T. C.

SELUK NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM ANA BLM DALI

TRKYEDE BELEDYELERN MAL YAPISI VE DENETM

YKSEK LSANS TEZ

DANIMAN YAR. DO. DR. ERDAL BAYRAKI

HAZIRLAYAN MUHARREM ELGL 054228001011

KONYA 2008

TRKYEDE BELEDYELERN MAL YAPISI VE DENETM

ZET Tez almas blme ayrlmaktadr. Birinci blmde Trkiyede belediyelerin yapsyla ilgili olarak genel bilgiler verilmesi amaland. kinci blmde belediyelerin mali yaps incelenirken son blm ise belediyelerin denetimine ayrld.

Trkiyede yerel ynetimler genel olarak yerel halkn mahalli ve mterek nitelikteki ihtiyalarn grmek zere kurulmu karar organlar seimle ibana gelen, merkezi idarenin vesayet denetimi altnda alan kamu tzel kiileridir. Yerel ynetimlerin temel yaps belediyeleridir.

Belediye ynetiminin organlar, belediye meclisi belediye encmeni ve belediye bakandr. Belediyeye encmenin genel olarak grevleri, tama cret ve tariflerini dzenlemek, belediye btesini onaylamak ve belediye personeliyle ilgili ilemelerdir. Belediye encmeni ise kamulatrma kararlarn almak ve uygulamak, kanunda ngrlen cezalar vermek gibi grevlerle ilikilidir. Belediye bakan ise belediye idaresinin ba ve belediye tzel kiiliinin temsilcisidir. Belediye bakan be yllk bir dnem iin seilir.

Son birka yl ierisinde lkemiz yerelleeme eilimleri balamnda ok kapsaml bir yerel ynetim reform sreci yaamtr. Bu amala belediyelerin mali yapsnn glendirilmesi, effaflk, iyi ynetiim ve denetim hayati bir rol oynamaktadr.

THE FISCAL SITUATION AND ISPECTION OF MUNICIPALITIES IN TURKEY

ABSTRACT The thesis divides into three three sections. In first section we try to give some information about municipilaties in Turkey. Fiscal situation of municipilaties has been writen in second section. In the last section has been allocated for ispection of municipialities

Local administration is the system of administration established to meet the common needs of the people living in a specific region and managed as a result of the cooperation of bodies elected by these people and appointed by the central government. Local administrative agencies are authorized by the central government agencies to introduce rules and meet financial obligations on matters related to the region. Municipalities are the main pillar of local administration operating in Turkey

Municipal administration comprises, a council, an assembly and a mayor The Municipal Council prepares transport tariffs and fees, sets commodity prices,

determines municipal fines and budgets, and decides on personnel issues. The Municipal Assembly, related to public works and city planning and determines taxes, rates of duties, fees and tariffs of various sorts The Mayor is the chief executive and representative of the municipality. He is elected for a term of five years

During the last several years, The Republic of Turkey has been going through a very comprehensive process of local administration reform and restructuring. To this end, financial management to transparency, good governance and inspection play pivotal role in this situation

TRKYEDE BELEDYELERN MAL YAPISI VE DENETM NDEKLER GR.. 1 Birinci Blm KAVRAMSAL EREVE VE GENEL BLGLER 1.1.KAMU YNETM.. 3 1.1.1. Merkezden Ynetim 4 1.1.2. Yerinden Ynetim........... 5 1.1.2.1.Siyasal Yerinden Ynetim............. 6 1.1.2.2.dari Yerinden Ynetim......... 7 1.1.2.2.1.Hizmet Ynnden Yerinden Ynetim. 7 1.1.2.2.2.Yer Ynnden Yerinden Ynetim (Yerel Ynetimler) 8 1.2. TRKYEDE YEREL YNETMLER. .9 1.2.1.Belediyeler......... 12 1.2.1.1.Belediye Kurulmas. 14 1.2.1.2. Belediyelerin Grev ve Sorumluluklar.......... 13 1.2.1.3. Belediyenin Organlar......... 15 1.2.1.3.1 Belediye Meclisi. 15 1.2.1.3.1.1. Meclis Toplantlar ve Bakanlk Divan. 15 1.2.1.3.1.2. Belediye Meclisinin Grev ve Yetkileri......... 17 1.2.1.3.2. Belediye Encmeni............ 19 1.2.1.3.2.1.Encmenin Oluumu ve Toplantlar............ 19 1.2.1.3.2.2 Encmenin Grev ve Yetkileri. 21 1.2.1.3.3 Belediye Bakan............ 22 1.2.2. Bykehir Belediyeleri.... 24 1.2.2.1. Bykehir Belediyesi Kurulmas............. 25 1.2.2.2. Bykehir Belediyesinin Grev Yetki ve Sorumluluklar........................... 25 1.2.2.3. Bykehir Belediyesinin Organlar.............. 30 1.2.2.3.1. Bykehir Belediye Meclisi... 30 1.2.2.3.2. Bykehir Belediye Encmeni............................................................... 31 1.2.2.3.3. Bykehir Belediye Bakan.. 31

kinci Blm BELEDYELERN MAL YAPISI 2.1. MAL TEVZN.. 34 2.2. BELEDYE GELRLER....... 36 2.2.1.Devlet Vergi Gelirlerinden Ayrlan Paylar.... 38 2.2.2.Belediyelerin z Gelirleri 42 2.2.2.1.Emlak Vergisi Kanununa Gre Salanan Gelirler... 44 2.2.2.2.Belediye Gelirleri Kanununa Gre Salanan Gelirler..... 47 2.2.2.2.1.Vergiler.......... 48 2.2.2.2.1.1. lan ve Reklam Vergisi... 49 2.2.2.2.1.2. Elence Vergisi.................................................................................. 52 2.2.2.2.1.3. Haberleme Vergisi............................................................................ 53 2.2.2.2.1.4. Elektrik ve Havagaz Tketim Vergisi........................... 54 2.2.2.2.1.5.Yangn ve Sigorta Vergisi...... 55 2.2.2.2.1.6. evre Temizlik Vergisi.......... 55 2.2.2.2.2. Harlar...................................................................................................... 57 2.2.2.2.2.1. gal Harc......................... 57 2.2.2.2.2.2. Tatil Gnlerinde alma Ruhsat Harc........................ 58 2.2.2.2.2.3. Kaynak Sular Harc.............. 59 2.2.2.2.2.4. Tellallk Harc........ 60 2.2.2.2.2.5. Hayvan Kesimi, Muayene ve Denetleme Harc.... 60 2.2.2.2.2.6. l ve Tart Aletleri Muayene Harc........................... 61 2.2.2.2.2.7. Bina naat Harc....... 61 2.2.2.2.2.8. eitli Harlar........ 64 2.2.2.2.3. Harcamalara Katlm Paylar 64 2.2.3. Borlanma Gelirleri...... 65 2.2.3.1 Belediyeleri Borlanmaya ten Nedenler 67 2.2.3.2. Borlanma.......... 69 2.2.3.3. D Borlanma................ 71 2.2.4. Devletin Belediyelere Yardmlar. 74 2.2.4.1. Belediyelere Yardm Yaplmasnn Sebepleri 74 2.2.4.2. Belediyelerin Yararlanabilecei Merkezi dare Yardm ve Fonlar 75 2.2.5. Belediyelerin Dier Gelirleri. 78 2.3. BELEDYE HARCAMA VE GDERLER.... 79

ii

2.4. LLER BANKASI VE BELEDYELER....................... 86 2.4.1. Bankann Kurulu ve Amalar... 86 2.4.2. Bankann Grevleri. 87 2.4.3. Sermaye Yaps ve Belediyeler Fonu.......... 88 2.5. BELEDYELERDE BTE VE MUHASEBE........... 93 2.5.1. Mali Ynetimde Bte Kavram......... 93 2.5.2. Btenin Hazrlanmas ve Kabul... 95 2.5.3. Kesin Hesap ve Denetim Komisyonu.. 97 2.5.4. Bykehir, Bykehir ile ve lk Kademe Belediye Bteleri.... 99 2.5.5 Belediyelerde Muhasebe Sistemi............ 100 2.6. BELEDYE KTSAD TEEBBSLER... 102 2.6.1. Kurulu Amalar.... 103 2.6.2. Mevcut Durum ve neriler..... 104 2.6.3. Belediye ktisadi Teebbsleri ve zelletirme. 107

nc Blm BELEDYELERN DENETM 3.1. DENETMN TANIMI VE KAPSAMI 110 3.2. DAR VESAYET 112 3.3. YEREL ZERKLK VE DENETM 113 3.4. 5018 SAYILI KANUN VE DENETM SSTEMMZ 115 3.5. OMBUDSMAN DENETM VE BELEDYELER. 118 3.6. HESAP VERME SORUMLULUU VE MAL SAYDAMLIK 120 3.7. BELEDYELERDE PERFORMANS DENETM VE LM. 123 3.8. BELEDYELER DENETLEYEN KURULULAR........... 126 3.8.1. Denetim ve Belediye rgt.. 127 3.8.2. D Denetim 130 3.8.2.1. Saytay ve Yargsal Mali Denetim.. 130 3.8.2.2. ileri Bakanl Denetimi 132 3.8.2.2.1. Mlkiye Tefti Kurulu. 132 3.8.2.2.2. Mahalli dare Kontrolrleri. 135 3.8.2.3. Belediyelerin Merkezi dare Birimlerince Denetlenmesi.. 139

iii

SONU 141 KAYNAKLAR. 145

Ksaltmalar

ASBF: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi BEPER: Belediyelerde Performans lm Projesi BT: Belediye ktisadi Teebbsleri BB: Bykehir Belediyesi DPT: Devlet Planlama Tekilat GBVP: Genel Bte Vergi Paylar GBVGTT: Genel Bte Vergi Gelirleri Tahsilat Toplam HF: stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi TV: zel Tketim Vergisi TODAE: Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits

ekil, Tablo ve Grafik Listesi ekil 1: Belediyelerde Bte Sreci.... 97 Tablo 1: Trleri tibariyle Mahalli darelerin Saylar 10 Tablo 2: Belediyelerin Trlerine Gre Dalm. 11 Tablo 3: 5747 Sayl Kanundan Sonra Trlerine Gre Belediyeler 12 Tablo 4: Bykehir ve Dier Belediyelerin Belediye Nfusu indeki Pay 24 Tablo 5: Belediye Gelirlerinin Yzde Dalm...... 37 Tablo 6: Belediye Gelirlerinin Yzde Dalm(Bykehir ve Normal Stat Ayrm).... 43 Tablo 7: Belediye Gelirleri ( Bin YTL).. 48 Tablo 8: Belediye Vergilerinin Maktu ve Nispi Olarak Dalm... 49 Tablo 9: evre Temizlik Vergisi Yllk Vergi Tutar (YTL)...57 Tablo 10: l ve Tart Aletleri Muayene Harc Oranlar.. 61 Tablo 11: Bina naat Har Tarifesi.... 63 Tablo 12: Belediyeler Fonu ve ller Bankas Yatrmlar 77 iv

Tablo 13: Belediye Harcamalarnn Yzde Dalm.. .85 Tablo 14: Ocak-Eyll 2007 Dnemi Tm Belediyeler Bte Gereklemeleri. .99 Tablo 15: 2006 ylnda Denetlenen Belediyelerde Resen ncelemeye Alnan Konularn Ayrntlar.134 Tablo 16: Belediyelerdeki Kamu Zararlar Konu, Miktar ve Oranlar................................ 138 Grafik 1: Merkezi Ynetimden Aktarlan Paylar/Toplam Gelirler......................................40 Grafik 2: Belediyelerin Mali ykmllkler/GSMH67 Grafik 3: Belediyelerin Personel Giderleri/GSMH...............................................................83 Grafik 4: 2006 Ylnda Belediyelerin Mlkiye Mfettilerince Denetimi..135 Grafik 5: 2006 Ylnda Belediyelerin Mahalli dare Kontrolrlerince Denetimi... 137

GR

Gnmzde kreselleme ile beraber yerelleme anlay n plana kmaktadr. Bu gelimelere paralel olarak subsidiarite yani hizmette vatandaa yaknlk ilkesinin yerel ynetimlerin yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesinde temel olmas anlay, hakim olmutur. zellikle 1980lerin bandan itibaren Dnyada deien kamu ynetimi anlayyla beraber yerel ynetimlerin de nemi artmtr.

lkemizde de dnyadaki bu geliime paralel olarak yerel ynetimlerin gelitirilmesi ile ilgili olarak yasal dzenlemeler uygulamaya konulmutur. Yerel ynetim reformu erevesinde 5393 sayl Belediye Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu, 5302 Sayl l zel daresi Kanunun ve 5355 Sayl Mahalli dare Birlikleri Kanunu ve 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan kabul edilmi ve yrrle girmitir. Yrrle giren bu kanunlarla beraber yerel ynetimlerin yapsnda kkl deiiklikler meydana gelmitir. zellikle 5393 sayl Belediye Kanunu, belediyelerin yeniden yaplandrlmas ile ilgili olarak ok ynl almlar getirmitir. Bu kanunlarn kamu ynetimi anlay erevesinde

deerlendirildiinde yerel ynetimlerde katlm ve paylam artran, hesap verebilir ve effaf, stratejik planlama ve performans ynetimine dayal bir anlayn hakim klndn grmekteyiz.

Yerel ynetim sisteminin en nemli paras olan belediyelerin mali yaps, beldeye sunulan hizmetlerin kapsamn, vatandan belediyelere olan gvenini ve belediyelerin kanunlarla kendisine verilen grevleri ne lde yerine getirebileceini belirlemektedir. Belediyelerin mali yaplar kendilerine yklenen grevleri yerine getirecek oranda gl olmazsa yerel ynetim reformunun baarl olaca sylenemez. Bu adan bakldnda belediyelerde gl bir mali yapnn gerekletirilmesi ve denetim sisteminin etkin bir ekilde iletilmesi yerel ynetim reformunun baar salamas asndan elzem olduu sylenebilir. Ayrca lkemizde yerel ynetimleri denetleyen, uygulamalarna tepki gsteren, kendi hak ve ykmllklerini bilen, yerel ynetimlere ve yaad yreye sahip kan bilinli yerel topluluk ve hemerilik duygularnn da yeterince gelitiini syleyemeyiz.

Trkiyede Belediyelerin Mali yaps ve Denetimi adn tayan bu tez almas belediyelerin mali yapsn ve sorunlarn ayrntl biimde ortaya koymay, belediye sisteminin mali adan etkin olmad noktalar tespit etmeyi, sistemin yapsal sorunlarnn tanmlanmasn ve nerilerde bulunmay amalamaktadr. zellikle belediyelerin mali yaplaryla ilgili saysal veriler ortaya konarak kaynaklarn nasl etkin ve verimli kullanlaca, belediyelerdeki kt ynetimlerin mali yapy nasl bozduu

aklanmaktadr. Ayrca belediyelerdeki denetimin nemi, denetim eksikliinden meydana gelen sorunlar, belediyeleri denetleyen kurulular da bu almada ortaya konmaktadr.

almasnn birinci blmnde kavramsal ereve izilmekte ve genel bilgiler verilmektedir. Devlet, kamu ynetimi, yerel ynetimler, yerel ynetimlerin trleri, belediyeler, belediyelerin grev ve sorumluluklar, organlar, ayrntl olarak aklanmaktadr. bykehir belediyeleri

kinci blmde belediyelerin mali yaplar, yerel mali sistemi, mali tevzin, belediyelerin gelir ve giderleri, ller Bankas ile olan ilikiler, belediye iktisadi teebbsleri, belediyelerde bte ve muhasebe sistemi konusu ilenmektedir.
verilerde yararlanlarak ayrntl olarak incelenmitir.

Ayrca

belediye sisteminin mali byklnn nasl gelitii, harcama ve gelirlerin geliimi saysal

almann son blmnde ise denetim konusu ele alnmaktadr. zellikle 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunun kapsamnda denetim sistemimizde meydana gelen gelimeler, hesap verme sorumluluu, belediyelerde performans denetimi ve ombudsman sisteminin belediyelerde uygulanabilirlii incelenmektedir.

BRNC BLM KAVRAMSAL EREVE VE GENEL BLGLER lkemizde son yllarda kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas ilkesi dorultusunda yerel ynetimlerin glendirilmesi sreci hzlandrlmtr. Bu dorultuda yrrle giren 5393 sayl Belediye Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu, 5302 Sayl l zel daresi Kanunun ve 5355 Sayl Mahalli dare Birlikleri Kanunu nemli almlar getirmektedir. Tezin bu ilk blmnde yerel ynetimler ve zellikle belediyelerin yeni kanunlar erevesinde ilev ve grevleri kavramsal ereve izilerek anlatlmaktadr.

1.1. KAMU YNETM

nsanlarn bir arada yaamas sonucunda oluan topluluklarn ortak ihtiyalarnn karlanmas, ortak kurallarnn korunmas amacyla oluan, organizasyon olan devletin ilevsel ve yapsal zelliklerinin btnne, kamu ynetimi denmektedir. Bir baka ifade ile kamu ynetimi; Devlet ve toplum dzeninin kesintisiz olarak ilemesi ve kamunun ortak ihtiyalarn karlamaya ynelik mal ve hizmetlerinin retilip halka sunulmasna ilikin bir sistemdir.1

Kamu ynetimi kavramn biri dar dieri

geni olmak zere iki ekilde daha

aklayabiliriz. Geni anlamda kamu ynetimi; yasama, yrtme, yarg organlarn, bunlarn yrttkleri faaliyetlerin tmn iine alan olduka kapsaml bir deyimdir. Dar anlamda kamu ynetimi ise; sadece yrtme ve idare alanndaki tekilat ve faaliyetleri ieren bir kavram olarak tanmlanabilir.2

Kamu hizmetlerinin yerine getirilebilmesi amacyla oluturulan kamu ynetimi; iki ayr yaplanmadan olumaktadr: Merkezi ynetim ve yerinden ynetim. Baz kamu hizmetleri yapsal zelliinden dolay merkezi ynetim tarafndan yaplmas gerekir. rnein adalet, eitim, ulusal savunma hizmetleri gibi kamu hizmetlerini yerel ynetimler karlayamazlar. Buna karlk baz kamu hizmetlerinin de merkezi ynetim tarafndan grlmesi hem gereksiz, hem ok masrafl ve nihayet ou zamanda imkanszdr. rnein
1 2

Bilal Erylmaz, Kamu Ynetimi, Alfa Yayn, stanbul, 2002, s.9 A. eref Gzbyk, Ynetim Hukuku, S Yaynlar, Ankara, 1983, s.1-10

bir kentteki mezarlk, kanalizasyon itfaiye vb. hizmetlerin o kentteki yerel idari otoriteler tarafnda grlmesi gerekir.

Devlet, kamu hizmetlerini grrken, yapsna en uygun olan sistemi kabul eder ve uygular. Genel olarak ynetim siyaseti bakmndan uygulanan iki sistem vardr: Merkezden Ynetim Sistemi ve Yerinden Ynetim Sistemi. ada devletlerde bu iki sistem biri birinden kesin snrlarla ayrlm deildir. Biri dierinin tamamlaycs olan ve yan yana uygulanan bu sistemlerin hi birisi, tek bana kamu hizmetlerinin yrtlmesi iin yeterli deildir.3 Baz lkeler, gl bir yerel ynetim geleneinden gelirken baz lkelerde ise merkeziyeti yap hakimdir. Dolaysyla her lkenin siyasi, tarihsel ve ekonomik zellikleri farkl olduu iin kimi lkelerde merkezi ynetim; kimi lkelerde de yerel ynetimler gldr.

1.1.1. Merkezden Ynetim

Merkezden ynetim, kamu ynetiminde karar mekanizmalarnn merkeze bal olmas ve merkez tarafndan belirlenmesi, mali kaynak ynetiminin (gelir ve giderlerin), her trl personel ilemlerinin ve kamu hizmetlerinin organizasyonunun merkezi birimler veya onlara bal birimler tarafndan yaplmasn ifade eder.4 Merkezden ynetim bir lkede merkez memurlarnn daha geni yetkilere sahip olduu, alt kademelerin yetkilerinin ve takdir haklarnn azald bir ynetim biimidir. Merkezden ynetim kat biimde uyguland takdirde, btn kararlarn st yneticiler tarafndan alnmas ve alt kademedeki memurlarn her eyi stlerine danarak yrtmeleri gerekir.5

Bir lkede o lkenin ynetimini ilgilendiren btn kararlarn, ynetimi elinde bulunduran hkmet tarafndan alnmasnda saysz sakncalar vardr. ler daha ar yrr ve yneticiler halktan uzaklam olurlar. Bu durum merkez organlarnn yetkilerini snrlamak ve bunlarn bir ksmn, ynetilen halka daha yakn makamlara vermek zorunluluunu dourmaktadr. Merkezi ynetimin yetkilerin hafifletmenin iki yolu vardr.

3 4

Recep Kzlck, Trk Kamu Ynetiminin Geliimi, Trk dare Dergisi, Yl 2001, Say 432, s.127-134 Hasan Hseyin evik, Trkiyede Kamu Ynetimi Sorunlar, Sekin Yaynclk, Ankara, 2001, s,77-78 5 Nuri Tortop, Mahalli dareler, 6. Bask, Yarg Yaynevi, Ankara, 1999, s. 5-6

Ya merkezi kurulularn alt kademelerine yetki verilerek ynetimin daha abuk basit ilemesi salanr. kinci bir yol da yerinden ynetim kurulularna yer vermektir.6

Kreselleme srecinde ulus devlette varolan merkezi devletin gc ve brokrasi sorgulanmaktadr. 21. yzyl demokrasilerinde piyasa karar mekanizmalar zerinde mdahaleci rol oynayan politik-ynetsel karar alanlar daraltlacak, ulus devletin ilevleri yeniden gzden geirilecektir. Bu anlamda yetkilerin bir ksm bu gn var olan ve kurulmas planlanan uluslar aras rgtlenmelere braklacak, bir ksm ise yerel ynetim birimlerine devredilecektir.7

1.1.2. Yerinden Ynetim

Yerinden ynetim, Fransz idari hukuku retisinden ortaya kan bir kavramdr. Topluma sunulacak yerel hizmetlerin; devlet mekanizmasnca tek elden deil; merkezi tekilat iinde yer almayan ve merkezi ynetim hiyerarisine dahil olmayan, nispi zerklie sahip tzel kiiler tarafndan yrtlmesidir.8

Aslnda Devlet, btn kamu hizmetlerini ynetmek iin yetkili bir kudrete sahiptir. Ancak lke ve vatanda yararlar asndan, bir ksm hizmetlerin zerk baz kurulular tarafndan yerine getirilmesine rza gstermektedir. Devlet kendi denetimi altnda bulunan bir ksm hizmetleri baka kurululara yaptrabilir. Bu kurulu otonom, muhtar(zerk) bir kurulu olabilir. Ayr btesi, tzel kiilii ve mallar bulunabilir. Bylece yerinden ynetimde merkezden ynetimde olduu gibi sadece yetki verilmekle yetinilmiyor, ayn zamanda tzel kiilii olan ayr bir rgt kuruluyor. Bu zellikler altnda yerinden ynetimi tanmlayacak olursak u tanm ortaya kacaktr: Yerinden ynetim, kamu hizmetlerinin ynetiminin merkezden ynetimden ayr, zerk kamu hukuku tzel kiilerine verilmesidir.9

6 7

Tortop, Mahalli dareler, s.8 Zerrin Toprak Karaman, Kresellemede Ynetimin Etkisi, Trk dare Dergisi, Yl: 1995, Say: 409, s.44 8 Atilla Nalbant, niter Devlet, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1997, s.39 9 Tortop, Mahalli dareler, s.10-11

Kamu hizmetlerinin topluma etkin ve verimli bir ekilde sunulmas iin yerelleme gereklilii domutur. Kamu hizmetlerinin verili ekli corafi, sosyo-ekonomik, ynetsel ve politik faktrlerle belirlenmektedir.10 Dolaysyla deien dnyamzda merkezi ynetimler kamu hizmetlerinin daha etki ve verimli srdrlebilmesi asndan yerinden ynetimlere baz yetkilerin devretmek durumunda kalmlardr. zetle yerinden ynetim anlaynn bir ihtiyatan doduunu syleyebiliriz.

Gnmzde kreselleme sreci yerelleme politikalarn zorlamakta ve devletleri ademi merkeziyeti bir yapya ynlendirmektedir. 21. yzylda hem kreselleme hem de yerellemenin kanlmaz olduu sylenebilmektedir. Bu srete ulus devletler yetkilerinin bir ksmn kresel dzeye, bir ksmn ise yerel dzeye brakmak zorunda kalacaklardr.11

Literatrde genel kabul gren anlaya gre yerinden ynetim siyasal ve idari olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Siyasi yerinden ynetimi iktidar paylamn; idari yerinden ynetim ise grev blmn anlatmaktadr.

1.1.2.1. Siyasal Yerinden Ynetim

Siyasi Yerinden ynetim siyasi gcn merkezi idare ile mahalli idareler arasnda blmdr. Bu sistemde siyasi otorite merkezde toplanmam, eitli birimler arasnda paylatrlmtr. Siyasi yerinden ynetim merkezi ynetimle mahalli idareler arasnda eyalet, kanton, cumhuriyet, federe devlet gibi adlarla ayr bir ynetsel kademe oluturan ve ynetsel yetkilerin yan sra belli lde yasama ve yarglama yetkileri olan ynetim biimlerini anlatr.12

ster niter devlet, isterse federal devlet sistemlerinde olsun mahalli idare kurulularnn yasama ve yarglama yetkileri yoktur. Bu yetkilerin mahalli idareler dzeyinde alansal olarak blnmesi sz konusu deildir. Yasama ve yarglama yetkileri ile

10 11

Zerrin Toprak Karaman, Yerel Ynetimler, Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar, zmir, 1996, s.6 Birgl A. Gler, Yerel Ynetimleri Glendirmek mi? Adem-i Merkeziyetilik mi?, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt:9, Say:2, Nisan 2000, s.14 12 Ahmet Ulusoy ve Tekin Akdemir, Mahalli dareler, Sekin Yaynlar., Ankara, 2001, s.25

bunlara ilikin rgtlenme yetkisi, niter yapl devletlerde merkezi ynetime ait; federal yapl devletlerde ise federal devlet ile federe devletlere aittir.13
.

1.1.2.2. dari Yerinden Ynetim

dari yerinden ynetim, yerel nitelikteki kamu hizmetleri ile baz teknik, ticari ve kltrel nitelikteki hizmetlerin, merkezi ynetimin hiyerarik yaps dnda tekilatlanan kamu tzel kiiliine sahip kurulularca yrtlmesidir. Bu kamu tzel kiileri ya belli corafi blgelerde yaayan halk ya da eitim, sanayi, ticaret kltr gibi belli baz hizmetleri temsil eder. Fakat hibir zaman siyasi yerinden ynetim kurulularnda olduu gibi, bir blgede yaayan topluluun egemenlik hakkn temsil etmez.14

Bu ynetim biiminde yasama ve yarg yetkilerinin tm merkezde toplanmtr. Yerel ynetimler sadece yrtmeye ilikin birtakm yetkileri kullanrlar. Bu yetkileri kullanan birimlerin niteliine gre idari bakmdan yerel ynetimin iki tr vardr.15

1.1.2.2.1. Hizmet Ynnden Yerinden Ynetim

Hizmet yerinden ynetim ilkesinin ve sisteminin dourduu ynetim kurumlarna hizmet ynnden yerinden ynetim veya fonksiyonel yerinden ynetim kurulular denilmektedir.16 Merkezi ynetimin hiyerarisine bal olmayan bu kurulular, grev alanna giren hizmetlerin yrtlmesine ilikin kararlar kendi organlar tarafndan alr ve uygular. Bu kurululara rnek olarak niversiteler, TRT, Sosyal Sigortalar, Emekli Sand, Kamu ktisadi Teebbsleri, Ticaret- Sanayi odalar ve barolar gibi kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular rnek olarak gsterilebilir.17

Hizmet yerinden ynetimi, belli bir alana bal olmakszn hizmetlerin uzand birok mahalli kurulular iine alan belirli baz kamu hizmetlerinin merkezin dnda
13

Seluk Yalnda, Yerinden Ynetim ve Yerel Ynetim, ada Yerel Ynetimler, Cilt 4, Say 2, Mart 1995, s.10 14 Ulusoy ve Akdemir, a.g.e s., s.26 15 Orhan Gke ve Erdal Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, Dizgi Ofset, Konya, 2006 s.14 16 Ltfi Duran, dare Hukuku, ..H.F. Yayn, stanbul, 1982, s.54 17 Ulusoy ve Akdemir, a.g.e., s.27

bamsz rgtlere braklmasdr. rnein niversiteler ve ticaret odalarnda olduu gibi. Hizmet yerinden ynetiminde zerklik hizmetin kendisine tannmtr. Teknik ihtiyalardan domutur.18

1.1.2.2.2. Yer Ynnden Yerinden Ynetim ( Yerel Ynetimler )

Yerel ynetimler genel olarak, belirli bir corafi alanda yaayan yerel topluluun ortak ihtiyalarn karlamak zere, karar organlar yerel halka belirlenen, yasalarn ortaya koyduu grev ve yetkilere sahip, zel geliri, btesi ve personeli olan kamu tzel kiileridir.19 Bu adan, merkezi ynetimin dnda, yerel bir topluluun ortak gereksinmelerini karlamak amacyla oluturulan, karar organlarn dorudan halkn setii, demokratik ve zerk bir ynetim kademesi, bir kamusal rgtlenme biimi olarak tanmlanabilirler. Bu birimlerin, devletin tzel kiilii dnda ayr bir tzel kiilii, malvarl, kendine zg gelir kaynaklar bulunmaktadr.20

Yerel ynetimleri bu derece nemli klan en nemli zellikleri, zerklikleridir. zerklikten kast, sosyal bir topluluun ya da tzelkiiliin kendilerini yneten kurallarn tmn ya da bir blmn bizzat saptayabilmeleri veya anayasa ve yasalarn izdii snrlar iinde davranabilme zgrl ve yetkisine sahip olabilmeleridir.21 Yerel zerklii iki adan ele almak mmkndr: dari zerklik, zerk kurulularn kendi organlar araclyla serbest olarak karar alabilmelerini ifade eder. Bu karar organlarnn seimle i bana gelmeleri idari zerkliin n koulu olarak kabul edilmektedir. Mali zerklik ise zerk kurulularn ayr mal varlna ve gelir kaynaklarna sahip olabilmelerini ve kanunlarn ngrd esaslar erevesinde kendi organlarnn kararlarna dayanarak harcama yapabilmelerini ngrr.22 Bu adan, gerek anlamda yerel ynetimlerin varlndan sz edebilmek iin yerel zerkliin art olduunu syleyebiliriz.

Bugn yerel ynetimler, devletin tzel kiilii dnda ayr bir tzel kiilii, malvarl, kendine zg gelir kaynaklar ile her geen gn sahip olduklar nemi
Tortop, Mahalli dareler, s.12 Ulusoy ve Akdemir, a.g.e, s.27 20 mer Bozkurt, Turgay Ergun ve Seriye Sezen, Kamu Ynetimi Szl, TODAE Yaynlar, Ankara, 1998, s.259 21 Cengiz Akn, Trkiyede Yerel zerkliin Anlam, Trk dare Dergisi, Yl: 1997, Say: 414, s.114 22 Ruen Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, Cem Yaynevi, stanbul, 1994, s.43
19 18

artrmaktadrlar. Yerel bir topluluu ilgilendiren pek ok hizmetin yerine getirilmesiyle grevli olmalar bu durumlarn pekitirici bir rol oynamaktadr. Artk, belirli bir yerde tek bir kamu hizmetini stlenmi yerel ynetim trlerinin says btn dnyada giderek azalmaktadr.23

1.2. TRKYEDE YEREL YNETMLER

lkemizde yerel ynetimler anayasamz tarafndan tanmlanm ve nitelikleri belirtilmitir. Buna gre Mahall idareler; il, belediye veya ky halknn mahall mterek ihtiyalarn karlamak zere kurulu esaslar kanunla belirtilen ve karar organlar, gene kanunda gsterilen, semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzelkiileridir. Mahall idarelerin kurulu ve grevleri ile yetkileri, yerinden ynetim ilkesine uygun olarak kanunla dzenlenir. Mahall idarelerin seimleri, be ylda bir yaplr. Ancak,

milletvekili genel veya ara seiminden nceki veya sonraki bir yl iinde yaplmas gereken mahall idareler organlarna veya bu organlarn yelerine ilikin genel veya ara seimler milletvekili genel veya ara seimleriyle birlikte yaplr. Kanun, byk yerleim merkezleri iin zel ynetim biimleri getirebilir. Mahall idarelerin seilmi organlarnn, organlk sfatn kazanmalarna ilikin itirazlarn zm ve kaybetmeleri, konusundaki denetim yarg yolu ile olur. Ancak, grevleri ile ilgili bir su sebebi ile hakknda soruturma veya kovuturma alan mahall idare organlar veya bu organlarn yelerini, ileri Bakan, geici bir tedbir olarak, kesin hkme kadar uzaklatrabilir. Merkez idare, mahall idareler zerinde, mahall hizmetlerin idarenin btnl ilkesine uygun ekilde yrtlmesi, kamu grevlerinde birliin salanmas, toplum yararnn korunmas ve mahall ihtiyalarn gerei gibi karlanmas amacyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idar vesayet yetkisine sahiptir. Mahall idarelerin belirli kamu hizmetlerinin grlmesi amac ile, kendi aralarnda Bakanlar Kurulunun izni ile birlik kurmalar, grevleri, yetkileri, maliye ve kolluk ileri ve merkez idare ile karlkl ba ve ilgileri kanunla dzenlenir. Bu idarelere, grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanr. (Anayasa md. 127) Anayasamzn getirdii ilkeler gz nnde bulundurularak yerel ynetim kurulularnn zelliklerini yle sralayabiliriz:24

23 24

Bozkurt vd, a.g.e., s.259 Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, s.16

a)Yerel ynetim kurulularnn tzel kiilikleri vardr b)Yerel ynetim kurulular yerinden ynetim ilkesine dayanan zerk kurululardr. c)Yerel ynetim organlarnn karar organlar seimle ibana gelir. d)Yerel ynetim kurulularnn organlarnn, organlk sfatn kazanmalar ve kaybetmelerine ilikin denetim yarg yerlerince yaplr. ileri bakan geici bir nlem olmak zere grevlerinden dolay soruturma ve kovuturma alan yerel ynetim organlarn ve organlar oluturan yeleri grevden uzaklatrabilir. e)Yerel ynetim kurulularnn grevleri yasa ile belirlenir. f)Merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde ynetimin btnln salama, toplum yararn koruma amac ile vesayet yetkisi vardr. g)Yerel ynetim kurulularna grevleriyle orantl gelir kaynaklar salanr. h)Yerel ynetim kurulular Bakanlar Kurulunun izni ile aralarnda birlikler kurabilirler i)Byk yerleim merkezleri iin, yasa ile zel ynetim biimleri getirilebilir.

Esas itibari ile lkemizde tr mahalli idare birimi bulunmaktadr. Bunlar il zel idaresi, belediye ve kydr. Trkiyede 81 il zel idaresi, 3225 belediye, 34406 ky bulunmaktadr. 3225 belediyenin 16 s bykehir belediyesi olup, bykehir belediyesi kapsam ierisinde 101 ile ve 283 ilk kademe belediyesi bulunmaktadr. Geriye kalan 2825 belediyenin 65 i il, 749 u ile belediyesi (Bykehir belediyesi snrlar dnda kalan ileler) ve 2011 i ise belde belediyesidir.25 almann bu blmnde ayrntl olarak belediyeler ve bykehir belediyeleri incelenecek, dier yerel ynetim birimleri olan il zel idareleri ve kylere, tezin konusu kapsamnda olmad iin deinilmeyecektir.

Tablo:1 Trleri tibariyle Mahalli darelerin Says

Trleri tibariyle Mahalli darelerin Says

l zel daresi Belediye Ky 81 3225 34406

Kaynak: 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu s.24

ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu, Ankara, 2006, s.23

25

10

Nfusu 5000 in altnda 2005 belediye, 10.000 in altnda 2564 belediye bulunmaktadr. Nfusu 10.000 in altndaki belediyelerin toplam belediye says ierisindeki oran %79,50 ye tekabl etmektedir. Nfusu 100.000 in zerinde 122 belediye bulunmaktadr.26 Mahalli dareler Genel Mdrl verilerinde belirtildii gibi lkemiz genelindeki 3225 belediyeden sadece 122sinin nfusu 100.000 i gemektedir. Dolaysyla lkemizdeki belediyelerin yapsnda dengesiz bir dalm sz konusudur. Kk belediyelerin bir ou maddi imkanszlk, personel yetersizlii, ara-gere sknts yaamaktadr.

Tablo: 2 Belediyelerin Trlerine Gre Dalm

Belediyelerin Trlerine Gre Dalm

Bykehir Belediyesi Bykehir le Belediyesi Bykehir lk Kademe Belediyesi l Belediyesi le Belediyesi (Bykehir Snrlarna Girenler Hari) Belde Belediyesi Toplam 16 101 283 65 749 2011 3225

Kaynak: 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu s.25

Ancak 5747 sayl Bykehir Snrlar erisinde le Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun kapsamnda belediyelerin yapsnda nemli deiiklikler olmutur. Buna gre nfusu 2000in altnda olan belediyeler kapatlyor. Bu hizmetleri il zel idareleri ve kylere hizmet gtrme birlikleri bundan sonra grmeye devam edecekler. zel idarelerine ve kye hizmet gtrme birliklerine ller Bankas'ndan bu hizmetler iin daha nce gnderilen paylar gnderilmeye devam edecek.

26

2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu, s.24

11

Tablo: 3 5747 Sayl Kanundan Sonra Trlerine Gre Belediyeler Bykehir Belediyesi Bykehir le Belediyesi lk Kademe Belediyesi l Belediyesi le belediyesi Belde Belediyesi Toplam 16 142 0 65 750 1132 2105

Kaynak:http://www.mahalli-idareler.gov.tr/Home/Dokumanlar/5747

1.2.1. Belediyeler

Mahalli idarelerin ikinci trn tekil eden belediyeler bir beldenin ve belde halknn yerel nitelikteki ortak ve medeni gereksinmelerini dzenlemek ve karlamak amacyla hizmet gren kamu tzel kiileridir. Belediyeler il zel idarelerinin tersine insanlarn topluca oturduklar belirli ve snrl yerlerin idare birimleridir.27

lkemizdeki nfusun %78,76 s belediye snrlar ierisinde ve %21,24 belediye hududu darsnda yaamaktadr. Belediye hududu ierisinde yaayan insanlarn %44,97 si bykehir belediyesi snrlar ierisinde, %55,03 ise dier belediye hudutlar ierisinde yaamaktadr.28

1.2.1.1. Belediye Kurulmas 5393 sayl Belediye Kanununun 4. maddesine gre Nfusu 5.000 ve zerinde olan yerleim birimlerinde belediye kurulabilir. l ve ile merkezlerinde belediye kurulmas zorunludur. Kanunun amir hkmne gre il ve ile il merkezlerinde belediye kurulmasnda

27 28

Metin Gnday dare Hukuku, maj Yaynclk, Ankara, 2002, s.420 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu. s.24

12

nfus art aranmamtr. Ancak nfusu 5000 ve zeri olan yerleim birimlerinde belediye kurulmasnda idareye takdir yetisi verilmitir. Belediyelerin oluumunda kstas alnan en nemli faktr nfus faktrdr. Belediyelerin oluumunda nfus koulu yeterli bir art deildir. Hizmetlerin etkin ve verimli bir ekilde datlmas iin ekonomik ve sosyal yaplar da dikkate alnmal ve belediye oluturma artlar yeniden belirlenmelidir.29 me ve kullanma suyu havzalar ile sit ve dier koruma alanlarnda ve meskn sahas kurulu bir belediyenin snrlarna 5.000 metreden daha yakn olan yerleim yerlerinde belediye kurulamaz. Kylerin veya muhtelif ky ksmlarnn birleerek belediye kurabilmeleri iin meskn sahalarnn, merkez kabul edilecek yerleim yerinin meskn sahasna azami 5.000 metre mesafede bulunmas ve nfuslar toplamnn 5.000 ve zerinde olmas gerekir. (5393 s.Kanun md.4) Yine ayn kanunun 4. maddesinde kurulu aamasnda izlenecek yol yle belirtilmitir: Bir veya birden fazla kyn ky ihtiyar meclisinin karar veya semenlerinin en az yarsndan bir fazlasnn mahallin en byk mlk idare amirine yazl bavurusu ya da valinin kendiliinden buna gerek grmesi durumunda, valinin bildirimi zerine, mahall seim kurullar, on be gn iinde kyde veya ky ksmlarnda kaytl semenlerin oylarn alr ve sonucu bir tutanakla valilie bildirir. lem dosyas valinin gryle birlikte ileri Bakanlna gnderilir. Dantayn gr alnarak mterek kararname ile o yerde belediye kurulur. Yeni iskn nedeniyle oluturulan ve nfusu 5.000 ve zerinde olan herhangi bir yerleim yerinde, ileri Bakanlnn nerisi zerine mterek kararnameyle belediye kurulabilir

1.2.1.2. Belediyelerin Grev ve Sorumluluklar Belediyenin grev ve sorumluluklar ayn kanunun 14. maddesinde saylmtr. Buna gre belediye, mahall mterek nitelikte olmak artyla; a) mar, su ve kanalizasyon, ulam gibi kentsel alt yap; coraf ve kent bilgi sistemleri; evre ve evre sal, temizlik ve kat atk; zabta, itfaiye, acil yardm,
29

dris Gllce, Yerel Ynetimlerin Sorunlar ve zm nerileri, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, s.141

13

kurtarma ve ambulans; ehir ii trafik; defin ve mezarlklar; aalandrma, park ve yeil alanlar; konut; kltr ve sanat, turizm ve tantm, genlik ve spor; sosyal hizmet ve yardm, nikh, meslek ve beceri kazandrma; ekonomi ve ticaretin gelitirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptrr. Bykehir belediyeleri ile nfusu 50.000'i geen belediyeler, kadnlar ve ocuklar iin koruma evleri aar. b) Devlete ait her derecedeki okul binalarnn inaat ile bakm ve onarmn yapabilir veya yaptrabilir, her trl ara, gere ve malzeme ihtiyalarn karlayabilir; salkla ilgili her trl tesisi aabilir ve iletebilir; kltr ve tabiat varlklar ile tarih dokunun ve kent tarihi bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin korunmasn salayabilir; bu amala bakm ve onarmn yapabilir, korunmas mmkn olmayanlar aslna uygun olarak yeniden ina edebilir. Gerektiinde, rencilere, amatr spor kulplerine malzeme verir ve gerekli destei salar, her trl amatr spor karlamalar dzenler, yurt ii ve yurt d msabakalarda stn baar gsteren veya derece alan sporculara belediye meclisi kararyla dl verebilir. Gda bankacl yapabilir. 14. maddenin (b) bendinde yer alan "Okul ncesi eitim kurumlar aabilir;..." ifadesi Anayasa Mahkemesinin 24/1/2007 tarihli ve E. 2005/95, K. 2007/5 sayl Karar ile iptal edilmitir. Yine Anayasa Mahkemesi tarafndan 5393 Sayl Belediye Kanununun 14. maddesinde yer alan Belediye, kanunlarla baka bir kamu kurum ve kuruluuna verilmeyen mahall mterek nitelikteki dier grev ve hizmetleri de yapar veya yaptrr hkm Anayasa Mahkemesinin 24/1/2007 tarihli ve E. 2005/95, K. 2007/5 sayl Karar ile iptal edilmitir. Eski belediye kanununda grevler 82 paragraf halinde sayldktan sonra bu grevler; btn belediyeler iin zorunlu olanlar ve istee bal olanlar diye snflandrldktan sonra geri kalan baz grevler de belediyelerin gelir gruplarna gre tasnif edilmiti. Uygulamada bir takm glkler yaratan bu durumdan yeni Kanunda vazgeilerek belediyelerin grevleri ile ilgili olarak esasl deiiklikler getirilmitir.30 Yeri gelmiken hemen belirtelim belediyelerin kendilerine verilen bu grevleri yerine getirebilmeleri, grevleriyle orantl kaynaklara sahip olabilmelerine baldr.

