T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

NAAT TEKNOLOJS

ZEMN DENEYLER 5

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................................. ii GR ......................................................................................................................................................1 RENME FAALYET1 ...................................................................................................................3 1. ZEMNLERDE SERBEST BASIN DAYANIMININ TAINABLR ALETLERLE SAPTANMASI DENEY .......................................................................................................................3 1.1. Deney Ara-Gere ve Ekipman Hazrlamak ................................................................................3 1.1.1. Delme Aletleri.......................................................................................................................3 1.1.2. Numune Alma Aletleri ..........................................................................................................4 1.1.3. Deney Numunesi Hazrlama Aletleri ....................................................................................7 1.1.4. Deney Aletleri .......................................................................................................................8 1.2. Zemine Sondaj Delii Amak ......................................................................................................8 1.3. Numuneyi Almak ve Yaltmak ..................................................................................................13 1.3.1. Sondaj Deliinden...............................................................................................................13 1.3.2. Muayene ukurundan veya Ak Kazdan..........................................................................14 1.4. Deney Numunesinin Hazrlanmas.............................................................................................15 1.5. Deney Aletinin Ayarlarn Yapmak ...........................................................................................16 1.6. Numuneye Basn Uygulamak...................................................................................................16 1.7. Numune Boy Deiimi Deerini Tespit Etmek..........................................................................16 1.8. Numunenin Su eriini Bulmak................................................................................................17 1.9. Temizlik .....................................................................................................................................17 1.10. Hesaplamalar ve Deney Raporu Hazrlamak ...........................................................................17 LME VE DEERLENDRME....................................................................................................20 RENME FAALYET2 .................................................................................................................21 2. ARA GERE BAKIM VE ONARIMI ..........................................................................................21 2.1. Ara-Gere ve Ekipman Toplamak...........................................................................................21 2.1.1. El aletleri .............................................................................................................................21 2.1.2. Mekanik Aralar..................................................................................................................22 2.1.3. Elektronik Aletler................................................................................................................22 2.1.4. Hassas Duyarll Olan Aletler ..........................................................................................22 2.1.5. zel Temizlik ve Bakm Gerektiren Alet ve Cihazlar ........................................................22 2.2. Kaba Temizlik Bilgisi ................................................................................................................23 2.3. Ykama Bilgisi ...........................................................................................................................23 2.4. Silme Bilgisi...............................................................................................................................23 2.5. Yalama Bilgisi..........................................................................................................................23 2.6. Koruma Bilgisi...........................................................................................................................23 2.7. Alet Ayarlarnn Kontrol ..........................................................................................................24 2.7.1. El Aletlerinin Bakm ..........................................................................................................24 2.7.2. Aletlerin Kalibre Edilmesi ve Kurulmas ............................................................................24 2.7.3. Gnlk Bakmlar.................................................................................................................25 2.7.4. Periyodik Bakmlar .............................................................................................................25 2.7.5. Teknik Servis Bakmlar......................................................................................................25 LME VE DEERLENDRME....................................................................................................27 MODL DEERLENDRME .............................................................................................................28 CEVAP ANAHTARLARI....................................................................................................................30 KAYNAKA........................................................................................................................................31

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK DERS MODLN ADI 582YIM106 naat Teknolojisi naat Laboratuar Teknisyenlii Zemin Deneyleri -5 Zeminlerde serbest basn dayanmnn tanabilir aletlerle saptanmas deneyini yapmak Ara gere ve ekipman temizlemek- bakmn yapmak 40/32 (+40/32 Uygulama tekrar yapmal) SRE Modl, gerek koullarda teorik ve uygulamal olarak yaplmaldr Zemin deneyleri -4 modln baarm olmak Zeminlerin dayanm deneylerini yapmak Genel Ama: renci, gerekli ortam salandnda; zeminlerin dayanm deneylerini kuralna uygun olarak yapabilecektir. Amalar: Zeminlerde serbest basn dayanmnn tanabilir aletlerle saptanmas deneyini kuralna uygun yapabilecektir. Ara gere bakm ve onarm kuralna uygun yapabilecektir. Ortam: (Ara- gere; ekipman ve koullar): snf, laboratuar Donanm: Zemin delme aletleri, numune alma aletleri, numune tpleri, bak, tel testere, kumpas, elik cetvel, ince makine ya, bilgisayar ve donanmlar, retim gereleri vb. Bu modldeki her faaliyet sonrasnda verilen, lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek, kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. Modl sonunda retmeniniz tarafndan hazrlanan lme arac ile kazandnz bilgi ve beceriler llerek deerlendirilecektir.

