T. C.

ULUDA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI

TAKIM YNETM (YKSEK LSANS BREYSEL KONU RAPORU)

Canan ARIKAN

retim Grevlisi Prof. Dr. smail EFL

BURSA 2009

NDEKLER

NDEKLER...............................................................................2 EKLLER....................................................................................4 TAKIM ALIMALARI....................................................................5 1 TAKIM ALIMALARIN NEMI NEDEN ARTMITIR?........................6 2 TAKIM NEDIR?...........................................................................7 3 TAKIM VE GRUP ALIMALARI ARASINDAKI FARKLAR NELERDIR?. 8 4 TAKIM EITLERI NELERDIR?....................................................10 4.1 4.2 4.3 4.4 SORUN ZC TAKIMLAR (PROBLEM ZME TAKIMLARI)...............................10 OTONOM ALIMA TAKIMLARI.............................................................11 KARILIKLI FONKSYONEL TAKIMLAR.......................................................12 SANAL TAKIMLAR ........................................................................13

5 TAKIM GELIIM AAMALARI NELERDIR?.....................................14 6 ADA TAKIMLARIN TEMEL ZELLIKLERI NELERDIR?................15 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 ORTAK AMA VE VZYONA SAHP OLMAK ...............................................15 SALIKLI LETMN OLUTURULMASI ...................................................15 SALIKLI BR ATIMA ALANI VE YARATICILIK .........................................16 TAKIMSAL YETKLENDRME ...............................................................16 TAKIMA AT OLMA DUYGUSU ...........................................................17 ORTAK SORUMLULUUN PAYLAILMASI .................................................17 TAKIMA BALILIK ........................................................................17 BREYSEL GELMN DESTEKLENMES ...................................................18 7 TAKIM BAARISININ SALANMASINDA TEMEL STRATEJILER NELERDIR?.................................................................................18 7.1 7.2 7.3 7.4 HEDEFLERN BELRLEMEK ............................................................18 HIZLI ZMLER RETMEK ..............................................................19 UZMANLIK OLUTURMAK .............................................................20 BTNLEK ZMLER KULLANMAK ....................................................20

8 TAKIMLAR NE ZAMAN TERCIH EDILMELIDIR?..............................21 9 TAKIM ALIMASININ AVANTAJLARI NELERDIR? ........................22

10 TAKIM ALIMASININ DEZAVANTAJLARI NELERDIR?.................23 11 G EDEN KAZLARIN TAKIM UUU........................................25 KAYNAKLAR..............................................................................26 EK 1. RAPOR ERK CDS...........................................................27

EKLLER

EKIL 1. GRUPLARI ILE TAKIMLARININ KARILATIRILMASI.....8

TAKIM ALIMALARI

rgtlerde takm almalarnn nemi zellikle 1980li yllardan itibaren nemli lde artmtr. letmeler daha rekabeti ve etkili olmak istiyorlarsa alanlarnn yeteneklerinden daha fazla yararlanabilmek iin yeniden yaplanmal ve takmlara ynelmelidir. Bundan yirmi sene nce Volvo, Toyota gibi byk irketler retim sistemlerine takmlar ilave ettiklerinde, bu olay byk bir yank yaratm ve yneticilerin byk ilgisini ekmiti. nk hi kimse daha nce byle bir giriimde bulunmamt. Bugn ise, hangi irket takm almalarna retimde yer vermiyorsa, o yneticiler eletiri ile kar karya kalmaktadr (Robbins 1998: 284 ). Gnmzde takm almas organizasyonda daha iyi rn, daha sratli retim ve daha ucuz maliyet salamaktadr. Yaplan almalar gstermitir ki, takmlar bireylerin performanslarn arttrmakta ve onlar yaptklar ilerde baarl yapmaktadr. zellikle bireylerin yaptklar iler birka yetenei gerektiriyor, karar verme ve deneyim istiyorsa, takm almalar bireyleri daha baarl klmaktadr. Bir iletmenin nne kan frsatlar kullanma yetenei genellikle iletme iinde bulunan yetenekli insanlarn bir araya getirilmesi ve etkili bir ekilde ynetilmeleriyle dou orantldr. Yaanan deiim sreci rgtlerin ve projelerin ynetiminde yeniden yaplanmay ve takm almasn zorunlu hale getirmitir. Takmlar ile almak hem rgtn yeniden yaplanmasn hem de deiim inisiyatifi desteklenmesini kapsayan stratejik riski de kabul etmek demektir. letmelerde takm temelli bir rgtlenme anlaynn gelitirilmesi rekabet ortamnda bir rgtlenme anlaynn gelitirilmesi rekabet ortamnda baar kazanma noktasnda nemli avantajlar ortaya koyarken ayn zamanda iletmelere nemli esneklikler de salamaktadr. Takmlarla salanan esneklik sayesinde iletmeler deien i evresinin daha etkin ynetme imknna kavumaktadrlar.

Takm almalarn nemi neden artmtr? Toplam Kalite Ynetimi (TKY) felsefesinin, ISO 9000 ve benzeri kalite

ynetim standartlarnn, kaizen ve kalite emberleri vb. gibi uygulamalarn yaygn kullanm ile birlikte, Takm almasnn nemi, artk gnmz retim ve hizmet endstrisi tarafndan ok iyi anlalm bulunmaktadr. Birok organizasyon, yksek performanslara ulaabilmek iin, takm almasnn nimetlerinden faydalanmaya almaktadr. Takmlarla baarya ulamak temel hedeftir. Hedefe ulamak iin ise, takmlarn kurulmas, tekil edilmesi ve ynetilmesi, ve hatta daha en bata; takm ruhunun oluturulmas byk bir nem arz etmektedir. Bir araya gelmek bazen kolaydr. nsanlar

Bir araya gelmek sadece bir balangtr. Bir arada kalmak ya da tutmak byk bir ilerlemedir. Birlikte almak ise, gerek baardr