30

Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, s.115.

14

1.2.1.3. Belediyenin Organlar Belediyelerin organlar, Belediye Meclisi, Belediye Encmeni ve Belediye Bakandr 1.2.1.3.1. Belediye Meclisi Belediye meclisi, belediyenin karar organdr ve ilgili kanunda gsterilen esas ve usllere gre seilmi yelerden oluur. Belediye meclisi yelerinin seim usul 2972 sayl mahalli idareler ile mahalle muhtarlklar ve ihtiyar heyetleri seimi hakknda kanunda ayrnt olarak belirtilmitir. Her seim evresinde, seilecek ye says aadaki usule gre hesaplanr: Nfusu 10 000'e kadar olan beldelerde Nfusu 10 001'den 20 000'e kadar olan beldelerde Nfusu 20 001'den 50 000'e kadar olan beldelerde Nfusu 50 001'den 100 000'e kadar olan beldelerde Nfusu 100 001'den 250 000'e kadar olan beldelerde Nfusu 250 001'den 500 000'e kadar olan beldelerde Nfusu 500 001'den 1 000 000'a kadar olan beldelerde Nfusu 1 000 000'dan fazla olan beldelerde Asl ve ayn sayda yedek yelik hesaplanr.(2972 sayl kanun md. 5) 9 11 15 25 31 37 45 55

1.2.1.3.1.1. Meclis Toplantlar ve Bakanlk Divan Belediye meclisi, seim sonularnn ilnn takip eden beinci gn belediye bakannn bakanlnda kendiliinden toplanr. Meclis bu toplantda, yeleri arasndan, gizli oyla meclis birinci ve ikinci bakan vekili ile en az iki ktip yeyi ilk iki yl iin grev yapmak zere seer. lk iki yldan sonra seilecek bakanlk divan yaplacak ilk mahall idareler seimlerine kadar grev yapar. Bakanlk divan seimi gn iinde

tamamlanr. Meclise belediye bakan, katlamamas durumunda meclis birinci bakan

15

vekili, onun da katlamamas durumunda ikinci bakan vekili bakanlk eder. Ancak yllk faaliyet raporunun grld meclis toplants meclis bakan vekilinin bakanlnda yaplr. Bakanlk divannda boalma olmas durumunda kalan sreyi tamamlamak zere yenisi seilir. Meclis bakan, meclis almalarnda dzeni salamakla ykmldr. Meclisin almas ve katlma ilikin esas ve usller ileri Bakanl tarafndan karlacak ynetmelikle dzenlenir.(5393 sayl Kanun md.19) Belediye meclisi, her ayn ilk haftas, nceden kararlatrd gnde toplanr. Meclis, resm tatile rastlayan gnlerde almasna ara verebilir. Belediye meclisi her yl bir ay tatil karar alabilir. Bte grmesine rastlayan toplant sresi en ok yirmi gn, dier toplantlarn sresi en ok be gndr. Mutat toplant yeri dnda toplanlmasnn zorunlu olduu durumda yelere nceden bilgi vermek kaydyla meclis bakannn belediye snrlar ierisinde belirledii yerde toplant yaplr. Ayrca, toplantnn yeri ve zaman mutat usllerle belde halkna duyurulur. Meclis toplantlar aktr. Meclis bakannn veya yelerden herhangi birinin gerekeli nerisi zerine, toplantya katlanlarn salt ounluuyla kapal oturum yaplmasna karar verilebilir. Meclis grmeleri grevlilerce tutanaa geirilir, bakan ve ktip yeler tarafndan imzalanr. Toplantlar, meclisin kararyla sesli ve grntl cihazlarla da kaydedilebilir .(5393 sayl Kanun md.20) Belediye meclisinin ye tam saysnn salt ounluuyla toplanmas ve katlanlarn ounluuyla karar vermesi ngrlerek meclisin karar vermesi kolaylatrlmaktadr. Ancak meclisin bir konuda karar alabilmesi iin gerekli olan say, ye tamsaysnn drtte birinden az olamayacaktr. Karar alma mekanizmasnda bu ekilde bir baraj konulmak suretiyle kararlarn belirli bir katlm dzeyiyle alnmas ngrlerek ynetimde meruiyet ilkesi gzetilmektedir. Oylamada eitlik kmas halinde bakann bulunduu tarafn ounluk saylaca hkme balanarak zmszlk ve meclisin kilitlenmesi

nlenmektedir. Gizli oylamada eitlik kmas durumunda ise doal olarak oylamann tekrarlanmas, yaplacak yeni oylamada da eitliin bozulmamas durumunda yine meclisin kilitlenmesini nlemek maksadyla kura ekilerek karar verilmesi salanmaktadr.31 Belediye bakan, hukuka aykr grd meclis kararlarn, gerekesini de belirterek yeniden grlmek zere be gn iinde meclise iade edebilir Yeniden
31

Mustafa Dnmez ve M.Cemal zyardmc, Aklamal tihatl Belediye ve Bykehir Belediye Kanunu, Mahalli dareler Dernei Yaynlar, Yayn No: 53, Ankara, 2006, s.197-198

16

grlmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden grlmesi istenip de belediye meclisi ye tam saysnn salt ounluuyla srar edilen kararlar kesinleir. Belediye bakan, meclisin srar ile kesinleen kararlar aleyhine on gn iinde idar yargya bavurabilir. Kararlar kesinletii tarihten itibaren en ge yedi gn iinde mahallin en byk mlk idare amirine gnderilir. Mlk idare amirine gnderilmeyen kararlar yrrle girmez. Mlk idare amiri hukuka aykr grd kararlar aleyhine idar yargya bavurabilir. Kesinleen meclis kararlarnn zetleri yedi gn iinde uygun aralarla halka duyurulur.(5393 sayl Kanun md.23) Kanunun 23. maddesinde hkm altna alnan belediye bakannn veto yetkisi nemli olmakla birlikte braknz hukuk bilgisini ou zaman belediyecilik alannda bilgi sahibi olmayan belediye bakanlarnn meclisin kararlarnn hukukiliini nasl

deerlendirecei merak konusudur. Bu denetimin hukuki olmaktan ziyade siyasi alana kaymas kuvvetle muhtemeldir.32

1.2.1.3.1.2. Belediye Meclisinin Grev ve Yetkileri Belediye meclisinin grev ve yetkileri unlardr: a) Stratejik pln ile yatrm ve alma programlarn, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ltlerini grmek ve kabul etmek. b) Bte ve kesin hesab kabul etmek, btede kurumsal kodlama yaplan birimler ile fonksiyonel snflandrmann birinci dzeyleri arasnda aktarma yapmak. c) Belediyenin imar plnlarn grmek ve onaylamak, bykehir ve il belediyelerinde il evre dzeni plnn kabul etmek. Belediye snrlar il snr olan Bykehir Belediyelerinde il evre dzeni plan ilgili Bykehir Belediyeleri tarafndan yaplr veya yaptrlr ve dorudan Belediye Meclisi tarafndan onaylanr. d) Borlanmaya karar vermek.

32

Sedat Azakl, Hseyin zgr, Belediye Organlar ve Organlar Aras likiler, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, s.312

17

e) Tanmaz mal almna, satmna, takasna, tahsisine, tahsis eklinin deitirilmesine veya tahsisli bir tanmazn kamu hizmetinde ihtiya duyulmamas hlinde tahsisin kaldrlmasna; yldan fazla kiralanmasna ve sresi otuz yl gememek kaydyla bunlar zerinde snrl ayn hak tesisine karar vermek. f) Kanunlarda vergi, resim, har ve katlma pay konusu yaplmayan ve ilgililerin isteine bal hizmetler iin uygulanacak cret tarifesini belirlemek. g) artl balar kabul etmek.. h) Vergi, resim ve harlar dnda kalan ve miktar be bin YTL'den fazla dava konusu olan belediye uyumazlklarn sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek. i) Bte ii iletme ile 6762 sayl Trk Ticaret Kanununa tbi ortaklklar kurulmasna veya bu ortaklklardan ayrlmaya, sermaye artna ve gayrimenkul yatrm ortakl kurulmasna karar vermek. j) Belediye adna imtiyaz verilmesine ve belediye yatrmlarnn yap-ilet veya yapilet-devret modeli ile yaplmasna; belediyeye ait irket, iletme ve itiraklerin zelletirilmesine karar vermek. k) Meclis bakanlk divann ve encmen yeleri ile ihtisas komisyonlar yelerini semek. l) Norm kadro erevesinde belediyenin ve bal kurulularnn kadrolarnn ihdas, iptal ve deitirilmesine karar vermek. m) Belediye tarafndan karlacak ynetmelikleri kabul etmek. n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulmas, kaldrlmas, birletirilmesi, adlaryla snrlarnn tespiti ve deitirilmesine karar vermek; beldeyi tantc amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek. o) Dier mahall idarelerle birlik kurulmasna, kurulmu birliklere katlmaya veya ayrlmaya karar vermek.

18

p) Yurt iindeki ve ileri Bakanlnn izniyle yurt dndaki belediyeler ve mahall idare birlikleriyle karlkl i birlii yaplmasna; karde kent ilikileri kurulmasna; ekonomik ve sosyal ilikileri gelitirmek amacyla kltr, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler gerekletirilmesine; bu erevede arsa, bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptrma, kiralama veya tahsis etmeye karar vermek. r) Fahr hemerilik payesi ve berat vermek. s) Belediye bakanyla encmen arasndaki anlamazlklar karara balamak. t) Mcavir alanlara belediye hizmetlerinin gtrlmesine karar vermek. u) mar plnlarna uygun ekilde hazrlanm belediye imar programlarn grerek kabul etmek (5393 s. Kanun md. 18)

1.2.1.3.2. Belediye Encmeni yelerinin yars seilmi meclis yelerinden, yars da atanm st dzey belediye memurlarndan oluan belediye encmeni, belediyenin ikinci karar organ olmasnn yannda gnlk kentsel ( beledi) hizmetlerin yrtlmesine ynelik ok nemli iler grmektedir.33 Bir karar ve danma organ olan encmenin, ayn zamanda yrtme organ niteliine de kavuturulduunu syleyebiliriz. Belediye encmeninin oluumu ve grevleri asndan 5393 sayl Kanun birok yenilik getirmitir.

1.2.1.3.2.1. Encmenin Oluumu ve Toplantlar Belediye Encmenini oluumu ve toplantlar 5393 sayl Belediye Kanununun 33. ve 35. maddelerinde belirtilmitir. Belediye encmeni, belediye bakannn bakanlnda; a) l belediyelerinde ve nfusu 100.000'in zerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei ye, mal

33

Azakl ve zgr, a.g.m., s.306

19

hizmetler birim amiri ve belediye bakannn birim amirleri arasndan bir yl iin seecei iki ye olmak zere yedi kiiden, b) Dier belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei iki ye, mal hizmetler birim amiri ve belediye bakannn birim amirleri arasndan bir yl iin seecei bir ye olmak zere be kiiden, Oluur. 1580 sayl eski belediye Kanununa baktmzda belediye encmeninde yine seilmiler ve atanmlar olmak zere iki tr ye bulunmaktayd fakat eski kanunda antmlar seilmilerden daha fazlayd. Bu durum yerel zerklik ilkesine ve yerel ynetimlerin temel ilkelerine aykr bir durum idi. Yeni belediye Kanununun 33. maddesine baktmzda bu saknca ortadan kaldrlm, belediye encmeninde seilmi yelerin stnl salanmtr.34 Belediye bakannn katlamad toplantlarda, belediye bakannn

grevlendirecei bakan yardmcs veya encmen yesi, encmene bakanlk eder. Encmen toplantlarna gndemdeki konularla ilgili olarak ilgili birim amirleri, belediye bakan tarafndan oy hakk olmakszn grleri alnmak zere arlabilir. (5393 sayl kanun md. 35) Madde ile belediye encmeni, kanunda ngrlen belediye tekilat yapsna uygun olarak yeniden dzenlenmektedir. Belediye encmeni maddede belirtilen saylarda seilmi meclis yesi ile belediyenin atanm yelerinden olumaktadr. Bu durum kanun tasarsnn en ok tartlan maddelerinden birisi olmutur. nk anayasann 127. maddesinde mahalli idareler karar organlar semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzel kiileri olarak tanmlanmtr. Bu balamda belediye encmenlerinin karar organ m yoksa yrtme organ m olduu tartmalar yaanm, ancak zerinde bir gr birliine varlamamtr.35 Belediye encmeni, haftada birden az olmamak zere nceden belirlenen gn ve saatte toplanr. Belediye bakan acil durumlarda encmeni toplantya arabilir. Encmen ye tam saysnn salt ounluuyla toplanr ve katlanlarn salt ounluuyla karar verir.
34 35

Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, s.115 Dnmez ve zyardmc, a.g.e., s.241

20

Encmenin 2886 sayl Devlet hale Kanunu uyarnca ihale komisyonu olarak yapaca toplantlarda da bu hkm geerlidir. Oylarn eitlii durumunda bakann bulunduu taraf ounluk saylr. ekimser oy kullanlamaz. Encmen gndemi belediye bakan tarafndan hazrlanr. Encmen yeleri, bakannn uygun gr ile gndem maddesi teklif edebilir. Belediye bakan tarafndan havale edilmeyen konular encmende grlemez. Encmene havale edilen konular bir hafta iinde grlerek karara balanr. Alnan kararlar bakan ve toplantya katlan yeler tarafndan imzalanr. Karara muhalif kalanlar gerekelerini de aklar. Encmen bakan ve yeleri, mnhasran kendileri, ikinci derece dhil kan ve kayn hsmlar ve evlatlklar ile ilgili ilerin grld encmen toplantlarna katlamazlar. (5393 sayl kanun md. 35) Kendi bana karar alamayan ve gndemi belediye bakan tarafndan belirlenen encmen, bu haliyle belediye bakannn meclis karsndaki ve genel olarak belediye ynetimindeki gcne g katmaktadr. Bakan tarafndan greve getirilen ve bazlar ayn zamanda encmen yesi olan st dzey memurlarn belediye bakan ile ters dme ve encmen kararlarnda belediye bakannn aksine gr bildirme ve/veya oy kullanma olasl, doal olarak en azndan Trkiyede olduka dktr. Fakat meclisin kendi iinden seecei meclis yelerinin bakanla farkl siyasi partiden olma ihtimali de sz konusu olduunda bu glerin encmende dengelendiini sylemek mmkndr.36

1.2.1.3.2.2. Encmenin Grev ve Yetkileri Yine ayn Kanunun 34. maddesinde saylan belediye encmeninin grev ve yetkileri unlardr: a) Stratejik pln ve yllk alma program ile bte ve kesin hesab inceleyip belediye meclisine gr bildirmek. b) Yllk alma programna alnan ilerle ilgili kamulatrma kararlarn almak ve uygulamak. c) ngrlmeyen giderler deneinin harcama yerlerini belirlemek.
36

Azakl ve zgr, a.g.m., s.313

21

d) Btede fonksiyonel snflandrmann ikinci dzeyleri arasnda aktarma yapmak. e) Kanunlarda ngrlen cezalar vermek. f) Vergi, resim ve harlar dnda kalan dava konusu olan belediye uyumazlklarnn anlama ile tasfiyesine karar vermek. g) Tanmaz mal satmna, trampasna ve tahsisine ilikin meclis kararlarn uygulamak; sresi yl gememek zere kiralanmasna karar vermek. h) Umuma ak yerlerin al ve kapan saatlerini belirlemek. i) Dier kanunlarda belediye encmenine verilen grevleri yerine getirmek.

1.2.1.3.3. Belediye Bakan Belediye bakan, belediye idaresinin ba ve belediye tzel kiiliinin temsilcisidir. Belediye ynetiminin yrtme organdr. Belediye bakan belediye snrlar ierisinde yaayan semenler tarafndan tek dereceli ve ounluk sistemine ile 5 yllna seilir. Belediye bakannn dorudan doruya halk tarafndan seilmesi ona belediye ynetiminde gl bir liderlik konumu kazandrmaktadr.37 5393 sayl Belediye Kanununun 38.maddesine gre Belediye bakannn grev ve yetkileri unlardr: a) Belediye tekiltnn en st amiri olarak belediye tekiltn sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak. b) Belediyeyi stratejik plna uygun olarak ynetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluturmak, bu stratejilere uygun olarak bteyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ltlerini hazrlamak ve uygulamak, izlemek ve deerlendirmek, bunlarla ilgili raporlar meclise sunmak.

37

Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Ders Notlar, s.122.

22

c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve trenlerde, davac veya daval olarak da yarg yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek. d) Meclise ve encmene bakanlk etmek. e) Belediyenin tanr ve tanmaz mallarn idare etmek. f) Belediyenin gelir ve alacaklarn takip ve tahsil etmek. g) Yetkili organlarn kararn almak artyla szleme yapmak. h) Meclis ve encmen kararlarn uygulamak. i) Bteyi uygulamak, btede meclis ve encmenin yetkisi dndaki aktarmalara onay vermek. j) Belediye personelini atamak. k) Belediye ve bal kurulular ile iletmelerini denetlemek. l) artsz balar kabul etmek. m) Belde halknn huzur, esenlik, salk ve mutluluu iin gereken nlemleri almak. n) Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllere ynelik hizmetleri yrtmek ve zrller merkezini oluturmak. o) Temsil ve arlama giderleri iin ayrlan denei kullanmak. p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encmeni kararn gerektirmeyen grevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.

23

1.2.2. Bykehir Belediyeleri

Dilimizde ska kullanlan metropol, metropolis, metropolitan

gibi szcklerle

aklamaya allan, bykehir veya anakent kavramnn uluslar aras geerlilii ve kesin bir tanmnn vermek olduka gtr. Metropolis (Anakent veya Bykehir) yunanca asll metro ( ana, asl ) ve polis (kent) szcklerinden olumu ve ilkin antik alarn kent devletlerini tanmlamak iin kullanlmtr. Daha sonralar ise Londra, Paris, Tokyo, Newyork gibi byk yerleim merkezlerini betimlemek iin kullanlan bir kavram olmutur.38

5216 sayl Bykehir Belediye Kanununa gre Bykehir belediyesi: En az ile veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu belediyeler arasnda koordinasyonu salayan; kanunlarla verilen grev ve sorumluluklar yerine getiren, yetkileri kullanan; idar ve mal zerklie sahip ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzel kiisini, ifade eder. (5216 s. Kanun md.3)

Tablo: 4 Bykehir ve Dier Belediyelerin Belediye Nfusu indeki Pay

Bykehir ve Dier Belediyelerin Toplam Belediye Nfusu indeki Pay Bykehir Belediyesi Dier Toplam Belediye Nfusu 25.843.995 31.631.384 57.475.379

Kaynak: 2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu s.25

Tablodan grld gibi 2000 yl nfus saym verilerine gre toplam belediye iresindeki nfusun yaklak % 50 si Bykehir belediyelerinde yaamaktadr. Gnmzde kyden kente zellikle Bykehirlere byk bir g yaanmaktadr.

Ali Kaya, Bykehir Sisteminde Belediyeler Aras likiler, Kayseri Bykehir Belediyesi Kltr Yaynlar, No: 18, Kayseri, 1996, s.15

38

24

Bykehir belediyelerinin nfuslarnn artmas bu mahalli idare birimlerinin nemini de artrmaktadr.

1.2.2.1. Bykehir Belediyesinin Kurulmas

Belediye snrlar iindeki ve bu snrlara en fazla 10.000 metre uzaklktaki yerleim birimlerinin son nfus saymna gre toplam nfusu 750.000'den fazla olan il belediyeleri, fizik yerleim durumlar ve ekonomik gelimilik dzeyleri de dikkate alnarak, kanunla bykehir belediyesine dntrlebilir.(5216 Sayl Kanun md.4) Kanun metninden anlald gibi her nfusu 750.000den fazla olan her il belediyesi bykehir belediyesine dntrlmez. Fiziki yerleim durumlar ve ekonomik dzeyleri gz nne alnmak zorundadr. Yani yasann 4. maddesinin kanun koyucuya bykehir belediyesi ihdas etmesi konusunda takdir yetkisi vermektedir. nk 4. maddenin sonu dntrlr diye deil dntrlebilir diye bitmektedir. Bykehir belediyesinin snrlar evresinde ve ayn il snrlar iinde bulunan belediye ve kylerin, bykehir belediyesine katlmas konusunda Belediye Kanunu hkmleri uygulanr. Bu durumda katlma karar, ilgili ile veya ilk kademe belediye meclisinin talebi zerine, bykehir belediye meclisi tarafndan alnr. mar dzeni ve temel alt yap hizmetlerinin zorunlu kld durumlarda, birinci fkrada belirtilen belediye ve kyler, bykehir belediye meclisinin karar ve ileri Bakanlnn nerisi zerine Bakanlar Kurulu karar ile bykehir belediyesi snrlar iine alnabilir. (5216 Sayl Kanun md.6)

1.2.2.2. Bykehir Belediyesinin Grev, Yetki ve Sorumluluklar Bykehir belediyesinin grev, yetki ve sorumluluklar, 5216 sayl Bykehir Belediye kanununun 7. maddesinde ayrntl olarak saylmtr: a) le ve ilk kademe belediyelerinin grlerini alarak bykehir belediyesinin stratejik plnn, yllk hedeflerini, yatrm programlarn ve bunlara uygun olarak btesini hazrlamak. 25

b) evre dzeni plnna uygun olmak kaydyla, bykehir belediye ve mcavir alan snrlar iinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasndaki her lekte nazm imar plnn yapmak, yaptrmak ve onaylayarak uygulamak; bykehir iindeki belediyelerin nazm plna uygun olarak hazrlayacaklar uygulama imar plnlarn, bu plnlarda yaplacak deiiklikleri, parselasyon plnlarn ve imar slah plnlarn aynen veya deitirerek onaylamak ve uygulanmasn denetlemek; nazm imar plnnn yrrle girdii tarihten itibaren bir yl iinde uygulama imar plnlarn ve parselasyon plnlarn yapmayan ile ve ilk kademe belediyelerinin uygulama imar plnlarn ve parselasyon plnlarn yapmak veya yaptrmak. c) Kanunlarla bykehir belediyesine verilmi grev ve hizmetlerin gerektirdii proje, yapm, bakm ve onarm ileriyle ilgili her lekteki imar plnlarn, parselasyon plnlarn ve her trl imar uygulamasn yapmak ve ruhsatlandrmak, 20.7.1966 tarihli ve 775 sayl Gecekondu Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak. d) Bykehir belediyesi tarafndan yaplan veya iletilen alanlardaki iyerlerine bykehir belediyesinin sorumluluunda bulunan alanlarda iletilecek yerlere ruhsat vermek ve denetlemek. e) Belediye Kanununun 69 ve 73 nc maddelerindeki yetkileri kullanmak f) Bykehir ulam ana plnn yapmak veya yaptrmak ve uygulamak; ulam ve toplu tama hizmetlerini plnlamak ve koordinasyonu salamak; kara, deniz, su ve demiryolu zerinde iletilen her trl servis ve toplu tama aralar ile taksi saylarn, bilet cret ve tarifelerini, zaman ve gzerghlarn belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler zerinde ara park yerlerini tespit etmek ve iletmek, ilettirmek veya kiraya vermek; kanunlarn belediyelere verdii trafik dzenlemesinin gerektirdii btn ileri yrtmek. g) Bykehir belediyesinin yetki alanndaki meydan, bulvar, cadde ve ana yollar yapmak, yaptrmak, bakm ve onarmn salamak, kentsel tasarm projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan yaplara ilikin ykmllkler koymak; iln ve reklam aslacak yerleri ve bunlarn ekil ve ebadn belirlemek; meydan, bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaralar ile bunlar zerindeki binalara numara verilmesi ilerini gerekletirmek.

26

h) Coraf ve kent bilgi sistemlerini kurmak. i) Srdrlebilir kalknma ilkesine uygun olarak evrenin, tarm alanlarnn ve su havzalarnn korunmasn salamak; aalandrma yapmak; gayrishh iyerlerini, elence yerlerini, halk salna ve evreye etkisi olan dier iyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; inaat malzemeleri, hurda depolama alanlar ve sat yerlerini, hafriyat topra, moloz, kum ve akl depolama alanlarn, odun ve kmr sat ve depolama sahalarn belirlemek, bunlarn tanmasnda evre kirliliine meydan vermeyecek tedbirler almak; bykehir kat atk ynetim plnn yapmak, yaptrmak; kat atklarn kaynakta toplanmas ve aktarma istasyonuna kadar tanmas hari kat atklarn ve hafriyatn yeniden deerlendirilmesi, depolanmas ve bertaraf edilmesine ilikin hizmetleri yerine getirmek, bu amala tesisler kurmak, kurdurmak, iletmek veya ilettirmek; sanayi ve tbb atklara ilikin hizmetleri yrtmek, bunun iin gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iletmek veya ilettirmek; deniz aralarnn atklarn toplamak, toplatmak, artmak ve bununla ilgili gerekli dzenlemeleri yapmak. j) Gda ile ilgili olanlar dhil birinci snf gayrishh messeseleri ruhsatlandrmak ve denetlemek, yiyecek ve iecek maddelerinin tahlillerini yapmak zere laboratuvarlar kurmak ve iletmek. k) Bykehir belediyesinin yetkili olduu veya ilettii alanlarda zabta hizmetlerini yerine getirmek. l) Yolcu ve yk terminalleri, kapal ve ak otoparklar yapmak, yaptrmak, iletmek, ilettirmek veya ruhsat vermek. m) Bykehirin btnlne hizmet eden sosyal donatlar, blge parklar, hayvanat baheleri, hayvan barnaklar, ktphane, mze, spor, dinlence, elence ve benzeri yerleri yapmak, yaptrmak, iletmek veya ilettirmek; gerektiinde amatr spor kulplerine malzeme vermek ve gerekli destei salamak, amatr takmlar arasnda spor msabakalar dzenlemek, yurt ii ve yurt d msabakalarda stn baar gsteren veya derece alan sporculara belediye meclis kararyla dl vermek. n) Gerektiinde salk, eitim ve kltr hizmetleri iin bina ve tesisler yapmak, kamu kurum ve kurulularna ait bu hizmetlerle ilgili bina ve tesislerin her trl bakmn, onarmn yapmak ve gerekli malzeme desteini salamak. 27

o) Kltr ve tabiat varlklar ile tarih dokunun ve kent tarihi bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin korunmasn salamak, bu amala bakm ve onarmn yapmak, korunmas mmkn olmayanlar aslna uygun olarak yeniden ina etmek p) Bykehir iindeki toplu tama hizmetlerini yrtmek ve bu amala gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iletmek veya ilettirmek, bykehir snrlar iindeki kara ve denizde taksi ve servis aralar dahil toplu tama aralarna ruhsat vermek. r) Su ve kanalizasyon hizmetlerini yrtmek, bunun iin gerekli baraj ve dier tesisleri kurmak, kurdurmak ve iletmek; derelerin slahn yapmak; kaynak suyu veya artma sonunda retilen sular pazarlamak. s) Mezarlk alanlarn tespit etmek, mezarlklar tesis etmek, iletmek, ilettirmek, defin ile ilgili hizmetleri yrtmek. t) Her eit toptanc hallerini ve mezbahalar yapmak, yaptrmak, iletmek veya ilettirmek, imar plnnda gsterilen yerlerde yaplacak olan zel hal ve mezbahalar ruhsatlandrmak ve denetlemek. u) l dzeyinde yaplan plnlara uygun olarak, doal afetlerle ilgili plnlamalar ve dier hazrlklar bykehir leinde yapmak; gerektiinde dier afet blgelerine ara, gere ve malzeme destei vermek; itfaiye ve acil yardm hizmetlerini yrtmek; patlayc ve yanc madde retim ve depolama yerlerini tespit etmek, konut, iyeri, elence yeri, fabrika ve sanayi kurulular ile kamu kurulularn yangna ve dier afetlere kar alnacak nlemler ynnden denetlemek, bu konuda mevzuatn gerektirdii izin ve ruhsatlar vermek. v) Salk merkezleri, hastaneler, gezici salk niteleri ile yetikinler, yallar, engelliler, kadnlar, genler ve ocuklara ynelik her trl sosyal ve kltrel hizmetleri yrtmek, gelitirmek ve bu amala sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandrma kurslar amak, iletmek veya ilettirmek, bu hizmetleri yrtrken niversiteler, yksek okullar, meslek liseleri, kamu kurulular ve sivil toplum rgtleri ile ibirlii yapmak. y) Merkez stma sistemleri kurmak, kurdurmak, iletmek veya ilettirmek.

28

z) Afet riski tayan veya can ve mal gvenlii asndan tehlike oluturan binalar insandan tahliye etmek ve ykmak. Bykehir belediyeleri birinci fkrann (c) bendinde belirtilen yetkilerini, imar plnlarna uygun olarak kullanmak ve ilgili belediyeye bildirmek zorundadr. Bykehir belediyeleri bu grevlerden uygun grdklerini belediye meclisi karar ile ile ve ilk kademe belediyelerine devredebilir, birlikte yapabilirler. le ve ilk kademe belediyelerinin grev ve yetkileri unlardr: a) Kanunlarla mnhasran bykehir belediyesine verilen grevler ile birinci fkrada saylanlar dnda kalan grevleri yapmak ve yetkileri kullanmak. b) Bykehir kat atk ynetim plnna uygun olarak, kat atklar toplamak ve aktarma istasyonuna tamak. c) Shh iyerlerini, 2 nci ve 3 nc snf gayrishh messeseleri, umuma ak istirahat ve elence yerlerini ruhsatlandrmak ve denetlemek. d) Birinci fkrada belirtilen hizmetlerden; 775 sayl Gecekondu Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak, otopark, spor, dinlenme ve elence yerleri ile parklar yapmak; yallar, zrller, kadnlar, genler ve ocuklara ynelik sosyal ve kltrel hizmetler sunmak; mesleki eitim ve beceri kurslar amak; salk, eitim, kltr tesis ve binalarnn yapm, bakm ve onarm ile kltr ve tabiat varlklar ve tarih dokuyu korumak; kent tarihi bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin gelitirilmesine ilikin hizmetler yapmak e) Defin ile ilgili hizmetleri yrtmek Yaplan son dzenlemeyle Bykehir belediyeleriyle alt kademe belediyeleri arasndaki yetki dalm, ile belediyeleri aleyhine ciddi biimde bozulmaktadr. Bata planlama yetkileri olmak zere, alt kademe belediyelerinin birok yetkisi Bykehir belediyesine verilmitir.39

Evin Torlak, Yasin Sezer, Bykehir Belediye Reformu zerine Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, s.95

39

29

1.2.2.3. Bykehir Belediyesinin Organlar Bykehir belediyesinin organlar, Bykehir Belediye Meclisi, Bykehir belediye encmeni ve Bykehir Belediye Bakandr.

1.2.2.3.1 Bykehir Belediye Meclisi Bykehir belediye meclisi, bykehir belediyesinin karar organdr ve ilgili kanunda gsterilen esas ve usullere gre seilen yelerden oluur. Bykehir belediye bakan bykehir belediye meclisinin bakan olup, bykehir iindeki dier

belediyelerin bakanlar, bykehir belediye meclisinin doal yesidir. Bykehir ile ve ilk kademe belediye meclisleri ile bunlarn alma usul ve esaslarna ilikin dier hususlarda Belediye Kanunu hkmleri uygulanr (5216 Sayl Kanun md.12) Bykehir belediye Meclisi kararlar, kesinletii tarihten itibaren en ge yedi gn iinde mahallin en byk mlk idare amirine gnderilir. Kararlarn kesinlemesi iin Vali tarafndan onaylanmas art deildir.40 Burada snrl bir vesayet yetkisinden sz edebiliriz. Zira Vali, Bykehir belediye meclisinin ald kararlar iptal etme yetkisi yoktur, sadece idari yargya bavurma hakk vardr. Bykehir belediye meclisi, her ayn ikinci haftas nceden meclis tarafndan belirlenen gnde mutat toplant yerinde toplanr. Bte grmesine rastlayan toplant sresi en ok yirmi, dier toplantlarn sresi en ok be gndr. Meclis kendi belirleyecei bir ay tatil yapabilir. Mutat toplant yeri dnda toplanlmasnn zorunlu olduu durumda yelere nceden bilgi vermek kaydyla belediye hudutlar dahilinde meclis bakannn belirledii yerde toplant yaplr. Ayrca, toplantnn yeri ve zaman mutat usullerle belde halkna duyurulur. Bykehir belediye bakan, acil durumlarda lzum grmesi halinde belediye meclisini bir ylda defadan fazla olmamak ve her toplant bir birleimi gememek zere toplantya arr. Olaanst toplant ars ve gndem en az gn nceden meclis yelerine yazl olarak duyurulur ve ayrca mutat usllerle ilan edilir. Olaanst toplantlarda ary gerektiren konularn dnda hibir konu grlemez. (5216 Sayl Kanun md.13)
Hafize, Zlfl, 5216 sayl Bykehir Belediye Kanunu Hakknda Uygulamada Yaanan Sorunlar, Yerel Ynetim ve Denetim, Yl: 2004, Cilt:9, Say:11, s.20
40

30

Eski 3030 sayl Kanunda Kasm, Mart ve Temmuz aylarnda ylda defa yaplan olaan ve belirli artlarn gereklemesiyle yaplacak olaanst toplant sisteminden vazgeilerek meclisin her ay olaan olarak toplanmas ngrlmektedir.41 Meclisin her ay toplanmas durumunun, Bykehir belediye meclisini daha ilevsel bir hale

getirebileceini syleyebiliriz.

1.2.2.3.2. Bykehir Belediye Encmeni 5216 sayl Kanunun 16. maddesine gre Bykehir belediye encmeni, belediye bakannn bakanlnda, belediye meclisinin kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei be ye ile biri genel sekreter, biri mal hizmetler birim amiri olmak zere belediye bakannn her yl birim amirleri arasndan seecei be yeden oluur. Belediye bakannn katlamad toplantlarda, encmen toplantlarna genel sekreter bakanlk eder. Bykehir belediye encmeninin bakan ve seilmi yelerine, (12.000) gsterge rakamnn Devlet memur aylklar iin belirlenen katsay ile arpm sonucu bulunacak miktarda aylk brt denek verilir. Encmenin memur yelerine bu miktarn yars denir. 5216 sayl yasada 3030 sayl yasadan farkl olarak belediye bakannn katlmad toplantlarda, encmen toplantlarna genel sekreter bakanlk etmesi imkan getirilmitir.42

1.2.2.3.3. Bykehir Belediye Bakan Bykehir belediye bakan, bykehir belediye idaresinin ba ve tzel kiiliinin temsilcisidir. Bykehir belediye bakan, ilgili kanunda gsterilen esas ve usullere gre bykehir belediyesi snrlar iindeki semenler tarafndan dorudan seilir. Bykehir belediye bakan vekili, Belediye Kanunundaki usullere gre belirlenir. Ancak, bykehir kapsamndaki ile ve ilk kademe belediye bakanlar bykehir belediye bakan vekili olamaz. Bykehir ve bykehir kapsamndaki ile ve ilk kademe belediye bakanlar grevlerinin devam sresince siyasi partilerin ynetim ve denetim organlarnda
41 42

Dnmez ve zyardmc, a.g.e. s.780 Mustafa Dnmez ve M.Cemal zyardmc, a.g.e. s.788

31

grev alamaz; profesyonel spor kulplerinin bakanln yapamaz ve ynetiminde bulunamaz. 5216 sayl Kanunun 16. maddesine gre Bykehir belediye bakannn grev ve yetkileri unlardr: a) Belediye tekilatnn en st amiri olarak belediye tekiltn sevk ve idare etmek, beldenin ve belediyenin hak ve menfaatlerini korumak. b) Belediyeyi stratejik plna uygun olarak ynetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluturmak, bu stratejilere uygun olarak bteyi hazrlamak ve uygulamak, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ltlerini belirlemek, izlemek ve deerlendirmek, bunlarla ilgili raporlar meclise sunmak. c) Bykehir belediye meclisi ve encmenine bakanlk etmek, bu organlarn kararlarn uygulamak d) Bu Kanunla bykehir belediyesine verilen grev ve hizmetlerin etkin ve verimli bir ekilde uygulanabilmesi iin gerekli nlemleri almak. e) Bykehir belediyesinin ve bal kurulular ile iletmelerinin etkin ve verimli ynetilmesini salamak, bykehir belediyesi ve bal kurulular ile iletmelerinin bte tasarlarn, bte zerindeki deiiklik nerilerini ve bte kesin hesap cetvellerini hazrlamak. f) Bykehir belediyesinin hak ve menfaatlerini izlemek, alacak ve gelirlerinin tahsilini salamak. g) Yetkili organlarn kararn almak artyla, bykehir belediyesi adna szleme yapmak, karlksz balar kabul etmek ve gerekli tasarruflarda bulunmak. h) Mahkemelerde davac veya daval sfatyla ve resm mercilerde bykehir belediyesini temsil etmek, belediye ve bal kurulu avukatlarna veya zel avukatlara temsil ettirmek. i) Belediye personelini atamak, belediye ve bal kurulularn denetlemek.

32

j) Gerektiinde bizzat nikh kymak. k) Dier kanunlarn belediye bakanlarna verdii grev ve yetkilerden bykehir belediyesi grevlerine ilikin olan hizmetleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak. l) Gerektiinde grev ve yetkilerinden bir veya birkan ile veya ilk kademe belediye bakanna devretmek m) Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllerle ilgili faaliyetlere destek olmak zere zrl merkezleri oluturmak

33

KNC BLM BELEDYELERN MAL YAPISI

Hzl ehirlemenin belediye bteleri zerinde yaratt harcama her geen yl daha fazla hissedilmektedir. Mevcut harcama yaps ile yatrmc bir kuruluu andran belediyelerin, karlatklar sorunlar kt mali ynetim ile birletiinde, belediyelerin mali yapsnda bozulma ve borlardaki art kanlmaz hale gelmektedir. Tezin bu blmnde belediyelerin mali yaps ayrntl bir ekilde incelenecektir. lk olarak mali tevzin kavram, belediyelerin gelir ve gider yaplar ve borlanma olgusu ayrntl olarak aklandktan sonra saysal verilere yer verilecektir.

2.1. MAL TEVZN

Maliye literatrnn en eski kavramlarndan birisi olan mali tevzin, Trk maliye literatrnde, merkezi ynetim ve yerel ynetim arasndaki gelir ve gider blmn ifade etmektedir. Tevzin, denkletirme ya da dengeleme anlamna gelmektedir. Ruen Kele bu terimi akal denkletirme olarak adlandrmaktadr. Mali Tevzin teriminin ngilizce karl olarak kullanlan "intergovernmental fiscal relations" deyimi aslnda federal devletler iin geerli olabilecek, iki kademeli mali ilikileri kapsamaktadr. Bu terim yerine son dnemlerde "fiscal federalism" deyimi kullanlrken, ngiltere'de ise gelirin blm "Revenue Sharing" deyimi kullanlmaktadr.43

Alaybeke gre mali tevzin, kamu hizmetlerini grmek zere ve kamu hukuku usulleri dairesinde teekkl etmi ve kamu hkmi ahslar (devlet, vilayet, belediye, gibi kamu idareleri) arasnda, bir yandan hizmetlerin ve dolaysyla bunlarn gerektirdikleri giderlerinin, br yandan da bu giderleri karlayan gelirin uygun esaslar dairesinde sistematik bir tarzda bllmesini ifade eden bir mali sistemdir.44

Mali Tevzin Kavramnn iki boyutu vardr: bunlardan birincisi grevlerin yani kamu hizmetlerinin ynetimler arasnda bllmesi, ikincisi ise bu grev blmnn doal sonucu olarak kam gelirlerinin bllmesidir. Grev blm merkezi ynetim
43 44

Halil Nadarolu, Mahalli dareler, Beta Yaynlar, stanbul, 1989, s.67-69 Ali Alaybek, Belediye Maliyesi Reformu, Maliye Tetkik Kurulu Neriyat, Ankara, 1961, s.7

34

ile yerel ynetimler arasnda hangi tr hizmetlerin merkezi ynetim tarafndan hangilerinin yerel ynetimler tarafndan yerine getirileceinin belirlenmesini ifade eder. Bu noktada karmza kamusal ve yar kamusal mal ayrm kmakta ve bunlardan hangilerinin merkezi ynetim ve yerel ynetimler tarafndan grlmesi gerektiinin akla kavuturulmas gerekmektedir. Burada ama, kamu hizmetlerinin halka en abuk ve en etkili bir ekilde verilmi olmasdr. Yani bir hizmet en etkin ekilde hangi birim tarafndan yaplacaksa o ynetim birimine verilmelidir. Gelir blm ise grev blmnn doal bir sonucu olarak, bu hizmetlerin yerine getirilmesi iin gerekli gelirlerin de belli kurallar erevesinde bllmesini ifade eder.45

Kamu hizmetlerinin blm deyince hangi tr kamu hizmetlerinin merkezi idare, hangilerinin mahalli idareler tarafndan yaplacann belirlenmesi anlalr. Grevlerin blmnde temel kural, bu grevlerin en iyi biimde hangi idare tarafndan yerine getirileceinin saptanmas ve hizmeti en iyi yapacak idareye verilmesidir. Bunun iin temel kural vardr: 46

a)Genellik lkesi: Avrupa Konseyi zerklik artnda ngrld gibi, hizmetlerin dalmnda kanunlarn yasaklamad ve ak bir yasa ile baka bir ynetime brakmad tm hizmetlerin mahalli idareler tarafnda yerine getirilmesi ilkesinin kabuldr.

b)Yetki lkesi: genellik ilkesinin dnda mahalli idarelere verilmek istenen yeni hizmetler iin merkezi ynetimden izin alnmas, yetki alnmas gerekmektedir.

c) Yerel ynetimlerin yapacaklar hizmetler neler ise bu hizmetlerin birer birer liste halinde grevleri belirten yasalarda sralanmasdr.

