BEKLENEN SAVA SONUNDA (YANLI YERDE!

) BALADI

BEKLENEN SAVA SONUNDA (YANLI YERDE!) BALADI

Mustafa AYDIN Prof. Dr. TEPAV-IPRI Direktr ve TOBB-ET Uluslararas likiler Blm Bakan

Son bir haftadr Gney Osetyada meydana gelen olaylar sadece bu blgenin geleceini deil, fakat SSCBden bamszln kazanm bir ka devletin egemenlii ve hatta bamszln ilgilendiriyor. Grcistan Devlet Bakan Mikhail Saakavilinin 7 Austosta Oset ayrlklara kar askeri harekt talimat vermi olmas, esasen kendi iinde anlamsz bir davran. Eer Clausewitzin sava politikann aracdr ifadesine inanyorsak, Saakavilinin son dnemdeki politika seimleri ile anlamsz ve hedefe ulamas neredeyse imknsz g kullanm ok byk bir politik hata. Fakat u anda gndemde olan ve odaklanmamz gereken Saakavilinin ynetim hatalar deil. Blge uzmanlar zaten uzun zamandr Onun bu ekilde davranmasn bekliyorlard; hatta Rus siyasi ve askeri elitleri bunu umut ediyor ve hesaplarn bu anlamsz saldr anna gre yapyorlard. u anda yaanmakta olan durum gre ya da judoda (ki Putinin bu sporda karakuak derecesi var!) sklkla grlen tipik bir dman kendi oyununda yenme harekt. Aylardr Abhazyaya kar harakete gemesi olaslna kar Batl danmanlar ve dostlarnca srekli uyarlan Saakavilinin askeri harekt Gney Osetyada balatarak ald riski farketmemi olmas mmkn deil. Daha iktidarnn ilk aylarnda Acarya zerine yryerek buray zgrletirirken gsterdii risk alc tavrn bu sefer Baty (ve NATOyu) Rusyayla gerilimine ekerek Grcistana NATO yolunu amak iin kullanmaya alyor olabilir. Tabii Osetyada baarsz olmas durumunda lkesinin NATO yeliini uzun bir sreliine sekteye urataca da aslnda ak. stelik baarsz olacak bir askeri operasyonun merkezi Grc ynetimine zaten hi bir ekilde gvenmeyen Oset ve Abhazlarn Grcistandan belki de tamamen kopmalarna neden olabileceini de pek ok kii dillendiriyordu. Rusyann Planlar Saakavilinin aksine Rus politikasnn hedefleri 1992den bu yana ok sayda askeri gvenlik ve d politika doktrininde gayet ak bir biimde ortaya koyulmu durumda: Eski Sovyet topraklarnda istikrar ve gvenliin garantr olmak. Souk Savan ardndan kresel ideolojik mcadele yerini blgesel nfuz mcadelesine brakrken, nce Dou Avrupa ve ardndan da Baltk blgesinde etkinliini kaybeden Rusya, imdi bu yaklamla Kafkasya ve Ukraynada tutunmaya alyor. stelik son be yldr artan petrol