Henry Ford bir arada tutmak ise biraz aba ister. Ama asl nemli olan, insanlar bir arada altrabilmektir (Baykasolu ve dierleri 2002: 2). Teknolojinin her geen gn gelitii, rekabet younluunun artt gnmz koullarnda, iletmeleri kresel pazarlarda ileriye gtrebilmek ve rakiplere kar rekabet gcn arttrabilmek iin bireysel karar vermek ve bireysel olarak harekete gemek yetersiz kalmaktadr. Bu nedenle gerekli olan bilgi, yetenek ve deneyime sahip kiiler bir araya getirilerek takm halinde almalar salanmaktadr. Dinamik i ortamnda problemlerin zmnde takmlar kullanlmaktadr. Ancak iletmelerin zerinde durmasn gerektiren asl mesele takmlarn kullanlp kullanlmamas deil onlardan en etkin ekilde nasl faydalanlacadr. Takmlar i hayatn organize etmenin popler bir yolu halini almtr. nk deien i yaamnn ihtiyalarn karlayacak esneklii iletmelere sunmaktadr. Yneticiler, takm almalarn, gruplara veya departmanlara kyasla daha esnek ve deien olaylara kar daha etkili bulmaktadr. Takmlar, dier gruplamalara kyasla daha abuk bir araya gelen,

oluturulabilen, konular zerinde daha abuk odaklaabilen ve ksa srede dalabilen bir zellik gsterirler (Robbins 1998: 286).

Takm nedir? Takm, iki ya da daha fazla kiinin belirli bir hedefe ulamak iin

birbirlerini etkiledikleri ve koordine ettikleri bir birimdir (Daft 2002: 598) Takm, grevlerinde bamsz olan, sonularn sorumluluunu paylaan, kendileri ve dierleri tarafndan bir ya da daha ok sosyal sistemde grlen ve ilikilerini organizasyonel snrlar
Takm, iki ya da daha fazla kiinin belirli bir hedefe ulamak iin birbirlerini etkiledikleri ve koordine ettikleri bir birimdir.

erevesinde yrten bireylerin bir toplamdr. Takm, birbirini tamamlayan becerilere sahip az sayda insandan oluan bir gruptur. Bu insanlarn ortak amac, performans hedefleri ve birbirlerini karlkl olarak sorumlu sayabilecekleri ortak yaklamlar vardr. Takm, ortak ve deerli bir ama, hedef, misyon iin dinamik, birbirine baml ve uyumlu bir ekilde birlikte hareket eden; her biri yapmas iin zel rol veya ilemlerle grevlendirilmi ve her birinin snrl bir yelik sresi olan iki veya daha fazla insann oluturduu ayrt edilebilir bir grup olarak tanmlanabilir. Bir baka deyile, takmlar belirli bir ama iin bir araya gelen insanlar topluluudur. Bir toplulua takm diyebilmemiz iin birtakm kriterleri yerine getirmesi gerekir. Bu kriterler (Efil 2002): ki veya daha ok kiinin varl Genel bir takm amacnn olmas Zaman, materyal ve alma alannn ayrlmas Amaca ulamak ve ulalan noktann kalcln salamak iin para kaynann salanmas olarak sralanabilir. Takm almas insanlarn byyebilecei ve srekli gelime iin tm kaynaklar etkili ve verimli kullanaca bir evre yaratr. Genellikle takm

almasnn iki amac vardr. Bunlardan ilki verimlilik ve rasyonalizasyon ynnden geliimidir. geliimdir. Dieri ise katlmclarn alma durumlarnn

Takm ve Grup almalar arasndaki farklar nelerdir? Birlikte alan insan topluluklarna verilen birok isim vardr.

Bunlardan bazlar unlardr; komisyon, ekip, komite, ember, kurul, toplant, ynetim kurulu, grup, takm. Bu ifadelerden bazlar ou kez birbirleri yerine kullanlmaktadr. zellikle grup ile takm birbiri yerine ska kullanlmakta ve kartrlmaktadr. Bununla birlikte, her birlikte alan toplulua takm ad verilemez. nk bir takm, ayn zamanda bir gruptur, ancak, bir grup belirli artlar yerine getirmedike asla bir takm olamaz. Takmlar gruplardan ayran en temel zellik, takmlar oluturan yeler arasnda (bireyler) bir hedef birlii bulunmasdr. Bu ynyle, takmlar belirli bir hedef birlii iinde olan, belli bir amac gerekletirmek iin bir araya gelen insanlarn oluturduu sinerjik bir i topluluu olarak yeniden tanmlanabilir (Baykasolu ve dierleri 2002: 6). gruplar ile i takmlar arasndaki farkllklar ekil 1de gsterilmitir. ekil 1. Gruplar ile Takmlarnn Karlatrlmas

Kaynak; Stephen P. Robbins, Organizational Behavior, New Jersey, USA: Prenctice Hall Int. Inc., 1998, s. 287.

Robbins, takmlar ile gruplar arasndaki en byk fark elde edilen performans ile aklar. Buna gre, gruplarn aksine, takmlarda elde edilen toplam performans (kt), bireysel girdilerin toplamndan daima daha fazladr (Robbins 1998: 286). Takmlarda ne kan baz zellikler unlardr; paylalan liderlik rolleri, bireysel ve karlkl sorumluluklar, ortak hedefler, toplu sonular (rnler), tartma ve problem zme teknikleri, performans, deerleri ortaya koyarak dorudan lme, karar verme tekniklerini kullanma, birlikte alma. Gruplarn belirgin zellikleri ise aada zetlenmitir; gl ve tek lider, bireysel sorumluluklar,

 organizasyon misyonu ile paralel misyon ve amalar, bireysel sonular (rnler), rutin olarak yaplan (haftalk, aylk) toplantlar, performans grubun etkileri ile dolayl olarak lme, tartma, karar verme ve temsil etme.

