KKRT BOYARMADDELER

GR
Selloz liflerinin renklendirilmesinde denim iin kullanlan indigo dahil edildiinde, kp ve kkrt boyarmaddeleri, 2003 verilerine gre boyarmadde pazarn yaklak %30una sahiptir [Roessler A, Jin X, 2003].

ekil 1: Selloz liflerinin renklendirilmesinde kullanlan boyarmadde tketimleri [Roessler A, Jin X, 2003] Kkrt boyarmaddeleri ortalama haslklarn istendii genellikle ucuz rnlerde tercih edilen boyarmaddelerdir. Ar indirgenme durumunda renk verimi dmektedir. yi k ve ykama haslklar olmasna ramen dk klor haslklar vardr. ndirgenme potansiyeli 400-500 mV arasnda deitii iin, kp boyamaclnda kullanlan indirgeme koullarna gre daha lman koullarda indirgeme yeterli olmaktadr. Genellikle pamuk boyamaclnda sodyum slfr bulunan banyolar kullanlmaktadr [Bozic, M., Kokol, V., 2008]. Kkrt boyarmaddesi aromatik aminlerin, fenollerin ve aminofenollerin, kkrt, sodyum polislfit veya her ikisi ile birlikte ilem grmesi ile elde edilmektedirler. [Bozic, M., Kokol, V., 2008]. ekil 2de verilen Sulfur Yellow 4 boyarmaddesinn eldesinde rengin oluumundan tiazol kromofor grubu sorumlu olmaktadr.

ekil 2: Kkrt Boyarmaddesi eldesi (Sulfur Yellow 4), (Benzidin ve 4-(6- metil-2-benzotiazolil) anilinin kkrt ile yksek scaklkta ilem grmesi) [Senior J., ve ark, 2000]

Birok sar, turuncu ve kahverengi kkrt boyalar 2,4 diaminotoluen ara rnnn kuru olarak kkrt ile 160Cnin zerindeki scaklklarda ilem grmesi ile elde edilmektedir (ekil 3).

ekil 3: 2,4 diaminotoluenin kkrt ile reaksiyonu [Senior J., 1995] Kkrt Boyarmaddelerinin en nemli temsilcisi olan Sulfur Black 1, 2,4dinitrofenoldan (ekil 4) elde edilmektedir.

ekil 4: 2,4-dinitrofenol ekil 5de verilen ara rnlerin tp tiazin tipi kkrt boyarmaddelerinin eldesinde kullanlmaktadr.

ekil 6: Tiazin tipi kkrt boyarmaddelerinin elde edilmesi [Senior J., 1995]

SINIFLANDIRILMASI VE TCAR FORMLARI

Ticari olarak kkrt boyarmaddeleri gruba ayrlabilmektedir [Bozic, M., Kokol, V., 2008].

(1)Klasik Kkrt Boyarmaddeleri, suda zlmez genellikle toz halindeki kkrt boyarmaddeleridir. Di- ve polislfr balar alkali ortamda (pH>10) sodyum slfr, Sodyumhidrojen slfr kullanlarak indirgenebilmektedir ve suda zlmez form iin lif iinde okside edilirler.

ekil 7: Klasik Kkrt Boyarmaddesinin indirgenmesinin ematik gsterimi [Dystar, 2002] (2)n ndirgenmi Kkrt Boyarmaddaleri (Leyko Kkrt Boyarmaddeleri), kostik ve hidroslfit ile kullanma hazr hale getirilmi sv haldeki leyko kkrt boyarmaddeleridir. Direkt olarak boyamaya hazrdrlar. Baz durumlarda az miktarda ekstra indirgeyici gerekebilmektedir. Klasik kkrt boyarmaddeleri ile kyaslandklarnda formlasyonlar %2550 civarnda boya iermektedir [Senior J., 1995].

ekil 8: n ndirgenmi Kkrt Boyarmaddesinin ematik gsterimi [Dystar, 2002] (3) Suda-znr Kkrt Boyarmaddeleri, bunlar normal kkrt boyarmaddelerinin tioslfrik asit trevleridir (ekil 5). Selloza kar afiniteleri yoktur. Hidroslfit+glikoz sistemi ile uygulanabilmektedirler.

ekil 9: Suda-znr Kkrt Boyarmaddesinin indirgenmesinin ematik gsterimi [Dystar, 2002] Boyarmadde gam krmz dnda tm gam ierir. Dier boyarmadde snflar ile kyaslandklarnda daha mat renkte olduklarndan i elbisesi, denim, diki iplii gibi

malzemelerin siyah, mavi, kahverengi, haki gibi renklerde boyanmasnda kullanlmaktadr. Kkrt boyarmaddeleri ile boyamada zellikle siyah nemli bir yer tutmaktadr.