MODLN TANIMI

N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, lkemiz corafi durumu gerei dnyann en nemli deprem blgelerinden birinde yer almaktadr. Yaplan yaplarn (yol, baraj, havaalan, metro, hastane, konut ve i merkezi vb.) hepsi altyap yatrmlardr ve son derecede pahal yatrmlardr. Bir lkenin gelimilik dzeyi bu yaplarla llmektedir. yleyse yaplarmz uluslar aras standartlarda ve kalitede yapmalyz ki hem uzun mrl olsun, hem de doal afetlerde zarar grmesin veya minimum dzeyde etkilensin. Altyap yatrmlar son derece nemli ve yaamsal deere sahiptirler. Yukarda rnekler verilen tm yaplar zemin zerine ina edilirler. Dolaysyla bizim iin zemin son derece nemlidir. Zemin davranlar, eitleri, su miktar, tama gc vb. konular iyi bilinmelidir ki ona gre inaat hesaplar yaplabilsin ve nlemler nceden alnabilsin Dnyada zeminle ilgili almalar ok nceleri balam olmasna ramen yazl kaynaklar birletirilemediinden bilgiler toplu olarak deerlendirilememi ta ki 20. yzyla kadar. Gelien olaylar ve sanayileen lkeler zamanla zeminle ilgili kurumlarn kurmulardr. rnein sve demiryollar 20.yy balarnda raylarn altndan kayan zeminlerin incelenmesini istemi ve bu konuda almalar yaplmtr. Yine Norveli ATTERBERG zeminlerin kvam zerine almalar yapm ve bu bakmdan zeminlerin snflandrlmas sistemini ortaya koymutur. Bugnk anlamyla zemin mekaniini TERZAGHI oluturmutur. Daha sonralar laboratuarlar kurularak zemin deneyleri yeni cihazlarla yaplmaya balanmtr. lkemizde ise DS ve KGM ilk zemin mekanii laboratuarlarn kurmulardr. Zemin mekanii laboratuar deneylerini uygun ekilde yapmak son derece nemlidir. nk elde edilen deerlere gre hesaplar yaplr ve yaplar ina edilirler. Dolaysyla laboratuar teknisyenlii dikkat isteyen nemli bir meslektir. Bu modlde sizlere zeminlerde dayanm deneylerinin nasl yapld teorik ve pratik olarak anlatlmakla birlikte, ara gere bakm ve onarm hakknda da gerekli bilgiler verilmeye allmtr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu renme faaliyeti ile renci, gerekli ortam salandnda, zeminlerde serbest basn dayanmnn tanabilir aletlerle saptanmas deneyini kuralna uygun yapabilecektir.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmek iin zeminlerde numune alma ve hazrlanmas konusun da aratrma yapnz. Not: Daha fazla bilgi iin zemin modl, zemin deneyleri 1 ve 2. modl, zemin mekanii kitaplar TS 1901, Alt yap laboratuar (MEB)

1. ZEMNLERDE SERBEST BASIN DAYANIMININ TAINABLR ALETLERLE SAPTANMASI DENEY

Bu deney, kohezyonlu zeminlerde serbest basn dayanmnn tanabilir aletlerle saptanmasn kapsar. Deney, genellikle 38 mm apnda, 76 mm uzunluunda silindirsel numuneler zerinde yaplr. Suya doygun, fisrsz, kohezyonlu zeminler iin elverilidir. Numuneler, bir sondaj deliinden, sondaj ukurundan veya ak bir kazdan alnabilir. (Daha fazla bilgi iin zemin modlne baknz. )

Deneyin yapl;

1.1. Deney Ara-Gere ve Ekipman Hazrlamak

1.1.1. Delme Aletleri
Delme aletleri, numune alcsnn ierisine sokulabilecei byklkte, olduka temiz bir delik aabilecek ve numunenin rselenmemi zeminden alnmasn salayabilecek nitelikte olmaldr. Kullanlan delme metodu ne olursa olsun, numunenin alnaca derinliin hemen stndeki kesim, burgulu bir aletle almaldr.

Resim:1.1: El burgular

Resim:1.2:El burgusu dndrme kolu ve ba

Resim:1.3: Mekanik burgular

Resim:1.4:Ekleme borusu balant paralar

Resim:1.5:El burgusu balant paralar

1.1.2. Numune Alma Aletleri

Numune alma tp: ap 38 mm olan bir tp. Tpn ii ve d dz olmal ve bir ucu, i yzeyinde bir kesici u oluturacak biimde tornadan geirilmi olmaldr. Tpn alan oran yeterli salaml salamak kaydyla mmkn mertebe dk olmaldr. Bu deer, hibir zaman % 20 yi amamal, yani tpn d ap 42 mm den fazla olmamaldr. (Resim:1.12) Numune alcy zemine itmek iin gerekli aletler.(Resim:1.6-1.7-1.8) 4

Numuneyi geici olarak havadan tecrit etmek iin kullanlabilecek numune tp kapaklar.

Resim:1.6: Silindirik kalp zemine kuvvet uygulanarak itilmesi

Resim:1.7: Silindirik kalbn kesici ucu ortaya kana kadar etraf boaltlmas

Resim:1.8: Kazdan numunenin kesici ucun alt noktasndan kesilerek kalpla beraber alnmas

Resim:1.9: Alnan numuneleri saklama ve ambalajlanmas

Resim:1.10: Alnan numuneleri izole edilmesi

Resim:1.11: Numune kaplar

Resim:1.12: Numune alma aletleri

1.1.3. Deney Numunesi Hazrlama Aletleri

Numuneyi rselemeden tpten karmaya yarayan alet. ap 38 mm, uzunluu 76 mm olan iki yarm silindirden olumu bir kalp. Numuneyi kesmekte kullanlacak bak, spatula veya tel testere. (Resim:1,3) 0,5 mm duyarlkla okunabilen elik bir cetvel veya verniyeli kumpas. Yaklak olarak 30 cm uzunluunda, 2,5 cm geniliinde ve 3 mm kalnlnda, bir kenar evli, elik bir cetvel. nce makine ya

Resim:1.13: Numuneyi rselenmeden karmaya yarayan alet

Resim:1.14: Numuneyi kesmekte kullanlan kl testere

1.1.4. Deney Aletleri

Tanabilir basn aleti: Bu alet, elle evrilebilen sonsuz vida ve kalibre edilmi yay vastasyla 38 mm apnda parlatlm metalden iki dz disk arasna yerletirilen numuneye basn tatbik edebilen bir alettir. Bu alette, numuneye uygulanan yk ve numunenin bu yk altndaki skma miktar, otografik olarak zel bir kart zerine kaydedilir. (ekil:1.1, 1.2) Aletin kaydedici blmne gre dzenlenmi kartlar Deiik kapasitelerde, kalibre edilmi yaylar. Genellikle 1 cm lik bir boy deiimi iin 2 kg, 10 kg ve 20 kg lik ykler gerektiren drt adet yay yeterlidir. Su muhtevas bulmaya yarayan aletler. 0,5 gr duyarlkta terazi.

