
hamurunun kalntsndan yaratlan arzn bilinmesi. Buras hakikat arzdr ve bazlar onunla ilgili garip ve akl almaz eyler anlatmlardr. Bu arzn geniliini de yle vasfetmektedir: Hurmann yaratlmasndan sonra balktan susam tanesi kadar hafada (gizli) kald ve Allah bu fazlalktan feza geniliinden bir arz uzatt. Ar ve ihtiva ettiklerini, krsy, gkleri, yerleri ve yerin altndakileri, btn cennetleri ve cehennemi bu arzn iine koyunca, bunlarn tm yeryzndeki bir le atlm bir halka gibi kaldlar. Bunda yle acayiplikleri ve gariplikler vardr ki hi kimse deerini lemez ve akllar onun karsnda app kalrlar. Bu sekizinci babda bu arzn meliklerini zikreder ve onlardan bir grupla arkadalk ettiini, kiminin latif ve ili olduunu, kiminin daha aa olmak zere sabr, yzme sahibi olduklarn, kiminin ne getiini ve Allahn emriyle kaim olduunu ve zrha brndn belirtir. Bu meliklere insann zatndaki maddi ve manevi kuvvetler diye iaret eder, tpk bedensel organlar, duyular, akl, fikir ve hafza gibi. eyh 346. babda-ki Sad suresinin menzilidir-bu meseleyi aklam ve burada hissin bakalarndan stnln ayrntl olarak belirterek hissi kuvvetler hakknda unlar sylemitir: Bunlar daha tamamdrlar, nk el-Vahhab (ok baheden) isminden destek grrler ve ruhani kuvvetleri tasarrufta bulunacaklar, ilmi hayatlarn edinecekleri hayal, fikir, hfz, tasavvur, vehim ve akl gibi alanlara sevk ederler. Bunlarn tm de bu hissi kuvvetlerin maddelerindendirler. Bu nedenledir ki yce Allah sevdii kullar hakknda yle demitir: Onun iiten kula, gren gz olurum Bu kudsi hadiste yce Allah maddi suretleri zikretmitir. Ama burada ruhani kuvvetlerden hibir ey zikretmemitir ve nefsini bunlarn menziline de indirmemitir. nk onlarn menzili duyulara muhta olma menzilidir. Hak ise bakasna muhta olann menziline inmez. Duyular sadece Allaha muhtatrlar, ba-
KURAN VARLIK - 185
kasna deil. Bu yzden yce Allah kendisine muhta olann menziline inmi ki burada hi kimsenin ortakl sz konusu deildir. Ona mstaniliini vermitir ki bakalar ondan alr, destek grr. O bakasndan bir ey almaz, sadece yce Allahtan alr. Bylece eyh, hissin erefini ve deerini tantr ve onun hakkn ayn olduunu belirtir. Bu yzden ahiret hayat ancak hissin ve hissedilenin varlyla kemale erer. nk ahiret ancak hak ile kemal bulur. O halde u yeryznde Allah adna tasarrufta bulunacak gerek halifeler hissi kuvvetlerdir Bu hilafet, cami ve beinci mertebeye en uygun harf, lafzi harflerin beincisi olan Gayndir. nk o gaye harfidir ve zat isimlerinden biri olan el-Gani isminin ilk harfini oluturur. Gaynin rakamsal karl saylarn son gayesi konumundaki 1000dir. Rahmani nefes saysal olarak binde (1000) son bulur, kevni olarak olarak da insann cisminde son bulur. Bu yzden eyh Futuhatn ikinci babnda Gayn harfini yle vasfeder: Gayn halleri itibariyle Ayn gibidir Ama Gaynn tecellisi daha kapsaml ve daha nemlidir Gaynde en kahredici tecellinin srlar bulunur Feyzinin hakikatini bil ve gizle Ona oluunun perdesinden bak Zayf ve en hakir resmi korumak iin. Zahir klli cisim huzuruna en uygun kamil zat efendimiz brahim Halildir (a.s). Bunun da birka gerekesi vardr: Birincisi: smaili Fassta da anlatld gibi brahimi ar hakikati maddi rzklarn tedbiriyle ilgilidir. Cismin ayakta kalabilmesi gda ile rzklanmasna baldr. u halde klli
cismin ruhu onu rzk ile, yani brahimi hakikat ile desteklemektedir. Rzklarla destekleme mertebesi dier ar mertebelerine, yani ruhlara, cisimlere ve vaat ve vait mertebelerine de hakimdir. nk vaat ve vait, ruhlardan ve cisimlerden doan nefislerin hallerine ve amellerine tabidirler. Ruhlar da cisimlerden doarlar. Cisimlerin ayakta kalmas ise brahimi rzklar gdasyla mmkndr ki eyh bu Fassn sonunda ondan sz etmekte ve hillet (dostluk) makam ile birlikte zikretmektedir. Bu yzden el-Abadile kitabnda Abdullah b. brahim b. Abdulkayyum balkl bir blme rastlyoruz. kincisi: brahimin (a.s) hayat ez-Zahir isminin ve cisim mertebesinin mazharlaryla doludur: Kavminin putlarnn cisimlerini, en bykleri hari, krmas. Cisminin atee atlmas ve zatnn nura dalm olmasndan dolay atein ona kar souk ve selametli olmas gibi. Kavmine kar ileri srd kant ise yldz, ay ve gne gibi feleki cisimlerin nurlarndan ibarettir. Misafire yemek takdim edip onun iin hayvan kesmek eklinde ikramda bulunmak da onun balatt bir gelenektir. Nitekim melekler onu ziyaret ettiklerinde onlara kzarm bir buza takdim etmi ve Yemez misiniz? (Zariyat, 27) demitir. Yine erkek ocuklarnn snnet edilmesini ve dier ftri hasletleri o gelenek haline getirmitir. Bunlarn tm bedene zen gstermekle ilgili uygulamalardr. Hz. Rasulullahtan (s.a.v) aktarlan bir hadiste belirtildiine gre kyamet gn ilk elbise giyecek kii de brahim (a.s)dir. Yine brahim olunun cismini kurban etmek istemi ve buna karlk kurban etmek zere kendisine bir ko bahedilmitir. Gvenilir ve bereketli bir harem ve alemler iin bir yol gsterici olarak Allahn evi Kabenin cismini bina etmi ve Allaha haremenin sakinlerini besinlerle rzklandrmasn talep ederek dua etmi ve yle demitir: Ey Rabbimiz! Ey sahibimiz! Namaz dosdoru klmalar iin ben, neslimden bir ksmn senin Beyt-i Harem'inin (Kbe'nin) yannda, ziraat
KURAN VARLIK - 187
yaplmayan bir vdiye yerletirdim. Artk sen de insanlardan bir ksmnn gnllerini onlara meyledici kl ve meyvelerden bunlara rzk ver! Umulur ki bu nimetlere krederler. (brahim, 37) Onun dilinden dklen dualardan biri de udur: Beni yediren, iiren O'dur. Hastalandm zaman bana ifa veren O'dur. (uara, 79-80) te yandan yce Allah onun cisminden iki byk Resul gndermitir: Araplarn babas smail ile srailoullarnn atas shak (a.s). Dolaysyla brahim (a.s) enbiyann babasdr. Bu noktada pepee gelen brahim, shak ve smail fasslar arasndaki asli iliki de aa kyor. nk brahimi klli cisim ile shaki klli ekil ilk olarak smaili arta zuhur etmilerdir, dolaysyla hepsi de birdir. Bu anlamn aklanmas amacyla eyh, 198. babn Klli Cisim Fasl olan 15. faslnda zetle unlar sylyor: Bil ki yce Allah nefiste ameli kuvveti var edince, onunla klli cismin suretini heba cevherinde izhar etti. Bylece onunla yuvarlak boluu mamur kld. Sonra bu cisimde alemin suretlerini at ve onu dairesel hareketiyle hareket eden bir daire haline getirdi, tpk deirmen ta gibi. nk tabii scaklk ona hakimdir. Ayrca itidalden hibir ey zahir olmaz. Sonra bu suretler Rahmani nefesten ruhlar kabul ettiler. Bylece hareket neticesinde zamann hkm belirginleti ve suretler nce ve sonra eklinde tertipli olarak zuhur ettiler. Bu suretlerin ve ierdiklerinin varlyla birlikte ilahi isimlerin hkmleri belirginleti. Cisim ayn itibariyle sabit ve ihata edici, suretleri itibariyle de eklen deiken olduu gibi brahimden de sabit ve ihata edici ar mertebesine sahip smail ve deiken ve el-hakim isminden destek gren klli ekil mertebesine sahip shak zuhur etmitir.
Sbutun brahimi mertebeyle ilikisinden dolay bu mertebenin rakam betir. nk beinci mertebedir. eyhin syledii gibi be hem kendini hem de bakasn korur. Bu yzden brahim milleti smailin zrriyetinin yannda kyamete kadar baki kalacaktr. Ayrca brahimin ad da bir ok millet ve din mensubunun yannda saygyla anlmaya devam etmektedir. Bu, onun u duasnn bir karldr: Bana, sonra gelecekler iinde, iyilikle anlmak nasip eyle! (uara, 84) Yine brahimin ad her namazda, her hac ve umrede ve her kurbann yannda anlmaktadr. Kuranda da 69 kere ad gemektedir. O halde Mslmanlar enbiyann babas brahimin (a.s) ocuklar ve varisleridirler. Araplar sebat etme srrn ondan almlardr. Bu yzden yirmi asrdan fazla bir zamandan beridir dosdoru ve saf hanif milleti zere sebat etmilerdir. Hibir zaman ilerinden irk sapmas zuhur etmemitir. Sadece Hz. Mesihten (a.s) sonra o da d etkenlerin tesiriyle irke sapmlardr. Bu da uzun srmemi ve son risalet Muhammedi gnein douuyla birlikte bir yabanc unsur olarak irk karanl dalmtr. Araplarn hak ftrat zere sebat edilerinin sembol, bereketli Mekke (Beke) vadisinde Allah tarafndan insanlar iin kurulan ilk ev ve alemlere yol gstericilik yapan Beytul atik (eski ev) Kabenin onlarn yannda olmasdr. Onlar bu gvenli haremin halkdrlar, yaratln bandan zamann sonuna kadar devam edecek bu mekann halk olmaya devam edeceklerdir. Bu rabbani-arabi srdan dolay son ilahi kitap olan Kuran Arapa nazil olmutur ve Allah ebediyete kadar sabit kalmas iin yce Allah onun korunmasn kendi stne almtr. Yce Allah Kuran ehlini de sebat zelliine sahip kimseler olarak vasfetmitir: Mminler iinde Allah'a verdikleri szde duran nice erler var. te onlardan kimi, szn yerine getirip o yolda cann vermitir; kimi de (ehitlii) beklemektedir. Onlar hibir ekilde (szlerini) deitirmemilerdir. (Ahzab, 23)
KURAN VARLIK - 189
Btn bunlar yce Allahn brahimi ve smaili kelimeyi var etmeye ynelik ihata edici el-Muheymin isminin srrndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle yce Allah Arapa olan Kuran ihata edici ve egemenlik kurucu olarak vasfetmektedir: Biz o kitab da hibir eyi eksik brakmadk. (Enam, 38) Bir dier ayette de yle buyurmutur: Sana da, daha nceki kitab dorulamak ve onu korumak zere hak olarak Kitab' (Kur'an') gnderdik. (Maide, 48) Bu yzden eyhin el-Abadile kitabnn bablarndan birinde Abdulmuheymini smaile nispet ettiini, yine Futuhatn 558. babnda Kuran el-Muheymin ismiyle birlikte zikrettiini gryoruz. El-Muheymin ismiyle ilgili olarak unlar sylyor: Bil ki, zellikle Kuran olarak isimlendirilen bu kitab bu huzurdan nazil olmutur, indirilen baka kitablar ve suhuflar deil. Yce Allah hibir nebinin ve hibir resuln mmetini bu huzurdan yaratmamtr, sadece Muhammed mmetini bu huzurdan halk etmitir. Bu mmet insanlk iin ortaya karlm en hayrl mmettir. Bu yzden Kuranda bu mmetle ilgili olarak yle deniyor: te bylece sizin insanla ahitler olmanz, Rasl'n de size ahit olmas iin. (Bakara, 143) Nitekim kyamet gn nmzde Kuran olduu halde dier btn mmetlerin nnde mahere getiriliriz. Fakat suretlerin cismin ayn zerinde deimesi ise shaki klli ekil mertebesinde zuhur eder. Dier bir ifadeyle cismi zuhurun sbutu ekil itibariyle kurban edilmeyi gerektirir ki nefeslerle beraber yenilenen yaratl ameliyesinde yeni bir ekil zuhur etsin. Bu da altnc shaki mertebedir. eyhin dedii gibi alt says kendisini korur-bein aksine-bakasn korumaz. u halde her ekil kendi suretiyle snrldr, korunmutur, fakat koruyucu deildir. Nitekim kuatc sbut sfat da smail oullarnda zuhur etmitir, nk kuatc el-Muheymin isminden destek gr-
mektedirler. Ayn ekilde hikemi deiim sfat shak oullarnda-yani srailoullarnda-zuhur etmitir. Bunun nedeni de srailoullarnn el-Hakim (hikmet sahibi) isminden destek grmeleridir. Bu yzden kuatc, mcmel ve keyfiyet ilimleri smail oullarna aittir. Onlar eyhin ifadesiyle zatn ve srlarn ehlidirler. Tafsili ve kemiyet ilimleri ise srailoullarna aittir, nk onlar sfat ve nurlarn ehlidirler. Bu yzden elAbadile kitabnda Abdullah b. shak b. Abdulhasib balkl bir blm gryoruz. Hesap kemiyet ve tafsilatla ilgilidir, nk bu ikisi deiken shaki ekil mertebesini icat etmeye ynelik el-Hakim isminin hikmetinin mazharlarndandr srail (Yakub) b. shakn tarihinde manevi ve maddi deiimlerin rnekleri oktur ve mehurdur. Bu Fassn sonlarnda hikem (hikmetler) ve hakim kelimeleri oka tekrarlanmaktadr. Bu ise el-Hekim isminden destek gren bir sonraki shak Fassna balamak iin bir hazrlk mahiyetindedir. eyh el-sra adl kitabnn brahimi aretler blmnde unlar sylyor: Yldzlara bakp ben hastaym dediini grmedin mi? Ben de buna karlk dedim ki: Bu, el-Hakim isminden ona ynelmi ulvi bir hikmete ynelik bir iarettir. aret: Zahir isminin rakamsal deeri 1106 dr. Buna bu mertebenin says olan 5 saysn da eklediimiz zaman en byk kutbi saysn elde ederiz ki bu enbiyann kutbu brahimin kutupluuna ynelik bir iarettir. Ez-Zahir isminin Rahmani nefesin kutbiyetine de bir iaret mahiyetindedir. Yani 1111 rakam elde edilir ki bu hilfat kelimesinin rakamsal deeridir. Bu da orta kutupluun saysal deeri olan 111 says ile (111=kutup=bin=o da kaf harfidir) bini topladmzda rahmani nefes zuhur eder (111+1000=1111) u halde drtl birler drt klli mertebenin kutupluuna iaret etmektedirler: lahut-melekut-ceberut-mlk Dier bir ifadeyle
KURAN VARLIK - 191
hviyet, zat, isimler ve sfatlara iaret etmektedirler. Yahut da efrad olan adamlarn huzuruna ki hve=11 ismi onlara yneliktir ve kutuplar huzuruna iarettir. (111=kutup=ala=kafi) Biz bu saynn hilafetle ilikisine deindik nk ancak yeryznde baktan ve kat cismiyle zahir olan kutbun yannda tamamlanr. Bu klli cisim mertebesi olan bu beinci mertebeye mnasiptir.
4. Mertebe: el-Ahir isminden drisi Kelimedeki Kuddusi hikmet Fass. Heba mertebesi, ha harfi, boa burcundan ed-Debran menzili.
Cisim ayni zuhurun son mertebesidir. Dolaysyla cismin icadna ynelik ez-Zahir ismi el-Ahir isminin zuhurunu gerektirir. Bu anlamda eyh, 558. babda el-Ahir isminin huzurunda yle der: Kamil insan ahirdir (sondur), nk kamil insan ikinci mertebededir. Dolaysyla halifedir ve o tabii yaratl itibariyle de sondur. Yani en son mevalittir Cismi zuhur etti ve isimlenen de Adem oldu, bu yzden ilahi surete nispetle de sondur. Yine tabii kevni surete nispetle de sondur. O nefis olarak, cisim olarak ve alemin ilerinin ona dnmesi itibariyle sondur. Hakikatler hakikatinin mazhar olan heba mertebesinin icadna ynelik el-Ahir ismi, mutlakl, mukayyetlii, yokluu (ademi) ve varl (vcudu) cami mertebelerin en sonuncusu ve en ycesi olan drdnc mertebede zuhur etmitir. Bu mertebe ulviliinden dolay kaf dann zirvesinin etrafnda uan anka kuuyla sembolize edilmitir. Bu bakmdan el-Ahir isminin mertebesi drise (a.s) en uygun mertebedir ki yce Allah dris (a.s) hakknda yle buyurmutur: Onu stn bir makama ycelttik. (Meryem, 57) Yce Allah rabbani ulvilii tesbih ve takdisle birlikte zikretmi ve yle buyurmutur:
Yce Rabbinin adn tesbih (ve takdis) et. (Ala, 1) Bu yzden bu Fassn hikmeti kuddusi olarak vasfedilmitir. nk en yce tesbih takdistir. Nitekim bir hadiste mele-i aladakilerin subbuhun, kuddusun, rabbul melaiketi ver ruh (mnezzehtir, kutsaldr, meleklerin ve ruhun rabbidir) eklinde olduu belirtilmitir. Nitekim dris (a.s) bir kutsilik derecesine ulam, kutsilemi ve derken gklerin ve burlarn ruhaniyetine ulamtr. Kutsi aleme ykselerek mlk, melekuttaki insani ilimler ve hikmet ilimlerinin srlarna muttali olmutur. Sonra gne feleindeki semavatn kutbuna ykselmitir. Dolaysyla dris (a.s) mukaddes semavi ruhlarn kutbudur. eyh, drisi heba mertebesi hakknda zetle unlar sylyor: Bil ki, bu cevher tabiat gibidir, vcutta ayn yoktur, sadece suretler onu izhar ederler. Dolaysyla ayni varlk sahibi bir mevcut olmakszn makul (manevi) bir varlktr. Biz ona Anka ismini veriyoruz. nk o zikrettii zaman iitilir ve akledilir. Ayni varlklar iinde bir vcudu yoktur. Allah vard ve Onunla beraber hibir ey yoktu. Allah, alemin varln irade edince, nefsine ilikin ilmi uyarnca onunla balad ve o da bu mukaddes iradeden etkilendi, bir tr tenzih tecellisine mazhar oldu ve klli hakikate ynelip ondan gerek anlamda etkilendi. Ki buna heba ad verilir. Dolaysyla istedii ekil ve suretleri amak iin binaya kire srmek mesabesindedir. Alemdeki ilk mevcut odur. Nitekim Ali b. Ebutalib (r.a) ondan sz etmitir. Sonra yce Allah nuruyla bu hebaya tecelli etmitir. Fikir ehli ona klli heyuli adn verirler. Btn alem bil kuvve ve kabiliyet olarak onun iinde mevcuttur. Her ey, bu heba iinde kuvvetine ve istidadna gre yce Allahn balarn kabul eder, tpk evin kelerinin rann n kapasitesine gre almas gibi. Bu heba mertebesinde ilahi balar kabul en yakn olan ey Muhammedi (s.a.v) haki-
KURAN VARLIK - 193
kattir ve ona akl ad verilir. Muhammedi hakikat btn alemin efendisidir ve vcutta ilk zuhur eden varlktr ve bu ilahi nurdan, heba mertebesinden ve klli hakikatten var olmutur. Heba mertebesinde Muhammedi hakikat kendi aynn, alemin aynn onun tecellisinden grmtr. nsanlar iinde kendisine en yakn kimsenin Ali b. Ebutalib olduunu ve ayrca btn nebilerin srlarn grmtr. te bu hebai makul emrin tamamdr, kendisine yaraan deiik suretleri kabul eder ve her surette kendi hakikatiyle mevcuttur. Tabiatn hkmn kabul eden ayn onda zuhur eder. O klli cisimdir. Bu makuln mertebesini zel cismin suretini kabul etmesi hasebiyle drdnc mertebe olarak snrlandrdk. Ama hakikati itibariyle buras onun mertebesi deildir ve bu isim de onun ismi deildir. Ona layk olan isim klli hakikattir. Ki her hakkn ruhudur. Bir hak bu ruhtan yoksun olduu zaman artk hak deildir. O kadimde hakikat olarak kadimdir. Hadiste hakikat olarak hadistir. nk zat itibariyle kendisiyle vasfolmu her eyi kabul eder. Dolaysyla o har zatta hakikati ve aynyla vardr. Mevsufun aynndan bata vcudi bir ayn yoktur. O asl itibariyle makuldur, ayni varlk sahibi bir vcut deildir. Maddi alemde rnei her beyazn iindeki beyazdr veya her drtgendeki drt keliktir. O halde cismin suretini kabul edebilen manadr bu drdnc mertebede zikredilen. ekli kabul etmeye elverili cisim hebadr. nk ekilleri zat itibariyle kabul eder ve her ekil onun iinde zuhur eder, ama ekilde ondan bir ey yoktur ve o eklin ayn deildir. Rknler mevalid asndan heba konumundadr. te bu tabii hebadr. Demir ve benzeri madenler ise kendilerinden retilip ekil verilen kl ve anahtar gibi eyler asndan heba konumundadr. Bunlarn tm de suret ve ekildirler. Bu gibiler snai heba olarak isimlendirilirler. Bunlar akl erbabna gre drt tanedirler. Ama aslnda o tamamndan ibarettir. Biz buna halk ve hakk kapsayan hakikatlerin
hakikatini de ekledik. Ama Allah ehlinden baka nazar ehli hi kimse ondan bahsetmemitir. Bunlarn tm Allahn zahir olan el-Ahir isminin hkmleridir. O da Rahmani nefesin kelimesidir. Bu ise menzillerden ed-Debrana ynelir. smi el-Ahire mnasiptir. nk el-dbar arkada (sonda) olmak demektir. Bu menzilin yldzlar alt tanedir. Alt ilk tam saydr. Dolaysyla btn tam saylarn asldr. Bylece her altlnn(altgenin) bu alemdeki kemallikten nasibi vardr. Kamillikle vasfedilmesinin nedeni ise yarsndan, te birinden ve altda birinden kemalin zuhur etmesidir. Yani kemal onun czlerinin aynndan kaim olur. Bal ars da peteini onun zerine ikame eder ki iinde boluk olmasn Bu makul (manevi) mertebenin yceliinden dolay bu drisi Fass konum ve mekan ycelii ekseninde dnmektedir. nk esma-i hsna iinde el-Ali (yce) ismi alemdeki suretlere nispetle heba konumundadr. nk eyh bu konuda unlar sylemitir: Kendisi itibariyle ali (yce) olan, btn vcudi ileri ve ademi nispetleri kapsayan kemale sahiptir. yle ki kemale ait hibir zellik onun dnda kalmaz. Bu da zellikle ve ancak Allah msemmas iin geerlidir. Heba mertebesine en yakn makul saynn makuliyetidir. nk sayya ait ayni bir varlk yoktur, say ancak saylann (eyin) zuhuruyla zuhur eder. Bu yzden eyh bu fassta bir blm sayya ayrm ve yle demitir: Saynn hkm ancak saylan araclyla zuhur eder Bir ey maddi olarak yok (madum) olduu halde alken mevcut olabilir. Heba mertebesi btn suretlerin tecelligahdr. Bu yzden eyh bu faslda suret lafzn yaklak olarak alt kere tekrarlar. Bu Fassn son yarsnda, brahimin olu ve ko ile ilgili olarak grd ryann kssasn ieren ayetleri zikrederek bir sonraki brahimi Fasa hazrlk yapyor ve brahime hakim
KURAN VARLIK - 195
olan ez-Zahir ismine iaret ediyor ve diyor ki: nsan suretinde zuhur eden ko suretinde zuhur etmitir Tabiat kimdir ve ondan zahir olan kimdir?... Tabiattan sz etmemizin nedeni heba ile ilikisidir. eyhin Futuhatn 11. babnda sylediklerine gre tabiat ve heba birbirlerinin ikizidirler, anne baba bir erkek ve kz kardelerdir. Tabiat heba ile nikahlanm ve ikisinden klli cisim domutur. Bu da zuhur eden ilk cisimdir. Tabiat babadr, nk etki gc onundur. Heba ise annedir, nk etki onda zuhur etmitir. Sonu olarak cisim ortaya kmtr. Sonra doum sreci toprak alemde srmek zere nzul etmitir
3. Mertebe: el-Batn isminden tevhidi kelimedeki Nuh hikmeti Fass. Tabiat mertebesi, ayn harfi, Ko ve Boa burcu arasndaki Sreyya menzili.
El-Ahir isminin nezdindeki zuhurun son noktasnda elBatn isminden baka bir ey yoktur. Bu nedenle el-Batn ismi en byk anneyi, yani tabiat icat etmeye ynelik olarak nc mertebede zuhur etmitir. says, fail (etken) tek ile mnfail (edilgen) ifti cami tek saylarn ilkidir. Buras icat mertebesidir. Nitekim eyh, Salih ve efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) fasslarnda bu hususu ayrntl olarak aklamtr. Dolaysyla says tabiatla tam bir uyum iindedir. nk tabiat ilahi emirden etkilenmenin mahallidir. eyh Futuhatn 510. babnda bu anlamda yapt aklamay u szlerle tamamlyor: Bizi cehennem azabndan koru. Bu ise u dnya yurdunda tabiattan baka bir ey deildir. nk bu dnya yurdundaki edilgenlik mahalli tabiattr. Tabiat hakkn emri karsnda erkek karsndaki kadn konumundadr. Olu (tekvin) tabiatta zuhur eder. Allahtan baka her eyin tekvini yani. Bu ise makul (manevi/soyut) bir olgudur. Bunun hakimiyetinin kuvvetini grenler ve hakimeyitenin ise hakkn
onda oluturduu eyleri kabul etmesinden kaynaklandn bilenler tekvini ona nispet etmi, ona izafe etmilerdir ve hakk unutmulardr. Bunun zerine Hak da onlara kendilerini unutturmutur. nk onlar Allahn ayetlerinden yz evirmilerdir. Nitekim bir ayette bunlara yle iaret edilmitir: Onlar yetlerimden uzaklatracam. (Araf, 146) yce Allah ayetlerinden uzaklatraca kiileri ayetin ak iinde vasfetmitir. Bylece mahlukat ikiye ayrlr: Srf hak ve srf tabiat. Bu ikisinin arasnda bir berzah zuhur etmitir. Bunda da bir alem zuhur etmitir ki ne o ne de bakas bu iki ksmdan deildir. Derken hak onun layk olduu eyi grd ve ona hakkn verdi. Eer vermeseydi de o onundu. Sonra tabiatn layk olduunu grd ve hakkn verdi ve eer vermeseydi yine de onundu. nk tabiat edilmi, klnm bir ey deildir, bilakis o zat itibariyle aklda vard, ayni varlkta deil, ve zat itibariyle aklda ve ayni varlkta haktr. Bunun nedeni de mahlukatta hkm varlk ve yokluk arasndadr. Ve tabiat itibariyle yokluu ve hak itibariyle de varl kabul eder Dolaysyla kabul etmek tabiatn, bahedip etkilemek de hakkn zelliidir. nk tabiat, maddi aleme ayn deil sadece eserleri grlen alemin en byk ulvi annesidir. Nitekim alem hakkn da eserlerini grr, aynn deil. nk gzler onu gremez ve grmek ancak onun araclyla gerekleir. O, kendisinden baka kimsenin bilmedii mehuldr ve hi kimsenin, ne olduunu bilmese de bilmezlik edemeyecei malumdur. Bu metinden, tabiatn neden el-Batn ismiyle birlikte zikredildii anlalmaktadr. nk her ikisinin de ayn deil etkileri grlr. te yandan tabii rahimlerin karnlar, eyhin Futuhatn 558. babnda batnlar huzurunda anlatt zere tekvinin (oluun) mahalleridir. eyh zetle unlar sylyor:
KURAN VARLIK - 197
Kendisini vasfettii batnlk bizim iin sz konusudur. nk O his ve mana olarak bizim idraklerimiz asndan batndr. Onun gibi hibir ey yoktur. Karnlar oluun, ve doumun mahalleri olduklar ve mevalidin aynlerinin zuhur ettikleri yer olduklar iin Hak teala el-Batn olarak vasfedilmitir. nk alem ondan zuhur etmitir ve biz onun iinde gizliydik. Bu durumu akli olarak tasavvur et, vehmi olarak deil. Eer hayal ve vehim esasl olarak tasavvur edersen u cevapla karlarsn: O dourmamtr. eyh, konuyu ayrntl olarak devam ettirir. Cisimlerin ve mevalidin aynleri tabiatta zuhur ettii iin buna en uygun harf, lafzi harflerin ncs olan ayndir. Bu nc-tabii-ayni mertebe zerinde el-Batn isminin hkm geerli olduu iindir ki bu nc fassta el-Batn ismi kardei ez-Zahir ismiyle birlikte birka kere zikredilmitir. Yine tabiat kelimesi de birka kere tekrarlanmtr. Yine gizlemek, gayb, gece, rtmek, ate ve su gibi batnlara ve tabii unsurlara ilikin lafzlar da birka yerde gemitir. rnein yce Allah: Mtevaz insanlar mjdele! (Hac, 34) demitir. Tabiatlarnn ateini sndrp tabiata deil, ilaha iman edenleri mjdele Eer onlar klca, yani tabiat klcna karrsa, onlar bu stn dereceden indirmi olur: Rabbim! Beni ve anne babam, yani kendilerinin bir neticesi olduum akl ve tabiat bala el-Batn, benzeri olmayan olduu ve gzler tarafndan grlmedii iin bu Fassn hikmeti sbbuhidir, nk tesbih tenzih demektir. Bu tenzihi de Nuh (a.s) ortaya karmtr. nk onun kavmi mutlak tebihe doru sapmt. Dolaysyla Hz. Nuh (a.s) insan- kamil iindeki tesbihin mazhar ve el-Batn ismiyle tahakkuk eden tabiat mertebesinin kutbudur. Hadiste Nuhun bu makamna delalet eden bir izah yer alr. Rivayete gre Nuh (a.s) olu Sama vasiyette bulunur ve
onu tevhid ve tesbihe yneltir. mam Ahmed rivayet etmitir: Allahn nebisi Nuh (a.s) vefat edecei srada oluna yle dedi: Sana bir vasiyette bulunacam, sana iki eyi emredecek, iki eyden de nehyedeceim. Sana la ilahe illallah emrediyorum. nk yedi gk ve yedi arz bir kefeye, la ilahe illallah da bir kefeye konuldu da la ilahe illallah sznn bulunduu kefe ar bast. Bir de subhanallahi ve bi hamdihi szn emrediyorum. nk her varln duas bunlarladr ve mahlukat bunlarla rzklanr. irk ve kibirden de seni nehyediyorum. eyh, futahatn 14. babnda Nuhu el-Bekka (ok alayan) ve en-Navh (ok inleyen) olarak isimlendirir. Bu da Nuh ismine uygundur. Cafer es-Sadktan (r.a) Nuhun adnn Abdulgaffar olduu ynnde bir aklama rivayet edilmitir. nk Nuh suresindeki son ayette yle deniyor: Rabbim! Beni, ana-babam, iman etmi olarak evime girenleri, iman eden erkekleri ve iman eden kadnlar bala, zalimlerin de ancak helkini arttr. (Nuh, 28) Balamak anlamna gelen el-Gafr kelimesinin asl anlam rtmek, gizlemektir. Nuha (a.s) galip olan sfat celaldi, tpk brahime (a.s) galip olan sfatn cemal olmas gibi. nk Nuh (a.s) el-Batn isminden, yani celal tenzihinden, brahim (a.s) ise-onun Fassnda akland gibi- ez-Zahir isminden, yani dostluk cemalinden destek gryordu. Nuha (a.s) ayn harfi, brahime (a.s) de gayn harfi tekabl etmektedir. Tabiatn Nuh (a.s) zerindeki hkm belirgin olarak gzya dkmesi eklinde zuhur etmitir, nitekim onun dneminde tabiatta en byk tufan meydana gelmitir. Tabiat itidalsizliiyle temayz eder, yani baz rknleri dier bazlarna galip gelir. Bu nedenle eyh bu fassta tenzihin galibiyetinden veya tebihin galip gelmesinden sz etmekte ve kemalin dengede olduu aklamaktadr. Yani tenzihi batnln tabihi zuhur aynnda ve tebihi zuhurun tenzihi batn aynnda mahede edilmesinde olduunu vurgulamaktadr. Ama dengenin ol-
KURAN VARLIK - 199
maynn kendisi de kemalin ayrlmaz mazharlarndan biridir. te bu, Nuhi tabiat makamdr. eyh 198. babn 13. faslnda-ki tabiat fasldr- zetle unlar sylyor: Tabii olular iin tabiat, ilahi isimler gibidir, bilinir, anlalr, eserleri zuhur eder, ama harite bir ayn yoktur. Ayn ekilde tabiat da iindeki suretleri dar yanstr, ama harite bir varl yoktur. Ne akl almaz bir mertebe! Ne yce eserler! Drt hakikatin toplam makul (mnevi) bir zattr. Cisimler zerindeki etkileri scaklk, kuruluk, soukluk ve yalk olarak isimlendirilir, tpk ilahi nispetlerde hayat, ilim, irade ve sz gibi. nk hayat scakla, ilim souklua, irade kurulua ve sz de yala bakar. Tabiat aleme nefesler verir ki bundan cisimlere hayat salayan gelime ve his gibi eyler gerekleir, bakas deil. lmin hayat isa ilahi nurun aynndan ve rahmani nefestendir. Suretlerin aynlerinin varlna sahip olduundan ona ait olan harf ayndir. nk tabii suretlerin tabiat itibariyle ruhlar yoktur, ruhlar ilahi ruhtan kaynaklanr. Sreyya varl da ona aittir. Bu ise yedi yldzdan ibaret bir menzildir. nk tabiat nc mertebededir ve bu da drt hakikatten ibarettir. Toplam ise yedi eder. Bundan da yedi yldzdan ibaret Sreyya zuhur etmitir. Nitekim akln da nispeti ve yn vardr. Dolaysyla ondan okluk vcut bulmu, yldzdan oluan e-eretan (koun boynuzlar) ondan zuhur etmitir. Bu konuda nefis de akl gibidir. yldzdan oluan el-betin (koun karn) ondan zuhur etmitir. Nefis ikinci derecede olduu iin el-Betin de e-eretana gre ikinci mertebededir. Tabiattan zuhur eden bu yediden alemdeki yedilikler (yedigenler) zuhur etmitir ve bu ayn zamanda yedi gnden Cuma gnndedir. Tabiat suretler itibariyle bir halde sebat etmez, durmak nedir bilmez. Bu yzden unsuri tabii cisimlerde itidal bulunmaz. Eer tabiat eit dzeyde denge ve mizan kabul etseydi, ondan herhangi bir eyin zuhuru sahih olmad gibi hibir suret de ondan
grnmezdi. Bu yzden olu ve icat iin tabiatn baz hakikatlerinin baz hakikatlere baskn gelmesi kanlmazdr. Bu olmasa hibir felek hareket etmez, hibir melek tesbih etmez, cennetlerde yeme ime olmaz, farkl suretlerde zuhur etmek diye bir ey olmaz, btn alemde nefeslerin deimesi sz konusu olmazd. Bunun ilahi ilimdeki asl yce Allahn her gn i banda, yaratma halinde olmasdr. Gn, tek bir zaman dilimidir. an (i) ise yce Allahn bu zamanda meydana getirdii eydir. Byle iken tabiat, eyaya hkmederken nasl mutedil olabilir? nk mutedil olmas bakmnda ilahi ilimde bir dayana yoktur. Bylece Nuhi kelime tabiat Fassnda zuhur etmitir. Bu nedenle hakikatlerin idrakinde dengesizlik de onun mmeti arasnda zuhur etmitir. Dolaysyla galip zellikleri tebih olmutur. Nitekim putlara tapan ilk mmet onlardr. Diyorlard ki: Sakn ilhlarnz brakmayn; hele Ved'den, Suv'dan, Yes'tan, Ye'k'tan ve Nesr'den asla vazgemeyin! (Nuh, 23) Ayette geen bu be putu be Salih adamn suretinde yontmulard. Onlara ibadet etmekle Allaha yaklatklarn sanyorlard. Putlarn says tabii rknlerin ve bunlarin unsuri mazharlarnn says kadardr. Yani ate, hava, su, toprak ve tabiattan kinaye asli rkn. Bu, eyhin tercih ettii bir isimdir. Nitekim Futuhatn 11. babnda zetle unlar sylyor: Btn ruhlar babadr, tabiat ise anadr. nk tabiat dnmlerin mahallidir. Bizim eriatmz btn eriatlarn en kamilidir, nk klli hakikatlerin yerine gemitir. Bu yzden bir erkek nikah akdiyle ancak drt kadnla evlenebilir, tpk tabiatn drt rkn gibi. Ama bunun yannda bu drt rknn asl olup tabiat diye isimlendirilen beinci eye karlk olarak da sahip olunan cariyelerle birlemesi de mubah klnmtr. nk tabiat tek bir makuldr ki ondan, ate, su, hava ve toprak gibi ztlar zuhur etmitir.
KURAN VARLIK - 201
eyhin mtevaz kimselerle ilgili Tabiatlarnn ateini sndrp tabiata deil, ilaha iman edenler eklindeki sz tabiat ateinin Nuh kavmine hakim olduuna ynelik bir iarettir. Atein de iddetli bir zuhuru vardr. Bu yzden Nuh kavmi mutlak tebihe meyletmilerdir. Atein kart sudur, yani Batni tenzihin galibiyeti. Bu nedenle Nuh kavmi su ve atele helak edildiler. nk her kiinin helak sapmasnn aynsdr. Yce Allah onlarla ilgili olarak yle buyurmaktadr: Gnahlar yznden suda bouldular, ardndan da atee sokuldular. (Nuh, 25) Mutlak tebih ateinden kmalar iin Nuh (a.s) onlar balayc (hatalarn zerini rtc) el-Batn isminden olan tenzih suyuna arm ve yle demitir: Rabbinizden mafiret dileyin; nk O ok balaycdr. (Nuh, 10) Bunun hemen ardndan atei sndren sudan bahsetmitir: zerinize gkten bol bol yamur indirsin. (Nuh, 11) Size baheler ihsan etsin, sizin iin rmaklar aktsn. (Nuh, 12) Kavmi tebih ve irkte alabildiine ileri gittii iin Nuh (a.s) onlar tesbih ve tevhide ard. Ama bu mertebede tabiatn hkm geerli olduu ve tabiat da mutedil, dengeli olmad iin onun arsna uymadlar. Bunun zerine Nuh (a.s) onlarn helak edilmeleri iin dua etti ki bu da itidalsizliin bir ifadesiydi, ama kanlmazd. Bylece inkar ettikleri eyde, yani tenzih suyuyla bouldular ve irk ve tebihlerinin ateine sokuldularKul, zahir ve batn ikiliinin furkan (ayrl) bandan azat olup iki zddn teklik aynnda cemedilmesi Kuranna ulamadka iin hakikatinin zevkini tadamaz. Bu yksek dereceye de eyhin tabiriyle tabiat klcndan kurtulan ve iki zdd tek bir aynda cem eden kimseler ular. Bu da Nuh rneinde ate frnndan sularn oup ykselmesi eklinde tecelli etmitir. eyh, el-sfar adl eserinin Nuhun Yolculuu blmnde zetle unlar sylyor: Nuh (a.s), yce Allahn takdir ettii ve hkmn tufann vaktinin yakla-
tn ve bunun da yenge burcunda olduunu rendi. Bu bur sv mahiyetlidir ve Allah dnyay bu burtan yaratmtr. Dolaysyla deiken, sebat olmayan bir burtur.Byle olunce Nuh (a.s) gemiyi ina etmeye balad. Onun mucizesi tufan deildi. Baz ashab da bunu idrak etmi ve ona ortak olmulard. Onun mucizesi frnd. Kavmini, bu frnn yaknda coup su fkracan syleyerek uyarmt. Ama onlar bu szleriyle alay ettiler. nk atein asla suya dnmeyeceini hakikat derecesinde biliyorlard. Bunun nedeni alemin cevherini ve suretlerini bilmemeleridir. Eer atein cevherde bir suret olduunu ve suyun da bu ekilde bir suret olduunu bilselerde, alay etmezlerdi. Su ilmin benzeridir, nk maddi ve manevi hayat bu ikisindendir, bu yzden Nuhun (a.s) kavmi de ilmi inkar etmeleri yznden su ile helak edildiler. Su frndan coarak ykselmiti, nk onlar frndan kacak suyu inkar etmilerdi. Aslnda cisminin frn lisanyla kendilerine ifa olacak ilmi inkar etmilerdi. Ama bunun mutlak nurdan ibaret olan asl anlamnn tercmesi olduunu bilemediler. Bylece frnn suyu yznden frndan perdelendiler. Frnn (tenur) bana te harfi getirilmi nur olduunu, tenin hayatn cismin varlyla tamamlann ifade ettiini bilemediler. Bunun zerine tenur (frn) yani nur tam bir malikiyete dnt. Bu mazhar olan atein nurudur Nuh makamnn lahuti tenzih ve nasuti tebihle alakasndan dolay, Cebrailin nefhasndan var olmas hkmnce ruhaniyeti unsuri tabiatna galip gelmi sa (a.s) ile zel bir mnasebeti vardr. Nuh (a.s) insanla gnderilmi ilk Resuldr, sa (a.s) ise, Resullerin sonuncusundan (s.a.v) hemen nce gnderilmi son resuldr. Nuh (a.s), tufandan sonra insaniyet dnemini amtr. nk yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Biz yalnz Nuh'un soyunu kalc kldk. (Saffat, 77) sa (a.s) da ahir zamanda gkten indiinde insaniyet dneminin sonlandrcs olacaktr. Bu mnasebetler-
KURAN VARLIK - 203
den dolay eyh Abdulkerim el-Cilinin el-nsanul Kamil adl eserinde sa (a.s) semas olan ikinci semada Nuh (a.s) ile bulutuundan bahsettiini gryoruz. Buras btn tabiatlar cem eden imtiza semasdr. Burann meleinin isminin Nuhail olduunu da sylemektedir. Bu nedenle eyh-i Ekberin de el-Abadile adl kitabnn Abdullah b. it b. Abdulazim balkl blmde yle dediini gryoruz: Adem (a.s)ve Muhammed (s.a.s) kardetir. Nuh(a.s) ve sa (a.s) kardetirler. brahim (a.s) ve Sleyman (a.s) kardetir. Musa (a.s) ve Davud (a.s) kardetir. Bylece i bizim iin keifte ve bildiim mnasebet byle tamamland. nk kalp ile onunla dodum ve ona muttali oldum. Nuh (a.s) ve sa (a.s) kendilerine hakim olan ez-Zahir ve el-Batn isimlerinin ya da mmetlerindeki tebih ve tenzih furkan hkmnce kardetir. Bunun bir nedeni de bir yandan tabiatla, bir dier yandan da it makamyla alakal olmalardr. sa (a.s) it (a.s) arasndaki alakaya bir sonraki fassta deinilecektir. Dolaysyla cisimlere flenen ruhlarla balantldr. Nuh (a.s) ile it (a.s) arasndaki alakaya gelince, it (a.s) klli nefis de denilen levh mertebesine sahiptir. Nuh (a.s) ise nefsin z kz olan tabiat mertebesine sahiptir. Tabiat en byk annedir. Bu bakmdan onun kamil benzeri Meryemdir (a.s). Meryem (a.s) iine rahmani nefes flenmi tabiatn insani misalidir. sa (a.s) Meryemden (a.s) zuhur ettii gibi Nuh makam da tabiattan zuhur etmitir, bir bakma ikisinin annesi birdir. sa (a.s) ile drdnc semann kutbu dris (a.s) arasnda bir dier ruhani alaka olduu gibi Nuh (a.s) ile dris (a.s) arasnda da dorudan tarihi bir alaka vardr. Nefis ve akldan doan tabiat ve heba ikislerinin alakas gibi. Ya da her ikisinin fasslarnn hikmetlerine hakim iki karde isim olan esSubbuh ve el-Kuddus isimlerinin alakas gibi. Bu nedenle
eyh bu Fass u szlerle tamamlamtr: Nuhun srlarna anlamak isteyen kimsenin gne feleine ykselmesi gerekir. Yani bir sonraki drdnc Fassn sahibi drisin (a.s) bulunduu drdnc semadaki gne felei. Bu cmlede tabiata ynelik bir dier iaret de vardr. yle ki: Tabiatn hkm her sene, gnein dnnn drt mevsimin birbirini takip etmesi suretiyle sona ermesiyle tekrarlanr. Yani tabiatn srlarn kavramak isteyen bir kimse, gne feleine ykselmeli ve bir sene boyunca dnn takip etmelidir. te eyh de ruhani miracnda ve drisle bulumasnda bunu yapmtr. Nitekim et-Tenezzulatul Mavsliye adl kitabnda bu meseleyi ayrntl olarak aklamtr.
2. Mertebe: el-Bais (gnderen) isminden it kelimesindeki fleme hikmeti Fass. Levh-i mahfuz, he harfi ve ko burcundan el-Batin (koun karn) menzili.
Esma-i hsnann her biri asl itibariyle el-Batn ismine dner ve her biri el-Batn ve ez-Zahir isimlerini iermeleri hasebiyle Tek zatn aynndan domulardr. Dolaysyla elBais ismi, el-Batn isminden nce ikinci mertebede, en yce kalemden kaynaklanan Levh-i mahfuzun icadna ynelik olarak yer almtr. Suretlere ruhlar fleyen de odur. Scak ve ateten Ko burcundan el-Batin (koun karn) menzilinin icadna yneliktir ayrca, ruhlardaki hayatn asl scaklktr. Gsn kalbi konumundaki batndan kaynaklanr fleme. Bu ise geni nefesi salar. Dolaysyla ruh rahatlar, cisim de nefes alr. El-Bais ismi ayn zaman da harflerin ikincisi olan heyi icat etmeye de yneliktir. Bu ise O evveldir, ahirdir, zahirdir, batndr. De ki: O Allah birdir isimlerinin kaynakland hviyetin hesidir. Bu isimlerin says da betir. Be ise, hem kendisini hem de bakasn koruyan tek saydr.
KURAN VARLIK - 205
Dolaysyla Levh-i mahfuzla tam bir uyum iindedir. Diriltici, nefes verici ve koruyucu bu mertebeye en uygun nebi it (a.s)dir. nk it (a.s) Ademden (a.s) kaynaklanan kamillerin ilkidir. Tpk kalemden kaynaklanan ilk mevcut olan levh gibi. O, Vehbi ve bahedilmi ilimleri ruhlara fleyendir. Tpk dzgn suretlere ruh fleyen levh gibi. itin (a.s) destei de tpk Levhin destei gibi kyamete kadar hem koruyucu hem de korunandr. eyh bu fassta el-Bais ismine iaret etmitir: Bir dier grubu da sorgu iin gndermitir nk gndereni bilir ve bu da haldir. ifadesinde olduu gibi Fass balardan sz ederek balyor. nk ilahi tecellinin zel vehinden olan zati balar, levhin dorudan ald Hakkn emirleri gibidir veya itin (a.s) istidadna gre Ademden (a.s) ald zel meziyetleri gibidir. Sebepli balar ise levhin kalemden aldklar ve itin 8a.s) Ademden (a.s) miras ald eyler gibidir. Levhin zel vehinden olmas hasebiyle kaza ve kaderi bilir. Nitekim eyh, bu meseleye bir blm ayrm ve u szlerle konuya girmitir: stidat istemenin en gizli eklidirKazadan ncedir Kader srrna vakf olanlar iki ksma ayrlrlar: Bazs kaderi mcmel olarak bilir. Bu, nun kaleminin icmaline ynelik bir iarettir. Bazs kaderi mufassal olarak bilir. Bu ise levhteki kalemin tafsiline ynelik bir iarettir. Bununla, keif ve vcut sahibi Allah ehli, muhakkikten ayrlr. eyhin istidat ve kaynaklandklar aynn birliine ramen isimlerin birbirlerinden stnlkleri ile ilgili aklamas, klli nefis dediimiz levhin alemdeki btn suretlerle ayn nispette olmakla beraber suretlerin bunu zati istidatlarna gre kabul etmeleri, dolaysyla aralarnda stnlk olgusunun bulunmas ile uyumludur.
Btn bunlardan bu Fassn hikmetinin fleme ile ilgili oluunun nedeni anlalyor. nk nefs (fleme), bas (gnderme) ve nefes arasnda lafzi ve anlam bakmndan mnasebet vardr. eyh nefesin akldan gnderiliine deinir ve zetle unlar syler: Allahn nurdan ve zulmetten yetmi bin perdesi vardr. Eer bu perdeleri kaldrsa vehinin parldaylar, gznn grd btn mahlukat yakp kl eder. Allah vard ve onunla beraber hibir ey yoktu. lminin kapsamnda nceden irfani varl ilahi isimlerin eserleri, nispet ve izafeleriyle tekamle erdirme mevcuttu. Onlarla kendisi kamil olmak iin deil. Allah byle bir eyden mnezzehtir, ycedir, uludur. O mutlak olarak kamildir. Hak teala nefsiyle nefsine vehinin parldaylarnn nurlaryla tecelli edip irade eden bir alem var etti. Bylece celal ve cemalden ak ruhlar zuhur etti. nk Allah bilinmek istedi ki aleme kendisinin bilinmesi araclyla cmert balarda bulunsun. nk O, hviyeti itibariyle bilinmeyeceini biliyordu. Nefsini bilmesi asndan da bilinmezdi. Onunla ilgili olarak alemde ilmin hasl olmas iin alemin onun bilinmeyeceini bilmesi gerekir. Nitekim Ebubekir es-Sddk yle demitir: drak idrak etmekten acizlik idraktr. Yce Allah bize kar sevgi vasfna sahiptir. Sevgi ise bu vasfa sahip olann nefesiyle rahmet etmesini gerektirir. Bu yzden nefes alp veren kimse nefesinde bir rahat, bir huzur hisseder. Nefes alp verenden nefesin belirginlemesi nefesiyle rahmet etmesinin aynsdr. Bu yzden yce Allahtan geniliiyle her eyi kuatan rahmetten baka bir ey sadr olmaz. Onun rahmeti sonsuza kadar btn alemi saracak geniliktedir. Rahmann nefesinden nceki ilk suret bulut suretidir. Bulut rahmani bir buhar olup rahmetin ayndr. nsan iin kalp ne ise onun iin de hak odur. Yine
KURAN VARLIK - 207
sradan insan iin kalp hangi konumda ise mmin arif insan iin de Hak kalp konumundadr. O kalbin kalbidir, tpk mlkn ve ihtiva ettiklerinin maliki olduu gibi. Sonra bu bulutun (buharn) cevheri ruhlarn suretinden nce rahattan ve ona ynelik esenliktendir. Bunlar ak ruhlardr ki onda ve ondan zuhur ettikleri cevherden bakas bilinmez. Bu cevher onlarn asldr ve ayn zamanda hakkn batn ve gaybidir. Bylece alem onda ve ondan zuhur etmitir. nk alemin el-Batn isminin hkmnden zuhur etmesi muhaldir. Bu yzden hakkn onunla zuhur etmesi zorunludur. Dolaysyla alemin suretlerinin zuhuru da gerekleir. Ama buluttan (buhardan) bakas olamaz. Bu da Allahn zahir ismi Rahmandr ki kendi nefsinde hakimiyet sahibidir. Sonra yce Allah en byk unsur mahlukun kefetmesine imkan olmayan rtl gaybn yaratt. Bu yaratma da sebepsel bir tertip olmakszn bir defada gerekleti. Ortada bir ruh yoktur ki ortada ondan bakasnn olduu bilinsin. nk hakta hak ile fena bulmutur ve celal isminin hakimiyeti onu brmtr. Sonra yce Allah bu mertebeden baka bir tecelli ile bu ruhlardan baka ruhlar meydana getirdi ki bunlar beyaz bir arzda yer almlardr. Onlar bu arzn zerinde yaratm ve tesbih ve takdis ile onlar oraya hakim klmtr, bunlar, yce Allahn kendilerinden baka varlklar da yarattn bilmezler. nk hakimiyet nurunda ilk varlk ile ortaktrlar. Her biri Allah bilme ile ilgili bir ilim ve hal zeredir. Bu arz tabiat tabiat aleminin dndadr, bu yzden zlmez ve deimez. Bu arzda insann misali vardr, insann onlarda bir pay vardr. Ruhlarda da baka bir misali vardr. Aslnda her alemde insann bir misali vardr. Ayrca gaybn gaybnda gizli bulunan bu byk unsurun tedvin ve yaz alemine ynelik zel bir iltifat vardr. Bu alemin ayn kapsamnda bir varl yoktur. Yce Allah bu iltifatla birlikte ilk akl yaratmtr. Aslnda iltifat insani hakikate yneliktir. nk kast edilen, ama edinilen ve cem ve
vcudun ayn olan odur. lk akl, yani en yce kalem bu ak ruhlardan biridir, ilmi zel bir tecelliye has klnmtr. Bylece onda kyamet gnne kadar srecek bir ilim geliip serpilmitir ki bu ilmi ak ruhlar bilmezler. Allah onun zatnda bir kuvvet var etmitir ki bununla sair ruhlara kar ayrcalk kazanmtr. Bu yzden o ruhlar mahede ederken ruhlar onu mahede edemezler. Ayrca bu ruhlar birbirlerini de mahede edemezler. Bylece nefsinin ondan ve ona ynelik ilminin nasl sudur ettii bildii kuvvetten mrekkep olduunu grd. Dolaysyla ilimde makul (manevi/soyut) hakikatlerin olduunu bildi. nk bu onun akldr ve bununla temayz etmitir. Dolaysyla bunlar hak iin malumat, akl ve nefisleri iin de makulat konumundadrlar. Bulutun cevherinde kamil insann suretini grd ki hakka gre bu ahstan yansyan glgesi konumundadr. Sonra nefsinin bu dereceye gre naks olduunu grd. Sonra bu dnya hayatnn sonuna kadar alemin olutuu zn de ne olduunu bildi. Bu yzden kemal derecesini elde etmesinin gerekli olduunu grd. Kemal derecesi ise kamil insan iindir, kendisinde byle bir kemal olmasa da. nk insan- kamilde kemal bilfiil, ilk aklda ise bil kuvve mevcuttur. Derken Hak teala akla tecelli etti, orada zatna ait bir glge grd. Bu glge bu tecellinin nurundan akln zatndan kaynaklanyordu. nk muhdes olan varlk latif ve habir zata gre kat bir nefisten ibaretti. Bu ise levh-i mahfuz ve btn bunlarla birlikte zati tabiattr. Orada hayat, ilim, irade ve sz olarak isimlendirilir, cisimlerde ise scaklk, soukluk, kuruluk ve slaklk olarak isimlendirilir. Rknlerde de ate, hava, su ve toprak olarak isimlendirilir. Canllar aleminde, sevda, safra, balgam ve kan olarak adlandrlr. Ayn bir, ama hkm muhtelif. u halde levh ilk gnderilmi mevcuttur. nk levh, kalemle kaim olan yazaca yere ilikin talepten kaynaklanmtr. Akli kuvvette bu levhi var etmek hususunda bamsz bir etki
KURAN VARLIK - 209
yoktur. Bu yzden el-Bais ismiyle teyit edilmitir. Ayrca bu nefesin kaynakland zel vecihle de desteklenmitir. Bundan maksat da yce Allahn kn=ol szdr. Yaratcs karsnda muhtalk ve zillet makamnda bulunan akln bir ok nispetleri, izafeleri ve ynleri vardr ve bunlar onun zatnda saysal anlamda oalmazlar. Bu akl iki adan bahedicidir: Biri zati bahedi, biri de iradi bahedi. Mutlak olarak zatta olan men ile vasfedilmez. rade ile olanla ilgili bahedi ise hem men hem de verme ile vasfedilir. Yce Allah Kuranda bunu hak olarak isimlendirir, az olmakla beraber bazen de ruh olarak nitelendirir. Snnette ise akl adyla tanmlanr. Ve bu, insanln var olu amac olan insani lataifin bandaki koruyucu, bilgili ve emin bekidir. nce kendini, sonra var edicisini, sonra alemi ve derken insan bildi. Bu adan akldr. Tedvin ve yazma asndan kalemdir, tasarruf bakmndan ruhtur, ilim ve rahmetle istiva etmek bakmndan ulu artr, her eyi sayp kaydetmek bakmndan apak imamdr. ncelikleri nefese, oradan hebaya oradan cisme, oradan sabit feleklere, oradan merkeze, oradan ykselerek rknlere, oradan hayali feleklere, oradan hareketlere, oradan mevalide, oradan insana ve oradan byk unsurda balanma ular. Birbirine balanmasyla u sonu elde edilir: 360x360x360 Bu akl bir ne bir arkaya bakp durur. stifade etmek zere yaratcsna ynelir, yaratcs ona tecelli eder, bylece zerinde bulunduu baz zellikle kendi zatnda kefeder. Nefsine dair bilgisi orannda yaratcsn bilir. Zatna dair bilgisi sonsuzdur, bu yzden rabbine dair bilgisinin de sonu yoktur. Kendisini bilmesinin yolu tecelliler, rabbini bilmesinin yolu da kendisini bilmesidir. Ebediyete kadar kendisinden aada olanlara artrarak fayda vermek zere ynelir. Bu yzden muhtatr, mstanidir, azizdir, zelildir, kuldur, efendidir. Kalemin stnde muhdas bir mevcut yoktur ki ondan alsn ve onu ifade etsin.
Nunu-ki divit demektir-tafsilatsz icmali ilminden ibarettir ve tafsili de ancak levhte zuhur eder. Kalem olmas itibariyle 360 dii, akl olmas itibariyle 360 yz ve nispeti ve Allahn muradn tercme eden ruh olmas hasebiyle de 360 dili vardr. Dilerin her biri ilim trlerinden oluan 360 denizden destek grr. Bu denizler tkenmeyen ilahi kelimelerin icmalidir. Kyamet gnnn sonuna kadar olacak eylere dair ilimden yannda bulunanlarn tmn yazl ve manzum olarak levhe ilka etmitir. Levhe ilka ettikleriyle birlikte levhin kapsad kelimeler 269200 ayettir. Yani (100x100)+2 (360x360)in sonucudur. Bu rakam, nefsin sebepler yannda alemden algladklar cihetiyle mahlukatta olacak hadiselerin toplamdr. Ama zel ilahi vecihlerle olacaklara gelince, bunlar var olduklar vakit meydana gelirler, dolaysyla Allahtan baka kimsenin onlar bilmesine imkan yoktur. Bu, akln, rabbinin kendisine konumas hasebiyle Rahmani nefesten elde ettiinin tmdr. Bu ayetleri ieren sureler vardr ve bunlar toplam on suredir ki hukema nezdinde bilinen szlerin saysna denktir. Ki biz shak Fassnda bundan bahsetmitik. nsan-i kamil on noktada hakka naiplik eder, bu da on sze uygundur. (Ayrntl bilgi iin bkz. Futuhatn Nur suresiyle ilgili 360. bab.) lk akln bir ok ismi olduu gibi klli nefsin de birden ok ismi vardr ve bu isimler unlardr: Byk Ar, el-Verka (gri), Zmrt, el-Hadra (yeil) Buna kll eyin (her ey) diye iaret edilir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Her eyin aklamasna dair ne varsa hepsini Musa iin levhalarda yazdk. (Araf, 145) Bundan maksat da Levh-i mahfuzdurAllah ona biri ilmi, biri ameli olmak zere iki kuvvet vermitir. Ameli kuvvetiyle suretlerin aynleri zuhur eder, ilmi kuvvetiyle de miktarlar ve ller bilinir. zel vehiyle de kaza ve kader oluur.
KURAN VARLIK - 211
Sonra akl yzn buluta (buhara) evirdi ve ondan geriye kalp da iinde her hangi bir suret zuhur etmeyen ksm grd. Onda zuhur eden suretleri grm ve suretler araclyla aydnlamt. Geride bir suret kalmt. Onun srf karanlk olduunu grd. Onun suretler kabul etmeye ve aydnlanmaya elverili olduunu grd. Bu arada bunun ancak glgenle kaynaman araclyla olabileceini bildi. Akla ynelik ilahi ilka sureti, tecelli eden ve tecelli edilenden kaynaklanan sevgiden yansyan rahmani tecellidir. Bylece ilahi tecelli onu brd, tpk cimann lezzetinin cinsel ilikiye giren kimseyi bryp baka her eyi unutturmas gibi. Tecelli nuru da onu brynce glgesi ona dnd, onunla birleti. Bylece sonunda arn domasna yol aan manevi bir cima gerekleti. Hak da Rahman ismiyle ona istiva etti. Bu yzden halka rahmetten daha yakn bir ey yoktur. nk mahlukata en yakn olan ey kendi varlklardr, varlklar ise hi phesiz rahmettir. Bu makamdan dolaydr ki yce Allah eler arasnda sevgi ve rahmet yaratm ve yle buyurmutur: Kaynamanz iin size kendi (cinsi)nizden eler yaratp aranzda sevgi ve merhamet peyd etmesi de O'nun (varlnn) delillerindendir. (Rum, 21) eyhin bu fassta syledikleri ise unlardr: Bu ilim itin (a.s) ilmiydi. Onun ruhu bu gibi eylerden sz eden btn ruhlarn destekisidir, Hatemul enbiyann (s.a.v) ruhu hari. nk Ona her ey sadece Allahtan gelir, ruhlardan herhangi bir ruhtan deil. Bilakis btn ruhlarn maddesi Onun ruhundan kaynaklanr. Yani it (a.s), bu ilimle destek olmak bakmndan baka ruhlara gre, altndaki mertebeler karsnda levh mesabesindedir. Ama son nebi (s.a.v), en yce kalem gibidir, sadece Allahtan telkin alr ve baka her eye de istidatlarna gre destek salar. Bu yzden eyh, bu fassta bir blm hatemiyete has klmtr. nk levh, kalem ve insan mertebeleriyle vcut dairesi kemale erer ve
zuhur devresi son bulur. eyh, Muhammedi velilerin sonuncusu olduunu aka ifade etmitir. nk Hatemin kendisini Kabenin duvarnda gm ve altn tula eklinde grmesinin zorunlu olduunu belirtmitir. Nitekim Futuhatn 65. babnda h. 559 senesinde-yani Fususun yazlmasndan bir sene nce- Mekkede kendisini bu ekilde ryada grdn anlatr. eyh- Ekbere gre sonluk (hatemiyet) drt tanedir. Ve bu drdnn de kyamet gnne yakn czi nefislerin nefhann balangcn oluturan klli nefse dnleriyle birlikte alemin son bulmasyla alakas vardr. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: lkin sizi yaratt gibi (yine O'na) dneceksiniz. (Araf, 29) Bu yzden zamann sonu, evladn sonuncusunun izinde olacaktr. Ki evladn sonuncusu da itin (a.s) izinde olacaktr. Bu Fassn bitiminde zikredildiine gre klli nefis mertebesi Fass ite (a.s) aittir. eyh bu anlam Futuhat, c.1 bab: 64, s. 311de bir kez daha aka ifade etmitir. Diyor ki: nsann lm ayniyle kyametidir Hair ise, czi nefislerin klli nefiste toplanmalarndan ibarettir. Bunlarn tmn savunuyorum. nk Sonuncu olma (hatemiyet), kyamet gnnn veya dnya hayatnn sonuna kadar srekli ve kesintisiz koruma vazifesine sahiptir, tpk Levh-i mahfuz gibi. eyh Ankau marib fi hatmil velayeti ve emsil marib adl eserinde yer alan kasidelerden birinde bu anlamda unlar sylemitir: Nebinin varla kazandrd bir eref de Velayet gerdanlnn sonuncu halkasdr (hatemul evliya) Yksek bir evden ve bu evin sakinleri Varlkta ulu bir soydandr Hakikatlerin zirvelerini aklar Allah ona nice mahedeler ltfeder
KURAN VARLIK - 213
Eer ev hatemsiz kalrsa Ekiyalar gelir ocuklara saldrrlar. O halde ey karde! Nazarn gerek anlamda ynelt Ve velayet evini kim koruyor, uzaktan gzet. Drt hatemiyetin (sonluun) zamansal tertibi aadaki gibidir: Bunlarn ilki efendimiz hatemul Mrselin Hz. Muhammeddir (s.a.v). Dierleri Onun hasenatndandrlar. Sonra Muhammedi velayetin hatemi gelir. eyh, bir ok yazsnda bazen ak bazen de ima ederek onun kendisi olduunu belirtir. Sonra ahir zamanda alemin eksenini oluturan on iki kutbun hatemi (sonuncusu) gelir. Ona evin gnei (emsul beyt) ad da verilir. Bundan maksat da Rasulullahn (s.a.v) ehlibeytinden olan mam Mehdidir. eyh, Futuhatn 366. babn ona tahsis etmitir. Bu bab, Kehf suresinin menzilidir ve bal da yledir: Rasulullahn (s.a.v) mjdeledii, tertemiz ehli beytten olan ve ahir zamanda ortaya kacak olan Mehdinin vezirlerinin menzilinin bilinmesi. Yine 463. babda adn aka zikretmeden ondan bahsetmi, onun Nuh (a.s)un izinde olduunu belirtmi, suresinin yasin olduunu sylemitir. Mehdi, hkm olarak kutuplarn en kamilidir, nk zahiri ve Batni hilafeti kendisinde toplamtr. Eer efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) izinde bir kutup olsayd, bu kutup Mehdi olacakt. Drdnc hatem ise sadr (a.s) ki ahir zamanda nzul ettiinde Allah onunla genel velayeti sonlandracaktr. eyh 557. bab ona tahsis etmitir. Bu bab, Futuhatn altnc faslnda kutuplarn geride braktklarna dair bablarn sonuncusudur. Beinci ve sonuncusu da eyhin bu it Fassnn sonunda zikrettii kimsedir. Diyor ki: u insan trnden doacak son ocuk itin (a.s) izinde olacaktr. O, itin (a.s) srlarnn taycsdr. Bu insan trnde ondan sonra ocuk olmayacaktr, dolaysyla o hatemul evladdr (ocuklarn sonuncu-
sudur). Onunla birlikte bir de kz kardei doacaktr. Kz kardei ondan nce, o kz kardeinden sonra doacaktr. Dolaysyla doum esnasnda ba kz kardeinin ayaklarnn ucunda olacaktr. inde doacaktr ve memleketinin halknn dilini konuacaktr. O srada erkekler ve kadnlar arasnda ksrlk salgn balayacak, cinsel birlemeler olduu halde doum olmayacaktr. Onlar Allaha kulluk etmeye aracak, ama insanlar onun arsna icabet etmeyecektir. Allah onun ve onunla birlikte zamannn iki mmin insannn canlarn alnca geride kalanlar hayvanlar gibi helalleri helal, haramlar da haram saymayacaklardr. Akl ve eriattan yoksun ehvet tabiatnn hkmne gre tasarrufta bulunacaklardr. Kyamet onlarn bana kopacaktr. Bu blmde eyhin sarfettii szler, ahir zamanda inecek olan sann (a.s) durumunu hatrlatmaktadr. nk it ve sa (a.s) levh meneli ruhani fleme hususunda ortaktrlar. Ki bu da rahmani nefesten lafzi kelimeler, ba ve ltuf destekleri ve yaknlk makamndaki velayeti koruma araclyla kaynaklanr. Bu makam ilk olarak it, Ademden (a.s) sonra amtr. sa (a.s) da ahir zamanda indii srada bu makam sonlandracaktr. Dolaysyla sa (a.s) bu insani trn bu ekilde doan son ocuktur. nk Adem babasz ve annesiz domu, Havva bir erkekten (Ademden) yaratlm, oullar da bir baba ve anneden domulardr. sa (a.s) ise Cebrailin nefhas araclyla bir anneden domutur. Havva itin annesidir, ama ayn zamanda kz kardeidir. nk ikisinin de babas Ademdir. Bu ikisinin Ademden kaynaklanm olmalar, levhin iki kuvvetinin kalemden kaynaklanmasna uygundur. Bu bakmdan Havva klli nefisteki ameli kuvvete uygundur. nk bu ikisinden zahir olur suretlerin aynleri. it ise levhin ilmi kuvvetine mnasiptir ve nk bu ikisi araclyla miktarlar ve ller bilinir, ltuflar bahedilir. sa ve Meryem iin de ayn durum geerlidir. nk
KURAN VARLIK - 215
sann beeri bir babas yoktur. Dolaysyla (annesinin babas) dedesi mran hem onun hem de annesinin babas konumundadr. Dolaysyla Meryem bir bakma sann kz kardeidir. sadan nce domu ve sann ba onun ayaklarnn ucundayd. nk sa ona kar son derece iyi davranrd. Nitekim yle demitir: Beni anneme saygl kld. (Meryem, 32) eyh, kyamet esnasnda levhin ilmi ve ameli kuvvetlerinin desteklerinin sona erdiine iaret ederken ahir zamanda erkekler ve kadnlar arasnda ksrlk salgnnn yaylacan zikretmektedir. eyh, bu son ocuun doum yeri olarak ini zikreder. Bylece ilk in milleti ile it arasndaki belirgin ilikiye iaret eder ki biz Mefathul Fususta buna deindik. inin uzak douda bulunmas, sann (a.s) mlk devresinin en uzak zamannda Resulullerin sonuncusunun (s.a.v) zuhurunun ncesinde gelmesi ve ahir zamanda da genel velayeti sonlandrc olarak zuhur etmesiyle uyumludur. (in (Sin) kelimesinin saysal deeri ark byk cmle hesabna gre saysal deeri 150 olan sa kelimesine eittir. Kk ark cmle hesabna gre ise saysal deeri 15tir.) Allah onun ve onunla birlikte zamannn iki mmin insannn canlarn alnca geride kalanlar hayvanlar gibi ifadesi de Rasulullahn (s.a.v) sal (a.s) ahir zamanda tasvir eden hadislerine uygundur. rnein eyh, Futuhatn 3. cildinin 331. sayfasnda yer alan Mehdi menzili babnda konuyla ilgili uzun bir hadis rivayet eder. Babn sonunda da sadan, Deccalin ldrlmesinden sonra kalan mminlerden ve Yecuc ve Mecucdan sz eder ve aklamay u szleriyle tamamlar: Onlar bu halde iken yce Allah bir rzgar gnderir ve btn mminlerin ruhlarn kabzeder. Geride dier insanlar kalr, bunlar eekler gibi bouurlar ve kyamet bunlarn bana kopar.
Ama it izgisindeki son ocuun (hatemul evlad) sa (a.s) olduu ynndeki gr baz Fusus arleri tarafndan reddedilmektedir. rnein Bali efendi:Bu ocuk sadr diyen kimse hem zahir, hem batn asndan hata etmektedir diyor. Mefatihu Fususil hikem adl eserimizde it desteinin zlmani glgesinden, beeri nesillerin tarihi boyunca eytani velayet eklinde devam etmesinden sz etmitik. Ki bu velayetin hatemi de kr Deccaldir ve onu ahir zamanda sa (a.s) ldrecektir. Kuran- Kerimde Felak suresinde ennefasat (fleyenler) kelimesi sihirle ve eytani nefislerle irtibatl olarak gemektedir. Bu, fleme (nefs) hikmetinin en aa karanlk (zlmani) tarafdr. eyh, Futuhatn Felak suresinin menziline ait 271. babnda en aa (esfel) yaratl terkibi aleminin nurlarna ve erlerine dair nefis bir aklama yapmaktadr. Biz de nurani ve zlmani desteklerin ilikisine, nun harfinin biri ulvi ve gaybi, br sfli iki yanyla gzlemlenen ve gece ile gndz arasndaki yer deitirmelerle kendini gsteren, nuru ile zlmat kark olabilen semboliklii zerinden iaret ettik. Bilindii gibi nun harfinin rakamsal deeri 50dir-bu ise destein muhafaza edilmesine iaret eder-, dolaysyla nun harfinin iki yarsnn oluturduu dairenin tmnn rakamsal deeri 100dr. Bununla ilgili olarak eyh Mim. Vav. Nun. Kitabnda unlar sylyor: (Nun) harfinin rakamsal deeri 100dr. nk ilahi isimler yz tanedir ve nk kii mutlulardan (saidlerden) ise cennetteki nimet dereceleri veya bedbaht (aki) ise ilahi hicaplarn says ve cehennemdeki ate derekelerinin says yzdr. Balar, hibeler ve Ademi hilafet miras destekleri it ile balad gibi onun izindeki veli ile de son bulur. Bylece insani huzurlara ynelik rahmani nefeslerin gnderiliinin
KURAN VARLIK - 217
balangc ile sonu arasnda bir mnasebet vardr. nk bu nefesin Muhammed mmetindeki kamil insanlarn nefesleri araclyla sirayet etmesi ayn zamanda, nceki nebilerin huzurlar araclyla sirayet ettikten sonra insanlarn en kamili efendimiz Muhammedin (s.a.v) ahsnda son gayesine ulatktan sonra artk asla dn ve ykseli nefesidir. Kaani, son ocuk (hatemul evlad) ile ilgili bu blm yle tevil etmektedir: Son ocuk insan trndendir, yani nefs- natkadan veya kalptendir. Bu ise her insandaki klli nefistir. Onunla birlikte doan kz kardei ise hayata nefs- natkadan nce adm atan hayvani nefistir. Hayvani nefis kalpten nce zuhura kar. in ikisinin doum yeri olarak varln son mertebesidir, yani insann ayndr. Bu hayatta en son zuhur eden hayvani nefis, sonra nefs- natkadr. Bann kz kardeinin ayak ucunda olmasna gelince, bunun anlam insann hayvani ynnn kalbine galip gelmesidir. nk zamannn halk davetine olumlu karlk vermeyeceklerdir. Yani nefsin dier kuvvetleri ve organlar hakka boyun emeyeceklerdir. Yce Allah bu ocuun ve zamannn iki mmininin ruhunu kabzedince, yani kalbin ve ruhun kuvvetlerinin hkm kabzedilmi yani zayf ve etkisiz olunca, insanda hayvani tabiatn aktif ve pasif ve de birbirleriyle iliki iinde olan kuvvetlerinin hakimiyetinden baka bir ey kalmaz. Tabiatn hayvani kuvvetleri ise ksr olurlar, ruhun desteinden de yoksun olduklar iin iinde ruh olan bir ey douramazlar. Son ocuk kz kardeiyle birlikte insani surettirler. Bu, her varlk mertebesinde ift olarak var olmalarndan dolaydr. Yani fiil ve infialin (etkinlik/edilgenlik) elii. Edilgenlik ncelie sahiptir. nk edilgenin varlyla fail (etkin) fail olabilir. Dolaysyla failin ba edilgenin ayak ucundadr. Burlar ve menzilleri felekleri, krs ve ar felekleri, heba ve
tabiat mertebeleri, nefisteki ilim ve amel ibirlii, levh ve kalem makamlar bu ikizden kaynaklanrlar. Levh ve kalem de son ocuk ile kz kardei gibi mahlukat iinde son zuhur eden yksek varlklardr. nk rahmani nefesten ilk nzul edenler onlardr. Tpk insan nefesindeki ha ve hemze harfleri gibi. Bu ikisi iki harfin mahreleri en uzaktrlar. Tpk levh ve kalemin varln en uzak mertebesinde ve inin en uzak douda olmas gibi Bu en yce melekutun halk, ilahi isimlerin tecellilerinin fiili altnda ak ruhlardr ve bunlar hibir davetinin davetine icabet etmezler, nk ne onun ne de bakasnn bilincindedirler. Onlarn bu tecellilerden etkilenmeleri ksr bir etkilenmedir, onlardan hibir ocuk/sonu domaz. Ama ilk aklda durum bunun tam tersidir. nk onlar azamet celalinin hakimiyeti altnda fena bulmulardr. Onlar esma ve bulut tabiatnn hkmnn tasarrufu altndadrlar. Makamlar akln hkmnden ve levhin eriatndan soyutlanmtr. Kyamet de onlarn bana kopar, nk orada zaman diye bir ey yoktur, stlerinde ise hakkn zat iin, zat ile zatnda zuhur etmesinden baka bir ey sz konusu deildir. eyh, Futuhatn 11. babnda btn zrriyetlerde geerli olan nikahtan doan ikizlik zerine konumu ve zetle unlar sylemitir: Her messir (etki eden) babadr ve her messer (etki edilen) de anadr. Bu ikisinin arasndaki her muayyen mnasebet de cinsel ilikidir ve bundan kan her sonu da ocuktur. Etkisi sirayet eden ulvi babalarn ilki byk el-Cami ismidir ki dier isimler ona tabidir. ey kapsamndaki analarn ilki de mmkn madumdur (var olams mmkn yok). lk nikah (cinsel birleme) emirle ynelmedir. Mevcut olan ilk ocuk sz edilen bu eyliktir. nk yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Biz, bir eyin olmasn istediimiz zaman, ona
KURAN VARLIK - 219
(syleyecek) szmz sadece Ol dememizdir. Hemen oluverir. (Nahl, 40) ocuklardan ilk zuhur eden ilk akldr. Yce Allahn Levh-I mahfuzun ondan kaynaklanmasndan dolay meydana getirdii ey onda etkili olmutur. Tpk cisimler aleminde Havvann Ademden kaynaklanmas gibi. Dolaysyla levh ile kalem arasnda manevi ve makul bir cinsel iliki ve gzlemlenen maddi bir etki vardr. Bizim kullandmz yazl harfler bu ilikiden domutur. Kalemin levh zerinde brakt etki diinin rahmine fkran meni gibidir. Bu yaz sonucu harflere yerletirilen anlamlarn zuhur etmesi ise ceninin bedenine yerletirilen ruh mesabesindedir. Yce Allah levhe iki sfat yerletirmitir: Etkin ilim sfat ve edilgen amel sfat ki alemin suretleri bununla zuhur eder. Kalemin levhe ilka ettikleri arasnda tabiat ve heba da yer alr. Dolaysyla ilk ikizleri douran anadr. lk olarak tabiat ilka etmi, onun ardndan da hebay ilka etmitir. Tabiat heba ile birlemi ve ikisinden klli cisim sureti domutur. Zuhur eden ilk cisim odur. Sonra alemdeki reme, akletul mustavfiz adl kitabmzda anlattmz gibi, zel bir tertip dahilinde topraa inmitir. eyhin bu Fassn sonunda tabiattan sz etmesi, tabiat mertebesine sahip bir sonraki Nuh Fassna ynelik bir hazrlk mahiyetindedir.
1. Mertebe: el-Bedi isminden Ademi kelimedeki ilahi hikmet Fass. En yce kalem mertebesi, hemze harfi ve ko burcundan e-ereteyn (koun boynuzlar) menzili.
El-Bais ismiyle gnderilen btn isimler ancak ilk olarak rneksiz yaratlmn varlyla zuhur edebilirler. Bu yzden el-Bedi ismi, rahmani nefesten gerekleen zuhurun asli
ismidir. Dolaysyla ilk ibda edileni (rneksiz var edileni) yani ilk akl icat etmeye ynelmesi itibariyle ilk mertebe onundur. Kamillerden bu ilklie en uygun kimse ilk halife insan olan babamz efendimiz Ademdir (a.s) ve bu ilk fass da onundur. Daha nce ilk akln boyutlar ve grevleri itibariyle farkl isimlere sahip olduunu belirtmitik. lk akl duruma gre Muhammedi hakikat, en yce kalem, klli ruh, ruhlarn ruhu, yaratln faili hak, adalet, apak imam, ulu ar, beyaz inci ve hakim kartaldr. eyh, 198. babn 11. ve 37. fasllarnda el-Bedi ismiyle akl arasndaki alakaya deinmi ve zetle unlar sylemitir: lk olarak alemde etkili olmas gereken ilahi isme bakyoruz, bunun el-Bedi ismi olduunu gryoruz. nk alemden nce bir alem yoktur ki bu sonraki alem nceki alem rnek alnarak meydana getirilmi olsun. Dolaysyla alemin rneksiz ortaya karlmasnda el-Bedi isminin hkm geerlidir. Ama el-Mbdi (ortaya karan) ismi byle deildir. ElBedi isminin hkm zahir olduu iin rnei nefyeder. Kendisinden rnek nefyedilen bir ey de ilktir. Bu yzden biz de ona gnlk ilk zaman ona verdik. Gnei ko burcunda izhar ettiren odur ve e-ereteyn (koun boynuzlar) menzili de onundur. Harflerden de hemzeyi ona verdik, nk ilk mahrete zuhur eden ilk harf odur. Hemze insan nefesinden ilk olarak rneksiz ortaya karlan harftir. Tpk Rahmani nefesin ilk derecesinde rneksiz olarak ortaya karlan ilm akl gibi. Nefiste akln boyutlar ve hkmleri olduu gibi hemzenin de boyutlar hkmleri vardr. Bu yzden bu Fassn hikmeti ilahidir. nk isimlerin ilki Allah ismidir ve bu ismin ilk harfi de hemzedir. Bu da kaleme mnasiptir. Son harfi ise hedr ve bu da levhe mnasiptir. Dolaysyla bu fass cami asl ekseninde dnmektedir:
KURAN VARLIK - 221
rneksiz yaratan (el-Bedi) Allah. lk akl ve Adem (a.s) eyh bu asl arasndaki alakay ayrntl olarak ele almtr. eyhin bu konuyla ilgili aklamalarna baz rnekler sunmann yararl olacan dnyoruz: Onun (Ademin) sfat ilahidir. stersen ilahi isimleri zerinde toplayandr da diyebilirsin. stersen Rasulullahn (s.a.v) buyurduu gibi syleyebilirsin: Allah Ademi kendi sureti zerinde yaratt. Ademin sfat budur. Yce Allah onu kendi elleriyle huzurunda yarattnda bu sfatlar onda cem etmi ve ona kemal sfatn vermitir. Dolaysyla onu kamil ve cami olarak yaratmtr. Bu nedenle btn isimleri kabul etmitir. (Futuhat, c. 2 bab: 73 Tirmizinin sorusuna cevap no: 40 s. 67) Diyor ki: Bu yzden alem sabit olmutur. nk yce Allah aleme ancak bu kulun gzyle bakar. Aradaki bu mnasebetten dolay alem yok olmaz. Eer Allah aleme kendi basaryla baksayd, alem vehinin parldaylarnn etkisiyle yanard. Bu yzden Hak teala aleme suret zere yaratlm kamilin basaryla bakar. Bu bakmdan kamil kimse alem ile yakc parldaylar arasndaki perde konumundadr. (Futuhat, 2, bab: 178, s. 254) eyh ilk akl mertebesiyle insan mertebesini karlatrr ve yle der: lahi suret u iki eyden bakas olamaz: ya camidir, bu durumda insan suretidir ya da cami deildir, bu durumda da akl suretidir. Yce Rab akli surete emriyle ekil verip insani sureti de eliyle ekillendirince Rahman nefesiyle bu ikisine yneldi ve emrinden bir ruhu onlara fledi. Akl sureti bu nefhann sonucunda kyamet gnne kadarki btn kevni ilimleri yklendi ve onlar alemin varlnn asl haline getirdi. mkani varlk kapsamnda ona ncelik verdi. Allahn kendi elleriyle yaratt ilk varlk olan insan suretine gelince, bu nefhann etkisiyle ilahi isimlerin ilmini yklendi. Akl sureti bu
ilmi yklenmemiti. Bu yzden hakkn suretinde varlk alemine kt. Nefesin hkm onda son buldu. nk hakkn suretinden daha kamil bir ey yoktur. lim dnd dolat, imkani varlk nur, zulmet, tabiat, ruh, gayb, ehadet, rt ve keif arasnda zuhur etti (Futuhat, c.2 bab: 198, fasl: 11: ilk akl,) Diyor ki: Yce Allah bu insani sureti dorusal bir hareketle adrn orta direi suretinde ikame etmitir. Dolaysyla insan sureti gk kubbenin direi konumundadr. Allah gkleri onun sebebiyle yok olmaktan koruyor. Bu yzden onu direk olarak ifade ettik. Bu suret yok olur, yer yznde nefes alp veren bir tek insan kalmaynca gkler paralanr ve o gn gkler ker, nk gklerin direi konumundaki insan yok olmutur. mran diyar dnya, insann gmesiyle ahirete gnce, dnya, insann ayrlmasyla bir harabeye dnnce, kesin olarak biliriz ki insan, Allahn alemin yaratlmasnda gtt amatr, o Allahn gerek halifesidir, o ilahi isimlerin zuhur mahallidir, o btn alemin hakikatlerini iinde cem edendir. (Futuhat, c.1 bab: 7 s. 125) Devamla yle diyor: nsanlar iinde kamil insan, btn ilahi isimler iinde Allah ismi konumundadr. (Futuhat, bab: 554 s. 194) Bu bab ile ilk akl arasndaki ilikiden dolay babn ak iinde akl kelimesinden tremi makule, makuliye ve akl gibi kelimeler yaklak olarak 14 kere gemektedir. zellikle sonra hikmete dnyoruz ve diyoruz ki ifadesiyle balayan blmde bu ifadeler younlamtr. Bundan sonra insan ile ilk akl arasndaki hadis olma, zati mmknlk ve muhtalk noktasndaki benzerlie deiniyor ve sonra hak ile halkta iki zddn cem olmasndan bahsediyor. Bu ise insanda, Allahn iki eliyle yaratlm olmasnda, ilk aklda ise yardm almak iin Allaha ve yardm sunmak iin de klli nefse ynelmek eklinde somutlamtr.
KURAN VARLIK - 223
Sonra ilk baba ve eini, onlardan reyip yeryzne yaylan erkek ve kadnlar anlatyor. Bununla da demek istiyor ki insanlar arasndaki evlilik ilikisi en yce kalem ile Levh-i mahfuz arasndaki ilikinin veya hakim kartal ile gerdanlkl gvercin arasndaki ilikinin bir suretidir. Bu ikisi ilk cinsel ilikiye (nakih ve menkuh) girenlerdir. Onlardan reyen kevni suretler ruh ve akl adamlar ile nefis ve tabiat kadnlar gibi kevni suretlerden hamile brakan ve hamile braklanlardr. Bir yerde eyh bu en byk baba olan imama tevdi edilen ifadesiyle ikisini kast etmektedir. Ayn zamanda apak imam da kast etmektedir, yani ilk akl ve en byk baba Ademi Sonra Ademi kelimeye dahil Fusus bablarnn tertibini zikretmektedir ve bununla Ademin kamil evlatlarn cem ettiine iaret etmektedir. Bu cem etme bil kuvvedir ve bunlarn bilfiil tafsili ise sonraki bablarda sunulmaktadr. lk akln btn kevni mertebeleri nun olarak ifade edilen icmali ilminin kapsamnda mcmel olarak cem etmesi gibi. Sonra bunlar levhte yazl olarak tafsilatlandrlmaktadr ki rahmani nefesin dereceleri araclyla yaylp alsn. Akl ve Adem insan- kamilin kevni ve insani dzeyde belirginleen ilk mazharlarndan baka bir ey deildirler. Fass mml Kitaba iaret etmekle son buluyor. Bu ise isimlerinden biri mml kitap olan Levh-i mahfuz mertebesine sahip bir sonraki it Fassna giri iin bir hazrlk niteliindedir.
KURAN VARLIK - 225
- NC BLMFaslara Uygun Sureler ve Her bir Fassn ncesindeki ve sonrasndaki fasla ilikisinin aklamas EYHN DVANINDAN BR KASDE nemli bir not: Bu kasidede Kuran Sureleri latif anlamlardan rlm bir silsile dahilinde verilmektedir. Biz, Fusus bablaryla ilikili sureler sunmakla yetindik ve her surenin altn da izdik. mml Kitabda gaybn anahtarlar vardr, kim Namaznda onu okursa bu ona yeter Yars Onundur, yars da bizim Ortak olarak ve de mnezzeh tekliiyle En yce ilahnz bryen gecede tesbih edin Fecr(afak vakti)de ve ems beled (gne ehrinde)inde gsterir onu Geceleyin (leyl) ve duhann (kuluk vaktinin) yannda erhedeni gelir Tin ile ve alakta ve kadri de iindedir Adiyat zilzaliyle sarslacak deillerdi (lem yekun) Karia gelmeyince oyaland kabrinde Asr drterek filitalarla
O zaman kurey gelir havuz dinine ki ona boyun eer Kafir yz evirmitir nasr (yardm)dan ona olsun Tabb (elleri kurusun) hlas suresinden Felak suresi nuranidir, onu getirmitir Nas iin Allah ve zarar vereni iyiletirir Bunlar Kurann sureleridir btnyle Onlar arzuladm iin isimlerini burada topladm. Bir aratrmacnn her fass ile onunla ilgili surenin arasndaki ilikiyi derinliine kavramas iin eyhin surelerle ilgili olarak Futuhatta yapt aklamaya mracaat etmek yerinde olacaktr. Ki bu aklamalar aadaki tabloda yedi stun halinde verilmitir: Birinci Stun: Fassn numaras kinci stun: Fassla ilgili nebinin ismi. nc stun: Mushaftaki numarasyla birlikte fassla ilgili sure Drdnc stun: Surenin Futuhatn 22. babndaki ismi Beinci stun: Surenin Futuhatn 369. babndaki numaras Altnc stun: Surenin, Futuhatn drdnc faslndaki menzilinin babnn rakam Yedinci stun: Futuhatn 559. babndaki blmler iinde surenin menziline uygun blmn bal.
KURAN VARLIK - 227
Faslarn Sureleri ve Futuhattaki Yerleri