Kkrt boyarmaddeleri ticari olarak, toz, n-indirgenmi toz, granl, disperse edilmi toz, disperse edilmi pasta, sv, suda znr halde bulunabilmektedir

KKRT BOYAMADA KULLANILAN YARDIMCI KMYASALLAR ndirgen maddeler

Klasik kkrt boyarmaddeleri iin sodyum slfr, sodyumhidrojen slfr (Na2S, NaHS) ve polislfrler (Na2S8) yaygn olarak kullanlmaktadr. Bm S S Bm Na2S ndirgen madde olarak sodyum ditiyonit kullanlabilir ancak sodyum ditiyonitin indirgeme potansiyeli yksektir ve zellikle yksek scaklklarda ok hzl indirgeme yapmaktadr. Bu nedenle ar indirgemeye neden olabilmektedir. [Bozic, M., Kokol, V., 2008]. Bm S- + -S Bm

ekil 10: Keto grubunun suda znr leyko formuna indirgenmesi [Bozic, M., Kokol, V., 2008] Kkrt Boyarmaddeleri iin en yaygn kullanlan indirgeyici Sodyumslfrdr (Na2S). Kristal ya da payet halde olabilir. Kristal olarak %30-35lik, payet olarak %60-62lik olarak bulunabilmektedir. Kullanlacak miktar boyarmaddeye ve boyarmadde %sine gre deiir. Ancak ak tonlarda 2,5-5 g/l altna dlmemelidir. Geleneksel olarak sodyumslfr kullanlmaktaysa da, alkali olarak az miktarda soda veya kostik ile birlikte Sodyumhidrojen slfr (NaHS, Sulfhidrat, sodyum hidroslfr ) kullanlmas yaygnlamtr. Bu ekilde hazrlanan boyama banyolar daha az alkalidir ve tek bana sodyum slfr kullanlan yntemlere gre daha kolay ykama imkan salamaktadr. %35 lik NaHS yaklak olarak %60lk Na2S miktarna eittir [Senior J., 1995].

Sodyum karbonat/sodyum ditiyonit kombinasyonu ok zayf alkali olduu iin sadece suda znr boyarmaddeler iin uygundur ve ar indirgenme riski nedeni ile ok iyi kontrol dilmesi gerekmektedir. Boyarmadde reticileri farkl kullanm miktarlar verebilseler de genel olarak suda znr kkrt boyarmaddesinin her gram iin 0,51,5 g sodyum karbonat ve 0,250,75 g sodyum ditiyonit kullanlmas nerilmektedir. Sodyum karbonat, soda veya kostik ile beraber Gikoz (dekstroz monohidrat) kullanm,slfr bazl indirgen sistemlerin yaratt artan evresel endieler nedeni ile artmaktadr.Ancak Glikoz ilave bir indirgen madde olarak n-indirgenmi boyalar ile kullanlabilmektedir. Glikozun tek bana indirgeme potasiyeli yeterli olmayabilmektedir. Ayrca yksek scaklklarda glikozun stabilizasyonunu da salamak zorlamaktadr. Glikoz, alkali ortamda eitli paralanma rnleri oluturmakta, bylece indirgeme yeteneini kaybetmektedir. Sisteme hidroslfit eklenirse daha stabil rnler olumaktadr.

NaO2SO CH OH CH = O CH OH CH OH CH OH CH OH CH2 OH Glikoz NaOH CH = O CH OH CH2 OH Gliserin Aldehit NaO2S CH OH CH OH CH2 OH Hidroksi metan slfonik asit Hidroslfit CH OH CH2 OH Hidroksi metan slfonik asit esteri

ekil 11: Glikozun alkali ortamda hidroslfit varlnda stabilizasyonu Glikozun tek bana kullanmnn yeterli sonular vermemesi ve stabilizasyon problemleri nedeni ile Glikoz/Hidroslfit kombinasyonu tercih edilmektedir. bu kombinasyon boya banyosunda ayr ayr etki gstermemektedir. Beraber kkrt boyamada optimum indirgeme zellii gstermektedirler. Bu ikili karmn redokspotansiyeli tek bana hidroslfitinkinden daha dktr. Glikozun hidroslfit ile beraber kullanlmasnn, hidroslfitin tek bana kullanlmas ile kyaslandnda ar indirgenme riskinin olmamas ve kkrt boyarmaddesinin olas bozunma problemlerini engellemesi, iyi boyarmadde verimi salamas gibi avantajlar olmaktadr [Dystar, 2002]. Tiyoglikol (2-merkaptoetanol) rn hem ektirme hem de tek banyolu pas-steam prosesleri iin suda znr kkrt boyarmaddeleri iin incelenmitir. Kostik ile birlikte kullanldklarnda renk verimi slfrl indirgeme sistemlerinden dk kalmaktadr. Tiyoglikol kullanmnn vanatj ise atk suda kkrt yknn olmamasdr. nemli bir dezavantaj ise sistemin genel anlamda pahal olmasdr [Senior J., 1995]. Hidroksi aseton kkrt boyamalar iin nerilmesine ramen, tiyoglikolde olduu gibi renk verimi dk kalmaktadr ve rn yancdr. Bu banyolarn kokusu aseton kokusuna benzerdir [Senior J., 1995].

