You are on page 1of 16

Zaburzenia napięcia

Norma EN 50160 5.4.2


Parametry napięcia zasilającego
w publicznych sieciach rozdzielczych

zapad napięcia, ∆t < 10 ms


krótka przerwa w zasilaniu
∆t < 3min

Zaburzenia napięcia
Zaburzenia napięcia
Norma EN 50160 –
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych
Prof. dr hab. inż. Henryk Markiewicz i Dr inż. Antoni Klajn
Politechnika Wrocławska
Lipiec 2004

Niniejszy Poradnik został opracowany jako część europejskiego programu edukacyjnego i szkoleniowego Jakość
Zasilania Inicjatywa Leonardo (LPQI), wspieranego przez Komisję Europejską (w ramach Programu Leonardo da
Vinci) i Międzynarodowe Stowarzyszenie Miedzi. Dla uzyskania bliższych informacji odwiedź stronę LPQI www.lpqi.org.

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. (PCPM)


Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. jest organizacją non-profit, finansowaną przez dostawców miedzi oraz
producentów pragnących zachęcić odbiorców do stosowania miedzi i jej stopów oraz promujących ich prawidłowe
i efektywne zastosowanie. Działalność Centrum obejmuje zapewnienie technicznego doradztwa i informacji tym, którzy są
zainteresowani wykorzystaniem miedzi w jej wszystkich aspektach. Centrum również zapewnia łączność między jednostkami
badawczymi a przemysłem wykorzystującym miedź w produkcji oraz utrzymuje bliską łączność z innymi organizacjami zajmującymi
się rozwojem miedzi na całym świecie.

Europejski Instytut Miedzi (ECI)


Europejski Instytut Miedzi jest spółką joint venture Międzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Miedzi
(ICA) i IWCC. ECI, dzięki swoim członkom, zajmuje się w imieniu największych producentów miedzi
na świecie i czołowych europejskich producentów - promocją miedzi w Europie. Powstały w styczniu
1996 roku Europejski Instytut Miedzi jest wspierany dzięki sieci dziesięciu Towarzystw Rozwoju Miedzi (CDA) w krajach Beneluksu,
we Francji, w Niemczech, Grecji, na Węgrzech, we Włoszech, w Polsce, Skandynawii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Towarzystwo
rozwija swoją działalność podjętą przez CDA powstałą w 1959 roku oraz dzięki INCRA (Międzynarodowemu Towarzystwu Badań
Miedzi) powstałemu w 1961 roku.

Zrzeczenie się odpowiedzialności


Niniejszy projekt nie musi odzwierciedlać stanowiska Komisji Europejskiej ani nie nakłada na Komisję Europejską żadnej
odpowiedzialności.

Europejski Instytut Miedzi, Deutsches Kupferinstitut i Polskie Centrum Promocji Miedzi zrzekają się wszelkiej odpowiedzialności
za wszelkie bezpośrednie lub pośrednie skutki jak również nie przewidziane szkody, które mogą być poniesione w wyniku użycia
informacji lub nieumiejętnego użycia informacji lub danych zawartych w niniejszej publikacji.

Copyright© European Copper Institute, Deutsches Kupferinstitut and Polskie Centrum Promocji Miedzi.
Reprodukcja materiału zawartego w niniejszej publikacji jest legalna pod warunkiem reprodukcji w całości i po dania jej źródła.

Promocja LPQI w Polsce prowadzona jest w ramach Polskiego Partnerstwa Jakości Zasilania:

Politechnika Wrocławska Akademia Górniczo-Hutnicza Instytut Szkoleniowy Schneider Electric Polska Medcom Sp. z o.o.
Zaburzenia napięcia