Takm eitleri Nelerdir? Takmlar, en basit biimde amalarna gre snflandrlabilir.

rgtlerde, en yaygn olarak bulunan takmlar e ayrlabilir. Bunlar: Sorun zc takmlar veya problem zme takmlar Otonom alma takmlar veya kendi kendilerine yneten i takmlar Karlkl fonksiyonel takmlar 4.1 Sorun zc takmlar (Problem zme takmlar) Bundan yirmi be yl ncesine baktmz zaman takm almalar daha yeni gncellik kazanyordu ve genellikle benzer biimlerde olumaktayd. Takmlar, genelde ayn blmde alan, be ile on be kiiden oluan igrenlerden olumakta ve hemen her hafta birka saatliine bir araya gelip iin kalitesini, etkinliini ve alma ortamn daha iyi klmak iin Bu tartmaktaydlar. takmlara ye Bunlara olanlar, sorun kendi zme aralarnda takmlar alma denilmekteydi.
Kalite emberleri eer dikkatli bir biimde uygulanr ve ynetimin her kademesi tarafndan desteklenirse ok etkili sonulara ulalabilir. Ancak bu tr sonulara ulamann ilk adm otonom alma takmlardr.

prosedrleri ve yntemleri zerinde fikirler retmekte veya baz grleri paylamaktaydlar. Ancak bu gruplarn rettikleri fikirleri uygulama gibi bir otoriteleri sz konusu deildi. Sadece belirli konular zerinde tartp, fikir retmekte ve nerilerde bulunmaktaydlar. Bunlara en iyi rnek zellikle 1980lerde ok kabul gren kalite emberleridir. Bilindii gibi ember almalar, bir i takm olarak sekiz ile on alandan ve ustabandan olumakta ve belirli bir sorumlulukla dzenli olarak toplanarak kalite

10

sorularn,

sorularn

nedenleri

ve

zmleri

konusunda

dzenleyici

almalar yapmaktaydlar (Krel ve dierleri 2004: 136). Kalite emberleri eer dikkatli bir biimde uygulanr ve ynetimin her kademesi tarafndan desteklenirse ok etkili sonulara ulalabilir. Ancak bu tr sonulara ulamann ilk adm otonom alma takmlardr. Bu tr takmlar genellikle ayn mesleki faaliyet iinde olan veya ayn niteye bal olarak alan ve saylar 5-10 kii arasnda deien gnll kiilerin oluturduu kk bir gruptur. Birlikte almak suretiyle periyodik toplantlar (Efil 2002). 4.2 Otonom alma takmlar Bu tr alma takmlarna kendi kendini yneten takmlar da denilmektedir. Sorun zme takmlar, birlikte alma konusunda uygun bir yntem olmakla birlikte, ile ilgili karar ve srelerde alanlar tam olarak iine almad iin yetersiz kalmaktadr. Bu nedenle otonom alma takmlar sadece sorunlar zmekle kalmamakta, zmleri deitirip sonularndan da tam bir sorumluluk almaktadr. Yani, bir lde kendi almalarn planlamakta, program gelitirip, bunlar uygulamakta ve programlarna ynetici ve sorumlu atayabilmektedir (Krel ve dierleri 2004: 136). Bu takmlar genelde 10-15 kiiden olumakta olup, kendilerinden nceki danmanlarnn sorumluluklarn almaktadrlar. Dier bir deyimle yaplan i zerinde ortak bir kontrol, i tanmlar, alma alanlar, ortak denetleme prosedrleri gibi konularda karar alabilmektedirler. Tmyle kendini yneten takmlar, kendi yelerini seebilmekte, hatta her ye bir dierinin baarsn deerlendirebilmektedir. Bunun sonucunda danman says azalmakta, hatta giderek ortadan kalkmaktadr. Otonom takm almalar, 1970li yllarda svete, 550den fazla irkette deneysel nitelikte kullanlmaya balanmtr. yaparak, belirlenen problemlerin kaynaklarn, nedenlerini aratran, bulan, zen ve st kademe ynetime sunan alma grubudur

11

zellikle sve otomotiv endstrisinin iki nl ismi Volvo ve Saab bu tr uygulamalar younlukla kullanmlardr. hattnda senelik %70lik igren devir rnein; Saabda retim hz ve %20 devamszlk

grlmekteydi. Saab, yeni motor fabrikasn ina etmeye balad zaman takm almalarna ynelmitir. Burada otonom takm almalar yoluyla gruplar, motorlarn nasl toplanacana, alma yerlerine, dinlenme aralarna kendileri karar vermilerdir. Sonuta i devri ve devamszlk sorunlar pratik olarak ortadan kaybolurken, retimde youn artlar ve motor bana retim zamannda ksalmalar meydana gelmitir (Krel ve dierleri 2004: 136). 4.3 Karlkl fonksiyonel takmlar Karlkl fonksiyonel (apraz fonksiyonlu) takmlar genelde rgtlerde olduka kompleks olan projelerde kullanlmakta olup, rgtte farkl departmanlarda grevli olan alanlarn takm kapsam ierisinde rgtn dier departmanlarndan haberdar olmalar salanmaktadr. Bu anlamda iletmelerde komiteler araclyla ynetim bir nevi apraz fonksiyonlu takm zellikleri gstermektedirler. nk burada farkl departmanlarda alan insanlarn bir araya getirilmeleri ve karar alma ve uygulama srecinin bir paras klnmalar sz konusudur. amzda birok iletme belirli bir projeyi tamamlamak iin farkl blmlerden gelen, ancak ayn hiyerarik kademede olan insanlar bir araya getirerek, karlkl fonksiyonel takmlar veya gruplar olutururlar. rnein; Boeing gibi dnyann en byk uak irketlerinden biri de pazarlama, mhendislik, finans, retim gibi departmanlarnda bu tr takmlara yer vermektedir. daha kaliteli Bylece bir departman dierinin ne yaptndan haberdar bir retim ve daha iyi bir datm biimi ortaya olmaktadr. Bunun sonucunda daha koordineli hale gelen teknik elemanlar koyabilmektedirler (Krel ve dierleri 2004: 137). Belirli bir amac gerekletirmek iin kurulan komiteler de karlkl fonksiyonel takmlara rnek olutururlar. nk bilindii gibi komiteler de farkl departmanlarda alan insanlarn bir araya gelerek oluturduklar bir takm almasdr.

