TC.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1566 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 823

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI

Yazarlar Prof.Dr. .Zht ALTAN (nite 1, 2) Yard.Do.Dr. Yener MAN (nite 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11) Yard.Do.Dr. zgr TONUS (nite 10) Yard.Do.Dr. Banu UKAN (nite 12)

Editr Yard.Do.Dr. Yener MAN

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir. Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr. lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz. Copyright 2004 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM Genel Koordinatr Prof.Dr. Levend Kl Genel Koordinatr Yardmcs Yard.Do.Dr. Mjgan Bozkaya retim Tasarmcs r.Gr. Il Kabak Grafik Tasarm Ynetmenleri Prof. T. Fikret Uar r.Gr. Cemalettin Yldz Televizyon Programlar Yneticisi Prof.Dr. Naci Ghan Dil ve Yazm Danmanlar Yard.Do.Dr. Hlya Pilanc Okt. Aydn Fndkolu r.Gr. brahim Grgen lme Deerlendirme Sorumlular r.Gr. lkay nay Bodurlar r.Gr. Taner iman Kitap Koordinasyon Birimi Yard.Do.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin zgr Kapak Dzeni Prof. T. Fikret Uar Dizgi Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Uluslararas alma Normlar ISBN 975-06-0288-9

1. Bask Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 5.000 adet baslmtr. ESKEHR, Ekim 2004

indekiler

iii

indekiler
nsz ............................................................................................................ ix alma nerisi ........................................................................................... x Ksaltmalar ................................................................................................... xii Kullanm Klavuzu ....................................................................................... xiv

Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler.......

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI DENLNCE NEY ANLAMAK GEREKR? ...................................................................................................... Uluslararas alma Normlar ve Uluslararas Hukuk ................................ Uluslararas alma Normlar ve Uluslararas Sosyal Politika .................. Uluslararas alma Normlarnn Tanm .................................................... ULUSLARARASI ALIMA NORMLARININ GELMESNE YOL AAN NEDENLER ......................................................................................... Uluslararas Piyasalarda Rekabet Edilebilirlii Salamak ........................... Siyasal Yaknlamalar ................................................................................... Sosyal Uyum, Birlik ve Dengeye Duyulan Gereksinim ............................. Hmaniter Nedenler ..................................................................................... Uluslararas Dayanma ve rgtlenme ...................................................... Uluslararas alma Normlarnn Ulusal Sosyal Politikalar Ynnden Tad Deer .............................................................................................. Kreselleme Olgusu .................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar ........................................................................

1
3 3 4 5 6 6 6 8 8 9 9 10 11 12 13 13 14 14 15 15

NTE 1

Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi .........................................

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARININ HUKUK NTEL ................. KONUNUN TARHSEL GELM ................................................................. ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI LE ULUSAL HUKUK DZEN ARASINDAK LK ...................................................................................... Genel Olarak ................................................................................................. Trkiyedeki Durum ..................................................................................... ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI GNMZDE HANG KURULULAR TARAFINDAN TAINMAKTA VE NEDEN GDEREK DAHA DA NEM KAZANMAKTADIR? ...................................................... ULUSLARARASI ALIMA NORMLARININ GNMZDEK NEM ...... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar .........................................................................

NTE 2

17
19 20 23 23 24

25 26 27 28 29 29 30 31 31 31

iv

indekiler

NTE 3

Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps ............................................................... 33

ULUSLARARASI ALIMA RGTNN TARHSEL GELM................. 1919-1946 Aras Dnem ............................................................................... 1946 Sonras Dnem .................................................................................... ULUSLARARASI ALIMA RGTNN KURULU AMALARI VE TEMEL HEDEFLER ....................................................................................... ULUSLARARASI ALIMA RGTNN KURUMSAL YAPISI ................ l Temsil Esasna Dayanan Ynetim Yaps .......................................... Uluslararas alma rgtnn Organlar ................................................ Uluslararas alma rgtnn Temel Organlar .............................. Uluslararas alma rgtnn Dier Organlar ............................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 35 35 37 38 38 39 39 39 42 44 45 46 47 48 48 49 49

NTE 4

Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri ........................................................ 51

ULUSLARARASI ALIMA RGTNN FAALYET ALANLARI ............. Yasama Faaliyetleri ...................................................................................... Denetim Faaliyetleri ..................................................................................... Dzenli Denetim .................................................................................... Yaknmalara Dayal Denetim ................................................................. zel Denetim ......................................................................................... Teknik birlii Faaliyetleri ........................................................................... Eitim, Aratrma ve Yayn Faaliyetleri ....................................................... Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits ............................................. Uluslararas Mesleki ve Teknik Eitim Merkezi ................................... ULUSLARARASI ALIMA RGTNN TEMEL BELGELER ................. zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm .................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 53 53 56 56 57 57 58 58 59 59 60 62 63 64 64 65 65 65 65

NTE 5

Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri..................... 67

ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLERN BALANGICI VE TARHSEL GELM ................................... 1932-1946 Aras Dnem ............................................................................... 1946-1980 Aras Dnem ............................................................................... 1980 Sonras Dnem .................................................................................... 69 69 70 74

indekiler

ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLERN ZELLKLER ........................................................................... ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLER SINIRLANDIRAN ETKENLER ..................................................... Uluslararas alma rgtne Kar Olan Ykmllklerden Kanma... Uluslararas alma rgt le Trkiye Arasndaki likilerde Duyarllk........................................................................................................ Szlemelerin Onaylanmas Konusunda Bir Gr Birliinin Bulunmamas ................................................................................................ Yrtme ve Yasama Organlarnn almalarnda Yetersizlik ................... ULUSLARARASI ALIMA RGT VE TRKYE ARASINDAK LKLERN GENEL BR DEERLENDRMES ........................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar .........................................................................

75 76 77 77 77 78 78 80 81 82 83 83 83 84

Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps ....................................................................... 85

BRLEM MLLETLERN TARHSEL GELM........................................... BRLEM MLLETLERN KURULU AMALARI VE LKELER ................ BRLEM MLLETLERN ORGANLARI ...................................................... Genel Kurul ................................................................................................... Gvenlik Konseyi ......................................................................................... Ekonomik ve Sosyal Konsey ....................................................................... Vesayet Konseyi ........................................................................................... Uluslararas Adalet Divan ........................................................................... Sekretarya....................................................................................................... BRLEM MLLETLER KARARLARININ HUKUKSAL NTEL VE ETKNL ..................................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 87 90 91 91 92 92 93 93 93 94 98 99 100 101 102 102 102

NTE 6

Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar ................................... 103
BRLEM MLLETLERN ALIMA YAAMI LE LGL TEMEL BELGELER ....................................................................................... nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ................................................................. Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi ................... Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi ..................................... Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi ................. ocuk Haklar Szlemesi ............................................................................ 105 105 106 107 110 112

NTE 7

vi

indekiler

DENETM MEKANZMALARI ........................................................................ Szlemelere Dayal Denetim Mekanizmas ................................................ Szleme D Denetim Mekanizmas .......................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar .........................................................................

113 113 113 115 116 117 117 118 119 119 119

NTE 8

Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Faaliyet Alanlar....................................................... 121

AVRUPA KONSEYNN TARHSEL GELM.............................................. AVRUPA KONSEYNN KURULU AMALARI VE TEMEL HEDEFLER.... AVRUPA KONSEYNN KURUMSAL YAPISI................................................ Bakanlar Komitesi.......................................................................................... Parlamenter Meclisi........................................................................................ Genel Sekreterlik........................................................................................... Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi (AYBYK).......................... AVRUPA KONSEYNDE DENETM MEKANZMALARI............................... AVRUPA KONSEYNN FAALYET ALANLARI............................................ zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar............................................................................... Yararlanlan Kaynaklar................................................................................... Bavurulabilecek Kaynaklar.......................................................................... 123 124 125 125 126 127 128 128 129 130 131 132 132 133 134 134

NTE 9

Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri ..................................................................................... 135

AVRUPA KONSEY BELGELER ................................................................... Avrupa nsan Haklar Szlemesi ................................................................ Avrupa Sosyal art ....................................................................................... AVRUPA KONSEY-TRKYE LKLER .................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 137 137 141 144 146 147 148 149 149 149 149

NTE 10

Avrupa Birliinin Tarihsel Geliim, Kurumsal Yapas ve Dzenlemeleri ......................................................................... 151

AVRUPA BTNLEMESNN AMACI VE TARHSEL GELM ................ 153 Avrupa Topluluklarnn Kuruluu ............................................................... 153 Avrupa Topluluklarnn Genilemesi ........................................................... 154

indekiler

vii

AVRUPA BRLNN KURUMSAL YAPISI ................................................. Avrupa Birlii Zirvesi .................................................................................... Gelecekte Avrupa Birlii Zirvesi ........................................................... Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi ................................................................. Avrupa Birlii Bakanlar Konseyinde ye lkelerin Oy Gc ........... Avrupa Parlamentosu ................................................................................... Avrupa Parlamentosunun Yetkileri ...................................................... Gelecekte Avrupa Parlamentosu ........................................................... Avrupa Komisyonu ....................................................................................... Avrupa Komisyonunun Grevleri ........................................................ Gelecekte Avrupa Komisyonu .............................................................. Adalet Divan ve Bidayet Mahkemesi ......................................................... Saytay .......................................................................................................... Ekonomik ve Sosyal Komite ile Blgeler Komitesi .................................... Ekonomik ve Sosyal Komite .................................................................. Blgeler Komitesi ................................................................................... Avrupa Yatrm Bankas ............................................................................... Avrupa Merkez Bankas ............................................................................... AVRUPA BRLNDE KARAR ALMA SRELER ..................................... AVRUPA BRLNN ALIMA YAAMI LE LGL TEMEL DZENLEMELER .......................................................................................... Sosyal Diyalog ............................................................................................... cretliler ve Serbest alanlar in Avrupa Birlii Politikas .................... Avrupa Birliinin yerinde Salk ve Gvenlik Politikalar ...................... Avrupa Birliinin Yallara Ynelik Politikalar ......................................... Kadnlar ve Erkekler Arasnda Eitlik in Avrupa Birlii Politikas .......... Ayrmcla ve Dlanmaya Kar Politikalar ............................................... AVRUPA BRLNN ALIMA YAAMI LE LGL TEMEL DZENLEMELER .......................................................................................... Avrupa Topluluklarndaki Dzenlemeler .................................................... Avrupa Sosyal Fonu ...................................................................................... Avrupa Birliindeki Dzenlemeler ............................................................. Avrupa stihdam Stratejisi ............................................................................. Temel Haklar art ........................................................................................ Lizbon Stratejisi ............................................................................................. zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar .........................................................................

155 156 157 157 157 158 159 160 160 160 161 161 162 162 163 163 163 163 164 165 165 165 165 166 166 167 167 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 178

Trkiye-Avrupa Birlii likileri ve alma Yaamna Yansmalar .............................................................................. 179

AVRUPA BRL-TRKYE LKLER ...................................................... Tarihi Geliim ................................................................................................ Ankara Anlamas ......................................................................................... Trkiyenin Tam yelik Bavurusu ............................................................. GENLEME SRECNDE AVRUPA BRL-TRKYE LKLER ........... 181 181 181 183 183

NTE 11

viii

indekiler

Genileme Srecinde Gerekleen Avrupa Birlii Zirvelerinde Trkiye Genileme Srecinde lerleme Raporlar, Katlm Ortakl Belgeleri, Ulusal Programlar ve Trkiye ...................................................................... lerleme Raporlarnda Trkiye .............................................................. Katlm Ortakl Belgeleri, ereve Ynetmelik, Ulusal Programlar Kapsamnda Trkiye ............................................................................... AVRUPA BRL-TRKYE LKLERNN ALIMA YAAMINA YANSIMALARI ........................................................................... Trkiye ile Avrupa Birlii Arasnda alma Yaamna likin zel Dzenlemeler ............................................................................ Trkiyenin alma Mevzuatnda Avrupa Birliine Uyum Kapsamnda Gerekletirdii Deiiklikler ...................................... Trkiyenin Avrupa Birliinin Sosyal Politikalarna Uyumu ...................... zet ................................................................................................................ Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde yant Anahtar ............................................................................... Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................ Bavurulabilecek Kaynaklar .........................................................................

184 185 185 186 187 187 188 190 191 194 195 196 196 197 197

NTE 12

Uluslararas i ve veren rgtleri ................................... 199

ULUSLARARASI RGTLER ............................................................... Uluslararas i rgtlerinin Kurulmasndaki Temel Faktrler ................. Uluslararas i rgtlerinin Tarihsel Geliimi ........................................... Dnya apnda Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri ................... Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU) ................ Dnya Konfederasyonu (WCL) ......................................................... Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU) .............................................. Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri ............... Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) ........................................ ULUSLARARASI VEREN RGTLER ....................................................... Uluslararas veren rgtlerinin Tarihsel Geliimi .................................... Dnya apnda ve Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas veren rgtleri ....................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan Kaynaklar ................................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 201 201 202 204 205 207 209 211 211 213 213 214 216 218 219 220 221 222 222

Ekler .......................................................................................... 223 Szlk ....................................................................................... 286 Dizin .......................................................................................... 292

nsz

ix

nsz
Uluslararas alma Normlar adl bu alma; Anadolu niversitesi ktisat Fakltesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri blm lisans rencilerinin ders kitab gereksinimlerinin karlanmas amacyla hazrlanm, kitabn ieriinin belirlenmesi srecinde rencilerin ders programlar gz nnde bulundurulmutur. Kitabn ilk blmnde konuya ilikin genel bilgilere yer verilmi, ikinci blmnde uluslararas alma normlarnn hukuki nitelii, tarihsel geliimi, ulusal ve uluslararas balamda geerlilii irdelenmitir. Kitabn btnne temel oluturan bu iki blm sonrasnda, nemi dolaysyla ncelikle Uluslararas alma rgtne (ILO) yer verilmi ardndan srasyla, Birlemi Milletler (BM), Avrupa Konseyi ve Avrupa Birlii (AB) erevesinde konu ilenmeye allmtr. Son nitede ise, i ilikileri ve alma yaamna ilikin olarak dorudan norm oluturmasa da dolayl olarak bu normlarn oluumuna katk salayan uluslararas ii ve i veren rgtlerine deinilmitir. Kitabn yazlarak basma hazrlanmas srecinde ok sayda deerli kii katk salamtr. Hereyden nce bu almann yaplabilmesi dorultusunda gerekli olan ortam salayan Anadolu niversitesi Rektr Prof.Dr. Engin ATA ile ktisat Fakltesi Dekan Prof.Dr. Ahmet ZMEN ve Akretim Fakltesi Dekan Prof.Dr. Nazmi ULUTAKa teekkr ederim. Ayrca, alma grubunun kordinatrln stlenen Prof.Dr. Levent KILIn ahsnda tm ekip elemanlarna teekkr borluyum. Bu almann her sayfasna emek veren retim tasrmcs r.Gr. Il KABAKIya, bir ok nitenin hazrlanmasna katk salayan Yard.Do.Dr. zgr TONUSa ve Ar.Gr. Elif UZUNa almann dzenlenmesi ve kontrol edilmesinde yardmlarn esirgemeyen, srekli olarak beni cesaretlendiren kardeim ve meslektam r.Gr. Taner MANa ve kitabn yazarlarna itenlikle teekkr ediyorum. Son olarak kitabn her aamasnda elitiri ve nerileri ile beni ynlendiren, rencisi olmaktan herzaman gurur duyduum Prof.Dr. mer Zht ALTANa ve desteini esirgemeyen bata eim idem MAN olmak zere ailemin tm yelerine sonsuz teekkrlerimi sunarm. Editr Yard.Do.Dr. Yener MAN

alma nerisi

alma nerisi
Uluslararas alma Normlar; alanlarn yararnn gzetilmesi ve korunmas dorultusunda, uluslararas dzeyde benimsenerek paylalan ve uluslararas hukukun aralar yardmyla blgesel, ktasal ya da evrensel dzeyde yrrle konulan ilkeler ve kurallar olarak tanmlanr. Bu nedenle konuya ilikin bir kitapta elbette ki belgelere deinilmelidir. Ancak lisans dzeyinde ders kitab gereksiniminin karlanmas amacn tayan bir almada, konunun renciler tarafndan rahata anlalabilmesi iin, belgelerden nce, uluslararas alma normlarnn oluumunda dorudan ya da dolayl olarak rol oynayan rgtlere yer verilmeli, bu rgtlerin tarihsel geliimi, kurumsal yaps, faaliyet alanlar ve denetim mekanizmalar incelenmelidir. erii bu erevede, rencilerin ders programlar da gz nnde bulundurularak belirlenen "Uluslararas alma Normlar" kitab 12 niteden olumaktadr. 1. nitede konuya ilikin genel bilgilere yer verilmi, uluslararas alma normlarnn, uluslararas hukuk ve uluslararas sosyal politika ile balants irdelenmitir. Bu nitede ayrca, uluslararas alma normlarnn geliimine yol aan nedenler zerinde durulmutur. 2. nitede uluslararas alma normlarnn hukuki nitelii, tarihsel geliimi, ulusal ve uluslararas balamda geerlilii irdelenmitir. lk iki nite kitabn btnne temel oluturmas nedeniyle zellikle nemlidir. 3, 4, 5. niteler Uluslararas alma rgtne (ILO) ayrlmtr. 6 ve 7. nitelerde Birlemi Milletler (BM), 8 ve 9. nitelerde Avrupa Konseyi, 10 ve 11. nitelerde Avrupa Birlii (AB) erevesinde konunun ilenilmesine allmtr. 12. nitede ise, i ilikileri ve alma yaamna ilikin olarak dorudan norm oluturmasa da bu normlarn oluumuna katkda bulunan uluslararas ii ve iveren rgtlerine deinilmitir. Kitabnzn zellikle 4, 7 ve 9. nitelerinde uluslararas belgeler incelenmektedir. Ancak sadece ILOnun uluslararas alma normlar erevesinde ele alnabilecek 185 szlemesinin bulunduu dnlecek olursa tm belgelerin ilenilmesinin ve tm ynleriyle irdelenmesinin kitabn snrlarn olduka at anlalabilir. Bu nedenle kitabnzda sadece konumuz asndan nemli olduunu dndmz en temel belgelere yer verilecektir. Konunun daha iyi anlalabilmesi amacyla sz edilen uluslararas belgelerin tam metinlerinin elinizde bulunmas kukusuz yararl olacaktr. Kitabnzn son ksmndaki Ekte imkanlar lsnde bu uluslararas belgelerden bir ksmna yer verilmitir. 4. nitede ILOnun ekirdek olarak nitelenen 8 temel szlemesi genel bir ekilde ele alnm, ayrntya girilmemitir. Rahatlkla anlalabilen bu szlemelerin tam metinleri Ek 1de verilmitir. ILO normlarnn genel yapsnn anlalabilmesi asndan Ek 1de yer alan metinlerin dikkatle okunmas nemlidir. 7. nitede BMnin konumuz asndan nemli olduunu dndmz 5 temel belgesine yer verilmektedir. Bu belgelerden "nsan Haklar Evrensel Bildirgesi", "Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi" ve "Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi" (Ek htiyari Protokol ile birlikte) Ek 2de tam metinleriyle verilmitir. 9. nitede Avrupa Konseyi belgelerinden "Avrupa nsan Haklar Szlemesi" ve "Avrupa Sosyal art"na deinilmitir. Bu iki uluslararas belgenin tam metinleri Ek 3de yer almaktadr.

alma nerisi

xi

Uzaktan retim yntemine gre tasarlanm bu kitabn her nitesinde zellikle ilgili nitede ele alnacak konular hakknda bir Giri ksmna yer verilmi ve sonrasnda nitenin amalarna deinilmitir. Yine her nitede, ierikle ilgili somut bir ereve izilerek, o nitenin daha iyi kavranabilmesi amacyla, gncel haber, yorum ve makalelerden derlenen rnek Olay ve Yaamn inden ksmlar bulunmaktadr. nite iindeki Sra Sizde sorular ise rencinin konuya katlmn hedeflemektedir. nite sonlarnda, rencilerin hem kendilerini snamalar hem de snava hazrlanmalarn salamak amacyla Kendimizi Snayalm blmleri yer almaktadr. nite metinleri, ilenilen konunun nemli ya da zellii olan ynlerini aklamay amalayan televizyon programlar ile tamamlanmaktadr. Bu nedenle nce nite metnini zenle okuyarak anlamaya alnz. Daha sonra da o niteye ilikin televizyon programn izleyiniz. Konular mmkn olduunca sade bir anlatmla verilmeye allmtr. Ancak, uluslararas alma normlarnn kendine zg nitelii gerei baz kavram ve kelimelerde sorun yaanlabilir. Bu durumda takldnz kavram yada kelimenin anlam iin sayfa yan boluunda yer alan aklamalardan ve kitabn sonuna eklenen szlkten yararlanabilirsiniz. Editr Yard.Do.Dr. Yener MAN 05.04.2004

xii

Ksaltmalar

Ksaltmalar
AAFLI AB ABD AET AFL AFRO AGK AITUC AHD AHK AHM AHS AKT AKPM APRO ASF AT AUCCTU AYB AYBYK BIAC BM CCL CEDAW CFDT CFTC CIFE CISC CTC US DT ECA ECE ECLAC EFTA EKOSOK ERO ESCAP ESCWA ETC ETUC EURATOM FAO GATS GATT : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Asya Amerika i Sendikalar Birlii Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri Avrupa Ekonomik Topluluu Amerikan i Federasyonu Afrika Blgesel rgt Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans Hristiyan i Sendikalar Kongresi Avrupa nsan Haklar Divan Avrupa nsan Haklar Komisyonu Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Avrupa nsan Haklar Szlemesi Avrupa Kmr ve elik Topluluu Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Asya ve Pasifik Blgesel rgt Avrupa Sosyal Fonu Avrupa Topluluklar Sovyet Tm Birlik Sendikalar Genel Konseyi Avrupa Yatrm Bankas Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi Ticari ve Sanayi Danma Komitesi Birlemi Milletler Karayip i Kongresi Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi Fransz Demokratik Konfederasyonu Fransz Hristiyan i Sendikalar Konfederasyonu Avrupa Sanayi Federasyonlar Konseyi Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu Kba Sendikalar Merkezi okuluslu irketler Dnya Ticaret rgt Afrika Ekonomik Komisyonu Avrupa Ekonomik Komisyonu Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu Avrupa Serbest Ticaret Birlii Ekonomik ve Sosyal Konsey Avrupa Blgesel rgt Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu Bat Asya Ekonomik ve Sosyal Komisyonu Avrupa Ticaret Birlii Konfederasyonu Avrupa Sendikalar Konfederasyonu Avrupa Atom Enerjisi Topluluu Gda ve Tarm rgt Hizmetlerin Ticareti Anlamas Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Andlamas rgt

Ksaltmalar

xiii

IBRD ICATU ICFTU IFTU ILO IMF IMO IOE ITF ITS HEB HK OATUU OECD OPPZ ORIT RILU SSCB TRIM TRIP TUI UAD UNCTAD UNESCO UNICE VFTU WCL WFTU WHO

: : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :

Uluslararas Bayndrlk ve Kalknma Bankas Arap Sendikalar Konfederasyonu Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu Uluslararas Sendikalar Federasyonu Uluslararas alma rgt Uluslararas Para Fonu Uluslararas Denizcilik rgt Uluslararas verenler rgt Uluslararas Sendika Federasyonlar Uluslararas Meslek Sekreterlikleri nsan Haklar Evrensel Bildirgesi nsan haklar Komisyonu Afrika Sendikalar Birlii rgt Avrupa Ekonomik birlii rgt Polonya Sendikalar Birlii Amerikan Blgesel rgt Kzl Sendikalar Enternasyonali Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii Yatrm ve Ticarete likin nlemler Anlamas Fikri Mlkiyet Haklar Anlamas Sendika Enternasyonalleri Uluslararas Adalet Divan Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt Avrupa verenler Konfederasyonu Vietnam Sendikalar Federasyonu Dnya Konfederasyonu Dnya Sendikalar Federasyonu Dnya Salk rgt

xiv

Kullanm Klavuzu

endi kendine renme ilkelerine gre hazrlanm olan bu kitabn ilevlerini renmek iin hazrlanan Kullanm Klavuzu, konular anlamanzda ve snavlara hazrlanmanzda sizlere fayda salayacaktr.

Giri: nitede ilenen konulara ilikin bilgi veren, konuya balamadan nce sizi dnmeye iten, gerektiinde konular daha iyi kavrayabilmeniz iin yapmanz gerekenleri belirten ksa aklamalardr.

Amalarmz: niteyi tamamladnzda kazanacanz bilgi ve becerilerdir. Yana kma: Metin iinde yer alan nemli kavram ve ifadelere ilikin tanm ya da aklamalardr. nemsemeniz gereken noktalar gsterir. Metin iinde yaplan aklamalarn bir tr ok ksa zeti gibi dnlebilir.

rnek Olay: nitede ilenen konularn gnlk yaama yansmalarn ieren, kuramsal aklamalarla evrenizde yaanan olaylar arasnda ba kurmanza yardmc olmay hedefleyen rnek olaylar, anektodlar, alntlar ya da gazete haberleridir.

Dikkat: Hatrlatmak, baz noktalara dikkatinizi ekmek, farkl bir niteye, kaynaa ya da nite iindeki baka bir konu balna ynlendirmek iin gerekli uyarlar ierir.

nternet: Konu ile ilgili nternet adreslerine ynlendirir.

Anahtar Kavramlar: nitede amlanan temel kavramlardr. nitedeki nemli noktalara ilikin ipular verir. Kitap: Konu ile ilgili dier kitaplara ynlendirir.

indekiler: nite iinde hangi konularn ileneceini gsterir. Ana konularn balklarn ierir.

Sra Sizde: lenen konular kavrayp kavramadnz kendi kendinize lmenize yardmc olmaya amalayan, dnmeye ve uygulamaya ynlendiren sorulardr.

Kullanm Klavuzu

xv

zet: nitede ayrntl ilenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.

Kendimizi Snayalm: nitede ilenen konular renip renmediinizi kendi kendinize lmenizi salayacak, bir tr snava hazrlk testidir. Snavlarda kabilecek trde sorular ierir.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar: "Kendimizi Snayalm" blmndeki sorularn cevaplarn ve ilgili olduklar konular ierir. Yanl cevapladnz sorularla ilgili konular tekrar etmeniz snavdaki baarnz artrabilir.

Yararlanlan Kaynaklar: lenen konulara ilikin daha geni bilgi edinmek isteseniz bu blmde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

Yaamn inden: nitede aktarlan kuramsal aklamalar ile gnlk yaammzda karlatmz olaylar arasnda iliki kurmanz salamak iin verilmi haber ve alntlardr.

Okuma Paras: Bu blmde, baz dorudan ilikili bilimsel bir almadan alnan okuma paralarna yer verilmektedir.

Sra Sizde Yant Anahtar: "Sra Sizde"lerde yer alan sorularn cevaplarn ierir. Her hangi bir Sra Sizde sorusuna verdiiniz cevap ile bu blmdeki cevab karlatrarak, ilgili konuyu ne lde rendiinizi belirleyebilirsiniz.

Bavurulabilecek Kaynaklar: lenen konulara ilikin daha geni bilgi edinmek isteseniz bu blmde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler

Uluslararas alma normlar, uluslararas hukuk ile uluslararas sosyal politika disiplinlerinin ortak konusudur. Uluslararas alma normlar; insann ve onun ayrlmaz bir paras olan igcnn i ilikileri ve yaamnda ekonomik, sosyal ve mesleki ynden korunup, gelitirilmesinin blgesel, ktasal ve evrensel dzeyde benimsenen ilkelerini ve kurallarn ifade eder. Sosyal politikalarla ulalmak istenilen hedeflere byk lde hukuki ve kurumsal dzenlemelerden yararlanlarak varlabileceini sosyal politika dersinizde renmitiniz. Bu bilgiler hatrlanacak olursa, uluslararas alma normlarnn sosyal politikann spesifik bir alann oluturan alma politikalar ynnden bir kaynak nitelii tad daha kolay alglanabilir. Hukuka Giri kitabnn Hukukun Kaynaklar balkl 5. nitesi ile Sosyal Politika kitabnn Sosyal Politikalarn Uluslararas Kaynaklar ve Uluslararas alma rgt balkl 5. nitesinde size veriler bilgileri okuyarak hatrlamanz, bu nitede verilecek bilgileri daha kolay kavrayabilmenize yardmc olacaktr. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Uluslararas alma normlar ile uluslararas hukuk arasnda nasl bir iliki bulunur? Uluslararas alma normlar ile uluslararas sosyal politika arasnda nasl bir iliki kurulabilir? Uluslararas alma normlar denilince neyi anlamak gerekir? Uluslararas alma normlarna neden gereksinim duyulmu ve geliiminde hangi etkenler rol oynamtr?

Uluslararas alma Normlar

500 bin kii isiz kalabilir

Kotalarn 2005te kaldrlmasnn tekstilde yzde 20, konfeksiyonda yzde 35 kapasite ve istihdam kayb yaratacan belirten hazr giyimciler, 500 bin alan iin isizlik uyars yapt.
Mersin- Hazr giyim ve konfeksiyon ihracatlar, kotalarn kaldrlaca tarih olan 2005 ylna ilikin nlem alnmazsa. gelecek yldan itibaren Trkiyede 500 bin kiinin isizlik tehlikesiyle kar karya kalacan ne srd. AB raporlarnda, Trkiyenin gelecek yl tekstilde yzde 20, konfeksiyonda yzde 35 kapasite ve istihdam kayb yaayacana yer verildiine dikkat eken ihracatlar, yurtiinde acilen maliyet drc nlemler alnmas gerektiini belirtirken, kotalarn kaldrlaca tarihin de 2007ye ertelenmesini istedi. HKB Bakan Orakolu toplantda u bilgileri verdi: AB yetkilileriyle, 2005 ve sonrasnda inin haksz ve etik kurallarna uygun olmayan rekabet uygulamalarn grtk. Yetkililer de, inin Dnya Ticaret rgtne (DT) Katlm Anlamas kapsamnda verdii taahhtlerin komisyonca takip edildiini syledi. Sektr temsilcileri olarak, DTnn meyyidelerinin uygulanmad yerde antidamping yasalarnn devreye sokulmasnn yeterli olmayacan belirterek, kotalarn 2007ye kadar ertelenmesini ieren stanbul Deklarasyonu hatrlattk. Kotalarn kaldrlaca tarih ertelenmezse 34 lkenin katlmyla ortak zm bulunmal. ABD ve Trkiyenin zel sektr kurulularnn balatt ve kotalarn kaldrlma tarihinin 2007ye kadar ertelenmesini amalayan stanbul Deklarasyonunun altna imza atan lke saysnn 34e ulatn belirten Orakolu, Giriim DT nezdinde in ve Hindistan gibi arl bulunan gelimekte olan lkelerce de desteklenmesi durumunda ses getirebilir dedi. Toplantda konuan AKB Bakan Tark Bozbey ise, in bata olmak zere nc Dnya lkeleri ve ii piyasadan yaplan tm haksz ve kanunsuz rekabetin nlenmesi gerektiini vurgulad. Kaynak : Radikal Gazetesi, Ekonomi Sayfas, 09 Mays 2003, s. 14.

Anahtar Kavramlar
Uluslararas Hukuk Uluslararas Andlamalar Uluslararas Sosyal Politika Uluslararas alma Normlar

indekiler
ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI DENLNCE NEY ANLAMAK GEREKR? Uluslararas alma Normlar ve Uluslararas Hukuk Uluslararas alma Normlar ve Uluslararas Sosyal Politika Uluslararas alma Normlarnn Tanm ULUSLARARASI ALIMA NORMLARININ GELMESNE YOL AAN NEDENLER Uluslararas Piyasalarda Rekabet Edilebilirlii Salamak Siyasal Yaknlamalar Sosyal Uyum Birlik ve Dengeye Duyulan Gereksinim Hmaniter Nedenler Uluslararas Dayanma ve rgtlenme Uluslararas alma Normlarnn Ulusal Sosyal Politikalar Ynnden Tad Deer Kreselleme Olgusu

nite 1- Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI DENLNCE NEY ANLAMAK GEREKR?

alma politikalar, i ilikileri ve yaamna ilikin konular ile sosyal politikann daha dar ve zel bir alann kapsar. Ayn sosyal bilim dalnn alt baln oluturduu iin, alma politikalar ile ulalmak istenen hedeflere de byk lde hukuki ve kurumsal dzenlemelerden yararlanlarak varlabilir. Bu dzenlemeler kapsamnda yer alan uluslararas alma normlar; salt ulusal sosyal politikalar ynnden deil, i hukuk asndan da bir kaynak nitelii tar. Bu nedenle uluslararas alma normlar hem uluslararas hukukun ve hem de sosyal politikann ortak konusudur. Konuya nce uluslararas hukuk, ardndan da uluslararas sosyal politikalar ynnden yaklaarak bilgi sahibi olmamz, uluslararas alma normlar ifadesi ile neyin anlatlmak istenildiini daha kolay kavrayabilmemize yardmc olacaktr.

Uluslararas alma Normlar ve Uluslararas Hukuk

Uluslararas hukuk; devletler, devletler ile uluslararas rgtler ve ya da uluslararas rgtler arasndaki ilikileri dzenleyen bir hukuk daldr. Ancak, hemen eklemek gerekir ki uluslararas hukuk ile uluslararas zel hukukun alma alanlar birbirinden farkldr. Bu nedenle uluslararas hukuk retide; uluslararas genel hukuk, devletler (umumi) hukuku, milletleraras hukuk, beynelminel hukuk, enternasyonel hukuk olarak adlandrlarak da ifade edilir. Konumuzla dorudan ilgisi bulunmad iin, uluslararas zel hukuk ile ilgili olarak ayrca bir aklama yapmyor, sadece Hukuka Giri kitabnzda bu konuda verilen bilgileri hatrlatmakla yetiniyoruz. Biraz nce de vurguladmz gibi, sosyal politikalar ile ulalmak istenilen hedeflere byk lde hukuki ve kurumsal dzenlemelerden yararlanlarak varlabilir. Bu yzden hukukun yazl, yazsz ve yardmc nitelikteki tm kaynaklar genelde sosyal politikalarn, zel de ise alma politikalarnn aralardr. Bu balamda, bir lkede yrrlkte olan anayasa, bireysel ve toplu i hukuku, sosyal gvenlik hukuku, idare hukuku gibi i ilikileri ve yaamn dzenleyen tm mevzuat ulusal alma politikalarnn yazl kaynaklarn oluturur. Hukukun uluslararas kaynaklar konusunda, Hukuka Giri dersinizin 5. nitesinde size verilen bilgileri hatrlamaya aln. bkz. Akntrk, T. (2003), Hukuka Giri, Eskiehir: Anadolu niversitesi AF yaynlar. Uluslararas alma normlar da, hukukun yazl kaynaklar arasnda yer alr. nk; uluslararas andlamalar ve bu andlamalar erevesinde imzalanan belgelerde yer alan hkmler, ulusal hukuki dzenlemeler aracl ile yrrle konularak, aynen kanunlar gibi i hukuk kural haline gelir. Bir baka deyile, alma politikalar uygulamaya konulurken ulusal mevzuat hkmleri gibi uluslararas hukukun i ilikileri ve yaamna ilikin normlarndan da yararlanlr. Bu balamda, ulusal alma mevzuat ile uluslararas alma normlarnn ilevleri arasnda bir farkllk yoktur.
Uluslararas Hukuk: Devletler, devletler ile uluslararas rgtler ya da uluslararas rgtler arasndaki ilikileri dzenleyen hukuk daldr. Uluslararas zel Hukuk: Bireylerin ve bireylerin biraraya gelerek oluturduklar dernek, ortaklk gibi i hukuk tzel kiilerinin kendi devletlerinin snrlarn aan uluslararas durumlarn, ilikilerini dzenleyen hukuk daldr.

DKKAT

Uluslararas alma Normlar

Hukuk-u dvel (Uluslararas Hukuk). Cemal Nadir (Gler), Karikatr Albm II (stanbul, 1939)

Milletleraras Adalet Divan Statsnn 38inci maddesinde; bata uluslararas andlamalar olmak zere, genel hukuk ilkeler, teamller, uluslararas yarg organlarnn kararlar ve reti uluslararas hukukun kaynaklar olarak saylarak gsterilmektedir. Daha yaygn bir uygulanma alanna sahip olduu iin uluslararas andlamalar, bu kaynaklar iinde daha ne karak nem kazanr.

SIRA SZDE

1
Sosyal Politika: Bireylerin yaamlar boyunca karlaabilecekleri tm risklere ve olumsuzluklara kar en geni biimde korunmalarna ynelik tm kamusal karar ve uygulamalar konu alan sosyal bilim daldr. alma Politikalar: Toplumsal yaam iinde bireylerin i ilikileri ve yaam ynnden korunmalarn ngren tm kamusal kararlar ve uygulamalardr. Uluslararas Sosyal Politika: Ekonomik ve sosyal ynden gsz olan kii ve kesimleri korumak, ekonomi yasalarnn yaratt ve kresellemenin derinletirdii uluslararas bar tehdit eden sosyal adaletsizlik ve eitsizlikleri azaltmak ve gidererek ortadan kaldrmak amacyla, uluslararas ya da blgesel dzeylerde izlenilmesi gereken politikalar, alnmas gereken nlemleri, yaplmas gereken hukuksal dzenleme ve deiikliklerini, sosyal politikann uluslararas ortaklarn ve kurulularn ele alan bilim daldr.

Uluslararas hukuk ile i hukuk dzenleri arasnda hangi ynden, nasl bir farkllk aranabilir?

Uluslararas alma Normlar ve Uluslararas Sosyal Politika

imdi de konuya bir baka ynden, uluslararas sosyal politikalar asndan yaklaalm. Derslerinizde sosyal politika; bireylerin yaamlar boyunca karlaabilecekleri tm risklere ve olumsuzluklara kar en geni anlamda korunmalarna ynelik kamusal karar ve uygulamalar olarak ifade edilerek tanmlanmt. alma politikalarnn konular ise, bireylerin i ilikileri ve yaamnda korunmalarn ngren politikalar zerinde odaklanr. evre politikalar, sosyal gvenlik politikalar, eitim politikalar, istihdam politikalar gibi sosyal politikann dar ve daha zel bir alann oluturan alma politikalar, emein i ilikileri ve yaamnda korunmalarna ynelik politikalar ierir. Anmsanacak olursa, yine Sosyal Politika dersi kapsamnda sosyal politikalarn; byk lde bir toplumun sosyal ve demografik yapsnn, ekonomik gelimilik dzeyinin, retim ve ynetim biiminin, anayasal dzeninin izlerini tad vurgulanmt. Deinilen zellikler, sosyal politikalara doal olarak ulusal bir kimlik kazandrr. Bu yzden sosyal politikalarn her devletin kendi siyasi egemenlik snrlar iinde retilip uygulamaya konulaca dnlebilir. Ancak, daha sonra Uluslararas alma Normlarnn Gelimesine Yol Aan Nedenler bal altnda aklanacak nedenlerle devletler ya da uluslararas rgtler tarafndan benimsenen ilkeler ve bu ilkeler erevesinde oluturulan kurallar, yaadmz dnemde ulusal sosyal politikalara byk lde yn ve biim vermektedir. Nitekim bu yzden ulusal sosyal politikalar artk uluslararas bir boyut da kazanm, ulusal ve uluslararas balamda irdelenebilir bir hale gelmitir. Uluslararas sosyal politika; insanlar, yaamlar boyunca karlaabilecekleri tm olumsuzluklara kar koruyabilmek iin, devletler ya da uluslararas r-

nite 1- Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler

gtler tarafndan blgesel, ktasal ve evrensel dzeyde alnan kararlar ve uygulamalar konu alr. Bu ilkeleri ve normlar yaratan uluslararas kurulularn yasama, yrtme, denetleme faaliyetlerini inceler. Bu ifadeleri i ilikileri ve yaamna ilikin konularla snrlandrp, daraltarak uluslararas alma politikalarna da uyarlayabiliriz. Uluslararas alma politikalar ile, i ilikileri ve yaamna ilikin temel ilke ve kurallarn oluturulmas ve bunlara evrensel dzeyde ilerlik kazandrlmas hedeflenir. alma politikalarn ulusal ve uluslararas balamda ayrmlatrrken, aralarndaki ilikiye de deinmek gerekir. Ulusal ve uluslararas alma politikalar arasnda bir eliki ya da atma bulunmaz. Ulusal politikalarla insann i ilikileri ve yaamnda karlat ya da karlaabilecei her tr olumsuzlua kar korunmas, uluslararas alma politikalaryla da bu koruma rejimini ynlendiren ilkelerin, biimlendiren kurallarn yaratlmas ve bunlarn blgesel, ktasal, evrensel dzeyde uygulamaya konulmas ngrlr. Bu yzden ulusal ve uluslararas alma politikalarnn konular ve hedefleri arasnda zde bir farkllk yoktur. Uluslararas alma politikalar, ulusal alma politikalarnn gelimesine katkda bulunarak, yardmc olur. Her iki alanda srdrlen politikalar bu balamda birbirini btnler. Bu nedenle ekil 1.1de de gsterildii gibi uluslararas alma normlar, ulusal alma politikalarnn nemini azaltmaz, geerliliini ortadan kaldrmaz.

Uluslararas alma Politikalar: ilikileri ve yaamna ilikin blgesel, ktasal ve evrensel dzeyde izlenilmesi gereken politikalar ile bu politikalar reten, uygulamaya koyan ve denetleyen uluslararas kurulular inceleyen uluslararas sosyal politikann zel bir daldr.

Uluslararas alma Normlarnn Tanm

Konunun uluslararas sosyal politika ve uluslararas hukuk ile balantsn ortaya koyduktan sonra, uluslararas alma normlar denilince neyi anlamak gerektii sorusunu artk daha kolay yantlayabiliriz. Uluslararas alma normlar; insann ve onun ayrlmaz bir paras olan igcnn, alma yaamnda ekonomik, sosyal ve mesleki ynden korunup, gelitirilmesinin blgesel, ktasal ve evrensel dzeyde benimsenen ilkeleri ve kurallarn ifade eder.

Uluslararas alma Normlar: alanlarn yararlarnn gzetilmesi ve korunmas dorultusunda, uluslararas dzeyde benimsenerek paylalan ilkeler ve uluslararas hukukun aralarnn yardmyla blgesel, ktasal ya da evrensel dzeyde yrrle konulan ilkeler ve kurallardr.

ekil 1.1 Sosyal Politika Hukukun Kaynaklar alma Politikalar Uluslararas alma Normlarnn ekilsel Gsterimi

Hukukun Yazl Kaynaklar

Hukukun Yazsz Kaynaklar

Hukukun Yardmc Kaynaklar

Ulusal alma Politikalar

Uluslararas alma Politikalar

Uluslararas Andlamalar, Szlemeler

Uluslararas alma Normlar

Devletler Arasnda ya da Uluslararas rgtler Tarafndan Benimsenen likileri ve Yaamna likin lkeler le Kurallar

Uluslararas alma Normlar

Uluslararas rgtler tarafndan ya da devletler arasnda benimsenen i ilikileri ve yaamna ilikin ilkeler ve bu ilkeler dorultusunda oluturulan normlar, ancak ulusal hukuki dzenlemeler aracl ile ilerlik kazanabilir. Bylece birden ok devlet iin birincil hukuk kural haline gelen uluslararas alma normlar, ulus devletlerin i hukuklarn birbirlerine yaknlatrmaktan da te standartlatrr. Bu zellii nedeniyle uluslararas alma normlarnn retide uluslararas alma standartlar, ya da alma yaamnn uluslararas standartlar olarak ifade edildii de grlr.
SIRA SZDE

Sosyal politikalar ile alma politikalar arasnda hangi ynde, nasl bir farkllk bulunur?

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARININ GELMESNE YOL AAN NEDENLER

Sosyal Politika dersi kapsamnda sizlere, uluslararas sosyal politikalarn doup, gelimesine yol aan nedenler aklanmt. Uluslararas alma normlarna duyulan gereksinimin temelinde de ayn nedenler bulunur. Bunlar ayr balklar altnda daha ayrntl biimde ele alarak aklayalm:
DKKAT

Sosyal politikann uluslararas boyutlar kazanmasna yol aan nedenler; 3. snf ders programnz kapsamnda yaymlanan Sosyal Politika kitabnn, Sosyal Politikalarn Uluslararas Kaynaklar ve Uluslararas alma rgt balkl 5. nitesinde aklanmt.

Uluslararas Piyasalarda Rekabet Edilebilirlii Salamak

alanlarn i ilikileri ve yaamnda korunmasn ngren hukuki dzenlemeler, igc maliyetini ykseltir. Ulusal alma politikalarnn gelimilik dzeyleri arasndaki farkllklar, doal olarak uluslararas pazarlara sunulan rn ve hizmetlerin sat fiyatlarnda da farklklara yol aar. Bu koullar, uluslararas pazarlarda iletmeler ve doal olarak da temsil ettikleri lkeler arasnda rekabet eitsizliine yol aar.
DNELM

ABDde baz tekstil rnlerinin lkeye giriini engellemek iin getirilmi olan kotalarn, Avrupa Birlii tarafndan kurulan Gmrk Birliinin, ok dk fiyatl in rnlerinin lkemize ithal edilmesine kar kan grlerin temelinde bulunan dnceleri sorgulayn. Uluslararas piyasalarda yeterli bir sosyal koruma rejiminden yoksun olan lkeler, bu alanda daha ileride olan lkelerin uluslararas piyasalardaki rekabet gcn sarsar. Bu yzden, sosyal politikalar greli olarak gelimi olan devletlerin, gelimemi olan devletlerden daha etkin bir sosyal politika izlemelerini istemeleri ve bu dorultuda bask yapmalar, uluslararas piyasalarda rekabet edilebilirliini salayabilmenin yollarndan birisidir. Bu dorultudaki ilk bireysel ve kurumsal giriimlerin, ekonomik ve sosyal ynden gelimi devletler tarafndan balatlm olmas da, uluslararas alma normlarna duyulan gereksinimin temelinde, eit rekabet koullarn salamak dncenin bulunduunu dorular.

Siyasal Yaknlamalar
Bu yndeki gelimelerde, varolan siyasal yap farkllklarnn azaltarak i birliine ve toplumlarn birbirlerine yaknlatrlmasna ynelik almalarn da pay vardr. yleki; 20. yzyln ilk yarsnda yaanlan dnya savalar, daha gl ve gven-

nite 1- Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler

cede olabilmek ve siyasal karlarn ayn alanlarda, blgelerde arpmasn engellemek iin devletleri ortak savunma ya da ibirlii amal uluslararas rgtlerin atlar altnda toplanmaya yneltmiti. 1. Dnya Savandan sonra; sosyal ve ekonomik adaletsizliklerin dnya bar iin srekli bir risk oluuraca, uluslararas barn da tpk i bar gibi uluslararas adaletin gereklemesi yoluyla salanabilecei yaygn olarak paylalan bir gr haline geldi. Nitekim, savan ardndan imzalanan Versay Bar Andlamas metninde de, sosyal adaleti salamann, evrensel bar salamak ve korumak iin ne denli nem tad vurgulanm, Milletler Cemiyeti, Uluslararas alma rgt (ILO) gibi rgtler bu ama dorultusunda kurulmutur. Bu nedenle, uluslararas sosyal politikann gelimesinde srekli ve kalc bir bara katk salamak dncesinin de pay olmutur.
Picassonun Guernicaadl tablosu

Guernica, ada Sanatlar Mzesi, Madrid, spanya 27 Nisan 1937 ylnda Almanlarn saldrsyla spanyann Guernica kasabas bombaland. Picasso bu olaydan ok etkilendi ve Guernica adl bu eseri tablolatrd. Guernicada alayan insanlar; ac eken hayvanlar, savan yol at dehet ve ykm resmedilir. Bir gn Picasso atlyesinde resmi tamamlamak zere iken bir Alman komutan ieri girer ve resme uzun sre baktktan sonra Bu resmi sen mi yaptn? diye sorar. Picassoda Hayr, siz yaptnz yant verir. Bir baka ynden; 20. yzyln ilk yarsnda Almanyada nasyonal-sosyalist, talyada ve spanyada faist diktatrlkler ortaya km, savan ardndan byk imparatorluklar paralanm, 1917 Ekim Devrimi ile Rusyada arlk rejiminin yerine ekonomik ve siyasal yaps Avrupa devletlerinden daha farkl yeni bir devlet kurulmutu. Ayrca; 19. yzyla dek byk lde Avrupann tekelinde kalan uluslararas hukuk alannda, 1.Dnya Sava ile birlikte iki sper g haline gelen Amerika Birleik Devletleri (ABD) ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii (SSCB) arln koymaya ve uluslararas ilikileri ynlendirip, biimlendirmeye balamt. Dahas ideolojik ve siyasal kutuplama, Avrupa devletlerinin glerini yitirmesiyle bamszlaan smrgeler ve kolonilerin siyasal yaplarn zayflatmt. Bu koullar ise Avrupal devletlerin siyasal ynden de ibirliine ynelerek ABD ve SSCB yannda gl bir Avrupa kurmalarn gerektiriyordu. Byle bir birliin, yeni diktatrlklerin domasn engelleyebileceine, yeni savalarn kmasn nleyeceine inanlyordu. Nitekim; insan haklarnn ve temel zgrlklerin gelitirilmesi ve ko-

DKKAT

Uluslararas alma Normlar

runmas, Avrupann ilk siyasal rgt olarak 10 devlet tarafndan, 5 Mays 1949 da Londrada imzalanp, 3 Austos 1949da yrrle konulan bir andlama ile kurulan Avrupa Konseyinin de hedefleri arasnda gsterilmiti.

Sosyal Uyum, Birlik ve Dengeye Duyulan Gereksinim

1. ve 2. Dnya Savalarnn zellikle Avrupa lkelerinde yol at toplumsal ve ekonomik knt, yeni bir Avrupa oluturma dorultusundaki dnceleri ne kartarak, glendirmiti. Dier bir ifadeyle; 20. yzyln ilk yarsnda yaanlan dnya savalar, baz byk imparatorluklarn yklarak, yeni ulus devletlerin kurulmasna yol am, etnik kkenleri, dilleri, din ve mezhepleri farkl insanlar, kurulan ulus ya da yaplandrlan niter devletlerin yeniden izilen snrlar iinde birarada yaamak zorunda braklmlard. Eski dmanlklarn kllenip, yenilerinin domasn engellemek, eitsizlikleri, ayrmcl nleyebilmek, toplumlar arasnda sosyal ynden de uyum, birlik ve denge salanlmasn gerektiriyordu. Bu dorultuda oluturulacak sosyal armoninin, toplumlar birarada tutan bir denge ve istikrar unsuru olaca akt. Ayrca unutmamak gerekir ki; toplumlarn ekonomik ve siyasi ynden birbirlerine entegre olabilmeleri, byk lde sosyal ynden de birbirlerine entegre olabilmelerine baldr. Bir baka deyile sosyal entegrasyon, ekonomik ve siyasal entegrasyonun alt yapsn oluturur. Devletlerin sosyal yaplar ve hukuki dzenleri arasndaki farkllklarn azaltlarak ortadan kaldrlmasna ynelik abalar byle bir yaklamn da rndr. Gnmzde Avrupa Birlii hukuku, skandinav modeli, blge lkeleri gibi sylemeler, alma politikalarnda gzlenen bu yaknlama ve ibirliini yanstr. 1957 ylnda ekonomik amalarla kurulan Avrupa Ekonomik Topluluunun (AET) ad, 1992 ylnda byle bir anlayla Avrupa Birlii (AB) olarak deitirmitir. Ayrca, serbest dolam hakknn tannmasn, sosyal gvenlik haklarnn uyumlatrlmasn, g dzenlemelerini, rgtlenme hakknn gvence altna alnmasn ngren uluslararas andlamalarla getirilen dzenelemelerin sosyal entegresyona ynelik ilevlerinin de olduu gzden rak tutulmamaldr.

Hmaniter Nedenler
Genelde sosyal politikalarn, zelde ise alma politikalarnn uluslararas boyutlar kazanmasnda, ahlaki ve insani yaklamlarn da etkisi olmutur. Sanayi Devriminin yaanld dnemde geerli olan ar alma ve yaam koullar kamuoyunu duygusal ynden etkilemitir. Din adamlar ve kurumlar, sanatlar, dnrler, bilim adamlar, baz politikaclar, sendikalar, hatta fabrika sahipleri iilerin alma yaamnda korunmas dorultusunda byk aba gstermiler, bu ynde bir kamuoyu oluturmulardr. Demokratik ynetimlerin yaygnlamasyla, yaratlan kamuoyu politik bir etkinlik de kazanm ve nce ulusal, daha sonra da uluslararas alma politikalarndaki baz gelimeleri uyarmtr. Bu bask gc, kitle iletiim aralarnn nem kazanmasyla daha da etkinlemitir. Ayrca unutmamak gerekir ki, uluslararas sosyal politikalar, gnmzde bir devletin uluslararas kamuoyu katndaki saygnl ynnden de nem tar. Ulusal sosyal politikalarn uygar toplumlarca paylalan deerlerle rtmesi, bir lkenin gelimilik dzeyi konusunda uluslararas kamuoyu katnda olumlu bir izlenim uyandrr. Bu alandaki uluslararas standartlar yakalayabilmek, ulusal sosyal politikalarn bu nedenle de hedefi olabilmektedir.

nite 1- Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler

Uluslararas Dayanma ve rgtlenme

Sanayi Devriminin olumsuz koullar iiler arasnda gl bir dayanma duygusunun ve rgtlenerek haklarn toplu olarak savunma bilincinin domasna yol amtr. Hak ve yararlarn ancak rgtlenerek savunulabilecei yaanlan deneylerle gzlemlenmi, grev hakknn tannmas ve sendikalarn kademelenerek glenmesiyle birlikte iilerin pazarlk gleri ve buna bal olarak kazanmlar oalmtr. ngilterede 1864 ylnda Uluslararas i Birliinin (The International Workingmens Association) kurulmas ile nce ii sendikalar uluslararas dzeyde rgtlenmeye balamtr. Daha sonra bunu, benzerleri izlemi ve ardndan hak ve yararlar savunmak ve gelitirmek zere kadnlar, tketiciler, evreciler gibi baka kesimler de uluslararas dzeyde rgtlenmeye ynelerek uluslararas dayanmann rneklerini vermilerdir. Kendi kendine yardm hareketleri erevesinde glenen bu rgtler, uluslararas alma normlarnn gelimesinde belirleyici bir etken olmutur. Nitekim, alma politikalarnn uluslaras standartlara kavuturulmasna ynelik ilk kurumsal giriimlerin, iilerin uluslararas aralarndan yararlanarak korunmasn ngren bir mesleki kurulu tarafndan yaplm olmas ve bu giriimden baarl sonular alnmas da bu gr dorular.

Uluslararas alma Normlarnn Ulusal Sosyal Politikalar Ynnden Tad Deer

Devletler, uluslararas alma normlarnn ulusal politikalar ynnden tad nem nedeniyle de uluslararas alma politikalarn tayan kurulularn atlar altnda bir araya gelip, benimsedikleri ilkelerden ve normlardan yararlanabilmektedir. Uluslararas alma normlar; uzun sreli, ayrntl ve youn almalarn rnleridir. Bir devletin kendi olanaklaryla stesinden gelemeyecei, pahal ve ileri teknoloji gerektiren deneyler, lmler, aratrmalar uluslararas rgtler tarafndan ye lkelerin katk ve katlmlar ile daha kolay gerekletirilebilir. rnein; nkleer santrallerde srdrlen hangi ilerin, hangi ynlerden i sal ve gvenlii ynnden sakncalar oluturabilecei, kadnlarn, ocuklarn, genlerin hangi ilerde, hangi koullar altnda altrlabilecekleri, bu balamda hangi nlemlerin, nasl alnp, denetlenecei gibi sorularn yantlar bu alanda grevli uluslararas rgtler tarafndan daha kolay ve rasyonel biimde verilir. Uluslararas alma normlar, uygulamalarda karlalan eksiklikler ve aksaklklar nedeniyle srekli sorgulanr, eitli koullara uyarlanr, revize edilir, gelitirilir. Bu bilgi birikimi ile eitli lkelerde yaanlan deneyimler, ulusal alma politikalar ynnden deerlendirilmesi gereken bir kaynak nitelii tar. Bu zellii nedeniyle uluslararas rgtler tarafndan yaratlan ilkeler ve kurallar, ulusal alma politikalarnn yeterince gelimedii lkelere yol gsterip, klavuzluk eder. rnein; nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, uluslararas hukuk bakmndan bir andlama ya da bir szleme nitelii tamaz. Bu nedenle de devletleri hukuksal bir ykmllk altna sokmaz. Bildiri, BM genel kurulu tarafndan kabul edilmi bir neridir. nsan haklar ynnde gidilecek yn, ulalmas gereken hedefi gsterir.

10

Uluslararas alma Normlar

Kreselleme Olgusu
Ulusal ekonomilerin tkettiklerinin tmn retememeleri, aralarndaki ticari ilikilerin zaman iinde giderek oalmasna yol amtr. Bu yaknlama teknolojik gelimelerin de etkisiyle ulus devletleri byk lde birbirlerine baml hale getirmitir. Yaadmz dnemin koullar altnda lkelerin kendi kendilerine yetebilmeleri artk ok gtr. Bu nedenle devletler; sadece ekonomik deil siyasal, hukuki, mali, kltrel, eitim, teknik, askeri alanlarda da baka devletlerle ibirliine ynelmekte ve ekonomik gelimilik dzeyleri, ynetim biimleri, ekonomik sistemleri arasnda farkllklar olsa bile, ayn uluslararas rgtlerin atlar altnda bir araya gelebilmektedir. Bilginin, teknolojinin, rnlerin, hizmetlerin, sermayenin, igcnn serbest dolamn ifade eden ve, globalleme, entegras-yon gibi szcklerle de ifade edilen bu olgu, 20. yzyln son ehresinde, liberal ekonomi politikalarnn yeniden ne kp, ilerlik kazanmasyla birlikte yaygnlk ve ivme kazanmtr. Kreselleme olgusu, lkelere zg ekonomik, hukuki, mali, sosyal, kurumsal farkllklar giderek azaltan bir sreci de balatmtr. Bylece ulus devletlerin insiyatif alanlar daralm, ulusal hukuki dzelmeler, kurumsal yaplar zaman iinde blgesel ktasal balamda geerlilii olan alma normlar yrngesinde biimlenmeye balamtr. Bu srete giderek oalp, eitlenerek etkinlik kazanan uluslararas kurulular, uluslararas ilikilere ve bu ilikileri dzenleyen uluslararas hukuk kurallarna yeni bir boyut kazandrmtr. Dnlecek olursa; gnmzde ulusal hukuk sistemleri zerinde mktesebatlarn oluturulmas, bunlarn i hukuk dzenlerinde birincil hukuk kurallar haline gelmesi, uluslararas yarg hukukunun giderek daha balayc bir nitelik kazanmas gibi gelimeler, kreselleme koullar erevesinde daha kolay alglanabilir.

nite 1- Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler

11

zet
A M A

Uluslararas alma normlar ile uluslararas hukuk arasnda nasl bir balant kurulabilir? alma politikalar, sosyal politikann alma yaamna ilikin zel bir alann oluturur. Bu nedenle alma politikalar ile ulalmak istenilen hedeflere de byk lde hukuki ve kurumsal dzenlemelerden yararlanlarak varlabilir. Hukukun yazl kaynaklar kapsamnda irdelenen uluslararas alma normlar bu nedenle, alma politikalar ynnden bir ara nitelii tar.

A M A

Uluslararas alma normlar denilince neyi anlamak gerekir? Uluslararas alma normlar denilince; insann ve onun ayrlmaz bir paras olan igcnn, ekonomik, sosyal ve mesleki ynden korunmas ve gelitirilmesi dorultusunda, uluslararas dzeyde benimsenerek paylalan ilkeler ve uluslararas hukukun aralarnn yardmyla blgesel, ktasal ya da evrensel dzeyde yrrle konulan kurallar anlamak gerekir.

A M A

Uluslararas alma normlar ile uluslararas sosyal politika arasnda nasl bir iliki bulunur? 2 Uluslararas sosyal politikalarn znde, insann sosyal ynden korunmasna ynelik ilkelerin ve kurallarn yaratlmas ve bunlarn blgesel, ktasal, kresel dzeyde uygulamaya konulmas gibi bir dnce bulunur. Bir baka deyile; uluslararas sosyal politikalarla sosyal politikalarn temel ilke ve kurallarnn son balamda standartlatrlarak, evrensel dzeyde normlatrlmas hedeflenir.

A M A

Uluslararas alma normlarna neden gereksinim duyulmu ve geliiminde hangi nedenler rol 4 oynamtr? Ulusal sosyal politikann gelimesine yol aan nedenler, uluslararas alma normlarna duyulan gereksinimin de temelinde bulunur. Uluslararas piyasalarda rekabet edilebilirlii salamak, siyasal yaknlamalar, sosyal uyum, birlik ve denge gereksinimi, hmaniter yaklamlar, uluslararas dayanma ve rgtlenme, uluslararas alma normlarnn ulusal alma politikalar ynnden tad deer ve kreselleme olgusu uluslararas alma normlarnn oluup, gelimesine yol aan balca nedenlerdir.

12

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm
1. Uluslararas alma normlar, hangi disiplinlerin ortak konusudur? a. Uluslararas hukuk ve alma ekonomisi b. Uluslararas hukuk ve uluslararas sosyal politika c. Uluslararas sosyal politika ve siyaset bilimi d. Uluslararas zel hukuk ve alma politikas e. alma politikas ve ekonomi politikas 2. Kreselleme olgusunun hangi dnemde yaygnlk ve ivme kazand sylenebilir? a. Sanayi Devriminin hemen ardndan b. 1.Dnya Savandan sonra c. 2.Dnya Savandan sonra d. 1950li yllarda e. 20.yzyln son eyreinde 3. Aadakilerden hangisi uluslararas alma normlarn konu alan hukuk daln ifade eder? a. Devletler zel hukuku b. Devletler umumi hukuku c. Uluslararas ceza hukuk d. Kamu hukuku e. ve Sosyal Gvenlik hukuk 4. Hangi kavramlar, toplumlar arasnda sosyal ynden armoni salanmas dncesini ifade eder? a. Uyum, birlik ve denge b. Hukuki eitlik ve zgrlk c. Ekonomik ve hukuki eitlik d. Emek ve sermayenin serbest dolam e. Ak ve rtl ayrmcln engellenmesi 5. i sendikalar uluslararas dzeyde hangi dnemde rgtlenmeye balamtr? a. 18.yzyl sonlarnda b. 19. yzyl balarnda c. 19. yzyl ortalarnda d. 19. yzyl sonlarnda e. 20. yzyl balarnda

6. Aadakilerden hangisi uluslararas hukukun kaynaklarndan biri deildir? a. rf ve adet hukuku b. Bilimsel grler c. Yargsal kararlar d. Andlamalar e. Din Kurallar 7. Ulusal ve uluslararas alma politikalar arasnda hangi ynden bir farkllk vardr? a. Konular b. Hedefleri c. Kapsad kesimler d. Aralar e. Finansman 8. Yeni bir Avrupa oluturma dncesinin glenmesinde, daha ok aadakilerden hangisinin etkisi olmutur? a. 1. ve 2. Dnya Savalar b. Hzl teknolojik gelimeler c. Siyasi ve sosyal entegrasyon olgusu d. 1929 Ekonomik Bunalm e. SSCBnin paralanmas 9. Uluslararas hukukun kurallar kimler tarafndan hazrlanarak uygulamaya konulur? a. Devletler ya da uluslararas rgtler b. Sadece devletler c. Sadece uluslararas rgtler d. Temsili demokratik ynetim biimine sahip olan devletler e. Uluslararas apolitik kurulular 10. Aadakilerden hangisi, uluslararas alma normlarna duyulan gereksinimin temelinde bulunan nedenlerden biridir? a. Uluslararas piyasada rekabet edilebilirlii salamak b. alma yaamnda esnekleme c. Neo-liberal ekonomi politikalar d. Yoksulluk e. Hzl nfus oal

nite 1- Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler

13

Yaamn inden

Okuma Paras
Sosyal Damping ve Uluslararas alma Normlar Teknolojik gelimeler ve serbest rekabete dayal piyasa ekonomisi koullar altnda ivme kazanan kreselleme olgusu, yaadmz dnemde lkeleri uluslararas pazarlardan daha ok pay alabilmek dorultusunda kyasya bir rekabet ortamna srklemektedir. Bu koullar altnda; i ilikileri ve yaamnda yeterli bir koruma rejimi kuramam, salkl ileyen bir endstri ilikileri ve yeterli gvenceler salayan bir sosyal gvenlik sistemine sahip olmayan devletler, uluslararas pazarlarda stnlk salayabilmek iin igc maliyetlerinin olabildiince dk tutulmasna gzyummakta ve bu yolla lkelerini ekonomik ynden gelitirebileceklerini ummaktadrlar. Yine ayn nedenle kreselleme srecinin en nemli unsuru olan sermaye, okuluslu ortaklklar aracl ile ekonomik ynden gelimi lkelerden, az gelimi lkelere ynelmektedir. stihdam olanaklarn oaltaca ve zenginlik getirecei dncesiyle az gelimi lkeler de, yabanc sermayeyi kendi lkelerine ekebilmek iin bu giriimleri vergi indirimleri, muafiyetleri, yatrm indirimleri getirerek, serbest blgeler kurarak desteklemektedir. Dahas, azgelimi lkelerdeki ucuz enerji ve hammadde bolluu ile evre sorunlarnn umursanmamas da yabanc sermayenin bu lkelere ynelmesini zendirmektedir. Uluslararas alma normlarna evrensel dzeyde ilerlik kazandrlamamas, haksz rekabet koullarn beraberinde tayan byle bir ortamn domasna yol amaktadr. Bu koullar altnda azgelimi lkelerde retilerek, uluslararas piyasalara sunulan rnlerle byk krlar elde edilmektedir. Ne var ki, retim maliyetinin dkl nedeniyle bu krn ok kk bir blm az gelimi lkelerin ekonomilerini beslemekte, kalan byk blm ise ekonomik ynden gelimi lkelere dnerek, daha ok hizmet kesimi tarafndan paylalmaktadr. Bu dng gelimi lkeleri zenginletirirken, gelimekte olan lkeleri yoksullatrmakta, aralarndaki uurumun daha da derinlemesine yol amaktadr. Uluslararas alma normlarnn evrensel dzeyde uygulamaya konulabilmesinde baarl olunmas bu alanda ve ynde yaanlan olumsuzluklarn giderilmesine kanmzca yardmc olacaktr.

Sezerden Anayasaya Onay Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer, ABye uyum iin hazrlanan Anayasa deiikliini onaylad. Anayasada yaplan deiiklikler yle: Devlet, kadn-erkek eitliinin uygulamada salanmas iin nlem alacak. DGMler tamamen kaldrld. YKten askeri ye karld. Askeri harcamalar bundan sonra Saytay denetimine ak olacak. Temel hak ve zgrlklerde, uluslararas anlamalarla kanunlar atrsa, anlamalar esas alnacak. Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektirdii ykmllkler hari olmak zere vatanda, su sebebiyle yabanc bir lkeye verilmeyecek. Anayasadan lm cezalarna atfta bulunan hkmler aykland. Anayasadan basm aralarnn msaderesine ilikin hkm karld.

Kaynak: Radikal Gazetesi, 22 Mays 2004

14

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b Yantnz yanl ise, Uluslarararas alma Normlar Denilince Neyi Anlamak Gerekir? blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslarararas alma Normlarnn Gelimesine Yol Aan Nedenler blmn yeniden gzden geiriniz Yantnz yanl ise, Uluslarararas alma Normlarnn Gelimesine Yol Aan Nedenler blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma Normlarnn Gelimesine Yol Aan Nedenler blmn yeniden gzden geiriniz Yantnz yanl ise Uluslararas alma Normlarnn Gelimesine Yol Aan Nedenler blmn yeniden gzden geiriniz Yantnz yanl ise, Uluslarararas alma Normlarnn Kapsam blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslarararas alma Normlarnn Kapsam blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas alma NormlarDenilince Neyi Anlamak Gerekir? blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas alma Normlarnn Gelimesine Yol Aan Nedenler blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas alma Normlarnn Gelimesine Yol Aan Nedenler blmn yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 hukukta kurallar devlet adna yasama organ, uluslararas hukuk da ise devletler ya da uluslararas rgtler tarafndan hazrlanarak uygulamaya konulur. Ayrca i hukukta kurallarn uygulanabilmesini salamakla grevli zorunlu bir yarg mekanizmas ve tek elden yaptrm uygulayan bir otorite vardr. Uluslararas hukuk ise zorunlu bir yarg mekanizmas ile yaptrmlar tek elden uygulayacak uluslararas bir8 otoriteye sahip deildir. Uluslararas hukuk kurallarnn inenmesine kar, i hukuk dzenlemelerinde grld ve alld gibi yaptrmlarn uygulanamamas, bu hukuk dalnn nitelii ve deeri ile ilgili kukularn domasna yol amaktadr Sra Sizde 2 alma politikalar, sosyal politikann i ilikileri ve alma yaamna ilikin konularn kapsar. evre politikalar, sosyal gvenlik politikalar, eitim politikalar, istihdam politikalar gibi alma politikalar da sosyal politikalarn alma alan iinde yer alr. Bu yzden, alma politikalarnn greli olarak sosyal politikaya gre daha dar ve zel bir alma alan bulunur.

2. b

3. b

4. a

5. c

6. e

7. e

8. a

9. a

10. a

nite 1- Uluslararas alma Normlarna likin Genel Bilgiler

15

Yararlanlan Kaynaklar
Altan, . Z. (2003). Sosyal Politika. Eskiehir: T.C. Anadolu niversitesi, A..F .Yaynlar. Alper, Y. ve Kaya, P. A. (1995). 75. Kurulu Yldnmnde Uluslararas alma rgt ve Uluslararas alma Standartlar. Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar. Erdut, Z. (2002). Kreselleme Balamnda Uluslararas Sosyal Politika ve Trkiye. zmir: Dokuz Eyll Yaynlar. Gnlbol, M. (1979). Uluslararas Politika (lkelerKavramlar-Kurumlar). (2. Bask). Ankara: S. Yaynlar. Gzbyk, . (2000). Anayasa Hukuku. (9. Bask). Ankara: Turhan Kitapevi. Glmez, M. (2000). Uluslararas Sosyal Politika. Ankara: TODAE, Yayn No: 300. Kaya, P. A . (1999). Uluslararas alma Normlar ve Trk Hukuku zerine Etkileri. Ankara: Trk Ar Sanayii ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yaynlar. Pazarc, H. (2001). Uluslararas Hukuk Dersleri. (9. Bask ). Ankara: Turhan Kitapevi. en, M. (2003). Uluslararas Szlemeler. Ankara: Trk Ar Sanayi ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yaynlar. Talas, C. (1990). Toplumsal Politikaya Giri. Ankara: mge Kitapevi. Tanr, B. (1978). Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar. stanbul: May Yaynlar. Tezi, E (2003). Anayasa Hukuku. (8. Bask), stanbul:Beta Basm Yaym Datm A.. Toluner, S. (1978). Milletleraras Hukuk ile Hukuk Arasndaki likiler. stanbul: stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar. Tokol, A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitapevi Yaynlar. Tun, H. (2004). Milletleraras Szlemelerin Trk Hukukuna Etkisi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Trkiye ile lgili rnek Karar ncelemesi. http://www.anayasa.gov.tr/anayargi/ tunc.pdf

Bavurulabilecek Kaynaklar
Altan, . Z. (2003). Sosyal Politika. Eskiehir: T.C. Anadolu niversitesi, A..F .Yaynlar. Erdut, Z. (2002). Kreselleme Balamnda Uluslararas Sosyal Politika ve Trkiye. zmir: Dokuz Eyll Yaynlar. Glmez, M. (2000). Uluslararas Sosyal Politika. Ankara: TODAE, Yayn No: 300. Kaya, P. A . (1999). Uluslararas alma Normlar ve Trk Hukuku zerine Etkileri. Ankara: Trk Ar Sanayii ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yaynlar. Tokol, A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitapevi Yaynlar.

17

Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi

Hepimizin tank olduu ok ynl gelimeler, gnmzde uluslararas rgtleri ve ilikileri ne kartm, uluslararas hukukun konularna daha da nem kazandrmtr. Gnmzde uluslararas alma normlarnn; salt alma politikalarnn deil, temel hak ve zgrlklerin bir btn olduu dncesinden hareket edilerek, insan haklarnn da uluslararas dayanaklarn oluturduu kabul edilmektedir. Bu netide nce uluslararas alma normlarnn hukuki nitelii sorgulanacak, daha sonra da konunun tarihsel geliimi zerinde durulacaktr. Yaadmz dnemde uluslararas alma normlarnn hangi rgtler tarafndan tand ve neden nem kazand sorularnn yantlar da yine bu nite metninde verilecektir. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Uluslararas andlamalar hangi zellikleri tar ve nasl sistematize edilebilir? Uluslararas alma normlar gnmze dek sregelen dnem iinde nasl gelimitir? Uluslararas alma normlar ile i hukuk dzeni arasnda nasl bir iliki bulunur? Trkiyede uluslararas alma normlar, hukuk kurallarnn hiyerarik kademelenmesinin neresinde yer alr?

18

Uluslararas alma Normlar

nsancl Hukuk Sava Hukuku-Kimin ve Ne in?

Hukukun yorumlanmas hibir zaman tek yanl olmamaldr. Uluslararas hukuk kurallar devletlerce kaleme alnm olsa bile devletler, bu kurallarn sznn ve ruhunun yorumlanmasnda zgr deildirler. Devletler ilgili szlemelerin ruhuna uygun olarak iyi niyetli bir yorumlama yapmak zorundadrlar. Hukuksal yaam deeri ve anlam deien ve kimi zamanda tersini syleyen bir kurallar karmaasyla nlenmitir. Hukuk kurallarnn tm ayn yetkiye sahip olmadklar gibi ayn kesinlie de sahip deildirler. Uluslararas hukuk kurallar, ulusal hukuk kurallarndan daha stn bir yetkeye sahiptir. Bu elerin tm, gerek bir tartma ve grme alanlar yaratr ve burada mevcut eitli karlar birbirleri karsnda seslerini duyurur ve sayg grebilir. Genel olarak uluslararas hukuk ve zel olarak insancl hukuk eksik hukuklardr; bamsz mahkemeleri, bamsz yarglar ve polisleri yoktur. Kaynak: F. B. Saulnier (2004). nsancl Hukuk Sava Hukuku-Kimin ve Ne in? Hukuk ve Adalet, Yl: 1, Say: 1

Anahtar Kavramlar
Uluslararas Andlama Uluslararas Andlamalarn Trleri Uluslararas alma Normlar

indekiler
ULUSLARARASI ALIMA NORMLARININ HUKUK NTEL KONUNUN TARHSEL GELM ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI LE ULUSAL HUKUK DZEN ARASINDAK LK Genel Olarak Trkiyedeki Durum ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI GNMZDE HANG KURULULAR TARAFINDAN TAINMAKTA VE NEDEN GDEREK DAHA DA NEM KAZANMAKTADIR?

nite 2- Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi

19

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARININ HUKUK NTEL

nceki nite metninde de deinildii gibi; devletler ya da uluslararas rgtler tarafndan retilen alma politikalarnn ilkeleri ve kurallar, ancak uluslararas hukukun aralarndan yararlanlarak hukuki bir ilerlik kazanabilir. Uluslararas Adalet Divan Statsnn 38inci maddesi, bata uluslararas andlamalar olmak zere gelenek ve grenekleri (teamlleri), genel hukuk ilkelerini, yarg kararlarn (kazai itihatlar) ve retiyi (bilimsel itihatlar) uluslararas hukukun biimsel kaynaklar olarak kabul etmektedir. Andlamalar, uluslararas alma normlarna byk lde temel oluturur. Uluslararas hukukun kaynaklar iinde zel bir yeri ve geni bir uygulama alan olduu iin, andlamalarla ilgili biraz daha ayrntl bilgiler edinelim. Andlama; uluslararas hukukun kendilerine bu alanda yetki tand kiiler arasnda yaplan, uluslararas hukuka uygun biimde hak ve ykmllkler douran, bunlar deitiren ya da sona erdiren yazl irade uyumas olarak tanmlanr. Bu tanmdan yola karak, bir hukuki belgeyi uluslararas balamda andlama olarak nitelendirebilmek iin; i. uluslararas hukukun kendilerine bu alanda yetki tand kiiler arasnda, ii. irade uyumasnn uluslararas hukuk kurallarna uygun olarak ve uluslararas hukuk erevesinde hukuksal sonular dourmak zere, iii. yazl biimde yaplm olmas ve iv. nceden varolan hak ve ykmllklerden farkl hak ve ykmllkler dourmas ya da bunlar sona erdirmesi gerekir. Ancak hemen eklenilmesi gerekir ki; anlama ile andlama szckleri yakn, ancak farkl anlamlar tar. Anlama (agreement), iki ya da daha ok tarafn aralarndaki irade uyumasn ifade eder. Anlama, andlamaya gre daha genel ve st bir kavramdr. Yazl ya da szl olabilir. Genellikle resmi nitelii yoktur ve ayrntl ilemler iermez. Andlamalar (treaty) ise yazl olmak zorundadr. Resmi ve ayrntl ilemleri ierir. Bu zellii nedeniyle retide andlamann, yazl anlama olarak ifade edilerek de adlandrld grlr. Andlama szcne, T.C. Anayasasnn daha sonra deinilecek hkmlerinde de bu nitelii ile yer verilmitir. Kabul edilme usulleri ve hukuki ilevleri arasnda farkllklar olmakla birlikte, uygulamalarda szleme (convention), pakt (covenant), art (charter), protokol (protocol), senet (act), genel senet (general act), sonu belgesi (final act) vb. yazl belgeler de andlamalar kapsamnda irdelenmektedir. Bazen de andlama szc ile anlan tm bu belgelere hukuki dayanak oluturan temel belge ifade edilir. Andlamalar gerei gibi imzalandklar ve onaylandklar takdirde, bunlara taraf olan devletleri balar ve uluslararas hukukun kurallar haline gelir. retide andlamalarn dzenledikleri konular, taraflarnn nitelii ve saylar, onaylama ve katlm biimleri gibi kriterlerden hareket edilerek snflandrld grlr. Syle ki; andlamalarn konular birbirinden farkl olabilir. Szgelimi andlamalar siyasal, ekonomik, kltrel, ticari, askeri alanlarda olduu gibi, alma yaam ile ilgili dzenlemeleri de ierebilir. Bu erevede uluslararas alma normlar, i ilikileri ve yaamyla ilgili ilkelerin ve kurallarn yer ald andlamalar konu alr. Andlamalar taraflarnn niteliine ya da saylarna gre de ayrmlatrlabilir.

Andlama: Devletler ya da dier devletler hukuku sjeleri arasnda hukuki bir iliki kurmak, kurulu bir ilikiyi deitirmek ya da ortadan kaldrmak amacyla yaplan hukuki ilemdir.

20
Uluslararas rgt: Uluslararas tzel kiilie sahip, devletleraras topluluklardr.

Uluslararas alma Normlar

Andlamalar, uluslararas hukukun kendilerine bu alanda yetki tand kiiler arasnda ve ou kez de devletler ya da uluslararas rgtler tarafndan dzenlenerek imzalanr. Bu erevede andlamalarn taraflar; ya egemen devletler ya da egemen devletlerle uluslararas rgtler ve ya uluslararas rgtlerdir. Andlamalar, andlamalara taraf olan devletlerin ya da uluslararas rgtlerin saylarndan yola klarak da bir ayrma tabi tutulabilir. Eer bir andlama uluslararas hukukun andlama yapma yetkisi verdii iki uluslararas hukuk sujesi arasnda yaplmsa iki tarafl andlama (convention bilaterel), ikiden ok uluslararas tzel kiilie sahip kii arasnda yaplmsa ok tarafl andlama (convention mltilateral) olarak nitelendirilir. ok tarafl andlamalar, ya bir konferans ya da uluslararas rgtler katnda ele alnarak hazrlanr. Birlemi Milletler (BM) szlemelerinde olduu gibi; hazrlanan metinde, andlama hkmlerinin ancak dzenlenecek uluslararas bir konferansda ye devletler tarafndan onaylandktan sonra andlama nitelii kazanabilecei ngrlm olabilir. Andlama metninin kabul edilmesiyle kongre ya da konferansn grevi de son bulur. Veyahut hazrlanan tasar rgtn yasama organ tarafndan kabul edilerek ye devletlerin onayna alr ve ye devletlerin kabul ile andlama niteliini kazanr. Devletlerin belirli bir konuda, nasl davranacaklarn ortaya koymak iin, hukuksal bir ykm altna girmeden yapabilecekleri centilmen anlamalar, andlama olarak nitelendirilebilir mi? Andlamalar, onaylanma biimlerinden yola karak da sistematize edebiliriz. Uluslararas tzel kiiler ynnden andlamalar iki halde balayc olabilir. Andlamann balaycl, bir devlet ile yesi olduu uluslararas rgt arasnda nceden yaplm olan bir andlamadan kaynaklanabildii gibi, bu andlamaya taraf olmayan bir hukuk sujesinin bu andlamaya sonradan katlmas ile de gerekleebilir. Bu erevede andlamalar, ak andlamalar-kapal andlamalar olarak balklandrlabilir. Ak anlamalar snrsz olarak tm devletlerin ya da sadece statlerinde belirtilen koullara sahip olan devletlerin katlmna aktr. Kapal andlamalar ise, baka devletlerin taraf olabilmesine ya da taraf devletlerin kabul kouluna bal tutulur. Uluslararas hukuk sjeleri, herhangi bir konuda aralarnda anlaarak bir andlamann taraflar olabilecekleri gibi, rnein baka bir devlet ya da devletler yaplan andlamann ngrd hukuki ilemi zmni iradeleri ile rtl olarak kabul ederek de uygulamaya koyabilirler. Uluslararas dzeyde geerlilii bulunan alma normlar, sadece andlamalardan kaynaklanmaz. nceden de deinildii gibi gelenek ve grenekler, genel hukuk ilkeleri, yarg kararlar ve reti de bu alanda hukuki sonular douran kaynaklar olarak irdelenir.

SIRA SZDE

SIRA SZDE

Hukuka Giri dersinde edindiiniz bilgilerden yararlanarak, hangi genel hukuk ilkelerinin uluslararas alma normlar ynnden geerli olabileceine ilikin rnekler verebilir misiniz?

KONUNUN TARHSEL GELM

Sosyal Politika dersi kapsamnda sizlere, uluslararas sosyal politikalarn tarihsel geliimi konusunda ayrntl bilgiler verilmiti. Bu bilgiler, uluslararas alma normlarnn hem dnyada, hem de Trkiyedeki tarihsel geliimi ynnden de geerlidir. Bir tekrara yol amamak iin zerinde bir kez daha durmuyor ve konunun daha iyi kavranlabilmesi iin, size nceden verilen bu bilgilerin tad nemi vurgulamakla ve ksaca hatrlatmakla yetiniyoruz.

nite 2- Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi

21

Sosyal politikalarn tarihsel geliimi, 3. snf rencisiyken okuduunuz Sosyal Politika kitabnn, Sosyal Politikalarn Uluslararas Kaynaklar ve Uluslararas alma rgt balkl 5. nitesinde aklanmt. Uluslararas alma normlar oluturmaya ynelik ilk giriimler kiisel nitelikte olmutur. 19. yzyln ortalarndan balayarak ngilterede Robert Owen, Charles Hindley, Fransada J.A.Blanqui, L.R.Villerme, D. Le Grandn balatt bu yndeki abalardan olumlu bir sonu alnamamtr. Daha sonra bu giriimleri baz devletler tarafndan balatlan resmi almalar izlemitir. 1856 Brksel, 1857 Frankurt Kongreleri ile 1864 ylndaki Birinci Enternasyonal bunlara rnek olarak gsterilebilir. svire Federal Konseyi tarafndan ise 1881 ve 1888 yllarnda bir dizi uluslararas konferans dzenlenmitir. Ardndan da 1890da Berlin, 1897de Zrih ve 1900da Brksel alma Mevzuat Kongresi, 1905-1906 yllarnda da Bern Konferanslar yaplmtr. Bu konularda; Glmez, M.(2000), Uluslararas Sosyal Politika, Ankara: TODAE yayn no 300, Kaya, P. A.(1999). Uluslararas alma Normlar ve Trk Hukuku zerine Etkileri. Ankara: Trk Ar Sanayii ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yaynlar ve Tokol, A.(1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitapevi Yaynlar adl kitaplardan daha ayrntl bilgiler edinebilirsiniz. Uluslararas hukuk alanndaki kurumlar ve kurallar, 16-19. yzyllar arasnda yalnzca Avrupal devletler tarafndan yaratlm ve bu devletler katnda geerli olmutur. Kurumsallam, balayc kurallara sahip bir dzen olarak uluslararas hukuk, daha ok 20. yzylda ve zellikle de 1.Dnya Savann ardndan Versay Bar Andlamas ile Uluslararas alma rgtnn kurulmasyla birlikte gelimeye balamtr. Versay Bar Andlamas Komisyonuna letilen alma lkeleri i. ii. iii. iv. v. vi. vii. viii. nsan emeinin hukuken ve fiilen bir mal ya da bir ticaret metasna benzetilmemesi, Dernek ve birleme hakknn, yasalara aykr dmeyen tm amalarla iverenler ve alanlar iin gvence altna alnmas, Hibir ocuun, geliimini ve renimini koruyacak biimde 14 yandan nce sanayide ya da ticarette ie alnmamas, Her alann, zamannn ve lkesinin uygarl ile ilikili olarak, kendisine uygun yaam dzeyi salayacak bir crete hak kazanmas, Cinsiyet ayrm gzetmeksizin, nitelik ve nicelik olarak eit ie, eit cret denmesi, Tm alanlar iin pazar gnn kapsayan hafta tatili dinlencesinin, eer bu olanaksz ise edeer bir dinlence sresinin verilmesi, Sanayide alma sresinin gnde 8, haftada 48 saat ile snrlandrlmas, Bir lkeye yasal olarak kabul edilen yabanc iilerin ve ailelerinin, alma koullar ve sosyal sigorta konularnda oturduklar lkenin yurttalaryla ayn ileme bal tutulmalar, Tm devletlerin, iilerin korunmasna ilikin yasa ve ynetmeliklerin uygulanmasn salamak zere bir i tefti rgt kurmalar

DKKAT

K T A P

ix.

Yukardaki dokuz ilke, baz deiikliklerle Andlamann 427 inci maddesinde yer almtr. Deiiklikler arasnda; eit ie deil eit deerde ie eit cret denmesi, ocuklarn altrlmalarnn 14 ya snrna bal tutulmakszn engellenmesi ve hafta tatili sresinin en az 24 saat olmas ngrlyordu.

22

Uluslararas alma Normlar

2.Dnya Savann ardndan, bazlar BMye bal, bazlar da bamsz olarak kurulan uluslararas rgtlerin saylarnda bir oalma gzlenir. Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO), Dnya Salk rgt (WHO), Gda ve Tarm rgt (FAO) bu erevede yer alr. Avrupa Konseyi, Amerika Devletleri rgt, Afrika Birlii rgt, Arap Birlii, Kuzey Atlantik Andlamas rgt, Varova Pakt, Avrupa Ekonomik birlii rgt (OECD) gibi blgesel dzeyde faaliyette bulunan rgtler bu yndeki gelimelere rnek olarak gsterilebilir. Yine 2.Dnya Savandan sonra, 1945 ylnda BM andlamasn imzalayan devletler, insanla ve insan haklarna yaplagelen saldrlarn nlenebilmesi amac ile tm halk ve uluslarn benimseyecei kurallarn saptanmas ynnde yeni bir aba iine girmilerdir. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, ite byle bir arayn rn olarak, 10 Aralk 1948de BM Genel Kurulu tarafndan kabul edilmitir. 1950li yllarda, ekonomik ynden ibirliine ve siyasal btnlemeye ynelik almalar balar. rnein;1950 li yllarda Avrupa Kmr ve elik Topluluu (AKT) kurulmutur. Daha sonra bu rgt Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) ad altnda yeniden rgtlenmi ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu (EURATOM) kurulmutur. Ardndan da 1992 ylnda imzalanan Maastricht Andlamas ile her iki rgt Avrupa Birlii (AB) ats altnda biraraya gelmitir. Fransada Robert Schuman ve Jean Monnet, Almanyada Konrad Adenauerun abalar ile kurulan Avrupa Kmr ve elik Birlii; 1. ve 2. Dnya Savalarnda dman olan Avrupa lkeleri arasnda ibirlii ve dayanma yolu ile kalc bir bar salamak, Avrupada bir birlik oluumuna katkda bulunmak zere kurulmutur.
Robert Schuman (1886-1963) Fransada 2. Dnya Savandan sonra Maliye ve 1948-1953 yllar arasnda da Dileri Bakan olarak grev yapan Schuman, gmrk birlii kurulmasn 1950li yllarda nermi, daha sonra da Avrupa Parlamentosunda bakan olarak grev yapmtr. Konrad Adenauer (1876-1967) 1917 ylnda Kln belediye Bakan olan Adenauer, 1933 ylnda nazi dneminde grevden alnmt. Savan ardndan Alman Hiristiyan Demokrat Partisini kurulmutur. Fransa ile yaknlama politikasnn mimari olan Adenauer, 1949-1963 yllar arasnda da Federal Almanyada babakan olarak grev yapmtr. Jean Monnet (1888-1979) Schuman plannn fikir babas olan ve Avrupada ulusal egemenlik, bin yldan bu yana milliyetiliin geliimi ve bir lkenin dierleri zerinde egemenlik kurmak iin verdii kanl mcadelelere yol amtr. Ulusal egemenliklerin birbiri iinde erimesini salayacak ortak kurum ve kurallarn kabul edilmesi, Avrupa devletlerini ortak bir gcn himayesinde birletirerek ve balca atma nedenlerini ortadan kaldracaktr. diyen Monnet, 1952 ylndan itibaren Avrupa Kmr ve elik Birliinin de ilk bakanln yapmtr.

Bir baka ynden Bat ve Dou lkeleri arasndaki souk sava dnemini sonlandrmay amalayan giriimler, BM dnda da yeni yaplanmalara yol amtr. 33 Avrupa devleti ile ABD ve Kanadann katld ilk kapsaml uluslararas belge,

nite 2- Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi

23

01.08.1975te Helsinkide imzalanmtr. Helsinki Bildirgesi olarak adlandrlan bu belge ve Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans (AGK) Son Senedi ile birlikte, BM dnda bir baka hukuksal kurallama sreci balamtr.

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI LE ULUSAL HUKUK DZEN ARASINDAK LK

Uluslararas alma normlar ile hukuk dzeni arasndaki ilikiyi, nce genel olarak ve ardndan da lkemiz ynnden ele alarak aklamaya alalm.

Genel Olarak
ilikileri ve yaamna ilikin olarak uluslararas dzeyde benimsenen ilkeler ve kurallar, ancak uluslararas andlamalar ya da andlamalara dayal resmi belgelerle hukuki bir deer kazanarak normlar. Uluslararas rgtler tarafndan ya da devletler arasnda belirlenen normlarn, i hukukta ilerlik kazanabilmesi iin, bu belgelerin sadece hazrlanmas ve taraf devletler tarafndan onaylanmas deil, ulusal mevzuat hkmleriyle yrrle konulmas da gerekir. Ancak, andlamalarda yer alan alma ilkeleri ve kurallar, taraf devletlerin ulusal alma mevzuatnn hkmleri ile elimemelidir. Bu nedenle andlamalar ya da andlamalara dayal hukuki belgeleri onaylayan lkeler, i hukuk dzenlerini bu belgelerde yer alan alma normlaryla uyumlu hale getirme ykmll altna girmeyi ve bu balamda uluslararas denetime tabi olmay da kabul etmi saylrlar. Bu anlay, uluslararas hukukun stnl ilkesinin de dayanan oluturur. Ancak, uluslararas hukuk ile i hukukun ilikileri konusunda reti ikiye ayrlmtr. Baz dnce sahipleri her iki hukuk dzeninin birbirlerinden ayr ve bamsz olduklarn, birinin dierine gre stnlnden sz edilemeyeceini savunur (daliste). Baz grler ise; hukukun birlii, btnl ilkesinden yola karak, her iki hukuk dzeninin bir btnn paralar olduunu ve bu iki hukuk dzeni arasnda hiyerark bir ban varolduunu(moniste) ileri srer. Bu tartmalar byk lde uluslararas hukuku uygulayacak zorunlu bir yarg ve yrtme organnn bulunmamasndan ve bu nedenle uluslararas hukuk kurallarnn ihlal edilmesi durumunda yeterli bir yaptrm gcnn yaratlamamasndan kaynaklanmaktadr. Hemen belirtmek gerekir ki; her toplumun doal ve zorunlu olarak nasl bir hukuk dzeni ve her hukuk dzeninin de bir yaptrm gc varsa, uluslararas toplumun ilikilerini dzenleyen hukuk dzeninin de yaptrmlar ve bir yaptrm gcnn olmas gerekir. Uluslararas hukukun stnl, pozitif hukuk asndan gnmzde hi kukusuz tartlamaz. nk byle bir kukuya yol amak, uluslararas hukukun bu gne dek salad kazanmlar reddetmek, ilevlerini kmsemek anlam tar. Uluslararas alma normlarn onaylama politikalar ve i hukuk kural haline getirme yntemleri arasnda lkelere zg baz farkllklar bulunabilir. retide kart grlere rastlanmakla birlikte, ulusal hukuk kurallar ile dzenlenen yasama yetkisi ve srecinin uluslararas alma normlarnn ilerlik kazanmasnda da aynen geerli olacan savunan grler arlk kazanmaktadr. Bir baka ynden, bir lkede yrrlkte olan mevzuat hkmleri de uygulanma ncelii asndan ayn derecede ve gte deildir. Bu nedenle i hukukun kaynaklar da kendi aralarnda hiyerarik olarak sralanr.