Norma EN 501601
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

Wstęp
Energia elektryczna jest produktem i, jak każdy inny produkt, powinna spełniać odpowiednie wymagania jako-
ściowe. Prawidłowe działanie urządzeń elektrycznych wymaga, aby wartość napięcia zasilającego zawierała się
w określonym przedziale wokół wartości znamionowej. Znaczna część obecnie użytkowanych urządzeń elek-
trycznych, szczególnie elektronicznych i komputerowych, wymaga wysokiej jakości energii. Jednakże te same
urządzenia są często przyczyną odkształceń napięcia zasilającego w instalacji, gdyż z powodu nieliniowości swo-
ich charakterystyk pobierają niesinusoidalny prąd przy sinusoidalnym napięciu zasilającym (p. zeszyt 3.1 niniej-
szego Poradnika).
Tak więc, utrzymywanie zadowalającej jakości energii jest wspólną odpowiedzialnością dostawcy i odbiorcy energii
elektrycznej. Zgodnie z normą EN 50160 [1], dostawca jest stroną, która dostarcza energię elektryczną za pośrednictwem
publicznej sieci rozdzielczej, a odbiorca jest nabywcą energii od dostawcy. Użytkownik ma prawo wymagać, aby jakość
energii elektrycznej dostarczanej przez dostawcę była odpowiednia. W praktyce, poziom jakości energii jest kompromi-
sem między odbiorcą a dostawcą. Jeżeli jakość energii nie jest wystarczająca dla potrzeb użytkownika, niezbędne będzie
podjęcie środków poprawy jakości energii i wykonanie analizy kosztów i korzyści (p. zeszyt 2.5 niniejszego Poradnika).
Koszty niskiej jakości energii zwykle przewyższają koszty środków potrzebnych do jej poprawy. Ocenia się, że straty po-
wodowane niską jakością energii elektrycznej w przemyśle i handlu Unii Europejskiej, wynoszą około 10 mld euro rocz-
nie (p. zeszyt 2.1 niniejszego Poradnika).
Energia elektryczna jest jednak bardzo specyficznym produktem. Możliwości jej magazynowania, w ilościach, które
miałyby znaczenie, są bardzo ograniczone, stąd też jest ona zużywana w chwili wytwarzania. Pomiar i ocena jakości do-
starczanej energii muszą być wykonane w czasie jej poboru. Pomiary jakości energii stanowią złożony problem, ponie-
waż dostawca i odbiorca, którego urządzenia są nie tylko wrażliwe, ale same są także źródłem zaburzeń, mają odmien-
ne punkty widzenia.
Norma IEC 600382 [2] rozróżnia dwa napięcia w sieciach i instalacjach elektrycznych:
! napięcie zasilania - napięcie międzyfazowe lub fazowe w punkcie wspólnego przyłączenia, tj. w punkcie
dostawy.
! napięcie użytkowe - napięcie międzyfazowe lub fazowe w gnieździe wtyczkowym lub na zaciskach urzą-
dzenia.
Zasadniczym dokumentem formułującym wymagania po stronie dostawcy jest norma EN 50160, która określa pa-
rametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych. Jest to norma europejska, której w niektórych
regionach lub krajach towarzyszą normy uzupełniające, jak [3] w Niemczech lub [4] w Polsce. Wiele przepisów lo-
kalnych, takich, jak niemieckie TAB [3], odnosi się do indywidualnych zakładów energetycznych, ale zostały one
ujednolicone w ramach liberalizacji niemieckiego rynku energii elektrycznej. Zgodnie z normą IEC 60038, zarów-
no norma EN 50160, jak i przepisy [3,4] dotyczą napięcia zasilającego, tj. napięcia mierzonego w punkcie wspól-
nego przyłączenia.
Po stronie odbiorcy istotne znaczenie ma jakość energii dostarczanej do jego urządzeń. Prawidłowe działanie urządzeń
elektrycznych wymaga, aby poziom oddziaływań elektromagnetycznych na urządzenia był utrzymany poniżej pew-
nych wartości granicznych. Na urządzenia elektryczne mają wpływ zaburzenia elektromagnetyczne w zasilaniu oraz
oddziaływanie innych urządzeń przyłączonych do instalacji, które także oddziałują na zasilanie. Zagadnienia te zo-
stały zebrane w serii norm EN 61000 dotyczących kompatybilności elektromagnetycznej (EMC), które określają gra-
niczne wartości zaburzeń przewodzonych. Wrażliwość urządzeń na jakość napięcia użytkowego, jak również środki
redukcji zaburzeń, przedstawiono w zeszycie 3 – „Harmoniczne”, i w zeszycie 5 – „Zaburzenia napięcia”, niniejsze-
go Poradnika.
Tematem niniejszego zeszytu jest szczegółowe omówienie normy EN 50160 i analiza jej wymagań dotyczących działania
wybranych urządzeń. Przedstawiono również metody pomiaru parametrów napięcia zasilającego.

1
Odpowiednikiem normy EN 50160 jest Polska Norma PN-EN 50160:1998 [1].
2
Odpowiednikiem normy IEC 60038 jest Polska Norma PN-IEC 60038:1999 [2].

1
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

Podstawowe definicje parametrów napięcia


Norma EN 50160 definiuje szereg parametrów napięcia. Najważniejszymi z nich są:
Napięcie zasilające – wartość skuteczna napięcia w określonej chwili w złączu sieci elektroenergetycznej, mierzona
w określonym przedziale czasu.
Napięcie znamionowe sieci (Un) – wartość napięcia określająca i identyfikująca sieć elektroenergetyczną, do której odnie-
sione są pewne parametry charakteryzujące jej pracę.
Deklarowane napięcie zasilające (Uc) – jest w normalnych warunkach równe napięciu znamionowemu Un sieci. Jeżeli,
w wyniku porozumienia między dostawcą a odbiorcą, w złączu sieci elektroenergetycznej występuje napięcie różniące
się od znamionowego, wówczas to napięcie jest deklarowanym napięciem zasilającym Uc.
Normalne warunki pracy – stan pracy sieci rozdzielczej, w którym spełnione są wymagania dotyczące zapotrzebowania
mocy, obejmujący operacje łączeniowe i eliminację zaburzeń przez automatyczny system zabezpieczeń przy równocze-
snym braku wyjątkowych okoliczności spowodowanych wpływami zewnętrznymi lub czynnikami pozostającymi poza
kontrolą dostawcy.
Zmiana wartości napięcia – zwiększenie lub zmniejszenie się wartości napięcia spowodowane zazwyczaj zmianą całko-
witego obciążenia sieci rozdzielczej lub jej części.
Migotanie światła – wrażenie niestabilności postrzegania wzrokowego spowodowane przez bodziec świetlny, którego lu-
minancja lub rozkład spektralny zmienia się w czasie.
Uciążliwość migotania światła – poziom dyskomfortu spowodowanego migotaniem światła, wyznaczony metodą pomia-
rową migotania UIE-IEC i określony za pomocą następujących wielkości:
! wskaźnik krótkookresowego migotania światła (Pst) mierzony w okresie dziesięciu minut,
! wskaźnik długookresowego migotania światła (Plt) obliczony z sekwencji 12 kolejnych wartości Pst, występują-
cych w okresie dwóch godzin, zgodnie z następującą zależnością:
12
Psti3
Plt = 3 ∑ 12 (1)
i=1

