Nocioni i te dr.civile E dr.civile zakonisht definohet si deg positive e s dr.q prfshin trsin e dispozitave jur.

q rregullojn mardhniet shoqrore me karakter pasuror ose mardh.shoqrore q n instanc t fundit marin karakter pasuror. E dr.civile dhe e dr.familjare E dr.familjare ka dal nga e dr.civile si deg e pavarur e s drejts. E dr.civile dhe e dr.familjare kan ngjajshmri.E dr.civile ka pr object raportet e mallrave gjersa e dr.familjare ka pr object studimi jeten e bashkshortve dhe familjen.E dr.familjarve nuk ka pasur sanksionin pasuror. E Dr.civile dhe e dr.e puns Dikur mardhniet e puns i rregullonte e dr.civile.sot e dr. e puns sht deg e pavarur e s dr. E dr.civile dhe e dr.tregtare E dr,tregtare paraqet nj trsi t pavarur q ka dalur-buruar nga e dr.civile. E dr.civile dhe e dr.ndrkombtare private Edhe e dr.ndrk.private sht deg e pavarur e drejtsis e cila meret me zgjedhjen e kontesteve t lmis pasurore jurdike ku kto mardhnie prmbajn elementin e huaj. Ndarja e normave jur.dhe intepretimi i tyre Prkrah prmbajtja normat e s dr.ndahen n obliguese,ndaluese dhe autorizuese. Normat obliguese jan karakteristik pr t dr.administrative. normat ndaluese jan karakteristike pr t dr.penale. ndrsa normat autorizuese jan karakt.pr t dr.civile. Autorizuese jan ato norma q nuk prcaktojn veprime t caktuara e as nuk i ndalojn,por personit prkats i krijojn mundsi t kryejn apo t mos kryejn ndonj pun. Sipas nj kriteri tjeter normat i ndajm n imperative dhe dispozitive. Normat imperative n t dr.civile caktojn t dr.dhe detyrat e palve ashtu q palt t mos mund ti ndryshojn m vullnetin e vet. Nomrat dispozitive mund t jen t dyllojshme normat e vrteta dispozitive dhe ato plotsuese dispozitive. Normat e vrteta dispozitive jan ato q personate e ndryshm i krijojn m
1

deklarimin e vullnetit t vet n fomr t punve jurdike sidomos t kontrats normat plotsuese dispozitive jan ato dispozita ligjore q zbatohen vetm ather kur palt n punt e tyre juridike nuk i kan parapar e jan t domozdoshme pr zgjedhjen e cshtjes jurdike civile.psh,nuk sht i parapar vend ii dozrimit t sendit. Normat juridike ndahen edhe n interpretuese,declarative,konsutative etj. Norm intepretimi sht ajo q bn interpertimin e ndonj nocioni. Norma sht consultative kur qllimi i saj sht t lehtsoj kuptimin e puns jurdike. Cdo intepretimi ka pr qllim zbulimin e domethnies s vrtet t norms. Llojet e ndryshme t interpretimit t ligjeve-kemi kto lloje t interp.t ligjeve:int.zyrtar dhe privat. Interpetimi zyrtar t ligjeve e bjn organet prkatse shtetrore me qllim t zbatimit t tyre. Interpetimi gramatikor-sht faza e par e int.dhe do t thot sqarim i kuptimit t ndonj dizpozite n baz t analizs gramatikore te regullave t gramatiks dhe sintakss. Interpetimi logjik sht sqarim i kuptimit t dispozits me konstatimin e lidhjes logjike me dispozitat tjera juridike q i shfrytzon ligji. Interpetimi historic sht sqarim i kuptimit t ndonj dispozite duke mar parasysh rethanat historike q ndikuan n nxjerjen e asaj dispozite. interpretimi Interpretimi sistematik sht sqarim i dispozitave me caktimin e vendit t tij n tr sistemin e drejtsis. Interpretimi i gjer-ndodh ather kur kuptimi i nj dispozite zgjerohet,prandaj zbatohet edhe n rastet q n tekst nuk jan parapar n mnyr ekskluzive. Interpretimi i ngusht-sht i kundrt n qoft s kuptimi nxiret dhe zbatohet n mnyr m t ngusht. Analogjia Analogjia krkon krahasimin e nj gjendje faktike t pa regulluar m nj apo m tepr gjendjesh faktike t regulluara n ligj q cojn
2