Resim:1.15: Hassas tart ve numunenin tpten karlmas

1.2. Zemine Sondaj Delii Amak

Zemin incelemesinin ksa zamanda ve ucuza yaplmas istendiinde sonda ubuk veya sondalama aletleri kullanlr. Sondalama zeminin birka yerinde ve tecrbeli eleman tarafndan kumlu, akll ve killi zeminlerde yaplabilir.

Resim:1.16: Zeminde sondalama ve numune alma noktalar

Sonda ubuu, 2-5 m uzunluunda ve 2-4 cm apnda zerinde kertikler alm ve ucu konik olarak sivriltilmi bir elik ubuktur. ubuk zemin zeride dik olarak tutulur ve st ucuna vurularak aklr. Her vuruta ubuun zemine ne kadar girdii llerek kaydedilir, Bu bize zemin tabakalarnn derinlik ve gerilmeleri hakknda bir fikir verir. ubuk ekildiinde kertiklere dolan paralar incelenerek zemin tabakasnn cinsi ve yaps tayin edilebilir. Derinlii fazla olan zeminlerde ise sondaj delii alr. Genellikle yeralt suyu olan yerlerde ve su iinde zemin muayenesi sondaj ile yaplr. Sondaj ile yaplan muayenede zemin tabakalarnn sk veya gevek yerleim ekilleri geirgenlii hakknda karar vermek zordur. Zemin muayenesinde sondaj deliklerine gelen yer alt sular yapnn temel alanna yaylacaklarndan sondaj ukurlar yap alannn dnda almaldr. Sondajn yap alan iinde almas zorunlu ise sondajdan sonra alan ukurlar hemen kapatlmaldr.

Resim:1.17: Zeminde yaplan bir sondaj

Sondaj aletleriyle 10-100 m. derinliklerdeki zeminlerin muayeneleri yaplabilir.

Resim:1.18: Zeminlerde yer alt su seviyesi

Resim:1.19: Sondaj derinlii mnferit temelde

Zeminler yaps gerei doal zeminler ve dolgu zeminler olarak ikiye ayrlr. Dolgu zeminler genellikle insanlarn etkisiyle meydana gelir. rnein karayolu yapmnda gzerghn geecei eksende hem yarma hem de dolgu yaplmas gerekmektedir. Dolaysyla yarmadan kan zemin genellikle dolgu yapmnda kullanlr. Not: daha fazla bilgi iin zemin modlne baknz.

Resim:1.20: Dolgu yaplm zeminlerde sondaj derinlii

10

Resim:1.21: Dnmeli sondaj makineleri

Resim:1.21: Ykamal sondaj makineleri

Resim:1.22:Darbeli sondaj makineleri

11

ekil:1.1: Tanabilir serbest basn aleti

12

1.3. Numuneyi Almak ve Yaltmak

1.3.1. Sondaj Deliinden
Sondaj delii gerekli derinlie kadar ierisinden numune alnacak zemini rselemeyecek tipte bir delici ile temizlenir. Koruma borusu kullanld takdirde, bunun, numune rselenme seviyesinin altna gememesi gereklidir. Numune alc, hafife yalanr ve itici aletlere balanr. Sondaj deliinin dibine indirilir. terek veya basarak zemine sokulur. Bu ilem esnasnda, tpn zemine ar miktarda itilmemesine dikkat edilmelidir. Bundan sonra numune alc, numuneyi alt ucundan koparacak ekilde dndrlr ve delikten karlr. Alnan numuneden, deney iin hemen numune hazrlanmayacaksa tpn iki ucuna birer kapak geirmek veya parafin kullanmak suretiyle numuneyi geici olarak havadan tecrit etmek gerekir.

Resim:1.23: rnek numune alc ular

Resim:1.2: rnek numune alma

13

1.3.2. Muayene ukurundan veya Ak Kazdan

Numune, bir muayene ukurundan veya ak bir kazdan elle rselenmemi numune alma tekniine gre alnmaldr.
Not: Daha fazla bilgi iin zemin deneyleri 1 ve 2. modlleri, zemin modl, Alt yap lab. (MEB)