12

Disiplinler aras i takmlar zellikle 1980lerin sonlarna doru byk bir yaygnlk kazanm ve zellikle byk otomobil irketleri arasnda zor ve karmak projeleri tamamlamak iin younlukla kullanlmlardr. Takm almalarnda bazen departmanlar bazen de organizasyonlar birbirleriyle bilgi deiiminde bulunmakta, yeni fikirler retip, sorunlarn zme olana bulmakta ve karmak projeleri koordine etmektedirler. Bu da onlarn yaratcln ve etkinliini arttrmaktadr. 4.4 Sanal Takmlar Gnmzde internet kullanmnn iletme iinde yaygnlamas ile oluturulan intranet ve extranet sistemleri sanal alanlar ve sanal takmlar gndeme getirmitir. zellikle rgtlerde yeni teknolojilerin kullanm ve gelimi bilgi teknolojilerinin kullanm bireylerin yz yze karlat iletmede durumlarla grev snrlanm olan rgt ve takm kavramn farkllatrmtr. Gnmzde artk ayn yapan bireyler birbirlerinden olduka uzak mesafelerde yz yze grme olmakszn bilgisayar ortamnda elektronik haberleme imknna kavumutur. Sanal takmlar araclyla bireyler gnmzde belirli mekn, program ve kurululara ballk tamakszn ve daha demokratik ve merkezi de olmayan bir alma anlayna sahip olmaktadrlar. Genel olarak bu sre ses, video ve konferans alternatiflerini de kapsayan gelimelerle desteklenmekte, tm bunlara cep telefonlar ile salanan snrsz iletiim imkn ve internet araclyla interaktif bilgi a da eklenince sanal takmlar ortaya kmaktadr (nce ve dierleri 2004: 431). Sanal takmlar genelde duygusal olmaktan te objektif bilgilerle etkileip kurumsal kararlar alrken meydana gelmektedirler. Sanal takmlarda grev alan bireyler zellikle birka konuda uzmanla sahip, iletiim kurma becerisi yksek, kabiliyetli, yeniliki ve yaratc olan bireylerden olumaktadr. Sanal takmlar rgtlerde alanlarn grme olanann bulunmad durumlarda maliyet verimlilii, hzl iletiim salama
Sanal takmlar araclyla bireyler gnmzde belirli mekn, program ve kurululara ballk tamakszn ve daha demokratik ve merkezi de olmayan bir alma anlayna sahip olmaktadrlar.

13

ve duygusal etmenlerden ok gerekler zerinde karar almaya imkn salama gibi bir takm avantajlara sahiptirler. Bunun yan sra rgtn bir sosyal sistem olduu gerei sanal takmlarda ihmal edilmi bir anlay temsil etmektedir. zellikle kararlarn alnmasnda kltrel deerlerin ve toplumsal koullarn dikkate alnmama riski hep varln srdrmektedir (nce ve dierleri 2004: 431). 5 Takm Geliim Aamalar Nelerdir? Takm gelitirme, ana hatlaryla drt basamakl bir sreci kapsar (Baykasolu ve dierleri 2002: 9). Oluum sreci Frtna sreci Dzenleme sreci leyi sreci Basamaklar birer birer gemek ve basamak atlamamak, tam bir takm olmann zorunluluudur. Oluum srecinde, takm kurma karar alnm ve takma seilen yeler toplanmtr. Bu topluluk henz bir takm olmayp bireyler topluluudur. yeler, kendi kendilerine; Niye buradayz? Neden biz? Ne yapacaz? Amacmz ne? vb. gibi sorular sorarlar. Bu duygu ve dnceler, bu topluluktaki bireylerin ortak bir misyon ve vizyon erevesinde birleerek, ortak amalara ynelmesini ve bir takm ruhu kazanmasn salar. kinci basamak olan frtna sreci, almas en zor basamak olarak dnlr. Takm yeleri grevlerinin bilincine ve sorumluluk boyutlarnn farkna varr. atmalar kabilir, grev ile ilgili olas glkler fark edilebilir ve bu takm yelerini dndrebilir. Ancak, bu basamakta artk her bir takm yesi, bu takmda nasl faydal olabilirim? eklinde dnmeye balar. Dzenleme srecinde atmalar artk yerini uzlamaya brakr ve takm ierisinde genel bir anlamaya varlr. Bu arada karar verme teknikleri kullanlmaya balamtr bile. Takm yeleri, takmn alma yntemlerini kararlatrr ve gelitirir. Takm kendi kural, prensip ve normlarn (standartlarn) belirler, ve yelerin rollerini tanmlar.

14

Drdnc ve son basamak olan ileyi srecinde, takm yeleri artk birbirlerini tanmlardr. Takm sinerjisi yakalanmtr. Takm yelerinin, zayf ve kuvvetli yanlar da anlalmtr. Takm greve (problem zme ve iyiletirme srelerine) hazrdr. Takmn ii bittiinde, feshedilmesinde ayn basamaklardan srasyla inilmesi uygun olacaktr. 6 ada Takmlarn Temel zellikleri Nelerdir? rgtlerde etkili ve verimli bir takm anlaynn oluturulabilmesi iin takmlarn belirli zelliklere sahip olmalar gerekmektedir. Bu zellikleri u ekilde ortaya koymak mmkndr (nce ve dierleri 2004: 431) : 6.1 Ortak Ama ve Vizyona sahip olmak alanlarn iinde yer aldklar rgtlerin gelecee ilikin vizyonunun ve amalarnn neler olduunu bilmeye ihtiyalar vardr. alanlarn rgtsel ama ve vizyon erevesinde kanalize alanlarn rgtlerin hedeflerini gerekletirmede youn bir gayret sarf etmelerini salayarak, edilebilmeleri bu konularda bilgi sahibi olmalarn sayesinde temel belirlenmesi dzeyine gerektirmektedir. rgtlerde ve ve alan bu Takm rgtsel Takm bireyler vizyonun srecin almas srecinde alanlar ynetimin
rgtte gl bir kurumsal kltrn yaratlmasna katk salamaktadr. rgtlerde takmlar sayesinde paylalan vizyon,