deri te vrtetimi i elementeve t prbashkta dhe vlersimi i tyre nse ato elemente me t cilat gjendjet faktike krahasohen,prputhen jan t rndsishme pr gjykimin e tyre e ajo cka i dallon sht e parndsishme. Ka dy lloje t analogjis: Ligjore dhe Juridike. Analogjia ligjore ekziston ather nse ligji zbatohet n mardh.jur.me t cilin ligji nuk ka t bj mrpo kjo mardhnie jur.sht shum ngjajshme me mardh.jur.t cilin ligji e regullon. Analogjia jurdike kur regullimi i ndonj cshtje jur.nuk sht parapar m ndonj dispozite por kjo bhet duke u mbshtetur n parimet m t prgjithshme t sistemit civilo-jur. Historiku i burimeve t s dr.civile Zhvillimi i burimeve t s dr.civile sht nj process i pandalshm dhe me siguri i paprfundueshm,gjithmon i varur nga zhvillimi ekonomiko-shoqror dhe intelektual e kulturor i shoqris njerzore. E dr.zakonore dal nga dal edhe n t dr.civile e humb rolin e vet t cilin kishte n t kaluarn. Krahas t drejts t shkruar ekziston edhe e drejta e pashkruar. Nocioni dhe natyra jurdike e burimeve t s drejts civile Termi burim i s dr.civile sht i dy kuptimt,material dhe formal. Burim is dr. nga aspekti material sht force shhttrore, ndrsa aspekti formal nnkupton normat dhe aktet jurdike q manifestojn formalisht kt forc shtetrore. E drejta e shkruar n shumicn e shteteve sht burim formal kryesor dhe burime t s dr.civile jan: kushtetuta, ligji, konventat ndrkombtare dhe aktet tjera m t ulta s ligji. Burime plotsuese formale jan: e dr.zakonore,praktika gjyqsore dhe doktrina jurdike. Kuptimi material nnkupton forcn krijuese t s drejts,respektivisht faktort q e lindin e zhvillojn dhe e zbatojn at t drejt dhe kuptimi formal nnkupton format dhe mnyrat me t cilat manifestohet e drejta q regullon maredhniet jurdike civile. Burimet positive t s dr.civile n t dr.bashkkohore

E dr.moderne civile e konsideron sit domosdoshme edhe dallimin n ms t burimeve nacionale dhe burimeve ndrkombtare. Burimet nacionale t s dr.jan ato burime q kan origjin intrne ,ndrsa burimet e s dr.me origjin ndrkombtare jan t krijuara n baz t rregullave t hapsirs q e kalon at hapsir shttrore. Sot si burime formale t pakontestueshme n t gjitha t drejtat civile konsiderohen ligji dhe e drejta zakonore ndrsa burimet tjera formale si praktika gjyqsore,doktrina etj E drejta angleze e cila i takon sistemin common la nga disa konsiderohet se mbshtete n t drejtn zakonore. Burimet e s dr.muslimane jan: n vend t par Kurani pastaj Suna, Ixhma dhe Kizhas. N Maqedoni dhe Kosov burime t s drejts civile,tradicionalisht jan ligjet, e drejta zakonore,praktika gjyqsore dhe doktrina. Burimet positive t s drejts civile n Maqedoni Jan ato n baz t cilave ndrtohet vet sistemi jurdik i RM. Ligji mbetet burim primar is dr.civile ndrsa e dr.zakonore,praktika gjyqsore dhe doktrina jan burime t dors s dyt,duke mos u mbyllur mundsin e paraqitjes s burimeve tjera t s dr.civile. Ligji para se gjithash sht nj akt jurdik i nxjer nga organi competent n procedurn e parapar me kushtetut dhe se ligji ka funksionin e vet respektivisht ligji sht regull e s dr.e nxjer nga pushteti legjislativ. Kushtetuta-sht akt jurdik m i lart i nj shteti,respektivisht ligj fundamental i shtetit,q z vendin m t lart nga i cili t gjith organet shtetrore nxjerin legjitimitetin e tyre ligjor. Kushtetua e RM sht vepr e kuvendit t RM e cila ssht aprovuar m 1991. Kinventat ndrkombtare-paraqesin nj lloj t kontratave n mes dy apo m shum shteteve dhe jan burim is dr.civile si dhe ligji..Konventat pr t dhn efekt duhet t jen t ratifikuara nga organi competent i parapar me kushtetut. Konventat ndrk.me rastin e ratifikimit shpallen n gazetenm zyrtare ku shpallen edhe ligjet tjera q i nxjer kuvendi.
4