Kamu hizmetlerinin devlet ile yerel ynetimler arasnda paylatrlmas bu kamu idareleri arasnda sk mali ilikileri de beraberinde getirmitir. Toplumsal hayatn zorunlu kld ortak ihtiyalarn bir ksmnn tatmini grevi yerel idarelere verilirken, bunlardan doacak olan kamu yklerini karlayacak aralarn da kendilerine temin edilmesi gerekmektedir. Dier bir ifade ile kamu hizmetlerinin paylatrlmasna paralel olarak;
45 46

Orhan Gke ve Erdal Bayrak,Yerel Ynetimler Maliyesi Ders Notlar, Dizgi Ofset, Konya, 2006, s.56 Nuri Tortop, Yerel Ynetimler Maliyesi, TODAE Yayn No:263, Ankara, 1996, s.32

35

kamu kaynaklarnda devlet ile yerel ynetimler arasnda paylatrlmas gerekir. Kamu hizmetlerinin bir ksmnn yerel idarelere verilmesi, bu hizmetlerin yaplmas iin gerekli olan mali aralar hangi kaynaklardan karlayacaklarnn da belirlenmesini getirir. Kamu gelirlerinin merkezi idare ile yerel ynetimler arasnda mali bir paylama tabi tutulacann belli kurallara balanmas, zorunluluunu ortaya karr. Aslnda kamu hizmetlerinin paylam ve datm ile gelir kaynaklarnn paylam ve datm ayn meselenin idari ve mali iki yann birden dzenlemenin zorunluluunu kendiliinden ortaya karr.47

Devlet ile yerel ynetimler arasndaki mali ilikilerin tanzimini salayacak olan esas ve kurallarnn snr ve geniliinin ne olaca yani mali paylamn yalnz mali sahadaki ilikilerin dzenlenmesini mi, yoksa idari alandaki ilikilerin dzenlenmesini de iine almasnn gerekip gerekmedii konusu, en fazla incelemi olan Alman yazarlar arasnda gr ayrlklarna yol amtr. Baz yazarlar, bu paylama kar kma nedeni olarak yetki paylamna ve snrna atfettii halde, dier bazlar idari yetkileri, yani grev ve hizmetlerin genilii ve alann da izah etmek zere, geni manada uygulanmas gerektiini ileri srmlerdir.48

2.2. BELEDYE GELRLER

Genel olarak belediyelerin be farkl gelir kayna sz konusudur. Bunlar,

a) Devlet Vergi Gelirlerinden belediyelere ayrlan paylar, b) Yerel ynetimlerin z gelirleri, c) Olaanst gelirler olarak nitelendirilen borlanma gelirleri d) Devletin belediyelere yardmlar ve e) Dier gelirlerdir. Belediyelerin saysnda grlen art, genel bte vergi gelirleri tahsilatndan belediye bana den payn azalmasna neden olmu; Bykehir ve ile belediyesi

47

smail Hakk lkmen, Mahalli dareler Maliyesi, A..S.B.F. Yaynlar, No: 103/85, Ajans Trk Matbaas, Ankara, 1960, s.35-36 48 A.g.e., s.37

36

snrlar iinde yaayan nfusun artmas sonucu olarak da belediyelerde kii bana den yerel gelir ve gider reel olarak azalmtr. Ayrca baz belediye gelirlerinin verimsiz, fiyat ve gelir hareketlerine duyarll az matrahlardan olumas, belediyelerin mali yapsn ve gelirlerini etkileyen faktrlerdir.49 Aadaki tablodan grld gibi belediyelerin vergi gelirleri 1985-1990 yllar arasnda en yksek dzeye ulamtr. Ayrca genel vergi gelirlerinden ayrlan paylar da ylda yla srekli dalgalanma gstermitir. Tabloda dikkat eken bir dier husus ise vergi d gelirlerin srekli olarak azal gsterdiidir. 1975-1980 arasnda vergi d gelirler 33 civarlarndayken bu oran 2000-2005 yllar arasnda %13 lere kadar gerilemitir. te yandan borlanma gelirleri de 1975-1980 dnemi iinde % 6 iken bu oran 2000-2005 dneminde %20 lere kadar ykselmitir. Tablo: 5 Belediye Gelirlerinin Yzde Dalm
Yllar: 1975-80 1980-85 1985-90 1990-95 1995-00 2000-05

Borlanma Hari Vergi Gelirleri GBVP Belediye Vergileri 52,2 0,0 52,2 59,8 47,8 12,0 29,9 10,3 73,9 59,9 14,0 19,4 6,6 72,4 62,3 10,1 15,0 12,6 65,3 56,1 9,2 17,4 17,3 66,8 53,8 13,0 15,9 17,3

Vergi D Gelirler 33,0 Faktr Gelirleri Borlanma Dahil Vergi Gelirleri GBVP Belediye Vergileri 49,0 0,0 49,0 14,7

57,3 45,7 11,5 28,6 9,9 4,3

62,3 50,5 11,8 16,3 5,6 15,8

57,1 49,0 8,1 11,9 9,9 21,1

52,2 44,9 7,4 14,0 13,8 20,0

53,7 43,3 10,4 12,8 13,9 19,6

Vergi D Gelirler 31,1 Faktr Gelirleri Borlanma 13,9 6,0

Kaynak: Bar, Kurtulu, Trkiyede Belediyelerin Mali Yaps ve Harcamalarn Finansman, DPT Yayn No: 2692, Ankara, 2006, s.49-50

Nihat Falay, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Mali Yapsna likin Eilimler, ada Yerel Ynetimler, Cilt:5, Say:2, Yl:1997, s.3-13

49

37

2.2.1. Devlet Vergi Gelirlerinden Belediyelere Ayrlan Paylar

Genel bte vergi gelirleri tahsilat toplamndan ayrlan paylara ilikin olarak 1981 ylnda nemli bir deiiklik olmutur. 1981 ylna kadar geerli olan ve belediyelere eitli vergi gelirlerinden deiik miktar ve oranlarda gelir salayan finansman yntemine son verilerek, bu tarihte karlan 2380 sayl yasayla, deiik devlet vergilerinden, deiik oranlarda salanan paylar kaldrlarak, genel bte vergi gelirleri tahsilat toplamndan belirli oranda pay verilmesi esas getirilmitir.50

Trkiyede pay sistemi il zel idareleri ve belediyeleri kapsamakta, kyler bu akta yer almamaktadr. 1981 ylna kadar uygulanan sistemde, yerel ynetimlere pay verme uygulamasnda ek vergi sistemi baskn olmutur. Gmrk vergisine eklenen % 10 pay belediyelere nfuslarna gre datlm, belediye snrlar ierisinde toplanan kazan vergisinin % 3 belediyelere braklm, iskele resminin % 3 ila % 5i arasnda deien ksm iskelesi olan belediyelere verilmi, il zel idarelerince toplanan arazi ve bina vergisinden belediyelere pay ayrlmtr. 1948 ylnda yaplan dzenleme ile uygulama sistemletirilmi ve belediye gelirleri, devlet vergi gelirlerinden ayrlan paylar ve belediyelerce toplanan cret, resim, har ve katlma paylar olarak iki kategoride ele alnmtr. 1981 ylnda belediyelerin yerel gelirleri 2464, ulusal bteden alacaklar paylar ise 2380 sayl yasa ile ayr ayr dzenlenmitir. 1981 ylnda 2380 sayl yasa ile balatlan uygulama, kimi devlet vergilerinden deiik oranlarda almakta olduklar paylar kaldrlmtr. Bunun yerine her yl genel btenin vergi gelirleri tahsilat toplam zerinden topluca pay verme uygulamas getirilmitir. Yasa gereince paylar, vergilerin toplandklar ay izleyen ay sonuna dein, ller Bankasnda ileri Bakanl emrinde ayr ayr toplanmaya balanmtr.51 2380 sayl Belediyelere ve l zel darelerine Genel Bte Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakknda Kanunun 1. maddesinde paylarn datmna ilikin u hkmler yer almaktadr:

50

Halil brahim Aydnl, 1980 Sonras Trk Belediye Sisteminde Yeni Liberal ve Desantralist Eilimler, Kocaeli niv. Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl:2003, Say:5, s.78-86 51 Birgl, A. Gler ve Tayfun nar, Yerel Maliye Sistemi, TODAE Yayn No: 313, Ankara, 2004, s.69

38

Paylar, aylk olarak hesaplanr, tahsil edilen ay takip eden ay sonuna kadar ileri Bakanl emrinde ayr ayr hesaplara kaydolunmak zere ller Bankasna yatrlr. ller Bankasndan her ay sonuna kadar toplanan belediyeler pay Banka tarafndan ileri Bakanlnca bildirilecek son genel nfus saym sonularna gre bykehir belediyeleri dndaki belediyelere datlr. ller Bankasnda her ay sonuna kadar toplanan il zel

idare pay Banka tarafndan ileri Bakanlnca bildirilecek son genel nfus saym sonularna gre il zel idarelerine datlr. ller Bankas kendisine borlu belediye ve il zel idarelerinin vadesi gemi bor taksitlerini genel bteden bu idarelere ayrlan paylardan kesmeye yetkilidir. (2380 s. Kanun md.1) Madde metninden de anlalaca gibi Kanunun 1. maddesi, ller Bankasna kendisine borlu belediye ve il zel idarelerinin vadesi gemi bor taksitlerini genel bteden bu idarelere ayrlan paylardan kesme yetkisi vermektedir. Uygulamada birok belediyenin borlu olduunu gz nne alrsak belediye gelirlerinin ciddi oranda azalacan syleyebiliriz. Ancak Trkiye Byk Milet Meclisine sevk edilen l zel idareleri ve belediyelerinin gelirlerine ilikin esaslar dzenleyen kanun tasars, 2380 sayl kanuna gre daha kapsaml almlar getiriyor. Tasar, zel idarelerinin ve belediyelerin vergi, har, katlma pay, hizmet karl alnan cret ve dier gelirleri ile bunlarn konusu, mkellefi, matrah, oran ve tarifeleri, istisna ve muafiyetleri, tahakkuku ve tahsiliyle bu idarelere genel bte vergi gelirleri tahsilat toplam zerinden ayrlacak paylara ilikin esas ve usulleri kapsyor.

Tasarnn genel bte vergi gelirlerinden aktarlacak paylar blmnde Paylarn, genel bte vergi gelirleri tahsilt toplamndan, vergi iadeleri dldkten sonra kalan net tutar zerinden hesaplanmas, Genel bte vergi gelirleri tahsilt toplamnn; yzde 5i bykehir belediyelerine, yzde 1,65i bykehir belediye snrlar iindeki ile ve ilk kademe belediyelerine, yzde 3,20si dier belediyelere ve yzde 1,15i il zel idarelerine ayrlmas ngrlyor.

39

Grafik 1: Merkezi Ynetimden Aktarlan Paylar/Toplam Gelirler

MERKEZ YNETMDEN AKTARILAN PAYLAR / TOPLAM GELRLER(%)

50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00

46,51

34,35

19,97
20,00 15,00 10,00 5,00 0,00

4,27

BELEDYELER

BELEDYELERE BALI DARELER

L ZEL DARELER

TOPLAM MAHALL DARELER

Kaynak: Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, s.43

Belediyelerin bte gelirlerinin nerede ise yars genel bte vergi gelirlerinden gelen paylardan olumaktadr. zellikle bu oran kk belediyelerde %90 larn zerine bile kabilmektedir.52 Mahalli dareler Genel Mdrl 2006 Yl Faaliyet Raporunda belirtildii gibi belediye gelirlerinin % 46 s merkezi ynetimden aktarlan aylardan

olumaktadr. Bu veriler nda belediyelerin mali adan byk lde merkeze bal olduunu syleyebiliriz.

Belediyelerde nfus bana pay datm sistemi uygulanmaktadr. Normal statdeki belediyeler iin pay datmnda esas alnan kii bana datm sistemi baz avantaj ve dezavantajlara sahiptir:53 a) Sistem olduka basit, anlalabilir ve ynetilebilirdir. Yerel ynetimlerde uzun dnemli mali planlama yaplabilmesi harcamalarn salkl finansman asndan byk
52 53

2006 Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu, s.43 Bar, Kurtulu, Trkiyede Belediyelerin Mali Yaps ve Harcamalarn Finansman, DPT Yayn No: 2692, Ankara, 2006, s. 117-118

40

nem tamaktadr. Kii bana pay datm sisteminde en son nfus saym verilerinin kullanlmas ve datmn sadece tek bir kritere dayanmas mali planlama asndan nemli kolaylk salamaktadr. Ayrca, GBVPnn en nemli gelir unsuru olmas ve yerel ekonomiye baml olmamas kreditrler asndan mevcut sistemi daha avantajl klmaktadr.

b) Mevcut pay datm sistemi politik mdahalelere imkan tanmamaktadr. Her yerel ynetim birimine tek ve objektif bir datm gerekletirilmektedir ve tarafszdr. Afet kararnameleri kanalyla pay datm sistemine mdahale her ne kadar sistemin tarafszlk zelliine zarar verir gibi grnse de yerinde kullanld takdirde afet kararnameleri doru bir mdahale aracdr.

c) Mevcut sistemin dier bir nemli avantaj ise yerel ve ulusal lekte vergi tahsilatnn maliyetini azaltmasdr. Vergi tahsilatnn her bir yerel ynetim tarafndan deil bu konuda uzmanlam ve lke leinde altyapya sahip merkezi idare tarafndan gerekletirilmesi, belediyelerin vergi tahsilatna idari maliyeti nemli lde azaltrken merkezi vergi idaresi asndan da uzlamazlk, koordinasyon, denetim gibi maliyetleri minimum dzeye indirmektedir.

d) Kii ba datm sistemi, ynetim maliyeti asndan dier sistemlerle kyasla minimum dzeydedir. rnein pay datmnda ( veya transfer) performans kriterleri veya bte performans gibi deikenler esas alndnda bu deikenlerin her yl itibaryla yeniden deerlendirilmesi, tm idare btelerin toplanmas, denetlenmesi ve takibi nemli maliyetler getirecektir.

e) Mevcut sistemin dier nemli bir zellii ise merkezi idarenin ekonomi politikalarna yerel dzeyde uyumun salanmasna yardmc olmasdr. GVBPnin bte gelirlerinin nemli bir blmn oluturmas, yerel vergilerde oranlarn merkezi idare tarafndan saptanmas, garantili borlanma dzeyinin merkezi bte ile belirlenmesi ve personel politikalarnda merkeze bamllk bu katky oluturan unsurlardr. Yine merkez ve yerel arasnda paylama konu olacak vergilerin merkezi idare tarafndan tespiti pay datm sisteminin makro ekonomik politikalara dier bir katksdr. Nitekim, petrol rnleri alnan TVnin dlanmas ve bu verginin istikrar programnda en nemli gelir unsurlarndan biri olmas bu duruma iyi bir rnektir. GBVPnn 2002 ve 2003 yllarnda 41

ekonomik istikrar programnn nemli aralarndan biri olmas bu duruma dier bir rnektir f) GBVPnn merkezi idarenin ekonomi politikalar ile uyumu, konjonktrel dalgalanmann st dzeye kt ve istikrarszlnn artt dnemlerde, yerel bteleri olumsuz etkilemektedir. Belediye btelerinin yapsal ve devresel geliiminin incelendii blmde de grld gibi kriz dnemlerinde belediye btelerinde dalgalanma en u noktalarna varmtr.

g) Sistem gelimi ve azgelimi blge ayrm gzetmeksizin tm belediyelere kii bana eit dzeyde pay datmn salamaktadr. Bu ilk bakta blgesel eitsizlii artracak bir unsur olarak grlebilir. Ancak, vergi gelirleri paylamnn nfus esasna gre yaplmas mali kapasite farkllklarnn yani yatay eitsizliklerin giderilmesi fonksiyonunu sisteme dahil etmektedir. Ayrca, kii ba eit datm sisteminin en nemli dezavantaj olarak yerel ynetimlerin harcama ihtiyalarndaki farkll dikkate almad ne srlmektedir.

h) ki nfus saym arasnda belediyelerin katsay yani pay datm havuzundaki pay deimemektedir. Gelirlerinin nemli bir blmn oluturan genel bte vergi paylarnn orta vadede sabit bir katsayya sahip olmas bte planlamas asndan nemli bir avantajdr. Ancak bu durum nfus art ok hzl olan belediyeler ve iller iin kii ba efektif deerlerin gelecek nfus saymna kadar reel olarak azalmasna yol amaktadr.

2.2.2. Belediyelerin z Gelirleri

Belediyelerin z gelirleri, 26.05.1981 tarih ve 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanununda saylan gelirler ve 1319 sayl Emlak Vergisi Kanununa dayanmaktadr. 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanununda ngrlen gelirleri de kendi iinde; vergiler, harlar, harcamalara katlma paylar, dier paylar ve crete tabi ilerden elde edilen gelirler olarak ayrabiliriz.

42

Tablo 6. Belediye Gelirlerinin Yzde Dalm (Bykehir Belediyeleri ve Normal Stat Ayrm)

1991 Bykehir Belediyeleri Vergi Gelirleri GBVP Belediye Vergileri Vergi D Gelirler Faktr Gelirleri Borlanma Normal Stat Vergi Gelirleri GBVP Belediye Vergileri Vergi D Gelirler Faktr Gelirleri Borlanma 73,4 60,0 13,4 12,5 9,8 4,4 57,9 57,1 0,7 9,2 1,4 31,6

1992 48,2 46,7 1,5 9,4 2,5 39,9

1993 42,8 41,6 1,3 13,2 2,4 41,5

1994 49,0 46,3 2,7 11,5 3,8 35,6

1995 53,7 52,0 1,8 8,3 7,2 30,7

1996 60,2 58,4 1,8 8,4 7,8 23,6

1997 52,9 51,3 1,6 12,6 6,0 28,6

1998 52,3 50,8 1,5 8,7 8,4 30,6

1999 58,0 56,0 2,0 11,9 10,2 19,9

2000 64,0 62,2 1,8 7,9 8,7 19,4

2001 64,7 62,7 2,0 5,7 10,5 19,2

2002 60,2 55,4 4,9 10,2 12,1 17,4

2003 61,2 53,6 7,6 12,7 13,2 12,8

2004 70,5 66,5 4,0 7,6 11,9 9,9

63,6 53,2 10,4 8,4 10,6 17,4

56,0 48,1 7,9 10,9 19,4 13,8

65,7 44,6 21,1 11,9 19,4 3,0

55,7 41,3 14,4 21,1 17,9 5,4

48,1 37,8 10,3 19,1 17,6 15,3

50,9 42,1 8,8 20,1 22,9 6,1

53,4 39,0 14,4 17,4 17,5 11,8

47,5 35,7 11,8 12,8 15,2 24,5

45,9 36,2 9,6 14,0 15,0 25,2

44,7 35,9 8,8 13,1 15,1 27,1

44,4 33,0 11,4 13,5 13,8 28,2

45,1 27,7 17,4 13,3 15,2 26,4

51,8 37,7 14,1 15,3 15,3 17,7

Kaynak: Bar Kurtulu, a.g.e. s.53

43

Tablo 6da belirtildii gibi belediye vergileri olarak yazlan belediyelerin z gelirlerinin olduka snrl olduunu grmekteyiz. 1994 ylnda belediye gelirleri iindeki pay 13,4 olan belediyelerinin z gelirlerinin pay 2004 ylnda ancak 0,7 puan ykselerek 14,1e ykselmitir. zetle belediyelerin kendilerine braklan vergileri toplamada baarl olduklarn syleyemeyiz.

2.2.2.1. Emlak Vergisi Kanununa Gre Salanan Gelirler

Yerel vergilerin en nemlisi servet vergisi niteliindeki emlak vergisidir. 1319 sayl Kanunla dzenlenen emlak vergisi, tespit olunan vergi deerlerinin meskenlerde binde 1, dier binalarda binde 2, arsalarda binde 3 ve arazilerde binde 1i orannda uygulanr. Bakanlar Kurulu bu oranlar yarsna kadar indirmeye veya katna kadar artrmaya, vergi deerine her yl uygulanacak olan deerleme orann sfra kadar indirmeye veya yeniden deerleme oranna kadar artrmaya ve belediye gruplar itibaryla farkl tespit etmeye yetkilidir. Emlak vergisinde beyan sistemi 2002 ylnda 4751 sayl kanun ile kaldrlarak, bina deerleri iin en az Maliye ve Bayndrlk Bakanlklarnca mtereken tespit edilen ve uygulanaca yldan drt ay nce ve Resm Gazete ile ilan edilen bina metrekare normal inaat maliyet bedelleri ile drt ylda bir yerel komisyonlar tarafndan saptanan arsa ve arazi deerleri zerinden hesaplamaya dayal yeni bir tahakkuk sistemi benimsenmitir. Emlak vergisinin ilk taksidi Mart, Nisan ve Mays aylarnda ikinci taksidi ise Kasm aynda tahsil edilmektedir.54

Emlak vergisi, konusu temelde servet olarak kabul edilen bina, arsa ve arazi zerinden alnan vergilerden oluur. Vergi matrahn lke snrlar iindeki bina, arsa ve arazilerin vergileri oluturmaktadr. Verginin mkellefi bina, arsa veya arazilerin sahibi, varsa irtifa hakk sahibi ya da yoksa mutasarrflar olmaktadr. Vergi, ilgili servetin birok deerleme metotlar sonucu ulalan deeri zerinden alnr. 55

Emlak vergisi belediyelere denen bir vergi olup vergi gelirleri eitli oranlarda belediyeler, il zel idareleri ve byk ehir belediyeleri arasnda paylalyordu. Ancak
54 55

Kurtulu, a.g.e. s.49-50 Ali Rza zdemir, Yerel Ynetimlerin Mali Seenekleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, s.353

44

5393 sayl Belediye Kanununun 85. maddesinin g fkras, 1391 sayl emlak Vergisi Kanununun 38. maddesini yrrlkten kaldrlmtr. Dolaysyla artk belediyelerin toplad emlak vergisinden dier yerel ynetim birimlerine pay ayrlmamaktadr. phesiz bu durum belediyeler asndan olumlu bir gelime olarak saylabilir.

Emlak vergisi 1972-1985 yllar arasnda genel bte vergi gelirleri arasnda yer almakta iken 1986 ylndan itibaren bu verginin tahsili ve geliri, yerel ynetimlere braklmtr. Nispi bir vergi olan emlak vergisinde oranlar 1998 ylnda karlan 4369 sayl vergi kanunu ile drlmtr. Daha nce drt ylda bir verilen beyanname, emlak vergisinin enflasyon nedeniyle erimesine neden olduundan 4369 sayl kanunla yaplan deiiklikle vergi oranlar drlrken vergi matrahnn her yl yeniden deerlendirme orannda artrlmas esas getirilmitir. Austos 1999da kan 4444 sayl kanunla matrahn yeniden deerleme oran yerine bu orann yars kadar artrlmas uygulamasna geilmitir. 56

Emlak vergisi tahsilatnn belediye gelirleri ierisindeki pay, uygulanan sistem nedeniyle yllar ierisinde byk oranda dalgalanma gstermitir. Emlak vergisine konu olan emlak deerlerinin 4 ylda bir tespiti ve gerek deerlerinin ok altnda beyan, emlak vergisi tahsilatnn borlanma hari belediye gelirleri ierisindeki paynn yzde 1,3 dzeyine kadar dmesine neden olmutur. 1998 ylnda 4369 sayl Kanun ile nemli bir deiiklik yaplarak, emlak vergisi matrahnn 4 yl boyunca anmasn nlemek amacyla, beyan edilen rayi bedelin her yl yeniden deerleme orannda artrlmas hkm getirilmitir. Ancak, 1999 ylnda 4444 sayl Kanunla yaplan dzenleme sonucu her yl yaplan matrah art, yeniden deerleme orannn yars olarak dzenlenmitir. Emlak vergisi uygulamasnda dier nemli bir sorun tahsilat zerinden dier yerel ynetim birimlerine aktarlan paylar olmutur. 2004 yl sonuna kadar, belediyeler tarafndan tahsil edilen verginin yzde 15i il zel idareleri pay, ayrca BB bulunan ehirlerde il zel idareleri pay ayrldktan sonra kalan tutarn yzde 20si BB pay olarak ayrlmaktayd. Emlak vergisi zerinden il zel idarelerine ve Bykehir belediyelerine pay verilmesi, emlak vergisi tahsilatnda etkinlii azaltan etkenlerden biri olmutur.57 Ancak 5393 sayl Belediye kanununun 85. maddesinin g fkras ile 1319 sayl Emlak Vergisi Kanununun 38.
56

Birol, Aydemir, Belediyelerin Gelir Kaynaklar ve Gelirlerinin Analizi. Yerel Ynetim ve Denetim, Cilt: 5, Say 2, ubat 2000, s. 42-52 57 Kurtulu, a.g.e. s.50

45

maddesinde belirtilen dier yerel ynetimlere pay verilmesi hkm yrrlkten kaldrlmtr. Dolaysyla belediyelerin topladklar vergiler kendilerine kalmaktadr. Emlak vergisi belediyeler iin phesiz ok nemli bir gelir kaynadr. Ancak Emlak vergisinin belediyelere devrinden btn belediyelerin kazanl kaca sylenemez. Bykehir belediyeler bu devirden daha karldr.58 Bu balamda kk belediyelere zellikle belde belediyelerine emlak vergisi datmnda pozitif ayrmclk yaplmas tartlabilir. Emlak vergisi beyana dayal bir vergidir. Ykmller, drt ylda bir defa olmak zere o yln Mart, Nisan ve Mays aylarnda genel beyanda bulunmaktadrlar. Emlak vergisi ilgili belediye tarafndan mkellefin beyan zerine yllk olarak tarh ve tahakkuk ettirilmektedir. Ancak bir il veya ile hududu ierisinde birden fazla ile olmas halinde, belediye ve mcavir alan snrlar dnda bulunan bina ve araziye ait bina ve arazi vergisini tarha yetkili olacak belediye, ilgili valiler tarafndan saptanmaktadr.59 Vergi deeri, mkellefiyetin balang yln takip eden yldan itibaren her yl, bir nceki yl vergi deerinin 213 sayl Vergi Usul Kanunu hkmleri uyarnca ayn yl iin tespit edilen yeniden deerleme orannn yars nispetinde artrlmas suretiyle bulunur Bakanlar Kurulu, bu maddede belirtilen art orann sfra kadar indirmeye veya yeniden deerleme oranna kadar artrmaya yetkilidir. Bakanlar Kurulu bu yetkisini, 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanununun 95 inci maddesi uyarnca belirlenen belediye gruplar itibaryla farkl oranlar tespit etmek suretiyle de kullanabilir. Emlak Vergisi birinci taksidi Mart, Nisan ve Mays aylarnda, ikinci taksidi Kasm ay iinde olmak zere iki eit taksitte denir. (1319 sayl kanun md. 29-30) Gayrimenkullerle ilgili vergiler ngilterede GSMH %2.8, tm vergiler iinde oran % 3.7; OECD lkelerinde srayla % 2 ve % 5.5; ABde srayla % 1.8 ve % 4.3 tr. Avrupa lkelerinde de emlak vergileri farkl uygulanmaktadr. Tek evi olan genellikle vergiden muaf tutulmakta, birden fazla evi olanlarn bina ve arsalarnda vergi oran artrlmaktadr. Krsal kesimdeki vergi oran ehirden daha dktr. lkemizde emlak vergisini tm vergiler iindeki pay % 2.8 civarndadr.60

58 59

Belma stnk, Belediyelerin Mali Yapsnda Dzenlemeler, DPT Yaynlar, Ankara 1987, s.41 Birgl A. Gler ve Tayfun nar, a.g.e , s.100 60 Adem Esen, Belediye ve ehir zerine Dnceler, Nobel Yayn, Konya, 2003, s.32

46

2.2.2.2. Belediye Gelirleri Kanununa Gre Salanan Gelirler

1981 tarih ve 2464 sayl yasada dzenlenen vergiler, harlar, katlma paylar, cretler, kendilerine ait tanmazlar kiralamak, satmak yoluyla elde ettii gelirler ve iletme karlarndan olumaktadr. Bu erevede; lan ve Reklam Vergisi, Elence Vergisi, Akaryakt Tketim Vergisi, Haberleme Vergisi, Elektrik ve Havagaz Tketim Vergisi, Yangn ve Sigorta Vergisi, evre Temizlik Vergisi, yerel vergileri; Temizleme ve Aydnlatma Harc, gal Harc, Tatil Gnlerinde alma Ruhsat Harc, Kaynak Sular Harc, Tellallk Harc, Bina naat Harc gibi gelirler harlar; yol, kanalizasyon ve su tesislerinin yapmna ve harcamalarna katlma da harcamalara katlma pay rneklerini oluturmaktadr.61

2.2.2.2.1. Vergiler

Belediye gelirleri kanununda saylan vergiler Tablo 8.de toplu olarak gsterilmitir. Grld gibi belediyelere ait vergilerden ilan ve reklam vergisi ile evre temizlik vergisi dndaki vergiler nispi vergilerdir. Yani ekonomik gelimelere gre artan veya azalan bir yapya sahiptirler. Ancak evre temizlik vergisi maktu bir vergi olmasna ramen her yl vergi usul kanunu gereince saptanan yeniden deerleme orannn yars kadar artrlmaktadr. Yani bu vergi tr de kendini bir bakma enflasyonun andrmasndan korumutur.62

61 62

Aydnl, a.g.m. s.78 Ulusoy ve Akdemir, a.g.e. s.158-159

47

Tablo 7 Belediye Gelirleri (Bin YTL)

1975 7 3 0 3 0 3 3 1 0 1 1 1 1 0 1990 7.434 5.170 4.108 1.063 499 564 1.495 281 261 462 491 769 544 225 1976 8 4 0 4 0 4 3 1 0 1 1 1 1 0 1991 12.988 8.768 7.446 1.322 461 862 2.184 403 187 785 810 2.036 1.020 1.015 1977 10 5 0 5 0 5 4 1 0 1 2 1 1 0 1992 25.977 14.929 12.770 2.159 609 1.550 4.007 723 309 1.752 1.223 7.041 3.226 3.814 1978 17 8 0 8 0 8 8 2 0 2 3 1 1 0 1993 57.234 28.934 25.270 3.664 760 2.904 13.046 1.646 1.023 6.313 4.064 15.254 7.200 8.054 1979 26 11 0 11 0 11 14 3 0 4 7 1 1 0 1994 108.375 63.345 48.400 14.945 6.504 8.441 25.154 2.611 1.009 12.677 8.857 19.876 9.061 10.815 1980 52 25 0 25 0 25 26 5 1 7 12 1 1 0 1995 217.737 121.442 97.696 23.746 6.6698 17.048 61.969 6.107 2.382 28.500 24.980 34.326 24.244 10.082 1981 77 46 37 9 0 9 29 6 1 8 14 1 1 0 1996 426.370 229.232 191.530 37.702 8.203 29.499 119.776 10.114 5.077 57.480 47.105 77.362 61.071 16.291 1982 91 51 41 10 0 10 39 8 1 11 20 1 1 0 1983 151 81 61 20 0 20 58 16 1 18 23 12 12 0 1984 243 138 104 34 0 34 95 21 2 19 53 9 8 1 1999 2.931.361 1.535.299 1.243.464 291.835 107.569 184.266 741.372 54.188 29.664 383.781 273.739 654.690 527.955 126.735 1985 547 332 279 54 0 54 176 38 5 36 96 39 30 9 2000 4.836.907 2.598.996 2.116.593 482.403 115.629 366.774 1.153.159 103.549 53.557 598.843 397.210 1.084.752 909.006 175.746 1986 1130 676 499 177 107 71 241 57 10 56 118 213 116 98 1987 1700 992 770 222 112 110 417 75 18 82 242 292 221 71 1988 2742 1610 1261 349 127 223 702 92 28 139 444 429 293 136 1989 4119 2843 2335 508 144 364 646 181 75 260 129 631 322 308

KAYNAKLAR A. VERG GELRLER 1. Genel Bte Pay 2. Belediye Vergileri 2.1. Emlak Vergisi 2.2. Dier B. VERG DII GELRLER 1.Harlar 2.Harcamalara Katlma Pay 3.Bel.Yon.Kur.Tes.Has. 4.eitli Gelirler C.BORLANMA 1. Borlanma 2.D Borlanma

KAYNAKLAR A. VERG GELRLER 1. Genel Bte Pay 2. Belediye Vergileri 2.1. Emlak Vergisi 2.2. Dier B. VERG DII GELRLER 1.Harlar 2.Harcamalara Katlma Pay 3.Bel.Yon.Kur.Tes.Has. 4.eitli Gelirler C.BORLANMA 1. Borlanma 2.D Borlanma

1997 1998 916.365 1.830.117 483.655 986.535 413.533 786.359 70.122 200.176 9.489 89.488 60.633 110.688 290.082 493.191 20.430 33.469 12.130 16.015 139.312 245.812 118.210 197.895 142.628 350.391 81.448 223.191 61.180 127.200

2001 2002 7.525.576 10.075.241 3.963.624 4.992.162 3.332.678 4.057.802 630.946 934.360 155.815 449.316 475.131 485.043 1.768.785 2.592.663 141.161 174.225 74.192 99.225 994.922 1.338.265 558.510 980.949 1.793.167 2.490.415 1.662.178 2.374.389 130.989 116.027

2003 2004 12.447.479 14.542.116 6.223.986 8.395.919 4.427.038 6.805.620 1.796.948 1.590.299 1.107.142 834.937 689.806 755.362 3.445.997 3.933.629 225.681 324.689 134.213 184.211 1.814.250 2.064.655 1.271.853 1.360.074 2.777.496 2.212.568 2.693.091 2.128.824 84.404 83.744

Kaynak:Bar Kurtulu,a.g.e.s.41

48

Yukardaki tablodan grld gibi belediyelerin topladklar vergiler ve harlar yllara gre eitli dalgalanmalar gstermitir. Tek bana emlak vergisi bile belediyelerin topladklar dier vergilerden daha fazla yekn tutmaktadr. rnein 2004 ylnda 834.937 TL tutarnda emlak vergisi toplanrken dier belediye vergilerinin pay ise 755.362 TL tutarnda kalmtr. Bu veriler, belediyelerin btelerinde emlak vergisinin dier vergilere oranla daha byk bir yer tuttuunu gsteriyor.

Tablo 8: Belediye Vergilerinin Maktu ve Nispi Olarak Dalm Vergi Tr lan ve Reklam Vergisi Elence Vergisi Haberleme Vergisi Elektrik, Havagaz Tketim Vergisi Yangn Sigorta Vergisi evre Temizlik Vergisi x Maktu x x x x x Nispi

Kaynak: Ahmet Ulusoy ve Tekin Akdemir, a.g.e. s.159

2.2.2.2.1.1. lan ve Reklam Vergisi

2464 sayl Belediye Gelirleri Kanununun 12. maddesine gre Belediye snrlar ile mcavir alanlar iinde yaplan her trl lan ve reklm, lan ve Reklm Vergisine tabidir. Yine ayn kanunun 13. maddesinde mkellef ve sorumlular belirtilmitir. Buna gre lan ve Reklam Vergisinin mkellefi, yurt dndan gnderilen ilan ve reklamlar dahil olmak zere, ilan ve reklam kendi adna yapan veya yaptran gerek veya tzelkiilerdir. lan ve reklam ilerini mutat meslek olarak ifa edenler, bakalar adna yaptklar ilan ve reklamlara ait vergileri mkellefler adna ilgili belediyeye yatrmaktan sorumludurlar

49

Madde metninde grld gibi kanun koyucu olduka geni bir kapsam izmitir. Bilindii gibi ilan, bir olayn veya olayn umuma duyurulmasdr. Duyurmann nerelerde ve ne ekilde yapld vergi alnmasn etkilemez. Duyuru, belirli yerlere yaptrmak suretiyle veya yayn organlarnda baslmak suretiyle grsel biimde yaplabilecei gibi, sesli veya grntl iletiim aralar ile de yaplabilir. Reklmn ilandan fark, ticari veya sinai bir maln tketicisine braklmasdr. Gnmzde reklm iin daha radyo ve televizyonlar kullanlmaktadr.63

2464 sayl Belediye Gelirleri Kanununun 14. maddesine gre Aada saylan ilan ve reklamlardan vergi alnmaz. a) Trkiye Radyo Televizyon Kurumu tarafndan yaynlanan ve yaplan ilan ve reklamlar, b) Her trl gazete, dergi ve kitaplarda yaplan ilan ve reklamlar, c) Gerek kiilerin ikametgahlarnn i veya d kaplarna konan ve kimliklerini gsteren levhalar, d) letmelerin itigal veya imal konusu maddelerinin ambalajlar zerinde bulunan ve kendi ilerine ait ilan ve reklamlar ile ambalaj muhtevasndan olan prospekts ve tarifnameler, e) Gerek veya tzel kiilere ait iyerlerinin iine veya dna aslan i sahibinin kimlii ile iin mahiyetini gsteren ve alan 1/2 metrekareyi amayan ksz levhalar, (Alan 1/2 metrekareyi aan levhalar, aan ksm zerinden vergiye tabidir.) f) Genel ve katma bteli idareler ile il zel idarelerinin, belediyelerin, kylerin ve bunlarn kuracaklar birliklerin ve Posta - Telgraf - Telefon ve T.C. Devlet Demiryollar letmelerinin yapacaklar her trl ilan ve reklamlar, g) Siyasi Partiler Kanununa gre, siyasi partilerin siyasi faaliyet snrlar iinde yapacaklar ilan ve reklamlar,

M.Cengiz nl ve Mehmet Korkusuz, Aklamal Uygulamal Belediye Gelirleri Kanunu, Sekin Yaynevi, Ankara, 1996, s.33-34

63

50

h) Altnc bentte yazl idarelerle, kooperatifler ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular tarafndan lke rnlerinin ve turizminin reklamn yapmak ve herhangi bir ticari ve snai kurulua ait olmamak zere hazrlanan her trl levha ve afilerle, ayn kurulular tarafndan Trkiye'deki ticaret, sanayi, tarm ve mesleki messeselerinin isim ve ticaret unvanlar ile ad ve adreslerini intiva etmek zere yaynlanacak kitap, bror, katalog ve dergiler, ) Umumi mahallere reklam amac ile konulacak sra, bank ve benzeri gereler zerindeki ilan ve reklamlar, i) Sinema ve tiyatrolarn kendi programlarna ilikin olarak gsterinin yapld binann iinde ve d yznde yaptklar ilan ve reklamlar. Kanunun Konu maddesinde (md. 12) hayli geni bir ereve izilmi olmasna ramen bu ereve istisna ve muafiyetlerle hayli daraltlm bulunuyor. stisna ve muafiyetlerin bu kadar ok olmas, verginin verimini drd gibi haksz rekabete de yol amaktadr. stisna ve muafiyetlerle ilgili uygulamada u gzden karlmamaldr ki, vergi hukukunda mkellefiyet, muafiyet ve istisna hkmlerinin ok ak ve anlalr biimde belirtilmesi esastr. Benzetme ya da kyas yoluyla bir konuda istisna uygulanamaz. Kendi zel kanunlarnda istisna ve muafiyete ilikin zel bir hkm olsa da bu kanunda saylmadka hibir kii ya da kurulu lan ve Reklam Vergisinden muaf tutulamaz. Verginin tarh ve denmesi hususu yine ayn kanunun 16. maddesinde belirtilmitir. Buna gre: Vergiye tabi ilan ve reklamlarda, ilan ve reklam iinin mkellefe yaplmas halinde ilan veya reklam iinin yaplmasndan nce mkellef tarafndan, ilan ve reklam iinin bu ii mutad meslek olarak ifa edenler tarafndan yaplmas halinde ilan ve reklam iini yapanlarca ilan veya reklamn yapld ay takip eden ayn 20 nci gn akamna kadar verilecek beyanname zerine, tarh ve tahakkuk ettirilir. lan ve Reklam Vergisi, beyanname verme sresi iinde denir

51

2.2.2.2.1.2. Elence Vergisi

Belediye snrlar ile mcavir alanlar iinde yer alan sinema, tiyatro, spor msabakalar, at yarlar, sirk, algl baheler vb. gibi biletle girilen yerler ile biletle girilmesi zorunlu olmayan dier elence yerlerinden alnan vergilerdir. Biletle girilen elence yerlerinde bilet bedeli haslat zerinden, biletle girilmesi zorunlu olmayan yerlerde iin niteliine gre allan her gn iin belediye meclislerince belirlenecek miktardr. 64

Belediye Gelirleri Kanununun 17. ve 18. maddelerinde verginin konusu ve mkellefiyeti belirtilmitir. Buna gre: belediye snrlar ile mcavir alanlar iinde yer alan elence iletmelerinin faaliyetleri Elence Vergisine tabidir. Verginin mkellefi, elence yerlerini ileten gerek veya tzelkiilerdir. Yine ayn kanunun 19. maddesinde stisna ve muaflklar belirtilmitir. Aada belirtilen elence faaliyetlerinden bu vergi alnmaz: a) Ulusal bayramlar veya tarihi zellik tayan gnler nedeniyle genel ve katma bteli idareler ile il zel idareleri, belediyeler, kyler ve bunlarn kurduklar birlikleri tarafndan dzenlenen ve kazan amac gtmeyen tren, enlik, msabaka ve gsterilerle balo, temsil ve benzeri faaliyetler, b) Genel ve katma bteli idareler, il zel idareleri, belediyeler ve kyler tarafndan kltrel, sosyal, turistik ve ekonomik amalarla dzenlenen kongre, konferans, fuar, festival, enlik, sergi ve benzeri faaliyetler ile tertip edilen elenceler ve konserler. c) Eitim ve retim kurulular ile okul dernekleri, kamu yararna alan dernekler, orduevleri, askeri gazinolar ve askeri dinlenme tesislerinde tertiplenen elenceler. d) Spor Toto Tekilat Bakanl tarafndan dzenlenen mterek bahis oynanmas. e) Bira, alkoll iki iilmeyen, satlmayan ve ruhsatnamelerde kahvehane, kraathane, ayhane ve ay ocaklar olduu belirtilen yerler

64

Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Maliyesi Ders Notlar, s.149

52

Verginin denmesi hususunda kanunun 22.maddesi deiik usul belirlemitir. Buna gre: a) Vergi biletle girilen yerlerde bilet bedellerine eklenmek suretiyle hesaplanr ve belediye tarafndan zel damga konulmas srasnda denir. Bu suretle alnan biletlerin kullanlmadan iadesi halinde pein olarak denen vergi geri verilir. Genel ve Katma Bteli idarelerle l zel dareleri ve kyler tarafndan yrtlen spor msabakalar, at yarlar ve benzeri faaliyetlerde bilet bedeli ile birlikte alnan vergi takip eden 20 gn iinde ilgili belediyeye denir. b) Mterek bahislerde her aya ait vergi o ay takip eden ayn 20 nci gn akamna kadar ilgili belediyeye bir beyanname ile bildirilir ve ayn srede denir. c) Biletle girilmesi zorunlu olmayan elence yerlerinde her aya ait vergi o ay takip eden ayn 20 nci gn akamna kadar ilgili belediyeye yatrlr. Madde metninden de grld gibi, biletle girilen elence yerlerinde elence vergisi pein denmektedir. Biletlerin ksmen veya tamamen kullanlmamas halinde de daha nce tahsil edilmi olan elence vergisi iade edilmektedir. Bu uygulamann temel sebebi, idarenin elence faaliyetlerinden yararlananlarn saysn kontrol etmekteki zorluudur. dare, bu tr yerlerde sadece kullanlan biletlerin kontroln yapmakla

yetinmektedir. Verginin tahsili iin daha gvenli ve pratik yntem de henz yoktur. Biletle girilen elence yerlerinde, zerinde elence vergisinin dendiini belirten damga tayan biletler kullanlmaktadr.65

2.2.2.2.1.3. Haberleme Vergisi: 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanununun 29 ve 30. maddelerine gre Belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde Posta Telgraf Telefon iletmesi tarafndan tahsil edilen telefon, teleks, faksimili ve data cretleri (tesis, devir ve nakil cretleri hari) Haberleme Vergisine tabidir. Haberleme Vergisinin mkellefi, telefon, teleks, faksimili ve data cretlerini tahsil eden Posta Telgraf Telefon daresidir.
65

nl ve Korkusuz a.g.e, s.100

53

Ancak gnmzde telefon, telex. fax ve data hizmetlerindeki Devlet tekeline son verilmekte ve bu amala PTT idaresinin bu hizmetleri veren birimleri ayr bir tzel kiilik olarak ve serbest piyasa kurallarna gre yeniden dzenlenmektedir. Her ne kadar verginin mkellefi PTT idaresi ise de verginin yanstlabilir olmas zelliinden dolay bu unsur hizmet bedellerinin tespitinde dikkate alnarak (faturada ayrca gsterilmese bile) mterilere aktarlmaktadr.66

2.2.2.2.1.4. Elektrik ve Havagaz Tketim Vergisi Belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde elektrik ve havagaz tketiminden alnan vergidir. Bu vergi elektrik ve havagaznn sat bedelleri zerinden % 5 orannda, sanayi, tama, boaltma, ykleme, soutma ii yapan kurumlarda ve telgraf telefon iletmelerinde % 1 orannda alnmaktadr. Hastane, dispanser, klinik gibi salk hizmetleri grenler, dini hizmet gren yerler, uluslar aras fuar, sergi, panayrlar ve elektrik ve havagaz reten tesisler bu vergiden muaf tutulmulardr.67 Belediye Gelirleri Kanununun 35.maddesine gre Elektrik ve Havagaz Tketim Vergisi aada gsterilen nispetlerde alnr. a) mal ve istihsal, tama, ykleme boaltma, soutma, telli ve telsiz telgraf ve telefon mraselesi ilerinde tketilen elektriin sat bedeli zerinden yzde 1, b) (a) bendi dnda kalan maksatlar iin tketilen elektriin sat bedeli zerinden yzde 5, c) Havagaznn sat bedelinden yzde 5. Beyana dayal bir vergi tr olan Elektrik ve Havagaz Tketim Vergisi, vergi sorumlusu olan datm kurulular tarafndan, tahsil edildikleri ay izleyen ayn 20. gn akamna kadar ilgili belediyeye bir beyanname ile bildirilir ve ayn sre iinde belediyeye denir. demenin mutlaka beyannamenin verilili srasnda yaplmas gerekmez ve fakat ayn 20 sine kadar yaplmas zorunludur.68
66 67

nl ve Korkusuz a.g.e, s.104 Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Maliyesi Ders Notlar, s.150 68 nl ve Korkusuz a.g.e, s.114

54

2.2.2.2.1.5. Yangn ve Sigorta Vergisi

Belediye gelirleri Kanununun 40. maddesine gre Belediye snrlar ve mcavir alanlar iindeki menkul ve gayrimenkul mallar iin yaplan yangn sigortalar dolaysyla alnan primler; Yangn Sigortas Vergisine tabidir.