1 2 Adem it Alak: 96 Duha: 93 Talim Sevgi 19 22 288 291 Levh ve Kaleme Hkmetme Gndzn ortasnda srlar ortaya karr Menzilin kadrini ancak onu gnderen mahede edebilir Gece ehline nail olmak Aynn zuhurunda varln yokluu mmi nebinin ilmi mmetlere yemin Gnei gzlerken sessizlik Tenzih ve olgunlama Basiret sahiplerine ibretler sunmak Tasarruftan doan kaynama
Nuh
Kadir: 97
Ruh
18
287
4 5 6 7 8 9 10
dris brahim shak smail Yakub Yusuf Hud
Leyl: 92
Yollarn 23 farkll Beyine: 98 Varln fena 17 bulmas lham ilimleri 20 Nurlarn Almas Nefs- natkann mertebeleri Nispetler Zararn kaldrlmas lfet
292 286 289 295 293
Tin: 95 Fecr: 89 ems: 91 hlas: 112 Fil: 105
3 10
282 279
11
Salih
Kurey: 106
287
12
uayb
Tekasr: 102 Karia: 101 Korku Adiyat: 100 Asr: 103 Hayvani nefisler
13
282
13 14
Lut zeyr
14 15
283 284
15 16
sa Sleyman
Orta namaz 12 (es-Salatul vusta) Hmezze: Kevne 11 104 sarlmak Maun: 107 Mutlak irk 8
281 280
Suskunu ziyaret eden onu ziyaret eder Terazide noksanlk ve ar basma Eserlerindeki kapallklar mutlak klmas Tahkikte darlk Mal ve velayet (ynetim) sahibi Yetimleri ezmek knanmlarn ahlakdr Heva ve arzulama Gslerin gslerde kilitlenmesi Varlan havuz ve vlen makam Douncaya kadar cierde bekleyen cenin Muammay zme ve ad konulmu ecel
17
Davud
277
18 19 20
Yunus Eyyub Yahya
Mesed: Helak 111 nirah: 94 Nimetlerin okluu Kevser: 108 Beled: 90 limler
4 21 7
273 290 276
21
Zekeriyya
Muhammedi Terif Kavuma mjdesi 5
294
22
lyas
Nasr: 110
274
KURAN VARLIK - 229
23 24 25
Lokman Harun Musa
Zilzal: 99
Denge
16 6 2
285 275 271
Ar harekette delil Puta tapmak Gece yolculuunun azametinden sa heykele ruh fler mamlara ve kutuplara hitap Faydali eylerin cem edici huzuru
Kafirun: Geceleyin 109 gitmek Felak: 113 Temimeler (muskalar)
26 27 28
Halid
Nas: 114
Kutup ve iki imam Fetih Furkan menzilleri
270 383 Futuhatn drdnc faslnn bablar
Muhammed Fatiha: 1 Hatem Kurann tamam
KURAN VARLIK - 231
1: Adem (a.s) Fass Suresi