Aktet ndrk.bartin emrime t ndryshme:kontrata ndrk.konventa,tractate,akte ndrk.marveshje dhe prkah prmbajtaj jan dy ose m shum palshe. Ligji n kuptimin e ngusht si burim is dr.civile Ligji ishte burim kryesor i s dr.n prgjithsi pra ehde i s dr.civile n vecnti. Republikat dhe krahinat nxirnin ligjet vetanake. Nxjerja e nj kodi civil m modern n RM nuk krijon kushte pr prjashtimin e burimeve tjera t s dr.civile. Hyrja n fuqi dhe abrogimi i ligjeve-ligji civil pr t qen burim is dr.pozitvive sht e nevojshme t dihet njohuria se nj ligj sht n fuqi apo sht i shfyqzuar.. Kushtet pr hyrjen n fuqi t ligjit jan t nevojshme: nxjerja e tij dhe shpallja q bht n procedut t caktuar me ligj. Miratimi i ligjit bhet duke u votuar n kuvendin e RM,si organ ligjdhns,ndrsa shpallja e ligjit bhet n Gaz.Zyrtare t RM, n baz t s cils ligji bhet i njohur pr t gjith. Shtrirja e fuqis s obligueshm t ligjeve- kur ligji hyn n fuqi,ai fiton forcn e obligueshme,dmth,se ai imponohet pr n t ardhmen dhe sanksionohet q i parasheh bhen t zbatueshme pr at q nuk i respekton dispozitat e ligjit. Dnimet e shnuara sipas ligjit bhen t zbatueshme ndaj atyre q shkelin ligjin. Sanksioni vjen n shprehje kur sendet e debitorit q refuzon t eksekutoj obligimin e vet do t jen t sukuestruara dhe do t shiten pr llogari t kreditorit. Kemi ligje imperative dhe n ligje plotsuese. Dispozitat imperative jan ato t cilat palt me vullnetin e tyre nuk mund ti ndryshojn. Ligjet apo dispozitat plotsuese mbrojn interesin privat t palve andaj ato zbatohen vetm nse palt i dshirojn,respektivisht nse palt nuk i kan prjashtuar. Veprimi retroaktiv i ligjit-prapavepruessht e njohur se ligjet nxiren t veprojn pr t ardhmen. N RM n t dr.e RM sht parashkruar q : ligjet nuk mund t ken efekt prapavepruies. Kjo lejohet vetm nse jemi n interest pals. Veprimi retroaktiv krijon pasiguri pasi q cka esht ne favor pr njrn pal mund t jet jo favor pr paln tjetr.
5

Shtrirja-veprimi teritoaile e ligjit- vlera teritoriale e ligjit nnkupton se n cilin tritor vlen norma e nxjer. Ligjet e RM vlejn pr tr teritorin e saj,pra n teritorin mbi t cilin shtrihet sovraniteti i organit i cili e nxjer ligjin. Aktet nnligjore si burime t s drejjts civile- sht thn se burime t s dr.civile jan edhe aktet tjera nnligjore. Organet thera m t ulta se ato ligjvnse krijojn akte jurdike t cilat konsiderohen burime t s dr.civile. aktet nnligjore i nxjerin organet administrative e m s shpeshti qeveria,por edhe organet tjera m t ulta. Burimet positive subsidiare t s drejts civile n RME drejta zakonore si burim pozitiv subsidiary is dr.civile- e dr.zakonore sot konsiderohet burim is dr.pozitive civile dhe i kushtohet nj kujdes i vecant nga autort botror.. Disa autor q kan studiuar t dr.zakonore pranojn se dr.zakonore zbatohet edhe sot e ksaj dite. E dr.zakonore sot kur eksiston e dr.e shkruar nuk mund t jet burim kryesor por burim plotsues. Zbatimi is dr.zakonore n RM bhet n mnyr t heshtur. E drejta zakonore nnkupton regullat e pashkruara t sjelljes q nuk nxiren nga ndonj organ shtetror,por q lindin n mnyr spontane duke u persritur brez pas brezi nj koh t gjat dhe n rast t mosrespektimit pason sankisoni. Praktika gjyqsore burim is drejts civile- si burim formal is dr.civile aktuale paraqet njrn nga cshtjet m t diskutueshme n doktrinn juridike.Gjyqtari nuk e krijon t drejtn por vetm e zbaton ligjin ius dicere et non jus dare. Praktika gjyqsore mund t ngrihet n nuvelin e nj burimi t s dr.civile pr shkak t eksiztimit t nj hiararkie t sigurt n mes t gjykatev t ndryshme e mbi t gjitha pr hir t misonit t unifikimit t interpertimit t ligjit t njohur nga gjyqi me i lart. Ne RM ku praktika gjyqsore sht burim i dors s dyt i s dr. civile gjuqtari arin t bhet nj creator is drejts. Kodi civil i Zvicrs nga gjyqtari krkon q n munges t normave me rastin e vendosjes t sillet sikur t ishte ligjvns. Praktika gjyq.duhet ti zgjidh rastet kur kemi zbastir jurdike. Prakt.gjyq.esht burim is
6

