Aabeyim Mustafa Kemal

emsi Belli
EMS BELL 1925 ylnda Malatya'nn Arguvan ilesi Kzua kynde dodu, ilk ve orta retimini, Malatya, Elaz ve stanbulda tamamlad. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi'ni bitirdikten sonra Ankara ve stanbulda eitli liselerde edebiyat retmenlii yapt. 1953-1960 yllan arasnda Ankara Radyosu'nda "Adm Adm Anadolu", "Krk Gzl Heybe" ve "imizden Biri" programlarn, 1988-1989 yllarnda da TRT' nin 1. ve 2. kanalnda "iir Bahesi" adl program hazrlayp sundu. lk kitab "Ky Akamlan" 1945 ylnda yaymlanan emsi Belli, daha sonraki yllar iinde 30'dan fazla kitaba imza att. Kitaplarnn ve iirlerinin bir blm ngilizce, Almanca, Franszca, Romence, Rusa, Azerice ve Arapaya evrildi. Evli ve ocuk sahibi olan emsi Belli 10 Ekim 1995 ylnda stanbul'da hayatn kaybetti. emsi Belli'nin yaymlanm kitaplar da unlar: "Ky Akamlar", "Bahar arks", "Baehir Soka", "Gziei", "eytan diyor ki", "Uykusuz Trenler", "Boncuk kutusu", "Can Kuum", "Bahar gnei", "pek Kapl Defter", "Yavru Vatandan Notlar", "Cumhuriyetin Eiinde Kbrs" "Aabeyim Mustafa Kemal", "pme Beni Bu Akam", "Karpuz Dilimi", "Renkli Balonlar", "Bir Yangnn Kl", "Gelin Telleri", "Yaasn Yalan", "Byk Paydos", "Satr ba", "Otopsi", "Tkenmez Kalem" "Aa Kaps", "Anayasso", "Al Bohada Kara Yama", "Ak Dersleri", "Mapushane defteri", "Babali/Babadi", "Fikriye", "Yiyin Pezevenkler Yiyin" "Cu-di" SELS KTAPLAR: 52 Tarih-An: 6 Editr (Notlandran) Tahsin Yldrm Kapak Tasarm Mesut San Kapak Bask ve Cilt Bilge Matbaaclk Bask al Ofset ISBN 975-8724-54-1 1. Bask: Mays 2005 Bu kitap ilk kez 1959 ylnda Ankara'da yaynlanmtr. Telif haklar Selis Kitaplar'a aittir. Kaynak gsterilerek alnt yaplabilir. SELS KTAPLAR ataleme Sk. Nuri Tezer Apt. No: 23/1 D.3 Caalolu-stanbul Tel: 0212. 520 05 57 Faks: 0212.520 05 58 www.seliskitaplar.com Makbule Atadan anlatyor: Aabeyim Mustafa Kemal emsi Belli lEjSelis stanbul 2005 NDEKLER nsz Makbule Atadan Kimdir? Bu Rportaj Niin ve Nasl Yapld? Atatrk'n ocukluk Gnleri Makbule Atadan' Ziyaret, 19 Atatrk'n Annesi le Babas Nasl Evlendi?, 21 "Ben asker olacam, omuzumda basma topu tayamam", 22

Mustafa Kemal'in Elinde Patlayan Tabanca, 27 ocuk Mustafa Kemal, Yalnzca Fareden Korkuyordu, 29 Anadolu'ya Getii Gnler Onu Asacaklard, 33 "Samsun'a ktm, merak etmeyin", 37 Yllardan Sonra Evine Dnd, 41 Atatrk Niin Evlenmedi?, 42 Atatrk Ka Defa Alad, 46 Atatrk'n En Sevinli Gn, 47 Muhtelif Cepheleri Atatrk Hi Ak Oldu mu, 53 Bir Mektubundan Bir Paragraf, 55 Cesaret ve midi, 56 Shhati, 57 Sevdii eyler, 62 Siyasi Hatralar Serbest Frka, 69 Savarona'da Bir Gece, 71 Atatrk Kindar Deildi, 73 alma Hayat, 74 Beni Niin Okutmad, 75 eitli Notlar ve Son Gnleri Son Gnleri, 81 Atatrk Yazlamaz, Anlatlamaz, 83 NSZ Bu kitap, bir roman deil... Bir tarih deil... Belki muazzam Atatrk tarihinin bir tek sayfas... Atatrk'e yakn olanlar, o Byk nsan'la beraber alanlar, onun iin ok eyler dediler... Yzlerce makale, ciltlerle kitaplar yazdlar... Bu kk kitap da onlardan biri... Fakat onlardan ayrlan bir taraf var: Bu kitapta konuan insan, Atatrk'n mesai arkadalarnda biri deil... Bu kitapta sesini duyduunuz insan, Atatrk'n kz kardei... O'nunla ayn at altnda bym, ayn havay teneffs etmi, sevincini, neesini, zntsn z bir karde olarak paylam bir insan... Bakalarnn gzyle Atatrk, ok yazld... Bakalm kz kardeinin gzyle Atatrk nasl? Ankara, 29 Ekim 1959 emsi BELL MAKBULE ATADAN KMDR? Atatrk'n be kardeinden biridir. Bu kardeler Fatma (1872-1875), Ahmet (1874-1883), mer (1875-1883), Makbule (1885-1956), Naciye (1889-1900?)'dir. [Orhan Soysal, Byk Nutukta Kim Kimdir?, Milenyum Yay., stanbul, 2004, s. 13] Makbule Atadan (1885-1956) Birinci Dnya Savandan sonra annesi Zbeyde Hanm ile birlikte Selanik'ten ayrlarak stanbul'da aabeyinin kendileri iin Akaretler'de tuttuu eve yerleti. Orta boylu, tombulca, ak-szl kendisine karlmasndan pek holanmayan bir kzd. Mustafa Kemal milli mcadeleyi balatmak zere stanbuldan ayrld zaman ana-kz Akaretler'deki evde kaldlar. Cumhuriyetin ilanndan sonra Mustafa Kemal, kz-kardeini ve annesini Ankara'ya ald. Bir sre aabeyinin yannda kalan Makbule Atadan, daha sonra ankaya Kk arazisi iinde ve kkn batsnda kendisi iin yaptrlan aml Kke yerleti. 1930'da Fethi Okyar'n kurduu Serbest Cumhuriyet Frkasna Mustafa Kemal'in isteiyle girdi. Partinin birka ay sonra kapanmasyla Atadan'n siyasi hayat da sona erdi. Aabeyinin siyasi ve sosyal hayat ile hemen hi ilikisi olmadan aml Kk'te yaamaya devam etti. Bu arada 1935'te milletvekili olan Mecdi Boysan ile evlendi. Evlilik Boysan'n lmyle sona erdi. Atadan, Mustafa Kemal'in lmnden sonra unutulmu bir halde kenara ekilmi, kendi hayatn yayordu. ankaya'daki aml Kkte kamulatrlarak kendisinden satn alnm ve ankaya Kknn yabanc konuklara ayrlan blm haline gelmitir.

Makbule Atadan hayatnn son yllarnda Mustafa Kemal ile ilgili anlarn gazetecilere anlatt. [Trkiye Ansiklopedisi, Kaynak Kitaplar, stanbul, 1974, C.l,s.258.] a- Yukardaki kaynak Makbule hanmn evliliini 1935 olarak gstermektedir. Ancak emsi Belli'nin 1995 ylnda Bilgi Yaynlar arasndan kan "Fikriye" adl eserinin 82-83. sayfalarnda bu evliliin tarihi net olarak verilmese de Cumhuriyet ncesi iaret edilmektedir.. Bu kitapta da bu bilgi dorulanmaktadr. Ancak bu evlilik milletvekili Mecdi Boysan ile mi yoksa bir bakas ile mi bilemiyoruz. b- Makbule Hanmn lmnden sonra miras sorun olmu ve olay mahkeme karar ile zmlenmitir. Bu konuda bilgi iin: 1- Makbule Atadan'n Miras Meselesi, Dn ve Bugn Der., stanbul, 27 Ocak 1956, S. 13, s. 18. 2- Atatrk'n de Makbule Hanmn da Manevi Evladym, Dn ve Bugn Dergisi., stanbul, 2 Mart 1956, S. 18, s.. 23-25'e baklabilir. Bu Rportaj Niin Ve Nasl Yapld ? Atatrk hakknda imdiye kadar yazlanlar ve sylenilenler, bir araya getirilse belki hakikaten muazzam bir ktphaneyi dolduracak kadar byk hacimde bir neriyatla karlarz. Gn getike bu neriyat, daha fazla oalacak ve o Byk nsan, gzmzde daha da byyecektir. Yalnz Trk tarihinin deil fakat btn insanln kaderini deitiren bir "fani" nin hayati, yaay, eitli cephelerine bal eitli hususiyetleri hakknda bilgi sahibi olmak, bilhassa bugnk nesil iin nasl byk bir ihtiyasa yarnki nesil iin de o derece lzumlu olacaktr. Makbule Atadan'la grmee karar verdiim zaman, suyun membana yaklaan bir insann heyecan ve hazz iinde idim. Sayn Atadan, Atatrk'n dnya yznde mevcut son ve tek akrabas idi...1 Ona en yakn olan bir kimsenin anlataca eylerin ehemmiyeti bykt... Bu ehemmiyet, kymetini hakikate ve Atatrk'e yakn bir baka fninin kan ve kader birliinden alyordu. Byk lnn ocukluu, genlii, delikanll, askerlii, hulsa hayatnn birok safhalar bu htralarn nda daha ok aydnlanabilirdi. Bunlarn hibiri mmkn olmasa bile kz kardeinin gzyle Mustafa Kemal'i tanmak gene ayr bir deer tard. Sayn Makbule Atadan' ziyarete giderken, yalnz bir gazeteci, bir rportaj muharriri olarak hareket edilemezdi. Anlataca her ey yarna intikal edecekti... Her htra Atatrk'n tarihini yazacak olan yarnn mellifine belki de malzeme olacakt. Bu itibarla ok dikkatli olmaz lzmd... Gemi gnlerin tarih vakalarn tespit ederken gelecek gnlerin endiesini de gzden uzak tutmamak gerekiyordu. Makbule Atadan'n anlattklarn yalnz kalemimle tespit etmei kfi bulmadm... Herhangi bir yeri yanl not edebilirdim... Yahut yazlarm hazrlarken not ettiim bir htray sehven ihmal edebilirdim. Hatta Atatrk'le sathi derecede yaknlk peydah ettii halde onun en yakn gibi grnen baz kimseler tarafndan mlakatn shhatine sadk kalmadm iddia edilebilirdi. Btn bu ihtimalleri dikkate aldm iindir ki Trkiye'de belki ilk defa, kalemsiz katsz bir rportaj yaptm. Anadolu seyahatlerinde yanmda tadm ses makinesini byle bir mlakat iin kfi buldum... Ve sayn Makbule Atadan'n ilk kelimesinden son kelimesine kadar btn mlakatmz sesli olarak makinenin eritlerine tespit ettim... ______________________ 1 Yazar burada sanyorum birinci derece akrabal esas almtr. nk onun baz akrabalarndan gelen kiiler bugnde hayattadr. Sizin bu satrlardan sonra okuyacanz notlar, evimde ses makinesini altrarak kda geirdiim htralarn ayndr. Aslna sadk kalmak iin anlatlanlara kendimden hibir ey ilve etmediim gibi, ifade ve slbu da aynen muhafaza ettim. ATATRK'N ocukluk Gnleri