Bu ilk Fassn suresi, ilk insan ve ilk akla ait olarak nazil olmu ilk sure olan Alak suresidir. eyh, Futuhatn 288. babnda bu surenin menzilini ilk tilavet menzili, 22. babda talim menzili, 369 babn on dokuzuncu faslnda talim hazinesi, 4. cilt 559. bab, s. 388de ise levh ve kalemde hkm olarak isimlendirir. Ademle mnasebetine gelince, bu surenin ayetleriyle tahakkuk eden ilk beerin Adem olmasdr. Ayrca bu sure Kurann ilk nazil olan suresidir ki yledir: Yaratan Rabbinin adyla oku! O, insan bir alanm yumurtadan yaratt. Oku! nsana bilmediklerini belleten, kalemle (yazmay) reten Rabbin, en byk kerem sahibidir. (Alak, 1-5) Adem, ilahi kudretin yaratmak zere taalluk ettii ilk insandr. Rabbinden ilk olarak btn isimleri renen de odur. Nitekim surenin ilk iki ayetinde halk=yaratma kelimesi iki kere ve pe pee gemitir. nce alemin yaratlmas, sonra Ademin yaratlmas. Ya da nce takdiri yaratma, sonra var klma yaratmas. nsan kelimesi de sure de kere gemektedir. Dolaysyla eyhin bu fassta Adem ve nsanla ilgili olarak sylediklerinin mercii suredeki insan kelimeleridir Makullerle ilgili olarak sylediklerinin ki akl kelimesinin trevleri yaklak olarak 14 kere gemektedir-mercii ise kalemle retti ifadesidir. En yce kalem ise ilk akldr. eyh, 369. babn 19. vaslnda bu ayetin anlam ile ilgili geni aklamalara yer verir ki bu, Alak suresiyle ilgili bir vasldr. Surenin anahtar ve onuncu kelimesi olana ikra (oku) kelimesinden eyh, Ademin cem edicilii, makul klliler ve
edeble ilgili uzun deerlendirmelerini edinir. nk kur (k.r.a. kk) toplamak demektir. Ayrca edeb de btn hayrlarn toplam demektir. Bu yzden Futuhatn Alak suresinin menzili konumundaki 288. babnda eyhin cem ve edebe deinerek sze baladn gryoruz. Edeb ise el-Medebe kelimesinden tremitir ve el-Medebe yemek sofrasnda toplanmak anlamna gelir. Dolaysyla edeb kelimesi btn hayrlarn toplam demektir. eyh bu fassta unlar sylyor: Yce Allah gzel isimleri (esma-i hsna) itibariyle aynn her eyi kuatan cami bir varlkta grmeyi dileyince Sonra eyh, bu cemlii uzun uzadya aklyor, yle ki cem kelimesini 12 kereden fazla zikrediyor, buna ek olarak da kll ve klliyat kelimelerine de yer veriyor. rnein yle diyor: Bu ayrc ve cem edici bir kelimedir. Melekler Ademin cem ediciliine sahip deillerdir nk Adem alemin hakikatlerini ve mfredatn camidir Ancak btnne (mecmu) ulamakla kurtulua erer Bir yerde edebden bahisle unlar syler: Bu ilahi taraftr ki Hak teala edib, emin ve halife kullarn bununla edeplendirmitir. Diyor ki: Allah ile beraberliin edebini renirsin. Fassn sonunda ise yle diyor: Hamdde onu saknmanz klarsanz alim ediplerden olursunuz Rabbinin adyla oku ayetinde Ademin cemedicilii Rabbin ismiyle birlikte zikredildii iin eyh, bu Fassn hikmetini Rabbin isimlerini cami isim olan Allah ismine mensup klmtr. Adem ile Allah arasndaki iliki ile ilgili olarak Alak menzilinde, yani Futuhatn 288. babnda unlar sylyor: Marsiyada eyh Ebu Ahmed b. Seydebunla karlatm. Bir adam ona Allahn en byk isminin (sm-i azam) hangisi olduunu sordu. O da ona kk bir akl ta att. Bununla demek istedi ki Allahn en byk ismi (ism-i azam sensin. nk isimler anlamlara delalet etmeleri iin konul-
KURAN VARLIK - 233
mu kelimelerdir. Dolaysyla anlam asndan ortaklk da olabilir. Sen, Allah gsteren delillerin en a ve en bysn. Dolaysyla Onu kendinle tesbih edebilirsin. eyh, bu menzili birka beyitle ayor. Bu beyitlerde surenin kelimelerine ve bu Fassn meselelerine ynelik iaretler vardr. Beyitler unlardr: lah iin, insanlar arasnda Allah ismi gibi ol Rabb isminden. Ruhun ve suretlerin rabbi Yaratma, emir ve tekvin tamam Onundur, akl ile ta arasnda fark yoktur. Onunla mstani oluuyla ycelen zahit gibi Gz ile amuru birbirinden ayrmaz Mnezzehliiyle ycelen arif gibi Gz ile basar birbirinden ayrr nk hakikate dn, ahlakdr Alametlerde ve surelerde menzilleri grenlerin. Onunla mstani olan ifadesiyle eyh, Alak suresinin 6. ve 7. ayetlerine iaret etmektedir. Gerek u ki, insan kendini kendine yeterli grerek azar. (Alak, 6-7) Bu iki ayetten hareketle bu fassta yle diyor: Ondan kaynaklanan kuvvet kendisiyle perdelenmitir, zatndan daha stn bir ey grmez. Kendisinde-iddiasna gre -Allah katndaki btn yksek makamlara ve stn menzillere liyakat olduunu dnr. Bunun nedeni de ilahi cemedicilie sahip olmasdr. Fassn sonunda syledii u szler de buna rnek oluturmaktadr: Hepsi mstani olduka muhtatr. Yukarda geen son beyit de eyhin bu fasstaki u szlerine uygundur: ... Son olmasnn sebebi her eyin Ona
dnecek olmasdr. Bu anlamn kayna Alak suresinin 8. ayetidir: Kukusuz dn Rabbinedir. (Alak, 8) Yine Fassn sonunda takva ile ilgili aklamasnn kayna da surenin 12. ayetidir: Yahut takvy emrediyorsa! (Alak, 12) Son iki beyitte gz, basar ve grme fiili zikredilmektedir. nk ryet=grme fiili surede tekrarlanmaktadr, 7/9/11/13. ayetlerde olduu gibi. 14. ayette de yera=grr fiili gemektedir: Allah'n, (yaptklarn) grdn bilmez mi! (Alak, 14) eyh Futuhatn 507. babn bu ayete tahsis etmitir. Bu fassta bu ilahi ryetle balyor. Diyor ki: Hak teala onlarn aynlerini, istersen kendi aynini de diye bilirsin, grmek isteyince... nk bir eyin kendisini kendisiyle grmesi, kendisini baka bir eyle grmesi gibi deildir... Diyor ki: Bu yzden insan olarak isimlendirilmitir, nk Hak onunla mahlukatna bakar ve onlara merhamet eder... Devamla diyor ki: Bize ayetlerini gsterdiini zikretmitir... Onu mahede ettiimizde nefislerimizi mahede ederiz. O bizi mahede ettiinde nefsini mahede eder. Divanndaki bir kasidede bu ryete iaret eder: Alak Suresinin Ruhundan Hak amellerimi gz sahibi olanla grr Bizde ise buna dair bir bilgi ve haber yoktur Hidayete has kld eriat gelince Bizem dediimizin benzerine hidayet etti, emrettikleri Sakn onunla ilgili olarak onda Fazlalk vardr diyenlerden olma. O beer alemindeki ilmin izahdr nk bu szn elikili olduu aktr Syledikleri eylerle ona delil getirseler de.
KURAN VARLIK - 235
Bu Fassn Efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) Fass ve it (a.s) Fass ile likisi
nemli bir not: Varlk mertebeleri zinciri salam bir bala birbirine balanmtr. Fususun bablar da yle. Bu yzden Her fass ile bir nceki ve bir sonraki fass arasnda uyum ve balant vardr. eyh, her babn sonunda bir sonraki baba giri iin hazrlk yapmay, sunumda bulunmay ve iaret etmeyi adet edinmitir. Bu ilk bab ilk akln olunca, ikinci bab Klli Nefsindir, yani Levh-i Mahfuzun. Ki eyhin de zikrettii bir ayette buna yle iaret edilmitir: Ve ondan da eini yaratt. (Maide, 1) Yani Havvay Ademden yaratt gibi nefsi de akldan yaratt... Bab, mml Kitabdan sz ederek bitiriyor. Bu ise it makamnda Levh-i Mahfuzdur. unu bilmemiz gerekir ki Fususun btnsel yaps, daha nce de akland gibi her fass ile feleki menzili arasndaki uyum gereince tpk menziller felei gibi daireseldir. Bu ilk Ademi fasstan nceki fass son Muhammedi fasstr ve bu fasa, insann, cemlik harfi mimin icadna ynelik el-Cami ismi hakimdir. Bu Fassn suresinin de Fatiha suresi olduunu greceiz ki eyh buna bu Fassn sonunda mml Kitab diye iaret etmektedir. u halde el-Cami ismi ile insan, Adem cemlik dolaysyla tamamen uyumludurlar Bu iki Fassn ilikisinin vurgulanmas balamnda eyhin Muhammed (s.a.v) Fassnda Adem ve Havvadan, erkein Tek olan Hakkn ifti ve kadnn da erkein ifti oluundan sz ettiini gryoruz. ki fass arasndaki ilikinin kayna her iki fassa hakim olan Allah el-Bedi ve el-Ferdul cami isimleri arasndaki alakadr. Yine iki Fassn sureleri arasnda da bu tarz bir iliki vardr: Alak ve Fatiha
Fatiha Mushaf tertibinde Kurann ilk suresidir, Alak suresi ise ilk nazil olan suredir. Fatiha bandaki Besmeleye dnktr. Bunun benzerini ise Alak suresinin giriinde gryoruz: Rabbinin adyla okuBesmelede yer alan harflerin says on dokuzdur (19), bu da cehennem zebanilerinin saysna eittir ki Alak suresinde bunlardan sz edilmektedir. (eyhe gre 19 saysnn nemi iin bkz. Futuhatn 22. babnn sonlarnda yer alan fehvani menziller menzili blm.) Muhammedi fass Fatiha etrafnda dnmektedir. Fatiha ise kul ile Rab arasnda cemlii gerekletiren namazn ruhudur. Bunun da Alak suresinin 10. ve 19. ayetleriyle mnasebeti aktr: Namaz kld zaman bir kulu secde et ve yakla
KURAN VARLIK - 237
2: it (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn konusu rabbani balar, ltuflar ve ilahi hibelerdir. it kelimesinin anlam Hibetullah=Allahn hibesidir. Bu fassta en ok tekrarlanan kelimeler ba ve hibe kknden tremi kelimelerdir. Bu ba Duha suresinde grebiliyoruz: Kuluk vaktine ve skna erdiinde geceye yemin ederim ki Rabbin seni brakmad ve sana darlmad. Gerekten senin iin ahiret dnyadan daha hayrldr. Btn bunlar balar ve mjdelerdir ki en by de onlardan sonra zikrediliyor: Pek yaknda Rabbin sana verecek de honut olacaksn. Sonra yce Allah ona ynelik balarn sralyor: O, seni yetim bulup barndrmad m? arm bulup da yol gstermedi mi? Seni fakir bulup zengin etmedi mi? Dolaysyla bu fassa uygun sure Duha suresidir. eyh, Fassn balarnda El ap isteyeni de sakn azarlama. Ayetinden hareketle isteyen/dilenen ve istenenden bahsediyor.Velayet ve risalet makamlar balamnda en byk ba hatemiyet makamdr. Bu yzden eyh bu fassta surenin son (hatime) ayeti olan Ve Rabbinin nimetini minnet ve kranla an. Ayetinden hareketle hatemiyetten uzun uzun bahsediyor. Bu arada yce Allahn kendisine bahettii Muhammedi hatemiyet nimetine deiniyor, tpk efendimiz Hz. Muhammedi (s.a.v) risalet hatemiyetiyle nimetlendirmesi gibi. u halde velayet hatemlii mertebesi, ihata edici velayet feleinin giri/n mertebesidir, tpk itin (a.s) Ademi milletin n mertebesi olmas gibi. Nitekim Duha (kuluk vakti) da gndzn giriidir eyh, Futuhatn 559. babnda Duha suresine tabi blmn baln gndzn bann srlarn ortaya karr eklinde belirlemitir. nk giri/n (sadr) Duha suresine zg 211 babda tarif ettii gibi ister cins, ister tr, ister ahs olsun her suretin ikinci mertebesidir.
eyh Futuhatn 211. babn zamann sadrnn menzili/drdnc felek eklinde belirlemitir. Yani Kutuba ait gne felei. Bu ise Hatemul Evliyann makamna uygundur. Ki Hatemul Evliya srlar aa karr ve Hatemul Mrselinden sonraki ikinci mertebe ona aittir. it ise Ademden (a.s) sonraki ikinci mertebenin sahibidir. O halde makam da doduu srada deil iyice ykselip parlad sradaki gnein makam gibidir.
Bu Fassn Bir nceki Fassla likisi

Adem ve it fasslarnn ilikisi balar, hatemiyet ve sadrlk (n/giri) meselesinde kendini gsteriyor. Dolaysyla yce Allahn Adem ve zrriyetine bahettii en byk nimet hilafettir ki mertebeler onunla son bulmutur. it Fassndaki hatemiyet ba ise Duhadan gelir ve eyh, Adem Fassnn ortasnda buna deinerek yle demitir: Aleme gre onun yeri, hateme gre hatemin Fass gibidir Tpk mhrn (hatemin) hazineleri korumas gibi O, ahiret hazinelerine vurulmu ebedi bir mhr (hatem)d. it, Adem milletinin balangc (sadr) olduuna gre Duha suresinden kaynakl gndzn balangc (kuluk vakti) onundur. eyhin Futuhatn 291. babnda belirttii gibi Adem dnyann sadr idi. Diyor ki: Gndzn sadr, gnein douu deil, gne nn iyice ykseldii kuluk vaktidir Dnyann sadr da Ademin varldr. Alemin sadr Levhtir. nk kalemden sonraki ikinci mertebedir. it Fassnda eyh, bu Fassn Adem Fassyla ilikisinin Levhin Kalemle ilikisi gibi olduunu belirtir ve yle der: nk ocuk babasnn srrdr. nk ona verilenler Allahtan gelenleri akledenler asndan gariptir. lk olarak Allahtan gelenleri akleden ilk akl veya Alak suresinde iaret edilen kalemdir ve o Duha suresinde Pek yaknda Rabbin sana verecek de honut olacaksn. Ayetinde hitap edilen Rasulullahn (s.a.v) ilk mazhardr.
KURAN VARLIK - 239
3: Nuh (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn ilk cmlesi dorudan Fassn suresine iaret etmektedir. Bil ki, Allah seni kendisinden bir ruhla desteklesin cmlesiyle balayan tek fass budur. Bununla da Kadir suresinde yer alan O gecede, Rablerinin izniyle melekler ve Ruh (Cebrail), her i iin iner dururlar. (Kadir, 4) ayetine iaret edilmektedir. Dolaysyla bu Fassn suresi Kadir suresidir ve buna es-Sbbuh ve el-Batn isimleri hakimdir ki tabiatn, Sreyya mehzilinin ve ayn harfinin icadna yneliktirler. Kadir suresi ile es-Sbbuh el-Batn isimleri arasndaki mnasebete gelince, bunun kayna gecedir ve eyh onu gayb ile sembolize eder. Yani el-Batn. Yine bunun kaynaklarndan biri de bu Fassn hikmetinin eksenini oluturan tenzih kavramdr. Tesbih, deerin, kadrin yceltilmesidir. u halde Kadir gecesiyle bu iki isim arasnda tam bir mnasebet vardr. Gndzn payna ise zuhur ve tebih der. Bu yzden eyhin bu fassta setr , gafr, kefr, gayb ve hcb (tm de rtme anlamna gelen kelimelerdir) ifadelerini oka kullandn gryoruz. Bunlar el-Gaffar ve el-Batn isimleri arasndaki mnasebet balamnda dile getirmitir. (bkz. Futuhat, 559 bab , el-Gaffar, el-Gafir ve el-Gafur isimlerine ait perdelerin indirilmesi huzuru fasl.) Kadir suresi ile tabiat mnasebetine gelince, tabiat, eyhe gre btn vcudi suretlerin anasdr. Onun faili ise var etme (tekvin) ile i gren ilahi emir olan ruhtur. Bu yzden Rablerinin izniyle melekler ve Ruh (Cebrail), her i iin iner dururlar.ayetinde iaret edilen Kadir gecesi gibidir. Bu nedenle eyhin 446. babda gece ile tabiat bir arada zikredip yle dediini gryoruz: Onun miraslarn olup ahlak Kuran olan ve tabiatnn gecesinde amellerin suretlerini ina eden kimse Nitekim Hz. Muhammed (s.a.v) tabiat kabrin-
den diriltilip gnderilmitir. Bundan dolaydr ki eyhin Kadir suresi menziline mahsus 287. babda Kadir gecesini gz kamatrc gzellie sahip bir kadna benzettiini ve onu Batni emir alemiyle birlikte zikrettiini ve yle dediini gryoruz: zamann ahs tedbir ettii bir nefese sahiptir emir aleminden ho kokulu bir nazenindir Cim, ayn ve fa onun menzillerindendir Resulleri onu getirmiler muhkem zikirden Gaipler ilmiyle iki ba vardr ki lenin, ikindinin byle bir vnc ve fecri yoktur. Zamann ahs senedir, onu tedbir eden nefis ise Kadir gecesidir, yani ruhanilerin ve rahmetin nefesleriyle kokulanm gz kamatrc gzel. ki badan maksat da akam ve yats vakitleridir. Gaipler ilmiyle de geceye, yani Kadir gecesine ve Biz onu kadir gecesinde indirdik. ayetinde iaret edilen, zahir ilahi benlikle inip duran Batni hviyet gecesine iaret etmektedir. Bu yzden eyh bu baba benlikten sz ederek balam, sonra hviyeti zikrederek yle demitir: Bu, gaiplerin menzillerinden biridir ve ehadet aleminde zuhuru sz konusu deildir. u halde benlik iin zuhur, furkan (ayrlk), tebih ve gndz, hviyet iin de batnlk, Kuran (cem), tenzih ve gece vardr. Bu benlik Kadir suresinden olan bu benlik iin aban aynn ortasndan bir gece vardr. Bu yzden onun payna ubelenme ve furkani tafsil der. Bu hviyet iin de Kadir gecesi vardr. Bu yzden Kurani cem onundur. nk kadir kelimesi szlkte snrlandrma ve cem anlamna gelir. eyh btn bunlara bu fassta yle iaret ediyor: Emir Kurandr (cemdir),
KURAN VARLIK - 241
furkan (ayr olu) deildir Bu yzden Kurana sadece Hz. Muhammed (s.a.v) ve u insanlk iin ortaya karlm en hayr mmet olan slam mmeti tahsis edilmitir eyh emir Kurandr ifadesiyle Kadir gecesindeki emre iaret etmitir ki bu da Muhammed (s.a.v) mmetine tahsis edilmitir. nk slam mmetinin Nebisi, kamiller arasnda, Kadir gecesinin baka geceler iindeki konumuna benzer bir konumdadr. Onun mmeti de baka mmetler arasnda ayrcalkl bir yere sahiptir. Nitekim air Buseyri (r.a) kaside-i brdesinde bunu yle dile getirmitir: Resullerin en byk kerem sahibi sayesinde mmetlerin en kerimi olduk biz. nsanlk iin ortaya karlm en hayrl mmet ifadesiyle bin geceden daha hayrldr ayetine iaret edilmektedir. eyhin bu fasstaki hakk her snrla mahduttur ancak her alem iin hasl olan sureti orannda eklindeki sz kadre, yani snrlandrma ve hadde iaret etmektedir. eyhin ruhun sureti, ruhun bedeni ve Hak taalann alemi tedbir ediine ilikin szleri nceki beyitlerdeki u szyle uyumludur: Zamann ahsnn bir nefsi vardr, onu tedbir eden. nk senedeki tasarruf ileri bu gecede tedbir edicilere tevdi edilir. eyh bu anlam giri ksm H. Mm. Apak olan Kitab'a andolsun ki, muhakkak biz onu (Kur'an') mbarek bir gecede inzal ettik. nk biz uyarclarz. Katmzdan bir emirle her hikmetli ie o gecede ayrd edilir. nk biz, Rabbinin bir rahmeti olarak mrseller gndermekteyiz. phesiz O Semi(iiten)dir, Aliym(bilen)dir. eklinde olan Duhan suresine mahsus 340. babda izah etmektedir. Diyor ki: - Kadir suresi, Duhan suresinin tefrik ettiklerini cem etmekte, Duhan suresi de Kadir suresinin tefrik ettiklerini cem etmektedir. Mahede ettiklerine dair bilgisi olmayan kimseler bu iki surenin birbirlerine kart olduklarn hayal edip bu iki sureyi birletiren bir menzilin farkna varmazlar. Ayn
ekilde tabiatn barndrd kartlklardan oluan cemliinden kaynaklanan aktifliinin bilincine varamazlar Bu adan Kadir suresi Duhan suresinin dkld bir havuz konumundadr. Bu da gsteriyor ki her ahsn kadir gecesi nefsinin ayndr. En byk kadir gecesi ise insan-i kamilin nefsidir. (Bu anlama dair daha ayrntl bilgi iin bkz. El-isfar adl eserin Aziz kuran yolculuu blm.) tabiatn barndrd kartlklardan oluan cemliinden kaynaklanan ifadesi bir kez daha kadir gecesinin cem ediciliine ve bu fassa ait tabiat mertebesiyle olan sembolik ilikisine iaret etmektedir. eyh 369. babn 18. valsnda bu ilikiyi tekit etmektedir ki bu kadir suresine has bir vasldr. Bal da yledir: Varlk hazinelerinden on sekizinci vasl. Tabiatn baka eylere stnln ierir. Bunun sebebi de ilahi isimlere benzemesidir. Bu aklama ise kadir gecesi bin aydan daha hayrldr. Ayetine iaret etmektedir. Fassta kadir gecesinin Kurani cem edicilik zelliine ynelik baka iaretler de vardr. u ifade gibi: marifeti itibariyle tenzih ve tebihi icmali olarak iki vasf araclyla cem eden kimse onu mcmel olarak bilmi olur, tafsili olarak deil, tpk kendi nefsini tafsili olarak deil mcmel olarak bilmesi gibi. eyh Fass u szlerle bitiriyor: Nuhun srlarna vakf olmak isteyen birinin Yuh (gne) feleinde ykselmesi gerekir. Yani Kadir suresiyle, tabiatla, Sreyya menziliyle ve ayn harfiyle ilgili bu Fassn srlarn renmek isteyen bir kimsenin gne feleinde ykselmesi zorunludur. nk kadir gecesi, gecenin tabiat, gndz, mevsimler ve aylar gnein dnyle balantldrlar. Gnein domasyla da kadir gecesi sona erer. Bu yzden eyh yukardaki beyitleri
KURAN VARLIK - 243
Fecr kelimesiyle tamamlamtr. Bu da kadir suresinin son kelimesine ynelik bir iarettir. Kadir gecesinin konumu gnein ve ayn dnleriyle irtibatldr. eyh orula ilgili babda buna iaret eder ve yle der: Yce Allah leyl (gece) kelimesine gndz yerine kadir kelimesine izafe etmitir. nk gece gayba benzer. Takdir de ancak gaybi olabilir. nk insann nefsindedir. Dolaysyla her salam emir onda tefrik edilir. Sonra emir bize tek bir ayn olarak iner, nefiste sahip olunan tafsilat uyarnca tefrik edilir. areti de nurlarn onun nuruyla silinmesidir. Onun aylarda ve haftann gnlerinde dolamasn salamtr 69. babda namaz babndan Cuma gn gusal alma faslnda eyh, Cuma gnndeki icabet saati cumann son saatidir-hakknda diyor ki: Cuma gnndeki bu saatn konumu, sene iinde kadir gecesinin konumuna eittir. Bu ise nefis bir iarettir ki eyh, 32. babn sonunda ona bir kez daha iaret etmitir. El-Batn ismi, tabiatn icadna ynelik olduu gibi Sreyya menziline de yneliktir. Ki Sreyya menzilinin ilk te birlik ksm ko burcunun altna dmektedir. Ko burcu ise gnein eref burcudur. Bu erefin konumu da felek dairesindedir ve en erefli konumdur. Dolaysyla kadir gecesinin erefiyle eksiksiz bir uyum iindedir. Baz felek alimleri, gnein bu erefli dereceye girdii esnada Rasulullahn (s.a.v) doduunu tahkik etmilerdir. Dorusunu Allah bilir. Rasulullah (s.a.v) ile Kadir gecesi arasndaki ilikiden dolay eyhin Rasulullahn suresi olan Fatiha suresinin inilerine has 432. babda kadir gecesinin cem ediciliinden ve tabiatla ilgisinden bahsettiini gryoruz. Diyor ki: Sen kadir gecesisin, nk sen tabiattan ve haktansn O her emri cemeder ve btn mevcudatta bulunur.
Bu Fassn Fasslarla likisi
ncesindeki
ve
Sonrasndaki
eyh, nceki it Fassn ahir zaman insanlar ile ilgili u szleriyle tamamlyor: Tabiatn hkmyle tasarruf ederler. Tabiatn sembollerinden birinin kadir gecesi olduunu grdk. Bu sz Nuh Fassna veya ruhun indii Kadir suresi Fassna giri iin bir hazrlk niteliindedir. Nuh Fass u szlerle balyor: Bil ki, Allah seni kendisinden olan bir ruhla desteklesin. Aklamann son paragraf rt ve karanlk anlamlarn ifade eden kelimelerle doludur. zlmani perdeler gerisinde gizlenen gayb ehlinin karanlklarndan olan zalimleri arttrma. ifadesinde olduu gibi. Bu, gne feleine girii ima etmektedir. Gece ve gndzn anas gne feleinin kutbu dris buradadr. Yani Leyl suresinin menziline girie dair bir iarettir. Ve bir sonraki dris Fass bu sureden destek grmektedir.
KURAN VARLIK - 245
4: dris (a.s) Fass Suresi