24

Uluslararas alma Normlar

Trkiyedeki Durum
T.C. Anayasas, uluslararas andlamalar onaylama ile onaylamay uygun bulma aamalarn birbirinden ayrmtr. Cumhurbakannn yrtme ile ilgili yetkilerini dzenleyen Anayasann 104/b-5. maddesinde uluslararas andlamalar onaylamak ve yaymlamak denilerek onaylama yetkisi Cumhurbakanna verilmitir. Ancak andlamalarn, Cumhurbakan tarafndan onaylanmadan nce, TBMM tarafndan uygun bulunarak onaylanmas gerekir. Bu onaylamann hangi durumlarda, nasl yaplaca yine Anayasann 90. maddesinde yer verilen hkmlerle gsterilmektedir. Trkiye Cumhuriyet Anayasasnn 90. Maddesi Trkiye Cumhuriyeti adna Yabanc Devletlerle ve Milletleraras Kurulularla yaplacak andlamalarn onaylanmas, Trkiye Byk Millet Meclisinin onaylamay bir kanunla uygun bulmasna baldr. Ekonomik, ticari veya teknik ilikileri dzenleyen ve sresi bir yl amayan andlamalar, devlet maliyesi bakmndan bir yklenme getirmemek, kii hallerine ve Trklerin yabanc memleketlerdeki mlkiyet haklarna dokunmamak artyla, yaymlanma ile yrrle konulabilir. Bu takdirde bu andlamalar, yaymlarndan balayarak iki ay iinde Trkiye Byk Millet Meclisinin bilgisine sunulur. Milletleraras bir andlamaya dayanan uygulama andlamalar ile kanunun verdii yetkiye dayanlarak yaplan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlamalarn Trkiye Byk Millet Meclisince uygun bulunmas zorunluluu yoktur; ancak, bu fkraya gre tyaplan ekonomik, ticari veya zel kiilerin haklarn ilgilendiren andlamalar, yaymlanmadan yrrle konulamaz. Trk kanunlarna deiiklik getiren her trl andlamalarn yaplmasnda birinci fkra hkm uygulanr. Usulne gre yrrle konulmu Milletleraras Andlamalar kanun hkmndedir. Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulamaz. Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklereilikin milletleraras andlamalarla kanunlarn ayn konuda fark hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarla milletleraras andlama hkmleri esas alnr. Trkiyede hukuk kurallar, bir yandan bunlar yaratan organlar ve oluturulmalarndaki biim, te yandan da konular ve ieriklerine gre kademelendirilmitir. T.C Anayasas, Anayasa Mahkemesi Kararlar ve teamlleri hiyerarik olarak birinci kademede bulunur. Usulne uygun olarak yrrle konulmu uluslararas andlamalar ise kanunlar ile birlikte ikinci kademede yer alr. Ancak anayasamzda bu kademelenme olaan ve olaanst dnemler bakmndan farkl biimde dzenlenmitir. Anayasada getirilmi olan zel dzenlemeler ayrk tutulacak olursa, ilke olarak Trk hukuku andlamalar yasalarla edeerde grmekte, birini dierine gre stn tutmamaktadr. Bu alanda farkl grler bulunsa da, nitelii ne olursa olsun, usulne uygun olarak yrrle konulmu olan bir andlamann ya da andlamaya dayal szlemenin yasa hkmnde olacan kabul eden dnceler daha ok ne kmaktadr. Anayasann 90. maddesinin son fkrasnda Usulne gre yrrle konulmu milletleraras andlamalar kanun hkmndedir. Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine bavurulamaz denilmektedir. Madde

nite 2- Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi

25

hkmnde kanunlarn zerindedir deil, kanun hkmndedir ifadesi yelenilmitir. Yasa koyucunun bu yaklam da, Anayasamzda uluslararas andlamalarla kanunlarn edeerde grldn dorular. Bu anlamda andlamalar ve andlamalara dayal szlemeler, aynen yasalar gibi yrtme ve yang organlarn balar. retide farkl grler olsa da, Anayasamzn 90. maddesi hkmnde de belirtildii gibi, usulne gre yrrle konulmu olan uluslararas andlamalar hakknda anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesi ne bavurulamaz. Ancak; usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras andlamalarla kanunlar arasnda ayn konularda farkl hkmler bulunuyorsa kabilecek uyumazlklarda milletleraras andlama hkmlerinin esas alnmas Anayasa hkm gereidir (Anayasa, m.90/6). Bu konularda Pazarc, H. (2001), Uluslararas Hukuk Dersleri, b.9, Ankara: Turhan Kitapevi adl kitaptan daha ayrntl bilgiler edinebilirsiniz. Ayrca eklenilmesi gerekir ki; uluslararas szlemelerin i hukukumuzu etkileyebilmesi, ncelikle bir kanun ile kabul edilmeleri ve ou kez de o konuda uyum yasalarnn karlmasna baldr (Anayasa m.1/1). Devletlerin bu alandaki ykmll, uluslararas rgtlere ye olurken akdettikleri andlama hkmleri erevesinde salt hukuki deil, ahlaki bir boyut da tar. Trk hukuk dzeni hangi andlamalar yasalarla edeerde tutmamaktadr? Soruyu, Anayasann 15, 16, 42 ve 92. maddelerinde yer alan hkmleri okuyarak yantlaynz.
DKKAT

K T A P

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARI GNMZDE HANG KURULULAR TARAFINDAN TAINMAKTA VE NEDEN GDEREK DAHA DA NEM KAZANMAKTADIR?
Uluslararas alma rgt, ynetim biimi, ekonomik sistemi ve gelimilik dzeyi ne olursa olsun, her lkenin ye olma talebinde bulunabilecei bir uluslararas kurulutur. rgt, spesifik olarak i ilikileri ve yaamna ilikin alanlarda, ye lkeler katnda uygulamaya konulacak temel ilkeler ve kurallar sorgulayarak yaratr ve bunlarn uygulamaya konulmas iin alr. Hedefleri apolitik nitelii ile birlikte deerlendirilecek olursa, Uluslararas alma rgtnn konumuz ynnden tad nem daha da belirginleir. Nitekim, baz basl almalarda Uluslararas alma rgtnn normlar ile uluslararas alma normlarnn birbiri ile zdeletirildii gzlenir. Ancak gnmzde uluslararas alma normlar ile dorudan ya da dolayl biimde olarak ilgilenen, bu alanda yasama almalar olan baka rgtler de bulunur. nsann ve igcnn korunup gelitirilmesini dorudan ya da dolayl olarak hedefleyen bata BM ve AB olmak zere baka uluslararas rgtlerin i ilikileri ve yaam ile ilgili normlar da bu balamda uluslararas alma politikalar ynnden kaynak nitelii tar. Bu ilkeler ve normlar, bu rgtlere ye olsun ya da olmasn Trkiyede dahil birok lkenin alma mevzuatn etkilemektedir. Bu erevede; Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU) Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU) Dnya Konfederasyonu (WCL) Asya Amerika i Sendikalar Birlii (AAFLI) Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC)

26

Uluslararas alma Normlar

Uluslararas verenler rgt (IOE) Avrupa verenler Konfederasyonu (UNICE) gibi iveren rgtlerinin de, uluslararas alma politikalarna olan katklarn ifade etmek gerekir. Uluslararas alma normlarnn gelimilik dzeyleri ve uygulama alannn genilii asndan karltrmal bir deerlendirme yaplrsa; BM alma normlarnn daha genel bir nitelik tad ve geni bir uygulama alanna sahip olduu, U alma normlarnn ise bu balamda BM alma normlarnn nnde, AB alma normlarnn ise gerisinde kald sylenebilir.
K T A P

Sendikalarn uluslararas dzeyde rgtlenmeleri konusunda Ikl, A. (2003). Gerek rgtlenme Sendikaclk adl kitaptan yararlanabilirsiniz.

ULUSLARARASI ALIMA NORMLARININ GNMZDEK NEM

Yaadmz dnemde uluslararas rgtler, uluslararas ilikilerde devletlerden ayr olarak giderek oalan bir rol oynarken, bu rgtler tarafndan benimsenen ilkeler ve normlar ulusal hukuki dzenlemeleri byk lde ynlendirip, biimlendirmektedir. Nitekim bu nedenle baz dnce sahipleri, 20. yzylda insan haklar alannda kaydedilen en nemli gelimenin, bireyin ulusal hukuk znesi olmaya balamas olduunu ileri srer. Uluslararas alma normlarnn artk salt alma politikalarnn deil, temel hak ve zgrlklerin bir btn olduu dncesinden hareket edilerek, insan haklarnn da uluslaras dayanaklarn oluturduu kabul edilmektedir. Uluslararas hukuk normlar, dnya lkelerinin kresel bir corafyada btnleebilmelerinin hem vazgeilmez unsurlarndan ve hem de n koullarndan birisidir. Uluslararas alma normlarn yaratan devletler arasnda ya da rgtlerin atlar altnda yer almasalar bile, uluslararas alma normlar pek ok lkenin alma politikalar zerinde etkili olabilmektedir. Bugne dek sadece ILO szlemeleri ile ilgili olarak yaplan uluslararas onay saysnn 6.000i at ve szlemelerle getirilen ilke ve kurallarn birok lkenin i hukukuna yanstld dnlecek olursa, uluslararas alma normlarnn nemi daha kolay alglanabilir.

nite 2- Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi

27

zet
A M A

Uluslararas andlamalar hangi zellikleri tar ve hangi ynlerden snflandrlabilir?

A M A

Uluslararas alma normlar ile i hukuk dzeni arasnda nasl bir iliki bulunur?

Uluslararas hukukun kendilerine bu alanda yetki tand kiiler arasnda yaplan, uluslararas hukuka uygun biimde hak ve ykmllkler douran, bunlar deitiren ya da sona erdiren yazl irade uyumas olmas, bir belgeyi andlama olarak nitelendirebilmek iin birlikte aranlmas gereken koullardr. Andlamalar dzenledikleri konular, taraflarnn nitelii ve saylar, onaylama ve katlm biimleri gibi kriterlerden hareket edilerek snflandrlmaktadr. Uluslararas alma normlar gnmze dek sA M A regelen dnem iinde nasl gelimitir? 2 Uluslararas alma normarnn oluturularak, uygulanmasna ynelik ilk kiisel giriimler 19.yzyln ortalarnda ngilterede balamtr. Olumlu ynde sonulanmayan bu yndeki abalar baz devletler tarafndan balatlan resmi almalar izlemitir. Kurumsallam, balayc kurallara sahip bir dzen olarak uluslararas alma hukuku, daha ok 20. yzylda ve zellikle de 1.Dnya Savann ardndan Versay Bar Andlamas kapsamnda Uluslararas alma rgtnn kurulmasyla birlikte gelimeye balamr. 20. yzylda insan haklar alannda en nemli gelime, bireyin ulusal hukuk znesi olmasnn yannda, yava yava uluslararas hukuk znesi durumuna gelmeye balamas olmutur. Bu nedenle yaadmz dnemde uluslararas rgtler, uluslararas ilikilerde devletlerden ayr olarak giderek oalan bir rol oynamaktadr.

ilikileri ve yaamna ilikin olarak uluslararas dzeyde benimsenen ilkeler ve kurallar, ancak uluslararas andlamalar ya da andlamalara dayal resmi belgelerle hukuki bir deer kazanarak normlar. Ancak uluslararas rgtler tarafndan ya da devletler arasnda belirlenen normlarn, i hukukta ilerlik kazanabilmesi iin, bu belgelerin sadece hazrlanmas ve taraf devletler tarafndan onaylanmas deil, yrrle konulmas da gerekir. Trkiyede uluslararas alma normlar, hukuk kurallarnn hiyerarik kademelenmesinin nere4 sinde yer alr? Trkiyede Anayasa, Anayasa Mahkemesi Kararlar ve teamlleri hiyerarik olarak birinci kademede bulunur. Usulne uygun olarak yrrle konulmu uluslararas andlamalar ise kanunlar ile birlikte ikinci kademede yer alr. Anayasada getirilmi olan baz zel dzenlemeler ayrk tutulacak olursa, ilke olarak Trk hukuk dzeni andlamalar yasalarla edeerde tutmakta, birini dierine gre stn grmemektedir.

A M A

28

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm
1. Uluslararas andlamalar kimler arasnda yaplr? a. Uluslarararas hukukun kendilerine bu alanda yetki tand tzel kiiler arasnda b. Sadece okuluslu irketler arasnda c. Sadece uluslararas rgtler arasnda d. Sadece devletler arasnda e. Uluslararas konferans ya da kongre ortamlarnda belirlenecek kiiler arasnda 2. Uygulamalarda, aadakilerden hangisi uluslararas andlalamalar kapsamnda saylmaz? a. Szleme b. Pakt c. art d. Senet e. Anlama 3. Andlamalar hangi ynden snflandrlamaz? a. Konular b. Taraflar c. Onaylanma biimleri d. Katlm biimleri e. Yazl ya da yazsz olmas 4. Uluslararas tzel kiilie sahip devletleraras rgtlere ne ad verilir? a. Uluslararas rgt b. Uluslararas toplum c. Yetkili rgt d. st kademe e. Apolitik rgt 5. ok tarafl andlamalarn ka taraf bulunur? a. Birden ok b. En az 3 c. 5 d. En az 10 e. 10

6. Uluslararas alma normlarnn oluturulmasna ynelik ilk bireysel abalarn hangi lkede balad sylenebilir? a. ngiltere b. Fransa c. Almanya d. svire e. Belika 7. Uluslararas hukuk alanndaki kurumlar ve kurallarn, hangi dnemde daha ok Avrupa devletleri tarafndan oluturulduunu syleyenebilir? a. 16-19. yzyllar arasnda b. 18-19. yzyllar arasnda c. 19. yzylda d. 19-20. yzyllar arasnda e. 20. yzylda 8. Aadaki uluslararas rgtlerden hangisi 2. Dnya Savandan nce kurulmutur? a. Uluslararas alma rgt b. Avrupa Kmr ve elik Topluluu c. Varova Pakt d. Avrupa Topluluu e. Avrupa Ekonomik Topluluu 9. Aadakilerden hangisi Trk hukukunda kuvvet derecesi bakmndan, hiyerark olarak ilk srada yer alr? a. Anayasa b. Uluslararas Andlamalar c. Genel kanunlar d. Ynetmelikler e. zel kanunlar 10. T.C. Anayasas, uluslarararas andlamalar onaylama yetkisini kime vermitir? a. Cumhurbakanna b. TBMMye c. Bakanlar Kuruluna d. Anayasa Mahkemesine e. TBMM Bakanna

nite 2- Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi

29

Yaamn inden

Uluslararas Hukukun zellikleri ve Hukuk Dzenlerinden Fark Bir hukuk dzeninin iki temel zellii bulunur: Uyulmas zorunlu bir kurallar btn oluturmak ve rgtlenmi bir toplumsal yap aracl ile bu kurallara uyulmasn yaptrm yolu ile salamak. Uluslararas hukuk; gerek uyulmas zorunlu kurallar iermesi ve gerekse bunlarn uygulanmasnn salanlmas asndan bir hukuk dzeni niteliine sahiptir. Uluslararas hukuk da i hukuklar gibi, uyulmas zorunlu bir kurallar btnn oluturmaktadr. nk, uluslararas hukuk bu nitelii salayan iki koula da sahiptir yle ki; uluslararas hukuk kurallarn yaratan bir toplumsal otorite bata devletlerin ve snrl lde de uluslararas rgtlerin btnnce oluturulmaktadr. Uluslararas hukukta i hukukta olann aksine, kurallar yaratan bir tek yasa koyucu bulunmamas ve bu grevin bata devletler olmak zere uluslararas hukuk kiileri tarafndan yerine getirilmesi yalnzca bir rgtlenme biimi sorunudur. Yani uluslararas hukukun kurallar koyan bir otoriteden yoksun olduu anlamna gelmez. Ayrca grlmektedir ki; uluslararas hukukun uyulmas zorunlu kurallar, kapsad tm devletlerce ve teki uluslararas kiilerce kabul edilmektedir. Bir baka deyile, uluslararas hukuk kurallarnn balaycl devletlerin kendilerine bu nitelii tanmasndan ileri gelmektedir. Bu durumda uluslararas hukukun, i hukukun aksine, kurallarna uyulmasn zorunlu klan devlet gibi yce bir otoriteye sahip olmamas baka biimde bu sonuca varamayaca anlamna gelmez. Uluslararas hukuk iin bu, devletlerin kurallarn balayc olduunu kabul etmeleri olgusudur Ancak, uluslararas hukuk dzeni, i hukuk dzenlerinin sahip olduu her tr olanaa, ayn dzeyde sahip deildir. hukuk dzeninin sahip bulunduu ve dzenleyici yetkiyi elinde tutan devlete karlk, uluslararas hukuk dzeninde devletlerin stnde yer alan herhangi bir yce otorite bulunmamaktadr. Bunun doal sonucu olarak da, i hukukta hukuk kurallarnn devlet adna yasa koyucu organlarca konulmasna karn, uluslararas hukukta kurallar bu hukukun uyguland toplumun temel birimini oluturan devletler ve snrl olarak da uluslararas rgtlerce birlikte konulmaktadr. ki hukuk dzeni arasndaki yap deiiklii, kurallarn uygulanmasnn salanlmas konusuna da yansmaktadr. Bu erevede, i hukukta kurallarn uygulanmasnn salanlmasnda zorunlu bir yarg mekanizmas ve tek elden yaptrm uygulayan bir uygulayc otoritenin varlna karlk, uluslararas hukukta genel nitelikte zorunlu bir yarg mekanizmas ve yaptrmlar tek elden uygulayacak bir uluslararas otorite bulunmamaktadr. Kaynak: H. Pazarc (2001). Uluslararas Hukuk Dersleri. ss.6-8.

Okuma Paras
11 Eyll Sonras Dnya ve Demokratik Ynetim Ulus-devlet demokratik dnya ynetimini oluturmaya katkda bulunacak bir rol oynarken, aadaki nerileri ciddiye almak ve dnyaya baknda hesaba katmak durumundadr. Bu neriler, demokratik dnya dzeni anlaynn kurucu elerini olutururlar: i. Demokratik dnya ynetimi ile dnya devleti ayn olgular deildir. Dnya devleti, ne gereki ne de istenen bir tercih olmaldr. nk bylesine gl bir devlet, ne dnya sorunlarnn zmnde ne de kresel dzeyde bir meruiyet kazanmada baarl olabilir. ii. Demokratik dnya ynetimi reel politikaya yaklarken gereki olmay sadece devlet karnda ve gvenlik ilikilerinde deil, aksine meruiyet ve adalet olgularnda arar. Hukukun stnl, kresel adalet, uluslararas normlarn nemi, uluslararas rgtlerin ve ulus-devletin karar ve eylemlerinde uluslararas meruiyete dayanmalar, en nemlisi bu meruiyetin demokratik temelde olmas, dolaysyla da insani durumu nemli grmesi, dnya ynetimini demokratik yapan temel normatif ve stratejik elerdir. Bu anlamda, ulus-devletin demokratik bir ynetime sahip olmas ve bu demokrasiyi kendi toplumsal ilikilerine yerletirme amacn gtmesi ve ayn zamanda da kendi ulusal ynetimiyle uluslararas hukuk ve meruiyet arasndaki ilikisellii tanmas, demokratik dnya ynetiminin kurulma srecinde ana balang noktasn oluturmaktadr. iii. Demokratik dnya ynetiminin uluslararas hukuk ve adalete verdii nem, kreselleme srecine ok boyutlu yaklamnda kendisini gsterir. Gvenlik olgusunu birincil plana kartarak kreselleme srecinde yaanan sosyal adalet sorunlarna dolaysyla, fakirlik, isizlik ve alk sorunlarna eilmeyen bir dnya ynetimi adaletli olamaz. Bu sorunlarn dnyada yaratt insanlk facialarna; rnein ocuk lmleri, alk snrnn altnda yaayan insan says, giderek aratan isizlik sorunu vb. insani durumlara zm bulmak, gvenlik olgusunu sosyal adaletle birlikte dnmemizi gerekli klmaktadr. Benzer olarak dnyann farkl yerlerinde yaanan etnik, kltrel ve dinsel kktenciliin neden olduu insan kym ve temizlik harekatlarna kar mcadele etmeyen bir dnya ynetiminin de demokratik olduunu syleyemeyiz. teki olan yok etmek yerine, teki olanla eletirel sorumluluk ilikisi ne giren ve bylece medeniyetler aras atmay deil, medeniyetler, kltrler ve insanlar aras diyalog temelli iletiimi tevik eden bir sistem adaletlidir ve by-

30

Uluslararas alma Normlar

le bir sistemin hem kresel sorunlara zm bulma hem de terrizme kar kresel savata baarl olma ans, bu sava salt gvenlik olgusuna indirgeyen dnya devleti anlayndan ok daha fazladr. iv. Demokratik ulus-devletin bu rol etkin ve verimli olarak yerine getirmesi iin, kreselleen dnyada temel sorun zc mekanizmann; ibirlii, diyalog ve mzakere olduunu kabul etmesi gerekir. Fakat burada nemle alt izilmesi gereken nokta, sorun zme srecinde yaplacak ibirlii, diyalog ve mzakere srecinin, sadece ulus-devletleri deil, blgesel ve uluslararas rgtleri ve ayn zamanda da sivil toplum rgtlerini iermesidir. Bugn dnya pratii bize ibirliinin, blgesel btnleme (AB), blgesel ibirlii (NAFTA) ve blgesel yada uluslararas diyalog (dnya forumlar; evre, insan haklar, hava kirlilii, kresel snma, kresel silahszlanma vb. konularda oluan uluslararas rejimler) gibi farkl dzeylerde ve biimlerde olabileceini gstermektedir. Demokratik ulus-devletlerin bu farkl ibirlii srelerinde yer almalar, hem kendilerini glendirecek hem sorun zme kapasitelerini arttracak hem de hukukun stnl ve kresel adalet ilkeleri temelinde dnyann demokratik bir tarzda ynetilmesini salayacaktr. v. Ulus-devletlerin ulus-st ve ulus-alt rgtlerle yaptklar farkl ibirlii yoluyla dnya ynetiminin demokratik tarzda olumasna yapacaklar katk, hem kendilerinin kreselleme iindeki rollerinin, hem de modern zamanlarda ayrcalkl bir konumda olan egemenlik sylemlerinin deiimi anlamna gelmektedir. Ulus-devletler yukardaki noktalarda belirtildii gibi, kendilerini uluslararas sistem iinde gl klmak iin kresel, blgesel, yerel sreleri ve bu srelerin dnya ve ulusal boyut zerindeki etkilerini iyi okuyarak ve zmleyerek toplumlarn ynettikleri srece baarl olacaklardr. Bu ayn zamanda ulus-devletin gcn kaybetmesi yada nemsiz bir kurum haline gelmesi deil, ynetim anlaynn, rolnn ve toplumsal sorunlara/taleplere yaklamnn deimesi anlamna gelmektedir. Bu deiim iinde, devlet egemenlii, dolaylsyla devletin kendi alansal mekannda tek otorite olmas, tek yasa uygulayc aktr olmas ve da kar bamsz olan bir yapya sahip olmas anlamna gelen egemenlik sylemi de belli bir deiime urayacaktr. rnein bugnn dnyasnda, farkl tarzda (btnleme, ibirlii, diyalog) ve farkl nitelikte (siyasal, ekonomik, kltrel) gelien devletler aras ibirlii sreleri iinde yasal dzenlemenin kayna artk sadece ulusal deildir, bu kaynak blgesel ve uluslararas bir nitelik de tamaktadr. Bu da bize, egemenlik sy-

lemini tayan ve yaama geiren aktrlerin oullatn ve blgesel ve uluslararas nitelik tadn gstermektedir. Demokratik dnya ynetimi iinde ulus-devlet nemini srdrmektedir ama bu nemin yaama geirilmesinde devletin rol ve egemenlik anlay deimekte, blgesel ve uluslararas aktrlerle paylalmaktadr. V. Son olarak, demokratik dnya ynetiminin kltrel ve ekonomik dzeylerde ileyii, polysentrik dolaysyla ok boyutlu, ok kltrc, oulcu ve farkllk olgusunu tayan bir tarzda olmaldr. Kltrel dzeyde, demokratik dnya dzeni, yaadmz dnyann tek ve egemen bir kltrel kimlie ve medeniyete sahip olmadn aksine farkl kltrleri ve farkl medeniyet anlaylarn tarihsel olarak tayan toplumlardan olutuunu kabul etmeli ve ileyiini farkllklar aras diyalog zerine kurmaldr. Kaynak: E. F Keyman (2004). 11 Eyll Sonras Dnya ve Demokratik Ynetim, Hukuk ve Adalet, Yl: 1, s.1.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanl ise, Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Konunun Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Konunun Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Konunun Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Trkiyedeki Durum blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Trkiyedeki Durum blmn yeniden gzden geiriniz.

2. e

3. e

4. a

5. a

6. a 7. a 8. a 9. a 10.a

nite 2- Uluslararas alma Normlarnn Hukuki Nitelii ve Tarihsel Geliimi

31

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Centilmen anlamalar (gentlemen agreements), hukuki sonular douran bir hukuki ilem olmad iin, hukuki balamda taraflar balamaz. Bu nedenle centilmen anlamalar, uluslararas andlamalar kapsamnda irdelenemez. Sra Sizde 2 rnein; iyi niyet, ahde vefa, gecikme faizi gibi genel hukuk ilkeleri.

Toluner, S. (1978). Milletleraras Hukuk ile Hukuk Arasndaki likiler. stanbul: stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar. Tokol, A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitapevi Yaynlar. Tun, H. (2004) Milletleraras Szlemelerin Trk Hukukuna Etkisi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Trkiye ile lgili rnek Karar ncelemesi. http://www.anayasa.gov.tr/anayargi/tunc.pdf.

Bavurulabilecek Kaynaklar Yararlanlan Kaynaklar

Altan, . Z. (2003). Sosyal Politika. Eskiehir: Anadolu niversitesi, AF Yaynlar. Alper, Y. ve Kaya, P. A. (1995). Uluslararas alma rgt ve Uluslararas alma Standartlar. Bursa: Ezgi Kitapevi Yaynlar elik, T.E. (1987). Milletleraras Hukuk. stanbul: Filiz Yaynevi. Erdut, Z. (2002). Kreselleme Balamnda Uluslararas Sosyal Politika ve Trkiye. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar. Gnlbol, M. (1979). Uluslararas Politika (lkeler-Kavramlar-Kurumlar). (2.Bask). Ankara: S. Yaynlar. Gzbyk, . (2000). Anayasa Hukuku. (9.Bask). Ankara: Turhan Kitapevi. Glmez, M. (2000). Uluslararas Sosyal Politika. Ankara: TODAE, Yayn No: 300. Ikl A.(2003). Gerek rgtlenme Sendikaclk. Ankara: mge Kitabevi Yayn. Kaya, P. A. (1999). Uluslararas alma Normlar ve Trk Hukuku zerine Etkileri. Ankara: Trk Ar Sanayii ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yaynlar. Pazarc, H. (2001). Uluslararas Hukuk Dersleri. (9.Bask). Ankara: Turhan Kitapevi. en, M. (2003). Uluslararas Szlemeler. Ankara: Trk Ar Sanayi ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yaynlar. Talas, C. (1990). Toplumsal Politikaya Giri. Ankara: mge Kitapevi. Tanr, B. (1978). Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar. stanbul: May Yaynlar. Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei (2002). Tarih 2002. stanbul: Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei Yaynlar. Tezi, E. (2003). Anayasa Hukuku. (8.Bask). stanbul: Beta Basm Yaym Datm A.. Gnlbol, M. (1979). Uluslararas Politika (lkeler- Kavramlar-Kurumlar). (2. Bask). Ankara: S. Yaynlar. Pazarc, H. (2001). Uluslararas Hukuk Dersleri. Ankara: Turhan Kitapevi. Tezi, E. (2003). Anayasa Hukuku. stanbul: Beta Basm Yayn Datm A..

Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

33

Uluslararas ilikilerin younlat ve deiimin ba dndrc bir nitelik kazand 20. Yzylda, gemi yzyllardan farkl olarak, dnyada bar iinde birlikte yaamann, ortak deerleri paylamann, ibirlii yapmann insanla huzur ve mutluluk getirecei inanc hakim olmu, barn korunmas, ekonomik, sosyal ve kltrel gelimenin salanmas amacyla blgesel, ktasal ve evrensel nitelikte birok uluslararas kurulu oluturulmutur. Bu kurulularn insanla salad yararlar ve amalarna ulamadaki etkinlikleri tartlabilmekle birlikte, zellikle Uluslararas alma rgtnn (ILO) insanlk iin gz ard edilemeyecek katklarnn bulunduu sylenmelidir. ILO, tm dnyada alma ve yaam koullarnn iyiletirilmesine, sosyal adaletin gerekletirilmesine ve bu yoldan evrensel barn salanmasna katkda bulunmaya aba gstermektedir. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Uluslararas alma rgt tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? Uluslararas alma rgtnn kurulu amalar ve temel hedefleri nelerdir? Uluslararas alma rgtnn kurumsal yaps nasldr?

34

Uluslararas alma Normlar

Sendikal zgrlkler
Ynetim Kurulunun Sendikal zgrlkler Komitesi, Belarus ile Venezelaya acil arda bulunarak sendikal zgrlkleri ciddi biimde snrlayan yasal dzenleme ve uygulamalarda gerekli deiikliklerin yaplmasn istedi. Ynetim Kurulunun Sendikal zgrlkler Komitesi, iilerin kendilerini temsil edecek sendikalar kurma haklarnn savunusunda 50 yllk bir deneyimi geride brakm bulunuyor. Halen, Komite tarafndan incelenecek 76 durum gndemdedir. Yapt son toplantda Komite 16 durumu incelemi, bunlardan yedisinde kesin sonuca varrken dokuz durumda da ara sonuca ulamtr. Komite Bakan Bayan Engelen Kefer, Belarus ve Venezela olmak zere iki durum konusunda, gndemdeki konularn ciddiyeti ve acillii nedeniyle Ynetim Kurulunun dikkatini ekmitir. Komite, Belarus Hkmetine ynelttii talebinde sendikaclarn bask altna alnmalar, tehdit edilmeleri, iyeri ynetimlerinin yeni sendikal yaplar oluturarak sendikal etkinliklere mdahale etmeleri gibi konularda dile getirilen iddialarn gerekten bamsz biimde aratrlmasn istemitir. Komite, Venezeladaki Ulusal Seim Konseyinin (CNE) sendikalardaki seimlere ynelik ilevlerine Hkmet tarafndan henz son verilmemi olmas ve CNEnin sendikal liderliklerin yenilenmesine ilikin zel bir ynetmelik gelitirme karar konusundaki endielerini dile getirmi ve bu tr mdahalelerin sendikalardaki seim srelerini ar lde belirleyici zellikler tadn belirtmitir. Sonuta Komite CNEnin ilevlerine son verilmesi ve zel ynetmeliin yrrlkten kaldrlmas talebini bir tez daha yinelemitir. Kaynak: ILO ANKARADAN HABERLER, Haber Blteni, 2003-1

Anahtar Kavramlar
Delege Delegasyon Konferans Teknik Danman Komite l Temsil Oy Hakk

indekiler
ULUSLARARASI ALIMA RGTNN TARHSEL GELM 1919-1946 Aras Dnem 1946 Sonras Dnem ULUSLARARASI ALIMA RGTNN KURULU AMALARI VE TEMEL HEDEFLER ULUSLARARASI ALIMA RGTNN KURUMSAL YAPISI l Temsil Esasna Dayanan Ynetim Yaps Uluslararas alma rgtnn Organlar

nite 3 - Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps

35

ULUSLARARASI ALIMA RGTNN TARHSEL GELM

Uluslararas alma rgtnn (ILO) tarihsel geliimi dnemde incelenebilir. Bunlar: 1919 ncesi dnem: rgtn resmi kurulu tarihi. 1919-1946 aras dnem: Kurulu ve byme yllar. 1946 sonras dnem: Gelime ve olgunlama yllar. ILOnun resmi kurulu tarihi olan 1919 ncesindeki dneme, kitabnzn 2. nitesinde ayrntl olarak yer verildiinden burada deinilmeyecektir.

1919-1946 Aras Dnem

ILO, 1919da imzalanan Versay Bar Anlamas ile Birinci Dnya Savandan sonra giderek byyen sorunlara ynelik sosyal reform niteliinde zmler bulmak ve bu reformlarn uluslararas dzeyde uygulanmasn salamak amacyla kurulmutur. Versay Bar Anlamas, Milletler Cemiyeti yelii ile ILO yelii arasnda balant kurarak, Cemiyetin yelerinin ayn zamanda ILO yesi olmas hkmn getirmitir. Bylece ILOnun ilk yeleri; Milletler Cemiyetinin ilk yeleri yan sra Milletler Cemiyetine sonradan katlmakla birlikte Versay Bar Anlamas gereince kendiliinden ye olan devletler olmutur. Ancak bu durum, siyasi dncelerle Milletler Cemiyeti dnda kalan baz devletlerin ILO yesi olmasnda sorunlar ortaya kardndan rgte yelik konusu Washingtonda toplanan ilk Uluslararas alma Konferansnda tekrar ele alnm ve Genel Kurul karar ile de rgte ye olunabilecei esas kabul edilmitir. Bylece Almanya, Finlandiya ve Avusturya, Milletler Cemiyeti yesi olmamakla birlikte ILO yesi olabilmilerdir. Milletler Cemiyeti ile ilgili olarak kitabnzn 6. nitesine baknz. Konferans ilk toplantsn, ii rgtlerinin srarl istekleri nedeniyle ILOnun dayanan oluturan Versay Bar Anlamas henz yrrle girmeden ve ILOnun temel organlarnn oluturulmas beklenmeksizin 29 Ekim-29 Kasm 1919 tarihleri arasnda Washingtonda yapmtr. Toplantya Versay Bar Anlamasn imzalayarak ye olan devletler ile davet edilen devletlerden toplam 123 delege ile beraberlerindeki 155 teknik danman katlmtr. Bu toplantda alt szleme ve alt tavsiye karar kabul edilmi, Fransz politikac Albert THOMAS ise merkezi Cenevrede bulunan ILOnun ilk Genel Mdr olmutur.
Toplam 440 maddeden oluan Versay Bar Anlamasnn ilk blm Milletler Cemiyetini, XIII. Blm de ileride Anlamadan ayrlarak ILO Anayasasna dnecek kurucu metni oluturuyordu.

DKKAT
lk Konferans ABD Bakan Wilsonun bakanlnda toplanmakla birlikte, toplantya Senatosu Versay Bar Anlamasn reddettii iin Milletler Cemiyeti ve ILO dnda kalan ABD katlamamtr.

Ekim-Kasm 1919da Washingtonda Gerekletirilen Birinci Uluslararas alma Konferans

36

Uluslararas alma Normlar

DKKAT

nitenin ilerleyen blmlerinde Uluslararas alma Konferans yerine sadece Konferans denilecektir. rgt 1920li yllarn balarnda, yeni kurulmu olmann da verdii hzla nemli bir performans sergilemitir. Uluslararas norm oluturma abalarnn bu yllarda, klelik, zorla almann kaldrlmas, gmen iiler, salk, i kazas ve meslek hastalklar, kadn ve ocuk igc, mesleki eitim, yeni i alanlarnn yaratlmas ve istihdam gibi konularda younlatn gryoruz. 1926 ylnda ILO, uluslararas alma normlarnn uygulanmas ile ilgili bir denetim mekanizmas oluturmutur. Bu denetim mekanizmas rgtn faaliyetlerinde bir dnm noktasdr. Hkmet raporlarn hukuki ve teknik ynlerden sorgulayan, bu raporlara bal olarak her yl Konferansa kendi raporlarn sunan Uzmanlar Komisyonu, adndan da anlalabilecei zere bamsz uzmanlardan oluuyordu. Bu denetim mekanizmasnn ileyii bugnde devam etmektedir. ILOnun tarihsel geliimi konusunda ayrntl bilgi iin Alper ve Kaya (1995) 75. Kurulu Yldnmnde Uluslararas alma rgt ve Uluslararas alma Standartlar adl kitaptan yararlanabilirsiniz. rgt 1930 ylndan itibaren alma yaam ve i ilikileri ile ilgili aratrma, dokmantasyon ve yayn alanlarnda baz gelimeler salam, in, Amerika, Kba, Msr, Yunanistan, Peru ve Venezella gibi devletlere eitli konularda teknik yardm yapmaya balamtr. rgt 1929 ylndaki Dnya Ekonomik Krizi nedeniyle ortaya kan ekonomik durgunluk ve buna bal olarak artan isizlik sorununun sosyal etkilerini azaltmaya ynelik projeler gelitirmitir. Ancak durgunluk rgtn faaliyetlerini de olumsuz ynde etkilemi, kriz yllar sresince ii ve iveren temsilcileri, zellikle de isizlik sorununu ile ilgili olarak kar karya gelmitir. kinci Dnya Sava srasnda ILO, daha rahat hareket edebilmek amacyla merkezini Kanada Montreale tamtr. Sava ncesinde 62ye kadar ykselen ye lke says ise 1942 ylnda 48e dmtr. ye saysndaki bu azalmaya ramen, 1941 yl Ekim ve Kasm aylarnda, 33 ye lkenin katlm ile New Yorkta ardndan da 1944 ylnda Philadelphiada Konferans dzenlenebilmitir. Bu konferanslardan Philadelphia Konferansnda rgtn savatan sonra kendisini bekleyen sorunlara hazrlanmas salanlm ve Philadelphia Bildirisi olarak anlan bir metinle aada yer alan ilkeler benimsenerek, rgtn ama ve hedefleri yeniden tanmlamtr. Bu ama ve hedefler aadaki gibidir: Emek ticari bir mal deildir. Srdrlebilir bir gelime iin ifade ve rgtlenme zgrl esastr.

lk ILO Genel Mdr Albert Thomas

K T A P

1944 ylndaki Philadelphia Konferans almalar sonrasnda Bakan Roosevelt Konferans delegeleri ile

nite 3 - Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps

37

Dnyann herhangi bir yerindeki yoksulluk, dnyann her yerindeki refah tehdit etmektedir. Btn insanlar, rk, inan ya da cinsiyet fark gzetmeksizin zgrlk ve saygnlk, ekonomik gvenlik ve eit frsat koullarnda maddi ve manevi geliimlerini srdrme hakkna sahiptirler. Bildiri, ayn zamanda dnce ve cemiyet kurma hrriyetinin srekli bir ilerlemenin kanlmaz art olduu kaydn da koymaktayd. Bu bildiri ile birlikte, ILOnun temel ama ve hedefleri dinamik bir yeniden oluum ve genileme srecine girmitir. Bildiri, sava sonras ulusal bamszlkla birlikte bymeyi ngrm, gelimi dnya ile byk lekte teknik ibirliinin mjdecisi olmutur. Uluslararas alma rgt konusunda http://www.ilo.org adresinden yararlanabilirsiniz.
NTERNET

1946 Sonras Dnem

ILO 1946da, henz yeni oluturulan Birlemi Milletler Tekilatnn kendi faaliyet alanna giren konularda hareket serbestisine sahip ilk uzmanlk kuruluu olmutur. Tm dnya lkelerinin iki byk dnya savann olumsuz tecrbelerini bir daha yaamamak iin uluslararas teknik ibirliini gelitirmek zere bu dnemde att ciddi admlar da ILOnun nemini ve etkinliini arttrmtr. Yeni dnemde rgtn ye says hzla artm, sanayilemi lkeler rgt yeleri arasnda aznlkta kalmaya balamtr. Teknik yardm alannda nemli gelimeler salanm, bu amala 1960 ylnda Cenevrede Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits ile 1965 ylnda Torinoda Uluslararas Mesleki ve Teknik Eitim Merkezi kurulmutur. Bu birimler halen Uluslararas alma Brosunun koordinesi altnda eitim almalar ile teknik ve sosyal nitelikli norm taslaklar zerinde almaktadr. 1946 ylndan itibaren ILOya ye lkelerin saysndaki artn temel nedenleri sizce nedir?
SIRA SZDE

1
rgt 50. kurulu yldnm olan 1969 ylnda alma hayatna katklar ve balatt Dnya stihdam Program ile Nobel Bar dl almtr. ILO 1970li yllarn banda dnya lkeleri arasndaki bloklamann getirdii sorunlarla karlam, 1977-1980 yllar arasnda ABDnin yelikten ayrlmas rgt mali adan sarsmtr.
ILO, 1969 Nobel Bar dln kazand

ABD hangi iddialarla yelikten ayrlmtr?

SIRA SZDE

2
Konferans, 1998 ylnda alma Yaamnda Temel lke ve Haklar Bildirgesi ni kabul etmitir. Bu bildirge ile Konferans, uluslararas topluluun ii ve iverenlerin rgtlenme zgrl ve etkin toplu pazarlk haklarna iyi niyet erevesinde riayet etme, gelitirme ve gerekletirme taahhdn ortaya koymutur. Konferans ayrca, ye lkelerin zorla altrma ya da zorunlu altrmann her tr eklini ortadan kaldrma, ocuk emeinin etkili biimde yasaklanmas, istihdam ve mesleki dzeyde ayrmcln yok edilmesi ynnde aba gsterecekleri taahh-

38

Uluslararas alma Normlar

dnde bulunmutur. Bu Bildirge, ye lkelerin, ilgili szlemeleri imzalamam olsalar dahi bu bildirgede yer alan temel ilkelere uymakla etmekle ykml olduklarn belirtmektedir. 2004 ylnda 85. kurulu yldnmn kutlayan ILO, halen 170 devletin ye bulunduu evrensel bir rgttr ve bugne kadar 185 Szleme ile 194 Tavsiye Karar kabul etmitir.
NTERNET

Uluslararas alma rgtne ye devletler, kabul edilen Szleme ve Tavsiye Kararlarnn tam listesini http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/index.htm adresinden bulabilirsiniz.

ULUSLARARASI ALIMA RGTNN KURULU AMALARI VE TEMEL HEDEFLER

ILOnun kurulu amalar temel balk altnda toplanabilir. Bunlar: Sosyal adalet ve evrensel barn salanmas amac: ILO Anayasasnn Giri Blm, sosyal adaletsizliin, bar iin tehlike oluturacak honutsuzluklar ve huzursuzluklar yarattn belirtmekte, evrensel ve srekli bir barn ancak sosyal adalet temeli zerine kurulabilecei ni dile getirmektedir. ILOnun Milletler Cemiyeti ile birlikte kurulmu olmas da barn, siyasal ve sosyal ynleriyle bir btn oluunun, dnya leinde benimsendiinin bir gstergesidir. alma koullarnn iyiletirilmesi amac: Adaletsizlik, sefalet ve ayrcalklar ieren alma koullarnn yaratt rahatszlklar evrensel bar tehlikeye drmektedir. ILO Anayasasnn Giri Blm, alma koullarnn dzeltilmesinin gerekli olduu alanlar: alma srelerinin dzenlenmesi; gnlk ve haftalk alma srelerinin en st snrlarnn belirlenmesi; iilerin ie alnma konularnn dzenlenmesi; isizlikle mcadele; asgari bir yaam dzeyi salayacak cretin gvence altna alnmas; i kazalar ve meslek hastalklarndan doabilecek zararlarn etkilerinin azaltlmas; kadnlarn, genlerin ve ocuklarn korunmas; sosyal gvenliin yaygnlatrlmas; sendikal zgrlklerin gvence altna alnmas; mesleki ve teknik eitimin gelitirilmesi; gmen iilerin haklarnn korunmas; eit ie eit cret ilkesinin salanmas ve benzeri nlemler olarak belirlemitir. Uluslararas rekabet eitliinin salanmas amac: alma normlarna uluslararas bir nitelik kazandrlmaz ise, bu normlarn yrrlkte olduu lkeler ile yrrlkte olmad lkeler arasnda, igc maliyetleri asndan nemli farkllklar ortaya kabilecek ve haksz bir rekabet ortam doabilecektir. Bu nedenle alma koullarnn iyiletirilmesine ynelik normlarn benimsenmesi lkelerin kendi insiyatiflerine braklamaz. rgt, bu konuda ibirliini salayacak tedbirleri almakla ykmldr. Bu amalardan hareketle ILO, gnmzde drt temel stratejik hedef zerinde younlamtr. Bunlar; alma yaamnda standartlar, temel ilke ve haklar gelitirmek ve gerekletirmek; kadn ve erkeklerin insana yakr ilere sahip olabilmeleri iin daha fazla frsat yaratmak; sosyal koruma programlarnn kapsamn ve etkinliini artrmak; l yapy ve sosyal diyalogu glendirmek olarak sralanabilir.

Herhangi bir lkenin, emein insani koullarn benimsememesi, kendi lkelerindeki durumu iyiletirme isteinde olan dier lkeler iin bir engel tekil edecektir. ILO Anayasas

ULUSLARARASI ALIMA RGTNN KURUMSAL YAPISI

Uluslararas alma rgtnn kurumsal yapsna gemeden, bu kurumsal yapya hakim olan l temsil esasna dayal ynetim yapsndan ksaca da olsa bahsedilmelidir.

nite 3 - Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps

39

l Temsil Esasna Dayanan Ynetim Yaps

ILOyu dier uluslararas kurululardan ayran en nemli zellik, ye lkelerin yalnz hkmetleri ile deil, ayn zamanda ii ve iveren kesimleri ile de temsil edilmesidir. ILOnun balca organlar bu l yapya gre olumaktadr. Sadece baz tek tarafl komisyonlarda bu l yapnn dna klr. rnein yllk Konferans toplantlar srasnda oluturulan Maliye Komisyonu ya da birok kez dzenlenen alma statistikleri Teknik Toplants yalnzca hkmet temsilcilerinin katlm ile oluur. Bu l yap sayesinde kararlarn yalnzca hkmet temsilcilerinden oluan teknokrat bir kadro tarafndan alnmas ve alma yaamnn sosyal taraflarnca dikte ettirilmi kararlar olarak kabul edilmesi engellenmekte, normlarn etkinliinin artmas dorultusunda iiler ve iverenlere hem yetki hem de sorumluluk verilmektedir. Bir anlamda alnmasna bizzat katldklar kararlara iiler ve iverenlerin uymalar istenmekte, uygulamaya ynelik tepkiler batan ortadan kaldrlabilmektedir. Sistem taraflar arasnda ibirlii ve karlkl gven ortamnn olumasna da yardmc olmakta, hazrlanan szlemeler ve tavsiye kararlarnda ii ve iverenlerin de beklentilerine cevap verilmektedir. Bununla birlikte l temsil esasna dayanan organizasyon yapsnn gemi dnemlerde, zellikle de ye lke delegasyonlarnn belirlenmesi srecinde baz sorunlar ortaya kard sylenmelidir. Bu sorunlar, sosyalist lkelerde btn iyerleri devlete ait olaca iin iveren temsilcisinin, sendikal zgrln bulunmad ya da snrlandrld lkeler ile birden fazla sendikal rgtn bulunduu lkelerde ise, ii temsilcisinin nasl belirlenecei konusu zerinde younlamtr.

Uluslararas alma rgtnn Organlar

Uluslararas alma rgtnn organlar, temel organlar (anayasal organlar) ve dier organlar olarak iki balk altnda incelenebilir.

Uluslararas alma rgtnn Temel Organlar

Uluslararas alma rgtnn temel organ vardr. Bunlar; Uluslararas alma Konferans, Uluslararas alma rgt Ynetim Kurulu ve Uluslararas alma Brosudur. Uluslararas alma Konferans: Uluslararas alma Konferans ya da Genel Konferans Uluslararas alma rgtnn en st karar organdr. Konferans, ylda en az bir kez ve haziran aynn ilk haftasnda toplanr. Konferans toplantlar ilke olarak Ynetim Kurulunca belirlenen yerde (1949 ylndan beri srekli olarak Cenevrede) yaplr. rgte ye olan her devlet, Konferansta drt kiilik bir delegasyon ile temsil edilir. Bu delegasyonun iki yesi hkmet, bir yesi ii ve dier bir yesi de iveren temsilcisidir. Hkmetler kendi temsilcilerini belirlemede byk bir serbestiye sahiptir. i ve iveren temsilcileri ise hkmet tarafndan, lkede en ok yeye sahip ii ve iveren organizasyonlar ile anlaarak belirlenir. Bu anlama salanmakszn belirlenen ii veya iveren delegeleri Konferans tarafndan kabul edilmeyebilir. Konferansdaki hkmet temsilcileri genel olarak kimlerdir?
Uluslararas alma rgtnn temel organlar: Uluslararas alma Konferans Uluslararas alma rgt Ynetim Kurulu Uluslararas alma Brosu

Konferans: rgtn en st karar organdr.

SIRA SZDE

40

Uluslararas alma Normlar

ILO Anayasasna gre, Konferans gndeminin zellikle kadnlar ilgilendiren bir konu olmas durumunda, teknik danman olarak belirlenen kiilerden en az birisinin kadn olmas gerekir.

Konferansa katlan her delegenin, hangi kesimden yada lkeden geldiine baklmakszn bir ve eit oy hakk vardr. Bir ye devletin delegasyonunda yer alan drt delegenin birinin bile belirlenmemesi yahut ye devlet tarafndan gnderilmemesi durumunda, delegasyonda yer alan teki yelerin sz hakk sakl olmakla birlikte, oy hakk bulunmaz. Bu dzenleme, sosyal kesimlerin eksiksiz katlm ve ii-iveren oylar arasndaki dengeyi salamaya ynelik bir nlemdir. rgtn harcamalarn ye devletler stlenir. Eer bir ye devlet, rgt harcamalarna katksn demekte gecikirse ve eer demekte geciktii katk tutarnn toplam geen iki yln katksna eit ya da daha yksek ise, Konferans, Ynetim Kurulu ya da komisyonlardaki oylamaya ve Ynetim Kurulu yelerinin seimine katlamaz. Ancak Konferans katk demesindeki gecikmenin ye lkenin istei dndaki koullardan ileri geldiini gzlemlerse, hazr bulunan yelerin 2/3nn oyuyla bu ye devletin oylamalara katlmasna izin verebilir. Delegeler Konferans toplantlarna ya da Komite almalarna gndemdeki her konu iin en ok iki teknik danman ile birlikte katlabilirler. Teknik danmanlar bal olduklar delege tarafndan yaplacak istek ve Konferans Bakannn da izni ile toplantlarda sz alabilirler. Ancak bu danmanlarn oy hakk yoktur. Konferansa ayrca BM, dier uluslararas kurulular ve 40 civarndaki sendikal rgtten temsilci katlmaktadr. Delegeler teknik danmanlarndan her hangi birisini kendisine vekil tayin edebilir mi? Vekil bu sfatla oy kullanabilir mi? Konferansn grev ve yetkileri ise u ekilde sralanabilir: rgt Anayasasnda deiiklikler yaplmak Ynetim Kurulunu semek ve Ynetim Kurulu tarafndan atanan Genel Mdr onaylamak Bronun yllk faaliyetlerini tartmak ve izlemesi gereken politikalar belirlemek Szleme ve tavsiye kararlarn grmek ve kabul etmek Szleme ve tavsiye kararlarnn uygulanmasn oluturduu denetim organlaryla izlemek Yeni ye olacak lkelerin yeliine karar vermek rgt btesini incelemek ve onaylamak Konferansa katlan lke delegelerinin yetki belgelerini incelemek ve onaylamak.

SIRA SZDE

Ynetim Kurulu: rgtn yrtme organdr.

Uluslararas alma rgt Ynetim Kurulu: Ynetim Kurulu rgtn yrtme organdr ve 56 yesi bulunur. Bu yeler Konferans tarafndan, ylda bir, 14 ii, 14 iveren, 28i hkmet kesimini temsil eden delegelerden seilir. Eer herhangi bir nedenle yllk srenin sonunda Ynetim Kurulu seimleri yaplamaz ise, seimler yaplana kadar mevcut Ynetim Kurulu grevini srdrr. nitenin ilerleyen blmlerinde Uluslararas alma rgt Ynetim Kurulu yerine sadece Ynetim Kurulu denilecektir.

DKKAT

nite 3 - Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps

41
Ynetim Kurulu, Guvernrler Kurulu olarak da adlandrlr. Ynetim Kurulunun 28i hkmet, 19u iveren ve 19u ii temsilcisi olmak zere toplam 66 yedek yesi vardr. Ynetim Kurulu, rgtn genel yapsna ve normlarna egemen olan l temsil esasn yanstacak ekilde hkmet, ii ve iveren temsilcilerinin katlm ile olumaktadr.

ylda bir seilen Ynetim Kurulu yelerinin oluumunda dikkate alnacak esaslar, rgt Anayasasnn 7. maddesinde ayrntl ekilde dzenlenmitir. Buna gre, her kesim Ynetim Kurulundaki temsilcilerini kendisi semektedir. Bu ekilde taraflara kendi yelerini belirleme konusunda byk bir otonomi verilmektedir. Ancak taraflar kendi temsilcilerinin seiminde corafi dalm, ekonomik gelime ve sosyal yapdan kaynaklanan farkllklar ve dalm gz nnde bulunduracaktr. Ynetim Kurulu kendi alma yntemini kendisi belirlemekte, ylda normal olarak kez ve kendi belirleyecei dnemlerde toplanmaktadr. Ynetim Kurulunun belli bal grevleri ise u ekilde sralanabilir. Konferansn alm olduu kararlar uygulamak, Konferansn yaplaca gn, yeri ve gndemini belirlemek, Konferans gndemi ile ilgili her trl hazrlklar yapmak, rgt kararlarnn uygulanmas konusunda sendikal rgtlerden ve ye devletlerden gelen yaknmalar ilgili hkmetlere iletmek, gerektiinde soruturma komisyonu oluturarak sorunu incelemek ve konuyu Konferans gndemine tamak, Genel Mdr atamak, Bro almalarn yneterek ana izgileriyle alma programn belirlemek. rgt btesini hazrlayarak Konferansa sunmak. rgtn teknik ibirlii politikasn belirlemek. Daha etkin biimde almasn salamak amacyla ileyii 1993 ylnda deien Ynetim Kurulunun yaps iinde ok sayda Komite, Komisyon ve alma Grubu bulunmaktadr. Uluslararas alma Brosu: rgtn sekretaryas olup, Ynetim Kurulu tarafndan atanan bir Genel Mdr tarafndan ynetilmektedir. Genel Mdr ise Ynetim Kurulu tarafndan kabul edilen kurallara uygun olarak Bro personelini semektedir. Personelin grevlendirmesi yaplrken farkl devletlere mensup ve rgte en yararl olabilecek kiilerin seilmesine zen gsterilmektedir. nitenin ilerleyen blmlerinde Uluslararas alma Brosu yerine sadece Bro denilecektir. Genel Mdr ve Bro personelinin grevleri uluslararas nitelikte olup, grevlerinin yerine getirilmesinde rgt dndaki hibir makamdan talimat almalar sz konusu deildir. Bronun belli bal grevleri ise u ekilde sralanabilir: Konferans toplantlarnn gndemi ile ilgili hazrlk yapmak Hkmetlere istek zerine, Konferans kararlar erevesinde mevzuat hazrlanmas ve denetim sistemlerinin iyiletirilmesi konusunda olanaklar lsnde yardmc olmak Ynetim Kurulunun uygun grecei dillerde aratrma ve yaynlar yapmak, Genel olarak Konferans ve Ynetim Kurulunun verecei dier grevleri yerine getirmek.

Bro: rgtn sekreteryas niteliindedir ve Genel Mdr tarafndan ynetilir

DKKAT

42

Uluslararas alma Normlar

1919dan Bu Yana ILO Genel Mdrl Grevini stlenenler Albert Thomas - Fransa (1919-1932) Harold Butler - Birleik Krallk (1932-1938) John Winant - ABD (1939-1941) Edward Phelan - rlanda (1941-1948) David Morse - ABD (1948-1970) Wilfred Jenks - Birleik Krallk (1970-1973) Francis Blanchard - Fransa (1973-1989) Michel Hansenne - Belika (1989-1999) Juan Somavia - ili (Mart 1999dan beri)

Uluslararas alma rgtnn Dier Organlar

ILOnun temel organyla Cenevrede merkezileen ve evrensel nitelik tayan etkinlikleri, farkl blgeler ve farkl sanayi sektrleri dzeyindeki ok sayda Komisyon, Komite ve Toplantlar araclyla gerekletirdii etkinlikler ile yerelletirilmitir. Konferans Komisyonlar: Konferans toplant tarihini ve gndemini saptayarak alma programn dzenleyen neri Komisyonu, Konferansa katlan delegelerin ve teknik danmanlarn yetkileri ile bu konudaki itirazlar inceleyen Yetkileri Denetleme Komisyonu, kabul edilen szleme ve tavsiye kararlarnn redaksiyonunu yapan Konferans Redaksiyon Komitesi, rgt btesinin onanmasna ilikin kurallar ve benzeri mali konular inceleyen Maliye Komisyonu, onaya ve rapora dayal genel denetim sisteminin l yapdaki nemli organlarndan birisi olan Uygulama Komisyonu, Uluslararas alma Konferansnn kendi yaps iinde oluturduu komisyonlardr. Konferans, ihtiya hissedilmesi durumunda yeni komisyonlarda oluturabilir. Ortak Komite ve Komisyonlar: ILOnun rgtsel yaps iinde UNESCO, WHO gibi uluslararas kurulular ya da farkl sektr ve meslek temsilcileri oluturulan ortak komite ya da komisyonlardr. Sanayi Komiteleri: kinci Dnya Savan izleyen dnemde, l temsil ilkesine gre oluturulan srekli komitelerdir. Sanayi Komiteleri, kara tamacl, kmr madencilii, dokumaclk, petrol, inaat gibi farkl sektrlerdeki alma sorunlar ile ilgilenmek zere oluturulmulardr. Teknik Toplantlar: Ynetim Kuruluna; ayrmclk, ii sal ve i gvenlii, alma istatistikleri, ii eitimi gibi belirli teknik konularda uzman gr vermek iin dzenlenen toplantlardr. Blgesel Konferanslar: ILOnun evrensel etkinliini glendirmek ve blgesel dzeyde tamamlamak iin oluturulan Konferanslardr. Ama, kimi sorunlarn, blge esasna gre bir n incelemesinin yaplmas ve daha geni almalar iin temel hazrlanmasdr. Ayrca alma yaam ile ilgili olarak benzer sorunlar bulunan kimi lkelerin genel toplantlar yerine blgesel toplantlar yaparak sorunlarna daha kolaylkla zmler bulabilecekleri ve kabul edilebilir ortak ltler oluturabilecekleri dnlmektedir. Bu Konferanslarn gndemi, Konferansa katlmaya arlan lkelere danldktan sonra, Ynetim Kurulu tarafndan saptanr. Blgesel d-

ILO Genel Mdr Juan Somavia

nite 3 - Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps

43

zeyde oluturulan bu Konferanslarda da ILOnun geneline hakim olan l temsil esasna dayanan ynetim yaps esas alnr ve toplantlar Asya, Amerika, Avrupa ve Afrika ktalarnda periyodik olarak yaplr. Blgesel Konferanslarda Uluslararas alma Konferansndan farkl olarak szleme ve tavsiye kararlar kabul edilmemektedir. Ayrca Blgesel Konferanslarn mali konularda denetim yetkisi ve yeni ye lke kabul etme yetkisi bulunmaz. Blgesel dzeyde yaplan Konferansn resmi adan ortaya kan tek sonucu, Ynetim Kuruluna sunulan rapor ile snrldr. Bu raporlar Ynetim Kurulunda ayrntl olarak grlmekte ve raporda yer alan tavsiyeler rgtn gelecek dnemlerdeki almalarnda dikkate alnmaktadr. lk Blgesel Konferans hangi tarihte ve nerede yaplmtr?
SIRA SZDE

5
Temsilcilikler ve Blgesel Brolar: ye saysnn artmas ve faaliyet alannn genilemesi ile birlikte hissedilen ihtiya neticesinde ILO blgesel bir rgtlenme a kurmaya ynelmi, Afrika blgesi iin Addis Abebada, Asya ve Pasifik blgesi iin Bangkokta, Arap devletleri iin Beyrutta, Latin Amerika blgesi iin Limada ve Avrupa Blgesi iin de Cenevrede blgesel brolar oluturmutur. Bu brolar bir ok lkedeki temsilcilikler ile de desteklenmitir. Blgesel Brolar bir yandan Uluslararas alma Brosundan kaynaklanan bilgi ve yardm faaliyet gsterdikleri blgedeki sendikal rgtlere ve teki ilgililere aktarmakta, dier yandan kendi blgelerinden topladklar bilgileri de ILOya aktararak rgtn o blge ile ilgili sosyal sorunlardan ve sosyal politika uygulamalarndan haberdar olmasn salamaktadr. nceleme ve retim Kurulular: Merkezi Cenevrede bulunan Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits ile merkezi Torinoda bulunan Uluslararas Mesleki ve Teknik Eitim Merkezi bu erevede ele alnabilir.

44

Uluslararas alma Normlar

zet
A M A

Uluslararas alma rgt tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? 1919-1946 Aras Dnem: ILO, 1919da imzalanan Versay Bar Anlamas ile kurulmutur. lk Konferans toplantsn 29 Ekim-29 Kasm 1919 tarihleri arasnda Washingtonda yapm, bu toplantda Fransz politikac Albert THOMAS ILOnun ilk Genel Mdr olmutur. rgt 1920li yllarn balarnda, yeni kurulmu olmann da verdii hzla nemli bir performans sergilemi ve birok konuda uluslararas norm oluturmutur. rgt 1929 ylndaki Dnya Ekonomik Krizi nedeniyle ortaya kan ekonomik durgunluk ve buna bal olarak artan isizlik sorununun sosyal etkilerini azaltmaya ynelik projeler gelitirmitir. Ancak durgunluk rgtn faaliyetlerini de olumsuz ynde etkilemi, kriz yllar sresince ii ve iveren temsilcileri, zellikle de isizlik sorununu ile ilgili olarak kar karya gelmitir. kinci Dnya Sava srasnda ILO, daha rahat hareket edebilmek amacyla merkezini Kanada Montreale tam, Sava ncesinde 62ye kadar ykselen ye lke says ise 1942 ylnda 48e dmtr. ye saysndaki bu azalmaya ramen, 1941 ylnda New Yorkta ardndan da 1944 ylnda Philadelphiada Konferans dzenlenebilmitir. Bu konferanslardan Philadelphia Konferansnda rgtn ama ve hedefleri yeniden tanmlamtr. 1946 Sonras Dnem: ILO 1946da, henz yeni oluturulan Birlemi Milletler Tekilatnn kendi faaliyet alanna giren konularda hareket serbestisine sahip ilk uzmanlk kuruluu olmutur. Bu dnemde rgtn ye says hzla artm, teknik yardm alannda nemli gelimeler salanmtr. rgt 50. kurulu yldnm olan 1969 ylnda alma hayatna katklar ve balatt Dnya stihdam Program ile Nobel Bar dl almtr. 2004 ylnda 85. kurulu yldnmn kutlayan ILO, halen 170 devletin ye bulunduu evrensel bir rgttr ve bugne kadar 185 Szleme ve 194 Tavsiye Karar kabul etmitir.

A M A

Uluslararas alma rgtnn kurulu amalar ve temel hedefleri nelerdir? ILO, sosyal adalet ve evrensel barn salanmas, alma koullarnn iyiletirilmesi ve uluslararas rekabet eitliinin salanmas temel amalaryla kurulmutur. Bu amalardan hareketle ILO, gnmzde drt temel stratejik hedef zerinde younlamtr. Bunlar; - alma yaamnda standartlar, temel ilke ve haklar gelitirmek ve gerekletirmek - kadn ve erkeklerin insana yakr ilere sahip olabilmeleri iin daha fazla frsat yaratmak - sosyal koruma programlarnn kapsamn ve etkinliini artrmak - l yapy ve sosyal diyalogu glendirmek olarak sralanabilir. Uluslararas alma rgtnn kurumsal yaps nasldr? Uluslararas alma rgtnn temel organ vardr. Bunlar; rgtn en st karar organ olan Uluslararas alma Konferans, rgtn yrtme organ olan Uluslararas alma rgt Ynetim Kurulu ve rgtn sekretaryas durumundaki Uluslararas alma Brosudur. rgtn dier organlar ise, Konferans Komisyonlar, Ortak Komite ve Komisyonlar, Sanayi Komiteleri, Teknik Toplantlar, Temsilcilikler ve Blgesel Brolar, nceleme ve retim Kurulular olarak sralanabilir.

A M A

nite 3 - Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps

45

Kendimizi Snayalm
1. Uluslararas alma rgt ka ylnda kurulmutur? a. 1919 b. 1925 c. 1929 d. 1939 e. 1945 2. Uluslararas alma normlarnn uygulanmas ile ilgili denetim mekanizmas, ILO bnyesinde ilk olarak hangi yl oluturulmutur? a. 1926 b. 1930 c. 1937 d. 1943 e. 1955 3. ILO hangi dnemde merkezini Kanada Montreale tamtr? a. Birinci Dnya Sava srasnda b. 1929 Krizi srasnda c. kinci Dnya Sava srasnda d. Souk Sava srasnda e. 1965li yllarda 4. ILO hangi yl Nobel Bar dl almtr? a. 1969 b. 1975 c. 1983 d. 1990 e. 2000 5. Aadakilerden hangisi ILOnun kurulu amalarndan biridir? a. Sosyal adalet ve evrensel bar salamak b. Kresellemenin geliimine katkda bulunmak c. Dnya ticaretinin liberallemesini salamak d. Uluslararas sermaye hareketlerini kontrol altna almak e. Kresel ekonomik krizleri engellemek

6. Aadakilerden hangisi, l temsil esasna dayanan ynetim yapsn ifade eder? a. ye lkelerin yalnzca hkmetleri ile deil ayn zamanda ii ve iveren kesimleri ile de temsil edilmesi b. ye lkelerin ii ve iveren kesimlerine danlarak hkmetlerce temsil edilmesi c. ye lkelerin ii, iveren veya hkmetlerce temsil edilmesi d. ye lkelerin hkmetlerce atanan kii tarafndan temsil edilmesi e. ye lkelerin tarafndan tm ye lkelerin temsil edilmesi 7. ILO yesi devletler, Uluslararas alma Konferansnda ka kiilik bir delegasyon ile temsil edilir? a. 4 b. 5 c. 6 d. 7 e. 8 8. Aadaki ILO organlarndan hangisi szleme ve tavsiye kararlarn grerek kabul etme yetkisine sahiptir? a. Uluslararas alma Konferans b. Uluslararas alma rgt Ynetim Kurulu c. Uluslararas alma Brosu d. Ekonomik ve Sosyal Konsey e. Konferans Komisyonu 9. Uluslararas alma rgtnn yrtme organ aadakilerden hangisidir? a. Uluslararas alma rgt Ynetim Kurulu b. Uluslararas alma Konferans c. Uluslararas alma Brosu d. Konferans Komisyonu e. Temsilcilikler ve blgesel brolar 10. Uluslararas alma rgtnn seimi ka ylda bir yaplr? a. 3 b. 4 c. 5 d. 6 e. 7

46

Uluslararas alma Normlar

Yaamn inden
ILO Kurallaryla zrllerin alma yaamna daha fazla katlabilmeleri amalanyor (30 Kasm) ILO Ynetim Kurulu 1-16 Kasm tarihleri arasnda Cenevrede gerekletirdii toplantda yerlerinde zrllerin Durumlarnn Dikkate Alnmasyla ilgili Davran Kurallarn kabul etti. Davran Kurallar, zrl kiilerin nasl ie alnacaklar ve alma yaamnda zrl duruma gelen iilerin nasl ilerinde tutulacaklar konusunda iletmelere yol gstermektedir. Kendi alannda bir ilk olan bu Davran Kurallar, gerek sanayilemi gerekse gelimekte olan lkelerde btn iverenler tarafndan uygulanabilecek ieriktedir. Davran Kurallarnda ne kartlan temel noktalar unlardr: Aranlan becerilere sahip ve yapabilecekleri ilerde (gerekliyse kendilerine zel destek salanarak) alan zrl erkekler ve kadnlar ehil ve gvenilir alanlardr ve bu kiiler iyerleri asndan bir deer oluturmaktadr. yerlerinde zrllkle ilgili durumlarn dikkate alnp gerekenlerin yaplmas, iverenlerin karlarna uygun decektir. Yerlerine altrlacak baka kiilerin ie alnmalar ve i iin eitilmelerinin maliyeti dnldnde, zrllerin ilerinde kalmalar zaman, sigorta ve salk paylar bakmndan nemli bir tasarruf salayacaktr. teki zrllerle ilgili kapsaml bir yaklam, ie alma, terfi ve ite tutmann yansra, gerektiinde ilgili uyarlamalar ve yardmlar da iermelidir. zrllerin durumlaryla ilgili uygulamalar, insan kaynaklarnn gelitirilmesi asndan yerinde uygulamalardr. nsan kaynaklaryla ilgili halen mevcut uygulamalar, temsili komiteler ve dier yaplar, zrl iiler/iverenler iin gerekli uyarlamalara tabi tutularak zrllere ynelik olarak izlenecek stratejinin yaama geirilmesinde kullanlabilir. verenler, iveren kurulularnn da yardmyla, zrl insanlar dorudan doruya ya da i zerinde belirli bir eitimin veya denemenin ardndan ie almaktan kazanl kabilirler. te alrken zrl duruma gelen insanlarn ite tutulmalar, iverenin, kendilerine nemli yatrmlar yaplan, deneyimli ve deerli uzmanlklara sahip kiilerden yararlanmay srdrmesi anlamna gelir. zrl insanlar iin iyerinde ya da alma dzeninde yaplacak deiiklikler kimi durumlarda gereklidir ve bu deiikliklerin maliyeti genel olarak grece dktr. Resmi yetkililerin bu konularda merkezi nem tayan rolleri vardr. Bu roller arasnda, mevzuat ve uygulamalar

iin gerekli erevelerin belirlenmesi, iverenlere (ie yerletirme, mesleki rehabilitasyon, beceri eitimi ve teknik hizmetler gibi) kaliteli hizmetler sunulmas ve bu hizmetlerde egdm salanmas yer almaktadr. Resmi yetkililerin bir baka nemli grevi de, ilgili btn bakanlklarn (salk, eitim, ulatrma ve imar bakanlklar dahil) zrl insanlarn gereksinimlerini dikkate almasn ve bu insanlar istihdama yneltmesini salamaktr. veren kurulular, gelitirme, danmanlk ve destek alanlarnda nemli roller oynayabilirler. i temsilcileri, gerek iyeri dzeyinde, gerekse blgesel ve ulusal dzeylerde yrttkleri grmelerde ve temaslarda zrl iilerin karlarn temsil ederek ve zrllerin i bulma ve ite kalma frsatlarn artrarak nemli bir rol oynayabilirler. Nihayet, zrllerin dernekleri ve kurulular da, alma yaamndaki zrllere ynelik stratejilerin gelitirilmesinde danman olarak ok deerli bir grevi yerine getirebilirler. Kaynak: ILO ANKARADAN HABERLER, Haber Blteni, 2003-1.

nite 3 - Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps

47

Okuma Paras
ULUSLARARASI ALIMA RGT (ILO) Denetim Sistemi; Oluturulan ve hayata geirilen alma standartlarnn ye lkelerce memnuniyet verici bir ekilde uygulanmasnn salanmadna dair mesleki bir ii veya iveren rgt tarafndan Uluslararas alma Brosuna yaplan her ikayet, Ynetim Kurulu tarafndan sz konusu hkmete iletilir ve konu hakknda hkmet, Ynetim Kurulunun uygun grecei bir aklama yapmaya davet edilir. Ayrca, yelerden her biri kendisiyle beraber onaylam olduu szlemenin uygulanm olmasn, kendi fikrince memnuniyet verici bir ekilde salamayan dier bir ye lke hakknda Uluslararas alma Brosuna ikayette bulunabilir. Ynetim Kurulu bu ikayetleri deerlendirerek gerekli grd durumlarda ortaya konan sorunu incelemek ve konuyla ilgili bir rapor hazrlamak zere bir "Soruturma Komisyonu" oluturabilir. Komisyonun hazrlayaca rapor Uluslararas alma Brosu Genel Mdr tarafndan Ynetim Kuruluna ve anlamazlkla ilgili taraflara gnderilir. lgili taraflardan her biri Komisyon raporundaki hususlar kabul edip etmediini, etmedii takdirde anlamazl Uluslararas Adalet Divanna gtrmek isteyip istemediini aylk bir sre ierisinde Uluslararas alma Brosu Genel Mdrne bildirmekle ykmldr. Herhangi bir ye gerek Soruturma Komisyonu raporunda, gerekse Uluslararas Adalet Divan kararnda yer alan hususlara ngrlen sre ierisinde uymaz ise, Ynetim Kurulu duruma gre bu hususlarn yerine getirilmesini salamak iin uygun grecei nerileri Genel Kurula tavsiye eder. Kusurlar bulunan yeler bu hususlar yerine getirdiklerini Genel Kurula bildirir ve alnan nlemleri incelemek zere bir Soruturma Komisyonu kurulmasn talep edebilir. Szlemeler ve Tavsiye Kararlar Asndan ye lkelerin Ykmllkleri; Szlemelerin sz konusu olmas halinde; a) Szleme tm ye lkelere onaylanmak zere gnderilir. b) ye lkelerden her biri, Konferans oturumunun kapanndan itibaren bir yllk sre iersinde veya istisnai koullar nedeniyle bir yllk sre ve Konferans oturumunun kapanndan itibaren 18 ay gemeyecek ekilde Szlemeyi mevzuat haline getirecek makam veya makamlara sunmay stlenir; c) ye lkeler, Szlemenin sz edilen yetkili makam veya makamlara sunulmas iin bu madde gereince alnan nlemler ile yetkili saylan bu makam veya makamlarla ilgili ayrntl bilgiler ve bu makamlar tarafndan alnan uygulama kararlar hakknda Uluslararas alma Brosu Genel Mdrne bilgi verirler. d) ye lke, yetkili makam veya makamlarnn olurunu alm ise, Szlemenin resmi onayn Genel Mdre iletmek ve Szleme hkmlerine yrrlk kazandrmak zere gerekli nlemleri alr.

e) ye lke, yetkili makam veya makamlarn olurunu alamam ise, ye lkeye, Ynetim Kurulu tarafndan istenilen uygun dnemlerde Szlemeyi ilgilendiren konulara ilikin mevzuat ve uygulama hakknda Szleme hkmlerinden herhangi birinin mevzuat, idari nlemler, toplu szleme veya dier ekillerle ne dereceye kadar yrrle konulduunu yada konulmasnn nerildiini gstermek ve bu tr Szlemenin onaylanmasn engelleyen yada geciktiren glkleri belirlemek suretiyle Uluslararas alma Brosu Genel Mdrne rapor gndermek dnda herhangi bir zorunluluk yklenmez. Tavsiye Kararlarnn sz konusu olmas halinde; a) Tavsiye Karar ulusal mevzuat yada baka ekillerle yrrle konulmak amacyla incelenmek zere tm ye lkelere gnderilir. b) ye lkelerden her biri, Konferans oturumunun kapanndan itibaren en fazla bir yllk sre iersinde yerine getirme olana olmad takdirde, mmkn olan en yakn sre ve Konferans oturumunun kapanndan itibaren 18 ay gemeyecek ekilde Tavsiye Kararn mevzuat haline getirmek veya baka trl nlem almak zere bu husustaki yetkili makam veya makamlara sunmay stlenir. c) ye lkeler, Tavsiye Kararnn sz edilen yetkili makam veya makamlara sunulmak iin bu madde gereince alnan nlemler ile yetkili saylan bu makam veya makamlarla ilgili ayrntl bilgiler ve bu makamlar tarafndan alnan uygulama kararlar hakknda Uluslararas alma Brosu Genel Mdrne bilgi verirler. d) Tavsiye Kararnn sz edilen yetkili makam veya makamlara sunulmasndan dolay ye lkelere, Ynetim Kurulu tarafndan istenilen uygun dnemlerde Tavsiye Kararn ilgilendiren konulara ilikin o lkelerdeki mevzuat ve uygulama hakkndaki Tavsiye Karar hkmlerinin ne dereceye kadar yrrle konulduunu yada konulmasnn nerildiini gstermek ve bu hkmlerin kabul edilmesi ve uygulanmas iin gerekli grlen veya grlebilecek olan deiiklikleri Uluslararas alma Brosu Genel Mdrne rapor gndermek dnda herhangi bir zorunluluk yklenmez. ye lkelerde alma barnn tesis edilmesi ve korunmas asndan, tm alanlara sendika kurma hakk tanyan 87 sayl Szleme ve alanlarn zgrce toplu pazarlk yapma hakkna sahip olmasn ngren 98 sayl Szleme hkmlerinin bir ye lkede ihlal edilmesi durumunda, ILO Ynetim Kuruluna yaplan ikayetleri incelemekle, 1951 ylnda Ynetim Kuruluna bal l yapda kurulan Sendikal zgrlk Komitesinin grevli olduu zel bir denetim mekanizmas da bulunmaktadr. Kaynak: Uluslararas alma rgt Hakknda Bilgi, Trkiye Kurumu Uluslararas Szlemeler. http://www.iskur.gov.tr

48

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Kurulu Amalar ve Temel Hedefleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Kurumsal Yaps blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Kurumsal Yaps blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Kurumsal Yaps blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Kurumsal Yaps blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgtnn Kurumsal Yaps blmn yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 kinci Dnya Savann sona ermesi ile birlikte BM yeniden yaplandrlm ve sava dneminde yelikten ayrlan lkeler yeniden rgte ye olmutur. Ayrca kolonizasyon srecinin zlmesi sonucu ok sayda lke bamszlna kavumu ve bu lkeler uluslararas toplulua katlmann en nemli gstergelerinden birisi kabul edilen ILO ya yelik konusunda istekli olmutur. Sra Sizde 2 ABDnin yelikten ayrlmasna yol aan temel faktr, rgtn faaliyetlerinde Sovyetler Birliine yaknlat ve rgt alanlarnn Sovyetler Birliinin etkisi altnda kald ynndeki iddialardr. Ancak zaman iinde ABDnin iddialarn hakl klacak gelimelerin ortaya kmadnda ABD yeniden yelie dnmtr. Sra Sizde 3 Konferansdaki hkmet temsilcilerinin genel olarak, ye lkenin alma hayatndan sorumlu bakanlar olduu grlmektedir. Ancak babakanlar ve hatta devlet bakanlar da zaman zaman lke delegasyonunda hkmet temsilcisi olarak yer alabilmektedir. Sra Sizde 4 Delegeler teknik danmanlarndan sadece birisini, Konferans Bakanna verecei vekalet yazs ile kendisine vekil tayin edebilir. Vekil bu sfatla grmelere katlabilir ve oy kullanabilir. Sra Sizde 5 lk Blgesel Konferans 1936 ylnda, Santiago du Chilide ILO yesi Amerika lkeleri arasnda toplanmtr.

2. a

3. c

4. a

5. a

6. a

7. a

8. a

9. a

10. a

nite 3 - Uluslararas alma rgtnn Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps

49

Yararlanlan Kaynaklar
Alper, Y. ve Kaya, P. A. (1995). 75. Kurulu Yldnmnde Uluslararas alma rgt ve Uluslararas alma Standartlar. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn. Ateoullar, K. (1997). Uluslararas alma rgt ve Trkiye. stanbul: Trkiye Petrol Kimya Lastik ileri Sendikas Yayn. Civan, T. (ev.) (1983). Uluslararas alma lkeleri i Eitimi El Kitab. Ankara: Uluslararas alma rgt Yayn. Glmez, M. (2000). Uluslararas Sosyal Politika. Ankara: Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits Yayn. Gndoan, N. (1993). Yasama Faaliyetleri Ynnden Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri. Eskiehir: Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Gven, S. (1995). Sosyal Politikann Temelleri. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn. ILO Ankara (2004): http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/index.htm Kaya, P. A. (1999). Uluslararas alma Normlar ve Trk Hukuku zerine Etkileri. Ankara: Trk Ar Sanayi ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yayn. Tokol, A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn.

Bavurulabilecek Kaynaklar
Altan, . Z. (2003). Sosyal Politika. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yayn. Talas, C. (1990). Toplumsal Politika. Ankara: mge Kitabevi Yayn. Koray, M. ve Topuolu, A. (1995). Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn.

Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri

51

Uluslararas alma rgtnn var olu nedeni ve temel faaliyet alan alma yaam ile ilgili uluslararas dzeyde geerli normlar oluturmaktr. Bu erevede Uluslararas alma rgt, alma yaamna ilikin temel haklar, rgtlenme zgrl, toplu pazarlk, zorla almann engellenmesi, frsat ve muamele eitlii gibi konular dzenleyici szleme ve tavsiye kararlar hazrlamaktadr. Ayrca Uluslararas alma rgt, mesleki eitim ve rehabilitasyon, istihdam politikas, i hukuku, sosyal gvenlik, ii sal ve i gvenlii gibi konularda teknik yardm salamakta, bamsz ii ve iveren rgtlerinin kurulmasn desteklemekte ve danmanlk hizmeti vermektedir. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Uluslararas alma rgtnn faaliyet alanlar nelerdir? Uluslararas alma rgtnn alma yaamnn uluslararas ilke ve kurallarna yn veren belgeleri nelerdir?

52

Uluslararas alma Normlar

ocuk ilii
ocuk iilii, sosyal ve ekonomik adan ok nemli bir insan haklar sorunudur. Yaplan tahminlere gre bugn tm dnyada 250 milyon kadar ocuk, yeterli eitimden, salk hizmetlerinden ve temel zgrlklerden yoksun biimde almaktadr. Kiisel adan bunun faturasn hi kukusuz ocuklar demektedir; ancak, durumdan zarar grenler, ayn zamanda lkelerdir. ocuk iiliine son verilmesi kendi bana bir amatr. Bu ama dorultusunda yaplacak iler, ayn zamanda ekonomik ve insani kalknmaya da katkda bulunacaktr. Uluslararas alma rgt (ILO)nn 1973 tarih ve 138 sayl Asgari Ya Szlemesi, ocuk iiliinin etkili biimde ortadan kaldrlmasn ngrmektedir. Bu szleme, 1999 tarihinde kabul edilen 182 sayl ocuk iliinin En Kt Biimlerinin nlenmesi Szlemesi ile daha da pekitirilmitir. Bu szleme, ocuk iiliinin en kt biimlerinin hemen sona erdirilmesine ynelik ivedi nlemlerin alnmasn ngrmektedir. En kt biimler klelik ve zorla altrmadan ocuklarn yasad ilerde kullanlmalarna, ocuklarn sal, gvenlii ve ahlak asndan zararl ilere dek geni bir alana yaylmaktadr. Dnya kamuoyu ocuk emei istismarna kar duyarlln gelitirirken, ocuk iiliini hedef alan hareket de, hz ve younluu asndan benzeri grlmemi kresel bir dava haline gelmitir. Bu, siyasal snrlar, dilleri, kltrleri ve manevi gelenekleri aan bir harekettir. Sivil toplumun btn kesimleri (hkmetler, iverenler, sendikalar, HDKlar ve dinsel kurulular) bir araya gelerek alma yaamnda ocuk smrsne son verilmesi gerektiini ilan etmilerdir. ocuk iliini nlenmesi Uluslararas Program (IPEC) bugn tm dnyada yrtt 1.000 kadar programla ocuk altrlmasna kar alternatifler gelitirmektedir. Kaynak: http://www.ilo.org

Anahtar Kavramlar
Szleme Tavsiye Karar Yasama Teknik birlii Denetim Konferans Komite

indekiler
ULUSLARARASI ALIMA RGTNN FAALYET ALANLARI Yasama Faaliyetleri Denetim Faaliyetleri Teknik birlii Faaliyetleri Eitim, Aratrma ve Yayn Faaliyetleri ALIMA YAAMININ ULUSLARARASI LKE VE KURALLARINA YN VEREN BELGELER ULUSLARARASI ALIMA RGTNN TEMEL BELGELER

nite 4 - Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri

53

ULUSLARARASI ALIMA RGTNN FAALYET ALANLARI

Uluslararas alma rgtnn (ILO) varolu nedeni ve temel faaliyet alan alma yaam ile ilgili uluslararas dzeyde geerli normlar standartlar oluturmaktr. Bu dorultuda, ILO bir yasama organ gibi alr. Ancak ILO yasama almalar yan sra denitim, teknik yardm ile aratrma ve yayn faaliyetlerinde de bulunmaktadr.

Yasama Faaliyetleri
ILOnun yasama faaliyetlerinin temelinde uluslararas alma normlarnn oluturulmas amacyla Konferansa kabul edilen Szleme ve Tavsiye Kararlar yatar. Szlemeler ve tavsiye kararlar ayn organ tarafndan (Konferans), ayn usullere uyularak kabul edilmesine ramen aralarnda nemli farkllklar bulunur. Szlemelerin en nemli zellii, onaylayan ye lke iin balayc bir ykmllk getirmesi ve rgte o lke zerinde uygulama ile ilgili denetim yapabilme yetkisi vermesidir. Tavsiye kararlar ise henz szleme konusu olacak kadar olgunlamam bir sorunu incelemekte, genel kurallar ieren szlemenin uygulanmas iin daha ayrntl hkmler getirmekte veya szlemenin ierdii kurallar dorultusunda uygulama iin yol gstermektedir. ilikileri ve alma yaam ile ilgili sorun bulunan bir konuda szleme ya da tavsiye karar eklinde bir uluslararas dzenleme ihtiyac hissedildiinde, konunun ncelikli olarak Konferans gndemine getirilmesi gerekir. ILO Anayasasna gre Konferans gndemi, Genel Mdrn nerisi zerine Ynetim Kurulunca belirlenir. Ancak, Konferans 2/3 ounlukla bir konuyu sonraki ilk toplant gndemine almaya karar verebilir. Szleme veya tavsiye karar olabilecek bir Konferans gndem konusu, ye lke hkmetlerince ya da ii veya iveren rgtlerince teklif edilebilecei gibi, rgtn Konferans ve Komite toplantlar srasnda yaplan tartmalardan da kabilir. Ayrca BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi, Atom Enerjisi Ajans, Gda ve Tarm rgt ile Dnya Salk rgt (WHO) gibi uluslararas kurulular ile yaplan ibirlii faaliyetlerinin sonucunda ya da ICFTU, WFTU gibi uluslararas ii rgtlerince de Konferans gndemine ynelik teklifler gelebilir. Sorun bulunan herhangi bir konunun gndeme alnmas iin kullanlan temel ltler; sorunun acileyeti, gncellii, olgunluu, etkilenen alan says, en elverisiz ekonomik kesimlerin kar/yarar ve sorunun arldr. Ynetim Kurulu bir konunun Konferans gndemine alnmas nerisini tartmak zere toplantya arldnda, konunun Konferans gndemine alnmasn var olan yelerin oy birlii ile kabul etmesi durumu hari, ancak bir sonraki toplantda karar verebilir. Eer bu sorun, eitli lkelerdeki yasalarn bilinmesini gerektiriyorsa, Bro eitli lkelerdeki yasalar ve balca uygulamalar ieren ksa ve zl bir rapor hazrlayarak Ynetim Kuruluna sunar. Bu rapordan yola kan Ynetim Kurulu, ye lke hkmetlerinin, temsil yetenei olan ii ve iveren rgtlerinin nerilerini de gz nne aldktan sonra, zerinde genel bir anlama salanmasn olanakl grd konuyu Konferans gndemine alr. Ancak ye lke hkmetlerinden herhangi biri, bu konunun Konferans gndemine alnmasna itiraz edebilir. Bu durumda Konferansn, o konunun gndeme alnp alnmayaca ile ilgili olarak 2/3 ounlukla bir karar vermesi gerekir.
DKKAT

Sendika zgrln gvence altna alan 87 sayl szleme ile ite meslekte ayrmclk yaplmasn yasaklayan 111 sayl szleme BM Ekonomik ve Sosyal Konseyinden gelen istekle gndeme alnmtr.

54

Uluslararas alma Normlar

Ynetim Kurulunun, Konferans gndemine almay dnd konuya ilikin olarak ilk aamada, Bro tarafndan eitli lkelerdeki mevzuat ve uygulamalarn incelenip akland ve baka yararl bilgilere de yer verilen bir n rapor hazrlanr. Bu rapor, ye lke hkmetlerinin gr ve nerilerini almaya ynelik bir soru kad eklenilerek tm ye lkelerin hkmetlerine gnderilir.
DKKAT

n rapor ve soru kad ye lke hkmetlerine sorunun tartlaca Konferans toplant dneminin almasndan en az 18 ay nce gnderilir ve ye lkelerden cevaplarn olabildiince abuk ama her koulda Konferans toplant dneminin almasndan 12 ay nce Broya gndermesi istenilir. Ayrca ye lkelerden cevaplar hazrlarken en ok temsil yeteneine sahip ii ve iveren rgtlerine danmalar da istenilir. Bro, hkmetlerden ald cevaplara dayanarak Konferansta ele alnacak yeni bir rapor hazrlar. Bu raporda Konferansn gz nne almas gereken balca sorunlar, genel gr ve eilimler saptanr. Ayrca konuya ilikin olarak, Konferansn kendi iinden belirleyecei l temsil esasna dayanan zel bir teknik komisyon oluturulur. Gerek komisyon ve gerekse Konferans, konunun bir szleme ya da tavsiye ile dzenlenmesi gerektiine karar verirse, Ynetim Kurulu konuyu Konferans gndemine alr. Konu Konferansta grldkten sonra ise Bro, bu grme ve ye lke hkmetlerinin ilk soru kadna verdii cevaplar da dikkate alarak konuya ilikin bir ya da birok szleme ya da tavsiye tasla hazrlar. Taslak metinler, Konferansn sona ermesini izleyen ilk 2 ay iinde ye lke hkmetlerine gnderilir ve ye lkelerden deiiklik nerilerini ve yorumlarn bildirmeleri istenir. Bro, ye lke hkmetlerinden gelen bu neri ve yorumlar da dikkate alarak szleme ve tavsiye metinlerinin de yer ald son bir rapor hazrlayarak Konferans toplant dneminin almasndan en az 3 ay nce ye lke hkmetlerine gnderir. ILO bir szleme ya da tavsiye karar alrken ilke olarak konuyu bir birini takip eden iki Konferans toplantsnda grp tartr. Buna ikili tartma yntemi denilir. Ancak konu zel bir nem ve aciliyet arz ediyorsa Ynetim Kurulu 3/5 ounlukla konunun Konferansn tek bir oturumunda ele alnmasn kararlatrabilir. Tek tartma yntemi denilen bu ynteme daha ok, nceden kabul edilmi bir szleme veya tavsiye kararnn deitirilmesi ile ilgili yeni metinler iin bavurulduu grlmektedir. Konu ikinci kez Konferansta tartlmadan nce yine zel bir teknik komisyon oluturularak bu komisyonda incelenir. Komisyondaki grmeler srasnda tasarnn her bir maddesi ayr ayr grlr ve her madde iin oylama yaplr. Bu ekilde oylanarak kabul edilen metin Konferansta grlmek ve nihai hale getirilmek zere Konferans Yasama Komitesine verilir. Komite metne son eklini vererek kabul iin Konferansa sunar. Konferansta yaplan oylama sonucu ye tam saysnn 2/3 kabul oyu kullanmsa metin artk bir Szleme veya Tavsiye Karar olarak uluslararas alma normu haline gelir. ILO Anayasas 2/3 ounluun salanamad tasarlarn, isteyen ye lkeler arasnda zel bir szleme konusu yaplabilmesine olanak tanmaktadr. Ancak bu tr bir uygulama hi olmamtr. Ayrca Konferanstaki son oylamada 2/3 ounluk salanamad iin szleme olarak kabul edilemeyen tasarlarn, salt ounlukla (1/2) tavsiye olarak Konferansn onayna sunulmas da olanakldr.

kinci rapor ye lke hkmetlerine toplant dneminin almasndan en az 4 ay nce gnderilir.

ye lke hkmetlerinden deiiklik nerilerini ve yorumlarn 3 ay iinde ve en ok temsil yeteneine sahip ii ve iveren rgtlerine danarak bildirmeleri istenilir.

DKKAT

ok tarafl anlamalar niteliindeki bu szlemelerin oluumunda, dier uluslararas szlemelerin hazrlanmasnda kullanlandan farkl bir yntem izlenilir. Bu farkllk ILOnun l yapsnn doal bir sonucudur.