Bu konuda daha geni bilgi iin aadaki kaynaklara baklabilir, a- Enver Behnan apolyo, Kemal Atatrk ve Milli Mcadele Tarihi, brahim Berkalp Yay., Ankara, 1944. b- Yusuf Hikmet Bayar, Atatrk Hayat ve Eseri, Gven Basmevi, Ankara, 1963. c- emsi Belli, Fikriye, Bilgi Yay., Ankara, 1995. d- Eren Akiek, Mustafa Kemal Olmak, Toplumsal Dnm Yay. st., 2004. e- Ali Fuat Cebesoy, Snf Arkadam Atatrk, Temel Yay., stanbul, 2003. f- Nezihe Araz, Bir Zamanlar O da ocuktu, Ad Mustafa Kemal, nklap Yay., stanbul, 1999. Makbule Atadan' Ziyaret 1955 ylnn ilk yaz gnleriydi. Atatrk'n dnya yzndeki son ve tek akrabas, kz kardei Makbule Atadan, rahatszd... Hastal kanserdi... Ankara Glhane Hastanesinin geni ve ferah bir dairesinde tedavi ediliyordu. Daha evvel Reisicumhurumuz Cell Bayar'n ameliyat srasnda istirahatine tahsis edilen bu gzel dairenin pencerelerinden Ankara Kalesi ve Antkabir,2 btn azametiyle grnyordu... Rahmetli Makbule Atadan' ilk ziyaretimde o, bu geni pencerelerin nndeki karyolada yatyordu... Odann ortasnda yuvarlak bir masa ve bu masann zerinde Reisicumhurumuz tarafndan her gn muntazaman gnderttirilen iri ve krmz karanfiller vard. Makbule Hanm, yatt karyolasnda o kadar neeli ve shhatli grnyordu ki, insan hastal bu din kadna yaktramyordu bile... Kendisiyle olan konumalarmz nce ses makinas-na kaydetmek istediim iin birka adet manyetik eritle diktafonu beraberimde almay ihml etmemitim. Ses makinasn kk bir komodinin zerine yerletirdim. Mikrofonu Makbule Atadan'a uzattm... Gzlerinin ndan, profiline kadar Atatrk'ten birok anatomik zellikler muhafaza eden Makbule Atadan, baklarn pencereden darya, Antkabir'in bulunduu tepeye evirdi... Uzun uzun bakt... - Ne anlataym bilmem ki... dedi. Atatrk'e ait o kadar ok ey var ve bunlarn hepsi o kadar uzun ki, hangisini anlatsam bitmez... - Zarar yok, dedim, siz istediinizi anlatn. Bugn bitmezse yarn, br gn yine gelirim... Sizi yormazsam istediiniz kadar dinlerim... Yatanda biraz doruldu... Belinin arkasna bir yastk ald. Elindeki mikrofonu dudaklarna biraz daha yaklatrarak: - Evvel eski gnlerden balyaym, dedi. Atatrk' yaratan yuvann kuruluundan bahsedelim, ister misiniz? ______________________ 2 Atatrk, lmnden 1953 ylna kadar etnografya mzesinde katafalkta kalmtr. Daha sonra projesini Prof. Dr. Emin Onat ile Do. Dr. Orhan Arda'nn yapt Antkabir, 1953 ylnda tamamlanmtr. Atatrk de buraya 10 Kasm 1953 tarihinde nakledilmitir. - Elbette !.. Sizi dinliyorum... Atatrk'n annesi ile babas nasl evlendi ? - Byk pederim [Hac Sofulardan Feyzullah Aa] ve byk validem [Aye Hanm], Selnik'e bir saat mesafedeki Lngaza'da otururlarm... Orada mallar ve iftlikleri varm.. Annem Zbeyde Hanm, bu iftlikte bym... O zaman gzel bir gen kzm...

Bir gn yorgan kaplarken annemin dizine yorgan inesi batm... ineyi kartmak iin hemen bir arabaya koyup Selnik'e getirmiler... Doktor mdahalesiyle annemin dizine batan ine karlm... karlm ama Selanik'in havasn beenen annem, iftlie dnmek istememi... Bu sralarda Selanik'te bulunan ve henz bekr bir erkek olan babam, evlenecei kz aramakla megul-m... Bize naklettiklerine gre babam annemi ahsen tanmadan evvel onu ryasnda grm... ite bu sralar garip bir tesadf babam, ryasnda grd gen kzla karlatrm... Babam, annemi ok, pek ok beenmi... Zaten evlenmek niyetinde olduu iin derhal ailesinden istemi... stemi ama... veren kim? Byk validem, bir hayli mukavemet gstermi: -Vermem!... demi, benim evlendirecek fazm yok! Israr etmiler... rica etmiler... Nihayet byk validem biraz yumuam... - Srmal kaftan isterim, srmal fotin isterim!... unu isterim, bunu isterim, demi durmu. O zaman babamn maa sadece altn lira... Bu kadarck para ile mstakbel kaynvalidesinin arzusuna cevap veremeyeceini anlayan rahmetli babam, ii baka ekilde halletmek arelerini dnm... Annemin vey kardeini bularak kendisine yardm etmesini rica etmi... vey daym, ne yapmsa yapm, byk validemin de, anemin de gnln raz etmi... Annem Zbeyde Hanmla babam Ali Rza Efendi, ite bu artlar iinde ve bu kadar engellerden sonra evlenebilmiler... "Ben Asker Olacam; Omuzumda Basma Topu Tayamam !.." Annemle babamn ilk evlilik yllar ok mesut gemi... Validemin drt tane nur topu gibi ocuu olmu... Biri Mustafa... Biri Fatma... Biri Ahmet... Dieri de mer... Hepsi lmler... Yalnz Mustafa kalm Drt buuk yana kadar btn sevgi ve ihtimamn annem, Mustafa zerine toplam... Fakat dier ocuklarnn lmnn acsn da bir trl unutamam... Babam, tam iki sene Aabeyim Mustafa'nn elinden tutarak onu mektebe gtrp getirmi, ite bu sralarda amansz bir hastalk yuvamzn saadetini birdenbire bozuvermi... Rahmetli pederim Ali Rza Efendi barsak veremine yakalanm... Tam sene ekmi... ite bu sene iinde ben dnyaya gelmiim... Daha sonra da hemirem Naciye, krk gnlk bir bebekmi. Babamn lm ailemizi ok sarsm... Annemin Ali Rza Efendi ile evlenmesini temin eden daym bu vaziyet karsnda: - Bu izdivaca ve bu neticeye mademki beri sebep oldum, demi, size bakmaya da mecburum... Annem, her ay daymn eline birka altn lira verir, daym da bu para ile evimizin btn ihtiyalarn temine alrm... Perian deiliz... Fakat mahzun ve mkedderiz... Annem her sofraya oturuunda lokmalar boaznda dmlenirmi. - Nerde benim kocam? diye hayflanrm... Nerde benim saltanatm ? Nerde saadetim, sevincim, halayklarm... Nerede ? Bizi, daym bytm... Aabeyim mlkiye mektebine girdii zaman hocas haksz yere bir gn kk Mustafa'nn kulan ekmi... te O'nun askeri bir mektebe girmek hevesinin ilk balang noktas bu hadiseyle balar... Hocasna ierleyen kk Mustafa eve gelir gelmez doru annesinin yanna komu: -Anneciim !.. Anneciim !.. - Gel Mustafa, buradaym ! - Bugn mektepte kulam ektiler! - Kim ekti evladm ? - Hocam ekti !... Hem bilemezsin anneciim o kadar acd ki !... - eksin evladm, o senin hocandr ! - Ama benim kabahatim yoktu!... Hakszd hocam...Ben asker olmak istiyorum !...

Annem, aabeyimi teselliye alsa da karetmemi... Tam drt gn drt gece evden dar kmam aabeyim...Nihayet annem onu dizinin dibine oturtmu... - Mustafa demi, ticaretle uramak, bir tccar olmak istemez misin ? -Hayr ! - Niin evladm, bak baban da bir tccard ! - Ben omuzumda basma toplan tayamam! Ben asker olacam !... kardetik... Ben... Naciye... Aabeyim... Oyun oynardk... Ceviz oyunu, saklamba oyunu ve daha birok oyunlar oynardk... Aabeyim ok hareketli bir ocuktu... Benimle alay eder, Naciye ile akalar, eit eit muziplikler yapard... Bir gece, iftlikten bir tepsi yourt geldi... Naciye ile biz, yourdun nefasetine dayanamayarak tabaklara konulmasn beklemeden tepsinin zerinden yalamaya baladk... Aabeyim yourdu parmakladmz grnce Naciye'ye yle seslendi: - Sen ablana syle de, diliyle yalasn yourdu !... O, bu szyle beni aypladn anlatyordu... Kak dururken elle yourt yenir mi demek istiyordu... Ben aldrmamm... Ar ar yerinden kalkt... Yanma yaklat... Bir anda Naciye ile birlikte zerime ullandlar... Beni kzdrmak ve alatmak istiyorlard Salarmdan yapp bam yourt tepsisinin iine batrdlar... Azm, gzm yourt iinde maskaraya dnmtm... O bir tarafa ekilmi kahkahalarla glyordu... Makbule Atadan, bu hatrasn naklettikten sonra utu... Gzleri yllarn altnda kalan ok eski gnlerin aclaryla dolmutu... Farknda olmadan kendisini uzaklara, ok uzaklara srklenmitim... Her iin de olsa hasta bir insan bu kadar zmeye hakkm yoktu... Islak gzlerini bana evirdi: - emsi, benim paa evladm, dedi, o gnlerin btn heyecann u anda bilsen ne kadar derinden hissediyorum !... -Af buyurun hanmefendi, dedim, sizi hakikaten zdm... Bugnlk bu kadar yeter... Tarihi konumamza baka zaman devam ederiz... Elini uzatt... - Hayr ! Hayr paacm, dedi. Bilakis konumak ihtiyac ile doluyum... Bazen zlmek bile insan iin tatl bir ihtiya oluyor... Ve... Bir mddet uzun uzun dndkten sonra devam etti: - ok sertti Aabeyim !... Ben itaatkr olduum iin benimle pek kavga etmezdi ocukluunda... Ne dese boyun eerek kabul ederdim... - Mendil ileme ! derdi. - Peki Aabeyciim ! - Kitap okuma !.. Peki !.. - Sokaa kma ! Peki !.. - Pencereden bakma! Peki !.. - Komu kz ile grme !.. Peki !.. Evin esiri ben... Ne sylerse peki... Fakat Naciye yle deildi... Acar bir kzd... Onunla kavga ederdi... Bakardm ki horoz gibi kapmlar... Szn burasnda Makbule Atadan yine sustu... O gnleri yeniden yayormu Selanik'teki evin kapsna doru uzanan yoldan bir "geriye dn" balamt. Hatralarnn zincirine tutunarak yava yava gemi gnlere doru srklenen Makbule Hanmn iindeki heyecan selini zedelememeye alarak: - Hanmefendi, dedim, Atatrk, ocukluunda oyuncaa dkn myd? En ok nelerle megul olurdu ? Mustafa Kemal'in Elinde Patlayan Tabanca