Tiyoredioksit kostik ile beraber kullanldnda suda znr kkrt boyalar ile bobinlerin boyanmasnda snrl bir baarya sahip olmutur. Laboratuarda baarl sonular alnsa da retimde ayn baar gsterilememitir [Senior J., 1995].

Dier Yardmc Kimyasallar

Kkrt boyarmaddeleri ile almada indirgen maddenin yannda flotteyi stabilize etmek amacyla soda, boyarmaddenin lif tarafndan alnmasn artrmak amacyla da tuz ilave edilebilmektedir. Kkrt boyarmaddelerin birounun su sertliine yol aan iyonlarla kelek meydana getirebilecei dikkate alnarak, boyamada mutlaka yumuak su kullanlmaldr. Kullanlan suyun kalitesinin uygun olmad durumlarda sodyum hekzametafosfat veya etilendiamintetraasetik asidin (EDTA) sodyum tuzu iyon tutucu olarak kullanlabilmektedir [Senior J., 1995] . Boya banyosu yardmc maddeleri, slatc veya kpk kesici maddeler, indirgeme maddeleri ile kombine edilebilir olmayabilmektedir bu nedenle olduka dikkatli seilmelidirler. Anyonik slatclar nerilmektedir. Non iyonik yardmc maddeler boyarmaddelerin kmesine neden olabilmektedir [Dystar, 2002].

Durulama ve Sabunlama
yi srtme haslklar isteniyorsa, oksidasyon ncesinde durulama yaplmas gerekmektedir. Asidik oksidasyon ncesinde gevek durumdaki tm boyarmaddelerin uzaklatrlmas gerekmektedir. Aksi halde bu boyarmaddeler kuma yzeyine kme yapar, bu da dk srtme haslklarna ve bronzlamaya neden olmaktadr. ektirme yntemine gre 1-3 g/l ykama maddesi ve 2g/l soda 15-20 dakika 9095Cde ilem yaplmas uygunken, kontin proseslerde 98-100 Cde 5-10 g/l ykama maddesi ve 2-5 g/l soda ile 30-60sn ilem yaplmas yeterli olmaktadr.

Oksidasyon Maddeleri
Klasik kkrt boyarmaddeleri suda zlmediklerinden boyama srasnda indirgenerek suda zlr duruma getirilirler. Suda znm ve life affinitesi artm olan boyarmadde ile lif boyandktan sonra, yaplan oksidasyon ilemi, boyarmaddenin balangtaki suda zlmeyen duruma dntrlmesini salamaktadr. Atk indirgeme maddesi durulama ile uzaklatrldktan sonra hava oksidasyonu gerekleir, genel olarak kimyasal oksidasyon son rengin olumas iin yeterli olmaktadr. Geleneksel oksidasyon maddeleri asetik asit ile sodyum veya postasyum dikromat iermektedir. Bakrslfat eklenmesi k haslklarn 1 puana kadar gelitirebilmektedir. Ancak ilemin rengi matlatrmas ve tutumu sertletirmesi gibi sakncalar olmaktadr. Ancak dikromat kullanmndaki ekolojik kstlamalar nedeni ile dier oksidasyon maddeleri, hidrojen peroksit, sodyum perborat ve asetik asit ile potasyum iyodat ve sodyum bromat kullanlmaktadr. Hidrojen peroksit ve sodyum perborat ile yaplan oksidayonlar dierlerine gre, ok az daha dk ya haslklar vermektedir [Senior J., ve ark, 2000]. pH 9da 40Cde 1 ml/l hidrojen peroksit veya 1g/l soydum perborat ile 10-20 dakika yaplan oksidasyonun daha parlak renk verimi salad bilinmektedir. Ancak ya haslklarn

sodyum dikromata kyasla 1-2 puan kadar dk olduu sylenebilmektedir. Alkali koullarda yaplan oksidasyon srasnda dislfr balarnnn aktif peroksit tarafndan ar okside olma durumu sz konusu olabilmektedir. Hafif asidik ortamda yaplan hidrojen peroksit yntemi daha gvenilirdir ancak oksidasyon olduka yava gereklemektedir. En yaygn uygulama 1 ml/l hidrojen peroksit ve 0,8 g/l asetik asit ile 15-20 dakika 50-60Cde ilem yaplmas eklindedir [Senior J., 1995]. Boyarmadde reticileri tarafndan Hidrojen peroksit ile pH 4,5- 70 C, Hidron Peroksit alkali,pH 10-40 C, Sodyum bromat/metavanadat pH 4,5-70 C, oksidasyon metotlar olarak nerilmektedir [Dystar, 2002]. Oksidasyon maddesi seimi, kullanlacak prosese (kontin veya ektirme), istenen haslk zelliklerine, nihai boyama tonuna, dozajlama gereksinimine, maliyete ve evresel koullara gre yaplmaktadr.

