Wijsbegeerte en Ethiek

Bekende filosofen en/of stromingen in de Ethiek

Aristoteles

Aristoteles huldigt het "eudaemonisme": het leven heeft tot doel de gelukzaligheid (blijheid) (Grieks eudaimonia) te vinden door:
y y

de studie van de filosofie (= beschouwing van 'het Zijn') en de wetenschap de phronesis, volgens Aristoteles de belangrijkste deugd, dat morele verstandigheid inhoudt, die in de praktijk schuilt. De phronesis is het inzicht dat zorgt voor het kiezen van de 'goede' handeling en het bepalen van het 'midden', tussen verstand en gevoel. Aristoteles is de grondlegger van de deugdethiek. genot (Grieks hdon> "hedonisme")

y y y y y y

Verbindt geluk met deugdzaamheid , niet louter hedonistisch geluk nastreven (zie ervaringsmachine van Nozick) Men moet leven met grenzen (ethisch leven) , geen permanent nirwana (hedonisme..) Gelukkig leven is een leven waarin we ons intrinsiek doel nastreven (telos), onze eigen capaciteiten , gelukkig leven is een leven met ups & downs , het houdt risico in Ook een aspect van transcendentie ; we moeten de link kunnen leggen met ons eigen bestaan en dat van een hogere macht Geluk is het hoogste goed, niet vrijheid (zie andere), al is dit wel een vereiste Geld mag dus ook geen thesauriemiddel zijn (opsparen) , het moet slinkend zijn

Hobbes :

Hobbes ontkende het bestaan van een niet-materile werkelijkheid. Hij kwam tot deze gedachte doordat hij zeer sterk onder de indruk was van de wetmatigheden in de materile wereld. Alles wat bestaat, is dus materieel-lichamelijk. Met deze stelling grijpt hij terug op het oude atomisme van Democritus en Epicurus

y y y

Omgekeerde van Aristoteles Geluk ligt in de vlucht vooruit , aaneenschakeling van begeertes die vervuld worden Er moet een superieure macht zijn (Leviathan) die arbitreert , anders vervalt men in chaos.

Epicuros :

Epicurus leefde van 341 v.Chr. - 270 v.Chr. Hij was een Grieks filosoof, hedonist en aanhanger van het atomisme. Hij was de grondlegger van het Epicurisme, n van de scholen uit de Hellenistische filosofie. Waar het om gaat in de filosofie is het persoonlijk geluk, volgens Epicurus het hoogste goed in het menselijk leven. Centraal hierbij staat het vermijden van pijn en verdriet. Als de filosofie ons niet van onze angsten zou bevrijden, met name van onze angst voor de goden en voor de dood, dan zou er geen reden zijn om haar serieus te nemen.

y y

Zijn ethiek is een combinatie van het hedonisme en het ascetisme (soberheid, afkeer v/d wereld, geen materile eigendommen) Vergelijking met het Zenboeddhisme heden ten dage (opwaarderen wat je wl kan krijgen i.p.v. onderwaarderen wat je nit kan krijgen , vb. SourGrapes : adaptieve preferenties , en opwaarderen wat je nit kan krijgen , tegenadaptieve preferenties) Mens heeft 3 soorten begeerten o Noch natuurlijk / noch noodzakelijk (eer, macht, geld) o Natuurlijk / doch niet noodzakelijk (seks, duur eten) o Natuurlijk / Noodzakelijk (voedsel, kleren, drinken)

Stoa :

De Stoa of het Stocisme is een filosofische stroming die rond 300 v.Chr. begon in Griekenland en behoort tot de Hellenistische filosofien. De stosche filosofie presenteert zichzelf als de aangewezen weg om de mens gelukkig te maken. Alles wat gebeurt in de wereld is volgens de Stoa van tevoren onverbiddelijk bepaald, maar de vrijheid en autonomie van de mens zit hem erin dat hij vrij is in zijn reactie hierop. Deze reactie is bepalend voor het menselijk geluk. Inzicht in de noodzakelijkheid van alles, inzicht dat dit zo goed is, enerzijds; anderzijds het inzicht dat hetgeen men gewoonlijk als persoonlijke rampen ziet, ons niet echt raakt, als we maar goed onderscheiden wat er echt aan de hand is. Er zit evenwel ook een moreel aspect aan vast. Een stocijn wordt geacht ook zijn sociale plichten te vervullen. Dit wordt gezien als een natuurlijk bestanddeel van het leven in de menselijke gemeenschap. Want ook het leven in overeenstemming met de natuur wordt als doel geformuleerd door de Stoa.