Zapad napięcia zasilającego – nagłe zmniejszenie się napięcia zasilającego do wartości zawartej w przedziale od 90% do
1% napięcia deklarowanego Uc, po którym w krótkim czasie, następuje wzrost napięcia do poprzedniej wartości. Umow-
nie czas trwania zapadu napięcia wynosi od 10ms do 1 minuty. Głębokość zapadu napięcia definiowana jest jako różni-
ca między minimalną wartością skuteczną napięcia w czasie trwania zapadu a napięciem deklarowanym. Zmiany napię-
cia zasilającego, które nie powodują obniżenia jego wartości poniżej 90% napięcia deklarowanego Uc, nie są uważane za
zapady.
Przerwa w zasilaniu – stan, w którym napięcie w złączu sieci elektroenergetycznej jest mniejsze niż 1% napięcia dekla-
rowanego Uc. Przerwy w zasilaniu mogą być sklasyfikowane jako:
! planowe, gdy odbiorcy są wcześniej poinformowani, mające na celu wykonanie zaplanowanych prac w sieciach
rozdzielczych,
! przypadkowe – spowodowane np. trwałymi (długa przerwa) lub przemijającymi (krótka przerwa) zwarciami,
związanymi głównie ze zdarzeniami zewnętrznymi, uszkodzeniami urządzeń lub zakłóceniami w pracy sieci.
Przepięcia dorywcze o częstotliwości sieciowej – o relatywnie długim czasie trwania, zwykle kilka okresów często-
tliwości sieciowej, powodowane głównie przez operacje łączeniowe, nagłe zmniejszenie obciążenia lub eliminowa-
nie zwarć.
Przepięcia przejściowe – krótkotrwałe, oscylacyjne lub nieoscylacyjne, zwykle silnie tłumione przepięcie trwające kilka
milisekund lub krócej, zwykle powodowane wyładowaniami atmosferycznymi lub niektórymi operacjami łączeniowymi,
na przykład wyłączeniem prądu indukcyjnego.
Harmoniczna napięcia – napięcie sinusoidalne o częstotliwości równej całkowitej krotności częstotliwości pod tawowej
napięcia zasilającego. Harmoniczne napięcia mogą być określone:
! indywidualnie przez ich względną amplitudę Uh odniesioną do napięcia składowej podstawowej U1, gdzie h jest
rzędem harmonicznej.

2
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

! łącznie, zwykle przez całkowity współczynnik odkształcenia harmonicznego THDU, obliczany zgodnie z nastę-
pującym wyrażeniem:

40

∑ (U h )2
h=2
THDu = (2)
U1

Interharmoniczna napięcia - napięcie sinusoidalne o częstotliwości zawartej pomiędzy harmonicznymi, tj. o częstotliwo-
ści nie będącej całkowitą krotnością częstotliwości składowej podstawowej.
Niesymetria napięcia – stan, w którym wartości skuteczne napięć fazowych lub kąty fazowe między kolejnymi fazami
w sieci trójfazowej nie są równe.

Norma EN 50160:1998 podaje główne parametry napięcia oraz dopuszczalne przedziały ich odchyleń w punkcie wspól-
nego przyłączenia odbiorcy w publicznych sieciach rozdzielczych niskiego napięcia (nn) i średniego napięcia (SN),
w normalnych warunkach eksploatacyjnych. W tym kontekście niskie napięcie (nn) oznacza, że skuteczna wartość zna-
mionowa napięcia międzyfazowego nie przekracza 1000 V, a średnie napięcie (SN) oznacza, że skuteczna wartość zna-
mionowa napięcia międzyfazowego zawarta jest między 1 kV a 35 kV.
Porównanie wymagań tej normy z wymaganiami norm kompatybilności elektromagnetycznej EN 61000, podane w tabe-
lach 1 i 2, ukazuje znaczne różnice dla różnych parametrów. Istnieją dwa główne powody tych różnic:
! Normy EMC, zgodnie z normą IEC 60038, dotyczą napięcia użytkowego, podczas gdy norma EN 50160 odnosi
się do napięcia zasilającego. Różnice miedzy tymi napięciami są spowodowane spadkami napięcia w instalacji
i zaburzeniami pochodzącymi z sieci oraz od innych urządzeń zasilanych z tej instalacji. Z tego powodu, w wie-
lu normach serii EN 61000 prąd odbiornika jest istotnym parametrem, podczas gdy norma EN 50160 nie doty-
czy prądu obciążenia.
! Norma EN 50160 podaje tylko ogólne zakresy wartości, które są dla dostawcy ekonomicznie i technicznie moż-
liwe do utrzymania w publicznych sieciach rozdzielczych. Jeżeli wymagane są bardziej rygorystyczne warunki,
musi zostać wynegocjowana oddzielna, szczegółowa umowa między dostawcą a odbiorcą. Pomiary, mające na
celu poprawę jakości energii, pociągają za sobą dodatkowe koszty i wymagają użycia aparatury, są rozważane
w innych częściach niniejszego Poradnika.
Norma EN 50160 ma dodatkowe ograniczenia – jej postanowienia nie są stosowane w nienormalnych warunkach pra-
cy, w tym:
– w warunkach powstałych w wyniku zwarcia lub w warunkach zasilania tymczasowego
– w przypadku niezgodności instalacji lub urządzeń odbiorcy odpowiednimi normami lub z warunkami tech-
nicznymi przyłączenia odbiorców
– w przypadku niezgodności instalacji wytwórcy energii z odpowiednimi normami lub z wymaganiami tech-
nicznymi połączenia z elektroenergetycznymi sieciami rozdzielczymi
– w sytuacjach wyjątkowych pozostających poza kontrolą dostawcy, w szczególności:
– wyjątkowych warunków atmosferycznych i innych klęsk żywiołowych
– zakłóceń spowodowanych przez osoby trzecie
– strajków (zgodnych z prawem)
– siły wyższej
– niedoboru mocy wynikającego ze zdarzeń zewnętrznych.
Jak pokazuje analiza danych przedstawionych w tabeli 1, wymagania te nie są szczególnie rygorystyczne dla do-
stawcy. Liczne sytuacje, w których postanowienia normy nie są stosowane, mogą usprawiedliwiać większość wy-
stępujących w praktyce przerw w zasilaniu i zaburzeń napięcia. Stąd wielu dostawców interpretuje wymagania nor-
my EN 50160 jako w zasadzie informacyjne i nie przyjmuje odpowiedzialności za przekroczenie wartości dopusz-
czalnych.

3
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

Z drugiej strony, punkt widzenia odbiorcy jest zwykle całkowicie odmienny – wartości graniczne podane w normie EN
50160 odbiorca uważa za wymagania, które muszą być gwarantowane przez dostawcę. Jednakże, jak już wcześniej wspo-
mniano, dla wielu odbiorców nawet spełnienie wymagań zawartych w normie EN 50160 nie zapewnia akceptowanego
poziomu jakości energii. W takich przypadkach, poziom jakości energii musi być określony w dodatkowej umowie za-
wartej między dostawcą i odbiorcą.