hedefler

gerekletirilmesinde takmn yapmas gerekenler konusunda belirli bir bilin sahiptirler. kendilerinden beklentileri nelerdir ve bu beklentilerin nasl karlanacana ilikin bilgi dzeyine sahiptirler. rgtlerde takmlar sayesinde paylalan bu vizyon alanlarn rgtlerin hedeflerini gerekletirmede youn bir gayret sarf etmelerini salayarak, rgtte gl bir kurumsal kltrn yaratlmasna katk salamaktadr. 6.2 Salkl letiimin Oluturulmas Manalar ortak klma sreci olarak tanmlanan iletiim takm, grup ve rgt gereinin zn tekil etmektedir. Farkl dnce, deer ve inanca sahip insanlarn bir araya gelerek bir birlikte alma gds tamalar bir takm ortaklklarn bulunmas ile mmkndr. Bu ortaklklarn temininde

15

ortak payda olarak iletiim yer almaktadr (Sabuncuolu ve Tz 1995: 49). Takm yeleri arasnda olduka bir youn sretir. ve ak bir iletiim dzeni bulunmaktadr. Etkin iletiim dzeni takm yelerinin teker teker izole olmasn ortadan kaldran Birlikte alma konseptinin oluturulabilmesi ve baarya ilikin bir sinerjik yapnn oluturulabilmesi ancak takm yeleri arasnda yer alan kesintisiz ve ak iletiime baldr. Byle bir sistemde btn alanlar problem ve sorunlara ilikin gr ve dncelerini serbeste ifade etmekte ve alternatiflerin deerlendirilmesi konusunda ortak karar vermektedirler. rgtlerde yaknlk gven salamakta birbirine gvenen insanlar da daha fazla katma deer ortaya koymaktadrlar. 6.3 Salkl Bir atma Alan ve Yaratclk atma rgtsel amalara ulamay engelleyici ve rgtsel sorunlar zmszle sevk edici olmad srece rgtsel amalara katk yapc bir karakter kazanabilir. Takm almalar srecinde yaanan baz gelimeler takm yelerinin bilgi ve yetenek dzeylerinin zerinde gerekleebilecei gibi zm olduka zor olan bir takm konularn grlmesi de sz konusu olabilir. Bu srete ortak karar verme abas alanlarn kendi yaratclklarn ortaya koymalarn ve dnce ufuklarn gelitirmelerini salayabilir. 6.4 Takmsal Yetkilendirme Takm almasnn temeli alanlarn yetkilendirilmesi anlayna dayanmaktadr. geleneksel denetleme gibi Bu Takm ruhu esas alnm planlama, olan rgtler yneticilerin ynetme ve ne olarak kabul rollerini, tip edilen, dzenleme,

bakalarna

brakmalar

gerektiini

srmektedirler.

organizasyonlarda

yetki verme,

hibir zaman

yneticinin bir tercih sebebi ya da seim hakk olamaz. Yetkilendirme sayesinde alanlar zerinde altklar iler konusunda ortak sorumluluk ve ortak karar verme haklarna sahiptirler. Esasen alanlarn gdlenmeleri ve alma etkinliklerini gelitirmeleri bakmndan bu bir zorunluluktur.

16

6.5 Takma Ait Olma Duygusu nsanlar iin ait olma duygusu nemli ve vazgeilemeyen ihtiya trlerinden birisidir. zellikle takma ya da rgte ballk duygusunun yaratlmas bireylerin aitlik ihtiyalarnn tatmin aralarndan birisini oluturmaktadr. Takmlarda alan bireyler ayn takmn yesi olmalar nedeniyle ortak amalarn gerekletirilmesi niyeti ile bir araya gelmekte, farkl takm kltr, i yapma biimleri ve ilikiler a gelitirmektedirler. Takm adeta kurallar, normlar, prensipleri ve deerleri olan kk boyutlu bir rgtsel ilikiler an oluturmaktadr. Takm yeleri yesi bulunduu takmn normlarn bir btn olarak benimsemekte ve bundan da gurur ve tatmin duymaktadr (imek 2002: 398). Byle bir durumda takmda ben yerine biz anlay hkim olmakta ve takm yeleri dier takm ve gruplara gre kendilerinin farkl olduklarn alglamaktadrlar. 6.6 Ortak Sorumluluun Paylalmas Takm almasnda takm yeleri ayn zamanda ortak karar verme kadar ortak sorumluluk anlayna gre almalarn yrtmektedirler. Takmlar rgtsel grevleri yerine getirmede aktif olarak hep birlikte alma sorumluluunu hisseden, bunu zmseyen yelerden olumaktadrlar. Takm yeleri ortak olarak sonulardan sorumludurlar.
Takm ruhu olarak tabir edilen ve takmn birlikte hareket etme gdsn oluturan kavrama sonsuz kavram ortadan kalksa bile takmdaki bir inan vardr. Takm yelerinin kendi aralarnda herkes grev ve sorumluluk alanlarn yer alan ilikiler sayg, sorumluluk, sevgi, gven, paylama ve yardmlama zemini zerine bina ok iyi bilmektedirler. Yetki ve edilmitir.