y y

Geluk is deugdzaamheid , begeerten in bedwang houden 2 soorten begeerten o Van jezelf afhangend (enige die je mag begeren/in rekening brengen in je leven) o Van anderen afhankelijk (externe omstandigheden/factoren) Forward looking filosofie , niet treuren omwille van iets indien je er alles in je macht aan had gedaan (vb. dood van je kind)

Kant :
Aristoteles: teleologische ethiek een handeling is moreel als zij gericht is op het goede doel Kant: deontologischeethiek beoordeling van de handeling op zich.

y y y y y

Men moet een deugdzaam leven leiden om gelukkig te kunnen zijn, mr dit mag niet zijn met het oog op winst (bv. Om in de hemel te geraken) Men moet handelen uit plicht, zelf onder straffe van pijn / tegen instincten in Vrijheid is bijgevolg niet doen wat je wil , maar wat je moet doen vanuit je plicht , je moet gehoorzamen aan de morele wet Vrijheid ligt in t weerstand bieden aan natuurlijke neigingen/verleidingen Men mag plezier hebben, maar de kern v/d activiteit moet een gevoel van verplichting hebben

Categorische Imperatief (2 mogelijke opvattingen)

y y y

Men moet altijd handelen op een manier zodat diens maximen (subjectieve beweegredenen) kunnen worden geniversaliseerd Men mag nooit een mens als middel gebruiken/beschouwen Kant heeft 2 definities van vrijheid
o o

Interne / Persoonlijke vrijheid : in staat je plicht te vervullen Externe / Maatschappelijke vrijheid : gehoorzamen aan de wetten van de maatschappij om zo maximale vrijheid te bekomen , anderen geen vrijheid ontnemen

Plato :
y y

y y

Verhaal De Ring van Gyges Jonge schaapherder vindt een magische ring, die hem onzichtbaarheid schenkt indien hij m aandoet. Uiteindelijk stoot hij de koning van de troon, vermoordt hem en verkracht zijn vrouw. Begaat de grootst mogelijke misdaden die men toen kon begaan Wat indien er een 2e ring zou zijn? Mensen zijn in se grote schurken en worden enkel ervan weerhouden door de mogelijkheid tot straf (Anti-Kantiaan)

Voltaire :
y

Vrijheid is doen wat je wil doen , keuzevrijheid

Rousseau :
y y

Een vrij mens is iemand wiens eigenbelangen samenlopen met het algemeen belang Vrijheid = selfgovernment , jezelf onderwerpen aan de regels die je zelf hebt voor gekozen

Utilitarisme :
Het utilitarisme (van Latijn utilitas: nut, ook wel: utilisme) is een ethische stroming die de morele waarde van een handeling afmeet aan de bijdrage die deze handeling levert aan het algemeen nut, waarbij onder algemeen nut het welzijn en geluk van alle mensen wordt verstaan. Doorgaans houdt dit in dat een utilitarist met zijn handelingen streeft naar een zo groot moge lijke mate van geluk, al houdt hij er wel rekening mee dat dit in de praktijk soms onmogelijk kan zijn. Met een zo groot mogelijke mate van geluk wordt bedoeld dat zoveel mogelijk mensen zo gelukkig mogelijk zijn. De term geluk in de utilitaristische ethiek is de som van plezier min pijn. Vermijden van pijn en verwerven van plezier zijn dan ook de motieven voor het menselijke handelen.

y y y y y y y y y y

Vorm van consequentialisme (handeling is goed wanneer ze goede gevolgen teweegbrengt) Utilitarisme neemt enkel de nutsgevolgen op in de vergelijking Ethisch utilitarisme : nut van de gemeenschap maximaliseren Hedonistisch utilitarisme : menselijk geluk uitgedrukt in nastreven van genot en vermijden van pijn | nut bepaalt het gedrag Preferentie-utilitarisme : eerst het menselijk gedrag observeren en daaruit afleiden wat het hoogste nut geeft | gedrag bepaalt het nut We mogen niet alle preferenties meenemen in de vergelijking , enkel de rationele , de onethische komen niet in aanmerking (jaloerse, nijdige ) Preferenties =/= ethische waarden (preferenties die door merendeel v/d maatschappij aanvaard worden , bv. Socrates was een goed mens) Regel-utilitarisme vs. Handelsutilitarisme Erg forward-looking : men kijkt enkel naar de opties die nog voor zich open liggen : bv. Lening terugbetalen omdat dit het grootste nut teweeg zal brengen in de toekomst , vertrouwen In tegenstelling tot Deontologische ethiek (backward-looking) : bv. Lening terugbetalen omdat men het in het verleden had beloofd