Parametry niskiego napięcia


Nr Parametr Parametry napięcia zasilającego wg normy EMC EN 61000
EN 61000-2-2 Inne części
1 Częstotliwość sieciow nn, SN: średnia wartość częstotliwości 2%
podstawowej, mierzona przez 10 s
±1% (49,5–50,5 Hz) przez 99,5% tygodnia
-6%/+4% (47-52 Hz) przez 100% tygodnia
2 Zmiany wartości nn, SN: ±10% przez 95% tygodnia, ±10% przez 15 minut
napięcia 10-minutowe, średnie wartości skuteczne
(rys. 1)
3 Szybkie zmiany nn: 5% w warunkach normalnych 3% w warunkach 3% w war. normalnych
napięcia 10% rzadko normalnych, 4% maksimum
Plt ≤1 przez 95% tygodnia 8% rzadko Pst < 1.0
Pst < 1.0 Plt < 0.65
SN: 4% w warunkach normalnych Plt < 0.8 (EN 61000-3-3)
6% rzadko 3% (IEC 61000-2-12)
Plt ≤1 przez 95% tygodnia
4 Zapady napięcia Większość: czas trwania <1s, głębokość <60% sieci miejskie: do 30% przez 10 ms
zasilającego Lokalnie: zapady spowodowane załączaniem 1-4/miesiąc do 60% przez 100 ms
odbiorników: (EN 61000-6-1, 6-2)
nn: 10-50%, SN: 10-15% (rys. 1) do 60% przez 1000 ms
(EN 61000-6-2)
5 Krótkie przerwy nn, SN: (do 3 minut) zmniejszenie o 95% przez 5 s
w zasilaniu kilkadziesiąt - kilkaset/rok (EN 61000-6-1, 6-2)
70% z nich o czasie trwania < 1 s

6 Długie przerwy nn, SN: (dłuższe niż 3 minuty)


w zasilaniu <10-50/rok
7 Przepięcia dorywcze nn: <1,5 kV (wartość skuteczna)
o częstotliwości
sieciowej SN: 1,7 Uc (sieć z punktem neutralnym
uziemionym bezpośrednio lub przez
impedancję)
2,0 Uc (sieć z nieuziemionym punktem
neutralnym lub skompensowana
8 Przepięcia przejściowe nn: z reguły < 6kV, ±2 kV, faza-ziemia
sporadycznie większe; ±1 kV, faza-faza
czas narastania: ms-µs. 1,2/50(8/20) Tr/Th µs
SN: nie zdeÞniowane (EN 61000-6-1, 6-2)
9 Niesymetria napięcia nn, SN: do 2% przez 95% tygodnia, 2% 2%
zasilającego 10-minutowe, średnie wartości skuteczne, (IEC 61000-2-12)
do 3% na pewnych obszarach
10 Harmoniczne napięcia nn, SN: p. tabela 2 6% - 5; 5% -7; 5% 3; 6% 5;
3,5% -11; 5% 7; 1,5% 9;,
3% - 13; 3,5% 11; 3% 13;
THD <8% 0,3% 15;, 2% 17;
(EN 61000-3-2)
11 Interharmoniczne nn, SN: w trakcie opracowania 0,2%
napięcia

Tabela 1. Porównanie wymagań w stosunku do napięcia zasilającego według norm EN 50160 i IEC 60038

4
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

Nieparzyste harmoniczne
Parzyste harmoniczne
Nie będące krotnością 3 będące krotnością 3

Względna wartość Względna wartość


Rząd h (%) Rząd h (%)
napięcia napięcia

5 6 3 5 2 2
7 5 9 1,5 4 1
11 3,5 15 0,5 6 … 24 0,5
13 3 21 0,5
17 2
19 1,5
23 1,5
25 1,5

Tabela 2. Wartości poszczególnych harmonicznych napięcia


w złączu sieci elektroenergetycznej dla rzędów do 25, wyrażone w procentach Un

zakres zmian napięcia zasilającego,


przez 95% czasu zasilania

krótka przerwa w zasilaniu


zapad napięcia, ∆t < 10 ms ∆t < 3min

Rys. 1. Ilustracja zapadu napięcia i krótkiej przerwy w zasilaniu – klasyfikacja według EN 50160;
Un – znamionowe napięcie skuteczne sieci zasilającej, UA – amplituda napięcia zasilającego,
U(rms) – rzeczywista wartość skuteczna napięcia sieci zasilającej

Funkcjonowanie urządzeń i wymagania EN 50160


Prawidłowe działanie urządzeń elektrycznych wymaga aby wartość napięcia zasilającego była jak najbliższa wartości
znamionowej. Nawet relatywnie małe odchylenia od wartości znamionowej mogą powodować suboptymalne działanie
urządzeń, np. pracę ze zmniejszoną sprawnością lub zwiększony pobór mocy, połączony z dodatkowymi stratami i skró-
ceniem czasu eksploatacji. Długotrwałe odchylenia mogą czasami powodować zadziałanie zabezpieczeń, a w konse-
kwencji przerwy w zasilaniu. Oczywiście, prawidłowe działanie urządzeń zależy także od wielu innych czynników, ta-
kich jak warunki środowiskowe i właściwy dobór instalacji.