Bu ve ncesindeki fass kardetir. nk her iki Fassn hikmetlerine hakim isimler kardetir: es-Subbuh ve elKuddus Ayn ekilde alemin nc ve drdnc mertebelerinin, yani tabiat ve hebann icadna ynelik el-Batn ve elAhir isimleri de kardetir. Dolaysyla el-Batn ismi Nuha ve tabiata yneliktir, el-Ahir ismi de drise ve hebaya yneliktir. eyhin Futuhatn 11. babnda belirttiine gre tabiat ve heba ikizdirler. Diyor ki: Mmkn varlklardan ikinci babay tandktan ve onun en yce kalemin ikinci anas olduunu bildikten sonra, ruhani kutsal ilkadan ona ilka edilenler tabiat ve hebadr. Dolaysyla ikiz douran ilk anadr Bunlar anlatmamzn sebebi, bu Fassn suresiyle olan ilikisidir. Yani Leyl suresi. Bu sure Leyletul Kadr suresinin kz kardeidir. Yani tabiat mertebesinin ve Nuh Fassnn suresi. Sure gece ve gndzn, erkek ve diinin birlemesine deinerek balyor: Bryp rtt zaman geceye, alp aard vakit gndze, erkei ve diiyi yaratana yemin ederim. (Leyl, 1-4) Leyl suresinin bu fassla ilikisinin birka yn vardr. Bazlar unlardr: Birincisi: el-Kuddus ismiyle mnasebeti. nk gece hviyet gaybn sembolize eder. Yani tenzih ve takdisi. Gndz ise zuhuru ve tebihi sembolize eder. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Bryp rtt zaman geceye, alp aard vakit gndze. eyh bu fassta mnezzeh olan haktan ve mebbeh (benzer) olan halktan sz etmektedir. kincisi: Heba ile, yani heyuli ile mnasebeti. Ki eyh onu sevad (siyahlk) olarak vasfeder. Tirmizinin 153. sorusuna cevap verirken yle der: Harf siyah krda bir surettir. Eer kr nedir, diye sorarsan, hebadr, deriz, alemin cisimlerinin suretleri onda alr Futuhatn 289. babnda ise unlar
sylyor: alemdeki her karanln kayna heba cevheridir, yani heyulidir. ncs: drisle (a.s) mnasebeti, eyhin Fassn banda zikrettii Onu stn bir makama ycelttik. (Meryem, 57)ayetinde kendini gstermektedir. Fassn byk ksm Yce Rabbinin rzasn istemekten baka. (Leyl, 20) ayetinde geen ycelik=uluv kavram etrafnda dnmektedir. Rivayete gre bu ayet Ebubekir es-Sddk (r.a) hakknda nazil olmutur. Ebubekir ise eyhin mekann ycelii ise bize, yani Muhammedilere aittir. nk yce Allah bu ycelik hakknda stn olan sizsiniz. Allah sizinle beraberdir. (Muhammed, 35) buyurmutur. dedii Muhammedilerdendir. Bir bakma eyh, Tevbe suresinin krknc ayetine iaret etmektedir. nk orada es-Sddk ile beraber Nebinin (s.a.v) hali vasfedilmekte ve Allahn onlarla beraber olduu vurgulanmaktadr: ki kiiden biri olarak (Ebu Bekir ile birlikte Mekke'den) karmlard; hani onlar maaradayd; o, arkadana. zlme, nk Allah bizimle beraberdir, diyordu. (Tevbe, 40) eyh bu szden yirmi mertebe zuhur etmitir. derken sanki Yce Rabbinin rzasn istemekten baka. (Leyl, 20) ayetine iaret etmektedir. nk Leyl suresinin yirminci ayetidir. Yirmi mertebenin zahir anlam ise dokuz tekli mertebe ve dokuz onlu mertebe, ardndan yz ve sonra bindir. Bylece toplam yirmi eder. eyh bu menzile u szlerle balyor: Bu, en yksek deere sahip menzillerdendir. Gaybi nikah (cinsel birleme) menzilidir. Yani anlamlarn ve ruhlarn birlemesi. Dolunay tecellisinden baka nnde bulut olmakszn doan gnee benzeyen ilahi tecelliler ilmi bu menzile hastr Bununla eyh Alp aard zaman gndze.. (Leyl, 2) ayetine iaret etmektedir. Bu ayetten hareketle bu sure ile dris (a.s)
KURAN VARLIK - 247
arasnda bir baka mnasebet de belirginleiyor. nk dris (a.s) drdnc semadaki gne feleinin kutbudur. Ki bu semadaki gnein douuyla gndz alp aarr. it (a.s) Fassnda gnein douunun duha=kuluk vakti olduunu grmtk. O Fassn eksenini de Pek yaknda rabbin sana verecek de sen honut olacaksn. (Duha, 5) ayeti oluturuyordu. Bu Fassn ekseni ise Leyl suresinin u son ayetleridir: Yce rabbinin rzasn istemekten baka Ve o honut olacaktr. (Leyl, 20-21) Dolaysyla Duha suresinin o ayeti Nebiye (s.a.v) yneliktir, Leyl suresinin bu ayetleri de arkada Ebubekir es-Sddka (r.a) yneliktir. ki arkada rzaya kavumakla mjdelenmektedirler. -eyhin el-evvel, el-ahir ve tek ayn ile ilgili szlerinin kayna phesiz ahiret de dnya da bizimdir. (Leyl, 13) ayetidir. - Saylarn birden kaynaklanp oaldklarna ilikin szlerinin kayna leriniz baka bakadr. (Leyl, 4)ayetidir. - ocuk, babas, e ve nikah (cinsel birleme) ile ilgili szlerinin kayna Erkei ve diiyi yaratana (Leyl, 3) ayetidir. -eyh Allah, iki zdd cemetmesiyle tandm diyen Ebu Said el-Harrazdan da bahsetmitir ki bu, Futuhatn leyl suresi menzilinin bab olan 292. babda sylenenlerin aynsdr. eyh diyor ki: ki zdd telif etme ilmine gelince, bil ki, Ebu Said el-Harraza sorulmu: Allah ne ile tandn? diye. o da iki zdd cem etmesiyle tandm demi ve Huvel evvelu vel ahiru vezzahiru vel batn / O ilktir (evvel), sondur (ahir), zahirdir, batndr (Hadid:3) ayetini okumu. Yani Allah evvel olmasnn ayniyle sondur, zahir olmasnn ayniyle batndr.
-eyhin lahi isimlerin her biri ilahi isimlerin tm ile isimlenir ve nitelenir. sz, Futuhatn 198. babnn 14. faslnda hebai cevherle ilgili olarak sylediklerine uygundur. Diyor ki: Heba, zat itibariyle kendisine yaraan muhtelif suretleri kabul eden ve her bir surette hakikatiyle bulunan her eydir.
Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi

- Bata bu kuddusi, drisi, Hebai, ahir ve Leyl suresinden olan fass ile nceki Nuhi, subbuhi, tabii, batn ve Kadir suresinden olan Fassn kardeliinden sz etmitik. Bu ilikiyi tekit balamnda eyh bu drisi fassta tabiattan ve rknlerinden sz ederek yle diyor: Nedir tabiat? Ve ondan zahir olan nedir? Bu souk ve kurudur, u da scak ve kurudur. Kuruluu cem etmi, ama baka hususlarda ayrmtr. Cem eden tabiattr, hayr, daha dorusu tabiiliin aynidir. Dolaysyla tabiat alemi bir tek aynadaki bir surettir, daha dorusu deiik bir ok aynadaki bir tek surettir - eyhin tabiatla ilgili Nedir tabiat? eklindeki sz, mertebesine ez-Zahir ismi hakim olan bir sonraki brahim Fassna giri iin bir hazrlk mahiyetindedir. eyh, bu hazrl daha fazla aklamak maksadyla brahim ve olu (a.s) hakknda unlar sylyor: bir dn, ne dersin? O da cevaben: Babacm! Emrolunduun eyi yap, dedi. (Saffat, 102) ocuk babasnn ayndr. Bu yzden o aslnda kendi nefsini boazladn grmt ryada.. Oluna bedel ona byk bir kurban verdik. (Saffat, 107) Bylece insan suretinde zuhur eden bu sefer ko suretinde zuhur etti. Bir de oul suretinde zuhur etti. Daha dorusu babann ayn olan ocuk hkmnde zuhur etti.
KURAN VARLIK - 249
5: brahim (a.s) Fass Suresi

Daha nce sylediimiz gibi bu fassa, klli cismi ve gayn harfini icat etmeye ynelik ez-Zahir ismi hakimdir. Gayn hicap/perde demektir. Nitekim cisim de ruhun perdesidir. Ayrca gayn gaye harfidir ve rakamsal deeri 1000dir. Birler ve yzlerden sonra saysal mertebelerin gayesi onundur. Zuhurun gayesi de cisimde tamamlanr. ezZahir isminin cisimdeki hakikatine en uygun sure de Beyyine suresidir. nk beyan zuhur demektir. Bu fass da zuhur ve keif gibi kelimelerin trevleriyle doludur. Ayn durumu Futuhatn Beyyine menziliyle ilgili 286. babnda gryoruz. Burada eyh, eyann zuhur etmesinin ve hakikatlerin aa kmasnn arac olan nurdan sz etmekte ve szlerine yle balamaktadr: Bu menzilden bir cz kayda aldm ve mahedede fena bulma diye adlandrdm. Bil ki, bu menzilin mazhar Allahn en-Nur ismidir. Bab aadaki beyitlerle balyor. Burada da ilk olarak surenin giriine, yani lem yekun ifadesine iaret ediliyor. Bu ifade ise fena makamna iaret ediyor. Bu makam olmayan (lem yekn) yok eder, her zaman olan (lem yezel) baki klar olarak ifade edilmektedir. Buna mehur hadiste ihsan makam olarak iaret edilmitir: hsan, Allah grr gibi ona ibadet etmendir. Eer sen onu gremezsen, phesiz o seni grmektedir. eyh diyor ki: Fena (yok olma) gnei tekvini kefte grnd nk nurla beni yok edeceini biliyordu aret etmiti, ama ben iaretini anlamamtm Bu ima ile beni kast ettiini lim aynnn zahir vavydm kef ve nun arasndaki gizli ayn.
Bylece levhte gizli srlar tafsil edildi Rahmann nun mcmel olarak gizledii. Futuhatn 369. babnn Beyyine suresiyle ilgili 17. vaslnda eyh yeniden bu zahir ve ak nura dnyor ve rnein unlar sylyor: Bu makamn sahibi olan kimseler, halkn ilerini hak ile beraber gren kimselerdirler. Tpk ayda zuhur eden k itibariyle ay-gne ilikisinde olduu gibi Hz. brahimin (a.s) kavmiyle tartrken onlara yldzn, ayn ve gnein klarnn batp sndn aklamasyla ilgili kssas mehurdurnk gnein ay cismine sirayet ediyor ve ay gne araclyla zuhur ediyor. Ya da gne ay zerinden zuhur ediyor. Bu ise bu Fassn konusunun aynsdr. Burada eyh dostluk (hillet) makamndan ve hakkn halkta zuhur etmesinden veya halkn hak ile zuhur etmesinden sz ediyor Beyyine suresi ile brahim (a.s) arasndaki mnasebetlerden biri de Beyyine suresinin 5. ayetidir: Halbuki onlara ancak, dini yalnz O'na has klarak ve hanifler olarak Allah'a kulluk etmeleri emrolunmutu. (Beyyine, 5) Hanif kelimesi Kuran- Kerimde dokuz kere brahimin (a.s) sfat, bir kere de efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) sfat olarak gemektedir. Bir de brahime (a.s) suhuflar nazil olmutur. Beyyine suresinin 3 ve 8. ayetlerinde zikredilen suhuflar gibi: Allahdan gnderilen rasuller, dosdoru hkmleri ieren, tertemiz sahifelerden okurlar eyh diyor ki: Zem ettii ve vd umumi oldu. Zaten ortada vlenden ve yerilenden baka bir ey yoktur. Burada eyh Beyyine suresinin etraflarnda dnd iki gruba iaret etmektedir. halkn en erlileri halkn en hayrls
KURAN VARLIK - 251
Surenin sonunda yer alan Allah kendilerinden raz olmu, onlar da Allah'dan raz olmulardr. ifadesi, Hak ile halk arasndaki aktif ve edilgen mahiyetli dostlua iaret etmektedir. eyh bunu yle dile getirmektedir: Sen hkmlere uymakla onun gdassn, o da seni var etmesi itibariyle senin gdandr. Senin ykml olduunla o da ykmldr. Emir ondan sana, senden onadr. Neredeyse eyh u ayeti aklayacak: Allah kendilerinden raz olmu, onlar da Allah'dan raz olmulardr. Diyor ki: O beni vyor, ben de onu vyorum.
ncesindeki
ve
Sonrasndaki
Bu fass ile hemen ncesindeki drisi fass arasndaki ilikinin en bata gelen mazhar hi kukusuz bu iki Fassn mertebelerine hakim iki isim olan el-Ahir ve ez-Zahir isimlerinde belirginlemektedir. Bu iki isim genelde birbirlerinin yan banda zikredilirler: Huvel evvelu vel ahiru, vezzahiru, vel batn = O evveldir, ahirdir, zahirdir, batndr. (Hadid:3) ayetinde olduu gibi. Grld gibi ezZahir isim el-Ahir isminden sonra gelmektedir. Tpk cismi brahimi Fassn hebai dris Fassndan sonra gelmesi gibi. Bu yzden eyhin de bu iki ismi birlikte zikredip yle dediini gryoruz: Btn bunlar Rahmani nefesin kelimesi olan elAhir ez-Zahir (son, zahir) isminin hkmnden kaynaklanmaktadrlar. Bu aklamay heba ile ilgili deerlendirmeleri kapsamnda yapmaktadr. nceki Fassn suresi raz olacaktr ifadesiyle yani rza ile bittii gibi, bu Fassn suresi de Allah kendilerinden raz olmu, onlar da Allah'tan raz olmulardr. ifadesiyle yani rza ile son (ahir) bulmaktadr. eyh, Fass, rzklar ve gda ile ilgili bir blmle tamamlyor. Er-Rezzak (rzk veren) ismi yirmi nc mertebede bitkilerin icadna yneliktir ve yirmi nc fass olan Lokman
Fass bu isme aittir. leride Zilzal suresinin bu fassa ait olduunu greceiz. Mushaftaki yerleri itibariyle de Zilzal suresi bu Fassn suresi olan Beyyine suresinden sonra gelir. eyhin birbirini tamamlayan iki fass arasndaki balanty vurgulayarak cismin gda ile tekaml ettiini nasl ima ettiini gryor musunuz?... Lokman, yce Allahn el-Hakm isminden hikmete sahip olduu iin eyhin Lokman Fassna iaret etmesi bir sonraki shak Fassna giri iin bir hazrlk niteliindedir. nk bu Fassn suresi hikmetten sz eden bir ayetle Allah,hakiymlerin hakiymi deil midir? (Tin, 8) son bulan Tin suresidir. Bir sonraki shak Fassnda klli eklin icadna ynelik olan isim ise el-Hakm ismidir.
KURAN VARLIK - 253
6: shak (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn ilk beyitlerinin kafiyeleri insan, mizan, rahman, evzan (vezinler) ve ihsan kelimelerinden oluuyor. Bunlar ise biz insan en gzel surette yarattk. (Tin, 4) ayetini artrmaktadr. Yani Allah Ademi Rahmann suretinde yaratt. u halde bu Fassn suresi Tin suresidir. Bu fassa hakim olan da daha nce sylediimiz gibi Tin suresinin sonundaki Allah, hakiymlerin hakiymi deil midir? (Tin, 8) ayetinden olup klli ekli icat etmeye ynelik elHakim ismidir. Bu hikmete eyh, Futuhatn 369. babnn Tin suresiyle ilgili 20. vaslnda iaret etmektedir, tpk Rahmani surete iaret ettii gibi. Diyor ki: Hikmetin gerektirdii bu vazi yol hibir varlk trnde insandaki gibi zuhur etmi deildir. nk insan Rahmann sureti zere yaratlmtr. Klli ekil mertebesi bu fassa aittir. ekillerin en gzeli de en gzel ekilde yaratlm insann eklidir. Bu yzden eyhin bu fassta en kamil suretten sz ettiini gryoruz. Bu en kamil suret, emin beldenin sahibi, eytann suretine giremedii Hz. Muhammedin (s.a.v) suretidir. Ayn ekilde Rahmani suretle tahakkuk etmenin srrndan biz yarattk ayetinin ba ksmyla tahakkuk eden arif insann yaratc, ekil verici kuvvetinden de sz etmektedir. eyh, Futuhatn 289. babn Tin suresinin menziline tahsis etmi ve vazedilmi, eri kanunlarn hikmeti hkm zerine geni aklamalara yer vermitir. Bu ksmda hkm kelimesinin bir ok trevi gemektedir. nk sure el-Hakim ismiyle alakaldr. Bu fassta zikrettii gibi orada da Bayezid-i Bestamiyi zikretmektedir. Bu arada geni ayrntlara girerek Tur-i Sininin yuvarlaklndan dolay yuvarlak ekil zerine, hayallerin ekilleri zerine ncire ve Zeytine andolsun ayetinden zeytuni nurdan zuhur eden suret zerine aklamalar yapmaktadr. Tin suresinin yedinci ayetinde din kelimesi gemekte-
dir. Dinin anlamlarndan biri de inkiyattir (boyun emek). Bu ise Kayd kknden tremitir. Ayrca din ryada kayt eklinde sembolize edilir. eyhin, ryada st olarak sembolize edilen ilim zerine bu fassta yapt aklamalar ftrat ilimlerine ve ilhama ynelik iarettir. Bu ise Futuhatn 289. babnda, yani Tin suresi babnda ncesinde ilim olmayan mmi ilim menzili bal altnda yapt aklamann aynsdr shak kelimesinin Hakkn hikmeti ve Tin suresiyle irtibatndan dolay eyhin divannda Hak ilmini tin ile birlikte zikrettiini gryoruz. Tin suresinin ruhundan yle diyor: Tinde hakkn ilmini hak olarak gryorum ilmimin de apak hak olduunu. mmi Mustafann ilmi ondandr Onunla getirmitir kesin haberde Onda tahkikle teyit ettim Olaylar da onun alametlerini gsterdiler.
Bu Fassn Suresinin ncesiyle likisi

Bu, klli eklin klli cisimle ilikisine benzer. nk her cismin ekli vardr. Her mmetin milleti ve dini vardr, akidesi bunda ekillenir. Bu ise iki fassta, yani Tin ve Beyyine Faslarnda zikredilen dindir. nk bu iki sure, mminler, ehli kitap ve mriklerde din kavram ekseninde dnmektedirler.
KURAN VARLIK - 255
7: smail (a.s) Fassnn Suresi

Hebada zuhur eden ilk suretin ilk cisminin ilk ekli dairesel ihata edici arn eklidir. Tabiata ilikin ilk hkmler burada zuhur etmilerdir. Dolaysyla Ar cisimlerin, ekli de ekillerin, sureti suretlerin ve tabiat da tabiatlarn fecridir. Bu yzden eyhin Futuhatn Fecr suresinin menziline has 295. babnda Artan, Arn mertebesine mnasip kaf harfinden geni biimde sz ettiini gryoruz. Grld gibi bu Fassn suresi Fecr suresidir. eyh, Fassn ortalarnda surenin Ey mutmain nefis! Sen O'ndan raz, O da senden raz olarak Rabbine dn. (Sekin) kullarm arasna katl ve cennetime gir! (Fecr, 27-30) son ayetlerini erhettiini gryoruz. Fassn eksenini ite bu rza oluturmaktadr. Fecr suresinde er-Rab ismi sekiz kere gemektedir. Bunun dnda baka bir ilahi isim bu surede belirginlemiyor. Bu yzden eyh bu fassta birka kere raz olan Rab ve raz olunan kul (merbub)dan bahsediyor. Rab kelimesinin trevleri yaklak 26 kere geiyor. eyh bu fassta rzadan bahsetmitir, nk bu yedinci fass kevnin yedinci mertebesine, yani el-Muhit isminin icadna ynelik ar mertebesine mnasiptir. Ara da Rahmandan bakas istiva edemez. Rahmetin Ar ihata etmesi de her eyin dnnn rza olduunu mjdelemektedir. eyh bu hakikati birka kere vurgulamtr. Futuhatn 371. babnn ikinci faslndaki u szleri gibi: Arta bir tane olan kelime blnm oluyor bylece. Arta bir tek rahmettir ve her eyin dn de onadr. Krs de ise rahmete ve rahmetle kark gazaba blnr O halde tek=vetr arn, ift=ef krsnndr. eyh Fecr suresinin ifte ve teke (Fecr, 3) ayetinden hareketle Tekten ve Birden bahsetmektedir. Bir ise, Futuhatn Fecr suresinin menzilinin ban-
da yer verdii beyitlerde iaret edilen onlarn onudur ki bunlar u beyitle balayan on beyitten ibarettir: Nehirler fkrd talarn znden Srlarmn hazinelerinde arzm kaplad Lednni ilimden onu zahirdir Gizlediim ise onun dokuzudur. Burada on geceye (Fecr, 2) iaret ediyor.
Bu Fassn Suresinin ncendeki ve Sonrasndaki Sure ile ilikisi

brahim-shak-smail arasndaki l iliki fasslarnn mertebeleri arasndaki iliki gibidir. Klli cisim-klli ekil- ar. Ya da fasslarnn sureleri arasndaki iliki gibidir: Beyyine Tin - Fecr. Bu yzden eyh, smail Fassnda brahim Fassnn suresinin bir ayetini zikretmitir: Allah onlardan raz olmu, onlar da Allah'dan raz olmulardr. Bu sylenenler hep Rabbinden korkan (O'na sayg gsterenler) iindir. (Beyyine, 8) Bu ayette, Fecr suresinin sonunda yer alan rzadan sz ediliyor: Ey huzura kavumu insan! Sen O'ndan raz, O da senden raz olarak Rabbine dn. (Sekin) kullarm arasna katl ve cennetime gir! (Fecr, 27-30) Bu kullar ise Tin suresinde yle vasfediliyorlar: Ancak iman edip slih amel ileyenler iin eksilmeyen devaml bir ecir vardr. (Tin, 6) Fass, vaat ve vait ayaklarnn bast yer olan krs mertebesine ait bir sonraki Yakub Fassna bir hazrlk mahiyetinde vaat ve vaitle ilgili deerlendirmelerle son buluyor. Akbet, zellikle vaadin gerekletirilmesidir. nk rahmet gazab gemitir, ki bu anlam bir sonraki Fassn suresinin son ayetinden anlalmaktadr: Akbetinden korkacak deil. (ems, 15)
KURAN VARLIK - 257
8: Yakub (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi ems suresidir. Mertebesine de iki ayan mahalli ve arn tek emrinin ikiletii yer olan krsnn icadna ynelik e-ekur ismi hakimdir. Bu fass ikilemelerle doludur ve eyh de bir ikilemeyle balyor fassa: Din ikiye ayrlr Ayn ekilde ems suresi de ikilemelerle balyor: Gnee ve aya gndze ve geceye.. ge ve yere nefsin gnah ve takvas kurtulua erdi ve hsrana urad onu temizleyen ve ktlklere gmen eyh Futuhatn 293. babn ems suresinin menziline tahsis etmi ve orada bu menzilde belirginleen ikilemeleri aklamtr. Hatta bu bab yazarken ryasnda Rasulullah (s.a.v) iki naln ve iki eldiven giymi olarak grm ki bu da tekaml eden ikiliin pekitirilmesinin iaretidir. Bu bab Rab ile merbub (kul) ikiliine, bunlar arasndaki rabtaya ilikin aklamalarla balyor. Banda 56 (2x28) beyitlik uzun bir kaside yer alyor. Bu say ise 28 saysnn 2 ile arplmasna eittir. Bu ise bu sekizinci mertebeye uygun felein menzillerinin saysdr. nk menziller felei veya yldzlar felei krsnn maddi ve harici mazhardr. Tpk Ara gre Burlar felei gibi. Bu yzden eyhin yle dediini gryoruz: Bu menzilin ilimlerinden biri okluklarna ramen her yldza tek bir ryetle bir kerede tecelli etme ilmidir. Burada eyh ems suresinin ikinci, drdnc, beinci ve altnc ayetlerine iaret etmektedir: gnee tbi olduu zaman aya onu brdnde geceye semaya ve onu bina edene arz ve onu deyene.. Bu surenin ilimlerini anlatmaya u szlerle balyor: Bu menzilin ierdii hususlar arasnda iki keif arasnda hicabn tecellisi ve iki hicap arasnda da kefin tecellisidir. Menziller arasnda bu tr bir
tecelliyi ieren baka bir menzil yokturKukusuz bu krsnn ikilendiriciliinin hkmdr. eyh, bununla surenin bandaki drt ayete iaret ediyorDevamla diyor ki: Bil ki, ey kardeim, Bu menzilin bereketlerinin geri kalan ksmlarn yazdm gece Rasulullah (s.a.v) ryamda grdm. Srt st uzanmt. yle diyordu: Kul, her eyde Allahn azametini grmelidir, iki mest zerine meshetmede ve eldiven giymede bileRasulullahn (s.a.v) ayaklarnda iki siyah ve yeni naln, ellerinde de iki eldiven olduunu gryordum Futuhatn bu 293. babnda eyh, uzun bir blm tabiata, rknlerine ve eserlerine tahsis etmitir ki bu, eyhin bu fassta tabiata ilikin olarak yapt uzun ve detayl aklamalara uygundur. Btn bunlarn kayna hi kukusuz ems suresinin ilk ayetleridir. Bu ayetlerde kainatn zaman ve mekan balamnda tabiatna, ekil verme, gnahn ve takvasn ilham etme ve arndrma ve ktle gmme balamnda nefsin tabiatna deiniliyor. eyh, bab bu menzile ilikin u szleriyle tamamlyor: Akbetler ilmini ve her alemin dnecei sonu ierir Bu da ems suresinin son ayetine iarettir: Akbetinden korkacak deil. Bu ise bu Fassn sahibi Yakub ismiyle ve ona hakim e-ekur ismiyle tam bir uyum iindedir. nk e-ekur kelimesinin anlam, vglerin akbetlerinin kendisine ait olan kimsedir. Yakub (a.s) koku ehli nefes adamlarndand. Bunu u ayetten de anlyoruz: nann ben Yusuf'un kokusunu alyorum! (Yusuf, 94) Allah'n rahmetinden mit kesmeyin. (Yusuf, 87) Nefes ile gnein douuyla gerekleen sabah arasnda ise dorudan bir iliki vardr, nk yce Allah yle buyurmaktadr: Aarmaya baladnda sabaha andolsun. (Tekvir, 18) (eyhin nefes ve araf ehline dair tanmlamalar iin bkz. Futuhat, 15, 34, 35. bablar)
KURAN VARLIK - 259
Surede (ems: 15) Semud kavminin cezalandrlmasna iaret ediliyor. eyh de buna.. yani Akbetinden (ukubetinden) korkacak deil. Ayetine u szlerle iaret ediyor: Her halin karlat akbete; ukubet ve ikab (ceza/karlk) denir. Bu balamda Semud kavmine, kendilerine gnderilen nebi olan Salihe (a.s) kar tutumlarna iaret ediyor ki Salih Araplk nesebi bakmndan Hudun (a.s) kardeidir. eyh diyor ki: Resul, tebli edendir. Bu nedenle Rasulullah (s.a.v) Hud ve kardeleri salarm aarttlar. Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v), Hud ve Salih (selam zerlerine olsun) arasndaki ortak Araplk mnasebetine nasl iaret ettiini gryor musunuz? Bu sa aarmas, Yakubun gzlerini kaybetmesi gibi messir tabiatn mazharlarndan biridir. Bu nedenledir ki eyh, bu Fassn sonunda tabiatn hizmetisi tabibten ve ilahi emrin hizmetisi Resulden sz ediyor.

Bu fassta eyh, nceki Fass tahsis ettii rza konusuna yeniden dnyor. Nitekim brahim (a.s) Fassnda buna iaret etmi ve yle demiti: Bundan dolay din cezadr. Yani sevindiren ve sevindirmeyen bir eyle karlk vermek. Sevindiren karla u ayetle iaret ediliyor: Allah kendilerinden raz olmu, onlar da Allah'tan raz olmulardr. (Beyyine, 8) Bu cmlede eyh, nebi arasndaki nesep bana iaret ediyor. nk smail, Yakubun amcas ve brahimin oludur. Bir de onlarn fasslarnn mertebeleri arasndaki baa da iaret ediliyor. Yani Klli cisim, Ar ve Krs arasndaki baa ve sureleri arasndaki ilikiye iaret ediliyor. Beyyine suresindeki Lem yekun gneinin douu brahimindir. Gnein olu Fecr ise brahimin olu smailindir. Gne ve kuluk (duha) vakti ise Yakubundur.
Nitekim Yakubun olu Yusuf babasn ryada gne suretinde, annesini ay suretinde, kardelerini de yldzlar suretinde grmt. Bir sonraki fass ise Yusufundur ve bu Fassn suresi de hlas suresidir. Kul huvallahu ahad / De ki: O Allah bir tektir. eyh, bu Yakubi fassta Tek (ahad) ve tekler (ahaad) kelimesini zikretmekle Yusuf Fassna hazrlk yapyor.
KURAN VARLIK - 261
9: Yusuf (a.s) Fass Suresi

Bu sure eyhin bu babn sonunda tefsir ettii hlas suresidir. Nitekim daha nce bunu aklamtk. Ayrca cemal (gzellik) suresi olarak da isimlendirilir ve Yusufa mnasiptir. nk yce Allah Yusufun adn alan surede onun hakknda yle buyurmutur: Muhakkak o ihlsl kullarmzdand. (Yusuf, 24) Nur lafz da, ona bu hikmet nispet edilmi olmas itibariyle mnasiptir. nk nurun idrak edilmemesi De ki: O Allah bir tektir. ayetine mnasiptir. nk Allah zat olarak teklii nedeniyle bakalarndan mstanidir. Nitekim yce Allah gzler gremez. Ayrca nurun eyann idrak edilip grlmesinin vastas olmas da Allah sameddir. ayetine mnasiptir. Yani gz grmek iin nasl nura muhta ise her ey de Allaha muhtatr. (Bu anlamlara dair ayrntl bilgi iin Harun (a.s) Fassnn sonlarna baklabilir.) hlas suresi her trl tebihin kabzasnn dnda olduu iin bu Fassn harfi olan cim ile tam bir mnasebet iindedir. nk cim harfi de daha nce belirtildii gibi harflerin kabzasnn dndadr lgintir ki cim harfi mufassal olarak 3+10+40=53 deerindedir. Ayn ekilde hlas suresi de uzatma (med), edde ve hemze de gz nnde bulundurulursa 53 harften meydana gelir. Denebilir ki eyh, Harun (a.s) Fassnn sonlarnda hlas suresiyle ilgili konulara deinmitir. Orada Allahn tekliini, kulun mabudunu, muhta olduu ilahn hayal ediini, onu genel olarak bilip de mahede etmeyiini anlatmtr. Dolaysyla neredeyse hlas suresi itibariyle ortak olacak Harun Fass ile Yusuf Fass arasnda ne tr bir iliki vardr? Buna birka adan cevap verilebilir: Birincisi: Harun Fassnn suresi Kafirun suresidir. Bu surenin de hlasla bilinen ve de belirgin bir ilikisi vardr.
Hatta Rasulullahn (s.a.v) bir ok kere sabah namaznda, istihare namaznda ve baka namazlarda bu iki sureyi birlikte okuduu belirtilmitir. nk Kafirun suresinde kulluk sunulan bir ok ilahtan teberri edilirken hlas suresinde ise bir, tek, hibir eye muhta olmayp kendisine muhta olunan gerek mabud ispat edilmektedir. Dolaysyla bu iki sure birbirlerini tamamlamaktadrlar. Nitekim Kafirun suresinde irki olumsuzlarken (nefyederken) hlas suresinde tevhidi olumlarz (ispat ederiz). Bu iki anlamn toplam da hlas kelimesinde ifadesini bulmutur: La ilahi illallah (Allahtan baka ilah yoktur). Bu cmlenin birinci yars Kafirun suresinin anlamn, ikinci yars ise hlas suresinin anlamn ifade etmektedir. lgintir, Kafirun suresinin harf says 99dur. Bu ise la ilahe illa ifadesinin rakamsal deerine eittir. hlas suresinin harf says ise Besmele ile birlikte 66dr. Bu da Allah isminin rakamsal deerine eittir. Yani Besmelenin harflerinin toplam iki surenin harflerinin toplam ile birlikte la ilahe illallah cmlesinin rakamsal deerine eittir. kincisi: Yusuf Fassnn felei atlas feleidir. Bu ise hayret felei olarak bilinir. Harun Fassnn mertebesi ise hayvan mertebesidir. eyh, Futuhatta hayvann Allah bilme hususunda hayret ftratna sahiptir. Neml suresine mahsus 357. babda diyor ki: Hayvanlara Behime/behaim adnn verilmesinin sebebi, durumlarnn bize kapal olmasdr. Onlarn durumlarnn kapal olmas ise bizim hayretimizden kaynaklanmaktadr. Hayvani hayret ile atlas feleinin tenzihi ve hayreti arasndaki ilikiden dolay eyhin tenzih, tebih, vehimler ve fikirlerin hayreti ekseninde dnen lyas Fassnn sonlarnda arif insann hayvanl tahakkuk etmesinden sz ettiini gryoruz
KURAN VARLIK - 263
ncs: Harun (a.s), celal, kahr ve Sal gnnn semas olan beinci semann kutbudur. Yusuf (a.s) ise cemal, gzellik ve Cuma gnnn semas olan nc semann kutbudur. Celal ve cemal ise Kafirun ve hlas surelerinin birbirlerinin tamamlamalar gibi birbirlerini tamamlayan iki sfattr. Felek alimlerince bilindii gibi Cuma gndzne hakim Zhre yldznn ruhaniyeti ayn zamanda Sal gecesine de hakimdir. Nitekim eyh de Eyyamu an adl kitabnda buna iaret etmitir. Diyor ki: Bilinen ve gzlemlenen messir gn Sal, zatna mahsus gn de Cuma olana Allah salat ve selam etsin. Cuma gecesi ve Pazartesi gndz ise ayn ruhaniyetinin hakimiyeti altndadr. Yusuf (a.s) ile says arasnda belirgin bir mnasebet vardr. O, nc semadaki Zhre yldznn ruhaniyetinin sahibidir ki cemal gndz Cuma ile gzellik gecesi Sal ona aittir. Cuma altnc gndr. Alt ise n iki katdr. Alt says Fassn banda zikredilen alt aya gtryor bizi.. Sal ise gnlerin ncsdr. hlas suresi de atlas felei surelerinin ncsdr. Atlas da feleklerin ncsdr. Birincisi Ar, ikincisi ise Krs feleidir. Ayrca Rahmani nefesin dokuzuncusudur. Dolaysyla dokuzuncu fass ona aittir. Dokuz ise n kpdr. Rasulullah (s.a.v) Kerim olu kerim olu kerim olu kerim kimdir, bilir misiniz? derken Yusufun (a.s) atasna iaret etmitir. Yani Yusuf b. Yakub b. shak b. brahim demek istemitir. Bunu zikretmemizin sebebine gelince, bu Yusufi Fassn suresi olan hlas suresinin nzul sebebi kafirlerin Rasulullaha (s.a.v) Bize rabbinin nesebini syle demeleridir. Bu yzden eyhin hlas suresine mahsus 369. babn 3. vaslna yle baladn gryoruz: nc menzildendir. steme esnasnda vaki olan emre dair ilmi kapsar. Yine hlas menzili babnn, yani 273. babn sonlarnda unlar sylyor: Bu menzildeki ilimlerden biri de ilahi nesep ilmidir.
eyh bu Fass u halde o bizim hviyetimizdir szyle tamamlyor. Bununla da hlas suresinin giriine kul huve (de ki: O) ifadesine iaret ediyor. hlas suresi ile Yusuf (a.s) ve atlas felei arasndaki ilikinin delili olarak baz beyitleri zikretmek istiyoruz. eyh bu beyitlere hlas suresi menzilinde, yani Futuhatn 272. babnda yer vermektedir ki burada tevhit tenzihinden sz etmektedir. Bir dier delil de Yusuf suresine has 372. babda yer verdii beyitlerdir. Burada da hayretten ve dnen felekten bahsetmektedir. 272. baba u beyitlerle balyor: lahn tevhidinin tenzihiyle diyorum Ve bu batmayan bir nurdur. Tenzihi zat ile mertebe arasndadr ki Bunu idrak edenler azdr Bu her tenzih edenin tenzihinden tenzihtir Bu yzden demek isteyenler diyor ki desinler nk akn vcudu gaybinin harfindedir Huzurun harfi zerinden kabul olmaz. Son iki beyitte eyh hlas suresinin giriine, kul hve ifadesine iaret ediyor. Yusuf suresi menzili babnda yle diyor: Hakk beer suretinde grdmzde Akln bu hususta bir tehlikede olduunu bildik nk apak hakk aklyla kaytlandran Ve kaytlar zmeyen kimsenin yannda bir haber yoktur. Benim suretimin benzeriyle bana tecelli edince Ben de sair suretlerden tenzihte tecelli ettim.
KURAN VARLIK - 265
Bu minval zere on beyit halinde devam etmektedir. Bu babda unlar sylyor: Ey dnen felek Seyrinizde kime doru gidiyorsunuz Bize. Biz ise sizin klnzdayz Ona doru. u halde gidiiniz bounadr. O kendi nefsinde snrdan beridir. O batndr, zahirdir, demitir. Nefeslerimizle bizim etrafmzda dnersin Ve sen zerimizde kahredici hakimsin. Bu da on beyit halinde devam etmektedir. Yusuf ile tenzih edici hlas arasndaki mnasebetten dolay eyhin et-Teracim adl kitabnda Yusuf suresi babn selp ve tenzih tercmesi bal altnda ele aldn gryoruz.