Verginin konusu belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde kalan menkul ve gayrimenkuller iin yaptrlan yangn sigortalardr. Bu ifadeden de anlald gibi, belediye snrlar ve mcavir alanlar dnda bulunan menkul ve gayrimenkuller iin yaptrlan yangn sigortalar, vergi kapsam dndadr. Vergilendirmenin amac, belediyelerin yangnlar nlemede ve sndrmede yklendikleri harcamalara, bu alanda faaliyet gsteren sigorta irketlerini de katmaktr.69

Yine ayn kanunun 44. maddesinde beyan ve deme usul belirlenmitir. Buna gre, Mkellefler bir ay iindeki vergiye tabi muamelelerini ertesi ayn 20. gn akamna kadar bal bulunduklar belediyeye bir beyanname ile bildirmeye ve hesaplanan vergiyi ayn srede demeye mecburdurlar. Beyannamelerin ekil ve muhtevas Maliye ve Ticaret bakanlklarnn gr alnarak ileri Bakanlnca tayin ve tespit olunur.

2.2.2.2.1.6. evre Temizlik Vergisi

Bu vergi belediye gelirleri arasndaki en yeni vergidir. 1993 ylnda 3914 sayl kanun ile Belediye Gelirleri Kanununun 44.maddesine eklenen bir fkra ile belediyeler tarafndan evre temizlik vergisi alnmas kabul edilmitir. Bu vergin konusu, belediye snrlar ve mcavir alan iinde bulunan belediyelerin kat atk (p) toplama ile kanalizasyon hizmetlerinden yararlanan konut ve iyerleridir. Verginin ykmls ise her ne sfat ve ekilde olursa olsun bu yerleri kullanan gerek ve tzel kiilerdir.70

69 70

nl ve Korkusuz a.g.e, s.119 Gke ve Bayrak Yerel Ynetimler Maliyesi Ders Notlar, s.151

55

Belediye Gelirleri Kanununun mkerrer 44. maddesine gre Genel ve katma bteli idareler, il zel idareleri, belediyeler, kyler, bunlarn kuracaklar birlikler, darlaceze ve benzeri kurulular ve niversiteler tarafndan mnhasran hizmetlerinde kullanlan binalar, Kzlay Genel Merkezi ile ubeleri ve kamplar, Kredi ve Yurtlar Kurumuna ait renci yurtlar ile umuma ak ibadet yerleri, karlkl olmak artyla elilik ve konsolosluk hizmetlerinde kullanlanlarla elilerin ikametine mahsus olan binalar, milletleraras kurulular ve bunlarn temsilcilikleri tarafndan kullanlan binalar ile bunlarn mtemilat vergiye tbi deildir. Konutlara ait evre temizlik vergisi, su tketim miktar esas alnmak suretiyle metrekp bana bykehirlerde 15 YKr, dier yerlerde 12 YKr olarak hesaplanr. yerleri ve dier ekilde kullanlan binalara ait evre Temizlik Vergisi, aadaki tarifeye gre alnr ve bykehirlerde % 25 artrml uygulanr. Belediyelerde tahakkuk eden evre temizlik vergisi ile tahsil edilen evre temizlik vergisi arasnda nemli fark vardr. Yani belediyelerin, hemehrilerimizden nemli

miktarda evre temizlik vergisi alaca vardr. Belediyelerin temizlik harcamalar ile topladklar vergi miktar kyaslandnda, vergilerin masraflarn az bir ksmn karlad grlmektedir.Yani evre temizlik vergisi emlak vergisine gre daha az tahsilat yaplan bir vergidir. Bunun sebepleri unlardr:71 a) evre temizlik vergisinin yeni bir vergi tr olmas b) baz nemlerde miktarn dk kalmas ( hemehrinin vergi dememek iin katlanaca masraf ile cezal demesindeki fark dk kalnca caydrc olmaktadr.) c) baz dnemlerde bu verginin kaldrlaca gibi dnceleri yaygn hale gelmesidir. Yine ayn ekilde mkerrer 44. maddede yllk vergi tutar ve deme ekli aadaki ekilde gsterilmitir:

71

Esen, a.g.e., s.25

56

Tablo: 9 evre Temizlik Vergisi Yllk Vergi Tutar (YTL) Bina Gruplar 1. Grup 2. Grup 3. Grup 4. Grup 5. Grup 6. Grup 7. Grup 1. Derece 2. Derece 1.400 850 560 280 170 85 30 1.120 670 450 225 140 70 25 3. Derece 840 500 340 170 100 50 18 4. Derece 700 420 280 140 85 40 15 5. Derece 560 340 225 115 70 30 12

yeri ve dier ekillerde kullanlan binalara ait evre temizlik vergisi, belediyelerce binalarn tarifedeki derecelere intibak ettirilmesi zerine her yln Ocak aynda yllk tutar itibaryla tahakkuk etmi saylr. Tahakkuk eden vergi, bir defaya mahsus olmak zere, belediyelerin ilan mahallerinde bir ay sreyle topluca ilan edilir. yeri ve dier ekilde kullanlan binalarla ilgili olarak tahakkuk eden bu vergi, her yl, emlak vergisinin taksit srelerinde denir.

2.2.2.2.2. Harlar

492 sayl Harlar Kanununda tanmland zere fertlerin zel menfaatine ilikin olarak, kamu kurumlar ve hizmetlerinden yararlanmalar karlnda yaptklar demelerdir. Bu tanma gre bir hizmetin har konusu olabilmesi iin, kiilerin bir kamu kurumundan ya da hizmetinden yararlanmalar, dier bir deyile kendilerine kamu eliyle zel bir yarar salanmas gerekmektedir.72

2.2.2.2.2.1. gal Harc

Belediye snrlar iinde bulunan aadaki yerlerden herhangi birinin sat yapmak veya sair maksatlarla ve yetkili mercilerden usulne uygun izin alnarak geici olarak igal edilmesi, gal Harcna tabidir: (2464 sayl Kanun md. Madde 52)

72

Dnmez ve zyardmc, a.g.e. s.476

57

a) Pazar veya panayr kurulan yerlerin, meydanlarn, mezat yerlerinin her trl mal ve hayvan satclar tarafndan igali, b) Yol, meydan, pazar, iskele, kpr gibi umuma ait yerlerden bir ksmnn herhangi bir maksat iin igali, c) Motorlu kara tatlarnn park etmeleri iin il trafik komisyonlarnn olumlu gr alnarak belediyelerce ehir merkezlerinde tesis edilen ve iletilen mahallerin alma saatleri iinde, tatlar tarafndan igali (Bisiklet ve motosikletler hari) Burada u hususu aklamakta yarar vardr. Haklin gelip gemesine mani olmayacak ekilde yaya kaldrmlarnn bir ksmnn veya halkn oturmasna yiyip imesine veya elenmesine tahsis edilen yerlerin geici olarak igallerinden gal Harc alnmayacaktr.73

2.2.2.2.2.2. Tatil Gnlerinde alma Ruhsat Harc

394 sayl Hafta Tatili Hakknda Kanunun 1. maddesine gre On bin veya on binden fazla nfusu havi ehirlerde alelumum fabrika, imalathane, tezgah, dkkan, maaza, yazhane, ticarethane, snai ve ticari bilumum messesat ve tevabiinin haftada bir gn tatili faaliyet etmeleri mecburidir.

2429 sayl Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakknda Kanununda belirtildii gibi 1923 ylnda Cumhuriyetin ilan edildii 29 Ekim gn Ulusal Bayramdr. Trkiye'nin iinde ve dnda Devlet adna yalnz bugn tren yaplr. Bayram 28 Ekim gn saat 13.00'ten itibaren balar ve 29 Ekim gn devam eder. Aada saylan resmi ve dini bayram gnleri ile ylba gn genel tatil gnleridir. a) Resmi bayram gnleri unlardr: 23 Nisan gn Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayramdr. 19 Mays gn Atatrk' Anma ve Genlik ve Spor Bayram gndr.
73

O. B. Piriler, Aklamal ve Uygulamal Belediye Gelirleri Kanunu, Trk Belediyecilik Dernei Yaynlar, Ankara, 1994, s.83

58

30 Austos gn Zafer Bayramdr. c) Dini bayramlar unlardr: Ramazan Bayram; Arefe gn saat 13.00'ten itibaren 3,5 gndr. Kurban Bayram; Arefe gn saat 13.00'ten itibaren 4,5 gndr.

Hafta tatili ve ulusal bayram gnlerinde almalar belediyelerce izne bal iyerlerine ruhsat verilmesi, Tatil Gnlerinde alma Ruhsat Harcna tabidir. Dolaysyla Tatil Gnlerinde alma Ruhsat Harcnn mkellefi, kendisine alma ruhsat verilen gerek veya tzelkiidir.

Yl iinde iin terk edilmesi sebebiyle mkellefiyetten klmas halinde, mkellefiyet alan sreye inhisar edecektir. Bu hkme gre yllk alma ruhsat harc dendikten sonra yl iinde iyerinin kapanmas halinde, takvim ylnn sonuna kadar olan aylara ait har geri verilecektir. rnein 12 Ocak tarihinde bir yllk Tatil Gnlerinde alma Ruhsat Harc deyen iyeri sahibi, iyerini 14 Eyll tarihinde kapatacak olursa 3 aylk har miktarn belediyeden geri alacaktr.74

2.2.2.2.2.3. Kaynak Sular Harc zel kaplara doldurulup satlacak olan kaynak sularnn (ilenmi sular dahil) belediyelerce denetlenerek hangi kaynaklara ait olduklarn gsterecek ekilde bu kaplara zel iaret konulmas, Kaynak Sular Harcna tabidir. Kaynak Sular Harcn, kaynak sularn zel iaretli kaplara doldurup satanlar demekle mkelleftirler. (2464 s. Kanun md.62-63) Kaynak Sular Harc, bu sularn sata arz iin kaplara doldurulmasn mteakip, kaplar zerine zel iaret konulmas srasnda bu ii yapan belediyeye makbuz karl pein olarak denir. Baka bir belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde sata arz edilen kaynak sularndan ikinci bir kez har alnmaz.( 2464 s. Kanun md.66)

74

O. B. Piriler, a.g.e., s.96

59

Baka bir belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde sata arz edilen kaynak sularndan ikinci bir kez har alnmayacaktr. Bu hkmle belediye hudutlar ve mcavir alanlar iinde satlan kaynak sularndan ikinci defa har alnmasnn nne geilmek istenmitir. Tahsil edilen har karlnda mutlaka makbuz kesilmesi lazmdr.75

2.2.2.2.2.4. Tellallk Harc Belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde belediyelere ait hal, balkhane, mezat yerleri ve ilgilinin isteine bal olarak belediye mnadisi veya tellal bulundurulan sair yerlerde, gerek veya tzelkiiler tarafndan her ne surette olursa olsun her eit menkul ve gayrimenkul mal ve mahsullerin sat, Tellallk Harcna tabidir. Tellallk Harcn, mal ve mahsullerini satan gerek veya tzel kiiler demekle mkelleftirler (2464 s. Kanun md.67-68) 2564 sayl Kanunun 71. maddesine gre Tellallk Harc, belediyelerce grevlendirilecek yetkililer tarafndan makbuz mukabili tahsil olunur. Maddede belediyece grevlendirilecek yetkililer denildiine gre belediye tahsildarlar, zabta memurlar, mnadiler veya dier memurlar tahsilat iin grevlendirilebilir.76

2.2.2.2.2.5. Hayvan Kesimi, Muayene ve Denetleme Harc Belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde, belediyelerce veya yetkili mercilerce verilen izne dayanlarak zel kii ve kurulularca tesis edilen mezbaha ve kanaralarda kesilen hayvanlarn kesim ncesi ve sonras muayenesi veya belediye snrlar ve mcavir alanlar dnda kesilmi olup da belediye snr iinde sata arz edilecek etlerin salk bakmndan muayene ve denetlenmesi, hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcna tabidir. 2678 sayl Kanuna gre kurulan resmi ve zel kombinalar bu hartan muaftr. Harc, hayvan veya et sahipleri demekle ykmldr.( 2464 s. Kanun md.7273 )

75 76

O. B. Piriler, a.g.e. s.100 O. B. Piriler, a.g.e. s.110

60

2.2.2.2.2.6 l ve Tart Aletleri Muayene Harc Belediye gelirleri Kanununun 76. maddesine gre l ve tart alet ve vastalar ile leklerin ilgili kanun ve tzk hkmlerine gre belediyelerce damgalanmas, l ve Tart Aletleri Muayene Harcna tabidir Bu har, l ve tart alet ve vastalar ile leklerin belediyelerce damgalanmas karlnda ayn kanunun 77. maddesinde belirtilen aadaki tarifeye gre alnr.

Tablo:10 l ve Tart Aletleri Muayene Harc Oranlar Harcn Tutar (YTL) En az a) Tart arlklarnn her birinden b) Uzunluk llerinin her birinden c) Akc ve kuru daneli maddelerin hacim leklerinin her birinden d) El terazilerinden e) Normal masa terazilerinden f) Otomatik (ibreli) terazilerden g) terazilerden h) baskllerden Kantar Elektronik ve 0,5 0,5 1 2 3 4 5 10 En ok 1,5 1,5 3 6 9 12 15 30

2.2.2.2.2.7. Bina naat Harc Belediye snrlar ve mcavir alanlar iinde yaplan her trl bina inaat (ilave ve tadiller dhil), inaat veya tadilat ruhsatnn alnmasnda tarifede gsterilen nispet ve hadlerde bina inaat harcna tabidir. Konut veya iyerlerinin kullanl tarzlarnn deitirilmesi (konutun iyerine veya harca tabi olmayan iyerinin harca tabi iyerine

61

dntrlmesi) halinde de bu deiiklik tadilat saylarak ek harca tabi tutulur. naata ruhsatsz balanmas halinde de har alaca domu saylr.( 2464 s. Kanun ek 1. md.) Kanunun ek 2. maddesine gre aadaki bina inaatlar bina inaat harcndan mstesnadr a) inaat giderleri genel ve katma bteler ile il zel idareleri ve belediye btelerinden karlanan her trl binalar, b) Hastane, prevantoryum, sanatoryum, dispanser ve benzeri salk kurulular c)Her trl fabrika, deirmen, snai nitelikteki imalathaneler ve tersaneler, organize sanayi blgelerinde yaplan her trl bina inaat ile sera ve benzeri rt alt tarm yaplan tesisler, ahr, samanlk, kmes, su rnleri ve hayvan barna ile yemlik gibi yap ve tesis inaat, d) Kltr ve Turizm Bakanl ile Devlet Planlama Tekilatnca teviki karara balanm otel, motel ve benzeri turistik tesisler, e) Kooperatifler eliyle, ana szlemelerine uygun olarak, yaplan sanayi ve kk sanat siteleri ile esnaf arlar, f) Dini hizmetlerin ifasna mahsus ve umuma ak bulunan ibadethaneler, bunlarn mtemilat, g) Karlk gzetmeksizin Devlete devrolunmak artyla ina edilen okullar ve renci yurtlar, h) Deprem, su basmas, yangn gibi tabii afetler sebebiyle binalar yanan, yklan ve kullanlmaz hale gelen kiiler tarafndan, afetin vuku bulduu tarihten itibaren en ge 5 yl iinde, afetin vuku bulduu yerlerde veya kamu kurulularnca gsterilen yerlerde ina edilen binalar, i) Yangn, su basmas, kaya dmesi, ve benzeri afetlerden zarar grmesi muhtemel yerlerdeki binalarn sahipleri tarafndan, afete maruz kalnacann yetkili kurulularca tebli tarihinden itibaren en ge 5 yl iinde, kamu kurulularnca gsterilen yerlerde ina edilen binalar,

62

j) Bina inaat harc demek veya istisnadan yararlanmak suretiyle inaat ruhsat alnm olup da mar Kanununun 10 uncu maddesi gereince, ruhsatlar yenilenen binalar. Bina naat Harcndan istisna edilmi yaplarn listesine baktmzda, 5237 sayl ilk belediye gelirleri kanununda ruhsat alnmas mecburidir.77 Bina inaat harc, belediye gelirleri kanunun ek 6. maddesinde belirtilen aadaki tarifeye gre alnr Tablo: 11 Bina naat Har Tarifesi 1. Konut naat: naat Alan a) 100 m ye kadar b) 101-120 m c) 121-150 m d) 151-200 m e) 200 m2den yukar m bana (YTL) En az 0,50 1 1,5 2 2,50 En ok 1,5 3 4,5 6 7,5 belirtilenlere gre hayli geniletilmi olduunu

gryoruz. Hemen belirtelim ki yapm hartan istisna edilen bina harlar iin belediyeden

2. yeri naat: naat alan a) 25 m ye kadar b) 26-50 m c) 51-100 m d) 100 m2den yukar En az 2 3 4 5

m bana (YTL) En ok 6 9 12 15

77

nl ve Korkusuz a.g.e, s.191

63

2.2.2.2.2.8 eitli Harlar a) Kayt ve suret harc: Belediyeler ve belediyelere bal messeselerden istenecek her trl kayt suretleriyle gayrimenkullerle ilgili harita plan ve krokilerin suretleri, Kayt ve Suret Harcna tabidir. b) yeri ama izni harc: Belediye snrlar veya mcavir alanlar iinde bir iyerinin almas "yeri Ama zni Harcna" tabidir. c) Muayene, ruhsat ve rapor harc: Mevzuat gereince alnmas zorunlu veya istee bal grlen ve belediyeler veya onlara bal kurulular tarafndan dzenlenerek ilgilisine verilecek; muayene ve salkla veya fenni konularla ilgili tahlillere ilikin olup bu kanunda ayrca harca tabi tutulmam olan ruhsatlar, rapor ve belgeler "Muayene, Ruhsat ve Rapor Harcna" tabidir. d) Salk belgesi harc: Yaptklar iler ve grdkleri hizmetler dolaysyla zel mevzuat gereince belediyelerden salk belgesi almak mecburiyetinde olan kiilere verilecek bu tr belgeler ile bunlarn belli aralklarla yenilenmeleri "Salk Belgesi Harcna" tabidir.

2.2.2.2.3. Harcamalara Katlm Paylar Kamu tzel kiilerinin zellikle belediyelerin altyap e bayndrlk hizmetlerinden dolay baz hemehrilerin mal varlklarnn deeri artar. Yeni yollarn almas, mevcut yollarn daha iyi hale getirilmesi, park ve bahelerin kurulmas gibi faaliyetler yapld yerdeki gayrimenkullerin deerinin artrr. Bu deer artnn sebebi belediye hizmetleridir. Etraftaki gayrimenkul sahiplerinin hibir katks yoktur. Byle bir deer art durumunda gayrimenkullerinin deeri artan vatandalarn harcamalara katlmalar adaletin gereidir.78 Belediye Gelirleri Kanununda tr katlm pay dzenlemitir. Bunlar: a) Yol harcamalarna katlma pay: Belediyelerce veya belediyelere bal messeselerce aadaki ekillerde ina, tamir ve geniletilmeye tabi tutulan yollarn iki

78

Esen, a.g.e. s.14

64

tarafnda bulunan veya baka bir yola k olmamas dolaysyla bu yoldan yararlanan gayrimenkullerin sahiplerinden Yol Harcamalarna Katlma Pay alnr. b) Kanalizasyon harcamalarna katlma pay: Belediyelerce ve belediyelere bal messeselerce, aadaki ekilde kanalizasyon tesisi yaplmas halinde, bunlardan faydalanan gayrimenkullerin sahiplerinden, Kanalizasyon Harcamalarna Katlma Pay alnr: c) Su tesisleri harcamalarna katlma pay: Belediyelerce veya belediyelere bal messeselerce beldede aadaki ekillerde su tesisleri yaplmas halinde, datmn yapld saha dhilindeki gayrimenkullerin sahiplerinden, Su Tesisleri Harcamalarna Katlma Pay alnr.

2.2.3. Borlanma Gelirleri Belediye gelirlerinin nemli bir blmn borlanma oluturmaktadr.

Belediyelerin borlanma esas ve usulleri 5393 sayl Belediye Kanununun 69. maddesinde belirtilmitir. Buna gre Belediye, grev ve hizmetlerinin gerektirdii giderleri karlamak amacyla aada belirtilen usl ve esaslara gre borlanma yapabilir ve tahvil ihra edebilir: a) D borlanma, 4749 sayl Kamu Finansman ve Bor Ynetiminin Dzenlenmesi Hakknda Kanun hkmleri erevesinde sadece belediyenin yatrm programnda yer alan projelerinin finansman amacyla yaplabilir. b) ller Bankasndan yatrm kredisi ve nakit kredi kullanan belediye, deme plnn bu bankaya sunmak zorundadr. ller Bankas hazrlanan geri deme plnn yeterli grmedii belediyenin kredi isteklerini reddeder. c) Tahvil ihrac, yatrm programnda yer alan projelerin finansman iin ilgili mevzuat hkmleri uyarnca yaplr. d) Belediye ve bal kurulular ile bunlarn sermayesinin yzde ellisinden fazlasna sahip olduklar irketlerin, faiz dhil i ve d bor stok tutar, en son kesinlemi bte gelirleri toplamnn 213 sayl Vergi Usul Kanununa gre belirlenecek yeniden deerleme 65

oranyla artrlan miktarn aamaz. Bu miktar bykehir belediyeleri iin bir buuk kat olarak uygulanr. e) Belediye ve bal kurulular ile bunlarn sermayesinin yzde ellisinden fazlasna sahip olduklar irketler, en son kesinlemi bte gelirlerinin, 213 sayl Vergi Usul Kanununa gre belirlenecek yeniden deerleme oranyla artrlan miktarnn yl iinde toplam yzde onunu gemeyen i borlanmay belediye meclisinin karar; yzde onunu geen i borlanma iin ise meclis ye tam saysnn salt ounluunun karar ve ileri Bakanlnn onay ile yapabilir. f) Belediyelerin ileri teknoloji ve byk tutarda madd kaynak gerektiren alt yap yatrmlarnda Devlet Plnlama Tekilat Mstearlnn teklifi zerine Bakanlar Kurulunca kabul edilen projeleri iin yaplacak borlanmalar (d) bendindeki miktarn hesaplanmasnda dikkate alnmaz. D kaynak gerektiren projelerde Hazine

Mstearlnn gr alnr. Yukarda belirtilen usl ve esaslara aykr olarak borlanan belediye yetkilileri hakknda, fiilleri daha ar bir cezay gerektirmeyen durumlarda 5237 sayl Trk Ceza Kanununun grevi ktye kullanmaya ilikin hkmleri uygulanr. Belediye, varlk ve ykmllklerinin ayrntl bir ekilde yer ald mal tablolarn er aylk dnemler hlinde ileri Bakanlna, Maliye Bakanlna, Devlet Plnlama Tekilat Mstearlna ve Hazine Mstearlna gnderir. (5393 s. Kanun md.69) 2006 Yl Mahalli dareler Raporunda belirtildii gibi 5393 sayl Belediye Kanununun geici 5 inci maddesi ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu geici 3 nc maddesi uyarnca kamu kurum ve kurulularna borlu olan belediyelerin kanunlarn hkmnden yararlanarak uzlama kapsamna alnan bor miktarlar toplam 10.036.437.246,02 YTL dir79

79

Mahalli dareler Faaliyet Raporu, 2006, s.38

66

Grafik 2: Belediyelerin Mali ykmllkler/GSMH

MAL YKMLLKLER / GSMH ( % )

6,00
5,36

5,00 4,00
3,58

3,00 2,00 1,00

0,09

1,69

0,00
BELEDYELER BELEDYELERE BALI DARELER L ZEL DARELER TOPLAM MAHALL DARELER

Kaynak: Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, s.37

Tablodan grld gibi belediyelerin belediyelerin borlar Gayri Safi Milli Haslann % 3,58 ine ve belediyelere bal idarelerin borlar Gayri Safi Milli Haslann % 1,69 una tekabl etmektedir.

2.2.3.1 Belediyeleri Borlanmaya ten Nedenler

Trkiyede belediyeleri borlanmaya iten nedenleri aadaki gibi sralamak mmkndr:80

a) Belediyeleri borlanmaya iten nedenlerin banda gelir-gider dengesizliinin geldiini sylemek gerekir. Belediye harcamalarnn toplumsal gelime ve kentleme ile
zhan etinkaya, Tolga Demirba, Trkiyede Belediyelere likin Borlanma Mevzuat, Borlanma Yaps ve Belediye Borlanma Yapsnn ncelenmesi, Akdeniz niv. ..B.F. Dergisi, Yl:2004, Say:8 s.18-37
80

67

birlikte artmas buna karlk belediyelerin olaan gelirlerinin yetersiz kalmas olaanst bir gelir kayna olan borlanmaya gitmelerine neden olmutur. Belediyelerin tm harcama eitleri ele alndnda (cari, yatrm ve transfer) GSMH iindeki paylarndaki artlar nemli seviyelere kmtr. zellikle belediyelerin yatrm taleplerindeki artlar (ime suyu, kanalizasyon, ulam, kat atk vs) belirtilen harcama kalemleri iinde etkili olmaktadr. Harcamalardaki artlar yksek oranda olurken gelir paylarndaki artlar o oranda artmamtr.

b) Belediye gelirlerinin harcamalarn karlamaya yetecek dzeyde olmamasnn yannda belediyelerin gelirlerini harcamalarna etkin datmamalar da borlanmann sebeplerinden olmutur. zellikle belediyelerin siyasi kayglar ve personele maa deme konusunda dikkatsiz davranmalar cari harcamalar, halka irin grnme konusunda prestij yatrmlarna girmeleri yatrm harcamalarn artrmtr. Hesapsz yaplan bu harcama dzenlemeleri esasta yaplmas gereken harcamalar engellemekte onlar gerekletirmek iin belediyeleri borlanma yapmaya sevk etmektedir. Bu konuyu ynetim hatas olarak adlandrmak mmkndr.

c) zellikle 1980 sonrasnda belediye saysndaki art belediyelerin nemli gelirlerinden olan genel bte vergi gelirleri paylarnn azalmasna kii bana den gelir paylarnn kii bana den harcama paylarn karlamada yetersiz kalmasna dolaysyla borlanmaya neden olmaktadr.

d) Belediyelerin genel bte vergi gelirinden gelen paylar dnda kendi sahip olduklar z gelirlerinin yetersiz olmas da gelirlerin giderleri karlama orann drmtr. z gelirlerinin bte iindeki paylar % 5 ile % 15 arasnda deien belediyelerin dnem dnem z gelirleri toplama konusunda rahat davranmalar, zaten az olan bu gelirlerin iyice azalmasna neden olmaktadr. Dolaysyla z gelirlerin azl genel anlamda gelir seviyesini ve dolayl olarak da borlanmay etkilemektedir.

68

2.2.3.2. Borlanma kaynaklar deerlendirildiinde, belediyelerin yurt ii finansman kaynaklar bulamadklar grlmektedir. zellikle kk ve orta lekli belediyelerin altyap yatrmlarnn gerekletirilmesinde nemli bir fonksiyon stlenen ller Bankas Genel Mdrlnn yatrmlarn finansmannda kulland Belediyeler Fonu bte kapsamna alnm, Banka'nn Fon'dan kulland kaynaklar azaltlmtr. Bu durum, ller Bankasnn mevcut proje stokunun tamamlanmasn yavalatt gibi, yeni proje almn da engellemitir. Uzayan termin planlar ve finansmanda Fon gelirleri yerine belediyelerin borlandrlmas yoluna gidilmesi, belediyelerin Banka'ya yatrm yaptrmaktan

ekinmeleri ve proje ynetiminde Banka'y devre d brakmalar eilimine yol amtr. Proje yapm sresinin uzamas ve hizmetin gecikmesi, tamamlanmadan eskiyen tesislerin artmas gibi bir soruna yol amaktadr. Bu durum belediyeleri d kredi kullanmna ynelten bir etki oluturmaktadr.81

Trkiyede Belediyelerin en nemli i borlanma aralar banka kredisi kullanma ve tahvil karma eklindedir. Belediyelerde nakit ynetiminde gelir ve giderdeki dalgalanmalara gre hareket edilmesi gerekir. Belediye gelirleri belirli aylarda artar. evre Temizlik Vergisi, emlak Vergisi belli dnemlerde tahsil edilir. Belediye gelirleri belli aylarda ykselirken dier aylarda snrl kalmaktadr. Ancak, belediyelerin her ay yapmas gereken personel harcamalar gibi temel giderleri vardr. Her ne kadar, belediyenin yl sonu itibariyle toplam gelirleri toplam giderlerini karlayabilirse de belirli dnemlerde belediye btesi ak verebilir. Bu tr zamanlarda, belediyelerin ksa vadeli i borlanmaya gitmesi geici aklarn kapatmasnn bir yoludur. 82

Belediyelerin tahvil ihra ederek i kaynaklardan borlanmalarna ilikin 2499 Sayl Sermaye Piyasas Kanunu ise eitli hkmler iermektedir. Kanunun 3. Maddesinin (h) bendinde mahalli idareler ile bunlarla ilgili zel mevzuatlar uyarnca faaliyet gsteren kurulu, idare ve iletmeler ihra olarak nitelendirilmitir. Tahvil ve dier borlanma senetleri ihrac balkl13. madde de ihra limitlerinin Bakanlar Kurulunca belirlenecei bu durumda zel kanunlarda belirlenen limitlerin uygulanmayacana iaret edilmektedir. Ayrca Hazine garantisini ihtiva eden ihralarda, mevzuatta ngrlen ihra limitlerine
DPT, VIII. Be Yllk Kalknma Plan, Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, 2001, s.55 Erturul Acartrk, Orhan akmak, Yerel Ynetimlerde Borlanma, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, s.386-387
82 81

69

uyulmayaca da hkm altna alnmtr. 1992 ylna kadar mahalli idarelerce karlacak menkul kymetlerin halka arz iin Sermaye Piyasas Kurulundan izin alnmas gerekmezken bu yl yaplan deiiklikle Kurul kayd zorunlu tutulmutur.83

borlanmada belediyelerin bavurduu temel kurululardan birisi olan ller Bankas, belediyeler tarafndan oluturulmu bir kurulu olmasna ramen, 1993 sonras bazen belediyelere % 220-270 orannda faiz ile olduka yksek faiz oranyla bor kullandrmtr. Belediyeler de aldklar borlar, kar getirici alanlardan ziyade hizmete ynelik alanlarda harcadklarndan geri demekte zorluk ekmilerdir.84

ller Bankas, belediyelerin borlanmalarnda zellikle 1980li yllarn balarnda nemli grevler stlenmitir. 1980li yllarn ortalarna kadar Banka belediyelerin bavurduu tek ulusal kredi mercii konumundaki bir tekel idi. Kamu kredisinde ulusal tekel dnemi 1986 ylnda belediyelerin yerli zel sermayeden borlanmas ile ortadan kalkmtr. 1990l yllarda ise yerli bankalardan borlanma, ller Bankasndan borlanmann nne gemitir. 1985-1995 dnemi itibariyle yerli ticari bankalardan borlanma iller bankasndan borlanmann iki katn amtr.85

Belediyelere aktarlacak yeni hizmetler iin kaynak araynda daha sk kurallara tabi olan d bor alternatifinden nce i piyasadan bankaclk sistemi kanal ile bor arayna girilmesi bugnk noktada daha olas gzkmektedir. Bununla birlikte, belediyelerin hali hazrda d borlardan kaynakl ykmllkleri yerine getirmedii bir ortamda ok zel koullar olmad mddete zel finans kurumlarnn mahalli idarelere kaynak aktarmas pek mmkn grlmemektedir. zel bankalarn kamu kurumu dahi olsa maddi imkanlar yeterli grlmeyebilecek belediyelere kredi amamas durumunda, mahalli idarelerin kamu bankalar aracl ile fonlanmasna ynelik bir talep ve eilim doma riski bulunmaktadr. zellikle seim dnemlerinde kamu bankalarna bu ynelik basklarn gelmesi beklenmelidir. Bankaclk sisteminin kendi sorunlarndan kaynakl nedenlerle zel bankalar bile seim dnemlerinde bu tr mali ilikilere ynelik taleple de karlaabilecektir.86
83 84

etinkaya ve Demirba, a.g.m., s.22 smail Destan, 1994-1999 Tarihleri Arasnda Merkezi dare le Yerel Ynetimler Aras likiler, Yerel Ynetim ve Denetim, Cilt:4 Say:2, Yl: 1999, s.4-14, 85 Birgl A. Gler, Yerel Ynetimler, TODAE Yayn No:280, Ankara, 1998, s.190 86 http://www.tesev.org.tr/mik_tasarilar.doc 09.07.2007

70

ou lkede i borlanmann da sadece yatrm harcamalar iin yaplabilecei (zamansal gelir-gider uyumsuzluu iin borlanma dnda) hkm altna alnrken, bu tr borlanmada da genelde yatrmn mr ile bor arasnda balant kurulmaya allmaktadr (Almanya, rlanda, Norve, Portekiz vb.). Yine yerel borlanmaya bir tavann getirilmesine de yaygnlkla rastlanlmaktadr. rnein Danimarkada yerel ynetimler net yatrmlarnn %25ine gre belirlenen bir marj aral dahilinde borlarn arttrabilmekte, ngilterede ise her yl ulusal nceliklere gre yerel idarelerin onaylanabilecek kredi alm tutarlar nceden tespit edilmektedir. Baz lkeler borlanmada tahmini gelirlerin bir yzdesini (Bulgaristan, yzde 10) snrlama arac olarak kullanrken dier bazlar bor deme kapasitesini (yllk gelirin bir yzdesi olarak yllk denen bor) kriter (spanya, yzde 25) olarak kullanmaktadr Bu konuda Trkiyedeki yeni belediye yasa tasarsnda da bu tr bir snrlama getirilmitir. Ancak baz lkelerde ise (sve, Norve, Fransa) gerektiinde i kaynaklardan borlanma yaplabilecei konusunda her hangi bir snrlama getirilmemesi de dikkat ekmektedir.87

2.2.3.3. D Borlanma Yerel ynetimlerin yatrmlarnn finansman iin vergiler ve merkezi kaynak aktarm yetersiz kalnca d borlanma ihtiya duyulan kaynak an salamak tek k yolu olmutur. Dier bir ifadeyle, yerel ynetimler iin d borlanma, yerel hizmetlerin farkllamasn toplam kalitesini artrmakla birlikte uluslar aras modern kentsel gelimelerin de takip edilmesi iin bir finansman modeli olmaktadr.88 Bununla birlikte alnan d borlarn gelir getirici olmayan alanlarda, sadece gn kurtarmak amacyla kullanlmas ciddi skntlar beraberinde getirmektedir. zellikle hazine garantisi uygulamasna geilmesiyle birlikte yerel ynetimler d proje kredilerinden kaynaklanan ykmllklerini yerine getirmemiler ve Hazine onlarn yerine d borlar demek durumunda kalmtr. 2003 sonu itibaryla Hazinenin dedii ve deyecei bor tutar 12,1 katrilyona ulamtr. Hazinenin yerel ynetimlerden olan toplam 12,2 katrilyonluk alacak stokunun yarsndan fazlas geri deme garantilerinden kaynaklanmaktadr (yzde 56). Geri kalan yzde 24 Yap ilet Devret niteliindeki
87 88

etinkaya, ve Demirba, a.g.m. s.34 Acartrk ve akmak, a.g.m. s.384

71

projelere verilen garantiler, yzde 20 ise ikrazen verilen kredilerdir. Yerel ynetimlerin toplam d bor stoku iinde 2003 sonu itibaryla henz sorun aamasna gelmemi ama sorun aamasna gelme olasl yksek olan 1,8 katrilyon liralk bir hazine garantili d bor stoku bulunmaktadr.89

Mlkiye Mfettileri H.Mehmet Songur ve M.Atilla ahin lkemizin bu gne dein sregelen ba bo uygulamadan daha fazla zarar grmesinin engellenmesi iin mahalli idarelerin d finansman ile ilgili olarak aadaki tedbirlerin alnmasn nermektedirler:90 a) D borlanmann geri denmesi yllara saridir. Dolaysyla, gelecek nesillerin gelirleri ipotek altna sokularak bir kaynak kullanm sz konusudur. Keza kullanlacak bu kaynak zerinde, sonraki yllarn yerel yneticilerinin de bte hakk bulunmaktadr. Bu erevede belediyeler, d borlanmaya dayal bir finansman modelini kullanrken itfa sresi asndan makul bir denge gzetmesi, Bununla beraber borlanma suretiyle elde edilen kaynaklar belediyenin z gelirleri ve devlet yardmlarndan farkllk arz etmektedir. Borlanma gelirleri srekli olmayan geici nitelikte bir gelirdir. Bu nitelik dolaysyla borlanlan miktar demek iin gelecekte yeni ve zorunlu gelir kaynaklar bulmak gerekecektir. Bu nedenlerle, alnan d borcun boyutlar ve itfa mddeti belediye ynetiminin seim sresi ile ilintili olmas, b)D borlanmaya dayal finansman ynteminin, poplist olmayan ve siyasi tercihlere gre de deiiklik gstermeyecek nitelikteki alt yap yatrmlar iin kullanlmas ve byk aptaki d borlanma kararlarnda ise ilgili yerel evrede referanduma gidilmesi salanmas, c)Belediyelerin d borlanmalar genellikle hazine kefaleti ile gereklemektedir. Bu meyanda belediyelerin yksek faizlerle aldklar d borlar geri demede zorlanmalar lkenin kredibilitesini olumsuz ynde etkileyebilen bir unsur olarak siyasi idarenin karsna kabilmektedir. Geri bu olumsuz durumun. 9 Ocak 1993 tarih ve 92-32/7 sayl tebli ile, belediyelerin yurtdndan kredi temin etme ve uluslar aras piyasalarda tahvil ihra etme ilemlerine Hazine ve D Ticaret Mstearlnca getirilen n izin ile minimize
Hakan Ylmaz, Yerel Ynetimlerde Planlama, Bte, Borlanma ve Denetim Srelerinin Yeni Yasalar erevesinde Deerlendirilmesi, Saytay Dergisi, Say 55, Yl 2004, s.31-32 90 http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/WPX/mahalli_idarelerde_dis_finans.htm 11.12.2007
89

72

edilmeye alld gzlenmekte ise de yaplanlarn yeterli olduu sylenemez. Hazine bnyesinde belediyelerin d borlanma ilemlerini zel olarak takip edecek bir "Borlanma ve tfa daresi"nin kurulmas, salkl bir yerel borlanma ve lke itibarnn korunabilmesi iin gerekli bir husus olarak dnlmesi, d) Belediyelerin yatrmlar iin ilave kaynak araylarnn yan sra 1980 sonrasnda meydana gelen gelimeler nedeniyle d kredi kurulularnn belediyeleri cazip bir Pazar olarak grmeye balamalar ve dier kamu kurulularndan ok belediyelere ynelmeleri giderek d borlanmay artran bir etken olmutur. yle ki; Belediyelerin d kredi aramas yerine kredi kurulularnn belediyeleri arayp kredi teklifinde bulunduklar ilgilerce ifade edilmektedir. e)Belediyeleri bu alanda kolay kazan kaps olmaktan, hazinenin dolayl olarak hesapsz taahhtlerin altna sokabilen sisteme son vermek iin yerel ynetimlerin borlanma esaslarn dzenleyen bir "Finansman "yasas, yada benzeri hususlar ieren hukuki bir dzenleme gerekletirilmesi, f)Mevcut mali yap ierisinde yerel ynetimlerin hazineye olan borlarn demesi mmkn grlmemektedir. Uygulanan kur fark ve gecikme faizleri ile bu bor yk her geen gn artmaktadr. O nedenle Hazinenin bu yerel ynetimlerle bir ekilde anlap, borlarn alnd para cinsinden bu gn ki deeri ile tahsil edilmesi eklinde bir forml gelitirilmesi ve bu sorunun zlmesi, g) karlm olan son yasa erevesinde uygulama ynetmelikleri de dzenlenerek, hazine garantisi verilirken maliyet ve kar- zarar analizleri derinlemesine yapldktan sonra geri demenin salanmasna ynelik tedbirlerin gelitirilmesi, h) Anayasann 127. maddesinde tarif edilen vesayet denetimini kullanma grevi 3152 sayl Kanun ile ileri Bakanlna, Bakanlk adna ise Mahalli dareler Genel Mdrlne verilmitir. Bu ykmllk, yerel ynetimlerin borlanma ilemlerinin izlenmesinde de yerine getirilmeli, bu alanda yerel ynetimlerin ncelikle ileri Bakanlndan borlanma izni almas, alnan borlarn kayt ve takibi gibi hususlar ieren bir sistem gelitirilmelidir. D gezilerde, denecek maa limitlerinin tespitinde, personel hareketlerinde ve ara alm izinlerinde taknlan tavra benzer bir yntem gelitirilmelidir.