Fiksaj maddeleri
Epiklorhidrin esasl alkilleme maddeler, gnmzde ev tipi tm ykama maddelerin formlasyonunda bulunan deterjan/perborat ile ykamalara kar haslklarn gelitirilmesini salamaktadr. Alkilleme ilemi ayrca hafif oksidasyonun yeterli olduu baz leyko boyarmaddenin oksidasyonunu da gerekletirmektedir, ancak yeterli gelmedii durumlarda hidrojen peroksit veya sodyum perborat ile hafif bir oksidasyon yeterli olmaktadr.

KKRT BOYARMADDELERNN DEZAVANTAJLARI Asidik Degradasyon

Nemli ortamlar stoklanan siyah kkrt boyarmaddeleri ile boyanm sellozik materyallerde asidik degredasyon sz konusu olmaktadr. Bu durum kkrt boyarmaddelerindeki baz polislfr balarnn kopmas srasnda oluan az miktardaki slfrik asidin serbest kalmas sonucu olumaktadr. Son durulama banyosuna, zellikle asidik koullarda yaplan oksidasyon sonrasnda, sodyum asetat veya seyreltik bir alkali gibi bir tamponlayc maddenin ilavesi bu oluumu engelleyebilmektedir [Senior J., ve ark, 2000].

Bronzlama
Boyama srasnda dikkat edilmezse; boyarmaddenin bir ksm liflerin iersine tam nfuz etmeden liflerin yzeyinde oksitlenerek, liflere mekanik olarak balanmaktadr. Bu durum srtme haslnn dmesine ve boyamann metalik bir grnm kazanmasna neden olur ki, bu olaya Bronzlama Efekti ad verilmektedir. [Yurdakul, A., Atav, R, 2006]. Sodyum polislfat zeltisinin (2-5 g/l) antioksidant olarak kullanlmas bronzlamay nlemektedir [Senior J., ve ark, 2000]. Sodyumborohidrit siyah kkrt boyamaclnda bronzlamaya kar olduka etkili olmaktadr. Siyah kkrt boyamacnda bakr, slfirik asit oluumunu katalize etmektedir, bu nedenle bakr tuzlar kesinlikle kullanlmamaldr. Kkrt Boyalarnn Avantaj ve Dezavantajlar

Kkrt Boyarmaddelerinin Dezavantajlar olarak Yksek kkrt ierii Uygulama srasnda oluan istenmeyen koku Uzun boyama sresi Zayf tekrarlanabilirlik Ekolojik olarak zararl indirgen ve ykseltgen maddeler Problemli atk su (slfrler, dikromat ) Kuma zerindeki krom Tutum sertlii Kritik haslk zellikleri (ya srtme/ oklu ykamalar) Sellozdaki asidik zararlar Kkrt Boyarmaddelerinin Avantajlar olarak Uygun fiyat Pad-steam prosesi iin basit uygulama ok derin renklerin zellikle siyahlarn elde edilebilmesi Kabul edilebilir son kullanm haslk zellikleri Ekolojik boyamalarn mmkn olmas saylabilmektedir.

APLKASYON YNTEMLER
Kkrt boyalarnn substantivitesi boyanacak materyale gore farkllk gsterdii gibi boyadan boyaya da farkllk gstermektedir. Kkrt boyalarnn ektirme oranlar dk scaklklarda yavatr. Sv markalarda ise sadece elektrolit ilavesi ile ektirme mmkn olmaktadr. ektirme oran scaklk ve artan miktarlarda eklenen elektrolit ilavesi ile mmkn olmaktadr. Ak tonlarda 5-10 g/l tuz yeterli iken koyu tonlarda daha az dzgnszlk riski sz konusu olduunda 10-20 g/l tuz kullanlmaktadr. Ancak kontin boyamalarda elektrolit ilavesi ba son farkna neden olmaktadr. Bu nedenle, olabildiince dk scaklklarda yaplan emdirme uygulamasnda, n indirgenmi sv leyko boyarmaddesi ve minimum elektrolit kullanm nerilmektedir.