Yusuf Fass ile Yakub Fass arasndaki ilikinin birka mazhar vardr: Yusuf (a.s) Yakubun oludur. El-Gani ismi de e-ekur isminin oludur. nk yce Allah yle buyurmutur: Eer krederseniz, elbette size (nimetimi) artracam. (brahim, 7) Atlas burcu felei de Krsnn oludur. eyh bu ikisi arasndaki ilikiyi 198. babn 19. faslnda aklamtr.
eyhin bir sonraki Hud Fass suresine giriine ynelik iareti ise Fassn sonundaki u ifadede belirginlemektedir: Senin iin yolu hazrladk, artk ne yapacana bak. Bu, dosdoru yola ynelik bir iarettir ki Hud Fass bu ifadeyle balamaktadr. Bak sz ise Hud Fass suresinin giriine iarettir. Nitekim bu iareti Fil suresinde de greceksiniz.
KURAN VARLIK - 267
10: Hud (a.s) Fass Suresi

Bu surenin Fass Fil suresidir. eyh bu fassa balarken baz hayvanlardan sz ediyor. Rabbinin pereminden tutup Kabeye saldrmaktan alkoyduu fil ve fil ashabna piirilmi balktan talar atp onlar hayvanlar tarafndan yenilmi ekin haline getiren ebabil kular gibi. Peremden tutan Rab ismi, fili suresinde zahir olan tek isimdir. Fassta fil suresinde geen szlere ynelik baz iaretler vardr. Hudun kavmi Ad grmedin mi? Naslbu ifade fil suresinin bandaki grmedin minasl (elem tere kefe) ifadesine ynelik bir iarettir. eyhin bu fassta zevk ilimlerine dair szleri de Rabbinin ne yaptn grmedin mi? eklindeki giri cmlesinden kaynaklanmaktadr. Bu yzden Fil suresiyle igili 369. babn 10. valsnda yle diyor: Bu, zevkler valsdr ve bu keyfiyetler ilmidir ki ancak erbab arasnda sz konusu edilebilir eyh Fassn ak iinde dalalet ve hayretle ilgili eyler de sylemektedir: Ne de dalalete girenler Dalalet bize arz olduu gibi istersen bu hususta hayret de diye bilirsin. Bunlar Onlarn kt planlarn boa karmad m?ayetine ynelik iaretlerdir. lahi nispetle ilgili szlerinin kayna da ilk ayette geen Rabbin sznden kaynaklanan kulun rabbine nispetidir. Bu anlam fil suresiyle ilgili 559 babdaki bir blmde de vurgulanmaktadr. Bilindii gibi Futuhatn 297. bab fil suresinin menziline aittir ve bal da basiret sahiplerine ibretler eklindedir. Diyor ki: Onunla rabbi arasnda genel nispetten baka bir ey yoktur. Bu ise varlklar iinde takva sahiplerine has bir nispettir. Bu fassta da yle diyor: Alem iin ilahi nispet sahihtir. O halde ona nispet edinMuttakiler nerede?
eyhn sulularn helak edilmelerine, Hud kavmine ve elemlere dair szleri de surenin sonuna mnasiptir: O kular, onlarn zerlerine pikin tuladan yaplm talar atyordu. Bylece Allah onlar yenilip inenmi ekine evirdi.
Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fassla likisi

Hud Fass ile bir nceki Yusuf Fass arasndaki balant ilahi nispet meselesidir. rnein eyh Yusuf Fassnda hlas suresiyle ilgili olarak unlar sylyor: Hakkn bu sureden, yani hlas suresinden baka nispeti yoktur. Zaten sure de bu mesele ile ilgili olarak nazil olmutur. Burada eyh, surenin nzul sebebine iaret ediyor. Mrikler Rasulullaha (s.a.v) gelerek Bize rabbinin nesebini anlat.demilerdi de sure bunun zerine nazil olmutu. Yusuf Fass ortalarnda eyh Rabbinin glgeyi nasl uzattn grmedin mi? (Furkan, 45)ayetini ahit getirirken Fil suresine de iaret etmi oluyor. nk bu ifade Rabbinin ne yaptn grmedin mi? ifadesindeki zevke yakndr. Yani keyfiyet zevki bakmndan bir yaknlk vardr. Futuhatn 279 babnda fil suresi menziline balarken yer verdii beyitlerde de bu keyfiyete iaret etmektedir. eyhin bu fassta yer verdii hayretle ilgili szleri sz konusu babda fil suresi menzilinde sylediklerine mutabktr. Bu Fassn bir sonraki Salih Fassyla ilikisine gelince, Hud ve Salih Araplk nesebi bakmndan karde olduklar gibi fasslarnn sureleri de komudurlar. Yani Kurey ve fil sureleri. Bu iki surede yce Rabbin haram beytine ve emin beldesinin sakinlerine ynelik inayeti ve korumas belirginlemektedir. Bu yzden eyh, Hud Fassn Mescid-i Haramla ilgili bir deerlendirme ile tamamlyor ki bu da Salih Fassna
KURAN VARLIK - 269
mnasip ve iinde bu mescitten sz edilen kurey suresine girie ynelik bir hazrlktr. u evin Rabbine kulluk etsinler. Salih Fass er-Rekaib (binekler) yani Araplarn bindikleri develerden sz edilerek balyor. Develer, Hud Fassnn giriinde zikredilen hayvanlardandrlar. hibir canl varlk yoktur ki, O, onun pereminden tutmu olmasn. (Hud, 10) Saylarla lgili lgin Bir Not: Daha nce bu Fassn hikmetinin sfat olan ahadiye kelimesinin rakamsal deerinin 28 olduunu sylemitik. Gzel bir tevafuktur ki fil suresinin harflerinin says besmele ile beraber kk marip hesabna gre 406dir. Bu ise bu fassa uygun nceki yirmi sekiz saynn toplamna eittir. nk yirmi sekizinci menzilleri feleinin mertebesi bu Fassndr. Bu ise yukardan aaya yani en yce kalemden aaya doru onuncu mertebebedir: 8+2=10 bu da tam tamna on eder. Ayn ekilde nefes hesabna gre besmelesiyle birlikte fil suresinin harflerinin rakamsal deerlerinin toplam (bu hesaba gre her harfe harflerin mahrelerindeki mertebesinin deeri verilir. rnein hemze=1/ nun=14/vav=28)1572dir. Hesabn ayrnts ve 406 ile 1572 saylarnn delalet ettikleri anlamlar ile ilgili geni bilgi iin kitabn son blmne baknz.
KURAN VARLIK - 271
11: Salih (a.s) Fass Suresi

Bu fassn suresi Kurey suresidir ve bu surede zahir olarak yer alan tek ilahi isim Rabdr. Bu Fassn mertebesi, yani daha nce de sylediimiz gibi yedinci sema bu isimden destek grmektedir. Yedinci semada bulunan Beytul mamur, kureylilerin ehri olan mml Kura (Mekke)da bulunan Rabbin evi Kabeye mnasiptir. Bu ehrin halk, Fassn banda yer alan ilk beyitte geen binek (deve) sahipleridirler. Bu babda eyh, nc mertebeyi, terkip ve cemi vurgular ki bu, li ilafi kurey (Kureyin alkanl iin) ifadesindeki lfete uygundur. Bilindii gibi Kurey kelimesinin tredii K.R. kk cem etme anlamna gelir. Bu yzden eyhin 369. babn Kurey suresine mahsus 9. vaslna yle baladn gryoruz: Yce Allah yle buyurmutur: Ve bacak bacaa dolar. (Kyamet, 29) Bu zlmeyen bir dolamadr. Yani, li ilaf kelimesindeki lamelif harfinde lam bacann elif bacana dolanmas gibi. Ya da bir neticenin izhar iin iki nermenin veya cinsel birlemede iki ein birbirine dolanmas gibi. Bundan dolaydr ki Kurey menziline mahsus 278. baba u szlerle balyor: ki ey ancak aralarndaki bir mnasebetten dolay birbirine dolanr, birbirleriyle kaynarlar. u halde lfet menzili hakk ile halk cem eden bir nispettir. Bu, insann yaratlnn esas olan surettir. Bu nedenle la harfi kamil insann sembollerinden biridir. nk bu harfin orijinali hakkn elifi ile halkn lamn cemetmektedir Bu ceme veya k.r. (toplamaya) veya iltilafa eyh, 559. babn bir blmnde iaret eder ki bu bab 278. baba dnktr ve mercii de Kurey suresidir. Bal ise yledir: Tasarruftan kaynaklanan Kaynama. Diyor ki: Ortada iittiimden baka bir ey yoktur. Cem etmen seni aldatmasn. Futuhatn 278. bab olan babn da bu lfetle ayor ve yle diyor:
lfet menziline giremez Onun sureti zere var olandan bakas Gzn ilitiinde onu grrsn Onun suresi zerine onun iinden
Bu Fassn Sonrasndaki Fass ile likisi

eyh bu Fass mehur kaidesiyle tamamlyor. lim maluma tabidir Bu da bir sonraki uayb Fassna bir giri mahiyetindedir. Buna hakim olan isim ise Tekasr suresinde yer alan : Hayr! Yaknda bileceksiniz! Elbette yaknda bileceksiniz! Gerek yle deil! Kesin bilgi ile bilmi olsaydnz. (Tekasr, 3-5) ayetlerinden alnma el-Alimdir. Yakin kelimesi Tekasr suresinde iki kere gemektedir, ilmel yakin (kesin bilme) ve aynel yakin (kesin grme) eklinde. eyh buna bu Salih Fassnn sonlarnda yle iaret etmektedir: Kim bu hikmeti anlayp nefsinde yerleik hale getirirse te ilmel yakin tam da budur. Sonra unlar sylyor: Ve bu hikmeti kendisi tarafndan mahede edilir hale getirirse Bu da aynel yakindir. Ayrca uayb Fass olan Tekasr okluun anas, Salih Fassnn suresi kureyin lsnden neticelenir. nk kurey kelimesinin asl olan k.r. toplamak, cem etmek demektir. Bu da okluun asldr. Nitekim daha nce Nuh Fassnda sylediimiz gibi Kuran (cem) da Furkann asldr. eyh Fass azn fledi ifadesiyle bitiriyor. Gs, boaz ve az eklindeki mahreten ibaret l mertebeden kan kelimelerin okluu da nefhadandr ve bu sre eyhin uayb Fassnda syledii ateten bakasna fledi sznde vurgulanan skutla sonulanncaya kadar devam eder.
KURAN VARLIK - 273
12: uayb (a.s) Fass Suresi

eyh diyor ki: Ey veli! Bu kalbi hikmetle ilgili olarak sana sylediklerini tahakkuk ettir. Bunun uayba tahsis edilmesine gelince, bunun sebebi iinde ubelerin bulunmasdr. Yani ubelerinin snrlandrlamaz olmasdr. nk her itikat bir ubedir, dolaysyla tm ubeler toplamdr. Bu sz dorudan bizi bu Fassn suresine gtryor. Yani ubelerin okluu suresine. Dier bir ifadeyle Tekasr suresine. Bu yzden eyh okluk szn birka kere tekrarlamtr. Diyor ki: Tecellide mahede edilenin okluu olurSuretlerin okluu ve farkllyla beraberBir taife hakknda, daha dorusu alemin ekserisi hakknda demitir Bu Fassn eksenini okluk oluturmaktadr. Fassta saylarn ve ekillerin okluundan sz edilmektedir. u szler gibi: yz milyon kere drtleme, altlama ve sekizleme Sonra Hakkn suretlerinin arifin kalbindeki okluundan, ilmin artarak oalmasndan sz ediyor ve Rabbim, ilmimi artr. fadesini kere tekrarlyor. Sonra tecellilerin oalmasndan, sonra itikatlarn oalmasndan, sonra yeni yaratllarn oalmasndan, Earilere gre arazlarn oalmasndan sz ediyor. Son olarak hakkn her nefiste tekrar olmakszn oalarak tecelli etmesinden bahsediyor. Bileceksiniz kelimesi kere ilim kelimesi de bir kere getii iin eyh ilmi ve ilmin artn vurgulamtr. Bu nedenle ilim kelimesi Fassn iinde defalarca gemitir. Ayn ekilde Allah bilmenin de arif asndan sonu yoktur. ifadesinde olduu gibi. nk daha nce de sylediimiz gibi bu fassa hakim olan isim, ilim semasn, yani uayb (a.s) in arkada Musann kutbu olduu altnc mteri semas da denilen ilim semasna icat etmeye ynelik el-Alim ismidir.
eyhin Perde kalknca herkes iin itikadna gre alr eklindeki sz onu plak gzle greceksiniz. aret etmektedir. Ayn ekilde Perde kalknca itikadnn suretini grr itikat zail olur ve mahede ile gerekleen ilim geri gelir eklindeki sz de u ayetteki ilmel yakin derecesine intikal etmeye iarettir: Gerek yle deil! Kesin bilgi ile bilmi olsaydnz. Buradan da aynel yakine geie iaret etmektedir: Mutlaka cehennem ateini grrdnz. Basiretin keskinliinden sonra bir daha bakn yorulmas gibi bir durum ba gstermez sz de onu plak gzle greceksiniz. ayetine iarettir. Biz lmden sonraki terakkinin suretini zikrettik cmlesiyle balayan ifade de nihayet kabirleri ziyaret ettiniz. ayetine iaret etmektedir. Bu yzden eyh Futuhatn 282. babnda Tekasr suresinin menzilini llerin ziyaretlemeleri menzili olarak isimlendirmitir. Tahkik sahibi bir kimse birde okluu grr ifadesi de eyhin 369. babn 73. vaslna balarken kulland ifadeye uygundur. Bu, Tekasr suresine dair bir vasldr ve u szlerle balyor: in sonu mminin de mrikin de okluktan bire dnmesi eklindedir. nk eyleri olduklar gibi kefetme zellii verilen mmine bu da verilmitir. Nitekim bir ayette yce Allah yle buyurmaktadr: Derhal biz senin perdeni kaldrdk. Bugn artk gzn keskindir. (Kaf, 22) Bu da eyhn u szleriyle uyumludur: Basiretin keskinliinden sonra bir daha bakn yorulmas gibi bir durum ba gstermez.
KURAN VARLIK - 275
Diyor ki: lgintir ki o daima bir ykseli halindedir Ve suretler benzeirler. u ayette vurguland gibi: onlara benzer olarak verilmitir. (Bakara, 25) Ama biri brnn ayns deildir. Bu sz, Tekasr suresinin ayetlerinin birbirlerine benzemesine ynelik bir iarettir. Hayr! Yaknda bileceksiniz! Elbette yaknda bileceksiniz! Gerek yle deil! Kesin bilgi ile bilmi olsaydnz. Ayetlerindeki tekrarlar gibi. Ve yine yakin kelimesinin iki kere, grme kelimesinin iki kere, kella=hayr kelimesinin kere, sonra kelimesinin kere tekrarlanm olmas gibi.
uayb (a.s) Fassnn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi

eyh bu fassa Kalpten sz ederek balyor. Bu balama, nceki Fassn suresinde zikredilen Rabbin evi, Kureyin kabesine mnasiptir. nk Kabe mekanlarn kalbidir. Fass, yaratln yenilenmesi meselesiyle, yani bir suretin arkasndan gelen bir baka suretle deitirilmesi meselesiyle son buluyor. Bu ise bir sonraki Lut Fass suresinin, yani Karia suresinin konusunun aynsdr. Karia (kyamet) gerekletii zaman dalar atlm renkli yne, insanlar da atein etrafnda dnen pervanelere dnrler. Karia mushafta Tekasr suresinin komusudur suresinin menziliyle ilgili 283. babda eyh, suretlerin bir ekilden baka ekle dnmelerini geni bir ekilde ele alr ve yle der: Dnya ve ahirette maddi suretlerin deimesi bu huzurdandr. Batnlarn deimesi de bu menzildendir. Bu surenin yakin ilimle (ilmel yakin) ve mteri yldznn bulunduu ilim semasyla ilikisinden dolay eyhin divannda bu ikisini birlikte zikrettiini gryoruz. Diyor ki:
Elhakumut Tekasr (oklukla vnme sizi oyalad) suresinin ruhundan Hakkal yakin (kesin hakikat) ilimler gelir, ama elde edilemezler bunlar Ancak niinle elde edilebilirler. Bu ise illetlere mahsustur Bunlar temelleri salam ilimlerdir Mteri yldzyla ve Zhal yldzndan ahdedilenle Aynnn aasnda bir zevk var ki onu mahede edersin Eer beka bulursan sen, onda misal ile baki kalr Onun ilmi bu aynn aasndadr, onu bilirsin Snryla ve o izale edilirse, hep var olur
KURAN VARLIK - 277
13: Lut (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi Karia suresidir. Karia kelimesi szlkte zamann iddetli felaketlerinden biri demektir. Bu yzden eyh bu fassa zorluktan, iddetten sz ederek balam ve Fassn ak iinde iddetin mazharlarn sk sk tekrarlamtr. rnein kuvvet kelimesi birka kere zikredilmitir. Tesir eden himmet ve tasarruf ifadeleri de yle. Daha nce bu fassa kahr, iddet ve sava semas olan beinci kzl Merih semasn icat etmeye ynelik el-Kahir isminin hakim olduunu sylemitik. Bu nedenle eyhin Futuhatn 283. babn Karia suresine tahsis ettii ve bu baba Un ufak eden felaketler menzili ve srlar adn vermitir. Karia suresi ile Lut (a.s) arasndaki mnasebet, kavminden grd iddet ve zorluktur. yle ki Lut (a.s), kavminin iddeti karsnda yle demitir: Keke benim size kar (koyacak) bir gcm olsayd veya gl bir kaleye snabilseydim! (Hud, 80) Yine kavminin karlat iddet ve kahr da bu ilikiyi gerektiren bir mnasebettir. Onlar istif edilmi piirilmi talarla helak edildiler. Bu balamda eyh, zayfla dnle ilgili ifadeleriyle Karia esnasnda insanlarn atein etrafnda dnen pervanelere, dalarn da atlm renkli yne dnmesine iaret ediyor. Ki mahlukatn en zayflar pervaneler ve yndr. Fassn sonunda ise mesele hakknda yle diyor: lim maluma tabidir. Bunun kayna da Onun anas haviyedir. ayetidir. nk ana asldr. Her eyin asl da deimeyen ayndr ilim buna tabidir. Surede ar basan teraziler ve hafif kalan terazilerden sz edildii iin eyh bu fassta baz adamlarn tasarruf asndan llerini, kudretlerini lyor. rnein Ebu Abdullah b. Kayid ve Ebu Suud b. E-ibli deerlendiriyor. Sonra
abdallardan bazlar ile eyh Ebu Medyeni deerlendiriyor. Sonra eyh-i Ekber kendisi ile eyh Ebu Suudu deerlendiriyor. Bu lp deerlendirmeyi 283. babn, yani Karia Menzili babnn sonunda da zikrediyor. Orada eyh Ebul Bedr et-Temaiki el-Badadi ile eyh Ragb er-Rahabiyi, sonra Ebu Suud b. E-i.l ile Ebul Bedri, eyh Abdulkadir Geylani ile eyh Ebu Suudu karlatryor. Bab Ebu Suudla ilgili u szlerle tamamlyor: Kesin olarak biliyorum ki onun eyhler arasndaki mizan hepsinden ar basar. Yani o, u ayetle tahakkuk eden kimselerdendir: O gn kimin tartlan ameli ar gelirse ite o, honut edici bir yaay iinde olur. unu da bilmek gerekir ki eyh, ad geen menzili iinde el-Kahhar isminin getii beyitlerle amtr ki bu isim, zerinde durduumuz bu fassa hakim olan isimdir. Beyitler unlardr: Ellerin sevgisiyle doluysan eer Ayetler iinde felaket ayetlerini hatrlarsn. nk ecir ve masumiyetleri vardr onlarn Ama masumiyet ayetlerinin dirilttii ise yaar Bu eylere bir fikirle ulam deildir Ama taksim edenin eliyle geldiler Mahlukatn ilan adalet ve minnet gerei verir Kahharn felaketini ve koruyann ismetini Bu yzden meleklere katlan bir adamla Hayvanlara katlan bir adam arasnda nice farklar vardr!
KURAN VARLIK - 279
Lut (a.s) Fassnn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi

eyh, bu Fass, Adem oullarnn suretlerinin deimesine dair aklamalaryla irtibatlandryor ve buna rnek olarak u ayeti zikrediyor: Sizi gsz yaratan, sonra gszln ardndan kuvvet veren ve sonra kuvvetin ardndan gszlk ve ihtiyarlk veren, Allah'tr. (Rum, 54)Bu ayette ayn kulda suretlerin oalmasna iaret ediliyor. Sonra u ayeti zikrediyor: Ama onlarn ou bilmezler. Burada ise oklua ve ilme iaret ediliyor ki her ikisi bir nceki uayb Fassna ait Tekasr suresinde zikredilmektedir. Kaderi hikmetle irtibatl bir sonraki zeyr Fassna hazrlk ise bu Lut Fassnn sonundaki u szlerde belirginleiyor: Yani onlar iin kfr takdir edilmemitir. Gnele irtibatl zeyr Fassna ynelik isim en-Nur ismidir. Bu ise Adiyat suresinde koarken ayaklarndan kvlcm saanlardan yaylan nurdur. eyh bu fassta buna da yle iaret etmitir: Ama yce Allahn iman nuruyla kalplerini aydnlatt kimseler mstesnadr. Kii ne zaman bu nurla bakmazsa
KURAN VARLIK - 281
14: zeyr (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi Adiyat suresidir. nk bu gnele irtibatl Fassn orta bir mertebede oluu Adiyat suresinin beinci ayetine mnasiptir: Orada bir topluluun ta ortasna girenlere. Ayrca en-Nur ismine de uygundur ki bu Fassn gneine destek salamaktadr ve surenin ikinci ayetinden kaynaklanmaktadr: (nallaryla) akarak kvlcm saanlara. eyh bu nurlara u szleriyle iaret etmektedir: Kamil ilim ancak ilahi tecellide vardr. Hak basiret ve gzlere grnmedii iin perdelerin gerisinden idrak edilmez. Bu yzden Adiyat suresine mahsus 369. babn on beinci vaslna u szlerle baladn gryoruz: Cmertlik hazinelerindendir. Bundan maksat da tabii cisimlerin varlklarn aydnlatan nurlardan sakladklardr. Yine Adiyat menziline has 284. babda bir kez daha bu nurlara dnyor ve yle diyor: Fikrin akmak ta bir ate izler ki doar Cisimden doan ruha aknca ortaya kar Kalbi nuruyla dirilten mnezzehtir Ve beni kendisinden alp anlamaya has klan eyhin bu fassta genel nbvvet ve genel, ihata edici velayet feleine ilikin olarak syledii szler bu n drdnc kutup mertebesine mahsus genel gne feleine mnasiptir. Yine eyh Vaka suresinde yer alan nde olanlar,(ecirde de) ndedirler. te bunlar, (Allah'a) en yakn olanlardr. (Vaka, 10-12) ayetlerde geen nde olanlarn (sabkin) makamlarna iaret etmektedir. Bundan maksat harl harl koanlarn, (nallaryla) akarak kvlcm saanlarn, (anszn) sabah baskn yapanlarn lednni ilimler ve ilahi ahlak meydannda yarmalardr ki eyh sz edilen babda yer alan beyitlerde buna yle iaret etmitir:
Fikrin soy atlar anlama meydannda yarrlar Bu yartan bir ilim elde edilir ki Yatarak elde edilemeyen zevkin srlarna dairdir Ve de keyfiyet halinden ve vehimden ycedir u beyitleri de buna ilikin bir iarettir: yle yaanm rnekliklerimiz var ki Bir iaret gibi dikilmilerdir ki Inda yollarn bulabilsinler Araplar ve acemler Bilinen, mehur rneklerdir Her azn zikridir Adiyat suresinin bu Fassn konusu olan kaza ve kader srryla ilikisi ise surede yer alan u kelimelerde belirginlemektedir: koanlar (Adiyat), saanlar (muriyat), baskn yapanlar (muirat) nk Araplar ceretil mekadiru bi keza (kader yle gerekleti)- sebekal kadau bikeza (nceden yle takdir edilmitir) derler. O halde gerekleip cari olan kaderler adiyat (koanlar)tir. nceden takdir edilenler ise baskn dzenleyip kvlcm saanlardr (el-muriyatul muirat). Bu yzden eyh 284. babda bu surenin menzilini erefli aklar ve srlar eklinde isimlendirmitir. eyhin lmnden sonra Allah bunlar nasl diriltir acaba (Bakara, 259) diyen, lm de dirilii de dnyada gerekleen zeyir kssasna ve onun btn Tevrat ezberlemesine dair szlerinin kayna ise Adiyat suresinin u ayetidir: Kabirlerde bulunanlar diriltilip dar atld ve kalplerde gizlenenler ortaya konduu zaman insan (halinin ne olacan) dnmez mi?
KURAN VARLIK - 283
Zevk hakkndaki szleri de buna rnektir: Ayn ekilde ancak zevk ile idrak edilen eylere dair haber vermeler de yetersiz kalr nk keyfiyetler ancak zevklerle idrak edilir Zevk mahiyetli idrak gerekletiren istidadn mercii elHabir (her eyden haberdar) ismidir ki bu da adiyat suresinin son ayetinde yer almaktadr: phesiz Rableri o gn onlardan tamamyla haberdardr. nk haberdarlk (deneyim sahiplii) zevk mahiyetli idrakin kendisidir. eyh adiyat menzili bab olan 284. babn ilk beyitlerinde zevke iaret ederek yle der: Zevkin srlarna rahatlkla ulalamaz /nk keyfiyet ve kemiyet halinden ycedir eyh bu babda velayet, nbvvet ve risalet arasnda bir karlatrma yapt gibi 284. babda yani adiyat menzilinde- veliler ve nebiler arasndaki farktan sz eder ve gne mertebesine, yani Muhammedi velayetin hateminin mertebesine iaret eder ve yle der: Karanln ordusuna sabahyla saldrd Gneimi ortaya kard, saklm ilan etti Derken ululanm olarak vg ayaklarnn zerine dikildim Hatemlie dair marifet mjdeleri gelmekteydi
zeyr (a.s) Fassnn Sonrasndaki Fass ile likisi

Adiyat Suresi Asr suresinden hemen sonra nazil olmutur. Bu yzden bu surelerin fasslar da komudur. Bu yzden bir sonraki sa Fassnn suresi Asr suresidir. Nitekim eyh de bu fassta eyann var olmas iin kudretin makdura (g yetirilene/takdir edilene) taalluk etmesi zerinde durmutur. sa (a.s) Allahn izniyle lleri diriltirken ve
balktan ku yaratrken bunu izhar ediyordu. Bu fassta vakitten, halden ve Fassn sonunda gnden bahsedilerek asr ve zamana ynelik iaretler vardr: Anahtarlar ancak fetih (ama) halinde isimlendirilirler. Fetih hali ise tekvinin eyaya taalluk etmesi halidir. Ya da kudretin makdura taalluk etmesi halidir de diyebilirsin ncikten ald gn kyamet gn Bu gne Fass ile yirmi ikinci lyas Fass arasnda da iliki vardr. nk lyas ateten bir atn srtnda nur semasna ykselmitir. Yani en-Nur isminin var etmeye yneldii gne feleine. Bu yzden eyhin lyas Fassnn sonunda hayvani tahakkuk editen sz ettiini gryoruz. Hayvanlar arasnda harl harl koanlar (vel adiyati dabhen), yani cihad atlar da vardr. eyhin 22. babda Adiyat suresini hayvani nefisler menzili olarak isimlendirmesi de bu yzdendir. Cihat atlarnn sava meydannda komalar gnein felekte akp gitmesine benzer. Gnein isimlerinden biri de el-ezaledir. eyh divannda yle diyor: Adiyat suresinin ruhundan: Bilesiniz ki sabah ilmini idrak etmek zordur Tpk st salnca bren devenin kkremesi gibi
KURAN VARLIK - 285
15: sevi Kelimedeki Nebevi Hikmet Fass Suresi

eyh et-Tenezzlatul Mavsiliye adl eserinde ikindi namaznn orta namaz (es-Salatul vusta) olduunu aka ifade eder. nk ikindi namaz kemale mahsus berzah vaktidir ki o vakitte gnein zuhuru itidal noktasndadr. Yine bu surenin saya (a.s) mnasip olduunu sylemitir. nk sa (a.s) itidal ve orta sema olan ikinci semadadr. Buras imtiza semasdr ki btn tabiatlar orada toplanrlar. Tpk sann (a.s) Cebrailin ruhaniyeti ile Meryemin beeriyetinin imtizacndan ibaret olmas gibi. Bu semann yldz olan katip yldz gnlerin ortancas aramba gnne aittir. nk arambann ncesinde ilki Pazar olan gn, sonrasnda da sonu Cumartesi olan gn bulunmaktadr Ayn ekilde Futuhatn Asr suresine mahsus 281. babnda eyh aka ikindi namaznn orta namaz olduunu ve mutlak kulun zat ile mutlak hakkn zatnn karlamasndan szlm kamil insana en mnasip namaz olduunu belirtmekte ve unlar sylemektedir: kindi namaznn bir benzeri yoktur nk kalabalk onda sevgiliden dolay dzene girer O orta namazdr, dnp duran bir iten dolay Ve acayip bir ii tahsil eder. Futuhatn 22. babnda Asr suresine orta namaz menzili ifadesiyle iaret eder. lgintir Asr kelimesinin rakamsal deeri 360 tir. nceki beyitti mezkur dnn derecelerinin kemaline ise Hicr suresinin 72. ayetinde geen le amruk kelimesinin rakamsal deeri iaret etmektedir. Her ikisinin kk hesaba gre rakamsal deerleri 18 dir. Yani Allahn Hay isminin rakamsal deerine eittir. O halde zerine yemin edilen diri asr, nebinin (s.a.v) mrdr.
Bab, sadan (a.s) bahisle balyor. Onun ve Rasulullah efendimizin (s.a.v) sadaka ile ilgili szleri karlatrlyor. Bununla da ikisinin orta kemal asr mertebesinde ortak olduklarna iaret ediliyor. Bu da bu Fassn sonlarnda sevi Muhammedi kelime diye balayan aklamasyla kast ettiinin aynsdr. O halde bu Fassn suresi Asr suresidir. Bu fassa hakim olan isim de el-Musavvir ismidir. Bu babda eyh srafilden (a.s) bahseder. nk onunla sa (a.s) arasnda iliki vardr. kisi de Allahn izniyle suretlere fleyerek hayat verirler. Bu nedenle eyh 73. babda yle der: sann izinde olan her veli srafil kalbna sahiptir Bu Fassn byk ksm flemenin srr ve Allahn ruhuyla hayat bulmas etrafnda dnmektedir. eyh diyor ki: Dolaysyla bazen hak onda vehmedilen olarak vardr. Bazen de melek onda vehmedilen olarak vardr Ariflerin bazlar ise bu ynlerden birini, bazlar da brn esas alrlar. Dier bazlar ise meselede akna dnerler ve meseleyi kavrayamazlar. Bu ise fakihlerin ikindi namaznn vaktinin balangc ile sonunu belirleme hususunda ihtilaf etmi olmalarna mnasiptir. eyh, Futuhatn 69. babnn, yani namaz babnn ikindi namaznn vaktine has vaslnda bu konuyu ayrntl olarak ele almtr. Vasln sonunda ise ilahi hidayet nurundan ve mutlak nurdan sz etmektedir ki bu fassta yce Allahn ilmi ve nurani olarak diriltmesine dair szleriyle benzerlik oluturmaktadr. Bu hususta yce Allah yle buyurmutur: l iken dirilttiimiz ve kendisine insanlar arasnda yryebilecei bir k verdiimiz kimse. (Enam, 122) kindi namaznn vakti ile ilgili aknlk asr kavramnn anlamnn tayini ile ilgili hayretin aynsdr. Yani vakit ya da hazr an. nk yok olup gitmi mazi ile henz yok olan gelecek arasndaki mevhum bir
KURAN VARLIK - 287
noktadr. Bu bakmdan Allahn el-evvel ismi ile el-ahir ismi arasnda zahir olan mevhum ahsiyet benliine benzer. Bu yzden eyh Meahidul esrar adl kitabnda kulu zahir olan yokluk diye ifade eder. Ayrca hayretin tenzihle de ilikisi vardr. eyh 281. bab olan Asr suresi menzili babnda bu meseleyi aklamaktadr. Orada ikindi namazyla ilgili olarak unlar sylyor: kindi namaz snrlarn kaytlandrlmasndan ok tenzihe yakndr. Bu yzden Resulullah (s.a.v) snrlarnn tahkikini nefyetmek mnasebetiyle ikindi namazna byk deer vermitir. Bu temel mnasebetiyledir ki Hristiyanlar Meryem olu sann (a.s) tabiat ile ilgili olarak aknla dmlerdir ve bu yzden Hristiyan taifeleri arasnda lahut ve nasut snrlarn birbirlerine kartrmlardr. eyhin de bu Fass bitirirken kyamet gn yce Allah ile sa (a.s) arasnda geen Hristiyanlarla ilgili konumalar zerine olaanst gzellikte bir deerlendirme yapmas da bu yzdendir
Bu Fassn Sonrasndaki Fass ile likisi

eyh bu fassta sann (a.s) kendisinde tahakkuk ettirdii Kn=ol kelimesinden sz eder. Bu bakmdan kn kelimesi tekvini irade eden arifin besmelesi gibidir. Bu nedenle eyh, bir sonraki Sleyman (a.s) Fassn Besmeleden sz ederek balatyor. Fassn hikmetini de Rahman ismine nispet ediyor. Bu fassta eyh, nefes hakknda geni aklamalarda bulunuyor. nk sann (a.s) nefesi Sleyman (a.s) Fassna hakim olan Rahmann nefesindendir. Bu Fassn sonlarnda ahid ve mehud (mahede eden ve mahede edilen) kelimelerini tekrarlar. Dolaysyla bu tekrarlar bir bakma Sleyman Fass suresine, yani Hmezze suresine -ki bu surenin ortalarnda trmanp kalplerin ta zerine kar ifadesi yer almaktadr- giri yapmaya bir hazrlk mahiyetindedir. Bilindii gibi Hmezze
suresi Asr suresini izler, bu yzden fasslar da birbirini izlemitir. Fass konuma ile ilgili bir aklama ile son buluyor ki Hmezze suresi de bu konuyla balyor: Arkadan ekitirmeyi, yze kar elenmeyi det edinen herkesin vay haline! Bilindii gibi arkadan ekitirmek ve yzne kar elenmek maksadyla ka gz hareketi yapmak da bir tr konumadr. Nitekim Kuranda Sleymann (a.s) yle dedii belirtilmektedir: Bize ku dili retildi. (Neml, 16)
KURAN VARLIK - 289
16: Sleyman (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi Futuhatn 280. bab tahsis edilen Hmezze suresidir. Bu konu zenginlik meselesine dair bir aklama ile balyor. Ki bu zenginlii en kamil manada Sleyman (a.s) izhar etmitir. Mal ile zenginlik hmezze suresinin u ayetinde zikredilmitir: O ki, mal toplam ve onu sayp durmutur. Dolaysyla sayp durmutur (addedehu) kelimesi bu fassa hakim olan el-Muhsi (sayp kaydeden) ismine mnasiptir. Ayn ekilde toplamak kelimesi de eyhin cem ile ilgili szlerine mnasiptir. Yine eyhin Rasulullah efendimizin (s.a.v) ilminin artrlmasn ve Sleymann (a.s) da kendisinden sonra hi kimseye verilmeyecek bir mlk talep etmesiyle ilgili szleri yukarda ad geen 280. babdaki (c.2 s. 612) szleriyle tam bir uyum oluturmaktadr. Fassta hesaptan ve hesaba ekmekten sz ediliyor ki bu el-Muhsi ismine de (O), malnn kendisini ebed klacan zanneder. ayetine de mnasiptir. eyhin Fassn sonundaki muttali olmandan dolay dehete dtn bir ey grdn ifadesi de surenin ba tarafna Vay haline!... ve sonuna Allah'n, tututurulmu, (yandka) trmanp kalplerin ta stne kan ateidir. Onlar (bu atein iinde) uzatlm stunlara balanmlar ve o vaziyette o (ate) zerlerine kapatlmtr. iaret etmektedir. eyhin Hakk, ocuktan nce zikretmitir eklindeki sz, Rabbin iin namaz kl ve Kurban kes ayetinin -yani Hakkn hakkn yerine getirmeyi sana dil uzatann soyu kesiktir. Ayetinden nce zikredilmesine ynelik bir iarettir. Namaz klan anlamna gelen el-Musalli kelimesi ayn zamanda yarta birinci gelenin ardndan gelen ikinci anlamna da gelir. eyh, Futuhatn 369. babnn Kevser suresiyle ilgili yedinci valsnda bu anlam geni bir ekilde ele almtr.
Bu Fassn ncesi ve sonrasyla ilikisi

Bu fass, Allah zikretme makam ve onun devamn arzu etme meselesiyle balyor. Burada nceki Fassn suresi olan nirah suresine ynelik bir iaret vardr. nk Yahya, Zekeriyaya varis olduu gibi, Muhammed (s.a.v) mmeti de nebisinden Allah zikretme ve Ona davet etme makamn miras almtr. Dolaysyla Bo kaldn m hemen (baka) ie koyul ve yalnz Rabbine ynel. (nirah, 7-8) ayetleri, Rabbin iin namaz kl ve kurban kes ayetinde, senin ann yceltmedik mi? ayeti asl soyu kesik olan sana dil uzatandr ayetinde temsil edilmektedir. Biz senin gsn amadk m? ayeti ise Biz sana kevseri verdik. ayetinin mazharlarndan biridir. ocuk babasnn srrdr. sz, bir sonraki Zekeriyya Fass suresine, yani Beled suresine ynelik bir hazrlktr ki bu surede babaya ve ondan meydana gelen ocua yemin ederim. ayeti yer almaktadr. Dolaysyla Celal ve Hay ismi ile su felei Yahyanndr. Babas iinse el-malik el mmit (ldren malik) isminin iddeti ve toprak felei vardr. Dolaysyla Hay (daima diri) ismi ile Mmit (ldren) ismi arasndaki iliki su ile toprak arasndaki iliki gibidir ve birbirlerini tamamlamaktadrlar. Ayn aleminde lm, baka bir alemde hayat demektir Gerek Yahya gerekse Zekeriyya her biri Yahudilerden zorluk, kahr, celal ve iddet grmlerdir. Bu yzden her ikisi de u iki ayeti tadanlardandrlar: babaya ve ondan meydana gelen ocua yemin ederim ki biz, insan (yzyze gelecei nice) zorluklar iinde yarattk.
KURAN VARLIK - 291
17: Davud (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi Maun suresidir. Sure ise dini yalanlayanlarn nitelikleri etrafnda dnyor. Bu yzden fass da din kelimesinin anlamlarndan hibe ve cezadan, hesaba ektikten sonra ngrlen cezadan bahsetmekle balyor. Nitekim eyh, Futuhatn Maun suresi menzili olan 277. babna u ifadelerle balamtr: Cezaya dair ilim iman nurundan kaynaklanr, akl nurundan deil. Fassn byk ksm, hilafet, risalet ve itihat kavramlar ekseninde dnyor. Bunlarn tm de din ile kaim olmaya tabi kavramlardr Din kelimesinin anlamlarndan biri de boyun emek, itaat etmektir. Bu yzden eyh de halkn halifenin hkmne boyun emesinden sz ettii gibi Yahudilerin saya (a.s) itaat etmemelerine de deinmektedir. eyh, ok kreden (e-ekur) de sz etmektedir. nk kretmenin karl nimette arttr. Ceza (karlk) din demektir. Dini ikame etmek de krn bir parasdr. Nitekim Rasulullah (s.a.v) gece namazna kalkp ayaklar iinceye kadar namaz klmasn u ifadelerle izah etmitir: oka kreden bir kul olmayaym m? Denilmitir ki: Namaz dinin direi, zekat dinin delili ve ihlas da dinin ruhudur. Zaten Maun suresinde n plana karlan ameller de bunlardr. nk bu surede, krle badamayan ameller olarak klnan namazdan gafil olma, cimrilik etme ve gsteri yapma durumlar yeriliyor. Nitekim yce Allah da Davud (a.s) soyuna yle hitap etmitir: Ey Davud ailesi! kredin. Kullarmdan kreden azdr! (Sebe, 13)
Davud (a.s) ile varlk hikmeti arasndaki mnasebetten dolaydr ki eyhin Maun suresini avn=yardm ve varlk ile birlikte zikrettiini ve yle dediini gryoruz: Din (Maun) suresinin ruhundan: ktidar kabul etmek yardm edicidir Nehyin hkmnde yardm grr ve yardm eder benimle beni taksim eden arasndadr O yardm edendir, ben yardm grenim Hak haktr ve varlk onun varldr Benim eminim, katmda olan da emindir Yetimi itip kakmak eriatmzda haramdr eriatn ona ynelik taraf yumuaktr
KURAN VARLIK - 293
18: Yunus (a.s) Fass Suresi

Fassn suresi Tebbet suresidir. Bu ise, Ebu Lehebe uygun olan ate feleini icat etmeye ynelik ve bu fassa da hakim olan el-Kabid ismine mnasiptir Mesed (Lif) ile ate arasndaki mnasebet Alevli bir atee atlacaktr.ayetinde belirginlemektedir. eyh, Fassn sonlarnda ateten sz etmitir. Mesed ile el-Kabid ismi arasndaki mnasebet ise boynunda nurma lifinden bir ip olduu halde ayetinde belirginlemektedir. Buna gre Ebu Lehebin kars Onun kabzasndadr Mesed ile nefsi hikmet arasndaki mnasebet ise yledir: eyhe gre nefis kadn sembolize eder. Bu yzden 273. babda Mesed suresi menzilinin baln yle koyduunu gryoruz: Musevi makamndan heva ve nefsin helak menzili Ebu Leheb, hevann semboldr. Kars ise ktl emreden nefsin (nefs-i emare) semboldr. Helak kelimesi ise Mesed suresinin giriine, yani Tebbet (kurusun/helak olsun) ifadesine iaret etmektedir. Mesed ile nefes hikmeti arasndaki mnasebet ise boynunda diye balayan ayette belirginlemektedir. Boyun, nefes aknn gerekletii organdr. eyh, 273. babda mesed suresinin ilimlerini sayarken ve boynunda ifadesiyle balayan beyte giriinde buna iaret etmekte ve yle demektedir: Yemen tarafndan Rasulullaha (s.a.v) ulaan Rahman nefesine dayanr. eyh bu babda unlar
sylyor: Nefis durdu ve ben ibadet edilen ilahm dedi Derken cehennemin ortasna yuvarland O ve ona tabi olanlar mutlularn nimetleriyle helak oldular. Bu sz, eyhin fasstaki u szlerine uygundur: Haklarn eda edilmesinden sonra cehennemliklerin nimetleri, atee atlan Halilullahn nimetleridir.
ncesindeki
ve
Sonrasndaki
Bu Fassn banda eyh, kafirleri ldren, ldrme meselesini iledii nceki Fassn sahibi halife Davuddan (a.s), Yahudilerin say (a.s) ldrme giriimlerinden ve Rasulullah efendimizin (s.a.v) iki halifeye birden biat edildii zaman, bunlardan birini ldrn. hadisinden sz ediyor ve Fass, mzrak, kl, bak ve ok ucundan bahsederek tamamlyor. Bu Yunus Fassnda ise meru bir gerekeyle de olsa ldrmenin kerihliini vurguluyor. Bu fassta ldrlme ve lmle helakten sz ediyor. nk helak, kuruyup kalmadr. Ki bu Fassn suresi olan Mesed suresi de bununla balyor. Surenin girii Tebbet eklindedir. Bu ise kuruma, helak olma anlamna gelir. Bir sonraki Eyyub Fassna-ki bu Fassn suresi nirah suresidir-bir hazrlk mahiyetinde eyh, bu fassta ann yceltilmesinden ve anann (zakirin) halinden sz ediyor. Bu ise nirah suresindeki biz senin ann yceltmedik mi? ayetine bir gndermedir. Bu deerlendirmeleri, eyhin Mesed suresi menzili babnn giriinde yer verdii u gzel beyitlerle noktalyoruz:
KURAN VARLIK - 295
Halkn helak rzgardadr Levhten estii zaman Ve efendisinden bakasna snrsa Cisim ve ruhun ilah olan mevlasndan Bylece kolay olan bir yolu sarp hale getirir Nuh hakkn geldii gibi Ve Lut hakknda. O halde ey nefsim! Niin ldrdn Nuhumu Eer ak meyletmeseydi ona Gneten gelen imein parlaklndan Bu beyitlerde eyh, Nuh ve Lut isimleriyle aslnda bu iki nebinin kafir olan karlarna iaret ediyor. Tpk Ebu Lehebin kars gibi onlar da ktl emreden nefsin sembolleridirler.
KURAN VARLIK - 297
19: Eyyub (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi nirah suresidir. nk yce Allahn nbvvet vererek gsn at, bana gelen byk musibetten kaynaklanan ve belini bken arlklarn indirdii, Kuranda ann ycelttii, zorluktan sonra kolaylk bahettii, sabretmeye muvaffak kld, iindeki bulunduu zarar defetmesi iin sadece rabbine ynelen, bylece surenin sonundaki rabbine ynel ayetini tahakkuk ettiren Eyyubun haline tamamen mnasiptir. Bu yzden eyh, Fass Allaha ikayette bulunmakla, ona ynelmekle tamamlyor. nk Eyyub, srekli Allaha ynelmitir, yani Onun ltfunu istemitir, Ona dnmtr, sebeplere deil. eyh, ifadeleri arasnda bir cmleye yer veriyor ki bu cmle inirah suresinin son iki ayetinin erhi mahiyetindedir. Fassn sonunda diyor ki: Biz sana t verdik,o halde amel et. Bu ifade bo kaldn m hemen ie koyul ayetine ynelik bir iarettir. Sonra yle diyor: Sadece ondan iste Bu ise yalnz rabbine ynel ayetine ynelik bir iarettir. Bu fassa hakim olan isim, havay icat etmeye ynelik elHayy ismidir. Maddi olarak gs hava ile alr. Fassta elemlerin giderilmesine, fkenin yok edilmesine ilikin aklamalar da vardr. Btn bunlar Elbette zorluun yannda bir kolaylk vardr. ykn senden alp atmadk m?ayetlerinden kan anlamlardr. Ayn deerlendirmeyi futuhatn 369. babnn 21. valsnda da gryoruz. Bu ise nirah suresine has bir vasldr. Orada diyor ki: Kevnin arl olarak hissettii ey de zerinden kalkverdi. Kevnin bu arlndan dolay cinlere ve insanlara es-sakaleyn (arlkl iki topluluk) denilmitir. Bu aslnda btn tabii varlklarn ismidir. Yine hissettii nefsi ve maddi elem de yok olup gitti. Allah onu bu esnada onu yksek bir mekana kaldrd.
Bundan maksat da dris (a.s) makamndan onun payna dendir. Bylece mekan yceldi, zaman ise zail oldu. Kendisini bu yolculua karana hamdetti ve bu yolculukta kendisine bahedilenlerden dolay hamdini sundu. Senin nn ve nn yceltmedik mi? ayetine gelince, eyhin u szleri bu ayete mnasiptir: Bil ki yce Allahn Eyyubdaki srr udur: Allah onu bizim iin bir ibret klmtr, onun snavn u Muhammedi mmetin okuduu yazl, fakat hali bir kitap haline getirmitir ki mmet iindekileri rensin ve kendisine bahedilmi bir eref olarak onun sahibine katlsn.