73

Bu sistemle paralel olarak, yerel ynetimlerin uluslar aras kredi kullanmnda teknik ve hukuki danmanlk hizmetleri sunulmasnn gerektii, i) Mlkiye Tefti Kurulu, 3152 sayl Kanun, Mlkiye Tefti Kurulu Tz ve Ynetmeliinde, kendisine verilen tefti ve denetim grevleri dorultusunda;yerel ynetimlerin ilgili kanunlar, Belediye Bte ve Muhasebe Usul Tz ve Ynetmeliinin ilgili hkmleri ve dier mevzuatla yerel ynetimlere verilen yetki ve sorumluluklarn yerine getirilmesi ile ilgili i ve ilemlerin denetiminin yaplmas salanmaldr.

2.2.4. Devletin Belediyelere Yardm Genellikle btn lkelerde devletler yerel ynetim birimlerine yardm

etmektedirler. lkemizde ise devletin belediyelere yardm, zellikle kk belediyeler asndan vazgeilmez bir kaynaktr. Kendilerine tahsis edilen gelir kaynaklarn etkin bir biimde kullanamayan belediyelerin btelerinde, devletin yapt yardmlar nemli bir gelir kalemi olarak yerini almtr.

2.2.4.1. Belediyelere Yardm Yaplmasnn Sebepleri Devletin belediyelere yardm yapmasnn esasnda birok nedeni vardr. Ancak tasnifte kolaylk salamas asnda Ruen Kelei izleyerek Devletin belediyelere yardm yapmasnn sebeplerini aadaki gibi sralayabiliriz:91 a) Birinci sebep ekonomiktir. nsan ihtiyalarnn artmas, yerel ynetimlerin hizmetlerinin de artmasn gerektirmitir. Nispeten dar imkanlar ile bu hizmetlerini karlamakta zorlanan belediyelere, daha byk imkanlara sahip olan merkezi ynetimin katkda bulunmas kanlmaz olmaktadr. Ayrca, kaynak ynnden lkenin btn belediyeleri ayn imkanlara sahip olmayabilirler. Bu sebeple, imkansz belediyelerin bulunduu yerlerdeki halkn hizmetlerinin de karlanmas amacyla devlet tarafndan yardm yaplmas kanlmaz olmaktadr.

91

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.306-307

74

b) Sosyal sebepler, devletin belediyelere yardmn zorunlu hale getirmitir. nk, yerel olmakla birlikte, kamu yarar gzetilen ve tm toplumu ilgilendiren salk, eitim, doumevi, bakmevi, ocuk yurdu gibi hizmetlerin tek bana belediyelere braklmas bu sorunlarn ihmal edilerek lke apnda bir soruna dnmesine yol aabilir. Bu sebeple, devlet olmann gerektirdii sosyal harcamalarn yaplmasnda belediyelere devlet yardm yaplmaktadr. Ayrca ulusal dayanmann gerei olarak da sosyal dengenin korunmas amacyla yardm datlmas, milletin birbirine olan balln arttracaktr. c) Ayrca, geni semen kitlelerinin politik bask gruplar olarak ortaya km olmas merkezi idarenin yerel ynetimlere yardmn zorlamaktadr. Hkmetler halk memnun edebilmek amacyla, belediyelere eitli yardmlarda bulunmaktadrlar. Ayrca da devlet baz sosyal tesislerin kurulmas veya baz yatrmlarn yaplmas konusunda btn belediyeleri tevik edebilir. lke apnda uygulanmas istenen ortak projelerde de devlet katks ile nclk yaplmas kanlmaz olacaktr.

2.2.4.2. Belediyelerin Yararlanabilecei Merkezi dare Yardm ve Fonlar Belediyelere kanunla salanan gelirler dnda belirli projelere karlk olmak zere genel bteden yardm yaplmas ayrlan denekler erevesinde mmkndr.

Belediyelerin yararlanaca ok sayda fon bulunmakta iken 23.05.2001 tarih ve 4568, 21.02.2001 tarih ve 4629 sayl Kanunlarla bu fonlar tasfiye edilmi, fon gelirleri ilgili Bakanlk btelerine aktarlarak bu btelere 2002 ylndan itibaren Mahalli darelere Yardm denei adyla denekler konulmas planlanmtr. Bu yardm deneklerini aadaki gibi sralayabiliriz:92

a)Kalknmada ncelikli Yrelere likin Program ve Projeleri Desteklemek Amacyla Devlet Planlama Tekilat Btesinde Yer Alan denek (Devlet Planlama Tekilat) b) Belediyelerin mar Uygulamalarna Yardm denei (Bayndrlk ve skan Bakanl) c) Kltr Bakanl Yurt Sathnda Yaplacak eitli Kltr Faaliyetlerine tirak denei (Kltr Bakanl)

92

http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/WPX/belbascepreh_fonlar.doc 16.03.2008

75

d)Turistik Yreler Belediyelerine Vidanjr, Arazz ve p Kamyonu Salanmas (Turizm Bakanl) e)Maliye Bakanl Btesine Konulan Mahalli darelere Yardm denei (Maliye Bakanl) f)Muhta Asker Ailelerine Yardm (26.05.2000 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan 4568 sayl Baz Fonlarn Tasfiyesine likin Kanunun 3.maddesi ile 4109 sayl Asker Ailelerinden Muhta Olanlara Yardm Hakknda Kanunun 8.maddesi ile de yaplan deiiklikle Belediyelere 3294 sayl Kanunla kurulan Sosyal Yardmlama ve Dayanmay Tevik Fonu kaynaklarndan yardm yaplabilir. Bu Fon ilgili Devlet bakanl tarafndan ynetilir Her ne kadar tasfiye edilmi olsa da belediyelerin altyap ve yatrm finansmannda nemli almlar getiren belediyeler fonundan bahsetmek gerekir. Mlga belediyeler fonu ynetmeliinde fonun amac belediyelerin ller Bankasnn Yllk Yatrm Programna giren haritalar, imar planlar, bilcmle alt ve st yap tesisleri ve bunlara ait projelerin finansmann salamak zere Genel Bte Vergi Gelirleri tahsilatndan ayrlan % 2 paylardan teekkl ettirilen Belediyeler Fonu'nun datmna ait esas ve usulleri dzenlemek olarak belirtilmiti. 1947 ylnda kurulan bu fon, ller Bankas modelinin temeli ve yerel altyap finansmannn en gl kayna olmutur. Fon belediyelerin harita ve imar planlar gibi hizmetleri iin yardm yaparken, yatrmlar iin geri demesi 15 yl ve faizsiz krediler amtr. Belediyeler fonu, 1993 ylndan itibaren genel bte kapsamna alnm ve bu tarihten balayarak fona aktarlan denekler kslm, deneklerin kullanm bte uygulama talimatlaryla engellenmi, Babakanlk onaylaryla dier fonlara aktarmalar yaplm, denein belirli bir ksmnn serbest braklmamas uygulamalarna ska bavurulmutur. Sonuta Belediyeler Fonu fiilen devreden karlmtr. Fon, 2002 ylndan itibaren tmyle kapatlmtr.93

93

Birgl A. Gler ve Tayfun nar, a.g.e. s.83

76

Tablo 12. Belediyeler Fonu ve ller Bankas Yatrmlar, 1999-2000, milyar TL. Yllar Toplanan Belediyeler Fonu Belediyeler Fonundan ller Bankasna Aktarlan Miktar 648,2 1.040,2 1.636,1 2.442,5 2.965,3 2.827,4 10.762,8 19.225,0 24.000,0 32.650,0 75.000,0 Yzde (%) Belediyeler Fonundan Nakit Yatrma Dnenler 847,9 1.318,2 2.337,4 3.557,9 6.351,9 9.170,4 22.439,5 47.445,5 105.71,4 152.893,8 274.685,8 Belediyeler Fonunun Yatrma Dnme Yzdesi (%) 76 78 70 72 47 31 48 40 22 21 27

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

976,4 1.851,2 3.177,5 6.005,7 10.766,6 26.823,4 55.702,1 126.454,2 242.934,6 379.687,2 720.000,0

66.4 56.2 51.5 40.7 27.5 10.5 19.3 15.2 9.9 8.6 10.4

Kaynak : Birgl, A. Gler ve Tayfun nar, a.g.e. s.83

77

2.2.5. Dier Gelirler Belediye ynetiminin yukarda aklanan drt gelir grubuna girmeyen tm gelirleri bu grup ierisinde dnlebilir. Bu gelirleri aadaki gibi zetlemek mmkndr:94 a) Belediye Teebbs ve letme Gelirleri b) Belediyeye ait tanr ve tanmaz mal gelirleri c) Belediyelerin akde baladklar her trl szleme ve taahhtler d) Belediye mezarlk gelirleri e) Kira ve balar f) zel istee bal olarak yerine getirilecek hizmetler iin alnacak cretler g) Belediye yasalarna uymayanlardan alnacak para cezalar

94

Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Maliyesi Ders Notlar, s.151

78

2.3. BELEDYE HARCAMA VE GDERLER 1980li yllarn balarndan itibaren kentlemenin hzlanmas ve belediye saysnn nemli lde artmas, kentlerde bata alt yap olmak zere temizlik, ulam, salk gibi ihtiyalarn artmasna neden olmu ve bu da belediye harcamalarn geniletmitir. Belediye harcamalar, bte yapsna gre cari, yatrm ve transfer harcamalar olmak zere balktan olumaktadr. Cari harcamalarda personel; yatrm harcamalarnda alt yap tesisleme; transfer harcamalarnda ise bor geri demeleri arlkl gider kalemlerini oluturmaktadr. Belediye harcamalarndan bazlar 1984-2000 yllar arasnda genileme gsterirken, bazlar ise gerilemitir. Belediyelerde bir ksm harcamalar belediye iktisadi kurulular (BT) tarafndan yaplmaktadr.95 Belediyenin giderleri 5393 sayl belediye kanunun 60. maddesinde ayrntl olarak saylmtr. Buna gre belediyelerin giderleri u kalemlerden olumaktadr: a) Belediye binalar, tesisleri ile ara ve malzemelerinin temini, yapm, bakm ve onarm iin yaplan giderler. b) Belediyenin personeline ve seilmi organlarnn yelerine denen maa, cret, denek, huzur hakk, yolluklar, hizmete ilikin eitim harcamalar ile dier giderler. c) Her trl alt yap, yapm, onarm ve bakm giderleri. d) Vergi, resim, har, katlma pay, hizmet karl alnacak cretler ve dier gelirlerin takip ve tahsili iin yaplacak giderler. e) Belediye zabta ve itfaiye hizmetleri ile dier grev ve hizmetlerin yrtlmesi iin yaplacak giderler. f) Belediyenin kuruluuna katld irket, kurulu ve katld birliklerle ilgili ortaklk pay ve yelik aidat giderleri. g) Mezarlklarn tesisi, korunmas ve bakmna ilikin giderler. h) Faiz, borlanmaya ilikin dier demeler ile sigorta giderleri.

95

Aydnl, a.g.m., s.80

79

i) Dar gelirli, yoksul, muhta ve kimsesizler ile zrllere yaplacak sosyal hizmet ve yardmlar. j) Dava takip ve icra giderleri. k) Temsil, tren, arlama ve tantm giderleri. l) Avukatlk, danmanlk ve denetim hizmetleri karl yaplacak demeler. m) Yurt ii ve yurt d kamu ve zel kesim ile sivil toplum rgtleriyle birlikte yaplan ortak hizmetler ve proje giderleri. n) Sosyo-kltrel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler iin yaplan giderler. o) Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yaplan kamuoyu yoklamas ve aratrmas giderleri. p) Kanunla verilen grevler ve hizmetlerin yrtlmesi iin yaplan dier giderler. r) artl balarla ilgili yaplacak harcamalar. s) mar dzenleme giderleri. t) Her trl proje giderleri Belediyelerin giderleri, stlendii grevleri yerine getirmek amacyla yapt harcamalarla, bu amala grev yapan tekilatlarna personeline yaplan harcamalardan oluur. Belediye kanunun 60. maddesi ile belediyenin giderleri tespit edilmekte ve gider eitleri ayrntl olarak saylmaktadr. Giderlerin harcanmasnda belirtilen harcama yerlerini dna klmamas gerekir. Aksine davran ilgililerin hukuki ve cezai sorumluluunu gerektirir.96 Ancak gnmzde bir ok belediyenin yaplan harcamalarda gerekli zeni gstermediine ahit olmaktayz. Yine ayn ekilde 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 24. maddesinde saylan Bykehir belediyesinin giderleri unlardr:

96

Dnmez ve zyardmc, a.g.e. s.529

80

a) Belediye hizmet binalar ve tesislerin temini, bakm ve onarm iin yaplan giderler. b) Belediye personeline ve belediyenin seilmi organlarnn yelerine denen maa, cret, denek, huzur hakk, yolluklar, hizmete ilikin eitim ile dier giderler. c) le, ilk kademe belediyeleri ile bal kurululara yapacaklar yardmlar ve ortak proje giderleri. d) Her trl alt yap, yapm, onarm ve bakm giderleri. e) Belediye zabta ve itfaiye hizmetleri ile dier grev ve hizmetlerin yrtlmesi iin yaplacak giderler. f) Vergi, resim, har, katlma pay, hizmet karl alnacak cretler ve dier gelirlerin takip ve tahsili iin yaplacak giderler. g) Belediyenin kuruluuna katld irket, kurulu ve birliklerle ilgili ortaklk pay ile yelik aidat giderleri h) Mezarlklarn tesisi, korunmas ve bakmna ilikin giderler. i) Faiz, borlanmaya ilikin dier demeler ve sigorta giderleri. j) Dar gelirli, yoksul, muhta ve kimsesizler ile zrllere yaplacak sosyal hizmet ve yardmlar. k) Dava takip ve icra giderleri. l) Temsil, tren, arlama ve tantm giderleri. m) Avukatlk, danmanlk ve denetim demeleri. n) Kamu yarar grlen konularda yurt ii ve yurt d kamu sektr, zel sektr ve sivil toplum rgtleriyle birlikte yaplan ortak hizmetler ve dier proje giderleri. o) Spor, sosyal, kltrel ve bilimsel etkinlikler iin yaplan giderler.

81

p) Bykehir belediye hizmetleriyle ilgili olarak yaplan kamuoyu yoklamas ve aratrmas giderleri. r) Kanunla verilen grevler ve hizmetlerin yrtlmesi iin yaplan dier giderler Belediye giderlerini ekonomik fonksiyonlarna ve bte formundaki zelliklere gre ana blmde toplayabiliriz. Bunlar; cari harcamalar, yatrm harcamalar ve sermaye tekili ve transfer harcamalardr.97

a) Cari Harcamalar Personel giderleri Yolluk giderleri Hizmet alm giderleri Demirba alm giderleri Dier denek giderleri b) Yatrm Harcamalar Ett ve proje giderleri Yap tesisleri ve byk onarm giderleri Makine tehizat ve tat alm giderleri c) Sermaye tekili ve transfer harcamalar Kamulatrma ve bina satn almlar Kurumlara katlma paylar ve sermaye tekilleri ktisadi transferler ve yardmlar Mali transferler Sosyal transferler Bor demeleri

97

Gke ve Bayrak, Yerel Ynetimler Maliyesi Ders Notlar, s.136

82

Belediye harcamalarndan en nemli pay cari harcamalar almaktadr. Cari harcamalarn, bor geri demeleri hari toplam harcamalar iindeki pay 1975 ylnda yzde 65,6 iken 1979 ylnda yzde 77,8e kadar ykselmitir. Bu tarihten itibaren hzla derek 1986 ylnda yzde 40,6ya kadar gerileyen bu oran daha sonra tekrar ykselmi ve 1991-1995 dneminde ortalama yzde 58 olarak gereklemitir. Bor geri demeleri dahil edildiinde ise son yllarda bor geri demelerinin belediye bteleri zerinde ne kadar etkili olduu daha ak ortaya kmaktadr. Bor geri demeleri dahil cari harcamalarn 1975 ylnda bte bykleri ierisinde pay yzde 62,5 iken, bu oran istikrarl bir ekilde gerileyerek 1996-2000 yllar arasnda ortalama yzde 40,6 olarak gereklemitir. Ancak, son dnemde cari harcamalar yeniden bteden aldklar pay artrma eilimine girmitir.98

Grafik 3: Belediyelerin Personel Giderleri/GSMH

PERSONEL GDERLER / TOPLAM GDERLER (%)

30,00

26,12
25,00

22,37
20,00

21,73

14,86
15,00

10,00

5,00

0,00

BELEDYELER

BELEDYELERE BALI DARELER

L ZEL DARELER

TOPLAM MAHALL DARELER

Kaynak: Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, s.39

98

Bar Kurtulu, a.g.e. s.34

83

Mahalli idarelerin bte gelirleri ierisinde personel giderleri toplam % 21,73lk bir orana tekabl etmektedir. Belediyelerimizde ise bu oran % 22,37dir. zellikle bykehir belediyeleri ile nfus olarak byk belediyelerin personel giderleri kk belediyelere oranla hayli az olduundan ortalamay da bu belediyeler aaya ekmektedirler. Personel giderleri ile ilgili olarak 5393 sayl Belediye Kanunu ile getirilen ve nfusu onbinin zerindeki belediyelerde %30 ve Nfusu 10.000 in altnda bulunan belediyeler iin ise %40lk snrn alamayaca ile ilgili dzenleme personel giderlerindeki art durdurmu ve ksmen aaya ekmitir.

84

Tablo 13: Belediye Harcamalarnn Yzde Dalm (Bykehir Belediyeleri ve Normal Stat Ayrm)

1991 Bykehir Belediyeleri Cari Personel Dier Cari Yatrm Transfer Bor demeleri 32,0 25,8 6,2 19,5 48,6 26,9

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

28,5 22,6 5,9 27,4 44,1 21,4

20,9 17,1 3,8 30,4 48,6 25,0

19,7 15,5 4,2 24,9 55,5 29,8

18,7 13,6 5,1 24,9 56,4 37,4

19,1 13,1 6,0 35,8 45,1 25,9

15,7 11,0 4,7 32,7 51,6 32,3

17,4 11,5 5,9 32,7 49,9 33,9

23,5 16,5 7,0 29,7 46,8 24,1

22,9 15,3 7,6 33,5 43,6 23,0

21,5 13,5 8,0 28,3 50,2 29,7

22,9 13,3 9,6 25,3 51,8 27,7

26,9 14,0 12,9 30,9 42,2 20,9

31,1 16,2 14,9 24,4 44,6 17,7

Normal Stat Cari Personel Dier Cari Yatrm Transfer Bor demeleri 60,5 44,6 15,8 14,1 25,4 20,4 64,1 50,3 13,8 18,0 17,9 10,2 67,3 52,9 14,4 18,4 14,3 6,4 53,9 39,1 14,8 15,3 30,8 22,2 51,8 35,8 15,9 17,7 30,6 17,2 53,5 35,8 17,7 21,1 25,5 14,4 52,1 33,8 18,3 22,5 25,4 13,2 53,7 36,3 17,4 28,6 17,7 11,9 57,2 40,2 17,0 20,6 22,2 16,9 53,0 34,8 18,2 18,9 28,1 21,9 44,4 28,0 16,4 15,9 39,6 34,8 47,1 28,5 18,6 17,1 35,7 30,7 49,6 30,3 19,3 18,4 32,0 26,8 61,0 37,2 23,8 18,1 20,9 14,0

Kaynak: Bar Kurtulu, a.g.e. s.49

85

2.4. LLER BANKASI VE BELEDYELER Trk mahalli idarelerinin alt yap hizmetleri, teknik danmanl ve kredi ihtiyacnn giderilmesi konusunda almalarn srdren ller Bankas genelde baarl bir hizmet vermi ve zellikle mali ve teknik gten yoksun belediyelerimizin halka hizmet sunmasnda ok yararl bir katk salamtr.99 Mahalli idare bankaclnn lkemizdeki rnei olan ller Bankas belediyelere bir ok konuda maddi imkan ve proje destei salamaya devam etmektedir. Bu bakmdan ller Bankasnn mahalli idarelerin zellikle de belediyelerin geliiminde byk pay sahibi olduunu syleyebiliriz.

2.4.1. Bankann Kuruluu ve Amalar Kurtulu Savandan sonra balatlan kalknma hamlesi erevesinde, ehir ve kasabalarmzn yeniden imar ve inas konusunda nemli grev ve sorumluluklar stlenen ller Bankasnn temeli, Byk nderimiz Mustafa Kemal Atatrk'n talimatlaryla, Belediyelerin imar faaliyetlerini finans etmek zere, 11 Haziran 1933 tarihinde 2301 sayl Kanunla, 15 Milyon sermaye ile 'Belediyeler Bankas' adyla kurulmutur. Bankann Kurulu Kanunu uyarnca yalnz Belediyelere ynelik faaliyetlerde bulunmas, kurulu sermayesinin, hzl nfus art ve ehirlemeye paralel olarak artan kredi ihtiyacn karlayamamas ayrca, mali kaynaa ve teknik yardma muhta l zel dareleri ile kylerin bu yardm dnda braklmas ve faaliyet sahasnn daha geniletilmesi gibi hususlar gz nnde bulundurularak, Belediyeler Bankasnn deiik bir bnyeye sahip klnmas dnlm ve bu dnceyle kurulan Belediyeler Bankasnn, Mahalli dareler mar Bankasna dntrlmesi iin 29.07.1944 tarihinde T.B.M.M.ye sunulan kanun tasars hazrlanmtr. Bu tasarnn Bte Komisyonunda grlmesi srasnda Bankann ad 'ller Bankas' olarak deitirilmitir. l zel dareleri, Belediyeler ve Kyleri de iine alan ller Bankas'nn kurulmas, 13.06.1945 tarihinde kabul edilen ve 23.06.1945 tarihinde de Resmi Gazetede yaynlanan 4759 sayl kanunun yrrle girmesiyle Belediyeler Bankasnn grevlerini stlenerek resmen kurulmutur. ller Bankas btn ilemlerinde kurulu kanunu ve zel hkmlerine bal, tzel kiilie sahip bir kamu kuruluudur. Banka ilemleri Artrma, Eksiltme ve hale Kanunu ile Genel Muhasebe Kanuna ve Saytay'n denetlenmesine bal deildir. Banka halen 1405 teknik personel ve toplam
99

Ziya oker, ller Bankas ve Mahalli dareler, Kazanc Matbaas, Ankara, 1986, s.385

86

4058 uzman kadrosuyla, 3216 belediye, 81 adet il zel idaresi, 15 adet su ve kanalizasyon idaresi olmak zere toplam 3314 adet mahalli idareye hizmet vermektedir.100

ller Bankas, Cumhuriyet dneminde kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas almalarnn bir rn ve bu dnemde yerel ynetimlere verilen nemin bir gstergesi olarak oluturulmutur. 1933 ylnda kurulan Belediyeler Bankas'nn 1945 ylndaki yeniden yaplanmas eklinde oluturulan iller Bankas, belediyelere sadece finansman destei salamakla kalmam, altyap yatrmlarnn ilgili belediyeler adna uygulanmasn salayarak, zellikle kk lekli yerleim birimlerindeki belediye hizmetlerinin daha etkin yrtlmesine nemli katklar salamtr.101

2.4.2. Bankann Grevleri ller Bankasn Grevleri 4759 sayl ller Bankas Kanununun 7. maddesinde ayrntl olarak saylmtr. Bunlar: a) dare ve kurumlarn yapacaklar mahalli kamu tesisler, yaplar ve dier iler vcuda getirmelerini hizmetleriyle ilgili

kolaylatrmak; ehir,

kasaba ve kylerin kurulu ve imar yolundaki plan ve programlarn gerekletirilmesini desteklemek amacyla bunlara, kendi tznde yazl esas ve artlara gre kredi salamak; b) 13/7/1972 tarihli 1609 sayl Kanun hkmleri sakl kalmak artyla, bu idare ve kurumlarn istemleri zerine harita, plan, proje, keif ve ettleri yapmak veya yaptrmak, idare ve kurumlarn vcuda getirecekleri tesis ve yaplardan mahallince yaptrlmasna imkan olmayan veya Banka tarafndan toplu olarak yaplmasnda fayda bulunanlar, yatrm programlar iinde meydana getirmek, idare ve kurumlarn istemleri aranmakszn bunlarn Banka yatrm programnda yer alan ilerinden hibe veya fon yardmlarnn katksyla gerekletirecek olanlar Banka eliyle yapmak veya yaptrmak;

100 101

http://www.ilbank.gov.tr/ 19.12.2007 Ahmet Berk, ller Bankas ve Yerel Ynetimler, Saytay Dergisi, Yl:2003, Say 48, s.75

87

c) Bankadan alnan kredilerle yaplan ilerden 13/7/1972 tarihli 1609 sayl Kanunla yapm ve denetlemeleri Bayndrlk Bakanlna verilenler dnda kalanlarn isteme ve imkana gre fenni nezaret ve denetlenmesini zerine almak; d) Birinci maddede gsterilen idare ve kurumlara gerekli olacak makine, aletler ve edevat, gere ve eyadan temin edebileceklerini bu idare ve kurumlara satmak veya kiralamak; e) Bu idare ve kurumlarn banka araciyle sigorta ettirmek isteyecekleri menkul ve gayrimenkul mallar sigorta ettirmek; f) Tznde izin verilecek banka ilerini yapmak; g)Yukarda yazl devleri yapmak zere her trl ara ve malzeme temin etmek ve bu iler iin gerekli tesisleri dorudan doruya veya ortaklk suretiyle vcude getirmek, bu konuda yaplacak ilere, gerekli grlrse, ortaklk etmek ller Bankas temelde araclk fonksiyonu grmektedir ve bu fonksiyonu bir yandan mali, te yandan teknik-yatrmc olarak ortaya kmaktadr. Dier bir deyimle ller Bankas nce yerel ynetim birimlerinin birbirleri arasnda, sonra belediyeler mali-sistem arasnda, son olarak yerel ynetim birimleri- merkezi ynetin birimleri arasnda fon akn dzenlemitir.102

2.4.3. Sermaye Yaps ve Belediyeler Fonu 4759 sayl kanunun 2. maddesine gre Bankann sermayesi

3.000.000.000.000.000 (katrilyon) liradr. Bu sermaye Bakanlar Kurulu karar ile be misline kadar artrlabilir.Bu sermaye 4759 sayl Yasaya gre aadaki kaynaklardan salanr: a) l zel idareleri ve belediyelerin; her trl tanr ve tanmaz mallarnn sat bedelleri, geri alnan paralar, Devlet tarafndan belli ilere sarfedilmek zere tahsisen yaplan yardmlar, mar ve skan Bakanl emrinde toplanan fonlardan yaplan ba ve

Birgl, Ayman Gler, Yerel Altyap Yatrm ve Finansman ve ller Bankas, Amme daresi Dergisi, Cilt:30, Say 1, Mart 1994, s.55

102

88

yardmlar, her trl avanslar ve borlanmalar, giderlere katlma karlklar, geen yllardan devreden nakit mevcutlar, yatrmlar iin ayrlan paralardan artan miktarlar, kanunlarda veya tzklerde tahsisi mahiyette kullanlaca belirtilen paralar hari tutulmak zere, yllk gelirleri tahsilat ile bu idarelere genel bte vergi gelirlerinden verilen paylarn % 5'i; b) l zel idareleriyle belediyelere bal tzel kiilii haiz olan veya olmyan ve katma bteli idare ve kurumlarn ve birliklerin, bal bulunduklar idare btelerine intikal etmiyen gelirlerinden kazan vergisi ktktan sonra kalan safi kazanlarnn yzde bei; c) l zel idarelerince, arazi ve bina vergileri tahsilatndan ky idareleri sermaye pay ad ile ayrlacak olan yzde ler; d) Bankann yllk safi kazancndan 19 uncu madde gereince ky idareleri sermaye pay olarak ayrlacak yzde otuzlar; e) Bteden veya dier herhangi bir yerden yaplacak her trl yardmlar; f) Belli bir tahsis yeri gsterilmeksizin veya sermayeye katlmak zere yaplacak balar; g) zel kanunlarla banka sermayesine eklenmek zere salanacak para ve aynlar.

1980 ylna kadar 5237 sayl "Belediye Gelirleri Kanunu" gereince eitli gelir kaynaklarndan belli oranlarda ayrlan paylar ller Bankasnda toplanm ve tm gelirin % 80'i nfus esasna gre belediyeler, kalan % 20 ise mar ve skan Bakanl emrindeki Ortak Fona (sonraki adyla Belediyeler Fonu) aktarlmtr. 1981 ylnda kabul edilen 2380 sayl "Belediye ve l zel darelerine Genel Bte Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi" hakkndaki 2380 sayl kanun ile, Genel Bte vergi gelirleri tahsilat toplam zerinden belediyelere % 5 orannda pay verilmesi kabul edilmi ve bunun % 80'inin belediyelere nfus esasna gre datlmas, % 20 sinin ise, ller Bankas yatrmlarnda kullanlmak zeri mar ve skan Bakanl emrinde belediyeler Ortak Fonuna aktarlmas ngrlmtr.103

103

Doan Kestane, ller Bankas ve Yerel Ynetimlerle likileri, Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl Yaynlar, Ankara, 1996, s.61

89

Bayndrlk ve skan Bakanl, 3004 sayl Kanunda kartlmas ngrlen "Belediyeler Fonu Ynetmelii"ni 20.1.1985 gn ve 18641 sayl Resmi Gazete'de yaynlamtr. Bu ynetmelik belediyelerin, ller Bankasnn yatrm programna giren harita, imar planlar, altyap ve styap tesisleri ile bunlara ait projelerin finansmann salamak zere Genel Bte vergi gelirleri tahsiltndan ayrlan paylardan oluturulan Belediyeler Fonunun datmna ait esas ve usulleri dzenlemek amacyla karlmtr.104

Ynetmelie gre, Belediyeler Fonundan, ller Bankasnn yllk yatrm programnda bulunan belediyelerin aada saylan hizmetleri iin tahsis yaplmaktadr: a)Harita b) mar plan c)me suyu d) Kanalizasyon e) eitli yap ve tesisler f)Dier benzeri ilere ait plan ve projeler ile belediyelerin grev alanlarnda olup da ller Bankas programna alman iler.( Belediyeler Fonu Ynetmelii md.6)

Belediyeler Fonundan yaplacak tahsisler ba ve ikraz olmak zere iki trldr. Belediyelerin ller Bankas programnda bulunan harita ve imar plan yl ii yatrmlarnn tm Belediyeler Fonundan ba suretiyle tahsis edilir. Belediyelerin ller Bankas programnda bulunan, harita ve imar plan dndaki kanalizasyon, ime suyu, alt ve st yap tesisleri ile bunlara ait projelerin yl ii yatrmlar iin eer tm ikraz ve fon kredilerinin yllk taksitleri, belediyenin o yldaki kanuni paynn % 50'sini gemiyorsa o halde yatrmn tamam o belediyeden 15 yla kadar ve faizsiz geri alnmak zere bor kaydedilir. Ancak, belediyelerin borlanma durumu, tesis yatrmlarnn byklk ve nemine gre fondan yaplan tahsislerin vadelerini en ok 25 yla karmaya ve ayrca belediyenin ller Bankasnca tevzii olunan hisselerinin tamamna karlk olacak ekilde borlandrmaya ller Bankas yetkili klnmtr.105

ller Bankasnn yatrmlarnda kullanlan Belediyeler Fonu, bankann z kaynaklar ve yerel ynetimlerin ller Bankas tarafndan aylk datlan hisselerinden belediye katlmlar da zaman iinde deiim gstermitir. Yatrmlarn finansmannda 1985 ylna
104 105

Doan Kestane, a.g.e., s.62 Doan Kestane, a.g.e., s.63

90

kadar %90 belediyeler fonu ve %10 banka z kaynaklar, 1985den sonra %80 belediyeler fonu, % 15 banka z kaynaklar ve % 5 belediyeler katlm, 1990 sonrasnda ise % 60- 70 belediyeler fonu ve % 30-40 banka z kaynaklar ve belediye katlm eklinde bir aktarm yapld gzlemlenmitir. Buradan ller Bankas yatrmlar iinde en byk finansman kaynann yatrmlarn iindeki paynn zamanla dt grlmektedir. Bunda daha nceleri belediyeler fonuna aktarlan akaryakt tketim vergisi nce indirilmesi sonra da tmyle kaldrlmasnn pay vardr. Bunu, belediyeler fonundan ime suyu ve kanalizasyon yatrmlarna aktarlmas gereken ve aktarlan deneklerin tutarnda ve paynda grmek mmkndr. yle ki; belediyeler fonundan gelen deneklerin paynn, ime suyunda 1986da %92 iken 1994de %36 ya, kanalizasyonda 1986da %86 iken 1994de 5 16 ya olmak zere byk dler gstermesi geliimi daha radikal ve ak gstermektedir.106

Yerel yatrmlarn finansman sisteminde kamu kredilerini glendirmek, kamu kredilerini zel sermaye kredileri ile d kredi kullanmn ynlendirecek, gl bir ara olarak kullanmak, bu amala kamu kredileri sistemini merkezi olarak ynetmek amalarna ynelik olarak ller Bankas'nn glendirilmesi ncelik tamaldr. zetle Bankann mali kaynaklar ile birlikte teknik donanmnn da gelitirilerek kentsel yatrmlarn finansmannda, teknoloji gelitirmede, insan kaynaklarnn ve ynetsel srelerin iyiletirilmesinde, yerel kamu iletmeciliinin gelitirilmesinde ve ihtiya duyulan daha birok alanda etkin bir kurul haline getirilmesi, zellikle kk ve orta lekli yerleim yerlerindeki yerel ynetimler iin rehberlik ilevini daha geni bir perspektifle yerine getirmesi salanmaldr.107 Bu balamda DPTnin yerel ynetimler zel ihtisas komisyonu raporunda iller bankasnn daha ilevsel bir hale gelmesi iin baz neriler getirilmektedir:108

a) lkemizde ulusal apta yerel altyap planlamas yaplmaldr. ller Bankasnn kurumsal birikim ve deneyiminin deerlendirilmesi ve yerel altyap yatrmlarnn planlama, finansman salama, teknoloji gelitirme, insan yetitirme ve ynetim model ve yntemleri gelitirilmesine nclk etme amal yaplanmas gerekletirilmelidir.

106

Nihat Falay, Yerel Ynetim Bankacl Balamnda ller Bankas, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildiriler Kitab, Der: Birgl A. Gler, Ayegl Sabutkay, TODAE Yayn No: 304, Ankara, 2002, s.562 107 Berk, a.g.m. s.91 108 DPT, 2001, s.68

91

b) ller Bankas merkezi-yerel ynetimler arasnda kaynak akn ynetme grevini srdrmelidir.

c)Yerel altyap yatrmlarnn kredi ihtiyac giderek bymektedir. Kamu kredilerini ynetecek; i ve d zel sermaye kredileri kullanmn ynetecek; bu alanda kredi piyasasn kamu kaynaklarn koruyacak biimde ynetecek bir mali kuruma ihtiyac ivedi hale getirmitir; bu grev ller Bankasnca stlenilmelidir.

d) Yerel yatrmlarn gerekletirilmesinde proje deerlendirme, teknoloji seimi, teknolojik alternatifler gelitirme, teknoloji gelitirme gibi tm boyutlarda ynetici ve gelitirici uzman bir merkezi kuruma ihtiya artarak varln srdrmektedir; ller Bankasnn bu yeni grev alanna doru genileyerek glendirilmesi gerekir.

e) Yerel ynetimler, yatrmlarnn iletmeciliinde ve hizmetlerin rgtlenmesinde uzman bir merkezi kurumun teknik desteine ihtiya duymaktadrlar. ller Bankas dier uzman kurulularla birlikte hareket ederek, yerel kamu iletmeciliini gelitirerek ynlendirecek bir kurum haline getirilmelidir.

f) Genileyen grev alann karlamak zere, ller Bankas gerek bir yerel ynetimler ortakl olarak yeniden rgtlenmelidir. Banka Genel Kurulu ve Ynetim Kurulu, yerel ynetimlerce oluturulmaldr. Yrtme organlarnn buna gre yeniden dzenlenmesi uygun olacaktr.

92

2.5. BELEDYELERDE BTE VE MUHASEBE 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunun 3. maddesinin f bendinde Bte: Belirli bir dnemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunlarn uygulanmasna ilikin hususlar gsteren ve usulne uygun olarak yrrle konulan belge olarak tanmlanmtr Bilindii zere belediyeler, belde halknn yerel nitelikte ortak ve medeni ihtiyalarn kendi karar ve yrtme organlaryla dzenleyip salayan kamu tzel kiilii ve zerklii olan kurululardr. stlendikleri hizmetleri yerine getirebilmek iin yasalarn kendilerine tand yetkiler ierisinde birtakm gelirlerini toplar ve yine yasalarn kendilerine verdii yetkiye dayanarak harcamalarda bulunurlar. Baka bir deyile kendilerine zg gelirleri ve giderleri ile bunlar dzenleyen bteleri vardr.109

2.5.1. Mali Ynetimde Bte Kavram Btenin hazrlanmas ve uygulanmas srasnda uyulacak Bte ilkeleri 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunun 13. maddesinde belirtilmitir: a) Btelerin hazrlanmas ve uygulanmasnda, makroekonomik istikrarla birlikte srdrlebilir kalknmay salamak esastr. b) Kamu idarelerine bteyle verilen harcama yetkisi, kanunlarla dzenlenen grev ve hizmetlerin yerine getirilmesi amacyla kullanlr. c) Bteler kalknma plan ve programlarda yer alan politika, hedef ve nceliklere uygun ekilde, idarelerin stratejik planlar ile performans ltlerine ve fayda-maliyet analizine gre hazrlanr, uygulanr ve kontrol edilir. d) Bteler, stratejik planlar dikkate alnarak izleyen iki yln bte tahminleriyle birlikte grlr ve deerlendirilir. e) Bte, kamu mal ilemlerinin kapsaml ve saydam bir ekilde grnmesini salar.

109

Dnmez ve zyardmc, a.g.e. s.535

93

f) Tm gelir ve giderler gayri safi olarak btelerde gsterilir. g) Belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilmemesi esastr. h) Btelerde gelir ve gider denkliinin salanmas esastr. i) Bteler, ait olduu yl balamadan nce Trkiye Byk Millet Meclisi veya yetkili organlarca kabul edilmedike veya onaylanmadka uygulanamaz. j) Btelerde, bteyi ilgilendirmeyen hususlara yer verilmez. k) Bteler kurumsal, ilevsel ve ekonomik sonularn grlmesini salayacak ekilde Maliye Bakanlnca uluslararas standartlara uygun olarak belirlenen bir snflandrmaya tbi tutularak hazrlanr ve uygulanr. l) Bte gelir ve gider tahminleri ile uygulama sonularnn raporlanmasnda aklk, doruluk ve mal saydamlk esas alnr. m) Kamu idarelerinin tm gelir ve giderleri btelerinde gsterilir. n) Kamu hizmetleri, btelere konulacak deneklerle, mevzuatla belirlenmi yntem, ilke ve amalara uygun olarak gerekletirilir. o) Btelerde, denekler belirli amalar gerekletirmek zere tahsis edilir. 5393 ve 5018 sayl Kanunlar mali ynetim, bte hazrlama ve mali planlama srelerine yeni yaklamlar getirmitir. Yerel ynetimlerin mali ynetimlerinde nemli deiiklikler ieren bu dzenlemeler unlardr;110

a) Nfusu 50.000in zerinde olan belediyelerde stratejik plan (bu nfus miktarnn altnda ihtiyari) ve tm belediyelerde yllk performans plan hazrlanacaktr.

b) Yllk btelerin hazrlanmasnda stratejik plan ve performans plannn esas tekil edecektir.

110

Kurtulu, a.g.e. s.67

94

c) le ve il belediyeleri ile nfusu 10.000in zerinde olan belediyelerde Plan ve Bte Komisyonlar kurulacaktr.

d) Kamu kaynann kullanlmasnda hesap verme sorumluluu ve mali saydamlk kavramlar tanmlanmtr. Hesap verme sorumluluu; her trl kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda grevli ve yetkili olanlar, kaynaklarn etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanlmasndan,

muhasebeletirilmesinden, raporlanmasndan ve ktye kullanlmamas iin gerekli nlemlerin alnmasndan sorumludur ve yetkili klnm mercilere hesap vermek zorundadr eklinde tanmlanmtr. Mali saydamln temel unsuru ise her trl kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda denetimin salanmas amacyla kamuoyu zamannda bilgilendirilir olarak aklanmtr.

e) kontrol kavram tesis edilerek, n mali kontrol ve i denetim unsurlar dzenlenmitir.

f) Belediyelerde belediye bakan st ynetici olmu, yine yeni dzenlemeler paralelinde harcama yetkilisi, muhasebe yetkilisi, gerekletirme grevlisi gibi unvanlar tesis edilmitir.

g) Analitik bte ve tahakkuk esasl muhasebe sistemleri benimsenmitir.

h) Gelir ve gider tahminlerinin sadece gelecek mali yl iin deil takip eden iki yl iinde yaplmasna ynelik dzenleme yaplmtr. i) Nfusu 50.000in zerinde olan belediyelerde stratejik plan (bu nfus miktarnn altnda ihtiyari) ve tm belediyelerde yllk performans plan hazrlanacaktr.