- Aabeyim her eit oyuncaa dknd... Size bilmem ki hangisini anlatsam... Onunla geen ocukluk gnlerimize ait btn hatralar u anda gzlerime hcum ediyor... Eline bir tahta paras alr, gelirdi yanma... Bana Makbule demezdi, Makbu derdi... - Makbu, tut bakalm u tahtay ! - Ne olacak ? - Sana ne? Sen tut bakalm! Ben tutmak istemezdim... - Ne var, ne yapacaksn aabey ? derdim. - Tambura yapacam, fazla konuma da tut bakalm ! aresiz tutardm... Gcr keser, teller takar, tambura yapar, sonra da karma geer alard... Fakat en ok ata ve silaha kar hevesi vard... Hi unutmam... Yine bir gn beni ard: -Yanma gel Makbu ! Gittim... Elinde kocaman bir eski zaman tabancas... - Yine ne var aabeyciim ? - Lver temizleyeceim, sen de bana yardm edeceksin !.. Karsna getim... O elindeki lveri temizlemeye balad... Ne yapt, nasl etti, bilmiyorum... Birden korkun bir ses duydum... Annem korku ve heyecan iinde: -Eyvah !... Kardeini ldrdn Mustafa !... Ben, duman ekilene kadar: -Aabeyim ld !, diye alamaa baladm. Tabancann duman kalknca baktk ki ne ona, ne de bana birey olmu... kimiz de saz... Askeri mektebe devam ederken ata heves sarmt... Gzel bir tay vard... Mektebe daymla beraber atla giderdi... Her Cuma gn annemi, Naciye'yi ve beni grmeye gelirdi... Yine bir Cuma dnyd... Atn eyerini vurdu... Gemi takt... Yola kmaa hazrlanyordu... Yanna sokuldum: -Aabey, dedim. - Ne var ? - Mektebe mi gidiyorsun? - Evet ! - Beni de alsana atn terkisine ! Olmaz !... - Ne olursun ? - Olmaaaz ! - Ne var sanki ben de geleyim seninle beraber ? - Olmaz dedik ya, hadi dn bakalm geriye !... Atna bindi, gitti... nat olsun diye ben de arkasna takldm... Fakat yaya yrdm iin yetiemiyordum... Bir hendein kenarna gelmitim... Atlamak istedim. Ayam kayd. Dtm. O esnada nereden peydah olduklarn anlayamadm bir sr kpek stme hcum etmez mi ? Benden bir hayli ilerde bulunan aabeyim kpeklerin sesini, benim feryadm duyar duymaz atn dizginlerini evirdi... Drtnala koturarak bana yetiti... Biraz ge kalsa belki de kpekler beni paralayacaklard... ocuk Mustafa Kemal Yalnz Fareden Korkuyordu Evde kendisine hususi bir oda ayrmtk... Cuma tatillerini ekseri bu odada geirirdi... Askeri mektebe ilk kaydolduu zaman bu odada yalnz bana yatmaktan rkerdi... ocuk Mustafa Kemal yalnz fareden korkard... Odasndaki masasnn zerinde ders alt zamanlar kullanmas iin bir gaz lambas vard... Gzleri mavi olduu iin bir kat geirmiti... Bir gn Naciye, muziplik olsun diye: -Aabey, demi, senin yattn odada fare var !... - Doru syle kz !.. - nan ki doru, gzlerimle grdm... Byklar var kocaman kocaman... Gzleri var fldr fldr... Demin bir tanesi yattn karyolann dibinde dolayordu...

Naciye'nin bu yalanna inanan Aabeyim, koarak annemin yanma gitti. - Anneciim, o odada ben artk yatmayacam ! - Niin ? - Fare varm orada ! - Kim syledi ? - Naciye syledi, hem gzleriyle grm... - Yalan sylemi Naciye, sen bakma ona ! - Yalan olur mu anneciim kocaman kocaman byklan bile grm Naciye... Ben yatmam artk o odada !.. Ya kulam fare srrsa... Aabeyimin yetimesinde byk hissesi olan rahmetlik annem kalarn att: - Bu szleri bir daha duymayaym, dedi, sen asker olacaksn !.. Asker korkar m hi ? ANADOLU'YA GET GNLER Bu konuda geni bilgi iin, a- Fethi Tevetolu, Atatrk'le Samsun'a kanlar, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1987. b- Murat Bardak, ahbaba, Pan Yay., stanbul, 1998. c- evket Sreyya Aydemir, Tek Adam, Remzi Kitabevi, stanbul, 1966, C.2. d- Orhan Bayrak, Atatrk ve Kurtulu Sava, Kasta Yay., stanbul, 1990. e- Cihat Akakayalolu, Atatrk, Genelkurmay Atee Yay., Ankara, 1980. Onu Asacaklard Aabeyimin en heyecanl ve hareketli gnleri, Anadolu'ya geecei sralardr... ok rkek ve dikkatliydi o zaman... Bir taraftan almalarna devam ederken, dier taraftan kendisi hakknda Osmanl hkmetinin ittihaz ettii kararlar, gn gnne istihbar ediyordu... Kendisine yardm eden arkadalarnn getirdii bu haberler zerine gereken tedbirleri almaktan da geri kalmyordu... Bir gn bizi ard: - Dikkatli olun, dedi. Benim hakkmda duyacanz en basit bir havadisi bile zaman kaybetmeden bana ulatrmanz istiyorum... Ehemmiyetsiz de olsa benim haberim olmal hereyden... te o sralarda bir gn bir aile ziyareti yapmtm tandklarmn birine... Gittiim evin salonu kalabalkt... Dier misafirlerin ou beni tanmyordu... Bir aralk kapdan ieri bir bey girdi... Bu, orada bulunan ve beni tanmayan bir ailenin damadyd... Benim varlm bir n iin unuttular... Orta yal bir hanm, damat beye dnerek: - Ne haber ? dedi. - Vaziyet iyi gsteriyor ! - Onu asacaklarm, yle mi ? Gen damat: - Zannederim ! dedi. Bir yal kadn, (bu kadnn kocas saraya mensuptu) fslt halinde sze kart: -Aman evldm, siz asmaz iseniz o sizi asacaktr !.. Bu muhavereyi ben hi duymam gibi davrandm... Eve gelir gelmez heyecanla aabeyimin yanna kotum... Olan biteni btn teferruat ile kendisine anlattm: - zlme Makbu ! dedi. Onlar gayelerinde muvaffak olamayacaklar. Bana bir tabanca vermiti...

- Dikkatli ol ! diyordu. Ben uyurken veya istirahat halindeyken kapda pheli bir kalabalk birikirse derhal bana haber ver... eri girmek isterlerse hemen ate edersin !.. leceksin, fakat yine kapy amayacak, ieri kimseyi sokmayacaksn !.. te byle birok korkulu ve heyecanl gnler geirdikten sonra bir akam aabeyim Mustafa Kemal'in Anadolu'ya gemek zere olduunu haber aldk... Aabeyim, tekmil arkadana veda ederken yle diyordu: - Bu geceyi, annem ve kardeimle geireceim sabaha kadar ! Sizi tekrar ziyarete gelemeyeceim iin kusura bakmayn !.. imdi hepinize veda etmi olaym. Arkadalar gittikten sonra beni ard: - Makbu, dedi, annemin karyolasnn karsna yer sofras yap. Bu gece sizinle biraz dertlemek istiyorum... - Mhim birey mi var aabeyciim ? - Yarn gideceim ! - Nereye ? - Gideceim ite, nereye olduunu sorma... Hayat bu... Belki lrm, gelemem... Size syleyeceklerim var bu akam... Ben zgn ve akndm... Muammalar iinde bocalyordum... Fakat nereye gideceini bilmesem bile gittii yolun bir mcadele yolu olduunu tahmin etmekte glk ekmiyordum... Annemin karyolasnn karsna yer sofras hazrladk... Minderleri, yastklar yerletirdik... Aabeyim, annemin karsna geti. ok dnceliydi... -Anneciim, dedi. Ben gidiyorum !.. Buralarn da Selanik gibi olma ihtimali vardr... Ben gittikten sonra yanlp da sokaa kmayn... Benim iim mhim... Bu ite muvaffak olabilmem iin huzuru kalple almam lzm... Beni merak ve endiede brakmayn... Giderken gzm arkada kalmasn ! Elimi, ayam balamayn ! Memleket iin alrken sizden yana bir zntye duar olmak istemem... Annem, heyecandan dp bayld... Doktor Rasim Ferit Beyi3 ardk... O il, bu il derken annem biraz kendisine geldi... O gece sabaha kadar uyumadk... Konutuk... Dertletik... Ertesi gn, araba kapya dayand... Annemle aabeyimin birbirlerine vedalar ok hazin oldu... Sarldlar... ptler... O, annemin ellerini tekrar tekrar dudaklarna gtrd... Annem, aabeyimin boynuna sarld... ______________________ 3 Rasim Ferit Talay: Mill mcadele yllarnda Vahdettin'in yaveri olup daha sonra milli mcadele taraftar olan smail Hakk Oktay [1881-1977] tarafndan kendisine verilen nemli istihbarat bilgilerini Ankara'ya ulatrarak bu dnemde aktif rol almtr. [Emin Demirel, Tekilat- Mahsusa'dan Gnmze Gizli Servisler, IQ Yay., stanbul, 2002, s. .203.] Aaya -kendisini teyi etmek zere- arkadalar gelmiti... Destimiz mucibince alt katta erkekler olduu iin ben aa inmedim... Aabeyim, merdivenin banda durdu... Gzlerini gzlerime dikti... Belki dakikalarca konumadan birbirimize baktk... Ben olanlar ve olacaklar dnecek halde deildim... - Niin konumuyorsun Makbu ? dedi. Nemli gzlerimi ona evirdim: - Aabeyciim, dedim. Ne konuaym?.. Muharebeye giderdin, bilirdim... Terfian giderdin bilirdim... Bir vazife ile giderdin, bilirdim... Fakat bugn ne iin gidiyorsun?.. Nereye gidiyorsun ?.. Benim aklm durdu bu gidie ! - Evet Makbu, dedi. Merak etme bunu da bilirsin inallah !.. Beni barna bast... Veda etti... Merdivenleri atlayarak aa indi... O, biraz sonra arkadalarnn refakatinde arabasna binip kapdan uzaklat zaman, biz pencerelere ylm, gzya dkyorduk... Bizi gene annem teselli etti... Sert baklarn bana evirerek:

- Sen asker kardeisin, dedi. Ayp, alanr m hi askerin ardndan !.. zntn kimseye belli etme... Misafirlere erbet ez... Memleketi iin giden insan lse bile ardndan alanmaz !.. "Samsun'a ktm, Merak Etmeyin !" Tam gn gece telefonumuz almad... Halbuki aabeyim evde iken sk sk telefon alard. Onunla beraber alan arkadalar Mustafa Kemal'in tevkifi iin yaplan hazrlklar muntazaman takip ediyorlar ve gizlice telefon ederek bildiriyorlard... O, ayrlnca bizi tam gn kimse aramad... gn sonra telgrafn aldk: "Samsun'a ktm, shhatteyim, merak etmeyin. -Mustafa Kemal" zntmzn yerini cokun bir sevin doldurmaya balad -aabeyim sa salim Anadolu'ya kmaya muvaffak olmutu... Fakat akbetin ne olacan bilmiyorduk... Telefonumuz gene sk sk almaya balad... Artk telefonun zilinde bile bir mjde sevinci vard... Aabeyimin Samsun'a ayak bastn bizim gibi haber alan arkadalar "Gznz aydn olsun" diyorlard... Gidi o gidi... Aabeyim sekiz sene kayboldu... Arada srada onun yaknlarndan birisi geliyor, kendisi namna hatrmz soruyor, gidiyordu... Mevcut parasn giderken bankaya yatrmt... Bu para, benim, annemin ve kendisinin mhr ile ekilebiliyordu... Bize gnderdii mektuplarda: - Sakn darlk ekmeyin, diyordu. Bankadaki paralar harcayn... Yetimezse evdeki hallar satn... Skntda kalmayn !.. Biz, bazen benim bazen annemin mhr ile bankadaki paray ekiyor ve kimseye muhta olmadan idare ediyorduk... Tam sekiz sene aabeyimi gremedik... Bu sekiz sene bize o kadar uzun geldi ki, anlatamam Bu sekiz yllk hayatn hikyesini anlatmak iin bir insan mr bile kfi gelmez... Mustafa Kemal, Anadolu'ya getii zaman biz tarassut altndaydk. Zaten aabeyimin talimat gereince biz de hibir yere kmadk... Eve kapanp kaldk... Aabeyimin stanbul'daki adamlar ara sra bizi ziyarete gelirlerdi, hepsi o kadar... Bunun dnda misafirlie bile gitmedik... Bir gn kap alnd... Pencereden baktm... Tanmadm kimseler... Amadm kapy... Gene alnd... Bu sefer aa indim... Tam on sekiz kiilik bir kalabalk... Osmanl hkmetinin adamlar... Kapnn dna ktm: - Ne var, ne istiyorsunuz ? dedim. - Evi arayacaz ! dediler. - Kimin evini arayacaksnz ? - Sizin evinizi, Mustafa Kemal'in evini ! Kzdm: - Canm, bizim evimizi ne hakla aryorsunuz ? Ne hakla basyorsunuz ?.. Annem hasta, felli... lm yatanda... Ben yalnz bir kiiyim... -Hayr, arayacaz, mecburuz !., diye srar ettiler. Kapnn nne ktm... O zamanlar gazetelerde Mustafa Kemal aleyhinde birok yazlar kyordu... Onun idamna karar verilmiti... Her gazete, aabeyimi umumi efkara fena bir insan tantmakta adeta birbiriyle yar ediyordu... Btn bu neriyat sarayn direktifi ile yaplyordu... Birden bunlar aklma geldi... Byk bir cesaretle onlarn gzlerinin iine bakarak: - Evimizi basmaya hakknz yok ! diye haykrdm. Kendisini gazetelerde fena bir insan diye tanttnz birinin evini ne iin basyorsunuz ?.. Madem ki aabeyim fena bir adam, neden ondan bu kadar ekiniyorsunuz ?.. Kendisine niin bu kadar ehemmiyet veriyorsunuz ?.. Buras benim evimdir. Bu evin kapsndan bile ieri giremezsiniz !..

Kapdaki kalabalk kendi aralarnda istiare ederken yan taraftan birka kii peydah oldu... Yanma yaklatlar... Ve kapnn aralnda fslt hlinde: - Korkmayn, dediler, biz Mustafa Kemal'in adamlaryz !.. Evi kimseye bastrtmayz ! Siz kapy kapatp yukar kn... Kalabaln iine aabeyimin adamlarnn da szm olmasna ok sevindim... Bilhassa bizi ve evimizi bu kadar dikkatle takip ve himaye etmeleri beni ok gururlandrd... Heyecanla yukar kotum... Kocama haber verdim... O da izmelerini giydi... Yan odaya geti... Bu defa annemin yanma gittim... - Anneciim, dedim, endie etme !.. Aabeyimin adamlar da etrafta dolayorlar... Hibir ey yapamaz kimse... Tekrar aa indiim zaman kapdaki kalabaln oktan dalm olduunu grdm... Yllardan Sonra Evine Dnd 4 Aradan sekiz sene gemiti... Aclarla, zntlerle, skntlarla dolu sekiz sene... Byk aabeyim, gayesinde muvaffak olmutu... stanbul'a geleceini haber aldmz zaman sevincimize payan yoktu... On gn on gece hazrlk yaptk... Her taraf sildik, sprdk... Ykadk, temizledik... Odasndaki eyalar teker teker gzden geirdik... Onun ok sevdii yemekleri yaptk... Gzmze uyku girmedi gnlerce... Sekiz senelik bir ayrlktan ve zaferden sonra Aabeyimin dn bizi sevinten deliye evirmiti adeta... Ah !.. O gn... O gzel ve mesut gn u anda bile hatrladka iimde ok derin bir sz hissediyorum !.. Makbule Atadan, cmlesini bitirirken gzleri yaarmt... Ban avular arasna ald... Gayri ihtiyari srklenmi olduu o eski hatralarn hasret ve heyecan iinde sarsla sarsla alamaya balad... ______________________ 4 Atatrk stanbul'a ilk defa 14 Mays 1899 [Hikmet Baydur bu tarihi 14 Mart olarak verir] tarihinde harp okuluna yatl renci olarak kayt yaptrmak iin gelmitir. Makbule Atadan'n bahsettii stanbul'a dn tarihi ise 1 Temmuz 1927'dir. Bu konuda geni bilgi iin: 1- Niyazi Ahmet Banolu, Atatrk'n stanbul Hayat, Turing ve Otomobil Kurumu Yay., st., 1973-1974, C.1,2. 2- evket Sreyya Aydemir, Tek Adam, Remzi Kitabevi, stanbul, 1966, C.3, s.291 -306. 3- Aslan Tufan Yazman, Atatrk'le Beraber, Trkiye Bankas Yay., Ankara, 1969, s. 181 -182' ye baklabilir. O gnk mlakatmzn kafi olduuna kanaat getirdim... Ona acsn unutturmak iin mevzuyu deitirdim... Fakat byk lnn hemiresini teskin [sakinletirmek] etmek mmkn deildi... Gzlerinden yuvarlanan yalar yanaklarn slatrken, odann duvarlarna akam karanl kmt... Antkabir'in stnde bayrak rengi akam bulutlar dolayordu... Atatrk Niin Evlenmedi ?
5

Makbule Atadan' ertesi gnk ziyaretimde onu biraz daha neeli, biraz daha shhatli buldum... Odas yine her zamanki gibi ziyaretilerle doluydu... Sanatkar Alaattin Yavaa, birka gen doktor, Sabiha Gken [1913-2001] ve baz tanmadm kimseler vard... Biraz oturduktan sonra Halil Nuri Yurdakul6 geldi... Mill mcadele sralarndaki hizmetleriyle kendisini tarih sayfalarndan tandmz Yurdakul, hala on sekiz yanda bir delikanl enerjisi ile mhim iler peindeydi... Kurulmakta olan inklap mzesi iin Atatrk'e ait hatralarn ve materyallerin toplanmas ile meguld...7 O gn Makbule Hanm da deta bir gen kz tazelii iindeydi... zerine ipek bir robdambr almt. Trnaklarnn ojesi bile prl prld...

Kapal odada skld iin konumak ve neelenmek ihtiyacndayd... Misafirlerin bir ksm ekildikten sonra yanndaki ses makinasnn bobinlerini iaret ederek: - Mzik yok mu ? dedi. Canm biraz mzik istiyor !.. Baz bobinlerin ba tarafnda Anadolu gezilerinde derlediim ky trkleri vard. - Var, dedim, var ama hep Anadolu havalar, ky mzii !.. - Olsun, dedi, daha iyi... Biraz dinlemek isterim ! Makinenin tuuna bastm... Ky kzlarnn trklerini Makbule Atadan byk bir dikkatle dinledi... ok mtehassis olduu belliydi... Bobinin bir yerindeki davul-zurnay dinletirken deta heyecanland... - Ah !., diye gs geirdi... Atatrk sa olsayd da bunlar dinleseydi !.. ok severdi bu havalar... Dayanamazd... Hemen kalkar, oyun havasna ayak uydurmak isterdi... Mikrofonu taktm... Ses makinasn durdurdum... Ses kayt tuuna basarak mikrofonu yine Makbule Hanm'a uzattm... O, yine aabeysi Mustafa Kemal'le geen eski gnlere dnmt... - ok, pek ok severdi ky trklerini, diye devam etti. Bazen neeli olduu vakitler kendi kendine bu trkleri sylerdi... Hi unutmam... Zabit olarak srgn edildii gnlerdi... Sultan Hmid'in elinden kurtularak binbir planla Selnik'e bir kaamak yapmt... Eve geldii gn dudaklarnda yine byle bir ky trks vard... Havai, uar bir ocuk gibiydi... O gn annem: - Mustafa ! dedi, seni evlendirelim artk !.. ______________________ 5 Makbule Atadan, Atatrk'n evlilie ait bir dncesinin olmadn belirtmektedir. Oysa emsi Belli, Fikriye adl eserinde Atatrk'n, Selanik Merkez Kumandan evki Paann kz Emine ile evlenmeyi dndn yine Makbule Hanmn Emine Hanma aktarmyla nakletmektedir. Bu bilgiyi 1964 ylnda Ylmaz etiner'in Emine Hanmla yapt syleiden aktarr. [emsi Belli, Fikriye, Bilgi yay., Ankara, 1995, s.29] Bu bilgiden hareketle unu syleyebiliriz. Atatrk'n Latife Hanmla evliliinden nce ilgili kii ile bir evlilik dncesi vard. 6 Milli Eitim Bakanl'nn eitli kademelerinde alm, bir sre Nide Milli Eitim Mdrl yapmtr. Demokrat Parti dneminde milletvekili olmutur. 1898-1970. 7 Bu konuda bilgi iin vereceimiz knyeye baklabilir. Madalyon, Byk Bayan, akmak der., 5 Mays 1956, S..9, s.2. Aabeyim bu teklif karsnda sustu... Biraz dnd: - Anneciim, dedi, ben vatanmla evliyim... Baka bir izdiva yapmaya u anda niyetim yok... Annem srar etti: - Evldm, paradan yana dncen varsa ben vereceim... Altn sapl emsiye vereceim... Hereyini ben temin edeceim... Gzm kapanmadan evlen !.. -Anne, dedi O; mmkn deil bu... Bugn evlenmeden daha mhim memleket ilerinin peindeyim... Vatan varken insan kendini dnmez !.. Brak imdi u evlenme meselesini !..8 te aabeyim bu idi... Memleketini hereye tercih ederdi... Hatta harp yllarnda karsn, ailesini zleyen arkadalarna kzard... Cephede kendisiyle alan arkadalar arasnda karsna ve ocuklarna dknlk gsterenler olursa onlardan nefret edermi... smini sylemeyeceim... Onunla beraber olan mehur bir zat vard... Sk sk evinden haber alamadn, ailesini zlediini syleyen bu ahsa Atatrk ilk sralarda nasihat etmi: - Bugn harptesin... Cephede dnecein tek ey dman def etmektir. Karn ve ocuklarnn ate hattnda ii yok !... Buna ramen ailesine dknlnden vazgemeyen o zt iin nihayet aabeyim Enver Paa'ya telgraf ekmek zorunda kalm: -Aln u adam, bir yere ateemiliter yapn ! demi...