Resim:1.25: Derin olmayan muayene ukurlar

Resim:1.26: Derin muayene ukurlar

Resim:1.27. ukur tabanndan numune alma

Resim:1.28: Numune etrafna hendek ama

14

Resim:1.29: Numune kesilerek ana tabakadan ayrlmas

Resim:1.30 Numune rselenmemesi iin ayrlmadan nce kaba konmas

Resim:1.31:ukur cidarndan numune alnmas

Resim:1.32: Numune etrafnn almas

Resim:1.33: Numune rselenmemesi iin ayrlmadan nce kaba konmas

Resim:1.34:Alnan numunenin su ieriini korumas iin izole edilmesi

1.4. Deney Numunesinin Hazrlanmas

1- Yark silindirsel kalp hafife yalanr ve numune, kabn iki ucundan taacak ekilde tpten kalba itilir sonra kesilir. Kalptan taan rselenmi ksm kesilip atlr ve kalp ierisindeki numunenin iki ucu bak veya kl testere ile tralamak ve elik cetvelle dzeltmek suretiyle silindirin eksenine dik bir ekilde hazrlanr. Numune tpnn dzgn ve ular eksenine dik ise, deney numunesi ayn tp ierisinde hazrlanabilir. Bu amala, 15

nce numunenin bir ucu tp eksenine dik olacak ekilde dzlenir, tp ierisinde istenilen boyda bir deney numunesi kalacak ekilde ters yne itilir. Tpten taan ksm eksene dik olarak kesilir ve ucu elik cetvelle dzlenir. 2- hazrlanan deney numunesinin boyu 0,5 mm, al 0,5 gr. hassasiyetle llp kaydedilir.

Resim:1.35: Deney numunesinin hazrlanmas

1.5. Deney Aletinin Ayarlarn Yapmak

Basn aletine zeminin dayanmna en iyi uyaca tahmin edilen bir yay taklr. zel ereveye yeni bir kart geirilir. Deney numunesi alt disk zerine oturtulur, kol elle evrilmek suretiyle st disk numune ile temas haline getirilir. Gerekli ayarlamalar yardmyla kaydedici kalem, kartn sfr deformasyon ekseni zerine getirilir ve sfr yke tekabl eden balama noktas iaretlenir.

1.6. Numuneye Basn Uygulamak

lgili kol, sabit bir hzla evrilmek suretiyle numuneye, krlana kadar gittike artan bir basn tatbik edilir. Numunenin boy deiimi dakikada yaklak olarak 8 mm olmaldr, bu deformasyon hznn amac, % 20 birim boy deiiminde krlan bir numune iin deney sresini 2 dakikaya ayarlamaktr.

1.7. Numune Boy Deiimi Deerini Tespit Etmek

Deney sonunda aletteki kart karlp tatbik edilmi olan basncn maksimum deeri ile krlma anndaki birim boy deiimi kaydedilir. Numunenin plastik bir ekilde gmesi halinde , %20 den az bir birim boy deiiminde basn maksimum bir deere ulamaz. Bu gibi hallerde, %20 birim boy deiimine tekabl eden basn kaydedilmelidir.

16

1.8. Numunenin Su eriini Bulmak

Yeteri kadar numune alnr ve ; w1 wk w Ww : Ya numune arl : Kuru numune arl : Su muhtevas(zemin iindeki su arlnn/ zemin arlna orandr) : Su arl

w1 w k Ww = = w olduuna gre (su ierii) w 1 Ww wk

1.9. Temizlik
Deney bitirildikten sonra kullanlan ara-gere usulne uygun olarak temizlenir. Kullanlan ekipman laboratuarda ilgili yerlerine yerletirilir.

1.10. Hesaplamalar ve Deney Raporu Hazrlamak

1-Numunenin serbest basn dayanm (kg/cm2) ile gme anndaki birim boy deiimi (numunenin deney balangcndaki uzunluunun yzdesi olarak) verilmeli, 2-Zeminin ya birim arl ile su ierii belirtilmelidir. Ayrca aadaki noktalarda raporda yazlmaldr. Numunenin alnd ve deneyin yapld tarihler. Numunenin alnd yer ve derinlik ile numunenin dey olarak alnmad hallerde numune ekseninin yataya gre eimi. 38 mm den farkl olduu taktirde numunenin ap Sondajn yapld noktadaki yer yzeyi kotu (ayet biliniyorsa) Numunenin numaras, tarifi ve gerekli grlebilen vs. bilgiler.
Not: Daha fazla bilgi iin ,TS1900

17

ekil:1.2: Serbest basn deneyinde kullanlan kart ile iki yk deformasyon erisi rnei

18

DEERLENDRME LE
DEERLENDRME LE Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin yada arkadanzn yapt almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet/hayr seeneklerinden uygun olan kutucua iaretleyiniz. PERFORMANS TEST Dersin naat teknolojisi / naat laboratuar teknisyenlii / zemin deneyleri ad Ama Konu Zeminlerde serbest basn dayanmnn tanabilir aletlerle saptanmas deneyini kuralna uygun yapabilecektir. Zeminlerde serbest basn dayanmnn tanabilir aletlerle saptanmas deneyini kuralna uygun yapmak. GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Deney iin kullanlacak ara-gereleri nceden hazrladnz m? Deney numunesini almak iin sondaj delii atnz m? Numuneyi usulne uygun alp yalttnz m? Deney aletinin ayarlarn yaptnz m? Numuneye basn uyguladnz m? Numune boy deiim orann lerek tespit ettiniz mi? Numunenin su ieriini bulmak iin numune (alttan ve stten) aldnz m? Usulne uygun su ieriini belirlediniz mi? Deney bittikten sonra kullanlan ara-gere temizliini yaptnz m? Deney bittikten sonra hesaplamalar ve deney raporunu hazrladnz m? rencinin Ad soyad Snf No Evet Hayr

Bu deerlendirme sonucunda eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek eksikliklerinizi tamamlaynz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri aadaki sorular cevaplayarak belirleyeceksiniz.