Boya Hazrlk
Fashion rnler dndaki boyamalarda renk devamll ve parlak renkler iin iyi ve uniform hidrofilite istenmektedir. plik boyamalarnda genellikle hafif bir bazik ilem yaplmaktadr. Ak ve daha parlak renkler iin aartma da yaplabilmektedir. yi hidrofilite iin kumalar hal skm ve bazik ileminin yaplm olmas gereklidir, zellikle kontin boyamada parlak renkler iin kuman aartlm olmas gereklidir.

Boyarmaddenin zlmesi
Suda znr ve disperse edilmi rnlerin kullanm kolaydr. Suda znmeyen klasik kkrt boyarmaddelerinin indirgeme zeltisi ile birka dakika kaynatlmas gerekmektedir. Boyarmadde slatc ve su ile pasta haline getirilir, her gr boyarmadde iin yaklak 30-50 ml su ve genellikle gerekli miktarda sodyum hidroslfr/kostik eklenerek 2030 g/l boya konsantrasyonu salanacak ekilde zlr.

Disperse edilmi toz veya pasta halindeki boyarmaddeler scak su ile iyi bir ekilde kartrlarak kullanma hazr hale getirilirler. Sv boyarmaddeler zaten sv olduklar iin hazrlanmalar srasnda stlmalarna gerek olmamaktadr. Boyama flottesinin hazrlanmasnda izlenmesi gereken prosedre dikkat edilmesi gerekmektedir. 1) Boya banyosunu son hacminin 50-70%ine ayarlanr. 2) Gerekli ise iyon tutucu ilave edilir. 3) Gerekli alkali miktar ilave edilir. 4) Gerekli indirgen madde ilave edilir. 5) Boyarmadde ilave edilir. 6) Islatc konulur ve son hacme tamamlanr. Boyarmadde reticileri tarafndan farkl ilave yntemleri de nerilebilmektedir. Suda znr boyarmaddeler slatc ve gerekli ise iyon tutucu bulunan scak suya dklerek kartrlrlar. Kartrlan zelti kaynama noktasna stlr, tam bir znme iin bu scaklkta kartrlmaya devam edilir.

ektirme Yntemine Gre Boyama

rme Kumalarn ektirme Yntemine Gre Boyanmas Jet Boyama lk yksek scaklkta alan jet makinelerindeki yksek trblans indirgen maddelerin okside olmasna neden olmaktayd bu nedenle kkrt boyamacl iin uygun deildi. Soft flow makineleri ise kkrt boyamacl iin olduka uygundurlar. zellikle sistemin kapal olmas tekrar oksidasyon problemlerini ortadan kaldrmaktadr. Jet veya overflow makinelerin kkrt siyah boyamas iin aadaki reete rnek olarak verilebilmektedir. n terbiye ilemlerinden sonra boyama banyosu 40-45Cye ayarlanr. 1) Payet kostik 0,25-0,5 g/l 2) Sodyum hidroslfr (35%lik), 1-2 g/l 3) Antioksidant (sodyum polislfr) 1-2 g/l 4) Gerekli ise kpk kesici 5) 10-20g/l Tuz ile 15 dakika kadar ilem yaplr, boya eklenir ve 80-90Cye 30-45dakikada klr. Renge koyuluuna bal olarak 30 dakika kadar bu scaklkta allr. Temiz su pompalanarak boyama flottesi boaltlr, ykamaya flotte suyu temiz olana kadar devam edilir ve oksidasyon yaplr.

ekil 12:Kkrt Boyarmaddeleri ile ektirme yntemine gre uygulanmas Jet makineleri glikozlu sistemlerin kullanlmas iin uygundur. Jet makineleri genellikle kkrt boyarmaddelerinin ok nadir kullanld veya hi kullanlmad yerlerde bulunmaktadr ve kkrdn makine aksamlarna bulamas istenmez. Temizlik problemlerinin yaanmamas iin kkrt siyah boyamaclnda kostik/sodyum karbonat/glikoz sistemi iin aadaki reete nerilebilmektedir. 1) Suda znr Sulphur Black 1 10-15% 2) Payet kostik 2-4 g/l 3) Sodyum karbonat 4-8 g/l 4) Glikoz 3-6 g/l 5) Gerekli ise kpk kesici 6) Tuz 15-20 g/l Dokuma Kumalarn ektirme Yntemine Gre Boyanmas Jigger Kkrt Boyarmaddeleri ile dokuma kumalar genellikle 200-1500 metre arasnda jiggerde boyanabilmektedir. Jiggerde boyamada dikkat edilmesi gereken sabit miktarda boyarmadde almnn salanmasdr. Boyarmaddenin sonradan dzgnleme frsat olmamaktadr. Boyama flottesi porsiyonlara blnerek eklenir. kinci posiyona ilave edilen indirgeme maddesi dndaki tm kimyasallar balangta verilir. Elektrolit ilavesi genelde ikinci turdan sonra yaplr, tm boyama 20-32 tur olarak tamamlanr. Pad-jig, pad-batch yntemleri ile de kkrt boyarmaddeleri ak en dokuma kumalara uygulanabilmektedir.