nceki Fass, Mesed suresinde deinilen kurumak/helak olmaktan kaynakl ldrlme ve lm hakknda deerlendirmeler ieriyordu. Bir yerde vaki olan her lm, baka bir yerde vaki olan bir hayattr. Bu yzden bu fassta, Eyyuba ait nirah suresinden kaynakl olarak helakten sonra hayattan sz edilmektedir. nceki fassta andan ve ycelikten sz ediliyordu. Senin nn ve nn yceltmedik mi? Tpk Yunusun (a.s) zikri gibi: Senden baka ilah yoktur. Mnezzehsin sen. Ben zalimlerden oldum. Bu fassta ise her eyin tesbihinden sz edilmektedir. Bu Fassn sonunda u ifade yer alyor: Sana nasihat ettik, o halde amel et ve sadece ondan iste. nirah suresinin sonunda ise u ayetler yer alyor: Bo kaldn m hemen (baka) ie koyul ve yalnz Rabbine ynel. Bunu fiilen Kevser suresinde gryoruz ki bir sonraki Yahya Fass onunla ilgilidir: imdi sen Rabbine kulluk et ve kurban kes.
KURAN VARLIK - 299
Yahya Fassna el-Muhyi ismi hakimdir. Bu fass su feleine aittir ki Eyyub bu su ile yeniden hayat bulmutur. Bu yzden Eyyub Fassna el-Hay ismi hakimdir. u halde iki Fass birbirini tamamlad gibi iki surede birbiriyle son derece uyumludur. nk her iki surenin konusu, nimetlerin ve ykmllklerin anlatlmasdr ki bunlara muhatap olan da efendimiz Hz. Muhammeddir (s.a.v). Bu iki surede byk mjdeler de vardr. Dolaysyla Rasulullahn (s.a.v) gsnn almas ile Eyyub Fass arasnda mnasebet vardr. Yine Rasulullahn (s.a.v) kevseri ile Yahya Fass arasnda da mnasebet vardr.
KURAN VARLIK - 301
20: Yahya (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi Kevser suresidir. eyh, Futuhatn 276. babn bu sureye tahsis etmitir. Surenin eksenini ise insann hayali oluturmaktadr. Hayal da Yahya ile ilikilidir. eyh diyor ki: Meryemin sureti kamil olarak Zekeriyyanin hayaline nakolunmutu ve bu, Yahyann (kudreti olduu halde) cimaya yaklamayan biri (Hasur) olarak domasna sebep olmutur, tpk Meryemin Betul (erkee rabeti olmayan kadn) olarak domas gibi eyh, sonraki Zekeriyya Fassnda vehimden ve bunun vehim sahibi kiiler zerindeki etkisinden sz etmitir. Bu fassa hakim olan isim, su feleini icat etmeye ynelik el-Muhyi ismidir. Bu isim nimetler menziline de hakimdir. Yce Allahn Rasulne (s.a.v) ynelik nimetlerinden biri, ebedi hayat suyu Kevser havuzudur. Hayat ile Yahya, Su ile Kevser arasndaki mnasebet ise aktr. Fass ile Kevser suresi arasndaki mnasebet Asl sonu kesik olan, phesiz sana hn besleyendir. Ayetinde belirginlemektedir. Yani ad an silinip giden soyu devam etmeyen ve mirass bulunmayan, sana hn besleyen kimsedir. Ama sen, ey Rasul! mmetin dinin ikame edilmesi hususunda sana varis olacaktr. eyh bu fassta u szlerle bu hususu vurgulamaktadr: nk Zekeriyya (a.s), kendisinden sonra Allahn zikrinin devam etmesini tercih etmitir. Ve ocuk da babasnn srrdr. Bu yzden yle demitir: Bana ve Yakub soyuna varis olacak Bu zatlarla ilgili olarak miras kalacak tek ey Allahn zikri ve Allaha davet makamdr. Dolaysyla Yahya (a.s), kadnlara meyletmeyen, geride evlat brakmayan biri olsa da soyu kesik deildir. nk onun zikri sonsuza kadar alemler iinde baki kalacaktr.
Hatta kyamet gnnn sonunda, cennetlikler cennete ve cehennemlikler de cehenneme kalc olmak zere yerletirildikten sonra arf surlar zerinde lm boazlayacak olan da odur. Dolaysyla Kevser suresinin ortasndaki venhar=boazla szn son olarak o tahakkuk ettirecektir
KURAN VARLIK - 303
21: Zekeriyya (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi Beled suresidir. Fassa hakim olan isim ise el-Mmit (ldren) ismidir. Bu isim de toprakn icadna, yay burcundaki belde menziline ve telaffuz edilen harflerden sad harfine yneliktir. Rakamsal harflerden ise in harfi bu fassa aittir. lgin bir tesadftr ki Beled suresinin ismi, feleki menzillerden belde menzilinin ismine uygundur. Yay burcu, scak, kuru ate tabiatna sahiptir. Hali celal zelliklidir ve iddet ve sertlik ierir ki bunlar da Beled suresinin 4. ayetine mnasiptirler: Biz, insan zorluklar iinde yarattk. Yayn oku da el-Mmit (ldren) ismine mnasiptir. Bu yzden bu Fassn hikmeti malikiyettir. nk malik, iddetli kahr sahibi kimsedir. Zekeriya, zorlu bir mcahede veren, ar zorluklarla uraan bir nebiydi. Surede iddet ve zorluun gstergelerinden biri udur: Fakat o, sarp yokuu aamad. O sarp yoku nedir bilir misin?...kaplar zerlerine smsk kapatlm bir atetir. Birbirlerine sabr tavsiye edenler ayeti ile topra icat etmeye ynelik el-Mmit isminin suredeki yanks ise alk gn ifadesidir. Alk lme yakn bir hadisedir. Topran (turab) yanks yahut a-ak(mertebe) bir yoksul ifadesidir. Fasln byk ksm birbirlerine acmay(merhameti) tleyenler. ifadesinde iaret edilen rahmetin genilii etrafnda dnmektedir. Surede merhamet ahlakna, esirlere, yetimlere ve dknlere merhamet etme huyuna sahip olma emrediliyor. Bu yzden eyhin, Futuhatn Beled menziliyle ilgili 294. babnda rahmetin genilii ile ilgili deerlendirmelerde bulunduunu gryoruz. Bab, bu Fassn banda yer verdii hususun aynsyla da tamamlyor. nk rahmetin gazab getiinden ve hadlerin ikame edilmesinden sonra rahmetin her taraf kaplayacandan sz ediyor.
Bu fasstaki Futuhatta, eserin, mevcud olana deil, madum olana ait olduunu sylemitik. eklindeki szlerine gelince, bu szler, Futuhatn 294. babndaki szlerine uygundur. Orada diyor ki: Bil ki, bu menzil, bir btn olarak ilmin Allah katndaki mertebesinin bilinmesini iermektedir. Bir de u soruya cevap aramaktadr: Acaba ademin (yokluk) Allah katnda saygnln belirginletiren bir mertebesi var mdr yok mudur? Babn ortalarnda ise u deerlendirmede bulunuyor: Allahn dnda, Allah mutlak ademden (yokluktan) daha byk tanyan, bilen bir ey olmaz. eyh, Beled suresinin menziline has bu bab, babaya ve ondan meydana gelen ocua yemin ederim. ayetinden hareketle nbvvet mirasna iaret eden beyitlerle amtr, Yahyann Zekeriyaya, alimlerin ve velilerin de Rasulullaha (s.a.v) varis olmalar gibi. Diyor ki: Allah her nebinin kalbini korumutur Bir gre gre her velinin kalbini de Ona varis olan. Ona oullar varis olmutur limlerde ve her yce makamda
Bu Fassn bir sonraki fass ile ilikisi

Fass, Rasulullaha (s.a.v) hitap eden Bylece Allah, senin gemi ve gelecek gnahn balar. eklinde Fetih suresinin banda yer alan ayette iaret edilen balama ile son buluyor. Bu ayetten nce Biz sana dorusu apak bir fetih ihsan ettik., sonra da Ve sana anl bir zaferle yardm eder. ayeti yer alyor. Bu zafer, fetih ve balamann aynsn bir sonraki lyas Fass suresi olan Nasr suresinde gryoruz: Allah'n yardm ve zaferi geldiinde O'ndan
KURAN VARLIK - 305
mafiret dile. nk O, tevbeleri ok kabul edendir. lyas Fass suresinde sz edilen fetih, Mekkenin fethidir. Yani, Zekeriya Fass suresinin giriinde zerine yemin edilen belde: Bu beldeye -ki sen bu beldedesin- yemin ederim. Fetih suresinin Allahn yardm ile ilgili ayette yer alan aziz sfat da, madeni mertebedeki lyas Fassna hakim olan elAziz ismine iaret etmektedir.
KURAN VARLIK - 307
22: lyas (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi Nasr suresidir. Fassn konusuna uygunluu ise Rabbine hamdederek O'nu tesbih et. Fassn tm, tesbih ve tenzih ekseni etrafnda dnmektedir. eyh, lyas (a.s) hakknda yle diyor: Hak onda mnezzehti. Sonra u iki ayeti zikretmektedir: Onun gibi hibir ey yoktur. (ura, 11) Senin izzet sahibi Rabbin, onlarn isnat etmekte olduklar vasflardan ycedir, mnezzehtir. (Saffat, 180) Burada sz edilen izzet, tenzihle birlikte zikredilmitir. Bu Fassn mertebesine hakim isim de el-Aziz ismidir ki madenlerin icadna yneliktir. Zaferin el-Azizle olan mnasebeti aktr. nk izzet, zafer ve fetihle, insanlarn blk blk Allahn dinine girmesiyle irtibatldr. Ki yce Allah yle buyurmutur: Ve sana anl bir zaferle yardm eder. (Fetih, 4) Yine onlar elde edecekleri birok ganimetlerle de mkfalandrd. Allah stndr (aziz), hikmet sahibidir. (Fetih, 19) Kfirlere kar onurlu ve zorlu. (Maide, 54) Zaferin madenlerle olan mnasebeti, Allahn demirin iddetiyle rasullerine yardm etmesinde belirginlemektedir. Yce Allah Hadid suresinin 25. ayetinde yle buyurmutur: Biz demiri de indirdik ki onda byk bir kuvvet ve insanlar iin faydalar vardr. Bu, Allah'n, dinine ve resulne gayba inanarak yardm edenleri belirlemesi iindir. Yce Allah fatih ve Salih Zlkarneyn hakknda ise yle buyurmutur: Bana, demir ktleleri getirinzerine bir miktar erimi bakr dkeyim dedi. (Kehf, 96) Ayette geen katr, erimi bakr demektir. Yine halife Davud (a.s) hakknda da yle buyurmutur: Ona demiri yumuattk. (Sebe, 10) Yce Allahn lyasa (a.s) yardm edip onu dmanlarndan kurtarmas ise, Lbnan dann yarlp iinden ateten bir atn kmas ve bu
ata binmesi ve bununla da gk kapsnn kendisine almas eklinde olmutur: nk O, tevbeleri ok kabul edendir. Ho bir tesadftr ki bu fassa mnasip olan feleki menzil saduz zabihtir. Boazlamak ise, normal olarak madeni bir eyle gerekletirilir. Nitekim eyh, ldrme ve atma kelimelerini tekrarlar ve Nasr suresine iaret ederken unlar syler: Panikleme, korkma. nk Allah cesareti sever. Bunun iin bir ylan ldrmek gerekirse de. Ki bu ylan da nefsinden baka bir ey deildir. Bundan daha byk izzet olur mu? Ki sen bir vehim olarak kendinin ldrdn hayal ediyorsun: Attn zaman sen atmadn, fakat Allah att. (Enfal, 17)Fassn sonunda da yle diyor: siz ldrmediniz, fakat Allah ldrd onlar (Enfal, 17) Aslnda onlar demir ve demirle vuran kii ldrmt Bylece hepsinin toplamyla ldrme ve atma vaki olmu oluyor eyh, Nasr suresinin sonundaki ondan balanma dile. ifadesine yle iaret etmektedir: perdeleri salverdik, hicaplar indirdikrtmeyi emrettik. gafere kelimesi, rtmek demektir. rtmeyi emretmekse istifardr. eyhin, Fassn sonlarnda arif dnyasnda harolur, kabrinde yeniden dirilir. derken Nasr suresinin indirilen son sure olduuna iaret etmektedir. Gerekten de yledir. Nitekim bu sureyi dinleyen alim sahabeler de Rasulullahn (s.a.v) en yce dostun katna intikal etmesinin, bir daha ayrlmamak zere yaknlk huzuruna dnmesinin yakn olduunu anlamlard: nk O, tevbeleri ok kabul edendir. Bu noktada bu fass ile el-Mmit (ldren) isminin hakimiyetindeki nceki fass arasndaki bir baka iliki belirginleiyor. ldrme, (ok vs.)atma, lyasn semaya, efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) de en yce dosta dnmesi btn bunlar el-Mmit isminin mazharlarndandr.
KURAN VARLIK - 309
eyhin Fassn sonunda, kiinin, kabirlerdeki llerin hallerini grmesini salayan hayvaniyeti tahakkuk ettirmekten sz etmesi de, zeyr Fassna ynelik bir iarettir ki drisin (a.s) bulunduu gne mertebesi bu fassa aittir. lyas semaya knca, gne semasnda idrisi makamna ulat. Bu orta gne Fassnn suresinin 14. sure olan Adiyat suresi olduunu grmtk. Adiyat ise, cihad iin hazrlanan atlar demektir. lyasn srtna binip ge kt ateten at gibi. eyh, Futuhatn 22. babnda adiyat menzilini hayvani nefisler menzili olarak isimlendirir. u halde lyas, bu fassa da hakim olan el-Aziz isminin hakimiyeti altndaki makamna dnmtr. eyh, Futuhatn 396. babnn 5. valsn tahsis ettii Nasr suresindeki nk O, tevbeleri ok kabul edendir. ayetinden sz ederken buna yle iaret etmektedir: Bu beinci menzil, ilahi ilimlerden, kullarn halleri itibariyle Ona dnmeleri zerine ilahi dnn tafsili ilmini iermektedir. Ve ok deerli bir ilimdir. el-Aziz isminin Nasr suresiyle ilikisi nedeniyle eyh, divannda Nasr ve Fetih suresinin ruhundan bal altnda unlar sylyor: Aziz ismindendir zafer, eer akledersen ondan sonra da amel eden nefsi olan fetih gelir. eyh, kendisine hikmet verilen Lokman Fassna hazrlk mahiyetinde, kendisine ok hayr verilen kimseden sz ederek Fass tamamlyor: Kime hikmet verilirse, ona pek ok hayr verilmi demektir. (Bakara, 269) Lokman Fassnn suresi de iinde hayrdan sz edilen Zilzal suresidir: Kim zerre miktar hayr yapmsa onu grr. (Zilzal, 7) Hayr grmeye de Fassn sonunda yle iaret etmektedir: Grlenin aynn ancak Allah grr. O halde gren kimse grlenin aynn grr.
Nasr suresi, Rasulullaha (s.a.v) en yce dostun katna intikal etmesinin yaknlna ilikin bir mjde olduuna gre Zilzal suresi de dnyann ahirete dnmesinin, Allaha dnn vasfediliini iermektedir. Her iki surenin menzili, eyhin Futuhatn 22. babnda zikrettiine gre veladet menzilinde yer alr. Yani iza edatyla balayan sureyi ieren menzil. Dolaysyla Zilzal veladet menzilindedir. Yani kyamet gnnn douu. Nasr suresi ise kavuma mjdesi menziline sahiptir.
KURAN VARLIK - 311
23- Lokman (a.s) Fass suresi

Bu Fassn suresi, eyhin Fassn sonunda zikrettii Zilzal suresidir ki bu surede yer alan Kim zerre miktar hayr yapmsa onu grr. Kim de zerre miktar er ilemise onu grr. ayetleri Lokmann u szlerine uygundur: Yavrucuum! Yaptn i (iyilik veya ktlk), bir hardal tanesi arlnda bile olsa ve bu, bir kayann iinde veya gklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu (senin karna) getirir. (Lokman, 16) eyh, hardal tanesi hakknda unlar sylyor: Bundan maksat, Zilzal suresinde zikredilen zerreden baka bir ey deildir. Zerre ise besin olarak istifade edilen eylerin en kdr. Dolaysyla hardal gdann, besinin en kk parasdr. Zilzal suresinde sz edilen hayr da Lokmana mnasiptir. nk yce Allah, Lokman suresinde onunla ilgili olarak yle buyurmutur: Andolsun biz Lokman'a: Allah'a kret! diyerek hikmet verdik. (Lokman, 12) Kime hikmet verilirse, ona pek ok hayr verilmi demektir. (Bakara, 269) Bu Fassn nispet edildii ihsan makam ite bu ok hayrdandr. nk Muhsin (ihsan sahibi) kimse en kk zerre hakknda bile nefsini hesaba eker. Surenin son kelimesi grrde ihsan makamna ynelik iaret mahiyetinde bir balant vardr. Nitekim hadiste de ihsan ile grme (ryet) arasnda bir balant kurulmutur: hsan, Allah grr gibi Ona ibadet etmendir. Sen Onu grmesen de O seni grr. Bu yzden eyhin 369. babn Zilzal suresiyle ilikili on altnc vaslnda son blmnn uzunca bir fkrasn Musann rabbini grme talebine, bunun zerine dan un ufak oluuna ve bu yksek meseleyle ilgili detaylara nefis bir aklamayla tahsis ettiini gryoruz. Bununla da u ayet arasnda mnasebet vardr: Gzler O'nu gremez; halbuki O, gzleri grr. O, eyay pek iyi bilen, her eyden haberdar olandr. (Enam, 103)
eyh, Lokmann Dorusu Allah, en ince ileri grp bilmektedir ve her eyden haberdardr. (Lokman, 16) szn deerlendirirken Latif ve Habir isimleri hakknda aklamalarda bulunmu ve unlar sylemitir: Latiftir, her eyden haberdar(Habir)dr ifadesi, en eksiksiz ve en kapsaml hikmeti iermektedir. Bu da Muhammedi hikmetin Lokmani hikmetten ayr ve belirgin oluunu ifade etmektedir. nk Muhammedi hikmet, Ahzab suresinin 34. ayetinde Latiftir, Habirdir eklinde varit olmutur: Evlerinizde okunan Allah'n yetlerini ve hikmeti hatrlayn. Muhakkak Allah, her eyin i yzn bilendir ve her eyden haberi olan(Habir)dr. (Ahzab, 34) Son olarak Zilzal suresi, Beyyine suresine komudur ve bu sure de brahim Fassna aittir ki ky, yerleim birimlerini kurma gelenei onunla balamtr ve klli cisim mertebesi ona aittir. Sekizinci arta Mikail ile beraber rzklar ynetir ki er-Rezzak isminden gelir. Bu isim de Lokman Fassna hakimdir. brahim Fass suresinden sz ederken bu iki fass arasndaki ilikiye deinmitik br yandan bu fassta szn ettiimiz grmenin (ryet) Beyyine menzilindeki mahede ile dorudan ilikisi vardr ki bu mahede de surenin girii olan lem yekun ifadesinden kaynaklanr. Nitekim eyh, surenin Futuhattaki menzilinde, El-fena fil mahede adl kitabnda ve el-Beyyine adn verdii 22. babda mahede menzili konusunda ayrntl aklamalara yer vermitir.
Bu Fassn bir sonraki fassla ilikisi

eyh, bu Fass irkten bahsederek tamamlyor. Ki bu, bir sonraki Harun Fass menziline girie ynelik bir hazrlk mahiyetindedir. Harun Fassnn suresi de Kafirun suresidir ve tamam da irkten teberri etmenin ifadesidir szlerini De ki: ster Allah deyin, ister Rahman deyin. (sra, 110)
KURAN VARLIK - 313
ayetinde geen Rahman ismine dair deerlendirmelerle tamamlyor. Bu da bir sonraki Fassn hemen bandaki bir giri niteliindedir. Diyor ki: Bil ki, Harunun varl, rahmet huzurundandr Harun Fassn, bu fassta zikredilen latif ve habir isimlerine dair deerlendirmelerle tamamlyor ve u szlerle aklamalarna son veriyor: eer anladysan, onu hevasyla grenin ona ibadet etmesi kanlmazdr. Bu da bu fassta zikrettiimiz hususa dair bir iarettir. eyh, Zilzal menziliyle ilikili 285. babn giriinde yer verdii beyitlerde bu mahedeye yle iaret etmektedir: Unsurlar bana ak ve anlalr dilleriyle fsldadlar lerindeki garip ilmi Biliyorum, bunun karsnda bedenim incelir Nefsime ve aklma kar en yakndan. Ey kavmim! Keif ilimleri ycedir Kalplerin ilimlerinin sonularndan nk akln mecali yoktur Mahede ve gaipler meydannda dolamaya. Kfrn nice hatalar ve acizlii vardr Gz de nice kere isabetli bakar. Eer gz olmazsa akl iin zahir olmaz Ak tek bir delil, akl sahibi kimse iin. Gz ifadesiyle surede geen grr ifadesine iaret etmektedir. Cismin incelmesinden sz ettiini gryor musunuz! Bu da bu fass ile klli cisim mertebesine sahip brahim Fass arasndaki ilikiyi vurgulayan bir husustur. Cisim, eyann en ardr. nk toprak unsuru ona galiptir. eyh,
559. babn Zilzal suresiyle ilikili blmnde buna iaret etmektedir. Blmn bal ar eyin hareketindeki delil eklindedir ve bu da u ayetlere iaret etmektedir: Yerkre kendine has sarsntsyla salland, toprak arlklarn dar kard zaman. (Zilzal, 1-2) Ho bir tevafuktur ki bu Fassn ait olduu bu yirmi nc menzilin lafzi ve rakamsal harfi ar kelimesinin orijinalinin (sakil) ilk harfini de oluturan se harfidir. Ar cismin krk ve yerin etrafndaki cisimlere mahsus bir hareketi vardr ve er-Rezzak isminin icat etmeye yneldii bitkilerin hareketiyle de ilikilidir. Er-Rezzak ismi de varlk mertebelerinin yirmi ncsyle irtibatldr.
KURAN VARLIK - 315
24: Harun (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi, putlardan teberri etme ve tevhit zere sebat gsterme ekseni etrafnda dnen Kafirun suresidir. Bu Fassn konusu da budur. Fass, srail oullarnn buzaya ibadet etmeleri meselesiyle balyor. Sonra Allahtan baka ibadet edilen en byk mabuda, yani hevaya doru konu genelletiriliyor ve: Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi emretti. (sra, 23) ayetinin anlam pekitiriliyor. Bu ayetin erhi, Futuhatn 275. babnda ve 369. babn altnc valsnda da yer almaktadr ki bu bab ve bu vasl, Kafirun suresinin menziliyle ilikilidirler. Bu blmlere mracaat edilmesi durumunda bu fassla ilgili zet anlamlara rastlanacaktr rnein 275. babda yle diyor: Sonra dedi ki: Bil ki, kainatta zelillik ve muhtalk sadece yce Allaha ynelik olmaldr. Kim Allahtan bakasna kar zelil olur, muhtalk gsterirse, ona gvenip her iinde ona itimat ederse o kimse puta tapmaktadr Grld gibi burada zelillikten bahsedilmitir ki bu hal elMzill isminden gelir ve bu isim de Harun Fassna hakim olup canllarn icadna yneliktir. Zal harfi zelle (zelil oldu) fiilinin ba harfidir. Zelil hayvanlardan biri de srail oullarnn ibadet ettikleri buzadrBu fassta eyh, hayvanlardan yaklak olarak sekiz kere sz etmitir. Bu arada evcil hayvanlardan, insann hayvan ehliletirmesinden sz etmi, musahhar klma, yani zelilletirme, boyun edirme fiilini vurgulamtr Fass, abede (kulluk etti) fiilinin trevleriyle doludur, Kafirun suresi de yle Fassn son ksmlar, Kafirun suresinin ayetlerinin ayrntl aklamasndan ibarettir. rnein onlar suretlerin okluunun yannda durdular onlar bilinen ama grlmeyen tek bir ilaha ard ifadeleri ben sizin taptklarnza tapmam ayetinin erhidir.
KURAN VARLIK - 317
25: Musa (a.s) Fass Suresi

Bu Fassn suresi Felak suresidir. Burada zahir olan tek ilahi isim de Sabahn rabbidir. Kukusuz bu da bu fassa hakim olan ve meleklerin icadna ynelik el-Kavi ismine mnasiptir. nk Felak (sabah) yarc bir kuvveti gerektirir. Kuranda felak (yarma) fiili mahluklar iinde sadece Musa (a.s) ile birlikte zikredilmitir ki Musa asasyla denizi yarmtr. Yce Allah bu hususta yle buyurmutur: Musa'ya: Asn ile denize vur! diye vahyettik. (Vurunca deniz) derhal yarld (on iki yol ald), her blk koca bir da gibi oldu. (uara, 63) Ayrca Musa (a.s) asasyla ta yarm ve ondan on iki pnar fkrmtr. Bir kptiye yumrukla vurmu, cismini yararak lmne sebep olmutur. Elini kolunun altna koymu, eli zerinde hibir leke olmakszn bembeyaz bir ekilde ortaya kmtr, asas adeta yarlp ylana dnm ve sihirbazlarn uydurduklarn yutuvermitirBunlardan daha by ise kulann Allahn kelamn dolaysz iitecek ekilde almasdr. Yce Allah bu hususta yle buyurmutur: Allah Musa ile gerekten konutu. (Nisa, 164) eyh, bu Fass, Musann ilahi hitab iinden iittii ve nurlar sabahn rabbinden (rabbul felak) fkran ate hakkndaki deerlendirmelerle tamamlyor. Ayrca Futuhatn Felak suresi menziline has 271. babnda bu nurlar detayl olarak ele almaktadr. Diyor ki: Nurlarn douu ilmi bu menzile taalluk eder. Bu nurlar da iki ksma ayrlrlar: Asli nurlar ve kainatn zulmetinden doan nurlar Bu babn sonunda da bu menzil emir menzillerindendir diyor. Yani de emriyle balayan surelerdendir. Bunu da bu fassta zihnime vaki olan ilahi emir ifadesiyle dile getirmitir. Felak suresine hakim olan Rab ismi en ok Musada ve onun Fassnda tecelli etmitir: Annesinin onu terbiye etmesi ve emzirmesi Firavunun onu terbiye etmesi
uaybin onu terbiye etmesi Hzrn onu terbiye etmesi Bu fassta bu isim ve trevleri yaklak olarak 16 kere tekrarlanmtr. Fass, Musann, yarattklarnn errinden felakn rabbine snmasnn suretleriyle doludur: Firavunun erkek ocuklar ldrmesinin errinden, su braklmasnn errinden, kbtinin lmne sebebiyet vermesinin errinden, firavun ve hanedannn errinden, sihirbazlarn errinden Trevleriyle birlikte Rab ismi, Kuran- Kerimde Allah ismi ile beraber en ok zikredilen isimdir. Musa ismi de btn nebiler iinde en ok zikredilen isimdir. Musa ismi 136 kere gemektedir, ondan sonra 69 kere geen brahim ismi gelir. Ayrca Rab ismi Musa tarafndan da oka zikredilmitir: Rabbim! Ben kendimden ve kardeimden bakasna hakim olamyorum. (Maide, 25) Rabbim! Bana (kendini) gster; seni greyim! (Araf, 143) Rabbim, beni ve kardeimi bala, bizi rahmetine kabul et. (Araf, 151) Rabbim! Dileseydin onlar da beni de daha nce helk ederdin. (Araf, 155) Rabbim! dedi, yreime genilik ver. (Taha, 25) Ben, memnun olasn diye sana acele ile geldim Rabbim. (Taha, 84) Rabbim! Beni zalimler gruhundan kurtar. (Kasas, 21) Rabbim! Dorusu bana indirecein her hayra (ltfuna) muhtacm. (Kasas, 24) eyhin bu babda, Musa ve sihirbazlarla ilgili olarak syledii szler de dmlere frp by yapan frklerin errinden. ayetine mnasiptir.
Bu Fassn bir sonraki fassla ilikisi

Bu fassta eyh, mecnun (cinlenmi/deli) kelimesini yeniden kullanm ve mestur (rtlm/gizli) eklinde tefsir etmitir. nk cinler gizli/rtl varlklar olarak bir sonraki Fassn suresinde, yani Felak suresinden hemen sonra nazil olduu iin onun kzkardei kabul edilen Nas suresinde zikredilmilerdir. Nas suresine, cinlerin, yani ateten olan
KURAN VARLIK - 319
berzahi ruhlarn icadna nelik el-Latif ismi hakimdir. Bu fassa da el-Kavi ismi hakimdir ki bu da nurani ruhlar olan meleklerin icadna yneliktir. Bu yzden eyh, bu Fass, Musann ateinden sz ederek tamamlamtr. nk unsurlarn en latifi atetir, dolaysyla cinlerin icadna ynelik el-latif ismine de mnasiptir. Atein nuru, Felak tan olup Musa Fass melekleri iindir. Scakl ve duman ise Nastan olup Halid Fassnn cini iindir. Dounun ve batnn rabbi ayetiyle cinlere ve insanlara iaret edilmitir, dolaysyla zahir olan ve gizli olan zikretmitir ki zahir ve batn olan Odur. Zuhur insanlara, gizlilik ise cinlere aittir.
KURAN VARLIK - 321
26: Halid (a.s) Fass Suresi

Daha nce sylendii gibi, bu Fassn mertebesine hakim olan isim Nas suresinde zikredilen ve ateten yaratlan cinlerin icadna ynelik el-Latif ismidir. Dolaysyla bu Fassn suresi Nas suresidir. eyh, Futuhatn 270. babn ve 369. babn birinci valsn bu sureye ayrmtr. Orada insanlarla cinlerin ve eytanlarn ilikilerini ve hallerini ayrntl olarak ele almtr. Bu fassta temenni ve kuruntuyla ilgili szleri de cinlerin ve insanlarn, insanlarn gslerine vesvese vermelerine mnasiptir. Bu vesveselerin en tehlikelisi lmden sonra dirilii, rasulleri ve ahiretteki cezay inkar etmektir. Bu yzden Halid (a.s), lmnden sonra berzahi nbvveti izhar etmek, ve kavmini, vaat edilen, Fatihatul kitab sahibi son Rasul tasdik etmeye hazrlamak suretiyle bu vesveseyi iptal etmek istemitir. Fatihatul Kitab (Fatiha suresi) bir sonraki fass olan efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) Fassnn suresidir. eyh, buna yle iaret etmitir: Bil ki, Allah onu alemlere rahmet olarak gndermitir. Bu, Alemlerin rabbi olan Allaha hamdolsun. ayetine ynelik bir iarettir. Yine bu surenin cem ediciliine ve namazla ilikisine ve Muhammedi Fass destekleyen el-Cami ismine iaret etmitir. Bu amala Fassn sonlarnda cem lafzn tekrarlamtr. Diyor ki: Cemaatle namaz klmak iin gelen, ama cemaati karan kimseye cemaate katlan kimse kadar sevap vardr nk amel ile niyeti cem etmilerdir Bylece iki eyi cem etme makam onun iin sahih olur ve iki ecir kazanr. Burada Fatiha suresinin ilk yarsnda Hakkn emrini, son yarsnda da kullarn emrini cem etmesine iaret ediyor. Cem edicinin iki ey arasnda vasta oluuna da u ayette iaret edilmitir: Yalnz sana kulluk eder ve yalnz senden yardm dileriz. Tpk efendimiz Hz. Muhammedin Hakkn ve halkn suretini cem etmesi gibi.
KURAN VARLIK - 323
27: Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) Fass suresi

Bu sure Fatiha suresi ve tekrarlanan yedidir (esSebul mesani): Fatiha suresi ile efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) arasndaki belirgin iliki bilinmektedir. Nitekim hadiste Rasulullahn (s.a.v), dier rasuller iinde kendisinin varln ona tahsis ettii, onun arn altndaki bir hazineden nazil olduu belirtilmektedir. u ayetten maksat da budur: Andolsun ki, biz sana tekrarlanan yedi yeti ve yce Kur'an' verdik. (Hicr, 87) eyh, yazlarnn bir ounda bu ilikiyi vurgulamtr. rnein ba harfi ile ilgili kitabnda Fatihann Besmelesi ve Besmelenin bandaki ba harfi ile Muhammedi makam arasndaki ilikiye dikkat ekmitir. Futuhatn Besmeleyi ve Fatihay konu edinen beinci babnda unlar sylyor: Sen bizim iin tekrarlanan yedisin. Yalan yok o efendimize tahsis edilmitir. el-sra adl kitabnn surelerin girilerinin srlarnn mnacat babnda ise unlar sylyor: Onlarn -yani rasullerin- Fatihadan bir nasipleri yoktur. Ona isabetli bir ok da atm deildirler. Btn yce rasuller iinde efendimiz Hz. Muhammede (s.a.v) tahsis edilmitir. Rasulullaha (s.a.v): Ne zaman nebi oldun? diye sorulmu, o da u cevab vermitir: Ben nebi iken Adem henz su ile balk aras bir eydi. Bu sznden maksat da budur. nk Rasulullah (s.a.v) nebilerin anahtardr. En cami varlk onun iindir ve o en eriilmez makama tahsis edilmitir: Bana kelimeleri cem eden verildi. Bu yzden eyh, bu Fass Adem henz su ile balk arasnda bir ey iken o nebiydi. szyle amtr. Bu, Rasulullahn (s.a.v) Fatihasna, cemliin kemaline tahsis
ediliine ynelik bir iarettir. nk Rasulullahn (s.a.v) hakikati varlk kitabnn anasdr, tpk Fatiha suresinin Kurann anas olmas gibi. eyh, Futuhatn Fatihann menziliyle ilgili 383. babnn baln Muhammedi azametleri cem edici azamet menzili eklinde belirlerken Fatiha suresinin cem ediciliine iaret etmektedir. Yani says 114 olan Furkan sureleri arasnda dalan hususlar cem etmitir. 114 bu fassa hakim olan el-Cami isminin rakamsal deeridir. 559. babn blmleri kapsamnda bu menzilin baln faydal eyleri cem edici huzur eklinde belirlemitir (c.4, s. 406). eyhin bu cem edicilikle ilgili deerlendirmeleri iin bkz. Tirmizinin 134. sorusuna verdii cevap. Soru yledir: mml kitabn tevili nedir? nk yce Allah, onu btn rasullerden saklam ve bu mmete tahsis etmitir. eyh, bu Fass, l teklikle ilgili bir aklamayla balatyor. nk Fatiha suresi ksmdr. ok kere eyh, bu zellii vurgulamaktadr: Birinci yars Allah iindir, ikinci yars kul iindir. ki ksmn ortas ise yalnz sana ibadet eder ve yalnz senden yardm dileriz. ifadesidir. eyh, Futuhatn 5. babnda unlar sylyor: O tekrarlanan yedi ve yce sfatlara sahip Kurandr. Varlkta birde ve birde zuhur etmitir. Bir huzurda fert, bir huzurda da cemdir. Besmeleden din gn ifadesine kadar ferttir, ihdina=bizi ilet ifadesinden dallin ifadesine kadar da cemdir. yalnz sana ibadet eder, yalnz senden yardm dileriz. ifadesi ise ikisini de amildir Ayn ekilde et-Tenezzlatul mavsliye kitabnn Fatiha ile sure arasndaki farkn srlarn bilme babnda eyh, unlar sylyor: Bil ki, Fatihann iki taraf ve ortas, iki nerme ve rabtas vardr. Bu zellie Kurann insan alemine iareti kitabnn balarnda iaret ederek yle der: Beni an zamannda yrtt. Derken anda indirdi beni. Bana dedi ki: Dn. lahi isimleri mazide grdm. Kevni
KURAN VARLIK - 325
isimleri ise gelecekte grdm. Hali istedim, kendimi onda buldum. Ondan yardm istiyordum, beni hidayete erdirmesini diliyordum. Bylece benim vastamla kevni ve ayni taraflarm cem oldu. Bu, benim yardm grmem ve korunmamd Fatihann Fatihas Besmelesi olduu iin Besmele de Allah, Rahman ve Rahim eklinde ana ismi ihtiva etmesi hasebiyle ldr. Besmelenin anahtar bism kelimesidir. eyh, Futuhatn 5. babnda Besmelenin l yapsn vurgular ve yle der: Yani Rahman, Rahim Allahn ismiyle alem zuhur etti. zellikle ismi zikretmitir, nk hakikatler bu sonucu verir Alem bu isimle tamamlanmtr. Alem toplu olarak Allah ismiyle, tafsili olarak da Rahman ve Rahim isimleri ortaya kmtr. Bylece tr ba harfinde belirmitir: Bann ekli, noktas ve harekesi alem iindir. Dolaysyla alemde bir tr vasta vehmedildii gibi, bann noktas iin de byle bir durum tasavvur edilebilir. Buna gre ba harfi melekuti, noktas ceberuti ve harekesi de mlk ve ehadet alemindendir Biz bu ibareleri, eyh-i Ekbere gre Besmele ve Fatihay ele aldmz uzun ve zel bir blmde akladk eyh, unlar sylemektedir: bil ki, bismdeki her harf alemlerin tabakalar zere ldr Ardndan eyh dnyanzdan bana ey sevdirildi. Kadnlar, gzel koku ve namaz.hadisini ayrntl olarak ele almaya balyor. Besmeledeki er-Rahim ismi kadnlara yneliktir. nk rahim sadece onlarda vardr. er-Rahim ismi Besmelenin sonunda yer alr. eyh, buna da yle iaret eder: burada yce Allah, kadnlar son olarak kendisinden var ediini gzetmitir. nk kadn anlamnda ennisa kelimesinin tredii en-niseh gecikme anlamna gelir. Sonra eyh, kadnlar klli tabiata benzetir. nk klli tabiat, btn kainatn en byk rahmidir. Bu hususu da eyh-i
ekberde tabiat konusunu ele alrken zel bir husus olarak akladk. eyhin Rasulullah (s.a.v) rabbine ynelik en byk ve en kapsaml delildi. nk ona kelimeleri cem eden verilmitir. Kelimeler ise Ademe retilen isimlerin msemmalardr. Dolaysyla ll delile benzemektedir nsann kendisini bilmesi, rabbini bilmesinin n kouludur. nk rabbini bilmesi kendisini bilmesinin neticesidir. sz, er-Rahim isminin bir adan efendimiz Hz. Muhammedle (s.a.v) ilikisine, bir dier adan da kadnlarla ilikisine ynelik bir iarettir. eyh, ok kere, insann rabbini bilmesinin arac olan nefisle kadn birlikte zikreder. rnein Futuhatn 69. babnda (c.1 s. 408) unlar sylyor: Kadn nefistir. Bu yzden nefsani btn dnceler avret mahiyetindedir. Sonradan olmalarna ramen kadnlar nce zikretmitir, nk nefsi bilmek rabbi bilmekten nce gelir. Bu, delilin medlulden nce gelmesine benzer. Rabbine ynelik en byk ve en kapsaml delil efendimiz Hz. Muhammeddir (s.a.v). nk onun (s.a.v) nefsi cem edici klli nefis, akl, ilk yaratlan ve Allaha ilk ibadet eden akl- evveldir. Yce Allah ona (s.a.v) hitaben yle buyurmutur: De ki: Eer Rahmn'n bir ocuu olsayd, elbette ben (ona) kulluk edenlerin ilki olurdum! (Zuhruf, 81) Burada ocuun nasl Rahman ile irtibatlandrldn gryor musunuz? nk ocuk rahim ile ilintilidir. Muhammedi klli nefis ile czi nefislerdeki mazharlar arasndaki bu alakaya kadnlarla iaret edilmitir. eyh diyor ki: Onlara kar efkatli ol, nk bu davran, klln kendisinden olan bir paraya efkat gstermesidir. eyhin bu fassta kadnlarla ilgili olarak ortaya koyduu btn aklamalar Besmeledeki er-Rahim ismi desteklidir. Yine Ademle (a.s) ilgili szlerinin de kayna besmeledir. Nitekim eyh, Futuhatn 5. babnda bu hususta yle demi-
KURAN VARLIK - 327
tir: er-Rahim Hz. Muhammedin (s.a.v) sfatdr. Yce Allah onunla ilgili olarak yle buyurmutur: Mminlere kar ok efkatlidir, merhametlidir. (Tevbe, 128) Varlk, Hz. Muhammedle (s.a.v) kemal bulmutur ve Besmele de er-Rahim ismiyle tamamlanmtr. Besmelenin tamamlanmasyla da yaratl ve yoktan var edi tamamlanmtr. Rasulullah (s.a.v) akl ve nefis olarak varln balangcdr. Dolaysyla er-Rahim efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v)dir, bism ise babamz Ademdir (a.s) nk Adem (a.s) isimlerin taycsdr. Yce Allah yle buyurmutur: Allah dem'e btn isimleri retti. (Bakara, 31) Hz. Muhammed (s.a.v) ise Ademin (a.s) tad bu isimlerin anlamlarnn taycsdr ki bundan maksat da Rasulullahn (s.a.v) bana kelimeleri cem eden verildi hadisinde iaret ettii kelimelerdir. eyhin bylece hakk, erkek ve kadn ls zuhur etti. sznde, besmeledeki isme ynelik bir baka iaret vardr: Allah hakdr, Rahman ismi erkeklere yneliktir. nk yce Allah, Ademi Rahman sureti zere yaratmtr. ErRahim ismi de rahim sahibi kadna yneliktir. eyhin fiil, infial ve faal iradi yneli ile ilgili szlerinin kayna Besmelenin varlk iindeki faaliyetidir. Besmele, eyhin bir ok yazsnda syledii gibi, arif iin Hakkn kn sz mesabesindedir. zellikle Fatiha suresinin bandaki Besmele. rnein eyh, Tirmizinin 154. sorusuna verdii cevapta unlar sylemektedir: Besmele, Fatiha suresinden bir ayettir. Etkinlii, faaliyeti de buradan gelir, dier surelerin balarndaki Besmelelerden deil. nsanlarn yannda da buna ilikin bir bilgi de yoktur. Kainatn mutlak olarak etkilendii Besmele Fatiha suresinin bandaki Besmeledir, dier surelerin balarndaki Besmeleler ise zel hususlarda etkindirler.
eyh Fatmalar ve Zeyd ktlar. rneini hatrlatr. fadede geen Fatmalar kelimesinin orijinali fevatimdir. Bu kelime Fatmann ouludur. Bu ise babasnn anas knyesiyle anlan, Rasulullahn (s.a.v) kz Fatmetuz Zehra ile en byk kevni rahim makam, yani klli tabiat ya da varlk suretlerinin anas, rahmani nefesin tecelligah ve Besmelenin .asnn noktas olarak sembolize edilen Muhammedi hakiki unsur arasndaki remzi alakaya iaret etmektedir. eyh ile en byk ana Fatma arasnda salam ve kkl bir alaka vardr. Buna Futuhatn Fatihann menziliyle ilgili 383. babnn sonunda yle iaret etmitir: Bu, garip ve acayip bir menzildir. Ba tmn ierir. Tm de btn menzilleri kapsar. Bu menzili tahakkuk eden bir tek kii grdm. Velayetinde kemale ermiti. Bu ahsla biliyede karlatm ve o bu menzilde iken onunla arkadalk ettim. lnceye kadar da bu menzilde kald. Allah rahmet etsin. Bu ahs, Fatiha suresiyle tasarrufta bulunan Fatma bint ibn el-Msennayd. eyhe ben senin ruhani annenim. derdi. bn Msennann kz, tekrarlanan yedi fatiha gibiydi. O, Allahn kelimesi Ruhullahn (sa) (a.s) anas Meryem gibi, klli-cemedici ana babasnn anas Fatmann (a.s) makamnn varisiydi. Bu yzden eyhin, Futuhatn 5. babnn balarnda Fatiha ilgili olarak yle dediini gryoruz: Fatiha, Kurann anasdr (mml Kuran). nk ana var olma mahallidir. Fatihada mevcut olan ise Kurandr. Kuran, ana olan Fatihada faal olan mevcuttur. Ana klli cem edicidir ve Fatiha ise kitabn anasdr ki Allah katndadr. Yce Allah yle buyurmutur: Btn kitaplarn asl (anas) onun yanndadr. (Rad, 39) saya ve Meryeme (a.s) bakn. Var ediliin faili, maddi hislerinin grmeye alk olduunu nasl gsteriyor. Aslnda sa anadr ve katmdaki Kitab, Kurann anas ise Meryemdir (a.s). Bu incelii aklndan karma.
KURAN VARLIK - 329
eyh, er-Rahim isminden destekli kadnlarla ilgili szlerini tamamlaynca, er-Rahman isminden destekli gzel koku konusuna geiyor. Bu balamda gzel-temiz ile pis arasndaki ilikiye deiniyor. nk Rahman, temiz olan sa ehlini de pis olan sol ehlini de kapsar. Onun rahmeti her eyi gemitir. Ama Rahim ismi sadece mutlulara zgdr. Sonra eyh, cem edici Allah isminden destekli, gz aydnl namaz konusuna geiyor ve bu ibadete yle iaret ediyor: Allahn en byk zikri ondadr. Yani namazdadr. Ardndan eyh, hareketten sz ediyor: nsana ait olan ve Allah ismine mnasip dorusal hareket. Hayvana ait olan ve rahman ismine mnasip afaki hareket. nk Rahman su zerine serilmi ara istiva etmitir. Ve bitkiye ait olan ve rahim ismine mnasip ters hareket. nk rahim, rahmetiyle aaya tarafa eilir eyh, Fass hamd kavramna ilikin bir aklamayla tamamlyor. nk Fatiha, Hamd suresidir. Bu da vlm makamn (makam- mahmud) sahibi Ahmede hastr. Onlarn dualarnn sonu da udur: Hamd, lemlerin Rabbi Allaha mahsustur. (Yunus, 11) eyhin bu son (hatem) fassta balatc Ademden sz etmesi, Fusus dairesinin sonun bana dnmesine ynelik bir iarettir. Adem (a.s) Fass ilk akl ile ilgilidir. Bu Muhammedi fass ise insan mertebesine dnktr. eyh, bu ikisi ile ilgili olarak Futuhatn 7. babnda unlar sylyor: Dairenin balang noktas, ilk akln varldr mahlukatn yaratlnn son halkas ise insan cinsidir. Bylece daire kemale ermitir. Dairenin sonunun bana balanmasyla dairenin tamamlanmas gibi insan da akla balanmtr. Dairenin iki ucu arasnda ise Allahn yaratt her ey yer alr
KURAN VARLIK - 331
Faslarn Nebileri Burlar, Aylar ve Fatiha Uyumluluu