Bireysel

sorumluluk

sorumluluun denklii esasna gre ortak karar verme ayn da zamanda ortak sorumluluu paras klmaktadr. 6.7 Takma Ballk Birey olarak yelerin her biri takmn ama ve hedeflerine ynelik olarak hissi ve ahsi bir ballk ierisindedirler. Takm ruhu olarak tabir beraberinde

getirmektedir. Paylalan sorumluluk a bireyi daha fazla rgt ortamnn bir

17

edilen ve takmn birlikte hareket etme gdsn oluturan kavrama sonsuz bir inan vardr. Takm yelerinin kendi aralarnda yer alan ilikiler sayg, sorumluluk, sevgi, gven, paylama ve yardmlama zemini zerine bina edilmitir. yeler takmca kabul edilmi olma hislerini srekli olarak tamaktadrlar. Takmn karlar ve takmsal hedeflerin gerekletirilmesi konusunda takm sadakatini srekli gz nnde bulundurmaktadrlar. 6.8 Bireysel Geliimin Desteklenmesi rgtlerde alan bireylerin alma ve i baarma gdlerinin arttrlmas konusunda ncelikli olarak parasal ihtiyalarn giderilmesi yeterli deildir. Hem ilerleme hem terfi hem de takdir edilme alanlarn kendilerini nemli hissetmeleri ve z gvenlerini oluturmalarnda nemli bir etkiye sahiptir. Takmlar takm yelerinin bireysel geliimlerini nde tutan, onlarn birbirlerinden ve birbirlerinin tecrbelerinden faydalanmasn salayan bir anlay ve yapy temsil etmektedir. Takmn bir paras olarak alanlarn kendilerini gelitirmeleri hem takm hem birey hem de rgtsel olarak nemli katma deerleri de beraberinde getirmektedir. Deerlilik ve nemsenme duygusunun bu suretle yaratlmas bireylerin hayatlarna ve ilerine anlam kazandrmaktadr. Takm almasnda apraz eitim, koordinasyon eitimi ve liderlik eitimi gibi eitim yaklamlar yer almakta ve bu sayede takm faaliyetlerinin etkin bir ekilde yrtlmesi salanrken ayn zamanda alanlarn srekli olarak bireysel renme ve geliim alkanlklarnn desteklenmesi temin edilmektedir. 7 Takm Baarsnn Salanmasnda Temel Stratejiler Nelerdir? Gnmzn dinamik ortamnda rekabette baarya ulamann

gereklerinden birisi de hem st hem alt dzey ynetimde ok ilevli takm ynetiminin salanmas olduu bilinmektedir. rgtsel etkinlik faktrlerini kendisi iin kullanan rgtler, takmlarla birlikte rekabet avantaj salamada u stratejileri kullanmak durumundadrlar (nce ve dierleri 2004: 436). 7.1 Hedeflerini Belirlemek Takmlar oluturmak sadece sosyal bir deneyim deildir. Ayn zamanda i hedeflerine ulama stratejilerinden birisini oluturmaktadr.

18

Amalar takmlarn bir anlamda rotalar olarak ifade edilebilir. Takm yelerinin birlikte ortak amalar etkin bir ekilde baarabilmeleri bu amalarn neler olduunun ak bir ekilde belirlenmesi ile mmkndr. Bu hedefler ne kadar yksek ve uzak olarak tayin edilirse amalar etrafnda organize olmu bir takmn baars da o derece yksek olacaktr. Takm almasna balamann ncelikli sebepleri kaliteyi artrmak, verimlilii artrmak, retim maliyetlerini drmek olsa da birok rgt bu beklentileri ortaya koymaz. Gelitirilen personel ilikileri, ykselen moral ve artan i tatmini, takmlara geite nemli hedeflerdir. Ancak bunlar takma geite gerek ve ncelikli hedefler olsa da ifade edilmemelidir. alanlar temelde yatan amalarn, takmlarda bir alma nedeni olmadn anladklarnda takm performans hedeflerine de odaklanmak zorlaacaktr. Takmlar iin aka ve zorlayc bir ekilde bir i snr izmekle, rgtler rgt iinde her safhada destek salam olurlar. Ayn zamanda takmlar kendi performans planlarn rgtsel hedefler erevesinde oluturduklar zaman roller de netleecektir. 7.2 Hzl zmler retmek Takmlarda etkili zmler retebilmek takm baarsnn temel bir gstergesidir. Gnmzn hzla deien i dnyasnda rgtsel takmlarn boa harcayacak zamanlar ve kaynaklar yoktur. Takmlar bir strateji olarak kullanan birok rgtte beklemek rgtsel rekabet avantajn ortadan kaldran bir olumsuzluk olarak deerlendirilmektedir. Ayrca alanlar takm almasna geite istekli ve heyecanl da olsalar, deiim gecikirse isteklerini ve heyecanlarn kaybedeceklerdir. Takmlar bir anlamda rgtsel deiim srecinin balamas ile birlikte en ge alt ay gibi bir zaman iinde oluturulmu olmaldr. Oluturulma aamas devam ediyor olsa bile yeni rgtsel dizaynnn bu zaman iinde ortaya konulmu olmas gereklidir. Takmlar zaten oluturulmu Uygun bir ise ve onlarn ile etkinliini zaman artrmak iin mdahalenin olaca aklandysa bu mdahale mmkn olduu kadar hzl gereklemelidir. etkilememelidir. planlama sorunu kaliteyi

19

7.3 Uzmanlk Oluturmak Takmlar etkili bir ekilde oluturan rgtler d uzmanlklardan faydalanmaktadrlar. Fakat uzun vadede baar bu uzmanln ierideki danmanlara aktarlp, aktarlmamasna baldr. Takm almalarn kendi deneyim ve teknolojilerini ierdeki insanlara transfer etmeden oluturan danman kurumlar danmanla bal bir mantk olutururlar ki bu mantk ile takmn tm etkinliini kendi kendilerine kararlatrrlar. Burada yaplacak i ancak dardaki danmanlardan bilgi edinen bir veya daha fazla takm danmanlar yetitirmektir. uzmanlar doruluu ispatlanm takm teknolojilerini kullanarak ve d uzmanlardan nasl biliyoru renerek takmla birlikte baary planlama ve yakalamak iin dhili bir kaynak haline gelirler. 7.4 Btnleik zmler Kullanmak Takmlar baar ile oluturmann en geerli stratejisi planl ve kapsaml olmaktr. Bu strateji rgtsel etkinlik faktrleri olarak sralanan rgtsel destek, srelere odaklanmak, grevlerin tanmlanmas, srekli renme ve sistemlerin oluturulmas gibi faktrlerle uyumlu olmak zorundadr. rgtler takmda baary tek ynl olarak elde etmeye altklar zaman sonu hep beklenenden daha kt olacaktr. Takmsal baar yukarda saylan ok ynl bir yaklamn sonucudur. Bu anlamda hzl ve radikal bir rgtsel deiim srecinin gerekletirilebilmesi para para olmaktan te planl ve kapsaml bir strateji deiim iin tek gvenilir yoldur. Takmlar lider rgtlerin btn i stratejisinin nemli paralarndan birini oluturmaktadr. Baar ans, i amalar anlaldnda, zmler hzlandrldnda, i uzmanlklar oluturulduunda, kar gruplar dhil edildiinde ve btnleik zmler uygulandnda artacaktr.