DKKAT

nite 4 - Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri

55

Kabul edilen szleme ve tavsiye metinlerinin iki rnei, Konferans Bakan ve Genel Mdrce imzalanr. mzalanan iki rnekten biri ILO arivine konulurken biri de Birlemi Milletler Genel Sekreterine teslim edilir. Genel Mdr imzalanan szleme ve tavsiye kararlarnn birer nshasn ye lkelere gnderir. ILOnun yasama faaliyetleri ile ilgili ayrntl bilgi iin Alper ve Kaya (1995) 75. Kurulu Yldnmnde Uluslararas alma rgt ve Uluslararas alma Standartlar ve Glmez M. (2000). Uluslararas Sosyal Politika adl kitaplardan yararlanabilirsiniz. Szleme veya tavsiye karar eklindeki ILO normlarnn ye lkeler iin balayc hukuk kurallar haline gelmesi, ye lkelerin yasama veya yetkili organ tarafndan onaylanmas ile balar. E deyile, Konferans tarafndan kabul edilen szleme veya tavsiye kararlar otomatik olarak ye lkeleri balayc hukuk kurallar haline gelmez. Balayclk ancak, ye lkelerin bu belgeleri kendi i hukuk dzenlemelerini etkileyecek ekilde onaylamas ile sz konusu olmaktadr. ILO szleme ve tavsiye kararlarnn ye lkeler tarafndan onaylanmas konusunda takip edilen sre rgt Anayasasnda ak olarak dzenlenmitir. Buna gre szleme ve tavsiye kararlarnn onaylanmasnda birbirinden farkl sreler izlenilir. Sz konusu olan bir szleme ise: ye devlet, Konferans Genel kurulunun sona ermesinden itibaren en ge 12 ay iinde, olaanst bir durumun varl halinde ise en ge 18 ay iinde szlemeyi kanuna dntrlmek veya baka nitelikte nlemler alnmas amacyla onaya yetkili makama veya makamlara sunmakla ykmldr. ye devletlerin bu balamda, rgte ye olmaktan kaynaklanan bir ykmll bulunur. Ancak yetkili makam veya makamlar kendilerine onaylanmak zere sunulan szlemeleri onaylayp onaylamama konusunda tamamen serbesttir. ye devletler, ald nlemler (szlemeyi yetkili makama sunmas, yetkili makamn karar vb.) konusunda Genel Mdr bilgilendirir. Eer szleme yetkili organ tarafndan onaylanr ise, szlemenin kesinlemi onay Genel Mdre iletilmeli ve ilgili szleme hkmlerini geerli klmak iin gerekli her tr nlem alnmaldr. Ancak, szleme yetkili organ tarafndan onaylanmaz ise hangi nedenlerin szlemenin onaylanmasn engelledii veya geciktirdii, szleme hkmlerinin yasal ve kurumsal dzenlemeler ile, toplu szlemelerle veya dier baka yollarla ne lde uyguland, bir rapor halinde Genel Mdre sunulur. Bu rapor dnda ye lkenin baka bir sorumluluu bulunmamaktadr. Konferans tarafndan kabul edilen bir szleme, Konferans onayn takip eden yl iinde ye lke tarafndan yetkili organlarna onay iin sunulmu ama yetkili tarafndan onaylamam olsa da daha sonra onaylanabilir. Bu durumda onay ile ilgili sre aynen geerli olacaktr. Tavsiye kararlar ise ye devletlerin onayn gerektirmeyen, ou kez szlemeleri tamamlama amac gden belgelerdir. Kabul edilmek istenen tavsiye karar, szlemeler iin geerli olan srede yetkili organa sunulur. Kabul edilmesi halinde Genel Mdre alnan nlemler ve uygulama konusunda bilgi verilir. Eer kabul edilmez ise, tavsiye konusu ile ilgili alanda mevcut yasal dzenlemeler ve uygulamalar konusunda Ynetim Kurulunun uygun grecei dnemlerde Genel Mdre rapor sunulur, baka herhangi bir ykmllk yoktur.
K T A P

Kabul edilen szleme ve tavsiye metinlerinin Konferans Bakan ve Bro Genel Mdr tarafndan imzalanmasna ilikin prosedr, diplomatik andlamalarn devletlerce imzalanmas ileminin yerini tutar. Szleme veya tavsiye kararlarnn kabul iin benimsenen prosedr, bu metinlerin gzden geirilerek deitirilmesinde de hemen hemen aynen geerlidir.

DKKAT

56

Uluslararas alma Normlar

Denetim Faaliyetleri
ILO yasama faaliyetlerinde bulunmakla yetinmemi ve amalar dorultusunda kendine zg denetim mekanizmalar da oluturmutur. Bu noktada farkl denetim mekanizmasndan sz edilebilir. Bunlar; dzenli denetim, yaknmalara dayal denetim ve zel denetimdir.

Dzenli Denetim
Dzenli denetim; hkmet raporlarnn deerlendirilmesine dayanmaktadr ve aamadan oluur: 1. Aama: Hkmet Raporlarnn Verilmesi ILO Anayasasna gre, rgte ye devletler onayladklar szlemelerin uygulamaya konulmas ile ilgili olarak Ynetim Kurulunun belirledii esaslar erevesinde dzenli raporlar vermekle ykmldrler. Temel insan haklar ile ilgili hkmler ieren szlemeler konusunda iki ylda bir, dier szlemeler iin ise drt ylda bir ayrntl raporlar verilmesi ngrlmektedir. Bununla birlikte, ye lkelerin szlemelerden doan ykmllkleri yerine getirmemeleri veya onaylam olduklar szlemeleri uygulamaya geirmede ciddi glklerle karlamalar yada onaylanm bir szlemenin uygulanmas ile ilgili ii veya iveren rgtlerinden olumsuz bir gr bildirilmesi durumlarnda hkmet raporlarlnn yllk veya daha sk olarak verilmesi istenebilir. 2. Aama: Uzmanlar Komisyonunun ncelemesi Hkmet raporlar ilk olarak Genel Mdrn nerisi ile Ynetim Kurulu tarafndan belirlenen Uzmanlar Komisyonunca grlr. Uzmanlar Komisyonu ye lkelerin gnderdii hkmet raporlar yan sra yasal dzenleme ve uygulamalar da dikkate alarak hukuksal ve teknik bir deerlendirme yapar. Bu deerlendirmelerini ieren raporunu ise ye devletlerin, Ynetim Kurulunun ve Uluslararas alma Konferansnn bilgisine sunar.
SIRA SZDE

ILOya ye lkeler onayladklar szlemelerin uygulamaya konulmas ile ilgili olarak dzenli raporlar vermekle ykmldrler.

Uzmanlar komisyonunun yeleri kimlerdir?

1
3. Aama: Uygulama Komisyonunun ncelemesi Uluslararas alma Konferans srasnda, bir yandan hkmet raporlarnn Genel Mdr tarafndan hazrlanan zeti, dier yandan Uzmanlar Komisyonunca hazrlanan raporu incelemek zere l temsil esasna uygun olarak 150 delegeden oluan bir Uygulama Komisyonu kurulur. Uygulama Komisyonu almalarna, Uzmanlar Komisyonunun raporu nda ILO normlarnn uygulanmas ile ilgili sorunlar ve ye lkelerin ILO Anayasasna gre zerine den grevleri yerine getirip getirmediklerinin gzden geirilecei bir genel grme ile balanr. Ardndan ise, sorun bulunan lkeler tek tek ele alnr ve ilgili hkmetler Uzmanlar Komisyonunun belirledii aykrlklar ve bunlarn giderilmesi iin aldklar ya da alacaklar nlemler hakknda aklama yapmaya arlr. Bu aamada ii ve iveren temsilcilerinin de katlmyla tartmalar yaplarak, sorunun zm dorultusunda olumlu sonular alnmaya allr. Tm tartmalar ve ulalan sonular ise Uygulama Komisyonu tarafndan raporlatrlarak Uluslararas alma Konferansna sunulur. Rapor, Konferansta kabul edilirse tm ye lkelere gnderilir ve ilgili hkmetlerin dikkati ekilir. Uygulama Komisyonunun bu raporunda ILO Anayasasndan ve onaylanm szlemelerden doan ykmllklerini yerine getirmeyen lkeler zel liste iinde belirtilir. Eer Uzmanlar Komisyonu raporunda onaylanm szlemelerin tam

nite 4 - Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri

57

olarak uygulanmamas durumunun srdn byk bir kayg ile tespit ettiini ifade etmise, ilgili lke zel paragrafa alnr. Gerek zel liste gerekse de zel paragraf Uluslararas alma Konferansnn bu nemli sorunlar zerinde younlamasn salamak amacyla hazrlanr. Ayrca zel liste ve zel paragraf uygulamas ile, yaptrm iermemekle birlikte ilgili hkmet asndan moral bir bask oluturulmaktadr. Bu nedenle zel liste ya da zel paragraf iinde yer alan hkmetler, genellikle buna neden olan durumu dzeltmek iin byk bir aba harcar ve gerekli nlemleri almaya alrlar.

Yaknmalara Dayal Denetim

Yaknmalara dayal denetim sendikal rgtlerin yaknmalarndan kaynaklanabilecei gibi, bir ye devletin yaknmalarndan da kaynaklanabilir. Sendikal rgtlerin Yaknmalar: i veya iveren sendikal rgtleri, ye lkelerden herhangi birisini, onaylad bir szlemenin gereklerini yerine getirmediini belirterek ikayet edebilir. Uluslararas alma Brosu aracl ile gelen bu ikayet (yaknma) ncelikle, Ynetim Kurulunun l temsil esasna gre oluturulmu bir komitesi tarafndan incelenir. Ynetim Kurulu ikayeti ilgili hkmete iletebilir ve ilgili hkmeti aklama yapmaya davet edebilir. Ynetim Kurulu, ilgili hkmet tarafndan aklama yaplmamas ya da yaplan aklamay yeterli bulmamas durumunda ikayeti ve gerektiinde ikayete verilen cevab kamuoyuna aklayabilir. ye Devletlerin Yaknmalar: Bir szlemeyi onaylayan ye devletlerden her biri, szlemeyi onaylayan bir dier ye devleti, onaylanan szlemenin gereken ekilde uygulanmad gerekesiyle Uluslararas alma Brosuna ikayet edebilir. Broya gelen ikayetler Ynetim Kuruluna iletilmekte ve Ynetim Kurulunca, ikayetin yerinde olduuna karar verilirse ilgili hkmetten aklama istenebilmekte ve ikayet konusunu incelemek zere Soruturma Komisyonu kurulabilmektedir. Soruturma Komisyonunun kurulmas durumunda, Komisyon ikayet konusuna ilikin gr ve nerilerini ieren bir rapor hazrlayarak Genel Mdre sunar. Bu aamada rapor, lgili hkmetlere gnderilir ve yaymlanr. lgili hkmetler ise, rapordaki nerileri kabul edip etmediini ve kabul etmedii takdirde, uyumazl Uluslararas Adalet Divanna gtrmek isteyip istemediini, ay iinde Genel Mdre bildirir. ye devletlerin yaknmalarnda kullanlan bu yntem, Ynetim Kurulunun kararyla, Uluslararas alma Brosu yada Uluslararas alma Konferansna katlan delegelerden her hangi birisinin ikayeti zerine de aynen kullanlabilir. Uluslararas Adalet Divan, Soruturma Komisyonunun raporundaki gr ve nerileri onaylayabilecei gibi deitirebilir yada iptal edebilir. Divann karar kesindir.
DKKAT

zel Denetim
Sendikal hak ve zgrlkleri korumak ve konuyla ilgili szlemelerin uygulanmasn salamak amacyla oluturulan zel denetim sistemi, Ynetim Kurulu yeleri arasndan l temsil esasna gre seilen ve 9 kiiden oluan Sendikal zgrlkler Komitesi tarafndan yrtlr. Komite ylda defa toplanarak, ii ve iveren rgtleri ile hkmetlerin ikayetlerini tam bir yarg organ gibi inceler. Kendisine

Komite toplantlarn kapal yapmakta, e deile toplantlara sadece Komite yeleri katlabilmektedir.

58

Uluslararas alma Normlar

yaplan ikayeti, grlerini almak zere ilgili hkmete iletir. ikayette bulunan taraftan ise ikayetiyle ilgili daha ayrntl bilgi vermesi istenir. Hkmetlerin Komiteye cevap vermede gecikmesi durumunda ilgili hkmet uyarlr ve gecikme nedenleri hakknda bilgi istenir. Eer ilgili hkmet cevap vermemekte srar ederse Komite durumu bir rapor ile Ynetim Kuruluna bildirir.
SIRA SZDE

Kiisel hak ve zgrlklerle ilgili olarak zel denetim sistemi iletilebilir mi?

2
Hkmetin cevap vermesi durumunda, Komite almalarna devam ederek gr ve nerilerini de belirten raporu son aamada hazrlar. Baz acil ve ciddi durumlarda Ynetim Kurulu tarafndan, ikayet konularn yerinde incelemek zere, ilgili hkmetinde izni alnarak Genel Mdrn bir temsilcisi bakanlndaki dorudan iliki heyeti grevlendirilebilir. Bu heyetin verecei bilgiler Komite raporu zerinde olduka etkilidir. Rapor, Ynetim Kurulu tarafndan onaylanarak ilgili hkmete iletilir. Rapor, herhangi bir yaptrm iermemekle birlikte aynen zel liste ve zel paragraf uygulamasnda olduu gibi, ilgili hkmet asndan moral bir bask oluturmaktadr. Raporda sendikal hak ve zgrlklerin ihlal edildii sonucuna varlmsa, Ynetim Kurulu, ilgili hkmeti nlem almaya davet eder ve konuya ilikin olarak rapor ister. lgili hkmetin konuya ilikin ILO szlemelerini onaylam olmas durumunda ise rapor, Uygulama Komisyonuna gnderilerek dzenli denetim mekanizmas harekete geirilir.

Teknik birlii Faaliyetleri

1950lerin bandan bu yana ILO, ekonomik kalknmann hangi aamasnda olursa olsun tm lkelere teknik ibirlii destei salamakta, bu erevede projeler oluturmaktadr. Projelerde ILOnun temel hedefleri dorultusunda, i olanaklarnn yaratlmas, iletme ve kooperatiflerin gelitirilmesi yoluyla yoksulluun nlenmesi; kk giriimcilerin, kadnlarn ve okulu terk etmi genlerin eitilmesi, sakatlarn mesleki rehabilitasyonu, ii ve iveren organizasyonlarnn glendirilmesi, ii sal ve i gvenlii konularnda desteklenmesi, sosyal gvenlik sistemlerinin glendirilmesi ve i yasalarnn gzden geirilmesinde hkmetlerle birlikte allmas gibi konulara zel nem verilmektedir. ILOnun alma Yaamnda Temel lke ve Haklar Bildirgesini onaylamas ise,rgtlenme zgrl, sosyal diyalog ve toplu pazarln teviki gibi normlarla ilgili teknik ibirlii programlarna ve ocuk emeinin zellikle en kt biimlerinin ortadan kaldrlmasna ynelik faaliyetlerine yeni bir ivme kazandrmtr.
SIRA SZDE

Teknik ibirlii faaliyetlerinin finansman nasl salanr?

Eitim, Aratrma ve Yayn Faaliyetleri

ILO ayn zamanda bir eitim, aratrma ve yayn merkezidir. Eitim faaliyetlerinin temel amac, ye lkeler ve sosyal taraflarnn (ii, iveren ve hkmet) ekonomik ve sosyal gelimelerini desteklemektir. Aratrma ve yayn faaliyetleri ise Konferans almalar iin gerekli malzemeyi hazrlamak, rgte yansyan bilgi taleplerini karlamak, bilimsel nitelikteki yaynlar yaygnlatrmak amacyla yaplmaktadr. ILO ye lkelerin ounda, krsal kesimdeki genlere temel becerilerin kazandrlmasna ynelik programlardan ileri teknolojilerin tantlmasna kadar ok geni

ILO halen 140 lkede, ok sayda teknik ibirlii projesi yrtmekte ve bu projeler iin yllk ortalama 130 milyon ABD dolar harcanmaktadr.

nite 4 - Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri

59

bir yelpazede eitim faaliyetlerinde bulunmaktadr. Ayrca ye lkelere: eitim kurumlar ve programlarnn etkinliinin arttrlmas iin; yksek maliyetli eitim programlarnn yrtlmesi iin; kendine zg zellikleri olan ekonomik sektrler ve alt faaliyet alanlarna ynelik eitim programlarnn gelitirilmesi iin; eitim imkanlarndan yeterince yararlanamayan eitli toplum kesimlerinin eitim imkanlarna kavuturulmas iin yardm salamaktadr. ILOnun eitim, aratrma ve yayn faaliyetleri ile ilgili olarak rgte bal Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits ile Uluslararas Mesleki ve Teknik Eitim Merkezinden zellikle bahsedilmelidir.

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits

1960 ylnda Cenevrede kurulan Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits, alma yaam ile ilgili temel sorunlarn ve zm yollarnn btn lkeler tarafndan daha iyi anlalmas amacyla kurulmutur. Enstit, bu amala; alma yaamna ilikin sorunlarn ele alnd, ii ve iveren rgtlerinde gelecek vadeden gen grevliler, akademisyenler ve aratrmaclarn katld kurs ve konferanslar dzenlemekte, alma yaam ile ilgili belirli konularda uzmanlam ve gelecek yllarda daha byk sorumluluklar gerektiren grevlere gelecei dnlen kiiler iin eitim programlar dzenlemekte, alma yaam ile ilgili gncel konularda gr ve tecrbe alveriinde bulunmalarn salamak zere politika ve mevzuat hazrlayanlara ynelik alma programlar dzenlemekte, bilgi toplamakta, bu bilgileri zmlemekte ve yaymakta, yeni aratrmalar desteklemekte ve yaynlamaktadr. Enstit ayrca, ILOya verilen Nobel Bar dl kapsamnda, dnyann nemli niversitelerinde rotasyon usul ile gerekletirilen Sosyal Politika Seminerlerini dzenlemektedir.

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits Logosu

ILO, dnyann her blgesinde zellikle alanlar ilgilendiren konularda ekonomik, sosyal, teknik ve istatistiki bilgileri toplamakta ve ye lkelerin kullanmna sunmaktadr.

Uluslararas Mesleki ve Teknik Eitim Merkezi

1965 ylnda, ye devletlerin ekonomik ve sosyal gelimesini desteklemek amacyla Torinoda kurulmutur. Merkez teknik ibirlii alannda hazrlanan eitim projelerini yrtmekte ve eitim programlar dzenlemektedir. Uluslararas alma rgtnn Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits ile Uluslararas Mesleki ve Teknik Eitim Merkezi hakknda daha ayrntl bilgi iin http://www.ilo.org adresinden yararlanabilirsiniz. Programlar, mesleki ve teknik eitim alannda grev alan teknisyen, retmen ve retim yelerini, ekonomik ve sosyal politikalar hazrlamak ve yrtmekle grevli kurum ve kurulularn yneticilerini, ii ve iveren sendikalar yneticilerini kapsamaktadr. Genel olarak gelimekte olan lkelerin gereksinimleri dikkate alnarak dzenlenen bu eitim programlarnda, bu lkelerin kendi eitim sistemleri ile uyumlu program ve kurumlarn kurulmas ve iletilmesine yardmc olma amacna ncelik verilmektedir. Kurulduu tarihten bugne kadar, 170 lkeden 90.000in stnde kii ILOnun bu merkez araclyla verilen eitim hizmetlerinden yararlanmtr.
NTERNET

60

Uluslararas alma Normlar

ULUSLARARASI ALIMA RGTNN TEMEL BELGELER

rgt bugne kadar bugne kadar 185 Szleme ve 194 Tavsiye Karar kabul etmitir. Ancak bu szlemelerden 8i zellikle nemlidir. Zira, 29, 87, 98, 100, 105, 111, 138 ve 182 nolu bu Szlemeler ekirdek alma normlarn oluturmaktadr. 18 Haziran 1998 tarihinde kabul edilen alma Yaamnda Temel lke ve Haklar Bildirgesine gre, ILOya ye olan btn lkeler, aynqrca onaylamalar gerekmeksizin sz edilen ekirdek alma normlarna uymak zorundadr.
DKKAT

Uluslararas alma rgtnn ekirdek alma normlar olarak kabul edilen temel belgelerinin tam metni kitap sonunda Ek 1de verilmektedir. No.29 Zorla altrma Szlemesi (1930) Szleme zorla ya da zorunlu altrmann her tr biimine son verilmesini ngrmektedir. Ancak, askerlik hizmeti, mahkumlarn belirli bir denetime gre altrlmalar, bu arada sava, yangn ve deprem gibi olaanst durumlarda gerek duyulan altrma biimleri iin istisna tannmaktadr. No.87 rgtlenme zgrl ve rgtlenme Hakknn Korunmas Szlemesi (1948) Btn ii ve iverenlerin, nceden izin almakszn ve serbeste kendi rgtlerini kurma ve bu rgtlere katlma haklarn gvence altna almakta ve bu rgtlerin resmi grevlilerin mdahalelerinden bamsz serbeste ilev grebilmelerini salayacak gvenceler getirmektedir. No.98 rgtlenme ve Toplu Szleme Hakk Szlemesi (1949) Sendika ayrmcl gzetilmesine, farkl kesimlerin rgtlerinin birbirlerinin almalarna mdahale etmelerine kar ve toplu szleme dzeninin gelitirilmesine ynelik nlemler getirmektedir. No.100 Eit cret Szlemesi (1951) Erkek ve kadnlarn, eit ilerde eit cret ve sosyal haklara sahip olmalarn ngrmektedir. No.105 Zorla altrmann Yasaklanmas Szlemesi (1957) Zorla ya da zorunlu altrmann herhangi bir biiminin siyasal zorlama ve itme, siyasal ya da ideolojik grlerin aklanmas nedeniyle cezalandrma, igcn harekete geirme, alma disiplinini salama, ayrmclk ve grevi katlanlar cezalandrma arac olarak kullanlmasn yasaklamaktadr. No.111 Ayrmclk (stihdam ve Meslek) Szlemesi (1958) verme, eitim ve alma koullarnn dzenlenmesinde rk, renk, cinsiyet,din, siyasal gr, ulusal kimlik ve sosyal kken temelinde ayrmclk yaplmasnn ulusal politikalarla nlenmesi, frsat ve uygulama alannda eitlii gelitirme arsnda bulunmaktadr.

nite 4 - Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri

61

No.138 Asgari Ya Szlemesi (1973) e kabulde asgari yan zorunlu temel eitimin tamamland yatan daha dk olamayacan ngrerek ocuk iiliinin ortadan kaldrlmasn amalamaktadr. No.182 ocuk iliinin En kt Biimleri Szlemesi (1999) ocuk iiliinin en kt biimlerinin acilen ve etkili biimde ortadan kaldrlmasn salayacak nlemlerin alnmasn ngrmektedir. ocuk iiliinin en kt biimleri arasnda klelik ve benzeri koullarda altrlma, silahl atmalarda kullanlmak zere zorla askere alnma, fuhu ve pornografi amalaryla ve yasad ilerde kullanlma ve bu arada ocuklarn salna, gvenliine ve ahlaki deerlerine zarar verecek iler yer almaktadr.

62

Uluslararas alma Normlar

zet
A M A

Uluslararas alma rgtnn faaliyet alanlar nelerdir?

A M A

ILOnun varolu nedeni ve temel faaliyet alan uluslararas dzeyde geerli alma normlar oluturmaktr. Bu dorultuda ILO bir yasama organ gibi alr. Ancak ILO yasama faaliyetlerinde bulunmakla yetinmemi ve amalar dorultusunda kendine zg denetim mekanizmalar oluturmutur. Bu noktada farkl denetim mekanizmasndan sz edilebilir. Bunlar; dzenli denetim, yaknmalara dayal denetim ve zel denetimdir. Ayrca ILO, amalar dorultusunda teknik yardm-aratrma ve yayn faaliyetlerinde de bulunmaktadr.

Uluslararas alma rgtnn alma yaamnn uluslararas ilke ve kurallarna yn veren belgeleri nelerdir?

rgt bugne kadar bugne kadar 185 Szleme ve 194 Tavsiye Karar kabul etmitir. Ancak bu szlemelerden 8i zellikle nemlidir. 29 Nolu Zorla altrma Szlemesi (1930), 87 Nolu rgtlenme zgrl ve rgtlenme Hakknn Korunmas Szlemesi (1948), 98 Nolu rgtlenme ve Toplu Szleme Hakk Szlemesi (1949), 100 Nolu Eit cret Szlemesi (1951), 105 Nolu Zorla altrmann Yasaklanmas Szlemesi (1957), 111 Nolu Ayrmclk (stihdam ve Meslek) Szlemesi (1958), 138 Nolu Asgari Ya Szlemesi (1973), 182 Nolu ocuk iliinin Enkt Biimleri Szlemesi (1999). Bu Szlemeler ekirdek alma normlarn oluturmaktadr.

nite 4 - Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri

63

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi ILOnun varolu nedeni ve temel faaliyet alandr? a. Uluslararas dzeyde geerli olacak bir alma mevzuat oluturmak b. Uluslararas kurulular aras koordinasyon ve ahengi salamak c. Uluslararas alma hayat alannda bilgiler toplayp dokman olarak yaynlamak d. Uluslararas ii kurulularnn st ynetimleri aras balantlar temin etmek e. alma hayatn dzenleyen uluslararas szlemelerin uygulama yntemlerini karmak 2. ILO Konferansnda bir kanunun sonraki ilk konferansta gndeme alnabilmesi iin hangi ounluk gereklidir? a. 1/5 b. 1/4 c. 1/3 d. 2/3 e. 3/4 3. Aadakilerden hangisi ILO Konferansnda, sorun bulunan herhangi bir konunun gndeme alnmas iin kullanlan temel ltlerden biri deildir? a. Sorunun ivedilii b. Sorunun olgunluu c. Sorundan etkilenen says d. Sorunun gncellii e. Sorunun inanlrl 4. Uluslararas alma Brosunun hazrlad n rapor ve soru kad, ye lke hkmetlerine sorunun tartlaca konferans toplant dneminin almasndan en az ka ay nce gnderilir? a. 10 b. 12 c. 14 d. 16 e. 18 5. Tavsiye tasla metinler konferansn sona erdii tarihten itibaren en ok ka ay iinde ye lke hkmetlerine gnderilir? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5

6. ILOnun bir szleme ya da tavsiye karar alrken ilke olarak, konuyu birbirini takip eden iki konferans toplantsnda grp tartmas yntemine ne ad verilir? a. Tek tartma yntemi b. kili tartma yntemi c. Grup tartma yntemi d. Bireysel tartma yntemi e. Pozitif tartma yntemi 7. ILOnun kabul ettii szlemelerin ILOya ye hkmetlerin yetkili makamlar tarafndan onaylamas konusu ile ilgili olarak aadakilerden hangisi dorudur? a. Onaylayp onaylamama konusunda tamamen serbesttirler. b. Onaylayabilmeleri iin yasama organlarnn onayn almak zorundadrlar. c. ekince koymadan onaylayamazlar. d. ekince koyarak onaylamak zorundadrlar. e. Onaylamak zorundadrlar. 8. Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstitsnn merkezi hangi lke ve ehirdedir? a. svire/Cenevre b. spanya/Madrid c. ngiltere/Londra d. ABD/Las Vegas e. Trkiye/zmir 9. Uluslararas Mesleki ve Teknik Eitim Merkezinin merkezi hangi lke ve ehirdedir? a. talya/Torino b. ABD/Las Vegas c. ngiltere/Londra d. spanya/Madrid e. Belika/Brksel 10. Uluslararas Sosyal Aratrmalar Enstits hangi yl kurulmutur? a. 1960 b. 1965 c. 1970 d. 1975 e. 1980

64

Uluslararas alma Normlar

Yaamn inden

nsana Yakr ve Gelir nsanlarn, verimli ileri zgrce seip almalarnn salanmas, ILOnun temel grevleri arasndadr. Verimli bir istihdam yaps salanamadka, insana yakr yaam koullarna ulalmas, sosyal ve ekonomik kalknmann salanmas ve insanlarn kiisel tatmine ulamalar d olacaktr. Kreselleme, ortak sorumluluumuzun snrlarn zorlayacak llerde, nem refah hem de eitsizlikler getirmitir. ILO, bu koullarda bile tm dnyada tam istihdam gerekletirmeye kararldr. ILOnun amac, tm dnyadaki insanlara, zgrlk, eitlik, gvenlik ve saygnlk koullarnda insana yakr i bulmalarnda yardmc olmaktr. ILO bu misyonunu, sosyal taraflar oluturan ii ve iveren kesimleri ve hkmetlerle srekli temas koruyarak gerekletirmekte, istihdam, igc piyasas ve eitim politikalar gibi alanlarda yeni ve yeniliki politikalar gelitirilmektedir. Kresellemenin sosyal maliyeti konusundaki endieler, makro ekonomik politikalarn uluslararas planda daha iyi egdme kavuturulmas, bylece kresellemenin zararl sonularnn nlenmesi gereksinimini artrmaktadr. ILO bu alanda, aratrma, zmleme ve danmanlk gibi katklarda bulunmaya kararldr. Bu katklardan yararlanacak kesimler arasnda sosyal taraflarn yansra, bankaclk, yatrm, ticaret, iletmecilik gibi alanlarda uzmanlaanlar da yer almaktadr. Balca konu, insana yakr i imkanlarnn nasl artrlacadr ki, kk iletmelerin gelitirilmesi, mikro-finans ve eitim de bu kapsamda ele alnmaktadr. ILOnun istihdam alanndaki hedefleri unlar iermektedir: Sosyal taraflara gerekli donanm salayarak onlarn ekonomi ve igc piyasasndaki gelimeleri zmlemelerine, kresel ve blgesel dzeylerde etkili istihdam politikalar ve programlar gelitirmelerine yardmc olmak; Kk iletmeciliin zendirilmesi yoluyla istihdama katkda bulunmak; k adnlara daha geni ve daha iyi i imkanlar bulmalarnda yardmc olmak; Enformel sektrdeki etkinlikleri iyiletirecek politika ve programlar etkili biimde uygulamak; Merkezi planlamadan piyasa ekonomisine gei srecine, zellikle istihdam, igc piyasas ve insan kaynaklar politikalar alannda danmanlk yoluyla katkda bulunmak; Gen iiler, zrller, gmenler ve yerli halklar gibi kesimlerin insana yakr iler bulmalarn salayacak programlar benimsemek ya da glendirmek. Kk lekli iletmelere nem verilmesi, ILOnun istihdam yaratma yaklamnn ana esidir ve bunun da nemli bir ynn iletmelerin yeniden yaplandrlmas oluturmaktadr. Kaynak: http://www.ilo.org/public/turkish/region/europe/ankara/

Okuma Paras
Teknik birliinde Aktif Katlm 1930larda ILOnun ilk teknik misyonlar, onayladklar szlemelerin uygulanmasnda glklerle karlaan lkelere yardm etmek zere gerekletirilmiti. II. Dnya Sava sonras rgt, geni kapsaml bir teknik ibirliine nclk etti ve genellikle yeni bamszln kazanm lkelerde, istihdam ve insan kaynaklarnn gelitirilmesi, giriimcilik ve kooperatifler; endstri ilikileri ve alma ynetimi; alma koullar; ii sal; i gvenlii ve sosyal gvenlik alanlarnda kurumsallamay salayabilmelerine yardmc oldu. Bu etkinlikler Birlemi Milletler Kalknma Program ile ikili ve ok tarafl anlamalar sonucu elde edilen kaynaklardan karlanmakta olup 1992 yl iin 163.5 milyon dolara ulamtr. Deien evrenin yeni gereksinimlerini karlamak amacyla nc aama balamak zeredir. ILO, programn, alma dnyasndaki balca eilimleri gz nnde bulundurarak hazrlarken, giderek artan teknik yardm isteklerine etkin bir biimde karlk verebilmek iin kapasitesini de artrmaktadr. Bu kurumsal deiimin temel ta, rgt ve taraflar (hkmet, ii ve iveren), taraflarn nceliklerini ve gereksinimlerini, ILOnun kendi alma konular, ama ve ilkeleri erevesinde, daha iyi karlayabilmek iin birbirine yaklatran bu aktif katlm politikasdr. Bu yaklamn anahtar- Afrika ve Amerikada, Asya ve Pasifiklerde, Orta ve Dou Avrupada ve Arap Devletlerinde politik konularda ve kalknma programlarnn gelitirilmesinde teknik yardm verebilmek amacna ynelik olarak ondrt ayr ok amal ekip oluturulmutur. Bu ekipler, alma standartlar ve teknik ibirlii arasnda sregelen organik balantnn altn izerek, ii ve iverenlere, uluslararas alma standartlarn da kapsayan, danmanlk hizmeti vermektedirler. Kaynak: http://home.tiscalinet.ch/s.alcinkaya/calisma_ duzeni.html

nite 4 - Uluslararas alma rgtnn Faaliyet Alanlar ve Belgeleri

65

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. d 3. e 4. e 5. b 6. b 7. a 8. a 9. a 10. a Yantnz yanl ise Yasama Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yasama Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yasama Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yasama Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yasama Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yasama Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Yasama Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Eitim, Aratrma ve Yayn Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Eitim, Aratrma ve Yayn Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Eitim, Aratrma ve Yayn Faaliyetleri blmn yeniden gzden geiriniz.

Yararlanlan Kaynaklar
Alper, Y, ve Kaya, P. A. (1995). 75. Kurulu Yldnmnde Uluslararas alma rgt ve Uluslararas alma Standartlar. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn. Altan, . Z. (2003). Sosyal Politika. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yayn. Ateoullar, K. (1997). Uluslararas alma rgt ve Trkiye. stanbul: Trkiye Petrol Kimya Lastik ileri Sendikas Yayn. Erdut, Z. (2002). Kreselleme Balamnda Uluslararas Sosyal Politika ve Trkiye. zmir: Dokuz Eyll Yaynlar. Glmez, M. (2000). Uluslararas Sosyal Politika. Ankara: Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits Yayn. Gndoan, N. (1993). Yasama Faaliyetleri Ynnden Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri. Eskiehir: Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Kaya, P. A. (1999). Uluslararas alma Normlar ve Trk Hukuku zerine Etkileri. Ankara: Trk Ar Sanayi ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yayn. Koray, M. ve Topuolu, A. (1995). Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn. Takent, S. (1995). nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar. stanbul: Basisen Eitim ve Kltr Yayn. Tokol A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn. Talas, C. (1990). Toplumsal Politika. Ankara: mge Kitabevi Yayn.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde1 Uzmanlar Komisyonunun 20 bamsz ve kendi alannda uzman yesi bulunur. Bu yeler zellikle uluslararas hukuk ve alma hukuku alannda alan ve uluslararas dzeyde tannm kiilerdir. Sra Sizde 2 zel denetim sistemi, sendikal hak ve zgrlkler ile ilgili olarak oluturulmutur ve Sendikal zgrlkler Komitesi tarafndan yrtlr. Komitenin ilevi ise sadece sendikal hak ve zgrlklere ilikin ikayetleri incelemekle snrldr. Dolaysyla kiisel hak ve zgrlklerle ilgili olarak zel denetim sistemi iletilemez. Sra Sizde 3 Bu projelerin finansman, genellikle BM Kalknma Program gibi BMe bal kurulularla salanlan ibirlii erevesinde temin edilmektedir. Teknik ibirlii faaliyetlerinin dier kaynaklarn ise hkmetler, ok uluslu yardm kurulularndan salanlan fonlar ve ILO btesinden ayrlan kaynaklar oluturmaktadr.

Bavurulabilecek Kaynaklar
Civan, T. (ev.) (1983). Uluslararas alma lkeleri i Eitimi El Kitab. Ankara: Uluslararas alma rgt Yayn. Gven, S. (1995). Sosyal Politikann Temelleri. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn. Talas, C. (1992). Trkiyenin Aklamal Sosyal Politika Tarihi. Ankara: Bilgi Yaynevi Yayn.

Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

Trkiye 1932 ylnda Uluslararas alma rgt ye olmu ve balangcndan bugne, genelde iyi ilikiler iinde bulunmutur. Bu ilikiler, lkemizde eitli dnemlere egemen olan anlaylar ve koullar nedeniyle bazen oalm, bazen azalm ve bazen de duraksamtr. Ancak Trkiye ile Uluslararas alma rgt arasndaki ilikiler gnmze dek kesintisiz olarak sregelmitir. Trkiye ile Uluslararas alma rgt arasnda iyi ve kesintisiz olduunu sylediimiz ilikilerin, ayn zamanda zenli ve ll bir nitelik tad da grlr. Bugne kadar 56 Uluslararas alma rgt szlemesi onaylanarak mevzuatmza katlmtr. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Uluslararas alma rgt ile Trkiye arasndaki ilikiler tarihsel srete nasl bir geliim gstermitir? Uluslararas alma rgt ile Trkiye arasndaki ilikilerin zellikleri nelerdir? Uluslararas alma rgt ile Trkiye arasndaki ilikileri snrlandran etkenler nelerdir?

68

Uluslararas alma Normlar

Avrupa Birliine Giden Yol Cenevreden Geer

Bu yl 3-20 Haziran tarihleri arasnda Cenevrede dzenlenen 90. Genel Kurulda, 24 lke Aplikasyon Komitesinin gndemine alnd. Bu 24 lkeden 3 dnda dierleri az gelimi ve gelimekte olan lkelerdi. Gndeme alnma nedenleri byk lde temel alma szlemelerinin uygulanmasna gereken zenin gsterilmemesiydi. Onaylam olduu 39 szlemenin 14 hakknda ikayet alan Trkiye de, Komite gndemine alnan lkeler arasndayd. Trkiyenin gndeme alnd szleme 122 sayl stihdam Politikas Szlemesi idi. ye lkelerden en fazla onay alan szlemelerden biri olan 122 sayl Szleme, hkmetlerin istihdam politikalar olutururken ya da birtakm tedbirlere bavururken sosyal taraflara danmasn ngrmektedir. Ancak hkmetin henz 5 ay nce IMFye vermi olduu niyet mektubu Trkiyenin 25 yl nce onay verdii bu szlemenin ak bir ihlali olmutur. nk, IMF Avrupa Masas Direktr Michael Depplerin ifadesine gre, kamuda yzde 10 yani yaklak 280 bin kiilik personel indirimini ngren bir plan oluturulmutur. Ancak bu denli byk bir kararn alnmas srasnda alanlarla yaplm herhangi bir istiareye girilmemitir. Tm bu nedenlerden tr ILOnun 90. Genel Kurulunda Trkiyenin Aplikasyon Komitesinin gndemine alnmas kanlmaz olmu ve hkmetten sosyal diyalog konusunda daha duyarl olmas istenmitir. Kaynak: Zaman Gazetesi, Yorumlar, 05.07.2002.

Anahtar Kavramlar
Onay rgt Gzlemci Milletler Cemiyeti Ulusal Mevzuat Ulusal Sosyal Politika Delegasyon Ynetim Kurulu Uygulama Komisyonu Dorudan liki Heyeti

indekiler
ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLERN BALANGICI VE TARHSEL GELM ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLERN ZELLKLER ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLER SINIRLANDIRAN ETKENLER Uluslararas alma rgtne Kar Olan Ykmllklerden Kanma Uluslararas alma rgt le Trkiye Arasndaki likilerde Duyarllk Szlemelerin Onaylanmas Konusunda Bir Gr Birliinin Bulunmamas Yrtme ve Yasama Organlarnn almalarnda Yetersizlik ULUSLARARASI ALIMA RGT VE TRKYE ARASINDAK LKLERN GENEL BR DEERLENDRMES

nite 5 - Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

69

ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLERN BALANGICI VE TARHSEL GELM

Trkiye, 9 Temmuz 1932 gn TBMM Genel Kurulunca verilen bir karar uyarnca Milletler Cemiyetine ye olmu ve o dnemde geerli olan rgt Anayasasnn 1. maddesi hkmleri uyarnca, rgte ye olmasnn bir gerei olarak, kendiliinden (otomatik olarak) yelik niteliini kazanmtr. Ancak, Uluslararas alma rgt (LO) ve almalarnn yeterince tannmamas yan sra, rgt politikalarnn bu dnemde daha ok sanayilemi Avrupa lkeleri zerinde younlamas nedeniyle Trkiyenin yelii lkede kimseyi pek ilgilendirmemitir. Trkiyenin 1932 ylna kadar rgtn dnda kalmasn ise balca iki nedene balamak mmkndr. Birincisi, o tarihlerde henz bir tarm lkesi olan ve sanayi yaamnn yaratt sosyal sorunlarla karlamayan lkemiz ILOya ye olmakta acele etmemitir. kinci neden ise siyasaldr. Trkiye 1932 ylna kadar Milletler Cemiyetinin dnda kalm, zel olarak ILOya ye olmak iin ise istek hissetmemitir. Kitabnzn 5. nitesinde ayrntlaryla deinildii zere, balangta Milletler Cemiyeti yelii ile ILO yelii arasnda balant kurulmu, Cemiyetin yelerinin ayn zamanda ILO yesi olmas esas getirilmitir. Bylece ILOnun ilk yeleri; Milletler Cemiyetinin ilk yeleri yan sra Milletler Cemiyetine sonradan katlmakla birlikte, kendiliinden (otomatik olarak) ye olan devletler olmutur. Ancak rgte yelik konusu ilk Uluslararas alma Konferansnda tekrar ele alnm ve Genel Kurul karar ile de rgte ye olunabilecei esas kabul edilmiti. Bununla birlikte sanayileme abalar iinde bulunan bir lke olarak Trkiye, ILO almalarna ilgi duymu, 1927 tarihinden itibaren gzlemci olarak, hkmet temsilcileri gndermek suretiyle Konferans toplantlarn izlemeye almtr. Konferansa gzlemci gndermek suretiyle geen ve fazla bir nem arz etmeyen bu dnem bir tarafa braklacak olursa, Trkiyenin ILO ile gerek ilikilerinin 1932 ylnda ye olmakla ve rgt Anayasasndan doan ykmllkleri kabul etmekle baladn syleyebiliriz. ILO ile Trkiye ilikilerinde 1932den gnmze kadar olan dnem ise aamada incelenebilir:

Trkiye ILOya 1932 ylnda ye olmutur.

DKKAT

Trkiye 1927 ylndan itibaren gzlemci olarak Konferans toplantlarn izlemeye almtr.

1932-1946 Aras Dnem

1932-1946 yllar arasnda ILOnun, kinci Dnya Sava yllarndaki duraksama bir yana braklacak olursa, hzl ve canl bir yasama faaliyeti gsterdii grlr. Bu dnem iinde rgt, 67 Szleme onaylam, 66 Tavsiye Karar almtr. Trkiye ise bu dnemde 67 Szleme iinden yalnzca birini onaylayarak yrrle koyabilmitir. 23 Haziran 1937 gn ve 3229 sayl Kanun ile onaylanan bu ilk szleme, kadnlarn madenlerde, yeralt ilerinde altrlmalarnn yasaklanmasn ngren ILOnun 45 sayl Szlemesidir. Trkiyede Sanayi Devrimini yaayan lkelerde olduu gibi maden ocaklarnda kadn igc yaygn ve youn olarak kullanlmad ve zaten 1936 tarihli Kanunu kadnlarn madenlerde, yeralt ilerinde altrlmalarn yasaklad iin, yeni bir dzenleme gereksinimi domamtr. Bu yzden lkemizde, anlan dnemde, uluslararas alma normlarnn, ulusal alma normlar zerinde herhangi bir etkisinden sz edilemez. lkemizde sanayinin ve ulusal sosyal politikalarn henz yeterince gelimemi olmas bu durumun ilk akla gelen nedeni olarak dnlebilir. Zira ulusal mevzu-

Trkiye 1932-1946 yllar arasnda sadece bir ILO szlemesini onaylayarak yrrle koyabilmitir.

70

Uluslararas alma Normlar

at ile asgari bir koruma rejimi oluturulmadan uluslararas normlarn kabul kolaylkla mmkn olamazd. Ayrca bu dnemde lkemiz, henz sendikalarn domam olmas nedeniyle Uluslararas alma Konferanslarna tam bir delegasyonla katlamam, dolaysyla oy kullanamad iin yelii sembolik kalmtr.
DKKAT

Kitabnzn 5. nitesinde ayrntlaryla deinildii zere, ye devletler ILOnun en st karar organ olan Uluslararas alma Konferansna iki yesi hkmet, bir yesi ii ve bir yesi iveren temsilcisi olan drt kiilik bir delegasyonla katlrlar ve hkmetler ii, iveren temsilcilerini lkede en ok yeye sahip ii, iveren organizasyonlar ile anlaarak belirlerler. Durum byle iken, bir ye devletin delegasyonunda yer alan drt delegenin birinin bile belirlenmemesi yahut ye devlet tarafndan gnderilmemesi halinde, delegasyonda yer alan teki yelerin sz hakk sakl olmakla birlikte oy hakk bulunmaz. Bu nedenle de 1947 ylnda lkemiz asndan birinci sendikalar yasas karlana ve sendikaclk hukuki bir ereveye kavuturulana dein, lkemiz Uluslararas alma Konferanslarna tam bir delegasyonla katlamam ve oy kullanamamtr. Yine de 1932 ylndan itibaren ILO ile iliki kurulmas lkemizdeki alma mevzuatnn gelimesine katk salamtr. zellikle 1936 ylnda, uzun bir hazrlk dneminden sonra kabul edilen 3008 sayl Kanununda ILOnun daha nce kabul ettii Szleme ve Tavsiye Kararlarnn nemli etkileri olmutur. Zaten bu dnemde ILO esas olarak, Trkiye tarafndan ne kadar ILO szlemesinin onayland ve uygulamaya yanstld ile ilgilenmemitir. ILOnun bu dnemdeki asl istei hukuki, idari ve teknik yardmlar yaparak Trkiyenin alma mevzuat ve ilgili kurumsal altyapy oluturmas srelerine katk yapmaktr.

Trkiyenin 1932-1946 aras dnemde, tek de olsa bir szlemeyi onaylamas rgtten kopmamak dorultusundaki dileinin bir gstergesidir.

1946-1980 Aras Dnem

1946-1980 yllar arasnda Trkiye tarafndan 26 ILO szlemesi onaylanmtr.

Yeterli olmamakla birlikte, bu dnemde szlemelerin onaylanmas bakmndan 1932-1946 dnemine gre daha doyurucu bir aba harcanm ve 1946-1980 dneminde toplam 26 ILO szlemesi onaylanmtr. 1946 ylnda, ILOnun szlemesinin onaylanmas ile birlikte, Trkiye ile rgt arasndaki ilikilerde bir canlanma gzlenir. Bu canlanma giderek oalarak 1952 ylna dek srmtr. Onaylanan szleme saysna alt szleme daha eklenerek, bu dnem iinde, rgtn toplam dokuz Szlemesi Trkiye tarafndan onaylanmtr. Trkiyenin bugne dek onaylad ILO Szlemelerine ilikin ayrntl bilgiler, metne alnmayarak ayr bir listede gsterilmektedir. Metinde verilen bilgileri, listede gsterilen bilgilerle tamamlaynz. Metinde yaplan deerlendirmeleri listede yer alan bilgilerle dorulaynz. Trkiye ile ILO arasndaki ilikilerde gzlenen bu canlanmann nedenleri aktr. Trkiye bu dnemde ok partili demokratik bir ynetim biimini benimsemitir. i ve iverenlere kendi meslek rgtlerini e deyile sendikalarn kurabilme hakkn tanm, sosyal sigorta kollar kurularak gelimeye balamtr. Ayrca, siyasal ve ekonomik ynden sanayilemi Batl lkelere ynelmi, bu lkelerle birlikte uluslararas kurulularda yer alarak kendisine uluslararas bir konum ve saygnlk kazandrmay hedeflemitir. Tm bu gelimelerin yan sra ii ve iveren sendikalarnn kurulmasyla birlikte, Trkiye, ii ve iveren kesimi temsilcilerinin de katlmyla, rgt katnda artk gerek anlamda yer alabilme olanana kavumutur.

DKKAT

nite 5 - Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

71

lkemizde alma normlarnn tarihsel geliimi konusunda ayrntl bilgi iin C. Talas (1992) Trkiyenin Aklamal Sosyal Politika Tarihi adl kitaptan yararlanabilirsiniz. 1950li yllarda ise, Trkiye ile ILO ilikilerinde bir duraksama olmutur. 19521959 yllar arasnda tek bir szleme bile lkemiz tarafndan onaylanmamtr. Oysa ki; bu dneme dek rgtn daha ok sanayilemi lkeler katnda srdrd politikalarda sanayilemekte olan lkeler de yer almaya balamtr. ILO, sanayilemekte olan lkeleri artk nemsemekte, daha ok ilgi gstermekte, yakn ilikiler iinde olmaya almaktadr. rgt politikalarnda gzlenen bu deiim, sanayileme yolunda belirli bir uzakl kat etmi olan lkelerde yeni yeni oluup gelimeye balayan ulusal mevzuat ve uygulamalar rgt ilke ve kararlar yrngesine yaklatrp oturtmak gibi rasyonel bir gerekeye dayanmaktadr. Ayrca, Trkiyede de bu dnemde baz gelimeler kaydedilmitir. rnein, asgari cretler kademeli olarak yrrle konulmutur. Deniz- ve Basn- Kanunlar gibi baz zel yasalar yrrle girmitir. Sosyal Sigortalarn kapsam genilemi, sendikalar oalp kademelemeye balamtr. Trkiye ile ILOyu aslnda birbirine yaknlatrmas beklenen tm bu uygun koullara karn ilikilerdeki duraksama belki, sendika zgrlne uyulmad gerekesiyle bu dnemde rgte lkemiz aleyhine yaplan ikayet bavurularna balanlabilir. Ayrca bu paradoksal durum, Trkiyenin bu dnemde ekonomik ve siyasal ynden ABDye Avrupadan daha ok yaknlam olmas yada Trkiyede sendikalarn henz demokratik bir bask unsuru olabilecek kadar glenmemi olmas gibi nedenlerle de aklanabilir. Trkiye-ILO ilikileri asndan hangi dnemde sembolik bir yelikten sz edilir? Neden? Ancak, Trkiye ile ILO arasndaki ilikilerde yine de bir kopma olmamtr. Karlkl ibirlii dorultusunda baz almalar yaplm, Trkiye ILOnun blgesel konferanslar, eitim seminerleri ve aratrma programlarndan yararlanmtr. Bu anlay erevesinde, 1952 ylnda Trkiye ile rgt arasnda imzalanan ve daha sonra zel bir yasa kapsamna alnacak olan bir merkez, gc Faaliyet Merkezi stanbulda kurulmutur. 1954 ylnda ise, Trkiye ile rgt, ayn yl yrrle konulan bir yasa ile alma Bakanlna balanlacak olan Yakn ve Ortadou alma Enstits n stanbulda faaliyete geirebilmitir. Trkiye bu yllarda iki dnem (1948-1951 ve 1954-1957) ILO Ynetim Kurulunda yer almtr. rgtn bilgi birikimi ve deneyimlerinden Trkiyenin yararlandrlmas ile ulusal alma mevzuatnn ILO ilke ve kurallarna gre biimlendirilmesi, bu kurulularn ve rgt tarafndan yaplan teknik yardmlarn sonular olarak dnlmelidir.

DKKAT

SIRA SZDE

72

ILO KABUL TARH

Kanun Tarih ve Says Resmi Gazete Yaym Tarihi ve Says

TRKYE TARAFINDAN KABUL

45 Nolu Yeralt leri (Kadnlar) Szlemesi 04.06.1934 25.10.1921 08.10.1933 19.09.1946 17.06.1948 29.10.1919 19.06.1947 18.06.1949 08.06.1949 29.10.1921 22.10.1936 08.06.1949 25.10.1921 08.06.1949 05.06.1957 06.06.1951 04.06.1958 07.06.1961 05.06.1963 01.06.1960 06.06.1951 28.06.1962 28.06.1952 28.06.1967 30.05.1928 17.06.1964 19.09.1946 22.06.1965 02.06. 1971 17.06.1948 07.06.1978 30.04.1969 / 1168 19.07.1971/1453 29.07.1971 / 1451 30.11.1972 / 1635 25.06.1973 / 1769 09.11.1976 / 2027 16.08.1983 / 2878 08.05.1991 / 3729 25. 11. 1992/3845 25.11.1992 / 3847 25.11.1992 / 3848 07.03.1968/1033 04.05.1967/862 23.05.1967 / 872 13.10.1966 / 810 13.12.1966 / 811 24.10.1960 / 109 24.10.1960 / 110 14.12.1960 / 161 14.12.1960 / 162 28.10.1960 / 10641 28.10.1960 / 10641 21.12.1960 / 10686 21.12.1960 / 10686 02.12.1966 / 12484 22.12.1966 / 12484 13.05.1967/ 12597 02.06.1967 / 12611 23.03.1968/12856 09.05.1969 / 13194 10.08.1971 / 13922 10.08.1971 / 13922 07.12.1972 / 14384 03.07.1973 / 14583 20.11.1976 / 15769 18.08.1983 / 18139 21.05.1991 / 11. 12. 1992/21432 mkerrer 22.12.1992 / 21432 mkerrer 11.12.1992 / 21432-mkerrer 25.05.1959 / 7292 25.05.1959 / 7293 02.06.1959 / 10220 02.06.1959 / 10220 08.08.1951 / 5834 08.08.1951 / 5835 14.08.1951 / 7884 14.08.1951 / 7884 16.02.1950 / 5543 13.12.1950 / 5690 18.02.1950 / 7346 22.12.1950 / 17689 24.05.1949 / 5393 30.11.1949 / 5448 28.05.1949 / 7218 07.12.1949 / 7373 11.02.1946 / 4864 11.02.1946 / 4865 11.02.1946 / 4866 16.02.1946 / 6234 16.02.1946 / 4634 16.02.1946 / 6234

04.06.1935

09.06. 1937 / 3229

23.06.1937 / 3638

42 Nolu inin Tazmini (Meslek Hastalklar) Szlemesi (Revize) 14 Nolu Haftalk Dinlenme (Sanayi) Szlemesi 34 Nolu cretli Bulma Brolar Szlemesi

Tablo 5.1 Trkiye Cumhuriyeti Tarafndan Onaylanan ILO Szlemeleri (Ocak 2004 tibariyle)

80 Nolu Son Maddelerin Revizyonu Szlemesi 88 Nolu ve i Bulma Servisi Kurulmas Szlemesi

2 Nolu sizlik Szlemesi 81 Nolu Teftii Szlemesi

98 Nolu rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakk Szlemesi 96 Nolu cretli Bulma Brolar Szlemesi (Revize)

Uluslararas alma Normlar

15 Nollu Asgari Ya (Trimciler ve Ateiler) Szlemesi 58 Nolu Asgari Ya (Deniz) Szlemesi (Revize)

95 Nolu cretlerin Korunmas Szlemesi 11 Nolu rgtlenme zgrl (Tarm) Szlemesi 94 Nolu alma artlar (Kamu Szlemeleri) Szlemesi 105 Nolu Zorla altrmann Kaldrlmas Szlemesi

100 Nolu Eit cret Szlemesi 111 Nolu Ayrmclk ( ve Meslek) Szlemesi

116 Nolu Son Maddelerin Revizyonu Szlemesi 119 Nolu Makinalarn Korunma Tertibat ile Techizi Szlemesi

115 Nolu Radyasyondan Korunma Szlemesi

99 Nolu Asgari cret Tespit Mekanizmas (Tarm) Szlemesi

118 Nolu Muamele Eitlii (Sosyal Gvenlik) Szlemesi 102 Nolu Sosyal Gvenlik (Asgari Standartlar) Szlemesi

127 Nolu Azami Arlk Szlemesi

26 Nolu Asgari cret Belirleme Yntemi Szlemesi

122 Nolu stihdam Politikas Szlemesi

77 Nolu Genlerin Tbbi Muayenesi (Sanayi) Szlemesi

123 Nolu Asgari Ya (Yeralt leri) Szlemesi

135 Nolu i Temsilcileri Szlemesi 87 Nolu Sendika zgrl ve Sendikalama Hakknn Korunmas Szlemesi 151 Nolu alma likileri (Kamu Hizmeti) Szlemesi

ILO KABUL TARH

Kanun Tarih ve Says Resmi Gazete Yaym Tarihi ve Says

TRKYE TARAFINDAN KABUL

59 Nolu Asgari Ya (Sanayi) Szlemesi (Revize) 142 Nolu nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Szlemesi 144 Nolu l Danma (Uluslararas alma Standartlar) Szlemesi 02.06.1976 02.06.1982 06.06.1930 06.06.1973 01.06.1983 17.06.1999 06.101936 08.06.1949 06.06.1946 06.06.1979 14.10.1970 29.04.1958 13.10.1976 24.09.1987 06.10.1936 06.06.1946 06.06.1946 24.09.1982 06.06.1979 14.10.1970 03.06.1981 07.06.1985 15.07.2003 / 4941 15.07.2003 / 4942 15.07.2003 / 4943 15.07.2003 / 4944 15.07.2003 / 4945 16.07.2003 / 4946 02.10.2003 / 4973 07.01.2004 / 5038 07.01.2004 / 5039 9 Ekim 2003 / 25254 13.01.2004 / 25345 13.01.2004 / 25345 15.07.2003 / 4940 15.07.2003 / 4939 15.07.2003 / 4935 15.07.2003 / 4933 25.06.2003 / 4906 25.06.2003 / 4907 25.06.2003 / 4908 25.01.2001 / 4623 03.02.2001 / 24307 08.07.1999 / 4407 10.07.1999 / 23751 23.01.1998 / 4333 23.01.1998 / 4334 27.01.1998 / 23243 27.01.1998 / 23243 09.06.1994 / 3999 18.06.1994 / 21964 26.11.1992 / 3851 12.12.1992 / 21433

03.06.1937 04.06.1975

26.11.1992 / 3849 26.11.1992 / 3850

12.12.1992 / 21433-mkerrer 12.12.1992 / 21433

158 Nolu Hizmet likisine Son Verilmesi Szlemesi

29 Nolu Zorla altrma Szlemesi 138 Nolu Asgari Ya Szlemesi

159 Nolu Mesleki Rehabilitasyon ve stihdam (Sakatlar) Szlemesi

182 Nolu En Kt Biimlerdeki ocuk iliinin Yasaklanmas ve Ortadan Kaldrlmasna likin Acil Eylem Szlemesi

nite 5 - Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

53 No'lu Ticaret Gemilerinde alan Kaptanlar ve Gemi Zabitlerinin Meslek Yeterliliklerinin Asgari caplarna likin Szleme 92 No'lu Mrettebatin Gemide Barnmasna likin Szleme 73 No'lu Gemiadamlarnn Salk Muayenesine likin Szleme 153 No'lu Karayollar Tamaclnda alma Saatleri ve Dinlenme Srelerine likin Szleme 134 No'lu Kazalarnn nlenmesine (Gemiadamlar) likin Szleme 108 No'lu Gemiadamlar Ulusal Kimlik Katlarna likin Szleme 146 No'lu Gemiadamlarnn Yllk cretli znine likin Szleme 166 No'lu Gemiadamlarnn lkelerine Geri Gnderilmesine likin Szleme 55 No'lu Gemiadamlarnn Hastalanmas, Yaralanmas ya da lm Halinde Armatrn Sorumluluuna likin Szleme 68 No'lu Gemilerde Mrettebat in ae ve Yemek Hizmetlerine likin Szleme 69 No'lu Gemi Alarnn Mesleki Ehliyet Diplomalarna likin Szleme 164 No'lu Gemiadamlarnn Salnn Korunmas ve Tbbi Bakmna likin Szleme 152 No'lu Liman lerinde Salk ve Gvenlie likin Szleme 133 No'lu Mrettebatn Gemide Barndrlmasna likin Szleme (lave Hkmler)

155 No'lu Salii ve Gvenlii ve alma Ortamna likin Szleme 161 No'lu Salk Hizmetlerine likin Szleme

Sralama TBMM tarafndan ILO Szlemesinin onaylanmasn uygun bulan kanunun kabul edili tarihine gre yaplmtr. http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/sozlesme/onaylanan.htm adresinden 22.04.2004 tarihinde temin edilmitir.

73

74

Uluslararas alma Normlar

1959 ylnda 2, 1960 ylnda da 4 ILO Szlemesinin onaylanarak ulusal mevzuatmza katld grlr. Bu nedenle Trkiye ile ILO arasndaki ilikilerde 19591960 yllarnda yeni bir canlanma dneminin balad dnlerek yanlnabilir. nk 1961 ylndan 1966 ylna dek ILOnun hibir szlemesi Trkiye tarafndan onaylanmayarak rgt ile ilikilerde yeni bir duraklama dnemi daha yaanlacaktr. Oysa ki; bu dnemde ulusal sosyal politikalar, ok sayda szlemenin lkemiz tarafndan onaylanabilmesine olanak verebilecek bir gelime gstermitir. rnein; bata 1961 ylnda yrrle konulan Trkiye Cumhuriyeti Anayasas olmak zere, bu Anayasa hkmleri erevesinde kurulmaya allan sosyal ve hukuki dzenin yaplandrlmasnda ILOnun birok ilke ve kararndan geni biimde yararlanlmtr. Yeni bir i kanunu hazrlanm, bu Kanunda sakatlarn ve eski hkmllerin istihdam gibi birok yeni dzenlemelere yer verilmitir. Kamu grevlilerine rgtlenme hakk tannm, yrrle konulan zel yasalarla sendika kurma hakk dzenlenmi ve sendikalara toplu pazarlk ve grev hakk getirilmitir.
DKKAT

lkemizde bu dnemdeki gelimelere ilikin olarak Sosyal Politika kitabnzn 4. nitesi metninden yararlannz. Trkiye, 1966 ylnda 2, 1967 ylnda 2 ve 1967-1980 yllar arasnda ise sadece 6 ILO Szlemesini onaylamtr. 1970li yllarn sonlarnda balayan toplumsal kargaa dnemi, ekonomik ve siyasal istikrarszlklarla btnleerek lkemizde hemen hemen her alandaki gelimeleri durdurmutur. Bu dnemde Trkiye-ILO ilikileri soumaya balam, hatta durma noktasna gelmitir.

1980 Sonras Dnem

1980 ylnda yaanlan askeri mdahale ve ynetim dneminde ILOnun daha nceki dnemlerde onaylanm birok Szleme ilke ve kuralndan uzaklalmtr. Sendikalarn faaliyetlerine son verilerek kapatlmalaryla birlikte rgtte lkemizi temsil eden delegasyonlarda ii kesimi temsilcileri yer alamam, bu durum ise tartmalara neden olmu, sendika zgrl ve grev hakkna getirilen kstlamalar nedeniyle Trkiye ar eletirilere uramtr. Trkiye 1990l yllara dein srekli bir biimde ILO denetim organlarnn gndemine gelmi ve bu dnem Trkiye ile rgt arasndaki ilikilerin giderek gerginletii bir dnem olmutur. Bu dnemde Trkiye, uluslararas sendikal kurulularn, 11 ve 98 sayl ILO Szlemelerine uyulmad gerekesiyle ikayeti zerine ILO gndemine gelmi, ILO Ynetim Kurulu ikayet konularn yerinde incelemek zere temsilcilerinin Trkiyeye gnderilmesine karar vermi ve bu kararn Trk hkmetince de kabul edilmesiyle birlikte Dorudan liki Heyeti 1982 ylnda Trkiyeye gelerek eitli temaslarda bulunmutur. Ardndan, Haziran 1983de toplanan Uluslararas alma Konferansnda, Szleme ve Tavsiyelerin uygulanmasna ilikin Uygulama Komisyonu Trkiyenin durumunu imzalad 98 sayl Szleme asndan ele alm ve Trk Hkmetinden Szlemeye aykr hususlar deitirmesini istemitir. Kasm 1983 ve Mays 1984te de 2821 ve 2822 sayl Yasalarn ILO ilkeleri ve onaylanan Szlemeler ile badamayan maddeleriyle ilgili olarak Trkiyenin dikkati ekilmitir. 1984 ve 1985 yllarnda ise yine dorudan grme yolu seilmi, hakknda hazrlanan raporlar olumsuz kt iin Trkiye tekrar ILO gndemine girmitir. 1986 ve 1987 yllarnda, sendikal haklar inediini, onaylam olduu ve uymakla ykml bulunduu Szlemelerle mevzuat arasnda eliki bulunduunu kabul edip bunlar dzelteceine sz vermesi zerine Trki-

nite 5 - Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

75

yenin durumu tartlmamtr. 1988 ylnda ise, iki yl st ste verilen bu taahht mektuplar neticesinde ILO ile daha fazla kar karya gelmemek iin sendikal yasalarda kimi yzeysel deiiklikler yaplm, ancak yaplan deiiklikler ILO denetim organlarnn saptad aykrlklar ortadan kaldramamtr. 1989 tarihinde yaplan Uluslararas alma Konferansnda ise Trkiyede sendikal hak ve zgrlkler alannda yaanlan kstlamalar tartlm; Trkiye, 111 nolu Ayrmclk ( ve Meslek) Szlemesini ihlal ettii iin kara liste de denilen zel paragrafa alnm, 1983-1989 yllar arasnda ILO denetim organlar tarafndan yaplan uyarlar yerine getirmemekte direndii ve gerek kabul edilen szlemelerin yetkili makamlara sunulmas, gerekse onaylanan ve onaylanmayan szlemelere ilikin raporlarn gnderilmesi gibi ykmllkleri istenilen biimde yerine getirmedii iin knanmtr. 1990 ve 1991 yllarnda da taahht mektuplar verilmek suretiyle gndemden kma politikasna devam edilmitir. ILO ile Trkiye ilikilerinin tarihsel geliimi konusunda ayrntl bilgi iin N. Gndoan (1993) Yasama Faaliyetleri Ynnden Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri ve K. Ateoullar (1997) Uluslararas alma rgt ve Trkiye adl eserlerden yararlanabilirsiniz. Bu dnem, ekonomi politikalarna serbest rekabete dayal piyasa ekonomisi ilkelerinin youn ekilde egemen olduu bir dnemdir. Byle bir ortamda, igc maliyetlerinin dk tutulmas yolu ile d pazarlarda iletmelere stnlk kazandrlmtr. Uluslararas alma normlarnn benimsenerek uygulanmas ynndeki dnce ve giriimlerin engellenmesinde bu gerekenin de bir lde pay bulunur. Bu nedenle, ILO ile ilikilerin yeniden canlandrlabilmesi ve daha nce benimsenen Szlemeler dorultusunda ulusal sosyal politikalarn yeniden yaplandrlabilmesi iin, 1990l yllarn beklenilmesi gerekmitir. Trkiyenin son yllarda ok sayda ILO szlemesini onaylayarak mevzuatna yanstma abas iinde olmasnn temel nedeni nedir? Trkiye tarafndan, 1991 ylnda 1, 1992 ylnda ise 6 ILO Szlemesi birden onaylanm ve bylece ILO gndeminden de klmtr. 1994 ylnda bu Szlemelere bir yenisi daha katlmtr. 1994-2003 arasndaki dnemde ise sadece 4 ILO szlemesi onaylanarak mevzuata katlmtr. 2003 ylnda 14 ILO szlemesi, 2004n Ocak aynda ise 2 yeni ILO szlemesi onaylanmtr. zellikle son dnemde yaanlan bu hzl gelime, ABye girebilme ynndeki abalarn bir paras olarak dnlebilir. Bu gelimeler, ayn zamanda uluslararas alma normlarnn benimsenmesi ve uygulanmas dorultusunda atlan iyi niyetli ve vgye deer admlar olarak da irdelenmelidir. Ayrca, son yllarda uluslararas hukuk asndan belirli ykmllkler getiren normlar, uluslararas balamlarndan bamsz olarak yerel koullar iinde, e deyile kendi ulusal alglama biimine gre deerlendirebilme abasndan da uzaklald gzlenmektedir.
SIRA SZDE
DKKAT

Trkiye en ok sayda ILO szlemesini 2003 ylnda onaylamtr.

ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLERN ZELLKLER

Bir nceki balk altnda Trkiye ile ILO arasndaki ilikilerin tarihsel geliimini ele alarak sizlere baz somut bilgiler aktardk. Dnemlere ilikin deerlendirmeler yaparak, bu deerlendirmelere temel olan gerekeleri ortaya koymaya altk. Bu

76

Uluslararas alma Normlar

balk altnda ise, Trkiye ile ILO arasndaki ilikileri daha zelde irdeleyecek ve deerlendirmelerimize dayanaklar arayacaz. Trkiye gnmze dek (2004 yl Ocak ay itibariyle) ILOnun 56 szlemesini onaylamtr. rgtn bugne dek 185 Szleme onaylad dnlecek olursa, onaylanan szleme says ynnden bir yetersizlikten sz edilebilir. lkemiz, ILOya 1932 ylndan bu yana yedir. Buna karn onaylad szleme says Avrupa lkeleri tarafndan onaylanan szleme saylarnn olduka altndadr. AB lkelerince onaylanan szleme says ortalama 85dir.
DKKAT

rgtn bu gne dek 185 szleme onaylad sylenmekle birlikte, bu szlemelerin bir ksmnn eski szlemelerin revize edilmesi suretiyle ortaya karld, bu nedenle de onaylanabilecek szleme saysnn 185in altnda bulunduu unutulmamaldr. Yine bir nceki balk altnda verilen bilgilerden de anlalabilecei zerine lkemizin ILO ile olan ilikilerinde ye olduu yllardan gnmze dek uzanan bir izgide byk bir istikrarszlk gzlenir. likiler baz yllar ve dnemlerde canlanm, baz dnemlerde ise on yllar sren durgunluklar yaanlmtr. Hatta baz dnemlerde Trkiye ile ILO arasndaki ilikilerde souma ve gerginlemeler olmutur. Ancak, hemen ifade edilmesi gerekir ki, Trkiye tarafndan onaylanan Szlemelerin saysal yetersizlii, tek bana ulusal alma normlarmzn, uluslararas alma normlarnn ok uzanda olduunu gstermez. Ayrca Trkiye ile ILO arasndaki ilikilerde grlen istikrarszln da benzer ynde yorumlanabilmesi yanltc olur. nk, Trkiyede alma Hukuku normlarnn hazrlanmasnda ve Endstri likileri Sisteminin kuruluunda ILOnun ilke ve kararlarndan byk lde yararlanlmtr. Birok alanda yrrlkte bulunan asgari normlar, yasal dzenlemeler ve izlenilen politikalar (ilerlii bir yana braklacak olursa) Trkiyeden daha ok sayda Szleme onaylam olan devletlerin gerisinde deildir. Dier yandan, ABye girme amac ve hazrlnda olan Trkiye asndan ILO szlemeleri bugn, gemite hi olmad kadar nemlidir. nk AB 1989 ylnda kabul etmi olduu Sosyal artta alma yaam ile ilgili asgari standartlar ILO szlemeleri ile tam bir uyum iinde olacak biimde belirlemitir. Dolaysyla Trkiyenin AB yelii ile ulusal alma normlarmzn ILO normlarna uygunluk derecesi arasnda yakn bir iliki vardr. Buna ramen, daha ncede ifade edildii zere Trkiye ILO ile olan ilikilerinde zenli ancak ok ll olmay yelemitir. rgt Szlemelerini onaylama konusunda genelde ekingen bir tavr taknm, ykmllk altna girmekten kanmtr. Bu nedenle Trkiye, ncelikle ulusal mevzuatn ILO normlar seviyesine karma yoluna gitmi ve genellikle daha sonra ilgili ILO szlemelerini onaylamtr. Trkiye ile rgt arasndaki ilikilerde gzlenen bu zelliklerin temelinde acaba hangi nedenler aranabilir? imdi bu sorunun cevabn arayalm.

ULUSLARARASI ALIMA RGT LE TRKYE ARASINDAK LKLER SINIRLANDIRAN ETKENLER

Trkiye ile ILO arasndaki ilikileri snrlandran etkenler drt ayr balk altnda gruplandrlabilir.

nite 5 - Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

77

Uluslararas alma rgtne Kar Olan Ykmllklerden Kanma

Trkiye, ILO szlemelerini onaylayarak ykmllk altna girmekten kanmaktadr. nk ye devletlerin rgte kar olan ykmllkleri Szlemeleri onaylamakla son bulmaz. Szlemelerin uygulanmasna ilikin olarak ye devlet rgte srekli ve dzenli bilgi iletmekle ykmldr. Oysa ki, lkemizde alma yaamna ilikin ayrntl ve salkl bilgileri bulup derleyebilmek gtr. rnein sendikallarn ye saylarna, isizlik oranlarna, cret dzeylerine ve benzeri konulara ilikin lkemizde salkl bilgilerin kolaylkla bulunabildii sylenemez. Ayrca, onaylanan Szlemelere ilerlik kazandrlabilmesi ynnden de lkemizde skntlar vardr. Trkiyede eitli nedenlerle, alma yaamnn etkin ve yaygn biimde denetlenebildii sylenemez. Bu yzden de uygulamalar, yrrlkteki mevzuatn z ve sznden saparak uzaklaabilmektedir. Bu alandaki yetersizliin de rgt Szlemelerinin onaylanmas ynnden bir engel oluturaca aktr.

Trkiye ILO szlemelerini onaylama konusunda ekingen bir tavr taknm, ykmllk altna girmekten kanmtr.

Uluslararas alma rgt le Trkiye Arasndaki likilerde Duyarllk

Demokratik ve sosyal haklarn snrlandrld dnemlerde, rgt katnda, lkemiz aleyhine pek ok ikayet bavurusunda bulunulmutur. rgt de zaman zaman bu bavurular hakl bularak Trkiyeye kar kat bir tavr sergilemitir. Trkiyenin ILOnun denetim organlarnda srekli biimde yer alm olmas nedeniyle rgt zellikle 1980 sonrasnda lkemizde adndan oka sz edilerek tannan bir kurulu haline gelmitir. Ayrca rgt, onaylanan Szlemelerin ulusal mevzuata yanstlamad, ilerlik kazandrlamad durumlarda, Trkiyeye kar byk bir duyarllk da gstermektedir. Trkiyenin rgt ile arasndaki ilikilerde ve Szlemelerin onaylanmas konularnda ekingen davranmasnda kukusuz bu nedenlerin de pay bulunur. Trkiye hangi dnemde ve hangi nedenlerle kara liste de denilen zel paragrafa alnmtr?
SIRA SZDE

Szlemelerin Onaylanmas Konusunda Bir Gr Birliinin Bulunmamas

ILO ile olan ilikilerin neminin, yeterince ve gereince kavranlamam olmas da bu nedenler kapsamna alnabilir. Deiik iktidar dnemlerinde, zellii olan bir iki dnem dnda Szlemelerin onaylanmas dorultusunda nemli bir deiiklik olmam ve rgt Szlemelerinin onaylanmas gerei konusunda, bir dnce birliine varlamamtr. Szlemelerin neminin kavranlabildii de kukuludur. ILO yaptrmlarnn ise ok da nemsenmedii grlmektedir. Nitekim, bu nedenlerle rgt ile olan ilikiler ILOnun yllk toplantlarnn olduu haziran ay ncesinde lke gndemine tanmakta; olas ikayetlerin nlenebilmesine ynelik uzlama araylar ve giriimler balamakta, zorunlu olduu dnlen baz yasal dzenlemelere ynelinmektedir. Toplantnn ardndan ise, bir sonraki toplantnn yaplaca haziran ay ncesine dek srecek bir baka duraksama dnemine girilmektedir.
Trkiyede ILO szlemelerinin onaylanmas konusunda bir gr birlii bulunmamaktadr.

78

Uluslararas alma Normlar

Yrtme ve Yasama Organlarnn almalarnda Yetersizlik

Yukarda deinilen nedenlerin yan sra, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn da Szlemelerin onaylanmas konusunda yeterli almalar yapt sylenilemez. Bakanln grev alanna, ILO ile ilikiler ve Szlemelerin onaylanabilmesi dorultusundaki tm altyap almalar girer. alma Konferanslarnda bugne dek kabul edilmi; Szleme metinlerini incelemek, ulusal mevzuat zerindeki olas etkilerini aratrmak ve gerekli olabilecek dzenlemeleri belirlemek, Bakanln grevleridir. Oysa ki Bakanln bu yndeki almalarnn hz ve yeterlilii konusunda kukular bulunmaktadr. Benzer biimde yasama organna ynelik eletiriler de yaplabilir. nk, Szlemelerin zamannda onaylanmas dorultusunda yasama organ da tartlmaz bir sorumluluk tar. Grlebilmek iin yllarca eitli komisyonlarda sra bekleyen pek ok tasar ve teklif, TBMMnin alma programlar, siyasal istikrarszlklar ve koalisyonlar, Szlemelerin Meclis gndemine alnp grlmesini engelleyebilmektedir. Gerekli ilgi ve nceliin gsterilememesi nedeniyle de, Szlemeler zamannda onaylanamamakta, onaylanlmalar durumunda ise, szleme hkmlerinin yasal mevzuata yanstlabilmesinde eitli glkler yaanlmaktadr.

ULUSLARARASI ALIMA RGT VE TRKYE ARASINDAK LKLERN GENEL BR DEERLENDRMES

ILO Szlemeleri daha nce de deinildii zere, ye devletlerin yasama organlar tarafndan onaylanlarak yrrle konulur. Szlemeler lkemizde de TBMM tarafndan kabul edilir. Cumhurbakan tarafndan da onaylanarak Resmi Gazetede yaynlanr ve yrrle girer. Ancak Szleme kapsamnda grlen bir ilke yada kural; eer yrrlkte bulunan mevzuat hkmleriyle elimiyorsa, onay sreci bu aamada tamamlanm olacak ve Szleme ile benimsenilen norm ulusal mevzuatla rtecektir. Ancak, onaylanan szleme, geerli bulunan mevzuat hkmleriyle eliiyor ya da ilerlik kazanamyorsa, yrrlkteki mevzuatn bu Szleme dorultusunda deitirilmesi yada yeniden dzenlenmesi gerekecektir. Trkiye ILO Szlemelerini, Szleme ilke ve kurallar eer ulusal mevzuat iinde yer alyorsa onaylamay yelemektedir. rneklere bakld zaman; onaylanan Szlemelerin ou kez ulusal mevzuatta deiiklikleri yada yeni mevzuatn hazrlanarak yrrle konulmasn gerektirmemesi de bu deerlendirmeyi dorular. Bu nedenle, lkemizce gecikmeli bir onay politikasnn yelendii sylenebilir. rnein 1959 ylnda 7292 sayl yasayla onaylanan 15 nolu Asgari Ya (Trimciler ve Ateiler) Szlemesinin gerekesinde, sz konusu szlemenin mevzuatmz ile uyumlu olmas nedeniyle onayland ifade edilmitir. Benzer ifadeleri imdiye kadar Trkiye tarafndan onaylanan hemen hemen btn szlemelerin gerekesinde grmek mmkndr. Ancak 1992 ylnda onaylanan 87 nolu Sendika zgrl ve Sendikalama Hakknn Korunmas Szlemesi ile 151 nolu alma likileri (Kamu Hizmeti) Szlemesinin gerekeleri Trkiyenin daha nce kabul ettii ILO szlemeleri, nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ve Avrupa Sosyal art gibi uluslararas belgelere dayandrlmtr. ILOnun ye lkelerle olan ilikilerini onayladklar szlemeler kukusuz nemli lde belirler. E deyile szleme onay saylarndaki yetersizlik ye lkeler ile rgt arasndaki ilikilere yansr.

ILO szlemeleri, lkemizde TBMM tarafndan kabul edilir, Cumhurbakan tarafndan onaylanr.

Trkiye ILO szlemelerini, genellikle ulusal mevzuatn etkilemeyecek ise onaylamaktadr.

nite 5 - Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

79

rgtn daha nce onaylanan Szleme normlarndan uzaklalmas ya da Szlemelerin zamannda onaylanmamas konusundaki duyarlln da doal karlamak gerekir. nk, Trkiyede, rgte ye dier devletler gibi yelik bavurusunda rgte kar olan ykmllklerini yerine getireceine ilikin taahhtte bulunmutur. Bu nedenle Trkiyenin altnda imzas bulunan ykmllklerini yerine getirmesi salt kurumsal deil, ahlaki ynden de beklenilir. Ayrca Trkiye, ABye girme amac ve hazrl olan bir lkedir. Avrupann bir paras olma sav bulunmaktadr. rgtn Trkiyeye kar bir Afrika, Orta Amerika yada Ortadou lkesine gre daha farkl ve duyarl bir tavr taknmas doaldr ve bundan alnlmamaldr. Trkiyenin ILOya kar olan ykmllkleri yerine getirmesi, alma yaamnn denetiminden, alma yaamna ilikin salkl bilgilerin derlenilmesine dek uzanan bir alanda baka baz gelimeleri de uyarp zorlayacaktr. ILO, uluslararas saygnl ve nemi olan bir kurulutur. AB dahil olmak zere birok uluslararas kurulula dorudan ve dolayl ilikileri bulunur. Bu nedenle Trkiyenin rgtle ilikileri nem tar. rgt Szlemelerinin onaylanmamasnn eitli zeminlerde srekli dile getirilmesi, lkemizin bu konuda srekli eletirilmesi, Trkiyenin demokrasi ile alma yaamnn dzeyi konusunda kukular uyandracaktr. Bu durumdan uluslararas kamu oyu olumsuz koullanacak, lkemizin grnts ise anacaktr. rgtn yardmlar, ibirlii ve kabul ettii Szleme ilke ve kurallar lkemizde ulusal sosyal politikalarn gelitirilebilmesi dorultusunda klavuzluk nitelii bulunan unsurlardr. rgt; lkemize, bir ok lkede yaanlan deneyimlerden ve zaman iinde zenginleen bilgi birikiminden yararlanabilme ansn vermektedir. Trkiye ile rgt arasndaki ilikiler, lkemizin uluslararas entegrasyona hazrlanma sreci ynnden de karlmayp yararlanlmas gereken bir frsat olarak deerlendirilmelidir.

80

Uluslararas alma Normlar

zet
A M A

Uluslararas alma rgt le Trkiye arasndaki ilikiler tarihsel srete nasl bir geliim gstermitir? Trkiye, 1927 tarihinden itibaren gzlemci olarak, hkmet temsilcileri gndermek suretiyle Uluslararas alma Konferans toplantlarn izlemeye alm, 1932 ylnda ise ILOya ye olmutur. 1932-1946 yllar arasndaki dnemde tek bir ILO szlemesini onaylayan Trkiyenin yelii, Konferans almalarna tam bir delegasyonla katlamad iin bu dnemde sembolik kalmtr. 1946-1980 aras dnemde 26 ILO szlemesi lkemizce onaylanm, 1970li yllarn sonlarndan 1990l yllara dein ise Trkiye, sendikal zgrlklerin ihlali vb. nedenlerle rgt tarafndan srekli eletirilmi, ILO-Trkiye ilikilerinde gerginlikler yaanlmtr. 2000li yllarda ise Trkiyenin ABye girebilme ynndeki abalarnn bir paras olarak bir ok ILO szlemesinin onaylanm ve ILO-Trkiye ilikilerinin gelitii yeni bir dnem balamtr.

A M A

Uluslararas alma rgt ile Trkiye arasndaki ilikileri snrlandran etkenler nelerdir? Trkiye ykmllk altna girmekten kanmaktadr ve bu nedenle de ILO szlemelerini onaylama konusunda ekingen bir tavr sergilemektedir. Ayrca Trkiyede ILO szlemelerinin onaylanmas konusunda bir gr birlii bulunmamaktadr. ILOTrkiye ilikilerinde gemi dnemlerde yaanlan gerginlikler ise, Trkiyenin ILO szlemelerini onaylama konusunda ekingenliini arttrmaktadr.

A M A

Uluslararas alma rgt ile Trkiye arasndaki ilikilerin zellikleri nelerdir? 2 Trkiye gnmze dek (2004 yl Ocak ay itibariyle) ILOnun 56 szlemesini onaylamtr. rgtn bugne dek 185 Szleme onaylad dnlecek olursa, onaylanan szleme says ynnden bir yetersizlikten sz edilebilir. lkemiz, ILOya 1932 ylndan bu yana yedir. Buna karn onaylad szleme says Avrupa lkeleri tarafndan onaylanan szleme saylarnn olduka altndadr (AB lkelerince onaylanan szleme says ortalama 85dir). Ancak, hemen ifade edilmesi gerekir ki, Trkiye tarafndan onaylanan Szlemelerin saysal yetersizlii, tek bana ulusal alma normlarmzn, uluslararas alma normlarnn ok uzanda olduunu gstermez. Ayrca Trkiye ile ILO arasndaki ilikilerde grlen istikrarszln da benzer ynde yorumlanabilmesi yanltc olur. nk, Trkiyede alma Hukuku normlarnn hazrlanmasnda ve Endstri likileri Sisteminin kuruluunda ILOnun ilke ve kararlarndan byk lde yararlanlmtr. Birok alanda yrrlkte bulunan asgari normlar, yasal dzenlemeler ve izlenilen politikalar (ilerlii bir yana braklacak olursa) Trkiyeden daha ok sayda Szleme onaylam olan devletlerin gerisinde deildir.

nite 5 - Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

81

Kendimizi Snayalm
1. Trkiye Uluslararas alma rgtne hangi yl ye olmutur? a. 1919 b. 1929 c. 1932 d. 1942 e. 1945 2. Trkiyenin onaylad ilk ILO szlemesinin konusu aadakilerden hangisidir? a. Kadnlarn yer alt ilerinde altrlmamas b. ocuklarn yer altnda altrlmamas c. i sal ve meslek hastalklarna kar koruma d. sresinin dzenlenmesi e. Asgari cret 3. Uluslararas alma rgt szlemeleri lkemizde hangi makam tarafndan onaylanr? a. Cumhurbakan b. TBMM c. Bakanlar Kurulu d. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl e. Milli Gvenlik Kurulu 4. Trkiyenin onaylad ilk ILO szlemesi hangi adla anlr? a. 30 sayl Szleme b. 33 sayl Szleme c. 40 sayl Szleme d. 45 sayl Szleme e. 102 sayl Szleme 5. Trkiye gnmze dek ILOnun ka szlemesini onaylamtr? a. 40 b. 47 c. 50 d. 52 e. 56

6. ILO gnmze dek ka szleme onaylamtr? a. 165 b. 170 c. 175 d. 180 e. 185 7. ILOnun yllk toplantlar yln hangi aynda yaplmaktadr? a. Nisan b. Mays c. Haziran d. Temmuz e. Austos 8. ILO Szlemeleri Trkiyede TBMM tarafndan kabul edildikten sonra aadakilerden hangisinin onayna sunulur? a. Cumhurbakan b. Babakan c. Bakanlar Kurulu d. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl e. Dileri Bakanl 9. Trkiyede, ILO Szlemeleri onaylandktan sonra nerede yaynlanr? a. Mahalli gazetede b. Resmi Gazetede c. Noter sicilinde d. Ulusal gazetede e. Ticaret Sicilinde 10. 87 nolu Sendika zgrl ve Sendikalama Hakknn Korunmas Szlemesi ka ylnda onaylanmtr? a. 1992 b. 1994 c. 1996 d. 1997 e. 1998

82

Uluslararas alma Normlar

Yaamn inden
Uluslararas alma rgt (ILO) sosyal ve insani amalarndan ziyade dnya ticaretinin kresellemesine yardmc bir ara olarak ngrld halde, kuruluundan tam 75 yl sonra dahi, lkemiz gibi sosyal politikalarn gelimedii lkelerde hkmetler zerinde bask oluturan ilerici bir ilev gryor...ILOyu kuran nedenlerin banda 1. Dnya Sava sonras benimsenmi olan liberal sistemin uluslararas alanda ortak sosyal ve ekonomik ilkelerin erevesini kurma dncesi ncelik tamaktadr...Farkl sosyal politikalardan kaynaklanan uluslararas ticaretteki rekabet avantaj nedeniyle, sosyal politika nlemleri konusunda ileri olan lkeler, bu alanda geri kalm olan lkeler zerinde sosyal politikalarn gelitirme ynnde yardmc olmakta, uluslararas anlamalar, kurumlar araclyla eitli nlemler almaya zorlama yannda danmanlk hizmetleri vermektedirler...Sosyal politika alannda geri kalm lkelerde, hkmetler zerinde uygulanan bask sonucu, bu lkeler rejimlerinin uluslararas standartlara uyum konusunda hazrlklar yapmalar, zorla da olsa birtakm nlemler almalar, zellikle bu lkelerin alanlar iin ok nemli katk oluturmaktadr... rgt; nihai ama olarak endstrileen ve giderek ekonomik anlamda btnleen dnyada, uluslararas alanda ortak bir sosyal politika oluturmay hedef alm bulunmaktadr. ABye tam yelik bavurusunda bulunmu ve GBye hazrlanan bir lke olarak Trkiyenin sosyal mevzuatnn ABden ok geride olduu anlalmaktadr. TSKin iddia ettiinin aksine Trkiye, dier pek ok ILO szlemesini de imzalamak ve gereklerini yerine getirmek durumundadr... Ne var ki: ...Anayasann ve sendikal yasalarn uluslararas ilke ve kurallara eksiksiz uygunluunun salanmas, ancak bu haklar kullanan, kstlama ve yasaklarn yaratt glkleri yaayan iilerin ve rgtlerin zgcyle olanakldr. Sendikal alan, alma yaamn devletin hak verme alan olmaktan karan bu alan zgrlkler alan durumuna getiren bir anlay siyasal iktidarda, yargda iverenlerde ve hepsinden nemlisi ii snfnda ve tm alanlarda egemen olmaldr. Uluslararas szlemeleri yasak saymak ya da demokratikleme grnts vermek iin onaylamak yetmemektedir. Asl sorun, bir yandan uluslararas szlemelerin taraf olmak, bir yandan da ulusalst hukuka kar direnerek, gereklerini yerine getirmemek, i hukuka yanstmamaktr.

Daha ok ILOnun bir uluslararas ii kuruluu olduu sanlmaktadr. ILO, bir ii kuruluu deil, devlet-ii-iveren lsnn oluturduu Birlemi Milletlerin bir yan kuruluu olup bylesi bir l yapya sahiptir. Gerekte tm ILO organlarnda hkmet temsilcileri tek tek iveren yada ii temsilcileri karsnda hep ounluktadr. ok uluslu tekeller sorunu bata olmak zere birok konu asndan hkmet ve iveren temsilcileri ILOda koalisyon yapmakta, birlikte davranmaktadr. Ayrca ILOda en fazla temsil gcne haiz ii kuruluuna temsil hakk tannmas da bir bask esi olarak deerlendirilmektedir. Elbette ILO iinde her ey mkemmel gitmemektedir. zellikle ii sendikalarnn ILOnun alma biimine ynelik eletirileri younlamaktadr. i temsilcileri ILOnun kendini yenileyerek deien dnya koullarna uymasn, ilevsel ve yapsal olarak deitirilmesini, soruturma ve denetimlerin daha hzl ve etkin olmasn, hkmetlerin szlemeleri onaylamalar ve yaama geirmelerini salamak iin daha etkin yollarn denenmesini istiyorlar.

Kaynak: K. Ateoullar (1997). Uluslararas alma rgt (U-ILO) Trkiye likileri Belgeler. Sosyal- Sendikas Genel Merkezi Eitim Yaynlar: 2.

nite 5 - Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri

83

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ile Trkiye Arasndaki likilerin Balangc ve Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ile Trkiye Arasndaki likilerin Balangc ve Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ile Trkiye Arasndaki likilerin Balangc ve Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ile Trkiye Arasndaki likilerin Balangc ve Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ile Trkiye Arasndaki likilerin zellikleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ile Trkiye Arasndaki likilerin zellikleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ile Trkiye Arasndaki likilerin zellikleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ve Trkiye Arasndaki likilerin Genel Bir Deerlendirilmesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ve Trkiye Arasndaki likilerin Genel Bir Deerlendirilmesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas alma rgt ve Trkiye Arasndaki likilerin Genel Bir Deerlendirilmesi blmn yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Trkiyenin 1932 ylndan 1946 ylna dein geen dnemdeki yelii sembolik olarak nitelendirilir. nk, 1932 ylnda rgte ye olan Trkiye 1946 ylna kadar Uluslararas alma Konferans toplantlarna tam bir delegasyonla katlamam, bu nedenle de oy kullanamamtr. Sra Sizde 2 AB 1989 ylnda kabul etmi olduu Sosyal artta alma yaam ile ilgili asgari standartlar ILO szlemeleri ile tam bir uyum iinde olacak biimde belirlemitir. Dolaysyla Trkiyenin AB yelii ile ulusal alma normlarmzn ILO normlarna uygunluk derecesi arasnda yakn bir iliki bulunur. Bu nedenle, ABye girme amac ve hazrlnda olan Trkiye asndan bugn ILO szlemelerinin onaylanmas gemite olmad kadar nemlidir. Sra Sizde 3 1989 tarihinde yaplan Uluslararas alma Konferansnda, Trkiyede sendikal hak ve zgrlkler alannda yaanlan kstlamalar tartlm ve Trkiye 111 Nolu Ayrmclk ( ve Meslek) Szlemesini ihlal ettii iin kara liste de denilen zel paragrafa alnmtr.