Doru Yanl
1. Bu deney, kohezyonlu zeminlerde serbest basn dayanmnn tanabilir aletlerle saptanmasn kapsar. 2. Deney, genellikle 38 mm apnda,76 mm uzunluunda silindirsel numuneler zerinde yaplr 3. Deney genellikle rselenmi numuneler zerinde yaplr. 4. Kullanlan delme metodu ne olursa olsun, numunenin alnaca derinliin hemen stndeki kesim, burgulu bir aletle almaldr. 5. Deney aletinde, numuneye uygulanan yk ve numunenin bu yk altndaki skma miktar, otografik olarak zel bir kart zerine kaydedilir. 6. Zemin incelemesinin ksa zamanda ve ucuza yaplmas istendiinde sonda ubuk veya sondalama aletleri kullanlr. 7. Sondajda koruma borusu kullanld takdirde, bunun, numune rselenme seviyesinin altna gemesi gereklidir. 8. Bu deneyde numuneler sondaj deliinden ve ak muayene ukurundan alnabilir. 9. Alnan numuneleri uzun sre kullanmayacaksak izole edip korumamz gerekir. 10.Deney sonunda aletteki kart karlp tatbik edilmi olan basncn maksimum deeri ile krlma anndaki birim boy deiimi kaydedilir. 11.Deney, genellikle zeminin kaz anndaki doal su ieriinde yaplr. 12.Bu deneyi ile zeminlerin dane ap dalm tespit etmek kolaydr.

20

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu renme faaliyeti ile renci, gerekli ortam salandnda ara gere bakm ve onarmn kuralna uygun yapabilecektir.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmeniz iin zemin deneylerinde kullanlan ara gere ve cihazlarn bakmyla ilgili aratrma yapnz.

2. ARA GERE BAKIM VE ONARIMI

2.1. Ara-Gere

ve Ekipman Toplamak

Yaplan her deneyden sonra kullanlan ara-gereler toplanr.

2.1.1. El aletleri
Numuneyi kesmekte kullanlacak bak, spatula veya tel testere. (Resim:1,3) Yaklak olarak 30 cm uzunluunda, 2,5 cm geniliinde ve 3 mm kalnlnda, bir kenar evli, elik bir cetvel. nce makine ya Delme aletleri (el burgusu) elik ubuk: 13-20 mm apnda ve 38 cm uzunluunda elik bir ubuk Bir maket ba Numunenin suda bekletilmesi srasnda yzey hareketini lecek bir alet 15 cm apnda szge kad Geni porselen kap: Yaklak 10 cm apnda Rtre kaplar Cam plaka: Kalnl en az 9 mm 450x450 mm boyutlarnda olan cam plaka Cam kap Elek takm (ASTM) Tepsi (6 adet ap 30 cm derinlii 4 cm ) Kova, mala Bakkal krei Fra (elek fras veya tel fra) Lastik tokmak

21

2.1.2. Mekanik Aralar

Numuneyi rselemeden tpten karmaya yarayan alet. ap 38 mm, uzunluu 76 mm olan iki yarm silindirden olumu bir kalp. Delme aletleri (mekanik burgu) 0,5 mm duyarlkla okunabilen elik bir cetvel veya verniyeli kumpas. Aletin kaydedici blmne gre dzenlenmi kartlar Deiik kapasitelerde, kalibre edilmi yaylar. Genellikle 1 cm lik bir boy deiimi iin 2 kg, 10 kg ve 20 kg lik ykler gerektiren drt adet yay yeterlidir Elekler: 5 ve 20 mm lik elekler Silindirik metal kalp: ap 15,2 cm ykseklii 12,7 cm taban ve st plaka 5 cm yksekliinde takp karlabilen yaka Metal disk ve sap: Numunenin statik sktrlmas iin 15 cm apnda ve 5cm kalnlnda 3 metal disk, disklere vidalanabilen bir sap. Metal piston: Kesit alan 19,35 cm, uzunluu 25 cm olan silindirik piston Deney srasnda uygulanacak yk piston aracl ile zemine aktaran bir makine. Bu makinenin yk len bir aygt olmas ve yk denetlenebilen bir hzla vermesi gerekir. Arlk: ap 5,24-5,4 cm, d ap 14,60-14,92 cm ve her birinin arl 2,27 kg olan halka biiminde 3 arlk Metal tokmak: 5,1 cm apnda dairesel taban olan 4,5 kg arlnda, tokman sert d 45,8 cm ye kadar ayarlanabilmelidir. Basn aleti: Statik sktrma iin en az 50 cm2 alanndaki iki yatay plakas arasnda en az 30 cm lik bir aralk bulunan ve 25000 kg kapasiteli Elek sarsma makinesi (art deil)

2.1.3. Elektronik Aletler

Su muhtevas bulmaya yarayan aletler. Etv Desikatr (soutucu)

2.1.4. Hassas Duyarll Olan Aletler

0,5 gr duyarlkta terazi.

2.1.5. zel Temizlik ve Bakm Gerektiren Alet ve Cihazlar

Tanabilir basn aleti: Bu alet, elle evrilebilen sonsuz vida ve kalibre edilmi yay vastasyla 38 mm apnda parlatlm metalden iki dz disk arasna yerletirilen numuneye basn tatbik edebilen bir alettir. Bu alette, numuneye uygulanan yk ve numunenin bu yk altndaki skma miktar, otografik olarak zel bir kart zerine kaydedilir. (ekil:1.1, 1.2) Burulma momenti lme aleti: Bu aygtn yerden ykseklii ayarlanabilmeli ve aygt istenilen durumda uzatma ubuklarna kenetlenebilmelidir. Aygt 0-7 kgm arasndaki burulma momentlerine %1 duyarlkta lebilmelidir. 22