20

Takmlar Ne Zaman Tercih Edilmelidir?

21

Eer ortada belirli ve kesin bir hedef yoksa takmlarn kurulmasna ve kullanlmasna da gerek yoktur. Grev eer bireysel olarak yaplabilecekse, yine takmlardan faydalanmaya gerek kalmayacaktr. Takmlar kurmak zordur, ancak takmlar idame (devam) ettirmek daha da zordur. Bu yzden, takmn devam iin gerekli olan motivasyon ve takm tabanl dller ileri de salanamayacaksa, takm kurma karar verilirken dikkatli olunmaldr. letmelerde yaplan en byk hatalardan bir tanesi, yetkisiz takmlarn kurulmasdr. Yetkisiz takmlarn baarya ulama ans yok denecek kadar azdr. Yetki verilmeyecek bir takmn kurulmasna gerek olmad gibi, bu takmlarda yer almann yelere kazandrd her hangi bir motivasyon unsuru olmayacaktr. Problem zmede takmlardan yararlanlp yararlanlmayaca sorusunun zm aranrken, dnlmesi gereken bir dier etken; kaynaktr. Yeterli kaynak ayrlamayacaksa, takmlar tercih edilmemelidir (Baykasolu ve dierleri 2002: 17). 9 Takm almasnn Avantajlar Nelerdir? Tm takm almalar iin gereken temel koullar, belli bir hedefe ulamak iin ak ve ayrntl Bu olduu bir grev koullar sylenebilir tanmlamas ve ekibin doru biimde oluturulmasdr. avantajlara sahip gereklendiinde, takm almasnn u (Erzincan AL web sitesi): Takm, bir kiinin tek bana retebileceinden daha fazla fikir retebilir ve zm nerisi gelitirebilir. Bylece tek kii tarafndan zmlenmesi g vakalar daha kolay sonuca ulatrma gcne sahip olur. eitli uzmanlk alanlarndan oluturulan ekibin ortak almas sonucu, dnme kapasitesi ykselmi ve sorunlar ok ynl ele alnm olur. Yanl karar verme ve yanl uygulama riski takm almasyla en aza indirilmi olur.

letmelerde yaplan en byk hatalardan bir tanesi, yetkisiz takmlarn kurulmasdr. Yetkisiz takmlarn baarya ulama ans yok denecek kadar azdr. Yetki verilmeyecek bir takmn kurulmasna gerek olmad gibi, bu takmlarda yer almann yelere kazandrd her hangi bir motivasyon unsuru olmayacaktr. letmelerde yaplan en byk hatalardan bir tanesi, yetkisiz takmlarn kurulmasdr. Yetkisiz takmlarn baarya ulama ans yok denecek kadar azdr. Yetki verilmeyecek bir takmn kurulmasna gerek

22

 Karlkl hogrye dayal, uyumlu bir takm almas ortam yaratlmas, farkl ve eitli fikir ve nerilerin deerlendirilmesini de salar. Herkes birbirinin dncesini dinlemeyi, analiz etmeyi ve bu dnceler zerinde tartmay, deerlendirmeyi renir. ortam da bu alma havasndan yarar salar. Elemanlar, kendi alanlarnda tm yetenek ve bilgilerini ortaya koyarak alrlar. Takmdaki alma ve bilgi al-verii sayesinde elemanlarn ok ynl ve karlkl gelimesi salanr. in bitimindeki kazan, bireysel performansla kazanlabileceinden fazladr. Takm elemanlarnn ilerine daha fazla balanmasn ve projeyi benimsemelerini salar. Moral ve dayanma duygularn ykseltir. Sorunlarn saptanmas ve neriler gelitirilmesi konusunda takm elemanlarna beceri ve sistematik kazandrr. 10 Takm almasnn Dezavantajlar nelerdir? Takm almasnn avantajlarnn yan sra var olan dezavantajlar da gz ard edilmemelidir. Bu dezavantajlar yle sralanabilir (Dessler 1998: 481): Eer takmda yer alan kiiler birbirlerinin alma tarzna alk deillerse, Takm almas gerektiinden uzun zaman alabilir. Elemanlarn birbirlerinin alma tarz ve temposuna almalar iin belli bir zamana gereksinimleri vardr. Ksa sreli projelerde bu, almay olumsuz ynde etkileyebilir. Dolaysyla bu tr projelerde alanlarn daha nce birlikte alm elemanlardan seilmesi salkl olur. Uzun sreli projelerde ise, alma dnemi projenin kk bir blmnde tamamlanacandan sorun olmayabilir. Eer yaplacak i, tek kii tarafndan sonulandrlabilecek nitelikteyse, takm kurmaya gerek yoktur. nk ekibin ngrlen hedefe ulamas, tek kiinin ulamasndan yava olur. Ayrca iin tamamlanma maliyeti de gereinden yksek dzeyde gerekleir.