5
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

Wpływ każdego parametru napięcia zasilają-


cego na działanie urządzeń można stosunko-
wo łatwo badać niezależnie, natomiast jeżeli
parametry zmieniają się równocześnie, sytu-
acja jest znacznie bardziej złożona. W pew-

Względna wartość strumienia


nych przypadkach, po szczegółowej anali-
zie wpływu każdego z parametrów napię-
cia, można stosować superpozycję wyników
w celu oszacowania łącznego wpływu wie-
lu parametrów. Wpływ konkretnego parame-
tru napięcia na działanie urządzenia można
ocenić na podstawie zależności matematycz- Lampa żarowa
nych opisujących analizowane zjawiska fi-
Lampa wyładowcza
zyczne. Poniżej podano dwa przykłady doty-
czące oświetlenia i silników elektrycznych.
W przypadku żarowych źródeł światła naj-
większy wpływ na strumień świetlny ma na-
Względna wartość napięcia znamionowego
pięcie zasilania, jak ilustrują to rysunek 2
i zależność (3). Zmiany napięcia, dopusz- Rys. 2. Względna wartość strumienia świetlnego
czalne wg normy EN 50160, mogą zatem po- lampy żarowej i wyładowczej jako funkcja
wodować znaczne zmiany strumienia świetl- napięcia zasilania, według zależności (3)
nego. Norma EN 50160 zezwala, na przy-
kład, aby napięcie zasilania w długich okre-
sach było równe Un-10% lub Un+10%; dla
takich napięć strumień świetlny lampy żaro-
wej wyniesie odpowiednio 70% i 140% stru-
mienia znamionowego. Ponadto, przy napię-
ciu Un+10% czas eksploatacji tego rodzaju
Względny czas eksploatacji

lamp zmniejsza się do 25% wartości nomi-


nalnej (rys. 3), tj. około 250 godzin zamiast
typowego czasu życia, wynoszącego 1000
godzin. (Należy zauważyć, że trwałość lamp
fluorescencyjnych i lamp wyładowczych
zależy głównie od liczby cykli załączania.
Wpływ zmian napięcia jest niewielki. War-
tości przedstawione na rysunkach 2 i 3 są ob-
liczone dla stanu ustalonego przy danej war-
tości napięcia pracy.
W praktyce wartość napięcia zmienia się cią-
gle, w zależności od warunków eksploatacji
Względna wartość napięcia znamionowego
i obciążenia w sieci, jak pokazano na rysun-
ku 4. Charakterystyki przedstawione na ry- Rys. 3. Względna wartość czasu eksploatacji (trwałości)
sunkach 2 i 3 są opisane zależnością: lampy żarowej jako funkcja napięcia zasilania,
według zależności (4)
F U 
b

=  (3)
Fn  U n 

gdzie:
F = strumień świetlny
U = napięcie zasilania
Fn = strumień świetlny przy znamionowej wartości napięcia zasilania Un
b = współczynnik równy 3,6 dla lamp żarowych i 1,8 dla lamp wyładowczych

6
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

−14
D U 
=  (4)
Dn  U n 

gdzie:
D = czas eksploatacji (trwałość) lampy żarowej
Dn = trwałość przy znamionowej wartości napięcia zasilania Un.

Rys. 4. Przykłady zapadów napięcia (wartość skuteczna napięcia fazowego);


oscylogramy ukazują napięcie zasilania (przebieg górny) i zmiany częstotliwości (przebieg dolny)
w punkcie wspólnego przyłączenia małego zakładu przemysłowego

Widać stąd, że wymagania normy EN 50160 dotyczące zmian napięcia nie są zbyt rygorystyczne. Utrzymanie zmian na-
pięcia, nawet w dopuszczalnych granicach 10%, może spowodować pogorszenie działania źródeł światła. Dla uniknięcia
ujemnego wpływu na oświetlenie, zmiany te powinny być ograniczone do około 3-4%.
Wahania napięcia przedstawione na rysunku 4 ilustrują wpływ napięcia na uciążliwość migotania światła, mierzoną
i obliczaną zgodnie z zależnością (1). Pomiar migotania światła jest omówiony w innym zeszycie niniejszego Porad-
nika.
Dla silników elektrycznych najważniejszym czynnikiem są wahania momentu, który jest zależny od kwadratu war-
tości napięcia zasilającego. Problemy mogą występować podczas rozruchu napędów z dużym obciążeniem, ponie-
waż duży prąd rozruchowy powoduje dodatkowe spadki napięcia w instalacji (rys. 5). W praktyce, dla większości
silników trójfazowych rozruch przebiega normalnie przy napięciu zasilania wynoszącym 85%, lub więcej, napię-
cia znamionowego przy rozruchu z dużym obciążeniem i od 70% przy rozruchu lekkim. W tym przypadku wyma-
gania normy EN 50160 dotyczące wahań napięcia są wystarczające. Jednak długotrwała praca silnika przy napię-
ciu wynoszącym -10% lub +10 % wartości znamionowej Un może mieć inne, negatywne skutki: w pierwszym przy-
padku będzie to przeciążenie i działanie zabezpieczeń cieplnych, w drugim – praca przy nadmiernym poborze mo-
cy i wyłączanie przez zabezpieczenia. Wszystkie zapady napięcia mogą powodować niepożądane wyzwalanie za-
bezpieczeń silnika.
Wpływ prądu obciążenia na napięcie zasilania instalacji zależy od impedancji sieci zasilającej. Napięcie użytkowe na za-
ciskach urządzeń zależy od impedancji sieci zasilającej i od impedancji instalacji odbiorcy. Wpływ prądu obciążenia na
napięcie zasilania ilustruje rysunek 6.