2.5.2. Btenin Hazrlanmas ve Kabul Belediye btesinin hazrlanm usul 5393 sayl Belediye Kanununun 63-67 maddeleri ile Mahalli dareler Bte ve Muhasebe Ynetmeliinde dzenlenmektedir. 10.03.2006 tarih ve 26104 Sayl Resmi Gazetede yaynlanan Mahalli dareler Bte ve

95

Muhasebe Ynetmelii yrrle girdikten sonar 19/2/1994 tarihli ve 21854 mkerrer sayl Resmi Gazetede yaymlanan Belediye Bte ve Muhasebe Usul Ynetmelii ile 1/10/1995 tarihli ve 22421 mkerrer sayl Resmi Gazetede yaymlanan l zel daresi Bte ve Muhasebe Usul Ynetmelii yrrlkten kaldrlmtr.

Mahalli dareler Bte ve Muhasebe Ynetmeliinin 1. maddesine gre Ynetmeliin amac, il zel idaresi, belediye, bal idare ve birliklerin; gelir ve gider btelerinin hazrlanmas, kesin hesabn karlmas, hesap ve kayt dzeninde saydamlk, hesap verilebilirlik ve tekdzenin salanmas, ilemlerinin kayt dnda kalmasnn nlenmesi, faaliyetlerinin gerek mahiyetlerine uygun olarak salkl ve gvenilir bir biimde muhasebeletirilmesi; mali tablolarnn zamannda, doru, muhasebenin temel kavramlar ve genel kabul grm bte ve muhasebe ilkeleri erevesinde, uluslararas standartlara uygun, ynetimin ve ilgili dier kiilerin bilgi ihtiyalarn karlayacak ve kesin hesabn karlmasna temel olacak; karar, kontrol ve hesap verme srelerinin etkili almasn salayacak ekilde hazrlanmas ve yaymlanmasna ilikin esas, usul, ilke ve standartlarn belirlenmesidir.

5393 sayl Belediye Kanununun 62. maddesi belediye btesinin hazrlanmas ve kabul usullerini gstermektedir. Buna gre: Belediye bakan tarafndan hazrlanan bte tasars eyll aynn birinci gnnden nce encmene sunulur ve ileri Bakanlna gnderilir. ileri Bakanl belediye bte tahminlerini konsolide eder ve 5018 sayl Kamu Mal Ynetimi ve Kontrol Kanunu uyarnca merkezi ynetim bte tasarsna eklenmek zere eyll ay sonuna kadar Maliye Bakanlna bildirir. Encmen, bteyi inceleyerek gryle birlikte kasm aynn birinci gnnden nce belediye meclisine sunar. Meclis bte tasarsn ylbandan nce, aynen veya deitirerek kabul eder. Ancak, meclis bte denkliini bozacak biimde gider artrc ve gelir azaltc deiiklikler yapamaz. Kabul edilen bte, mal ylbandan itibaren yrrle girer

96

ekil 1: Belediyelerde Bte Sreci

Kaynak: Ersin Kaplan, Yerel Ynetimler Maliyesi ve Bte Sreci, Trk dare Dergisi, Yl:2007, Say:454, s.168

2.5.3. Kesin Hesap ve Denetim Komisyonu Bte Kesin Hesab isminden de anlald zere tahmini olarak yaplan btenin, hesap dnemi sonunda gerekleen kesin eklidir. Bu bakmdan belediye gelir ve gider btelerinin ierdii hususlar bte kesin hesabnda da aynen yer alr. Bte kesin hesab, gelir ve gider bte kesin hesab olmak zere iki ksma ayrlr.111

Belediye gelir ve giderleriyle ilgili ilemleri yapma izin ve yetkisini bte karar ile belediyenin yrtme organna veren belediye meclisi, bte hakknn doal bir sonucu olarak denetimi de yapmak durumundadr. Bu denetim belediye meclisi tarafndan
111

Birgl A. Gler ve Tayfun nar a.g.e, s.230

97

btenin hem uygulanmas srasnda hem de sonrasnda yaplr. nk 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunun 3. maddesinin f bendinde akland gibi Bte, Belirli bir dnemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunlarn uygulanmasna ilikin hususlar gsteren ve usulne uygun olarak yrrle konulan belgedir. Yani bte sadece bir tahmindir ancak kesin hesapla birlikte btenin gereklemesine ynelik sonular denetlenebilmektedir.

Bte uygulamasnn, geni anlamda plan uygulamasnn, sonularnn parlamenter demokraside en etkin denetiminin yapld sre kesin hesaplarn hazrlanmas ve kabuldr. Kaynak datmndaki etkinlik ile kaynaklarn kullanmndaki etkinliin sorgulanmas ve mali sonular hakknda hesap verme sorumluluunun ilemesi iyi ngrlm bir kesin hesap sreci ile mmkndr. Yerel idare meclislerinin etkin almas asndan da kesin hesaplarn grlmesi sreci ayr bir nem tamaktadr. Bu alardan dzenlemeler ele alndnda, kesin hesaplarn grlmesi srecine ynelik olarak yeni bir ey getirilmedii grlmektedir. Bu erevede, zellikle Meclis Denetim Komisyonunun etkin almasna ynelik olarak zellikle stratejik planlama, performans planlamas gibi yeni mekanizmalarn etkin bir ekilde ele alnd ve sorguland balayc hkmlerin getirilmesi gerekir diye dnlmektedir.112 Bir ksm belediye ilerinin

denetimi meclis yeleri tarafndan da denetlenebilirse de denetim ii ihtisas gerektiren bir itir. Denetim komisyonu denetim srasnda uzman kiilere ihtiya duyabilir.113 5393 sayl Belediye Kanununun 63. maddesine gre Her yl btesinin kesin hesab, belediye bakan tarafndan hesap dneminin bitiminden sonra nisan ay iinde encmene sunulur. Kesin hesap, belediye meclisinin mays ay toplantsnda grlerek karara balanr. Kesin hesabn grlmesi ve kesinlemesinde, bteye ilikin hkmler uygulanr.

112 113

Ylmaz, a.g.m., s.23. Hayrettin Gngr, Belediye Meclis htisas ve Denetim Komisyonunun Oluturulmas ve almas, Yerel Ynetim ve Denetim, Kasm 2005, Cilt 10, Say 11, s.14

98

Tablo: 14 Ocak-Eyll 2007 Dnemi Tm Belediyeler Bte Gereklemeleri (Bin YTL) Harcamalar Personel Giderleri Sosyal Gv.Kur. Devlet Primi Mal ve Hizmet Almlar Faiz Harcamalar Cari Transferler Sermaye Giderleri Sermaye Transferleri Bor Verme Gelirler Vergi Gelirleri Teebbs ve Mlkiyet Gelirleri Alnan Ba ve Yardmlar ile zel Gelirler Faizler, Paylar ve Cezalar Sermaye Gelirleri Alacaklardan Tahsilatlar Bte Dengesi Kaynak: http://www.muhasebat.gov.tr/mbulten 17.03.2008 16.803.044 3.547.410 524.780 5.265.177 284.759 824.119 6.094.627 92.468 169.704 16.308.115 2.589.503 2.551.030 335.404 9.575.358 1.209.830 46.990 -494.929

2.5.4.Bykehir, Bykehir le ve lk Kademe Belediye Bteleri 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 25. maddesine gre Bykehir belediye btesi ile ile ve ilk kademe belediyelerinden gelen bteler bykehir belediye meclisine sunulur ve bykehir belediye meclisince yatrm ve hizmetler arasnda btnlk salayacak biimde aynen veya deitirilerek kabul edilir. Bykehir, ile ve ilk kademe belediye bteleri, bykehir belediye meclisinde ayn toplant dneminde ve birlikte grlerek karara balanr ve tek bte hlinde bastrlr. Bykehir belediye meclisi, ile ve ilk kademe belediyelerinin btelerini kabul ederken;

99

a) Bte metnindeki kanun, tzk ve ynetmeliklere aykr madde ve ibareleri karmaya veya deitirmeye, b) Belediyenin tahsile yetkili olmad gelirleri karmaya, kanun snrlar zerinde veya altnda belirlenmi olan vergi ve harlarn oran ve miktarlarn kanunda ngrlen snrlarna ekmeye, c) Kesinlemi belediye borlar iin bteye konulmas gerekip de konulmam denei eklemeye, d) Ortak yatrm programna alnan yatrmlar iin gerekli denei eklemeye, Yetkilidir. Bykehir belediye meclisince ile ve ilk kademe belediye btelerinde yaplan deiikliklere kar on gn iinde Dantaya itiraz edilebilir. Dantay, itiraz otuz gn iinde karara balar. Btenin hazrlanmas ve uygulanmasna ilikin dier hususlarda Belediye Kanunu hkmleri uygulanr

2.5.5. Belediye Muhasebe Sistemi Belediye muhasebesi, belediye btesinin, nakit ve likidite durumunun, tanr ve tanmaz mallarnn, borlar ve alacaklarnn, gelir ve giderlerinin, ksaca belediyelerin mali nitelikteki btn ilemlerini kaydeder. Belediye muhasebe sistemi ticari muhasebeye gre biraz daha ar bir muhasebe tekniini gerektirmektedir. rnein, ticari muhasebede bir muhasebe kayd ile muhasebeletirilecek mali ilem, belediye muhasebe sisteminde daha fazla kayt ve hesab ilgilendirmektedir. Bunun nedeni belediye muhasebe sisteminde belediye btesinin de muhasebeye intikal ettirilmi olmasdr. Yaplacak muhasebe kaydnn duruma gre bte ile de ilikilendirilmesi gerekmektedir.114 Hazrlklar uzun yllardr sren Mahalli dareler Bte ve Muhasebe Ynetmelii 10.03.2006 tarih ve 26104 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.
114

Ali Ekber, Asker ve Adnan, Klolu, Belediye Bte ve Muhasebe Sistemi, Ankara, 1995, s.569-570

100

Ynetmelik; il zel idaresi, belediye, bal idare ve mahalli idare birliklerinin bte ve muhasebe kayt ve ilemlerini kapsamaktadr. Ynetmelikte hkm bulunmayan ve ihtiya duyulan hallerde, Maliye Bakanlnca Genel Bte iin yaplan dzenlemeler esas alnacaktr. Hesaplarn nitelii ve ileyileri hari olmak zere hesaba ilikin ilemler, deerlerin alnp verilmesi ve kaydedilmesinde kullanlacak alnd, defter ve belge rnekleri, ynetim dnemi ilemleri, deerlerin yl sonu saymlar, muhasebe yetkilileri ve veznedarlar arasndaki devir ilemleri gibi hususlarda bu Ynetmelikte hkm bulunmayan hallerde Genel Bte Muhasebe Ynetmelii hkmleri uygulanacaktr. Ynetmeliin uygulanmas srasnda doacak tereddtleri gidermeye ve gerekli dzenlemeleri yapmaya ileri Bakanl yetkili klnmtr.115

Bu Ynetmeliin uygulanmasnda aadaki defterler kullanlr: a) Yevmiye Defteri: Yevmiye defteri, kayda geirilmesi gereken ilemlerin yevmiye tarih ve numarasyla ve maddeler halinde dzenli olarak yazld mteselsil sra numaral defterdir. Yevmiye defterine al kayd yapldktan sonra, gnlk ilemler muhasebeletirme belgelerine dayanlarak kaydedilir b) Byk Defter: Byk defter, yevmiye defterinde kayda geirilmi olan ilemleri usulne gre hesaplara datan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir. lemler yevmiye tarih ve numarasna gre yevmiye defterine kaydedildikten sonra, ayn yevmiye tarih ve numaras ile her bir hesap iin alm byk defterde ilgili sayfalara tasnifli olarak kaydedilir.

c) Kasa Defteri: Kasa ilemlerine ait byk defter, dier byk defterlerde yer alan bilgilere ilaveten, gnlk kasa saymna ilikin bilgileri ve muhasebe yetkilisi ve veznedar tarafndan durumun tespitine ilikin aklamalar ihtiva edecek tarzda dzenlenir.

d) Yardmc Hesap Defteri: Yardmc defter, hesap plannda nc dzeyi oluturan hesaplara ait bilgilerin ayrnt baznda kaydna mahsus olarak tutulan defterdir. l zel dareleri ve belediyelerin, program bte esasna geile birlikte muhasebe sistemleri de deitirilmi, devlet muhasebe sistemine benzer yevmiye sistemi uygulamaya
Cemkut, Badem, Vasfi Haftac, Tahakkuk Esasl Muhasebe ve Belediyelerde Yeni Muhasebe Dzeni, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say:12, Yl 2006, s.95
115

101

konulmutur. Esli sistemden farkl olarak yeni muhasebe sistemiyle belediye ve il zel idarelerinin giderleri, gelir ve alacaklar, her trl nakdi ve ayni mevcutlar ile borlarnn kaytlara intikal ettirilmesi imkan yaratlmtr. Gider btesine konulan denekler, yl iinde verilen ek ve olaanst denekler, yl iinde yaplan harcamalar, harcanmayarak yl sonunda iptal edilen ya da ertesi yla devredilen deneklerin izlenmesi, bu muhasebe sistemiyle olanakl hale gelmitir. Ayn durum gelirler iin de sz konusudur. Tarh ve tahakkuku yaplan, tahsil edilen tahsil sresi iinde alnamad iin takibe alnan veya yasalarn ngrd koullarn gereklemesi halinde tecil ve tehir edilen tm alacaklarn izlenmesi olanakl hale gelmi bulunmaktadr.116

2.6. BELEDYE KTSAD TEEBBSLER Belediye, 5393 sayl Belediye Kanunundaki tanmyla Belde sakinlerinin mahall mterek nitelikteki ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan, idar ve mal zerklie sahip kamu tzel kiisini ifade eder. Belediyeler, kendilerine Kanunla yklenen grevleri yerine getirebilmek iin eitli yntemlere bavurmaktadr. irketleme de bu yntemlerden biridir. Ayn ekilde 5216 sayl Bykehir Belediye Kanununun 26. maddesine gre Bykehir belediyesi kendisine verilen grev ve hizmet alanlarnda, ilgili mevzuatta belirtilen usullere gre sermaye irketleri kurabilir. Genel sekreter ile belediye ve bal kurulularnda yneticilik sfatn haiz personel bu irketlerin ynetim ve denetim kurullarnda grev alabilirler. Bykehir belediyesi, kendine ait bfe, otopark ve ay bahelerini iletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bal kurulularnn % 50sinden fazlasna ortak olduu irketler ile bu irketlerin % 50sinden fazlasna ortak olduu irketlere, 2886 sayl Devlet hale Kanunu hkmlerine tabi olmakszn belediye meclisince belirlenecek sre ve bedelle iletilmesini devredebilir.

116

Birgl A. Gler ve Tayfun nar a.g.e, s.229

102

2.6.1. Kurulu Amalar Belediyeler daha etkin hizmet sunabilmek ve hemehrilerine gtrecei hizmetlerde yksek verime ve tatmin edici sonulara ulaabilmek amacyla, stratejik i birimlerini irket statsne sokarak, zel hukuk hkmlerine gre iletmektedirler Performansn artrmak isteyen ancak, yasalarla, tzklerle, ynetmeliklerle ve benzeri uygulamalarla eli kolu balanan ve hizmet retemez konuma gelen belediyeler, sz konusu irketleri kurarak, yaratc kimliiyle ar vesayet denetiminden kurtulmay ve daha verimli hizmet sunmay hedeflemektedirler. Trkiyede belediyelerin kaynak yetersizlii ve niteliksiz ar istihdam, kanunla kendilerine verilen bir ksm hizmetlerin gerekletirilmemesinin balca nedenlerindendir. Bu sebeple belediyeler kendilerine mevzuatla verilen ancak, yerine getiremedikleri grevlerin gerekletirilmesi iin irketleme yolunu tercih etmeye balamlardr.117

Yerel Ynetimlerin, zellikle de belediyelerin irket kurmasnn ya da kurulu bir irketin orta olmasnn sebepleri olarak unlar sylenebilir:118

a) Merkezi idarenin youn idari vesayet denetiminden bir lde kurtulmak rahat edebilmek b) Gelirde merkeze bamllktan kma araylar ve z gelir yaratma arzusu c) Kredi temin edebilme avantajlarna kavuabilmek, kredi sayesinde zel bankalardan da kredi temin edebilmek d) Yerel imkanlar ve yerel sermayeyi harekete geirebilmek, yerel ortamda ekonomik ivme oluturabilmek, bir lde halk katlmn salayabilmek e) Yerel istihdam alanlar oluturabilmek, yerel halkn isizlik zmnde pay sahibi olmak, irketler sayesinde yeni istihdam alanlar yaratmak f) Brokratik ileyiin getirdii yavalk, ekilsel ileyiler ve engellerin dnda kalarak memur zihniyeti tutum ve davranlarndan uzaklama, etkili ve pratik hizmet sunma istei g) Devlet ihale kanunu, kamu personel mevzuat gibi kamu hukuku kurallarn ve serbest hareket etmeyi, pratik olmay, alternatif retmeyi geciktiren hkmlerden

117 118

http://www.econturk.org/yerelyonetimler.doc 12.12.2007 Hikmet, Kavruk, Yerel Ynetim irketleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005 s.423-424

103

arnarak, Trk Ticaret Kanunu ve dier zel hukuk kurallarnn irketlere tand serbest ortam yakalamak h) Yerel siyasal temsilcilerin irketleri bir reklam arac olarak kullanmas ve bir eser brakma dncesi i) Yerel ynetimin hizmet alan dna da hizmette bulunabilme imkan yakalayabilmesi j) Hizmet alanlarnn srekli genilemesi nedeniyle, yerel ynetimlerin rgt, aragere ve personel olarak da genilemesi gerekecektir. rgtsel genileme brokratik ve kamu kurumu olmas yerine ticari ve zel hukuka dayal dayal rgtler kurmak tercih edilebilir niteliktedir. Yerel ynetimlerin corafi alanlarnda ve bu alandaki yerel hizmet saysndaki srekli genilemeden kaynaklanan yeni ihtiyalar karlamada hzl bir ekilde yerel ynetim brokrasisine yeni birimler eklemek, yeni eleman, ara-gere temin etmek g olduundan irketlere ynelmek

2.6.2 Mevcut Durum ve neriler Belediyeler, baz kamu hizmetlerini daha etkin yrtmek amacyla, kamu hukukunun ve kamu brokrasisinin kat kurallarndan ve ar ileyiinden kurtulmak iin, baz iletmelerini irket haline getirerek zel hukuk hkmlerine gre ilemesini salamaktadr. Gnmzde yaygn olarak kullanlan bu yntemde belediyeler kendilerinin kurduu ya da ortak olduklar iletmelerden szleme dhilinde hizmet satn almaktadr.119 Literatrde belediye iktisadi teebbslerinin konumu ile ilgili farkl grler bulunmaktadr. Baz bilim adamlar sz konusu irketleri zel sektr kuruluu olarak deerlendirmekte ve belediyelerde grlen irketleme uygulamalarn zelletirme yntemi olarak kabul etmektedirler. Bu gr savunan bilim adamlarnn balca hareket noktalar, belediye iktisadi teebbslerinin Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre kurulmakta ve faaliyetlerini srdrmekte olmalardr. Dier bir ifade ile ad geen

irketlerin hukuksal adan zel hukuk tzel kiisi olmalardr. Bu yaklama gre irketler zel hukuk hkmlerine tabi olduklar iin zel sektr kurulular ile eit artlara sahiptirler ve piyasa aralarndan yararlanmada aralarnda bir farkllk yoktur. Dier bir taraftan, belediye iktisadi teebbslerini zel sektr kuruluu olarak kabul etmeyenler de
119

Ahmet Ulusoy, Tark Vural, Yerel Hizmetleri zelletirme Yntemleri, Trk dare Dergisi, Yl 2003, Say 439, s.132

104

vardr. Bunlara gre sz konusu irketler, hukuksal adan her ne kadar zel hukuk kiisi ise de, belediyeler genel olarak buralarda % 50 nin zerinde paya sahiptirler.120 5393 sayl Belediye Kanununun 70. maddesine gre Belediye kendisine verilen grev ve hizmet alanlarnda, ilgili mevzuatta belirtilen usllere gre irket kurabilir. Madde ile bir yandan belediyelerin hizmetlerini daha etkili, verimli ve ekonomik artlarda sunmasna ve kaynak yaratmalarna yardmc olmak amacyla sermaye ortakl kurmasna izin verilmekte; dier yandan kurulacak ortakln belediyenin grev alanyla ilgili olmas art getirilerek irket kuruluunun disiplin altna alnmas ve belediyelerin haksz rekabete yol amalarnn nne geilmesi amalanmtr. Doal olarak madde hkm gereince belediyelerin kurduklar veya ortak olduklar irketlerden, belediyenin grev alanyla ilgili olmayan irketleri tasfiye etmesi veya ortaklktan ekilmesi gerekecektir. Bilindii zere belediyeler asli grevleri yannda, eitli mevzuatla verilen hizmet ve grevleri yerine getirirken kimi zaman yerel ortak ihtiyalarn karlanmas, kimi zaman da ekonomik, sosyal, hukuki veya sosyo-politik nedenlerle mevzuatta aka yasaklanmayan konularda mahalli idarelerin serbeste tasarrufta bulunabilecei kuralndan hareketle ok sayda irket kurduklar ya da kurulmu irketlere katldklar grlmektedir.121 Belediye iktisadi teebbslerinin belediye bnyesinde kurulan birimlerden yararland da grlmektedir. rnein stanbul Bykehir Belediyesinde bu fonksiyonu yerine getirmek zere belediye bnyesinde bir birim oluturulmutur. Kaynak Gelitirme ve tirakler Daire Bakanl adl sz konusu birim, bir yandan belediye ile iktisadi teebbsler arasnda gereksinim duyulan balanty salarken bir yandan irketler arasnda koordinasyonu salama, hizmet politika ve stratejilerinin oluturulmas gibi ilevleri yerine getirmektedir. Belediye iktisadi teebbsleri ve belediye ynetimleri arasndaki ilikide, belediye dzenleyici iktisadi teebbs ise retici konumdadr. Konuyu biraz daha amak gerekirse belediye hizmetlerinin yrtlmesinde balca aktrn varlndan sz edilebilir. Bunlar hizmeti reten retici, hizmeti tketen tketici ve hizmetin retimi ve tketimini dzenleyen dzenleyici- ynetici aktrlerdir. Bu ilikiler a ierinde tketici hizmetten dorudan ya da dolayl olarak yararlanan kiilerdir. retici dorudan mal veya hizmet reten birimlerdir. Bu, belediyeye ait bir birim olabilecei gibi bu alanda

Recep Bozlaan, Belediye ktisadi Teebbsleri ve zelletirme Tartmalar, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri Kitab, Der: Birgl A. Gler, Ayegl Sabutkay, TODAE Yayn No: 304, Ankara, 2002, s.442 121 Dnmez ve zyardmc, a.g.e., s.647

120

105

alan zel amal bir kurum ( SK, ETT, EGO vb.) gnll bir teekkl, Belediye ktisadi Teebbs veya kar amal bir kurulu olabilir. Dzenleyici ise hizmeti reten aktrleri seen, hizmetin yrtlme esaslarn belirleyen kurumdur.122

Btn bunlar birlikte deerlendirildiinde Belediyelere bal idare/iletmelerin denetiminde karlalan sorunlarn ynetimlerinin yeniden yaplandrlmas ile ilgili yaplmas gerekenler yle zetlenebilir.123

a) Su ve Kanalizasyon ve otobs iletmelerinin rgtlenmesinde ve tekilat yapsnda standartlamaya gidilmesi iin ileri Bakanlnca yasa formatnda dzenleyici metin hazrlanmas gerekir.

b) zellikle otobs ve ulam hizmetleri iin gnmz koullarna hitap eden yasal dzenlemeler yaplarak, durumlarnn akla kavuturulmas gerekir. 1939 ve 1942 tarihli yasalar temel alnarak hizmet vermeye alan bu iletmeler iin kendini

tanmlayamamaktan kaynaklanan byk bir sknt sz konusudur. zellikle gnmz koullarnda pek ok belediye bu iletmelerin konusuna giren hizmetleri kurduklar belediye irketleri eliyle yrtme yolunu semi; bu iletmelerin hizmet alanlar bu amala ellerinden alnarak ( Ulam A. ler rneinde olduu gibi ) eitli belediye irketlerine devredilmilerdir.

c) Belediyelere bal bu iletmelerin harcama ve ihale ilemlerinin denetimini dzenleyen mevzuatta ileri Bakanlnca yaplacak baz dzenlemeler eliyle standardizasyona gidilmesi salanmaldr. Tabi ki bu iletmelerin faaliyetlerini rahata yrtecekleri, kamu mevzuatnn gerektirdii uzun ve yorucu srecin dnda kalmasn gerektiren baz nitelikleri vardr. Ancak unutulmamas gereken, bu iletmelerin de esasen kamu kaynan kullandklardr. Bu nedenle denetimlere de gereken nem verilmeli, denetime engel tekil edecek dzenlemelerden kanlmaldr.

d) Bu iletmelerin teftii sonucu dzenlenen tazmin raporlarnn akbeti ile mahkemece verilen kararlarn sonular ileri Bakanlnca iyi takip edilmeli;

Recep Bozlaan, a.g.m., s.449 Ahmet Apan, Bykehir Belediyelerinin dare letmeleri: Hukuksal ve Mali Sorunlar, ada Yerel Ynetimler, Cilt 13, Say 12, Nisan 2004, s. 43
123

122

106

mahkemelerin olumsuz karar vermesi durumunda temyiz yoluna gidilmesi salanmaldr. Davann olumsuz sonulanmas zerine pek ok iletmenin temyiz yoluna bile gitmedii gzlemlenmitir. Bu durum deyim yerindeyse dankl dv olarak tanmlanabilir. darelerin zaten idarenin bilgisi dahilinde yaplm, demeleri geri almak konusunda gnll olduu pek sylenemez. Bu nedenle tazmin raporlarnn sonucu dikkatle takip edilmelidir.

e) ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrlnce uluslar aras kredi ilemleri ve koullar ile ilgili ynetmelik ve genelgeler eliyle, yol gsterici ve belirleyici dzenlemeler yaplmaldr. imdiye kadar, uluslararas kredi kurulularndan kredi salanmas ve salanan kredini harcanmas koullarn dzenleyen herhangi bir metnin karlmamas bu konuda byk bir boluk ve ba bozukluk dourmakta olup bu boluun hzla giderilmesi salanmaldr.

f) ileri Bakanlnn tefti lahiyalar sonucunda yaplacak ilemleri aklayan 24.05.1993 tarih ve 1759 sayl genelgesi gncelletirilmelidir. Sz konusu genelgenin incelenmesi sonucunda dneminin koullarna ynelik dzenlemeler iermesinden dolay yetersiz kald gzlemlenmitir.

g) Bilgi alveriinin yada egdmn salanmas merkezi bir birim oluturulmas dnlebilir, ya da ller Bankasnn yapsnda yaplacak bir dzenleme ile ller Bankasnca bu grev yrtlebilir.

h) Bu iletmeler Saytay denetimine alnmal; 4734 sayl Kamu hale Yasas kapsam dna karlmalarna izin verilmemelidir.

2.6.3. zelletirme ve Belediye iktisadi Teebbsleri Belediyelere zelletirme dncesinin yaygn olarak uygulama alanna sahip mahalli idarelerdir. 1983ten sonra hkmet politikasnn etkisiyle belediyelerde zelletirme youn bir ekilde gerekletirilmeye balanmtr. zelletirme

107

uygulamalarnn zelletirme yntemlerinin hemen hepsini kapsayacak bir nitelikte olduu sylenebilir.124 zelletirme kavram belediyeler asndan iki ayr ilemi ifade etmektedir. Bunlardan ilki kendi meclisleri eliyle veya yasalar yoluyla kurulan iktisadi teebbslerin veya hizmet birimlerinin zelletirilmesidir. Kavramn ikinci yn ise belediyelerin yasal olarak yerine getirmek zorunda olduklar p toplama vb. gibi hizmetleri dier kurum ve kurululara yaptrmasdr. Dolaysyla zelletirme konusunda zelletirmenin amacna ulamas iin yerel yneticilerin dikkat etmesi gereken baz zellikler bulunmaktadr. Hizmetlerin zelletirilmesi gerekletirilmeden nce bir yerel ynetimi birimi zelletirme iin dnlen hizmet alanlarn gzden geirmelidir. Belediyelerin hizmet alanlarnn genilii, zelletirmeye konu alanlara ve yntemlere de eitlilik ve genilik kazandrmaktadr.125 Belediyelerin hizmet sunduklar alanlar eitlendike zelletirme uygulamalar da daha karmak bir yapya kavuacaktr. irketleme biiminde belediyelerde ortaya kan bu zelletirme ynteminde; belediyeye ait tanr ve tanmaz deerler zel sektre aktarlmamakta, belediye kamu tzel kiiliinden alnarak Trk Ticaret Kanununa gre alan tzel kiilie gememektedir. Belediyelerin irketler yoluyla hizmetler gtrmesi ucuz, verimli olma koullarnda yararl grlebilir. Ancak denetim, egdm, ynetim konularnda ise sorunlar doabilir. Belediyenin, belediyenin kurduklar veya ortak olduklar irketler zerinde dorudan bir ynetim yetkisi yoktur. irketlerin kurulu ya da bir irkete katlma safhasnda sz sahibi olmas durumunda baz irketlerin ynetim kurulunda belediyeyi st dzey brokratlar temsil etmektedir. Bu durum denetimi kolaylatrd gibi zorlatrma etkeni olarak deerlendirilebilir. Meclis bakan denetlerken, irketleri de dolayl olarak denetleyebilecei dnlebilirse de uygulamada bu denetimin ne dereceye kadar yrtlebilecei tartlabilir.126 Belediyelerin ortaklnda kurulan irketlerin hemen hepsinin hizmet konusu kamusal niteliktedir. Kamusal nitelikteki bir hizmetin belediyelerin klasik rgt ve ileyi metotlarnn dnda tutularak zel hukuk hkmlerine tabi irketlerce yrtlmesi eilimi
Bilal Erylmaz, Musa Eken, Mahalli darelerde zelletirme Politikalar ve Uygulamalar, Trk dare Dergisi, Yl: 1990, Say:387 s.87 125 Uur, Yldrm, Yerel Ynetimlerde Alternatif Hizmet Sunumu, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, s.405-407 126 Zerrin Toprak Karaman, Hseyin zgr, zmir Byk Kent Ynetimi Alannda Belediye irketleri, Trk dare Dergisi, Yl: 1993, Say:399, s.183
124

108

bir ok nedenle aklanabilir. Bilindii gibi kamu kurumlarnn tabi olduu kurallar ou durumda genel niteliklidir ve zel durumlara farkl uygulamalar mmkn klmamaktadr. Ayrca kamunun takip ettii cret sistemi ve uygulad personel rejimi de hizmetlerin etkin ve verimli yrtlmesini nleyebilmektedir. Bu nedenlerle baz belediyeler nceleri belediye rgtleri tarafndan yrtlen hizmetleri, anonim veya limited irketler biiminde rgtleyerek kamu hukuku ve sistemi dna kmay tercih etmektedirler. Bu durum irketler araclyla belediye hizmetlerinin zelletirilmesini hzlandrmtr.127

127

Erylmaz ve Eken, a.g.m., s.92

109

NC BLM BELEDYELERN DENETM Genel olarak denetim, bir kiinin, kurumun veya ynetim biriminin yaps, ileyii ve uralarnn nceden saptanm kstaslar (yasa, tzk, ynetmelik, karar, kural vb.) erevesinde llmesi, gzlenmesi ve bu kstaslara gre yanllk, tutarszlk, eliki veya eksiklik ierip iermediinin aratrlmas faaliyetidir.128 Belediyeler asndan denetim ise kaynaklarn harcanmas srecinde pek ok sorgulama alannn ortaya kmasyla giderek byk nem tamaktadr. Gnmzde kamuda, zellikle belediyelerde denetim eksiklii, kaynaklarn verimli kullanlmamas sonucun dourmutur.

3.1. DENETMN TANIMI VE KAPSAMI En geni anlamyla tefti (denetim), uygulamay plan ile karlatrmak, plandan ayrlan noktalar saptamak ve bunlarn nedenlerini aratrmak, aksaklk ve yanllklar giderici, dzeltici almalar yapmaktr. Bu anlamda bir tefti sistemi aamada tamamlanabilir. Birincisi plann amalarna eriebilmesi iin yaplmas gereken almalarn nitelik ve nicelik standartlarn saptamaktr. kincisi plann uygulanmas esnasnda yaplan almalar gzlemek ve incelemek, elde edilen sonular standartlarla karlatrmak, arada farklar olduunda nedenlerini aratrmaktr. ncs, grlen aksakllar ve nedenleri saptandktan sonra dzeltilmesi ve gelitirilmesi iin gerekli giriimlerde bulunmaktr.129 Nuri Tortopa gre denetim bir kurumda yaplan almalarn amalarna gre hazrlanan bir plan, saptanan ilkeler ve verilen emirlere uygun olarak yrtlme ekil ve durumunu belirlemeye yarar. Kurum hizmetlerinin kapsam geniledike teftie olan gereksinme de artmaktadr.denetim farkl alardan snflandrlabilir. lk olarak, denetim yapan asndan denetleme yollar politik, yarg, kamuoyu ve ynetsel olmak zere drt ksmda toplanabilir.130

Figen Altu, Mali Denetim, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2000, s.3 Haydar Taymaz, Tefti, Kavramlar, lkeler,Yntemler, Yargolu Matbaas, Ankara, 1978, s.1 130 Nuri Tortop, Ynetim Bilimi, Ankara ktisadi ve dari limler Akademisi Yaynlar, No:689, Ankara, 1974, s.149
129

128

110

a) Politik Denetim: Genellikle yasama organlar tarafndan Anayasada belirtildii ekilde soru, gensoru, genel grme, meclis soruturmas, meclis aratrmas yollar ile yrtme organlarnn denetlenmesidir. b) Yarg Denetimi: Ynetim sisteminin ileyiinden doan uyumazlk ve sorunlar bir zme balamak zere yarg organlar tarafndan yaplan denetimdir. c) Kamuoyu Denetimi: ynetimin almalar hakknda gr ve dnceleri ortaya koymak zere kamuoyu tarafndan yaplan denetimdir. Dernekler, sendikalar ve basn gibi aralardan yararlanlr. d) Ynetimsel Denetim: kurum iinde denetlemeye yetkili olan st kademe yneticileri ve onlara bu konuda yardm etmek zere grevlendirilen uzmanlar veya mfettiler tarafndan yaplan denetimdir. kinci olarak, denetim konusu ve amac bakmndan temel olarak e ayrlmaktadr:131

a)Hukuka uygunluk denetimi: Faaliyet ve ilemlerin ilgili kanun, tzk, ynetmelik ve dier mevzuata uygunluunun denetimidir.

b)Mali denetim: Gelir, gider ve mallara ilikin hesap ve ilemlerin doruluunun, mali tablolarn ve mali sistemlerin denetimidir.

c)Performans denetimi: Ynetimin btn kademelerinde gerekletirilen faaliyet ve programlarn planlanmas, uygulanmas ve kontrol aamalarnda tutumluluk, verimlilik ve etkinlik asndan denetlenmesidir Grld gibi denetim, konusu ve amac bakmndan deiik biimlerde adlandrlmaktadr. Trkiyede kamu denetiminin ok ynl ve geni bir alan zerinde yrtlmesi, kamu denetimi yapan kurumlarn da eitlilik gstermelerine neden olmutur. lkemizde denetim yapmakla grevli bir ok kurum ve kurulu mevcuttur.

131

Necip Polat, Saydamlk Hesap Verme sorumluluu ve Denetimin Etkinlii, Saytay Dergisi, Yl:2003, Say 49, s.74

111

3.2. DAR VESAYET dari vesayet, idarenin btnln salamak amacyla merkezin yerinden ynetim kurulularnn baz ilem ve eylemlerini denetleyebilmek konusunda sahip olduklar yetkidir. Burada idari makamlarn yerel ynetimlerin kararlar, ilem ve eylemleri zerinde yarg yoluna gidilmeksizin, idari yetki ve usullerle yaplan bir denetim sz konusudur. dari vesayet iki neden balanabilir:132

a) Merkez ile yerinden ynetim kurulularnn aralarnda bir iliki kurarak elikileri nlemek,

b) Devletin birlii ve kamu hizmetlerinin grlmesinde devamllk salamaktr.

Genel olarak idare hukuku retisinde yerinden ynetimin en nemli sakncas, Devlet'in birliini ve kamu hizmetlerinin tutarlln bozabilmesi olarak grlr. Bu sakncay nlemek iin Devlet'e ve onu temsil eden merkezi ynetime, yerinden ynetim kurulularnn eylem ve ilemlerini denetlemek ve gerektiinde bozabilmek yetkisi tannmtr. Bu yetki, "idari vesayet" kavram ile Anayasa'da ifade bulmutur. Anayasamzn 127. maddesinde Merkez idare, mahall idareler zerinde, mahall hizmetlerin idarenin btnl ilkesine uygun ekilde yrtlmesi, kamu grevlerinde birliin salanmas, toplum yararnn korunmas ve mahall ihtiyalarn gerei gibi karlanmas amacyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idar vesayet yetkisine sahiptir. Denilmek suretiyle idari vesayet anayasal bir ilke olarak yerini almtr.

Btn lkelerde merkezi idare tarafndan uygulanan ynetsel gzetim ve denetim, Trkiyede uzun yllar yerel ynetimleri, dolaysyla belediyeleri, merkezi ynetime bal kalmalarn salamak ynndeki bir anlay erevesinde gerekletirilmitir. Oysa bu denetim yetkisi; retici, yol gsterici, gelitirici ve danmanlk niteliinde, daha ada ve yapc bir ekilde ele alnp uygulanmaya aktarlmas durumunda, yerel demokratik deerlerin korunmas ve yerel hizmetlerin yerindelik ilkesine uygun gereklemesi salanabilecektir.133

Tortop, Mahalli dareler, s.14-15 erif ner, Trkiyede Merkezi Ynetim ile Belediyeler Arasndaki likilerin Yasal, Siyasal ve Ekonomik Analizi, Trk dare Dergisi, Yl: 1997, Say: 414, s. 223
133

132

112

lkemizde belediyeler zerinde Merkezi darenin eitli organlarnn idari vesayet yetkisi bulunmakla birlikte, arlkl olarak 3152 sayl ileri Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanuna gre, bu yetkiyi ileri Bakanl kullanmaktadr. Dier vesayet makamlar ise grev alanlarna gre Bakanlar Kurulu, bakanlklar, vali ve kaymakamlar ile Merkezi darenin eitli kurullardr.134 Vesayet yetkisi lkemiz yasalarnda hayli ounlukta yer almaktayd. Belediye meclisinin bir ok karar, belediye btesi, mlki idari amirinin onay ile yrrle girmekteydi. Bir belediyede 13. derecedeki bir memur kadrosunun 12. derece ile deitirilmesi iin Bakanlar Kurulunun kararna ihtiya duyulmaktayd. 5393 Sayl Belediye Kanunu bu vesayet denetimlerini kaldrd gibi belediyelerde denetimin i ve d denetim seklinde yaplacan, denetimin, is ve ilemlerin hukuka uygunluk, mali ve performans denetimini kapsayacan hkm altna almtr.135

3.3. YEREL ZERKLK VE DENETM zerklik, kurumlarn kendi z sorumluluklar altnda ve lke yararlar dorultusunda, kendi hizmetlerini dzenleme haklardr. zerklik, zerklik tannan idarelerin etkin karar almasn ve lke karlarna dahi iyi uyan hizmetler yapabilmesini salamak iin tannmtr. zerkliin boyutlar, Anayasa ve yasalarn izdii snrlar iinde kalr. Yasalar olumsuz yorumlayarak lke karlarna ters kararlar almak ve bu dorultuda uygulamalar yapmak, zerklikle badamaz. zerklik, hizmetler daha iyi yrsn diye tannmtr.136

Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art yerel zerklik kavramn aklamaktadr. artnn 3. maddesinde zerk yerel ynetim kavram, yerel makamlarn, kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde, kamu ilerinin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve yerel nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hakk ve imkan anlamn tar. eklinde ifade edilmitir.

134 135

http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/WPX/belbascepreh_genelbilgiler.doc 23.03.2008 http://sbe.dumlupinar.edu.tr/17/1-24.pdf 20.03.2008 136 Nuri Tortop, Mahalli dareler, s.18-19

113

Ulus-devlet yaps iinde ve idarenin btnl ilkesi dorultusunda merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde bir denetim yetkisinin bulunmas, zerk yerel ynetim anlay ile her zaman eliir gibi bir yaklam benimsemek olanakl deildir. Ancak bu denetim anlaynn snrlarnn yasal dzenlemelerle ok iyi belirlenmesi zorunludur. Merkezi ve yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmalar, grev, yetki ve kaynak dalmnn yeniden dzenlenmesi bir arada ele alnmas ve yrtlmesi gereken almalar olmak durumundadr. Bir denetim biimi olarak merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde sahip olduu vesayet yetkisini hukuk devleti olmann gerei olan bir kurum gibi grmek ve hukuk devleti olmann gereini ada yaklamlar leinde yerine getirerek snarlarn, anayasann emrettii gibi esas ve usullerini yasal olarak belirlemek bir sorumluluktur137 Yerel zerklik, yerel ynetimler ile merkezi ynetim arasnda bir atma karmaz. Merkezi ynetim ile yerel ynetimlerin temel ilevleri birbirinden ayrdr. Aslnda devletin varlk nedeni gvenli ve salkl bir ortamda vatandalarna insanca bir yaam salamaktr. Bu bakmdan merkezi ynetimle yerel ynetimler arasnda ibirlii ve uzlama nem kazanmaktadr.138 Denetim, zerkliin bir gereidir. zerk kurulularn denetimi, hizmetlerin gerei gibi yrtlmesinde etkin bir aratr. Denetim, devlet hizmetleri ile elikiye den, birlii, btnl bozan ve hizmetlerin sreklilii ilkesini zedeleyen uygulamalara engel olur. Denetimin, zerk kuruluun kendi oluturduu organlar tarafndan gerekletirilmesi temel ilkedir. Bu ynden i denetim, yani denetimin yine zerk kurumun kendisi tarafndan gerekletirilmesi yntemi en etkili ve yaral denetim biimidir. zerk kurulularn, yalnz kendi organlar tarafndan denetimi yeterli deildir. Baz almalarn ve uygulamalarn ulusal dzeyde denetlenmesi bir zorunluluktur.139 Son olarak yerel zerklik ve denetim balamnda unlar syleyebiliriz. Bir kere yerel zerklikle denetim birbirini ikame etmez, tersine tamamlar. nk denetim faaliyetinin yaplmad veya eksik yapld bir yerel ynetim biriminde yerel zerklik, keyfi uygulamalara yol aabilir. kincisi denetim eksikliinden kaynaklanan babozuk bir ortamda, yerel zerkliin de pek anlam olmayacaktr. Dolaysyla denetimi, yerel

137 138

DPT, 2001, s.106 Zerrin Toprak Karaman, Kresellemede Ynetimin Etkisi, s 4647 139 Nuri Tortop, Mahalli dareler, s.20

114

zerkliin nnde bir engel olarak grmek yerine yerel zerkliin salkl bir ortamda yrtlebilmesi iin bir gereklilik olarak grmek gerekir.