Nebiler ile felek menzilleri arasnda mnasebet olduu gibi, onlarla on iki bur arasnda da mnasebet vardr. eyh, Tirmizinin 144. sorusuna verdii cevapta bu mnasebete deinmi ve on iki nebi benim mmetimden olmay temenni etmilerdi. hadisiyle ilgili olarak yle demitir: Bu on iki nebi geceleyin domulardr, lnceye kadar oru tutmu ve mrlerinin ok uzun olmasna ramen iftar amamlardr. Bunu da Hz. Muhammedin (s.a.v) mmetinden olmay istedikleri, arzuladklar ve umduklar iin yapmlardr. Temenni ettikleri kendilerine verilmitir. Yce Allah, en uzak felei on iki bur yapt gibi onlarn saysn da on iki yapmtr. Bu burlarn her birinden bu on iki nebiden biri doar ki bylece her mertebe ez-Zahir isminden kaynaklanm olarak Muhammed (s.a.v) mmetinden olma temennisi olmutur. Bylece onunla kendileri iin hasl olan el-Batn isminden hasl olanlar cem etmilerdir. eyh, Futuhatn 463. babn, alemin eksenini ve Muhammed mmetinin merkezini oluturan on iki kutbun bilinmesine tahsis etmitir. Her bir Kutbun belli bir burcu vardr ve makamna mnasip Nebinin izindedir. Bir suresi vardr ve bu sureden destek grmektedir. O halde bu nebiler hakknda bilgi vermemiz yerinde olur. Bu nebilerin izinde giden kutuplar da parantez iine alyoruz: Nuhun suresi Yasindir. Onun kalbi zere olan kutup da ahir zamanda zuhur edecek mam Mehdidir (a.s). brahimin suresi hlas, Musann suresi Nasr, sann suresi Kafirun,
Davudun suresi Zilzal Sleymann suresi Vaka ve Mcadele, Eyyubun suresi Bakara, lyasn suresi Al-i mran, Lutun suresi Kehf suresidir. Onun kalbi zere olan kutup, nzul edecei srada say grr. ddiasna gre decall o ldrecektir. Bu kutup Hzrdr. G ve kuvvet dolu bir gen suretinde ona grnr. Hudun suresi Enam, Salihin suresi Tahadr. Onun kalbi zere olan kutup ise kutuplarn en ereflisidir. nk suresi, mutluluk aleminde surelerin en ereflisidir. Hak teala bu sureyi cennette vastasz olarak kullarna okur. uaybin suresi de Mlk suresidir. Burlarla aylar arasnda mnasebet olduu iin nebilerle kameri aylar arasnda da mnasebet vardr. eyh, 90. babda unlar sylyor: Bize gre aylarn en stn Ramazandr. Sonra Rebilevvel, sonra Receb, sonra aban, sonra Zilhicce, sonra eval, sonra Zilkade, sonra Muharrem gelir. Kameri aylarn faziletine dair ilmim burada son buldu. Futuhatn 12. babnda ise unlar sylyor: Nebilerden drd zaman olarak haram (dokunulmaz)dr: Hud, Salih, uayb (a.s) ve Hz. Muhammed (s.a.v). Zamandan da drt haram ay vardr: Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Receb eyh, Futuhatn 371. babnn 3. faslnda bu burlarla ilgili olarak unlar sylyor: Her burca bir melek yerletirilmitir. Bunlar, cennetlikler iin dnyallarn unsurlar konumundadrlar. Kimi su, kimi toprak, kimi hava ve kimi de ate menelidir. Cennette mey-
KURAN VARLIK - 333
dana gelen eylerin tm bunlardan meydana gelir. Bu yzden mamiye mezhebi on iki imam inancn benimsemitir. nk bu melekler, ihatalar altndaki alemlerin imamlardrlar. Bu on iki melein menzilleri deimedii iin de mamiye mezhebi imamlarn masum olduklarn sylemilerdir. Ama onlara destein bu mekandan geldiinin farknda deildirler. Mutlu olduklarnda, kendilerini bu sonlu ve aamadklar felee getiren hkm ve kazadan sonra ruhlar bu miralara sirayet eder. nk ondan bakasna itikat etmezler. Bunlar on iki adet olsalar da drt mertebededirler. nk ar, drt diree ve dnya, berzah ve ahiretten ibaret menzile dayanr. Ortada bir drdncs yoktur. Bu her menzilin de drt menzili vardr ve bunlarn sz konusu menzillerin ehli zerinde hkmlerinin bulunmas kanlmazdr. drtle arptmz zaman on iki felek elde etmi oluruz. On iki bur da buradan gelir. Futuhatn Mminun suresiyle ilgili 361. babnda ise unlar sylyor: Yce Allah, bu burlarn, semalarnn ihatas altnda bulunan alem zerinde etkilerinin bulunmasna hkmedince, insann yaratlna bu etkiyi kabul edecek on iki kabiliyet yerletirdi. nsanlar bunlarla kamil olarak zuhur eder. Sonra eyh, bu etkileri ayrntl ve kafi derecede aklamaktadr. te yandan bu etkilerin ve bu imam kutuplarn on iki hazinenin anahtarlaryla da ilikisi vardr. eyh, Futuhatn Maide suresinin menziline mahsus 379. babnda bu anahtarlardar sz eder ki Maide suresinde Andolsun ki Allah, srailoullarndan sz almt. (Kefil olarak) ilerinden on iki de bakan gndermitik. (Maide, 12) ayeti yer almaktadr. eyh, yce Allahn Rasulullahn (s.a.v) vitir namaznn rekatlarndan yaratt on iki ruhani adamn isimlerini zikre-
der. Her rekat bir adam iindir. eyh, onlar hakknda zetle unlar syler: Bil ki, on iki (12), basit (asal) saylarn sonuncusudur: parmaklar dokuz tanedir ve boumlar da tr. Her birinin ancak kendisine ait olan ilahi bir sahnesi vardr. Her birinin Allahn kullarndan bir adam vardr ve bu saynn hkmne de sahip olur. Dolaysyla bunlardan birisi say deildir. Bu yzden Rasulullah (s.a.v) vitir namazn on bir rekat olarak klard. Her rekattan mmetinden bir adam neet ederdi ve bu adam Rasulullahn (s.a.v) bu rekattaki kalbi zere olurdu. On ikincisi ise, onlar cem edendir ve o, onlarn tmnn zahir ve batndaki hakkdr. Bilir, bilinmez ve ilk birdir. Bu on iki adam, alemin suretlerinde gizlenen irfan hazinelerini karrlar. Bu hazineleri ilk bir vastasyla karrlar. nk o, insanlar iinde tevhidi ve ibadeti en iyi bilendir. Daima Allah ile zati bir mnacat halindedir. Bir saysnn dier saylarla her zaman beraber olmas gibi. Belki de saylarn suretlerinden dolay Rasulullah (s.a.v) vitir namazn on bir rekat olarak klmtr. nk onlarn suretleri Rasulullahn (s.a.v) batnndayd. Adem (a.s), henz su ile balk aras bir varlk iken Rasulullah (s.a.v) nebiydi. Rasulullah (s.a.v) maddi bedeniyle zuhur edince bu manevi suretler ona elik ettiler. Bu yzden gayp ile mnasebeti asndan bedenini geceleri kaim kld. Zahirine da on bir rekat namaz hkmn verdi. O, hem hkmeden hem hkmedilen olarak vitir klyordu. Dolaysyla bu hkmetmek de hkmedilmek de ondand. onda neet edin, onda zuhur edin, onun zerinde iki farkl cihetle hkmedin. Bir gnde klnan be vakit farz namazlarn rekat says 17 dir. Bu say, 11 rekat vitirle birlikte 28 eder. Her rekatin Fusus nebilerinden biriyle ve varlk mertebeleriyle zel bir mnasebeti vardr. simleri zerinde dndmz zaman
KURAN VARLIK - 335
da esma-i hsnadan kaynaklandklarn grrz ki Rasulullaha (s.a.v) mml kitabn (Fatiha) eksenini de esma-i hsna oluturur. Rasulullah Adem henz su ve balk aras bir varlk iken ben nebiydim makamndan dolay Fatihaya tahsis edilmitir ve Fatiha da Arn altndaki bir hazineden nazil olmutur. O halde bu on iki adamn isimlerini Fatihadan bu isimlere mnasip olan yerleri zikredelim: Abdulkebir (Allahu ekber, bismillah)/Abdulhamid (elhamdulillah)/Abdurrahman ve Abdurrahim (er-Rahman erRahim)/Abdulmuti (iyyake nestain)/Abdulmmin (sratel mstakim sratellezine enamte aleyhim)/Abdulmelik (meliki yevmiddin)/Abdulhadi (ihdinas siratel mstakim)/Abdu rabbih (rabbil alemin)/Abdulferd (iyyake nabudu ve iyyake nestain)/Abdullah (bismillah, elhamdulillah)/Abdulmcib (amin)/ Baz kitaplarnda eyh Kuran, nsan-i kamil, Muhammedi Hatem ve mml Kuran Fatiha arasndaki salam badan sz eder. rnein ilk fass olan Ademi Fassn sonlarnda unlar syler: Bu kitapta bu hkmle ilgili olarak anlattklarm mml kitabda sabit olduu kadaryla snrlandrdm. Dolaysyla Fusus, mml kitabn baz hakikatlerinin tafsilatndan ibarettir. Futuhatn Fatihann menziline mahsus 383. babnda, yce Allahn varl Fatihann hakikatleriyle muhafaza ettiini aklar. Bu hakikatlerin hkmleri on drt tanedir ki yedinin ikiyle arplmasndan elde edilmitir. nk Fatiha, sebul mesani (tekrarlanan yedi) ve azim Kurandir. Her hkmn bir adam vardr ve bu adam o hkmn her zaman dilimindeki mazhardr. Bunlarn toplam da kutup, iki imam, drt evtad ve yedi abdaldan ibarettir. Abdallarn her birinin bir iklimi, evtaddan her birinin bir ciheti, iki imam iin gayp ve ehadet alemi vardr ve bunlarn tm de kutupla korunur. Kutup 14 nebinin kalbi zeredir. Bu nebiler unlardr: Adem,
dris, Nuh, brahim, Musa, Yusuf, Hud, Salih, Musa, Davud, Sleyman, Yahya, Harun, sa ve Muhammed (s.a.v) Bunlara ynelik ilahi isimler de unlardr: Allah, Rab, Hadi, Rahim, Rahman, afi, Kahir, Mumit, Muhyi, Cemil, Kadir, Halk, Cevad, Muksit Bu ilahi isimlerin her biri bir nebinin kalbine bakar, her bir nebi bu on drt varisten birine feyiz verir. Bu on drt varisin her birine de daha nce zikredilen baz surelerin balarndaki on drt harfler ynelir. Bunlar da lamelifle birlikte 21 harften meydana gelen Fatihada toplanmtr. Fatihann kelimelerinin says da 25 tir. Bu da isimlerin Kuranda zikredilen nebilerin saysna eittir. Bu say ise 5 saysnn kendisiyle arplmasyla elde edilir. 5 ise eyhin tabiriyle kendini ve baka saylar muhafaza eden bir saydr. Besmele ile birlikte Fatihann kelime says 29 eder. Bu da menzillerin veya lam-elifle birlikte alfabe harflerinin saysna eittir. Not: Byk marip hesabna gre -Allah ve Rahman kelimelerindeki med harfi elifin dikkate alnmas kouluylaBesmelenin saysal deeri 1028dir. eyh, bu rakama byk nem verir ve ok kere ona iaret eder. nk azamet izarndaki suretlerin saysdr. (bkz. Tirmizinin birinci sorusuna verdii cevap.) veya yldzlarn mevkilerinin saysdr. Yani yedi gkle birlikte felek menzilleri dairesinin ksmlarnn says: 7+1021=1028 Bu ayn zamanda hayvanlar aleminde btn harflerin mahrelerinin saysdr (bkz. Akletul mstavfiz). 28 ve 1000 saylarnn toplamdr bu ayn zamanda. Yani saysal mertebelerin ve harf mertebelerinin sonuncusu. nk son harfin rakamsal deeri 1000dir. Bu ayn zamanda kameri ay hesabyla bir ay boyunca klnan be vakit namazn, vitir namaznn ve iki rekat Cuma namaznn secde saysnn toplamdr:
KURAN VARLIK - 337
Bir gnde 18 rekat namaz klnr. Yani 36 secde. Bu ise burlarn yzlerinin ya da mahede makamlarnn says kadardr. Bir ayda: 29x36=1044 eder. Bundan bir ayn Cuma namazlarnn naks secdeleri karlrsa (4x4=16), geride azamet izar surelerinin says olan 1028 kalr. Bu hususu zikretmemizin sebebi, Fusus bablaryla mnasebeti olan varlk mertebelerinin korunmasyla namaz arasndaki ilikiyi vurgulamaktr. Namaz dini korur, nk dinin direidir. Din ise varl korur. nk yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Eer hak, onlarn kt arzu ve isteklerine uysayd, mutlaka gkler ve yer ile bunlarda bulunanlar bozulur giderdi. (Mminun, 71) Namaz koruyan ise namaz klan kamil insandr. Dolaysyla kamil bir namazla varlk mertebeleri korunur. Bu yzden Hak teala namaz hfz (koruma) ile birlikte zikretmi ve yle buyurmutur: Namazlara devam edin (koruyun). (Bakara, 238) eyhin, Fususun kutbu konumundaki Muhammedi hatem Fassn namazla ilgili aklamalarla bitirmesi de bu yzdendir. lgintir, el-Hafiz isminin saysal deeri 1029 dur. Bu ise, yldzlarn konumlarnn ksmlar nedeniyle kimi zaman 1028 saysna bedel olarak kullanlr. Nitekim kimi zaman 29 says 28 saysna karlk olarak kullanlmaktadr. Kk marib hesabna gre hafiz=25dir. Yani 5x5. Daha nce sylediimiz gibi 5 koruma saysdr. Ya da Fatihadaki kelimelerin says veya Kuranda isimleri geen nebilerin saysdr (25).
KURAN VARLIK - 339
- DRDNC BLM Fususun mihveri konumundaki rakamlarn delaletleri 28/406/1572 6/10/12/14/19/27/30/36/360/365 Fususun zamansal nurlarla, feleki dairelerle, nebi ve velilerin nefesleriyle ilikisi, bunlarn saylar ve Kuranda geen isimleriyle alakas Niin Alem 28 mertebeyle snrlandrlmtr Baz kitaplarnda-rnein Futuhatn 21. babnda- eyh, unlar sylyor: cadn (var etmenin) aslnn mertebesi vardr: lahi zat, Kn szyle icada ynelen irade ve Ol ve oluverir szyle ayni vcudunu izhar ettii sabit malum. Bu mertebe kendisiyle arplrsa sfat mertebesinde zatn hakikatleri zuhur eder. Ki basit saylarn sonu olan 9 says elde edilir. kn sznn 3 ve 9 saylaryla ve 9 felekle ilikisi iin bkz. Futuhatn 20. bab. lk dokuz saynn ufuklarda ve enfste ifade ettii anlamlar iin Futuhatn 2. babnn 1. fasl, c.1 s. 80-81) 3 saysnn kp ile, yani sfatlarn fiil huzurunda zuhur etmesiyle de 27 says elde edilir. Bu ise en yce kalemden balayarak insana kadar varlk mertebelerinin saysdr. Bylece ilahi huzur hakikatiyle zuhur etmi olur: zat-sfat-fiil Bu mertebelerin zuhur ise Rahmann nefesinin varlk mertebeleri araclyla cem edici ve tafsilatn tayin edici hatem olan gayesine kadar tebarz etmesiyle gerekleir ki bu, daha nce sylediimiz gibi 28. mertebedir.
nsann nefesi ile rahmann nefesinin uyumundan 28 harf ortaya kmtr. Bunlar ise mertebeye ayrlrlar: Zati birler mertebesi, sonra sfati onlar mertebesi ve fiili yzler mertebesi ki okluk says olan 1000 saysnda son bulsun. Mark hesabna gre gayeyi ifade eden gayn harfinin saysal deeri 1000 dir. Marib hesabna gre oalp genilemeyi ifade eden in harfinin saysal deeri 1000 dir. u halde markllarn (doulularn) vardklar son garbin (batnn) gayni, markllarn (doulularn) vardklar son ise arkn (dounun) inidir. nk sre daireseldir. (douya gre bat, batya gre dou uzak sondur). te yandan saysal mertebeler 12 dir. Bu say ise 9 teklerin ve dier 3 mertebenin (onlar, yzler ve binler) toplamndan ibarettir. 12 says, icadi 3 saysnn ilahi drt rkne (Allah, Rahman, Rab ve Mlk) sirayet etmesiyle elde edilir. Hukemann on makulenin drt rkn olarak isimlendirdikleri kevni drt rkn unlardr: Cevher, araz, mekan ve zaman Bu yzden varl ihata eden felekte 12 bur zuhur etmitir. Bunlarn altna da 28 feleki menzil serpilmitir. Her menzilin harfi ve kendisine uygun says vardr. Dolaysyla el-Hay isminden hararet (scaklk) zuhur etmitir ve el-Murid (irade eden) isminin ynlendirmesiyle kuruluk hali bundan etkilenmitir. ilimden soukluk zuhur etmitir, bundan da el-Kadir isminin ynlendirmesiyle slaklk hali etkilenmitir, Bu drt tabiat ve bunlara uygun drt unsur, yani ate, toprak, hava ve su tertipli bir ekilde, Ko burcundan Balk burcuna kadar datlmlardr. Nitekim eyh, Futuhatn 60. babnda bu konuyu ayrntl olarak aklamtr. Saysal deerleriyle birlikte harfler de ebced hevez, hutti tertibiyle, nefesteki yeri itibariyle her harfin lafzi ve rakamsal tabii ayrt ettiricileri ve felekteki yerleri ve burlarnn tabiatlar itibariyle her feleki menzilin tabiatnn ayrt ettiricileri arasndaki salam ve kkl mnasebete uygun olarak feleki menzillere datlmlardr.
KURAN VARLIK - 341
Nitekim eyh, Futuhatn 2. ve 26. babnda bu meseleleri uzun uzun aklamtr. lgintir, zati birler huzurundan, onlu sfatlar ve yzl fiiller huzuruna gei, on saysnn dokuz temel sayya sirayet etmesiyle elde edilir. nk 10 says 9+1e eit olmas hasebiyle kemal mazharlarn kapsar. Tekliin ve okluun toplamdr. Yine 10 says 2+8 den meydana gelir. Bu ise 2+ (2+2+2)dir. Yani varl ihata eden ar tayan meleklerle birlikte vcidi iftlerin toplamndan ibarettir. (bkz. Futuhat, 13. bab.) 10 says 7+3 ten de elde edilir. Bu ise icad 3 ile kemal 7sinin toplamdr. 4+6 da 10 eder. Yani devam 4 ile tamam 6snn toplam. 5+5de 10 eder. Yani biri zahiri, biri batn koruyan iki 5in toplam. 10=4+3+2+1 bu da btn hayatlarn tamamlnn devam iin lazm olan drt tafsilin toplamdr. Bundan dolay da varlk hakikatlerinin cem edici sureleri de on tanedir ki eyh, Futuhatn 198. babnn Levh-i mahfuz faslnda, Futuhatn dier baz bablarnda ve naud devair adl kitabnda buna deinmitir. Yine insan-i kamilde Nur suresiyle ilgili 360 babnda bunun mertebelerini de aklamtr. nsan-i kamilin Mminun suresiyle ilgili 361. babnda ise on iki burcun etkilerini ayrntl olarak aklamtr. Bu asldan varlktaki ok saydaki ller zuhur etmitir. Bunlardan biri, yce Allahn Ademe (a.s) bahettii yz ilahi halktr ki eyh, Futuhatn 71. babnda-oru babbunu Ramazann otuz gnyle her ay tutulan gn orula irtibatlandrmtr. Bu babda eyh nsan-i kamilin mertebesi hakknda gayet parlak bir kaside irad etmi ve onda acayip
bir vakadan bahsetmitir. Bu vakada kendisine memsukud dar (evde tutulan) diye seslenilmitir. lgintir ki bu ismin saysal deeri dal harfinin eddeli okunmas suretiyle 406 dir. Bu ise 28 saysn oluturan rakamlarn toplamdr. Bu da birazdan aklayacamz gibi Fususun merkezi rakamlarndan biridir.
Fususun Merkezi Saylar: 406/1572

Fususun byk ksm, la ilahe illallah sznde temsil edilen tevhidin, Bismillahirrahmanirrahimden kaynaklanan rahmetin genellii ve Fatiha suresinde temsil edilen kamil Muhammedi insann mertebesi etrafnda gelimektedir. Bu ilikinin rakamsal mazhar var ki 28 saysyla irtibatl iki eksen sayda somutlamtr: 406 ve 1572
406 says
Sahih czlerinin toplamna eit ilk tam say 6 dir: 1+2+3=6 Bu saynn harfi de lafzi harflerin sonuncusu olan vavdir. Bu ise insan nefesinin son aamasdr. Tpk insan-i kamilin, ekil verilmesi tamamlanan kevni varla frlen ruhtan ibaret Rahmann nefesinin son aamas olmas gibi. Bu hayatn tamamlnn deeri, tamamln tasnn saysal deeridir: 10x40=400 40 says vemlik miminin deeridir. Yani Muhammedi Fassn harfi. 10 says, btn menzilleri cem eden Hud Fassnn mertebesinin rakamdr. Daha nce hatem ile Hud ve efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) arasndaki belirgin ilikiye iaret etmitik. Fasslarnn surelerinin-fili ve Fatiha surelerinin-btn Fususla birka ynden latif ilikisi vardr iki saynn toplam: 6+400=406 dir. Alemin hayatnn kemaline ve tamamlna delalet eder ki ruhu da insan-i kamildir.
KURAN VARLIK - 343
Fusus Bablaryla likisi: 406 says Eittir: Bir: yirmi sekiz saysn oluturan btn rakamlarn toplamna eittir: 1+2+3+.27+28=406 Yine 28 saysnn btn toplamlarnn toplamna eittir: 406X10=4060=(1)+(1+2)+(1+2+3)+(1+2+3+4)++406 ki: kk marib hesabna gre Fususta geen yirmi yedi nebinin isimlerinin 28. mertebenin sahibi hatemin toplamna eittir. : Yirmi sekiz varlk mertebesini icat etmeye ynelik esma-i hsnann saysna eittir. Nitekim eyh, Futuhatn 198. babnda bu konuyu etraflca ele almtr. Bu isimlerinin her birinin bir Fass vardr. Bu da kk mark hesabna gre elde edilen bir sonutur. Drt: eyhin her Fassn balnda tanmlad gibi kk mark hesabna gre Fusus bablarna hkmeden isim ve sfatlarn rakamsal deerlerinin toplamna eittir. Be: Bu kitapta akladm gibi, kk mark hesabna gre Fusus surelerinin isimlerinin saysal deerlerinin toplamna eittir. Alt: Kk marib hesabna gre besmelesiyle birlikte Fil suresinin harflerinin rakamsal deerlerinin toplamna eittir. Bu sure, 10. fass olan Hud Fassna aittir ki felek menzillerinin yirmi sekizincisi buna aittir. Yedi: Besmele ile ilikisi: Besmele 19 harften meydana gelir. Tekrarlar kaldrldnda geriye 10 harf kalr. Bu 10 harfin toplam saysal deeri de byk mark hesabna gre 406 dir. ba, sin, mim, elif, lam, he, ya=2+60+40+1+30+5+200+8+50+10=406 ra, ha, nun,
Sekiz: La ilahe illallah ile ilikisi: La ilahe illallah oluturan harflerin lam, elif, elif, lam, haeklinde ayrtrlmas ve bu harflerin rakamsal karlklarnn nefes mahrelerinin tertibine gre sralanmas (bkz. Aadaki cetvel) ile u toplam elde edilir: 5(lam)+5 (elif)+2 (ha)=(5X41)+(5+39)+(2X3)=406=14X29 Dokuz: Fatiha ile likisi: 406 saysna 19 saysn yani, Besmelenin harflerinin saysn eklediimiz zaman 425 saysn elde ederiz. Bu ise kk mark hesabna gre Fatihann harflerinin karl olan rakamlarn toplamna eittir. 425 says ise 17X25 in toplamna eittir ki bu, gnlk farz namazlarn rekatlarnda, yani 17 rekatta okunan Fatihann kelimelerine eittir. 17 says da kk mark hesabna gre harflerin sfatlarnn saysna veya Ahmed kelimesinin ya da Rasul kelimesinin saysal deerine eittir. On: 406 saysn Fatihann kelimelerinin says olan 25le topladmzda 431 saysn elde ederiz. Bu ise kk marib hesabna gre Fatihann harflerinin saysal deerlerinin toplamna eittir. lgintir, Fatihann bu hesaba gre rakamsal deeri olan 431 faraklit kelimesinin de saysal deeridir. Bu isim ise bir ok alime gre sann (a.s) lisaniyle efendimiz Hz. Muhammede (s.a.v) iaret etmektedir. Yuhanna ncilinin 15. faslnda yle deniyor: Faraklit hakkn ruhudur. Babam onu benim adma gnderir ve size her eyi retir. Yce Allah Saff suresinin 6. ayetinde yle buyurmaktadr: Hatrla ki, Meryem olu sa: Ey srailoullar! Ben size Allah'n rasuluym, benden nce gelen Tevrat' dorulayc ve benden sonra gelecek Ahmed adnda bir rasulu de mjdeleyici olarak geldim, demiti. (Saf, 6)
KURAN VARLIK - 345
Hicri 3. asrda Mslman olan Hristiyan alim ve hekimlerin byklerinden biri Ali b. Rebn et-Taberi bu rakamsal deer eitliini fark etmiti. Abbasi halifesi el-Mtevekkilin yakn arkada da olan bu zat kaleme ald eserlerinden biri olan ed-Din ved Devle fi isbati nbvvetin nebi Muhammed (s.a.v) adl eserde unlar sylyor: (Faraklita) kelimesinin rakamsal deeri: 80+1+200+100+30+10+9+1=431 dir. Bu ise Muhammed b. Abdullah en-Nebi el-Hadi ifadesinin rakamsal deerine eittir: 92+52+76+67+93+51=431 Ya da Muhammed rasul habib tayyib cmlesinin rakamsal deerine eittir: 92+296+22+21=431Bu hesaplamada Allah ismindeki elif medinin iki elif olarak deerlendirilmesiyle 67 deeri verilmitir. Bazen bu isim bereklit eklinde de telaffuz edilir. Bu takdirde kk hesaba gre deeri 19 dur. Bu ise Besmelenin harf saysna eittir. Byk hesaba gre de deeri 271 dir. Bu ise Muhammed habibullah el-Mehdi ifadesinin deerine eittir: 92+22+67+90 Yine Faraklit kelimesinin kk hesaba gre deeri 25 tir ve bu da Fatiha suresindeki kelimelerin saysna eittir. Dier Delaletler: Fususta insan-i kamilin stnl ve mirac aklanr. 406 rakam ise kk marib hesabna gre Muhammed seyyid ifadesinin deeridir: 92+314=406Bu ayn zamanda mirac Muhammed ifadesinin de deeridir: 314+92 Buna gre 314 Rasul kelimesinin saysal deeridir. Bu ayn zamanda Bedir savana katlanlarn saysna ve Muhammed isminin mim.ha.mim.dal. eklindeki almnn saysal deerine de eittir. Fusus bablar surelerinin ilk yce surelerinden birinin ismi olan el-Fecr kelimesinin deerine de eittir. insan (sin
harfi medsiz) kamilin deeri de budur. Cuma gn hari senenin gnlerinin toplam da bu sayya eittir. Cuma gnleri de eklenirse-ki senede 52 Cuma vardrkameri yln gn says 354 eder. Bu da bize gre 406ya eittir. 92 says ise Muhammed kelimesinin rakamsal deeridir. Son olarak 406 says 29x14 ilemiyle elde edilir. Bu ise nurani surelerin balanglarnn surelerin saylarnda tekrarlanmamak kouluyla saysna eittir. Her ulvi, icabi nurani hakikatin onun aksini gsteren selbi, sfli, zlmani bir glgesi olduu gibi Firavun kelimesinin byk cmle hesabna gre saysal deeri 406, kk cmle hesabna gre saysal deeri 28 dir. Not: Marifet dairesinin kemali, tenzih ve tebih yaylarnn birlemesinden ibarettir: O'nun benzeri hibir ey yoktur. O iitendir, grendir. (ura, 11) Dairenin tenzihi yars el-Aziz ismine, tebihi yars da el-Karib ismine yneliktir. Bu iki ismin byk cmle hesabna gre saysal deer toplam yledir: 94+312=406 kk cmle hesabna gre ise 22+6=28 eklindedir. Bu anlam ile nceki aklamalar arasndaki iliki zerinde dnn. (Bu irfani dairenin derecelerinin tafsilat iin bkz. Futuhatn 73. babnn balangc.) Aadaki cetvelle ilgili bir not: kinci stunda, mark ve marib hesabna gre deerleri farkllk gsteren alt harf ile ilgili olmak zere birinci rakam harfin mark hesabna gre deerini, ikinci rakam ise marib hesabna gre deerini gstermektedir.
KURAN VARLIK - 347
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
mark Elif=1 Bedi=14 Ba=2 Bais=15 Cim=3 Batn=17 Dal=4 He=5 Ahir=10 Zahir=17
Alak=11 Duha=17 Kadr=7 Leyl=7
Beyyine= 13 Vav=6 Hakim=15 Tin=10 Zeyn= Muhit=22 Fecr=13 7 Ha=8 akir=8 ems=13 T=9 Gani=7 hlas=20 Ya=1 Mukaddir Fil=12 =11 Kef=2 Rab=4 Kurey=7 Lam= Alim=15 Tekasr= 3 14
lahi=10 Nefasi=19 Sbbuhi= 25 Kddusi= 22 Mheyyimi =16 Hakki=11 Ali=11 Ruhi=17 Nuri=14 Ahadi=14 Fatihi=22 Kalbi=7
marib Adem=9 it=7 Nuh=19 dris=11 brahim= 16 shak=14 smail=20
Fil suresi Bism=9 Allah=12 ErRahman=26 Er-Rahim= 21 Elem=8 Tere=6 Keyfe=11
Yakub=17 Feale=18 Yusuf=18 Rabbuke=6 Hud=15 Biashabi=20 Salih=18 El-fil=16 uayb=11 Elem=8 Lut=18 Aziz=17 Yecal=14 Keydehum= 16 Fi=9
Mim=4 Kahhar=9 Karia=16 Meliki=10 Nun=5 Nur=13 Adiyat=18 Kadri=8 Musavvir= 21 Ayn=7 Muhiss= 21 Fa=8 Mbin=12 Sin=6 Asr=18 Hmezze =21 Maun=23
Nebevi=14 sa=21
Rahmani= SleyTadlil=20 21 man=17 Vcudi=20 Davud=15 Ve ersele= 15 Sad=9 Kabid=12 Mesed=14 Nefesi=20 Yunus=15 Aleyhim=20 Kaf=1 Hayy=9 erh Gaybi=5 Eyyub=10 Tayren=13 (inirah)= 13 Ra=2 Muhyi=14 Kevser= Celali=11 Yahya=10 Ebabil=10 15 in=3/ Mmit=13 Beled=9 Maliki=11 Zekeriyya Termihim= 20 =13 Ta=4 Aziz=22 Nasr=16 nasi=15 lyas=9 Bihicaretin= 20
23 24 25 26 27 28 406
S=5 H=6 Zal=7
Rezzak= Zelzele hsani=22 11 (Zilzal)=25 Mzill=14 Kafirun= mami=11 24 Kavi=8 Felak=12 Ulvi=17
Lokman= Min=9 14 Harun=19 Sccil=10 Musa=14 Fevealehum =30 Keasfin=23 Mekul=16
Dat=8 Latif=21 Z=9/8 Cami=15 Gayn= rafi 1/9 toplam 406
Nas=12 Samedi=18 Halid=14 Fatiha=26 Ferdi=15 Muhammed=20 Hatem=14 406 406 406
406
KURAN VARLIK - 349
1572 saysnn delaletleri