Kritiek op het Utilitarisme:

y y y y y y

Geen aanvaarding van priv-eigendom , bezittingen moeten worden ingezet om het grootste nut voor de gemeenschap te bekomen Contra-intutief : ALLES doen om geluk zo hoog mogelijk te krijgen Aanvaard het menselijk offer zolang het voor het grotere goed is (Stalin?) Lijnrecht tegenover de Kantiaanse (deontologische) Ethiek (absolute regels navolgen zoals geen mensen doden) We zijn enkel tevreden met oprecht geluk , niet met illusies (Experience Machine van Nozick) Meer interesse in de obstakelwaarde (het bereiken van iets) dan in hun nuttige eigenschappen (Ren Girard)

Peter Singer (utilitarist):

y y y

Vr armenhulp (meer nut dan extra geld aan de rijken) , alles herverdelen tot iedereen een gelijk marginaal nut heeft Gehandicapten die nutteloos zijn voor de maatschappij euthanasie Incest, bestialiteit, pedofilie kunnen allemaal aanvaard worden zolang t geen pijn/slechte gevolgen teweegbrengt in de maatschappij

John Reumer :
y y

Mensen worden ingedeeld in types Sociale zekerheid zal dan bv. gaan kijken naar wat voor type je bent om te beslissen over uitkering (vb. van de staalarbeider vs. de universiteitsprofessor)

Mayek (pro vrije markt, tegen regulering):

y y y

Het economische probleem is in se een kennisprobleem Planeconomie is bijgevolg ook onmogelijk omdat de werkelijke preferenties en capaciteiten ongekend zijn In de vrije markt geeft het prijszettingsmechanisme alle informatie die we nodig hebben

Keynes (contra vrije markt, voor regulering):

y y y

Economisch handelen gebeurt in radicale onzekerheid Investeringsbeslissingen zijn daarom zeer moeilijk in te schatten , ook al zijn ze noodzakelijk Daarom planeconomie : vraag verzekerd

Adam Smith :

Smith wordt alom genoemd als de vader van de moderne economie. Ook wordt hij beschouwd als een van de grondleggers van het klassieke liberalisme. Hij was van mening dat het nastreven van het eigen individuele belang ook in het grootste maatschappelijk belang zou resulteren. Een vrije markt zou het meeste opleveren voor de maatschap als geheel. De 'onzichtbare hand' van deze vrije pij markt zou zorgen voor harmonie en evenwicht. It is not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the baker that we expect our dinner, but from their regard to their own interest. We address themselves, not to their humanity but to their self-love, and never talk to them of our own necessities, but of their advantages.

Rawls :
Rawls wil in A Theory of Justice een alternatief bieden voor het utilitarisme, omdat het niet afdoende een antwoord kan geven op bepaalde rechtvaardigheidsvraagstukken, met name deze met betrekking tot de individuele vrijheid en rechtspositie. Daarnaast is er ook de kwestie van economische herverdeling, waarvan sommige utilitaristen van opvatting zijn dat deze gerechtvaardigd is, terwijl anderen het tegenovergestelde verdedigen.

y y y y y

Primarygoods : goederen die elke mens nodig heeft, wat hij ook wil met zijn leven (egalitarisme) Maatschappij moet deze primarygoods beschikbaar stellen (scholing, basisinkomen ) De maatschappij heeft geen obligatie om de mens gelukkig te maken, eenieder moet zelf zijn geluk nastreven. De staat moet wel voor een gezonde, rechtvaardige basisstructuur zorgen Gelijke burgerrechten zijn een prioriteit Ongelijkheid kan bestaan bij Rawls , maar onder 2 voorwaarden 1. Er moet gelijkheid van kansen zijn : alle posities moeten open staan voor alle leden van de maatschappij , faire competitie 2. De ongelijkheid moet maximaal ten voordele zijn van de zwaksten : dit om mensen te motiveren tot harder werken De eerste reden heeft altijd voorrang op de 2e

In contrast metAmartya Sen die ook pleit voor een rechtvaardige verdeling, maar niet louter gelijk. Voorbeeld van de gehandicapten (basic capabilities) , heeft meer middelen nodig om tot gelijkheid te komen
y y