7
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

Innymi, istotnymi zagadnieniami, dotyczącymi sil-


ników elektrycznych, są harmoniczne napięcia i nie-
symetria napięcia zasilającego. Niesymetria napię-
cia w sieci trójfazowej wywołuje moment o przeciw-
nym kierunku, proporcjonalny do składowej kolej-
ności przeciwnej napięcia. Każda harmoniczna na-
pięcia wytwarza odpowiadający jej prąd harmonicz-
ny i związany z nim moment, który może mieć kie-
runek zgodny lub przeciwny do momentu głównego,
dla różnych wartości poślizgu. Największe znacze-
nie mają tu harmoniczne 5 i 7. Rysunek 7 przedsta-
wia sytuację, w której 7 harmoniczna momentu mo-
że powodować problemy podczas rozruchu silnika,
kiedy krzywe momentu silnika i momentu obciąże-
nia przecinają się.
Dla innych urządzeń elektrycznych zależność między
napięciem zasilania a ich mocą lub sprawnością, może
być istotna. Dla większości urządzeń zmiany napięcia
w zakresie 0,9–1,1 Un nie powodują żadnych ujemnych
Rys. 5. Przykład zmian napięcia zasilającego
skutków, szczególnie w zwykłych urządzeniach grzew-
(górny przebieg) przy rozruchu silnika asynchronicznego;
czych. Urządzenia o większej wrażliwości na wartość
dolny przebieg – prąd obciążenia w instalacji
napięcia zasilającego wymagają zainstalowania odpo-
małego zakładu przemysłowego;
wiednich zabezpieczeń.
na końcu przebiegu widoczny udar prądu rozruchowego

Metody pomiaru
Pomiary i badania jakości napięcia zasilającego, zgod-
nie z normą EN 50160, wymagają zastosowania specja-
listycznej aparatury i metod pomiarowych (p. zeszyty
3.2 i 5.2, niniejszego Poradnika). Układ pomiarowy po-
winien umożliwiać ciągłe monitorowanie przez 7 dni,
następujących parametrów:

! napięcia w trzech fazach


! częstotliwość
! całkowity współczynnik odkształcenia har-
monicznego THDU
! współczynnik asymetrii napięcia, będący sto-
sunkiem składowej przeciwnej do składowej
zgodnej napięcia
! szybkie i wolne zmiany napięcia, definiowa- Rys. 6. Wpływ prądu obciążenia
ne jako wskaźnik krótkookresowego migota- na zapady napięcia zasilającego
nia światła (Pst) i wskaźnik długookresowego w instalacji elektrycznej
migotania światła (Plt), wg zależności (1).
Tego rodzaju aparatura pozwala również na pomiar zapadów napięcia i przerw w zasilaniu, częstości ich występowania
i czasu trwania.
Mierzone parametry są przetwarzane i rejestrowane jako 10-minutowe przedziały czasowe uśredniania (1008 przedzia-
łów w ciągu 7 dni). Dla każdego przedziału jest obliczana średnia wartość mierzonego parametru. Po 7-dniowym okre-
sie rejestrowania tworzona jest tzw. charakterystyka uporządkowana wg wartości, która ukazuje sumę czasów trwania
dla danego poziomu zaburzenia w okresie obserwacji (dla pomiaru częstotliwości czas trwania każdego przedziału wy-
nosi 10 sekund).

8
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

Przykład charakterystyki uporządkowanej przedstawiono na rysunku 8. Pokazuje on jasno czy mierzone parametry napię-
cia były utrzymywane na dopuszczalnym poziomie przez 95% czasu pomiaru (tabela 1).

Moment
moment od częstotliwości podstawowej

moment wypadkowy

moment obciążenia (hamujący)


moment 5 harmonicznej
moment 7 harmonicznej

Prędkość

Rys. 7. Wpływ momentu asynchronicznego wytwarzanego przez harmoniczne


na charakterystykę momentu silnika asynchronicznego
THDu (%)

Uporządkowane próbki

Rys. 8. Przykład charakterystyki uporządkowanej całkowitego współczynnika


odkształcenia harmonicznego, mierzonego w rozdzielniach zasilających
przemysłowe (1 i 3) i miejskie (2) sieci niskiego napięcia

Niektóre dodatkowe ustalenia w poszczególnych krajach


Jak wcześniej wspomniano, podczas gdy norma EN 50160 podaje ogólne wartości dopuszczalne dla publicznych sieci
rozdzielczych, wiele krajów europejskich stworzyło dodatkowe przepisy regulujące warunki zasilania. Wiele z tych prze-
pisów krajowych obejmuje zagadnienia nie ujęte w normie EN 50160, takie jak maksymalne dopuszczalne obciążenie
harmonicznymi, które może być dołączone w PWP.

9
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

Niemiecka norma krajowa VDE 0100 stwierdza, że parametry określone w DIN EN 50160 odzwierciedlają ekstremal-
ne sytuacje w sieci i nie są reprezentatywne dla typowych warunków. W planowanych sieciach należy stosować się do
zaleceń VDE 0100. Jeden z warunków przyłączenia TAB [3] podaje maksymalne wartości (w jednostkach względnych)
dla odbiorników rezystancyjnych sterowanych fazowo (1700 VA dla jednofazowych, 3300 VA dla dwufazowych i 5000
VA dla trójfazowych symetrycznych) oraz dla nie sterowanych prostowników z pojemnościowym filtrem wygładzającym
(300 VA dla jednofazowych, 600 VA dla dwufazowych i 1000 VA dla trójfazowych symetrycznych); cytowana jest także
norma dotycząca urządzeń VDE 0838 (EN 60555).
W Polsce, przepisy wprowadzone przez rząd [4], dotyczące dystrybucji energii elektrycznej, podają podstawowe parame-
try napięcia zasilającego (tab. 3) i nie odwołują się do normy EN 50160. Ponadto, odbiorcy są podzieleni na sześć grup,
dla których oddzielnie zdefiniowano dopuszczalne roczne łączne czasy przerw. Dokument ten również traktuje szczegó-
łowo różne aspekty ekonomiczne rynku energii, zasady rozstrzygania sporów pomiędzy przedsiębiorstwami sieci energe-
tycznych i zakładami energetycznymi, itp.