Bir: Rahmann nefesinin kayna Bismillahirrahmanirrahimdir. Mark hesabna gre rakamsal deeri de 786 dir. Nefesin iki merhalesi var: ini ve k veya ykseli ve dn. Yce Allah Secde suresinin 5. ayetinde yle buyurmutur: Allah, gkten yere kadar her ii dzenleyip ynetir. Sonra (btn bu iler) sizin sayageldiklerinize gre bin yl tutan bir gnde O'nun nezdine kar. (Secde, 5) Dolaysyla devrenin 786 saysnn 2 ile arplmasna, yani 1572ye eittir. lgintir, 19 saysnn 1553le toplanmas da bu sayya eittir. 19 says Besmelenin harflerinin saysdr. 1553 ise Besmeleyi oluturan harflerin almnn toplamdr: (ba.sin.mim=213)+(elif.lam.lam.ha=259)+(elif.lam.ra.ha.mim. nun=588)+(elif.lam.ra.ha.ya.mim=493)=1553 1572 says, byk marib hesabna gre srrul hatem ifadesinin rakamsal deerine de eittir. Yine Enam suresinin 59. ayetinde geen mefatihul gayb kelimesinin deerine de eittir, kk cmle hesabna gre deeri la ilahe illallah illa kelimesindeki lam harfinin eddeli okunmas artyla(ki 33 eder)-ifadesinin kk cmle hesabna gre elde edilen deerine eittir.1den 33e kadar ki saylarn toplam 561 dir. Bu, en-nefesur rahmani kelimesinin deerine eittir. Bunun aynadaki yansmas 165 tir. Yani la ilahe illallah cmlesinin byk cmle hesabna gre deerine eittir. 561den 165 karsa 396 kalr. Bu ise 3x132eder. Yani slam kalb Muhammedin saysal deeridir. Bu ise 6x66ya eittir. Bilindii gibi 66 Allah lafznn rakamsal deeridir. 396 rakamnn aynadaki yansmas 693 tr. Bu ise tarik semaken nasiha veya nassu hakim lehu srrun kati cmlesinde toplanan on drt surenin balang harflerinin saysal
deerlerinin toplamna eittir. Mefatihul gayb kelimesinin nefesi says 131 dir. Bu da Ya Sin kelimesinin saysal deerine eittir. Yani Rahmann Kurani nefesi ki merkezini 131 deerine sahip Selam kelimesi oluturur. Bu yzden harflerin nefesi hesabna gre 1572 saysnn Fususla dorudan ilikisi vardr. Nefesi hesaba gre her harfe nefesin mahrelerinin mertebelerine gre bir rakam tahsis edilir ki aadaki cetvelde gsterilmitir. rnein ilk harf olan hemzenin deeri bir, ikinci harf olan henin deeri ikidir deeri 28 olan vav ile son bulur bu nefesi mahreler ki: nefesi hesaba gre 1572, Fusus bablarna uygun varlk mertebelerinin icadna ynelik esma-i hsnadan yirmi sekizinin saysal deerlerinin toplamna eittir. : Nefesi hesaba gre 1572 says Fusus bablarnn nebilerinin isimlerinin saysal deerlerinin toplamna eittir. Drt: Nefesi hesaba gre 1572 says, bu kitapta ayrntl olarak akland gibi Fusus bablarnn surelerinin isimlerinin ve Besmelelerinin saysal deerine eittir. Be: Nefesi hesaba gre 1572 says, Amin ile birlikte Fatiha suresinin kelimelerinin saysal deerlerinin toplamna 10 saysnn, yani tekrarlarn ayklanmasndan sonra Besmelenin kalan harflerinin saysal deerlerinin toplamnn eklenmesiyle elde edilen sonuca eittir. Alt: Nefesi hesaba gre 1572 says, Besmelesiyle birlikte Fil suresinin kelimelerinin saysal deerlerinin toplamna eittir. Daha nce de sylendii gibi Fil suresi menziller felei mertebesinin ve Hud Fassnn suresidir. Yedi: Nefesi hesaba gre Fatiha suresinin harflerinin saysal deerlerinin toplam 1562 eder. Buna tekrarlarn ayklanmasndan sonra Besmelenin kalan harflerinin saysal
KURAN VARLIK - 351
deerlerinin toplam olan 10 eklendiinde 1572 says elde edilir. Sekiz: il esraril hatemiye (hatemiyet srlarn anla) cmlesinin nefesi hesaba gre deeri 148dir. Bu, Fususul hikem ifadesinin nefesi hesaba gre saysal deerine eittir. kelimesi anlamak anlamna gelen vaa fiilinin emir kipidir. Buna gre 406 sayas, hayatn suretini sembolize ederken 1572 says da kevni hayatn insan- kamilden ibaret ruhuyla kaim olmasn salayan ilahi srra delalet etmektedir. Not: 2+7+5+1=15 sonra 5+1=6=vav. Nefes harflerinin sonuncusu 6+0+4=10 sonra 0+1=1= elif. Nefes harflerinin ilki. Aadaki cetvel, Besmelenin ve Fil suresinin kelimelerinin saysal hesabn iermektedir. Allah, er-Rahman ve erRahim ifadesinde ve el-fil kelimesinde elif harfi telaffuz edilmedii iin hesap edilmemitir.
Kelamelerin nefesi hesaba gre saysal deerleri. Her harf iin mahrelerden bir mertebe ngrlmtr 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 hemze he ayn ha gayn h kaf kef cim in ya dat lam nun ra t Bedi=57 Bais=53 Batn=57 Aahir=23 Zahir=40 Hakim=50 Muhit=58 akir=34 Gani=30 Mukaddir=83 Rab=41 Alim=54 Kahhar= 27 Nur=57 Musavvir=11 9 Muhiss= 52 Aadem= 46 it=44 Nuh=46 dris=64 brahim= 83 shak=33 smail= Yakub=75 Yusuf=84 Hud=47 Salih=39 uayb=50 Lut=57 zeyr=48 sa=45 Sleyman=86 Alak=23 Duha=27 Kadr=39 Leyl=37 Beyyine=53 Tin=43 Fecr=49 ems=57 hlas=42 Fil=49 Kurey=43 Tekasr=65 Karia=28 Adiyat=51 Asr=39 Hmezze=50
Fil suresi
Bism=73 Allah=28 Rahman=73 Rahim=70 Elem=41 Tere=33 Keyfe=44 Feale=41 Rabbuke=49 Biashabi=79 El-fil=62 Elem=41 Yecal=36 Keydehum= 65 Fi=36 Tadlil=67
KURAN VARLIK - 353
17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 toplam
dal ta zeyn sin sad z s zal fa ba mim vav
Mbin=78 Kabid=46 Hay=15 Muhyi=42 Mmit=83 Aziz=52 Rezzak=61 Mzill=64 Kavi=46 Latif=65 Cami=40 Refiud derecat=145 1572
Davud=63 Yunus=73 Eyyub=66 Yahya=26 Zekeriyya=55 lyas=46 Lokman=62 Harun=60 Musa=86 Halid=37 Muhammed= 75 Muhammed= 75 1572
Maun=73 Mesed=64 erh inirah= 29 Kevser=74 Beled=56 Nasr=50 Zelzele (zilzal)=66 Kafirun=91 Felak=45 Nas=35 Fatiha=50 Bismillahirrah man 1572
Veersele=77 Aleyhim=56 Tayren=43 Ebabil=78 Termihim= 100 Bihicaretin= 73 Min=41 Sccil=53 Fecealehum= 79 Keasfin=57 Mekul=77
1572
28 saysnn 7 ve 4 saylaryla Ay menzilleriyle ve Nurani surelerin girileriyle ilikisi

28 rakam, 1den 7ye kadarki saylarn toplamdr (1+2+3+4+5+6+7=28). 4x7 veya 14x2de buna eittir. Bu rakamlarn her birinin delalet ettii bir ok husus vardr. ncelikle 7 ilk kamil saydr. 28 ise bu tamln hakikatlerinin ayrntlarnn toplamndan ibarettir. lk kamil say olmann anlam, saylarn tmnn anlamnn toplamn olmasidir. nk hem ift hem de tek saylar ierir. Birinci ve ikinci de bundandr. ift saylarn ilk 2 tek saylarn ikincisi 5le toplandnda 7 says elde edilir (2+5=7). Tek saylarn ilki ift saylarn ikincisiyle toplandnda da ayn sonu alnr (3+4=7). Yine saylarn asln oluturan 1 says, ilk tam say olan 6 ile toplandnda da sonu 7 dir (1+6=7). Bu zellik 7den nce hibir say iin sz konusu deildir. Ayrca 7 saysnn kalbi 4 tr. ncesinde de 3 says vardr sonrasnda da. Dolaysyla 7 says esma-i hsnann malum ana isimlerine iaret eder: Hay, Alim, Kadir, Murid, Semi, Basir ve Mutekellim. 4 says, drt ilahi erkana iaret eder: Allah, Rahman, Rab ve Melik. Ayrca drt zati ihata erkanna da iaret eder: Evvel, Ahir, Zahir ve Batn. te bu 7nin bu 4de sirayet etmesiyle 28 zuhur eder ki 28 kevni mertebenin icadna ynelen hakikattir bu. O halde kevnin zuhuru, bu iki saynn rgsnn sonucudur. Nitekim tabiatta, cisimlerde mekanlarda, zamanlarda, feleklerde ve ilimlerde drtl ve yedili trler oktur ve bilinmektedirler. eyhe gre 14 says, bir ok anlama delalet eder. Bunlardan biri, Ay menziliyle ilikilidir. Yani felek dairesinin yarsyla veya ilahi kabzann fasllaryla ya da baz surelerin balarndaki nurani mukataa harfleriyle yahut da harf mertebelerinin byk ksmnda 14. mertebeye sahip nun harfiyle alakaldr. Vacid ve vehhab isimlerinin rakamsal deeri de 14
KURAN VARLIK - 355
tr. Sonra hayvanlarn ve haerelerin aza ve organlarnda 14 saysnn deiik mazharlarn gzlemlemek mmkndr. eyh, Futuhatn 198. babnn 27. faslnda ve 2. faslnda zet olarak nurani harfler hakknda unlar syler: Bu harfler, ay menzillerinin saysna uygun olarak 29 sureye dalmtr. 29 felei ayakta tutan kutuptur. Bu da Al-i mran suresinin bandaki Elif. Lam. Mim. Allah ifadesidir. man ubelerinin srlar, ancak bu harflerin hakikatlerinin surelerde tekrarlanlarna gre bilinmesiyle kemal bulur. Bunlarn surelerdeki tekrarlarnn toplam da 78 dir. Yine Kutubun hilafetinin belirginlemesi ve naiplie ehil olmas iin de yce Allahn onu bu harflerin hakikatlerine vakf klmasyla mmkndr. Bu hakikatlerin 14 olmas da icadn hakikatine ve kadim olan zatn ezeli sfatlaryla tekliine dikkat ekmektedir. 8 zatn bilinmesi iindir. 7 bizden olan sfatlardr. 4 kan, sevda, safra ve balgamdan ibaret birleik tabiatlar iindir. 12 ise mevcut olarak belirginleir. te bu felekten olan insan budur. Bu harfler meleklerin suretleri ve isimleridirler. Bunlar biri okuduunda bu melekler ona icabet ederler ve onun iin balanma dilerler. Bunlar 14 melektirler: Elif. Lam. Mim. Sad. Ra. Kef. Ha. Ya. Ayn. Ta. Sin. Ha. Kaf. NunBu harflerden her birinin zahiri vardr ki suretidir. Batn vardr ve bu da ruhudur. Her harf iin kameri aylarda bir gecesi vardr. Ay yrngesinde hareket edip 14 menzil kat edince her bir harfe suretine gre zat ve nuru itibariyle iki kuvvet verilir. Menzili ve burcu itibariyle baka iki kuvvet daha verilir. Bylece bu harf drt kuvvete sahip olur. Ay eksilmeye balaynca, bu harfin ruhaniyeti de alnmaya balanr ve 28 menzili tamamlayncaya kadar bu sre de tamamlanr. Kuvvetler ayn kuvvetlerdir, ama amel ayn amel deildir. lk yardaki zahiri amel menfaatler iin, ikinci yardaki ameller ise zararn defi iindir
eyhe gre otuz derecesiyle ay, kamil kulun semboldr. Ki Kuranda ondan otuz suret zuhur etmitir. Bunlar 27 fassta zikredilmi nebiler ve kamillerdir. Dier ise Elyesa, Zlkifl ve Hzrdr. Her zamanda bunlarn says kadar varisleri olur. eytani velayet alannda bunlarn kart otuz deccal olur. En byk sonuncular bir gz kr Mesih Decalldir. Bu, Hzr ldrdn iddia eder ve sa (a.s) da ahir zamanda onu ldrr. Rasulullahtan (s.a.v) rivayet edilen bir hadiste deccallerin saysnn otuz kadar olduu belirtilmektedir. Bir baka rivayette bunlarn saysnn, drd kadn olmak zere 27 olduu belirtilmitir.
28 saysnn Kamil Kula, Sluk miralarna, Kalp derecelerine, Cehennem derekelerine ve Kabenin yksekliine ve drdn yedi ile arplmasna ynelik delaletleri
eyh, Futuhatn 71. babnda Kadir Gecesinden sz ederken unlar sylemektedir: Bil ki, ay hakikat itibariyle kamil kuldur. Allahn bir nur kld ve kendi isimlerinden bir isim verdii ay yrngesinde hareket edince, maksat yce Allahtr, ayn cismi deildir. nk ay cismi itibariyle yce Allahn Nur isminin mazhardr. Bylece kulunun yirmi sekizle snrl menzillerinde ay ina eder. Sona erince de onu hakiki olarak ay diye isimlendirir. nk seyrini tamamlam ve baka bir seyre balamtr. Ayn durum daimi ve ebedi olarak maneviyat yolunda da gerekleir. nk Hakkn kainattaki fiili son bulmaz, Allahn bekasyla devamldr. Nitekim kul da doksan dokuz ilahi isim menzillerinde seyreder. Bunlardan doksan dokuzuncusu vesiledir ve sadece Hz. Muhammed (s.a.v) iindir. Dier doksan sekizi bizim iindir. Tpk ayn yirmi sekiz men-
KURAN VARLIK - 357
zili gibi. Bazlar onu fert insan olarak isimlendirirler. 20 says 100 n bete biridir. nk aslnda Allahn yz ismi vardr. Bunlardan birini teklik iin gizlemitir. nk Allah tektir, teklii sever. O ismi gizleyen de tektir, izhar eden de. Biz ayn yirmi sekiz menziline dikkat ektik. nk 28 says 7 ile 4 n arpmndan elde edilir. nsann yaratl da hayat, ilim, irade, kudret, kelam, semi, basar olan yedi sfatla arplm drt karma dayaldr. Bunlarn birbirleriyle arplmasyla insan olmutur. Zuhuru ise ancak Allahn nur ismiyle gereklemitir. nk nurun zellii eyay izhar etmesidir. Allah, kendisiyle zahirdir. Dolaysyla eya zerindeki hkm zatidir. Ayn ekilde (zaman dilimi olarak) ay, ancak ay cisminin seyriyle gerekleir. nk ay bir nur olarak menzillerde seyreder. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Ay iin de birtakm menziller (yrngeler) tayin ettik. (Yasin, 39) Ay, bu menzillerdeki seyrini tamamlaynca artk tahakkuk etmi bir aydr (zaman dilimi olarak). Bunun dnda ay olarak isimlendirilenler gelince, bunlar stlahi anlamdaki isimlendirmelerdir, dolaysyla bir eliki sz konusu deildir. Yce Allahn her menzilde bir kulu vardr ve ona Nur isminden zel bir hkm indirir. Biz bu kitapta giren ve kan salikin, ayn on drd gecesinde-yirmi sekiz gecenin tam ortasnda yer alan tahakkuk etmi ayn on drdnc gecesi- iki sluk birbirinden salikin vasflarn zikrederken bu meseleyi aklamtk. Srlar gecesi de ondandr. O gece nur kamil surette grnr. nk iki vehi vardr ve tecelli de ondan ayrlmayacak ekilde beraberindedir. Bu beraberlik ya sadece bir vehinde ya da her iki vehinde geerli olur. Yani her iki vehinde art ve eksili suretiyle gerekleen bir durumdur. Dolaysyla zorunlu olarak zat itibariyle kemal sahibidir. Ama iki vehesi olmas hasebiyle de artar ve eksilir. Bir tarafta artnca br tarafta azalr. Bunun, stn iradeli ve her eyi bilen Allah tarafndan takdir edilen bir hikmeti vardr.
eyh, Futuhatn 19. babnda (c.1 s. 167) batn, zahir, giri ve k olarak ay menzillerine mutabk sluk menzillerinden sz eder ve yle der: Btn ykseli dereceleri eit dzeyde nebiler, veliler, mminler ve rasuller iindir. Bunlardan hibirinin derecesi bir basamak bile dierlerinden fazla deildir. lk derece islamdr. slam ise boyun emek demektir. Son derece ise kta fena ve girite beka bulmadr. Dier dereceler ise bu iki derece arasnda yer alrlar: iman, ihsan, ilim, takdis tenzih mstanilik, fakirlik, zillet, izzet, telvin, telvinde temkin, kyorsan fena ve giriyorsan beka ktn her derecede zahirindeki ilmi ve tecelli artna orantl olarak batnnda eksilme meydana gelir. Bu durum son dereceye ulancaya kadar devam eder. Eer kyorsan ve son dereceye ulatysan, O zahiriyle senin kapasiten orannda senin zahirinde zuhur eder. Halk iinde Onun mazhar olursun. Ama batnnda Ondan hibir ey kalmaz. Artk Batni tecelliler birden senden kesilip zail olurlar. Seni girmeye ardnda bu, batnndaki tecellisinin ilk derecesidir. Yani zahirinde eksildii oranda batnna tecelli eder. Bu durum son dereceye kadar devam eder. Bylece zahirinden eksildii oranda zahirinde zuhur eder. Bunun sebebine gelince, kul ve rab vcut kemali itibariyle birlikte zail olmazlar, her birinin varl kendisinindir. Bu art ve eksilie ramen kul kul olarak ve rab da rab olarak zail olmaz. Zahir ve batnda ilim ve tecellilerinin artp eksilmesinin sebebi budur ve bu terkibin sebebi de budur. Bu yzden yce Allahn yaratt, aynnda mrekkep kld her eyin bir zahiri, bir de batn vardr. Mrekkep olmayp basit olarak duyduumuz eyler ise manevi, soyut eylerdir, bunlarn ayn olarak varlklar yoktur. Dolaysyla Allahtan baka her varlk mrekkeptir. Bu bilgiyi iinde pheye yer olmayan sahih keif yoluyla elde ettik. Zaten bir varln byle olmas da gerekir, nk muhtalk zellii ondan ayrlmaz. Bu, zati bir vasftr. Eer bunu
KURAN VARLIK - 359
anladysan, biz sana metodu retmi k yolunu sana gstermiiz demektir. Yola gir ve yksel. Akladmz eyleri grr, mahede edersin. eyh, Futuhatn 330. babnda (c.3, s. 11) ay ile insan- kamil arasnda ilikiden sz etmitir. Bu bab, Kamer suresi menzili babdr. Daha geni bilgi iin sz konusu baba bavurulabilir. Bu mevzuyu 559. babda (c.4 s. 396) Son Gece dolunaya efaat eder bal altnda zetlemitir. Yine Futuhatn 400. babnn (c.3 s. 567) mnazelesi de Kamer suresiyle ilgilidir ve bal da bana zahir olandan gizlendim, benim haddimin yannda duran zerine dodum inileri eklindedir. Bu konuyu Futuhatn 559. babnda (c.4 s. 411) zahiri ve batn, haddi ve matla cem eden bal altnda da zetlemitir. et-Teracim kitabnda eyh, Kamer suresinden olan bu anlama batn tercmesi babn tahsis etmitir. eyh, Futuhatn 62. babnda (c.1 s. 302) 28 saysnn baz mazharlar hakknda konuur ve yle der: Yce Allah yle buyurmutur: Yedi kaps vardr. Onlardan her kap iin birer gurup ayrlmtr. (Hicr, 44) Dolaysyla bu drt mertebenin her biri iin cehennemin her kapsndan bir cz ayrlmtr. Bundan maksat da azaplarnn menzilleridir. blisin zerlerine girdii drt mertebeden ibaret olan bu drt mertebe yedi kapyla arpld zaman yirmi sekiz menzil elde edilir. te yce Allah fert insana tahsis ettii menzilleri de bu zellie sahip klmtr. Bundan maksat aydr. Onun dndaki dier batp deveran eden yldzlar ise onda seyrederler ve ona inerler ki varlklar icat etsinler. Dolaysyla bu seyir esnasnda unsuri alemdeki fiiller meydana gelir. nk bu yldz drt tabiatla snrlandrlmtr. Ki bu da onlarn zatndan ibaret olan yediyle arplr ve bundan da stn iradeli ve her eyi bilen Allahn takdiriyle yirmi sekiz menzili elde edilir. Nitekim yle buyurmutur: Her biri bir yrnge-
de yzerler. (Yasin, 40) Bu yirmi sekiz menzilde gerekleen ilahi gezdirmeden yirmi sekiz harf var olmutur. Allah kelimeleri bu harflerden meydana getirmitir. Bunun sonucunda alemde kfr ve iman zuhur etmitir. nk her ahs iindeki iman, kfr, yalan ve doruluu dile getirmitir. Bylece kullarn kendi lafzlar araclyla Allahn kullar zerindeki hcceti ortaya konulmutur. Ayrca Allah kullarn bana melekler de vekil tayin ederek sylediklerini yazmakla onlar grevlendirmitir. Yce Allah bu hususa yle iaret etmitir: Deerli yazclar. (nfitar, 11) nsan hibir sz sylemez ki, yannda gzetleyen yazmaya hazr bir melek bulunmasn. (Kaf, 18) Yce Allah cehennem menzillerinin saysn yirmi sekiz olarak belirlemitir. Cehennemin tm yukardan aaya yz derekedir. Tpk cennetin dereceleri gibi ki mutlular onlardan inerler. Cehennemin her bir derekesinin de yirmi sekiz derekesi vardr. Yirmi sekiz yzle arpldnda iki bin sekiz yz menzil elde edilir. Bunlarn yirmi sekizi bize elik etmektedir. Bunlar cehennem menzilleridir ki drt taifenin her birine yedi yz azap tr dmektedir. u drt taifeyi kast ediyoruz: Kafirler, mrikler, zalimler ve mnafklarBuna gre toplam iki bin sekiz yz azap tr vardr. Ayn ekilde cennetliklere de bu sayya eit sevap verilir ki bu sfatlarna gre belirlenir. Yedi baak bitiren bir tane gibi. Her baakta yz tane olur. Toplam yedi yz tane eder. Cennetlikler de drt taifeden oluurlar: Rasuller, Nebiler, Veliler ve Mminler. Bu drt taifeden her bir sadk iin amellerinin karl olarak yedi yz kat nimet vardr. eyh, Haccn Srlar babnda (72. bab) Kabenin drt kesinin etrafnda gerekletirilen yedi tavaf ile insann yaratl arasndaki ilikiden ve btn bunlarn da namazn merhaleleriyle ve Fatihayla olan ilikisinden sz eder. (Daha geni bilgi iin ad geen blme ba vurulabilir). Bu babda, Fusus bablarnn 27 olan says ile Kabenin ykseklii arasnda
KURAN VARLIK - 361
bulunan bir baka ilikiyi fark ediyoruz. Diyor ki: Kabenin ykseklii yirmi yedi ziradr. En st sradaki ta birlikte yirmi sekiz zira eder. Her bir zira, ilahi bir emrin miktardr ki ancak keif ehli olanlar bunu bilirler. Bu miktarlar, gezgin iman yldzlarnn kat ettikleri kalp menzilleridirler. Bu iman yldzlarnn seyirleri neticesinde nefiste hadiseler zuhur eder. Tpk unsuri alemde hadiselerin izhar etmesi iin seyreden yldzlar ve ay menzilleri gibi. Bu benzerlik harf ve mana olarak geerlidir. En st tan oluturduu yirmi sekizinci zira, yirmi yedinci ziradan sonra gelir ki eyh-i Ekber kendini en st sradaki altn ve ondan sonra gelen gm tula eklinde grmtr. Bu rya ile ilgili olarak 65. baba (c.1 s. 318-319) baklabilir. eyh, Fususta it kelimesinde bu ryay hatem (son veli) olandan bakas gremez der, sonra u hadisi zikreder: bir duvar ren adam gibi. Duvar tamamlar, ama bir tulann yeri bo kalmtr. te ben o tulaym. Benden sonra rasul de gelmeyecektir, nebi de. O halde Fusus bablarnn her bir nebisi Kabedeki bir tula mesabesindedir. Ki Kabenin ykseklii de yirmi yedi ziradr. Nebilerin says kadar yani. Son ta zira ise yirmi sekizinci olarak hatem iindir Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir.
Fusus ile 6/12/36/360/365 saylar arasndaki iliki

Buraya kadar yaptmz aklamalardan anlalaca zere Fusus bablar, varlk mertebelerini icada ynelik ilahi isimlerin tertibine tabi olarak dzenlenmilerdir. Nitekim eyh, varlk mertebelerini Futuhatn 198. babnda ayrntl olarak aklamtr. Bu mertebeler ve bablar 28 tanedir bunun sebebi de bu sayy ayrcalkl klan srlardr. Bu srlarn bazlarn aada zikretmeye alacaz (yine de dorusunu Allah bilir):
Bir: 28 says, on saylarn nc grubunda sekizinci derecededir. Onlu saylar, birler ile yzler arasnda vasat konumdadrlar. Birler zat huzuruna, yzler de fiil huzuruna yneliktir. Onlar ise isim huzuruna yneliktirler. nk isim, zat ile sfat arasnda vasta konumundadr. Dolaysyla icat isimlerinin mertebelerine en uygunudur. cat ise n mertebesiyle balantldr. eyh bu meseleyi, Salih ve efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) fasslarnda, Futuhatn birka babnda (21. babda mesela) aklamtr. Sekiz, istikrarn ve sebatn kamilliini ifade eden bir saydr. nk sebat ve yaratln tamlnn says drttr. Bunun kamil olmas da ikiyle arplmasdr, bu da sekiz saysdr. eyhin, Futuhatn 13. babnda aklad gibi yirmi sekizinci mertebede mlk tayan hamele-i ar meleklerinin says da sekizdir. ki: 28 saysnn 6-36-360 saylaryla ilikisi 28 says onlu saylarn tam olan tek saysdr (yzl saylarn tek tam says 496 binli saylarn tek tam says ise 8128dir). Lafzi harflerin yirmi sekizincisi vav harfidir. Bu harfin saysal deeri 6 dr. Bu ise birli saylarn tek tam saysdr. Tam say, blnebildii btn tam saylarn toplamna eit olan say demektir. 6=1+2+3 ve 28=14+7+4+2+1 cadn asl, eyhin Futuhatn 208. babnda ayrntl olarak aklad gibi alt yne uygun olarak u alt ilahi isimdir: Alim, Murid, Kadir, Semi, Basir ve KailVav harfi, eyhe gre insan-i kamilin sembollerinden biridir. nk insan nefesinin son merhalesini temsil eder. nsan-i kamil de rahmani nefesin son aamasdr. Bu hususu 198. babda aklar ve yle der: nsan varlklarn en kamili, vav da harflerin en kamilidir.6 saysnn karesi yani insan-i kamilin isimler huzurunda tasrifi-36 dir. 1den 36ya kadar olan saylarn toplam 666 dir yani, 6x111. Bu ise mehud emsi kutup saysdr.
KURAN VARLIK - 363
666 saysn oluturan btn saylarn toplam 222111 dir. eyhin yannda 36 ve 360 saylarnn byk nemi vardr. 36 btn burlarn yzlerinin saysdr. Her burcun yz vardr. Bu ise 7 sema veya bu menzillerde seyreden yldzlarnn says ile birlikte menzillerin says olan 29 un toplamdr. Burada bir husus dikkatimizi ekiyor ilah kelimesinin saysal deeri 36dir. la ilahe illa ifadesinin saysal deeri ise 99 dur. bu da isimliin kesretine iaret eder. Allah isminin saysal deeri 66dir. La ilahe illallah ve muhammedun rasulullah cmlelerinin her biri 12 harften meydana gelmektedir. Bu da 360 dereceleriyle birlikte burlarn saysna eittir. Kurandaki tehlil (la ilahe illallah ifadesinin getii yerler)yerleri 36 dir. eyh isra kitabnn en yce levh mnacat faslnda ve Futuhatn 198. babnn 9. faslnda bu konuya deinmitir. Diyor ki: Bu tehlillerde yer alan ilahi isimler, ki Kuranda 36 yerden fazla gemiyor, felekin on derecesine tekabl eder ve yce Allah, ruhlar, cisimler, nur ve zulmet alemlerinde varlk trlerini bunlarn hareketleriyle icat eder. Varlklar aleminde olan eylerden bu otuz alts yce Allahn hakkdr. nk bu, insann Kuran telaffuz etmesiyle de ayniyle meydana gelir. Tpk semadan den on gibi. Ki Ala olarak isimlendirilmitir: Ulu rabbinin adn tesbih et. u halde tehlil zikrin r ve zekatdr. nk Allahn hakkdr. u halde 360 derecedir. 73. babda eyh, tenzih ve tebih yarm daireleriyle birlikte kemal dairesi hakknda konuur ve zetle unlar syler: Bu huzur 360 makam ihtiva eder ki bunlardan 36 tanesi ana makamlardr ve tm de ed-Dehr isminden olmak zere hud ehli iin gerekleir. nk Allah dehrdir. Bu szden bildiimiz zaman kavram ve felek dereceleri anlalmamaldr. Biz ed-Dehr isminden ve zamann zuhur ettii makamla-
rndan sz ediyoruz. Zaman, varolusal bir eyin nispetidir. Bu makamlar, suret zere yaratlm olmalar itibariyle zatlaryla kabul ettikleri zaman hud ehli iin gerekleirler. Eer ona ve kendilerine doru saparlarsa 18 buuk makama iniverirler. Eer sapma artarsa, bunun da yarsna inerler, bu da 9 makam demektir. Son inilecek makam ise 6 dir, yani toplamn altda biri. Bu sz, uzun bir aklamay gerektirir, ama buras byle bir aklamann yeri deildir. eyh, Yasin suresi menzili olan 348. babda 360 says ile ilahi isimlerin takdir gnleri arasndaki ilikiyi aklar ve yle der: 360 gn 1000 sene ile arptn zaman elde ettiin say, rab gn iin olan takdir gnlerinin saysna eittir. Sonra bu gn biter ve ardndan dehirde rab isminden baka bir isme ait baka bir gn ina eder. Yine 360 gnn 50 bin sene ile arplmasyla elde edilen say ilahi isimlerden zul mearic ismine ait takdir gnlerinin saysna eittir 360 says ile zaman, mekan ve mertebe olarak kendisiyle irtibatl olan kelimelerin harflerinin saysal deerleri arasnda salam bir iliki vardr: Zaman itibariyle asr kelimesinin saysal deeri: 200+99+70=360dr. Yce Allah Asr suresinde asra yemin etmitir ki eyh, Futuhatta 281. bab ona tahsis etmi ve babn banda yer verdii beyitlerde asr (ikindi) namaznn, 360 makamla kamil olan hud dairesine mnasip orta namaz olduunu belirtmitir. nk ikindi (asr) vaktinin girmesiyle gnlk hud dairesi tamamlanr. Ki gne gle (zuhr) tebihi ile akam (marib) tenzihi arasndaki berzah makamnda itidal izgisine ular.
KURAN VARLIK - 365
eyh diyor ki: kindi namaz ki benzeri yoktur nk her ey onunla sevgilide dzene girer O ortasdr, yuvarlak eyin Acayip bir eyin hasl olmasn salar Dairenin grdn bir ortas yoktur z akl sahibinin ilminde de iki yan grlmez Mekan itibariyle dereceleri ykselten (Rafiud derecat) isminden er-Rafi ismi, yirmi sekiz mertebenin tertibine yneliktir. Daha nce belirttiimiz gibi Muhammedi hateme zg olan da 360dr. nk derecelerle birlikte zikredilmektedir. Ayrca felekin de 360 derecesi vardr. Bunun asl da eyhin birka eserinde belirttii gibi en yce kalemin levhte yazd ana ilimlerin usullerinin says olan 360 dr. Ana ilimlerin says ise 360x360=129.600dr. Bu say ile beeri medeniyetlerin, millet ve mmetlerin zamansal devirleriyle dorudan ilikisi vardr. Burada bunun ayrntsna girmeyeceiz lgintir, Kalem suresinin ilk kelimeleri olan Nun vel kalemin saysal deeri 313tr. Yani insan-i kamilin mazharlar olan rasullerin saysna eittir. Ki insan-i kamilin hakikatinden biri nun ve kalemi izhar etmesidir. Yce Allah bunlara yemin ederek Hz. Rasulullah (s.a.v) (insan-i kamil) iin kesintisiz bir ecir olduunu ve byk bir ahlaka sahip bulunduunu vurgulamaktadr. Rasulullah (s.a.v) iin olan cem derecesi de 313e eklendiinde 314 says elde edilir. Bu ise el-insanul kamil ifadesinin saysal deeridir.
Muhammed ismini oluturan mim. Ha. Mim. Mim. Dal. Harflerinin almnn, mirac kelimesinin, nun vel kalemi ve ma ifadesinin saysal deeri 360 dr. Bu ise 314+(veli kelimesinin saysal deeri)46ya eittir. Son olarak 360 says varln etrafnda dnd isimlerin saysal deerlerinin toplamna eittir. yle ki: Kutup Allah=66, ilk imam melik=90, ikinci imam rab=204. Bunlarn kk cmle hesabna gre toplamlar yledir: Allah+Rab+Melik=12+6+10=28 Yani varlk mertebelerinin toplam. Ayrca Kullu eyifadesinin marib hesabna gre saysal deeri 360 tir. eyh, Klli Ruhun isimlerinden birinin Kll ey olduunu belirtir. Yce Allah Musa (a.s) ile ilgili olarak yle buyurmutur: Her eyin aklamasna dair ne varsa hepsini Musa iin levhalarda yazdk. (Araf, 145) Klli ruh da en yce kalemdir. Yce Allah, Kuran menzilleri dairesini, eksenini ismin oluturduu Nas suresiyle tamamlyor ki eyh, Futuhatn 270. babn kutup ve iki imam menzili bal altnda bu sureye tahsis etmitir. Surenin son harfi olan sinin saysal deeri marib hesabna gre 300, mark hesabna gre 60dr. Toplam 360 eder. Bu ise sin harfini oluturan seslerin (sin. Ya. Nun) saysal deerlerinin toplamna eittir: 300+10+50=360 Dolaysyla bu say Kuran nefesinin sonudur. Bu sure ile kutub ve iki imam arasndaki mnasebetten dolay surenin isminin saysal deeri de kutub kelimesinin saysal deerine eittir (nas=111=kutub). Bu say ile ilgili aklamalar uzatmamzn sebebi, Rahmann nefesiyle ve Fususul hikemle olan mnasebetidir. nk el-Hikem kelimesinin saysal deeri 99 dur. Bu da mehur esma-i hsnann saysna eittir. eyh de Fususul Hikemin giriinde hikmetleri indiren Allaha hamdolsun der. Bu, yce Allahn esma-i hsnas ile insan-i kamilin kevni
KURAN VARLIK - 367
ve insani mazharlar olan tam kelimelerin kalplerine tecelli ettiine ynelik bir iarettir. Her ismin zel bir hikmeti vardr. Kitabn ismi olan Fususul hikemin saysal deeri 365 tir. Yani 360 derecesiyle feleki devrini tamamlayan gne senesinin gnlerinin says kadardr. Dier bir ifadeyle klli genel tecellinin mufassal czi tecellilerinin says. Ki eyh, Futuhatn Kadir suresinin menziline mahsus 287.babnda buna deinmektedir. u halde daha nce de sylediimiz gibi Fususul hikem, varlk mertebeleri ve insani kutuplar tarihi zerinden insan-i kamilin mazharlarndan ibarettir. Saysal deerinin 365 olmas da u demektir: Bu mazharlar, 99 saysyla iaret edilen esma-i hsnann eserleridirler. Esma-i hsna ise her gn yaratma halindedir. tibariyle zamann senelik dnne tecelli etmitir. eyh, Futuhatn 15. babnda Rahmann nefesinin adamlarnn kutbunun yaralar tedavi eden olduunu belirtir ki bu, drisi (a.s) sembolize eden bir isimdir. Onun halifesi olup el-Msteslim ad verilen zatn da zamann, dehirler dehrinin ilmine sahip olduunu ve 36500 ilmi renmeden lmeyeceini belirtir ki bu da yz senenin gn saysna eittir. te yandan rusulu enbiya (290+65=355) says kameri senenin gn saysna eittir. : Kuranda Rahmann nefesi ile nebiler arasndaki saysal iliki: Nefesur Rahman kelimesinin saysal deeri: 190+330=520 dir. Bu ise nebilerin ve kamillerin isimlerinin Kuranda tekrarlan saysna eittir. Her ismin Kuranda tekrarlan aadaki gibidir: Musa:136/ brahim: 69/ Nuh:43/ Lut:27/ sa:25/ Adem:25/ Harun:20/ shak:17/ Sleyman:17/ Yakub: 16/ Davud:16/
smail:12/ uayb:11/ Salih:9/ Hud: 7/ Zekeriyya:7/ Muhammed, Ahmed, Taha, Yasin:7/ Yahya:5/ Eyyub:4/ Yunus:4/ Elyesa:2/ lyas:2/ Zlkifl:2/ dris:2/ Lokman:2/ zeyir:1/ Al-i Yasin:1/ Hzr:1/ Yasin suresinde te o zaman biz, onlara iki resul gndermitik. Onlar yalanladlar. Bunun zerine nc bir resul gnderdik. (Yasin, 36) eklinde sz edilen belde gnderilen rasuller: 3 Toplam: 520. ayet nebi olmayan Lokman karrsak geriye 518 kalr. Bu ise Kuranda risalet ve nbvvet anlamnda kullanlan kelimelerin tekrarlan saysna eittir. Bu tekrarlan yledir: er-Rasul: 368, en-Nebi: 75, el-Beir: 18, en-Nezir: 57. en-Nefesur Rahmani ifadesinin marib hesabna gre saysal deeri: 461+539 eklindedir. Yani toplam: 1000 eder. (Bu hesaplamada ra harfi eddeli, ama nun harfi eddeli olarak kabul edilmemitir. nk nefes kelimesi halk vehine sahiptir. Dolaysyla rakamsal harflere yneliktir. Buna karlk rahmani kelimesi hak ve flenen ruh vehine sahiptir. Dolaysyla lafzi harflere yneliktir.) 1000 ise belirsiz oklua iaret eden son rakamdr. Ayrca nefesin de son merhalesine iaret eder. eyh, 198. babda buna iaret etmitir. Orada nefesler alemi hakknda diyor ki: Bu babda bizim keif olarak mahede ettiimiz alemin sonu bin alemdir ki bundan fazlas yoktur. Bu da markllara gre gaye ifade eden gayn harfinin, mariplilere gre de genilik ifade eden in harfinin saysal deeridir. eyh bununla ilgili olarak unlar sylyor: Sonra bu ilahi nefes sabit alemin aynlarna doru geniledi ki bunlarn varlklar yoktur. nsan kelamnda bunun benzeri ise genilik ifade eden harflerdir Btn harflerin toplam 5995tir. Bu sayy oluturan rakamlarn toplam da 28 dir. (5+9+9+5 5995 says, ilk yz dokuz
KURAN VARLIK - 369
saynn da toplamdr Bu arada 109 says el-Hekim kelimesinin saysal deeridir. eyh, rahmani nefes ile her zaman sabit olan velilerin says arasndaki ilikiye de iaret etmitir. Bu veliler nebilerin varisleridir. eyh, bunlarn toplamn Futuhatn 73. babnda nefesler alemi olarak isimlendirir. Orada bu velilerin tabakalarn ve hallerini ayrntl olarak aklar ve bab 28 beyitle aar ki bu da onlarn destek grdkleri lafzi harfler alemine ynelik bir iarettir. nk harfler rahmani nefeslerin huzurunun mazharlardr.
Hatime
Bu almann, Rasullerin sonuncusunun (s.a.v) eyh-i Ekbere (r.a) bahettii kitab yeniden aydnlatm olmasn ve faydal bir ekilde anlalmasna katkda bulunmasn umuyorum. Bu kitab inceleyen ve iinde herhangi bir eksiklik veya yanllk ya da arpklk gren herkesin bu konuda beni uyarmasn istiyorum ve hususta onlara medyun-i kran olacam belirtiyorum. Alemlerin rabbi olan Allaha hamdolsun. Abdulbaki Miftah

Muhyiddin İbn Arabi-Fususu-l-Hikem-Anahtarları&#39;&#39;Abdulbaki Miftah

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Muhyiddin İbn Arabi-Fususu-l-Hikem-Anahtarları&#39;&#39;Abdulbaki Miftah

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KURAN VARLIK - 1

FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

Tercme Vahdettin nce

2 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

Kitsan Yaynlar Tasavvuf Serisi: 27 Kitabn Orjinal smi:

4 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

6 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

8 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

10 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

YjA YjA A __nI

12 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

14 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

16 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

18 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

20 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

22 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

Hikmet Fassnn Anlam

24 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

26 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

28 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

eyhin Kitaplarnn ve Fususun Kuran Anahtarlar

30 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

2) el-Fenau fil muhade Kitab

3) Abadile (Abdullahlar) Kitab

32 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

4) Kutbun ve ki mamn Menzili Kitab

7) Menziller Menzili Kitab

34 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

8) Kutsi Srlar Mahedeleri Kitab

10) Futuhat- Mekkiyenin Birinci Blm: Marifetler blm

11) Futuhat- Mekkiyenin Drdnc Blm: Menziller Blm

12) Futuhatn Beinci Blm: niler Blm

36 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

13) Fususun Kurani Kaynaklar

38 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

40 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

Dairesel Cetvel Hakknda Malumat:

eyh-i Ekbere Gre Harflerin ve Saylarn Srlarnn lminin nemi:

42 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

44 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

46 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

48 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

Cmle Hesaplarna rnekler:

50 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

52 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

54 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

56 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

58 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

60 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

62 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

64 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

66 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

68 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

70 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

72 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

74 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

76 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

78 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

80 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

82 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

84 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

86 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

88 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

90 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

Muhyiddin İbn Arabi-Fususu-l-Hikem-Anahtarları''Abdulbaki Miftah

Muhyiddin İbn Arabi-Fususu-l-Hikem-Anahtarları''Abdulbaki Miftah