2. a

3. b

4. d

5. e

6. e

7. c

8. a

9. b

10. a

84

Uluslararas alma Normlar

Yararlanlan Kaynaklar
Alper, Y. ve Kaya, P. A. (1995). 75. Kurulu Yldnmnde Uluslararas alma rgt ve Uluslararas alma Standartlar. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn. Altan, . Z. (1997). Sosyal Politika. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yayn. Ateoullar, K. (1997). Uluslararas alma rgt ve Trkiye. stanbul: Trkiye Petrol Kimya Lastik ileri Sendikas Yayn. Ateoullar, K. (1997). Uluslararas alma rgt (U-ILO) Trkiye likileri Belgeler. Sosyal- Sendikas Genel Merkezi Eitim Yaynlar: 2. Gndoan, N. (1993). Yasama Faaliyetleri Ynnden Uluslararas alma rgt-Trkiye likileri. Eskiehir: Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Kaya, P. A. (1999). Uluslararas alma Normlar ve Trk Hukuku zerine Etkileri. Ankara: Trk Ar Sanayi ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas Yayn. Kaya, P. A. (1999). 2000li Yllarda Trkiyenin ILO Servenine Ksa Bir Bak, imento veren. 15 (4) ss: 14-20.

Bavurulabilecek Kaynaklar
Talas, C. (1990). Toplumsal Politika. Ankara: mge Kitabevi Yayn. Talas, C. (1992). Trkiyenin Aklamal Sosyal Politika Tarihi. Ankara: Bilgi Yaynevi Yayn. Takent, S. (1995). nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar. stanbul: Basisen Eitim ve Kltr Yayn.

85

Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

Genel amal bir dnya rgt olan Birlemi Milletler, II. Dnya Savandan hemen sonra, 1945te, uluslararas bar ve gvenlii salamak, uluslar arasnda dosta ilikileri gelitirmek ve glendirmek zere kurulmutur. Birlemi Milletlere varlk kazandran BM Antlamas temel insan haklar ile kiinin insan olarak haysiyet ve deerini ye devletlerin duyduu inanc, kesin bir dille balang ksmnda ifade etmitir. Dahas, bu belgenin 55. maddesine gre, BM rgt, rk, cinsiyet, dil ve din ayrm olmakszn herkes iin insan haklar ve temel zgrlklere evrensel sayg ve riayeti zendirme iini, kendine ama edinmitir. Btn ye devletler de gerek tek bana, gerekse rgtle ibirlii iinde yukarda belirlenen amalara ulama dorultusunda aba gsterme taahhdnde bulunmutur. Ayrca Birlemi Milletlerin bir organ olan Ekonomik ve Sosyal Konsey kuruluundan bu yana uluslararas ilke ve normlarn geliimine katk salamtr. Amalarnn banda insan haklarnn ve temel zgrlklerin korunmas ve gelitirilmesi gelen Birlemi Milletler, bu dorultuda birok bildiri ve szlemeyi hazrlam ve yelerin kabul etmesiyle de yaama geirme baarsn gstermitir. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Birlemi Milletler rgt tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? Birlemi Milletlernin kurulu amalar ve ilkeleri nelerdir? Birlemi Milletlernin organlar nelerdir ve bu yap ne ekilde ilemektedir? Birlemi Milletler kararlarnn hukuki nitelii nedir ve bu kararlarn etkinlii ne dzeydedir?

86

Uluslararas alma Normlar

ocuk Haklarna Dair Szleme ve Trkiye

ocuk haklarna dair szleme 2 Eyll 1990 tarihinde uluslararas yasa statsne kavumasndan bugne kadar dnya zerinde Amerika, Birleik Arap Emirlikleri ve Somali olmak zere 3 lke dnda dnyadaki tm lkelerce imzalanm ve tarihteki en yaygn kabul gren ve onaylanan insan haklar belgesi zelliini kazanmtr. Bugn dnya ocuklarnn %96s ocuk haklarn korumak iin yasal ykmllk altna giren lkelerde yaamaktadr. Szlemeyi onaylayan her lke ocuklarla ilgili ykmllklerini yerine getirmelerinde anne-babalara ve sorumlu olan tm kurululara yardmc olacak tm nlemleri almakla ykmldr. Bunu yapacan onaylam ve imza ile ykmllk altna girmitir. Trkiye, szlemeyi 14 Eyll 1990 tarihinde imzalamtr. mza srecinde de Szlemenin ekince srlmesine izin verilen baz maddelerine ekince koymutur. Trkiye szlemeyi imzas srasndaki ekince bildiriminde, szlemenin 17, 29 ve 30. maddelerini T.C. Anayasas ve 24 Temmuz 1923 Lozan Antlamasnn ifade ve ruhuna uygun olarak yorumlayp, uygulama hakkn sakl tuttuunu ifade etmitir. ekince srlen bu maddelerde, etnik aznlk ve yerli halk dan olan ocuklarn konuma dillerini, televizyon ve radyo gibi kitle iletiimi aralar ile okullarda kullanmalar ngrlmtr. Trkiye bakmndan aznlk sfat, sadece, uluslararas antlamalarla, kendilerine bu nitelik tannan topluluklara aittir. Trkiye aznlk olarak sadece, Rum, Ermeni, Musevi ve Bulgar aznlklar tanmakta, bunlarn dnda milli aznlk tanmamaktadr. 24.7.1923 Lozan Antlamas ile 18 Ekim 1925 Trkiye -Bulgaristan Dostluk Antlamas dnda hibir uluslararas belge Trkiyeyi, lkesinde herhangi bir milli aznlkn varln tanmak ve onlara u veya bu haklar vermek ykmn getirmemektedir. Bu nedenle Trkiye, Szlemenin aznlk grubu, yerli ahali ifadesini tayan 17., 29 ve 30.maddelerine ekince koyarak belgeyi imzalam ve Ocak 1995de de T.B.M.M. de onaylanmtr. Onay srasnda, imza edilirken konulmu olan ekinceler korunmutur. Bundan sonraki dnemde Trkiye szlemenin hkmleri nda i hukuk normlarn gzden geirerek, szlemeyle elien hkmleri saptayarak gerekli deiiklikleri yapmak durumunda ve ykmllndedir.

Kaynak: http://cocuk.virtualave.net/chs.htm

Anahtar Kavramlar
Birlemi Milletler Milletler Cemiyeti Ekonomik ve Sosyal Konsey nsan Haklar Bildirge Szleme Uluslararas Hukuk Uluslararas Adalet Divan

indekiler
BRLEM MLLETLERN TARHSEL GELM BRLEM MLLETLERN KURULU AMALARI VE LKELER BRLEM MLLETLERN ORGANLARI Genel Kurul Gvenlik Konseyi Ekonomik ve Sosyal Konsey Vesayet Konseyi Uluslararas Adalet Divan Sekretarya BRLEM MLLETLER KARARLARININ HUKUKSAL NTEL VE ETKNL

nite 6 - Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

87

BRLEM MLLETLERN TARHSEL GELM

Yzylmzn balarnda yaanlan 1. Dnya Savann (1914-1918) insanlk zerinde yol at derin aclar, devletleri savaa kar nlem almaya yneltmi uluslararas gvenlii salamak, evrensel ve kalc bir bar egemen klmak amacyla 1920 ylnda Milletler Cemiyeti kurulmutur. Ancak bu kurulu dnyann ikinci defa olarak byk bir savaa srklenmesine engel olamam ve savan hemen ardndan yaplan Cenevre Konferans ile feshedilmitir. 1939 ylndan 1945 ylna kadar sren 2. Dnya Sava ise, birincisinden daha byk kym ve ykmlar meydana getirmi, bu dnem insanln en kara ve utan dolu gnleri olarak tarihe gemitir. Sava sonrasnda, dnyada bar ve gvenlii korumak iin yeniden ve daha etkin nlemler almak ihtiyac hissedilmi; bu amala, insan haklarna ve temel zgrlklere sayg gsterilmesini salamak grevini stlenecek, uluslararas ekonomik, sosyal ve insancl sorunlarn zmn kolaylatracak bir rgtn kurulmas ngrlmtr. 1941 ylnda Roosevelt ve Churchill tarafndan imzalanan Atlantik bildirisi; 1942de ngiliz, Amerikan ve Sovyet temsilcilerinin imzaladklar Birlemi Milletler Bildirisi, 1943te yaplan Moskova ve Tahran Konferanslar byle bir rgt iin gerekli altyapy oluturmu, 1944 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde (ABD) toplanan ngiliz, Amerikan, Sovyet ve in temsilcilerinin katlmyla gerekleen Dumbarton Oaks Konferans esnasnda yeni rgtn hedefleri, yaps ve ileyii zerinde gr birliine varlarak rgtn plan hazrlanmtr. 25 Nisan-25 Haziran 1945te aralarnda Trkiyenin de bulunduu 50 lkenin temsilcileri ise San Franciscoda toplanarak Kurulu Antlamasna son eklini vermilerdir. Birlemi Milletler Ana Szlemesi olarak kabul edilen bu antlama 111 maddeden olumaktadr. Ancak, bunlara Szlemenin ayrlmaz bir btn olan ve yetmi maddeden oluan Uluslararas Adalet Divan Statsn de eklemek gerekmektedir. Szlemenin birinci blm organizasyonun ilke ve amalarn aklamaktadr; ikinci blm yeliin koullarn dzenlemektedir; III, IV, V, X, XIII, XIV ve XV. Blmler rgtn balca organlarn (Genel Kurul, Gvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Uluslararas Adalet Divan, Sekreterlik gibi) kurallara balamakta; VI, VII, IX, XI, XII ve XVII. blmler rgtn politik, askeri, ekonomik, sosyal ve smrgecilikle ilgili konulardaki temel faaliyetlerinden bahsetmektedir. VIII. blm blgesel anlamalar konusuna deinmekte, XVI. blm baz adli sorunlarla ilgilenmektedir. XVIII. Blm Szlemede yaplacak deiikliklerin yol ve yntemini belirlemekte ve nihayet XIX. blm imza, onaylama ve Szlemenin yrrle giri koullarn dzenlemektedir. lk Genel Kurul toplants 1946 ylnda Londrada yaplmtr. Gvenlik Konseyi 12 Ocakta, Ekonomik ve Sosyal Konsey 13 Ocakta, Uluslararas Adalet Divan 6 ubatta oluturulmutur, Genel Sekreter 1 ubatta atanmtr.

Atlantik Bildirisinin imzaland gnlerde Roosevelt ve Churchill

88

Uluslararas alma Normlar

SIRA SZDE

Birlemi Milletlerin ilk Genel Sekreteri kimdir?

1
Birlemi Milletlerin dare Merkezi ise ancak 14 ubat 1946 tarihinde birok ehir isminin ortaya atlmas ve tartlmasndan sonra, ki bu ehirler arasnda Cenevre ve San Francisco da vard- New York ehri olarak belirlenmitir. te yandan, bu dnemde ticari ilikileri dzenlemek ve serbestletirmekle grevli Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Andlamas rgtnn (GATT), parasal ve mali ilikileri dzenlemekle grevli Uluslararas Para Fonunun (IMF), kalknma ve yatrm konusunda devletlere yardmc olacak ksaca Dnya Bankas diye anlan Uluslararas Bayndrlk ve Kalknma Bankasnn (IBRD) kurulduu grlmektedir. Birlemi Milletler bir dnemde rgtn Ana Szlemesindeki amalara uygun olarak, zellikle gelimekte olan lkelerin kalknmas yolunda birok faaliyet iine girmitir. Balangta bu devletlerin kalknmalar iin sadece fon ve teknoloji transferi salamaya ynelik almalar yapan Birlemi Milletler, zamanla bu alma alann giderek geniletmi, bu erevede BM Genel Kurulunun 1963de ald bir karar ile Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferansn (UNCTAD) kurmutur. Amalar arasnda uluslararas ticarete ilikin ilkeler ve politikalar saptamak ya da ok tarafl antlamalar yaplmasn salamak da bulunan bu organn almalar, alma yaamn zellikle ekonomik konular asndan etkilemektedir. Bu organn almalar erevesinde bugn saylar 130u bulan ancak birletikleri dnemdeki saylar ile 77ler Grubu olarak anlan bir grubunun, gelimekte olan lkeleri temsilen olutuu grlmektedir. 77ler Grubunun etkisi ile UNCTADn ksa bir srede yeni uluslararas ekonomik dzen aray iine girmitir. Nitekim, bu yeni dzen aray ilk kez 77ler Grubunun II.UNCTADa hazrlk amacyla 1967de toplandklar srada Cezayir bildirisinde belirtilmitir. BM Genel Kurulu 1974 ylndaki 6. olaanst dnem almalar sonunda, 1 Mays 1974te, yeni uluslararas ekonomik dzenin kurulmasna ilikin bir bildiri ve bir de eylem program kabul etmitir. Bunu izleyen 29. olaan dnem almalar srasnda ise, 12 Aralk 1974te, BM Genel Kurulu Devletlerin Ekonomik Hak ve Grevleri Yasasn kabul etmitir. Bu Yasa, gelimekte olan lkelerin doal kaynaklar zerindeki egemen haklarnn varlndan tutun da gelimi devletlere ayrcalkl muamelelerin reddine, ekonomik yardmlarn artmasna ya da gelime yolundaki devletlerin retici birliklerinde toplanarak retim ve deiim ilikilerinde kaybeden olmaktan kurtulmalarna kadar birok soyut ve somut kural kapsamaktadr. Bugn iin bu belgenin hukuksal deeri, nitenin sonraki ksmlarnda ayrntlaryla tekrar zerinde durulaca gibi, genellikle ye devletleri hukuksal dzeyde balaycl olmayan bir BM Genel Kurul karar biiminde deerlendirilebilir. Ancak, bu konuda uluslararas hukukta yeni bir srecin doduunu gstermesi asndan nemlidir. Bu sre, BM Genel Kurulunun 1-16 Eyll 1975 tarihlerinde yapt 7. olaanst dnem toplantsnda ald bir kararna uygun olarak, ilki 16 Aralk 1975te Pariste balayan Uluslararas Ekonomik birlii Konferans (Kuzey-Gney Diyalou) erevesinde etkisini, 1990l yllarn bana kadar srdrmtr. te yandan, BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi uluslararas ekonomik ilikilerdeki etkileri yadsnamayacak olan ve genel olarak ok uluslu ortaklklar diye anlan ticaret ortaklklarn da uluslararas dzeyde denetleyebilmek amacyla birtakm almalar iine girmitir. Bu erevede 1974 ylnda Ekonomik ve Sosyal Konseyin bir komisyon ve bir de aratrma merkezi oluturduu grlmektedir. Sz konusu komisyonun grevlendirdii bir hkmetleraras alma

nite 6 - Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

89

grubunun 1983 ylnda ok-uluslu ortaklklarn uymalarn salamaya ynelik bir davran kodu tasarsn gerekletirdiine ve bu tasarnn 1986 ylnda geici olarak Ekonomik ve Sosyal Konsey tarafndan kabul edildiine tank olunmaktadr. Ksacas, yeni ekonomik etkenlerin, bir sre uluslararas hukukun geleneksel birtakm kurallarn byk lde zorladklar izlenmitir. Ancak, 1991 yl sonunda SSCBnin dalmas ile birlikte bu hareket u an iin nemli bir siyasal desteini kaybetmi olup, durgunluk dnemine girmi bulunmaktadr. Gnmzde daha ok bir kreselleme srecinden sz edilmektedir. 1980li yllarn sonlarna doru yeni uluslararas ekonomik dzen araylarnn yavalad ve yerine Batl devletlerin daha ok etkili olduklar ok-tarafl bir evrensel ticaret dzeni aray iine girildii grlmektedir. Bu yeni akm GATT erevesinde 1987den 1994e kadar yrtlen ok tarafl grmeler sonunda 15.4.1994 tarihli Marrakech Anlamasyla Dnya Ticaret rgtnn (DT) kurulmas ile sonulanmtr. DTn douu ile GATT antlama nitelii ile varln srdrmektedir. Ancak, DT bundan byle yalnzca mallarn ticaretini dzenleyen GATTn uygulanmasn deil, ok tarafl ticaret anlamalar adyla anlan ve GATT Anlamasna eklenen balca u anlamalarn uygulanmasn da gzetim altnda tutma yetkisi ile donatlm bulunmaktadr: Hizmetlerin Ticareti Anlamas (GATS) Fikri Mlkiyet Haklar Anlamas (TRIP) Yatrm ve Ticarete likin nlemler Anlamas (TRIM) GATTdan daha serbest bir uluslararas ticaret rejimi ngren DT Anlamas GATTn temel ilkesini oluturan; ayrm gzetmeme, korumacln kaldrlmas ve ticaret kurallarna (rekabet vb) sayg ilkelerini daha da kesin bir biimde benimsemi bulunmaktadr. Birlemi Milletler dneminde, ideolojileri ve kltrleri ne olursa olsun, tm devletlerin ilke olarak kabul ettii bir ortak deerin giderek arlk kazand ve alma yaamn byk lde etkiledii grlmektedir. Ana Szlemenin eitli maddelerinde yer alan insan haklarnn korunmas (mad. 1/3, 13/1/b, 55/c, 62/2, 68) konusunda ilk giriim BM Ekonomik ve Sosyal Konseyinin 21 Haziran 1946da 18 yeli bir nsan Haklar Komisyonu kurmas olmutur. Ad geen Komisyonun hazrlad metin 10 Aralk 1948de BM Genel Kurulunca nsan Haklar Evrensel Bildirgesi olarak kabul edilmi ve bunu 1976da yrrle giren iki szleme izlemitir: Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi te yandan, BMnin insan haklarnn korunmas konusundaki bu almalar, blgesel dzeyde ve daha somut dzenleme ve uygulamalar uyarmtr. Bu konudaki ilk rnei Avrupa Konseyi erevesinde 4 Kasm 1950de imzalanan ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve onun yaratt dzen oluturmaktadr. Bunu, Amerikan Devletleri rgt erevesinde 22 Kasm 1969da imzalanarak 1978 ylnda yrrle giren nsan Haklar Amerikan Szlemesi ve kurduu dzen izlemitir. Yine, Afrika Birlii rgt erevesinde bir nsan Haklar Afrika Szlemesinin 1981 tarihinde kabul edildii grlmektedir. Bu son szleme 1987de yrrle girmitir. Sonu olarak nsan haklarnn uluslararas dzeyde korunmasna verilen nemin gnmzde artarak srmekte olduu sylenilebilir. 1990l yllara gelindiinde insan haklarnn korunmas erevesinde yer alan, ancak daha zel bir biimde insancl hukuk kapsamna giren bir gelime ile karlalmaktadr; uluslararas dzeyde bireyleri yarglayan uluslararas ceza mahke-

Bildirge: Beyanname, bildirme ya da beyan etmedir.

90

Uluslararas alma Normlar

melerinin kurulmas. Bunlarn ilki Gvenlik Konseyinin 22.2.1993 tarihli ve 808 sayl karar ile kurulan ve stats 25.5.1993 tarihli ve 827 sayl kararyla kabul edilen, tam ad 1991den sonra Eski Yugoslavya lkesinde Gerekletirilen Uluslararas nsancl Hukukun Ciddi inenmesinden Sorumlu Kiilerin Yarglanmas iin Uluslararas Mahkeme olan ve ksaca Eski Yugoslavya Uluslararas Ceza Mahkemesi olarak anlan mahkemedir. kinci uluslararas ceza mahkemesi Gvenlik Konseyinin 8.11.1994 tarihli ve 955 sayl karar ile kurulan ksaca Ruanda iin Uluslararas Ceza Mahkemesi diye anlan mahkeme olmaktadr. Anlan her iki mahkeme de halen almaktadr. Son olarak BM erevesinde ve evrensel nitelikli olmak zere 1998 tarihinde Romada bir Uluslararas Ceza Mahkemesi kurulmu bulunmaktadr. Henz almaya balamam bulunan bu ilk evrensel uluslararas ceza mahkemesinin statsnn yrrle girmesi iin 60 devletin onay gerekmektedir. Birlemi Milletlerin kuruluu ile balayan uluslaras rgtlerin giderek artmas sreci bugn de srmektedir. Bylece, Birlemi Milletlere uzmanlk kurumu olarak bal olan teknik ve ynetsel konularda ok sayda evrensel uluslararas rgtn, kimisinin ilk kez kimisinin de eskilerinden deiik bir rgtlenme biimiyle, ortaya ktklar grlmektedir. Bunlarn belli ballar unlardr: Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO), Uluslararas alma rgt (ILO), Dnya Salk rgt (WHO), Gda ve Tarm rgt (FAO), ksa adyla Dnya Bankas diye anlan Uluslararas Bayndrlk ve Kalknma Bankas (IBRD), Uluslararas Para Fonu (IMF), Uluslararas Denizcilik rgt (eski ksaltlm ad I.M.C.O. olan bu rgt imdi IMO. olarak anlmaktadr), Dnya Ticaret rgt (DT). te yandan, deiik konularda eitli blgesel uluslararas rgtlerin de bu dnemde giderek artt grlmektedir. BM ve teki uluslararas rgtlerle ilgili olarak grlen baka bir gelime de uluslararas rgtlerin giderek daha byk lde uluslararas barn ve gvenliin korunmasna katlmas ve kimi silahl atmalarn taraf olarak faaliyet gstermesi olmaktadr. Bu erevede zellikle Somali ve eski Yugoslavyadaki bar salama grevine bal olarak BM Bar Gcnn yalnzca bar koruma amac ile hareket etmedii ve bar kurma ve bar zorla salama nitelikli faaliyetlerde de bulunduu gzlenmektedir. Btn bu saydmz etkenlerin yansmasnda Birlemi Milletlerin almalar ok byk bir nem tamaktadr. Nitekim, uluslararas hukuk kurallarnn olumasnda Birlemi Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi ile BM uzmanlk kurumu statsndeki uluslararas rgtlerin katklar ok byktr.

BRLEM MLLETLERN KURULU AMALARI VE LKELER

Birlemi Milletlerin kurulu amalar Ana Szlemede ak olarak belirtilmitir. Buna gre Birlemi Milletler; 1. Uluslararas bar ve gvenlii korumak ve bu amala, bara kar yaplacak tehditleri nlemek ve kaldrmak, saldrganlk ve teki bar bozucu eylemleri bastrmak zere etkin toplu nlemler almak ve bar yollarla, adalet ve uluslararas hukuk ilkelerine uygun olarak barn bozulmasna varabilecek uluslararas anlamazlk veya durumlarn dzeltilmesi ve zmn salamak 2. Halklarn hak eitlii ve kendi yazglarn belirlemeleri ilkesine sayg temeli zerinde uluslar arasnda dosta ilikiler gelitirmek ve evrensel bar glendirecek teki uygun nlemleri almak

nite 6 - Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

91
nsancl: nsan seven, insana deer veren, insanclk yanls olan, hmanist.

3. Ekonomik, sosyal, kltrel ve insancl nitelikteki uluslararas sorunlarn zmnde ve rk, cinsiyet, dil ve din ayrm gzetmeksizin herkes iin insan haklarna ve temel zgrlklere saygy gelitirip zendirmede uluslararas ibirliini gerekletirmek 4. Bu ortak amalara ulamada uluslarn eylemlerine uyum kazandracak bir merkez olmak amacndadr. Ancak, yukardaki amalar izlerken, Birlemi Milletler rgt ve yeleri yine Ana Szlemeye gre aadaki ilkeler uyarnca eylemde bulunur: 1. rgt, tm yelerinin egemen eitlii ilkesine dayaldr. 2. Tm yeler, yelikten doan hak ve yararlarn yine tm yelere salanabilmesi iin, Antlama uyarnca stlendikleri ykmllkleri iyi niyetle yerine getirir. 3. Tm yeler, uluslararas nitelikteki anlamazlklarn uluslararas bar ve gvenlii ve adaleti tehlikeye drmeyecek biimde bar yollarla zer. 4. Tm yeler, uluslararas ilikilerde herhangi bir devletin toprak btnlne veya siyasal bamszlna kar ya da Birlemi Milletlerin amalaryla badamaz bir baka biimde g tehdidinde bulunmaktan ya da g kullanmaktan kanr. 5. Tm yeler, bu Antlama uyarnca giritii herhangi bir eylemde Birlemi Milletlere her trl yardmda bulunur ve Birlemi Milletlerin nleyici ya da zorlayc eylemde bulunduu bir devlete yardmdan kanr. 6. rgt, uluslararas bar ve gvenliin korunmas iin gerektii lde Birlemi Milletler yesi olmayan devletlerin de bu ilkeler uyarnca davranmasn salar. 7. Bu Antlamann hibir hkm, Birlemi Milletlere, ilkece bir devletin i yarg yetkisi iinde bulunan konulara karma yetkisi vermedii gibi, yelerin bu gibi konular bu Antlamaya gre zme balanmasn gerektirmez. Ancak bu ilke, VIII. Blmde ngrlen zorlayc nlemlerin uygulanmasn nlemez.

BRLEM MLLETLERN ORGANLARI

Birlemi Milletlerin alt temel organ bulunmaktadr. Bunlar: Genel Kurul, Gvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Uluslararas Adalet Divan ve Sekreterliktir. imdi bunlar yap ve ileyilerine de deinerek ksaca inceleyelim.

Genel Kurul
Birlemi Milletlere tm ye lkelerin temsilcilerinden oluur. Her ye lke bu kurulda en ok be temsilci bulundurabilir. Her lkenin bir oy hakk vardr. Olaan toplantlarn eyll-aralk aylarnda yapar. Ancak gerektiinde olaanst ya da zel toplantlar da yaplabilir. Genel Kurulun toplant halinde olmad dnemlerde ise zel komiteler ve organlar grevi srdrrler. Her yl olaan dnem toplantsnn balangcnda yaplan genel grmede ye lkeler, genellikle devlet ya da hkmet bakan dzeyinde katlarak, e-

BM Genel Kurulu

92

Uluslararas alma Normlar

Komite, alt kurul, komisyon anlamna da gelmektedir.

itli uluslararas sorunlar hakkndaki grlerini aklarlar. Genel grmenin ardndan, Genel Kurul gndeminde bulunan konularn byk blm alt ana komitede ele alnr: Birinci Komite (Silahszlanma ve Uluslararas Gvenlik) kinci Komite (Ekonomik ve Mali) nc Komite (Sosyal, nsani ve Kltrel) Drdnc Komite (Siyasi Sorunlar ve Smrgecilik) Beinci Komite (dari ve Bte) Altnc Komite (Yasal Sorunlar) Ancak ister komitelerden birinde, ister dorudan Genel Kurulda ele alnm olsun, bir karar tasarsna konu olan her gndem maddesi sonuta Genel Kurulda oylanr. Genel Kurul, bar ve gvenlik, bte ya da yeni ye kabul gibi nemli konularda kararlarn te iki ounlukla alr. teki konularda ise salt ounluk yeterlidir. Genel Kurulun ye lkelerle ilgili balayc karar alma yetkisi olmamakla birlikte, alnan kararlar dnya kamuoyunu temsil ettii iin nemlidir.

Gvenlik Konseyi
Gvenlik Konseyi: Bar ve gvenlii koruma grevindeki Birlemi Milletler organdr.

BM Gvenlik Konseyi

Birlemi Milletler Anlamas gereince, bar ve gvenlii korumak esas olarak bu organn grevidir. Herhangi bir ye lke ya da BM Genel Sekreteri tarafndan her zaman toplantya arlabilen Gvenlik Konseyinin kararlar yeler iin balaycdr. Bir baka deile ye lkeler alnan kararlara uymak zorundadr. 15 yeden oluur. Bunlardan bei (ABD, in, Fransa, ngiltere, Rusya Federasyonu) daimi yelerdir. Konseyin geri kalan on yesi Genel Kurul tarafndan blge esasna gre iki yllk bir sre iin seilir. Karar alnmas iin 9 oy gereklidir. Bununla birlikte, daimi yelerden biri hayr oyu kullanarak (buna veto denilmektedir) Konseyde karar alnmasn engelleyebilir. Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin 2004 yl itibariyle daimi yeleri dndaki yeleri hangi lkelerdir? Gvenlik Konseyi, taraflarn onayn alarak sorunlu blgelere bar gc gnderebilir. Anlama salanamad durumlarda ekonomik meyyide karar alabilir. Genel Sekreter adayn ve yeni yeleri Genel Kurula nerir.

SIRA SZDE

2
1945-1999 yllar arasnda ABD 72 defa, in 4 defa, Fransa 18 defa, ngiltere 32 defa, Rusya (eski SSCB) 119 defa veto hakkn kullanmtr.

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Ekonomik ve Sosyal Konsey BMin ekonomik ve sosyal alanlardaki nceliklerini belirleyen ve almalarn planlayan ana organdr. Konsey, kalknma, evre, insan haklar,barnma, suun nlenmesi, konut, sanayileme, ticaret, kadn haklar, nfus, aile planlamas, rk ayrm gibi ok eitli alanlarda faaliyet gsterir, bilim ve teknoloji olanaklarnn yaygnlatrlmas iin alr. BM Sistemine bal ok say-

nite 6 - Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

93

da kuruluun etkinlikleri de Genel Kurulca yllk bir sre iin seilen ve 54 yeden oluan bu Konsey tarafndan koordine edilir. Konsey almalarn komisyonlar araclyla yrtr. Belirli alanlarda Konseye danmanlk yapan ilevsel komisyonlar unlardr: nsan Haklar Komisyonu Uyuturucu Maddeler Komisyonu Sosyal Kalknma Komisyonu Nfus ve Kalknma Komisyonu Kadn Komisyonu statistik Komisyonu Su nleme ve Adli Yarg Komisyonu Srdrlebilir Kalknma Komisyonu Bilim ve Teknoloji Komisyonu Ayrca, farkl corafi blgelerin sorunlar zerinde alan blgesel komisyonlar vardr: Afrika Ekonomik Komisyonu (ECA) Avrupa Ekonomik Komisyonu (ECE) Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu (ECLAC) Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP) Bat Asya Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCWA)

Vesayet Konseyi
Ana Szleme uyarnca Vesayet Konseyinin grevi, BM vesayeti altna alnm olan 11 blgenin kendi ynetimlerini oluturmalar yada bamszlklarn ilan etmelerine yardmc olmaktr. Sz konusu blgelerin tamam kendi balarna ya da komu lkelerle birleerek kendi ynetimlerini kurduklar iin, Vesayet Konseyinin grevi tamamlanm ve Konsey koullar gerektirdiinde yeniden balamak zere almalarn 1994 ylnda tatil etmitir.

Uluslararas Adalet Divan

Uluslararas Adalet Divan BMin ana yarg organdr. Divan, Genel Kurul ve Gvenlik Konseyi tarafndan seilen ve her biri baka bir lkeden olan 14 yargtan oluur. Divan, genellikle kacak karara uymay nceden kabul eden devletlerin getirdii davalara bakar. zel bir antlamadan kaynaklanan bir ykmll olmadka hibir lke Divana gitmeye zorunlu deildir. Ancak Divann yetkisini kabul eden bir lke Divann alaca karara da uymakla ykmldr. Trkiye Uluslararas Adalet Divannn kararlarna uymay kabul etmi midir?
SIRA SZDE

3
Uluslararas Adalet Divan ayrca uluslararas hukukla ilgili olarak kendisine getirilen sorunlar hakknda nerilerde bulunabilir ya da Genel Kurulun veya Gvenlik Konseyinin bavurusu zerine gr verebilir. Divan, Hollandann Lahey kentinde faaliyet gstermektedir.

Sekretarya
BM almalarn yrten sekretarya, 4700 Genel Merkezde olmak zere yaklak 170 lkeden gelen 9000 dolaynda grevliden oluur. Sekretaryann yerine getirdii grevler, Birlemi Milletlerin zm iin aba harcad sorunlar kadar eSekretarya: Sekreterlik ilerinin yapld yerdir.

94

Uluslararas alma Normlar

2004 Yl BM Genel Sekreteri Kofi Annan

itlilik gsterir. Bunlar, bar gc operasyonlarnn ynetilmesinden uluslararas uyumazlklarda arabuluculuk yaplmasna, ekonomik ve toplumsal sorunlarn aratrlmasndan insan haklar ve srdrlebilir kalknma etkinliklerine kadar ok geni bir alan kaplar. Sekretarya ayrca Genel Kurul kararlar dorultusunda uluslararas konferanslar dzenler, eitli BM organlarnn kararlarnn ne lde uygulandn aratrr ve tm bu almalarla ilgili olarak dnya medyalarna bilgi salar. Sekretaryann en st grevlisi Genel Sekreterdir. BM Genel Sekreteri bu greve Gvenlik Konseyinin tavsiyesi ve Genel Kurulun onayyla be yllk bir sre iin seilir. Genel Sekreter, Sekretaryann ba sfatyla bir ynetici olarak rgtn ileyiinden ve Ana Szlemenin kendisi iin belirledii konum nedeniyle de BMin eitli organlarnca alnan kararlarn uygulanmasndan ve kendisine verilen grevlerin yerine getirilmesinden sorumludur. Ana Szlemenin izdii bu grev erevesi, Genel Sekretere esneklik kazandrabilmektedir: Genel Sekreterin ubat 1998de Badata giderek byk apl bir atmay ve bunun yol aaca ar kayplar ve siyasal sonular nlemesi buna bir rnektir. Genel Sekreterin bu balamda deerlendirilebilecek bir baka nemli rol de iyi niyet grevidir. Genel Sekreterlik makamnn nfuz ve tarafszlna dayanan bu yntemde Genel Sekreter uluslararas uyumazlklarn ortaya kmas, trmanmas yada yaylmasnn nlenmesi iin kamuoyunun nnde yada kapal kaplar ardnda giriimlerde bulunabilir. BMin Genel Merkezi New Yorkta bulunmakla birlikte baka kentlerde de byk lekli ofisleri vardr. rnein Cenevre ofisi uluslararas konferanslar ve diplomatik giriimler iin bir merkez ve insan haklar ve silahszlanma almalar iin bir forum niteliindedir. Viyana ofisi daha ok uyuturucu maddeler ve sula mcadele ve uluslararas ticaret hukuku alanlarnda younlamakta, Nairobi ofisi ise BMin evre ve insan yerleimleri almalar iin bir merkez ilevi grmektedir. Bunlara ek olarak, BM ve bal kurulularn dnyann hemen her lkesinde iriliufakl bir temsilcilii vardr.

BRLEM MLLETLER KARARLARININ HUKUKSAL NTEL VE ETKNL

Tavsiye: tleme, yol gstermedir.

rgtn organlar kimi durumlarda balayc kararlar alabilme yetkisine sahipken kimi durumlarda da yalnzca tavsiye kararlar alabilmektedirler. Birlemi Milletlerin deiik organlarnn balayc kararlarn gruba ayrma olana vardr: BM Andlamasnn aka balaycln ngrd ve hem devletlere hem de rgt organlarna ynelik genel nitelikli kararlar, BM rgtnn amalarn gerekletirebilmesi iin gerekli olan st kapal yetkilere dayal balayc kararlar, BM rgtnn i dzeni ve i ileyiine ilikin balayc kararlar. BM Andlamasnda eitli organlara tannan ak yetkilere dayal ve hem devletlere hem rgt organlarna ynelik balayc kararlar unlardr: Gvenlik Konseyinin uluslararas barn tehdit edilmesi, bozulmas ve saldr durumunda alaca kararlar, Gvenlik Konseyinin Uluslararas Adalet Divannn (UAD) yetkisini kabul eden ye devletlerin Divann kararna uymamalar durumunda verebilecei kararlar, Genel Kurul ve Gvenlik Konseyinin BM Ana Szlemesindeki kabul edecekleri deiiklikleri dzenleyen kararlar,

nite 6 - Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

95

Genel Kurulun, yeni ye kabul konusundaki kararlar, Genel Kurulun, Gvenlik Konseyince kendisine kar nleyici ya da zorlayc nlemler alnan ye devletlerin yeliklerinin askya alnmas konusundaki kararlar, Genel Kurulun, Gvenlik Konseyinin de tavsiyesini alarak, BM ilkelerini srekli olarak ineyen ye devletin rgtten atlmasna ilikin kararlar. BM rgtnn amalarn gerekletirebilmesi iin gerekli olan st kapal yetkilere dayal balayc kararlara gelince, bu tr yetkilerin varl ilkesi UADnn 11.4.1949 tarihli Birlemi Milletler Hizmetinde Uranlan Zararlarn Giderilmesi konusuna ilikin danma grnde aka kabul edilmektedir. Bu temel ilkeye dayanarak UADnn BM Andlamasnda aka ngrlmeseler bile, balayc nitelikte olacaklarn kabul ettii aadaki konulara ilikin Gvenlik Konseyi kararlarna rastlanmaktadr: Bar gc kurulmasna ve ileyiine ilikin kararlar; Uluslararas bar ve gvenlii bozan devletlere kar B.M. Ana Szlemesinin VII. Blm dnda alaca kararlar. Yine UAD BM Andlamasnn tand st kapal yetkilere dayanarak Genel Kurulun da kimi balayc kararlar alabileceini kabul etmektedir. Nitekim, Divan 21.6.1971 tarihli Namibyada Gney Afrikann Srekli Varl konusuna ilikin danma grnde, Genel Kurulun ilke olarak tavsiye kararlar almasnn yetkisine giren belli konularda balayc nitelikli ya da uygulama amal kararlar almasna engel olmadn dorulamaktadr. Bu erevede Genel Kurulun aadaki konularda balayc kararlar almas Divanca kabul edilmitir: Birlemi Milletler Ynetsel Mahkemesini kurma karar Bar gc kuvvetlerinin btesini oluturma ve giderleri ye devletler arasnda paylatrma karar. Birlemi Milletler rgtnn i dzeni ve i ileyiine ilikin balayc kararlar ise aadaki konulara ilikindirler: rgt organlarna ye devletlerin ya da bireylerin seimi antlamalarn kabul rgtn ve organlarn ilemesini dzenleme ya da kolaylatrma. rgt organlarna ye seimi konusunda Genel Kurulun ald balayc kararlar unlardr: Gvenlik Konseyine, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyine ye seen kararlar; Uluslararas Adalet Divanna, Gvenlik Konseyi ile birlikte, yarg seen kararlar. Yine, BM Genel Sekreterinin seimi Gvenlik Konseyinin tavsiyesi zerine Genel Kurulca yaplp balayc bir karardr. BM organlarnn andlamalar kabul etmesi konusunda da en ok balayc karar yetkisine Genel Kurul sahiptir. Bylece, ilgili devletlerin stratejik blgelere ilikin olmayan vesayet antlamalarn ve BM uzmanlk kurumlar diye anlan teki uluslararas rgtlerle Ekonomik ve Sosyal Konseyin yapaca andlamalar Genel Kurulun kabul etmesi gerekmektedir. BM rgtnn ilemesini dzenleme ve kolaylatrma sorununa gelince, Genel Kurulun balayc karar alma yetkisi bulunan balca konular unlardr: BM rgt btesini kabul etme ve giderleri ye devletler arasnda paylatrma Kendi i tzn kabul etme

96

Uluslararas alma Normlar

Uygun grecei yardmc alt-organlar kurma Gvenlik Konseyi dndaki teki BM organlarnn almalaryla ilgili konularda UADndan danma gr istemelerine izin verme. Bunun dnda, Gvenlik Konseyi ve BM Ynetim Mahkemesi dnda kalan B.M. organlar Genel Kurula baml organlar olarak Genel Kurulun kararlarna uymak zorundadrlar. Baka bir deyile, Genel Kurul kararlar bu organlar iin balaycdr. Bylece, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi ve Genel Sekreter Genel Kurulun kararlarna bal olarak grevlerini yerine getirirler. Buna karlk, Genel Kurul ile Gvenlik Konseyinin, UADnn 3.3.1950 tarihli Genel Kurulun BMe ye Kabul Etme Yetkisi konusuna ilikin danma gryle, birbirine baml durumda olmadklar kabul edilmektedir. Yine, UAD 13.7.1954 tarihli Birlemi Milletler Ynetim Mahkemesi konusuna ilikin danma grnde, bu mahkemenin bamsz bir yarg organ olduunu ngrmektedir. Ayrca, bugn iin gereklememi bulunan bir BM askeri kuvveti kurulmas konusunda da Gvenlik Konseyine balayc kararlar alma yetkisi tanyan birtakm hkmlerle karlalmaktadr. Eer byle bir dzenleme gerekletirilebilseydi, BM emrine verilecek ulusal hava birliklerinin rgtlenmesine ilikin kimi konular ve operasyon planlarn Gvenlik Konseyinin kabul etmesi gerekecekti. Yine, genel olarak silahl kuvvetlerin BM emrinde kullanlmas iin gerekli planlar Gvenlik Konseyinin kabul gerekecekti. te yandan, Ekonomik ve Sosyal Konsey ile Vesayet Konseyi de kendi i dzenleri ile ilgili birtakm balayc kararlar alma yetkisine sahiptirler. Nitekim, Ekonomik ve Sosyal Konsey, ekonomik ve sosyal sorunlarla ya da insan haklaryla ilgili konularda yardmc organlar kurma konusunda yetkilidir. Yine, bu Komite kendi itzn kabul eden balayc kararlar alabilir. Vesayet Konseyi de itzn kendi saptama ve Vesayet andlamalar erevesinde kendisine tannan konularda balayc kararlar alma yetkisine sahiptir. BM Genel Sekreteri de, Genel Kurulca kabul edilen kurallara uygun olmak kouluyla, rgt memurlarnn atanmasnda balayc karar alma yetkisi ile donatlmtr. Birlemi Milletler organlarnn balayc gten yoksun tavsiye kararlarnn neler olduu sorununa gelince, bunlarn en tannmlar unlardr: Genel Kurulun, yukarda belirtilen BM Andlamasnn ak hkmleriyle ngrlen ya da ok dikkatlice saptanacak rgtn varl ve amalar iin gerekli st kapal yetkilere ilikin kararlar dnda kalan, ye devletlere ve Gvenlik Konseyine ynelik btn teki kararlar. Ekonomik ve Sosyal Konseyin ye devletlere, Genel Kurula ve BM uzmanlk kurumlarna ynelik kararlar. BM Genel Sekreteri bu greve Gvenlik Konseyinin tavsiyesi ve Genel Kurulun onayyla be yllk bir sre iin seilir. Genel Sekreter, Sekretaryann ba sfatyla bir ynetici olarak rgtn ileyiinden ve Ana Szlemenin kendisi iin belirledii konum nedeniyle de BMin eitli organlarnca alnan kararlarn uygulanmasndan ve kendisine verilen grevlerin yerine getirilmesinden sorumludur. Ana Szlemenin izdii bu grev erevesi, Genel Sekretere esneklik kazandrabilmektedir: Genel Sekreterin ubat 1998de Badata giderek byk apl bir atmay ve bunun yol aaca ar kayplar ve siyasal sonular nlemesi buna bir rnektir. Genel Sekreterin bu balamda deerlendirilebilecek bir baka nemli rol de iyi niyet grevidir. Genel Sekreterlik makamnn nfuz ve tarafszlna dayanan bu yntemde Genel Sekreter uluslara-

nite 6 - Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

97

ras uyumazlklarn ortaya kmas, trmanmas yada yaylmasnn nlenmesi iin kamuoyunun nnde yada kapal kaplar ardnda giriimlerde bulunabilir. BMin Genel Merkezi New Yorkta bulunmakla birlikte baka kentlerde de byk lekli ofisleri vardr. rnein Cenevre ofisi uluslararas konferanslar ve diplomatik giriimler iin bir merkez ve insan haklar ve silahszlanma almalar iin bir forum niteliindedir. Viyana ofisi daha ok uyuturucu maddeler ve sula mcadele ve uluslararas ticaret hukuku alanlarnda younlamakta, Nairobi ofisi ise BMin evre ve insan yerleimleri almalar iin bir merkez ilevi grmektedir. Bunlara ek olarak, BM ve bal kurulularn dnyann hemen her lkesinde iriliufakl bir temsilcilii vardr.

98

Uluslararas alma Normlar

zet
A M A

Birlemi Milletler rgt tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? Yzylmzn balarnda yaanlan 1. Dnya Sava sonras uluslararas gvenlii salamak, evrensel ve kalc bir bar egemen klmak amacyla 1920 ylnda kurulan Milletler Cemiyeti dnyann ikinci defa olarak byk bir savaa srklenmesine engel olamam ve savan hemen ardndan yaplan Cenevre Konferans ile varlklarn yeni kurulan Birlemi Milletlere devrederek feshedilmitir. Kurulu hazrlklarna 1941de balanlan BM ise, 1945te aralarnda Trkiyenin de bulunduu 50 lkenin temsilcilerinin San Franciscoda toplanarak 111 maddeden oluan Kurulu Antlamasna son eklini vermeleri ve Gvenlik Konseyi yesi 5 daimi yenin yan sra anlamay imzalayan teki devletlerin ounun da onaylamasyla 24 Ekim 1945 tarihinde kurulmutur.

A M A

Birlemi Milletlerin organlar nelerdir ve bu yap ne ekilde ilemektedir? Birlemi Milletlerin alt temel organ bulunmaktadr. Bunlar: Genel Kurul, Gvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Uluslararas Adalet Divan ve Sekreterliktir.

A M A

Birlemi Milletler kararlarnn hukuki nitelii nedir ve bu kararlarn etkinlii ne dzeydedir? 4 rgtn organlar kimi durumlarda balayc kararlar alabilme yetkisine sahipken kimi durumlarda da yalnzca tavsiye kararlar alabilmektedirler.

A M A

Birlemi Milletlerin kurulu amalar ve ilkeleri nelerdir? 2 Birlemi Milletlerin kurulu amalar unlardr: - Uluslararas bar ve gvenlii korumak. - Halklarn hak eitlii ve kendi yazglarn belirlemeleri ilkesine sayg temeli zerinde uluslar arasnda dosta ilikiler gelitirmek ve evrensel bar glendirecek teki uygun nlemleri almak. - Ekonomik, sosyal, kltrel ve insancl nitelikteki uluslararas sorunlarn zmnde ayrm gzetmeksizin herkes iin insan haklarna ve temel zgrlklere saygy gelitirip zendirmede uluslararas ibirliini gerekletirmek. - Bu ortak amalara ulamada uluslarn eylemlerine uyum kazandracak bir merkez olmak.

nite 6 - Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

99

Kendimizi Snayalm
1. I. Dnya savann yol at ykmlar zerine uluslararas gvenlii salamak ve evrensel ve kalc bir bar salamak amacyla 1920 ylnda kurulan uluslararas kurulu aadakilerden hangisidir? a. Birlemi Milletler b. Avrupa Konseyi c. Milletler Cemiyeti d. Uluslararas alma rgt e. Avrupa Birlii 2. Aadakilerden hangisi Birlemi Milletlerin temel organlarndan biri deildir? a. Genel Kurul b. Gvenlik Konseyi c. Ekonomik ve Sosyal Konsey d. Adalet Divan e. Senato 3. Birlemi Milletlerin btn yelerinden oluan organ aadakilerden hangisidir? a. Gvenlik Konseyi b. Adalet Divan c. Himaye Konseyi d. Genel Kurul e. Ekonomik ve Sosyal Konsey 4. Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi ka yeden olumaktadr? a. 5 b. 10 c. 15 d. 20 e. 25 5. Birlemi Milletler organizasyonunun en st dzeydeki memuru aadakilerden hangisidir? a. Genel Sekreter b. Gvenlik Konseyi yesi Devlet Bakan c. Genel Kurul yesi Devlet Bakan d. Adalet Divan Ba Hakimi e. Ekonomik ve Sosyal Konsey Koordinatr

6. Aadakilerden hangisi, Gvenlik Konseyinde veto hakkna sahip lkelerden biri deildir? a. Amerika Birleik Devletleri b. in c. Fransa d. ngiltere e. Almanya 7. Aadakilerden hangisi Birlemi Milletler Ana Szlemesinde belirtilen ana hedefler arasnda yer almaz? a. Bar ve gvenliin korunmas b. Ekonomik refahn yaygnlatrlmas c. Uluslararas ibirliinin gerekletirilmesi d. nsan haklarna saygnn salanmas e. Temel zgrlklere saygnn salanmas 8. Birlemi milletlere yelik nasl gerekleir? a. Sadece bavuru yeterlidir. b. Genel Kurulun tek bana karar yeterlidir. c. Gvenlik Konseyinin tavsiyesi zerine Genel Kurulun kararyla olur. d. Birlemi Milletlerin tm organlarnn onay aranr. e. Birlemi Milletlerin organlarnn ounluunca karar verilmesi gerekir. 9. Birlemi Milletler ynetsel mahkemesini kurma karar nasl bir karardr? a. Balayc b. dari c. Tavsiye d. Dourucu e. Aklayc 10. Aadakilerden hangisi Birlemi Milletler uzman kurulular arasnda yer almaz? a. ILO b. FAO c. UNESCO d. WHO e. ATP

100

Uluslararas alma Normlar

Yaamn inden

Birlemi Milletlerde Reform Amerikann, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi kararna ihtiya duymadan Iraka silahl mdahalede bulunmas dnya siyasi dzeninin tek-kutuplu mu, yoksa ok-kutuplu mu olaca veya olmas gerektii konusundaki tartmalarn gncellik kazanmasna sebep oldu.Bugnk gler karlatrmas Amerikann, yeryznn askeri, iktisadi ve teknolojik planlarda tek stn (sper) gc olduunu apak gsteriyor. Bu, beenelim veya beenmeyelim, inkar kabul etmez bir olgu olarak karmza kyor. Konuya hukuki adan bakarsak, Konseyin daimi yelerinden birinin giriecei veya bu daimi yelerden birinin tasvibiyle bir baka devletin tertipleyecei herhangi bir askeri mdahalenin Konseyce gayri meru ilan edilmesi o daimi yenin veto hakk dikkate alndkta imkanszdr. Iraka son askeri mdahalesi vesilesiye Amerika iin de byle olmutur. O takdirde bir baka soru ortaya kyor: Byle olmas doru mu? Fransa, Rusya, in ve Almanyaya baklrsa, byle bir mdahale ancak Konseyce cevaz verilmi veya meru savunma gerei olduu kabul edilmise yaplabilmelidir. O takdirde Amerika, askeri mdahalesini ancak kendisi dnda sekiz Konsey yesi kabul etmi ve ayrca, kendisi dnda drt daimi ye bu ounluun iinde ya da ekimserler arasnda bulunmu olsayd meru olarak yapabilecekti. Yani fiili planda Amerika, ngiltere kendisinin zaten yannda olduuna gre, Fransa, Rusya ve inin ayr ayr muvafakati olmadan hibir askeri mdahalede bulunamayacakt. Be daimi yenin yksek milli karlarnn birbirinden farkl olduu hallerde stn g, bunlardan ayn gte olmayan bir dieri tarafndan durdurulabilecekti. Tarih, realpolitikte hibir egemen devletin stn g iken byle bir art kabul edemeyeceini apak gsteriyor. Demek oluyor ki Amerika, stelik dier belli bal devletlerin toplam gc bile kendisininkinden daha dkse, tek stn g olarak kaldka, BMde kendi gcn srf kendi iradesine dayanarak kullanmak imkann elinden alacak bir reformun yaplmasna evet demeyecektir. Bu, hayli uzun bir vade iin geerli bir tespittir. Fakat, milletleraras sahnede daha da uzun vadede baz nemli deiiklikler olmas beklenmelidir. O zaman Rusya hari Avrupann iktisadi gc, ayr ayr in, Rusya, Hindistan ve Brezilya gibi lkelerin ve imkanlarn bir araya getirebilirlerse belki de Japonya, Gney Kore ve

Gneydou Asya lkelerinin kuracaklar bir milletleraras birliin ayr ayr gcnn hayli aasnda kalacaktr. Askeri g asndan da paralel bir gelime kanlmazdr. Fiiliyatta hakiki bir ok-kutupluluk ancak o zaman gereklemi olacandan fiili durumu hukukiletirme talepleri de kuvvet kazanacak ve Amerika, bu talepleri mzakere etme zorunluluunu ite o zaman bir lde hissedebilecektir. Ancak, ok-kutupluluk g plannda bir olgu halini alnca dahi BMye nasl bir nitelik ve ekil verilecei konusu kolay zmlenebilecek trden deildir. BM halen ye devletlerin egemenlikte eit olduklar kazyyesine dayanyor. Fakat, tm yelerin birer oya sahip olarak temsil edildikleri Genel Kurul sadece tavsiye niteliinde kararlar alabilen bir organdr. Bar ve gvenliin korunmas ise Gvenlik Konseyine ait bir yetkidir. Bu Konsey 15 ye devletten oluur. Bunlarn bei daimi ye olup veto hakkna sahiptirler. 10 ye ise belirli bir sre iin corafi gruplarca aday gsterildikten sonra Genel Kurulca seilirler. Bunlarn veto hakk ve kendilerini aday gsteren grubu temsil etme vasflar yoktur. G alannda ok-kutupluluk ortaya karsa, BMnin kuruluunda ve bugne dek dnya politikalarnda hayli rol olan artk o gce sahip olmayan ngiltere ve Fransa gibi lkeler bu durumu kabullenip daimi yelikten ve veto hakkndan vazgeecek deildirler. Pratik are bu be yeye Hindistan, Brezilya, Japonya ve belki Endonezya gibi lkeleri eklemek olarak bulunabilir. Almanya da bu statye aday ise de, hakknda hala duyulan kukular yznden ve zaten dnya apnda gc hayli azalm, Avrupaya daimi yelik verilmesini kabul ettirmek zor olabileceinden, ansnn ne olaca belirsizdir. Almanya daimi ye olursa, Avrupa ile bir yandan Orta Asya, dier yandan Orta ve Yakndou arasnda bir kpr olan Trkiye de, o srada nfusu daha da artm olacandan daimi yelie aday olabilir. Afrika ktasna da daimi yelik vermek ihtiyac da bu genileme srasnda kanlmaz olarak ortaya kacaktr. te yandan, daimi yelerin saysnn artmas daimi olmayan lkelerin saysnn da bu artn bir misli kadar oaltlmasn gerektirecektir. Oysa Konsey temsili kabiliyetini ykseltmek iin bu kadar genilerse, bu kez karar alma mekanizmasnn arlamas ihtimali sz konusu olacaktr.Eitlik taraftarlar Konsey daimi yelerinin veto hakkn kaldrmay nerirlerse, bu neri kolayca kabul grmeyecektir. Zira bu takdirde dnyann g dengesi ierisinde fazla bir katks olmayan devletler tm dnyay ilgilendiren konularda fazlasyla sz sahibi olacaklardr. Bu yzden Konsey ziyadesiyle sorumsuzca kararlar almaya balayabilecektir. Genel Kurul nemli siyasi meselelerde ald kararlarda bu sorumsuzluun rneklerini sk sk ortaya dkmtr. Grlyor ki dnyamzn genel g dengelerine ve bu dengelerin nasl gelieceine bakld zaman BMde re-

nite 6 - Birlemi Milletlerin Tarihsel Geliimi ve Kurumsal Yaps

101

form yapmann son derecede zor olduu anlalr. Zira belirli bir faydaya ulaabilmek iin dnlen her deiiklik yepyeni sakncalar yaratabilecektir.Bu reformun yaplamayaca anlalrsa, bu kez devletler, bar ve gvenlii koruyabilmek iin, eskiden olduu gibi, BM sistemi dnda beraberlikler aramaya mecbur kalabileceklerdir. zetle belirtmek gerekirse, Emmanuel Kantn dnya federal devletine varabilme lks milletleraras planda geerli tek lkdr. Ama bu lkye doru giden yol, daha ok uzun dnemler iin, greceliklerin yrmeyi zorlatrd ve devletleri eksik uzlamalara srkledii trden bir gzergah olacaktr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c 2. e 3. d 4. c 5. a Yantnz yanl ise Tarihsel Geliim blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Birlemi Milletlerin Organlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Gvenlik Konseyi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Gvenlik Konseyi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Sekretarya blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Gvenlik Konseyi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Birlemi Milletlerin Kurulu amalar ve lkeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Genel Kurul blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Birlemi Milletler Kararlarnn Hukuksal Nitelii ve Etkinlii blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Tarihsel Geliim blmn yeniden gzden geiriniz.

Kaynak: Cokun Krca, Akam Gazetesi, 11 Haziran 2003.

6. e 7. b

8. c 9. a

10. e

102

Uluslararas alma Normlar

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 BMnin ilk Genel Sekteri Norveli Trygue Liedir. Lie 1946-1953 yllar arasnda Genel Sekreterlik grevini yrtmtr. Sra Sizde 2 Almanya, Angola, Bulgaristan, Gine, spanya, Kameron, Meksika, Pakistan, Suriye, ili. Sra Sizde 3 Trkiye, Divann statsn kabul etmi, ancak zorunlu yarg yetkisini tanmamtr. Bu anlamda, bir lke ancak Trkiye ile anlaarak, trkiye ile olan sorunu Divana tayabilir. E deile Trkiye ile anlamadan bir lke tek bana Divana bavurmaz.

Yararlanlan Kaynaklar
Aysen, T. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa. Chaumont, C. (1995). Birlemi Milletler. stanbul. Da, . ve Polat, N. (1999). Demokrasi ve nsan Haklar El Kitab. Ankara. Karluk, S.R. (1995). Kreselleen Dnyada Uluslararas Ekonomik Kurulular ve Entegrasyonlar. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar. Mathieu, J. L. (2001). Uluslararas Alanda nsan Haklar. stanbul. Pazarc, H. (2001). Uluslararas Hukuk Dersleri. Ankara. Takent, S. (1995). nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar. stanbul.

Bavurabilecek Kaynaklar
Talas, C. (1990). Toplumsal Politika. Ankara: mge Kitabevi Yayn. Takent, S. (1995). nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar. stanbul: Basisen Eitim ve Kltr Yayn.

103

Birlemi Milletlerin almaYaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

Birlemi Milletler alma yaam ile ilgili konularla dorudan ilgilenmemekle birlikte, bu konuya ilikin nemli belgeler hazrlamtr. Birlemi Milletler tarafndan kabul edilen bu belgeler, kiisel haklarn yan sra sosyal ve ekonomik haklarn evrensel ilkelerini ve ada uygarln ortak deerlerini yanstmakta, tm uluslararas rgtlerin oluturduu normlara esin kayna olmakta, ulusal dzenleme ve uygulamalar kadar uluslararas dzenlemeleri de birbirine yaklatrmaktadr. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Birlemi Milletlerin alma yaam ile ilgili temel belgeleri nelerdir? Birlemi Milletler denetim mekanizmas nasl ilemektedir?

104

Uluslararas alma Normlar

Birlemi Milletler kiz Szlemeleri

Birlemi Milletler tarafndan hazrlanan ve kiz Szlemeler olarak bilinen Medeni ve Siyasi Haklarlara likin Uluslararas Szleme ile Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Uluslararas Szleme Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan 16 Aralk 1966da 2200 A (XXI) sayl kararla kabul edilmitir. kiz Szlemelerin yrrle girmesi iin gereken 35 lke tarafndan onaylanmas, 1976 Ocak ve Mart aylarnda tamamlanm ve szlemeler bu tarihte yrrle girmitir. Bu gne kadar 191 Birlemi Milletler yesinden 148i bu szlemeleri kabul etmitir. Tm Avrupa Konseyi yeleri bu szlemelerde taraftr. TBMM Tutanaklarna gre, 18 Austos 1990 tarihinde, Bakanlar Kurulunca kabul edilip, Trkiye Byk Millet Meclisi onayna gnderilmitir. nerilen ekinceler, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn baz ekinceler ileri srmesi gibi, muhtelif ihtilaflardan dolay, szlemeden vazgeilmi, tekrar, geri ekilmitir. Szlemenin 13. maddesindeki eitim, drdnc paragrafndaki resm dil, 40. maddesindeki genel eitim ekinceleri, hep gndemde kalmtr. Ayrca, Anayasamzn Balang blmndeki ilkeler ile 2, 3, 5, 6 ve 10 uncu maddelerindeki yorumlar da bunda etkili olmutur. Daha sonra, szleme beklemeye alnm, bugne kadar beklemitir. lkemiz, szlemenin 3. ve 14. maddesindeki Trkeden baka dil kullanlmas ve 40. maddedeki retim hakkyla ilgili sakncalar zaman zaman gndeme getirmitir. Btn bu gelimelerden sonra, Genelkurmay 13 ve 15. maddeyle ilgili olarak, ekonomik ve sosyal haklardan kaynaklanan hkmlere hassasiyet gstermitir. 13. madde ocuklarn, inanca gre dinsel eitimiyle ilgilidir. Anayasamzn 24. maddesi ise din ve ahlk eitimi ve retiminin devletin denetim ve gzetimi altnda yaplaca hususunda kaynaklanmaktadr. 15. madde ise kltrel hayata katlma hakkyla ilgili olup, hassasiyet bundan kaynaklanmaktadr. Szlemeler, Trkiye Cumhuriyeti adna 15 Austos 2000 tarihinde New Yorkta imzalanmtr. Ancak Szlemelerin TBMM tarafndan onaylanmas yine eitli nedenlerle gecikmi, nihayet bu yl TBMM, er beyan ve birer ekince ile onaylanmtr. lgili yasalar 20.06.2003 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Kaynak: N. avuolu (2004). Uluslararas nsan Hukukunda Aznlk Haklar. http://www.hyetert.com

Anahtar Kavramlar
Denetim Bildirge nsan Haklar Ayrmclk Protokol Kiisel Bavuru

indekiler
BRLEM MLLETLERN ALIMA YAAMI LE LGL TEMEL BELGELER nsan Haklar Evrensel Bildirgesi Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi ocuk Haklar Szlemesi DENETM MEKANZMALARI Szlemelere Dayal Denetim Mekanizmas Szleme D Denetim Mekanizmas

nite 7 - Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

105

BRLEM MLLETLERN ALIMA YAAMI LE LGL TEMEL BELGELER

Birlemi Milletlerin (BM) alma yaam ile dorudan veya dolayl olarak ilgili pek ok dzenlemesinden sz edilebilir. Ancak burada konumuz asndan nemli olduunu dndmz temel dzenlemelere deinmekle yetineceiz. Birlemi Milletlerin alma yaam ile ilgili, temel belgelerinden: nsan Haklar Evrensel Bildirgesi; Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi; Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Uluslararas Szlemesi ve bu Szlemeye Ek htiyar Protokoln tam metni kitap sonunda Ek 2de verilmektedir.
DKKAT

nsan Haklar Evrensel Bildirgesi

Ekonomik ve Sosyal Konseye bal olarak alan nsan Haklar Komitesi tarafndan hazrlanan bu belge, 10 Aralk 1948 tarihinde Genel Kurulca kabul edilmitir. Trkiye ise Bildirgeyi 6 Nisan 1949 tarihinde onaylayarak, Bildirgeyi ilk kabul eden 50 lke arasnda yer almtr. Bildirge, klasik kiisel haklarn ancak sosyal ve ekonomik haklarla birlikte gerekleebileceini vurgulamakta, bu balamda tm hak ve zgrlkleri, herhangi bir ayrm yapmadan btnlk iinde ele almaktadr. Bildirgenin en nemli zellii insan haklarn ulusal dzeyden evrensel dzeye karan ilk belge olmasdr. 30 maddeden oluan bildirge, 20. maddesinde, herkesin bar amalarla toplanma, dernek kurma ve dernee katlma zgrl bulunduunu, ancak hi kimsenin bir dernee girmeye zorlanamayacan belirtmektedir. Bildirinin 22. maddesi, sosyal gvenlik hakkn dzenlemekte ve devletlerin rgtlenmesine ve kaynaklarna gre herkese bu hakk tanmasn ngrmektedir. 23. madde herkesin alma, eit i iin eit cret alma, adil ve yeterli bir cret alma, karlarn korumak iin sendika kurmaya ve sendikaya ye olmaya hakk bulunduunu ifade etmektedir. 24. madde, alma srelerinin makul llerde olmas gerektiini vurgulamakta ve herkesin belirli dnemlerde cretli izne kmaya hakk bulunduunu belirtmektedir. 25. madde herkesin kendisi ve ailesinin salk ve refahn salayacak uygun bir yaam dzeyi edinme hakk bulunduunu ve bu hakkn beslenme, giyim, konut, salk hizmetleri ve gerekli sosyal hizmetleri de ierdiini belirtmektedir. Ayn madde, herkesin, isizlik, hastalk, sakatlk, dulluk, yallk ve kendi iradesi dndaki koullardan doan geim sknts durumunda gvenlik hakkna sahip olduunu, anne ve ocuklarn ise zel bakm ve yardm grme haklarnn bulunduunu vurgulamaktadr. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, BM yesi devletler tarafndan herhangi bir muhalefetle karlamakszn kabul edilmitir. Bildirgenin bu denli kolay kabul grm olmasnn temel nedeni, hukuksal balaycla sahip bulunmamasdr. Bu anlamda, Bildirge sadece devletlerin insan haklar konusunda temennilerini ifade eden bir belgedir. Ancak, Bildirge insanln ortak ama ve deerlerini dile getirmesi bakmndan stn bir moral deer tar. Ayrca Bildirge, insan haklar konusunda daha sonra gndeme gelen bir ok hukuksal giriim iinde nemli bir ilham kayna oluturmutur. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ile dzenlenen hak ve zgrlklerin etkin olarak uygulanmas ve gvenceye kavuturulmas amacyla, 1966 ylnda BM tarafndan, Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi ile Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi hazrlanarak 1976 ylnda uygulamaya konulmutur. nsan Haklar Evrensel Bildirgesinden farkl olarak Genel Kurul, bu belgeleri sadece kabul etmekle kalmam, bu belgelere uluslararas andlama nitelii kazandrmak zere, belgeleri BM yesi devletlerin onayna sunmutur. Bylece, sz konusu szlemeleri onaylayan devletler, szlemelerin yrrle girdii tarihten

106

Uluslararas alma Normlar

itibaren, szleme hkmleri ile hukuksal olarak balanmtr. Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi, taraf devletlerin, kendi lkelerinde bulunan bireylere ayrm gzetmeksizin, szleme ile tannan haklar salama ykmll altnda olduunu aka ifade etmektedir. Buna karlk, Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi ile hukuksal balayclk bir lde hafifletilmitir. Szlemede taraf devletlerin, ele alnan haklar, ayrm gzetmeksizin, teminat altna alma ykmllnde bulunduu belirtilmekle birlikte, devletlerin bu haklar hemen, derhal salamasndan deil, bu haklarn gereklemesini salama amacyla giriimde bulunmasndan bahsedilmitir. E deyile szlemeyi onaylayan devletler, szlemeyi onaylayarak salamak ykmll altna girdikleri haklar aamalar halinde salayabileceklerdir.

Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi

Be blm ve toplam 31 maddeden oluan bu Szleme 1966 ylnda kabul edilmi 1976 tarihinde yrrle girmitir. Szleme, nsan Haklar Evrensel Bildirgesinden esinlenmekle birlikte daha ayrntl dzenlemeler yapmtr.
SIRA SZDE

Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi 1966 ylnda kabul edilmi oolmasna ramen yrrle girii neden 10 yl sonra olmutur? Szlemenin birinci blmnde tm halklarn kendi yazglarn belirleme hakknn var olduu belirtilmi, ikinci blmde rk, renk, cinsiyet vb. eitli alardan eitlik ilkesine deinilerek szlemede ngrlen haklarn ancak yasal yollarla snrlandrlabilecei ve szlemenin hibir hkmnn herhangi bir devlet, grup veya kiiye, burada tannan hak ve zgrlklerden herhangi birini snrlama veya yok etme hakkn verir biimde yorumlanamayaca vurgulanmtr.

SIRA SZDE

Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi ile nsan Haklar Evrensel Bildirgesi temelde hangi noktada farkldr? Szlemenin nc blm 10 maddeden olumaktadr. Bunlardan 6. madde alma hakkn dzenlemektedir. Madde, szlemeye taraf devletlerin, herkesin serbeste setii veya benimsedii bir ite alarak yaamn kazanma frsatna sahip olma hakkn ieren alma hakkn tanmalarn ve bu hakkn korunmas iin uygun giriimlerden bulunmalar gerektiini hkme balamtr. Szlemenin 7. maddesi, alma koullar ile ilgili dzenlemelere yer vermektedir. Bu madde, cretin adil olmasn; eit deerde i iin eit cret denmesini, zellikle cinsiyet temelli ayrmc tutumlar sergilenmemesini; ii ve ailesi iin insanca bir yaam dzeyi salayacak cret dzeyi benimsenmesini; gvenli ve salkl alma koullarnn salanmasn; herkese kdem ve yeterlilik dnda hibir koula bal olmakszn, iinde uygun bir dzeye ykselmek zere eit ilerleme frsat tannmasn; alma sresinin makul bir ekilde belirlenmesini ve cretli yllk izin ile resmi tatillerde cret verilmesini ngrmektedir. Szlemenin 8. maddesi sendika kurma, sendikaya ye olma ve grev hakkn dzenlemitir. Maddeye gre, herkes ekonomik ve sosyal karlarn korumak ve gelitirmek iin sendika kurabilir, ilgili rgtn kurallarna bal olmak koulu ile istedii sendikaya ye olabilir. Sendikalar zgrce alabilir, st rgtler (federasyon veya konfederasyon) kurabilir ve uluslararas sendikal rgtlere ye olabilir.

nite 7 - Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

107

lgili lkenin yasalarna uygun olmak kouluyla grev hakk salanr. Devletler bu haklarn kullanlmasn ancak yasayla ve ancak ulusal gvenlik veya kamu dzenini salamak amacyla yada bakalarnn hak ve zgrlklerinin korumas asndan zorunlu bulunan durumlarda snrlandrabilir. Szlemenin 9. maddesi, taraf devletlerin herkese sosyal gvenlik hakk tanmas gerektiini ifade etmitir. 10. madde; ailenin, ocuk ve genlerin korunmas ile ilgilidir. 11. madde; herkesin, kendisi ve ailesi iin, beslenme, giyim ve konut dahil yeterli bir yaam dzeyi edinmeye ve bu dzeyi gelitirmeye hakk olduunu belirtmekte, alktan arndrlma temel hakkna deinmektedir. Ayn madde, taraf devletleri bu haklarn gereklemesini salamak zere zellikle de uluslararas ibirliine ynlendirmektedir. 12. madde, herkesin eriilebilir en yksek bedensel ve ruhsal salk standardndan yararlanma hakk bulunduunu ifade etmi, bu hakkn tam olarak gerekletirilmesi dorultusunda taraf devletlerce yaplmas gerekenlere deinmitir. 13 ve 14. maddeler eitim hakk ile ilgilidir. Szlemenin drdnc blm, denetim sistemi zerinde durmu, V. Blmde imzalama, onaylama, szlemenin imzalanmas ve onaylanmasna ilikin dzenlemeleri ele almtr. Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesi, dorudan Ekonomik ve Sosyal Konseyin gzetimi altndadr ve taraf devletler, belirli aralklarla, BM Genel Sekreteri araclyla Konseye, szlemede belirlenen haklara ilikin olarak aldklar nlemler ve kaydettikleri gelimeleri bir rapor halinde sunmakla ykmldrler. Konseye raporlarn incelenmesinde yardmc olmak ve gerektiinde taraf devletlerle raporlar erevesinde yapc diyaloglar gelitirmek zere, 1985 ylnda Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Komitesi kurulmutur. Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesi, 2003 yl itibariyle 137 lke tarafndan imzalanmtr. Trkiye ise szlemeyi 2000 ylnda imzalam, 2003 ylnda ise onaylamtr. Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesinde nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde yer alan baz kiisel haklara deinilmemitir. Bunlar, kiilerin baka lkelerde serbeste dolaabilme ve yerlemeleri haklar ile, snma hakkdr.
DKKAT

Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi

Be blm ve toplam 54 maddeden oluan bu szleme 1966 ylnda kabul edilmi, 1976 ylnda yrrle girmitir. Szleme, Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi gibi nsan Haklar Evrensel Bildirgesinden esinlenmekle birlikte, Bildirgeye gre daha geni ve belirgin dzenlemeler yapmtr. Szleme Trkiye tarafndan 2003 ylnda onaylanmtr. Szlemenin Trkiye tarafndan onaylanmas ile ilgili ayrntl bilgi iin http://www.hyetert.com adresinden yararlanabilirsiniz. Szleme, nsan Haklar Evrensel Bildirgesinden ok daha byk bir aklk ve kesinlikle yaam hakkn ele almakta (madde 6); kimseye ikence yaplamayacan, acmaszca, insanlk d ya da aalayc ceza verilemeyeceini ya da byle bir davranta bulunulamayacan (madde 7); kimsenin kle durumuna drlemeyeceini ya da zorunlu almaya katlanmak zorunda braklamayacan (madde 8); kimsenin keyfi olarak tutuklanamayacan ya da alkonamayacan (madde 9); zgrlnden yoksun braklm herkese insanca davranlmas gerektiini
NTERNET

108

Uluslararas alma Normlar

(madde 10); kimsenin sadece bir szlemede yer alan bir ykmll yerine getirmedii gerekesiyle zgrlnden yoksun braklamayacan (madde 11) karar altna almaktadr. Ayrca szlemede, bir devletin lkesinde yasal olarak bulunan herkesin bu lke iinde zgrce yer deitirme hakk ve oturaca yeri seme zgrlnn bulunduu da belirtilmitir. Szleme, taraf bir devletin lkesinde yasal olarak bulunan yabanclarn snr d edilmelerine de snrlamalar (madde 13) getirmitir. Herkesin mahkeme ve yarg nnde eit olduu belirtilmi, haklarnda kovuturma yaplan kimseler iin gvenceler ngrlmtr (madde 14). Ceza yasalarnn geriye iletilemeyecei (madde 15), herkesin her yerde hukuksal bir kiilik olarak tannma hakkna sahip bulunduu (madde 16) belirtilmitir. zel yaama ve aile yaamna, konuta ya da haberlemeye keyfi ya da yasalara aykr olarak karlamayaca, herkesin dnce, vicdan ve din zgrlnn bulunduu (madde 18) belirtilmitir. Ayrca, toplant yapma hakk (madde 21), sendika hakkn da kapsayacak bir ekilde rgtlenme hakk (madde 22) zerinde durulmu, bu haklar temel insan haklar arasnda saylarak gvence altna alnmtr. Szlemede, evlenme ve aile kurma hakk (madde 23), vatandalar asndan lkesinin kamu ilerine katlma hakkna (madde 25) deinilmitir. Herkesin kanun karsnda eit olduu ve kanunun korumasndan eit olarak yararlanma hakkna sahip bulunduu yinelenerek (madde 26), etnik, dini ya da dilsel aznlklarn zgrlklerini uygulama hakkndan yoksun braklamayaca ifade edilmitir. Szleme, drdnc blmde uygulama ile ilgili taraf devletlerce sunulacak raporlarn hazrlanmas ve bu raporlar inceleyecek nsan Haklar Komitesinin yapsna ilikin dzenlemeleri ele alm, V. Blmde imzalama, onaylama, szlemenin imzalanmas ve onaylanmasna ilikin dzenlemelere deinmitir. Taraf devletler, Szlemede dzenlenen haklar lkelerinde bulunan bireylere salamakla ykmldrler. Szlemenin drdnc blmne gre, devletlerin bu ykmll ne lde yerine getirdiini izlemek, nsan Haklar Komitesinin grevidir. Taraf devletler, szlemede belirlenen haklara ilikin olarak aldklar nlemler ve kaydettikleri gelimeleri, her 5 ylda bir BM Genel Sekreteri araclyla Komiteye rapor etmektedirler. Komite, bu raporlar inceleyerek, gereinde taraf devletlerle herhangi bir durumun akla kavuturulmas yada iyiletirilmesi ynnde yapc diyaloglara girimekte, sonrasnda tm bu almalara dayanarak szlemeye taraf devletlerde medeni ve siyasal haklarn durumu konusunda, her lke iin ayr ayr yorumlarda bulunmaktadr. Ayrca Komite, taraf devletler arasnda szlemenin uygulanmasndan doan sorunlarda uzlatrmac olabilmektedir. Baka bir deyile, taraf devletlerden biri, bir baka taraf devleti Komiteye ikayet edebilmektedir. Ancak Komitenin bu konuda uzlatrmac olabilmesi iin, ikayet edilen devletin, Komiteye bu yetkiyi nceden, ayr bir bildirimle vermi bulunmas gerekmektedir. 2001 yl itibariyle, Szlemeye Taraf 129 devletten sadece 44 devletleraras bavuru yolunu kabul etmitir. Muhatap devlet 3 ay iinde bu ikayete, i ilemleri ve yarg yollarn da ieren yazl bir cevap vermelidir. Eer sorun ilgili devletler tarafndan 6 ay iinde zlemezse , her iki devlet de sorunu Komiteye gnderme hakkna sahiptir. nsan Haklar Komitesi bu tr devletleraras ikayetleri ncelikle dostane bir zme ulatrmaya alr ve arabuluculuk yapar. Komite resmi ve resmi olmayan kaynaklardan, zellikle sivil toplum rgtlerinden ald bilgilere dayanarak Taraf Devletten sorun ile ilgili bilgi isteyebilir. Komite bildirimi ald tarihten sonra on iki ay iinde hazrlayaca raporunu btn taraf devletlere sunar. Dostane bir zme

nite 7 - Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

109

ulalrsa, Komite raporunu olaylar ve zm ieren ksa bir beyanla snrlar. Dostane bir zme ulalamazsa, Komite sorun ile ilgili tm bulgu ve belgeleri , konu ile ilgili szl ve yazl sunumlarn kaydn ieren bir rapor dzenler. Rapor ilgili Taraf Devletlere duyurulur. Sorun, 41. madde uyarnca Dostane bir zme ulatrlmamsa, Komite Taraf Devletlerin n oluruyla, 5 kiiden oluan zel uzlatrma kurabilir. Uzlatrma Komisyonu en ge 12 ay iinde bir rapor hazrlayp, taraf devletlere verilmek zere, nsan Haklar Komitesi Bakanna sunar. Komisyon incelemesini 12 ay iinde bitiremezse, incelemenin hukuksal konumunu ieren ksa bir beyanla yetinir. Uzlatrma komisyonuda ncelikle dostane bir zme ulamaya alr. Eer baarl olursa raporunu olaylar ve zm ieren zet bir aklama ile snrlar. Dosta bir zme ulalamazsa, Komisyon sorun ile ilgili tm bulgu ve belgeleri, dostane zm olaslklar ile ilgili grlerini ve konu ile ilgili szl ve yazl sunumlarn kaydn ieren bir rapor dzenler. Taraf devletler sunulan raporun ieriini kabul edip etmediklerini 3 ay iinde Komite bakanna bildirirler (Madde 42). Bu raporlar hukuksal etkiye sahip olmasa da, uluslararas kamuoyunun bir lke ile ilgili grlerini belirgin bir ekilde etkilemesi bakmndan nemlidir. Komite, Ekonomik ve Toplumsal Konsey araclyla BM Genel Kuruluna etkinlikleri konusunda yllk bir rapor sunar. (Madde 45). nsan Haklar Komitesi yeleri, szlemeye taraf devletlerin vatandalar arasndan seilmektedir. Ancak Komite yelerinin, grevlerini yerine getirirken bamsz ve tarafsz olmalar beklenilir. Ayrca bireylerde, taraf devletleri, szlemede belirlenen haklar ihlal ettikleri gerekesiyle Komiteye ikayet edebilmektedirler. Bireylerden kastedilen tek tek gerek kiilerdir.Dolaysyla kiilerden olumu gruplar, sivil toplum rgtleri ve teki tzel kiiler bu haktan yararlanamazlar. Ayn yaklama, Yani, toplu bir hak olmas nedeniyle,rnein kendi yazglarn belirleme hakkna ilikin olarak Komiteye bavuru yaplamamaktadr. Taraf devletlerden birinin, bir dier taraf devleti Komiteye ikayet etmesi durumunda olduu gibi, Komiteye bireysel bavurunun mmkn olabilmesi iin de, ikayet edilen devletin Komiteye bu tr ikayetleri deerlendirebilme yetkisini yine nceden vermi olmas gerekmektedir. Komiteye bu yetki szlemeye ekli 1 Nolu htiyari Protokoln onaylanmas ile verilmektedir. htiyari Protokol, bu protokol onaylayan devletler iin szleme ile birlikte, yani 1976 ylnda yrrle girmitir. Bugne kadar htiyari Protokol szlemeye taraf 129 lkeden 79u onaylamtr. Trkiye ise 1 Nolu htiyari Protokol henz onaylamamtr. Komiteye bireysel bavurunun gerekleebilmesi iin, bavuru sahibinin i hukuk yollarn tketmi olmas gerekmektedir. Bavuru sahibi, lke iinde bir sonu alamamsa, durumu Komiteye kantlar ile birlikte yazl olarak bildirmelidir. Bireysel bavuru kendisine ulat anda, Komite ncelikle bavurunun deerlendirmeye alnp alnmayacana karar vermektedir. Bu konuda karar olumlu ise, yani Komite bavuruyu deerlendirmeye almaya karar verir ise, durum ilgili taraf devletin bilgisine sunulmakta ve taraf devletten belirli bir sre iinde
DKKAT

Bireyler, taraf devletleri, szlemede belirlenen haklar ihlal ettikleri gerekesiyle Komiteye ikayet edebilmektedirler.

110

Uluslararas alma Normlar

Komitenin incelemesi btnyle evrak zerinde olmaktadr.

Komiteye yazl aklamada bulunmas beklenmektedir. nceleme btnyle evrak zerinde olmaktadr; duruma, tank dinleme yada ilgili blgede incelemelerde bulunma sz konusu deildir. Komite, incelemeleri sonrasnda bir ihlalin bulunduu sonucuna varmsa; bir kararla ilgili devletten ihlali ortadan kaldrmasn talep etmektedir. Komite kararlar, Komitenin yllk raporlarnda yaynlanmaktadr. Devletlerin Komite kararlarna uyup uymadklar, Komitenin atad zel bir raportrce izlenmektedir. Kararlarn bu mekanizmann tesinde bir hukuksal balaycl bulunmamaktadr.

Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi

Birlemi Milletlerce 1979 ylnda kabul edilen ve 1981 ylnda yrrle giren Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi (CEDAW), Trkiye tarafndan 1985 ylnda onaylanmtr. Szlemenin balang ksmnda, BM ve BM uzmanlk kurulular tarafndan benimsenen ve erkeklerle kadnlarn hak eitliini amalayan kararlar, bildirgeler ve tavsiyelerin varlna ramen halen ayrmcln srd tespiti yaplm, Szlemenin birinci maddesinde ise, kadnlara kar ayrmclk teriminin: erkeklerle kadnlarn eitlii temeli zerinde ve medeni durumlarna baklmakszn siyasal, ekonomik, toplumsal, kltrel, kiisel ya da bir baka alanda kadnlarn insan haklar ve temel zgrlklerinin tannmasn, bu hak ve zgrlkleri kullanmalarn ve bunlardan yararlanmalarn zedelemek ya da kaldrmak amacyla cinsiyet, temeli zerinde yaplan herhangi bir ayrm, dlama yada kstlama anlamna geldii belirtilmitir. BM Szlemelerinden hangisi en ok sayda lke tarafndan onaylanmtr?

Ayrmclk: Paylalan ortak bir zellik nedeniyle (ki burada ortak zellik cinsiyettir) grubun tm yelerine bakaca zellikler atfedilerek ayrmc davranlar sergilenmesidir.

SIRA SZDE

3
Szleme, taraf devletlerdeki ak ayrmc uygulamalarn ortadan kaldrlmas amacnn tesine gemekte, siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel yaamda hem hukuken hem de fiilen kadn-erkek eitliinin gerekletirilmesi amacna ynelmektedir. E deyile Szleme ak ve rtl ayrmcl birlikte ele almakta, cinsiyet temelli tm ayrmc uygulamalarn ortadan kaldrlmasna almaktadr. Bu balamda Szleme, taraf devletleri, ayrmc uygulamalar hzla ortadan kaldrmak iin geici olarak zel nlemler almaya, e deyile olumlu ayrmc uygulamalara yneltmektedir. Ayrca Szleme, ayn amaca ynelik olarak, zel yaam ve zellikle aile ilikilerinin ayrmc deer yarglar ve davranlardan arndrlmasn ngrmekte ve kadnlarla erkekleri ayrmc deer yarglaryla tanmlayan geleneksel ve kltrel davran kalplarn ve tutumlar dntrmek iin taraf devletleri nlem almaya zorlamaktadr. Ak, rtl ve pozitif ayrmclk konusunda ayrntl bilgi iin Altan (2003) Sosyal Politika adl kitaptan yararlanabilirsiniz. Gnmzde pek ok kiinin Uluslararas Kadn Haklar Bildirgesi olarak da tanmlad szleme, 2003 itibariyle, 170 devlet tarafndan onaylanmtr. Szlemeyi onaylayan lkeler, szleme ile oluturulan Kadnlar Hakknda Ayrmcln Kaldrlmas Komitesine (CEDAW Komitesi) drt ylda bir dzenli rapor vermek zorundadrlar. Bu raporlarda taraf devletler, lkelerindeki ak ya da rt-

CEDAW, taraf devletleri, olumlu ayrmc uygulamalara yneltmektedir.

K T A P

nite 7 - Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

111

l ayrmc uygulamalar ortadan kaldrmak iin aldklar nlemleri ve karlatklar engelleri Komiteye bildirmektedirler. Komitenin taraf devletlerin verecei dzenli raporlar zerinden yapaca denetim yaptrm iermemekle birlikte ilgili hkmet asndan moral bir bask oluturulmas amac tamaktadr. CEDAW komitesi 23 bamsz uzmandan olumaktadr. Szlemenin daha etkin bir ekilde uygulanmasn salamak amacyla 1995 ylnda Ekonomik ve Sosyal Konseyin (EKOSOK) nerisi zerine yaplan almalar sonucunda bu Szlemeye ek olarak bir htiyari Protokol hazrlanmtr. Protokol, Birlemi Milletler 54. Genel Kurulunun 6 Ekim 1999 tarihli oturumunda onaylanarak ye devletlerin imzasna almtr. Trkiyenin ilk aamasndan kabulne kadar prensipte olumlu bulduu ve hazrlk almalarna katkda bulunduu Protokol, lkemiz tarafndan 2000 ylnda imzalam ve 2002 ylnda onaylanmtr. Sz konusu Protokol ile kiisel bavuru hakk ve CEDAW Komitesine inceleme yetkisi tannmaktadr. Protokole gre, taraf devletin yarg yetkisi altnda bulunmak artyla, bireyler, bireylerden oluan gruplar ya da onlar adna nc kiiler, Szlemede yer alan haklardan herhangi birinin ihlali sonucu madur olunduu iddias ile CEDAW Komitesine kiisel bavuruda bulunabilir. Bireyler ya da bireylerden oluan gruplar adna nc kiiler tarafndan bavuru yaplmas durumunda, ya ilgililerin rzas bulunmaldr ya da ilgililerin rzas bulunmadan harekete geilmesinin hakl nedenleri ortaya konulmaldr. E deyile ilgililerin rzas bulunmadan ya da ilgililerin rzas bulunmadan harekete geilmesinin hakl nedenleri ortaya konulmadan nc kiiler kendiliinden bavuruda bulunamayacaktr. Ancak her bavurunun CEDAW Komitesi tarafndan kabul edilmediini de belirtmek gerekir. Komite, bir bavuruyu, Protokoln 4. maddesine dayanarak, rnein: Komite tarafndan yada baka bir uluslararas soruturma veya zm erevesinde daha nce incelendii veya incelenmekte olduu gerekesiyle; bavuruda bulunma hakknn reklam, propaganda vb. amalarla ktye kullanld dncesiyle; bavuru konusu olan olgularn Protokoln ilgili taraf devlet asndan yrrle girmesinden nce gereklemi olmas nedeniyle ya da i hukuk yollar tketilmedii iin geri evirebilir. hukuk yollarnn iletilmesinin makul olmayan ekilde uzad veya etkili sonu verme ihtimalinin zayf olduu durumlarda i hukuk yollar tketilmeksizin yaplan bavurular da CEDAW Komitesi tarafndan kabul edilebilir. Ayrca, szlemede aka yer almayan haklarla ilgili bavuru olanann bulunmad da unutulmamaldr. CEDAW Komitesince kabul edilen bavurularn incelenmesi Protokol ile belirlenen erevede yaplmaktadr. Bu balamda kiisel bavurularn Komitece ele alnmas srecinde ikayete konu olan devletin aklama getirme ve gr bildirme hak ve ykmll vardr. Komitece deerlendirilen bavurular sonunda taraf devlet, Komite tarafndan oluturulacak gr ve nerileri gz nne almak ve bunlar dorultusunda hareket etmek durumundadr. Ancak Komite, bir mahkeme deildir. Yani Szlemenin ihlal edildiine karar verilmesi ve ikayetin hakl bulunmas durumunda dahi bir tazminat yada cezaya karar verilemez. Ama CEDAW Szlemesinin etkili uygulanmas iin taraf devletleri ynlendirmektir. Taraf devletDKKAT DKKAT

112

Uluslararas alma Normlar

lerin kendilerine iletilen Komite gr ve nerilerini uygulayp uygulamadklarn izlemek amac ile htiyari Protokol, Komiteye ksa ve uzun dnemde bu konular takip etme olanan tanmaktadr. Bu balamda Komite sonulandrd herhangi bir kiisel bavuruya ilikin taraf devletin sonraki uygulamalar hakknda o devletten dzenli CEDAW raporu erevesinde de bilgi talep edebilmektedir.
SIRA SZDE

Tm halklarn kendi yazglarn belirleme hakkyla ilgili olarak CEDAW Komitesine bireysel bavuru olana var mdr? htiyari Protokoln getirdii ikinci nemli yenilik CEDAW Komitesine tannan inceleme hakkdr. Bu erevede, htiyari Protokole taraf olan lkelerden herhangi birisinde, Szleme ile belirlenen haklarn ciddi ve sistematik bir ekilde ihlal edildii ynnde gvenilir bir bilgi alnd zaman Komite tarafndan o devlete ynelik bir inceleme balatabilir. Byle bir inceleme balatldnda taraf devlet ibirlii yapmaya ve bu erevede konuya ilikin bilgi ve gzlemlerini sunmaya davet edilir. Ayrca, konuya ilikin doru ve salkl bilgi edinmek amacyla gerek duyulmas durumunda, taraf devletin de izni alnarak, Komite yelerinden bir ya da birka, ikayet konularn yerinde incelemekle grevlendirilebilir. nceleme sonucunda CEDAW Komitesinin gr ve nerileri ikayeti taraf ve ilgili devlete bildirilmektedir. htiyari Protokol 2004 yl itibariyle 56 devlet tarafndan onaylanmtr.

CEDAW Komitesi bakanln 2003 ylndan beri Prof. Dr. Feride ACAR yrtmektedir.

ocuk Haklar Szlemesi

ocuk Haklar Szlemesi, birka lke hari dnyadaki hemen hemen btn lkelerce onaylanmtr.

Szleme, yasal olarak daha erken yata reit olma durumu hari, onsekiz yana kadar her bireyi ocuk saymaktadr.

1990 ylnda yrrle giren bu szleme, birka lke hari dnyadaki hemen hemen btn lkelerce onaylanmtr. Trkiye tarafndan baz maddelerine ekince konularak 1995 ylnda imzalanan Szleme, birinci maddesinde kimin ocuk saylacana deindikten sonra ocuun zelliklede alan ocuun gerek bedensel gerek zihinsel bakmdan korunmasn amalayan dzenlemelere yer vermitir. Szleme, her ocuun; sosyal gvenlikten yararlanma hakk olduunu (madde 26), eitim hakk bulunduunu ve ilkretimin zorunlu ve parasz gerekletirilmesi gerektiini (madde 27), dinlenme, bo zaman deerlendirme, oyun oynama ve yana uygun etkinliklerde bulunma hakknn olduunu (madde 31) belirtmektedir. Szlemenin 32. maddesi ise ocuklarn ekonomik smrye kar korunma hakkn dzenlemektedir. 32. madde uyarnca, taraf devletler, ocuun, eitimine zarar verecek, sal veya bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaksal geliimini olumsuz ynde etkileyecek bir ite altrlmaya kar korunma hakkn kabul ederler ve bu amala u nlemleri alrlar: e kabul iin bir ya da birden ok asgari ya snr tespit ederler, yani asgari bir alma ya belirlerler; almann saat olarak sresi ve koullarna ilikin uygun dzenlemeleri yaparlar; Bu maddenin etkili bir biimde uygulanmasn salamak iin ceza veya baka uygun yaptrmlar ngrrler. ocuklarn medeni, siyasal, ekonomik, sosyal ve kltrel haklarn gerek bar gerekse de sava ve atma zamanlarnda gvence altna almak zere hazrlanan szleme, hem ok ksa bir zamanda grd evrensel kabul, hem de geni kapsam nedeniyle, benzersiz bir uluslararas hukuk kaynadr.

nite 7 - Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

113

Devletlerin szlemedeki ykmllklerini ne lde yerine getirdiini izlemek, ocuk Haklar Komitesinin grevidir. Taraf devletler, szlemede belirlenen haklara ilikin olarak aldklar nlemler ve kaydettikleri gelimeleri, her 5 ylda bir BM Genel Sekreteri araclyla Komiteye rapor etmektedirler. Komite, 2 ylda bir, Ekonomik ve Sosyal Konsey araclyla BM Genel Kuruluna sunduu raporlarnda, taraf devletlerin raporlarna ve gereinde taraf devletlerden zel olarak talep ettii bilgilere dayanarak lkelerin szlemenin uygulamas asndan durumlarna deinmekte ve nerilerini dile getirmektedir.

DENETM MEKANZMALARI
BM erevesinde, iki tr deneti mekanizmasndan sz edilebilir. Bunlar, szlemelere dayal denetim mekanizmas ve szleme d denetim mekanizmasdr.