Parametr napięcia zasilającego Wartości dopuszczalne wg [4]


Częstotliwość nn i SN: znamionowa 50 Hz (49,5 – 50,2 Hz)
Wartość napięci nn i SN: -10% do +5% 15-minutowej wartości skutecznej

nn: THDU ≤ 8%, dowolna harmoniczna/U1 ≤ 5%


Harmoniczne
SN: THDU ≤ 5%, dowolna harmoniczna/U1 ≤ 3%

nn i SN: 60 h/rok do 31.12.2004


Długie przerwy w zasilaniu
48 h/rok po 01.01.2005

Tabela 3. Wymagania dotyczące jakości zasilania


w polskich sieciach rozdzielczych, według [4]

We Włoszech istnieje ważny dokument dotyczący ciągłości zasilania [8]. Włoski Urząd Regulacji Energetyki i Gazu
(AEEG) ustanowił jednolity system wskaźników ciągłości dostawy oraz wprowadził system zachęt i kar, mających na
celu stopniowo doprowadzić poziomy ciągłości do zgodności z normami europejskimi. Urząd podzielił terytorium kra-
ju na 230 stref geograficznych, zróżnicowanych następnie na obszary wg gęstości zaludnienia, i na podstawie wyników
poprzedzającego roku ustalił cele poprawy ciągłości zasilania dla każdego obszaru. Przedsiębiorstwa energetyczne, które
poprawiły swoje wyniki w większym stopniu niż założony, mogą odzyskać wyższe poniesione koszty, natomiast przed-
siębiorstwa energetyczne, które nie zdołały osiągnąć celów poprawy jakości zasilania, muszą zapłacić kary. Przerwy
w zasilaniu, będące wynikiem działania siły wyższej lub spowodowane przez stronę trzecią, nie są uwzględniane w tych
obliczeniach.
Docelowym zadaniem jest doprowadzenie poziomów ciągłości zasilania do zgodności z krajowymi wskaźnikami, opar-
tymi na normach europejskich - roczny łączny czas przerw przypadający na użytkownika: 30 minut w dużych miastach
(duża gęstość zaludnienia); 45 minut w średniej wielkości miastach (średnia gęstość) i 60 minut na obszarach wiejskich
(mała gęstość). Podobne zasady, ustalone przez ciała regulacyjne, obowiązują także w innych krajach.
W Wielkiej Brytanii istnieje szereg dokumentów, które składają się na kodeks dystrybucji energii. Jednym z najważ-
niejszych jest dokument G5/4, omawiany w innym miejscu niniejszego Poradnika, który reguluje przyłączanie do punktu
wspólnego przyłączenia odbiorników nieliniowych, emitujących harmoniczne. Środki mające na celu popieranie popra-
wy ciągłości zasilania są w gestii Office of Gas and Electricity Markets (OFGEM) [Biuro Rynków Gazu i Energii Elek-
trycznej].

Wnioski
Dla dostawców energii elektrycznej wymagania normy EN 50160 nie są trudne do spełnienia. Parametry napięcia zasila-
jącego winny zawierać się w określonym zakresie (tab. 1) przez 95% czasu pomiaru, podczas gdy w pozostałych 5% tego
czasu ich odchyłki mogą być znacznie większe. Na przykład, średnia wartość napięcia przez 95% czasu winna zawierać
się między 90% a 110% wartości znamionowej. Oznacza to, że odbiorca może być zasilany w sposób ciągły napięciem
wynoszącym 90% wartości znamionowej, a przez 5% czasu napięcie może być znacznie niższe. Jeżeli, w skrajnej sytu-

10
Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych

acji, inne parametry są również na granicy dopuszczalnej przez normę, np. harmoniczne napięcia lub niesymetria napię-
cia, to istnieje prawdopodobieństwo wadliwego działania urządzeń.
Normę tę można poprawić. Na przykład wymóg, aby średnie wartości mierzonych parametrów napięcia mieściły się
w zakresie ±5% w całym okresie pomiarowym, mógłby zagwarantować, że napięcie zasilania nie będzie utrzymywane
długotrwale na górnej lub dolnej granicy wartości dopuszczalnej. Dopuszczalna liczba zapadów napięcia (do 1000 w ro-
ku) oraz liczby krótkich i długich przerw w zasilaniu są z punktu widzenia odbiorcy raczej wysokie. Zapady napięcia
o głębokości do 30% napięcia znamionowego i czasie trwania dłuższym niż 0,3 s, mogą powodować zadziałanie zabez-
pieczeń podnapięciowych lub odpadnięcie styczników w obwodach silników. Stąd rzeczywista liczba przerw w procesie
technologicznym będzie znacznie większa niż liczba, której można oczekiwać w wyniku przerw w zasilaniu
Normę EN 50160 należy traktować jako odzwierciedlenie kompromisu między dostawcą a odbiorcą. Wymaga ona aby
dostawca zapewniał, jako minimum, zaledwie wystarczającą jakość zasilania. Większość dostawców rutynowo przekra-
cza wymagania normy z dużym zapasem, ale nie gwarantuje tego. Jeżeli odbiorca ma wyższe wymagania, należy zasto-
sować środki redukcji zaburzeń lub wynegocjować umowę o wyższej jakości zasilania.
Natomiast istotnymi zaletami normy są:
! zdefiniowanie parametrów napięcia istotnych dla jakości energii elektrycznej
! ilościowe określenie wartości, stanowiących punkt odniesienia dla oceny jakości energii elektrycznej.
Zadaniem urzędu regulacyjnego jest ustalenie poziomu jakości, który od dostawcy wymaga najlepszej praktyki, nie usta-
lając przy tym poziomu zbyt wysoko, aby nie powodować wzrostu cen energii dla wszystkich użytkowników.

LITERATURA I ŹRÓDŁA
[1] Polska Norma PN-EN 50160:1998, Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych.
[2] Polska Norma PN-IEC 60038:1999, Napięcia znormalizowane IEC.
[3] Technische Anschlussbedingungen, VDEW.
[4] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 września 2000, w sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów
do sieci elektroenergetycznych, obrotu energia elektryczna, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci
oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców. Dziennik Ustaw Nr 85, poz. 957
[5] Baranecki A. i in., Poprawa jakości zasilania w sieciach nn i SN, Elektronizacja 1-2/2001.
[6] Seipp G G, Elektrische Installationstechnik, Berlin – München, Siemens AG, 1993
[7] DIN VDE 0100-100 (VDE 0100 part 100): 2002-08.
[8] Decision 128/1999: Definizione di obblighi di registrazione delle interruzioni del servizio di distribuzione dell’energia elettrica
e di indicatori di continuita del servizio.
[9] Decision 144/00: Determinazione dei livelli effettivi base e dei livelli tendenziali di continuita del servizio per ogni ambito territoriale
e per ogni anno del periodo 2000-2003 ai sensi dell’articolo 7 della deliberazione dell’Autorita per l’energia elettrica e il gas 28
dicembre 1999, n. 202/99 e per la determinazione della media nazionale dei livelli tendenziali di continuita del servizio per l’anno 2004,
ai sensi dell’articolo 9, comma 9.4, della medesima deliberazione.