3.4. 5018 SAYILI KANUN VE DENETM SSTEMMZ 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu TBMM tarafndan kabul edilerek Aralk 2003 ay iinde Resmi Gazetede yaymlanmtr. Kanun Trkiyede kamu mali ynetim sistemini yeniden dzenlemekte; zellikle kamu mali ynetiminin snrlarnn izilmesi, ortak terminoloji oluturulmas, devlet muhasebesi, mali raporlama ve devlet mali istatistiklerinin hazrlanmas, merkezi ynetim btesinin kapsam, hazrlanmas ve uygulanmas, i denetim, d denetim gibi konularda, uluslararas gelimelere uygun olarak, yeni yaklamlar getirmektedir. Kamu mali ynetim sistemimize, kamu kaynaklarnn kullanlmas ve denetimi konusunda ok nemli yenilikler getiren 5018 sayl Kanun, uygulanmaya balanmtr. Avrupa Birlii ve uluslararas standartlara uyumlu olarak hazrlanan bu Kanun kapsamnda, bte birliinin salanmas, mali saydamlk ve hesap verebilirliin n plana kmas, kamu kaynaklarnn stratejik ynetim anlayna uygun olarak etkin, iktisadi ve verimli bir ekilde kullanlmas ve ada kamu mali ynetimi ilkelerinden biri olan nceden idarecilere serbesti tanyp harcama sonras etkin bir denetim yaplmas konusunda nemli deiiklikler yaplmaktadr. Mali kontrol, kamu kaynaklarnn nceden belirlenmi amalar dorultusunda ve mevcut mevzuat ile kurallara gre etkin, iktisadi ve verimli olarak kullanlp kullanlmad konusunda hkmete, parlamentoya, halka ve ilgili tm taraflara gvence salamaktadr. Bu nedenle, iyi ileyen bir mali kontrol sistemi, kamu kaynaklarnn en iyi ekilde kullanlmasnn da n art olmaktadr. Buradan yola karak, 5018 sayl Kanun ile getirilen mali kontrol sisteminin etkin bir ekilde uygulanmas, aslnda Kanunun dier hkmlerinin de uygulamadaki etkinliini ve baarsn da artracaktr.140 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile oluturulan yeni mali yapda kamu idarelerinin yrtecei fonksiyonlar ve sorumluluklar artrmtr. Mali
140

Ahmet, Kesik, 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunun Balamnda ve AB Srecinde Trk Kamu Mali Kontrol Sistemi, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl 2005,Say 9, s.112

115

ynetim ve kontroln idarelerin ynetim sorumluluu altnda yrtlecei yeni bir anlaya geilmitir. Her bir kamu idaresi btenin siyasi sorumlusu ( Bakan ve Belediye Bakan ) ile idari sorumlusu olmas ( Mstear, Belediye Bakan, dier st yneticiler ) ngrlmtr. Btelerden yaplacak harcamalarn ise harcama birimi yneticileri olan harcama yetkililerinin yetki ve sorumluluunda yrtlmesi dzenlenmitir. Her bir kamu idaresinde oluturulacak mali hizmetler birimleri araclyla mali ynetim ve kontroln idare sorumluluu altnda yrtlmesi amalanmtr. Genel bte dndaki idarelerde muhasebe birimi de bu birim iinde yer alacak ve muhasebe hizmetleri sertifikal muhasebe yetkilileri eliyle idare personeli tarafndan yrtlecektir. Bu kanun ile Mali Bakanl ve Saytay tarafndan yaplan n mali kontrol grevleri idarelere devredilmitir. Kamu idarelerinde i denetiler tarafndan i denetim yaplmas hkme balanmtr.141

5018 Sayl Kanun hkmlerine gre l zel daresi ve belediyelerin mali ilemleriyle, ileri Bakanlnn harcamalarnn teftii Denetiler tarafndan yaplacaktr. Ancak ileri Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanuna gre mlkiye mfettileri ile mahalli idareler kontrolrlerinin mahalli idareler zerindeki denetim yetkisini, 5018 sayl Kanunun kstlayp kstlamad, nemli bir sorundur. 5018 Sayl Kanunun 81. maddesi, dier kanunlarn bu kanuna aykr hkmlerinin yrrlkten kaldrldn beyan etmitir. Acaba ileri Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun Mfetti ve Kontrolrlere tand mahalli idarelerde tefti yetkisinin devam, 5018 Sayl Kanuna aykrmdr? Bu ok tartlr bir husustur. Kesin olarak bilinen l zel dare ve Belediyelerin harcamalar ve mali ilemleri i denetiler tarafndan, harcama dndaki dier idari ilemleri ileri Bakanl denetim elemanlar tarafndan teftie devam edileceidir. 5018 Sayl Kanun ile Tefti Kurullar hakknda herhangi bir dzenleme yaplmamtr. Ancak kesin olan bir ey vardr ki, bu da 5018 sayl kanun yeni bir dzenleme ile Denetilik sistemini getirmektedir. Asl problem 5227 sayl Kamu

Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakkndaki Kanunun geri evrilmi olmasdr. 5018 sayl Kanun aslnda 5277 sayl Kanun esas alnarak karlm olan bir kanundur. Olmas gereken nce Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakkndaki Kanunun yasalamas daha sonra da 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun karlmasdr. Ancak olmas gereken ilem burada
141

M. Sait Arcagk ve Ertan, Erz, Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Sistemi, Maliye Hesap Uzmanlar Dernei Yaynlar, Ankara, 2006, s.13

116

gereklememi, olaylar ters gelimi nce 5018 sayl yasa yrrle girmi ve znde Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakkndaki Kanun esas alnarak hazrlanan 5018 sayl Kanunun temel alt yapsnda boluklar gzkmektedir. Bir yanda tefti kurullar dier yanda i denetim sistemi ayn anda yrrlktedir.142

5018 sayl Kanun ve Ynetmeliin ilgili hkmleri birlikte deerlendirildiinde; kamu idarelerinin merkez, tara ve yurt d tekilatna dahil tm birimlerinin mali ve mali olmayan ilem ve faaliyetlerinin i denetime tabi tutulaca anlalmaktadr. Ayrca zellikle vurgulanmas gereken bir dier husus da, 5018 sayl Kanun ve Ynetmelik hkmleriyle dzenlenen i denetimin, sadece ilgili idarelerin i denetileri tarafndan yaplaca hususudur. Bir baka deyile, 5018 sayl Kanun ve Ynetmelik hkmlerince belirlenen i denetim alannda, idarelerin i denetim birimleri dndaki tefti kurullar ve/veya dier denetim birimleri tarafndan denetim faaliyetleri yrtlmesi bahse konu mevzuat hkmleri karssnda mmkn bulunmamaktadr. Bir kamu idaresinin mfettileri/kontrolrleri/denetmenleri tarafndan sz konusu idarenin daire veya birimlerinin genel durumunun teftii kapsamnda yrtlen faaliyetler, idaredeki i kontroln unsurlarndan kontrol ortamna ilikindir. Bir kamu idaresindeki i kontrol sisteminin yeterlilii ve etkinliinin incelenmesi ve deerlendirilmesi, ilgili kamu idaresindeki i denetim biriminin en temel grevlerinden birisidir. Bu ynyle i denetim birimleri ile mevcut tefti ve denetim birimleri arasnda bu alanda grev akmas ve/veya atmas yaanabilecektir. te yandan, kamu idarelerinin faaliyet ve ilemleri zerinde daha nce tefti kurullar veya dier denetim birimlerince farkl usul ve yntemlerle yaplan denetim faaliyeti, 5018 sayl Kanun ve Ynetmeliin ekillendirdii yeni dnemde i denetim birimlerince; denetim standartlarna uygun olarak, risk esasl denetim plan ve programlar kapsamnda sistematik, srekli ve disiplinli bir yaklamla ve farkl denetim metodolojisi takip edilerek yrtlecektir.143 5018 sayl Kanunun yrrle girmesinin ardndan i denetim sistemi ile ilgili ihtiya duyulan baz eksikliklerin tamamlanabilmesi iin yaplmas gereken

dzenlemelerin de yer ald 5436 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu le Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun, 24.12.2005 tarih ve 26033 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Anlan
142 143

www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/WPX/iar_5018mia.doc 07.01.2008 http://www.kidder.org.tr/php/dosyalar/makaleler/densist_cguler.pdf 15.11.2007

117

Kanunla, Genel bte kapsamndaki kamu idareleri, zel bteli idareler ve sosyal gvenlik kurumlarndan 190 sayl Kanun Hkmnde Kararnameye tbi olanlar iin genel idare hizmetleri snfndan drdnc dereceli 1200 adet Deneti kadrosu ihdas edilmitir. Bu kadrolarda derece deiiklii yapmak suretiyle idarelerden uygun grlenlere tahsis etmeye Denetim Koordinasyon Kurulunun karar ve Maliye Bakanlnn teklifi zerine Bakanlar Kurulu yetkili klnmtr. Bu yetkiye istinaden; 06.08.2006 tarih ve 26251 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 2006/10809 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile snf ve derece deiiklii yaplmak suretiyle toplam 720 adet i deneti kadrosunun tahsisi kamu idareleri itibariyle gerekletirilmitir.144 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun getirdii bir ok yenilie ramen denetim sistemimizin etkin bir ekilde ilediini hala syleyemeyiz. Denetim sistemimizin etkinliinin salanmas iin gerekli dzenlemelerin yaplmasnn yannda mutlaka bu dzenlememelerin uygulanmasn gerekletirecek denetim elemanlar saysnn artrlmas faydal olacaktr.

3.5. OMBUDSMAN DENETM VE BELEDYELER Birey-ynetim ilikilerinde yeni bir aama olarak kabul edilen, formellikten uzak, fonksiyonel yapsyla ynetimi denetlemekten ok formalitelerin dnda uzlamaya dayal zm bulma arayna ynelen, yerine gre bireyi ya da ynetimi savunma pozisyonuna geebilen, gnmzde 75'in zerinde lkede uygulama alan bulan Ombudsman kurumu Trkiye'de dnem dnem tartma konusu olmaktadr.145

Genel bir tanmlamayla Ombudsman, "prensip itibariyle parlamento tarafndan atanan, ancak hkmete kar olduu kadar, parlamentoya kar da bamsz olan, ynetimin eylem ve ilemlerinden zarar gren kiilerin hibir ekle bal olmakszn yaptklar ikayetler zerine harekete geen, geni bir soruturma ve aratrma yetkisi ile donatlm, ynetimin yapt hakszlklar ortaya koymak, takdir yetkisinin ktye kullanlmasn engellemek, mevzuata saygl olmay ve uygun hareket etmeyi temin etmek, icrai karakter tamayan nerilerde bulunmak ve nihayet kamu hizmetlerinin daha iyi
Umut Korkmaz, Kamuda Denetim, Bte Dnyas Dergisi, Cilt: 2, Say: 26, Yl: 2007, s.43 Ycel Edil, Yeni Bir Denetim Modeli Ombudsman, Babakanlk dareyi Gelitirme Bakanl, Aratrma Raporlar 1, Ankara, 1994. s.51
145 144

118

yrtlmesi iin gerekli reformlarn yaplmas nerisinde bulunmak amalarn gden" bir kurumdur.146 Ombudsman kurumunun dier denetim sistemlerinin varlna ramen kabul grmesi, onda bu denetim sistemlerinin her birinden birtakm eler bulunmas ile aklanabilir. Gerekten de Ombudsman147

a) Geni halk ynlar tarafndan basit yntemlerle harekete geirilebildii ya da re'sen harekete getii iin kamuoyu denetimine,

b) Arkasnda parlamento destei bulunduu, i ve ilemlerini parlamento adna yapt iin siyasal denetime,

c) Hukuk erevesinde bir takm uyumazlklar zp, bulduu zmn ynetimce yerine getirilmesi nerisinde bulunduu iin yargsal denetime,

d) Her trl bilgi ve belgeyi inceleyip, personeli dinleyebildii, ynetimce yaplan ilemi hakl bulduunda ynetimi savunma durumuna geebildii iin ynetsel denetime benzeyen fonksiyonlar ile karma bir denetim kuruluu ya da daha doru bir tabirle formalitelerle bal olmayan bir arabulucu, bir hakemdir.

Halen Ombudsman sisteminin uyguland lkelerin, bylesi bir kurumu kendi ynetsel yaplarna tamalarna gereke olarak gsterdikleri ynetsel bozukluklar, uzun yllardan beri Trkiye'de fazlasyla grlmektedir. Merkezde younlamay douran yetki ve grev merkezcilii, kapal kaplar ardnda yrtlen, sradan vatandan anlamakta glk ektii, katlma olanak vermeyen ynetim mekanizmas, ekil olarak tekilat yaplarnda yer verilen, ancak evrak takip birimi olmaktan ileri gidemeyen halkla ilikiler niteleri, karmak brokratik ilikiler, siyasal kayrmaclk, rvet, yava ileyen ve krtasiyecilik iinde boulan ynetsel ileyi gibi ynetsel hastalk ve ahlakszlklar bir yandan varln devam ettirirken, dier yandan gerek kurum ii gerekse kurum d ikayet ve mracaat yollarnn sonu dourucu bir etkinlie sahip olmamas, yarg yerlerinin
146

Muammer Oytan, Ombudsman Eli le darenin Denetimi Konusunda Kyaslamal Bir nceleme Dantay Dergisi, Yl: 5, Say: 18-19, s.195-196 147 Bilal Erylmaz,. "Kamu Ynetiminin Denetlenmesinde Yeni Gelimeler, Amme daresi Dergisi, Cilt 26, Say 4, s.94

119

pahal, zaman alc ve ok bavurulduunda ynetsel ileyie de zarar verici nitelii; bulduu haka zm hem bireylere hem de ynetime neren, gerek toplumda gerekse brokrasi zerinde saygnl ve arkasnda parlamento destei bulunan bir kii zerine odaklanm Ombudsman sisteminin Trkiye'de de kurulmas iin gerekli koullarn fazlasyla bulunduunu gstermektedir.148 Nitekim lkemizde 5548 Sayl Kanunla Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna bal, kamu tzel kiiliini haiz, zel bteli ve merkezi Ankara'da bulunan Kamu Denetilii Kurumu kurulmutur

Her belediyede bir halk denetisini seilmesi halk ile ynetimi birbirine daha ok yaknlatracaktr. Ancak bunun iin ncelikli olarak gerekli anayasal ve yasal dzenlemeler yaplmal ve bu konuda yaplan eletiriler yantlanmaldr. Daha sonra pilot uygulamalar balatlmal ve kamuoyunun tepkisi llmelidir. Halk denetilii sisteminin kolay ulalabilen, basit, anlalr, daha ucuz, ksa zamanda zme ulatrc hak ve zgrlkleri temel alan bir toplam kalite sistemi olduu dnldnde uygulama aln da giderek byyecektir.149

Ombudsman denetiminin belediyelerde daha etkin bir ekilde ileyeceini syleyebiliriz. nk mahalli idareler zellikle belediyeler kk yerel topluluklar olduklar iin sorunlar daha kolay tespit edilebilir. Ombudsmann en belirgin zellii bireylerin bavurular ile veya re'sen harekete geebilmek olduu iin bunu baarabilmek belediyelerde merkezi idareye oranla daha kolay olacaktr. Bu bakmdan ombudsman sisteminin yerel ynetimlerde zellikle de belediyelerde ihdas edilmesi gerekmektedir.

3.6. HESAP VERME SORUMLULUU VE MAL SAYDAMLIK

Hesap verme, ynetim olgusunun znde vardr ve kaynaklar yneten her kii ve rgtsel birimin en temel ykmlldr. Hesap verme ykmllnn kamu ynetiminde oluturduu zincir, demokrasiler bakmndan doal ve son derece elzem bir iliki olarak kabul edilmektedir. Zira halkn kendini ynetmesi iin demokratik yolla setii vekillerinden ve onlarn vekili durumundaki atanm yneticilerden, kendilerine
148

Enes Polat, Kamu Ynetiminin Denetlenmesi ve Kamu Denetisi Sistemi, Babakanlk Devlet Personel Bakanl Uzmanlk Tezi, Ankara, 1996, s149-150 149 H. Tuba Erolu, Yerel Ynetimlerde Denetim ve Halk Denetilii (Ombudsmanlk), Yerel Ynetimler Kongresi Bildiriler Kitab, anakkale, 2004, s.87

120

tevdi edilen grevlerin ifas ve kamu kaynaklarnn kullanm konularnda bilgi isteme ve hesap sorma hakk, demokratik rejimin znde bulunan bir yetkidir. Demokrasilerde bu yetkinin temel biiminin ve asgari snrlarnn anayasa veya yasalarla dzenlenmesinin bile yersiz olaca ileri srlmektedir. te yandan, hesap verme ykmll ayn zamanda gnmz kamu ynetimleri bakmndan bir adalk kriteri olarak da alglanmakta; ynetimde adalk ile demokrasiyi buluturmaktadr. Zaten demokrasinin z de lkeyi ynetenlerin vatandalara kar sorumlu olmalar, onlara hesap vermeleridir.150 5018 sayl Kanunun 1. maddesinde, Kanunun amalarndan birinin hesap verebilirlii salamak olduu belirtildikten sonra Kamu Kaynann Kullanlmasnn Genel Esaslar balkl nc blmnn 8.maddesinde hesap verme sorumluluu dzenlenmitir. Bu madde aynen yledir: Her trl kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda grevli ve yetkili olanlar, kaynaklarnn etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanlmasndan, muhasebeletirilmesinden, raporlanmasndan ve ktye kullanlmamas iin gerekli nlemlerin alnmasndan sorumludur ve yetkili klnm mercilere hesap vermek zorundadr.

Kanun Bakanlarn ve st Yneticilerin Hesap Verme Sorumluluu balkl drdnc blmnn 10.maddesinde bakanlarn, 11.maddesinde de st yneticilerin durumunu dzenlemitir. Kanunun 11.maddesine gre Bakanlklarda mstear, dier kamu idarelerinde en st ynetici, il zel idarelerinde vali ve belediyelerde belediye bakan st yneticidir. Ancak, Milli Savunma Bakanlnda st ynetici Bakandr. st yneticiler, idarelerinin stratejik planlarnn ve btelerinin kalknma planna, yllk programlara, kurumun stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazrlanmas ve uygulanmasndan, sorumluluklar altndaki kaynaklarn etkili, ekonomik ve verimli ekilde elde edilmesi ve kullanmn salamaktan, kayp ve ktye kullanmnn nlenmesinden, mali ynetim ve kontrol sisteminin ileyiinin gzetilmesi, izlenmesi ve bu Kanunda belirtilen grev ve sorumluluklarn yerine getirilmesinden Bakana; mahalli idarelerde ise meclislerine kar sorumludurlar

Trkede tam karl olmad iin hesap verilebilirlik veya hesap verme ykmll olarak da adlandrlan hesap verme sorumluluu, bir cevap verme,
hsan, Gren, Kamu Maliyesinin Yeniden Yaplandrlmas ve Denetim, TESEV Yaynlar, No:16, stanbul, 2000, s 117-118
150

121

aklamada bulunma ykmlldr. Bu ykmllk ilikisinde eit olmayan iki taraf mevcuttur. Taraflardan biri dierine grev tevdi etmekte, dieri de bu grevin yaplp yaplmad, yaplamadysa niin yaplamad, verilen parann nasl harcand, tamamnn harcanp harcanmad, grevin gerektirdii amalara ne lde ulald, hedeflenen sonular gerekletirmek iin mmkn olan her eyin yaplp yaplmad ve gemi deneyimlerin nda nelerin iyi gittii nelerin iyi gitmedii hususlarnda cevap vermekte, durumunu aklamakta, rapor etmektedir.151

Saydamlk terimi, Latince trans=te ile parere=grnmek yada bir taraftan dier taraf grmek kelimelerinin bir araya getirilmesiyle oluturulmu bir kelimedir. Saydamlk kavram dilimize ngilizce Transparency teriminin karl olarak kullanlmaktadr. Ayn terim Franszcada transparent olarak ifade edilmektedir.152

Kamu ynetiminde saydamlk, zellikle mali adan nem tamaktadr. Mali saydamlk, sorumluluu glendirir ve riskleri azaltr. IMFnin Mali Saydamlk Uygulamalar Tzne gre mali saydamln salanabilmesi iin, grev ve sorumluluklarn belirgin olmas, bilginin kamuya ak olmas, bte hazrlama ve uygulama srelerinin belli olmas ve denetim ile istatistiksel veri yaynlarnn bamsz olmas gerekmektedir. Kamu ynetiminde, mali say-damlk ve ak bir hesap verme sorumluluu, yolsuzluk faaliyetleri zerinde caydrc etkiler yapacaktr. Bu nedenle, Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu ile i denetim birimlerinin nemli baz grev ve yetkileri ile donatlan i denetilerin ballklarnn ve gvencelerinin yeniden ele alnmas yararl olacaktr.153

Mali saydamlk, hkmetin yapsnn ve fonksiyonlarnn, mali politika planlarnn, kamu kesimi hesaplarnn ve mali hedeflerinin kamuoyuna ak olmasdr. Kamu, mali politikann oluturulmas ve yrtlmesi ile ilgisi olan btn kurum ve kurulular olarak tanmlanabilir. Mali saydamlk, verilerin ulalabilirliini, kapsamlln, zamanlln, anlalr olmasn ve Devlet faaliyetlerinin (kamu kesiminin i ve d faaliyetlerinin)

http://maliyesempozyumu.pamukkale.edu.tr/hasanbas.pdf s.12 19.01.2008 Harun Cansz, Kamu Mali Ynetiminde Saydamlk, Afyon Kocatepe niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt 2, Say:1, Temmuz-2000, s. 267-268 153 Serdar deler, Yolsuzluk ve Yolsuzluklarla Mcadele, Trk dare Dergisi, Yl: 2004, Say: 442 s.105
152

151

122

uluslar aras karlatrlabilir olmasn salar. Bylece Devletin mali durumu semenlerce ve mali piyasalarca doru bir ekilde deerlendirilebilir. Mali saydamlk, grevlilerin sorumluluunu arttrrken srdrlebilir olmayan nitelikteki politikalarn getirmi olduu politik riskleri arttrr. Ayrca; Devlet faaliyetlerinin bugn ve gelecee ilikin ekonomik ve sosyal etkileri de dahil fayda ve maliyetleri doru olarak hesaplanr.154

Vatandalarn yaknmalarn yetkililere iletebilecekleri frsatlarn yaratlmas saydamln salanmasnda nemli bir aratr. Baz belediye bakanlarnn belirli gnlerde halka ve basna ak ve bu tr toplantlar yapmalar, yolsuzluk ve rvet olaylarnn dile getirilmesi ynnden yararl olabilir. Yine baz st ynetici ve belediye bakanlarnn halka ak telefonla grme gnlerinin bulunmas da ayn yarar salayabilir. Grevli memurlar yolsuz ve hukuka aykr ilemlerinin, halk tarafndan bu grmelerde belediye bakanna duyurulabilecei endiesi ile, bu tr eylemlere girimeyi yelemezler.155

3.7. BELEDYELERDE PERFORMANS DENETM VE LM

Belediyelerde performans lm ve denetimi son yllarda tartlan konulardan biri olmutur. Performans denetimine gemeden nce performansn tanmna ve unsurlarna bakmak gerekir. Genel anlamda performans, amal ve planlanm bir etkinlik sonucunda elde edilenin nicel ya da nitel olarak belirlenmesini ifade eder.156 Literatrde performansn temel unsurlar olan verimlilik, etkinlik ve tutumluluk kavramlar, sk sk kullanlmaktadr. Bu kavramlardaki ortak nokta kamu ynetiminin daha etkin hizmet sunmasdr.

Yerel ynetimlerde performans denetimi, yerel ynetimlerin faaliyetlerinde hangi lde verimli, tutumlu ve etkin olduunun girdilerin ve ktlarn karlatrlmas suretiyle deerlendirilmesidir. Belediyeler, bu deerlendirmeyi ve denetimi amalar, kaynaklar, faaliyetler (girdiler), faaliyet sonular ve etki faktrleri (ktlar) zerinden yaparlar. Herhangi bir belediyenin toplu tama hizmetlerinin iyiletirilmesi ile ilgili olarak
154 155

http://www.bumko.gov.tr/Yaynlar/arastirmarapor/EKiziltas.pdf 14.01.2008 Nuri Tortop, Yerel Ynetimlerde Halkla ilikiler ve Saydamlk, Trk dare Dergisi, Yl: 2005, Say:449 s.17 156 Zhal Akal, letmelerde Performans lm ve Denetimi, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar. Ankara, 1998, s.1

123

kendisine bir hedef belirlemesi; belirlenen hedefe ulamasn salayacak kaynaklar tespit etmesi (daha fazla ara, daha ok insan gc gibi); faaliyetlerin hangi yntemlerle gerekletireceini belirlemesi; gerekleen hedeflerle belirledii hedefleri

karlatrmasdr. Bu deerlendirmeyle birlikte tanan yolcu says ve alanlarn cretleri ynnden sonular kontrol edilebilir. Bylece, hem yurtta hem de alanlarn memnuniyetleri deerlendirilerek nicel ve nitel olarak etkinlik ve verimlilik llebilir.157

Performansn belirlenebilmesi iin, faaliyetlerin sonucunun deerlendirilmesi gerekmektedir. Performans lldkten sonra kabul edilen deerler, performans gstergelerini oluturmaktadr. O halde bir belediyenin, belde snrlar iinde bir ylda 500.000 ton kat atk toplamas nicel bir sonu iken, belde snrlar iindeki 10 parktan 6 tanesinin aktif olarak kullanlyor olmas nedeniyle, belediyenin bu konudaki baarsnn %60 olarak llmesi nitel bir sonutur.158

Mahalli idarelerde performans lm ve deerlendirmesi OECD lkelerinde giderek daha fazla nem arz eden bir konu haline gelmitir. Bunun en nemli nedeninin, yaplar ile grev ve sorumluluklar lkeden lkeye farkllk gstermesine ramen genel eilim olarak mahalli idarelerin gayrisafi yurtii hsladan giderek daha fazla pay almalar ve kamu ynetimlerinde merkezi bir ynetim eklinden, aama aama, mahalli idarelere daha fazla yetki ve sorumluluk ykleyen bir ynetim anlayna doru kaylmas olduunu sylemek pek de yanl olmayacaktr. Bu gelimeler, mahalli idarelerin sunduklar mal ve hizmetlerin kalitesi ve etkinlii konularn daha fazla nemli klmakta ve mahalli idarelerde lme ve deerlendirme sistemlerinin kurulmas ve performans lm yaplmasn n plana karmaktadr.159

lkemizde mahalli idarelerde performans lm, 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun 9 uncu maddesi uyarnca dzenleyici ve denetleyici kurumlar hari genel ynetim kapsamndaki kamu idarelerinde stratejik planlama ve performans esasl bteleme sistemine geilmesiyle hz kazanmtr. Ayrca, 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu, 5302 sayl l zel daresi Kanunu ve 5393 sayl Belediye
157

M. Akif ukurayr, H. Tuba Erolu, Yerel Ynetimler ve Performans Denetimi, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, s.143 158 zgr Kseolu, Belediyelerde Performans Ynetimi, Trk dare Dergisi, Yl 2005, Say 447 s.213 159 Esin Oral Nangr, Mahalli darelerde Performans lm Projesi, Bte Dnyas Dergisi, Cilt 2, Say 25, 2007, s.115

124

Kanununda da stratejik planlama ve performans esasl btelemeye ilikin hkmler bulunmaktadr. Stratejik planlama ve performans esasl bteleme kapsamnda mahalli idareler kendilerine uzun/orta vadeli ve yllk hedefler ile bu hedeflerin izlenmesi ve deerlendirmesine ynelik olarak performans gstergeleri belirlemektedirler.160

Belediyelerde performans lm ile ilgili olarak lkemizde BEPER projesi uygulamaya konulmutur. Projenin ncelikli amac, belediyeler tarafndan sunulan mal ve hizmetler iin performans gstergeleri belirleyerek, belediyeler arasnda karlatrma yapmay mmkn klacak bir model oluturmaktr. Proje kapsamnda performans gstergeleri belirlenmi, belediye hizmetlerine ynelik olarak hazrlanan 300den fazla soruya cevap verilmi ve alnan cevaplar deerlendirilmitir. Proje kapsamnda performans; hizmet gstergeleri, altyap gstergeleri ve mali gstergeler olmak zere temel gsterge grubu itibaryla llmtr. ileri Bakanlnca seilen yedi pilot belediye ve nfusu 100.000in zerinde olan toplam 129 belediye ile allmtr.161

Belediyelerde performans denetimi uygulamasnn halkn belediyeler gveninin artmas, kaynaklarn daha etkin ve verimli kullanlmas gibi birok getirisi vardr. Ancak performans denetiminin uygulanmas da kendi iinde baz glkleri de beraberinde getirmektedir. Her eyden nce performans denetimi yaplrken performansn hangi kriterler gz nne alnarak llecei tartma konusudur.

Dier yandan, lkemizde belediye saylar ile belediyelerin hizmet sunduklar nfus arasnda bir oranszlk olduu kabul edilmektedir. Nitekim nfusu 2000 ile 5000 arasnda olan 1.653 belediye, belediye snrlar iindeki toplam nfusun sadece yaklak %10una hizmet sunarken; nfusu 100.000 ve zerindeki 106 belediye, belediye snrlarnda yaayan toplam nfusun yaklak %71,5ine hizmet sunmaktadr. Rakamlar, belediyelerimizde lek sorununu gndeme getirmektedir. Hizmetlerin ekonomik, verimli, etkili ve kaliteli bir biimde sunulmasn dorudan etkileyen bu durum, belediyelerin gelir kaynaklar ve harcama oranlar arasnda da farkll ortaya karmaktadr. te byle bir tabloda, belediyelerin performanslarnn llmesi zorlarken, performans sonularnn

karlatrlmas neredeyse imkansz hale gelmektedir. Bu durumu iyiletirmek iin 5393

160 161

Nangr, a.g.m. s.118 http:// www.beper.gov.tr. 10.05.2006

125

sayl Belediye Kanununda, belediyelerin kurulmas iin gerekli olan nfus lt 2.000den 5.000e karlmtr.162

Performans ynetiminin belediyelerde etkin bir biimde uygulanmas belediye yneticilerinin yannda, belediye personelinin de almas, tavr ve davranlarna baldr. Nitekim, belediye ynetimi istedii kadar halkn talep ettii hizmetleri yanstan stratejik planlar yapsn, kararlar alsn; belediyeyi, belediye ynetimini benimsememi, halka kaliteli ve adil hizmet sunmay amalamayan belediye personeli ile hedeflere ulaamayacaktr. Mesela belediye bakannn dnce ve uygulamalar ne olursa olsun, halk iin onun performans ya da baars, byk oranda halkla dorudan ilikide olan personelin davrannda biimlenecektir.163

3.8. BELEDYELER DENETLEYEN KURULULAR

5393 sayl Belediye Kanununun 55 inci maddesinde; belediyelerde i ve d denetim yaplaca, denetimin, i ve ilemlerin hukuka uygunluk, mal ve performans denetimini kapsayaca, i ve d denetimin 5018 sayl Kamu Mal Ynetimi ve Kontrol Kanunu hkmlerine gre yaplaca hkme balanm ve ayrca belediyelerin mali ilemler dnda kalan dier idari ilemlerinin, hukuka uygunluk ve idarenin btnl asndan ileri Bakanl tarafndan da denetlenecei ngrlmtr. 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 28 inci maddesi uyarnca Belediye Kanununun 55 inci maddesi bykehir, bykehir ile ve ilk kademe belediyeleri hakknda da uygulanacandan 5216 sayl Kanun kapsamndaki belediyelerin mali ilemler dnda kalan dier idari ilemleri de ileri Bakanl tarafndan denetlenecektir.

Grld zere, belediye ve il zel idarelerinde denetim, 5018 sayl Kanun hkmleri erevesinde i (i denetim birimi) ve d denetim (Saytay) olarak yaplacaktr. Bununla birlikte, i ve d denetimlerin yannda, ayrca ileri Bakanlnca da denetim yaplmas esas ngrlmtr. Ancak, bu denetim belediye ve il zel
Kseolu, a.g.m. s.230 mer Peker, Belediye Ynetimlerinde Kalite retimi, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt 5, Say 2, 1996, s.17-21
163 162

126

idarelerinin mali ilemler dnda kalan dier idari ilemlerine mnhasr klnmtr. Buna gre, belediye ve il zel idarelerinin mali ilemler dnda kalan dier idari ilemleri ileri Bakanlnca ilgili kanunda (Belediye Kanunu, l zel daresi Kanunu) belirtilen ynlerden denetlenebilecek, bunlar dnda kalan mali ilemler ise denetlenemeyecektir. Belediye ve il zel idarelerinin ileri Bakanlnca denetlenemeyen mali ilemleri 5018 sayl Kanun hkmleri uyarnca i ve d denetime tabi tutulacaktr

3.8.1. Denetim ve Belediye rgt

5018 sayl Kanunun 63. maddesine gre, denetim, kamu idaresinin almalarna deer katmak ve gelitirmek iin kaynaklarn ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarna gre ynetilip ynetilmediini deerlendirmek ve rehberlik yapmak amacyla yaplan bamsz ve nesnel gvence salayan danmanlk faaliyetidir. Bu faaliyetler, idarelerin ynetim ve kontrol yaplar ile mal ilemlerinin risk ynetimi, ynetim ve kontrol srelerinin etkinliini deerlendirmek ve gelitirmek ynnde sistematik, srekli ve disiplinli bir yaklamla ve genel kabul grm standartlara uygun olarak gerekletirilir. denetim, i denetiler tarafndan yaplr. 5393 sayl Belediye Kanununun drdnc ksm belediyelerin denetimine ayrlmtr. Belediye Kanununun 54. maddesi denetimin amacn aklamaktadr. Buna gre Belediyelerin denetimi; faaliyet ve ilemlerde hatalarn nlenmesine yardmc olmak, alanlarn ve belediye tekiltnn gelimesine, ynetim ve kontrol sistemlerinin geerli, gvenilir ve tutarl duruma gelmesine rehberlik etmek amacyla; hizmetlerin sre ve sonularn mevzuata, nceden belirlenmi ama ve hedeflere, performans

ltlerine ve kalite standartlarna gre tarafsz olarak analiz etmek, karlatrmak ve lmek; kantlara dayal olarak deerlendirmek, elde edilen sonular rapor hline getirerek ilgililere duyurmaktr Kanunun 54. maddesi ile yeni kamu ynetimi anlayna uygun olarak, halen uygulanmakta olan ve ileyi itibaryla etkinlii kalmayan denetim sistemi ve etkinlikleri deitirilerek denetim yeniden dzenlenmektedir. ngrlen yeni denetim sistemi ile idarenin ve alanlarn hatalarn bulma ynnde younlaan denetim anlayna sn verilmektedir. Yaplacak denetim faaliyetleri ile muhtemel hata alanlar tespit edilerek

127

belediye ynetimi ve alanlar hata yapmadan nce eitilecek ve uyarlacaktr. Denetim daha ok gelecek ynelimli ve hizmetlerin yrtlmesindeki srelerin kontrol eklinde olacaktr. Denetim faaliyetlerinde ngrlen ikinci amacn ise, faaliyetlerin ve sonularn mevzuata, kurumsal strateji ve baar ltleriyle; ulusal politika ve standartlara uygunluk asndan deerlendirilmesi ve raporlanmas olduu vurgulanmaktadr. Denetim

raporlarnn kamuoyuna aklanmas ngrlerek meclis ve kamuoyu denetimi etkin hale getirilmektedir.164

Belediye Kanunu madde 56ya gre Belediye bakan, 5018 sayl Kamu Mal Ynetimi ve Kontrol Kanununun 41 inci maddesinin drdnc fkrasnda belirtilen biimde; stratejik pln ve performans programna gre yrtlen faaliyetleri, belirlenmi performans ltlerine gre hedef ve gerekleme durumu ile meydana gelen sapmalarn nedenlerini ve belediye borlarnn durumunu aklayan faaliyet raporunu hazrlar. Faaliyet raporunda, bal kurulu ve iletmeler ile belediye ortaklklarna ilikin sz konusu bilgi ve deerlendirmelere de yer verilir. Faaliyet raporu nisan ay toplantsnda belediye bakan tarafndan meclise sunulur. Raporun bir rnei ileri Bakanlna gnderilir ve kamuoyuna da aklanr. 5393 Sayl Belediye Kanununun 25. maddesi denetim komisyonunun oluumu ve grevlerini aklamaktadr. Buna gre: l ve ile belediyeleri ile nfusu 10.000'in zerindeki belediyelerde, belediye meclisi, her ocak ay toplantsnda belediyenin bir nceki yl gelir ve giderleri ile bunlara ilikin hesap kayt ve ilemlerinin denetimi iin kendi yeleri arasndan gizli oyla ve ye says ten az beten ok olmamak zere bir denetim komisyonu oluturur. Komisyon, her siyas parti grubunun ve bamsz yelerin meclisteki ye saysnn meclis ye tam saysna oranlanmas suretiyle oluur. Komisyon, belediye bakan tarafndan belediye binas iinde belirlenen yerde alr ve almalarnda kamu personelinden ve gerektiinde dier uzman kiilerden yararlanabilir. Denetim komisyonu toplantlarna, belediye ve bal kurulular dndaki kamu kurum ve kurulularndan grevlendirilenlere (1.000); kamu personeli dndaki dier uzman kiilere bykehir belediyelerinde (3.000), dier belediyelerde (2.000) gsterge rakamnn Devlet memurlarna uygulanan aylk katsayyla arpm sonucu bulunacak miktar gememek zere, belediye meclisince belirlenecek
164

nl ve Korkusuz, a.g.e. s.453-454

128

miktarda gnlk deme yaplr. Denetim komisyonunun emrinde grevlendirilecek kii ve gn says belediye meclisince belirlenir. Uzman kiilerde aranacak nitelikler belediye meclisinin almasna dair ynetmelikte dzenlenir. Komisyon belediye birimleri ve bal kurulularndan her trl bilgi ve belgeyi isteyebilir. Bu istekler gecikmeksizin yerine getirilir. Komisyon, almasn krkbe ign iinde tamamlar ve buna ilikin raporunu mart aynn sonuna kadar meclis bakanlna sunar. Konusu su tekil eden hususlarla ilgili olarak meclis bakanl tarafndan yetkili mercilere su duyurusunda bulunulur. Madde hkm ye saysnn ten az beten ok olmamak zere denetim komisyonuna ye seilecei eklinde olup denetim komisyonu ye saysnn alt ve st snrn benimsemitir. Bu sayy , drt, be eklinde belirlemeye meclis yetkilidir. 5216 sayl Kanunun 15. maddesi Bykehir belediyelerindeki ihtisas komisyonunun saysn dzenlediinden, bu hkm Bykehir belediyesi denetim komisyonu ye says iin uygulamak mmkn deildir. Belediyelerde uygulanacak denetim komisyonu 5393 sayl Kanunda dzenlenmitir. Dolaysyla bykehir belediyelerinde de oluturulacak denetim komisyonunun ye says ile be kii arasnda olacaktr. Yine madde hkmnde, denetim komisyonunun meclisin Ocak ay toplantsnda oluturulmas gerektii kesin bir ifade ile belirtilmitir. Bu hkm karsnda meclisin baka bir aydaki toplantsnda denetim komisyonun oluturulmas mmkn gzkmemektedir.165 Ayrca Belediye Kanununun 26. maddesinde belediye meclisinin bilgi edinme ve denetim yollar saylmtr. Buna gre Belediye meclisi, bilgi edinme ve denetim yetkisini faaliyet raporunu deerlendirme, denetim komisyonu, soru, genel grme ve gensoru yoluyla kullanr. Meclis yeleri, meclis bakanlna nerge vererek belediye ileriyle ilgili konularda szl veya yazl soru sorabilir. Soru, belediye bakan veya grevlendirecei kii tarafndan szl veya yazl olarak cevaplandrlr. Meclis yelerinin en az te biri, meclis bakanlna istekte bulunarak, belediyenin ileriyle ilgili bir konuda genel grme almasn isteyebilir. Bu istek meclis tarafndan kabul edildii takdirde gndeme alnr.

165

Gngr, a.g..m., s.13

129

Belediye bakannca meclise sunulan bir nceki yla ait faaliyet raporundaki aklamalar, meclis ye tam saysnn drtte ounluuyla yeterli grlmezse, yetersizlik kararyla grmeleri kapsayan tutanak, meclis bakan vekili tarafndan mahallin mlk idare amirine gnderilir. Vali, dosyay gerekeli gryle birlikte Dantaya gnderir. Yetersizlik karar, Dantayca uygun grld takdirde belediye bakan, bakanlktan der. Meclis ye tam saysnn en az te biri oranndaki yenin imzasyla belediye bakan hakknda gensoru nergesi verilebilir. Gensoru nergesi, meclis ye tam saysnn salt ounluunun oyu ile gndeme alnr ve tam gn gemedike grlemez. Gensoru nergesinin karara balanmasnda drdnc fkraya gre ilem yaplr

Belediyelerimizde gl bakan modelinin benimsenmesinin doal sonucu olarak, seimle olumasna karn belediye meclisi denetim grevini etkin lde yerine getirememektedir. Bunun yannda hiyerarik yapda belediye bakanna bal denetim elemanlar tarafndan yaplan mali denetimin etkinliinden bahsetmek de mmkn deildir. zellikle belediye meclisinin mali ynetim ve denetimle ilgili grevlerini bilinli olarak yerine getirmeleri, kurum d denetim organlarnn mali denetimlerde etkinliin artmasna katk salayacaktr.166

3.8.2. D Denetim

Belediyelerin d denetlenmesi, idari vesayet erevesinde, Trkiye Byk .Millet Meclisi adna Saytay tarafndan denetlenmesi, ileri Bakanlnca denetlenmesi ve dier merkezi idare birimlerince denetlenmesi eklinde tasnif edilebilir.