dr.civile por pas ligjit hde drejtes zakonore dmth burim subsidial. Ne RM gjithmon ka qene subsidar. Doktrina si burim i s drejts civile- sipas autorve sht burim subsidiar is dr.civile. Doktrina jurdike sht trsia e mendimeve te shfaqura nga shkencatrt jurist me t cilat ata shpjegojn ose bjn interpretime pr dispozitat e s drejts n punimet e tyre shkencore,n artikuj t revistave shkencore ose n shnime tjera publike. N RM dokrina juridke ende sht n formim. Doktrina orfshin punimet e juristve sic jan profesort, gjyqtart ose praktikuesit. Mardhnia juridike civile-konsiderohet cdo mardhnie juridike e mbshtetur n normat e t drejts civile prmes t cils palt krijojn,ndryshojn ose shuajn ndonj t drejt subjective. Cdo mardhnie jurdike e regulluar me norma t s dr.civile ka pr qllim efektin pasuror. Elementet e mardh.jurdike jansubjektt. Objekti dhe t dr.dhe detyrimet t cilat lindin nga mardh.juridiko-civile. E drejta civile n kuptimin objektiv-sht trsia e normave dhe regullave juridike, me t cilat regullohen mardh.jur.civile. Kto norma regullojn psh.pronesin,kontartn. E drejta subjectivennkupton at t drejt t ciln individ respektivisht subjekti i nxjer nga e drejta objective. e drj.suibjektyive sht nj pushtet i cili prbhet nga nj apo m shum autorizimeve psh.e drejta e pronsis si e drejt subjective perbehet prej tre autorizimeve:autorizimin e perdrimit,shfrytzimit dhe t disponimit t sendit. Kemi edhe kkresn. E cila ndryshe quhet edhe padia n kuptimin material. Fuqia juridike- eksiston ather kur nuk eksiston mundsia e nj personi q me shprehjen e vullnetit t tij t ndikoj n krijimin ndrimin ose ndrprerjen e ndonj t drejt subjective. Gjendja juridike- prej t drejts subjective duhet t dallojm gjithashtu edhe gjendjen jurdike, gjendje jurdike kemi ateher kur ekziston nj trsi rethanash jurdikisht relevante t cilave kur tu bashkohet edhe nj rethan shnrohet n t drejt subjective.