23

 Grup gereinden geni tutulduunda, almalar beklenenden ar yrr. Dolaysyla ynetimin, ekibin optimum saysn saptarken takm oluturma kriterlerini titizlikle dikkate almalar gerekmektedir. Bir sonuca ulamak iin takm elemanlar arasnda yaplan grme ve tartmalar ok fazla zaman alabilir ve tartma odaklar asl konudan sapmalar gsterebilir. Bu da projede zaman kaybna neden olur. Byle bir durumun nne gemek iin her toplantnn mutlaka bir oturum bakan olmas ve toplantnn amalarn dna kmasn engellemesi gereklidir. Sz edilen dezavantajlarn dnda almalar srasnda baz sorunlar yaanabilmektedir. Eer bir kuruluta grev ve sorumluluklarn kesin olarak tanmland, yerlemi, iyi bir organizasyon yaps varsa, i blm ve birlikte alma genellikle kendiliinden salanr. Bu koullarda, alanlara tek tek grev ve sorumluluk alanlar datlr, ardndan ortak alma amaca ynelik olarak kendiliinden oluur. Tabii ki bu, ideal ancak olduka az rastlanan bir durumdur. Bir organizasyonda, belli proje hedeflerine ulamak amacyla takmlar kurulmasna karar verilmeden nce bunun avantajlar ve dezavantajlar zenle gzden geirilmelidir. Yaratc iler stlenmesi gereken bir ekibi oluturan elemanlarn kiisel zellikleri ve performanslar her zaman beklenen sonular vermeyi garanti etmez. Farkl alanlardaki katlmclar, allacak alanda birbirlerinin boluklarn tamamlayacak nitelikte olmaldrlar. Ne ekilde kurulmu olursa olsun, bir takm kurulurken ve bir araya gelirken eitli sorunlar da beraberinde gelecektir. Bu sorunlarn banda, takmda eitli mesleki alanlardan temsilciler olmas ve bu kiilerin sorun zme konusunda ortak bir anlama platformu oluturma zorunluluu gelmektedir. Karmak sistemlerde bir de farkl alanlardan gelen uzmanlarn ortak bir teknik dil oluturma konusunda sorunlar olmaktadr. Bu tip bir organizasyonun hedefine ulamas, bir yandan tm rgtsel srtmelerden syrlmaya, te yandan da iyi bir bilgi akn salamaya baldr. Takm almasnda bir baka sorun, organizasyonun yapsna uygun bir disiplin oluturmakta ortaya kabilir. Elemanlarn ve buna paralel olarak

24

btn ekibin motivasyonu, ilerin bitim srelerine uyulmasnn neminin yeterince vurgulanmas, kapsaml bir kontrol yntemiyle almalarn deerlendirilmesi konularnn ayrntl biimde belirlenmesi gerekmektedir. Ayrca, takmda yer alacak elemanlarn hiyerarik yapdaki pozisyonlarndan alma sresince feragat etmeleri gerektii halde, bu konuda sorunlarla karlamak olasdr. Takm almasnda sorunlara yol aacak bir konu da almalar iin gerekli baz bilgilerin ekibe yanl ulamasdr. Takm bunu nlemek iin aktif bir bilgi sistemi politikas izlemelidir. Herkesin kendini ilgilendiren bilgiyi incelemesi, gelen bilgilerin ierik, biim ve kapsam, bilginin zaman, bilgi kanal, kayna konusunda zenli davranmas gerekmektedir. Dezavantajlarn ve ortaya kabilecek sorunlarn nlenebilmesi iin ekibin batan uyumlu alabilecek ve tercihen gnll bireylerden oluturulmas, elemann proje ekibindeki i yknn, ekibe girene kadar yapt almalar ve yapt iin analizinden sonra saptanmas, takm iinde bilgilendirme ve bilgi aknn tam olmas, almalar srasnda tm elemanlarn mesleki ve rgtsel bilgilerinin ortaya dklmesi, bunun iin de motivasyon dzeylerinin yksek tutulmas gereklidir. 11 G eden kazlarn takm uuu

25

G eden kazlarn V ekli izerek utuklarn fark etmisinizdir. Bilim adamlar kazlarn neden bu ekilde utuklarn aratrmlar. Sonular bilimsel deer tamann yannda, insanoluna da ok gzel mesajlar veriyor; V eklinde uulduunda, her kanat arpan ku, arkasndan gelen ku iin bir hava akm yaratyormu. Ortaya kan hava akmndan yararlanan sr, uu menzilini %70 orannda uzatabiliyormu. Yani bir araya geldiklerinde, tek balarna gidebilecekleri yolun iki katn gidebiliyorlarm. Bir kaz, V grubundan kt anda, dier kularn yaratt hava akmnn dnda kaldndan, umakta glk ekiyormu. Sonuta, genellikle gruba geri dnyormu. Uu hz yavaladnda gerideki kular, daha hzl gitmeleri iin ndekileri bararak uyaryorlarm. V grubunun banda giden kaz hibir hava akmndan

yararlanamad iin abuk yoruluyormu. Bu nedenle de srekli olarak nde giden kaz arkaya geiyor, bir baka kaz liderlii ele alyormu.

KAYNAKLAR

Baykasolu, Adil, Dereli, Trkay 2002 Takm Ynetimi, Gaziantep niversitesi, Endstri Mhendislii Blm, Antep Dessler, Gary 1998 Management, Prentice Hall International Editions, New Jersey, USA. Draft, Richard L. 2002 Management, The Dryden Press, USA Efil, smail 2002 letmelerde Ynetim ve Organizasyon, Alfa Basm Yayn, stanbul. Erzincan Milliyet Anadolu retmen Lisesi Resmi Web Sayfas

26

http://www.erzincanaol.k12.tr/w3files/derskaynak/ekip_calismasi_avtjdzavtj.htm nce, Mehmet, Bedk, Aykut, Aydoan, Enver 2004 rgtlerde Takm almasna Ynelik Etkin Liderlik Nitelikleri, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2004/1, ss. 423-446. Krel, idem, zkalp, Enver 2004 rgtsel Davran, Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir. Robbins, Stephen P. 1998 Organizational Behavior, Prentice Hall International Editions, New Jersey, USA. Sabuncuolu, Zeyyat, Melek, Tz 1995 rgtsel Psikoloji, Ezgi Kitapevi, Bursa. imek, M. erif 2002 Ynetim ve Organizasyon, Gney Ofset, Konya.

EK 1. RAPOR ERK CDS (TAKIM YNETM)

27

Canan ARIKAN BURSA 2009

28