Makbule Hanmla konuurken hatrma bir sual geldi... Atatrk birok iler yapmt. Acaba yapt inklaplardan hangisi, kendisi iin daha mhimdi ?... Daha deerliydi ?... Bu husustaki merakm hemiresine atm zaman dnmeye lzum grmeden u cevab verdi: - Hibirini dierine tercih etmiyordu... Daha dorusu onlardan hibirini arzu ettii apta kabul etmiyordu... Daha ok eyler yapmak, daha byk inklaplar yaratmak niyetindeydi... Atadan'a bir sual daha sordum... - Gzel sanatlarla megul olur muydu ?... iir, musiki, resim gibi sanat kollarna sempatisi var myd?

- Elbette... Kendisi bile talebeliinde iir yazmt... Gzel sanatlara kar ok byk bir alkas vard... ki satr yaz yazabilen herhangi bir hanmn tepesine dikilir: "ok gzel... ok gzel..." derdi. Bu iltifat, o kimseye cesaret vermek, onu tevik etmek iin yapard... Sanat, ok stn bir varlk olarak kabul etmiti... Hatta -belki siz de bilirsiniz- bir konumasnda yle demiti: - Efendiler... Hepiniz mebus olabilirsiniz... Vekil olabilirsiniz... Hatta Reisicumhur olabilirsiniz... Fakat sanatkar olamazsnz !.. Hayatlarn byk bir sanata vakfeden bu ocuklar sevelim... Atatrk Ka Defa Alad ?
10

- Peki Makbule Hanm, ocukluk alarndan sonraki gnlerde, yani Atatrk'n genlik andan kp olgun bir asker olarak kurtulu hareketine balad devirlerden son gnne kadar hi aladna ahit oldunuz mu ? ______________________ 8 Bu konu ile ilgili olarak, vereceimiz kaynaa da baklabilir. Asm Gndz, Ata'nn Evlenmesi, Belgelerle Trk Tarihi Der., Kasm 1971, S. 50, s.12-13. 9 Bu konuda geni bilgi iin knyesini vereceimiz eserlere baklabilir. a- nder Ggn, Edebiyat Dnyas ve Atatrk, Atatrk Kltr Merkezi Yay., Ankara, 1995. b- Cemil Snmez, Atatrk'te Edebiyat Sevgisi, K.B.Y., Ankara, T 998. c- Sadi Borak, Atatrk ve Edebiyat, Krmz Dcyc Yay., st., 2004. 10 Bu konuda daha geni bilgi iin aadaki kaynaklara baklabilir. a- Eren Akiek, Mustafa Kemal Olmak, Toplumsal Dnm Yay., st., 2004., s. 95-157 b- Orhan Soysal, Byk Nutukta Kim Kimdir ?, Milenyum Yay., stanbul, 2004, s. 14. - Vallahi paacm (Makbule hanm herhalde az alkanlndan olacak, bana ekseri ya "paacm" yahut "Paa olum" diye hitap ederdi), Atatrk kolay kolay alamazd... Aabeyimin alamas ok ard... En ac hdiseler bile onun gzn yaartmazd... Annem ld zaman aladn hatrlyorum... O gnden sonra Atatrk'n aladn bilmiyorum... ok hisli bir insand ama iradesi de ok kuvvetliydi... Her eyin iyiye dneceine midi vard... Hadiseler karsnda alamak para etmezdi ki !.. - Peki hanmefendi, en sevinli ve zntl gnlerini hatrlyor musunuz ? Makbule Atadan, bu sualim karsnda bir mddet sustu... Zihninin trnaklaryla hatralar ynn eeliyor gibiydi... Atatrk'n En Sevinli Gn - Biz Beikta'ta Akaretler'de oturuyorduk... Annem, aabeyim, bir de ben... On alt tane neferimiz, alt tane de evlatlmz vard... Aabeyim odasnn tavanna kadar haritalar dizmi... Yemeden, imeden gnlerce o haritalarla urat... Onlarn banda alp durdu... - Nasl karacaz Almanlar ?., diye kendi kendine syleniyordu. Bir akam ona koridorda rastladm... Kendisiyle konumaya imkn yok... Mecnun gibi. Zihni bu derece megul... - Ne var gene aabeyciim ? dedim. Sesimi duymu, fakat ne sylediimi anlamamt: - Birey mi istiyorsun Makbu ? dedi... - Hayr... Seni biraz zntl grdm de... - Yok birey !

- Yok olur mu aabey, yznden belli ! Szm dinlemedi bile... ekip gitti odasna... Ben annemle beraber aabeyimin bu zntl halini tahlile alrken odasndan sesini duyduk: - Tamam !.. diye haykrmt... Ve sevinle koridora kt... ok neeliydi... Herhalde gnlerden beri zihnini yoran bir eye hal aresi bulmu olmalyd... Yz glyordu... Atatrk'n o gn gzlerinde parlayan sevinci, hi unutamam !.. Yine bir gn bir baka sevincine ahit oldum... Ankara'daydk... Ktphanesine kapanm yine hummal bir alma iine gmlmt. 11 Beni bir aralk yanna ard... - Makbu gelsene biraz !.. Gittim. - Bana bir para yardm eder misin kardeim ? - Hayhay aabey, eer bir faydam dokunacaksa, memnuniyetle ! Eliyle raflardaki kitaplar gsterdi. - u kitaplar teker teker yere indir !.. - Peki aabeyciim !.. Ben bir taraftan gsterdii kitaplar indirirken, o da baka bir raftaki kitaplar tetkik ediyordu. Btn tarih kitaplarn yere att... Sonra o gece ge vakte kadar o kitaplarn iinde birey arad... Odasndan kt zaman arad eyi bulmu insanlara mahsus bir sevin iindeydi. Dudaklarnda tatl bir tebessm, gzlerinde mesut bir parlaklk vard... - Peki Makbule Hanm, en zgn ve mustarip olduu gnleri de hatrlyor musunuz? - Vallahi paa evldm, Atatrk zntlerini ve aclarn bize sylemezdi... Kafasn iletiyordu o... Kimseden teselli ve yardm beklemiyordu... zntsn pek az belli ederdi. ______________________ 11 Atatrk'n ktphanesi ve okuduu kitaplar iin baknz: Grbz Tfeki, Atatrk'n Okuduu Kitaplar, Trkiye Bankas Yay., Ankara, 1983. Atatrk Hi k Oldu mu ?
12

Makbule Atadan'a bu suali sorarken yanmzda yine -bir tanesi mebus- baz hanmlar vard... Onlar da bir anda dikkat kesildiler... Byk bir merakla gzlerini Makbule Atadan'a evirdiler. Atatrk'n kz kardei bu sualime yle cevap verdi: - Delikanllk alarna ait duygularn bilmem... Bize hi bir eyini belli etmezdi... Kurtulu hareketinden sonra, sizin sorduunuz manada kuvvetli bir ak geirdiinden de haberdar deilim. -Atatrk'e k olan kadnlar var myd ? Makbule Hanm, bu sualime gld... Eliyle havada bir yarm daire izdikten sonra: - Pek ok, dedi. Bir tanesi Badat'ta tanmt aabeyimi... Kendisine kar ne kadar ilgi gstermise asker Mustafa Kemal de bu duyguya o kadar bigane kalmt Vazifesi belki bunu icap ettiriyordu... - Baka ? - Vallahi bakalar da vard ama bunlarn isimlerini tasrih etmek doru deil... (Ata'y ok beenen ve seven Msrl bir prensesin Mustafa Kemal'e imzalad hususi fotoraf bu kitabn ??' inci sayfasndadr). Makbule Atadan ketumiyetinde haklyd... Fakat Atatrk gibi tarihe malolmu bir insann eitli cephelerini renmeye almakta da ben de haklydm. - Hanmefendi, dedim. Neretmeyeceimi size vadediyorum... Vadetmesem bile isimlerini tasrih ederek bakalarnn hayat hususiyetlerini tehir etmeye elbette ki hakkm yok... Ltfen birka hatranz naklediniz... Emin olun ki ifa edeceiniz isimler yalnz ses makinasnn eritlerinde kalacaktr. Makbule Atadan mikrofonu dudaklarna yaklatrd: - Paacm, dedi. Aabeyim her zaman yle derdi.

"Beni (......) mevkiim ve param iin sevmitir.13 (......) da yalnz ben olduum iin sevmitir. Yani biri mevkiimi ve param, dieri de hakikaten beni sevmitir." Kendisine vadettiim gibi Sayn Atadan'n ifa ettii isimleri parantez iindeki noktalarla gemek zorunda kaldm iin okuyucularmdan zr dilerim. Bir Mektubundan Bir Paragraf Makbule Hanm, Atatrk'n talyan Harbine14 ait bir htrasn da ylece nakletti: - Onun birok htralarn, notlarn ve mektuplarn kendisini seven dostlar benden aldlar... Bilhassa talyan Harbine ait birok mektuplar vard... Bunlarn elden ktna her zaman zlrm... ______________________ 12 Bu konuda geni bilgi iin vereceimiz kaynaklara baklabilir, a- emsi Belli, Fikriye, Bilgi Yay., Ankara, 1995. b- Altan Deliorman, Atatrk'n Hayatndaki Kadnlar, Bayrak Basn Yay., stanbul, 2000. c- Nezihe Araz, Mustafa Kemal'le 1000 Gn, Dnya Yay., 1999. d- Nezihe Araz, Sen Latife Deil, Latifsin, zgr Yay., stanbul, 2002. e- S. Eri lger, Latife Gazi Mustafa Kemal, nklap Yay., stanbul, 2005. f- smet Bozda, Gazi Ve Latife Hanm, Emre Yay., stanbul, 1991. g- smet Bozda, ki Ak Arasnda Mustafa Kemal, Truva Yay., stanbul, 2005. h- Liliana Serefimova,(ev: Nezihe Sar), Mustafa Kemal ve Miti Kovaeva, Umutsuz Bir Akn yks, Doan Kitap, 1999. i- Hfz Topuz, Gazi ve Fikriye, Remzi Kitabevi, stanbul, 2001. j- evket Sreyya Aydemir, Tek Adam, Remzi Kitabevi, stanbul, 1966, C.3, s.486-195. 13 emsi Belli'nin olu Beng Belli, bu kiinin Latife Hanm olduunu babasndan naklen ifade etmitir. Dieri de Fikriye Hanm'dr. 14 14 Ocak 1912 tarihinde baarl geen Trablusgarp ve Tobruk taarruzlardr. Bu konuda geni bilgi iin knyesini vereceimiz esere baklabilir. 1911-1912 Osmanl-talyan Harbi ve Kolaas Mustafa Kemal, K.B.Y., Ankara, 1985. - Neye dairdi bu mektuplar ? - Kendisinin o harpte bana gelen birok enteresan vakalar ihtiva ediyordu... u anda onlar teker teker hatrlayamyorum... Yalnz mektuplarnn birinde yle bir paragraf olduunu hatrlyorum: "u Araplarla bam dertte... Avu dolusu para harcyoruz, o gn bizim saflarmzda arpyorlar... Ertesi gn bir de bakyorum, kar tarafa gemiler... Bana ok zahmet veriyorlar..." Cesaret ve midi Manen kuvvetliydi... Cesaret ve midini kaybetmezdi... Biz Beikta'ta Akaretler'de otururken, o anakkale Harbine gitmiti bir aralk... Bulgaristan'dan 15 getirdii gzel bir kpei vard... Alp ismindeki bu kpeini de beraberinde cepheye gtrmt... O zaman ok skntdayd... Bir insann maneviyatn bozacak herey mevcuttu... Asker az... Top yok... Tfek yok... Cephane yok... Ordu yok... Sadece bir frka... Bir gn kendisi anlatmt bize... Bu kadar yokluk iinde maneviyatlar bozulan askerler arasnda dolayormu... Onlarn cesaretini kuvvetlendirmek iin kpei ile beraber ate hattna kadar uzanvermi... Yalnz bana ilerledii en tehlikeli noktada krbacn sallayarak askerlere iaret vermi... Kar tarafn zayf ve tehlikesiz olduunu zanneden askerlerimiz onun bu iareti zerine ileri atlarak derhal hcuma gemiler... Dman bir hayli kayp vermi... Dnerken Kiretepe mevkiinde geriye doru giden iki askere rastlam... - Niin kayorsunuz dmandan ? demi. - Cephane yok Paam ! demiler. - Sngnz de mi yok ? -Var Paam !.. - Ben de varm... Haydi dnn bakalm geriye ! Mar ! Mar !..