Szlemelere Dayal Denetim Mekanizmas

Szlemelere Dayal Denetim Mekanizmas, ILOnun dzenli denetim mekanizmalarna benzer bir ekilde, onaylanan szlemeler erevesinde hkmetlerin vermekle ykml bulunduklar periyodik raporlarnn deerlendirilmesine dayanmaktadr. Konu, nitenin nceki ksmlarnda BMnin alma yaam ile ilgili temel belgeleri erevesinde ayrntl bir ekilde ele alndndan burada deinilmeyecektir.

Szleme D Denetim Mekanizmas

Szleme D Denetim Mekanizmas, BM Anayasasn onaylayarak BM yesi olan tm devletler iin geerlidir ve konularna gre denetim ile lkelere gre denetim olarak iki ayr ekilde yaplabilir. Konularna gre denetimde, birok lkede grlen ancak belirli bir konuyu kapsayan ihlaller sz konusudur. Durum ve koullara gre nsan Haklar Komitesince yenilerinin eklenmesi olana bulunan konular unlardr: Keyfi tutuklama Zorla yada istek d kayplar Yargsz yada keyfi infazlar Dnce ve anlatm zgrl Irklk, rk ayrmcl ya da Yahudi dmanl Dinsel hogrszlk/banazlk ocuk ticareti ve fahielii, ocuklara ynelik ehvet uyandrc/porno yaynlar kence ve baka zalimce, insanlk d ya da aalayc davranlar Halklarn kendi yazglarn belirleme hakkna engel olmak iin paral asker kullanma. Bu konularla ilgili olarak, alma grubu, zel raportr ya da Genel Sekreter temsilcisi atanlarak insan haklar ihlalleri incelenir ve raporla kamuya aklanabilir. Yukarda sralanan konular dnda; yarg ve avukatlarn bamszl, uygun bir konut hakk, neden ve sonular ile kadnlara kar iddet, toplu/kitlesel g ve kiilerin yerlerinin deitirilmesi, yerli halka ynelik ayrmclk, zehirli maddelerin boaltlmas, gelime hakk, eitim hakk, ar yoksulluk ve insan haklar, beslenme hakk, yapsal uyum ve d bor gibi ok deiik baka sorunlarda alma gruplar, zel raportrler ya da uzmanlarca soruturulmaktadr.

114

Uluslararas alma Normlar

lkelere gre denetim ise, belirli lkelerdeki ya da topraklardaki insan haklar ihlallerini incelemek zere oluturulmaktadr. Bu yntemde aynen, konularna gre denetimde olduu gibi alma grubu, zel raportr yada Genel Sekreter temsilcisi atanlarak bir lkedeki insan haklar ihlalleri incelenebilmektedir. Ayrca herhangi bir lkede yaayan herhangi bir birey, BMye bireysel olarak bavuruda bulunup, belirli bir hak ihlalinden doan ikayetini dile getirebilmektedir. BMye, haklar BM szlemelerinden biri ile korunmu olmasa dahi e deyile her koulda bavuru olana salayan bu prosedre (EKOSOKun 1970 tarih ve 1503 sayl kararna atfen) 1503 prosedr denilmektedir. Bu prosedre gre, BMye bireysel olarak bir hak ihlali ikayeti yapldnda, ikayet ihlalden sorumlu devlete (bavuruda bulunan bireyin ad ve kimlii gizlenerek) bildirilmekte ve varsa yant beklenmektedir. Bu arada ikayet, BM nsan Haklar Komitesi ve Ayrmcln nlenmesi ve Aznlklarn Korunmas Alt Komitesine gnderilmektedir. Daha sonra, hakknda ikayette bulunulan devletin (varsa) yant ile Komite ve Alt Komitenin incelemeleri sonucunda, durumun incelemeye alnp alnmamasna yada durumu incelemek zere alma grubu, zel raportr yada Genel Sekreter temsilcisi atanp atanmamasna karar verilmektedir. 1503 prosedr altnda ele alnan sorunlarn incelenmesi, bavuruda bulunan bireyin gvenlii adna genellikle gizli yrtlmektedir. Bununla birlikte, inceleme sreci sonucunda hak ihlalinde bulunduu anlalan devletler nsan Haklar Komitesince her yl uluslararas kamuoyuna aklanmaktadr. Trkiye, ksaca 1503 prosedr diye anlan bu mekanizmaya ilk kez 12 Eyll 1980den sonra yaplan ikyetlerin kabul edilmesi zerine girmitir. Trkiye hakkndaki eitli ikyetlerden oluan dosya, nsan Haklar Komitesine havale edilmitir. Dosya, 1986 ylnda gndemden karlmtr. 1987 ylnda Trkiye yeniden izlenmeye alnmtr. Aleyhimize yaplan drt ikyet, Alt Komite tarafndan kabul edilir nitelikte bulunmu, ancak nsan Haklar Komitesine havale edilecek derecede nemli grlmeyerek sonraki yl yeniden grlmek zere gndemde tutulmutur. 1988 ylnda yukarda anlan drt ikyet gndemden karlmtr. Ancak, o yl Uluslararas Af rgt tarafndan yaplan ve zellikle ikence iddialar konusunda younlaan baka bir ikayet kabul edilir nitelikte grlmtr. Yaplan tartmalar ve oylama sonucu, ikayet nsan Haklar Komitesine havale edilmemi, Alt Komitenin gndeminde tutulmas kararyla yetinilmitir.

nite 7 - Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

115

zet
A M A

Birlemi Milletlerin alma yaam ile ilgili temel belgeleri nelerdir? Birlemi Milletleriin en nemli belgesi, insan haklarn ulusal dzeyden evrensel dzeye karan ve insan haklar konusunda daha sonra gndeme gelen birok hukuksal giriim iinde nemli bir ilham kayna oluturan nsan Haklar Evrensel Bildirgesidir. Bildirge, klasik kiisel haklarn ancak sosyal ve ekonomik haklarla birlikte gerekleebileceini vurgulamakta, bu balamda tm hak ve zgrlkleri, herhangi bir ayrm yapmadan btnlk iinde ele almaktadr. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, BM yesi devletler tarafndan herhangi bir muhalefetle karlanmakszn kabul edilmitir. 1976 tarihinde yrrle giren Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi ile Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi, nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ile dzenlenen hak ve zgrlklerin etkin olarak uygulanmas ve gvenceye kavuturulmas amacyla hazrlanmtr. 1981 ylnda yrrle giren Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi ise taraf devletlerdeki ak ayrmc uygulamalarn ortadan kaldrlmas amacnn tesine gemekte, siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel yaamda hem hukuken hem de fiilen kadn-erkek eitliinin gerekletirilmesi amacna ynelmektedir. 1990 ylnda yrrle giren ocuk Haklar Szlemesi, ocuklarn medeni, siyasal, ekonomik, sosyal ve kltrel haklarn gerek bar gerekse de sava ve atma zamanlarnda gvence altna almak zere hazrlanm, hem ok ksa bir zamanda grd evrensel kabul, hem de geni kapsam nedeniyle, benzersiz bir uluslararas hukuk kaynak olmutur.

A M A

Birlemi Milletler denetim mekanizmas nasl ilemektedir? 2 BM erevesinde, iki tr deneti mekanizmasndan sz edilebilir. Szlemelere dayal denetim mekanizmas ve szleme d denetim mekanizmas. Szlemelere dayal denetim mekanizmas, ILOnun dzenli denetim mekanizmalarna benzer bir ekilde, onaylanan szlemeler erevesinde hkmetlerin vermekle ykml bulunduklar periyodik raporlarnn deerlendirilmesine dayanmaktadr. Szleme d denetim mekanizmas ise, BM Anayasasn onaylayarak BM yesi olan tm devletler iin geerlidir ve konularna gre denetim ile lkelere gre denetim olarak ikiye ayrlmaktadr.

116

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm
1. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi hangi tarihte kabul edilmitir? a. 1948 b. 1950 c. 1955 d. 1960 e. 1963 2. nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin BM yesi devletler tarafndan herhangi bir muhalefetle karlamakszn kabul edilmesinin temel nedeni nedir? a. Zorunlu olmas b. Hukuksal balaycla sahip bulunmamas c. Ar sorumluluklar getirmesi d. htiyari olmas e. lkelerce sevilmesi 3. Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi, esas itibariyle hangi uluslararas belgeden esinlenmitir? a. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi b. Avrupa Sosyal art c. Medeni ve Siyasal Haklar Uluslar aras Szlemesi d. Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi e. ocuk Haklar Szlemesi 4. Medeni ve Siyasal haklar Uluslararas Szlemesi Trkiye tarafndan hangi tarihte onaylanmtr? a. 1990 b. 1993 c. 1995 d. 2000 e. 2003 5. Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi ksaca nasl anlmaktadr? a. Szleme b. KKHTAS c. Kadnlar Szlemesi d. CEDAW e. ECOSOK

6. BM Szlemelerinden hangisi en ok sayda lke tarafndan onaylanmtr? a. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi b. Avrupa Sosyal art c. Medeni ve Siyasal Haklar Uluslar aras Szlemesi d. Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi e. ocuk Haklar Szlemesi 7. Dorudan ve somut deil. rtl bir biimde yaplan ve bu nedenle de kantlanabilmesinde glk ekilen ayrmclk tr, nasl tanmlanmaktadr? a. Olumlu ayrmclk b. Pozitif ayrmclk c. rtl ayrmclk d. Ak ayrmclk e. Negatif ayrmclk 8. BMye, haklar BM szlemelerinden biri ile korunmu olmasa dahi bavuru olana salayan bu prosedre ne ad verilmektedir? a. 1503 prosedr b. htiyari prosedr c. Haklar prosedr d. zgrlkler prosedr e. BM prosedr 9. CEDAW Szlemesine taraf olan lkeler, szlemenin uygulanmas ile ilgili olarak ka ylda bir dzenli rapor vermekle ykmldrler? a. Ylda bir b. ki ylda bir c. ylda bir d. Drt ylda bir e. Be ylda bir 10. Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesine taraf olan lkeler, szlemenin uygulanmas ile ilgili olarak aadaki komitelerden hangisine rapor vermekle ykmldrler? a. nsan Haklar Komitesi b. CEDAW Komitesi c. Ekonomik ve Sosyal Komite d. ocuk Haklar Komitesi e. Avrupa Komitesi

nite 7 - Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

117

Yaamn inden

NSAN HAKLARININ PRATKTE GELM Tarihsel srete insan haklarnn geliimi drt aamada gereklemitir: lk aama; ngiliz, Amerikan ve Fransz devrimlerinde gzlenen bireysel nitelikli klasik hak ve zgrlklerin ortaya kdr. Bu dnemde kapitalizm ve burjuva grlerine uygun den ve korunmas gerektii dnlen ilkeler, yasal eitlik, kii gvenlii, dnce ve inan zgrl, siyasal ve mlkiyet haklar idi (birinci kuak haklar). Bu haklar karsnda devletten beklenen, karmama, bekilik greviyle yetinmekti. kinci aama, XIX. Yzyln ikinci yarsnda sosyalist akmlarn da etkisiyle gelien ekonomik, sosyal ve kltrel nitelikli haklarn ortaya kdr (ikinci kuak haklar). Bu aamada, insann zgr saylmas yeterli grlmyordu; insan, pratikte de gerekten zgr olmalyd. nsann ekonomik ve sosyal yaamnn iyiletirilmesi, ona insanca bir yaam salanabilmesi iin, bu kez, devletin bir eyler yapmas, ekonomik ve sosyal yaama mdahale etmesi isteniyordu. Bylece insan haklar katolounun sosyal haklarla genilemesi, XX. Yzyl Anayasal belgelerinde sosyal haklarn yer almasna ve anayasalarda sosyal devlet olgusunun ortaya kmasna neden olmutur. nc aama haklar, XX. Yzyln ikinci yarsnda dayanma haklarnn anayasalarda yer almaya balamasdr (nc kuak haklar). Bu haklar insann, yaad evreyle bark; doal, sosyal, ekonomik ve kltrel btnlk iinde olmas ve bu denge iinde varln devam ettirmesi gereine inanan gre dayanmaktadr. Bylece, uluslarn, sosyal, kltrel, ekonomik kaynaklarn korumaya ve geleceklerini belirlemeye ilikin bar hakk, salkl ve dengeli bir evrede yaam hakk, tarihsel kalntlar ait olduklar yerlerde grebilme hakk, doal kaynaklardan ekonomik biimde yararlanma hakk bu blme girmektedir. nsan haklar katolou nc kuak haklarla genilemitir. Bir drdnc aama ise, hkmetlerin snrsz ve hesapsz i ve d borlanmalarla, para basm ve yksek dzeyde enflasyonist uygulamalarla kiilerin ve yeni doacak ocuklarn geleceklerini ipotek altna almasnn insan haklarna aykr dt ynndeki grlerdir. Bu gre gre, insann geleceini kendi kararlaryla belirleme hakknn mali anayasalarla korunmas gerekir. Kaynak: http://www.tihak.org.tr/yaliefe1.html

Okuma Paras
DEMOKRAS VE NSAN HAKLARI Temel Haklar Hak, dzenleyici hukuk kurallarnn bireylere tand bir ayrcalktr.Bir eyi yapmak ya da bakalarndan belirli bir biimde davranmay yada bir eyi yapmay isteme yetkisidir. Temel haklar kamu haklardr. nsan Haklar nsan haklar, kiinin srf bir insan olduu iin sahip olduu haklar anlamna gelmektedir. nsan haklar dokunulmaz, devredilmez ve vazgeilmez haklardr. nsan haklar stn kurallar btndr. Yaama hakk, gvenlik hakk, kle olmama veya zorla altrlmama hakk, ikence edilmeme hakk balca temel haklardr. Anayasamzda insan haysiyetine aykr ceza ve ilem uygulanamayaca, eziyet ikence ve angaryann yasak olduu srekli olarak vurgulanmtr. Gnmzde insan haklar kurallar anlamalar, anayasalar ve yasalarla hukuk kurallar haline getirilmitir. nsan haklar, yeryzndeki btn insanlarn birbirlerine kar salt insan olmaktan kaynaklanan devleridir. nsan haklar, birey kadar toplumsal yaam iin de nemlidir. zgrlk zgrlk, insann serbeste dnme ve davranma durumudur. zgrlk, insann doutan sahip olduu doal haklardan biridir. Hak, bireyin zgrlkleri kullanabilmesi iin yaplan yasal dzenlemedir. Temel zgrlkler unlardr. Dnce, kanaat ve ifade zgrl, din ve vicdan zgrl, basn ve haberleme zgrl yerleme ve seyahat zgrl, bilim ve sanat zgrl. NSAN HAKLARININ KISA TARHES lk alardan beri insanlarn byk bir ksm kendisini stn gren aznlk tarafndan idare edilmitir. Kendilerini stn gren asiller ve yneticiler dier insanlarn temel hak ve hrriyetlerini ellerinden alm, onlar esir ve kle yapmtr. lk adan beri insanlar rk, din ve dil ayrm yznden birbirleri ile savamlar, zenciler asrlar boyu Avrupa ve Amerika pazarlarnda esir olarak alnp satlmtr. Batllar sanayi devrimi ve karlar iin asrlarca insanlar ezmi ve

118

Uluslararas alma Normlar

smrmtr. Milyonlarca insann emei bir mr boyunca yalnzca boaz tokluuna yaamak iin harcanmtr. Batda insan haklarnn ilk belgesi 15 Haziran 1215de, ngiltere kralna kabul ettirilen Magna Charta Libertatum, Hrriyetlerin Byk Beratdr. 1689da elde edilen yeni haklarla glenen Magna Charta, ngiliz Anayasasnn temelini oluturur. Amerikada 1776da ngiltereye kar yaynlanan Bamszlk Bildirgesi insan haklar ile ilgili ilk nemli belgedir. Bunu 1789da Fransz Devriminde yaynlanan nsan Haklar Bildirgesi takip etmitir. Btn bu bildiriler esasen birer belge olmaktan ileri gidememilerdir. Batnn eski Yunan ve Romadan miras ald snfl toplum yaps gelien sanayi ile daha da glenmitir. 18. ve 19. yzyllar g ve otoritenin insanl zorlad, Avrupann Afrika ve Asya toplumlarn kle ve esir edip smrdkleri, mazlum insanlar iin kt dnemler olmutur. I. ve II. Dnya Savalar ezen ve smren devletlerin kar atmalar yznden kmtr. Birlemi Milletler tarafndan 10 Aralk 1948 tarihinde nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ilan edilmitir. Bu bildirge 30 madde ve bir nszden olumaktadr. Bildirge, hibir ayrm gzetmeden tm insanlarn zgr ve eit doduu, yasalar karsnda eit olduu temeli zerine kurulmutur

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. b 3. a Yantnz yanl ise nsan Haklar Evrensel Bildirgesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise nsan Haklar Evrensel Bildirgesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise ocuk Haklar Szlemesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Szleme D Denetim Mekanizmas blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi blmn yeniden gzden geiriniz.

4. e

5. d

6. e 7. c

8. a

9. d

Kaynak: 27 Mays 1949 tarih ve 7217 sayl Resmi Gazetede yaynlanan resmi eviri. http://www.silifke.gov.tr

10. a

nite 7 - Birlemi Milletlerin alma Yaam le lgili Temel Belgeleri ve Denetim Mekanizmalar

119

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Ekonomik sosyal Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesinde yrrle giriin 35 lke tarafndan onaylanmas sonrasnda olaca belirtilmitir. 35 lkenin onaylamas ise yaklak olarak 10 yl srm ve szleme ancak 1976 ylnda yrrle girebilmitir. Sra Sizde 2 nsan Haklar Evrensel Bildirgesi hukuksal bir balaycla sahip deildir. Bu anlamda Bildirge devletlerin insan haklar konusunda temennilerini ifade eden bir belgedir. Ancak Ekonomik Sosyal ve Kltrel Haklar Uluslararas Szlemesi, uluslararas bir andlama nitelii ile hukuksal balaycla sahiptir. Sra Sizde 3 nsan Haklar Evrensel Bildirgesi, BM yesi tm devletler tarafndan herhangi bir muhalefetle karlamakszn kabul edilmitir. Ancak bu bir szleme deil bildirgedir. BM Szlemelerinden Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesi 137 lke tarafndan, Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi 129 lke tarafndan, Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesi 170 lke tarafndan imzalanmtr. ocuk Haklar Szlemesi ise, birka lke hari dnyadaki hemen hemen btn lkelerce onaylanmtr. Sra Sizde 4 Tm halklarn kendi yazglarn belirleme hakk Cedaw Szlemesinde dzenlenmemitir, Szlemede aka yer almayan haklarla ilgili olarak ise CEDAW Komitesine bireysel bavuru olana bulunmamaktadr. Dolaysyla, Tm halklarn kendi yazglarn belirleme hakkyla ilgili olarak CEDAW Komitesine bireysel bavuru olana bulunmaz.

Yararlanlan Kaynaklar
Atlan, . Z. (2003). Sosyal Politika. Eskiehir: AF Yaynlar. Da, . D. ve Polat, N. (1999). Demokrasi ve nsan Haklar El Kitab. Ankara: Trk Demokrasi Vakf Yayn. Mathieu, J. L. (1994). Uluslararas Alanda nsan Haklar. (ev.: Galip stn). stanbul: letiim Yaynlar Cep niversitesi. Karluk, S. R. (1995). Kreselleen Dnyada Uluslararas Ekonomik Kurulular ve Entegrasyonlar. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yayn. Tokol, A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn.

Bavurulabilecek Kaynaklar
CEDAW (1997). Birlemi Milletler Kadnlara Kar Ayrmcln nlenmesi Komitesine (CEDAW) Sunulan 2. ve 3. Birletirilmi Dnemsel lke Raporu. Ankara: T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl Yayn. Talas, C. (1990). Toplumsal Politika. Ankara: mge Kitabevi Yayn. Talas, C. (1992). Trkiyenin Aklamal Sosyal Politika Tarihi. Ankara: Bilgi Yaynevi Yayn. Takent, S. (1995). nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar. stanbul: Basisen Eitim ve Kltr Yayn. TDV (1998). Trkiyede nsan Haklar. Ankara: Trk Demokrasi Vakf Yayn.

Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Faaliyet Alanlar

121

Avrupann en eski hkmetler aras ibirlii rgt olan Avrupa Konseyi 1949 ylnda kurulmutur. Uluslarst bir yetkisi bulunmamaktadr. Bu nedenle Konseye katlmak ulusal egemenlik hakkndan vazgemek anlamna gelmez. Konseyin amac, Avrupa devletleri arasnda bireysel zgrlklerin, siyasal serbestliin ve hukuk dzeninin korunmasnda daha byk bir birliktelik salamaktr. Bu ama dorultusunda, karlkl ykmllkler getiren ortak standartlar, dzenlemeler ve uygulamalar salayan szlemeler hazrlanmakta, tm ye devletlerin birlikte kararlatrdklar eylemlere giriilmekte, ye lkeler arasnda srekli bir bilgi ve tecrbe alveriinde bulunulmaktadr. Btn ye devletler zgrlk, insan onuru ve bireylerin refahnn hkmet faaliyetlerinde kesin ilkeler olarak benimsenmesi ile ykmldrler. Bugn Avrupa Konseyi, 800 milyon Avrupalnn insan haklarna, demokrasi ve hukuk dzenine olan ortak ykmllklerini yaplatrmaktadr. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Avrupa Konseyi tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? Avrupa Konseyinin kurulu amalar ve temel hedefleri nelerdir? Avrupa Konseyinin kurumsal yaps nasldr? Avrupa Konseyinin faaliyet alanlar nelerdir?

122

Uluslararas alma Normlar

Srbistan-Karada iki nemli Avrupa Konseyi anlamasn onaylamaktadr: Bakanlar Komitesi Bakannn aklamalar
03.03.2004 Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Bakan, Hollanda Dileri Bakan Dr. Bernard Bot bugn aadaki cmleleri sarf etti: 3 Mart 2004 tarihi hem Srbistan-Karada, hem de Avrupa Konseyi iin nemli bir tarihtir. Bakan arkadam Svilanovic, ( her koulda lm cezasn yasaklayan 13. maddeyi de ieren) Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve ana protokollerinin ve Avrupa kencenin nlenmesi Szlemelerinin onay belgelerini Genel Sekretere sunarak, getiimiz Nisan aynda Avrupa Konseyine katlrken verdii taahhtleri yerine getirmenin onurunu yaad. Srbistan-Karada bu iki szlemeyi onaylayarak taahhtlerini yerine getirmekten daha fazlasn yapmaktadr: vatandalarna hak ve zgrlklerini korumalar iin uluslar aras bir temel salyor ve tm Avrupa Konseyi ye devletlerini balayan ykmllkleri resmen kabul ediyor. Bu Bakanlar Komitesi tarafndan en yeni yeleri iin tasarladklar katlm sonras stratejisi iinde kararl bir admdr. Bu tarihi adm Srbistan-Karada ve iki para devletin yetkililerine nemli sorumluluklar yklemektedir. Yetkililer, lkenin demokratik kurulularnn ve hukuki ve cezaevi sistemlerinin ileyiinin tamamen Avrupa Konseyi standartlarna getirilmesi iin, yldr ilgilenilen reform srecine devam etmeli ve hzlandrmaldrlar. Bakanlar Komitesinin, Srbistan-Karadan taahhtlerini yerine getiriini izlemeye devam etmede ve lkeye, demokratik reformlarnda ve Avrupa ibirlii yaplarna tam entegrasyonunda yardm salamada tad ruh budur. Kaynak: http://www.avrupakonseyi.org.tr/tur/haberler.htm

Anahtar Kavramlar
Parlamenterler Meclisi Bakanlar Komitesi Konsey Avrupa Sosyal art Onay Genel Sekreterlik Avrupa nsan Haklar Szlemesi Szleme Yasama Denetim

indekiler
AVRUPA KONSEYNN TARHSEL GELM AVRUPA KONSEYNN KURULU AMALARI VE TEMEL HEDEFLER AVRUPA KONSEYNN KURUMSAL YAPISI Bakanlar Komitesi Parlementerler Meclisi Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetim Kongresi AVRUPA KONSEYNDEN DENETM MEKENZMALARI AVRUPA KONSEYNN FAALYET ALANLARI

nite 8 - Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Faliyet Alanlar

123

AVRUPA KONSEYNN TARHSEL GELM

kinci Dnya Sava sonrasnda Avrupadaki devletler ibirliine ynelmiler hatta baz olaylar karsnda ve baz alanlarda tahmin edilemeyecek lde birbirlerine yaklamlardr. Bu deiimin gereklemesinde Sava sonrasnda ortaya kan zorlayc etkenlerin yan sra ana faktr rol oynamtr. Bunlar; politik faktrler, ekonomik faktrler, karlkl bamlktr. Avrupa Konseyi, Avrupa Birlii ile kartrlmamaldr. ki tekilat birbirinden farkldr. Bununla birlikte, ABnin 25 yesinin tamam ayn zamanda Avrupa Konseyi yesidir. Politik Faktrler: Devletlerin ortak programlar ve rgtler erevesinde birlikte alabilmeleri halinde yanl anlamalara neden olan etkenlerin ortadan kalkabileceine ilikin herkes tarafndan paylalan bir iyi niyet havas mevcuttu. Avrupada demokrasi ve istikrar korumak isteyen lkeler bu istikrarn Dnya Savalar ile iki kez bozulmasna neden olan Almanyann brakt boluun SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii) ve ABD (Amerika Birleik Devletleri) tarafndan doldurulmasn istemiyorlard. Zira kinci Dnya Sava sonras Avrupa nemli lde tahrip olmu ve dnya g dengeleri iinde SSCB ile ABD iki sper g olarak ortaya kmt. Avrupann dnya g dengeleri zerinde tekrar nemli bir aktr olarak yer alabilmesi iin ise birlik iinde hareket edilerek tek bir ses olarak ortaya klmas gerektiine inanlyordu. Avrupa Konseyine ye 45 devlet hangileridir?
SIRA SZDE
Konsey: Ynetim grevi stlenmi kimselerden olumu topluluktur.

DKKAT

1
Ekonomik Faktrler: Canl ve talep gc yksek bir Avrupa pazar oluturulmas amacyla ABD tarafndan hazrlanan Marshall Programnn yrtlebilmesi iin Avrupada uluslararas bir ibirliine ihtiya duyulmutu. Karlkl Bamllk: kinci Dnya Sava sonras karlalan mali sorunlar, demeler dengesindeki aklar ve dolar sknts nedeniyle Avrupal devletler ekonomilerindeki istenilen dzelmeyi salayacak atlmlarda bulunmakta glk ekiyor, ekonomik ve mali alanlarda karlkl bamlln sonucunda ulusal snrlarn etkisi eski belirleyiciliini kaybediyordu. Devletler giderek artan oranda d olaylardan etkilenmeye balam, kendilerini bu etkilerden soyutlayamaz duruma gelmiti. Bu ortamda, birbirlerine danmak, karlkl ibirlii yapmak, ulusal ve uluslararas istikrar ile bymenin temini iin btnlemek gereksinimi hissedilmiti. Byle bir ortamda birleme gerekliliini vurgulayan ve Avrupa Konseyi dncesini ilk ortaya atan Winston Churchill olmutur. Churchill 1946da Zrihte yapt bir konumada Avrupa Birleik Devletlerinden bahsetmi ve ilk adm olarak Avrupa Konseyini nermitir. Fikirlerle dolu pek ok konferans sonras ise 1948 baharnda ngiltere, Fransa, Belika, Hollanda ve Lksenburgun hkmetler aras grmelerinin bir sonucu olarak Belika Antlamas imzalanm, Mart 1949da Belika Antlamasn imzalayan lkelerle birlikte Danimarka, rlanda, talya, Norve ve svee Avrupa Konseyinin kurulu yasasn oluturmak iin davetler gnderilmitir. 1949un Nisan aynda bu on lke temsilcisi bir taslak metin ortaya karmtr. 5 Mays 1949da Londrada bir araya gelen on lkenin d ileri bakanlar resmi bir trenle Avrupa Konseyinin Kurulu Anayasasn imzalamtr. 9 Austos 1949 tarihinde Yunanistan, 7 Mart 1950 tarihinde zlanda Avrupa Konseyi'ne ye olmu, ardndan da Trkiye, 13 Nisan 1950 tarihinde Avrupa Kon-

124

Uluslararas alma Normlar

Avrupa Konseyi Haritas

DKKAT

seyi'ne katlmtr. Sonraki yllarda srasyla Federal Almanya (1950), Avusturya (1956), Gney Kbrs Rum Ynetimi (1961), svire (1963), Malta (1965), Portekiz (1976), spanya (1977), Lihtentayn (1978), San Marino (1988), Finlandiya (1989), Macaristan (1990), Polonya (1991), Bulgaristan (1992), Estonya, Litvanya, Slovenya, ek Cumhuriyeti, Slovakya ve Romanya (1993), Andorra (1994), Letonya, Arnavutluk, Moldova, Ukrayna ve Makedonya (1995), Rusya ve Hrvatistan (1996), Grcistan (1999), Azerbaycan ve Ermenistan (2001), Bosna-Hersek (2002), son olarak da 2004 tarihinde Srbistan-Karadan katlmyla kurulu bugnk 45 yeli eklini almtr. Kuruluunu izleyen 15-20 yllk dnemde, bnyesinde eitli alanlarda teknik ibirlii almalar gerekletiren ve ayn zamanda siyasi danma olana da salayan Avrupa Konseyi'nin nemi bu ilk dnemde gittike artmtr. Ancak 70'li yllardan itibaren Konsey Avrupa Ekonomik Topluluu'nun (AET) gl rekabetiyle karlamtr. AET, sahip olduu geni ekonomik imkanlarn da etkisiyle, Avrupa lkeleri iin ncelikli hedef haline gelmi, bunun paralelinde siyasi arl da artmtr. 70'li yllardan 90'l yllara kadar Avrupa Konseyi AET'nin glgesinde kalmtr. Bu sre boyunca, Konsey siyasi arln gittike kaybetmi ve teknik almalarla yetinmitir. Avrupa Konsey; eski etkinliine, SSCB'nin yklmas sonrasnda gerekleen genileme sreci ile kavumutur. Kurulu, bamszlklarna kavuan eski Sovyet Cumhuriyetlerinin ve demirperde lkelerinin katlmyla hzl bir genileme srecine girmitir. Bugn Avrupa Konseyi ad artk daha fazla duyulur hale gelmitir. nitenin ilerleyen blmlerinde Avrupa Konseyi yerine sadece Konsey denilecektir.

AVRUPA KONSEYNN KURULU AMALARI VE TEMEL HEDEFLER

Avrupa Konseyinin amalarn balk altnda toplamak mmkndr: ye lkelerdeki ulusal yasalarn, oulcu demokrasi, insan haklar ve hukuk dzeni izgisinde modernletirilmesi ve uyumlu hale getirilmesi, Avrupa toplumunun karlat sosyal sorunlar kapsayan dzenlemeleri kabul etmek suretiyle bilimsel ve teknik ilerlemenin ortaya kartt yasal ve ahlaki sorunlara ortak zmler aramak (rnein; rkla, hogrszle, aznlklara farkl muameleye, uyuturucu bamllna, bio-etik sorunlara, sosyal dlanmaya ve organize sulara zm bulmak), Avrupa kimlii bilincini tevik etmek ve farkl kltrlerden gelen insanlar arasnda karlkl anlay gelitirmek.
K T A P

Konseyin amac, Avrupa Konseyi Statsnn 1. Blmnde ak olarak belirtilmitir. Avrupa Konseyi Stats iin S. Takent (1995) nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar adl kitaptan yararlanabilirsiniz. Avrupa Konseyi ekonomik ve sosyal ilerlemelerini kolaylatrmak ve kendi ortak miraslar olan lk ve prensipleri gerekletirmek iin yeleri arasnda daha gl bir birlikteliin salanmasn amalar. Bu hedef Konseyin organlarnda: ortak sorunlarn ortaya konmas; ekonomik, sosyal, kltrel, bilimsel, yasal ve idari konulardaki sorunlarn tartlmas; ortak eylem kararlar ve antlamalar yoluyla, insan hak ve zgrlklerinin korunmas ile gerekletirilebilir. Avrupada demokrasiyi yeni benimseyen lkelerle politik ibirliini gerekletirmek, Orta ve Dou

nite 8 - Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Faliyet Alanlar

125

Avrupa lkelerine politik, hukuki ve anayasal reformlarda yardmc olmak ve desteklemek de kurulu amalar arasnda sralanabilir. Konsey sosyal dayanmay tevik etmektedir. Bu ilkenin gerekletirilmesi iin Konseyin temel hedef ve ncelikleri unlardr: Yeterli dzeyde bir sosyal korumann temin edilmesi, stihdam, mesleki eitim ve ii haklarndaki geliiminin tevik edilmesi, Toplumdaki en zayf gruplarn korunmas, Frsat eitliinin teviki, Dlanma ve fark gzetme ile mcadele, G konusunda Avrupa ibirliini glendirme. Avrupa Konseyi (Council of Europe) ile Avrupa Birlii Konseyi (European Council) arasndaki farklar nelerdir?
SIRA SZDE

AVRUPA KONSEYNN KURUMSAL YAPISI

Avrupa Konseyi Kurulu Antlamasnn 10. maddesinde Konseyin iki organndan sz edilmektedir. Bunlar Bakanlar Komitesi ve Parlamenterler Meclisidir. Ancak Genel Sekreterlik ve Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongreside (AYBYK) Konseyin organlar arasnda sralanabilir. Konseyin merkezi Fransann Strasburg kentidir. Konseyin finansman nfus ve maddi olanaklar orannda ye lkelerce salanmaktadr. Avrupa Konseyinin resmi bayrann zerindeki ember halindeki oniki yldz neyi ifade etmektedir?

Avrupa Konseyi Resmi Bayra

SIRA SZDE

3
Gzlemci statsndeki devletler; Japonya, Kanada, Vatikan, Meksika, Amerika Birleik Devletleridir. Konseyin resmi dilleri Franszca ve ngilizcedir. Ancak Parlamenterler Meclisi Almanca ve talyancay da kendi almalarnda kullanmaktadr.

Bakanlar Komitesi
Bakanlar Komitesi, Konseyin karar organdr. Bakanlar Komitesinde ye lkelerin d ileri bakanlar, bakanlara vekaleten daha sk toplanan Delegeler komitesinde ise Daimi Temsilciler yer alr. ye lkelerin d ileri bakanlar ylda iki kez, mays ve kasm aylarnda toplanmaktadrlar. Toplantlarn gndemi, Daimi Temsilcilerin yer ald Delegeler komitesince belirlenmektedir. Bakanlar Komitesinde genellikle gncel siyasi konular ele alnmakta ve Avrupa Konseyinin izlemesi gereken yol belirlenmektedir. Bakanlar Komitesi toplantlarna benzer alanlarda faaliyet gsteren dier uluslararas kurulularn st dzey yneticileri de davet edilebilmektedir. Bakanlar Komitesinin kararlar ye devletleri balayc bir nitelik tamamakta, sadece onaylayan lkeler iin balayc olmaktadr. Bakanlar Komitesi, ye devletler arasndaki szleme ve anlamalarnda uygulanmasn salar. nsan haklar ile ilgili metinler iin bu ok nemlidir. Komite ayn zamanda gncel politik konularda beyannameler ve nergeler kabul eder. Szlemeler ve tavsiyeler, Bakanlar Komitesine kar sorumlu hkmet uzmanlar tarafndan hazrlanr; bu ekilde siyasi karlarn teknik ve sektrel grlerle etkileimi salanr. Pek ok politik giriim uzman bakanlarn dzenli konferanslarnda gerekletirilir. Komite kararlarnn kabul genelde (bte kararlar da dahil olmak zere) katlanlarn 2/3 ounluunu gerektirir. Baz nemli kararlarda bu oran arttrlabile-

DKKAT

Bakanlar Komitesinde bakanlk alt ayda bir dnml olarak deiir.

Komite: Alt kurul, komisyondur.

126

Uluslararas alma Normlar

Bakanlar Komitesi, Avrupadaki ibirlii ve ortak politik sorunlarn tartld daimi bir forum niteliindedir. Konsey 2004e kadar 174 Szleme ve Protokol hazrlamtr.

cei gibi, prosedrlerle ilgili durumlarda salt ounluk yeterli olabilmektedir. rnein usule ilikin kararlar iin salt ounluk yeterlidir. Ancak baz kararlar oy birlii artn gerektirir. Bunlar; Hkmetleri ilgilendiren kararlar, Bakanlar Komitesinin Parlamenterler Meclisine gnderecei raporlara ilikin sorunlar, Komitenin ileyiini dzenleyen Anayasadaki deiiklik nerileri, Olaan toplantlarn Strasburg dndaki bir yerde yaplmasna ilikin kararlar, Bakanlar Komitesinin oy birliini gerekli grd dier kararlardr. Komite ileyiinin ve dokmanlarnn gizlilii esastr. Zira bunlar Parlamenterler Meclisi kararlar ve grlerine verilen karlklar ierir ve Avrupa ibirliinin hkmetler aras ileyiini dzenler. Bakanlar Komitesinin alma alanlar unlardr: Savunma dndaki tm ortak sorunlar Avrupadaki ibirliinin politik ynleri Orta ve Dou Avrupa lkeleriyle ibirliinin gelitirilmesi, demokratik kurumlarn oluturulmas Avrupada ve dier lkelerde insan haklarnn korunmas Bakanlar Komitesinin grev ve yetkileri ise u ekilde sralanabilir: Konseyin politika ve faaliyetlerinin ana hatlarn belirlemek Konseyin btesinin belirlemek Parlamenterler Meclisinin de onayn alarak yeni ye olacak lkelerin yeliine karar vermek dari sorunlar grp karara balamak ye lke hkmetlerinden, Parlamenterler Meclisi ve Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresinden (AYBYK) gelen nerileri deerlendirmek, uygulamalar ve yaplabilecekleri belirlemek Avrupa Konseyi merasimlerinde hangi mzik dzenlemesi alnmaktadr?

SIRA SZDE

Parlamenterler Meclisi
Parlamenterler Meclisi bir danma organdr ve devletlere ynelik balayc kararlar alma yetkisi bulunmamaktadr. Ancak Parlamenterler Meclisi Avrupa Konseyi Genel Sekreterinin ve yardmcsnn atanmas, itzn kabul edilmesi, gndemin saptanmas, bakann seilmesi gibi kendi ileyiine ynelik olarak balayc kararlar alabilmektedir. Meclis tarafndan onaylanan belgeler Bakanlar Komitesi, ulusal hkmetler, parlamentolar ve siyasi partiler iin yol gsterici niteliktedir. Parlamenterler Meclisi ye devletlerin parlamentolarndan setikleri 306 asil, 306 yedek yeden olumaktadr. ye devletlerin Parlamenterler Meclisine gnderdikleri temsilci says devletlerin nfusuna gre deimektedir. Ayrca temsilciler ulusal parlamentodaki siyasi partilerin sandalye says oranna gre seilmektedir.

DKKAT

Avrupa Konseyinin kurulu Antlamasnda temsilcilerin milletvekili olmasn gerektiren bir hkm yoktur. Bununla beraber uygulamada temsilciler, btn ye lkelerde ve her zaman milletvekilleri arasndan seilmektedir. Temsilciler, hkmet temsilcisi saylmazlar ve kendi adlarna konuurlar. Mecliste temsilciler bir lke ad altnda deil, kendi adlarnn alfabetik srasna gre otururlar. Meclis ayda bir, birer hafta sreyle, Strasbourgdaki Avrupa Saraynda genel kurul olarak toplanr. Oturumlar aktr. ye devletlerin birinde bir bahar toplant-

Trkiyeden de 12 asil 12 yedek ye milletvekilimizden oluan heyet Parlamenterler Meclisi almalarna katlmaktadr.

nite 8 - Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Faliyet Alanlar

127

s yaplr. Meclis kendi gndemini semekte zgrdr; uluslararas politikalar tartr. Alnan kararlar ya Bakanlar Komitesinin tavsiyeleri yada yelerin teklifleridir. Parlamenterler Meclisinde 2/3 ounlukla onaylanan tavsiye kararlar Bakanlar Komitesine gnderilmekte, Bakanlar Komitesi tavsiye edilen konuda bir szleme veya anlama yaplmasn gerekli grmesi durumunda Parlamenterler Meclisine bavurmaktadr. Parlamenterler Meclisi Avrupa toplumunun karlat veya gelecekte karlaabilecei sorunlar grmekte ve kamuoyunun szcl ilevini grmektedir. Avrupa Konseyinin kurumsal yaps konusunda ayrntl bilgi iin A.Tokol (1995) Uluslararas Sosyal Politika adl kitaptan yararlanabilirsiniz. Parlamenterler Meclisi yeleri, Konseyin alma alanna giren kltr, eitim, evre, blgesel planlama, Avrupann Konseye ye olmayan lkeleri ile ilikiler ve iltica sorunlar gibi konularnda alan toplantlarna katlrlar. Bir ye hem Bakanlar Komitesinde hem de Parlamenterler Meclisinde grev alamaz. Ayrca ye, temsil ettii lkenin vatanda olmaldr. Parlamenterler Meclisi, Bakanlar Komitesi tarafndan gsterilen adaylar arasndan bir Genel Sekreter ve bir Genel Sekreter Yardmcs semektedir. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi ile Avrupa Birlii Parlamentosu arasndaki benzerlik ve farklar nelerdir?

Parlamenterler Meclisi Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile bu szlemeyi ekonomik ve sosyal alanda tamamlayan Avrupa Sosyal artnn hazrlanmasnda byk katklarda bulunmutur.

K T A P

Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi(AKPM) yaps iinde AKPM Bakanlk Divan(Bro), AKPM Daimi Komisyonu, AKPM Komisyonlar, AKPM Siyasi Gruplar bulunmaktadr.

SIRA SZDE

5
Mecliste be siyasi grup bulunmaktadr: Sosyalist Grup (SG), Avrupa Halklar Partisi (AHP/HD), Avrupa Demokratik Grubu (ADG), Liberaller, Demokratlar ve Reformcular Grubu (LDR) ve Birleik Avrupa Solu Grubu (BAS). Meclisin baz yeleri herhangi bir siyasi gruba katlmamay tercih etmektedirler.

Genel Sekreterlik
Avrupa Konseyi Kurulu Antlamasnn 10. maddesine gre Konseyin Organlar arasnda Bakanlar Komitesi ve Parlamenterler Meclisi (Danma Meclisi) belirtilmekte Genel Sekreterliin bu iki organa hizmet verecei hkm yer almaktadr. 36. ve devam maddelerinde ise Genel Sekreterlik Sekreterya bal altnda ve 6. blmn tamamnda; oluumu, sorumluluk alanlar ve finansman hakknda bilgi verilmek suretiyle Konseyin organym gibi ele alnmaktadr. Bu nedenle kitabnzda Genel Sekreterlik Konsey Organlar bal altnda incelenecektir. Avrupa Konseyi hakknda daha ayrntl bilgi iin http://www.avrupakonseyi.org.tr adresinden yaralanabilirsiniz. Genel Sekreter Konseyin i programnn ve btesinin ynetiminden sorumludur ve Konsey ile Sekreterliin gnlk ynetimine nezaret eder. Genel Sekreter tarafndan ncelikli neriler esasna gre hazrlanan Hkmetler aras i program, her yl Bakanlar Komitesi tarafndan onaylanr. Genel Sekreter bu programn Sekreterliin yardm ile uygulanmasndan sorumludur. Hkmetler aras i birlii alanndaki faaliyet esas itibariyle Konseyin balca alma alanlar ile ilgili mdrlklerce koordine edilir. Avrupa Konseyinin yukarda sralananlar dnda pek ok uzmanlk kurulu bulunmaktadr. Bunlar arasnda Sosyal Komite ve Avrupa Hukuksal birlii Komitesi saylabilir.

NTERNET

Avrupa Konseyi Genel Sekreteri olarak 1999da be yllk bir sre iin Parlamenterler Meclisi tarafndan Avusturyal Walter Schwimmer seilmitir. Genel Sekreterlik yaklak olarak 1300 Avrupal memurdan olumakta ve 157 milyon sterlin tutarnda (1998) bir bte ile almaktadr.

Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi (AYBYK)

Kurulu Antlamasnda yer almamasna karn bugn Konsey organym gibi hareket edip faal bir ekilde almakta olan AYBYK ilk kez Ocak 1957 ylnda is-

Kongre: eitli lkelerden delegelerin katlmasyla yaplan toplantdr.

128

Uluslararas alma Normlar

tiari dzeyde bir araya gelmi, Ocak 1960ta yapt toplantsnda kurulu esas ve yetkilerini belirleyen Anayasay kabul etmi, Bakanlar Komitesinin de onayyla 1961de daimi bir stat kazanmtr. 1994e kadar daimi konferans statsnde olan AYBYK, 1994de Bakanlar Komitesinde alnan bir kararla Kongreye dntrlmtr. Bu Kongre, Konseyde yerel ve blgesel ynetimleri temsil eden danma organdr. Btn ye devletlerin temsilcilerinden olumaktadr. AYBYKnin ana amac, yerel ve blgesel ynetimleri Avrupa Birlii srecine ve Avrupa Konseyi almalarna katmak, yerel ve blgesel demokrasiyi tesis edip ilerliini arttrmak, Avrupadaki blgeler ve snr blgeleri arasndaki ibirliini glendirmektir. Gnmzde zellikle Dou Avrupadaki greli yeni demokrasilerdeki demokratik yaplar glendirmek zere almaktadr. Genelde ylda bir kez Strasburgda toplanan ve toplantlar gn devam eden AYBYK, birisi yerel ynetimleri, dieri ise blgesel ynetimleri temsil eden iki meclise blnmtr. Bakanlar Komitesine gnderilecek kararlar grerek kabul eder. nce Parlamenterler Meclisinin grne gnderilen kararlar daha sonra onay iin Bakanlar Komitesine gider.
SIRA SZDE

Hangi gn Avrupa gn olarak kutlanmaktadr?

AVRUPA KONSEYNDE DENETM MEKANZMALARI

Avrupa Konseyinde denetim; Hkmetler kanadn oluturan Bakanlar Komitesi, Parlamenterler kanadn oluturan Parlamenterler Meclisi, Yerel ynetimlerin faaliyet gsterdii AYBYK, erevesinde yaplmaktadr. Ayrca, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa Sosyal art, Avrupa kenceyi nleme Szlemesi balamnda zel denetim mekanizmalar bulunmaktadr. Bakanlar Komitesi erevesinde Yaplan Denetim (Siyasi Denetim): Siyasi denetim 1994 ylnda oluturulmu ve 1996 ylndan itibaren ilerlik kazandrlm bir mekanizmadr. Bakanlar Komitesi adna Daimi Temsilciler tarafndan yrtlen bu denetim sreci gizlidir. Denetim, belirlenen konularda btn ye lkeler iin eit ekilde gerekletirilmektedir. Parlamenterler Meclisi erevesinde Yaplan Denetim: Parlamenterler Meclisi ye devletlerin taahht ve ykmllklerine uyup uymadklarnn incelenmesi amacyla 1995 ylnda bir denetim mekanizmas oluturmutur. Bu denetim mekanizmas nce, Avrupa Konseyinin yeni yeleri olan Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri iin balatlmtr. Ama, Avrupa Konseyine ye olan ve esasen yelii kazandklarnda Avrupa Konseyinin tm standartlarn salamayan lkelerin bu standartlara ulap ulamadklarnn denetlenmesidir. AYBYK erevesinde Yaplan Denetim: Avrupa Konseyinin Merkezi ve Dou Avrupa lkelerini de iine alacak ekilde genilemesi, snr tesi ibirliinin giderek daha fazla nem kazanmas sonucunu dourmutur. AYBYKnin 1996 ylnda yaplan Genel Kurul almalar srasnda kabul edilen bir kararla, ye lkelerde yerel ve blgesel demokrasinin ileyiinin denetime tabi tutulmas uygulamas balatlmtr.

AVRUPA KONSEYNN FAALYET ALANLARI

Avrupa Konseyi Statsnn 3. maddesine gre; Konseye yeliin temel koulu, "hukukun stnl ilkesiyle yarg yetkisi iindeki herkesin insan haklar ve temel

nite 8 - Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Faliyet Alanlar

129

zgrlklerden yararlanmas" ilkesinin kabuldr. Bu hkm ayn zamanda Konseyin tm faaliyetlerine yn veren temel ilke ve amac ifade etmektedir. Bu ilkeye bal tm Avrupa lkeleri Avrupa Konseyine ye olabilir. Ancak her ye devlet istedii zaman Konsey yeliinden ayrlabilir. Konsey yesi olma artlarna nemli aykrlklarda bulunan bir lke, temsil hakkndan bir sre yoksun braklabilir ve Bakanlar Komitesince Konseyden ekilmeye arlabilir. Bu ar dikkate alnmazsa, Bakanlar Komitesi belirleyecei bir tarihten sonra bu lkenin Konsey yeliine son verebilir. Statnn 1. maddesi ise: Avrupa Konseyinin amac, ortak miraslar olan lk ve ilkeleri korumak ve gerekletirmek ve ekonomik ve sosyal ilerlemelerini kolaylatrmak zere yeleri arasnda daha gl bir birlie ulamaktr. Bu ama; ortak ilgi konusu olan sorunlarn grlmesi, ekonomik, sosyal, kltrel, bilimsel, hukuksal ve ynetsel konularla insan haklar ve temel zgrlklerin korunmas ve daha ileri dzeyde gereklemesi konusunda szlemeler ve ortak eylemler yoluyla Konsey organlar eliyle izlenir... Ulusal savunmaya ilikin konular, Avrupa Konseyinin alan dndadr demektedir. Bu maddeye gre, faaliyet alan dnda braklan ulusal savunma konular hari tm konularn Konseyin faaliyet alanna girecei sylenilebilir. Nitekim; kltr, eitim, salk, evre ve doann korunmas, devletler aras uyumazlklarn bar yollarla zm, insan haklar, sosyal sorunlar ve daha pek ok konuda Konsey faaliyet gstermektedir. Konsey bu alanlarda, ye devletlerin ulusal mevzuatlarn birbirleriyle ve Konseyin normlar ile uyumlu klmak zere szleme ve protokoller hazrlamaktadr. Avrupa nsan haklar dl hangi artlara sahip olanlara ve nasl verilmektedir?
DKKAT

rgtn statsnde ekonomik konularda da faaliyet gsterilmesi ngrlmekle birlikte, uygulamada bu alandaki almalar snrl kalmaktadr.

SIRA SZDE

7
Konsey'in halen 174 Szleme ve Protokol mevcuttur. Szlemeler, devletler arasnda yasal ibirliinin temel belgeleridir ve onaylayan devletler iin balaycdr. Ancak, btn sorunlarn szlemelerle dzenlenmesine gerek yoktur. Bakanlar Komitesi, ayn zamanda ye devletlerin hkmetlerine ynelik Tavsiyelerde kabul edebilmektedir. Bu tavsiyelerle ulusal mevzuat veya idari uygulamalar iin ana hatlar belirlenmekte ve hkmetler asndan sorunlara etkin ve uygulanabilir zmler gelitirilmesine yardmc olunmaktadr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ile Avrupa Topluluklar Adalet Divan arasndaki farklar nelerdir? Ayrca Konsey, zel yardm ve ibirlii programlar ile yeni yeler ve Konseye yelik iin bavuran devletlere demokratik ve yasal reformlar yerletirmek, glendirmek ve hzlandrmak iin teknik yardmlar salamaktadr.
SIRA SZDE

130

Uluslararas alma Normlar

zet
A M A

Avrupa Konseyi tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? 19. yzyl dnyasnn ok kutuplu g sistemlerinin merkezinde olan Avrupa, 20. yzyln ikinci yarsnda Dou-Bat eksenine oturan iki kutuplu g sisteminde tekrar ve etkin bir biimde yerini alabilmenin mcadelesine balamtr. Belika Bar Antlamasn imzalayan lkelerin hkmetler aras mzakerelerinin sonucunda Konseyin kurulmas projesi kabul edilmi, faaliyetlerini giderek artan lde devam ettiren nemli kurululardan Avrupa Konseyinin kuruluu tamamlanmtr. Avrupa Konseyinin kurumsal yaps nasldr?

A M A

Avrupa Konseyinin faaliyet alanlar nelerdir?

A M A

ye devletlerin ulusal mevzuatlarn birbirleri ile ve Konseyin standartlar ile uyumlu klmak, insan haklarn, oulcu demokrasiyi ve yasa dzenini korumak Avrupa kltr kimlii ve farkllklar bilincini tevik etmek ve gelimesine katkda bulunmak zere szlemeler hazrlamak Avrupa Konseyinin faaliyet alanlar iinde yer alr. Ayrca Avrupa Konseyi, siyasal, yasama ve anayasal alanlarda reformlar destekleyerek Avrupada demokratik istikrarn pekimesine yardmc olmak ve Avrupa toplumunun kar karya bulunduu sorunlara zm aramakla da kendini sorumlu klmtr.

Bakanlar Komitesi ve Parlamenterler Meclisinden oluan Avrupa Konseyine Genel Sekreterlik yardmc olur. Sonradan bu oluuma Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongreside katlmtr. Konseyin merkezi Fransann Strasburg kenti olup Bakanlar Komitesi karar organ, Parlamenterler Meclisi danma organ ve Genel Sekreterlikte idare organdr. Hukukun stnl prensibini kabul eden ve kendi hukuku iinde her ferdin insan haklar ve temel zgrlklere sahip olmasn temin eden her Avrupa lkesi, Bakanlar Komitesince Avrupa Konseyine ye olmaya davet edilebilir.

nite 8 - Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Faliyet Alanlar

131

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisinde, Avrupa Konseyinin tarihsel olarak ortaya kmasna neden olan ana faktr birlikte ve doru olarak verilmitir? a. Politik faktrler-Siyasi faktrler-Kltrel faktrler b. Ekonomik faktrler-Karlkl bamllk-Siyasi faktrler c. Politik faktrler-Ekonomik faktrler-Karlkl bamllk d. Siyasi faktrler- Karlkl bamllk- Kltrel faktrler e. Kltrel faktrler- Ekonomik faktrler- Karlkl bamllk 2. Canl ve talep gc yksek bir Avrupa pazar oluturulmas amacyla ABD tarafndan hazrlanan program aadakilerden hangisidir? a. Marshall program b. Davis program c. Carter program d. Nikson program e. Kenedy program 3. Aadakilerden hangisi Avrupa Konseyinin temel hedeflerinden biri deildir? a. Toplumdaki en zayf gruplar korumak b. Frsat eitliini tevik etmek c. Dlanma ve fark gzetme ile mcadele etmek d. Yeterli dzeyde bir sosyal korumann temin edilmesini salamak e. Herkesin refah seviyesini ayn seviyeye getirmek 4. Avrupa Konseyi Kurulu Antlamasnn 10. maddesinde belirtilen Konseyin iki organ aadakilerden hangisinde birlikte ve doru olarak verilmitir? a. Parlamenterler Meclisi - Genel Sekreterlik b. Genel Sekreterlik - Bakanlar Komitesi c. Bakanlar Komitesi - Parlamenterler Meclisi d. Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi Parlamenterler Meclisi e. Genel Sekreterlik - Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi 5. Avrupa Konseyinin karar organ aadakilerden hangisinden birlikte ve doru olarak verilmitir? a. Genel Sekreterlik b. Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi c. Parlamenterler Meclisi d. Bakanlar Komitesi e. Disiplin Komitesi

6. Avrupa Konseyinin danma organ aadakilerden hangisidir? a. Genel Sekreterlik b. Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi c. Parlamenterler Meclisi d. Bakanlar Komitesi e. Disiplin Komitesi 7. Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi nerede toplanmaktadr? a. Brksel b. Strasburg c. La Hey d. Cenova e. Paris 8. Avrupa Konseyi, aadaki hukuki normlardan hangisini karmak suretiyle, ye devletlerin ulusal mevzuatlarn birbirleri ile ve Konseyin standartlar ile uyumlu klmaktadr? a. Ynetmelik b. Ynerge c. Tzk d. Talimat e. Szleme 9. Avrupa nsan Haklar Szlemesindeki haklarnn ihlal edilmi olduuna inanan bir birey, ulusal mahkemelerde yasal imkanlarn tkenmi olmas art ile aadakilerden hangisine ikayette bulunabilir? a. Avrupa nsan Haklar Mahkemesine b. Bakanlar Komitesine c. Parlamenterler Meclisine d. Genel Sekreterlie e. Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresine 10. Yeni yeler ve Konseye yelik iin bavuran devletlere demokratik ve yasal reformlar yerletirmek, glendirmek ve hzlandrmak iin teknik yardmlar salayan program aadakilerden hagisidir? a. Uluslararas Destek Programlar b. Mali birlii Programlar c. Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetim Programlar d. Teknik Destek Programlar e. zel Yardm ve birlii Programlar

132

Uluslararas alma Normlar

Yaamn inden

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c 2. a 3. e Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Kurulu Amalar ve Temel Hedefleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Kurumsal Yaps blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Organlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Organlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Organlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Faaliyet Alanlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Faaliyet Alanlar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Avrupa Konseyinin Faaliyet Alanlar blmn yeniden gzden geiriniz.

Avrupa Konseyinden kt muameleye yeni nlem Avrupa Konseyi (AK) uluslararas szlemeler erevesinde kt muameleye kar imzac lkeleri gzlem altna alma karar ald. AK bundan sonra kt muameleye ilikin BM Szlemesinin uygulanmas zerine bir dizi nlem alacak.Avrupa Konseyinin kararna gre kurulan bir Komite 1 yla kadar, Konsey yesi lkelerde kt muamelenin nlenmesi ve bunun denetiminin salanmasn ierecek bir protokol hazrlayacak. Protokol, talyann Palermo kentinde 2000 ylnda imzalanan BM Antlamasnn uygulanmasn ierecek. almalar zellikle Dou Avrupa ve n Asya lkeleri zerinde younlayor. Avrupa Konseyi Genel Sekreter Yardmcs Maud de Boer-Buquicchio, kt muamelenin engellenmesini ngren uluslararas szlemelerin ok gl olduunu ifade ederek bunlarn uygulamalarnn ise giderek Batdan Douya doru gelitiini belirtti.Boer-Buquicchio, bu nedenle biraz da Dou Avrupa lkelerinin ciddi bir biimde mercek altna alacaklarn ifade ederek yeni hazrlanacak protokoln kt muamelenin engellenmesi iin ok ciddi tedbirleri iereceini syledi. Kt muameleye ilikin BM szlemesi, kt muameleyi yakndan takip edecek, bamsz bir mekanizmann rapor hazrlamas ve her lkeye ziyaret yapma imkan da veriyor. Bu bamsz kurum ayn zamanda ikenceye kar alan rgtlerle de ortak almalar yrtebilecek. Boer-Buquicchio, amalarnn lkeleri hedef haline getirmekten ziyade, kt muameleye kar mcadele etmek olduunu belirtti. Boer-Buquicchio ayn zamanda Konvansiyonda yer alan imzalarn sadece l harfler olmasn istemediklerini belirtti. Avrupa Konseyi, Gney Dou Avrupada potansiyel olarak her yl kt muameleye maruz kalan insan saysn da 500 bin ile 2 milyon arasnda olarak hesaplyor. Avrupa Konseyi kt muamele denetimi erevesinde fuhu ticareti ve kaak gmenlik gibi noktalar da alyor. Konsey, insan tacirleri kurbanlarnn, tanrken veya hizmet kleleri olarak kullanlrken ve organ ticareti konusunda zellikle tehdit, g kullanma ve zor uygulama uygulamalar da yakn bir biimde takip ederek ilgili lkelerin bu konularda ald tedbirleri denetleyecek. Kurbanlarn korunmas iin hukuki, sosyal, insan haklar konularnda ulaan uzman raporlar esas alnacak. Kurbanlara el atldktan sonra zel merkezlerde dil yardmnn da sunulmas gerekecek. Ayrca herhangi bir Avrupa lkesinde oturma msaadesi alabilmesi iin tccarlarn ihbar edilmesi de gerekmeyecek Kaynak: Hrriyet Gazetesi, 25.09.2003.

4. c 5. d 6. c 7. b 8. e 9. a 10.e

nite 8 - Avrupa Konseyinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Faliyet Alanlar

133

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Avrupa Konseyine ye devletler unlardr: Almanya, Arnavutluk, Andora, Avusturya, Azerbaycan, Belika, Bosna-Hersek, Bulgaristan, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Ermenistan, Estonya, Finlandiya, Fransa, Grcistan, Hrvatistan, Hollanda, ngiltere, rlanda, spanya, sve, svire, talya, zlanda, Kbrs, Letonya, Lihtentayn, Litvanya, Lksembourg, Macaristan, Malta, Makedonya, Moldova, Norve, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, San Marino, Srbistan-Karada, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Ukrayna, Trkiye, Yunanistan. Sra Sizde 2 Avrupa Konseyi (Council of Europe), Avrupann 45 demokratik lkesini biraraya getiren ve merkezi Strazburg (Fransa) olan bir uluslararas kurulu iken Avrupa Birlii Konseyi (European Council), Avrupa Birliinin (AB) politikasnn belirlenmesi amacyla, 15 AB yesinin devlet veya hkmet bakanlarnn katlmyla dzenli olarak toplanan bir AB organdr. Sra Sizde 3 Avrupa bayrann mavi zemin zerine 12 altn rengi ember halindeki yldz sembol Avrupa halklarnn birliini temsil etmektedir. Yldzlarn says yelerin saysna orantl deldir. yelerin saysnn artmasyla da art gstermez. On iki rakam mkemmelliin ve tam oluun simgesidir. 1986 ylndan beri Avrupa Konseyi bayra ayn zamanda Avrupa Birliinin de resmi amblemidir. Avrupa ambleminin dardaki kiiler tarafndan kullanlmas ile ilgili bilgiler Avrupa Konseyi Hukuk leri Genel Mdrlnden ve Brkselde Avrupa Komisyonundan temin edilebilir. Sra Sizde 4 1972 ylnda Bakanlar Komitesi tarafndan, Beethovenin 9.Senfonisinin preldnden Neeye vg parasnn Herbert von Karajan tarafndan yaplan mzik dzenlemesi Avrupa melodisi olarak kabul etmitir. Bu para Avrupa merasimlerinde alnmaktadr.

Sra Sizde 5 Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Avrupa Konseyinin ye devletlerinin parlamento lar tarafndan seilen veya atanan 306 asl 306 yedek parlamenter temsilcilerden oluur. Avrupa Birlii Parlamentosu ise Avrupa Birliine ye 25 lkeden halk oyu ile seilen temsilcilerden oluur. Sra Sizde 6 5 Mays 1949 Avrupa Konseyinin kurulu tarihidir. Avrupa Konseyine ye lkelerde 5 Mays Avrupa Gn olarak kutlanr. Bu nedenle ye lkelerde 5 Mays gn toplantlar dzenlenir. Bu toplantlarda Avrupa Konseyinin kuruluu, amac, ilkeleri anlatlr. alma organlar tantlr. Avrupa nsan Haklar Szlemesi okunur. Sra Sizde 7 1980de Bakanlar Komitesi, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde kutsanan insan haklar davasna stn katk yapanlar iin Avrupa nsan Haklar dln kabul etmitir. Bakanlar Komitesi dl her ylda bir defa Parlamenterler Meclisi tarafndan sunulan listeden bir ahsa veya gruba, kurulua veya hkmet d bir kuruma vermektedir. dl, bir madalya ve insan haklarnn korunmasna kazanann yapt katky belirten bir berattan olumaktadr. Sra Sizde 8 Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile kurulmu adli organn merkezi Strasbourgdadr. 41 yargtan oluur ve en yksek adli merci olarak ye devletlerin ykmllklerini yerine getirmelerini salar. 1998 Kasmndan itibaren Mahkeme srekli olarak almaktadr. Avrupa Topluluklar Adalet Divan ise Avrupa Birlii tarafndan kurulmutur. Lksembourgdaki merkezinde toplanr. Uygulama ve yorum bakmndan Avrupa Birlii szlemelerine uyulmasn salar.

134

Uluslararas alma Normlar

Yararlanlan Kaynaklar
Erbay, Y.ve Yener, Z. (1999). Yerel Ynetimlerimizin Avrupa Platformu. stanbul: Avrupa Konseyi-Yerel ve Blgesel Ynetimler Birlii Kongresi. Sur, M. (1995). Hukukunun Uluslararas Kaynaklar. zmir: Dokuz Eyll Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yaynlar. Talas, C. (1990). Toplumsal Politika. Ankara: mge Kitabevi Yayn. Takent, S. (1995). nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar. stanbul: Basisen Eitim ve Kltr Yayn. Tokol, A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn.

Bavurulabilecek Kaynaklar
Akllolu, T. (ev.) (1998). Sosyal Haklar Avrupann Her Yerinde Uygulatalm Avrupa Sosyal art: Sivil Toplum Kurulular in Bir Ara. Ankara: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi nsan Haklar Merkezi Yayn. Ergl, E. (2003). Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ve Uygulamas. Ankara: Yarg Yaynevi Yayn. Korkusuz, M. R. (1998). Uluslararas Belgelerde ve Trk Anayasasnda Temel Hak ve zgrlkler. stanbul: zrenk Matbaaclk Yayn. nal, . (2001). Avrupa nsan Haklar Szlemesi: nsan Haklarnn Uluslararas lkeleri. Ankara: TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yayn.

Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri

135

1949 ylnda kurulan Avrupa Konseyi, ulusal savunma konular hari hemen her konuda faaliyet gstermi ve bu alanlarda ye devletlerin ulusal mevzuatlarn birbiri ile ve Konseyin standartlar ile uyumlu klmak zere pek ok szleme ve protokol hazrlamtr. Avrupa Konseyinin alma yaam ile de dorudan veya dolayl olarak ilgili bir ok dzenlemesinden sz edilebilir. Bunlardan Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Avrupa Sosyal art gvence altna aldklar haklar, bu haklarn gereklemesini salamak zere oluturulan denetim sistemi ve hukuksal etkileri gibi zellikleri nedeniyle Konseyin dier dzenlemelerinden ayrlarak ne kar. 1950 ylnda Konseye ye olan Trkiyenin Konsey ile ilikileri gnmze dein kesintisiz olarak srm, ancak baz yllar ve dnemlerde, Konsey belgelerinin ngrd denetim sistemi nedeniyle sorunlar yaanmtr. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Avrupa Konseyinin temel belgeleri nelerdir? Avrupa Konseyi ile Trkiye ilikileri tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir?

136

Uluslararas alma Normlar

STRAZBURGDA O GN OCUKLAR GB ENDK (!)

Ben 20 ylda yle oturumlar yaadm ki, insann gzleri yaarrd. Trkiye yerden yere vurulur, Trk delegeler sra kapaklar ile protesto edilir, katillikle sulanr, yuhalanrd. 20 yl Konseyde boynumuz bkk dolatk. Eletirilerin bir blm maksatl idi, ancak bir blm de doru olduundan dolay, parlamenteri, brokrat ve gazetecisi ile hepimizin onuru zedeleniyordu. Hakl eletiriler daha da ac veriyordu. Resmi yetkililer, Bizi anlamyorlar bunlar gerekesinin ardna saklanyor, ancak zel konumalarnda onlar da ezikliklerini saklayamyorlard. te ben byle bir Avrupa Konseyi anlaryla dolu ekilde, Gln konumasn dinlemeye gittim. AKINLIKTAN KENDME GELEMEDM. nanamadm. Gl konutuka alk ald. Trkiyenin insan haklar, fikir zgrl ve demokrasi yolunda att admlar anlattka bravo sesleri duyuldu. Hele sorulara geilince, durum daha da deiti. Eskiden Trkiyeyi yerden yere vuran grup liderleri imdi Gle iekler atyor, her konumac nce Trkiyeyi ve sizi tebrik ederiz diye sze balyor ve son derece anlayl sorular soruyorlard. Konsey Asamblesini ve bu insanlar bilmesem Trk yetkililer sorular bile nceden hazrlayp ceplerine koymular diyebilirdim. Bu manzaraya Gln 10 yllk Konsey deneyimi ve ilikileri mutlaka katkda bulunmutur. Son derece mantkl yaklam, yantlarnn yumuakl da atmosferi etkiledi. Ancak asl etken, Trkiyenin son iki yldr Kopenhag Kriterlerine uyum konusunda gsterdii olaanst gayretti. nce Ecevit koalisyonu, ardndan AKP hkmetinin yapt deiiklikler, Trkiyeye aka lig atlatm. Demek ki sorun, Trkiyeyi anlamamalarndan ve sevmemelerinden deil, Trkiyenin nsan Haklar ve Demokrasi kulbne hem ye olmas, hem de kurallarna uymamasndan kaynaklanyormu. Geen Pazartesi Avrupa Konseyi binasndaki Trkler lkeleriyle gurur duydular. Normallemenin tadn tattlar. tilip kaklmak, srekli eletiri almak yerine, Avrupa normlarna ayak uydurmaya balamann rahatln yaadlar. Bu keyfi bizlere yaatma ans da Gle dt. O gn Strazburgda bir avu Trk ocuklar gibi endik. Ancak demokrasi hep gelien bir sre. Bunu izleyip ona gre deimemiz gerek. Bu i bitti diye dnrsek, 10-15 yl sonra gene sknt yaarz. Kaynak: M.Ali Birand, Posta Gazetesi, 01.02.2003.

Anahtar Kavramlar
Avrupa nsan Haklar Szlemesi Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Sosyal art Denetim Divan Komisyon

indekiler
AVRUPA KONSEY BELGELER Avrupa nsan Haklar Szlemesi Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Avrupa Sosyal art AVRUPA KONSEY-TRKYE LKLER

nite 9 - Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri

137

AVRUPA KONSEY BELGELER

Avrupa Konseyinin alma yaam ile dorudan veya dolayl olarak ilgili pek ok dzenlemesinden sz edilebilir. Ancak burada, gvence altna aldklar haklar, bu haklarn gereklemesini salamak zere oluturulan denetim sistemi ve hukuksal etkileri gibi zellikleri nedeniyle Konseyin dier dzenlemelerinden ayrlarak ne kan ve konumuz asndan nemli olduunu dndmz iki temel belgeye Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile Avrupa Sosyal artna deinmekle yetineceiz. Avrupa Konseyinin alma yaam ile ilgili temel belgelerinden; Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa Sosyal art ve bu arta Ek Protokoln tam metni kitap sonunda Ek 3de verilmektedir.

Avrupa Konseyi Binas

DKKAT

Avrupa nsan Haklar Szlemesi

Avrupa Konseyi kurulmadan nce, toplanan La Haye Kongresinde (1948), Konseyin kurulmas ile birlikte, uluslararas yarg gvencesiyle donatlm bir insan haklar belgesinin oluturulmas nerilmiti. Bu nedenle, Avrupa Konseyi kurulur kurulmaz (1949), insan haklarnn korunmas ve gelitirilmesi sorununa ncelik vermi ve ok ksa bir sre iinde, asl ad nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Szleme olan, Avrupa nsan Haklar Szlemesini (AHS) hazrlamtr. AHS, 4 Kasm 1950 tarihinde aralarnda Trkiyenin de bulunduu 15 lke tarafndan Romada imzalanm, 3 Eyll 1952 tarihinde yrrle girmi ve Trkiye tarafndan da 1954 tarihinde 6366 sayl yasayla onaylanmtr. Kitabnzn 2. nitesinde verilen bilgiler nda, Szlemenin i hukukumuzun paras olduu ve kendiliinden uygulanmas gerektii, bir baka deyile yeni dzenleme yaplmasna gerek gstermedii ve Anayasaya aykrlnn da ileri srlemeyecei sylenmelidir. Byle olmakla birlikte, AHSnin Trkiye tarafndan onaylanmas balangta, Trk siyasal yaamnda yeterli ilgiyi uyandrmam, Avrupa ile btnleme abalarnn bir halkas olmaktan teye gidememitir. Ancak, gerek 1961 gerekse de 1982 Anayasalarnn hazrlanmas aamasnda AHS gz nnde tutulmutur. Konsey, ye lkeler arasnda daha sk bir birlik kurabilmek amacyla AHSyi hazrlamtr. Bu amaca ulamak iin ise, Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirgesindeki (HEB) haklarn her yerde ve etkin olarak korunmas, gelitirilmesi ve gvenceye kavuturulmasnn amaland aklanmtr. Yani AHS, HEBden esinlenmitir. Ancak, HEBden farkl olarak sadece klasik kiisel ve siyasal haklar gvence altna alm, ekonomik ve sosyal haklara ise deinmemitir. Buna ramen AHS, ierii bakmndan HEBye gre daha ileri bir hukuki dzenleme getirmitir. Ekonomik ve sosyal haklara deinilmemesinin temel nedeni ise, Szlemenin hazrland dnemde Avrupa lkeleri arasnda, ekonomik ve sosyal haklarn ierii ve kapsam konusunda nemli gr ayrlklarnn bulunmasdr. Ayrca Szleme, znde, Avrupa lkeleri arasnda siyasi temele dayal daha sk bir ibirlii gerekletirme amacna ncelik tanmaktadr. Bu nedenle Szleme HEBde yer verilen ekonomik ve sosyal haklar ikinci bir szlemeye brakmtr. 1974 ylndan itibaren Avrupa Konseyine ye olacak lkeler iin, Konseye giri yaptklar gn AHSyi imzalama ve bir yl iinde de onaylama zorunluluu bulunmaktadr. Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile nsan Haklar Evrensel Bildirisi arasndaki fark nedir?

mza: Bir devletin, hkmleriyle henz hukuki olarak balanmad bir andlamaya katlmasna ilikin ilk ilemdir. Onaylama: Bir devletin, daha nce imzalam olduu bir szleme ile balanma iradesini kesinletiren ilemdir. Balanma, onaylama tarihinden itibaren balar.

DKKAT

Avrupa Konseyinin tm yeleri, AHSyi imzalamak ve onaylamak zorundadr.

SIRA SZDE

138

Uluslararas alma Normlar

AHS, insan haklar alannda dnyada mevcut szlemelerin en gelimi ve etkin olandr.

59 maddeden oluan Szleme, yaama hakk, zgrlk ve kii gvenlii hakk, adil ekilde yarglanma hakk, dnce, vicdan, din ve buna dahil olarak basn zgrl, toplanma, dernek ve sendika kurma ve bunlara ye olma zgrl gibi bir dizi hak ve zgrl garanti altna almaktadr. Dier yandan; ikence, insanlk d ya da onur krc ilem veya ceza uygulama, klelik ve zorla altrma, Szleme ile gvence altna alnan hak ve zgrlklerden yararlananlar arasnda ayrm yapmak ise yasaklanmaktadr. Grld gibi, AHS klasik kiisel ve siyasal haklar gvence altna almakta, ekonomik ve sosyal haklara ise deinmemektedir. Bununla birlikte, zel olarak alma yaamn ve alanlar ilgilendiren iki hkm dikkat eker. Bunlar, klelik, kulluk ve zorla almann yasakland 4. madde ile sendika hakkn da ieren rgtlenme zgrlne ilikin 11. maddedir. Ancak, temel hak ve zgrlklere saygnn, alanlarn refah ve mutluluunu yakndan ilgilendirdii de unutulmamaldr. Ayrca klasik kiisel ve siyasal haklar ile ekonomik ve sosyal haklar birbirinden kesin bir ekilde ayrmak ve bamsz olarak ele almak da mmkn deildir. Zira ou zaman, klasik kiisel ve siyasal haklarn kullanm, ekonomik ve sosyal haklara sahip olma ile mmkn olabilmektedir. rnein, klasik hak ve zgrlkler iinde kabul edilen, seme ve seilme hakknn kullanm aslnda ekonomik imkanlarnzla dorudan ilgilidir ya da adil yarglanma hakknn fiilen salanabilmesi bedelsiz adli yardm sisteminin kurulmasna baldr. Bu erevede AHSyi onaylayan lkelerin Szlemede yer alan haklarla dorudan ilikili sosyal ve ekonomik nlemleri alma ykmll de bulunmaktadr. Zaman iinde szlemede deiiklik yapan veya maddi kurallar, haklar tanyan, ek protokoller ye devletlerin imzasna almtr. Bu Protokollerin Szlemenin bir paras olduu belirtilmelidir. AHSnin dikkat ekici bir dier zellii ise dzenlenilen hak ve zgrlklerin klasik kiisel ve siyasal haklar ile snrl tutulmasna ramen, bu hak ve zgrlklerden yararlananlarn olduka geni bir biimde ele alnmasdr. Szlemenin 1. maddesi Yksek szlemeci taraflar, kendi yetki alanlar iinde bulunan herkese bu Szlemenin 1. Blmnde aklanan hak ve zgrlkleri tanrlar demektedir. Dolaysyla, sz konusu kimselerin hangi lkenin vatanda olduu nemsizdir. nemli olan Szlemeyi onaylayan devletin yetkisi alannda olup olmaddr. Bu dzenlemenin sonucu olarak, AHSye taraf olmayan ya da Avrupa Konseyine dahi ye bulunmayan lkelerin vatandalar hatta uyruksuz kimseler, Szlemeyi onaylayan bir lkenin yetki snrlarnda bulunmak artyla, Szlemedeki hak ve zgrlklerden yararlanabileceklerdir. Szlemenin 14. maddesi ise ayrmcl yasaklayarak Bu Szlemede tannan hak ve zgrlklerden yararlanma, cinsiyet, rk, renk, dil, din, siyasal veya dier kanaatler, ulusal veya sosyal kken, ulusal bir aznla mensupluk, servet, doum veya herhangi baka bir durum bakmndan hibir ayrmclk yaplmadan salanr demektedir. Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile ilgili ayrntl bilgi iin Sur (1995) Hukukunun Uluslararas Kaynaklar Avrupa Konseyi erevesinde Kabul Edilen Belgeler adl kitaptan yararlanabilirsiniz. Bu szlemeyle kabul edilen ykmllklere uyulmasn salamak iin bir denetim mekanizmas oluturulmu ve Szleme erevesindeki bu denetim mekanizmas uzunca bir sre, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi ve Avrupa nsan Hak-

DKKAT

Szlemeci Taraf: Avrupa konseyine taraf olan ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa Sosyal art gibi bir andlama ile bal olmay kabul eden devletdir. AHSnin en dikkat ekici yn, haklarn fiilen gereklemesini salayan son derece ileri bir gvence sistemiyle donatlm olmas ve taraf Devletler zerindeki gl hukuksal etkisidir.

K T A P

nite 9 - Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri

139
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Binas

lar Komisyonu (AHK) ile bunun bir st organ olan Avrupa nsan Haklar Divan (AHD) tarafndan yrtlmtr. lkemiz AHKna bireysel bavuru hakkn 1987 ylnda tanm, AHDnn zorunlu yarg yetkisini ise 1990da kabul etmitir. Ancak, ye lkelerin saysndaki arta paralel olarak, Szlemedeki denetim mekanizmasnn gnn koullarna uygun hale getirilmesi gerekmi ve nemli yapsal deiiklikler ieren AHSye Ek 11 Nolu Protokol hazrlanarak, AHSye taraf btn lkeler tarafndan onaylanm, 1 Kasm 1998de yrrle girmitir. Sz konusu Protokol uyarnca, AHK ve AHD kaldrlm, yerine Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) adyla tek bir mahkeme oluturulmutur. Bakanlar Komitesinin yargsal ilevi ise ortadan kaldrlmtr. ye devletlerin, yarg statsndeki birer yesinden oluan AHM, szlemede kabul edilen ykmllklere uyulmasn salamak zere kurulmutur. AHMnin ka yargc bulunmaktadr?

Komisyon ve Divan dan oluan ikili yarglama, 11 nolu protokol sonrasnda yerini AHMye brakmtr.

SIRA SZDE

2
Mahkemenin grevi, Szlemenin yorumu ve uygulanmasna dair tm konular kapsamaktadr. Ayrca Mahkeme, Bakanlar Komitesinin talebi zerine, Szlemenin yorumlanmasyla ilgili sorunlarda gr bildirebilmektedir. Mahkeme nne gelen bavurular incelemek zere yargl Komiteler, yedi yargl Daireler ve onyedi yargl Byk Daireyi oluturur. AHM, ulusal mahkemelerin stnde temyiz mercii niteliinde olmadndan, ulusal mahkemelerin kararlarn bozmak ya da deitirmek yetkisine sahip deildir. Sadece ulusal mahkemelerin veya idari makamlarn verecei kararlarn Szlemeye uygunluunu denetlemekte, aykrlk varsa bunu tespit etmekle grevlidir. Szlemeyi onaylayan devletlerden birisi, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri araclyla, Szlemeyi onaylayan bir baka devletin Szleme hkmlerine aykr davrand savyla AHMye bavurabilir. Ayrca, Szlemeyi onaylam bir devletin bu tr dilekeler alma konusunda AHMnin yetkisini tandn bildirmi olmas artyla; gerek kiiler, szlemeyi onaylam bir devletin yarg alanna giren her birey, uyruuna baklmakszn (AHSye taraf olmayan ya da Avrupa Konseyine dahi ye bulunmayan lkelerin vatandalar hatta uyruksuz kimseler) ya da durumlarnn nedeni ne olursa olsun, tutuklu ve mahkumlar, benzer ekilde, i hukukta ehliyetsiz saylan kkler ve akl hastalar, veli ve vasilerince temsil edilmelerine gerek olmakszn, sivil toplum kurulular, ihlalin bizzat maduru olma kouluyla, tm dernekler, sendikalar, ticaret irketleri, siyasi partiler ve kamu tzel kiisi saylmayan tm rgtler, bireyler grubu, herhangi bir srekli rgtlenmeye ya da tzel kiilie gerek olmakszn; ayn karlar paylap ihlal nedeniyle madur olan kimselerin oluturduklar tm fiili gruplar, tm i hukuk yollar tkendikten sonra ve kesin ulusal kararn alnd tarihten balayarak 6 ay iinde kiisel ya da bireysel olarak bavuruda bulunabilirler.

AHMnin masraflar Avrupa Konseyi tarafndan karlanr.

140

Uluslararas alma Normlar

DKKAT

Uluslararas hukukta, bizzat bireylerin bir bavurusunun, uluslararas bir yarg organna kadar gtrlerek, balayc bir kararla sonulanabilmesi istisnai bir durumdur. Bu nedenle AHS sistemi bir devrim niteliindedir. Ancak her bavurunun AHM tarafndan kabul edilmediini de belirtmek gerekir. AHM, bir bavuruyu, Szlemenin 35. maddesine dayanarak, rnein; bavurunun imzasz olmas gerekesiyle; z bakmndan, AHM tarafndan daha nce incelendii ve yeni hibir bilgi iermedii gerekesiyle; reklam ve propaganda amacyla ya da ilemlerde sahtekarlk yaplmas vb. ekillerde bavuru hakknn ktye kullanld dncesiyle geri evirebilir. Bavurunun balangta kabul edilmesi durumunda dahi AHM, eer bavurunun inceleme aamasnda, yukarda zetle sralanan kabul edilemezlik gerekelerinden birinin varln grr ise, bavuruyu oy birlii ile geri evirebilir. Bavurunun kabul edilmezlii ynndeki karar kesindir. Ayrca, AHSde aka yer almayan hak ve zgrlkler konusunda AHMye bavuru olanann bulunmad unutulmamaldr. Bu erevede, AHSnin ekonomik ve sosyal haklar kapsamad da hatrlanacak olursa, AHMye rnein alma hakk, sosyal gvenlik hakk ya da cretli izin hakk ve benzeri haklar konusunda bavuruda bulunulamayaca sylenilebilir. AHM, kendisine verilen bir dilekeyi kabul ettiinde, bir soruturma yaparak olay saptar ve ncelikle dostane bir zm giriiminde bulunur. Eer dostane bir zm bulunabilirse, Mahkeme, olaylarla ve varlan zmle snrl ksa bir aklama yaparak bavuruyu kayttan drr. Yani dosyay kapatr. Eer sz konusu dostane zm giriimi sonu vermez ve Mahkeme, yarglamaya ilikin sreler sonrasnda, AHS ile protokollerinin ihlal edildiine karar verirse ye devleti mahkum eder ve gerekeli kararn yaynlar. Ayrca, Mahkemenin gerekeli bu karar, kararn uygulanmasn denetleyecek olan Bakanlar Komitesine gnderilir. Uygulamada Bakanlar Komitesi ilgili devletten, Mahkeme karar gereinin yerine getirilmesi iin hangi nlemleri almay dndn bildirmesini talep etmektedir. hlal devam ederse Bakanlar Komitesi ilgili hkmetten ihlalin sona erdirilmesini, ihlalin neden olduu sonularn ortadan kaldrlmasn ya da ihlalden nceki durumun yeniden salanmasn talep eder. Belirli bir sre iinde bu talep yerine getirilmezse, konuyu yeniden gndeme alr. lgili hkmete mektup gnderir. Ardndan bu konuda bir karar kabul eder. Kararn yerine getirilmesi iin i tzn verdii dier olanaklar kullanr. hlaller genellikle ulusal mevzuatn uygulamasndan kaynaklanmakla beraber, dorudan mevzuatn kendisinden de kaynaklanabilmektedir. Uygulamadan kaynaklanan ihlallerin tekrarnn nlenmesi asndan idari tedbirler yeterli olabilmektedir. Ancak, ihlal dorudan mevzuatn kendisinden kaynaklanyorsa, mevzuat deiiklii gerekebilir. Zira AHMye taraf devletlerin Szlemenin ihlalini nlemek asndan gerekli her trl tedbiri alma ykmll vardr. Dolaysyla AHSye taraf bir lkenin, bir kesinden balayan bir dava, o lkenin hatta Szlemeye taraf dier lkelerin hukuk dzenlerini etkileyebilmektedir. Mahkemenin Trkiye asndan tad nem, zellikle Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerinde kendini gstermektedir. Avrupa Birlii Komisyonunun Trkiye hakkndaki 1999 Yl lerleme Raporunda, ak bir ekilde, AHMnin tespitlerinin Tr-

Bavurular, tm i hukuk yollar tkendikten sonra ve kesin ulusal kararn alnd tarihten balayarak 6 ay iinde yaplabilir.

DKKAT
Mahkeme, kararnn uygulanmasn denetleyecek olan Bakanlar Komitesine kesinlemi kararn gndererek grevini tamamlamaktadr.

nite 9 - Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri

141

kiyenin insan haklar alannda ilerleme salayp salamadnn nemli bir gstergesi olduu belirtilmektedir.

Avrupa Sosyal art

Avrupa Konseyi yesi lkeler, klasik kiisel ve siyasal haklar konusunda gr birliine nispeten kolayca varm ve AHSyi 1 yl gibi ksa bir srede hazrlamtr. Ancak, sosyal ve ekonomik haklarla ilgili olan Avrupa Sosyal artna ekil verilebilmesi yaklak 10 yl srmtr. Bunun temel nedeni, Avrupa Konseyi yesi devletlerin ekonomik ve sosyal yaplarnn farkl olmasdr. Gerekten yaplar farkl iken, sosyal ve ekonomik haklarn genelini bir arada toplamak ve btn tek belge iinde sunmak gtr. Bu bakmdan Avrupa Konseyince benimsenilmese de, ILO sisteminde olduu gibi normlar, ayr szlemelerle ele almak daha gereki bir yntemdir. Ayrca, sosyal ve ekonomik haklarn gereklemesi belirli politikalara ve devletin bir takm olumlu ilemlerine baldr. Durum byle iken devletler, bu gibi politik konularda uluslararas ykmllk altna girmekten kanrlar. zellikle uluslararas ykmllk getirecek olan bu belgede etkin bir denetim sistemi ngrlmek isteniyorsa. Nitekim artn hazrlk almalarnda en youn tartma ve gr ayrlklarna yol aan konu, normlarn ierii deil, denetim sistemi olmutur. Yine de Avrupa Konseyi tm bu glkleri aabilmi ve bir uzlama metni olan Avrupa Sosyal art ile, sosyal ve ekonomik haklarn genelini bir arada toplayp ele alan ilk balayc uluslararas belgeyi hazrlayabilmitir. Avrupa Sosyal art, sosyal ve ekonomik haklarn korunmas alannda AHS`yi tamamlayc bir belgedir. Uluslararas bir andlama niteliinde olan bu belge, Avrupa Konseyine ye devletler arasnda 1961 ylnda, Torinoda imzalanm ve 1965 ylnda yrrle girmitir. Trkiye ise balangta imzac devlet olarak yer almasna ramen, ancak 1989 ylnda art onaylam, ayn yl yrrle koyarak taraf devletler arasnda yerini almtr. Avrupa Sosyal artnn imzalanmas ile yrrle girmesi arasnda neden drt yllk bir sre fark bulunmaktadr? artn fikri kaynaklarndan birisi (AHSde de olduu gibi) Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirgesi (HEB) iken dieri ILO normlardr. artn oluumunda da ILOnun nemli lde destek ve yardm olmutur. Ancak art, ilgili ILO Szlemelerine gre ok daha genel ve ayrntya inmeyen normlar oluturmutur. art gnmze dein protokol ile takviye edilmitir: 1988 tarihli ek protokol; drt grup yeni hakk garantiye alr (istihdam konularnda eit frsat ve eit muamele ve cinsiyete dayal ayrmclk olmakszn alma hakk, bilgi ve danma hakk, alma koullar ve alma ortamnn tespit ve iyiletirilmesinde yer alma hakk, yal kiilerin sosyal korunma hakk). 1991 tarihli deiiklik protokol; denetim sistemini gzden geirmitir. 1995 tarihli ek protokol; kolektif ikayet sistemini oluturmutur. art ve 1988 Ek Protokol konut, salk, eitim, istihdam, sosyal koruma ve ayrmcln nlenmesine ilikin olarak bir dizi hakk garanti altna almaktadr. Bunlar iki kategoriye ayrlabilir:

Avrupa Sosyal art, sosyal ve ekonomik haklarn genelini bir arada toplayp ele alan ilk balayc uluslararas belgedir.

SIRA SZDE

142

Uluslararas alma Normlar

1961 ylnda imzaya alan Sosyal artta ekonomik ve sosyal ierikli haklar yer almaktadr.