Altijd kijken naar het doel/context van een keuze om te bepalen of ze al dan niet rationeel is Voorbeeld van de Ezel van Buridanus : waarom zou zijn keuze niet rationeel zijn? Wie weet probeert hij ons net aan te tonen dat hij inderdaad indifferent is tussen de 2 hooibalen

Nozick(libertarist) schreef een commentaar op de theorie van Rawls, waarin hij de case beschrijft van Will Chamberlin, een befaamd basketbalspeler. Volgens Rawls theorie zou men dan de mensen moeten verbieden tickets te kopen op Chamberlin te zien spelen, omdat dit zou leiden tot een unfaire verdeling. Rawls schreef er later op zich een commentaar op, waarin hij u itzet dat er zoiets is als een gedeeltelijke belasting i.p.v. een 100-0 verhouding. Een groot deel van Chamberlin s welvaart zou moeten worden afgeroomd en herverdeeld, maar een deel zou hij mogen houden. Andere objecties zijn ondermeer dat de theorie van Rawls : 1. De mensen reduceert tot individuen 2. Gebaseerd is op een cirkelredenering : uitgaande van de gelijkheid van mensen om tot burgergelijkheid te komen in de maatschappij 3. Een theorie voor de rijken is : vanwege de prioriteit van de eigendomsrechten 4. Mank loopt met het verschilprincipe : houdt geen rekening met natuurlijke primaire goederen (handicaps) en inspanningen (case van de tuinman vs. de tennisspeler)

Onderscheid tussen Links- en Rechts-Rawlsianisme o Links : vrijwillige (her)verdeling , rijkere volkeren hebben de plicht minder bedeelde volkeren te helpen (rechtvaardigheidsprincipes van Rawls) , Samaritaans principe (wederzijdse hulp, morele verplichting) vs. rechtvaardigheidsprincipe (intrinsieke verplichting door causaal verband) o Rechts : vertrouwen op de markt die zal (her)verdelen , voorrang voor burgerrechten/vrijheden op bepaalde maatschappelijke doelstellingen zoals welvaart

Dworkin :
y y y y y

Equality of ressources Rechtvaardigheidstheorie die focust op ambities i.p.v. talenten , beloont inspanningen Maakt een verschil tussen keuzes (verantwoordelijkheid) en omstandigheden (geen verantwoordelijkheid) Voorstander van de sociale zekerheid , iedereen verplicht zich te verzekeren voor een vooraf bepaald bedrag Rescueprinciple (mensenleven is heilig en alles moet er aan gedaan worden om het te redden) is te genereus. De overheid moet geld uitgeven tot op het punt dat er geen winst meer word gemaakt qua gezondheid en/of levensverwachting

Van Parijs :
y y y y

Onvoorwaardelijk basisinkomen , onafhankelijk van de gezinssituatie, huidige inkomen of bereidheid tot werken Beste mogelijkheid om de minstbedeelden de grootst mogelijke rele vrijheid te verschaffen Gebaseerd op Rawls verschilprincipe Maatschappelijke rijkdom voor verdeling moet worden bekomen uit o Optimale erfenisbelasting (controversieel) o Ecotaksen (algemeen aanvaard) o Belasting op prestigevolle banen (meest problematische , mondt uit in een duale maatschappij?) 3 beperkingen op het basisinkomen o Mag niet bekomen worden door n dictatuur o Mag niet te hoog zijn , lage arbeidsbereidheid o Hogere uitkering aan gehandicapten

Walzer vs. Dummet :

y

Walzer : gesloten grenzen , immigratie toegelaten voor politieke vluchtelingen (niet onbeperkt , onder bepaalde criteria), mindere mate voor economische vluchtelingen , mensen hebben grenzen nodig in hun leven Dummet : open grenzen , geen racistische politiek , migratie is positief om vergrijzing tegen te gaan , niet de immigrant moet zich verantwoorden , wel de staat die hem potentieel weigert

Enkele economen over migratie

Gary Becker :
y y

Geen migratieregels 1 x vast te betalen prijs voor legale migratie

Baghwati :
y y

Tegen brain-drain Taks betalen ter compensatie van de opleiding van hooggeschoolden

Gosserie :
y y

Enkel quota in de Europese Unie Landen die geen migranten willen, kunnen die ruilen met andere landen, mits vergoeding

Rodrik :
y

Tijdelijke migratie door middel van werkvergunningen