Kontin Boyama
Kontin boyama yntemi kkrt boyamacl ierisinde en ok tercih edilen yntemdir. Kontin yntemlerin baars iin en nemli adm, yksek hidrofilitedir. n terbiyede yaanacak herhangi bir farkllk dzgnsz boyamalara neden olacaktr. Pamuklu kumalarn kontin boyamalar ncesinde merserize edilmesi, parlakln artrmaktan ziyade boyarmadde verimini artrmak iin yaplabilmektedir.

ekil 13: Kkrt uygulanmas

Boyarmaddeleri

ile

pad-steam

yntemine

gre

Pad-Steam Pad-steam ynteminde, istenilen rengin tonuna ve rengine bal olarak gerekli miktarda indirgenmi sv kkrt boyarmaddesi ve yardmc kimyasallar 25-40oCdeki suya eklenerek emdirme flottesi hazrlanmaktadr. Emdirme flottesi boya fulardnn nndeki scaklk ve seviye kontroll tekneye beslenmektedir. Uniform hidrofilitedeki kuma zerinde, skma silindirleri arasndan geirilerek 50-80%civarnda pick-up salanmaya allr. Emdirilen kuma 102-105 Cde doymu buharn bulunduu buharlaycya gnderilir. 60 sn kadar buharlayc ierisinde beklemesi genellikle yeterli olmaktadr. Sistemdeki son tekneler ise oksidasyon ve durulama-ykama iin kullanlmaktadr[Senior J., ve ark, 2000]. Pad-sky Proses admlar pad-steam prosesine benzemektedir, sadece buharlayc yerine 30-60 sn sren hava pasaj vardr. Ardndan oksidasyon ve durulama admlar gelmektedir. Ancak bu sistem ak renkler iin uygulanabilir olmaktadr,koyu renkler iin olduka dk renk verimi sz konusu olmaktadr. Bu metot ayrca zel ykanm (wash-out efektler) istendiinde kullanlabilmektedir. Bu yntemler dnda pad-dry-bake, pad-dry-kimyasalpad-steam yntemleri de uygulanabilmektedir. Gnmzde kkrt boyarmaddeleri yaygn olarak denim kumalarda kullanlan zg ipliklerinin boyanmasnda tercih edilmektedir. stenen efektlere ve kullanm amalarna gre farkl yntemler gelitirilmitir.

plik Boyama
zg ipliklerinin boyanmas zg iplikleri ak en veya tlbent halinde, bazen de halat halinde boyarmadde ve dier kimyasallar ieren tekneden baarl bir ekilde geirilebilmektedir. Ard ilemler devam eden kabinlerde gerekletirilmektedir. Bu sistemlerin gncel hali, indigo ipliklerinin boyand, zg iplii halat boyama makineleri, slasher ve loop boyama makinalardr. Kkrt Boyarmaddeleri ile Denim Prosesleri Genel aplikasyon metotlar

Indigo gamnda boyama *Siyah ve Renkli denim boyama *Kkrt Alt Boyama *Kkrt st Boyama Siyah ve Renkli denim boyama Siyah ve renkli denim boyamada n kostikleme yaparak ve yapmayarak olarak iki yntem uygulanmaktadr. Klasik mavi denim istenmedii durumlarda bu yntemler tercih edilmektedir.

ekil 14: Kkrt Boyarmaddeleri ile denim zg iplikleri boyama yntemleri [Dystar, 2002]. Kkrt Alt Boyama Kkrt alt boyama indigo rengini deitirmek, zel ykanm efektleri vermek, indigo tasarrufu salayarak ekonomik boyamalar, ve daha koyu tonlar elde etmek iin yaplmaktadr. nce kkrt boyarmaddeleri ile boyama yapldktan sonra indigo ile ilave boyama yaplmaktadr [Dystar, 2002].

ekil 15: Kkrt Boyarmaddeleri ile denim zg ipliklerinin alt boyama yntemi [Dystar, 2002].

ekil 16: Kkrt Boyarmaddeleri ile denim zg ipliklerinin alt boyama iin uygulanabilen renkler [Dystar, 2002]. Kkrt st Boyama Kkrt st (lave) Boyama, klasik indigo rengini deitirmek, daha derin mavi tonlar, zel ykanm efektler, indigo boyalarnn kkrt boyalar ile kontaminasyonunu engellemek iin yaplmaktadr [Dystar, 2002].

ekil 17: Kkrt Boyarmaddeleri ile denim zg ipliklerinin st boyamas [Dystar, 2002].

ekil 18: Kkrt Boyarmaddeleri ile denim zg ipliklerinin st boyama iin uygulanabilen baz renkler [Dystar, 2002].