mit ve cesareti yalnz kendisi iin deil, fakat bakalar iin de iyimserlik yaratan bir serum tesiri yaratyordu... En mitsiz zamanlarda bile manevi kuvvetini kaybetmiyordu. Shhati Aabeyim, ok shhatliydi... Yakkl... nce... Kuvvetliydi... Shh durumu hakknda aklmda kalan eyler, O'nun son hastal mstesna hemen pek azdr... lk defa stmaya yakalanmt... Asker mektebe devam ederken Manastr'a gitmiti bir aralk... Henz bir ocuktu o zamanlar... Altn sars salar prl prl, gk mavisi gzleri l sld... Manastr'da iken stmaya yakalanm. Bir akam annem: - Makbule, dedi, aabeyin hastaym !.. - Doru syle anneciim; nesi var aabeyimin ? - Mhim bir ey deil, stma tutmu... Fakat yarn doru mektebe getireceim ocuumu... O geceyi byk bir merak ve znt ile geirdik... Ertesi gn annem, doru mektebe gitti... Sertabip Muhsin Beyle grt... - Doktor bey, dedi, ben sana kanl, canl, aslan gibi bir delikanl teslim ettim... Olumun shhi vaziyeti ile niin gerektii ekilde megul olmadnz ?.. Bak, benim sevgili Mustafa'm stmaya yakalanm... Onun kaybetmi olduu shhatini sizden mutlaka istiyorum ! Ve... Aabeyimi alp, eve getirdi... Henz bir delikanl olan Mustafa Keml, geirdii stma nbetlerinin tesiriyle bir hayli zayflamt... stelik bir de znts vard... Fakat zntsnn ne olduunu bir trl sylemiyordu... Birka gn gemiti, bir gn hasta baklarn anneme evirdi: - Anneciim !, dedi. - Syle evladm, bir ey mi var ? ______________________ 15 Atatrk, 20 Ekim 1973 ile 25 Ocak 1915 tarihleri arasnda Sofya'da ateemiliter olarak grev yapmtr. Zikredilen tarih bundan sonras iindir. -Anneciim, bir ey syleyeceim ama bana kzarsn ! - Syle bakaym, neymi o ? - Kzmayacana sz ver !.. - Kzmam, syle bakalm ! Aabeyim, bir mddet tereddt etti... Sonra skla skla anlatmaya balad: - Hani babamn verdii altn saat var ya ? - Evet, onu kayp m ettin yoksa ? - Kaybetmedim anneciim, hastalm esnasnda almlar !.. - Zarar yok Mustafa, cann sa olsun ! Hastal o kadar iddetli olmu ve aabeyim kendisini o kadar ok kaybetmiti ki, bu srada bir zamanlar babamn kulland sonra da kendisine hediye ettii altn saati aldrmt...16 iki gnde bir nbet geliyordu... Kendisine gzel bir yatak hazrladk... Tam iki ay evde kald... Shhatine, gdasna, hereyine byk bir dikkat gsterdik... ki ay sonra iyileti... Ve tekrar mektebine devam etmeye balad... Bir baka hatram daha nakledeyim... Bu hatram ocukluk ama deil, Kurtulu Hareketinden sonraki devreye aittir... Attan dmt...17 Kaburga kemii krlm ve cierine batmt... ok strap ekiyor, hi konuamyordu... Mim Kemal geldi... Cierine batan kemiin ucunu kard... Tedavi etti... yileti... Onun shhatiyle ilgili bir baka vakay hatrladm u anda... Geri bu, tarihlere gemitir ama eksiktir... anakkale'de siperde dolayormu... Ali isminde bir de posta eri varm... Ali, aabeyimin peinden hi ayrlmazm...

Aabeyim: -Ali, demi; sen adr neferisin, gelme benimle beraber !.. - Olmaz Paam... Diye mukabele etmi Ali. Senin iin kumlarn iine yiyecek gmdm... Topraa su gmdm... leri hatlarda ackrsan, susarsan onlar sakladm yerlerden karp sana vereceim... Atatrk, srar etmi: - Lzum yok onlara Ali !.. Sen geri, adra dn ! Nefer, ona refakat etmek iin yalvarm... Bu ekilde ileriye doru yrmler... Tam bu srada Atatrk'n biraz ilerisine bir arapnel dm... Ali ismindeki zavall asker, hemen orackta parampara olmu !.. arapnel paralarndan biri de Mustafa Keml'in gsne isabet etmise de yeleinin cebinde bulunan bir saat, aabeyimi muhakkak bir lmden kurtarm...18 Aabeyim lmden hi korkmazd... Kadere inanrd... Soukkanl ve kuvvetliydi... Onun bu manevi kuvvetidir ki, kendisini birok aclar karsnda ypranmaktan korumutur... ______________________ 16 Atatrk'n hayatndaki saatler iin, Eren Akiek, Mustafa Kemal Olmak, Toplumsal Dnm Yay. st., 2004., s. 249- 264'e baklabilir. 17 Bu olay Sakarya Meydan Sava ncesi 15 Austos 1921 [baka bir kaynakta ise 12 Austos 1921 tarihi verilir.] tarihinde smet nn komutasndaki birlikleri tefti ederken Sakarya nehri civarndaki nler Katranc kynde meydana gelmitir. 18 Bu konuda geni bilgi iin, Eren Akiek, Mustafa Kemal Olmak, Toplumsal Dnm Yay. st., 2004, s. 249- 252'ye baklabilir. Sarayda kaldm gnlerdi... Hi unutmam... Bir gn aabeyim, kravatn balarken kendisine dikkat ettim, elleri titriyordu... Yorgun olduu belliydi... Bana doru yaklat... Beni ta ocukluk ana gtren o tatl sesiyle: - Makbu ! dedi. - Emret, Atatrk ! dedim. Boynunu uzatt: - u boyun bam balar msn ? - Bastne Atatrk !.. Kendisine yaklatm... Kravatn baladm... Atatrk' ilk defa bitkin gryordum... Onu kaybetmek korkusunu o gn ilk defa hissettim. Bereket versin yorgunluu geti ve ksa bir zamanda dzeldi. Ben, O'nun shhatinden endie ediyordum... Fakat bir sene sonra O, beni lm deinde buldu... ok hastaydm... Beni teselli etti... Bana yeniden kuvvet verdi... Bir karde olarak aabeyim Mustafa Kemal, belki kardelerin en mfiki idi... Vatan ve millet davalarnn kendisini son derece megul etmesine ramen kardelik vazifesini ifada kusur etmiyordu... Yeni bir evlatlk almtm... Ona isim bulmak iin dnp duruyordum... Aklma aabeyim geldi... Bu kadar basit bir mevzu iin Atatrk' megul etmek akl kar deildi... Ama ben, bu vesile ile O'nu ziyaret etmeyi de arzuluyordum... Kalktm, gittim... Ne zaman yanna gitsem beni ayakta karlard. - Atatrk!.. Ben geliyorum, baka kimse yok. Niin rahatsz oluyorsun ? derdim. u cevab verirdi: - Senin gelmen kafi deil mi kardeim, seni karlyorum !.. O gn de yine beni ayakta karlad... Oturup bir mddet konutuktan sonra kzma isim bulmak istediimi syledim... Baz kitaplar kartrd... Sonra bana dnd: - Sen bu kz isteyerek, dileyerek mi aldn ? - Evet Atatrk, isteyerek, dileyerek aldm yanma. - yleyse ismi Dilek olsun !..

- Peki Atatrk !.. Sevdii eyler

19

Aziz okuyucularmn da tahmin edecei gibi bu htralar, Makbule Hanmla yaplm bir tek mlakatn mahsul deildir. Bu satrlarn muharriri, onu, muayyen faslalarla uzun mddet ziyaret etmi, shhi durumunun takip ettii seyre gre her defasnda onunla ayr bir mevzu zerinde konumaya almtr... Atatrk'n rahmetli hemiresini bir baka ziyaretimde iki kii ile beraber buldum... Bunlardan biri Atatrk'n manevi evlatlarndan Abdrrahim Tunak,20 dieri de ei Mualla Tunak't... Vakit akamzeriydi... Makbule Atadan, karyolasnn zerinde dorulmu, istirahat ediyordu... zerinde leylak rengi bir yn kazak, boynunda ayn renkte ipek bir earp vard... ______________________ 19 Bu konuda bilgi iin, Orhan Soysal, Byk Nutukta Kim Kimdir?, Milenyum Yaynlar, stanbul, 2004, s. 14'e baklabilir. 20 Atatrk'n manevi evlatlarndan biridir. Yurt dnda eitim grm bir elektrik mhendisidir (19081998). Hakknda daha geni bilgi iin kendisi ile yaplm syleiye baklabilir. Atatrk'n de Makbule Hanmn da Manevi Evladym, Dn ve Bugn Dergisi., stanbul, 2 Mart 1956, S. 18, s.. 23-25. Bir gn evvel kendisini gece ge vakit ziyaret etmitim... Uyku ilac ald iin fazla konuamamt... O ziyaretimden bahsederek: - emsi, evladm, dedi. te byle erken saatlerde gelsene... Dn akam sana cevap verebilmek iin gz kapaklarm bile aamyordum... Seni ben bundan sonra hep bu saatlerde bekleyeceim... zerine ald yeil battaniyeyi biraz daha kendine ekti. Yanbanda oturan zat gstererek: - Bak paacm, dedi, bu bey, Atatrk'n manevi evlad Abdrrahim Beydir... Bu da ei Mualla Hanm... -Atatrk'n ka tane manevi evlad vard ? Dnd: - Drt tane idi...21 Zhre, Afife22, Abdrrahim23, hsan...24 Zhre ld...25 Hasta idi zavall... Abdrrahim drt yana kadar aabeyimin odasnda yatard... -Tarih ? - Tarih, harbi umumi sralar... - Evet hanmefendi... - Sonra Abdrrahim byd... Atatrk, onu Avrupa'ya gnderdi... Okuttu... Yetitirdi... Makbule Atadan, bir aralk gzlerini karyolasnn ayakucuna dikti... Bir mddet dnd... Sonra bana dnerek: - Size dedemden hi bahsetmedim, deil mi ? dedi. -Ali Rza Efendi'nin26 babasndan m ? - Evet... O ok mhim... Zira dedem ok yaman bir askermi... smi Ahmet Efendiymi... 27 Siyasetle, askerlikle megul olmu Sonra bir arpmada kaybolmu... Babaannem Aye Hanm, tam yedi sene dnmeyen kocasn beklemi... Biz Makbule Hanmla konuurken kap ald... Elinde yemek tepsisi bulunan bir gen adam ieri girdi... Atadan, eliyle tepsiyi iaret ederek: - Kkten yemek gnderiyorlar, dedi. - Riyaseti Cumhur kknden mi ?