Pozita juridike ose statusi- paraqet grumbull rethanash lidhur me nj subject q ka ndikim ne realizimin dhe mbrojtjen e t drejtave t tij subjective, Subjektet t s drejts jan- jane personat fizik dhe juridik. Kto subjekte konsiderohen barts t t drejtave dhe detyrimeve n nj mardh.jurdike-civile. Personi fizik si subject is drejts cdo person fisik konsiderohet subject is e drejts. Subjektivisht fitohet me te lindur. Per kt krkohet q ai t lind i gjall,gjegjsisht t jep shenja jete dhe t ket formn e njeriut. Personi fizik si sub.i s dr.cilsohet me disa zotsi jurdike:zotsine juridike,zotsin e veprimit dhe zotsin e deliktit. Zotsia jurdike sht aftsia e personit fizik q t jet barts it drejtave dhe detyrimeve, kjo zotsi fitohjet nga momenti i lindjes dhe pushon me vdekje e personit fizik, respketivisht me shpalljen e tij per t vdekur. Zotsia e veprimit t personave fizik- me zotsi veprimi kuptojm zotsin e veprimit q del n komunikimin jurdik pr t krijuar t drejta dhe pr t mar detyrime n mnyr t pavarur, kto t drejta dhe detyrime i fiton si rezultat i madhoris, kur i mbushin moshn 18 vjecare ose para mbushjes se kesaj moshe ns martohet. Zotsia e deliktit- sht aftsi e personit q t prgjigjet pr veprimnet e veta-deliktet me masn e vet pasurore. Atributet e personit fizik ajn:emir,vendbaninmi dhe vendqndrimi,shttsia dhe librat e gjendjes civile. Librat e gjenjes civile jane 3 lloje:libra am t t lindurve,t t kurorzuarve dhe t t vdekurve. Personat juridik si subject i se drejts- paraqesin klrijesa artificiale n rendin jurdik. Jan grumbull njerzish q kan masn pasurore q kan organizimin e mbrendshm,q ushtroijn veprimtarin e caktuar dhe ajn t regjistruara ose e kan t prcaktuar cilsin e subketit ts drejts. Zotsia jurdike,zotsia pr t vepruar e personave jurdik dhe zotsia e deliktit- pr dallim nga personat fizik tek keta fitohen q nga moment ii krijimit t tyre.

Object si element i mardhnieve jurdiko-civilejane:sendet,veprimet e njerzve,pasuria dhe vlerat personale. Sendet jane-objekt i rndsishm it dr.civile.dhe nenkuptojm at pjes materilae te natyrs q mund te vrehet me shqisa esht i prkufizuar n hapsir dhe fizikisht egziston. Veprimet e njerzveme keto krijohen te drejta dhe detyrime.objekt i ketyre mund te jete prestimi i cili ne baaz t mardh.detyrimore debitori sht i detyraur q ta kryej pe kreditorin. Prestimi-q sht object i detyrimit mund t jet nj dhnie dare,brje facere dhe mos berj non facere. Pasuria sht nj kategori kategori e krijuar nga qarkullimi ekonomik, dhe si atill ajo parqitet edhe si object it dr.civile.ndahet ne aktiv dhe passive. Vlerat personale- jan t lidhura me vet personin dhe ato atij i takojn. Nderi,shndeti,liria personale,integriteti fizik,shpirtror dhe moral etj bjjn pjese n grupi e te drj.personale pasurore. Krijimi dhe shuarja e mardh.jurdiko-civile- ketu jan t domosdoshme faktet jurdike. Faktet jurdike quajm at fakt pr t cilin e drejta e lidh krijimin,ndryshimin apo shuarjne e ndonj mardh.jurdike, Ndahne n :ngjarje natyrore dhe veprime t njrzve. Veprimet e njerzve ndahen net e lejuara dhe te palejuara. Veprimet e palejuara ndyshe quhen delikte civile. Supozimet dhe fiksionet- supozimi sht fakt jur.pr t cilin konludojm n baz t rethanave konkrete dhe ky nuk provohet por meret se sht. Klasifikimi i t drejtave subjective civile- ndahen n t drejta apsolutre dhe t drejta relative. Te drjtat apsolute kane kto karakteristaika: t dr.s personit t autorizuar i pergjigjet obligimi it e gjith personave tjera dmth veprkjn erga omnes,nurmi i personave te detyrauar nuk sht i caktuar, detyrimi i tyre sht gjithmon negative,mardh.e titullarit ndaj t gjithve personave tjer nuk sht e kankretizuar,keto t drejta nuk parashkruhen,kerkesa lind me shkeljen e t drejts,t te derjta apsolute eksiston e ashtuquajtura e drejta e racionit. Te drjtat relative i kane keto karakteriostika: verpjn inter partes midis

paleve,detyrimi sht gjithmon pozitiv,ato prashkruhen, kerkesa lind n t njjten koh me autorizimin. Etj. Te drejtat apsolute- jane te drejta sendore,te drejtat personale,te personaliotetit dhe te drejtat e autorit. Te drejtat relative- jane t drejta t cilat dalin nga mardh.e detyrimeve,t drejtat relative parimisht gjithmon ekzistojn dy pal:kreditori dhe debitori. Qarkullimi juridik- nnkuptojm bartjen e nj t drejte perj subjektit n nj send tjetr. Te drejtat subjective jane t bartshme,jan t derjta apsolute:pronesia,servituti,pengu etj.

10