TrkiyeEkonomiPolitikalarAratrmaVakf|PolitikaNotu|Sayfa1

BEKLENEN SAVA SONUNDA (YANLI YERDE!) BALADI

fiyatlaryla ekonomisinin belini dorultan Rusya, 1990larn aksine artk bu mcadelede yer alabilecek imkanlara da sahip. Glenen Rusya ile kresel dzeyde pek ok konuda ibirlii (rnein Kuzey Kore ve rana kar) araynda olan Bat (zellikle ABD) ise, Rusyann yakn evresindeki endielerine daha fazla hassasiyet gsteriyor. NATOnun Nisan 2008 Bkre zirvesinde Grcistana yelik davetinde bulunmam olmas ve Zirvede Rusyann gayri resmi etkinlii bu hassasiyeti ak bir ekilde ortaya koydu. Bunun iaretleri zaten uzun zamandr grlyordu; ama anlalan Grcistan Devlet Bakan deien artlar fark edemedi ya da artlar zorlamak istedi. Saakaviliyi tanyanlar onun ne kadar risk almay seven bir karaktere sahip olduunu gayet iyi biliyorlar. Bu zelliklerini bilenlerin banda da uzun sredir Grcistana kar yksek gerilim politikas izleyen ve Saakaviliyi bu tr bir hataya zorlamaya alan Putin geliyor. zellikle Kosova sonrasnda artan Oset ve Abhaz bamszlklarnn tannmas taleplerine bu ekilde karlk vermek istemeyen Rusya asndan Saakavilinin manevrasna askeri karlk vererek Gney Osetya ve Abhazyann orta vadede Grcistana yeniden balanmalar ihtimalini ortadan kaldrmak en tercih edilir alternatifti. Putinin uzun sredir bekledii ans Perembe gn ayana geldi. Nitekim Rusyann Grcistan mdahalesine verdii ani ama dzenli karlk, askeri operasyonunun hzla geliimi, kuvvetlerin dalm ve bombalanan hedefler bu tr bir karlk planlamasnn uzun zamandr yapldn gsteriyor. Tabii planlamann Abhazyaya bir Grc mdahalesine kar hazrlanm olmas ihtimali daha yksekse de, yeni duruma hzla uyum salamak pek de zor olmam gzkyor. Ruslar bu mdahaleleriyle sadece Gney Osetya ve dolayl olarak Abhazyadaki mttefiklerine destek vermediler; ayn zamanda yerel, blgesel ve kresel dzeyde yeni bir alm gerekletirdiler. Blgesel dzeydeki gelimeler bu corafyada etkinlik peinde olan ve lkeye ciddi yatrmlar yapan Trkiyeyi de elbette yakndan ilgilendiriyor. Grcistan sadece Trkiyenin snrnda bir devlet deil. Ayn zamanda hem Trkiye hem de Bat iin nemli bir enerji gei blgesi. Bak-Tiflis-Ceyhan (BTC) petrol ve Bak-Tiflis-Erzurum (BTE) doal gaz balantlar SSCB sonrasnda Dou-Bat ynnde Rusyann kontrol dnda kalan tek anlaml enerji hattn oluturuyor ve her ikisi de Grcistandan geiyor. Eer bu hatlar sabotajlara ya da Ruslarn mdahalelerine ak hale gelirse, o zaman zellikle Avrupa iin enerji eitlendirmesi ve gvenliinden konumak anlamszlar. Trkiye iin de Kafkasya tesine uzanma hayalleri temelsizleir. Grcistan Rusya iin ayn zamanda Azerbaycana bask uygulamak ve blgede izole olmu mttefiki Ermenistana ulamak iin de nemli. Bunun da tesinde Ruslar kuzey Kafkasyadaki otonom blgelerini (eenistan ve dierleri) tarih boyunca ancak gney Kafkasyay denetleyebildikleri dnemlerde kontrol altnda tutabilmilerdir. Rus siyasi ve askeri elitlerinin Gney Osetya ve Abhazyada tutunma abalar bu pencereden bakldnda daha anlaml hale geliyor. te yandan, bu politika Grcistann NATOya giriini engelleme ve dolaysyla NATOyu Kafkasyadan uzak tutma hedefine de hizmet ediyor. TrkiyeEkonomiPolitikalarAratrmaVakf|PolitikaNotu|Sayfa2