- Evet... Hkmetin ve bilhassa Reisicumhurun bana gsterdii yaknl hi unutamayacam... Evvelki gn Sayn Reide Bayar, yine ziyaretime gelmiti... Yannda kerimeleri Nilfer Hanmla Refik Koraltan beyin kerimeleri de vard... Yemeimi ve ieklerimi muntazaman kkten gnderirler... ______________________ 21 Bu kitapta gemeyen Atatrk'n dier manevi evlatlar: a- Sabiha Gken (1913-2001) Askeri kadn pilot. Anlarn, Oktay Verel'in kaleme ald "Atatrk'n zinde Bir mr Byle Geti" adl kitapta toplamtr. b- Rukiye Erkin (1920-). Bir subayla evlidir. c- Nebile Hanm (1910-1943) Taradm kaynaklarda soyadn tespit edemedim. d- lk Doanay (1933-) Bir subayla ksa sren evlilii olmutur, e- Afet nan (1908-1985) Tarih profesrdr. Yaynlanm eserleri vardr. 22 Tarayabildiim kaynaklar iinde Atatrk'n bu isimde bir manevi evladna rastlayamadm. Ancak bu isim tahminime gre Afet nan'dr. 23 Abdrrahim Tunak (1908-1998) 24 Tarayabildiim kaynaklar iinde Atatrk'n bu isimde bir manevi evladna rastlayamadm. 25 Baz kaynaklarda bu kiinin ad Zehra olarak gemektedir. Zehra Aylin (1914-1936). Nurcihan Kesim bir yazsnda bu kiinin lmnn intihar olabileceini yazmtr. [Atatrk'n Bytmesi Zehra ntihar m Etti? Tarih ve Corafya Dnyas Der., S. 3, 1 Haziran 1959, s. 182-184] 26 Ali Rza Efendi hakknda geni bilgi iin, hsan Sungu, Atatrk'n Babas Ali Rza Efendi, Belleten Der., Ankara, 1939, S.3, s. 289 v.d. 27 Bu konuda geni bilgi iin Enver Behnan apolyo, Kemal Atatrk ve Milli Mcadele Tarihi, brahim Berkalp Yay., Ankara, 1944, s. 16 v.d. Sz yemekten almken bir sual geldi aklma: - Hanmefendi, dedim. Atatrk ocukluunda ve delikanllnda hangi yemekleri severdi ? -Annem, yemek hususunda ok dikkatliydi... Soframzda eitli yemekler bulunurdu. Aabeyim en ok irmik helvasn ve yourdu severdi... - Ya kuru fasulye ile pilav ? - Onlara, askeri mektebe devam etmeye baladktan sonra alt... - Peki leblebi ? - Leblebiye dknl de rak imeye balamasndan sonradr. - Rakya ne zaman balad ? - Enver Paa ile didimeye balad zaman ! 28 SYAS HTIRALAR Serbest Frka Sene: 1930... smet Paa, bavekil... Byk Millet Meclisi iindeki murakabenin kuvvetlenmesi iin Atatrk'n sofrasnda sk sk yer alan birok mebuslar, fikir ve mtalaalarn beyan ediyorlar. Atatrk, bilhassa ok sevdii arkada Ali Fethi Beyle daimi bir istiare halinde... Yalova'daki kk, bu mevzuda yaplan fikir teatilerinin bir numaral sahnesi... Bir akam, yine ge saatlere kadar arkadalar ile ayn sofrada sohbet eden Atatrk, Serbest Frka'nn kurulmasna kati surette karar veriyor... Masasnda Aaolu Ahmet Bey29, Ali Fethi Bey30 ve kz kardei Makbule Hanm bulunmaktadr. Biraz sonra -o zamanki Ktahya mebusu- Nuri Conker31 de geliyor... Geri tarafn Makbule Atadan'dan dinleyelim: - Serbest Frka'nn kurulmasna karar verilen o gece, Atatrk etrafndakilere beni iaretle "Hemirem de sizin frkanzda yer alacaktr" dedi. Ve kabul edip etmediimi anlamak istiyormuasna ban bana evirdi... - Emredersiniz Atatrk, dedim. Vakit bir hayli gemiti... Sofradaki kalabalk daldktan sonra Aabeyimle beraber istirahat etmek zere salona getik... - Makbu, ne iersin ? dedi. Canm hibir ey istemiyordu... Fakat aabeyimin sualini cevaplandrm olmak iin:

- Bir gazoz rica edeyim Aabey ! dedim. - Ben de bir kahve ieyim yleyse !... Tam bu srada kap ald, ieri smet Paa girdi... Serbest Frka'nn kuruluunu haber almt... Hele benim aabeyimin istei ile o frkaya giriimi duyduu iin endieliydi... Bana doru yaklat... Ban Atatrk'e evirdi... Baz eyler konutuktan sonra: - Hanmefendi, dedi. Siz demisiniz ki beni Serbest Frka'ya Atatrk koydu... Bu hususta beni biraz tenvir buyurur musunuz ? ______________________ 28 Bu konuda bilgi iin, a- Tahsin nal, Mustafa Kemal ve Enver Paa, Trk Yurdu Der., stanbul, Aralk 1963, S. 7(301), s.26-27. b- Emel Akal, Mustafa Kemal, ttihat ve Terakki, Bolevizm, Tstav Yay., stanbul, 2002. 29 Ahmet Aaolu: 1869-1939. Azerbaycan'da domu, Anadolu milli mcadele hareketine katlp desteklemi Trk aydnlardandr. 30 Ali Fethi Okyar: 1880-1943. Babakanlk, bakanlk ve bykelilikler yapmtr. 31 Atatrk'n ocukluk arkadalarndandr. eitli asker grevlerin yannda valilik ve bykelilik yapmtr. 1881 -1937. Ne cevap vereceimi ardm... nk Aabeyim, bu mevzuda nasl konuacama dair bana herhangi bir tembihte bulunmamt... smet Paa'nn sylediklerini hi iitmemi gibi davrandm... - Paam, dedim, kusura bakma... stanbul'a dn geldim, size urayamadma mteessirim... smet Paa bu cevabm tabii karlad... nk biraz evvelki suali benden cevap almak iin deil, Atatrk'e hissettirmek iin sorduu belliydi... Savarona'da Bir Gece Aradan zaman geti... Bir gn Savarona yolundaydk... Gzel bir geceydi... Aabeyimin azn aramak ve smet Paa'ya olan krgnlnn geip gemediini renmek iin:32 - Atatrk ! dedim. smet Paa nerelerde ? Epey zamandan beri grdm yok... - Bilmem ! dedi. - Peki ya Cevat Abbas ?33 O da ortalarda yok... - izinli, iki aydan beri izinli Cevat Abbas ! - Mhim bir ii mi vard ? - Kzn evlendirecekmi ! - Peki bu dn niin sizinle yapmad ? Atatrk sustu... Cevap vermedi... zgn olduu belliydi... Kalktm, hazrlandm... Doru Cevat Abbas'n evine gittim... Hakikaten Cevat Abbas kznn dn hazrl ile meguld... Fakat aabeyimle aralarnda baz bilmediim eylerin cereyan ettii belliydi... - Niin aabeyimi zyorsun ? dedim. Kalk gel, Atatrk'n gnln al ! - Korkarm ! dedi. - Niin?. - imdi ben, saraydan geldim... Kl Ali, Salih Bozok ve birka arkada vard sarayda... Bana aynen yle dediler: "Sakn ha Atatrk'n karsna kma ! Gzne grnme !.. Sana fena muamele yapar !.. Hatta kolundan tutup dar bile attrabilir... Kovabilir seni huzurundan !.." Bunlar iittikten sonra Atatrk' rahatsz etmek cesaretini kendimde bulamadm... Cevat Abbas'n bu korkusu ve endiesi yersizdi... - Yanlyorsunuz, dedim, aabeyim sizi ok sever... - Biliyorum, fakat kzgnsa ? -Vallahi yalan sylemiler size... Atatrk'n byle bir kzgnl yok sizin iin... timat edin bana... Cevat Abbas', arkadalar bir hayli zehirlemilerdi... - Gelmekten ekiniyorum hanmefendi, dedi. Israr etmeyin... Belki ok fena bir muameleye maruz kalrm.