1. stihdam Koullar stihdamda ayrmclk yaplmamas, angaryann yasak olmas Sendikal haklar, toplu pazarlk hakk, iilerin bilgi ve danma hakk ile alma koullar ve alma ortamnn tespit ve iyiletirilmesine katlma hakk; Kadn ve erkein eit deerdeki i iin eit cret hakk dahil adil alma koullar ve adil cret hakk Mesleki rehberlik ve mesleki eitim hakk, zrl kiilerin alma hayatna entegrasyonu On be ya alt ocuklarn istihdamnn yasak olmas ve on be ila on sekiz ya arasndaki ocuklarn korunmas Anala ilikin haklar Gmen iiler iin eit muamele 2. Sosyal Ballk Saln korunmas hakk, sosyal gvenlik hakk, sosyal ve tbbi yardm hakk ve sosyal refah hizmetlerinden yararlanma hakk ocuklarn ve genlerin fiziksel ve ahlaki tehlikelere kar korunma hakk; Ailelerin ve bunlarn mnferit yelerinin hukuki, sosyal ve ekonomik olarak korunma hakk Gmen iiler ve ailelerinin korunma ve yardm grme hakk Yal kiilerin sosyal korunma hakk artn onaylanmas iin taraf devletin Avrupa Konseyine ye olma zorunluluu bulunmamaktadr. Devletlerin sosyal ve ekonomik yaplar arasndaki farkllklar dikkate alarak hazrlanan art onaylamak iin, taraf olacak devletlerin artla gvence altna alnan haklarn tmn kabul etme zorunluluu bulunmamaktadr. Bu esnek sistem, bir taraftan artn zn oluturan ve ekirdek kabul edilen haklar kabul etmeye zorlarken, dier taraftan bu haklar arasnda bir seim yaplabilmesine imkan tanmaktadr. Devletler bu yolla kabul ettikleri haklar ileri bir tarihte aamal olarak gelitirebilirler. imdiye kadar sadece alt devlet artn btn hkmlerini kabul etmitir. Bu lkeler; Belika, Fransa, talya, Portekiz, Hollanda ve spanyadr. Trkiye ise, art onaylarken bir ksm madde ve fkralar kapsam d brakmtr. Ancak yasama organmz Bakanlar Kuruluna onay kapsamn daha sonra geniletme yetkisi vermitir. art onaylamak isteyen devletler, 7 maddeden oluan ve zorunlu ekirdek olarak nitelenen hkmlerden en az 5i ile bal olduklarn aklamak; yani en az 5 ekirdek hakkn ykledii devi kabullenmek zorundadrlar. Zorunlu ekirdek olarak nitelendirilen 7 madde unlardr: alma hakk (Madde 1), rgtlenme hakk (Madde 5), toplu pazarlk hakk (Madde 6), sosyal gvenlik hakk (Madde 12), sosyal ve tbbi yardm hakk (Madde 13), ailenin sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakk (Madde 16), gmen iilerin ve ailelerinin haklar (Madde 19). Ayrca bir takm ek maddeler veya numaral paragraflar kabul edilmelidir. Maddelerin veya numaral paragraflarn toplam says on maddeden veya krk be numaral paragraftan az olamaz. Avrupa Sosyal art hkmleri, getirdii gvencelerin uygulanmas konusunda bireylere dava ama olana vermez. Buna karlk ILOnun denetim mekanizmalar model alnarak, art imzalayan devletler, kabul edilmi hkmlere ilikin stlendikleri sosyal ve ekonomik haklarn gerekletirilmesi konusunda aldklar nlemler ve bunlarn sonularna ilikin olarak, Avrupa Konseyi Genel Sekreterine 2 ylda bir periyodik raporlar vermekle ykmldr. Ayrca taraf devletler artn II.

nite 9 - Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri

143

Blmnde yer alan, ancak kabul edilmemi hkmlerle ilgili olarak da, Bakanlar Komitesince istenilen ve uygun aralklarla Genel Sekretere raporlar vermekle ykmldr. Sz konusu raporlar; Uzmanlar Komitesi, Hkmetler Sosyal Komitesinin Alt Komitesi, Parlamenterler Meclisi (Danma Meclisi) ve Bakanlar Komitesinden oluan 4 kademeli bir izleme mekanizmas tarafndan denetime tabi tutulur. lgili devletin denetim sonularna uygun olarak, yasalarnda gerekli deiiklikleri yapmas zorunludur. Denetim organlar, devletlerin somut uygulamalarndan yola karak, art hkmlerinin nasl anlalmas gerektii konusunda saysz yorumlar yapmtr. Bu tr kararlar ilgili devletlerin politikalarn ynlendirmesinde ok nemli birer rehber olmutur. Bylece devletler, denetim organlarnn ynlendirmesiyle, bu alandaki yasa ve uygulamalarn ciddi bir ekilde deerlendirebilmi ve arta uyum salamak zere gereken dzenlemeleri yapabilmitir. Avrupa Sosyal art ile ilgili ayrntl bilgi iin M. Sur (1995) Hukukunun Uluslararas Kaynaklar Avrupa Konseyi erevesinde Kabul Edilen Belgeler ve B. iekli (2001). Avrupa Sosyal art Temel Rehber adl kitaplardan yararlanabilirsiniz. Denetim mekanizmasnn dier nemli bir grevi, kolektif ikayetleri incelemektir. Kolektif ikayet sistemini oluturan Ek Protokol, 1995 tarihinde imzaya alm ve 1998 tarihinde yrrle girmitir. Protokoln amac, mevcut hkmet raporlarnn incelenmesine dayal denetim sisteminin yan sra artn ihlal edildii iddialarnn kolektif ikayet prosedr altnda incelenmesini temin ederek Sosyal artn denetim mekanizmasnn etkinliini arttrmaktr. Bu protokol ile baz sivil toplum kurulularna, bu Protokol onaylayan taraf devlet hakknda artn gereklerine uymad iddiasyla ikayet hakk tannmaktadr. Ancak bunun iin, ilgili devletin Sosyal arta Ek protokol onaylayarak, ngrlen bavuru yntemini kabul etmi olmas zorunludur. Kolektif ikayet u rgtler tarafndan yaplabilir: Hkmetler Komitesinin almalarna katlan uluslararas iveren rgtleri ve sendikal kurulular, yani Avrupa Ticaret Birlii Konfederasyonu (ETC), Avrupa verenler Konfederasyonu (UNICE) ve Uluslararas verenler rgt (IOE) Avrupa Konseyinde istiari statye sahip ve bu amala Hkmetler komitesi tarafndan hazrlanan listede yer alan sivil toplum kurulular Taraf her devlet, Avrupa Konseyi Genel Sekreterliine yaptklar bir deklarasyonla, kendi aleyhine ikayetlerde bulunmak zere uluslararas sivil toplum kurulularn yetkilendirebilir. Bu tarihe kadar, sadece Finlandiya byle bir deklarasyonda bulunmutur. art, hazrlanmasndan 35 yl sonra, uygulamadan kazanlan deneyimlerden de yararlanlarak, etkinliini arttrmak ve zellikle izleme mekanizmasnn daha iyi ilemesini salamak amacyla yeniden gzden geirilmi ve yeni birtakm haklar da gvence altna alacak bir ekilde gelitirilmitir. Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal art 1999 ylnda yrrle girmitir. Bu metin tek bir belge iinde hem 1961 tarihli art, hem de 1988 tarihli Ek Protokol ile garanti altna alnan haklar hem de yeni haklar bir araya getirmi bulunmaktadr ve 1961 artnn yerini alacaktr. artn ilk hali bu ekilde olmakla birlikte, szlemeci taraflardan 1988 tarihli Ek Protokol ile 1996 tarihli Gzden Geirilmi art onaylayanlar asndan korunan
K T A P

144

Uluslararas alma Normlar

haklarn says arttrlm ve zorunlu ekirdek olarak nitelendirilen yedi maddeye iki madde daha (Madde 7-ocuklarn ve genlerin korunma hakk ve Madde 20-taahhtler) eklenmitir. Gzden Geirilmi arta gre, devletler bu maddeler arasnda en az alt Maddeyi kabul etmek zorundadr: ek olarak, devletler kabul edilen toplam madde saysn en az on alt Maddeye veya en az altm paragrafa getirecek sayda baka bir takm hkmleri kabul etmek zorundadrlar.

AVRUPA KONSEY-TRKYE LKLER

Trkiye, Avrupa Konseyine 1950 ylnda ye olmu ve ilikiler gnmze dein kesintisiz olarak srmtr. Trkiye adna, 12 asil, 12 yedek ye Milletvekilimizden oluan AKPM Heyetimiz, Genel Kurul oturumlarna ve AKPM komisyonlarnn toplantlarna dzenli olarak katlmakta, Trkiyeyi ilgilendiren konularda katkda bulunmakta, gerektiinde lkemize ynelik eletirileri cevaplandrmaktadr. Trkiye, 12 asil, 12 yedek yeden oluan bir heyetle Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresinin almalarnda da yer almaktadr.
NTERNET

Ayrntl bilgi iin http://www.avrupakonseyi.org.tr/ ve http://www.mfa.gov.tr/turkce/grupa/ac/default.htm adreslerinden yararlanabilirsiniz. Trkiye, 174 Avrupa Konseyi Szlemesinden 76 adedine taraf bulunmaktadr. lkemiz, 33 Szlemeyi de imzalam,ancak henz onaylamamtr. Avrupa Konseyi faaliyetlerinin eitli ilgi alanlarnda imzalanan szlemeler zinciri ve bu bal denetim mekanizmalarna dayanlarak yrtlmekte olmas ve lkemizde eitli dnemlere egemen olan anlaylar ve koullar nedeniyle, Trkiyenin Avrupa Konseyi ile olan ilikilerinde baz yllar ve dnemlerde sorunlar yaanmtr. Trkiyenin Konsey ile ilikilerinde zellikle 1971 rejimiyle balayan ve 1980 rejimiyle dorua ulaan bunalm, ilikileri kopma noktasna getirmi ve bu dnemde rgtsel bask ve denetim alabildiine ilerken, Szlemelerle getirilen denetim mekanizmalar da altrlmtr. Trkiye 1987 ylnda vatandalarna Konsey bnyesindeki AHKye bireysel bavuru yolunu am, 1990 ylnda AHDnn zorunlu yarg yetkisini tanmtr. AHK ve AHD 1998 ylnda kaldrlarak AHM adyla tek bir mahkeme oluturulunca Trkiye, buna ilikin 11 Nolu Protokole taraf olarak daha nceki iki mahkemeye tanm olduu btn yetkileri yeni mahkemeye devretmitir. Mahkemenin verdii kararlar Trk hukuk uygulamasn ve mevzuatn nemli lde etkilemektedir. Bu kararlar erevesinde rnein, Devlet Gvenlik Mahkemelerinin yapsnda, Ceza Kanununda ya da Ceza Muhakemeleri Usul Kanununda deiiklikler yaplmtr.

DKKAT

1987 ylna kadar, Trkiye vatandalarnn bireysel bavuru olana bulunmadndan AHK nin Trk hukukunun geliimine fazla bir katks sz konusu olmamtr. Bu dnemde dier baz taraf devletler tarafndan Trkiye aleyhine birka dava alm ancak genellikle sonuna kadar takip edilmeden dosta zmle sonulandrlmtr. Bu dnemde alan dier baz davalar ise, Kbrs Rum Kesimince Trkiye aleyhine alan dava gibi, siyasi nitelik tamalarndan dolay Trk hukukunun geliimine fazla bir katk salamamtr.

nite 9 - Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri

145

Mahkemenin Trkiye asndan tad nem zellikle Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerinde kendini gstermektedir. 10-11 Aralk 1999 tarihinde Helsinkide toplanan Avrupa Birlii Konseyi, yaynlad Bin Yl Bildirgesi ile Trkiyenin Avrupa Birliine aday lke statsnde olduunu kabul etmi ancak, aday lke statsnden ye lke statsne geiin sz konusu olabilmesi iin baz konularda ilerleme kaydedilmesi n art getirmitir. nsan haklar konusunda ilerleme kaydedilmesi bu nkoullarn banda gelmektedir. Trkiyenin bu alanda kaydettii aamay gzlemleyecek ve tespit edecek organlarn banda ise Avrupa nsan Haklar Mahkemesi gelmektedir. Avrupa Birlii Komisyonunun Trkiye hakkndaki 1999 Yl lerleme Raporu, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin tespitlerinin Trkiyenin insan haklar alannda ilerleme salayp salamadnn nemli bir gstergesi olduunu belirtmektedir. Buna ramen, 2000 yl itibariyle mahkemenin i yknn byk bir blmn, yaklak bete biri, Trkiye aleyhine alm davalar oluturmaktadr. 2001 ylnda Trkiyeden yaplan yeni bavuru says ise 1059dur. Ayrntl bilgi iin http://hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/vahit_bicak/uluslararasi_insan_haklari.htm adresinden yararlanabilirsiniz. Trkiye aleyhine Mahkemeye yaplan bavurular, gzaltna alnanlara kt muamele yaplmas, siyasi partilerin kapatlmas, ifade zgrl ihlalleri gibi alanlarda younlamaktadr. Avrupa Konseyi bnyesinde 1995 ylnda oluturulan AKPM erevesindeki denetim mekanizmas ise, 1996 ylndan balayarak insan haklar, demokrasi ve hukuk devleti alannda Trkiyeyi yakn izlemeye alnm ve bu konularda denetime tabi tutulmas gereken lkelerden biri olarak kabul etmitir. Trkiyenin kaydettii ilerlemeler yeterli grlmedii iin lkemizin denetimi halen srmektedir. Ancak 26 ubat 2004te, AKPM yelerince hazrlanan raporda Trkiyenin artk denetim mekanizmalarna tabi tutulmasnn gerekli olmad savunulmutur. Sz konusu rapor henz grlerek karara balanmamtr.
NTERNET

146

Uluslararas alma Normlar

zet
A M A

Avrupa Konseyinin temel belgeleri nelerdir?

A M A

Avrupa Konseyinin alma yaam ile dorudan veya dolayl olarak ilgili pek ok dzenlemesinden sz edilebilir. Ancak, gvence altna aldklar haklar, bu haklarn gereklemesini salamak zere oluturulan denetim sistemi ve hukuksal etkileri gibi zellikleri nedeniyle Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile Avrupa Sosyal art Konseyin dier dzenlemelerinden ayrlarak ne kar. 59 maddeden oluan Avrupa nsan Haklar Szlemesi, yaama hakk, zgrlk ve kii gvenlii hakk, adil ekilde yarglanma hakk, dnce, vicdan, din ve buna dahil olarak basn zgrl, toplanma, dernek ve sendika kurma ve bunlara ye olma zgrl gibi bir dizi hak ve zgrl garanti altna almaktadr. Dier yandan; ikence, insanlk d ya da onur krc ilem veya ceza uygulama, klelik ve zorla altrma, Szleme ile gvence altna alnan hak ve zgrlklerden yararlananlar arasnda ayrm yapmak ise yasaklanmaktadr. Avrupa Sosyal art ise, sosyal ve ekonomik haklarn genelini bir arada toplayp ele alr .

Avrupa Konseyi ile Trkiye ilikileri tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? 2 Trkiye, Avrupa Konseyine 1950 ylnda ye olmu ve ilikiler gnmze dein kesintisiz olarak srmtr. Trkiye, 174 Avrupa Konseyi Szlemesinden 76 adedine taraf bulunmaktadr. lkemiz, 33 Szlemeyi de imzalam,ancak henz onaylamamtr. Avrupa Konseyi faaliyetlerinin eitli ilgi alanlarnda imzalanan szlemeler zinciri ve bu bal denetim mekanizmalarna dayanlarak yrtlmekte olmas ve lkemizde eitli dnemlere egemen olan anlaylar ve koullar nedeniyle, Trkiyenin Avrupa Konseyi ile olan ilikilerinde baz yllar ve dnemlerde sorunlar yaanmtr.

nite 9 - Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri

147

Kendimizi Snayalm
1. Avrupa nsan Haklar Szlemesi (AHS) ka ylnda imzalanmtr? a. 1949 b. 1950 c. 1951 d. 1952 e. 1953 2. Avrupa nsan Haklar Szlemesi Trkiye tarafndan ka ylnda onaylanmtr? a. 1950 b. 1951 c. 1952 d. 1955 e. 1960 3. Trkiye, Avrupa nsan Haklar Divan (AHD)nn zorunlu yarg yetkisini ka ylnda kabul etmitir? a. 1980 b. 1985 c. 1988 d. 1990 e. 1995 4. Uluslararas bir antlama niteliinde olan Avrupa Sosyal art nerede imzalanmtr? a. Torino b. San Marino c. Lozan d. Milano e. Cenevre 5. Aadakilerden hangisi, Avrupa Sosyal artnn 1988 tarihinde Ek Protokol ile takviye edilen ve garantiye alnan drt grup yeni hak sralamas arasnda yer almaz? a. stihdam konularnda eit frsat ve eit muamele ile cinsiyete dayal ayrmclk olmakszn alma hakk b. Bilgi ve danma hakk c. alma koullar ve alma ortamnn tespit ve iyiletirilmesinde yer alma hakk d. Yal kiilerin sosyal korunma hakk e. Konut edinme ve birlikte yaama hakk

6. Avrupa Sosyal artna gre, kolektif ikayet aadaki rgtlerden hangisi tarafndan yaplamaz? a. Avrupa Ticaret Birlii Konfederasyonu (ETC) b. Avrupa Endstri ve verenler Konfederasyonu Birlii (UNCE) c. Uluslararas verenler rgt (IOE) d. Avrupa Konseyinde istiari statye sahip ve bu amala Hkmetler komitesi tarafndan hazrlanan listede yer alan sivil toplum kurulular e. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 7. 1996 tarihinde yaynlanan Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal artna gre, art onaylayanlar asndan korunan haklar, yani zorunlu ekirdek olarak nitelendirilen maddeler kaa kartlmtr? a. 7 b. 8 c. 9 d. 10 e. 11 8. Trkiye, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinde ka asil ve yedek ye ile temsil edilmektedir? a. 6 asil 6 yedek b. 8 asil 8 yedek c. 10 asil 10 yedek d. 12 asil 12 yedek e. 14 asil 14 yedek 9. Gnmze kadar Avrupa Konseyi ka szleme kabul etmitir? a. 152 b. 165 c. 170 d. 174 e. 187 10. Avrupa nsan Haklar Komisyonu (AHK) ile bunun bir st organ olan Avrupa nsan Haklar Divan (AHD) kaldrlarak bunlarn yerine hangi kurulu oluturulmutur? a. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi b. Avrupa Ticaret Birlii Konfederasyonu c. Uluslararas verenler rgt d. Avrupa Konseyi e. Uluslararas Adalet Divan

148

Uluslararas alma Normlar

Yaamn inden
Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Kbrs Karar Hakknda Bilgi Notu 1. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) Gney Kbrs Rum Ynetiminin 03 Mart 1995 tarihinde Hkmetimize kar yapm olduu IV. Devlet bavurusunu 10 Mays 2001 tarihinde karara balamtr. Kararda GKRYnin kayp ahslar, yerinden edilmi kiilerin mlkiyet ve mesken haklar, aile hayatnn korunmas ve KKTCde yaayan Rumlarn yaam koularna ilikin iddialar dorultusunda Avrupa nsan Haklar Szlemesinin ilgili maddelerinin lkemiz tarafndan ihlal edildii sonucuna varlmtr. Kararn unsurlar zetle aada kaydedilmitir. a) Kbrs Rum kkenli kayplar ve yaknlarnn durumu: Mahkeme; Trk makamlarnn Kbrsl Rum kayp kiilerin yaamlarn tehdit eden koullar altnda kaybolmalar ile ilgili olarak etkili bir soruturma yrtmediine ve Szlemenin yaam hakkn dzenleyen 2.maddesini srekli ihlal ettiklerine, Rum kayp kiilerin kaybolduklar dnemde Trk gvenlik gleri tarafndan gzaltnda tutulduklarna ilikin geerli iddialarn olduu durumlarda Trk makamlarnn etkili bir soruturma yrtmeyerek Szlemenin kii gvenlii ve zgrln dzenleyen 5. maddesini srekli ihlal ettiklerine, Trk makamlarnn kayp kiilerin yaknlarnn ciddi endielerine ramen, sessiz kalmalarn insanlk d muamele olarak nitelendirmi ve bu nedenle Szlemenin ikence yasan dzenleyen 3.maddesini srekli ihlal ettiklerine karar vermitir. b) Yerlerinden edilen kiilerin mesken ve mlkiyet haklar: Mahkeme; Trk makamlarnn Kbrsl Rumlarn Kuzey Kbrstaki evlerine dnmelerine izin vermeyerek Szlemenin zel hayata ve aile hayatna sayg hakkn dzenleyen 8.maddesini srekli ihlal ettiklerine, Kbrsl Rumlarn Kuzey Kbrstaki evlerine ulamalarnn, mlklerini kullanmalarnn ve mlkiyet haklarndan yararlanmalarnn engellenmesi ve kendilerine tazminat denmemesi nedeniyle Szlemeye Ek 1 numaral Protokoln mlkiyet hakkn dzenleyen 1.maddesinin srekli ihlal edildiine, Kuzey Kbrsta ikamet etmeyen Kbrsl Rumlarn Szlemenin 8. ve Szlemeye Ek 1 numaral Protokoln 1.maddesinde dzenlenen haklar ile ilgili ikayetlerini iletebilecekleri etkili bir bavuru yolunun olmamas nedeniyle Szlemenin 13.maddesinde dzenlenen etkili bavuru yolu hakknn ihlal edildiine, karar vermitir. c) Kuzey Kbrsn Karpas blgesinde yaayan Rumlarn yaam koullar:

Mahkeme; Kuzey Kbrsta yaayan Rumlarn dolam zgrlne uygulanan kstlamalarn ibadet yerlerine ulamalarn ve dini hayatn dier gereklerini yapmalarn engellemesi nedeniyle Szlemenin din, vicdan ve inan zgrln dzenleyen 9.maddesinin ihlal edildiine, Kuzey Kbrsta yaayan Rumlarn ilkokullarnda okutulan ders kitaplarna sansr uygulanmas nedeniyle Szlemenin ifade zgrln dzenleyen 10.maddesinin ihlal edildiine, Kuzey Kbrsta yaayan Rumlarn blgeden ayrlmalar veya lmeleri halinde Gney Kbrsta yaayan akrabalarnn miras haklarnn tannmamas nedeniyle Szlemeye Ek 1 nolu Protokoln 1.maddesinde dzenlenen mlkiyet hakknn srekli ihlal edildiine, Kuzey Kbrsda yaayan Rumlara orta retim olana salanmamasndan dolay Szlemeye Ek 1 nolu Protokoln 2.maddesinde dzenlenen eitim hakknn ihlal edildiine, Kuzey Kbrsn Karpas blgesinde yaayan Rumlarn aalayc muameleye varan ayrmcla maruz kaldklar iin Szlemenin ikence yasan dzenleyen 3.maddesinin ihlal edildiine, Kuzey Kbrsta yaayan Rumlarn Szlemenin 8.maddesinde dzenlenen zel hayata ve aile hayatna sayg haklarnn inendiine, Kuzey Kbrsta yaayan Rum kkenlilerin Szlemenin, 3., 8., 9. ve 10. maddeleri ile Szlemeye Ek 1 nolu Protokoln 1. ve 2. maddelerinde dzenlenen haklarna yaplan mdahaleleri iletebilecekleri etkili bavuru yollarnn mevcut olmamas nedeniyle Szlemenin 13. maddesinin ihlal edildiine, karar vermitir. d) Kuzey Kbrsta yaayan Trklerin haklar: Mahkeme; Sivillerin askeri mahkemelerde yarglanmas nedeniyle Szlemenin adil yarglanma hakkn dzenleyen 6.maddesinin ihlal edildiine, Zorla altrma ve klelik yasa, toplant ve dernek kurma zgrl, ayrmclk yasa, hakkn ktye kullanlmas yasa, ifade zgrl, mlkiyet hakk, i hukuk yollarnn etkinlii ile haklarn kstlanmasnn snrlarn dzenleyen maddelerinin Kbrsl Trkler asndan ihlal edilmediine, karar vermitir. 2. Bavurunun AHM nnde incelenmesi srasnda AHM kabul edilebilirlik aamasnn yaplmas ynndeki talebimizi kabul etmeyerek, bavurunun esastan incelenmesini kararlatrmtr. Talebimizin kabul edilmemesi zerine bavurunun Mahkeme nnde esastan incelenmesi aamasna ve bu erevede Strazburgda 20 Eyll 2000 tarihinde yaplan durumaya katlnmamasna karar verilmitir.

Kaynak: http://www.adalet.gov.tr/aihm/kibris.htm

nite 9 - Avrupa Konseyi Belgeleri ve Avrupa Konseyi-Trkiye likileri

149

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b 2. c 3. d 4. a 5. e 6. e 7. c 8. d 9. d 10. a Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Belgeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Belgeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Belgeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Belgeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Belgeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Belgeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Belgeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Trkiye likileri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Trkiye likileri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Konseyi Belgeleri blmn yeniden gzden geiriniz.

Yararlanlan Kaynaklar
Akllolu, T. (ev.) (1998). Sosyal Haklar Avrupann Her Yerinde Uygulatalm Avrupa Sosyal art: Sivil Toplum Kurulular in Bir Ara. Ankara: Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi nsan Haklar Merkezi Yayn. iekli, B. (ev.) (2001). Avrupa Sosyal art Temel Rehber. Ankara: Sekin Yaynevi Yayn. Ergl, E. (2003). Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ve Uygulamas. Ankara: Yarg Yaynevi Yayn. Glckl, F. ve Gzbyk, . A. (1994). Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Uygulamas. Ankara: Turhan Kitabevi Yayn. Korkusuz, M. R. (1998). Uluslararas Belgelerde ve Trk Anayasasnda Temel Hak ve zgrlkler. stanbul: zrenk Matbaaclk Yayn. Sur, M. (1995). Hukukunun Uluslararas Kaynaklar Avrupa Konseyi erevesinde Kabul Edilen Belgeler. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Hukuk Fakltesi Dner Sermaye letmesi Yayn. nal, . (2001). Avrupa nsan Haklar Szlemesi: nsan Haklarnn Uluslararas lkeleri. Ankara: TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yayn.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Avrupa Konseyi erevesinde hazrlanarak 1950 ylnda imzaya alan Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa Konseyi yesi lkeleri temel insan hak ve zgrlklerine sayg gstermek ykmll altna sokan bir szleme iken nsan Haklar Evrensel Bildirisi, insan haklarnn uluslararas dzeyde korunmasn gelitirmek amacyla Birlemi Milletler tarafndan 1948 ylnda kabul edilen bir belgedir. Sra Sizde 2 AHM, AHSyi onaylayan her devletin yarg statsndeki bir yesinden oluur. ve Avrupa Konseyi yesi tm lkelerin AHSyi onaylama zorunluluu bulunduu iin, AHMnin yarg says, Avrupa Konseyinin ye says kadardr. Ancak, Avrupa Konseyine yeni ye olan devletlerin AHSyi onaylamak iin bir yllk srelerinin bulunduu, bu bir yllk sre ierisinde Avrupa Konseyi ye saysnn AHSyi onaylayan ye saysndan farkl olabilecei ve bu farkllnda AHMdeki yarg saysn etkileyebilecei unutulmamaldr. Sra Sizde 3 Sosyal artn 35. maddesine gre, art be lke tarafndan onaylandktan 30 gn sonra yrrle girecekti. te yrrle giri iin gerekli olan bu be onay yaklak drt yl srmtr.

Bavurulabilecek Kaynaklar
Takent, S. (1995). nsan Haklarnn Uluslararas Dayanaklar. stanbul: Basisen Eitim ve Kltr Yayn. Tokol, A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayn.

151

Avrupa Birliinin Tarihsel Geliimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

10

Avrupa Birlii bar korumak, ekonomik ve sosyal ilerlemeyi glendirmek amac ile bir araya gelmi 15 ye devletten oluur. Birliin ye says 2004 ylnda 25e ulaacaktr. Avrupada ekonomik, hukuki ve siyasi bir Birlik yaratlmas fikri, Avrupa Kmr ve elik Topluluunun kurulmasnn ardndan 1957 ylnda imzalanan Avrupa Ekonomik Topluluunu kuran Roma Antlamas ile hayata geirilmitir. AETnin, Avrupa Tek Senedi ile tek pazara dnmesinin ardndan ise Maastricht Antlamas ile btnleme yeni bir boyut kazanmtr. Gnmzde, sahip olduu ekonomik g, yelerine salad bar, gvenlik ve istikrar ortam sayesinde Avrupa Birlii, dnyann nemli g merkezlerinden birisi haline gelmitir. Bu nitelii ile Birliin alanlar dnyadaki en gl sosyal gvence alarnn birinden yararlanma imkanna kavumulardr. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Avrupa btnlemesinin tarihsel geliimi nasl olmutur? Avrupa Birliinin kurumsal yaps nasldr? Avrupa Birliinde temel karar alma sreleri nasl ilemektedir? Avrupa Birliinin alma yaam ile ilgili temel normlar nelerdir? Avrupa Birliinin alma yaam ile ilgili temel dzenlemeleri nelerdir?

152

Uluslararas alma Normlar

ilere Serbest Dolam

Avrupa Komisyonu 11 Nisan tarihinde yapt toplantda, katlmn Orta ve Dou Avrupa lke alanlarnn Avrupa Birlii iinde dolamnn aamal olarak salanmasna ilikin bir plan karar ald. ilerin serbest dolamna ilikin siyasi duyarlalk sorunu, katlm mzakerelerinin en nemli konularndan birisini oluturuyor. Komisyon bu erevede taraflarn isteklerine saygl olmaya alan bir politika izleme gayreti iinde. ilerin serbest dolamn rgren gei dzenlemelerinde Komisyon esnekliin altn iziyor. Komisyon plannda, iilerin serbest dolam hakkn btnyle kullanabilmelerini katlmn ardndan be yl sonra olanakl klyor ve ye lkelerin bu sreyi iki yl daha uzatabilmelerine olanak salyor. Planda, ye lkelerin aday lkelerden gelecek iilerin serbest dolamnn nndeki kstlamalarn yedi yl iinde tamamlamalar artyla ye lkelere istedikleri gibi davranma olana salyor. ye lkeler, herhangi bir zamanda kstlamalar azaltabilecek hatta kendi yerel gereksinim ve artlarna bal olarak ulusal igc piyasalarn tamamiyle aabilecekler. lk katlmdan iki yl sonra Komisyon, iilerin dolamnn etkisine ilikin olgulara dayal bir rapor hazrlayacak ve Konseye gei srecindeki kstlamalarn sresini kstlamaya ya da bu kstlamalar kaldrmaya ynelik neride bulunabilecek. Kalmndan be yl sonra ise, herhangi bir ye lke, dolamn kstlanmasna ynelik olarak kendi ulusal mevzuatndaki hkmleri en fazla iki yl daha koruyabilecek. Genilemeden Sorumlu Komisyon yesi Gunter Verheugen, plann sunumunu yaparken hi bir ye lkenin iki yllk ek sreye bavurmasn beklemediini, bunun ulusal duyarllklar karlamak iin kuramsal bir olanak olduunu ifade etti. Nfuslarn kk olmas ve isizlik oranlarnn Avrupa Birlii ortalamasnn altnda kalmas nedeniyle Avrupa Birlii ye Devletlerine psikolojik anlamda sorun yaratmayacak iki lke, Malta ve Kbrs gei srecine ilikin bu gei tedbirleri kapsamna alnmayacak. Tedbirler yalnzca iilere ynelik olacak, hangi aday lke vatanda olursa olsun almann dnda baka amalar iin gelen hi kimsenin dolam hakk engellenmeyecek...

Kaynak: Gncel Haber, Mays 2001, Say: 19.

Anahtar Kavramlar
Avrupa Birlii Avrupa Ekonomik Topluluu Avrupa stihdam Stratejisi Roma Antlamas Amsterdam Antlamas Avrupa Sosyal Fonu Avrupa Komisyonu Serbest Dolam

indekiler
AVRUPA BTNLEMESNN AMACI VE TARHSEL GELM Avrupa Topluluklar nn Kuruluu Avrupa Topluluklar nn Genilemesi AVRUPA BRLNN KURUMSAL YAPISI Avrupa Birlii Zirvesi Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi Avrupa Parlamentosu Avrupa Komisyonu Adalet Divan ve Bidayet Mahkemesi Saytay Ekonomik ve Sosyal Komite ile Blgeler Komitesi Avrupa Yatrm Bankas Avrupa Merkez Bankas AVRUPA BRLNN KARAR ALMA SRELER AVRUPA BRLNN ALIMA YAAMI LE LGL TEMEL DZENLEMELER Avrupa Topluluklarndaki Dzenlemeler Avrupa Sosyal Fonu Avrupa Birliindeki Dzenlemeler Avrupa stihdam Stratejisi Temel Haklar art Lizbon Stratejisi

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

153

AVRUPA BTNLEMESNN AMACI VE TARHSEL GELM

Avrupada balangta alt lkeyle kurulan 1995 ylna gelindiinde ye says 15e ulaan ve 2004 ylnda ise 25 yeye kavuacak olan Avrupa Birlii gerekletirdii btnleme modeli araclyla yelerine salad ekonomik ortam ve yaratt deerler btnyle dikkatleri zerine toplamtr. 15 yeli Avrupa Birlii, 380 milyon kiilik nfusa sahip, dnya ticaretinden yzde 39 orannda pay alan ve satnalma gc paritesine gre kii bana 24.000 Euro gelire sahip dnyann nemli ekonomik ve siyasi g merkezlerinden birisi durumuna gelmitir. Aada, dnya zerinde baka bir rnei bulunmayan bu btnlemenin tarihsel sreci ve kurumsal ileyii hakknda bilgiler sunulmaktadr.

Avrupa Topluluklarnn Kuruluu

Birleik Avrupa fikri, gerek bir siyasi projeye dnmeden nce XIII. ve XIV. yzyllarda, birok dnr, yazar, bilim adam ve filozofun dncelerinde yayordu. Bu kiilerin arasnda nl Fransz yazar Victor Hugonun yeri ok nemlidir. Victor Hugo, 1848 ylnda yazd yaptnda ilk kez Avrupa Birleik Devletinden sz etmi ve ne srd ...ABD nasl yeni bir dnyay talandrdysa, birgn gelecek Avrupa Birleik Devletleri de eski dnyay ssleyecektir. ster benimsensin, ister reddedilsin birlik fikri hi durmadan yaklp yklan, kaslp kavrulan bir Ktann bin yllk hlyas olarak her zaman varln srdrmektedir fikri, Avrupada ulus devletlerin ortaya kmasyla birlikte yaylmaya balamtr. Birleik Avrupay salamaya ynelik somut projeler ise 2. Dnya Savann sonrasnda ortaya kmtr. Savalardan yorulmu Avrupada hem Nazi igaline hem de Sovyetlerin Avrupada yaylma olaslna kar rgtlenmek kanlmaz olmutur. lk adm olarak 1948 ylnda Avrupa Kongresi toplanm, ardndan Avrupa Hareketi ve 1949 ylnda ise Trkiyenin de yesi olduu Avrupa Konseyinin kuruluu gereklemitir. Avrupann birlemesinde dnemin en nemli isimleri Jean Monnet ve Prof. Walter Hallsteindr. Bu iki isim, Avrupada bir daha sava kmamas iin sava malzemesi retiminin iki temel unsuru olan kmr ve elik retiminin ortak bir otoritede toplanmas gerektii nerisini getirmilerdir. Bu fikir daha sonra Robert Schuman tarafndan sunulan Shuman Plan araclyla 9 Mays 1950 tarihinde hayata geirilmitir. Bu sayede 18 Nisan 1951 tarihinde Paris Antlamas ile Avrupa Kmr ve elik Topluluu (AKT) kurulmutur. AKT ile kmr ve elik retiminde bir ortak pazar yaratlmtr. AKTnin ksa srede gstermi olduu baar Avrupada btnlemenin daha ileri gtrlmesi arzusuyla birleince, 25 Mart 1957 tarihinde imzalanan Roma Antlamas ile Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu (EURATOM) kurularak bugnk Avrupa Birliinin temelleri atlmtr. AET ile sadece kmr ve elikte deil tm sektrlerde bir ortak pazarn yaratlmas ve ayn zamanda ye lkelerin istikrarl bir ekonomik yapya kavumalar amalanmtr. EURATOM ise, atom enerjisi arznda istikrar ve bu kaynan barl amalarla kullanmn salamay amalamaktadr. Bu iki rgt, daha sonra btnleme sreci iinde hukuksal yaplarn kaybetmeksizin Avrupa Topluluklar (AT) ismini almtr. Avrupada btnlemerin kurumsal temelleri Belika, Lksemburg, Hollanda, Fransa, Almanya ve talya tarafndan atlmtr. Avrupa Ekonomik Topluluunun kurucu yeleri hangileridir?

9 Mays tarihi Avrupa Birliinin temellerinin atld tarih olarak kabul edilmekte ve 1973 ylndan itibaren de bu gn Avrupa Gn olarak kutlanmaktadr.

SIRA SZDE

154

Uluslararas alma Normlar

Avrupa Topluluklarnn Genilemesi

Roma Antlamas, demokratik bir ynetime sahip olan tm Avrupa devletlerinin AETye ye olabileceini belirtmitir. Buna ramen, rnein ngiltere balangcnda AETnn dnda kalmay tercih etmitir. Bunun en nemli nedeni, o tarihlerde ngilterenin kurmu olduu ngiliz Uluslar Topluluu sayesinde baz smrge lkeleriyle sahip olduu yakn ticari ilikilerden vazgemek istememesidir. Ayrca, Avrupann tarafsz lkesi svire, Avusturya ve Finlandiya da btnleme hareketinin iinde yer almamlardr. Kuzey lkelerinden rlanda, Norve ve Danimarka da ngilterenin yannda yer almlardr. ngilterenin AETye katl 1972 ylnda olmutur. Ayn yl, rlanda ve Danimarkann katlmyla ye says dokuza ykselmitir. Topluluun ikinci genilemesi 1981 ylnda Yunanistann katlmyla olmu, ardndan 1986 ylnda spanya ve Portekiz Toplulua tam ye olmutur. Roma - 25 Mart 1957. AETnun ye says arttka, gc ve etkinlii de artmtr. Bu tarihe gelindiinde AET ve EUROATOMu Roma Antlamasnda belirlenen ye lkeler arasnda: kuran alt lkenin (Belika, Lksemburg, Tek bir pazarn oluturulmas, Hollanda, Fransa, Kiilerin, sermayenin ve hizmetlerin serbest dolam, Almanya ve talya) Tarm sektrne ynelik ortak bir politika uygulanmas, Roma Antlamasn Ulam alannda ortak bir politika uygulanmas, imzalamalar Topluluk iinde rekabeti bozucu uygulamalara bavurulmamas, yelerin uyguladklar ekonomi politikalarnn uyumlu hale getirilmesi, Topluluk alanlarnn hayat seviyelerinin ykseltilmesi, hedeflerine byk lde ulalmtr. AET yeleri, 1987 ylnda yrrle giren Tek Avrupa Senedi ile aralarndaki btn i snrlar kaldrarak tek bir pazar kurmulardr. ye lkelerin bundan sonraki amalar ise siyasi birlie doru admlar atmak olmutur. Nitekim, 1992 ylnda imzalanan Maastricht Antlamas (Avrupa Birlii Antlamas) ile hem Toplulua yeni yelerin katlmnn yolu alm hem de btnleme yeni bir boyut kazanmtr. Maastricht Antlamas ile ekonomik ve parasal birlik dorultusunda ilerleyen ve belirli alanlarda hkmetler aras ibirliini ieren bir Avrupa Birlii (AB) kurulmutur. Maastircht Antlamas ile Roma Antlamasnda belirlenen hedefler deitirilmitir. Buna gre; Topluluun btn iinde ortak bir pazar ve parasal birliin kurulmas ekonomik faaliyetlerin uyumlu hale getirilmesi yolu ile dengeli kalknmann, evreye saygl, srekli ve enflasyonist olmayan bir bymenin, yksek seviyeli bir istihdam ve sosyal korumann, yaam seviyesinin ve kalitesinin ykselmesinin, ye devletler arasnda ekonomik ve sosyal btnlkle dayanmann iyiletirilmesi grevleri benimsenmitir. Antlamann getirdii nemli katklarn ilki, ekonomik ve parasal birlik hedefini somutlatrmas ve sreci bir takvime balamasdr. Nitekim bu takvim ilemi ve Avrupa Birliinde derinlemenin en nemli adm saylan Parasal Birlik gerekletirilerek, 12 ye lkelenin ortak paras Euro dolama girmitir.
SIRA SZDE

Maastricht Antlamas ile Avrupa btnlemesi hangi aamaya ulamtr?

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

155
1 Kasm 1993 tarihinde yrrle giren Maastricht Antlamas ile AT, yeni oluturulan Avrupa Birliinin temeli haline gelmitir. Bu nedenle 1993 ylndan sonraki gelimeler aktarlrken yap Avrupa Birlii (AB) olarak adlandrlmaktadr.

Maastricht Antlamas ile Avrupa btnlemesi balamnda meydana gelen ikinci byk gelime ise, siyasi btnleme olgusuna doru atlan admlardan olumaktadr. Bu erevede, Ortak Dileri ve Savunma Politikas ile Adalet ve ilerinde birlii araclyla siyasi birlie ynelik ilk somut ynelim gerekletirilmitir. 1995 ylnda ise Avusturya, sve ve Finlandiyann katlmyla Avrupa Birliinin ye says 15e ulamtr. Gnmzde Avrupa Birlii lkelerinin bir ortak anayasa aray ierisine girmeleri, gelecekte Avrupa Birliinin birleik bir devlet mi olaca zerinde tartmalarn artarak devam etmesine neden olmutur. 1990l yllara gelindiinde Sovyet Blokunun dalmas ile birlikte Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri Avrupa Birlii ile yakn ilikiler kurmu ve bu lkeler Avrupa Birliine ye olmak iin bavurularda bulunmutur. 1997 Aralk aynda gerekleen Avrupa Birlii Lksemburg Zirvesinde, genileme sreci 13 lkeyi kapsayacak ekilde (Bulgaristan, Kbrs, ek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya ve Trkiye) balatlmtr. Aday lkelerin 10 tanesi (Macaristan, Polonya, ek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Litvanya, Malta, Kbrs, Slovenya ve Slovakya) katlm mzakerelerini tamamlam ve 19-20 Haziran 2003 tarihlerinde gerekletirilen Selanik Zirvesinde Birlie katlm anlamalar imzalanmtr. Bylece, 2004 Mays ayndan itibaren Avrupa Birliinin ye says 25e ykselecektir. Bulgaristan ve Romanyann ise Avrupa Birliine katlm tarihi olarak 2007 yl hedeflenmitir. Avrupa Birliinin resmi internet sayfas: http://www.europa.eu.int ya da Trke bilgi alabilmek iin Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii sayfas: http://www.deltur.cec.eu.int
15 yeli Avrupa Birlii Almanya Avusturya Belika Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda ngiltere rlanda spanya sve talya Lksemburg Portekiz Yunanistan 1 Mays 2004 Tarihinde Katlacaklar ek Cumhuriyeti Estonya Kbrs Rum Kesimi Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya 2007 Ylnda Katlmas Beklenenler Bulgaristan Romanya Aday lke Trkiye

NTERNET

Tablo 10.1 2004 Yl tibariyle Avrupa Birliine ye ve Aday lkeler

Avrupa Birliinin son genileme kararyla yelie kabul ettii lkeler hangileridir?

SIRA SZDE

AVRUPA BRLNN KURUMSAL YAPISI

ATlarn kuran Paris ve Roma Antlamalar, bir ulusal devlette olduu gibi yasama, yrtme ve yarg grevlerini yerine getirecek organlarn kurulmasn da salamtr. Bu organlarn en nemli zellii, btnlemenin doal bir sonucu olarak uluslarst yetkiye sahip olmalardr. Bir rnek vermek gerekirse, Avrupa Birliinin bir organ olan Bakanlar Konseyinin oy okluu ile alm olduu karar, olumsuz

156

Uluslararas alma Normlar

ynde oy kullanan bir lkenin bile uygulamas gerekmektedir. Dnya zerinde ulusal devletlerin yasama, yrtme ve yarg yetkilerini uluslarst bir otoriteye devrettikleri baka bir ekonomik btnleme rnei bulunmamaktadr. Birliin kurumlar unlardr: yeleri demokratik yollarla seilen Parlamento, ye devletleri temsil eden ve Bakanlardan oluan Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi, ye lke devlet veya hkmet bakanlarnn katlmyla oluan Avrupa Birlii Zirvesi, Antlamalarn koruyucusu olan Komisyon, Topluluk hukukuna uyulmasn salayan Adalet Divan, Birliin mal ynetimini izleyen Saytay. Ayrca, Birliin dengeli geliimine katkda bulunan projelerin finansmann kolaylatrmak amacyla kurulmu olan bir Avrupa Yatrm Bankas, yine bir danma organ statsnde bulunan Ombdusmanlk kurumlar Birliin ynetiminde yer almaktadr. Avrupa Birliine yeni yelerin katlmasyla birlikte gelecekte Avrupa Birliinin kurumsal yapsnn nasl olmas gerektiine ilikin tartmalar uzun sredir devam etmektedir. Bu kapsamda hazrlanan Anayasal Antlama Tasla 20 Haziran 2003 tarihinde Selanik Zirvesinde yelere sunulmutur. ye lkeler tarafndan tartlarak son hali verilmesi beklenen Antlamann 9 Mays 2004 tarihinde tm Avrupa Birlii yeleri tarafndan imzalanmas hedeflenmektedir. Anayasal Antlama Taslanda Avrupa Birliinin kurumlar iin dnlen deiikliklerin, 2009 ylnda yaplacak Avrupa Parlamentosu seimlerinin ardndan, 1 Kasm 2009 tarihinden itibaren yrrle girmesi planlanmtr. Aada, Avrupa Birliinin kurumlar mevcut haliyle anlatlrken, hazrlanan Anayasal Antlama Tasla ile bu kurumlarn gelecekte nasl bir yapya kavuacaklar da aklanmaya allmtr.

Avrupa Birlii Zirvesi

Avrupa Birlii Zirvesi, Birliin en st seviyede yetkili siyasi organdr. Birlik yesi devletlerin devlet veya hkmet bakanlar ile Avrupa Komisyonu Bakannn biraraya gelmesiyle ylda en az iki kez toplanr. Birlik politikalarnn genel hatlarn belirler ve siyasi ibirliinin bir paras olarak uluslararas gncel konular tartr. Daha geni bir ifadeyle Avrupa Birlii Zirvesi, Birlie siyasi ve ekonomik konularda rehberlik etmek, yeler arasnda ibirliini artrmak ve d ilikilerde Birli10-11 Aralk 1999 in politikasn belirlemek grevlerini yklenmitir. 1974 ylndan itibaren ye ltarihleri arasnda kelerin devlet veya hkmet bakanlar arasnda gr al-verii toplantlar ekHelsinkide gerekletirilen Avrupa linde yaplan Zirve Toplantlar, 1993 ylnda yrrle giren Avrupa Birlii AntlaBirlii Devlet ve masyla birlikte resmi statye kavumutur. Toplantlar, Avrupa Birlii Bakanlar Hkmet Bakanlar Toplantsnda (Zirve) Konseyi Bakanln, bir baka ifadeyle Avrupa Birlii Dnem Bakanln yrten lkede yaplr. Trkiyenin Avrupa
Birliine aday lke olduu onaylanmtr.

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

157

Gelecekte Avrupa Birlii Zirvesi

Anayasal Antlama Taslana gre Zirve toplantlarna, ye lke devlet ve hkmet bakanlarnn yan sra Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi Bakan, Avrupa Komisyonu Bakan ve yeni tanmlanm bir grev olan Avrupa Birlii Dileri Bakan da katlacaktr. Zirvede kararlar eskiden de olduu gibi oy birliiyle alnacaktr. Avrupa Birlii Zirvesinde bugn iin uygulanmakta olan alt aylk dnml dnem bakanl yerine, zirveleri ve gndemi hazrlayacak ve iki buuk yllk yenilenebilir biimde en fazla be yl grevde kalacak bir bakann (Avrupa Birlii Bakan) nitelikli oy okluuyla belirlenmesi ngrlmtr. Avrupa Birlii Bakannn en nemli ilevlerinden biri, uluslararas platformda Avrupa Birliini temsil etmek olacaktr. Bakanl yrtecek kiinin ayn anda herhangi bir ulusal grevi yerine getiremiyecei ngrlmektedir.
Birok kaynakta Avrupa Birlii Zirvesi Avrupa Birlii Konseyi olarak anlmaktadr. 1949 ylnda kurulan ve Trkiyenin de balangcndan itibaren yesi olduu siyas bir rgt olan Avrupa Konseyi ile Avrupa Birlii Konseyini birbirlerine kartrmamak iin bu almada Avrupa Birlii Konseyi yerine, Avrupa Birlii Zirvesi kavram kullanlacaktr.

Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi

Avrupa Birliinin yasama ve karar alma organdr. Konsey, her ye devletin bakan dzeyindeki temsilcilerinin katlmyla oluur. Karar alma srecinde Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan taslaklar ve Avrupa Parlamentosu tarafndan verilen deiiklik nerilerini karara balar. Bir baka ifadeyle Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi, Avrupa Birlii Konseyi, yasama yetkisini kullanabilmesi iin dier kurumlardan bir drt gelmesi gerekmektedir. Karar almaya ynelik yetkilerini ise Parlamentoyla paylamaktadr. Konsey Bakanln (Dnem Bakanl) her ye lke alt aylk dnemler itibaryla yrtmektedir. nmzdeki yllarda bu grevi hangi lkelerin yklenecei Tablo 10.2de sunulmutur.
Avrupa Birlii Dnem Bakanl 2004 2005 2006 Birinci Dnem kinci Dnem Birinci Dnem kinci Dnem Birinci Dnem kinci Dnem rlanda Hollanda Lksemburg ngiltere Avusturya Finlandiya Tablo 10.2 Avrupa Birlii Dnem Bakanl

Gnmzde tarmdan ulatrmaya, sosyal politikadan evreye, turizmden eitime kadar birok konudaki uygulamalar Avrupa Birliinin yetki kulland alanlar olarak karmza kmaktadr. Bu konularda Birlie ye devletlerin bakanlarnn biraraya gelmeleri gerekmektedir. Bu nedenle Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi, Bakann davetiyle veya ye lkelerin isteiyle veya Komisyonun talebiyle toplanabilmektedir. Toplantnn gndemine gre ye lkeler farkl bakanlarca temsil edilir. rnein, evre ile ilgili bir gndemde evre bakanlar, tarm rnleri fiyatlar ile ilgili bir gndemde ise ye lkelerin tarm bakanlar toplantlara katlmaktadr. Bakanlar Konseyi, Antlamalardan doan sorunlar grerek karara balar. Komisyon ile birlikte yrtme grevini yerine getirir. Komisyon tarafndan hazrlanan tasarlar ancak Konseyde onaylannca kesinlik kazanr.

ATlarn kuran Roma Antlamas Komisyonu dayanma ilkesine, Bakanlar Konseyini ise egemenlik ilkesine gre tanmlamtr. Buradaki ama sadece ATlarnn amalarn gerekletirmek deil ulusal karlar da badatrmaktr.

Avrupa Birlii Bakanlar Konseyinde ye lkelerin Oy Gc

Avrupa Birlii Bakanlar Konseyinde kararlar basit veya nitelikli ounlukla ya da oybirliiyle alnabilir. Hangi alanda nasl bir karar alma ynteminin kullanlaca ise Antlamalarla belirlenmitir. Oybirlii ile alnan kararlarda bir ye lkenin e-

158

Uluslararas alma Normlar

kimser kalmas, kararn uygulanmasn engellemez. Basit ounlukta her ye lkenin bir oyu bulunmaktadr. Ortak politikalarn ounda ise nitelikli oy okluu yntemi uygulanmaktadr.
Tablo 10.3 Bakanlar Konseyinde Nitelikli Oy Dalm ye lkeler Almanya, Fransa, talya, ngiltere spanya, Polonya, Hollanda Belika, ek Cumhuriyeti, Yunanistan, Macaristan ve Portekiz, Avusturya ve sve, Danimarka, rlanda, Litvanya, Slovakya, Finlandiya Kbrs, Estonya, Letonya, Lksemburg, Slovenya, Malta Toplam Oy Oy Says 29 27 13 12 10 7 4 3 321

lkelerin sahip olduklar oy gleri nfusuna ve ekonomik gcne gre belirlenmektedir. Buna gre 15 yeli Avrupa Birliinde 87 olan toplam oylar iinde Almanya, Fransa, talya ve ngiltere daha fazla arla sahiptir. Bir karar alabilmek iin yeterli oy says 62dir. Bu sayede nfusu az olan lkelere 26 adet nitelikli oyu salamalar halinde kararlar veto edebilme imkn salanmtr. 1 Mays 2004 tarihinden itibaren Avrupa Birliine yeni yelerin katlyor olmas nedeniyle Bakanlar Konseyindeki nitelikli oy dalm yeniden belirlenmitir. Tablo 10.3te 25 yeli Avrupa Birliinde Bakanlar Konseyindeki oy gleri sunulmutur. Karar Almak in: Nitelikli Oy okluu Bakanlar Konseyinde birok konuda karar almak iin kullanlan yntemdir. Avrupa Birliinin karar alma mekanizmasnda oybirlii uygulamas vergi ve d politika gibi alanlarda korunurken, dier alanlarda nitelikli oy okluu yntemi genel ilke olarak benimsenmi bulunmaktadr. 1987 tarihli Avrupa Tek Senedinden bu yana gerekletirilen her kurucu antlama deiiklii ile biraz daha yaygnlatrlan nitelikli oy okluu uygulamas Anayasal Antlama Tasla ile Avrupa Birliinin temel karar yntemi haline getirilmitir. Ancak, Avrupa Birlii Zirvesi veya Bakanlar Konseyinde bir kararn alnabilmesi iin, verilen oylarn ye lkelerin yarsndan fazlasn ve Birlik nfusunun yzde 3/5ini temsil etmesi art ngrlmtr. Bu itibarla, btnlemenin balangcndan bu yana uygulanan ve son olarak Nice Zirvesinde byk pazarlklar sonucu genilemenin ardndan uygulanacak biimiyle ngrlen arlkl oy sistemine 1 Kasm 2009 tarihi itibaryla son verilmesi tasarlanmaktadr.

Avrupa Parlamentosu
1959 ylnda Roma Antlamasyla kurulan Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu ve Bakanlan Konseyi tarafndan paylalm olan yasama ve yrtme yetkilerinin kullanlmasnn demokratik denetimini yapmakla ykmldr. Bu grevinin yannda Avrupa Komisyonu yelerinin belirlenmesi veya grevden alnmas ve Avrupa Birlii btesinin belirlenmesi ile ilgili yetkileri bulunmaktadr. Parlamento, Komisyonun programn oylar ve zellikle Komisyon ve Konseye szl ve ya-

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

159

zl sorular ynelterek Avrupa politikalarnn gndelik ileyiini izler. Mevzuat nerilerini Komisyon hazrlar, Parlamento ve Konsey ise bu mezuat yrrle koyma yetkisini paylarlar. Gnmzde birok konudaki Avrupa standartlar ad altnda anlabilecek dzenlemeler Avrupa Parlamentosundaki tekliflerden kaynaklanmaktadr. rnein, otomobillerde kurunsuz benzin kullanlmas, yavru fok balklarnn derilerinden krk yaplmasnn engellenmesi, ocuklarn salklarn tehdit eden oyuncaklarn yasaklanmas gibi neriler Parlamentodan gelmi ve daha sonra Birlik iinde hatta lkemizde de genel kabul grm uygulamalar haline gelmitir. Avrupa Parlamentosuna seilen yeler, Birliin ynetimi zerindeki etkilerini artrabilmek iin sahip olduklar siyas grlere gre Parlamento iinde eitli gruplar oluturmaktadr.
AVRUPA PARLAMENTOSUNDAK POLTK GRUPLAR (1999-2004) EPP- ED PES ELDR Greens/EFA EUL/NGL UEN EDD TDI Avrupa Halk Partisi ve Avrupal Demokratlar Grubu Avrupa Sosyalistleri Partisi Grubu Avrupa Liberal, Demokrat ve Reformist Parti Grubu Yeiller/Avrupa zgrlk Balakl Grubu Avrupa Birleik Solu/Kuzeyli Yeil Sol Konfederatif Grubu Uluslar Avrupas in Birlik Grubu Avrupa Demokrasi ve eitlilik Grubu Bamsz yeler Teknik Grubu - Karma Grup Tablo 10.4 Avrupa Parlamentosundaki Politik Gruplar

Avrupa Parlamentosunun Yetkileri

Tm parlamentolar gibi Avrupa Parlamentosunun da temel yetkisi bulunmaktadr. Bunlar; yasama yetkisi, bte yetkisi ve yrtme zerinde denetim yetkisidir. Yasama Yetkisi: Normal yasama usul, ortak karardr. Bu usule gre Avrupa Parlamentosu ile Bakanlar Konseyi eit konumda olup yasalar bu iki organn ortak kararyla onaylanr. Ortak karar usul, sonucunda Parlamentonun yapt ok daha fazla sayda deiiklik artk Topluluk yasalarna girebilmekte, Avrupa Parlamentosu ile Avrupa Birlii Konseyi arasnda resmen bir anlama salanmakszn hibir metin kabul edilememektedir. Ortak karar, Parlamentonun bugn sahip olduu en nemli glerden biridir. Ortak karar usul, igcnn serbest dolam, i pazar yaratlmas, aratrma ve teknolojik gelitirme almalar, evre, tketicinin korunmas, eitim, kltr ve salk alanlarn kapsamaktadr. Bte Yetkisi: Bu, Avrupa Parlamentosunun politik nceliklerini yaama geirmesini salayan nemli bir yetkidir. Avrupa Parlamentosu her yl aralk aynda Avrupa Birliinin bir sonraki yla ait btesini onaylar. Avrupa Birliinin sz konusu ylda gereksinme duyduu mali kaynaklar salayan bte, Avrupa Parlamentosu Bakan tarafndan imzalanmadan yrrle giremez. Yrtme zerinde Denetim Yetkisi: Parlamento, Birliin tm etkinlikleri zerinde demokratik denetim grevini yerine getirir. lk bata yalnzca Komisyonun almalarn kapsayan bu yetki, Bakanlar Konseyini, Avrupa Birlii Zirvesini ve Parlamentoya hesap vermekle ykml olan politik ibirlii organlarn da kapsayacak ekilde geniletilmitir. Avrupa Parlamentosu ayrca soruturma komisyonlar da kurabilmektedir. Avrupa Parlamentosu yesi nasl olunur?

Ortak Karar: 1992 ylnda Maastrichtte imzalanan Avrupa Birlii Antlamasyla uygulanmaya balayan, Topluluk yasalarnn kabulnde Avrupa Parlamentosu ile Bakanlar Konseyi arasnda eitlik salayan yasama usuldr.

SIRA SZDE

160

Uluslararas alma Normlar

Avrupa Parlamentosu yeleri ye lkelerde yaplan dorudan ve genel seimlerle belirlenirler. Bu seimlerde Belika, Lksemburg ve Yunanistan gibi baz ye Devletlerde oy kullanmak zorunludur. Bata 18 yanda oy kullanma hakk, kadnerkek eitlii ve gizli oy olmak zere, her yerde ortak demokratik kurallar geerlidir. Maastricht Anlamasnn 1993te yrrle girmesinden itibaren, Avrupa Birlii yesi devletlerden herhangi birinin yurtta olup da baka bir Avrupa Birlii devletinde yaayan herkes oturduu lkede seme ve seilme hakkna sahiptir.

Gelecekte Avrupa Parlamentosu

Bakanlar Konseyi ile birlikte yasama organ olarak alacak, bte grevlerinin yan sra siyasi denetim ve danma grevlerini srdrecektir. Bu erevede en nemli yenilik Avrupa Komisyonu Bakannn Avrupa Parlamentosu tarafndan seilmesi olarak ortaya kmaktadr. nceden olduu gibi 5 yllk bir dnem iin dorudan genel oyla seilecek Avrupa Parlamentosu milletvekillerinin saysnn 736y amamas ngrlmtr.
NTERNET

Avrupa Parlamentosunun resmi Trke tantm sayfas: http://www.europarl.eu.int/presentation/default_tr.htmden ayrntl bilgi edinebilirsiniz.

Avrupa Komisyonu
Avrupa Komisyonu: Bir yrtme organ olan Komisyon, Birlik hukukunun bekisidir. Karar organlarnn ald kararlarn uygulaycsdr. Uluslararas nitelik arz eden Avrupa Birlii Bakanlar Konseyinin aksine uluslarst karakterli bir organdr.

Avrupa Komisyonu, 20 Komisyon yesinden (Komiser) oluur. Avrupann ortak politikalarn yrtr, bteyi uygular ve Anlamalara uyulmasn salar. Merkezi Brkseldedir. Komisyon yeleri ve Bakan, Birlie ye devletler tarafndan Avrupa Parlamentosunun onay alnarak atanr. 15 yeli Avrupa Birlii, 20 Komiserlik grevini dier kurumlarda da olduu gibi nfus younluklarna gre belirlemitir. Dolaysyla, ngiltere, Almanya, Fransa, talya ve spanyann ikier, dier lkelerin birer temsilcisi bulunur. Komisyon almalarndan dolay Avrupa Parlamentosuna kar sorumludur ve grev sresi Avrupa Parlamentosu gibi be yldr. Komisyonda kararlar oybirliiyle alnr. Komisyon yeleri grevlerini yerine getirirken kendi ulusal hkmetlerinden tamamen bamsz olarak davranmak ve sadece Avrupa Birliinin karlarn gzetmekle ykmldrler. Bu nitelii itibaryla Komisyon, Bakanlar Konseyinden ayrlmaktadr. Bilindii gibi Bakanlar Konseyi ye lke hkmetlerini temsil etmektedir. Komisyonu grevden alabilecek tek organ Avrupa Parlamentosudur. Komisyonun her yesinin tarm, rekabet, ticaret, adalet ve iileri, genileme, istihdam ve sosyal iler gibi belirli politika alannda zel sorumluluu bulunmaktadr. Komisyon ile Bakanlar Konseyi arasnda ne gibi nitelik farkllklar bulunmaktadr?

SIRA SZDE

5
Avrupa Komisyonunun Grevleri
Komisyonun stlenmi olduu grevler ulusal devletlerde hkmetin grevlerine benzemektedir. ncelikli grevi, Birlii kuran Antlamalarn korunmasn salamak ve taraflarn Antlamalara kar ykmllklerini yerine getirip getirmediini denetlemektir. Grevini yerine getirirken tarafsz davranr ve Antlama hkmleri ile Antlamalar temelinde alnan kararlarn doru biimde uygulanmasn salar. ye devletlerden herhangi birine kar Antlama ihlali soruturmas balatabilir ve gerekli grdnde konuyu Avrupa Birliinin yarg organna gtrr. Bunlarn yan sra zellikle Avrupa Birliinin rekabet kurallarn ihlal etmeleri durumunda kiilere ve irketlere para cezas verebilir. Uluslararas ilikilerde Avrupa Birliini temsil etme yetkisi de Komisyona aittir.

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

161
Avrupa Komisyonu Grevde olan 20 Komisyon yesi 2004 ylnda yaplacak Avrupa Parlamentosu seimlerinin ardndan grevini yeni Komisyon yelerine devredecektir.

Komisyonun, yasama srecini balatma veya bir yasann kabul edilmesi srecini etkileme g ve yetkisi bulunmaktadr. Merkezi Brkselde bulunan Avrupa Komisyonu, Avrupa Birliinin yrtme organ olarak Konseyin ald kararlar uygular. Konseye uygulamalar konusunda bilgi verir ve Birliin karlarn korur. Komisyon ayrca Avrupa Tarmsal Ynlendirme ve Garanti Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Blgesel Gelime Fonu gibi Birlik fonlarnn ynetim grevini de stlenmektedir.

Avrupa Komisyonunun Grevleri

Hazrlanan Anayasal Antlama Taslanda Avrupa Komisyonunun, bir bakan, bakan yardmcl grevini yrten Avrupa Birlii Dileri Bakan ve ye devlet vatandalar arasndan dnml olarak belirlenecek 13 komiserden olumas ngrlmtr. Bu alanda ye devletler arasnda eitlie dayal, demografik ve corafi konumlarn yanstan bir rotasyon sisteminin uygulanmas hkm benimsenmitir. Anayasal Antlama Taslanda getirilen yeniliklerle hem Komisyon Bakann yetki ve sorumluluu ulusal devletlerdeki babakanlk makamna biraz daha benzetilmeye allm, hem de Bakann Avrupa Parlamentosu tarafndan seilme ve atanmasyla Komisyonun tamamnn ve genel olarak Avrupa btnlemesinin demokratik taban ve demokratik meruiyetinin arttrlmas hedeflenmektedir. Avrupa Komisyonu ile ilgili ayrntl bilgi iin http://www.europa.eu.int/comm/index_en.htm adresinden yararlanabilirsiniz.
NTERNET

Adalet Divan ve Bidayet Mahkemesi

Adalet Divan, Anlamalarn uygulanmas ve yorumlanmasnn hukuka uygunluunu gzetir. Birliin yksek mahkemesi olup ye devletlerin zerinde anlaarak atad 15 yargtan, 9 basavcdan ve 8 danmandan oluur. Merkezi Lksemburgdadr. Adalet Divan Avrupa Birliinin yarg fonksiyonunu yrtr. Divann 6 alanda sorumluluu bulunmaktadr. Bunlar: ye lkeler arasndaki anlamazlklar Birlik ile yeler arasndaki anlamazlklar Kurumlar arasndaki anlamazlklar Birlik ile ahslar arasndaki anlamazlklar Uluslararas anlamalar hakkndaki grler Anlamazlklarn zm iin bildirilen ilk grler
Adalet Divan, Birlemi Milletlerin bir organ olan La Haye Uluslararas Adalet Divan veya Avrupa Konseyine bal Strasbourg Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ile kartrlmamaldr.

162

Uluslararas alma Normlar

Divan bir ye devletin Antlamalarda ngrlen bir ykmll yerine getiremediine karar verebilir. ye devlet bu kararn gereini yerine getirmezse Divan para cezas uygulanmasn kararlatrabilir. Divan, kurumlarn ald nlemlerin iptali iin alan davalarda bu nlemlerin yasalln inceleyebilecei gibi baz nlemlerin alnmam olmasnn Antlamalara aykr olduuna da karar verebilir. Divan ulusal mahkemelerin bavurusu zerine Topluluk hukukunun eitli hususlarnn yorumlanmas ya da geerlilii hakknda n kararlar alr. Bir hukuki ilemin bu trden tartmal bir husus dourmas Adalet Divan halinde ulusal mahkemelerden herhangi biri Avrupa Adalet Divanndan n karar Avrupa Birliini isteyebilir. Ancak bunun iin ilgili ye Devlette daha yksek bir temyiz mercii bukuran Antlamalarn hukuka uygun ekilde lunmamas gerekir. Bu durumda Divann karar balaycdr. Gnmzde tartma sreci devam eden Anayasa Taslann kabul edilmesiyle yorumlanmas ve uygulanmasn birlikte Topluluklar terimi tarihe karacaktr. Anayasann kabulnden sonra salama grevini Avrupa Birliinin yarg organ dilimizde de Avrupa Birlii Adalet Divan olarak yrtr. anlmaya balanacaktr. Baz kaynaklarda Asliye Mahkemesi veya lk Derece Mahkemesi adyla da anlan Bidayet Mahkemesi, bireylerin yararlanabilecei adli koruma mekanizmalarn glendirmek ve Adalet Divannn i ykn hafifletmek iin 1989 ylnda kurulmutur. Bidayet Mahkemesinde de ye devletler tarafndan atanan 15 yarg gye devletlerin birbirlerine kar, Birlik kurumlarnn rev yapmakta ve bakan yarglar tarafndan seilmektedir. Ancak, bu mahkemeye devletlere kar veya ye de avukatlar yer almamaktadr. Bidayet Mahkemesi kiiler ve iletmeler tarafndan devletlerin Birlie kar ve Birlik kurumlarnn alan davalara bakar. rnein, rekabet hukuku, tazminat talepleri veya personel birbirlerine kar at ile Birlik kurumlar arasndaki idari anlamazlklar konusundaki davalar Bidayet davalara Bidayet Mahkemesi bakamaz. Bu Mahkemesine havale edilir. Mahkemenin kararlar aleyhine Adalet Divanna temnedenle Adalet Divann yiz talebiyle gitmek mmkndr. Anayasa mahkemesi olarak
dnebiliriz.

Saytay
Avrupa Birliinin tm gelir ve giderlerinin bte kural ve ynetmeliklerine ve amalarna uygunluunu denetleyen kurumdur. Saytay, Bakanlar Konseyi tarafndan Avrupa Parlamentosunun gr alndktan sonra oybirliiyle atanan 15 yeden oluur. Saytay yeleri, lkelerinde kendi alanlarnda yetimi kiilerden seilir. 1977 ylnda kurulan Saytayn bakan yeler tarafndan kendi aralarndan seilir. Bakanlk sresi yldr ve yln sonunda ikinci bir dnem iin yeniden seilmek mmkndr. Saytay her yl Birliinin tm gelir ve harcamalarnn hukuka uygun ve dzenli biimde yaplp yaplmadn ve maliye ynetiminin tutarl olup olmadn yaynlad raporla Birliin dier organlarna ve vatandalarna aklar.

Ekonomik ve Sosyal Komite ile Blgeler Komitesi

Avrupa Birlii, karar alma srelerine yerel veya blgesel temsilci konumudaki sivil toplum rgtlerini de katmaktadr. Bu kapsamda Ekonomik ve Sosyal Komite ile Blgeler Komitesi faaliyet gstermektedir.

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

163

Ekonomik ve Sosyal Komite

Ekonomik ve Sosyal Komite iverenler, iiler ve iftiler, esnaf ve zanaatkarlar, kk ve orta lekli sanayi iletmeleri ve kooperatifler gibi dier ekonomik gruplarn temsilcilerinden oluur. Birliin son genilemesine kadar Komitenin 222 yesi, ye lkelerin nfuslarna gre belirlenmitir. Genilemeden sonra ye says 344e kacaktr Komite Brkselde toplanr. Birok konuda karar alnmadan nce Komitenin grne bavurulmas zorunludur. Komitenin temel ilevleri unlardr: Avrupa Parlamentosu, Bakanlar Konseyi ve Komisyona gr bildirmek, Birliin ynetiminde sivil toplum kurulularnn etkisini artrmak, Birliin ilikide bulunduu dier lkelerde sivil toplum rgtlerinin roln desteklemek, ilikileri artrmak.

Blgeler Komitesi
Blgeler Komitesi 1994 ylnda Avrupa Birlii Antlamasyla kurulmutur. Yerel ve blgesel 222 temsilciden oluur. Bu sayede Avrupa Birlii, yerel veya blgesel mercilerin karar alma srelerine katlmn salamaktadr. Avrupa Birlii Antlamas, Avrupa Birlii politikalarnn oluturulmasnda baz temel konuda Blgeler Komitesinin grnn alnmasn zorunlu hale getirmitir. Bunlar: eitim, genlik ve kltr, toplum sal, Avrupa apnda ulam, iletiim, enerji alar ve ekonomik ve toplumsal btnlemedir. Blgeler Komitesi bunun dnda kendi insiyatifi ile gr bildirebilir.

Avrupa Yatrm Bankas

Avrupa Birliinin finans kurumu olan Avrupa Yatrm Bankas (AYB) 1958de Roma Antlamas ile Birliin hedeflerini gerekletirmesine yardmc olacak yatrmlar finanse etmek amacyla kurulmutur. AYB tzel kiilie ve mali zerklie sahiptir. Banka yeleri Avrupa Birlii yesi devletlerdir. Bankann merkezi Lksemburgdadr. Dnyann nde gelen uluslararas finans kurumlar arasnda yer alan AYB, kr amac tamayan bir kredi kurumudur. Mal piyasalarda konumunun salad avantajlardan hedefleri dorultusunda giriimcileri yararlandrr. AYBnin ncelikli hedefleri: Avrupa sanayisini ve kk iletmelerinin rekabet kapasitesini artrabilmek iin ulam, iletiim ve enerji alarnn gelitirilmesini salamak,evre ve insan salnn korunmasna yardmc olmak, Birlik iinde dengeli kalknmay salayabilmek amacyla blgesel farkllklar azaltmaya ynelik projeleri finanse etmek, aday lkeleri de kapsayacak ekilde ortak pazara hizmet eden projelere destek salamak, AYB ayrca, Birliin ye olmayan lkelere ynelik ibirlii politikasnn hayata geirilmesine yardmc olmakta, Afrika, Karayipler ve Pasifik lkelerinde, Akdeniz havzasnda, Orta ve Dou Avrupada, Latin Amerika ve Asyada faaliyette bulunmaktadr.

Avrupa Merkez Bankas

Avrupa Merkez Bankas 1 Ocak 1999 tarihinde kullanlmaya balayan ortak para birimi Euronun ynetiminden sorumludur. Bir baka ifadeyle Euro alanna dahil lkeler iin ortak para politikasn belirler ve uygular. Bankann ana hedefi, Avrupa ekonomisinde fiyat istikrarn salamaktr. Bunun yan sra, uyguladklar para politikalaryla Avrupa Birliinin kararlatrd dier siyas hedefleri de destekler.

164

Uluslararas alma Normlar

Avrupa Merkez Bankas bamsz olarak faaliyetlerini yrtmekte, ancak Avrupa Parlamentosuna hesap verme ykmll bulunmaktadr.
NTERNET

Avrupa Merkez Bankas ile ilgili ayrntl bilgi iin http://www.ecb.int adresinden yararlanabilirsiniz.

AVRUPA BRLNDE KARAR ALMA SRELER

Bir nceki blmde, Avrupa Birlii kurumlar arasnda karar alma organnn Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi olduu aklanmtr. Yine bilinmektedir ki Bakanlar Konseyi bu yetkisini Avrupa Parlamentosuyla birlikte kullanmakta ve sivil toplum rgtleri de karar alma srelerine katlmaktadr. Bakanlar Konseyindeki karar alma sreci; danma yntemi, ibirlii yntemi ve ortak karar ynteminden olumaktadr. Aada srasyla bu yntemlerin nasl iledii ve Avrupa Birliinin dier kurumlarnn karar alma srecine nasl katldklar aklanacaktr. Danma Yntemi: Bu srece gre Komisyon ile Bakanlar Konseyi arasndaki sre Komisyonun neriyi hazrlamas ve Konseyin kabul etmesiyle tamamlanr. Bu erevede dzenlemenin konusuna gre Avrupa parlamentosu ve Ekonomik ve Sosyal Komitenin de grleri alnabilir. birlii Yntemi: Bu yntemde Konseyin yetkilerini tek elden kullanmas mmkn deildir. Ynteme gre; Komisyonun hazrlad neri hakknda Avrupa Parlamentosu ve Ekonomik ve Sosyal Komite grlerini bildirmektedir. Konsey bu grleri deerlendirerek belirledii pozisyonunu Parlamentoya bildirmektedir. Eer Parlamentodan itiraz gelmez ise Konsey nitelikli oy okluuyla, Parlamento reddeder ise oybirliiyle dzenlemeyi yapabilmektedir. Parlamento deiiklik nerdiinde ise, bu deiiklii Komisyon da benimserse nitelikli ounlukla, benimsenmemesi durumunda ise oybirliiyle dzenleme yapabilmektedir. Ortak Karar Yntemi: Buna gre Komisyon, Konsey ve Parlamentoya bir neri sunmakta, Parlamento grn bildirmektedir. Konsey nitelikli ounlukla bir pozisyon belirlemektedir. Parlamento bu pozisyonu benimser ise veya ay iinde bir gr bildirmezse uygulama gereklemektedir. Ortak karar ynteminin birlii ynteminden ayrld nokta ise Parlamento ile Konseyin grlerinin uymamas durumunda ortaya kmaktadr. Byle bir durumda kurulacak uzlama komiteleri araclyla bir ortak karar oluturulmaya allmaktadr. Parlamentoda mutlak ounluu salayamayan bir teklifin ortak karar ynteminde kabul edilmesi mmkn deildir. Bu yntem i pazar, iilerin serbest dolam, i kurma serbestlii, iilerin alma haklar gibi Antlamayla belirlenmi alanlarda uygulanmak zorundadr. Karar alma srecinin ardndan Bakanlar konseyinin yrrle koyduu normlardan Tzk yasa niteliinde olmas nedeniyle btn ye lkeler iin balaycdr. Ynetmelik (ynerge) ise ye lkeleri ulalan sonu asndan balar. Ancak uygulama yntemini yeler kendisi belirler. Karar ise, bir ye lkeye veya Birlik vatandana ait konularda alnr. Tavsiye veya gr niteliindeki kararlarn uygulanma zorunluluu Komisyon veya Konsey tarafndan getirilebilir.
SIRA SZDE

Avrupa Birliinin karar alma srelerine sivil toplum temsilcileri nasl katlabilir?

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

165

AVRUPA BRLNN ALIMA YAAMI LE LGL TEMEL DZENLEMELER

sizlik, 2000li yllara gelindiinde Avrupa Birlii lkeleri iin en ciddi sosyal ve ekonomik sorun olarak varln srdrmektedir. Tablo 10.5de sunulduu gibi Avrupa Birlii genelinde isizlik oran 2004 ylna gelindiinde alnan tm nlemlere ramen %8.3 gibi yksek bir seviyededir. Genel isizlik yannda, baz nfus gruplar emek piyasasnda zel zorluklar ile kar karyadr. Uzun sreli isizler, genler, i arayan daha yal insanlar, zrller, kadnlar ve etnik aznlklar bu gruplar arasnda saylabilir. rnein, Avrupada kadnlar arasnda istihdam oran, erkeklere gre %20 kadar aada bulunmaktadr. Bu nedenle, Avrupa Birlii iinde daha fazla i yaratlmasn salamann yannda, dezavantajl bir konumda bulunmu olan nfus gruplar iin emek piyasasnda daha iyi frsatlar sunmak Avrupa Birliinin hedefi haline gelmitir. Avrupa Birlii ve ye lkeler iin sosyal politika asndan en temel konu istihdamn artrlmas olmutur.
Avrupa Birlii Genelinde sizlik Oranlar 2004 2003 2002 2001 Yllar 2000 1999 1998 1997 1996 1995 sizlik Oran (%) 7.7 7.4 8.2 9.1 9.8 10.5 10.7 10.6 8.3 8.2 Tablo 10.5 Avrupa Birlii Genelinde sizlik Oranlar

Sosyal Diyalog
Avrupann sosyal sorunlarnn zlmesi iin, sosyal taraflarla anlama yapmak zere grme imkan veren bir yntemdir. Avrupa Birliinde alma hayatna ilikin konular, uzun sredir sosyal ortaklar tarafndan, bir baka deyile sendikalar ve iveren rgtleri tarafndan grlmektedir. Bu yntem Maastricht Antlamas ile kurumsallatrlm ve sosyal taraflar Avrupa Birlii kurumlarna tavsiyelerde bulunan birer uzman makamlar haline gelmitir.

cretliler ve Serbest alanlar in Avrupa Birlii Politikas

Avrupa Birliinde alanlar dnyadaki en gl sosyal gvence alarnn birinden yararlanmaktadrlar. Avrupa Birlii, retkenliin ve bymenin artrlabilmesi iin rekabeti korunmas ve tevik edilmesiyle birlikte Avrupa Birlii vatandalarnn istikrarl bir toplum oluturmasn ve refahn yaygn biimde paylalmasn salamaya da byk nem vermektedir.

Avrupa Birliinin yerinde Salk ve Gvenlik Politikalar

Avrupa Birliinin bu alandaki politikasnn hedefi, hem i kazalarn hem de meslek hastalklarn asgariye indirmek olmutur. Gnmzde, modern Avrupa Birlii iyeri mevzuat, alanlarn iyerinde gvenlii ve salnda iyilemeleri tevik et-

166

Uluslararas alma Normlar

meye ynelik tedbirlerin devreye sokulmas hakkndaki Bakanlar Konseyi Ynergesindeki bir ereve esasna dayanr. Bu ynerge, baka pek ok giriim iin salam bir temel oluturmutur. Belirli koruyucu ekipmanlarn kullanm, grsel iaret birimleriyle alma, iilerin kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddeler ile temas, yeralt kaynaklarnn karlmasna ynelik sanayiler, geici ve gezici inaat yerlerinde gvenlik ve hamile olan veya yeni doum yapm iiler gibi ok farkl teknik konular bu dzenlemelerin kapsamndadr. Avrupa Birlii dzenlemeleri, iyerinde asgari gvenlik standartlarn gerekli klmaktadr.

Avrupa Birliinin Yallara Ynelik Politikalar

Genel Avrupa istihdam ve sosyal politikas balamnda, yallarn ilgi konular ve gereksinmeleri, gittike daha nemli hale gelmektedir. Sosyal ortaklar ve sivil toplum kurulular ile ibirlii iinde, Avrupa Komisyonu, yaanmaya deer bir yallk a iin gereki perspektifler ile birlikte, alma hayatndan emeklilie aamal bir geie ynelik modeller gelitirmeye almaktadr. Avrupa Birlii aratrma politikas, yallk ile ilgili tbbi ve sosyal projelere fon salayarak, bu konuda bir rol oynamaktadr. Yal insanlarn, ayrmcla veya dezavantaja maruz kalmamalar temel ilke olarak benimsenmitir. Ayrmclk kart politikasnn bir gerei olarak, Avrupa Birliinin amac, yal alanlara kar nesnel biimde haksz ayrmcl nlemektir.

Kadnlar ve Erkekler Arasnda Eitlik in Avrupa Birlii Politikas

Frsat eitlii, Avrupa Birlii Antlamasnda temel unsur olarak yer almaktadr. Avrupa Birliinin frsat eitlii politikasnn temeli, Antlamada kadnlarn ve erkeklerin eit ie eit cret almalarn ngren hkmlere dayanmaktadr. Roma Antlamasnn 119. maddesinde tanmlanan kadn-erkek eitlii Amsterdam Antlamas ile yeniden (141. madde) tanmlanarak Birlik iin hukuki dayanak oluturulmutur. Ancak, gsterilen btn abalara ramen, Avrupa Birlii iinde tam frsat eitlii henz salanm deildir.
K T A P

Bu konu ile ilgili daha fazla bilgi iin Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilciliinin yaynlad Avrupa Birlii ve Eitlik adl kitapktan faydalanabilirsiniz. Frsat eitlii politikas esas olarak kadnlar iin yararl olsa bile, Avrupal erkekler de bundan yararlanabilir. rnein, Adalet Divan kararlar, ye devletlerin ounun imdi erkeklere kadnlarla ayn yata emekli ayl demelerinin salanmasnda etkili olmutur. Analk/babalk izniyle ilgili Avrupa dzeyindeki hkmler, alan babalara da haklar vermektedir: Avrupa Birliinin her yerinde, bir ocuk doduu veya evlat edinildii zaman hem ana hem de baba izin almak hakkna sahiptir.

AB, cinsel tercihe, rksal kkene ve dinsel gre dayal ayrmcla kar mcadele etmektedir.

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

167

Ayrmcla ve Dlanmaya Kar Politikalar

Avrupa Birlii yesi lkelerde, yasa nnde eitlik tartmaszdr. Fakat, gndelik yaamda pek ok insan, nesnel bir sebep olmakszn, ayrmcla uramaktadr. Bu nedenle Avrupa Birlii, rnek olarak, cinsel tercihe, rksal kkene ve dinsel gre dayal ayrmcla kar mcadele etmektedir. AT Antlamasnn 13nc maddesi, Avrupa Birliinin cinsiyet, rksal veya etnik kken, din veya inan, bedensel zr, ya veya cinsel tercih temelinde ayrmclk ile mcadele etmek iin eyleme geebileceini belirtmektedir. Benzer ekilde Amsterdam Antlamas insan haklar lehinde ak bir beyanda bulunmutur. Tartlan Anayasal Antlama Tasla ile birlikte insan haklarna sayg Anayasann temel unsuru haline gelmitir.

AVRUPA BRLNN ALIMA YAAMI LE LGL TEMEL DZENLEMELER

Avrupa Birliinin alma yaamna ynelik temel amac, Birlik ierisinde herkes iin insanca bir yaam kalitesi ve standardn salamaktr. Bu amala isizlere, yallara, zrllere, sosyal bakmdan dlanm insanlara, emek piyasasnda ayrmclk ile karlaan kiilere ynelik birok politika uygulamaya konulmutur. Ancak, ATlarnn kuruluundan bugne kadar ye lkelerin sosyal politika konularnda dier alanlarda gerekletirdikleri egemenlik yetkilerinin devredilmesi uygulamasna kar isteksiz davrandklar sylenebilir. Bu nedenle Avrupa Birlii yesi lkelerde uygulanan tek bir sosyal politika yerine sosyal politikaya ynelik bir Avrupa Birlii standardndan bahsetmek daha doru bir yaklam olacaktr. Antlamalara gre Avrupa btnlemesinin amac: ... Topluluun her yerinde, ekonomik faaliyetlerin uyumlu, dengeli ve srdrlebilir gelimesi, yksek bir istihdam ve sosyal koruma dzeyi, erkekler ve kadnlar arasnda eitlik, srdrlebilir ve enflasyon yaratmayan byme, yksek derecede bir rekabet gc ve ekonomik performans yaknlamas, evre kalitesinin yksek dzeyde korunmas ve iyiletirilmesi, yaam standard ve kalitesinin ykselmesi ve ye devletler arasnda ekonomik ve sosyal kaynama ve dayanma temin etmek olacaktr.

Avrupa Topluluklarndaki Dzenlemeler

AT Antlamasnn 136 nc maddesi: Topluluk ve ye devletler ... istihdamn tevik edilmesini, yaama ve alma artlarnn iyiletirilmesini, bu iyileme srdrlrken yaama ve alma artlarnn uyumlu hale getirilmesini, dzgn sosyal korumay, ynetim ve iiler arasnda diyalog salanmasn, kalc yksek istihdama ynelik olarak insan kaynaklarnn gelitirilmesini ve dlanmaya kar savalmasn ama edineceklerdir. demektedir. Ancak, ATlarn kuran Roma Antlamasnda yukardaki ifadeler bulunmasna ramen, bu konularda norm koyma yetkisi ye devletlere braklmtr. Bugne kadar, Avrupa Birlii sadece asgari standartlar ve haklar belirlemitir. Dolaysyla, ye devletler, Avrupa sosyal dzenlemelerinin tesine giden kurallar ve ynetmelikler kabul edebilirler. Bu nedenle de her bir Avrupa Birlii yesi lkenin sosyal politika alanlarnda farkl uygulamalar bulunmaktadr. Roma Antlamasnda sosyal politikayla ilgili; ilerin serbest dolam haklarnn salanmas, Gen iilerin deiiminin tevik edilmesi, Serbest yerleme hakk, Sosyal konularda ye lkeler arasnda ibirliinin artrlmas,

168

Uluslararas alma Normlar

Kadn ve erkek arasnda ayrmcln nlenmesi, Gmen iilerin sosyal gvenlik haklar, Avrupa Sosyal Fonunun kurulmas, Mesleki eitime ilikin uygulanacak ortak politikalarn ilkelerinin belirlenmesi konularnda hkmler bulunmaktadr. Bu hkmlere dayanarak Komisyona sadece ye lkeler arasnda sosyal alanda ibirliini hzlandrma yetkisi verilmitir. Gerekleen en nemli faaliyet ise iilerin serbest dolamnn salanmasdr. AKTnin kuruluu ile birlikte sadece kmr ve elik sanayiinde uygulanan iilerin serbest dolam, Roma Antlamas ile birlikte ortak bir pazar yaratmann temel koulu olan igcnn serbest dolam hakk geniletilmitir. 1972 ylnda Pariste gerekleen Avrupa Zirvesinde sosyal politika alannda ortak admlar atmann gereklilii vurgulanm ve 1974 ylna gelindiinde AB Konseyi tarafndan Sosyal Politikalar Hakknda Faaliyet Program Karar ile istihdamn artrlmas, alma artlarnn iyiletirilmesi, iilerin Topluluun karar alma srelerine katlm ve Avrupada toplu i szlemelerinin yaplmas konularnda ilkeler belirlenmitir. 1987 ylnda Tek Avrupa Senedi ile Topluluunun sosyal politika alannda dzenleme yapma yetkileri artrlmtr. Bu erevede Topluluk iinde sosyal politikann ana kurallarnn belirlendii hukuki adan balayc olmayan, Avrupa Sosyal art 1989 ylnda ngiltere dnda tm ye devletler tarafndan kabul edilmitir. ILO szlemelerini esas alarak hazrlanan Avrupa Sosyal art AT yesi lke vatandalar iin; Serbest dolam hakk, alma ve eit cret hakk, Daha iyi yaam ve alma koullarna sahip olma hakk, rgtlenme ve toplu szleme hakk, Mesleki eitim hakk, Kadn-Erkek arasnda eitlik hakk, alanlarn bilgi edinme ve ynetime katlma hakk, te korunma ve gvenlik hakk, ocuklar ve genler iin yasalarla korunma hakk, Yallar iin temel haklar, zrller iin sosyal ve mesleki hayata katlma haklar salanmtr.

Avrupa Sosyal Fonu

Avrupa Sosyal Fonu, 1961 ylnda Roma Antlamasna dayanarak kurulan fon, alanlarn istihdam olanaklarn artrmay bylece hayat seviyelerini ykseltmeyi ve onlara mesleki ve corafi hareketlilik kazandrmay amalamaktadr.

Avrupa Sosyal Fonu (ASF), Topluluk iinde iilerin istihdam olanaklarnn artrlmas, hayat seviyelerinin ykseltilmesi ve becerilerini gelitirmelerine katkda bulunarak corafi ve mesleki hareketliliklerini salanmas iin ye devletlerce yaplan eylemlere katkda bulunmak amacyla kurulmutur. Halen Birliin en nemli yapsal fonlarndan birisi olma zelliini korumaktadr. Fonun ynetiminde Avrupa Komisyonuna yardmc olan ii, iveren ve hkmet temsilcilerinden oluan bir Komite bulunmaktadr. ASFnun grevi, isizlii nlemek ve onunla savamak, Avrupann igcn ve irketlerini artan rekabet ortam karsnda daha donanml klmak ve insanlarn emek piyasasndan kopmasna engel olmaktr. ASF, esas olarak, daha ok istihdam edilebilir duruma gelmek iin bireylerin gereksindii destek zerinde younlar, fakat emek piyasasnn daha iyi ilemesi iin sistemlerin ve yaplarn iyiletirilmesine yardm etmek amacyla da kullanlabilir. 2000-2006 yllarn kapsayan dne-

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

169

minde, ASF, be deiik ncelikli alanda ye devletlerin tedbirleri iin finansman destei vermektedir: Bir aktif emek piyasas politikasnn gelitirilmesi, Sosyal dlanma riskiyle kar karya olan insanlara yardm edilmesi, Emek piyasasnda istenilen becerilerin kaznlmas ve yaam boyu renim amacyla, genel eitim ve mesleki eitimin iyiletirilmesi, Aratrma, bilim ve teknoloji alanlarnda, personel intibak yeteneinin, giriimciliin ve igc becerilerinin arttrlmas, Kadnlarn serbest istihdamnn ve istihdam edilebilirliinin glendirilmesi ve emek piyasasnda cinsler aras eitsizliklere kar savamak iin tedbirler. Avrupa Sosyal Fonu hangi amalarla kurulmutur?
SIRA SZDE

Avrupa Birliindeki Dzenlemeler

1992de imzalanan ve 1993 ylnda yrrle giren Maastricht Antlamas ile ekonomik ve parasal birlik hedefini somut olarak ortaya koyan Avrupa Birlii, ye lkelerin sosyal alanda gelime salama niyetlerini Antlamaya ekli Sosyal Politikaya likin Protokol ile belirtmitir. Bu protokole gre Birlik ve ye devletler, istihdam gelitirmek, alma koullarn iyiletirmek, sosyal korumaya nem vermek, alma hayatna ilikin taraflarn diyalouna nem vermek amacyla farkl ulusal uygulamalar ve Avrupa Birlii ekonomisinin rekabet stnl salamasn gz nnde bulundurarak gerekli nlemleri almakla ykmldrler. Protokol ile konulan hedefler ye devletlerin olduu kadar Avrupa Birliinin de hedefleri olarak kabul edilmitir. Sadece cretler, rgtlenme zgrl, grev ve lokavt uygulamalarna ilikin konular Avrupa Birliinin yetki alan dnda braklarak dier alanlarda Bakanlar Konseyinin Komisyondan gelen teklif zerine Avrupa Parlamentosu ve Ekonomik ve Sosyal Komiteye danarak oybirlii ile karar alnma yetkisine kavumutur. Masstricht Antlamas ile getirilen en nemli uygulama, Avrupa Birlii iinde ii ile iveren arasnda sosyal diyaloun artrlmasn ve taraflarn grlerin karar srecine aktarlmasn salamak olmutur. 1993 ylnn sonlarna doru Komisyon, Avrupa sosyal politikasnn geleceine ynelik bir alma balatm ve bu alandaki ncelikleri ifade eden Yeil Belge adn tayan bir metinle yaymlanmtr. 1994 ylna gelindiinde ise ortaya konulan Beyaz Belge ile sosyal politika alannda Avrupa Birliinin hedefleri netlemitir. Buna gre Avrupa Birlii iin; stihdamn artrlmas, Nitelie dayal retim yapsnn gelitirilmesi, Dayanma ve btnlemenin tevik edilmesi ncelikli saylan konular olmutur. 1997 ylnda kabul edilmi ve Mays 1999da yrrle girmi olan Amsterdam Antlamas ile ilk defa olarak, istihdam politikasnn ortak bir Avrupa grevi olduu kabul edilmitir. Antlama, ayn zamanda, Avrupa sosyal politikas iin baz yeni grevler koymutur. Antlama ile birlikte rnein, ABnin ayrmcla kar savamaya ynelik veya dlanm kiilerin toplumla btnlemelerine yardm etmeye ynelik uygulamalar gerekletirme imkan olumutur.
Avrupa Birliinde sosyal diyaloun gelitirilmesine ve karar alma srecine yansmasna bir rnek olarak 1995 ylnda Avrupa Sanayi ve veren Konfederasyonlar Birlii, Avrupa i Sendikalar Konfederasyonu ve Avrupa Kamu Teebbsleri Merkezinin anlamasyla Ailevi Sebeplerle zin ereve Anlamasnn kabul edilmesi gsterilebilir.

Amsterdam Antlamas ABye ye devletler tarafndan 1997 ylnda kabul edilmi ve Mays 1999da yrrle girmitir.

170

Uluslararas alma Normlar

Amsterdam Antlamasnn salad bir baka avantaj ise blnm, her lkede farkllk gsteren bir sosyal politika anlayna son verilmesidir. Bu sayede Avrupa Sosyal artn kabul etmeyen ngilterenin de Amsterdam Antlamasn, dolaysyla Antlamann ayrlmaz bir paras olan sosyal politika anlamas da kabul etmesi mmkn olmutur. 1992de yaplan Sosyal Politika Anlamas, sendikalar ve iveren rgtlerini, Avrupa kurumlarna tavsiyelerde bulunan uzman danma makamlar haline getirmitir. Ancak, onlarn ortak karar alclar konumuna gelmesi, 1997 Amsterdam Antlamas ile salanmtr. i ve iveren rgtleri, bylece, istihdam ve sosyal politikada daha byk nem kazanmlardr. Amsterdam Antlamas ile birlikte Avrupa stihdam Stratejisi de ye lkeler tarafndan kabul edilmitir.
SIRA SZDE

Amsterdam Antlamas ABnin alma hayatna ne gibi yenilikler getirmitir?