BEKLENEN SAVA SONUNDA (YANLI YERDE!) BALADI

Sadece topraksal adan bakldnda, bu blgeler Grcistan iin Rusyaya olduundan ok daha nemli. Bu nedenle Grcistan bamszlndan beri Rusyann rehinesi olmu durumda. te Saakavilinin Osetyaya askeri operasyon balatma riski gze alarak krmaya alt zincir bu. Tabii baarszln Grcistan imdiye kadar olduundan ok daha zayf bir konuma oturtaca ak ve bugn itibariyle daha byk bir olaslk olarak gzkyor. Kafkasyann tesine uzandmzda ise, Rusyann Grcistana ynelik tavr (sadece Oset ynetimine destek olmak veya Gney Osetyaya giren Grc askerlerini kartmakla yetinmeyip, lkenin geri kalanndaki askeri havaalanlar ve tesislerini de bombalayarak Grcistann son yllarda da gelitirdii askeri gcn tahrip etmesi), Grcistan gibi NATO yesi olmak isteyen ve bu nedenle sk sk Rusyayla gerginlik yaayan Ukraynaya da ciddi bir mesaj. Her ne kadar Ukrayna, Grcistan gibi topraksal bir ayrlk sava yaamadysa da, Krm konusunda Rusyala bir gerginlik yaanmas olasl hala canl. Rusya Krmda Ukraynann egemenliini 1997de kesin olarak tand ama Bkre Zirvesi ncesinde Putin ve dier st dzey Rus yetkililer, Ukraynann dost bir lke olmaktan kmas (yani NATOya ye olmas) halinde, Krmn gelecei konusunun yeniden alabileceini bir ka kere hatrlattlar. Benzer ekilde topraklarnda ayrlk bir harekete evsahiplii yapan Moldova da bu operasyondan kendi derslerini kartyor olsa gerek: Eer Moldova Transnistria blgesinde Ruslarn desteiyle ayakta duran ayrlklar tekrar lkesine katmak istiyorsa Rusyayla iyi geinmek, yani NATO ve ABden uzak durmak zorunda. Tabii Rusya blgede sahip olduu siyasi gcn, hemen her k Ukrayna rneinde grdmz zere, enerji tekeliyle de destekleme imknna sahip. Ksaca Rusyann blgesel hedefleri gayet ak: Grcistan rneini kullanarak komularna bu blgede huzur ve gvenin salanmas iin Rusyann tatmin edilmesi arttr ve zor durumda kaldnzda NATO yardmnza gel(e)mez mesajn vermek istiyor. Ayn zaman da NATOya da son ye adaylarnn ne kadar paralanm, tehlikeli ve riskli olduklarn gstermeye alyor. Tabii herkese kendi evresindeki karlarn korumada 1990larda olduundan ok daha farkl bir pozisyonda olduunu gstermek arzusu da cabas. Sonu olarak, byk resme baktmzda Rusyann hedefi gayet ak: Yakn evresinde Rusyann Putinin ifadesiyle bir numara olduunu gstermek. Grcistann Gelecei Bu operasyon uzun sredir Grcistanda fsltyla konuulan bir baka konuyu da toz duman yattnda dnya gndemine tayacak: Grcistanda Gl Devrimi sona ereli ok oluyor ve Saakavili ABDli dostlarnn gstermeye alt kadar demokrat bir lider olmayabilir. ABD bir ka yl nce Gl Devrimi rneinden hareketle Rusyann etrafnda kendine dost demokratik ynetimler oluturabilme, hatta bunlar Rusyann kendisine tama umuduna sahipti. Ama bugn artk suyun ak tersine dnm durumda; Putinin Rusyasnda balayan otoriterlie dn dier TrkiyeEkonomiPolitikalarAratrmaVakf|PolitikaNotu|Sayfa3