Cevat Abbas gelmedi... Atatrk'n sofrasnda sk sk yer alan baz yaknlar, u veya bu hissin tesiriyle onunla aabeyimin arasn soutmaya muvaffak oldular... Atatrk Kindar Deildi Cevat Abbas meselesini anlattktan sonra Makbule Hanma yle bir sual sormaktan kendimi alamadm: - Atatrk kindar myd ? ______________________ 32 Devlet adamlar arasnda fikir ayrlklar her zaman varolmutur. Atatrk'le smet nn arasnda da zaman zaman gr ayrlklar olmutur. Atatrk ve smet nn arasndaki anlamazlklar iin bkz.: Sleyman Yeilyurt, Atatrk nn Kavgas, Yeryz Yay., Ankara, 2001; smet Bozda, Bitmeyen Kavga, Emre Yay., stanbul, 1995; smet Bozda, Devlet Kavgas, Tekin Yay., stanbul, 2000; Nezihe Araz, Mustafa Kemal'in Devlet Paas, Dnya Yay., stanbul, 1997. 33 Cevat Abbas Grer (1887-1943), Atatrk'n bayaveridir. anakkale'de Atatrk'n emir subay olarak grev yapmtr. Atatrk'n Samsun'a kmasndan sonraki dnemde yazmalarn yapm, milli mcadelede etkin grevler alm birisidir. eitli askeri grevlerin yannda milletvekillii ve Bankas Ynetim Kurulu yelii yapmtr. Anlarn 1939 ylnda "Ebedi ef Kurtarc Atatrk'n Zengin Tarihinden Birka Yaprak" adl kitapta toplamtr. - Asla ! diye cevap verdi... Onun kalbinde yer etmeyen iki his varsa bunlardan biri kskanlk, dieri kindir... Bilakis fazlasyla mfik ve msamahakr bir insand... Sevmedii, beenmedii kimseleri, onlarn hakiki ahsiyetlerini rendikten sonra uzaklatrrd amma kin gtmek gibi kk bir hisse iinde yer vermezdi... Bak, imdi aklma gelen kk bir htray nakledeyim... Aabeyim erknharp zabiti iken srgn edilmesinde byk rol oynayan bir zat, Atatrk reisicumhur olduktan sonra kendisine ii dmt... Aabeyim yllarca evvel kendisine fenalk eden o adama zerre kadar glk karmadan iinin halledilmesi iin gerekli yerlere emirler verdi... O, byle bir insand... alma Hayat - Hanmefendi; Atatrk'n alma hayat hakknda da bireyler sylemek istemez misiniz ? - Evladm, onun muayyen bir alma saati yoktu ki !.. almadn sandmz zamanlar bile alrd... Onun mehur yemek sofralar, bir ziyafet ve elence alemi deildi... Birok tarihi kararlar o sofralarda fikir istiarelerinden sonra verilirdi... Atatrk, bakalarnn dnce ve mtalalarna ok ehemmiyet verirdi... Bilhassa sabaha kar alt ok vakidir... Yalnz bana gn doana kadar alma odasnda yorulurcasna megul olduu gnleri ok bilirim... Gene byle bir sabaht... Gne henz domamt... Etrafta masmavi bir sabah aydnl vard... Kapsn vurarak odasna girdiim zaman kt ve kitap ynlar iinde alyordu... Uykusuz ve yorgun olduu belliydi... - Atatrk, dedim. Niin bu kadar yoruluyorsun ? Biraz istirahat etsene !.. - Memleketin byk dertleri varken nasl durulur kardeim ! dedi. - Peki ama aabey, sizin mesai arkadalarnz var, onlar bu dertlerle elbette ki megul oluyorlar... Bu szm zerine Atatrk'n dudaklarnda mstehzi bir tebessmn daldn grdm... - Makbu, dedi, ite ben, onlarn yapt hatalarla bu kadar yoruluyorum... Onlarn hatalarn temizliyorum... Beni Niin Okutmad ? Atatrk, Balkanlarn ve Trkiye'nin kaynad o harp yllarnda herhalde kendi alma huzurunu temin etmek gayesiyle hemiresinin mektebe devam etmesine msaade etmemiti... Bu yzdendir ki

Makbule Atadan'n tahsili hususiydi... Bunun sebebini de renmek istedim Makbule Hanm, glmseyerek u cevab verdi: - Erkanharp zabiti kt sene idi... Eve gelmiti... Onu parlak niformas iinde gen ve k bir asker olarak grdm o gn, kendisine ve tahsiline ok imrenmitim... Gurur ve gpta hisleriyle dolu olarak yanna yaklatm: - Aabey, dedim, beni niin okutmadnz ? Ben de sizin gibi mektebe devam etsem, hi olmazsa bir muallim olsam, ne olurdu ? Sert baklarn gzlerime evirdi: - Maaa m ihtiyacn var Makbu ! dedi. Yanma yaklat... Kesesini at... Glerek: - Paraya ihtiyacn varsa al istediin kadar, dedi. Ben de glmeye balamtm... Elimi uzattm... Prl prl bir mecidiye aldm kesesinin iinden... O, hayretler iinde yzme bakyordu... - Bu kadar m btn alacan ? dedi. Gldm... Utandm... Katm yanndan... O, benim latife olarak yaptm bu hareketi ciddiye almt... Halbuki ben, paray ne yapacaktm ? Annemin koltuunda yayorum... Kardeimin btn kazanc bizim... Her ay maan getirir, kendi eliyle annemin avucuna koyar... Paraya ne ihtiyacm olacak benim... O gn bu akadan sonra annemle karlkl glrken kap alnm, Hac Mehmet Bey (Mehmet Smer) gelmiti... Aabeyimle Mehmet Bey bir odada konuuyorlard.. Biraz sonra Mehmet Bey yanma geldi... Elime bir mhr uzatt... - Mustafa aabeyin iki evini sana balad ! dedi. O zaman btn iler mhrle grlrd... Gene bir baka gnd... Evde oturmu sohbet ediyorduk... Ben gene aabeyime; beni mektebe gndertmedii iin serzenite bulunuyordum... Salarm ekti: - Makbu, Makbu ! dedi... Sen okursan mevkiimi elimden alrsn... Okumadn halde bu kadar zekisin, hele bir de mekteplere, darlfnunlara gitseydin, neler yapmazdn !.. Annem, mdahale etti: - Kzm gene okumu saylr... Cahil kalmad ya... pek mendil ilerdim... Mendilin kesine bir beyit yazdrdm... Gelirdi baucuma... Mendili elimden kapt gibi yrtard... Bana taklmaktan beni kzdrmaktan, benimle akalamaktan zevk duyard... - Sizinle Aabeyinizin arasn aan birey oldu mu ? Makbule Atadan, mhim bir mevzua temas ettiimi anlatan bir ifade ve hareketle yerinden doruldu... Karyolasndaki yasta biraz daha yerleti... - Paacm, dedi. Atatrk'n bana kar olan muhabbetini soutmak iin ok altlar... Birok dedikodular kardlar... Fakat o, son gnne kadar bunlarn hibirine ehemmiyet vermedi... Beni cidden ok severdi... Ben de btn hayatm boyunca Ona daima itaat etmiimdir... En ufak bir rahatszlm onu zerdi... Telefon banda saatlerce stanbul'la konuur ve shhi durumum hakknda bilgi alrd... Birok rahatszlklarmda onun zntsn ve sevgisini yakinen mahede ettim. ETL NOTLAR VE SON GNLER Atatrk'n son gnleri iin u kaynaklara baklabilir. a- Falih Rfk Atay, Ata'nn Son Gnleri, Yedign Der., 29. II. Terin 1938, S. 299. b- Hasan Rza Soyak, Atatrk'ten Hatralar, Y.K.Y., stanbul, 2004, s. 680-73 Te baklabilir. Son Gnleri Atatrk'n rahatszl esnasnda onunla birlikte Dolmabahe Saraynda ikamet eden Makbule Hanma biraz da o gnlere ait eyler anlatmasn rica ettiim zaman gzlerinde ac bir bulutun dolatn hissettim...

- Bir geceydi, diye sze balad. Odamda yalnz bama oturuyordum... Ayn at altnda hasta yatan aabeyimi son gnlerde ziyaret edemediim iin ok zlyordum... Doktorlar kendisiyle konumamn mahzurlu olduunu sylediklerinden onu sk sk gremiyordum. O gece iime bir sknt kt... Ne olursa olsun gidip hasta kardeimi grmek arzusu ile yandm... Onun bulunduu tarafa getiim zaman Atatrk' ayakta buldum... Tuvalete gidebilecek kadar ayaa kalkabilmi, iyilemiti biraz... Beni grnce ban sallad... ok ekingen bir halde olduum iin ba hareketinden birey anlamadm... Nihayet elini sallayarak beni yanna ard... zerinde, yan taraf yrtmal bir entari vard... Karn imiti... Gittim... Elini ptm... Karsndaki bir yere oturdum... Pek az konutuk... mzalanacak baz evrak gelmiti... Msaadesini isteyerek, elini pp ayrldm... Gene bir gn, Aabeyimi grmeye gidiyorum... Neet mer [IrdelpJ Beyle karlatk... - Nereye gidiyorsunuz hanmefendi ? dedi. - Atatrk' grmek isterim doktor !.. Sustu... Skutunda aabeyimin shhi durumunun hi iyi olmad gizliydi... Atatrk'n yatt odaya girdiim zaman, o, gnlk bir uykunun sonundayd... Kirpikleri dklm... Yz kzarm... Gzleri kapal... Baygn yatyordu... Dr. Nihat Reat [Belger] Bey sol tarafndayd... Teneffsn kolaylatrmak iin bir letle kendisine hava veriyorlard... - Doktor ! diye inledim... Aabeyim uyanacak m ?.. - Tabii... - Ne zaman ? - Belli deil !.. Ellerimi aarak Atatrk' kurtarmas iin Tanr'ya yalvarmaya baladm... Bir mddet dua okuduktan sonra aabeyime bakarak kendi kendime yle mrldandm: - Hakkn hell et, Byk nsan !.. Tam bu srada, gndr baygn yatan Atatrk'n sa gz ald... Ben hayret ve korku iinde donakaldm... Ya aabeyim "hakkn helal et" szn duydu ise... Bu szden son gnlerini yaadn anlarsa diye byk bir strap duyuyordum... Bam doktora evirdim: - Hanmefendi, dedi. Merak etmeyin, szlerinizi duymad !.. Baygndr u anda... Bu esnada Kl Ali geldi... Benim, ok perian ve bitkin bir halde olduumu grm olacak ki koluma girdi... Beni darya kard... Aabeyimin yanndan ayrlrken saate baktm. Tam dokuza sekiz dakika vard... Dokuzu be gee, yani ben ktktan on dakika sonra Atatrk ruhunu teslim etmiti... Dolmabahe sarayndaki bayrak yarya inmi, her tarafa kurun gibi ar bir matem kmt... Atatrk Yazlamaz, Anlatlamaz ! Makbule Atadan' her ziyaret ediimde kendisiyle beraber Atatrk'n birok yaknlarn da grmek imknn buluyordum... Ta salndan beri Atatrk'e kar byk bir hayranlk besleyenler, Makbule Atadan' ziyaret vazifesini ihmal etmiyorlard... Son ziyaretlerimin birinde Atatrk'n sevgi ve muhabbetini kazanm, o byk insanla beraber almak ve yurt seyahatlerine itirak etmek imkanna erimi yaknlarndan Bayan Sabiha Gken de oradayd... Trk havaclnn ilk kadn pilotu olmak erefini tayan Bayan Sabiha Gken, Atadan' sk sk ziyaret edenler arasndayd... Daha dorusu baucundan ayrlmyordu... Biraz sonra Halil Nuri Yurdakul da geldi... Atatrk'e ait en kk bir eyay bile kaybolmaktan kurtaran ve byk bir dikkatle muhafaza eden Yurdakul, inklp mzesi iin byk lnn hemiresine ait eyalar da temine alyordu... Sayn Sabiha Gken, kendi kulland hususi arabasyla beni evime kadar brakmak zahmetini esirgemedi... Enerji ve kuvvetini Atatrk'ten alm bu gen tayyarecimize veda ederken,

kulaklarmda, Atatrk'e yakn olmak saadetine erimi bir baka Trk kadnnn, Sayn Latife Uaklolu'nun u szleri nlyordu: "Atatrk'e ait bir eser yazmak istedim... e, btn dnya byklerinin hayatn tetkikle baladm... Onlar okuduka ve tandka, Atatrk gzmde daha ok byd... En nihayet una kani oldum ki, Atatrk yazlamaz... Anlatlamaz..."

Atatrk, manevi olu Abdurrahman Tunak ile