Kanatl kesici: Yksek nitelikte paslanmaz elikten yaplm (arazi sondasnn ap ve ykseklii ise 10-20 cm kadardr.) Uzatma ubuklar: Boylar 90 cm dolaynda ve eksenel kuvvetlere dayanabile-cek salamlkta olmaldr. Yatak; Sondaj borusu iinde ubuklarn tam ortadan gemesini salayacak nitelikte, Mikrometre: Piston penetrasyonunun llmesini ve penetrasyon hznn denetlenebilmesini salayacak 0,01 mm blntl 25 mm kapasiteli gstergelidir

2.2. Kaba Temizlik Bilgisi

Deney aletlerinin zerinde kalan amur, ya, su, kum vs. kalntlar temizlenir veya spatula ile kaznr. Ancak bu esnada alete zarar vermemek gerekir. Kaba temizlik genellikle el aletleri ile mekanik aletler zerinde yaplr.

2.3. Ykama Bilgisi

Gerektiinde baz aletlerin ykanarak temizlenmesi gerekmektedir. Genellikle el aletleri ve mekanik aletler ykanarak temizlenir. Ykanacak alet bir kap ierisine yerletirildikten sonra temiz su ile ykanmaldr. (iilebilir su)

2.4. Silme Bilgisi

Deneylerde kullanlan btn aletler silinebilir. Ancak zellikle elektronik, hassa duyarl bulunan ve zel temizlik ve bakm isteyen aletlere dikkat etmek gerekir. Silme ilemi el ve mekanik aletlerin ykanmasndan sonra kesinlikle yaplmaldr. Aksi taktirde geneli metal olan bu aletler abuk korozyona urar ve paslanarak aletlerin ypranmasn salar. Silme ilemi iin havlu veya buna benzer bezler yada gderi paras kullanlmaldr. Aletlerin zerinde su zerreciklerinin kalmamasna zen gsterilmelidir.

2.5. Yalama Bilgisi

Ykama ve silme ilemlerinden sonra aletlerin yalanmas gerekmektedir. Burada ama aletlerin korozyona uramamas ve uzun yllar kullanlmasn salamaktr. Ayn zamanda baz aletlerin eklem yerlerinin periyodik olarak yalanmas gereklidir. Yalama ileminde genellikle ince makine ya kullanlr. Baz durumlarda mazotta aletlerin yalanmasnda kullanlr.

2.6. Koruma Bilgisi

Deneyde kullanlan btn aletlerin iyi kullanlmas ve gerekli bakmlarnn yaplmas gerekmektedir. Ancak zel ve elektronik aletlerin iyi korunmas gerekir. Bunlar hassas aletler olduklarndan dolay abuk bozulup ayarlar deiebilir. 23

Aletleri iyi koruyabilmek iin deneylerde ilem sralarna da uymak gerekir. zellikle laboratuar dnda yaplacak deneylerde aletlerin tamasna zen gsterilmelidir. Alet bakm ve tama ynetmelii veya kurallarna uymak gerekmektedir. Genel olarak deneylerde kullanlan aletler zel ve hassas olduklar iin kullanrken ok dikkat etmek gerekir.

2.7. Alet Ayarlarnn Kontrol

2.7.1. El Aletlerinin Bakm
Deney el aletlerinin bakm yukarda ki bilgiler nda yaplr. Burada en nemli nokta, deney bittikten hemen sonra bu ilemlerin hemen yaplmas gerekir. Ksaca zetlersek kaba temizlikten sonra ykama ilemi yaplr. Ykamas biten aletler silinip yalanr ve laboratuar da gerekli yerlere yerletirilir. Burada laboratuar artlar da nem tamaktadr. Ortamn belli bir scaklkta ve rutubetsiz olmas aletlerin mr asndan nemlidir.

2.7.2. Aletlerin Kalibre Edilmesi ve Kurulmas

Serbest basn deneyi iin; Basn aletine zeminin dayanmna en iyi uyaca tahmin edilen bir yay taklr. zel ereveye yeni bir kart geirilir. Deney numunesi alt disk zerine oturtulur, kol elle evrilmek suretiyle st disk numune ile temas haline getirilir. Gerekli ayarlamalar yardmyla kaydedici kalem, kartn sfr deformasyon ekseni zerine getirilir ve sfr yke tekabl eden balama noktas iaretlenir. Arazide kayma dayanmnn kanatl kesici ile saptanmas deneyi iin ; Burulma momenti lme aygt, en stteki ubuun zerine geirilip istenilen ykseklie ayarlanr ve bu ubua kenetlenir. Aletin taban yere salam bir biimde saptanr. lme gstergesi, aletteki boluklar alndktan sonra, sfra getirilir. Bundan sonra kanatl kesici, zemin kesilene dein dndrlr. Deney boyunca ubuklar dndrme hz saniyede 0,1- 0,2 (dakikada 6-12) snrlar arasnda olmaldr. Gstergenin maksimum deeri, zemini kesmek iin gerekli burulma momentini verir. Standart proctor deneyi iin; Penetrometre bir platform zerinde uygulanan ortalama yk llmek suretiyle kalibre edilebilir. Penetrometrenin ucuna ine taklarak el ile platformun zerine saniyede in (10 mm) basn uygulayacak ekilde bastrlr. Bu ilem penetrometrenin leinde bulunan izgilerin tamamn toplayacak ekilde yaplr. Penetrometre leinden yaplan okuma ile 24

platform leinden yaplan okuma arasnda herhangi bir farkllk varsa bu fark 1 kg gememelidir. Bu kalibrasyonu daha kolay yapabilmek iin 1 in2 (645 mm2) lik ine kullanlmas tavsiye edilir. Proctor penetrometresinde kullanlan ular aadaki tabloda grlmektedir. [ASTM D1558] En kesit alan (n2 ) 1 1/3 1/5 1/10 1/20 1/30 1/40 2 (cm ) 6,45 4,84 3,23 2,15 1,29 0,65 0,32 0,22 0,16 U ap (n2 ) 1,124 0,976 0,795 0,651 0,505 0,357 0,252 0,206 0,178 (cm2) 28,55 24,79 20,22 16,54 12,83 9,07 6,40 5,23 4,52
Tablo:2.1: Proctor penetrometresinde kullanlan ular