3.8.2.1. Saytay ve Yargsal Mali Denetim

Saytayn belediyelerdeki mali denetimi, belediyelerin gelir, gider ve mallar ile sorumlularn hesap ve ilemlerini toplayan sayman hesaplar zerinden yaplan biimsel bir denetimdir. Sayman hesaplarna giren hesaplar ve ilemlerin hukuk kurallarna uygunluu
166

Serdar deler, Belediyelerde Mali Denetim ve Etkinlii Sorunu, Trk dare Dergisi, Yl 1995, Say: 409, s.100

130

aratrlr. Sayman hesaplar zerinde yaplan Saytay denetimi, etkinliini yarglama ve kesin hkme balama ilevine dayandrmaktadr.167

Saytay, kuvvetler ayrl ilkesi ierisinde belli bir erk iinde yer almayp kuvvetler ayrl ilkesinin ileyiine yardmc olur. Bu zellii dolaysyla, kimi zaman drdnc kuvvet olduu ileri srlmtr. Ancak bu arada Saytayn baz kamu grevlilerini sorumlu tutup haklarnda karar vermesi, uygulamadaki alma biimini gsterir. Anayasann gerekesinde belirtildii gibi, yksek hakim ve savclar kuruluna benzetilerek Anayasann yarg blmne sokulan Saytay, aslnda dier mahkemelerden farkllk gsterir.168

Yerel ynetimlerin mali nitelikteki ilemlerinin yarg yoluyla denetimi, lkemizde 1876 Anayasasna kadar uzanmaktadr. Anlan Anayasann 107. maddesine dayanlarak karlan 1878 tarihli ve Divan- Muhasebat Tekilat ve Muhasebelerine Dair Kararname ile Saytaya belediyelerin muhasebelerine bakmak, mal memurlarnn gelirleri ve muhasebelerine ilikin mahkemeleri icra eylemek grevleri verilmitir. Merutiyet dneminde Saytayn grev ve yetki alan geniletilmi, baz deiiklikler ve yenilikler getirilmitir. Ancak, yerel ynetimlerin Saytayca denetimine ilikin ilk ve ak hkmler 1050 sayl Muhasebe-i Umumiye Kanunu ile 16. 6. 1934 gn ve 2514 sayl Divan- Muhasebat Kanununda yer almtr. 2514 sayl yasann vazife ve selahiyet blmnde yerel ynetimlerin hesaplarnn denetimi ve hkme balanmas yer almtr. Baka bir maddede de (14/3) il zel idare ve belediye hesaplarnn, il genel meclisi ve belediye meclisleri tarafndan birinci derecede incelenmesi yapldktan sonra en ok iki ay iinde Saytaya gnderilmesi ngrlmtr. 1961 Anayasasnn 127. maddesi ile getirilen yeni hkm ve ilkeler nda Saytayn yeniden dzenlenmesi zorunluluu belirlenmitir. Bu dorultuda 832 Sayl Saytay Kanunu karlmtr.169 832 Sayl Saytay Kanununun 1. maddesine gre Saytay, genel ve katma bteli dairelerin gelir ve giderleri ile mallarn Trkiye Byk Millet Meclisi adna denetlemek ve sorumlularn hesap ve ilemlerini yarglama yoluyla kesin hkme balamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hkme balama ilerini yapmakla grevlidir.
167 168

Serdar deler, Belediyelerde Mali Denetim ve Etkinlii Sorunu, s.83 Atilla nan, Denetim ve D Denetim Kurulular Arasndaki likilerin Gelitirilmesi, Saytay Dergisi, Ankara, Yl:1997, Say:25 s.52 169 A.Yasin Karanfilolu, Yerel Ynetimlerin Denetimi, Saytay Yaynlar Aratrma Dizisi, Austos 2000, s.37

131

1961 Anayasas gibi 1982 Anayasas da yerel ynetimlerin mali denetimi ile ilgili olarak Saytaya grev ve yetki vermemiti. Ancak 2005 ylnda yaplan deiiklikle mahalli idarelerin hesap ve ilemlerinin denetimi ve kesin hkme balanmas Saytay tarafndan yaplaca Anayasamzn 160. maddesinde yer almtr.

Son olarak belediyelerin yargsal ve mali denetimi ile ilgili olarak unlar syleyebiliriz. Demokratik lkelerde, yerel ynetimlerin ilemleri, yarg denetimi altndadr. Fransada yerel Saytaylar vardr. Bu tr yargsal kurululara, belediyelerin hukuka uygun olmayan deme erinden dolay, ilgili vatandalar, vali ve kaymakamlar bavuruda bulunabilirler.
170

Yasalarla

belediyelerin

yetkilerine

baz

snrlamalar

konulmutur.

lkemizde de belediyelerin mali ilemlerini denetim altnda tutabilecek,

vatandalarn bavurusu zerine harekete geebilecek, sorumlular mahkum edebilecek etkin yargsal bir denetim mekanizmasna ihtiya duyulduu sylenebilir.

3.8.2.2. ileri Bakanl Denetimi

ileri Bakanl, yerel ynetimler zerinde denetim yetkisini, mlkiye mfettileri ve mahalli idareler kontrolrleri aracl ile kullanmaktadr. Mlkiye mfettileri, Bakan adna hem genel idare zerindeki hiyerarik denetim, hem de yerel ynetimler zerinde vesayet denetimi yetkisini kullanrlarken, kontrolrler, Mahalli dareler Genel Mdrnn Bakanlk makamndan ald onay zerine yerel ynetimler zerinde aynen mlkiye mfettileri gibi tefti, inceleme, aratrma ve soruturma yapmaya yetkili bulunmaktadrlar.171

3.8.2.2.1. Mlkiye Tefti Kurulu

Mlkiye Tefti Kurulunun olumaya balamas, ileri Bakanlnn merkez rgtnn 1880li yllarda kurulmaya baland yllara kadar uzanr. Geni bir alana yaylan Osmanl mparatorluunun topraklarnda mahalli denetim gereksinmesinin ortaya
Nuri Tortop, Yerel Ynetimlerde Halkla ilikiler ve Saydamlk, s.2 Ahmet zer, Yerel Ynetimlerin Denetimi zerine Bir Deerlendirme, ada Yerel Ynetimler, Cilt 2, Say 4, Temmuz, 1993, s.31
171 170

132

kmas ile birlikte, 1901 ylnda Edirne, Selanik, Manastr, Kosova, kodra ve Yanya illerinde mfettiliklerin kurulduunu gryoruz. 1913 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Muvakkat Kanununa dayanlarak umumi mfettilikler kurulmu, 1915 tarihinde Tefti Heyeti Mdrl dorudan bakana bal bir genel mdrlk haline getirilmi, 1930 ylnda yrrle giren 1624 sayl kanun ile kurulun grev ve yetkileri belirlenmitir. Son dzenleme ise 1985 tarihli ve 3152 sayl ileri Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanun ile yaplmtr. Tefti kurulunun oluumuna baktmzda ise, mlki idare mesleinin zelliklerinin bir gerei olarak, meslekte baarl olanlar arasnda kaymakamlk sfatn kazanm olup, meslekte en az alt yl alm ve mahrumiyet ilesi hizmetini tamamlam, 38 yan doldurmam ve belli kriterlere gre yaplan deerlendirme sonucu yeterli puan alm olmak ve yarma snavn kazanm olmak koulu ile mfettilie atama yaplmaktadr.172

Mlkiye Tefti Kurulunun grevi ileri Bakanl Mlkiye Tefti Kurulu Tznn 5.maddesinde saylmtr: a) Bakanlk merkez birimlerinin, bal kurulularnn, Bakanln denetim ve gzetimi altnda bulunan kurulularn, il ve ile kurulularnn, mahalli idarelerle bunlara bal ve bunlarn kurduklar veya zel kanunlarla kurulan birlik, iletme, messese ve teebbslerin almalarn, ilemlerini ve hesaplarn tefti etmek ve denetlemek, b) Yukarda belirtilen birim ve kurulularn personeli ve mahalli idarelerin seilmi veya atanm organlar ve bunlarn yeleriyle dier kamu grevlileri hakknda inceleme, aratrma ve soruturma yapmak, c) eitli konular incelemek ve aratrmak, d) Bakanln merkez, il ve ile kurulularyla mahalli idareler kurulularnda zel teftiler yapmak, e) Tefti rapor ve layihalaryla soruturma rapor ve fezlekelerini inceleyip deerlendirmek, f) Mfettilerin yllk alma programlarn hazrlamak, Bakanlk ve bal kurulularn denetim programlar arasnda uyum salamak,

172

Namk Gnel, 2000li Yllarn Eiinde Ynetsel Denetim Sistemine Eletirel Bir Bak,Trk dare Dergisi Say:409, Aralk 1995, s.38-31

133

g) Ynetmelikleri uyarnca kaymakam adaylaryla mahalli idareler kontrolrleri adaylarnn mfettiler yannda denenme ve yetitirilmelerini salamak, h) Kanunlarla ve bu Tzkle verilen dier grevleri yapmak.

Ayrca ileri Bakanl Mlkiye Tefti Kurulunun alma usl ve esaslarn belirlemek amacyla dzenlenen ynetmelikte hangi mahalli idarelerin tefti edilecei aka belirtilmitir. Buna gre: a) l ve ile zel idare mdrlkleri, il zel idarilerine bal iletmeler, idarelerinin kurduklar veya katldklar birlikler, b) Byk ehir Belediyeleri, il, ile ve kasaba belediyeleri, belediyelere bal iletmeler, zel kanunla kurulmu iletme ve idareler belediyelerin kurduklar veya katldklar birlikler, c) Kyler ve bunlarn kurduklar birlikler

Mlkiye mfettilerince tefti edilecek kurulu ve birimler arasndadr. te yandan tefti ve denetimle grevli mfettiler, bu almalar srasnda bir su konusu tespit ederlerse, derhal gerekli belgeleri toplayarak incelemeye balarlar. Sorumlu memurlar ve grevliler hakknda Bakanlktan soruturma izni talep ederler. Ayrca resen incelemeye de alabilirler

Tablo 15: 2006 ylnda Denetlenen Belediyelerde Resen ncelemeye Alnan Konularn Ayrntlar Konu mar ileri hale ileri Personel ileri Muhasebe ilemleri Dier Toplam Konu says 45 33 6 9 13 106 Oran (%) 42 31 6 8 13 100

Kaynak: Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, s.50

134

Grafik 4: 2006 Ylnda Belediyelerin Mlkiye Mfettilerince Denetimi

2006 Ylnda Belediyelerin Mlkiye Mfettilerince Denetimi

70%

Denetlenemeyen Belediye Says(152) Denetlenen Belediye Says(66)

30%

Kaynak: Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, s.47 ileri Bakanl Mlkiye Mfettilerince 2006 mali ylnda mahalli idarelerden il zel idareleri ve belediyelerin denetimi sonucunda; a) 26 adet il zel idaresinin yan sra, 3 adet Bykehir Belediyesi, 10 adet Bykehir le Belediyesi, 23 adet l Belediyesi olmak zere toplam 66 adet Belediyenin denetiminin yapld, b) Mlkiye Mfettilerince 2006 ylnda yaplan n inceleme sonucunda toplam 180 adet karar teklifinde bulunulduu, grlmektedir.173

3.8.2.2.2. Mahalli dare Kontrolrleri ileri Bakanl Mahalli dareler Kontrolrleri; Anayasamzn 127 nci maddesinde belirtilen idari vesayet yetkisi gerei, ileri Bakan adna mahalli idarelerin her trl eylem ve ilemleri zerinde tefti, denetim, inceleme, soruturma ve aratrma grevlerini 118 Bakontrolr ve Kontrolr tarafndan yrtmektedir. Kontrolrler Bakanlnn grev merkezi Ankara olup, stanbul ve zmir'de de gruplar bulunmaktadr. Grevleri ve
173

Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, s.47-48

135

leyiine likin Mevzuat: Kontrolrler Bakanl ile ilgili mevzuat; 3152 sayl ileri Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun (Md. 38) ile buna istinaden kartlan ve 11.4.1984 gn ve 18369 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren ileri Bakanl Mahalli dareler Kontrolrleri Ynetmelii, ek ve tadillerinden

olumaktadr. Mahalli idareler ile bunlara bal zel kanunla veya Belediye Kanunu'na gre kurulmu katma bteli iletme ve idarelerle, dner sermayeli kurulular ve bunlarn kurduklar veya katldklar birlikler, Kontrolrlerin grev alan iindedir. Kontrolrler bu birimlerin i, ilem ve personeli hakknda Bakan adna tefti, inceleme, aratrma ve soruturma yapmak grev ve yetkisine sahiptirler.174 ileri Bakanl Mahalli dare Kontrolrleri Ynetmeliinin 19. maddesinde belirtildii gibi Mahalli idareler ile bunlara bal zel kanunla veya Belediye Kanununa gre kurulmu katma bteli iletme ve idarelerle, dner sermayeli kurulularn ve bunlarn kurduklar veya katldklar birlikler kontrolrlerin grev alan iindedir. Mlki dare Amirlii Hizmetleri snfndan olanlarn bakan bulunduklar mahalli idarelerin tarh, tahakkuk ve tahsilat dndaki i ve ilemlerde kontrolrler, tefti, inceleme ve soruturma yapamazlar. Yine ayn ynetmeliin 20. maddesinde Mahalli dare Kontrolrlerinin grevleri saylmtr. Buna gre kontrolrler: a) Bu Ynetmeliin 19 uncu maddesinde belirtilen grev alan iinde yllk normal teftiler ile i, ilem ve personel hakknda aratrma, inceleme ve soruturma yapmak, b) Mlki idare amirlerinin bakan bulunduu mahalli idarelerin tarh, tahakkuk ve tahsilat ilemlerini tefti ve denetlemeye tabi tutmak c) Teftiini yaptklar birimlerin genel ynetim durumlar, mevzuatn uygulanmas, memur ve halkla mnasebetler konularnda inceleme aratrma yapmak, dnce ve tavsiyelerini raporla bildirmek, d) Eylem ve ilemlerini tefti ettikleri memurlar hakknda edindikleri bilgi ve kanaatlerine gre ksa ve ak birer gizli rapor dzenlemek ve ilgili mahalli idarenin yrtme organna vermek,

174

http://www.kontder.org.tr/ 19.01.2008

136

e) Teftie tabi btn birimlerin alma alanlarna giren konular yurt iinde ve dnda mstakilen veya mlkiye mfettileri ile birlikte incelemek ve aratrmak, f) Kurulmalarna karar verilen yeni belediyelerin hizmete gei iin zorunlu muhasebe kaytlarn balatmak ve dier hazrlk ilerinde yardmc olmak, g) l mahalli idareler kontrolrlerini hizmet gereklerine gre en iyi ekilde yetitirmek, h) htiyaca gre Bakanln dier birim ve ilerini tefti etmek ve denetlemek, lerinde Bakanlka grevlendirilirler.

Grafik 5: 2006 Ylnda Belediyelerin Mahalli dare Kontrolrlerince Denetimi

2006 Ylnda Belediyelerin Mahalli dareler Kontrolrlerince Denetimi

91% denetlenemeyen belediye says (2732) denetlenen belediye says(275) 9%

137

Kaynak: Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, s.47

ileri Bakanl Mahalli dareler Kontrolrlerince 2006 mali ylnda belediyelerin denetimi sonucunda; a) 2006 ylnda 28 ile bal 275 belediyenin denetim programna alnp denetlenmi olduu, yaplan denetimler sonucunda ilgili grevli ve sorumlular adna toplam 5.758.683,71 YTL kamu zarar teklifinde bulunulduu, b) 2006 ylnda denetlenen 275 adet belediyenin 29 unda toplam 106 adet konuda resen inceleme balatld, inceleme saysnn 2006 ylnda denetimi yaplan belediyelerin % 10,5ine tekabl ettii, 2 belediyede ise incelemeye alnan konunun Cumhuriyet Basavclklarna tevdi edilmitir.175

Tablo 16: Belediyelerdeki Kamu Zararlar Konu, Miktar ve Oranlar

KAMU ZARARLARI KONU, MKTAR VE ORANLARI KONU hale Belediye gelirleri Personel demeleri Mkerrer-Fazla-Belgesiz-yersiz deme mevzuat Dier TOPLAM 375.786,74 1.584.436,45 5.758.683,71 6,53 27,51 100 MKTAR 95.904,78 1.399.981,90 2.292.792,54 9.781,30 ORAN(%) 1,67 24,31 39,81 0,17

Kaynak: Mahalli dareler Faaliyet Raporu 2006, 49

175

Mahalli Faaliyet Raporu, 2006, s.50

138

3.8.2.3. Belediyelerin Merkezi dare Birimlerince Denetlenmesi

Trkiyede kamu denetiminin ok ynl ve geni bir alan zerinde yrtlmesi, kamu denetimi yapan kurumlarn da eitlilik gstermelerine neden olmutur. Bugn Trkiyede kamu denetimi ile grevli, rgtsel yaplar ve byklkleri farkllk gsteren birok denetim kurumu mevcuttur.176 lkemizdeki denetim kurumlarnn dank bir yapda olmas belediyeleri denetlemeye yetkili bir ok kurumun varl sonucunu dourmutur. Dolaysyla merkezdeki bir ok denetim biriminin kurulu kanunlarnda belediyeleri denetleme yetkisi verilmitir. Bu kurumlardan bazlar unlardr:

a)

Devlet Denetleme Kurulunun Yetkisi: 2443 sayl Devlet Denetleme Kurulu

Kurulmas Hakknda Kanunun 2. maddesi a fkras, Cumhurbakannn istei zerine tm kamu kurulu ve kurumlarnda her trl inceleme, aratrma ve denetlemeler yapma yetkisini Devlet Denetleme Kuruluna vermitir.

b) Babakanln Denetleme Yetkisi: 3056 sayl Babakanlk Tekilat Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanunun 20. maddesi, Babakanlk Tefti Kurulu Bakanlna, Babakann veya yetkili klmas zerine mstearn emri veya onay ile tm kamu kurum ve kurulularyla Kamu ktisadi Teebbslerinde teftiin etkin bir ekilde yrtlmesini grev olarak vermitir. c) Kamu hale Kurumunun Denetleme Yetkisi: 4734 sayl Kamu hale

Kanununun 53. maddesi, Kamu hale Kurumuna, Belediyelerden belge, bilgi, gr isteme ve ihale ilemlerini inceleme yetkisini vermitir

d) Kamu Grevlileri Etik Kurulunun Denetleme Yetkisi:

5176 sayl Kamu

Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun 3. ve 5. maddeleri ile Kamu grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin 28. maddesi, Kamu Grevlileri Etik Kuruluna, Belediye Grevlileri hakknda yaplan bavurular, etik davran ilkelerinin ihlal edilip edilmedii erevesinde inceleme ve aratrma yetkisini vermitir.

176

Baak, Ataman Akgl, Trk Denetim Kurumlar, Trkmen Kitabevi, stanbul, 2000, s.11

139

e) Babakanlk zelletirme daresi Bakanlnn Yetkisi:

3194 Sayl mar

Kanununun 9. maddesi 2. fkras uyarnca Belediye hudutlar ve mcavir alanlar ierisinde bulunan ve zelletirme programna alnm kurululara ait arsa ve arazilerin imar planlarn ve buna uygun imar durumlarn hazrlamaya ve onaylayarak yrrle koymaya yetkilidir.

f) Maliye Bakanl Tarafndan Denetimi: 178 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin 37/4 maddesi uyarnca, Maliye Bakan, Belediyeler ve Belediyelere bal kurululardan her trl mali ilemleri ile ilgili bilgi, belge isteme ve hesap durumlar ile borlanma ve deme imkanlar zerinde inceleme yaptrmaya yetkilidir.

140

SONU

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srecinin yaand gnmz dnyasnda devletlerin yaps ve ilevleri yeniden tanmlanmaktadr. Bu srete etkin bir kamu ynetimi sistemine sahip olana devletler baat rol oynamaktadr. Kamu kaynaklarnn verimli kullanlmas ve gl bir denetim mekanizmasnn gelitirilmesi her zamankinden nemli bir hal almtr.

Artan kamusal ihtiyalarn karlamak iin devletler alternatif araylar iine girdiler. Devletin kltlmesi, hizmetlerin yerel idareler tarafndan grdrlmesi, kamu ynetiminde iletme yneticilii anlaynn n plana kmas gibi eitli konular

tartlmaya ald. Bugn dnyada genel kabul gren anlaya gre kamu hizmetlerinin yerel idareler tarafndan grlmesi gerektii anlay hakimdir. Kamu hizmetleri vatandaa en yakn birimler olan yerel ynetimler tarafndan yapld zaman hem daha az maliyetli hem de sratli bir ekilde yaplmaktadr.. Nitekim Avrupa Birlii de Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art ile beraber bu dorultuda yenilikler yapmtr. Avrupa Birlii ile btnleme srecinde olan lkemiz bu srete yerel ynetimlere daha fazla yetki tanyan reformlar uygulamaya koymutur.

Yerel ynetimlerin, merkezi hkmet tarafndan kendilerine tannan yetkileri kullanabilmeleri ve verilen grevleri gerei gibi yerine getirebilmeleri iin, yeterli parasal olanaklara sahip olmalar zorunludur. Bu olanaklar olmakszn hibir hizmetin yrtlmesi mmkn deildir. Ayrca yerel ynetimlerin ynetsel bamszlklar da tehlikeye debilir. Bu ynetimler ancak kendilerine yeterli parasal olanaklar saland lde zerk saylabilirler. Yine sadece devletin yardmlar ile ynetilen bir yerel ynetim kuruluu, almalarnda tam bir serbestlie sahip olamamakta, faaliyetlerinin kapsam merkezin verdii yardmlarla ilikili olarak byk lde snrlanabilmektedir.177 Dolaysyla yerel ynetimlere tevdi edilen birok yetki ve sorumluluk, bu idarelerin mali bakmdan gl olmasyla bir anlam ifade edecektir. Eer yerel ynetimlere grevleriyle orantl kaynak ve imkanlar salanamazsa yerel ynetim reformundan beklenen olumlu sonular alnamayabilir.

177

Nuri Tortop, "Demokratik Mahalli dare Anlaynn lkeleri", ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt 1, Say 3, Mays 1992, s.6

141

l zel idareleri ve belediyeler, sorumluluklarnda bulunan hizmetleri grmek iin yeterli kaynaklara sahip deillerdir. Anayasann 127. maddesinde ngrlen mahall

idarelere grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanmas hibir zaman mmkn olamamtr. Mahall idareler toplam olarak GSMH' nin yaklak % 4,4'n kullanmakta, bunun yarya yakn merkez idareden aktarlan kaynaklardan olumaktadr. ada demokratik lkelerin ounda mahall idarelerin toplam kamu harcamalar iindeki pay % 50'leri aarken Trkiye'de bu oran % 20'nin altndadr.178 Bu veriler nda lkemizdeki yerel ynetimlerin gelimi lkelerdeki yerel ynetimlerle kyaslandnda mali adan zayf bir yapya sahip olduunu rahatlkla syleyebiliriz.

Yerelleme, yerel deer ve aktrlerin n plana kmas, tabii olarak yerel yerleim birimlerinin, yani kentlerin ve yerel ynetimlerin nem kazanmasna sebep olmaktadr. Eskiden krsal alanda yaayan nfus gnmzde kentlere g etmi, bunun sonucu olarak belediyeler dier mahalli idare birimlerine (il zel idaresi ve ky) gre daha fazla n plana kmtr. Bu hzl g dalgasyla beraber belediyeler, artan nfusa kar hazrlksz yakalanmladr. Ar nfus art konut sorununu ortaya karm, gecekondulamayla beraber kentlerin silueti bozulmutur. Ayrca kentlere g edenlerin ou isizlik tehlikesiyle kar karya kalm, bazlar kayt d sektrlerde alrken belediyeler vergi toplayamaz hale gelmitir. sizlik sorunuyla beraber kentlerde gvenlik problemi de hat safhaya kmtr. Ara-gere ve nitelikli personel sknts eken belediyeler, problemlerin zmnde etkin rol oynayamamtr. Btn bu sorunlara kar belediyeler kstl mali imkanlaryla uraamaz duruma dmlerdir.

Teknoloji

ve iletiimde

yaanan

ba

dndrc

gelimeler,

toplumlarn

beklentilerinde nemli eitlenmeyi de gndeme getirmi ve belediyelerin hizmet kapasitesini zorlamtr. Belediyeler kendilerinden beklenen hizmetleri karlamada alternatif kaynak araylarna ynelmilerdir. Birok belediye hazine garantili borlanma yoluna gitmi ve borlarn deme konusunda skntya dmtr. Ayrca alnan borlar altyap yatrmlar yerine verimsiz cari harcamalarda kullanlmtr. Belediyelerin mali durumlarnn salksz bir yapda oluu, kentlemenin yaratt sorunlarn zmnde baar salayamamalar sonucunu dourmutur.

178

Mahalli dareler Faaliyet Raporu, 2006, s.8

142

1975-2005 dneminde belediyelerin kaynaklar hzla artm, ancak bu kaynaklar verimli ekilde kullanlamamtr. Bu dnemde, belediyelerin kaynaklarndaki artn yzde 24,6s borlanma ve yzde 41,4 ise GBVP ile salanmtr. Ancak daha nemli olan ise elde edilen bu kaynaklarn kullanmdr. Artan kaynaklarn sadece yzde 22,3 yatrmlarda art salayabilirken, bu kaynaklarn yzde 33,2si personel ve cari harcamalarn artan yk iin kullanlm, yzde 31,6s ise bor geri demeleri iin kaynak oluturmutur. Borlanma, bir sre sonra bor demelerinin kayna haline gelmitir.179 Ayrca belediyelerinin mali disiplinden uzak ynetilmeleri de bal bana problem tekil etmitir. Yine belediyelerde uygulanan liyakate dayanmayan personel sistemi de mali yapnn bozulmasna zemin hazrlamtr.

Belediyelerin bte gelirlerinin nemli bir blm yars genel bte vergi gelirlerinden gelen paylardan olumaktadr. Bilhassa kk belediyelerin gelir yaratma kapasiteleri olduka dktr. Birok belediye merkezi idareden gnderilen paralarla ayakta durmaktadrlar. Belediyelerdeki mali yapy glendirecek dzenlemelerin yan sra denetim konusuna da nem verilmesi gerekmektedir.

Belediyelerin mali yaplarnn glendirilmesi yannda denetim etkinliinin salanmas da nemlidir. lkemizde birok adet denetim birimi bulunmaktadr.. Bu

danklk nedeniyle, denetim almalar ie dnk ve birbiriyle ilikisiz olmakta, denetim birimleri arasndaki koordinasyon, diyalog ve ibirlii imkanlar kullanlamamakta, ortak denetim standartlar ve yaklamlar sergilenememekte, denetim mesleindeki yenilikler ve gelimeler yeterince takip edilememektedir. Denetim sistemimizdeki bu dank yap yerel ynetimlerin zellikle de belediyelerin etkin bir ekilde denetlenmesini zorlatrmaktadr.

Kamu ynetiminde birikmi ve arlam sorunlarn zlmesi, yolsuzluklarn ve suiistimallerin nlenmesi, kamu kaynaklarnn etkin, ekonomik ve verimli bir ekilde kullanlmasn salayacak bir mali ynetim ve denetim sisteminin hayata geirilmesi zellikle belediyeler asndan byk nem tamaktadr. Bu nedenle, kamu ynetimi ve denetiminde temel sorunun ne olduu ortaya konulmal ve zm buna gre oluturulmaldr.

179

Kurtulu, a.g.e. s.8

143

Belediyeler srekli halkn gz nnde olan kurululardr. Belediye meclis yeleri de milletvekillerinin aksine meslekleri vekillik olan kiiler olmadklar iin gnlk hayatn iinde herkes gibi yaamaktadrlar. Yani, belediye ynetimi ve meclis yelerinin ayrcalkl bir snf oluturduunu syleyemeyiz. Bu nedenle de yerel ynetimler zellikle de belediyeler halkn gzetimine ve denetimine, merkezi idareye gre daha ak olan kurumlardr. Vatandalar, merkezi idaredeki yneticilere ve milletvekillerine her zaman ulama imkan bulamazken belediye yneticileri ise halkn en yaknnda bulunan idarecilerdir. Hal byle iken yerel kamu hizmetleri srekli vatandalarn sk denetimine tabidir. Belediye snrlar iinde yaayan vatandalarn belediye zerinde denetim ve gzetim grevini yerine getirmeleri salanmaldr.

zetle gl bir merkeziyeti gelenee sahip lkemizde son dnemde yerel ynetim reformu erevesinde yrrle giren 5393 sayl Belediye Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu, 5302 Sayl l zel daresi Kanunun ve 5355 Sayl Mahalli dare Birlikleri Kanunu olumlu olarak nitelenebilir. Bunun yannda 5018 Sayl Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu da denetim sistemimizde kkl deiiklikler getirmitir. Tm bu yasal dzenlemeleri olumlu sayabiliriz ancak uygulamada yaanan aksaklklarn giderilmesi iin hala zamana ihtiya vardr.

144

KAYNAKLAR

ACARTRK, Erturul ve Orhan AKMAK, Yerel Ynetimlerde Borlanma, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik Nobel Yayn, Ankara, 2005 AKAL, Zhal, letmelerde Performans lm ve Denetimi, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar. Ankara, 2000 AKGL, Baak Ataman,Trk Denetim Kurumlar,Trkmen Kitabevi Yaynlar, stanbul 2000 AKIN, Cengiz, Trkiyede Yerel zerkliin Anlam, Trk dare Dergisi, Yl:69, Say: 414, Mart 1997 ALAYBEK, Ali, Belediye Maliyesi Reformu, Maliye Tetkik Kurulu Neriyat, Ankara, 1961 ALTU, Figen, Mali Denetim, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2000 APAN, Ahmet, Bykehir Belediyelerinin dare letmeleri: Hukuksal ve Mali Sorunlar ada Yerel Ynetimler, Cilt 13, Say 12, Nisan 2004 ARCAGK, M. Sait ve Ertan ERZ, Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Sistemi, Maliye Hesap Uzmanlar Dernei Yaynlar, Ankara, 2006 ASKER, Ali Ekber ve Adnan, KILIOLU, Belediyelerde Bte ve Muhasebe Sistemi, Ankara, 1995 AYDEMR, Birol,Belediyelerin Gelir Kaynaklar ve Gelirlerinin Analizi,Yerel Ynetim ve Denetim, Cilt:5, Say 2, ubat 2000 AYDINLI, Halil brahim, 1980 Sonras Trk Belediye Sisteminde Yeni Liberal ve Desantralist Eilimler, Kocaeli ni. Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,Yl:2003 Say:5 AZAKLI, Sedat ve Hseyin ZGR, Belediye Organlar ve Organlar Aras likiler, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar1, Der: Hseyin zgr ve Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005 BADEM, Cemkut ve Vasfi HAFTACI, Tahakkuk Esasl Muhasebe ve Belediyelerde Yeni Muhasebe Dzeni, Kocaeli niv. Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl 2006, Say:12 BAE, H. Emre, Kreselleme, Devlet ve Demokrasi, Amme daresi Dergisi, Cilt:32, Say:4, Aralk 1999

145

BERK, Ahmet, ller Bankas ve Yerel Ynetimler, Saytay Dergisi, Yl:2003, Say 48 BOZKURT, mer-T. ERGUN-S. SEZEN, Kamu Ynetimi Szl,TODAE Yaynlar, Ankara, 1998 CANSIZ, Harun, Kamu Mali Ynetiminde Saydamlk, Afyon Kocatepe niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt 2, Say:1, Temmuz-2000 EVK, Hasan Hseyin, Trkiyede Kamu Ynetiminin Sorunlar, Sekin Yaynclk, Ankara, 2001 OKER, Ziya, ller Bankas ve Mahalli dareler, Kazanc Matbaas, Ankara, 1986 UKURAYIR, M. Akif ve Tuba EROLU, Yerel Ynetimler ve Performans Denetimi Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, Der: Hseyin zgr ve Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005 DESTAN, smail,1994-1999 Tarihleri Arasnda Merkezi dare le Yerel Ynetimler Aras likiler, Yerel Ynetim ve Denetim, Cilt:4, Say:2, Yl:1999 DNMEZ, Mustafa ve M. Cemal ZYARDIMCI, Aklamal ve tihatl Belediye ve Bykehir Belediye Kanunu, Mahalli rdeler Dernei Yaynlar, Yayn No: 53, Ankara, 2006 DPT, 8. Beyllk Kalknma Plan, Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001 DURAN, Ltfi, dare Hukuku, ..H.F. Yayn, stanbul, 1982 EDL, Ycel, Yeni Bir Denetim Modeli, Ombudsman, Babakanlk dareyi Gelitirme Bakanl, Aratrma Raporlar 1, Ankara, 1994 EROLU, H.Tuba, Yerel Ynetimlerde Denetim ve Halk Denetilii (Ombudsmanlk), Yerel Ynetimler Kongresi Bildiriler Kitab, anakkale, 2004 ERYILMAZ, Bilal ve Musa EKEN, Mahalli darelerde zelletirme Politikalar Uygulamalar, Trk dare Dergisi, Yl: 1990, Say: 387 ERYILMAZ, Bilal, Kamu Ynetimi, Alfa Yayn, stanbul, 2002 ERYILMAZ, Bilal, "Kamu Ynetiminin Denetlenmesinde Yeni Gelimeler, Amme daresi Dergisi, Cilt 26, Say 4, ESEN, Adem; Belediye ve ehir zerine Dnceler, Nobel Yayn, Konya, 2003 FALAY, Nihat; Trkiyede Yerel Ynetimlerin Mali Yapsna likin Eilimler, ada Yerel Ynetimler, Cilt:5, Say:2, Yl:1997 FALAY, Nihat; Yerel Ynetim Bankacl Balamnda ller Bankas,Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, Der: Birgl A. Gler ve Ayegl Sabutkay, TODAE Yayn No: 304, Ankara, 2002 146 ve

GKE, Orhan ve Erdal BAYRAKI, Yerel Ynetimler Ders Notlar, Dizgi Ofset, Konya, 2006 GKE, Orhan ve Erdal BAYRAKI, Yerel Ynetimler Maliyesi Ders Notlar, Dizgi Ofset, Konya 2006 GREN, hsan, Kamu Maliyesinin Yeniden Yaplandrlmas ve Denetim, TESEV Yaynlar, No:16, stanbul, 2000 GZBYK, A. eref, Ynetim Hukuku, S Yaynlar, Ankara, 1983 GLER, Birgl A, Yerel Altyap Yatrm ve Finansman- ller Bankas, Amme daresi Dergisi, Cilt.30, Say 1, Mart 1994-1995 GLER, Birgl A., Yerel Ynetimler, TODAE Yayn No:280, Ankara, 1998 GLER, Birgl A., Yerel Ynetimleri Glendirmek mi? Adem-i Merkeziyetilik mi? ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt:9, Say:2, Nisan 2000 GLER, Birgl A. ve Tayfun INAR, Yerel Maliye Sistemi, TODAE Yayn No:313, Ankara, 2004 GLLCE, dris, Yerel Ynetimlerin Sorunlar ve zm nerileri, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004, GNAYDIN, Osman, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, Trk dare Dergisi, Yl: 2003, Say: 440 GNDAY, Metin, dare Hukuku, maj Yaynclk, Ankara, 2002 GNEL, Namk, 2000li Yllarn Eiinde Ynetsel Denetim Sistemine Eletirel Bir Bak, Trk dare Dergisi, Yl:1995, Say: 409 GNGR, Hayrettin, Belediye Meclis htisas ve Denetim Komisyonunun Oluturulmas ve almas, Yerel Ynetim ve Denetim, Kasm 2005, Cilt 10, Say 11 LER BAKANLII, Mahalli dareler Genel Mdrl 2006Yl Mahalli dareler Genel Faaliyet Raporu, Ankara, 2006 DELER, Serdar,Belediyelerde Mali Denetim ve Etkinlii Sorunu, Trk dare Dergisi Dergisi, Yl: 1995, Say: 409 DELER, Serdar, Yolsuzluk ve Yolsuzluklarla Mcadele, Trk dare Dergisi, Yl: 2004, Say: 442 NAN, Atilla, Denetim ve D Denetim Kurulular Arasnda likilerin Gelitirilmesi Saytay Dergisi, Yl: 1997, Say:25 KAPLAN, Ersin, Yerel Ynetimler Maliyesi ve Bte Sreci, Trk dare Dergisi, Yl: 2007, Say:424 KARAMAN, Zerrin Toprak ve Hseyin ZGR, zmir Byk Kent Ynetimi Alannda 147

Belediye irketleri, Trk dare Dergisi, Yl: 1993, Say:399 KARAMAN, Zerrin Toprak, Kresellemede Ynetimin Etkisi, Trk dare Dergisi, Yl: 1995, Say: 409, KARAMAN, Zerrin Toprak, Yerel Ynetimler, Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar, zmir 1996 KAVRUK, Hikmet, Yerel Ynetim irketleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar1, Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005 KAYA, Ali, Bykehir Sisteminde Belediyeler Aras likiler, Kayseri Bykehir Belediyesi Kltr Yaynlar, No: 18, Kayseri, 1996 KELE, Ruen, Yerinden Ynetim ve Siyaset, Cem Yaynevi, stanbul, 1994 KESK, Ahmet, 5018 Sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunun Balamnda ve AB Srecinde Trk Kamu Mali Kontrol Sistemi, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl 2005, Say 9 KESTANE, Doan, ller Bankas ve Yerel Ynetimlerle likileri, Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Genel Mdrl Yaynlar, Ankara, 1996 KIZILCIK, Recep, Trk Kamu Ynetiminin Geliimi, Trk dare Dergisi, Yl 2001, Say: 432, KORKMAZ, Umut, Kamuda Denetim, Bte Dnyas Dergisi, Cilt 2, Say 26, KSEOLU, zgr, Belediyelerde Performans Ynetimi, Trk dare Dergisi, Yl: 2005, Say: 447 KURTULU, Bar, Trkiyede Belediyelerin Mali Yaps, Harcamalarn Finansman DPT Yayn No: 2692, Ankara, 2006 NADAROLU, Halil; Mahalli dareler, Beta Yaynlar, stanbul, 1989, NALBANT, Atilla; niter Devlet, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1997 NANGIR, Esin Oral, Mahalli darelerde Performans lm Projesi, Bte Dnyas Dergisi, Cilt 2, Say 25, Yl:2007 OYTAN, Muammer; Ombudsman Eli le darenin Denetimi Konusunda Kyaslamal Bir nceleme, Dantay Dergisi, Yl: 5, Say:18 NER, erif, Trkiyede Merkezi Ynetim ile Belediyeler Arasndaki likilerin Yasal, Siyasal ve Ekonomik Analizi, Trk dare Dergisi, Yl: 1997, Say: 414 ZDEMR, Ali Rza, Yerel Ynetimlerin Mali Seenekleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, Der: Hseyin zgr ve Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005 ZER, Ahmet, Yerel Ynetimlerin Denetimi zerine Bir Deerlendirme, ada Yerel 148

Ynetimler, Cilt 2, Say 4, Temmuz 1993 PEKER, mer, Belediye Ynetimlerinde Kalite retimi, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt 5, Say 2, 1996 PRLER, Orhan B., Aklamal ve Uygulamal Belediye Gelirleri Kanunu, Trk Belediyecilik Dernei Yaynlar, Ankara, 1994 POLAT, Enes, Kamu Ynetiminin Denetlenmesi, Kamu Denetisi Sistemi, Babakanlk Devlet Personel Bakanl Uzmanlk Tezi, Ankara, 1996 POLAT, Necip, Saydamlk Hesap Verme sorumluluu ve Denetimin Etkinlii, Saytay Dergisi, Yl: 2003, Say 49 TAYMAZ, Haydar, Tefti, Kavramlar, lkeler,Yntemler,Yargolu Matbaas, Ankara, 1978 TORLAK, Evin, Yasin SEZER, Bykehir Bld. Reformu zerine Bir Deerlendirme Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar1, Der: Hseyin zgr ve Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Ankara, 2005, TORTOP, Nuri, Ynetim Bilimi, Ankara ktisadi ve dari limler Akademisi Yaynlar, No:689, Ankara, 1974 TORTOP, Nuri, "Demokratik Mahalli dare Anlaynn lkeleri", ada Ynetimler Dergisi, Cilt 1, Say 3, Mays 1992 TORTOP, Nuri, Yerel Ynetimler Maliyesi, TODAE Yayn No:263, Ankara, 1996 TORTOP, Nuri, Mahalli dareler, 6. Bask, Yarg Yaynevi, Ankara, 1999, TORTOP, Nuri, Yerel Ynetimlerde Halkla ilikiler ve Saydamlk, Trk dare Dergisi, Yl: 2005, Say:449 ULUSOY, Ahmet ve Tekin AKDEMR, Mahalli dareler, Sekin Yay., Ankara, 2001 ULUSOY, Ahmet ve Tark VURAL, Yerel Hizmetleri zelletirme Yntemleri, dare Dergisi, Yl 2003, Say 439 LKMEN, smail Hakk, Mahalli dareler Maliyesi, A..S.B.F. Yaynlar, No:103/85, Ajans Trk Matbaas, Ankara, 1960 STNIIK, Belma, Belediyelerin Mali Yapsnda Dzenlemeler, DPT Yaynlar, Ankara, 1987 YALINDA, Seluk;Yerinden Ynetim ve Yerel Ynetim, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Cilt 4, Say 2, Mart 1995 YILDIRIM, Uur, Yerel Ynetimlerde Alternatif Hizmet Sunumu, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1 Der: Hseyin zgr-Muhammet Ksecik, Nobel Yayn, Yayn, Ankara, 2005 149 Trk Yerel

YILMAZ, Hakan, Yerel Ynetimlerde Planlama, Bte, Borlanma ve Denetim Srecinin Yeni Yasalar erevesinde Deerlendirilmesi,Saytay Dergisi, Say:55,Yl: 2004 ZLFL, Hafize, 5216 sayl Bykehir Belediye Kanunu Hakknda Uygulamada Yaanan Sorunlar, Yerel Ynetim ve Denetim, Yl: 2004, Cilt:9, Say:11

http://www.beper.gov.tr 10.05.2006 http://www.mahalli-idareler.gov.tr/ 12.05.2007 http://www.tesev.org.tr/mik_tasarilar.doc 09.07.2007 http://www.kidder.org.tr/php/dosyalar/makaleler/densist_cguler.pdf 15.11.2007 http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/WPX/mahalli_idarelerde_dis_finans.htm 11.12.2007 http://www.ilbank.gov.tr 19.12.2007 http://www.econturk.org/yerelyonetimler.doc 12.12.2007 http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/WPX/iar_5018mia.doc 07.01.2008 http://www.bumko.gov.tr/Yaynlar/arastirmarapor/EKiziltas.pdf 14.01.2008 http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/WPX/belbascepreh_fonlar.doc 16.03.2008 http://www.muhasebat.gov.tr/mbulten 17.03.2008 http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/WPX/belbascepreh_genelbilgiler.doc 23.03.2008 http://sbe.dumlupinar.edu.tr/17/1-24.pdf 20.03.2008 http://www.mahalli-idareler.gov.tr/Home/Dokumanlar/5747 02.06.2008

492 sayl Harlar Kanunu 832 sayl Saytay Kanunu 1319 sayl Emlak Vergisi Kanunu 2380 sayl Belediyelere ve l zel darelerine Genel Bte Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakknda Kanunun 2443 sayl Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanunun 2464 Sayl Belediye Gelirleri Kanunu 2972 sayl Mahalli dareler ile Mahalle Muhtarlklar ve htiyar Heyetleri Seimi Hakknda Kanun 3152 sayl ileri Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanun 4759 sayl ller Bankas Kanunu 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 5355 sayl Mahalli dare Birlikleri Kanunu 150

5302 sayl l zel daresi Kanunu 5393 sayl Belediye Kanunu

18369 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren ileri Bakanl Mahalli dareler Kontrolrleri Ynetmelii 18866 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren ileri Bakanl Mlkiye Tefti Kurulu Tz 26104 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Mahalli dareler Bte ve Muhasebe Ynetmelii

151