BEKLENEN SAVA SONUNDA (YANLI YERDE!) BALADI

blge lkelerini de etkilemeye balad. Otoriter lider modeline dn beraberinde gce yaplan vurguyu da getiriyor. O kadar ki Grcistan rneinde bugn artk ayrlk blgelerini zorlama yntemlerle de olsa yeniden kontrol altna alma hakkn deil, bu hakk olsa bile bunu kullanmasnn gc erevesinde anlaml olup olmadn tartyoruz. Son bir haftadr Osetyada olanlar bunun sadece anlamsz deil, ayn zamanda orta vadede imknsz olduunu da gsterdi. Gney Osetyadaki gelimelerin yakn dnemde Grcistan iin ciddi siyasi yansmalar olaca ak. Bir kere, Grcistann uzun sredir btesinden ciddi paralar ayrarak, d yardmlar alarak oluturduu ve Iraka gndererek de tecrbe kazandrd ordusunun Gney Osetya (ve muhtemelen Abhazya) iin fazlasyla yetkin ama arkalarndaki Rusya iin pek de anlaml olmad anlald. Bu operasyonla Grcistan en son kertede kullanmas gereken askeri operasyon kozunu erkenden ve sonu alamayacak bir ekilde kullanarak ayrlk blgelerini zorla geri kazanma ihtimalini uzun sreliine rafa kaldrd. Grcistann yeterli planlama yapmadan savaa giritii, en iyi eitimli ve donanml 2000 askerini grevli olduklar Iraktan atmalar baladktan sonra umutsuzca geri getirme abasnda aka grlebilir. Bu aamadan sonra, Grcistann birlik iin bir kere daha zorlama yntemini denemesi iin uzunca bir sreye ihtiyac olacak. te yandan, bu operasyondan sonra Grcistann toprak btnln korumak daha da zorlat. Abhaz ve Osetler zaten hi bir art altnda Grcistana yeniden katlmak istemiyorlard. Fikir deitirmelerini salayabilecek tek ey uzun vadeli, sabrl ve birliin faydalar ile Grclerin iyiniyetini gstermeye ynelik bir gven artrc nlemler sreci ve bu sreci tatlandracak ekonomik ve siyasi avantajlar sunulmasyd. Askeri operasyon bu alternatifin en azndan u anda Tiflis ynetiminin aklnda olmadn ortaya koyayarak, ayrlklarn elini bir ker daha glendirdi. stelik son aylarda pek ok uluslararas sivil giriim tarafndan temelleri atlmaya alan ve taraflar arasnda gven tesisini hedefleyen hkmetler d diyalog mekanizmalarna da darbe vurdu. u anda Grcistanda halk ve muhalefet byk dman Rusya karsnda birlemi gzkyor, ama bir ka hafta iinde toz duman yattnda, bu plansz ve nihai analizde baarsz operasyonu balatanlarn bunun siyasi hesabn vermeleri gerekecek. Kukusuz ki acil Rus tehdidi ortadan kalktktan sonra bugn sessiz kalan Grc muhalefeti Saakavili ynetimine kar seslerini ykseltecekler. Gl Devriminin ardndan iktidara geldiinden beri Grcistann toprak btnlnn yeniden tesisini kiisel politikas haline getiren Saakavili iin bu baarszlk zor gnlerin balangcna iaret ediyor. Dier nedenlerin yan sra, ayn konudaki baarszlk nce 1990larda Grcistann ilk devlet bakan Gamsakhurdiay ardndan da 2004de Shevarnadzeyi grevinden etmiti. Acaba imdi sra Saakaviliye mi geldi?