11
Notatki

12
Partnerzy główni i referencyjni
European Copper Institute (ECI) ETSII - Universidad Politécnica de Madrid LEM Instruments
www.eurocopper.org www.etsii.upm.es www.lem.com

Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH) Fluke Europe MGE UPS Systems


www.agh.edu.pl www.fluke.com www.mgeups.com

Centre d’Innovació Tecnològica en Convertidors Hochschule für Technik und Wirtschaft (HTW) Polskie Centrum Promocji Miedzi (PCPM)
Estàtics i Accionaments (CITCEA) www.htw-saarland.de www.miedz.org.pl
www-citcea.upc.es
Comitato Elettrotecnico Italiano (CEI) Hogeschool West-Vlaanderen University of Bath
www.ceiuni.it Departement PIH www.bath.ac.uk
www.pih.be
Copper Benelux Istituto Italiano del Rame (IIR) Università di Bergamo
www.copperbenelux.org www.iir.it www.unibg.it

Copper Development Association (CDA UK) International Union for Electricity Applications (UIE) Utto-Von-Guericke-Universität Magdeburg
www.cda.org.uk www.uie.org www.uni-magdeburg.de

Deutsches Kupferinstitut (DKI) ISR - Universidade de Coimbra University of Manchester Institute of Science and
www.kupferinstitut.de www.isr.uc.pt Technology (UMIST)
www.umist.ac.uk
Engineering Consulting & Design (ECD) Katholieke Universiteit Leuven Politechnika Wrocławska
www.ecd.it (KU Leuven) www.pwr.wroc.pl
www.kuleuven.ac.be
EPRI PEAC Corporation Laborelec
www.epri-peac.com www.laborelec.com

Zespół redakcyjny
David Chapman (Chief Editor) CDA UK david.chapman@copperdev.co.uk
Prof Angelo Baggini Università di Bergamo angelo.baggini@unibg.it
Dr Araceli Hernández Bayo ETSII - Universidad Politécnica de Madrid ahernandez@etsii.upm.es
Prof Ronnie Belmans UIE ronnie.belmans@esat.kuleuven.ac.be
Dr Franco Bua ECD franco.bua@ecd.it
Jean-Francois Christin MGE UPS Systems jean-francois.christin@mgeups.com
Prof Anibal de Almeida ISR - Universidade de Coimbra adealmeida@isr.uc.pt
Hans De Keulenaer ECI hdk@eurocopper.org
Gregory Delaere Lemkco gregory.delaere@howest.be
Prof Jan Desmet Hogeschool West-Vlaanderen jan.desmet@howest.be
Dr ir Marcel Didden Laborelec marcel.didden@laborelec.com
Dr Johan Driesen KU Leuven johan.driesen@esat.kuleuven.ac.be
Stefan Fassbinder DKI sfassbinder@kupferinstitut.de
Prof Zbigniew Hanzelka Akademia Górniczo-Hutnicza hanzel@uci.agh.edu.pl
Stephanie Horton LEM Instruments sho@lem.com
Dr Antoni Klajn Politechnika Wrocławska antoni.klajn@pwr.wroc.pl
Prof Wolfgang Langguth HTW wlang@htw-saarland.de
Jonathan Manson Gorham & Partners Ltd jonathanm@gorham.org
Prof Henryk Markiewicz Politechnika Wrocławska henryk.markiewicz@pwr.wroc.pl
Carlo Masetti CEI masetti@ceiuni.it
Mark McGranaghan EPRI PEAC Corporation mmcgranaghan@epri-peac.com
Dr Jovica Milanovic UMIST jovica.milanovic@umist.ac.uk
Dr Miles Redfern University of Bath eesmar@bath.ac.uk
Dr ir Tom Sels KU Leuven tom.sels@esat.kuleuven.ac.be
Prof Zbigniew Styczynski Universität Magdeburg sty@E-Technik.Uni-Magdeburg.de
Andreas Sumper CITCEA sumper@citcea.upc.es
Roman Targosz PCPM cem@miedz.org.pl
Hans van den Brink Fluke Europe hans.van.den.brink@fluke.nl
Prof. dr hab. inż. Henryk Markiewicz

Politechnika Wrocławska
Wybrzeże Wyspiańskiego 27
50-370 Wrocław
Polska
Tel: 00 48 71 320 34 24
Fax: 00 48 71 320 35 96
Email: henryk.markiewicz@pwr.wroc.pl
Web: www.pwr.wroc.pl
Dr inż. Antoni Klajn

Politechnika Wrocławska
Wybrzeże Wyspiańskiego 27
50-370 Wrocław
Polska
Tel: 00 48 71 320 39 20
Fax: 00 48 71 320 35 96
Email: antoni.klajn@pwr.wroc.pl
Web: www.pwr.wroc.pl

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. European Copper Institute


50-136 Wrocław 168 Avenue de Tervueren
pl. 1 Maja 1-2 B-1150 Brussels
Polska Belgium
Tel: 00 48 71 78 12 502 Tel: 00 32 2 777 70 70
Fax: 00 48 71 78 12 504 Fax: 00 32 2 777 70 79
e-mail: pcpm@miedz.org.pl Email: eci@eurocopper.org
Website: www.miedz.org.pl Website: www.eurocopper.org

You might also like