DK KKRT ERKL KKRT BOYARMADDELER

Dystar Cassulfon C (D). Boyalar: dk kkrt ierikli ekolojik boyama iin gelitirilmi boyarmaddelerdir. Dystar Casulfon CarbonCMR; dk kkrt ierikli, ekolojik olarak Glikoz/Hidroslfit indirgen madde kombinasyonu ile boyanabilen kklrt boyarmaddeleridir[Dystar, 2002]. Clariant Optisul T, sv, suda znr kkrt boyarmaddeleridir, kkrt iermezler. zellikle yumuak, ykanm efektleri elde etmek iin uygundurlar ve para boyamada ektirme metoduna gre uygulanabilmektedirler [www.textiles.clariant.com 2011]. Clariant Diresul RDT, sv, indirgenmi kullanma hazr kkrt boyarmaddeleridir. ok dk kkrt ierirler. Klasik kkrt boyalarnda kkrt ierii 5% zerinde olmasna karlk, bu boyarmaddelerin kkrt ierii 1,5% altndadr. Ekolojik indirgen maddeler ile beraber kullanldklarnda kkrtsz ve istenmeyen kokularn olmad boyamalara imkn vermektedir. Diresul RDT boyalar tm denim prosesleri iin uygundurlar [www.textiles.clariant.com 2011].

PAD-OX PROSES
Su kaynaklarnn kstl olmas ve giderek azalmasndan dolay, su tketimini azaltc proses araylar nem kazanmtr. Bu nedenle Clariant, Diresul RDT boyalarnn kullanld yeni bir yntem nermektedir PAD-OX prosesinin su tketimini ve atk su miktarn azaltt, atk suda renk olumamasn salad sylenmektedir. Pad-OX prosesi, ykama admna geilmeden oksidasyon/fikse admlar ile boyarmaddenin fikse edildii,yar kontin sistemlere de adapte edilebilen kontin boyama

prosesi olarak tanmlanmaktadr. Klasik yntemlerle karlatrldnda ksa olduu ve 90%civarnda su tasarrufu saland sylenmektedir. Bir emdirme unitesi ve veya drt fikse ve son durulama teknesinin bulunduu basit bir boyama hatt ile ifade edilmektedir [Clariant, 2010] .

ekil 19: Diresul RDT Boyarmaddeleri ile Pad-Ox ynteminin ematik gsterimi [Clariant, 2010]. Boyarmadde molekl basit olarak aadaki gibi ifade edilebilmektedir; STiyol Grup ndirgen ortamda znrlkten sorumlu Polimerik Molekl Kkrt Boyarmaddesi

OKinon Grup Lifin son renginin olumasndan sorumlu grup ekil 20: Diresul RDT Boyarmaddelerinin ematik gsterimi [Clariant, 2010]. PAD-OX prosesi iin drt adm tanmlanmaktadr [Clariant, 2010]. 1. Emdirme 2. Skying (havalandrma) 3. Fikse 4. Durulama Adm 1: Emdirme, kuman boyarmaddeyi absorbe etmesi iin hazrlanmas

Adm 2: Skying, migrasyon ve boyarmaddenin lif ierisine difzyonu iin yeterli srenin salanmas Adm 3: Fikse, boyarmaddenin kuma ierisinde znmez hale getirilmesi ve asit, oksidasyon ve fikse maddesi kullanlarak rengin oluturulmas
a) asit b) Oksidant

c)

fikse maddesi

ekil 21: Diresul RDT Boyarmaddelerinin fikse aamalarnn ematik gsterimi [Clariant, 2010]. Asit: boyarmaddenin banyo ierisinde dispersiyonunu salar ve oksidasyon maddesi iin gerekli pH salar b) Oksidasyon maddesi nihai rengi oluturmak iin kinon gruplarn oluturur c) Fikse maddesi: tiyol gruplar ve lif zerine etki eder, boyarmaddeyi iyonik balarla ile fikse eder.
a)

Adm 4: Durulama, prosesin sonunda oluan tuz uzaklatrlr ve kuma ntralize edilir. [Clariant, 2010] Pad-Ox prosesinin Diresul RDT boyalar ile baars, Pad-OX prosesinde emdirme sonrasnda kkrt boyarmadde moleklnn bir kere life penetre olmas ile fikse olarak lifte kalma davrana bal oluundan kaynaklanmaktadr. Boyarmadde moleklnn polimerik boyuta yakn oluu nemli olmaktadr. Bu molekln life efektif olarak hapsolmasna ve katyonik madde yardm ile fikse olmasn salamaktadr. Bu tm boyarmaddenin hapsolmas anlamna gelmektedir ve dolaysyla atk su boyarmadde iermemektedir.