2.7.3. Gnlk Bakmlar

Deneylerde kullanlan aletlerin gnlk bakm gerektirenleri olabilir. Bunlarn yaplmas gerekmektedir. Bu aletler el aletleri, mekanik aletler veya elektronik aletler olabilir. Deney aletleri belli bir sre kullanlmayabilir veya az kullanlabilir. Zamanla aletlerdeki korozyonu ve sistem bozukluklarn nlemek iin gerekli grldnde gnlk bakmlar yaplr. Gnlk bakmlarda aletin retici firmasnn nerdii kurallara zen gsterilmelidir.

2.7.4. Periyodik Bakmlar

Deneylerde kullanlan aletler ister sk kullanlsn ister aralklarla kullanlsn periyodik bakmlarnn mutlaka yaplmas gerekmektedir. Periyodik bakmlar kullanlan aletlerin mrn uzatt gibi zamanla meydana gelebilecek kalibrasyon bozukluklarn giderir. Elektronik aletlerde daha zor tamirat gerektiren onarmlar engeller. Periyodik bakmlar laboratuar ortamnda teknisyenler tarafndan yaplr. Burada gzlem yaplarak aletlerin kontrol yaplabildii gibi baz basit denemelerle birok mekanik ve elektronik aletin periyodik bakm yaplabilir. Periyodik bakmlarda aletin retici firmasnn nerdii kurallara zen gsterilmelidir.

2.7.5. Teknik Servis Bakmlar

Deneylerde kullanlan aletlerin belli zaman aralklarnda servis bakmlarnn yaplmas gerekmektedir. zellikle mekanik, elektronik ve zel bakm isteyen aletlerin servis bakmlarnn tam olarak yaplmas gerekmektedir. Servis aralklarnn retici firmann kullanma klavuzunda bulunmaldr. Not: Btn bu bakmlarn (gnlk, periyodik ve servis) zamannda yaplmas ve gerekli bakm karnelerinin dzenli olarak tutulmas gerekmektedir. Bu karnelerde aletin veya cihazn ismi, en son hangi ite kullanld, en son yaplan gnlk, periyodik ve servis bakmlarnn tarihleri ve kim tarafndan yapld gibi bilgiler bulunmaldr. 25

DEERLENDRME LE
DEERLENDRME LE Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin yada arkadanzn yapt almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet/hayr seeneklerinden uygun olan kutucua iaretleyiniz. PERFORMANS TEST Dersin naat teknolojisi / naat laboratuar rencinin teknisyenlii / zemin deneyleri ad Ama Konu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ara-gere bakm ve onarmn kuralna Ad soyad uygun yapabilecektir. Ara-gere bakm ve onarmn kuralna Snf No uygun yapmak. GZLENECEK DAVRANILAR Deneylerde kullanlan ara-gereleri topladnz m? El aletlerini topladnz m? Mekanik aralar topladnz m? Elektronik aletleri topladnz m? Hassa duyarl olan aletleri topladnz m? zel temizlik ve bakm gerektiren aletleri topladnz m? Deneylerde kullanlan aletlerin kaba temizliine dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin ykanmasna dikkat ettiniz mi?

Evet

Hayr

Deneylerde kullanlan aletlerin silinmesine dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin yalanmasna dikkat ettiniz 10 mi? Deneylerde kullanlan aletlerin korunmasna dikkat ettiniz 11 mi? Deneylerde kullanlan el aletlerinin bakmna dikkat ettiniz 12 mi? Deneylerde kullanlan aletlerin kalibrasyonuna ve 13 kurulmasna dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin gnlk bakmn yaptnz m? 14 Deneylerde kullanlan aletlerin periyodik bakmn yaptnz 15 m? Deneylerde kullanlan aletlerin bakmlarn zamannda 16 yaptnz m? Yaptrdnz m? Deneylerde kullanlan aletlerin bakm karnelerini tuttunuz 17 mu? Bu deerlendirme sonucunda eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek eksikliklerinizi tamamlaynz. 26

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri aadaki sorular cevaplayarak belirleyeceksiniz.