TrkiyeEkonomiPolitikalarAratrmaVakf|PolitikaNotu|Sayfa4

BEKLENEN SAVA SONUNDA (YANLI YERDE!) BALADI

Batnn Zafiyeti Olanlar, Grcistann yan sra, Batnn atma zm yntemlerinin ya da Kafkasyadaki politikas(zl)nn ie yaramadn da gsterdi. Blgedeki hemen tm ayrlk giriimlerin arkasndaki esas destek olan Rusyann varl AGTi ve onun atma zme giriimlerini anlamszlatrrken, ABnin alt aylk dnemlerle atanan yetkisiz ve parasz Kafkasya zel Temsilcisi hemen hi bir ilerleme kaydedemedi. ABDnin renkli devrim sreleri, 11 Eyll sonrasnn hzl ve zorlayc gndemine yenik derken, NATOun zaten klie ifadeler tesinde blgede sorunlarn zmne ynelik bir giriimi hi olmad. stelik Bkrete Grcistana yelik daveti yap(a)mayarak NATO, bu lkeyi Kafkasyada Rusyaya kar yalnz brakt. Bir anlamda Bat, Grcistanda Kosovann diyetini dedi. Bu durumda bugn sorulmas gereken asl soru Osetyada ne yaplalabilecei deil zaten ksa srede eski snrlarda bir atekese ulamak ve Abhazya ve Osetyay bamszlk iddialarnda daha da glenmi bir konumda brakmaktan baka bir are gzkmyor. Sorulmas gereken soru, Batnn Rusyayla ilikilerinin geleceinden ne bekledii ve bu ilikileri nasl ekillendirmesi gerektii. Eer Rusya Bat iin hala nemliyse (ki bunca enerji kaynan kontrol eden bir gcn nemli olmamas dnlemez bile), o zaman onun hassasiyetlerine ncelik vermek doal olacaktr. Ancak, Kosova rneinde Rusyann ak itirazlarna ramen bildiini okuyan Bat, daha ne kadar Rusyay yakn evresinde rahat brakarak yattrmaya alacak? Bunun blge halklarna maliyeti ve iddet kullanarak nfuz blgeleri oluturulabilecei mesaj verilmesinin uzun vadeli sonular neler olacak? Trkiye Ne Yapabilir? Grcistan Trkiye asndan birinci dercede stratejik neme sahip bir lke. Sadece BTC ve BTE boru hatlar bu lkeden gemiyor; Grcistan ayn zamanda kurulmakta olan Kars-Tiflis demiryolu balants ile Trkiyenin Orta Asya ve daha tesinde ine uzanmn kolaylatracak lke konumunda. Ayrca Trkiyenin bu lkede ciddi ekonomik ve siyasi yatrmlar var ve Grcistan, Trkiye iin ok nemli bir baka lkenin (Azerbaycann) dorudan Rus basksna maruz kalmasnn nndeki son engel. stelik Tiflis-Bak hatt Trkiyenin Souk Sava sonrasnda Kafkaslarda kurabildii nemli ve korunmas gereken bir etkinlik hattna iaret ediyor. Tm bunlarn tesinde ok sayda Grc ve Kafkas kkenli Trk vatandann varl, Trkiyenin bu lkede olan bitenlere bigane kalamayacan gsteriyor. Yine de Trkiye son yllarda genel olarak Kafkasyada ve bu rnekte Grcistanda ok sessiz ve hareketsiz. Grcistan rneinde hemen herkes (Grcler, Abhazlar, Osetler, Batl diplomatlar, uluslararas sivil toplum rgtleri ve hatta zaman zaman liberal eilimli Ruslar) Trkiyenin neden bu lkenin sorunlarna daha etkin bir ekilde mdahil olmad soruyorlar. Blgeden uzakta yer alan eitli lkeler resmi ya da gayri-resmi pekok giriimle Grclerle Abhaz ve Osetleri biraraya getirmeye alrken, yanbanda kendisi iin bunca nemli olan ve toprak btnln resmi TrkiyeEkonomiPolitikalarAratrmaVakf|PolitikaNotu|Sayfa5

BEKLENEN SAVA SONUNDA (YANLI YERDE!) BALADI

politikas olarak ilan etmi olduu bir lkeye kar Trkiyenin bu kadar uzak kalmas anlalr deil. Trkiyenin hareketsizliinin nedenleri bir baka yaznn konusu olacak kadar karmak ve ayrntl. Ama u anda yaplmas gereken ortaya kan olumsuz durumdan hem Trkiyenin blgede yeniden aktif olmasn salayacak, hem de herkesin en umutsuz olduu bir anda taraflar biraraya getirtebilecek yeni bir imkn gelitirmek. Acaba Filistinde Bar iin Sanayi sloganyla atma blgesinin ortasnda bir endstri blgesi kurarak umutlar yeerten TOBB gibi sivil toplum kurumlar ya da son aylarda Suriye ve srailli yetkilileri dolayl grmeler iin defalarca Trkiyede bir araya getirerek arabuluculua soyunan siyasi ve diplomatik evreler, Trkiyenin yan banda, her an konuabilecei ve ulaabilecei kitlelere sahip olduu Grcistanda umutlar yeertecek bir eyler gelitiremezler mi? Neden olmasn?

TrkiyeEkonomiPolitikalarAratrmaVakf|PolitikaNotu|Sayfa6