Avrupa stihdam Stratejisi

1997 ylnda gerekleen Lksemburg zirvesinde, Avrupa Birlii yesi lkelerin devlet veya hkmet bakanlar, gemie kyasla daha aktif bir emek piyasas politikas gelitirmek amacyla, Amsterdam Antlamasnda yer ald ekliyle Avrupa stihdam Stratejisini kabul etmilerdir. Bu sayede isizler iin sadece gelir destei zerinde younlamak yerine, i arayanlarn istihdam edilebilirlii, giriimcilik, iletmelerin ve alanlarn ekonomik ve teknolojik deiime intibak yetenei, kadnlar, erkekler ve zrl insanlar iin frsat eitlii konular zerinde durularak, nleyici tedbirler hedeflenmitir. Bu strateji ile birlikte ye devletlerin hkmetleri, yukarda belirtilen drt temel stun erevesinde ok ayrntl politikalar kabul etmilerdir. Bylelikle ye devletler arasnda emek piyasalarna ynelik uygulanacak politikalarda bir koordinasyon salanmtr. Buna gre her yl Komisyondan gelen bir teklif zerine Konsey istihdama ynelik hedefleri belirler, her ye lke ise bu ilkelere ynelik ulusal eylem plann oluturur. Bylece Avrupa Birlii, istihdam politikasna hem kendi politikas yoluyla hem de ye devletlerin politikalarn destekleyerek katlma olana bulmaktadr.

Tablo 10.6 stihdam Kurallarnn Dayanaklar

stihdam Edilebilirlik Genler ve uzun sredir isiz olanlarla, igc piyasasnda, rekabet gc daha az olan dier gruplarn beceri an kapatmak Uyum Salayabilme Yeni alma biimleri iin iilerin kapasitesini glendirmek ve i rgtlenmesini, rekabetin srdrlmesini salayacak ekilde deitirmek

Giriimcilik Serbest almay tevik ederek, vergilendirme sisteminde reform yaparak ve yeni i kaynaklar belirleyerek yeni bir giriimcilik kltr ve ruhu yaratmak Frsat Eitlii Kadn ve erkeklerin igc piyasasnda eit frsatlara sahip olacaklar, aile ve i yaamlarn daha iyi uzlatrabilecekleri koullar yaratmak. Ama, kadnlarn igc piyasasna katlm orann ykseltmek

Avrupa stihdam Stratejisi erevesinde belirlenen istihdam kurallar 4 temel dayanaa sahiptir. Benimsenen kurallar ile Avrupa Birlii yesi Devletler, Avrupa ekonomisinin ve Avrupa iyerlerinin, kadnlarn yaratclk, kabiliyet ve becerilerinden tam olarak yararlanmalarn ve kadnlarla erkeklerin i ve aile yaamlarn daha iyi dengelemelerine olanak tanmalarn salayacak koullar yaratmak iin abalarn birletirmilerdir.

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

171

Avrupa stihdam Stratejisinin temel kurallar nelerdir?

SIRA SZDE

Temel Haklar art

Amsterdam Antlamasnn kabul edilmesinden sonra Avrupa Birlii lkelerinde uygulanmakta olan sivil, siyasal, ekonomik ve sosyal haklarn tek bir metinde birletirilmesi almalar hzlanmtr. Bu kapsamda, ye lkelerin hkmet temsilcileri, Avrupa Komisyonu, ulusal parlamentolarn ve Avrupa Birlii Parlamentosunun temsilcileri ve sivil toplum rgtlerinin katlmyla taslak bir metin hazrlanmtr. Bu metinin gelitirilmesiyle oraya kan Avrupa Temel Haklar art 7-9 Aralk 2000 tarihlerinde gerekleen Avrupa Birlii Nice Zirvesinde kabul edilmitir. Temel Haklar art, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa Sosyal art, alanlarn Temel Sosyal Haklar Topluluk art, Adalet Divan tihatlar, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin tihatlar, birincil ve ikincil Topluluk mevzuat, ortak anayasal gelenekler ve dier eitli uluslararas szlemelerde yer alan mevcut haklarn bir araya getirilmesi ile olumutur. Klasik medeni ve siyasi haklar ile yurtta haklarnn yansra temel ekonomik ve sosyal haklarnda yer ald artda ayrca yeni ekonomik gelimelerin ortaya kard sorunlara yant vermek zere kiisel verinin korunmas, biyoetik ilkeleri ve iyi ynetim hakk gibi yeni haklara da yer vermitir. artda sralanan haklarn ou herkesin yararlanaca haklar olmasna karn zel gruplara ynelik baz haklar da yer almaktadr. Bu gruplar; ocuklar, alanlar (sosyal haklar), Birlik yurttalar (alma, i arama, herhangi bir lkede yerleme ve hizmet sunma zgrlkleri, sosyal gvenlik sistemlerine eit eriim, Avrupa Parlementosu ya da belediye seimlerine katlma hakk) v.b. artn 2. Blmnde zgrlkler bal altnda 15. maddede meslek seme ve alma hakk tanmlanmtr. Buna gre herkes, alma ve serbeste seilmi veya kabul edilmi bir meslei ifa etme hakkna sahiptir. Birliin her vatanda, herhangi bir ye devlette i arama, alma, yerleme hakkn kullanma ve hizmet verme zgrlne sahiptir. ye devletlerin lkelerinde alma izni alm olan nc lkelerin vatandalar, Birliin vatandalarnn alma artlarna eit alma artlarndan yararlanma hakkna sahiptir. 2. Blmde ayrca yasa nnde eitlik, ayrmclk yasa, erkekler ve kadnlar arasnda eitlik, ocuklarn ve yallarn haklar ile engellilerin toplumla btnletirilmesine ilikin haklar tanmlanmtr. Temel Haklar artnn 3. Blmnde Tanmlanan Haklar Madde 27. - ilerin iletme iinde bilgi alma ve danma hakk Madde 28. - Toplu szleme grmeleri yapma ve eylem hakk Madde 29. - e yerletirme hizmetlerinden yararlanma hakk Madde 30. - Haksz iten karmaya kar koruma Madde 31. - Adil ve hakkaniyete uygun alma koullar Madde 32. - ocuk ii altrmann yasaklanmas ve alan genlerin korunmas Madde 33. - Aile ve meslek yaam Madde 34. - Sosyal gvenlik ve sosyal yardma ilikin haklar
Temel Haklar art, Avrupa Birlii vatandalarnn temel haklarn ve Avrupa Birliinin vatandalarna kar sorumluluklarn dzenlemektedir.

172

Uluslararas alma Normlar

Lizbon Stratejisi
Avrupa stihdam Stratejisi, 1997 ylndaki Lksemburg Zirvesinden sonra gelien ekonomik ve politik durumun nda birok deiiklie uramtr. Bu deiiklikler arasnda en nemlisi, 23-24 Mart 2000 tarihlerinde gerekletirilen Lizbon Avrupa Zirve toplantsnda gerekletirilmitir. Sz konusu Zirvede, 2010 ylnda Avrupa Birliinin dnyada dinamizmi ve rekabet gc en yksek bilgi toplumu olma hedefini salayacak, ekonomik ve sosyal reformlar gerekletirme karar alnmtr. Avrupa Birlii yesi lkelerin, Lizbon Stratejisi olarak tanmlanan bu hedef dorultusunda ulusal dzeyde ve Avrupa Birlii dzeyinde birok ekonomik ve sosyal reformu gerekletirmesi beklenmektedir. Bu balamda, Tek Pazarn serbestletirilmesinin tamamlanmas, ye lkelerin ortak hedefler iin ekonomik ve sosyal politikalarnn egdmnn salanmas, bu hedefi gerekletirmede nemli admlar olarak grlmektedir. Bu zirvede gelecek on yla ilikin stratejik bir hedef belirlenmitir. Bu hedef, dnyann rekabeti, dinamik ve bilgiye dayal bir ekonomisi olmak, daha ok ve daha iyi iler yaratarak ve sosyal btnlemeyi gerekletirerek srdrlebilir ekonomik gelimeyi salamaktr. Bu strateji, Birliin 2010 ylna kadar btnlemeyi glendirmek ve tam istihdam koullarn yeniden kazanabilmek iin dzenlenmitir. Konsey, bu nlemlerin genel amacnn Avrupa Birlii istihdam orannn genelde %70e kadnlar arasnda da %60a karlmasn ngrmektedir. Zirvede, Bakanlar Konseyi ve Komisyon drt temel alanda almaya davet edilmitir: stihdam edilebilirliin gelitirilmesi ve isiz kiilerin i bulmalarn kolaylatracak bilgi ve beceri eksikliklerinin giderilmesine ynelik zel programlarn tevik edilmesi, Avrupa Sosyal modelinin nemli bir paras olarak yaam boyu renmeye, sosyal taraflar bu alanda cesaretlendirmek suretiyle, ncelik verilmesi, Hizmetler sektrnde istihdamn artrlmas, Frsat eitliinin gelitirilmesi, zellikle mesleki ayrmcln azaltlmas ve alma hayat ile aile hayatnn badatrlmas. Avrupa Birlii, belirlenen bu nedefler dorultusunda her ye lkenin ulusal eylem planlarn oluturmasn beklemektedir. Bu amala, ye lkeler ska biraraya gelip, belirlenen hedeflere ne lde yaklatklarnn deerlendirmesini yapmaktadr.

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

173

zet
A M A

Avrupa btnlemesinin tarihsel geliimi nasl olmutur? 1 Birleik Avrupay salamaya ynelik somut projeler 2. Dnya Savann sonrasnda ortaya kmtr. Birlik yaratlmas fikri, Avrupa Kmr ve elik Topluluunun kurulmasnn ardndan 1957 ylnda imzalanp 1958 ylnda yrrle giren ve Avrupa Ekonomik Topluluu (AET)nu kuran Roma Antlamas ile hayata geirilmitir. Bylelikle Avrupada btnlemenin kurumsal temelleri Belika, Lksemburg, Hollanda, Fransa, Almanya ve talyann nclnde alt yeyle atlmtr Gnmzde, sahip olduu ekonomik g, yelerine salad bar, gvenlik ve istikrar ortam sayesinde Avrupa Birlii, dnyann nemli g merkezlerinden birisi haline gelmitir. Avrupa Birliinin kurumsal yaps nasldr?

Eer Parlamentodan itiraz gelmez ise Konsey nitelikli oy okluuyla, Parlamento reddeder ise oybirliiyle dzenlemeyi yapabilmektedir. Parlamento deiiklik nerdiinde ise, bu deiiklii Komisyon da benimserse nitelikli ounlukla, benimsenmemesi durumunda ise oybirliiyle dzenleme yapabilmektedir. - Ortak Karar Yntemi: Buna gre Komisyon, Konsey ve Parlamentoya bir neri sunmakta, Parlamento grn bildirmektedir. Konsey nitelikli ounlukla bir pozisyon belirlemektedir. Parlamento bu pozisyonu benimser ise veya ay iinde bir gr bildirmezse uygulama gereklemektedir. Avrupa Birliinin alma yaam ili ilgili temel normlar nelerdir? 4 sizlik, 2000li yllara gelindiinde Avrupa Birlii lkeleri iin en ciddi sosyal ve ekonomik sorun olarak varln srdrmektedir. Genel isizlik yannda, baz nfus gruplar emek piyasasnda zel zorluklar ile kar karyadr. Bu nedenle, Avrupa Birlii iinde daha fazla i yaratlmasn salamann yannda, dezavantajl bir konumda bulunan nfus gruplar iin emek piyasasnda daha iyi frsatlar sunmak Avrupa Birliinin temel hedefleri haline gelmitir. Avrupa Birliinin alma yaam ili ilgili temel dzenlemeleri nelerdir? 5 Avrupa Birlii alma yaam ile ilgili norm koyma yetkisini ye devletlere brakmtr. Bugne kadar, Avrupa Birlii sadece asgari standartlar ve haklar belirlemitir. Dolaysyla, ye devletler, Avrupa sosyal dzenlemelerinin tesine giden kurallar ve ynetmelikler kabul edebilirler. Bu nedenle de her bir Avrupa Birlii yesi lkenin sosyal politika alanlarnda farkl uygulamalar bulunmaktadr. Avrupa Komisyonuna sadece ye lkeler arasnda sosyal alanda ibirliini hzlandrma yetkisi verilmitir. Gerekleen en nemli faaliyet ise iilerin serbest dolamnn salanmasdr. AKTnin kuruluu ile birlikte sadece kmr ve elik sanayiinde uygulanan iilerin serbest dolam, Roma Antlamas ile birlikte ortak bir Pazar yaratmann temel koulu olan igcnn serbest dolam hakk geniletilmitir.

A M A

A M A

ATlarn kuran Paris ve Roma Antlamalar, bir ulusal devlette olduu gibi yasama, yrtme ve yarg grevlerini yerine getirecek organlarn kurulmasn da salamtr. Birliin kurumlar unlardr: Demokratik yollarla seilen Parlamento, ye devletleri temsil eden ve Bakanlardan oluan Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi, Avrupa Birlii Zirvesi, Antlamalarn koruyucusu olan Komisyon, Topluluk hukukuna uyulmasn salayan Adalet Divan ve Birliin mal ynetimini izleyen Saytay. Ayrca, Birliin dengeli geliimine katkda bulunan projelerin finansmann kolaylatrmak amacyla kurulmu olan bir Avrupa Yatrm Bankas ve Euro alanna dahil lkelerin ortak para politikasn yrten Avrupa Merkez Bankas bulunmaktadr. Avrupa Birliinin karar alma sreleri nasl ilemektedir? 3 Bakanlar Konseyindeki karar alma sreci; danma yntemi, ibirlii yntemi ve ortak karar ynteminden olumaktadr. - Danma Yntemi: Bu srece gre Komisyon ile Bakanlar Konseyi arasndaki sre Komisyonun neriyi hazrlamas ve Konseyin kabul etmesiyle tamamlanr. - birlii Yntemi: Ynteme gre; Komisyonun hazrlad neri hakknda Avrupa Parlamentosu ve Ekonomik ve Sosyal Komite grlerini bildirmektedir. Konsey bu grleri deerlendirerek belirledii pozisyonunu Parlamentoya bildirmektedir.

A M A

A M A

174

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi AETnin kurucu alt lkesinden biri yer deildir? a. ngiltere b. Belika c. Lksemburg d. Hollanda e. talya 2. Aadakilerden hangisi, Avrupa Birliinin en st seviyede yetkili siyasi organdr? a. Avrupa Birlii Zirvesi b. Avrupa Konseyi c. Avrupa Komisyonu d. Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi e. Avrupa Parlamentosu 3. Avrupa Birliinde karar alma organ aadakilerden hangisidir? a. Avrupa Birlii Zirvesi b. Avrupa Konseyi c. Avrupa Komisyonu d. Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi e. Avrupa Parlamentosu 4. Avrupa Parlamentosu hangi yl kurulmutur? a. 1959 b. 1961 c. 1965 d. 1970 e. 1975 5. Aadakilerden hangisi 2004 ylnda Avrupa Birliine tam ye olacak 10 lkeden biri deildir? a. Bulgaristan b. ek Cumhuriyeti c. Polonya d. Slovakya e. Slovenya

6. 1961 ylnda Roma Antlamasna dayanarak kurulan ve alanlarn istihdam olanaklarn artrmay bylece hayat seviyelerini ykseltmeyi ve onlara mesleki veya corafi hareketlilik kazandrmay amalayan Avrupa Birlii Fonu aadakilerden hangisidir? a. Avrupa Sosyal Fonu b. Avrupa Tarmsal Ynlendirme ve Garanti Fonu c. Avrupa Blgesel Gelime Fonu d. Avrupa Yatrm Bankas Fonu e. Gmrk Birlii Mali Yardm Fonu 7. Avrupa Birliinin karar alma srelerinden biri olan danma ynteminde sre, aadakilerden hangisinin onaylamasyla tamamlanr? a. Avrupa Birlii Bakanlar Konseyi b. Avrupa Birlii Zirvesi c. Avrupa Parlementosu d. Avrupa Birlii Komisyonu e. Adalet Divan 8. Aadakilerden hangisi, Avrupa Birliinde sosyal sorunlarn zlmesi iin, taraflara anlama yapmak zere grme imkan veren yntemdir? a. Sosyal Diyalog b. Grme Yntemi c. Temel Uzla Yntemi d. zm Yntemi e. Sosyal Uzla Yntemi 9. Avrupa Birliinde yallara ynelik politikalarn temel ilkesi aadakilerden hangisidir? a. Yallarn ayrmcla ve dezavantaja maruz kalmamalar b. Yallara erken emekli olma hakknn salanmas c. Yallarn genel salk sigortas kapsamna alnmas d. Yallarn avantajl duruma gemesinin salanmas e. Yallar iin yksek kapasitede huzurevleri kurulmas 10. Avrupa Birliinde, tm gelir ve giderlerin bte kural ve ynetmeliklerine ve amalarna uygunluunu aadakilerden hangisini denetler? a. Saytay b. Dantay c. Ekonomik ve Sosyal Komite d. Adalet Divan e. Bidayet Mahkemesi

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

175

Yaamn inden
AVRUPA GN 9 Mays 1950 Avrupa Birlii dncesi ilk olarak 9 Mays 1950de Fransa Dileri Bakan Robert Schumann yaynlad bir bildiriyle ortaya atlmtr. Bu Bildiride, Fransa, Almanya ve dier Avrupa lkeleri, bir Avrupa federasyonunun ilk somut adm olarak kmr ve elik retimlerini birletirmeye arlmtr. Bylece Avrupa Birliinin ilk adm atlmtr. Bu nedenle 1985te yaplan Avrupa Birlii Milano Zirvesinde, 9 Mays tarihinin Avrupa Gn olarak kutlanmas kararlatrlmtr. Avrupa btnlemesinde tarihi neme sahip bu Bildiri aada sunulmutur. Schuman Bildirgesi Avrupa Gn 9 Mays 1950 Dnya bar, kendisini tehdit eden tehlikelerle orantl abalar olmakszn korunamaz. rgtl ve diri bir Avrupann uygarla yapabilecei katk, barl ilikilerin korunmas ve srdrlmesi iin elzemdir. Birleik Avrupa iin 20 yl akn sredir nderlik roln stlenen Fransa, bara hizmeti daima temel amac olarak benimsemitir. Ancak Birleik Avrupa kurulamam, sava kmtr. Avrupa birdenbire ve tek bir plana gre oluturulamaz. nce fiili bir dayanmay yaratacak olan somut kazanmlarla kurulacaktr. Avrupa uluslarnn bir araya gelmeleri, Fransa ile Almanya arasnda ok uzun sredir var olan kartln ortadan kaldrlmasn gerektirmektedir. Yaplacak her trl giriim ilk nce bu iki lkeyle ilgili olmaldr. Fransz Hkmeti, bu amac gznnde bulundurarak snrl fakat belirleyici bir konuda derhal giriimde bulunulmasn nermektedir: Fransz Hkmetinin nerisi, dier Avrupa lkelerinin de katlmna ak bir kurulu erevesinde, Fransz-Alman kmr ve elik retiminin bir btn olarak ortak bir yksek merci altnda bir araya getirilmesidir. Kmr ve elik retiminin bu ekilde bir araya getirilmesi, Avrupa federasyonunun ilk adm olarak ekonomik gelime iin gerekli ortak temellerin derhal atlmasn salayacak, bylece uzun sredir sava mhimmat retimi yapan ve bundan hep zarar gren blgelerin kaderini deitirecektir. Bu ekilde salanacak retim dayanmas, Fransa ile Almanya arasnda sava kmas ihtimalini dncelerden silecei gibi madden de imkansz klacaktr. Katlmaya istekli btn lkelere ak olacak olan ve niha olarak tm ye lkelere sna retimin temel unsurlarn ayn artlarla salayacak olan bu gl ve retken birim, lkelerin iktisad birlemesinin gerek temelini atacaktr.

Yaam standartlarnn ykseltilmesine ve barl kazanmlarn gelitirilmesine katk yapmay amalayan bu retim, herhangi bir ayrm veya istisna olmakszn tm dnyann istifadesine sunulacaktr. Bylece, ortak bir ekonomik sistemin oluturulmas iin elzem olan kar birliktelii, basit ve sratli bir ekilde gerekletirilmi olacaktr; bu, uzun yllardr kanl savalarn yol at blnmeler nedeniyle birbirine dman olan lkeler arasnda daha geni ve derin bir birlikteliin mayasn oluturabilir. Temel retimin birletirilmesi ve kararlar Fransa, Almanya ve dier ye lkeleri balayacak yeni bir yksek merciin kurulmas ile, bu neri, barn korunmas iin elzem olan Avrupa federasyonunun oluturulmas ynndeki ilk somut temelin atlmasn salayacaktr. Fransz Hkmeti, belirlenen hedeflerin gerekletirilmesini tevik etmek iin, aadaki esaslara dayal olarak mzakereler balatmaya hazrdr: Ortak yksek merciye verilecek grev, en ksa zamanda retimin modernize edilmesini ve retim kalitesinin ykseltilmesini; kmrn ve eliin Fransz ve Alman pazarlar ile dier ye lkelerin pazarlarna ayn artlarla arz edilmesini; dier lkelere ihracatn ortaklaa gelitirilmesini; bu sektrlerde alan iilerin yaam koullarnn eit dzeye getirilmesini ve ykseltilmesini salamak olacaktr. Bu hedeflere ulamak iin, ye lkelerin halihazrdaki retimlerinin iinde bulunduu ok farkl koullar ve durumlar dikkate alnarak, bir retim ve yatrm plannn uygulanmas, fiyatlar eit dzeye getirmek iin dengeleyici mekanizmalarn kurulmas ve retimin rasyonelletirilmesini kolaylatrmak amacyla bir yeniden yaplandrma fonunun ihdas edilmesi gibi baz gei dnemi tedbirlerinin alnmas nerilmektedir. Kmr ve eliin ye lkeler arasndaki dolamnda her trl gmrk vergisi derhal kaldrlacak ve bunlarn farkl nakliye cretlerinden etkilenmemesi salanacaktr. retimin en yksek verimlilikle daha rasyonel dalmn kendiliinden salayacak koullar tedricen oluturulacaktr. Datm ve ulusal pazarlarn kullanlmas zerinde kstlayc uygulamalar getirme ve yksek kr oranlarn muhafaza etme eiliminde olan uluslararas kartellerin aksine, ortak yksek merci, pazarlarn birlemesini ve retimin genilemesini temin edecektir. Yukarda aklanan temel ilkeler ve stlenilen taahhtler, Devletler arasnda imzalanacak ve onaylanmak zere parlamentolara sunulacak olan antlamalarn konusunu oluturacaktr. Bu antlamalarn uygulanmasna ilikin ayrntlar zme balamak iin gerekli mzakereler, muta-

176

Uluslararas alma Normlar

bakatla tayin edilen bir hakemin yardmyla yrtlecektir. Bu hakem, varlan anlamalarn ngrlen ilkelerle uyum ierisinde olup olmadn tespit etmekle sorumlu bulunacak ve mzakerelerin kilitlendii durumlarda hangi zmn benimseneceini kararlatracaktr. Uygulamadan sorumlu ortak yksek merci, Hkmetlerin eit oranda temsil esasyla atayacaklar bamsz kiilerden oluacaktr. Hkmetlerin mutabakatyla bir bakan seilecektir. Merciin kararlar, Fransa, Almanya ve dier ye lkelerde uygulanma gcne sahip bulunacaktr. Merciin kararlarna itiraz olanann salanmas iin, uygun tedbirler alnacaktr. Birlemi Milletlerin bir temsilcisi, merci nezdinde akredite edilecek ve ylda iki kez Birlemi Milletlere rapor verecektir. Bu raporda, sz konusu yeni merciin almalar hakknda bilgiler yer alacak, zellikle de merciin belirli hedeflerini gerekletirmedeki baar dzeyi belirtilecektir. Yksek merciin kurulmas, iletmelerin mlkiyet yntemlerine hibir ekilde halel getirmeyecektir. Ortak yksek merci, grevlerini yerine getirirken, Uluslararas Ruhr Merciine verilen yetkileri ve Almanyann tabi olduu her trl ykmll, bunlar yrrlkte kald srece, dikkate alacaktr. Kaynak: Avrupa Birlii Trkiye Temsilcilii, 9 MAYIS 2001.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. a 3. a 4. a 5. a 6. a 7. a 8. a Yantnz yanl ise Avrupa Topluluklarnn Kuruluu blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birlii Zirvesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birliinin Kurumsal Yaps blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Parlamentosu blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Topluluklarnn Genilemesi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Sosyal Fonu blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birliinde Karar Alma Sreleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birliinin alma Yaam le lgili Temel Dzenlemeler blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birliinin alma Yaam le lgili Temel Dzenlemeler blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Saytay blmn yeniden gzden geiriniz.

9. a

10. a

nite 10 - Avrupa Birlinin Tarihsel Geleimi, Kurumsal Yaps ve Dzenlemeleri

177

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 AETnu kuran alt lke unlardr: Benelks lkeleri (Belika, Lksemburg, Hollanda) Fransa, Almanya ve talya. Sra Sizde 2 Maastricht Antlamasyla Ekonomik ve parasal birlik hedefi somutlatrlm, ayrca siyasi birlie doru Ortak Dileri ve Savunma Politikas ile Adalet ve ilerinde birlii politikalar tanmlanmtr. Sra Sizde 3 2004 ylnn Mays aynda ek Cumhuriyeti, Estonya, Kbrs, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya Avrupa Birliine dahil olacaklar, bylelikle ye says 25e ykselecektir. Sra Sizde 4 Bir Avrupa Birlii yesi devletin vatanda kendi lkesinde veya baka bir Avrupa Birlii lkesinde yaplan Avrupa Parlamentosu seimlerinde yeterli oyu almak kayd ile parlamenter olabilir. Sra Sizde 5 Bakanlar Konseyi ye lke hkmetlerinin bakan seviyesindeki temsilcilerden oluur. Dolaysyla, toplantlarda ye lkelerin ulusal karlarn temsil eder. Komisyonun asl grevi ise Birlik karlarn gzetmektir. Bu nedenle uluslarst bir yapya sahiptir.

Sra Sizde 6 Ekonomik ve Sosyal Politika ile Blgeler Komitesi birer danma organ olduklarndan alma dzeni gr bildirme eklindedir. Antlama ile belirlenen alanlarda Komitelerin grlerine bavurmak zorunlu hale getirilmitir. Bylece sivil toplum temsilcilerinin karar alma srelerine katlm salanmtr. Sra Sizde 7 Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Topluluu yelerinde alanlarn istihdam olanaklarnn ve hayat seviyelerinin artrlmas, mesleki becerilerinin artrlmas yoluyla corafi ve mesleki hareketlilik kazandrabilmek amacyla 1961 ylnda kurulmutur. Sra Sizde 8 Amsterdam Antlamas ile istihdam politikasnn Birliin ortak politikalarndan olduu kabul edilmitir. Bylelikle her ye lkede farkllk gsteren istihdam ve sosyal politikalar iin ortak hedefler ve grevler tanmlanmtr. Ayrca, sendikalar ve iveren rgtleri Birlik kurumlarna gr bildiren uzman kurumlar haline getirilmitir. Sra Sizde 9 Avrupa stihdam Stratejisinin drt temel dayana bulunmaktadr. Bunlar: - stihdam edilebilirlik, - Giriimcilik, - Uyum salayabilme, - Frsat eitliidir.

178

Uluslararas alma Normlar

Yararlanlan Kaynaklar
ktisadi Kalknma Vakt. (2000). Amsterdam Antlamas. stanbul, Yayn No.162. Kar, M. ve Arkan, H. (ed.) (2003). Avrupa Birlii Ortak Politikalar ve Trkiye. stanbul: Beta Yaynevi. Karluk S. R. (2002). Uluslararas Ekonomik, Mali ve Siyasal Kurulular. (5. Bask). Ankara: Turhan Kitapevi. Karluk, S. R. (2003). Avrupa Birlii ve Trkiye. 7. Bask. stanbul: Beta Yaynlar. Karluk, S. R. ve Tonus, . (2002). Avrupa Birlii Kapsnda Trkiye. Ankara: Turhan Kitapevi. Tonus, . ve Baykal, S. (2004). Anayasal Antlama Tasla zerine Deerlendirmeler, Anadolu niversitesi BF Dergisi. Cilt: XIX, Say: 1-2, Eskiehir.

Bavurulabilecek Kaynaklar
Erin, E. (2002). Avrupa Birlii Genileme Sreci ve Trkiye. stanbul: KV Yaynlar, No.170. Gndz, A. (1994). Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Tekilatlar Hakknda Temel Metinler. (2. Bask). stanbul: Beta Yaynlar. Gnuur, H. (2003). Trkiye Avrupa Birlii likileri, Anlamalar, Kararlar, Belgeler, Uyum Yasalar. Ankara: EKO Yaynlar. ktisadi Kalknma Vakt. (2002). Trkiyenin Tam yeliinin Avrupa Birliine ve Trkiyeye Katklar. Yayn No: 168, stanbul. ktisadi Kalknma Vakt. (2003). Avrupa Birlii Tam yeliinin Trkiye Vatandalarna Salayaca Faydalar. stanbul, Yayn No: 172. lkin, S. ve Tekeli, . (2000). Trkiye ve Avrupa Birlii. Ankara: mit Yaynclk.

179

Trkiye-Avrupa Birlii likileri ve alma Yaamna Yansmalar

11
BLACK 20 C

Avrupa Brlii ile ilikilerimiz taraflar arasnda bir ortaklk kurmak zere 12 Ekim 1963 tarihinde imzalanan ve 1 Aralk 1963te yrrle giren Ankara Anlamasna dayanr. 14 Nisan 1987 tarihinde Trkiye Toplulua tam yelik bavurusunda bulunmutur. Aralk 1997de gerekleen Lksemburg Zirvesinde ise Trkiyenin Avrupa Birlii ile btnlemesinde tam yelie ehil olduu onaylanmtr. 10-11 Aralk 1999 tarihleri arasnda Helsinkide gerekletirilen Avrupa Birlii Devlet ve Hkmet Bakanlar Toplantsnda Trkiyenin adayln onaylanmtr. 1999 Helsinki Zirvesinde Trkiyenin tam yelik adaylnn onaylanmasnn ardndan yaanan gelimeler ve varlan aama sonucunda, 1963 ylndan bu yana srmekte olan Avrupa Birlii ile btnleme sreci yeni ve nemli bir dneme girmitir. Aday lkelerin ulusal mevzuat ve uygulamalarnn Avrupa Brliinin mevzuat ve uygulamalarna uyumunun salanmas, tam yelie gei srecinin nemli bir konusunu oluturmaktadr. Avrupa stihdam Stratejisi ise Avrupa Brliine uyum srecinde ncelik arz eden konulardan biri olup, bu husus Trkiyenin Katlm Ortakl Belgesinde nemle vurgulanmtr. 2003 yl Katlm Ortakl Belgesinde yer alan, Avrupa stihdam Stratejisi ile uyumlu bir ulusal istihdam plannn oluturulmas, lkemizin kar karya bulunduu isizlik sorununun zmnde yeni almlar salayacaktr. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz. Avrupa Birlii-Trkiye ilikileri tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? Avrupa Birlii-Trkiye ilikileri alma yaammza ne ekilde yansmaktadr?

180

Uluslararas alma Normlar

alma hayatnda ABye uyumluyuz

ABye yelik tartmalar srerken, konuyla ilgili olarak konuan alma Bakan Murat Baesgiolu, Trkiyenin alma hayat itibaryla dier sektrlerden nde olduunu syledi. alma ve Sosyal Gvenlik Bakan Murat Baesgiolu, Trkiyenin AB yelii koullarna uyumu konusunda alma hayat itibaryla dier sektrlerden ileri bir noktada bulunduunu belirtti. Baesgiolu, AB yeliinin Trkiyenin en byk deiim ve dnm projesi olduunu sylerken, Kbrs konusunun bu noktada n plana itilmesini kabul etmediklerini ifade etti. Avrupa i Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) ile Hak-, DSK ve KESK tarafndan ortaklaa yrtlen 3Sivil Toplum, Demokrasi ve Sendikal Diyalog Projesi3 konulu seminerin biti treninde konuan Baesgiolu, hkmetin Trkiyenin ABye girmesi konusunda byk gayreti bulunduunu, bu erevede TBMMde ABye uyum reform paketlerinin karldn belirtti Baesgiolu, dier aday lkelere uygulanan eit prosedrn Trkiyeye de uygulanmasn istediklerini vurgulayarak Kbrs konusundaki yaklamlar kabul etmediklerini syledi. Bakanlk ve bal kurulular olarak ABye uyum srecinde AB mktesabat ve kriterlerine uyum asndan bir dizi almalar yaptklarn ve yeni yasalar kardklarn anlatan Baesgiolu, Trkiye, AB yelii mktesabatna uyum konusunda alma hayat itibaryla dier sektrlerden daha ziyade ileri bir noktadadr dedi. Baesgiolu, 2821 sayl sendikalar, 2822 sayl toplu i szlemesi grev ve lokavt ile 4688 sayl kamu grevlileri sendikalar yasalarn da yaplacak deiiklikler konusundaki almalarn srdn, bu konuda ilgili sosyal taraflarla salanacak mutabakat erevesinde yasa deiikliklerini Bakanlar Kuruluna gndereceklerini syledi. Kaynak: Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, Gncel, 12.2.2003

Anahtar Kavramlar
Ankara Anlamas Katma Protokol Aday lke Mktesebat Avrupa stihdam Stratejisi ereve Anlama alma Yaam Uyum

indekiler
AVRUPA BRL-TRKYE LKLER Tarihi Geliim Ankara Anlamas Trkiyenin Tam yelik Bavurusu GENLEME SRECNDE AVRUPA BRL-TRKYE LKLER Genileme Srecinde Gerekleen Avrupa Birlii Zirvelerinde Trkiye Genileme Srecinde lerleme Raporlar, Katlm Ortakl Belgeleri, Ulusal Programlar ve Trkiye AVRUPA BRL-TRKYE LKLERNN ALIMA YAAMINA YANSIMALARI Trkiye ile Avrupa Birlii Arasnda alma Yaamna likin zel Dzenlemeler Trkiyenin alma Mevzuatnda Avrupa Birliine Uyum Kapsamnda Gerekletirdii Deiiklikler Trkiyenin Avrupa Birlii Sosyal Politikalarna Uyumu

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

181

AVRUPA BRL-TRKYE LKLER

Byk nder Mustafa Kemal Atatrk, Trkiyenin ada bir toplum yapsna ve ileri uygarlk dzeyine kavuabilmesi iin Batl lkelerin yaratm olduu uygarln dnda kalmasn hibir zaman arzu etmemitir. 29 Ekim 1923 tarihinde TBMM alnda yapm olduu konumada, tercihini ak ve net olarak yle belirtmitir: Memleketimizi asriletirmek istiyoruz. Btn almamz Trkiyede asri binaenaleyh batl bir hkmet vcuda getirmektir. Medeniyete girmek arzu edip de Batya ynelmemi millet hangisidir?

Tarihi Geliim
25 Mart 1957 tarihinde Romada imzalanan ve 01 Ocak 1958de yrrle giren Roma Antlamas ile kurulan AET ile ilikilerimiz 1959 ylnda balamtr. O yllarda AETye ye olmak isteyen Yunanistann ardndan Trkiye de Avrupada yeni kurulan bu entegrasyon ile iliki kurmak istemitir. 1959 ylnn Nisan aynda Yunanistann ve Mays aynda da Trkiyenin bir ortaklk ilikisi kurmak isteiyle yaptklar bavurular kabul edilmitir. ki lke iin de benzer ekilde Gmrk Birlii temelinde kurulan ilikiler tam yelie uzanan bir btnleme modeli zerine oturtulmutur. Gmrk Birliinde, lkeler bamsz bir d ticaret politikas izleme hakkndan vazgeerek, nc lkelere kar ortak bir politika uygularlar. Kendi aralarnda yaplan ticarette ise rnein gmrk vergilerini sfrlayarak ticaretin daha kolay hale gelmesini salarlar.
Gmrk Birlii: ye lkeler arasnda ortak bir ticaret politikasnn izlendii ve taraflar arasnda sanayi rnleri ticaretine ynelik kstlamalarn kaldrld ekonomik btnleme trdr.

DKKAT

Ankara Anlamas
Trkiyenin Avrupa Topluluu (AT) ile kurduu ortaklk ilikisi 12 Ekim 1963 tarihinde imzalanan, 01 Aralk 1963te yrrle giren Ankara Anlamasna dayanmaktadr. Ankara Anlamasnn hedefi Trkiyenin Toplulua tam yeliidir. Ankara Anlamas, Roma Antlamasnn 238 inci maddesine dayanan ve TrkiyeTopluluk ortaklnn temel ilkelerini belirleyen bir ereve Anlamasdr. Topluluk ile imzaland iin Topluluk mevzuatnn bir parasdr. Anlamada taraflara bir fesih hakk tannmam, yrrlk sresi de ngrlmemitir. Dolaysyla, Anlamann amalar gerekleene kadar yrrlkte kalmas gerekir. Ankara Anlamasnn temel ilkeleri unlardr Trkiye ile AET arasnda bir gmrk birlii oluturmak, Trk halk ile AET yesi halklar arasnda daha sk balar kurmak, Trkiye ile Topluluk ekonomileri arasndaki mevcut ekonomik gelimilik farkn ortadan kaldrmak, Trkiyenin tam yeliini kolaylatrmak, Roma Antlamasnn temel ilkelerini paylamak, bar ve zgrlkleri garanti altna almaktr. Ankara Anlamasna gre Trkiyenin tam yelik ynnde ilerlemesi temel dnemde planlanmtr. Bunlar; hazrlk dnemi, gei dnemi ve son dnemdir. Hazrlk Dnemi: Ankara Anlamasnn yrrle girdii 1964 ylndan 1973 ylna kadar srmtr. 5 yl olarak ngrlen dnem 9 yla uzam ve bu dnem ierisinde AET Trkiyeye tek tarafl ayrcalklar tanmtr. Bu ayrcalklar daha ok taraflar arasnda ticaret hacminin artmas ynnde kullanlmtr. Trkiyenin AETye daha ok ihracat yapabilmesi imkan tannmasna ramen o yllardaki Trkiyenin

182

Uluslararas alma Normlar

Trkiye Tam ye olmadan Gmrk Birliini gerekletiren tek lkedir.

retim yaps gz nnde bulundurulduunda bu ayrcalklar yeterince kullanlamamtr. Ticarette tannan ayrcalklarn yannda Trkiyeye dk faizli, uzun vadeli kredi imkan da tannmtr. Alnan bu kredi ile Trkiyenin Birinci Boaz Kprsnn yapmn finanse etmesi, hazrlk dnemindeki somut kazanmlar arasnda saylabilir. Gei Dnemi: Taraflarn gmrk birliini gerekletirmeyi amaladklar dnemdir. Bu dnemdeki ilikiler 23 Kasm 1970 tarihinde imzalanan ve 01 Ocak 1973 tarihinde yrrle giren Katma Protokol ile dzenlenmitir. Katma Protokol, Trkiyenin AB ile olan ilikilerinde ikinci nemli hukuki metindir. Katma Protokole gre Trkiye, AETnin tand ayrcalklara karlk aamal olarak gmrk birliini gerekletirmek iin admlar atacak, iilerin taraflar arasnda serbest dolam salanacak, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolam sreci balatlacaktr. Taraflar arasndaki gmrk birliinin sadece sanayi rnlerini kapsamas ngrlm, tarm rnleri iin ortak bir politika izlenmesi hedeflenmitir. Buna gre Trkiye, AETden ithalatta olduu gibi ihracatta da gmrk vergileri, benzer vergi ve fonlar, miktar kstlamalar gibi her trl nlemi kaldracak, AET dndaki lkelerle olan ticari ilikilerde Topluluun belirledii gmrk vergilerini uygulayacak ve Topluluun belirledii d ticaret mevzuatn kabul edecektir. Trkiye, yukarda zetlenmeye allan sreci, baz rnlerin ticaretinde daha hzl olmak zere, 22 yllk dneme yaymtr. ngrlen bu takvime gre gmrk birliinin tamamlanmas Katma Protokoln yrrle girmesinden 22 yl sonra, bir baka ifadeyle 1995 ylna kadar uzayacaktr. Nitekim, Trkiye ykmllklerini yerine getirmi ve taraflar arasnda 01 Ocak 1996 tarihinden itibaren sanayi rnlerinde gmrk birlii gereklemitir. Trkiye Topluluk ile ilikilerini bir adm ileri tayarak, Tam ye olmadan Gmrk Birliini gerekletiren tek lke olmutur. Son Dnem: Ankara Anlamasna gre taraflar arasnda gmrk birliinin tamamlanmasndan sonraki dnem son dnem olarak adlandrlr. Son dnem, ABye tam yelikle sonulanacak olan dnemdir. Fakat hibir zaman sonsuz dnem anlamna gelmez. Bu dnemde, taraflar arasnda tarm rnleri ticaretinin genilemesi ve aamal olarak tarm rnlerinin serbest dolamnn salanmas, kiilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolamnn salanmas ynnde admlar atlmas, Trkiyenin AT mevzuatna uyumun salanmas ve taraflar arasndaki ekonomik gelimilik farknn azaltlmas ngrlmtr. Anlama, son dnemin ne kadar srecei konusunda bir tarih vermemitir. Ankara Anlamasnn 28. maddesi, Trkiyenin Roma Antlamasndan doan ykmllklerinin tamamn stlenebilecei bir duruma gelmesi durumunda, taraflarn yelii grebileceklerini ngrmtr. Ancak, Trkiye AET ile ilikilere beraber balad Yunanistann izledii yntemi kullanarak son dnemdeki hedeflere ulalmasn beklemeden tam yelik bavurusunda bulunmutur. Trkiye-AT ilikilerinde kurumsal yap ise Ortaklk Konseyi, Ortaklk Komitesi, Karma Parlamento Komisyonu, Gmrk birlii Komitesi, AT-Trkiye Gmrk Birlii Ortak Komitesi ve AB Trkiye Ortak Danma Komitesinden oluur. Ortaklk Konseyi, Trkiye ve ABye ye devletlerin hkmet temsilcileri ile Birlik Bakanlar Konseyi ve AB Komisyonu temsilcilerinin katlmyla olumaktadr. Ortaklk Konseyi, Ankara Anlamasnn amalarnn gerekletirilmesi iin karar alma yetkisine sahiptir. Taraflarn birer oya sahip olduu Ortaklk Konseyinde kararlar oybirlii ile alnmaktadr. Ortaklk Konseyi ylda en az iki kez ba-

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

183

kanlar seviyesinde toplanr. Konsey, taraflar arasndaki anlamazlklar kendisi zebilecei gibi Adalet Divanna veya dier bir yarg merciine gtrmeyi de kararlatrabilir. Ortaklk Komitesi ise Ortaklk Konseyinin grevlerini yerine getirebilmesi iin kurulmu yardmc bir organdr. Bykeliler dzeyinde toplanr ve teknisyenler dzeyinde faaliyet gsterir. Grevi Ortaklk Konseyinin gndemini hazrlamak ve verilen talimatlara uygun olarak teknik konular zerinde incelemeler yapmaktr. Karma Parlamento Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve TBMMden seilen 12er yeden oluur. Taraflar arasnda siyasi ibirliini salamak ve ilikilerin geliimi konusunda tavsiyelerde bulunmakla grevlidir. Gmrk birlii Komitesi ve AT-Trkiye Gmrk Birlii Ortak Komitesi ise taraflar arasnda gmrklerle ilgili hkmlerin doru uygulanmas ve Gmrk Birliinin salkl ilemesi konularnda faaliyet gsterir. AB Trkiye Ortak Danma Komitesi Birlik Ekonomik ve Sosyal Komitesinin ve Trkiyeden eitli ekonomik ve sosyal gruplar temsil eden 18er temsilcinin katlmyla oluur. Taraflar arasnda ekonomik ve sosyal diyalogun kurumsallatrlmasn amalamaktadr.

Trkiyenin Tam yelik Bavurusu

Trkiye, yine Roma Antlamasnn tand hakka dayanarak, demokrasi ile ynetilen bir Avrupal devlet olarak 14 Nisan 1987 tarihinde Avrupa Kmr ve elik Topluluuna (AKT), Avrupa Ekonomik Topluluuna (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluuna (AAET) tam yelik bavurusunda bulunmutur. Trkiyenin 1987 ylndaki bavurusuna cevaben AT Komisyonu tarafndan 1989 ylnda bir gr raporu kaleme alnm ve o dnem itibaryla Trkiyenin yeliine ilikin karann ertelenmesinin uygun olaca sonucuna varlmtr. Bir baka ifadeyle, Trkiyenin tam yelik bavurusuna kesin bir cevap verilmemitir. Komisyonun sunduu grte ertelemeye gereke olarak; Trkiyenin tarm ve sanayi alannda Topluluk ile nemli yapsal farkllklara sahip olduu ve Trkiyenin makro ekonomik yapsnda nemli dengesizliklerin bulunduu gsterilmi ancak, Trkiyenin yelie ehil bir lke olduu da vurgulanmtr. Buna karlk, ilikilere beraber balad Yunanistan 1975 ylnda tam yelik bavurusunda bulunmu, 1979 ylnda katlma Anlamas imzalanarak 1981 ylndan itibaren ATnin 10 uncu yesi olmutur. Trkiye Avrupa Topluluklarna tam yelik bavurusunu ne zaman yapmtr?
SIRA SZDE

GENLEME SRECNDE AVRUPA BRL-TRKYE LKLER

1990l yllarn banda Merkezi Dou Avrupa (MDA) lkelerinin ABnin genileme srecine dahil olmas, Avrupada genileme ile derinlemenin birlikte ortaya kmasna ortam hazrlamtr. Bylece, Avrupa tarihinde Dou Avrupay da iine alacak bir genilemenin mmkn olabilecei grlm ve 1990larn bandan itibaren genileme sreci Kbrs, Malta ve Trkiyeyi de iine alacak ekilde gelimitir. 1990l yllarla birlikte AB lkeleri, Mays 2004te ABye tam ye olacak lkelerle yakndan ilgilenmeye balam, Trkiyeye bir anlamda ayrmclk uygulamtr. Nitekim, bu lkelerin ABye aday lke olduklar hemen belirtilirken Trkiyenin adayl ancak 10-11 Aralk 1999 tarihleri arasnda Helsinkide gerekletirilen AB

184

Uluslararas alma Normlar

Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesinde onaylanmtr. Bylelikle 1963 ylndan bu yana srmekte olan AB ile btnleme sreci yeni ve nemli bir dneme girmi ancak, Trkiye iin katlm mzakerelerine balama tarihi bile henz netlememitir.
K T A P

Genileme srecinde AB-Trkiye ilikileri konusunda ayrntl bilgi iin R. Karluk ve . Tonus, AB Kapsnda Trkiye adl kitaptan yararlanabilirsiniz. AB Komisyonunun genilemeye ilikin stratejisine esas tekil etmek zere hazrlad neriler 16 Temmuz 1997 tarihinde Gndem 2000 balkl bir raporda aklanmtr. Raporda MDA lkeleri ve Gney Kbrs Rum Ynetiminin (GKRY) iki dalga eklinde 2000li yllarda ABne tam ye olmalar ngrlmtr. lk dalgada Kopenhag kriterleri dediimiz kriterlere - demokrasi, insan haklar, ekonomik gelime, Topluluk mktesebatn benimseme- en fazla uyum gsterebilme yeteneine sahip olduu deerlendirilen, Polonya, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Slovenya ve Estonya, sz konusu kriterlere gre daha geri bir durumda bulunan ikinci dalgada ise Slovak Cumhuriyeti, Litvanya, Letonya, Bulgaristan ve Romanya yer almtr. Gney Kbrs Rum Ynetimi de daha nce alnan bir kararla sz konusu genilemenin iine dahil edilmi, Trkiye ise genileme kapsamna alnmamtr.

Genileme Srecinde Gerekleen Avrupa Birlii Zirvelerinde Trkiye

Trkiye, 12-13 Aralk 1997 tarihlerinde Lksemburgta gerekleen Zirvede ABnin genileme srecinin dnda braklmtr. Lksemburg Zirvesinde genileme ile ilgili olarak 10 lke ile tam yelik grmelerine balanlmas onaylanm ve bu lkeler 1 Mays 2004 tarihinde tam ye olmutur. Zirvede, Trkiyenin tam yelie ehil olduu yinelenmi, ancak siyasi ve ekonomik sebeplerle tam yelik mzakerelerinin balamayaca belirtilmitir . Ayrca, Lksemburg Zirvesinde, Komisyonun her aday lke iin bu lkelerin yelik yolundaki ilerlemelerini gsteren bir ilerleme raporu hazrlanmasna karar verilmitir. 15-16 Haziran 1998 tarihlerinde gerekleen Cardiff Zirvesinde ise, ilerleme raporu hazrlanacak lkeler arasna Trkiyede katlmtr. Bylece Komisyon, her yln ekim aynda aday lkelerin yelik ykmllklerini stlenebilme kapasitesinin deerlendirilmesine ilikin dzenli raporlar hazrlamaya balamtr. AB Devlet ve Hkmet Bakanlarnn 10-11 Aralk 1999 tarihinde gerekleen Helsinki Zirvesinde Trkiyenin adayln onaylamasyla, Trkiye AB ilikilerinde yeni bir dnem balamtr. Zirve sonucunda Trkiyenin dier aday lkelerle ayn statde olduunun onaylanmasnn yan sra, yelik amacna ynelik olarak gerekletirilecek reformlarn desteklenmesi iin bir Katlm ncesi Strateji gerekletirilecei belirtilmitir. Trkiyenin ise ABye katlmnda AB mktesebatn nasl stleneceine ilikin bir Ulusal Program hazrlamas talep edilmitir.
SIRA SZDE

Genileme sreci ierisinde Trkiye, AB tarafndan ne zaman bir aday lke olarak kabul edilmitir? Helsinki Zirvesinde Trkiye aday ilan edilmitir ama, 13 aday lke arasnda sadece Trkiye ile tam yelik grmelerine balanmamtr. Ardndan, 7-9 Aralk 2000 tarihlerinde Nice Zirvesinde kabul edilen Nice Antlamasnda, ABnin 10 yllk genileme srecinde Trkiyeye yer verilmeyerek, Helsinki Zirvesinde kabul edilen adaylk stats bir anlamda askya alnmtr. Daha ak bir ifadeyle Nice

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

185

Antlamas ile birlikte ye says artacak olan ABnin ynetiminde yeni yelerin yerleri belirlenmi ama Trkiye bir aday lke olarak unutulmutur. 12-13 Aralk Aralk 2002de Kopenhagta toplanan AB yesi lkelerin devlet ve hkmet bakanlar eer, Aralk 2004deki AB Konseyi, Komisyonun raporu ve tavsiyesi zerine Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterlerini karladna karar verirse, ABnin Trkiye ile katlm mzakerelerini geciktirmeksizin balataca vurgulanmtr. Kopenhag Zirvesinde tam yelik grmeleri tamamlanan GKRY ve Malta ile 8 MDA lkesinin 1 Mays 2004 tarihinde ABye katlmlar kesinlemitir. Bulgaristan ve Romanya iin ngrlen yelik tarihi ise 2007dir. Kopenhag Kriterleri nelerdir?
SIRA SZDE

3
Aralk 1999da gerekleen Helsinki Zirvesinden itibaren Trkiye bir aday lke olarak ABye katlacak bir lkenin nkoullarndan birisi olarak kabul edilen Kopenhag Kriterlerini yerine getirebilmek iin ciddi admlar atmtr. Trkiye iin 1999 ylndan itibaren ncelikli hedef AB ile yelik grmelerine bir an nce balayabilmek olmutur.

Genileme Srecinde lerleme Raporlar, Katlm Ortakl Belgeleri, Ulusal Programlar ve Trkiye
lerleme Raporlarnda Trkiye
Trkiye iin 2004 ylna kadar alt ilerleme raporu hazrlanmtr. 1998 Ekim Raporu, Komisyonun 1989 ylnda Trkiyenin tam yelik bavurusuna karlk hazrlad Rapordan daha kapsamldr. kinci Rapor, 13 Ekim 1999 tarihinde aklanm ve 1999 Aralk Helsinki Zirvesinde onaylanmtr. AB Komisyonu, Ekim 1999 Raporunda Trkiyeyi aday lke olarak tanmlamtr. 2000 ylndaki Rapor, Genileme Stratejisi kapsamnda hazrlanmtr. lerleme Raporu 2000de, son lerleme Raporundan sonra Trk toplumunda ABye yelik iin gereken siyasi reformlar hakknda geni apl bir tartmann balamasnn olumlu bir gelime olduu belirtilmitir. lerleme Raporu 2001, 13 Kasm 2001 tarihinde yaymlanmtr. Raporda AB, Trkiyenin tarama srecinin balatlmas beklentisini karlamamtr. Raporda, tarama sreci, yelik mzakerelerine resmen balanlmas anlamna gelir, bunun artlar henz olumamtr. Siyasi artlar olumamtr eklinde bir deerlendirme yaplmtr. lerleme Raporu 2002, 9 Ekim 2002 tarihinde aklanmtr. Bu Raporun yaps 2000 ve 2001 yllarnda yaymlanan raporlarla byk lde ayndr. Her aday lke iin hazrlanan lerleme Raporlarnn sunumunda GKRY, ek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenyann 2004 yl balangcndan itibaren tam yelie hazr olacaklar dile getirilmitir. Trkiye hakknda hazrlanan Raporda ise, 1993 Kopenhag Zirvesinde belirlenmi olan siyasi kriterler asndan mevcut durum incelenmi, ekonomik kriterler asndan Trkiyenin durumu ve kaydettii ilerlemeler deerlendirilmitir. 5 Kasm 2003 tarihinde aklanan Altnc lerleme Raporu ve Strateji Belgesinde Trkiyenin uygulama konusunda baz eksikliklerin olduunun alt nemle izilmitir. Getiimiz yllarda yaynlanan lerleme Raporlar ile karlatrldnda, 2003 Raporunda eksiklik olarak sralanan hususlarn giderek daha dar bir alan

186

Uluslararas alma Normlar

kapsad gze arpmaktadr. Bu da Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterlerine uyumu konusunda kaydedilen gelimenin tespiti asndan nemli bir gstergedir. Ekonomik kriterlerle ilgili deerlendirmede, baz makro ekonomik ve yapsal sorunlara dikkat ekilse de, znde atlan admlarn iyi ileyen bir piyasa ekonomisine ulama hedefine katkda bulunduu ve bu ynde nemli bir ilerleme kaydedildii ne karlmaktadr. Mktesebat uyumu ise, en yava ilerleme kaydedilen alan olarak deerlendirilmekte, baz mktesebat balklarnda salanan nemli gelimeye karlk, bir ok balkta da hedeflenenin gerisinde ilerleme olduu belirtilmektedir.

Katlm Ortakl Belgeleri, ereve Ynetmelik, Ulusal Programlar Kapsamnda Trkiye

Trkiye-AB ilikilerinde Helsinki Zirvesinde Trkiyenin ABye adaylnn resmen ilan edilmesinin ardndan yaanan nemli aama, AB Komisyonu tarafndan Trkiyeye ynelik Katlm Ortakl Belgesi nin hazrlanmas olmutur. Katlm Ortakl Belgesi, 8 Mart 2001 tarihli AB evre Bakanlar Konseyinde nitelikli oy ounluu ile kabul edilmitir. Bylece, Trkiyenin adaylk srecinde nemli bir yasal sre tamamlanmtr. Dier taraftan, Katlm Ortakl Belgesinde yer alan nceliklerin hayata geirilmesi konusundaki program ve takvimimizi ieren Ulusal Program, 24 Mart 2001 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak AB Komisyonuna sunulmutur. Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesi, 19 Mays 2003 tarihindeki AB Konseyinde kabul edilmitir. Trkiyenin AB yelii yolundaki ilerlemesi amacyla Hkmet, Kopenhag Zirvesinden sonra TBMMden be Uyum Yasa Paketi daha geirmi ve Kopenhag siyasi kriterlerine uyum konusunda nemli admlar atmtr. 24 Temmuz 2003 tarihinde yaymlanan kinci Ulusal Programda, Birinci Ulusal Programda ngrld ekilde temel hak ve zgrlkleri, demokrasiyi, hukukun stnln, insan haklarn, aznlklarn korunmas ve sayg grmesi konusundaki dzenlemeleri glendiren ve gvence altna alan kapsaml anayasal ve yasal reformlarn gerekletirildii vurgulanmtr. Gerekletirilen reformlarn etkin bir ekilde uygulanmasna ynelik olarak balatlan almalar, Ulusal Programda ngrld gibi devam etmektedir. Trkiyenin ncelikli ve net hedefi 12-13 Aralk 2002 tarihli Kopenhag Zirvesi Sonu Bildirisinin 18.inci paragrafnda yer ald ekliyle mzakerelere gecikmeksizin balamak olmaldr. Eer 2005 ylnda Trkiye ile AB arasnda yelik mzakereleri balayabilir ise, taraflar arasndaki ilikilerin n alacak ve Cumhuriyet tarihinin Batllama konusundaki en nemli giriimi sonuca ulam olacaktr. Byle bir gelime taraflarn kamuoylarnda mevcut ksr tartmalar sonlandrmasna ve Trkiye asndan nyarglardan uzak zor, ge ve yorucu da olsa tam yelik hedefinin somut olarak nnde durmasna neden olacaktr. Bylece, ABnin Trkiyeyi iine almak istememe, fakat kendinden fazla uzaklamasna da tahamml edememe gr tarihe gmlecektir.

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

187

AVRUPA BRL-TRKYE LKLERNN ALIMA YAAMINA YANSIMALARI

Trkiye alma yaamna ilikin ada dzenlemeleri Avrupa Konseyi, ILO, Birlemi Milletler gibi uluslararas rgtlerin normlar kapsamnda gerekletirirken, ABye tam yelik hedefi erevesinde bir aday lke olarak ABnin belirledii normlara uyum konusunda da nemli abalar sarf etmitir. Burada karmak bir iliki ortaya kmaktadr. Bir nceki nitede de akland gibi, AB alma yaamna ilikin dzenlemelerinde rnein ILOnun belirledii hedefleri olduu gibi benimsemektedir. Trkiye de alma normlar Bat normlar dikkate alnarak dzenlemi ve ABye ye lkelerin onaylayp benimsedii birok ILO szlemesi Trkiye tarafndan da onaylanp mevzuata yanstlmtr. Bu nedenle Trkiyenin ABye yelik ynnde alma yaamna ynelik yapt dzenlemeler uluslararas rgtlerin normlaryla da rtmektedir. Trkiye, kuruluundan itibaren AB lkeleriyle ok yakn siyas ve ekonomik ilikiler kurmu ve bu btnlemenin iinde yer almaya almtr. ABye katlmaya aday bir lke olduunun onaylanmas ile birlikte birok alanda olduu gibi alma yaamna ynelik dzenleme ve uygulamalarnda da AB dzenleme ve uygulamalarna uyum salamas gerekmektedir. Bununla birlikte AB arasnda ilikinin temelini oluturan Ankara Anlamas ve Katma Protokol Trkiye asndan baz haklar da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle konu, taraflar arasnda alma yaamna ilikin zel dzenlemeler ve bir aday lke olarak Trkiyein ABye uyum kapsamnda gerekletirdii deiiklikler olarak iki ayr blmnde incelenecektir.

Trkiye le Avrupa Birlii Arasnda alma Yaamna likin zel Dzenlemeler

Trkiye ile o zamanki adyla Avrupa Topluluklar (AT) arasnda bir ortaklk kuran ve 1963 ylnda imzalanan Ankara Anlamasnn 12 inci maddesi, taraflar arasnda iilerin serbest dolamnn kademeli olarak gerekletirilmesini ngrmekteydi. 23 Kasm 1970 tarihinde imzalanan ve Ankara Anlamasnn uygulama esaslarn oluturan Katma Protokoln 36 nc maddesi ise taraflar arasnda serbest dolamn 1976 - 1986 yllar arasnda kademeli olarak gerekletirilmesini hkme balamtr. Yine bu amala Katma Protokolde Trkiye ile Topluluk arasnda gerekli dzenlemelerin Ortaklk Konseyi tarafndan tespit edilmesi ngrlm ve buna dayanlarak Ortaklk Konseyi iilerin serbest dolam hakknda 2/76, 1/80 ve 3/80 sayl Kararlar almtr. Katma Protokolde ayrca, Toplulua ye devletlerin, Toplulukta alan Trk iilerini cret ve alma koullar bakmndan Topluluk vatandalaryla eit muameleye tabi tutmas ngrlmekte, ye lkelerin istihdam piyasasna giren Trk iiler iin sosyal gvenlik konusunda egdm salanmas amalanmaktadr. 1/80 sayl Ortaklk Konseyi Kararnn 6-18. maddeleri istihdam ve iilerin serbest dolamna ilikin hkmleri iermektedir. 6 Mart 1995 tarihinde kabul edilen, taraflar arasnda bir Gmrk Birlii tesis eden 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar ile birlikte kabul edilen Tavsiye Kararnda AB lkelerinde yasal olarak ikamet eden Trk iileri konusunda srekli bir diyaloun tesisi ve sz konusu iilerin entegrasyonlar ynnde her trl tedbirin aratrlmasnn kabul edildii belirtilmektedir. ABye ye lkelerde ikamet eden iilerimizin Ankara Anlamas, Katma Protokol ve 1/80 sayl Ortaklk Konseyi kararlarnn serbest dolamla ilgili hkm-

188

Uluslararas alma Normlar

lerine dayanarak atklar davalar Avrupa Topluluklar Adalet Divanna intikal ettirilmi ve Divan gnmze kadar bu konuda on yedi davada karar almtr. Divan Kararlarnda Ortaklk Anlamas, Katma Protokol ve Ortaklk Konseyi Kararlarnn AB hukukunun ayrlmaz bir paras olduu ve uygulanmalar iin ilave tedbir gerektirmeyecek kadar ak ve kesin olan hkmlerin ye lkelerde dorudan uygulanr etkiye sahip olduunu hkme balamtr. Bu konudaki gncel bir gelime Adalet Divan tarafndan Atabay/ahin davas olarak bilinen dava sonucunda 21 Ekim 2003 tarihinde Trk iilerin Katma Protokol ve 1/80 sayl Ortaklk Konseyi Karar ile elde edilen haklarnn, AB lkelerinin daha sonra alaca kararlarla kstlanamayacana karar verilmitir. Bu kararla birlikte AB bnyesindeki Trk iilere ynelik yeni kstlamalar getirilmesi engellenmitir.

Trkiyenin alma Mevzuatnda Avrupa Birliine Uyum Kapsamnda Gerekletirdii Deiiklikler

Ulusal Program: ABye aday bir lkenin, ABnin hukuki mevzuatna uyum salayabilmek iin belirledii nceliklerini, takvimini ve hedeflerini ABye sunduu belgedir.

ABye aday bir lke olarak Trkiye, adaylk srecinde ABnin tam yelik iin belirledii kriterleri yerine getirmek ve ABnin mevzuatna uyum salamakla ykmldr. AB de bu srete, aday lkelere yardm etmektedir. Trkiyenin bu kapsamda uyum salamas gereken alanlardan birisi de ABnin alma normlardr. Avrupa stihdam Stratejisi, ABye uyum srecinde ncelik arz eden konulardan biri olup; bu durum Katlm Ortakl Belgesinde de geni olarak yer almtr. Katlm Ortakl Belgesi ile ABnin koymu olduu hedeflere cevap niteliini tayan AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn birincisi 19 Mart 2001 tarihinde Hkmet tarafndan kabul edilmi ve AB Komisyonuna 26 Mart 2001 tarihinde sunulmutur. 24 Temmuz 2003 tarihinde ise ikinci Ulusal Program yaymlanmtr. Ulusal Programda da yine, Avrupa stihdam Stratejisi ile uyumlu bir istihdam plannn oluturulmas ncelikli hedef olarak belirlenmitir. Trkiyenin alma yaamnda AB mevzuatna uyum kapsamnda belirlemi olduu dier ncelikler ise yle sralanabilir. Bireysel ve toplu i hukuku, i sal ve gvenlii, sosyal diyalog, kadn erkek eitlii, ayrmcln nlenmesi konularndaki AB Mevzuatnn Trk Hukukuna yanstlmas, Halk sal alanndaki AB Mevzuatna uyum ve Halk Sal Eylem Programna katlm, Sosyal koruma ve sosyal katlmn gerekletirilmesidir. alma yaamna ilikin bu ilk Ulusal Programn yaynlanmasndan gnmze kadar kabul edilen baz hukuki dzenlemeler aada sralanmtr. Ulusal programlar ile ilgili ayrntl bilgi iin http://www.abgs.gov.tr adresinden yararlanabilirsiniz. 4641 sayl Ekonomik ve Sosyal Konseyin Kuruluu, alma Esas ve Yntemleri Hakknda Kanun (Resmi Gazete Tarih : 21 Nisan 2001 ve Say: 24380) 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu (Resmi Gazete Tarih : 12 Temmuz 2001 ve Say: 24460) 4747 sayl stihdamn Teviki Amacyla cret D Yklerden Bazlarnn denmesinin Ertelenmesi le Sosyal Sigortalar Kanunu, Esnaf ve Sanatkarlar ve Dier Bamsz alanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ve 631 Say-

NTERNET

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

189

l Kanun Hkmnde Kararnamede Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun (Resmi Gazete Tarih: 01 Nisan 2002 ve Say: 24713 (mkerrer) 4759 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu, Tarm ileri Sosyal Sigortalar Kanunu, Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunu, Esnaf ve Sanatkarlar ve Dier Bamsz alanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile Tarmda Kendi Adna ve Hesabna alanlar Sosyal Sigortalar Kanunun Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun (Resmi Gazete Tarih: 01 Haziran 2002 ve Say: 24772) 4632 sayl Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatrm Sistemi Kanunu (Resmi Gazete Tarih: 07 Nisan 2001 ve Say: 24366) 4857 sayl Kanunu (Resmi Gazete Tarih: 10 Haziran 2003 ve Say: 25134) 4904 sayl Trkiye Kurumu Kanunu (Resmi Gazete Tarih: 5 Temmuz 2003 ve Say: 25159) 2002 ubat aynda Avrupa Komisyonu ile Trkiyenin yetkilileri Trkiyenin Avrupa stihdam Stratejisine katlm ynnde almalarn balatlmasna karar vermilerdir. Bu erevede ilk adm oluturan stihdam Durum Raporu KUR tarafndan hazrlanarak Avrupa Komisyonuna sunulmutur. Bylelikle Trkiye, bir aday lke olarak Avrupa stihdam Stratejisine resmi olarak ilk adm atmtr. Avrupa stihdam Stratejisine uyum salamak sadece hukuki dzenlemeler salamakla deil, ayn zamanda igc piyasalarnda da ngrlen hedefler dorultusunda deiimler yaamakla mmkndr. Bu kapsamda eitli gstergeler erevesinde Trkiyenin ve ABnin igc piyasalarna bakmakta fayda vardr. rnein, isizlik konusu ABnin en nemli sorunlarndan birisidir. %8 seviyesindeki isizlik ortalamas ile AB Avrupa stihdam Stratejisi bu soruna acil zmler aramaktadr. Trkiyede ise uzun yllardr sren, 2002 ylnda %10 seviyesinde gerekleen isizlik sorununa hzl ekonomik bymenin salanmasyla zlebilecek bir sorun olarak grlmtr. Trkiyede ekonomik kalknmann salanabilmesi ile AB adayl sreci, Avrupa stihdam Stratejisine uyumlu ulusal bir istihdam politikas belirlememizi de salayacaktr. Avrupa stihdam Stratejisinin temel hedeflerinden bir dieri ise, istihdam orannn btn gruplar asndan arttrlmasdr. Buna ilave olarak Lizbon stratejisi erevesinde ABde 2010 yl itibaryla genel istihdam orannn %70e, kadn istihdam orannn ise %60a karlmas hedeflenmitir. Trkiyede ise genel istihdam oran yaklak %45 seviyesindedir ve bu oran ABnin ok gerisindedir. Bu durumun temel nedeni, Trkiyede kadn istihdam orann olduka dk seviyede gereklemesidir. stihdamn sektrel dalm asndan bakldnda ABde hizmetler sektr istihdama en ok katks olan (%67) sektrdr. Buna karlk tarm sektr toplam istihdam ierisinde %4 ve sanayi sektr ise % 29 paya sahiptir. lkemizdeki tarmsal istihdam, dme eiliminde olmasna ramen hala ok yksek bir seviyededir. Bilindii zere Trkiyede tarm sektrnn ulusal gelir iindeki pay %15 seviyesinde iken bu toplam istihdamn %35i bu sektrde gereklemektedir. 2002 ylnn rakamlarna gre toplam istihdam ierisinde sanayi sektrnn pay %17.6, hizmetler sektrnn %46.3 ve inaat sektrnn ise %4.5 olmutur. Bu oranlar AB ortalamalaryla karlatrldnda Trkiyede istihdam yapsnn tarm d sektrler lehine deitirilmesi gereklilii ortaya kmaktadr. Son olarak igcne katlma oran asndan Trkiye ile ABye ait 2002 yl rakamlar karlatrldnda AB ortalamasnn %68.2, Trkiyede ise %48.7 gibi olduka dk bir seviyede olduu grlmektedir. Trkiyede bu orann dk

190

Uluslararas alma Normlar

olmasnn en nemli nedeni kadnlarn igcne katlma oranlarnn (% 26.9) ok dk olmasdr. Ayrca, cret dzeyi, igc piyasas koullar, sosyal tutumlar, eitim dzeyi, kadnlara ynelik i imkanlar ve krdan kente g olgusu da nemli bir yer tutmaktadr.

Trkiyenin Avrupa Birliinin Sosyal Politikalarna Uyumu

Sosyal politikalar ve istihdam asndan, Trkiye ile AB arasndaki mevzuat farkllklar 22 Mays 2003 tarihinde kabul edilen 4857 Sayl Kanunu ile nemli lde giderilmitir. Uygulama konusundaki eksiklikler ise hzla giderilmeye allmaktadr. 4857 Sayl Kanunu ile esnek alma biimleri, alma srelerinde esneklik, geici i ilikisi, iverenin deme glne dmesi halinde iilerin maduriyetini giderici Garanti Fonunun kurulmas, iyerinin devri, iilerin iveren tarafndan bilgilendirilmesi, i gvencesi, i sal ve i bulma hizmetlerinin zel kiiler eliyle de yaplmasna izin veren zel istihdam brolarnn kurulmas gibi konular, AB mktesebatn dikkate alnarak dzenlenmitir. 4857 Sayl Kanun ile igc piyasasnda kaytdln azaltlmas ve istihdamn artrlmas gibi olumlu gelimeler de beklenmektedir. Ancak, taraflar arasndaki ortaklk hukukunun serbest dolam konusundaki hkmlerinin AB tarafndan uygulanmyor oluu, Trkiyenin de bu konuda mevzuat kabul etmesinin nnde bir engel oluturmaktadr. Aada temel balklar altnda Trkiyenin sosyal politikalar ve istihdam politikalar bakmndan ABye ne lde uyumlu olduu zetlenmeye allacaktr. Serbest Dolam: T.C. Anayasasnn 48. maddesi herkes diledii alanda alma ve szleme hrriyetine sahiptir. zel teebbsler kurmak serbesttir hkmne yer vermi ve kural olarak eitlik prensibini getirmitir. Ancak, yabanclarn alma hakk, Anayasann 16 nc maddesine uygun olarak kanunla snrlandrlabilmektedir. Trkiyede bir ok meslein icrasnda Trk vatanda olma art aranmaktadr. Yabanclar izin almak kouluyla, kendilerine tannan mesleklerde alabilmektedirler. 27 ubat 2003 tarihinde kabul edilen 4817 Sayl Yabanclarn alma zinleri Hakknda Kanun ile, Trkiyede baml ve bamsz alan yabanclar ve yabanc altran gerek ve tzel kiileri kapsamna alarak alma izninin alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan verilmesini ngrmektedir. Sz konusu izinler; genel alma izni, zel alma izni, bamsz alma izni ve istisnai hallerde verilecek alma izni olarak drt grupta toplanm olup, bu izinlerle ilgili olarak 1/80 sayl Ortaklk Konseyi kararlarndaki hususlar dikkate alnmtr. Avrupa Birlii Hukuku: ABnin kabul etmi olduu direktifler ve sosyal taraflarn yapm olduu balayc anlamalar AB i hukuku olarak adlandrlabilecek bir mevzuatn oluumunu salamtr. Trkiye, 4857 Sayl Kanunu ile AB direktiflerinin nemli bir ksmna uyum salamtr. Yeni Kanunu ile birlikte toplu iten karmalar alannda ii temsilcilerinin bilgilendirilmesi ve danma sreci konularnda AB mktesebatna uyum salanm, toplu iten karma kavramnn tanm deitirilmitir. Trkiyede i hukuku kapsamnda bireysel haklar ABye oranla daha dar bir koruma salamaktadr. Ancak, ocuk ve genlerin korunmas ile ilgili olarak AB normlarna da uyum salayabilmek asndan ILOnun 138 Nolu Asgari Ya Szlemesi ve 182 Nolu En Kt Biimlerdeki ocuk iliinin Yasaklanmas ve Ortadan Kaldrlmasna likin Acil Eylem Szlemesi lkemiz tarafndan onaylanarak mevzuatmza yanstlmtr.

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

191

4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununun AB standartlarna uygun bir yapya kavuturulmas ynndeki almalar ise devam etmektedir. alma Saatleri ve zinler: Trkiyede haftalk alma sresi en fazla 45 saattir. Bu sre, haftada 6 i gn allan ilerde gnde 7.5 saati geemez. Ara dinlenmeler, gnlk alma sresiyle ilikili olarak gnde 15 dakika ile 1 saat arasnda deimektedir. Gece almas ise 20.00-06.00 arasnda ve en ok 7.5 saat olabilmektedir. ABde alma sresi, fazla mesai de dahil olmak zere 48 saat ile snrlandrlmtr. Trkiyede ylda 270 saat fazla mesaiye izin verilirken, ABde bu en fazla 156 saattir. Trkiyede yllk cretli izin ile ilgili mevzuata gre yllk cretli izne hak kazandran alma sresi bir yldr ve iiler kdem srelerine gre 12-24 gn arasnda deien srelerde yllk cretli izin hakkna sahiptirler. Vazgeilemez bir hak olan yllk cretli izinlerin sreleri hizmet akitleri ve toplu i szlemeleri ile artrlabilmektedir. Devlet memurlarnn haftalk alma sresi ise 40 saat iken yllk cretli izin sreleri, hizmet yllarna gre 20-30 gn arasnda deimektedir. Trkiyedeki cretli izin sreleri AB ile uyumsuzdur. ABde her alana ylda en az 4 hafta cretli izin hakk tannmtr. Sal ve Gvenlii: konusunda Trkiye, yaklak 80 yllk bir mevzuat, uygulama ve kurumsal birikimine sahip olmasna ramen, norm, standart ve kurumsal birliin salanabildiini sylemek mmkn deildir. Ayrca, mevcut mevzuatn baz ynleriyle gncelliini yitirmi olmas gibi sorunlar vardr. Trkiyede imalat ve madencilik gibi alanlarda byk lekli iyerlerinde i sal ve gvenlii mevzuatnn ngrd kurullar bulunmaktadr. Buna karlk, mevzuat 50den az sayda ii altran iyerlerini kapsam d brakm olmas nedeniyle, kk ve orta lekli iyerlerinde alanlar iyeri hekimlii, i hemirelii ve i konseyleri oluturma gibi imkanlardan yararlanamamaktadr. Bu durum i sal ve gvenlii konusunda AB mevzuat ile uyumsuz alanlar arasnda en nemli husus olarak saylabilir. Krsal kesim ve tarm sektrnde i sal ve gvenlii asndan yeterli bir birikim olumamas da bir dier uyumsuzluk olarak gsterilebilir. Trkiye ile AB arasnda devlet memuru tanmnda farkllklar bulunmaktadr. Bu durum AB lkelerinde iilerin yaptklar baz ileri Trkiyede devlet memurlarnn yapmas sonucunu dourmaktadr. Bylece ABde iilerin yapt ii Trkiyede memur statsnde yapan alanlar, i sal ve gvenlii asndan yeterince korunamamaktadr. Sosyal Gvenlik Sistemlerinin Uyumu: Trkiyede sosyal gvenlik sisteminin srdrlebilir bir yapya kavuturulmas, idari ve mali etkinliinin artrlmas amalaryla reform almalar devam etmektedir. Trkiyede, ABdeki uygulamann aksine oturma ve alma izni alm tm yabanclar ilerin Sosyal Gvenlik haklarn Dzenleyen Kanunun kapsam dndadr. ABde uygulanmakta olan 1408/71 sayl Tzk ile, bir ye devlette alan veya oturan tm ye lke vatandalar, cretli-cretsiz alan tm bireyler ve mlteciler sosyal gvenlik kapsamna alnmaktadr. Trkiyede mevcut i kazas tanm da AB mevzuatna uygun deildir. Kadn- Erkek Eitlii ve Ayrmclkla Mcadele: ABde sektr ve faaliyet alan ne olursa olsun, tm iler asndan, tm pozisyonlara ve mesleki hiyerarinin tm basamaklarna ulamada uygulanabilecek rk, etnik kken, din, ideoloji veya cinsiyet temelli ayrmc uygulamalarn ortadan kaldrlmas hedef alnmtr. Sosyal gvenlik alannda kadnlar ile erkekler arasnda eit muameleye ynelik balayc ve detayl hkmler bulunmaktadr. 86/613 sayl AB Direktifi

192

Uluslararas alma Normlar

ile bu kural tarm sektr ile kendi nam ve hesabna alanlar da kapsayacak biimde gelitirilmitir. Trkiyede sosyal gvenlik mevzuat kadn - erkek eitlii konusunda AB mevzuatna byk lde uyumlu olsa da, uygulama ynnden baz aksaklklar gze arpmaktadr. 4857 Sayl Kanunu kiiler aras eit muamele ilkesini kabul etmekte, ayrmcl ortadan kaldrmaktadr. Kanun, ayrca analk iznine ilikin hkmler de iermektedir. Trkiyede Anayasann 70 inci maddesinde Her Trk, kamu hizmetlerine girme hakkna sahiptir. Hizmete alnmada, grevin gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilemez hkm bulunmaktadr. Ancak, bu Anayasa hkm zel sektr iin de balayc hale getirilmelidir. Yeni kanunu ile bu alanda atlm nemli admlardan birisi cinsiyet gerekesiyle iten karlmaya kar gvence getirilmesi ve i akdinin feshi halinde feshin geerli nedene dayandn ispat ykmllnn iverene ait olmasnn salanmasdr. Sosyal Diyalog: Trkiye, iyeri leinden ulusal dzeye, eitli sosyal diyalog messese ve mekanizmalarna sahip bulunmaktadr. yeri/iletme leindeki en nemli sosyal diyalog mekanizmas, AB lkelerinde olduu gibi, toplu i szlemeleridir. Ayrca, iyeri sendika temsilcilii, izin, disiplin ve i sal-gvenlii kurullar gibi sosyal diyalog mekanizmalar da mevcuttur. yeri/iletme leindeki sosyal diyalog mekanizmalar orta ve byk lekli iletmelerde genellikle mevcuttur. Kk ve ok kk lekteki iyerlerinde ise, bu tr mekanizmalarn gelimesi ve sreklilik kazanmas mmkn olmamaktadr. Trkiyede katlmc sosyal diyaloun nemli mekanizmalar arasnda alma Meclisi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Asgari cret Tespit Komisyonlar, Yksek Hakem Kurulu, dari Para Cezalarnn Kullanm Kurulu, l stihdam Kurullar, gc Piyasas Bilgi Danma Kurulu, zrller Yksek Kurulu saylabilir.

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

193

zet
A M A

Avrupa Birlii-Trkiye ilikileri tarihsel srete ne tr bir geliim gstermitir? Trkiyenin Avrupa Topluluu (AT) ile kurduu ortaklk ilikisi 12 Ekim 1963 tarihinde imzalanan, 01 Aralk 1963te yrrle giren Ankara Anlamasna dayanmaktadr. Trkiye 1987 ylnda, Roma Antlamasnn tand hakka dayanarak, demokrasi ile ynetilen bir Avrupal devlet olarak, Avrupa Kmr ve elik Topluluuna (AKT), Avrupa Ekonomik Topluluuna (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluuna (AAET) tam yelik bavurusunda bulunmutur. 1997 ylndaki Lksemburg Zirvesinde, Trkiyenin tam yelie ehil olduu belirtilmi, ancak siyasi ve ekonomik sebeplerle tam yelik mzakerelerinin balamayaca belirtilmitir. AB Devlet ve Hkmet Bakanlarnn 10-11 Aralk 1999 tarihinde gerekleen Helsinki Zirvesinde ise Trkiyenin adayl onaylanmtr. Bylece Trkiye AB ilikilerinde yeni bir dnem balamtr.

Avrupa Birlii Trkiye ilikileri alma yaammA M A

za ne ekilde yansmaktadr? ABye aday bir lke olarak Trkiye, adaylk srecinde ABnin tam yelik iin belirledii kriterleri yerine getirmek ve ABnin mevzuatna uyum salamakla ykmldr. Trkiyenin bu kapsamda uyum salamas gereken alanlardan birisi de ABnin alma normlardr. Avrupa stihdam Stratejisi, ABye uyum srecinde ncelik arz eden konulardan biri olup; bu durum Katlm Ortakl Belgesinde de geni olarak yer almtr. Katlm Ortakl Belgesi ile ABnin koymu olduu hedeflere cevap niteliini tayan AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn birincisi 2001 ylnda Hkmet tarafndan kabul edilmi ve AB Komisyonuna sunulmutur. 2003 tarihinde ise ikinci Ulusal Program yaymlanmtr. Ulusal Programda da, Avrupa stihdam Stratejisi ile uyumlu bir istihdam plannn oluturulmas ncelikli hedef olarak belirlenmitir. Trkiyenin alma yaamnda AB mevzuatna uyum kapsamnda belirlemi olduu dier ncelikler ise yle sralanabilir: - Bireysel ve toplu i hukuku, i sal ve gven lii, sosyal diyalog, kadn erkek eitlii, ayrmc ln nlenmesi konularndaki AB Mevzuatnn Trk Hukukuna yanstlmas, - Halk sal alanndaki AB Mevzuatna uyum ve Halk Sal Eylem Programna katlm, - Sosyal koruma ve sosyal katlmn gerekletirilmesidir.

194

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm
1. Roma Anlamas hangi tarihte imzalanmtr? a. 1957 b. 1960 c. 1965 d. 1970 e. 1973 2. Trkiyenin AT ile kurduu ortaklk ilikisi hangi anlamaya dayanmaktadr? a. Roma Anlamas b. Ankara Anlamas c. Nice Anlamas d. stanbul Anlamas e. Tahran Anlamas 3. Trkiye hangi tarihte ATye tam yelik bavurusunda bulunmutur? a. 1980 b. 1985 c. 1987 d. 1990 e. 1995 4. Aadaki Zirvelerden hangisinde Trkiyenin AB tarafndan kabul edilen adaylk stats bir anlamda askya alnmtr? a. Cardiff Zirvesi b. San Marino Zirvesi c. Helsinki Zirvesi d. Nice Zirvesi e. Kopenhag Zirvesi 5. Trkiye iin 2004 ylna kadar ka ilerleme raporu hazrlanmtr? a. 3 b. 4 c. 6 d. 8 e. 10

6. Trkiyeye ynelik Katlm Ortakl Belgesi hangi tarihte kabul edilmitir? a. 1997 b. 1998 c. 1999 d. 2000 e. 2001 7. Aadakilerden hangisi 27 ubat 2003 tarihinde kabul edilen Yabanclarn alma zinleri Hakkndaki Kanunda ngrlen izinlerden biri deildir? a. Tzel alma izni b. Genel alma izni c. zel alma izni d. Bamsz alma izni e. stinai hallerde verilecek alma izni 8. ABde alma sresi, fazla mesaide dahil olmak zere haftada ka saatle snrlandrlmtr? a. 40 b. 43 c. 45 d. 48 e. 50 9. ABde ylda en ok ka saat fazla mesaiye izin verilmektedir? a. 156 b. 165 c. 170 d. 174 e. 187 10. Trkiyede, iyeri/iletme leindeki en nemli sosyal diyalog mekanizmas aadakilerden hangisidir? a. Hizmet akitleri b. Toplu i szlemeleri c. Ombutsman mekanizmas d. Asgari cret tespit mekanizmas e. Mahkemeleri

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

195

Yaamn inden
II. STRATEJ BELGES AB Komisyonu tarafndan hazrlanan Bulgaristan, Romanya ve Trkiyenin genileme srecinde kaydettii mesafenin deerlendirildii Strateji Belgesinde Kopenhag siyasi, ekonomik ve mevzuat uyumu kriterlerinin yerine getirilmesi bakmndan bahsi geen lkelerin durumunun zetle ortaya konulmasnn yan sra lkemiz iin Trkiyenin genileme srecindeki yeri-gelimeler ve engeller balkl bir blm yer almaktadr. lkemiz ile ilgili deerlendirmeler zet olarak aada sunulmaktadr: Komisyona gre geen yl Trkiye, ABye uyum ynnde gerekletirdii reformlara hz vermi ve Kopenhag siyasi kriterlerini karlamaya ynelik olarak kararl admlar atm ve belirgin bir ilerleme gstermitir. Hkmetin kararlna ramen Komisyon, Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterlerini tam olarak yerine getirmediini dnmektedir. Siyasi, toplumsal, ekonomik, sosyal ve kltrel haklarn tam olarak korunmasna ynelik ereve tam anlamyla kurulmu deildir. Bu kapsamda, mevzuat ve uygulama arasndaki uyum iin daha ok abann gsterilmesi gerekmektedir. Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesinde yer alan siyasi kriterlere ynelik nceliklere zm bulunmu olmakla beraber daha fazla aba gerektii belirtilerek; zellikle, yargnn bamszl ve ileyiinin glendirilmesi, temel haklarn uygulanmasnn gelitirilmesi, sivil-asker ilikilerinin AB standartlarna ykseltilmelisi, Gneydou Anadoludaki durumun ve kltrel haklarn iyiletirilmesi gerekliliinin alt izilmitir. Kbrsa ilikin yaplan deerlendirmelerde, Avrupa Konseyinin birleik bir Kbrsn AB yesi olmasn istedii, adadaki iki toplumun Kbrsn ABye 1 Mays 2004 tarihindeki katlmndan nce bir anlamaya varmas iin artlarn uygun olduu vurgulanm, bu erevede, bata Trkiye ve KKTC olmak zere tm taraflara BM Genel Sekreterinin nerileri temelinde mzakerelere yeniden balama ars yaplmtr. Konuya ilikin bir zm salanamamasnn Trkiyenin AB yelii konusunda nemli bir engel tekil edecei belirtilmitir.

Komisyon tarafndan ekonomik kriterler konusunda yaplan deerlendirmede, Trkiyenin ekonomik kriterleri karlama konusunda ilerleme kaydetmeye devam ettii, makroekonomik dengesizliklerin devam etmesine ramen, Trkiyenin ileyen bir piyasa ekonomisine ulama yolunda nemli bir gelime kaydettii, makroekonomik istikrarn salanmas ve yapsal reformlar konusunda balatlan srecin kararl admlarla devam ettirilmesinin Trkiyenin Topluluk ierisindeki rekabeti basklar ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesini artracann alt izilmitir. Trkiyenin AB mktesebatna uyum konusunda birok alanda nemli ilerlemeler kaydetmesine ramen baz alanlardaki uyumunun ok dk dzeyde kald belirtilmitir. Trkiyenin, Gmrk Birlii ile ilgili alanlarda nemli aamalar kaydettii, ancak ykmllklerini tam olarak karlamad ifade edilmitir. Trkiyenin, Katlm Ortakl Belgesinde ifade edilen ncelikler temelinde, AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Ulusal Programnn uygulanmas konusunda mevzuat almalarna devam etmesi ve yeni hazrlanan mevzuatn AB Mktesebatndan sapmamasna nem verilmesi gereklilii vurgulanmtr. Kabul edilen mevzuatn uygulanmasna ilikin olarak, pek ok alandaki uygulamann zayf kald, AB Mktesebatnn etkin olarak uygulanmas iin eitli alanlardaki idari kapasitenin glendirilmesi gerektii ifade edilmitir. Komisyonun, gelecek yl Trkiyenin katlm kriterlerini karlamak iin yapt gelimeyi deerlendirecei, Kopenhag Avrupa Konseyi tarafndan talep edildii zere, Komisyonun, Ekim 2004den nce Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterini karlayp karlamadna ilikin olarak bir rapor hazrlayaca ve bu rapor temelinde, Avrupa Konseyinin Aralk 2004deki toplantsnda Trkiye ile katlm mzakerelerinin balatlp balatlamayaca ynnde karar alaca ifade edilmitir.

Kaynak: AB Tarafndan hazrlanan 2003 Trkiye lerleme Raporu ve Strateji Belgesinin zeti. http:// www. foreigntrade.gov.tr

196

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. b 3. c 4. d Yantnz yanl ise Avrupa Birlii-Trkiye likileri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birlii-Trkiye likileri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birlii-Trkiye likileri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Genileme Srecinde Avrupa Birlii-Trkiye likileri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Genileme Srecinde Avrupa Birlii-Trkiye likileri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Genileme Srecinde Avrupa Birlii-Trkiye likileri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birlii-Trkiye likilerinin alma Yaamna Yansmalar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birlii-Trkiye likilerinin alma Yaamna Yansmalar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birlii-Trkiye likilerinin alma Yaamna Yansmalar blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Avrupa Birlii-Trkiye likilerinin alma Yaamna Yansmalar blmn yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Trkiye 14 Nisan 1987 tarihinde Avrupa Kmr ve elik Topluluuna (AKT), Avrupa Ekonomik Topluluuna (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluuna (AAET) tam yelik bavurusunda bulunmutur. Sra Sizde 2 Trkiye aday lke stats, 10-11 Aralk 1999 tarihinde gerekleen Helsinki Zirvesinde onaylanmtr. Sra Sizde 3 yelik, aday lkenin demokrasiyi, hukukun stnln, insan haklarn ve aznlklarn korunmas ve sayg grmesini teminat altna alan kurumlarn istikrara kavuturulmu olmasn,ileyen bir piyasa ekonomisinin mevcudiyetini, AB iindeki rekabet ve piyasa gleriyle baetme kapasitesini gerektirmektedir. yelik, adayn, siyasi, ekonomik ve parasal birlie katlm da dahil olmak zere, yeliin getirdii ykmllkleri stlenebileceini varsayar.

5. c

6. e

7. a

8. d

9. a

10. b

nite 11 - Trkiye - Avrupa Birlii likileri Ve alma Yaamna Yansmalar

197

Yararlanlan Kaynaklar
AB Genel Sekreterlii (2003). AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Gzden Geirilmi Trkiye Ulusal Program. Avrupa Birlii Genel Sekreterlii Yayn. Avrupa Komisyonu (2003). 2003 Regular Report on Turkeys Progress Towards Accession. Avrupa Komisyonu Yayn. Avrupa Komisyonu (2003). Strategy Paper and Report of the European Commission on The Progress Towards Accession by Bulgaria, Romania and Turkey. Avrupa Komisyonu Yayn. Gndoan, N. (2004). Avrupa stihdam Stratejisi ve Trkiye, 2004 Trkiye ktisat Kongresi Teblii. zmir. DPT (2000). VIII. Be Yllk Kalknma Plan Trkiye AB likileri K Raporu. Ankara: Devlet Planlama Tekilat Yayn. DPT (2000). VIII. Be Yllk Kalknma Plan (2001-2005). Ankara: Devlet Planlama Tekilat Yayn. lkin, S. ve Tekeli, . (2000). Trkiye ve Avrupa Birlii. Ankara: mit Yaynclk. Karluk, S. R. ve Tonus, . (2002). AB Kapsnda Trkiye. Ankara: Turhan Kitapevi Yayn.

Bavurabilecek Kaynaklar
Avrupa Birlii (2000). Avrupa Birlii ve Eitlik: stihdamda Eit Frsatlar. Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye Temsilcilii Yayn. DTP (2004). Avrupa Birlii ve Trkiye - Avrupa Birlii likileri. Ankara: Devlet Planlama Tekilat Yayn. Erin, E. (2002). Avrupa Birlii Genileme Sreci ve Trkiye. stanbul: KV Yaynlar. Gnuur, H. (2003). Trkiye Avrupa Birlii likileri, Anlamalar, Kararlar, Belgeler, Uyum Yasalar. Ankara: EKO Yaynlar KV (2001). Avrupa birliinin Sosyal Politikas ve Trkiyenin Uyumu. stanbul: KV Yaynlar. KV(2003). Avrupa Birlii Tam yeliinin Trkiye Vatandalarna Salayaca Faydalar. stanbul: KV Yaynlar. Karluk, S. R. (2003). Avrupa Birlii ve Trkiye. stanbul: Beta Yaynlar.

199

Uluslararas i ve veren rgtleri

12

Uluslararas alma normlarnn belirlenmesinde ve korunmasnda byk bir rol oynayan uluslararas ii rgtleri, alanlarn hak ve karlarn uluslararas platformda temsil eden rgtlerdir. Uluslararas iveren rgtleri ise, uluslararas ii rgtleri karsnda genellikle savunma amacyla kurulan rgtlerdir. Son yllarda zellikle blgesel dzeyde faaliyet gsteren uluslararas ii ve iveren rgtlerinin, imzaladklar anlamalarla uluslararas alma normlar oluturmalar nedeniyle, nemi artmaktadr. Bu niteyi tamamladktan sonra aadaki sorular yantlayabileceksiniz: Uluslararas ii rgtlerinin kurulmasnn arkasnda yatan temel faktrler nelerdir? Uluslararas ii rgtlerinin tarihsel geliimi nasldr? Dnya apnda ve blgesel dzeyde faaliyet gsteren uluslararas ii rgtleri nelerdir? Uluslararas iveren rgtlerinin tarihsel geliimi nasldr? Dnya apnda ve blgesel dzeyde faaliyet gsteren uluslararas iveren rgtleri nelerdir?