Doru

Yanl

1. Deneylerden sonra kullanlan aletleri toplamak gerekir. 2. Toplanan deney aletlerine bakm yapmadan laboratuarda yerlerine dzenli olarak yerletirmek gerekir. 3. Btn deney aletlerinin karnelerini dzenli olarak tutmak gerekmektedir. 4. Deneylerde kullanlan aletlerin belli zaman aralklarnda servis bakmlarnn yaplmas gerekmektedir. 5. Periyodik bakmlar kullanlan aletlerin mrn uzatt gibi zamanla meydana gelebilecek kalibrasyon bozukluklarn giderir. Elektronik aletlerde daha zor tamirat gerektiren onarmlar engeller. 6. Laboratuar artlar nem tamamaktadr. Ortamn belli bir scaklkta ve rutubetsiz olmas aletlerin mr asndan nemli deildir. 7. Ykama ve silme ilemlerinden sonra aletlerin yalanmas gerekmektedir. Burada ama aletlerin korozyona uramamas ve uzun yllar kullanlmasn salamaktr. 8. Deneylerde kullanlan btn aletler silinebilir. Ancak zellikle elektronik, hassa duyarl bulunan ve zel temizlik ve bakm isteyen aletlere dikkat etmek gerekir 9. Gerektiinde baz aletlerin ykanarak temizlenmesi gerekmektedir. Genellikle el aletleri ve mekanik aletler ykanarak temizlenir.Ykama suyu olarak her trl su kullanlabilir. 10. Periyodik bakmlar laboratuar ortamnda teknisyenler tarafndan yaplr. Burada gzlem yaplarak aletlerin kontrol yaplabildii gibi baz basit denemelerle birok mekanik ve elektronik aletin periyodik bakm yaplabilir.

27

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

1. Zeminlerde basn dayanmnn laboratuarda hangi deney ve aletlerle yapldn aratrnz 2. Zemin deneylerinde kullanlan btn ara-gerelerin bakm ve onarmlar hakknda bilgi toplaynz. rnek bir bakm onarm karnesi dzenleyiniz. (Bilgisayar ortamnda olabilir.) hazrladnz karneyi (tablo) snfta arkadalarnzla karlatrnz.

DEERLENDRME LE
retmeniniz, modldeki faaliyetleriniz ve aratrma almalarnz sonunda kazandnz bilgi ve becerilerinizi lme aralaryla lerek modl le ilgili durumunuzu deerlendirecek ve sonucunu size bildirecektir. PERFORMANS TEST Dersin naat teknolojisi / naat laboratuar rencinin teknisyenlii / zemin deneyleri ad Zeminlerin dayanm deneylerini kuralna Ama Ad soyad uygun yapabilecektir. Zeminlerin dayanm deneylerini kuralna Konu Snf No uygun yapmak GZLENECEK DAVRANILAR Deney iin kullanlacak ara-gereleri nceden hazrladnz 1 m? 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Deney numunesini almak iin sondaj delii atnz m? Numuneyi usulne uygun alp yalttnz m? Deney aletinin ayarlarn yaptnz m? Numuneye basn uyguladnz m? Numune boy deiim orann lerek tespit ettiniz mi? Numunenin su ieriini bulmak iin numune (alttan ve stten) aldnz m? Usulne uygun su ieriini belirlediniz mi? Deney bittikten sonra kullanlan ara-gere temizliini yaptnz m? Deney bittikten sonra hesaplamalar ve deney raporunu hazrladnz m? Deneylerde kullanlan ara-gereleri topladnz m? El aletlerini topladnz m? 28

EVET

HAYIR

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

Mekanik aralar topladnz m? Elektronik aletleri topladnz m? Hassa duyarl olan aletleri topladnz m? zel temizlik ve bakm gerektiren aletleri topladnz m? Deneylerde kullanlan aletlerin kaba temizliine dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin ykanmasna dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin silinmesine dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin yalanmasna dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin korunmasna dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan el aletlerinin bakmna dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin kalibrasyonuna ve kurulmasna dikkat ettiniz mi? Deneylerde kullanlan aletlerin gnlk bakmn yaptnz m? Deneylerde kullanlan aletlerin periyodik bakmn yaptnz m? Deneylerde kullanlan aletlerin bakmlarn zamannda yaptnz m? Yaptrdnz m? Deneylerde kullanlan aletlerin bakm karnelerini tuttunuz mu?

Performans testi deerlendirmesi sonucunda eksik olduunuz konular yeniden tekrar ederek eksik bilgilerinizi tamamlaynz. Kendinizi yeterli gryorsanz bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz

29

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 D D Y D D D Y D D D D Y

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D Y D D D Y D D Y D

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek deerlendiriniz Eksik olduunuz konulara dnerek tekrarlaynz. Tm sorular doru yantladysanz dier faaliyete geiniz.

30

KAYNAKA KAYNAKA
ZCAN dris, Yap retmeni, Zemin Modl, smet nn End. Mes. Lisesi, Adana,2005 AYDIN Hseyin, Yap retmeni. Zemin Deneyleri 1 ve 2 Modlleri, SOV. Yap Meslek Lisesi, stanbul,2005 YILMAZ Yusuf, Yap retmeni. Zemin Deneyleri 3 ve 4 Modlleri, SOV. Yap Meslek Lisesi, stanbul,2005 ARIK Suat, Yap retmeni, Bitirme Tezi Proctor Deneyi, G.. T.E.F, Ankara, 1999 YILMAZ, Yusuf Yap retmeni. Zemin Mekanii Ders Notlar, G..T.E.F, Ankara, 1999 UZUNER Bayram Ali, Prof. Dr. Temel Zemin Mekanii, Teknik Yaynevi, Ankara, 1996 YILMAZ Yusuf, Yap retmeni. Alt Yap Laboratuar Ders Notlar, Ankara naat Teknik Lisesi, Ankara, 1993 CAN, H. GNTEKN, A. ASLAN, M. DEMRAN, D.Alt Yap Laboratuar, MEB, stanbul, 1992 TS 1900, naat Mhendisliinde Zemin Laboratuar Deneyleri, Ankara,1987 KUMBASAR, V.KP, F. Zemin Mekanii Problemleri, alayan Kitap Evi, stanbul,1985

31