KKRT BOYAMACILIINDA HATA KAYNAKLARI

Hatal bir boyama sz konusu olduunda boyaclar genelde boyarmaddeden kaynakladklarn dnseler de, ou zaman hata, n terbiye veya tam olarak doru yaplmayan bir proses kaynakl olmaktadr. Bobin boyamada yaanabilen dzgnszlk sebepleri; 1) ok yksek scaklklarda boyamaya balanmas 2) Yava bir sirklasyon sz konusuyken ok hzl scakln ykseltilmesi 3) Bobinlerin ok sk sarlmas 4) Boyamann ok banda veya ok hzl elektrolit ilavesi 5) Pompadaki kabarcklar 6) Oksidasyon ncesi yetersiz durulama (haslklar da dk olacaktr) saylabilmektedir.

Jiggerdeki boyamalardayaanan en tipik sorun ba son fark, kenar-orta-kenar fark ve dk srtme haslklardr. Ba son fark doru yaplmayan kimyasal ilavelerinden, ok yksek scaklklarda boyamaya balanmasndan, boyamann ok banda elektrolit ilavesinden kaynaklanabilmektedir. Jetlerdeki boyamalarda en sk rastlanlan problemler ise ak izgileri, ve buralardaki bronzlama ve halat krklardr. Ak izgileri ve bronzlama genellikle zamansz yaplan oksidasyondan kaynaklanmaktadr. Uygun bir antioksidant ilave edilerek bu problem minimize edilebilmektedir. Kontin boyamalarda yaanan genel problemler, pad-steam ynteminde ba-son fark, su veya boya lekeleri, izgilerdir. Hatal dzeltmek kontin sistemlerde mmkn olmamaktadr, jet veya jigger gibi makinelerde ilem yaplmas gerekmektedir. Ba-son farkn nlemek iin tekne hacmi kltlmeli, flotte scakl dk tutulmal ve besleme sisteminin dzgn almas gereklidir. Su damlamalar, kondense olmu su damlalarnn buharlaycnn rafndan damlamas ile olumaktadr. Buharlaycnn st ksmlarnn iyi bir ekilde stlmas, etkili bir yaltm hatann olumasn nlemede yardmc olmaktadr. Kuman genel renginden daha koyu olarak grnen lekeler znmemi boya kaynakl yada emdirme flottesinin yzeyinde oluan kpklerin kuma tarafndan alnmasndan kaynaklanabilmektedir. Daha dk kpk oluumu gsteren slatc maddelerin kullanlmas, boyann daha dikkatli zlmesi hatay nlemede faydal olmaktadr. izgilerin oluumu zayf penetrasyon, lif veya baka depozitlerden kaynaklanabilmektedir.Genel olarak sorunsuz ve tekrarlanabilir boyamalar iin ncelikle materyalin boyama hazrlnn ok dzgn olarak yaplmas ve tm parti boyunda uniform olmas gerekli olmaktadr.

KAYNAKA 1) Ahmed N.S. E, El-Shishtawy R. M., The use of new technologies in coloration of textile fibers, J.Matter Sciece, Springer, 45, 2010, 11431153 [Ahmed N.S. E, ElShishtawy R. M., 2010] 2) Akakoca Kumbasar, P., Tekstil Boyacl I Ders Notlar, [Akakoca Kumbasar, P.,?] 3) Bozic, M., Kokol, V., Ecological alternatives to the reduction and oxidation processes in dyeing with vat and sulphur dyes, Dyes and Pigments, Elsevier, 76, 2008, 299-309 [Bozic, M., Kokol, V., 2008] 4) Clariant, Tedariki Teknik Blteni, 2010 [Clariant, 2010] 5) Hls, Th., Basic Course Sulphur Dystar Tedariki Blteni, 2002 [Dystar, 2002] 6) Roessler, A., Jin, X., State of the art technologies and new electrochemical methods for the reduction of vat dyes, Dyes and Pigments, Elsevier, 59, 2003, 223235 [Roessler A, Jin X, 2003] 7) Senior J., Guest R. A.,. Wood W. E, Sulfur Dyes, Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology, John Wiley & Sons, 2000, 21 p [Senior J., ve ark, 2000] 8) Senior J., Dyeing with Sulphur Dyes, Cellulosic Dyeing, Society of Dyers and Colorists, England, 1995, 403 p [Senior J., 1995] 9) www.textiles.clariant.com, 2011 [www.textiles.clariant.comi 2011] 10) Yurdakul, A., Atav, R., Boya Bask Esaslar, Ege niversitesi Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma ve Uygulama Merkezi Yayn, Bornova, zmir, 2006 [Yurdakul, A., Atav, R, 2006]