200

Uluslararas alma Normlar

Kreselleme ve Endstri likilerine Etkisi

Bir veya birden fazla lkede, ok uluslu irketlerin ald ynetim kararlarna kar snr tesi dayanma kampanyalar gerekletirilmektedir. Snr tesi dayanma yasal yap ve i ilikileri sistemlerinin farkl olmasndan kaynaklanan sorunlar beraberinde getirmekle birlikte; bu konuda baarl rneklere de rastlanmaktadr. Bu kampanyalara rnek olarak Continental, ToysR Us, Biwater, Rio Rinto, Volkswagen, Renault ve dierleri gsterilebilir. Bunlardan ToyR Us 1115 iyeri olan uluslararas oyuncak irketidir. irket svete at iyerinde, dier lkelerdeki hibir iyerinde sendika bulunmadndan, sendikay kabul etmemi ve toplu pazarlk yapmaya yanamamtr. Uyumazlk zerine greve gidilmesinin ardndan rgtl sendika Handel ve ye olduu uluslararas rgt FIET, ulusal ve uluslararas dzeyde dayanma arsnda bulunmular; ayrca irket rnlerine kar boykot kampanyas amlardr. sve halk ve dier sendikalar dayanmaya katlmtr. Dier lkelerden sendikalar irketin rnlerini svee tamayarak Handele destek vermiler, banka iileri mali ilemleri yapmamlar, iyerinin temizliini yapan iiler iyerini temizlememiler, irket maazalarnn tm park yerleri boykotularn arabalar ile doldurularak mterilere yer braklmamtr. Sendikalarn yan sra tketicilerin desteiyle ay sonra toplu szleme imzalanmtr. Volkswagen irketinin Almanya, spanya, Portekiz, Belika, ek Cumhuriyeti, Brezilya, Meksika ve inde 1997 ylna kadar 36 bin iinin karlacan aklamas zerine de ek Cumhuriyeti, Belika, spanya ve Brezilyada iiler ayn anda greve gitmiler ve ivereni belirli konularda uzlamaya zorlamlardr. Dier ilgi ekici rnek, Fransz Renault irketine kar yaplan dayanmadr. 1997 ylnda Renault Belikadaki fabrikasn kapatma karar alnca, Avrupa Metal ileri Federasyonunun koordinasyonuyla Slovenya, Portekiz, talya, Fransa ve Belikadaki fabrikalarda irketin kararna kar i braklmtr. Belikadaki i brakmaya otomobil ve dier sektrlerdeki iiler de destek vermilerdir. Belika gazeteleri tketicileri boykota arm, devlet almlar iptal edilmitir. 1997 Mart aynda gsteriler yaplm, bu gsterilerin en by Brkselde gerekletirilmitir. Mitinge Belikal iilerin yannda Fransa, Almanya, spanya, Portekiz, Lksemburg, talya, Hollanda, Yunanistan, Avusturya, Macaristan, Slovenya ve ek Cumhuriyetinden iiler katlmlardr. irket, Avrupa yeri Konseyleri ve toplu iten karmayla ilgili AB direktifini dikkate almad iin Fransa ve Belikada iki kere mahkum edilmitir. Bu durum, ETUCa kurallarn dzeltilmesi iin lobi yapma frsat verdii gibi, Fransadaki seim kampanyasna da konu oluturmutur. Kaynak: A. Tokol (2000). Kreselleme ve Endstri likilerine Etkisi. Kresellemenin nsani Yz. (Der: Veysel Bozkurt). stanbul: Alfa Yaynevi, ss.147-148.

Anahtar Kavramlar
Uluslararas i rgt Uluslararas veren rgt Uluslararas Sendikal Birlikler

indekiler
ULUSLARARASI RGTLER Uluslararas i rgtlerinin Kurulmasndaki Temel Faktrler Uluslararas i rgtlerinin Tarihsel Geliimi Dnya apnda Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri ULUSLARARASI VEREN RGTLER Uluslararas veren rgtlerinin Tarihsel Geliimi Dnya apnda ve Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas veren rgtleri

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

201

ULUSLARARASI RGTLER
Uluslararas ii ve iveren rgtleri, kitabnzn nceki blmlerinde ayrntlaryla ele alnan ILO, BM, Avrupa Konseyi ve AB gibi resmi rgtlerden farkl olarak uluslararas normlar oluturmamakta, ancak bu normlarn oluumuna dorudan veya dolayl ekillerde nemli katklarda bulunmaktadr. te bu zellii nedeniyle uluslararas ii ve iveren rgtlerinin genel bir ekilde de olsa ele alnp incelenmesinin yararl olacan dnyoruz.

Uluslararas i rgtlerinin Kurulmasndaki Temel Faktrler

Sendikalar gnmzde toplu pazarlk, grev ve siyasi bask yollar ile alanlarn ekonomik ve sosyal hak ve karlarn korumaya almaktadr. Uluslararas sendikal rgtler ise, alanlarn uluslararas dzeyde hak ve karlarn temsil etmektedir. Ayrca gnmzn hzla kreselleen dnyasnda uluslararas sendikal rgtler, lkeler arasndaki gelimilik farkllndan kaynaklanan eitsizlii azaltmada da etkin bir rol oynamaktadr. Sendikalarn uluslararas dzeyde rgtlenmesini gerektiren ve zamanla uluslararas sendikal rgtlerin nemini arttran faktrleri u ekilde sralamak mmkndr: alanlarn karlarnn etkin ekilde korunmas: lkelerin gelimilik derecesi ne olursa olsun, bir cret karl baml olarak alanlarn hak ve karlar ortak bir paydada bulumaktadr. Bu nedenle tm dnyada alanlarn ortak talepleri ve beklentileri, ancak uluslararas sendikal rgtler aracl ile dile getirilebilmektedir. Bunun yan sra uluslararas sendikal rgtler, az gelimi lkelerde alma standartlarnn ve sendikal haklarn korunmas ve gelitirilmesinde de byk rol oynamaktadr. Sendikacln henz gelime aamasnda olduu lkelerde uluslararas sendikal rgtler, yeni sendikalarn kurulmas, yap, faaliyet ve politikalarnn belirlenmesi, alanlara ve sendikaclara eitim verilmesi ve finansman konularnda nemli yardmlarda bulunmaktadr. Kresellemenin ve uluslararas ilikilerin nem kazanmas: Souk savan sona ermesi, siyasi blnmelerin nemli lde azalmas, lkeler arasnda zellikle ekonomik ilikilerin, hkmetler arasnda imzalanan anlamalarn artmas, ok uluslu irketlerin nem kazanmas, bilgi ve iletiim teknolojisindeki gelimeler, sendikalar arasnda karlkl ilikilerin ve uluslararas dzeyde rgtlenme eiliminin artmasna neden olmutur. Kresellemeyle birlikte sermayenin globallemesi ve mobilitesinin artmas da, iileri ve sendikalar uluslararas dzeyde rgtlenmeye iten bir dier faktrdr. Uluslararas dzeyde bask grubu oluturulmas: Uluslararas sendikal rgtler, uluslararas dzeyde etkin lobi faaliyetleri yrterek de alanlarn hak ve karlarn korumaya ve gelitirmeye almaktadr. Uluslararas sendikal rgtler, zellikle ILO iinde etkili olmaya alarak, bir yandan lkelerin uluslararas alma standartlarn benimsemesi ynnde aba sarfederken, dier yandan bu standartlar ihlal eden lkeleri dnya kamuoyu nnde tehir ederek ILOnn stlendii fonksiyonlarn glenmesine yardmc olmaktadr. Ayrca uluslararas sendikal rgtler, ILOnn alma Konferans ve Yrtme Kurulunda yeleri vastasyla yer alarak szleme ve tavsiye kararlar zerinde etkili olmaya almaktadr. Ksacas uluslararas sendikal rgtler, uluslararas alma standartlarnn belirlenmesi ve korunmasnda nemli bir rol oynamaktadr.

202

Uluslararas alma Normlar

Blgesel btnleme eilimlerinin artmas: Kresellemeyle birlikte blgesel btnleme hareketlerinin artmas, sendikalarn blgesel dzeyde ortak politika belirlemeleri ve yrtme gerekliliini ortaya karmtr. rnein, ekonomik birliin gerekletii Avrupa Birliinde Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC), Sosyal Avrupa hedefine ulalmasnda nemli bir rol oynamaktadr. Sendikalar arasnda uluslararas dzeyde dayanma ve ibirliinin artrlmas: Uluslararas sendikal rgtler, zellikle gelimekte olan lkelerdeki sendikalara ve yeniden yaplanma sreci iine giren sendikalara destek ve yardm salayarak, iilerin ve sendikalarn uluslararas dzeydeki dayanmasna gzel bir rnek oluturmaktadr. Ayrca sendikalar ve st rgtleri, gerekletirdikleri faaliyetlerde ve etkinliklerde arkalarna ye olduklar uluslararas sendikal rgtn desteini alarak, taleplerini daha ksa zaman iinde ve daha etkin bir ekilde kabul ettirebilmektedir.
SIRA SZDE

Kreselleme uluslararas sendikal rgtleri nasl etkilemektedir?

Uluslararas i rgtlerinin Tarihsel Geliimi

ileri uluslararas dzeyde temsil etme dncesi ilk kez, 29 Eyll 1864 tarihinde Londrada toplanan I. Enternasyonalde ortaya kmtr. I. Enternasyonal, btn lkelerin iileri birleiniz sloganyla, iilerin rgtl uluslararas mcadelesinin milad olmutur. Balangta yalnzca ngiliz ve Fransz iilerin temsilcilerinden oluan I. Enternasyonal, zamanla svire, Almanya, Belika, Avusturya, talya, spanya ve A.B.D.den gelen temsilcileri de kapsayan geni bir ye yelpazesine sahip olmutur. O dnemde ii hareketi, henz gl siyasi rgtler oluturamad iin esas olarak sendikalar aras bir rgtlenme nitelii tayan I. Enternasyonal, zaman iinde ortaya kan fikir ayrlklar nedeniyle dalmtr. Ancak I. Enternasyonali devam ettirebilmek amacyla eitli uluslararas rgtler kurulmutur. 1889 ylnda Pariste kurulan ve I. Dnya Savana kadar yaayabilmi olan II. Enternasyonal, Bolevik Devriminden sonra kurulmu olan III. Enternasyonal, Trokistlerin kurduu IV. Enternasyonal ve II. Dnya Savandan sonra kurulan ve halen varln devam ettirmekte olan Sosyalist Enternasyonal bu rgtlere rnek olarak verilebilir. Ancak I. Enternasyonal iileri birlemeye arma dncesinden domusa da, daha sonra toplanan Enternasyonallerde bu ii hareketi siyasi bir nitelik kazanmtr. Bir baka ifadeyle I. Enternasyonalden sonra byk lde siyasi partilerin nderliinde kurulan Enternasyonaller, gerek anlamda uluslararas sendikal rgt olma zelliini tamamtr. Bu nedenle Enternasyonallerin dnda yalnzca sendikalarn katlmyla yaplanm olan eitli uluslararas rgtler de kurulmutur. Bu rgtler, zamanla dalarak ve deierek, ancak giderek nem kazanarak varlklarn gnmzde de devam ettirmektedir. Sendikalarn uluslararas bir rgtn ats altnda toplanmas I. Dnya Sava sonrasna rastlamakla birlikte, bu alandaki nemli gelimeler II. Dnya Savandan sonra balamtr. Uluslararas dzeyde ilk sendikal rgtler, meslek sendikalarn ats altnda toplayan Uluslararas Meslek Sekreterlikleri olmutur. Uluslararas Meslek Sekreterliklerinin ilki, 1889 ylnda Uluslararas izme ve Ayakkab ileri Federasyonu ad altnda kurulmutur. Ulusal sendika merkezlerini rgtleyen ilk uluslararas sendikal rgt ise, 1913 ylnda kurulan Uluslararas Sendikalar Federasyonu (IFTU) olmutur. 1910 ylnda Amerikan i Federasyonu (AFL)nin katlmasna kadar IFTUnun yelerini genellikle Orta ve Dou Avrupa lkelerindeki sosyalist konfederasyonlar

I. Enternasyonalde iiler, uluslararas platformda ilk kez bir araya gelmilerdir.

Ulusal dzeyde sendikalamada olduu gibi, uluslararas dzeyde de ilk olarak meslek esasna dayanan sendikal rgtler kurulmutur.

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

203
Anarko-sendikalizm: Anarizmin anti-otoriter ve bireyci yanndan esinlenerek, yneticisi veya ynetim kurulu olmayan, bireysel kararlarla ynetilen ve rgt ii kurallar asgariye indirmeyi ve sendikalarn gerekletirecekleri genel grevle snfsz toplum yapsna ulamay amalayan sendikaclk anlaydr.

oluturmutur. Faaliyet gsterdii sre iinde yeleri arasnda yakn ilikiler oluturmaya alan, yelerine bilgi ve grev srasnda karlkl destek salayan IFTUya ye olan sosyalist, reformist, anarko-sendikalist grleri benimseyen konfederasyonlar arasnda zamanla atmalar ortaya kmtr. Ancak rgt iindeki bu atmalar, I. Dnya Sava, 1929 Ekonomik Bunalm ve Avrupada zellikle 1930lu yllarda faist rejimlerin iktidara gelmesi sonucunda IFTU nemli lde g kaybetmitir. II. Dnya Savandan sonra yaplan kongrede ise, IFTUnun feshine karar verilmitir. Anarko-sendikalizm konusunda daha ayrntl bilgi iin Rocker, R. (2000). Anarko-Sendikalizm. (ev: D. Gneri). stanbul:Kaos Yaynlar. adl kitaba bakabilirsiniz. IFTUnun iinde gr ayrlklarnn yaanmas nedeniyle 1920 ylnda Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu (CISC) ve 1921 ylnda da Kzl Sendikalar Enternasyonali (RILU) kurulmutur. CISC, Hristiyanlk ilkelerinin benimsenmesiyle snfl toplum yapsnn deitirilmesine gerek kalmakszn toplumsal atmann nlenebileceine inanan Hristiyan sendikaclk anlay temeli zerine kurulmutur. Kapitalizme olduu kadar sosyalizme, komnizme ve anarko-sendikalizme kar olan CISC, maddi deerler karsnda manevi deerleri, snf atmas karsnda snflar arasndaki ibirliini savunan, tm ekonomik ve sosyal kurumlarn amacnn insan kiiliini gelitirmek olduunu ileri sren bir gr benimsemitir. 1929 Ekonomik Bunalmndan ve Avrupada faizmin g kazanmasndan etkilenen CISCin temel amacn ise, IFTU iindeki sosyalist gre ve 1921 ylnda kurulan Kzl Sendikalar Enternasyonaline muhalefet etmek oluturmutur. CISC, tznde yapt deiiklikle laik bir sendikaclk anlayn benimseyerek, 1968 ylnda Dnya Konfederasyonu (WCL) adn almtr. Hristiyan sendikaclk anlay konusunda ayrntl bilgi iin Ikl, A. (1995). Sendikaclk ve Siyaset. Cilt:1. Ankara: teki Yaynevi, ss.279-332. adl kitaba bakabilirsiniz. Kzl Sendikalar Enternasyonali (RILU) ise, III. Enternasyonalin etkisiyle ve IFTUya bir tepki olarak 1921 ylnda kurulmutur. Dnya apnda komnist gre sahip olan iileri rgtlemek amacn tayan RILUnun kurulu ve faaliyetlerinde, eski SSCB sendikalar nemli roller oynamlardr. Arlkl olarak sosyalist rejimin grld lkelerden yelere sahip olan rgt, 1935 ylnda faaliyetlerine son vermitir. Uluslararas sendikal rgtler arasndaki kkl siyasi gr ayrlklar nedeniyle, uluslararas platformda sendikal rgtler II. Dnya Savana kadar paral bir yap sergilemilerdir. II. Dnya Sava srasnda faaliyetleri byk lde askya alnan uluslararas sendikal rgtler, sava sonras durumlarn tekrar gzden geirmiler ve uluslararas sendikal harekette bir btnlk salanmas amacnda birlemilerdir. Bunun zerine 1945 ylnda IFTU kendisini feshetmi ve ayn yl Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU) kurulmutur. Ancak, WFTU iinde salanan birlik ksa sreli olmu; 1949 ylnda WFTUdan kopmalar yaanarak Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU) kurulmutur. 1968 ylnda da CISC, laik bir izgi benimseyerek adn Dnya Konfederasyonu (WCL) olarak deitirmitir. Gnmzde ise uluslararas sendikal rgtleri ikiye ayrmak mmkndr: Dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas rgtler ve blgesel dzeyde faaliyet gs-

K T A P

II. Dnya Savana kadar faaliyet gsteren balca uluslararas sendikal rgtler, Uluslararas Sendikalar Federasyonu (IFTU), Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu (CISC) ve Kzl Sendikalar Enternasyonali (RILU)dir.

K T A P

II. Dnya Savandan nce kurulan uluslararas sendikal rgtler uzun mrl olamamlar ve byk bir etkinlik gsterememilerdir.

204

Uluslararas alma Normlar

teren uluslararas rgtler. Dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas sendikal rgtler Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU), Dnya Konfederasyonu (WCL) ve Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU)dur. Tm dnya apnda olmayp, belirli blgeler dzeyinde faaliyet gsteren uluslararas rgtlerin balcalar ise Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC), Afrika Sendikalar Birlii rgt (OATUU), Karayip i Kongresi (CCL) ve Arap Sendikalar Konfederasyonu (ICATU)dur.
SIRA SZDE

II. Dnya Savandan nce faaliyet gsteren uluslararas sendikal rgtler hangileridir?

Dnya apnda Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri

Dnya apnda faaliyet gsteren ve ulusal st sendikal rgtleri ye olarak kabul eden uluslararas sendikal rgtler Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu, Dnya Konfederasyonu ve Dnya Sendikalar Federasyonudur. Dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas sendikal rgtlerin bir blm ise, ikolu dzeyinde kurulan sendikalar bnyesine almaktadr. kolu sendikalarn kapsayan uluslararas sendikal rgtler Uluslararas Meslek Sekreterlikleri (ITS), Uluslararas Sendika Federasyonlar (ITF) ve Sendika Enternasyonalleri (TUI)dir. Bu rgtlerin amac, ayn ikolunda faaliyet gsteren sendikalarn ortak karlarn, zellikle ekonomik karlarn dnya apnda koruyup gelitirmektir.
ekil 12.1 Dnya apnda Faaliyet Gsteren Uluslararas Sendikal rgtler
Dnya apnda Faaliyet Gsteren Uluslararas Sendikal rgtler

Ulusal st Sendikal rgtlerden Oluan Uluslararas Sendikal rgtler

kolu Sendikalarndan Oluan Uluslararas Sendikal rgtler

Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU)

Uluslararas Meslek Sekreterlikleri (ITS)

Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU)

Sendika Enternasyonalleri (TUI)

Dnya Konfederasyonu (WCL)

Uluslararas Sendika Federasyonlar (ITF)

Ulusal st sendikal rgtleri kapsayan ve dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas sendikal rgtlerle, ikolu sendikalarn kapsayan ve dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas sendikal rgtler arasnda eitli ilikiler mevcuttur. Uluslararas Meslek Sekreterlikleri ile Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu arasnda organik olmayan yakn bir iliki varken; Uluslararas Sendika Federasyonlar Dnya Konfederasyonuna, Sendika Enternasyonalleri ise Dnya Sendikalar Federasyonuna dorudan baml bir ekilde faaliyet gstermektedir.

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

205

Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU)

Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU)nun benimsedii sosyalist sendikaclk anlayndan rahatsz olan Amerikan st sendikal rgt (CIO) ile Fransz (FO) ve ngiliz (TUC) st sendikal rgtleri, WFTUdan ayrlarak 1949 ylnda ICFTUyu kurmulardr. WFTU iindeki gr ayrlklar nedeniyle kurulan ICFTU, demokrasinin evrensel kurallarna saygl; askeri, faist veya komnist her trl dikta ynetimine ve totaliter anlaya kar mcadele veren bir rgttr. ICFTU, ideolojik ve politik sendikaclk anlay yerine, sosyal adalet, demokrasi ve zgrl savunan bir sendikaclk anlayn kabul etmitir. Bu nedenle ICFTU, uluslararas ii hareketi iindeki mcadelesini ekmek, bar ve zgrlk sloganyla ifade etmektedir. Genel Merkezi Brkselde olan ICFTU, 2003 yl itibaryla 150 lkeden 158 milyon yeye sahip 231 ulusal st sendikal rgt bnyesinde toplayan bir uluslararas sendikal rgttr. 1981 ylnda, A.B.D.deki tek st sendikal rgt olan AFLCIOnun 12 yllk bir aradan sonra tekrar rgte katlmas ve 1980lerin sonunda dou bloundaki zlmeler sonucunda bu lkelerdeki ulusal sendika merkezlerinin de rgte girmesiyle birlikte, ICFTUnun son yllarda ye says hzla artmtr. ICFTUnun yeleri zellikle Bat Avrupadaki lkeler bata olmak zere, Kuzey Amerika, Japonya, Avustralyadaki ulusal st sendikal rgtlerdir. Ancak ICFTU Asya ve Latin Amerikada da yeleri olmasna ramen, Afrikada olduka zayf bir temsil gcne sahiptir. 1986 ylnda Polonya Dayanma Sendikasnn yeliine kadar ICFTU, Dou Avrupann komnist lkeleri ile Kba, in, Vietnam ve Kuzey Koreden hibir yeye sahip olmamtr. Ancak Sovyet sisteminin kyle birlikte ek Cumhuriyeti, Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Estonya, Slovakya ve Moldova gibi eski komnist lkelerden de ulusal st sendikal rgtler ICFTUya ye olmaya balamlardr. ICFTU, sosyalist veya sosyal demokrat partilerle yakn iliki iinde olan sendikal rgtlere ak olduu gibi, pragmatik sendikaclk anlayn benimseyen sendikal rgtlerin yeliine de aktr. Ancak ICFTU tz uyarnca yelerin hkmetlerin, siyasi partilerin veya dier glerin etkisinde olmamalar ve rgtn demokratik sendikacl gelitirme amacn kabul etmeleri gerekmektedir. ICFTU, kural olarak her lkeden yalnzca bir ulusal st sendikal rgt yelie kabul etmektedir. Ancak siyasi ve ideolojik bakmdan paralanm bir sendikal yapya sahip olan lkelerden, birden fazla ulusal st sendikal rgt yelie kabul edebilmektedir. rnein ICFTUya talyadan CGIL, CISL ve UIL; Hindistandan INTUC ve HMS, Fransadan CGT-FO ve CFDT; Brezilyadan CGT, Fora Sindical ve CUT; Trkiyeden ise, aralarnda siyasi gr farkllklar olan toplam ii (Trk, DSK, Hak-) ve bir memur sendikalar konfederasyonunu (KESK) ye bulunmaktadr. Ayrca ok istisnai bir durum olmakla birlikte ICFTUya taban sendikal rgtler de ye olabilmektedir. Trkiyeden ICFTUya niin birden fazla konfederasyon ye bulunmaktadr?

Genellikle sanayilemi lkelerden yelere sahip olan ICFTU, dnya apnda faaliyet gsteren ve ulusal sendika merkezlerini kapsayan en gl uluslararas sendikal rgttr.

ICFTUya Trkiyeden ii sendikalar konfederasyonlarndan Trk-, DSK ve Hak-; memur sendikalar konfederasyonlarndan ise, KESK ye bulunmaktadr.

SIRA SZDE

3
ICFTU kendisine ye olan farkl ideolojik ve siyasal gre sahip sendikal rgtlerin eilimlerini dikkate alarak, daha genel amalar benimsemitir. ICFTU, temel sanayi kollarnn devletletirilmesi, kapitalizmden sosyalizme gei gibi belirli ideolojik konularda taraf tutmaktan kanmaktadr. Bunun yerine totaliter sistemlerin benimsenmemesi, dnya barnn korunmas, sosyal adalet ve insan haklar iin mcadele, gelir ve servetin ulusal ve uluslararas dzeyde adil ekilde datl-

206

Uluslararas alma Normlar

ICFTU, 1990l yllardan itibaren kresellemeye sosyal bir boyut kazandrlmas iin mcadele vermektedir.

mas gibi tm yeler tarafndan kabul edilebilecek amalar benimsemektedir. ICFTU, dnyada kalc bir bar ortamnn ancak hr emek, ekonomik demokrasi, sosyal adalet ve sosyal gvenlik temelinde salanabileceine inanmaktadr. ICFTUnun faaliyetlerini, temsil, rgtlenme, hizmet ve dayanma faaliyetleri olmak zere drt kategoride toplamak mmkndr. ICFTU, uluslararas platformda ii haklarnn korunmas ve iverenlerin ve hkmetlerin iilere uyguladklar haksz fiillere kar konulmas iin uluslararas igcnn bir sesi olarak faaliyet gstermektedir. ICFTU, UNESCO, FAO, WHO, BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi ve UNICEF nezdinde istiari rgt statsne sahip olup, bu kurululardaki almalara yelerini temsilen katlabilmektedir. ICFTUnun rgtlenme faaliyetleri ise, zellikle sendikalarn gsz ve zayf olduu gelimekte olan lkelerdeki sendikacl glendirmeye ve gelitirmeye ynelmektedir. ICFTU, kendi sendikaclk anlayn yaymak ve gelimekte olan lkelerdeki sendikalar desteklemek amacyla, bu lkelerdeki sendika yneticileri iin eitim programlar dzenlemekte ve sendikalara ara-gere balar yapmakta; ancak dorudan mali yardm yapmaktan mmkn olduunca kanmaktadr. Ayrca ICFTU, son yllarda kreselleme karsnda ii haklarn uluslararas platformda savunma konusunda aktif bir rol oynamakta ve kresellemeye sosyal bir boyut kazandrmak iin mcadele vermektedir. ICFTUnun dayanma faaliyetleri ise, genellikle yelerinin karlarna ters den hkmet uygulamalar, yasal dzenlemeler, ok uluslu irket yneticilerinin aldklar tek tarafl kararlar karsnda eitli protesto eylemlerinde bulunmaktan ve yelerine manevi destek salamaktan ibarettir. Ancak ICFTU, yalnzca hkmetler ve iverenler zerinde deil, yarg kararlar zerinde de etkin bir uluslararas bask grubu olarak faaliyet gstermektedir. Temsil, rgtlenme ve dayanma faaliyetleriyle yakndan ilgili olan ICFTUnun hizmet faaliyetleri arasnda, eitli dzeylerde dzenlenen eitim ve kurs programlar, yelerinin ihtiya duyduklar istihdam analizleri, cret ve fiyat endeksleri, toplu pazarlk stratejileri gibi konularda aratrma ve bilgi salama hizmetleri yer almaktadr. ICFTU, faaliyetlerin koordinasyonunu kolaylatrmak ve blgesel sorunlarla daha yakndan ilgilenmek amacyla blgesel dzeyde rgtler oluturan ilk uluslararas sendikal rgttr. Halen blgesel rgt faaliyet gstermektedir. Bunlar; Asya ve Pasifik Blgesel rgt (APRO), Afrika Blgesel rgt (AFRO) ve Amerikan Blgesel rgt (ORIT)dr. ICFTUnun ilk blgesel rgt olan Avrupa Blgesel rgt (ERO) ise, yelerinin daha geni tabanl bir rgt kurmak amacyla rgtten ayrlmalar ve yeni bir rgt (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu-ETUC) kurmalarndan sonra lavedilmitir. Trkiyeden de ii sendikalar konfederasyonlarndan Trk-, DSK ve Hak-; memur sendikalar konfederasyonlarndan ise KESK, ICFTUya APRO kanalyla yedir. 1950li yllarda srarl taleplerine ramen Trk-in, ICFTUya yelii gereklememitir. Trk- ICFTUya 27 Mays 1960 tarihini izleyen gnlerde Prof. Dr. Cahit Talasn alma Bakan olmasyla birlikte ye olmutur. ICFTUya DSK 1992 ylnda, Hak- ve KESK ise 1997 ylnda ye olmutur. ICFTUnun en st organ drt ylda bir toplanan kongredir. Kongrede tm ye rgtler ve Uluslararas Meslek Sekreterlikleri ye saylaryla balantl olarak temsil edilmekte; ancak Uluslararas Meslek Sekreterliklerinin oy hakk bulunmamak-

DKKAT

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

207

tadr. Kongreye, ye olmayan sendikalardan ve eitli uluslararas rgtlerden de temsilciler gzlemci olarak katlmaktadr. ICFTU, Dnya Konfederasyonu (WCL) ve Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU) gibi kendisine dorudan baml uluslararas sendika federasyonlarna sahip deildir. ICFTU, kuruluundan bu yana bamsz ve zerk bir yapya sahip olan Uluslararas Meslek Sekreterlikleri (ITS) ile devaml bir yakn iliki iindedir; ancak bu iliki, genel kar birlii erevesinde ve karlkl ibirlii esasna dayanmaktadr. ITSler, ikolu dzeyinde kurulan sendikalar, blgesel bir ayrmda bulunmadan biraraya getirmektedir. Bir baka ifadeyle ikolu dzeyinde kurulan ulusal sendikalar, ITSlerin ats altnda dnya apnda faaliyet gstermek amacyla bir araya gelmektedir. Halen faaliyet gstermekte olan 11 tane ITS bulunmaktadr. ITSler zerk ve kendi kendilerini yneten rgtler olmakla birlikte; genel politika konularnda ICFTUnun nderliini kabul etmekte ve ICFTU da ITSlerin ynetim organlarna oy hakk olmadan katlmalarn kabul etmektedir. ICFTUnun yap ve faaliyetleri ile ilgili daha ayrntl bilgi iin http://www.icftu.org adresine bakabilirsiniz.

ITSlerin ICFTU ile organik olmayan; ancak genel kar birlii erevesinde ve karlkl ibirlii esasna dayanan bir ilikisi vardr.

NTERNET

Dnya Konfederasyonu (WCL)

WCLnin kkeni, 1920 ylnda kurulan Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu (CISC)na dayanmaktadr. Hristiyan sendikaclk anlayn benimseyen CISC, dini inanlar gl olan byk bir kesimi bnyesinde toplayacana inanmtr. Ancak CISC, Fransa, Belika, Hollanda ve svire gibi yalnzca snrl sayda Avrupa lkesinden yelere sahip olmutur. 1960l yllarda ulusal ve uluslararas dzeyde Hristiyan sendikaclk akmnda balayan laikleme sreci sonucunda ise, CISC etkinliini ve gcn nemli lde kaybetmitir. zellikle Fransann ikinci byk ii konfederasyonu olan Fransz Hristiyan i Sendikalar Konfederasyonu (CFTC)nun 1964 ylnda laiklii benimseyerek adn Fransz Demokratik Konfederasyonu (CFDT) olarak deitirmesi zerine CISC, 1-4 Ekim 1968 tarihlerinde Lksemburgda toplanan kongresinde laik bir izgi benimseyerek, Dnya Konfederasyonu (WCL) adn almtr. WCL, baz Mslman lke sendikalaryla da yakn ilikiler kurmaktadr. Ayrca ye sendikalar vastasyla WCL, baz Bat Avrupa lkelerindeki gmen Trk ve Mslman iilere ynelik aktif faaliyetlerde bulunmaktadr. zellikle Fransada Kuzey Afrikal iiler, Hollanda ve Belikada Trk iiler WCLnin yakn ilgi alan iindedir. Hatta Hollanda ve Belikada baz Trk iilerinin Hristiyan sendika merkezleri iinde rgtlendikleri ve etkin konumlar elde ettikleri grlmektedir. Bunun yansra WCL, 1980 sonras Trkiyede sendikal hak ihlalleri konusunda da kaytsz kalmam; uluslararas alanda etkin bir bask grubu olarak faaliyet gstermitir. Genel Merkezi Brkselde olan WCL, Ekim 2001 itibaryla 116 lkeden 144 tane bamsz ve demokratik st sendikal rgtn ye olduu uluslararas bir sendikal rgttr. WCL, zellikle nc Dnya lkelerinden yaklak 26 milyon yeye sahiptir. Avrupadaki yelerinin byk bir blmn kaybeden WCLnin yelerini ounlukla azgelimi lkelerin st sendikal rgtleri oluturmaktadr. WCLye ye olan bu st sendikal rgtlerin ye says da ICFTUya ye olan st sendikal rgtlerin ye saysna gre son derece snrldr. WCLnin en byk yeleri, 1.1 milyon ye ile Belika Hristiyan Sendikalar Konfederasyonu ve 2 milyon ye ile
DKKAT

1920 ylnda kurulan Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu (CISC)nun, 1968 ylnda Lksemburgda toplanan 16. kongresinde tzyle birlikte ismi de Dnya Konfederasyonu (WCL) olarak deimitir. Bu nedenle WCL, gnmzde halen faaliyet gstermekte olan en eski uluslararas sendikal rgttr.

208

Uluslararas alma Normlar

WCL, Dnya Sendikalar Federasyonunun devlet ve parti kontrol altndaki Marksist sendikaclk anlay ile Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonunun saf ve basit pragmatik sendikaclk anlayna kar kmakta ve bunlara alternatif bir sendikaclk anlayn savunmaktadr.

Polonya Dayanma Sendikasdr. 1996 yl itibaryla WCLnin Latin Amerikada 7.7 milyon, Afrikada 1.9 milyon, Asyada 3.6 milyon, Avrupa ve Kuzey Amerikada 8.8 milyon yesi bulunmaktadr. Dolaysyla WCL, gnmzde halen faaliyet gstermekte olan en eski uluslararas sendikal rgt olmakla birlikte; ye says ve corafi yaygnlk asndan ICFTUnun olduka gerisinde bulunmaktadr. 1960lardaki deiimden bu yana WCL, WFTUnun Marksist-Leninist materyalizmine ve ICFTUnun sosyal-demokratik refah anlayna sahip saf ve basit ekonomik sendikaclk yaklamna alternatif bir sendikaclk anlayyla ortaya kmaktadr. Demokratik planlamay, iilerin ynetime katlmasn ve d denetimden bamsz bir sendikaclk anlayn savunan WCL; kendisini Hristiyan orijininden miras kalan hmanist ve dini temele dayanan ve sendikal oulculua sk skya bal bir sendikal rgt olarak tanmlamaktadr. Ayrca WCL, sendikal mcadelenin kapitalizme kar alternatif bir toplum dzeni yaratmaya ynelik olmas gerektiini savunmaktadr. WCL, sendikal zgrlk, zerklik ve oulculuu savunmakta; iilerin retim srecinde, zellikle ynetime katlma yoluyla, daha fazla sz hakkna sahip olmas gerektiine inanmaktadr. WCL, az gelimi lkelerdeki sendikal hareketi glendirmeye ynelik faaliyetlerde bulunmay ana ama olarak benimsemitir. Bu nedenle WCL, az gelimi lke sendikalar iin eitli eitim ve sosyal planlar, teknik ve maddi yardmlar gerekletirmektedir. Dayanma faaliyetine de nem veren WCL, zellikle gelimi lke sendikalar ile az gelimi lke sendikalar arasnda dayanma salamaya almaktadr. WCL, az gelimi lkelerin sosyal ve ekonomik kalknmasnn salanmas, bu lkelerdeki demokratikleme abalarna destek verilmesi, sendikalarn glendirilerek baszlklarnn korunmas konularna nem vermektedir. rgt, ILO, BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi ile dier uluslararas rgtlerde danma statsne sahiptir. WCL, Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu ile Dnya Sendikalar Federasyonunu hangi alardan eletirmektedir? WCLnin sendikaclk anlay nedir? WCL, belirli bir blgedeki sendikalarn faaliyetlerini tevik etmek, desteklemek ve koordine edebilmek amacyla, 1973 ylnda Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC)un kurulmasyla lavedilen Avrupa rgt (EO) dnda, tane blgesel rgt oluturmutur. Bunlar; Latin Amerika iin CLAT, Asya iin BATU ve Afrika iin FOPADESCdir. WCL yelerinin te ikisi Latin Amerikadan olup, CLAT kanalyla ye olmulardr. CLAT anti kapitalist ve anti Amerikan eiliminde olup, faaliyetlerini Latin Amerikadaki kyller ve tarm iileri zerinde younlatrmtr. kolu dzeyinde kurulu ulusal sendikalar dnya apnda rgtleyen Uluslararas Sendika Federasyonlar (ITF), WCLye baml rgtler olarak faaliyet gstermektedir. Bir baka ifadeyle WCL ile ITFler arasnda organik bir iliki olduu iin, ITFlerin politikalar ve faaliyetleri WCL tarafndan tespit edilmekte ve ynlendirilmektedir. Halen WCLye bal olarak farkl ikollarnda faaliyet gsteren 9 tane ITF bulunmaktadr. ITFler faaliyet gsterdikleri ikollarnn sorunlaryla ilgilenmekle birlikte, asl faaliyet alann okuluslu irketler (U) oluturmaktadr. Uler karsnda iileri temsil etmek, Ulerle yrtlecek toplu pazarln koordinasyonu iin konseyler oluturmak, aratrmalar yapmak ITFlerin balca faaliyet alanlar arasndadr. WCLnin yap ve faaliyetleriyle ilgili daha ayrntl bilgi iin http://www.cmt-wcl.org adresine bakabilirsiniz.

SIRA SZDE

ITFler WCLye organik olarak bal olan ulusal ikolu sendikalarndan olumaktadr; politikalar ve faaliyetleri WCL tarafndan ynlendirilmektedir.

NTERNET

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

209

Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU)

II. Dnya Savandan nce uluslararas sendikal rgtlenme IFTU, CISC ve RILUdan oluan paral bir yapya sahipti. Ancak sava sonras sendikal hareketlerin yeniden canlanmasyla birlikte, sendikalar uluslararas dzeyde tek bir merkez etrafnda toplama dncesi ile 1945 ylnda IFTU kendisini feshetmi ve ayn yl Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU) kurulmutur. WFTU, IFTUnun devam niteliinde deildir; tm ulusal sendika merkezlerini bnyesinde toplama amac tayan yeni bir uluslararas sendikal rgt olarak kurulmutur. Ancak II. Dnya Sava sonrasnda ortaya kan souk sava atmosferi, WFTUnun yeleri arasnda uzlamaz fikir ayrlklarnn domasna neden olmutur. zellikle A.B.D. hkmetinin Truman doktrini erevesinde sava sonras Avrupa lkelerine balatt Marshall yardmlar ile WFTU iindeki gr ayrlklar iyice su yzne kmtr. Marshall yardmlarn savunan Amerikan, ngiliz ve Hollanda sendika merkezleri, Avrupa lkelerinin sendikaclk hareketlerindeki blnmeye paralel bir ekilde, 1949 ylnda WFTUdan ayrlarak ICFTUyu kurmulardr. Daha sonraki dnemlerde de WFTUdan ICFTUya olan ye kay devam etmitir. Marshall Plan, Avrupaya ekonomik yardm yapmak iin dzenlenen ve A.B.D. Dileri Bakan G. Marshall tarafndan ortaya atlan bir plandr. Marshall, Harvard niversitesinde yapt bir konumada bu fikri ortaya atmtr. Marshall Plan, Avrupay Kalkndrma Program (European Recovery Program) ad altnda 2 Nisan 1948 tarihinde Bakan Truman tarafndan imzalanan bir kanunla kabul edilmitir. Bu plann temelinde II. Dnya Savandan sonra retken kapasitelerini byk lde kaybeden Avrupa lkelerine A.B.D.nin yapt yardmlar yatmaktadr. Hibe veya kredi olarak verilen yardmlarla, d demeleri ak veren Avrupa lkelerinin ksa srede toparlanmalar ve d yardm olmakszn kendi ayaklar zerinde durarak uluslararas ekonomik ilikilere balamalar hedeflenmitir. Bata Fransa ve eski SSCB olmak zere dou blou lkelerinin sendika merkezleri, Marshall Planna Avrupann bamszln tehlikeye sokaca iin iddetle kar kmlardr. ABDnin her iki sendika merkezi (AFL ve CIO) ile ngilterenin sendika merkezi (TUC) ise, Avrupann ABDnin yardm olmadan ayaa kalkamayacan ileri srmtr. Sendika merkezleri arasnda Marshall Plan konusunda yaanan bu fikir ayrlklar, WFTUnun paralanmasna kadar gitmitir. Genel merkezi Pragda olan WFTUnun gnmzdeki ye says bilinmemekle birlikte; 1986 ylnda 200-250 milyon iiyi rgtleyen 90 yeye sahip olduu belirtilen rgtn ye saysnn ok snrl dzeyde kald tahmin edilmektedir. 1949 ylndan Sovyet Blounun yklna kadar WFTUnun yelerinin byk bir blmn komnist parti ynetimindeki lkelerin ulusal st sendikal rgtleri oluturmutur. E deyile WFTU, eski Sovyet Blounun uluslararas sendikal rgt olarak karakterize edilmitir. Ancak komnist parti ynetimindeki lkelerdeki ulusal st sendikal rgtlerin hepsi WFTU iinde temsil edilmemi; Yugoslavya, Arnavutluk ve indeki yeler eitli nedenlerle farkl tarihlerde WFTUdan ayrlm veya ihra edilmilerdir. WFTU, komnist olmayan lkelerden de nemli sayda yeye sahiptir; ancak bu sendikal rgtler faaliyet gsterdikleri kendi lkelerinde ikincil bir neme sahiptir. WFTU, SSCBnin her zaman iin d politikasn desteklemi;
DKKAT

WFTU, eski Sovyet Blounun siyasi etkinlii altnda kalan uluslararas bir sendikal rgttr.

210
Sovyet Blounun kyle birlikte WFTU, etkinliini byk lde kaybetmitir.

Uluslararas alma Normlar

ekoslovakyann Varova Pakt tarafndan igaline kar tavr almas dnda bu genel politikasndan herhangi bir sapma grlmemitir. zellikle 1950li yllarda Sovyet egemenlii altnda tamamen komnist bir uluslararas sendikal rgt haline gelen WFTU; Fransa, talya ve Latin Amerikada bir ka byk yeye sahip olmann dnda, Batda ok nemli bir hareket yaratamamtr. Sovyet Blokunun yklna kadar, marksist sendikaclk anlayna sahip olan WFTU ile pragmatik bir sendikaclk anlayna sahip olan ICFTU arasnda byk mcadeleler yaanmtr. Ancak Sovyet modeli komnizmin ilk nce Orta ve Bat Avrupada, daha sonra SSCBde kyle birlikte, WFTU da kn eiine gelmitir. Eski Sovyet Blokunda yer alan yeler, WFTUdan 1989 ve 1992 yllar arasnda ayrlmlardr. 1949 ylndan itibaren WFTUnun en gl yesi olan Sovyet Tm Birlik Sendikalar Genel Konseyi (AUCCTU), 1990 ylnda Sendikalar Genel Konfederasyonu adn alm ve 1991 ylnda WFTU ile ilikilerini dondurmutur. 1990 ylnda kurulan Rusya Bamsz Sendikalar Federasyonu, 1995 ylnda kurulan Tm Rusya Emek Konfederasyonu ile Rusya Emek Konfederasyonu ise, temsil ettikleri yaklak 30 milyon ii ile 2000 ylnda ICFTUya ye olmulardr. Avrupadaki iki gl yesi olan CGT (Fransz Genel Konfederasyonu) ve OPPZ (Polonya Sendikalar Birlii) de 1995 ve 1997 yllarnda ayrlmtr. Suriye Sendikalar Genel Federasyonu, Kba Sendikalar Merkezi (CTC), Vietnam Sendikalar Federasyonu (VFTU), Hindistan i Sendikalar Kongresi (AITUC) ve dier birka ye rgt yaatmak iin abalamaktadr. Sovyet Blou yklmadan nce WFTUnun ye profili nasld?

SIRA SZDE

5
WFTUnun en nemli amac tm dnyadaki insanlarn yaam ve alma koullarn gelitirmektir. Bu amaca ise ii snfnn rgtlenmesini ve birliini salayarak, az gelimi lkelerdeki sendikalara yardm ederek, savaa kar karak ve faizmle srekli olarak mcadele ederek ulalacana inanmaktadr. Perestroika ve Glasnost srecinde WFTU imajn deitirmek iin aba gstermitir. Gnmzde ise yelerinin byk bir ksm, demokratik toplum ve piyasa ekonomisi iinde yeni bir rol stlenmeye almaktadr. WFTU, zellikle az gelimi lkelerde sendikalarn kurulmasna, zayf sendikalarn glendirilmesine ve sendika liderleri iin eitim programlar oluturulmasna nem vermektedir. WFTU, ILOya ikayetlerin iletilmesi, ILO toplantlar srasnda yelerinin etkin bir ekilde temsil edilmesi, ILO standartlarnda WFTU ilkelerine yer verilmesi iin aba harcamaktaysa da, etkinliini nemli lde yitirmi durumdadr. WFTUnun Asya (Hindistan), Afrika (Senegal), Amerika (Kba) ve Ortadou (Suriye)de blgesel temsilcilikleri bulunmaktadr. kolu dzeyinde kurulu sendikalar dnya apnda rgtleyen Uluslararas Sendika Enternasyonalleri (TUI), WFTUya baml rgtler olarak faaliyet gstermektedir. TUIler zerk karar verme yetkisine sahip deildirler; kendi tzklerinin bulunmasna ramen TUIlerin politika ve faaliyetleri WFTU tarafndan belirlenmektedir. Gnmzde WFTUya bal 11 tane TUI faaliyet gstermektedir. 1989 ylndan itibaren WFTUda olduu gibi, TUIler de yelerinin ounu kaybetmitir ve etkinliklerinde bir azalma meydana gelmitir. WFTUnun yap ve faaliyetleri konusunda daha ayrntl bilgi iin http://www.wftu.cz adresine bakabilirsiniz.

WFTU ile organik iliki iinde olan TUIlerin zerk ynetsel ve finansal yaplar yoktur. TUIlerin politika ve faaliyetleri WFTU tarafndan belirlenmekte ve finanse edilmektedir.

NTERNET

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

211

Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri

Blgesel dzeyde faaliyet gsteren uluslararas sendikal rgtler, belirli bir blgedeki sendikalarn ortak karlarn temsil etmek veya zel sorunlarna blgedeki uluslararas bir organn dikkatini ekmek, bir ideolojiyi yaymak gibi amalarla oluturulmaktadr. Bu rgtler bir blgenin tmn veya bir blmn kapsamaktadr. Ulusal st sendikal rgtleri kapsayan blgesel sendikal rgtler arasnda Afrika Sendikalar Birlii rgt, Arap Sendikalar Konfederasyonu, Asya Sendikalar Birlii, Gney Pasifik ve Okyanus Sendikalar Konseyi, Karayip i Kongresi, Kuzey lkeleri Sendikalar Konseyi ve Avrupa Sendikalar Konfederasyonu saylabilir. Ancak bu blmde lkemizdeki ii sendikalar konfederasyonlarnn da ye olduklar Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) ayrntl olarak incelenecektir.

Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC)

Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC), blgesel bir rgt olmas nedeniyle daha nce incelenen ICFTU, WCL ve WFTUdan farkl bir yapya sahiptir. ETUC, yalnzca Avrupada faaliyet gsteren st sendikal rgtleri yelie kabul etmektedir. ICFTUnun blgesel rgt olarak faaliyet gsteren Avrupa Blgesel rgt (ERO)nn yeleri, daha geni tabanl bir rgt kurmak amacyla rgtten ayrlmlar ve ETUCu kurarak EROyu lavetmilerdir. Bu nedenle ETUC yelerinin byk bir ksm ICFTUya da ye bulunmaktadr. Genel Merkezi Brkselde olan ETUC 1973 ylnda, Avrupa ekonomik entegrasyonu srecinde Avrupadaki iilerin sosyal, ekonomik ve kltrel karlarn temsil etmek ve gelitirmek amacyla kurulan uluslararas bir sendikal rgttr. ETUC, Avrupa Birliine (AB) ve Avrupa Serbest Ticaret Birliine (EFTA) ye lkelerin, bunlarn dnda kalan Malta, Kuzey ve Gney Kbrs, Trkiye gibi lkelerin ve dier Orta ve Dou Avrupa lkelerinin sendika merkezlerini kapsayan bir rgttr. Gnmzde ETUCun 34 Avrupa lkesinden ve 78 ulusal st sendikal rgtten oluan toplam 60 milyon yesi bulunmaktadr. ETUC AB, Avrupa Konseyi ve EFTA tarafndan tannan ve Avrupa dzeyinde ulusal sendika merkezlerini temsil eden tek rgttr. ETUCun kurulmasyla Avrupa dzeyinde bir rgtlenme saland gibi; ortak bir Avrupa yaplanmas erevesinde farkl siyasal izgilerdeki sendikal rgtlenmelerin birlii de salanmtr. Bat Avrupadaki st sendikal rgtlerin byk bir blm ETUCa yedir. Orta ve Dou Avrupa lkelerindeki deiimle birlikte, bu lkelerdeki st sendikal rgtler de ETUCa ye olmaya balamlardr. Bylelikle zellikle son on yl iinde ETUCun ye says hzla artmtr. ETUC, ICFTUya ye olan st sendikal rgtlerin yan sra, WCLya ye olan st sendikal rgtleri de yelie kabul etmektedir. ETUCa ayn lkeden birden fazla st sendikal rgt ye olabilmektedir. ETUC yelerinin byk bir blm, gelimi ve ILOnn ekirdek szlemeler olarak adlandrlan 7 temel szlemesini, birka istisna dnda kabul eden lkelerde faaliyet gsteren st sendikal rgtlerdir.
ETUC, Avrupa blgesiyle amalarn ve yelerini snrlam, zgr ve demokratik sendikaclk ilkelerine sk skya bal olan uluslararas sendikal bir rgttr.

rgtsel ve finansal adan tamamen bamsz bir yapya sahip olan ETUC, Sosyal Avrupa amacna ulamada nemli bir rol oynamaktadr.

Trkiyedeki ii sendikalar konfederasyonlarndan Trk-, DSK ve Hak- ile memur sendikalar konfederasyonlarndan KESK, ETUCa yedir.

212

Uluslararas alma Normlar

DKKAT

ekirdek szleme olarak adlandrlan, Trkiye tarafndan da kabul edilerek i hukuka dahil edilen rgtlenme zgrl ve toplu pazarlk hakk, zorla altrmann nlenmesi, ocuk igcnn nlemesi ve istihdamda ayrmcln nlenmesi ile ilgili olan 7 ILO szlemesi unlardr: 87 sayl Sendika zgrlne ve rgtlenme Hakknn Korunmasna likin Szleme, 98 sayl rgtlenme ve Toplu Pazarlk Hakknn Korunmasna likin Szleme, 29 sayl Cebri veya Zorla altrmaya likin Szleme, 105 sayl Zorla altrmann lgasna likin Szleme, 100 sayl Eit Deerde in Erkek ve Kadn iler Arasnda cret Eitliine likin Szleme, 111 Sayl ve Meslek Bakmndan Ayrmcla likin Szleme, 1 sayl stihdama Kabulde Asgari Yaa likin Szleme. 17 Haziran 1999 tarihinde kabul edilen 182 sayl ocuklarn almasnn En Kt Biimlerinin Kaldrlmas ve Yasaklanmasna likin Szleme ise, 138 sayl szlemeyi tamamlayc nitelikte ve ocuk iilerle ilgili bir szleme olmas nedeniyle sekizinci ekirdek szleme olarak kabul edilmektedir. Tek Avrupa pazar, ekonomik ve parasal birlik gibi gelimeleri ieren Avrupa entegrasyon sreci, Avrupadaki sendikal hareketi de yakndan etkilemektedir. Bu srete Avrupadaki sendikalarn faaliyet alanlarn ulusal dzey ile snrlamalar mmkn deildir. Toplu pazarlk glerini ve ekonomik ve sosyal hayattaki etkinliklerini koruyabilmeleri iin sendikalarn tek bir azdan seslerini duyurmalar ve Avrupa dzeyinde birlikte hareket etmeleri gerekmektedir. Bu amaca ulamada ise, ETUC nemli bir rol oynamaktadr. ETUC, Avrupada ekonomik bir birlik salanrken, bu gelimeye sosyal boyutun eklenmesi ve iilerin nceliklerinin dikkate alnmas iin gayret gstermektedir. ETUC, kendisine ye olan st sendikal rgtlerin glerini biraraya getirmekte ve uyumlatrmaktadr. ETUC, kurulduu yldan bu yana Avrupada ekonomik birliin sosyal birlikle tamamlanmas ve ABnin daha etkin, saydam ve demokratik hale getirilmesi iin eitli kurumsal reformlarn yaplmas gerekliliini savunmaktadr. ETUC Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyinde iileri dorudan temsil ederek ve istihdam, sosyal iler ve makro ekonomi politikalar gibi eitli alanlarda Avrupadaki yetkili mercilere danma hizmeti vererek, Avrupa dzeyinde politikalarn belirlenmesi ve yasama srecine etki etmektedir. Ayrca ETUC, ABde sosyal tarafn temsil edildii Ekonomik ve Sosyal Komitede ii tarafnn faaliyetlerini koordine etmekte ve alnacak her kararda iilerin birlikte hareket etmeleri iin ii tarafna gerekli bilgi ve uzman desteini salamaktadr. Bir baka ifadeyle yalnzca ABnin uluslararas sendikal rgt olmamakla birlikte; ETUCun temel faaliyeti, AB mevzuatn ve politikalarn etkilemek, Komisyon, Parlamento ve Konsey gibi eitli AB kurumlarnda, AB ile yrtlen ok ynl danma srelerinde sendikal katlm ve temsili salamaktr. rnein Avrupa yeri Konseyleri Direktifi ile Bilgilenme ve Danma Direktifi, ETUCun AB bnyesindeki uzun lobi faaliyetleri sonucunda kabul edilen iki yasal dzenlemedir. ETUCun AB iindeki yeri ve nemi nedir?

ETUC, Avrupadaki ii haklarnn ve sendikal haklarn korunmas ve gelitirilmesi iin AB, EFTA ve Avrupa Konseyi dzeyinde etkin lobi faaliyetlerinde bulunmaktadr.

SIRA SZDE

6
ETUC, ayn zamanda Avrupa dzeyinde sosyal diyaloun salanmasnda da byk bir rol oynamakta ve iveren taraf ile birlikte, Avrupa dzeyinde bir endstri ilikileri sistemi oluturmaya almaktadr. Ayrca ETUC, son zamanlarda iveren konfederasyonlarnn Avrupa dzeyindeki uluslararas rgt olan UNICE ile

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

213

pazarlklar yapmaya; hatta ebeveyn izni, ksmi sreli alma ve belirli sreli hizmet akitleri gibi baz konularda ereve szlemeler imzalamaya balamtr. Sosyal taraflar arasnda imzalanan bu tr ereve szlemeler, uluslararas sendikal rgtlerin uluslararas dzeyde norm oluturmasna gzel bir rnek oluturmaktadr. ETUCun son dnemlerde ilgilendii konular arasnda ise kreselleme, yksek isizlik oranlar, istihdamn merkez alnd ekonomi politikalar, Sosyal art, Maastricht Anlamas, tek pazarda endstriyel demokrasinin yaygnlatrlmas, byk okuluslu irketlerde Avrupa alma Konseylerinin oluturulmas, entegre enerji politikalarnn benimsenmesi, alma ortamnn gelitirilmesi ve kadn igc, gen igc, gmenler ve zrl iiler gibi zayf ii gruplarnn korunmas yer almaktadr. Baz faaliyetleri iin Avrupa Komisyonundan para yardm alan ETUC; aratrma, enformasyon ve dokmantasyon iin Avrupa Sendika Enstits (ETUI), ii sal ve iyeri gvenlii konusunda aratrma yapmak ve Avrupa teknik standartlarnn belirlenmesine katkda bulunmak iin Sendika Teknik Brosu ve sendikal eitim iin Avrupa Sendika Koleji kurmutur. Ayrca ETUC, son birka yldr Sosyal Avrupa amacna ulamak ve AB Anlamasndaki temel haklarla ilgili blm gelitirmek iin Avrupa apnda gsteriler dzenlemektedir. Kasm 1997de Lksemburgda, Haziran 2000de Lizbonda, Aralk 2000de Nicede dzenlenen gsteriler buna rnek olarak verilebilir. ETUCda siyasi konular genellikle ikincil bir neme sahiptir. Ancak rgt siyasi zgrlk, demokrasi, insan haklar ve sendikal haklar, silahszlanma konularna ak destek vermektedir. ETUCa bal olan metal, maden, tarm ve iletiim gibi belirli ikollarndaki ulusal sendikalar Avrupa dzeyinde temsil eden 11 tane Sanayi Komitesi (Sanayi Federasyonu) faaliyet gstermektedir. Sanayi Federasyonlar, Avrupa kurumlarnda etkin birer bask grubu olarak lobi faaliyetlerinde bulunmaktadr. Ayrca son zamanlarda Avrupa endstri ilikileri sisteminin oluturulmas srecinde bir pazarlk birimi olarak da faaliyet gstermektedir. Sanayi Federasyonlar, ITSler ile yakn iliki iindedir; hatta Sanayi Federasyonlarna ye olan st sendikal rgtlerin ok byk bir ksm ayn zamanda ITSlere de ye bulunmaktadr. ETUCun yap ve faaliyetleri konusunda daha ayrntl bilgi iin http://www.etuc.org adresine bakabilirsiniz.

ETUCa bal olarak faaliyet gsteren ve Avrupada belirli ikollarndaki sendikalar rgtleyen 11 tane Sanayi Federasyonu bulunmaktadr.

NTERNET

ULUSLARARASI VEREN RGTLER

Ulusal alanda olduu gibi, uluslararas alanda da iveren rgtleri, ii rgtleri karsnda savunma amacyla kurulmulardr. Aada uluslararas iveren rgtlerinin tarihsel geliimine ksaca deinilerek, uluslararas platformda faaliyet gsteren balca iveren rgtlerinin yap ve faaliyetleri incelenecektir:

Uluslararas veren rgtlerinin Tarihsel Geliimi

Uluslararas iveren rgtlerinin gemii, uluslararas ii rgtlerine gre olduka yenidir. Uluslararas iveren rgtleri, ii sendikalarnn uluslararas alanda g birliine gitmeleri sonucunda savunma amacyla kurulmulardr. verenlerin uluslararas dzeyde rgtlenmeye gitmelerinin arkasnda yatan bir baka neden ise, iverenler arasnda uluslararas platformda dayanma, birlik ve rekabet eitliinin salanmasdr. verenlerin uluslararas dzeyde ilk rgtlenme rnekleri deniz nakliyatl ve inaat sanayinde balamtr. 1902 ylnda kurulan Uluslararas Deniz NakliyatUluslararas iveren rgtleri, uluslararas ii rgtleri karsnda savunma, iverenler arasnda dayanma ve rekabet eitliini salamak amacyla kurulan rgtlerdir.

214

Uluslararas alma Normlar

lar Federasyonu ile 1909 ylnda kurulan naat ve Kamu Hizmetleri Federasyonu, ikolu dzeyinde faaliyet gsteren iveren sendikalarn rgtleyen ilk uluslararas rgtlerdir. Merkezi iveren sendikalarn rgtleyen uluslararas iveren rgt ise, ancak I. Dnya Savandan sonra kurulabilmitir. 1919 ylnda toplanan ILOnun ilk konferansnda, eitli lkelerden iveren temsilcileri bir araya gelerek uluslararas dzeyde bir iveren rgtnn kurulmasna karar vermilerdir. Bunun zerine 22 Mart 1920 tarihinde Uluslararas Sanayi verenleri rgt kurulmutur. II. Dnya Savandan sonra ise, zellikle Avrupa dzeyindeki uluslararas iveren rgtlerinin says hzla artmtr. 1948 ylnda Avrupa Sanayi Federasyonlar Konseyi (CIFE), 1958 ylnda Avrupa Topluluu Sanayileri Birlii (UNICE) ve 1961 ylnda da Ticari ve Sanayi Danma Komitesi (BIAC) kurulmutur. Avrupa dndaki blgelerde uluslararas iveren rgtleri ise, 1960l yllarda kurulmaya balamtr. Karayip verenler Konfederasyonu ve Asya verenler Konfederasyonu bu rgtlere rnek olarak verilebilir.

Dnya apnda ve Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas veren rgtleri

Uluslararas iveren rgtleri farkl ekillerde rgtlenebilmektedir. Baz rgtler, blgesel bir ayrma gitmeden ulusal merkezi iveren rgtlerini bnyesi iine alarak, dnya apnda faaliyet gstermektedir. Uluslararas verenler rgt (IOE) buna rnek olarak verilebilir. Avrupa Topluluu Sanayileri Birlii (UNICE), Pan-Afrika verenler Konfederasyonu, Karayip verenler Konfederasyonu, Asya verenler Konfederasyonu gibi baz uluslararas rgtler ise, yalnzca belirli bir blgede faaliyet gsteren ulusal merkezi iveren rgtlerinden olumaktadr. Baz uluslararas iveren rgtleri ise, belirli iletme trlerini rgtlemeyi amalamaktadr. 1947 ylnda kurulan Uluslararas Kk ve Orta lekli letmeler Birlii bu tr rgtlenmeye rnek oluturmaktadr. Dnya apnda kurulan baz iveren rgtleri de ikolu dzeyindeki iveren sendikalarndan olumaktadr. Uluslararas Deniz Tamacl Federasyonu, Uluslararas Tekstil Sanayicileri Federasyonu, Uluslararas naat Mteahhitleri rgtleri Konfederasyonu bu tr rgtlenmeye rnek olarak verilebilir. Bu nitede ise, yalnzca IOE ve UNICE zerinde durulacaktr. Dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas iveren rgtlerinin banda, Uluslararas verenler rgt (IOE) gelmektedir. IOE, blgesel bir ayrma gitmeksizin, iveren sendikalarnn st rgtlerini ye olarak kabul eden ve dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas bir sendikal rgttr. 1920 ylnda Uluslararas Sanayi verenleri rgt adyla kurulan rgt, yalnzca sanayi sektrnde deil, dier sektrlerdeki iveren sendikalarnn da rgtlenmesini salamak amacyla adn, Uluslararas verenler rgt olarak deitirmitir. letmelerin ve hatta ok uluslu irketlerin bile IOEya dorudan ye olmalar mmkn deildir. nk IOEya yalnzca iveren sendikalarnn merkezi st rgtleri ye olabilmektedir. Ancak IOEya her lkeden ulusal dzeyde faaliyet gsteren ve tm ikollarnda veya ikollarnn byk bir blmnde iverenlerin ounluunu temsil eden genellikle tek bir merkezi st rgt ye olabilmektedir. IOEye hr teebbs ilkelerini savunan, ILOya ye olan lkelerde ii sendikalarndan ve devletten bamsz olarak faaliyet gsteren tm merkezi st iveren rgtleri ye olabilmektedir. Hatta rgt, ILOya ye olmayan bir lkede faaliyette bulunuyorsa, Genel Kurul karar ile IOE yeliine kabul edilebilmektedir. IOE, iverenlerin uluslararas platformda igc ve sosyal politika alanlarndaki karlarn temsil eden tek rgttr. Gnmzde IOEye 132 lkeden 136 tane

IOE, iverenlerin sosyal karlarn uluslararas platformda koruyan ve ILOda temsil kabiliyetine sahip olan bir rgttr.

IOE, yalnzca iveren sendikalarnn merkezi st rgtlerini ye olarak kabul etmektedir.

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

215

ulusal dzeyde faaliyet gsteren iveren sendikalarnn st rgt ye bulunmaktadr. IOEnin temel ilevi, ILOda iverenler arasnda grup bilinci yaratmak ve iveren grubunun sekreterlik grevini yerine getirmektir. ILO Anayasasna gre IOE, ILOda istiari statye sahip, alt uluslararas rgtten biridir. IOEnin ILOdaki temsil ilevinin dnda 4 temel ilevi vardr. Bunlar: (i). verenlerin ve rgtlerinin uluslararas alanda karlarn korumak ve gelitirmek, (ii). Hr giriimcilii tevik etmek ve gelitirmek, (iii). veren sendikalarnn kurulmasna ve glendirilmesine yardmc olmak, (iv). yeler arasnda bilgi alveriini kolaylatrmak ve ilikileri glendirmektir. IOE yelerinin byk bir ksmn, azgelimi lkelerin ulusal merkezi iveren rgtleri oluturmaktadr. Bu nedenle IOEnin temel ilevlerinden bir dieri de, bu yelerine seminerler ve toplantlar dzenleyerek, uzmanlar gndererek yardm salamaktr. IOE, zellikle genel eitim, yneticilik eitimi ve i gvenlii konularyla ilgilenmektedir. BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi toplantlarnda da temsil edilen IOE, gnmzde Dnya Bankas ve Dnya Ticaret rgt gibi dier uluslararas kurulularla da ibirliini gelitirmektedir. IOEnin yap ve faaliyetleri konusunda daha ayrntl bilgi iin http://www.ioe-emp.org adresine bakabilirsiniz. 1958 ylnda kurulan Avrupa Topluluu Sanayileri Birlii (UNICE) ise, balangta yalnzca Avrupa Topluluuna ye lkelerin iveren rgtlerini bnyesine alrken; 1970li yllardan itibaren Toplulua ye olmayan lkelerin iveren rgtlerini de ye olarak kabul etmeye balamtr. Gnmzde UNICEye AB lkelerinin yan sra Malta, svire, Trkiye gibi ABne ye olmayan Avrupa lkelerinin iveren rgtleri de ye bulunmaktadr. UNICEye 28 Avrupa lkesinden 35 iveren rgt ye bulunmaktadr. UNICEye, iverenlerin yalnzca sosyal karlarn koruyan iveren sendikalar deil, ekonomik karlarn savunan ticaret ve sanayi odalar da ye olabilmektedir. IOE ve UNICEye kimler ye olabilmektedir?

IOEye Trkiyeden Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu (TSK) ye bulunmaktadr.

NTERNET

SIRA SZDE

7
UNICE, yeleri tarafndan temsil edilen iletmelerin genel karlarn korumay, yelerini bir btn olarak zellikle AB nezdinde temsil etmeyi, ye devletlerin Avrupa politikalarn koordine etmeyi, sosyal taraflar arasndaki diyalogda yelerini temsil etmeyi amalamaktadr. UNICE, AB, Avrupa Konseyi, EFTA ve dier blgesel ve uluslararas rgtlerle iliki iinde bulunmaktadr. UNICEnin AB organlar ile informel ancak dzenli ilikileri vardr. AB Ekonomik ve Sosyal Komitesinde ETUC, ii tarafnn faaliyetlerini koordine ederken; UNICE, iveren tarafnn faaliyetlerini koordine etmekte, alnacak kararlarda iverenlerin bir btn olarak hareket etmeleri iin bilgi ve uzman salamaktadr. Avrupa apnda ikolu dzeyinde kurulan iveren rgtleri de, UNICE yesi olmamakla birlikte, bilgi alverii salamak iin rgtle srekli iliki iindedir. Avrupa apnda l yapya sahip birok kurulda bir arada alan ETUC ile UNICE, son yllarda ebeveyn izni, ksmi sreli alma ve belirli sreli hizmet akitleri gibi baz konularda ereve szlemeler imzalamaya balamtr. Taraflar arasndaki sosyal diyalou pekitiren bu ereve szlemeler, Avrupa endstri ilikileri sisteminin oluturulmas iin nemli bir adm olarak deerlendirilmektedir. UNICEnin yap ve faaliyetleri konusunda daha ayrntl bilgi iin http://www.unice.org adresine bakabilirsiniz.

verenlerin hem ekonomik, hem sosyal karlarn temsil eden rgtleri ye olarak kabul eden UNICEye Trkiyeden TSKin yansra Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei (TSAD) de ye bulunmaktadr.

NTERNET

216

Uluslararas alma Normlar

zet
A M A

Uluslararas ii rgtlerinin kurulmasndaki temel faktrler nelerdir?

Uluslararas ii rgtlerinin kurulmasnn arkasnda yatan temel faktrleri u ekilde sralamak mmkndr: - alanlarn karlarnn etkin ekilde korunmas, - Kresellemenin ve uluslararas ilikilerin nem kazanmas, - Uluslararas dzeyde bask grubu oluturulmas, - Blgesel btnleme eilimlerinin artmas, - Sendikalar arasnda uluslararas dzeyde dayanma ve ibirliinin arttrlmas. Uluslararas ii rgtlerinin tarihsel geliimi nasldr? ileri uluslararas alanda temsil etme dncesinin gemii, I. Enternasyonale kadar uzanmaktadr. Uluslararas dzeyde ilk sendikal rgtler, meslek sendikalarn ats altnda toplayan Uluslararas Meslek Sekreterlikleri olmutur. Ulusal sendika merkezlerini rgtleyen ilk uluslararas sendikal rgt ise, 1913 ylnda kurulan Uluslararas Sendikalar Federasyonu (IFTU) olmutur. IFTUnun iinde zamanla gr ayrlklarnn ortaya kmas nedeniyle 1920 ylnda Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu (CISC) ve 1921 ylnda da Kzl Sendikalar Enternasyonali (RILU) kurulmutur. II. Dnya Sava srasnda faaliyetleri byk lde askya alnan uluslararas sendikal rgtler, sava sonras durumlarn tekrar gzden geirmiler ve uluslararas sendikal harekette bir btnlk salanmas amacnda birlemilerdir. 1945 ylnda IFTU kendisini feshetmi ve ayn yl Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU) kurulmutur. Ancak WFTU iinde salanan birlik ksa sreli olmu; 1949 ylnda WFTUdan kopmalar yaanarak Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU) kurulmutur. 1968 ylnda da CISC, laik bir izgi benimseyerek adn Dnya Konfederasyonu (WCL) olarak deitirmitir.

A M A

A M A

Dnya apnda ve blgesel dzeyde faaliyet gsteren uluslararas ii rgtleri nelerdir? Dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas ii rgtleri unlardr: - Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu (ICFTU), en fazla yeye sahip olan ve yelerinin byk ksm sanayilemi lkelerin ulusal sendi

ka merkezlerinden oluan bir uluslararas sendikal rgttr. Farkl ideolojilere ve siyasi grlere sahip olan st sendikal rgtlerin ye olduu ICFTU, dnya barnn korunmas, sosyal adaletin salanmas, insan haklarnn korunmas, demokratik ve bamsz sendikaclk gibi tm yeler tarafndan kabul edilebilecek genel amalar benimsemitir. ICFTU, ulusal ikolu sendikalarn dnya apnda rgtleyen Uluslararas Meslek Sekreterlikleri (ITS) ile devaml bir iliki iindedir; ancak bu iliki organik olmayp, genel kar birlii erevesinde ve karlkl ibirlii esasna dayanmaktadr.Trkiyeden Trk-, DSK, Hak ve KESK, ICFTUya yedir. - Halen faaliyet gstermekte olan en eski uluslararas sendikal rgt olan Dnya Konfederasyonu (WCL), genellikle nc Dnya lkelerinden yeye sahiptir. WCL, Hristiyan orijininden kalma dini ve hmanist bir temele dayanmakta; sendikal oulculua, iilerin ynetime katlmasna, d denetimden bamsz ve demokratik bir sendikaclk anlayna sk skya bal bulunmaktadr. WCL, ICFTUyu pragmatik bir sendikaclk yrtmesi, WFTUyu ise Marksist bir sendikaclk anlayna sahip olmas nedeniyle eletirmektedir. WCLye baml rgtler olarak faaliyet gsteren ve ikolu dzeyinde kurulu ulusal sendikalar dnya apnda rgtleyen Uluslararas Sendika Federasyonlar (ITF)nn politika ve faaliyetleri WCL tarafndan tespit edilmekte ve ynlendirilmektedir. - Eski Sovyet Blokunun uluslararas sendikal rgt olarak karakterize edilen Dnya Sendikalar Federasyonu (WFTU), Sovyet Blokunun dalmasyla birlikte hzla ye kaybetmeye balamtr. WFTUnun en nemli amac, tm dnyadaki insanlarn alma ve yaam koullarn gelitirmektir. Bu amaca ise ii snf iinde birlii salayarak, az gelimi lkelerdeki sendikalara yardm ederek, savaa kar karak ve faizme kar mcadele vererek ulalacana inanmaktadr. WFTUya bal rgtler olarak faaliyet gsteren ve ulusal ikolu sendikalarn dnya apnda rgtleyen Uluslararas Sendika Enternasyonalleri (TUI)nin ise, kendi tzkleri bulunmasna ramen, politika ve faaliyetleri WFTU tarafndan belirlenmektedir.

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

217

Blgesel dzeyde faaliyet gsteren en nemli rgt ise, Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC)dur. ETUC, Avrupa ekonomik entegrasyonu srecinde Avrupadaki iilerin sosyal, ekonomik ve kltrel karlarn temsil etmek ve gelitirmek amacyla kurulan uluslararas bir sendikal rgttr. Bat Avrupadaki st sendikal rgtlerin byk bir blmnn ye olduu ETUC, Dou Blokunun zlmesiyle birlikte Orta ve Dou Avrupadan da yeni yeler kazanarak ye saysn arttrmtr. ETUC, Avrupada ekonomik bir birlik salanrken, bu gelimeye sosyal boyutun eklenmesi ve iilerin nceliklerinin dikkate alnmas iin byk bir aba gstermektedir. ETUC Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyinde iileri dorudan temsil ederek ve istihdam, sosyal iler ve makro ekonomi politikalar gibi eitli alanlarda Avrupadaki yetkili mercilere danma hizmeti vererek, Avrupa dzeyinde politikalarn belirlenmesi ve yasama srecine etki etmektedir. Trkiyeden Trk, DSK, Hak- ve KESK, ETUCa yedir. Uluslararas iveren rgtlerinin tarihsel geliimi nasldr? Uluslararas iveren rgtlerinin gemii, uluslararas ii rgtlerine gre olduka yenidir. Uluslararas iveren rgtleri, uluslararas ii rgtleri karsnda savunma, iverenler arasnda dayanma ve rekabet eitliini salamak amacyla kurulan rgtlerdir. verenlerin uluslararas dzeyde ilk rgtlenme rnekleri 1900l yllarn banda deniz nakliyatl ve inaat sanayiinde balamtr. Merkezi iveren sendikalarn rgtleyen uluslararas iveren rgt ise, ancak I. Dnya Savandan sonra 22 Mart 1920 tarihinde Uluslararas Sanayi verenleri rgt ad altnda kurulmutur. rgt, daha sonralar yalnzca sanayi sektrnde deil, dier sektrlerdeki iveren sendikalarnn da rgtlenmesini salamak amacyla adn, Uluslararas verenler rgt (IOE) olarak deitirmitir. II. Dnya Savandan sonra ise, zellikle blgesel dzeydeki uluslararas iveren rgtlerinin says hzla artmtr.

A M A

A M A

Dnya apnda ve blgesel dzeyde faaliyet gsteren uluslararas iveren rgtleri nelerdir? 5 Dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas sendikal rgtlerin banda Uluslararas verenler rgt (IOE) gelmektedir. IOE, blgesel bir ayrma gitmeksizin, iveren sendikalarnn st rgtlerini ye olarak kabul eden ve dnya apnda faaliyet gsteren uluslararas bir sendikal rgttr. IOEye her lkeden ulusal dzeyde faaliyet gsteren ve tm ikollarnda veya ikollarnn byk bir blmnde iverenlerin ounluunu temsil eden genellikle tek bir merkezi st rgt ye olabilmektedir. Gnmzde IOEye 132 lkeden 136 tane ulusal dzeyde faaliyet gsteren iveren sendikalarnn st rgt ye bulunmaktadr. IOEnin temel ilevi, ILOda iverenler arasnda grup bilinci yaratmak ve iveren grubunun sekreterlik grevini yerine getirmektir. Trkiyeden IOEye yalnzca TSK ye bulunmaktadr. Blgesel dzeyde faaliyet gsteren uluslararas iveren rgtlerinin banda ise, Avrupa Topluluu Sanayileri Birlii (UNICE) gelmektedir. 1958 ylnda kurulan UNICE, balangta yalnzca Avrupa Topluluuna ye lkelerin iveren rgtlerini bnyesine alrken; 1970li yllardan itibaren Toplulua ye olmayan lkelerin iveren rgtlerini de ye olarak kabul etmeye balamtr. UNICE, yeleri tarafndan temsil edilen iletmelerin genel karlarn korumay, yelerini bir btn olarak zellikle AB nezdinde temsil etmeyi, ye devletlerin Avrupa politikalarn koordine etmeyi, sosyal taraflar arasndaki diyalogda yelerini temsil etmeyi amalamaktadr. verenlerin hem ekonomik, hem sosyal karlarn temsil eden rgtleri ye olarak kabul eden UNICEye Trkiyeden TSKin yansra TSAD da ye bulunmaktadr.

218

Uluslararas alma Normlar

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi uluslararas ii rgtlerinin kurulmasnn arkasnda yatan nedenlerden biri deildir? a. Uluslararas iveren rgtleri karsnda savunma gereksinimi b. Uluslararas ilikilerin nem kazanmas c. Sendikalarn uluslararas dzeyde bask grubu oluturma amac d. Blgesel btnleme eilimlerinin artmas e. Sendikalar arasnda uluslararas dzeyde dayanma ve ibirliinin salanmas amac 2. Ulusal sendika merkezlerini rgtleyen ilk uluslararas ii rgt aadakilerden hangisidir? a. ICFTU (Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu) b. ITS (Uluslararas Meslek Sekreterlikleri) c. IFTU (Uluslararas Sendikalar Federasyonu) d. CISC (Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu) e. RILU (Kzl Sendikalar Enternasyonali) 3. III. Enternasyonalin etkisiyle ve IFTUya bir tepki olarak 1921 ylnda kurulan, Dnya apnda komnist gre sahip olan iileri rgtlemek amacn tayan uluslararas ii rgt aadakilerden hangisidir? a. CISC (Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu) b. RILU (Kzl Sendikalar Enternasyonali) c. ITS (Uluslararas Meslek Sekreterlikleri) d. ICFTU (Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu) e. WCL (Dnya Konfederasyonu) 4. Gnmzde dnya apnda ulusal sendika merkezlerinin ye olduu en gl uluslararas ii rgt aadakilerden hangisidir? a. WCL (Dnya Konfederasyonu) b. WFTU (Dnya Sendikalar Federasyonu) c. ICFTU (Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu) d. ITS (Uluslararas Meslek Sekreterlikleri) e. TUI (Uluslararas Sendika Enternasyonalleri) 5. Gnmzde dnya apnda halen faaliyet gstermekte olan en eski uluslararas ii rgt aadakilerden hangisidir? a. ICFTU (Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu) b. IFTU (Uluslararas Sendikalar Federasyonu) c. WFTU (Dnya Sendikalar Federasyonu) d. WCL (Dnya Konfederasyonu) e. RILU (Kzl Sendika Enternasyonalleri)

6. Uluslararas Sendika Enternasyonalleri (TUI)nin organik iliki iinde olduklar uluslararas ii rgt aadakilerden hangisidir? a. ITS (Uluslararas Meslek Sekreterlikleri) b. ICFTU (Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu) c. WCL (Dnya Konfederasyonu) d. ETUC (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu) e. WFTU (Dnya Sendikalar Federasyonu) 7. Trkiyede faaliyet gsteren aadaki konfederasyonlardan hangisi ETUC (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu)na ye deildir? a. Trk- b. DSK c. KESK d. Kamu-Sen e. Hak- 8. ABde, sosyal tarafn temsil edildii Ekonomik ve Sosyal Komitede ii tarafnn faaliyetlerini koordine eden uluslararas ii rgt aadakilerden hangisidir? a. CIFE (Avrupa Sanayi Federasyonlar Konseyi) b. UNICE (Avrupa Topluluu Sanayileri Birlii) c. ETUC (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu) d. BIAC (Ticari ve Sanayi Danma Komitesi) e. ICFTU (Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu) 9. Trkiyede IOE (Uluslararas verenler rgt)ye ye olan iveren rgt aadakilerden hangisidir? a. TSK b. MSAD c. TSAD d. TOBB e. DSK 10. AB dzeyinde, ebeveyn izni, ksmi sreli alma ve belirli sreli hizmet akitleri gibi baz konularda ETUC (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu) ile birlikte ereve szlemeleri imzalayan uluslararas iveren rgt aadakilerden hangisidir? a. CIFE (Avrupa Sanayi Federasyonlar Konseyi) b. BIAC (Ticari ve Sanayi Danma Komitesi) c. WCL (Dnya Konfederasyonu) d. IOE (Uluslararas verenler rgt) e. UNICE (Avrupa Topluluu Sanayileri Birlii)

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

219

Yaamn inden
ABde Sosyal Taraflar Arasnda mzalanan ereve Szlemeler 07.02.1992 tarihinde imzalanan ve Avrupa Topluluunu Avrupa Birliine dntren Maastricht Antlamas (Avrupa Birlii Antlamas), ile bu antlamann eki niteliinde olan Sosyal Politikaya likin Antlama gerek ABnin gelimesi asndan, gerekse AB sosyal politikas asndan yeni bir kilometre tan oluturmaktadr. Sosyal Politikaya likin Antlama ile sosyal taraflara, sosyal diyalog yoluyla Birliin sosyal alandaki yasama faaliyetlerine katlma yetkisi verilmektedir. Bir baka ifadeyle AB dzeyinde srdrecekleri diyalog sreci iinde, sosyal taraflar isterlerse bir ereve szleme imzalayabilmekte; imzaladklar ereve szlemeyi ise, olaan yntemlerle uygulama alanna sokabildikleri gibi, ortak talepleri zerine Konsey karar ile direktife de dntrebilmektedir. Sosyal Politikaya likin Antlamada ngrlen sosyal taraflarn ABnin yasama srecine katlma imkan, 1995 ylndan bu yana, imzalanan ereve antlamalarla uygulamaya gemi bulunmaktadr. Sosyal taraflar (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu-ETUC-, Avrupa Topluluu Sanayileri Birlii -UNICE- ve Avrupa Kamu Teebbsleri Merkezi -CEEP-); 1995 ylnda Ebeveyn zni -Ailevi Sebeplerle zin- (Parental Leave), 1997 ylnda Ksmi alma (Part-time Work), 1999 ylnda Belirli Sreli alma (Fixed-Term Work), 2002 ylnda Tele alma (Tele-work) konularnda ereve antlamalar (framework agreementes) imzalam ve taraflarn talebi zerine ebeveyn izni, ksmi alma ve belirli sreli alma ile ilgili antlamalar, Bakanlar Konseyi tarafndan direktif olarak kabul edilerek balayc bir nitelie kavumutur. Ailevi Sebeplerle zin ereve Szlemesinin tam metni aada verilmitir:
Madde 1: Ama ve Kapsam Bu anlama alan ebeveynin (ana-babalarn) aile ve i hayat sorumluluklarnn uzlamasn kolaylatrmaya ynelik asgari ihtiyalar tespit etmektedir. Anlama, her ye Devlette bir hizmet akdi veya kanun, toplu szleme veya yrrlkteki uygulamaya gre tanmlanm bir hizmet ilikisi olan kadn ve erkek btn iilere uygulanr. Madde 2: Ailevi Sebeplerle zin 2.1. Bu anlama gereince, bir ocuun domas veya evlat edinilmesi halinde, ocuun bakm iin kadn ve erkek iilerin mnferit olarak en az 3 aylk bir izin haklar olacaktr.

2.2. Kadn ve erkekler arasnda frsat ve muamele eitliinin gelitirilmesi iin bu anlamann taraflar, yukarda belirtilen izin hakknn prensip olarak devredilmemesi esasn kabul etmilerdir. 2.3. Ailevi iznin uygulanmas ile ilgili artlar, bu anlamadaki asgari dzenlemelere uygun olduu srece ye Devletlerde kanun ve toplu szlemeler ile tespit edilebilir. ye Devletler ve/veya sosyal taraflar; a. bu iznin kesintisiz (full-time) veya aralkl olarak ya da zaman kredisi sistemi eklinde part-time esasna gre verilmesini kararlatrabililirler, b. c. bu izne hak kazanmak iin 1 yl gememek zere bir hizmet sresi tespit edebilirler, bu iznin balang ve biti srelerinin iverene bildirilmesi iin iinin uyaca ihbar srelerini kararlatrabilirler, d. e. bu iznin iletme gerekleri ve geerli nedenlerle ertelenebilecei halleri tespit edebilirler, kk iletmelerin alma ve organizasyonel ihtiyalarn karlamak zere, yukardaki hkme ilave olarak zel dzenlemeler yapabilirler. 2.4. ilerin ailevi izin haklarn kullanabilmelerini salamak iin ye Devletler ve/veya sosyal taraflar ulusal mevzuat, toplu szlemeler veya uygulamalara gre iileri feshe kar koruyucu gerekli tedbirleri alacaklardr. 2.5. Ailevi iznin bitiminde ii ayn iine dnebilme hakkna sahip olacak, eer bu mmkn olmaz ise, hizmet akdi veya hizmet ilikisine uygun edeer veya benzer bir ite alma imkan salanacaktr. 2.6. Ailevi iznin balang tarihinde ii tarafndan kazanlm haklar iznin biti tarihine kadar muhafaza edilecek, iznin bitiinde bu haklar ulusal kanunlar, toplu szlemeler veya uygulamalardan doan deiikliklerle birlikte uygulanmaya devam olunacaktr. 2.7. ye devletler ve/veya sosyal taraflar ailevi izin dnemi iin hizmet akdi veya hizmet ilikisinin statsn tanmlarlar. 2.8. Bu anlama gerei, sosyal gvenlik ile ilgili btn konular ye Devletler tarafndan ulusal mevzuata gre dikkate alnmal ve dzenlenmeli; zellikle salk sigortas olmak zere sosyal gvenlik kapsamnda olmann devamnn nemi gznnde bulundurulmaldr. Madde 3: Zorlayc Nedenler (force majeur) Sonucunda zin 3.1. ye Devletler ve/veya sosyal taraflar ulusal mevzuat, toplu szlemeler ve/veya uygulama gereince, iinin derhal hazr bulunmasn gerektirecek hastalk ve kaza gibi acil ailevi sebeplerin vukuunda iilerin izin alma haklarn kullanabilmeleri iin gerekli tedbirleri alacaklardr.

220

Uluslararas alma Normlar

3.2. ye Devletler ve/veya sosyal taraflar yukardaki hkmn uygulanma artlarn belirleyebilir ve bu hakkn 1 ylda kullanlma sresini ve/veya kullanlma hallerini snrlayabilirler. Madde 4: Nihai Hkmler 4.1. ye Devletler, bu anlamada ngrlenlerden daha fazla hak tanyan hkmleri muhafaza edebilir veya kabul edebilirler. 4.2. Bu anlama hkmlerinin uygulanmas, bu anlama alannda iilere salanm genel koruma dzeyinin azaltlmas iin geerli sebep oluturmayacaktr. Ayn ekilde, ye Devletlerin ve/veya sosyal tarflarn deien artlarn altnda (devredilemezlik prensibi dahil) deiik kanuni veya akdi hkmler gelitirme haklar, bu anlamadaki asgari artlara uygunluk salad srece sakldr. 4.3. Bu anlama, sosyal taraflarn Avrupa dzeyi dahil uygun dzeylerde, zel durumlar dikkate alarak, bu szleme hkmlerini tamamlayc nitelikte szlemeler akdetmelerine engel tekil etmez. 4.4. ye Devletler, kanun, tzk ve idari hkmlerini, Konsey Kararnn alnmasndan itibaren 2 yllk bir sre ieresinde Karara uygun hale getirecekler veya bu srenin sonunda sosyal taraflarn anlama yoluyla gerekli tedbirleri almalarn salayacaklardr. ye Devletlerce zel zorluklar veya toplu szleme uygulamalar dikkate alnarak gerektiinde bu Karara uygunluk iin azami 1 ilave yl daha kullanlabilir. 4.5. Bu anlamann uygulanmasndan doacak ikayetler ve uyumazlklar ulusal toplu szlemeler ve uygulamalara gre ele alnr. 4.6. Ulusal mahkemeler ve Adelet Divannn yetkileri sakl kalmak zere, Avrupa dzeyinde bu anlamann yorumlanmas ile ilgili hususlar Komisyon tarafndan bir gr bildirmek zere akid taraflara iletilmelidir. 4.7. Bu anlamann taraflarndan birinin talebi halinde, Konsey Kararndan 5 yl sonra bu anlamann uygulanmas taraflarca gzden geirilir.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanl ise Uluslararas i rgtlerinin Kurulmasnn Arkasnda Yatan Temel Faktrler blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas i rgtlerinin Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Uluslararas i rgtlerinin Tarihsel Geliimi blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dnya apnda Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dnya apnda Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dnya apnda Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas i rgtleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dnya apnda ve Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas veren rgtleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise Dnya apnda ve Blgesel Dzeyde Faaliyet Gsteren Uluslararas veren rgtleri blmn yeniden gzden geiriniz.

2. c

.3. b

4. c

5. d

6. e

7. d

8. c

9. a

10. e

Kaynak: TSK (1999). ABde Sosyal Taraflar Arasndaki Anlamalar ve Trk Mevzuat Asndan Deerlendirme. Ankara: TSK Yayn No: 193, ss.9-15.

nite 12 - Uluslararas i ve veren rgtleri

221

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Kresellemeyle birlikte uluslararas rekabet n plana kmaktadr. Sermayenin hzla kresellemesi sonucunda ok uluslu irketlerin dnya ekonomisi iindeki pay hzla artmaktadr. ok uluslu irketler, rekabet stnl salayabilmek amacyla yatrmlarn igc maliyetlerinin dk olduu az gelimi veya gelimekte olan lkelere kaydrmaktadr. Dolaysyla sermayenin hzla kresellemesi sonucunda iilerin temel haklarnn uluslararas dzeyde korunmas, uluslararas sosyal politikann temel hedeflerinden biri haline gelmitir. Bu balamda gnmzde uluslararas ii rgtleri, uluslararas alma standartlarnn oluturulmasnda gl birer bask grubu olarak nemli bir rol stlenmektedir. Sra Sizde 2 Ulusal sendika merkezlerini rgtleyen ilk uluslararas sendikal rgt, 1913 ylnda kurulan Uluslararas Sendikalar Federasyonu (IFTU)dur Faaliyet gsterdii sre iinde yeleri arasnda yakn ilikiler oluturmaya alan, yelerine bilgi ve grev srasnda karlkl destek salayan IFTUya ye olan sosyalist, reformist, anarko-sendikalist grleri benimseyen konfederasyonlar arasnda zamanla atmalar ortaya kmtr. rgt iindeki bu atmalar, I. Dnya Sava, 1929 Ekonomik Bunalm ve Avrupada zellikle 1930lu yllarda faist rejimlerin iktidara gelmesi sonucunda nemli lde g kaybeden IFTU, II. Dnya Savandan sonra yaplan kongrede kendini feshetmitir. IFTUnun iinde gr ayrlklarnn yaanmas nedeniyle 1920 ylnda Uluslararas Hristiyan Sendikalar Federasyonu (CISC) ve 1921 ylnda da Kzl Sendikalar Enternasyonali (RILU) kurulmutur. CISC, Hristiyanlk ilkelerinin benimsenmesiyle, snfl toplum yapsnn deitirilmesine gerek kalmakszn toplumsal atmann nlenebileceine inanan Hristiyan sendikaclk anlay temeli zerine kurulmutur. CISC, tznde yapt deiiklikle laik bir sendikaclk anlayn benimseyerek 1968 ylnda Dnya Konfederasyonu (WCL) adn almtr. Kzl Sendikalar Enternasyonali (RILU) ise, III. Enternasyonalin etkisiyle ve IFTUya bir tepki olarak 1921 ylnda kurulmutur. Arlkl olarak sosyalist rejimin grld lkelerden yelere sahip olan rgt, 1935 ylnda faaliyetlerine son vermitir. Sra Sizde 3 ICFTU, kural olarak her lkeden yalnzca bir ulusal st sendikal rgt yelie kabul etmektedir. Ancak siyasi ve ideolojik bakmdan paralanm bir sendikal yapya sahip olan lkelerden, birden fazla ulusal st sendikal rgt yelie kabul edebilmektedir. Bu nedenle Trkiyede farkl sendikal anlay ve ideolojiye sahip olan ii sendikalar konfederasyonu ICFTUya ye bulunmaktadr.

Sra Sizde 4 WCL, ICFTUyu pragmatik bir sendikaclk yrtmesi, WFTUyu ise Marksist bir sendikaclk anlayna sahip olmas nedeniyle eletirmektedir. Demokratik planlamaya, iilerin ynetime katlmasna ve d denetimden bamsz bir sendikaclk anlayna sahip olan WCL; kendisini Hristiyan orijininden miras kalan hmanist ve dini temele dayanan ve sendikal oulculua sk skya bal bir sendikal rgt olarak tanmlamaktadr. Ayrca WCL, sendikal mcadelenin kapitalizme kar alternatif bir toplum dzeni yaratmaya ynelik olmas gerektiini savunmaktadr. Sra Sizde 5 1949 ylndan Sovyet Blounun yklna kadar WFTUnun yelerinin byk bir blmn komnist parti ynetimindeki lkelerin ulusal st sendikal rgtler oluturmutur. E deyile WFTU, eski Sovyet Blounun uluslararas sendikal rgt olarak karakterize edilmitir. Ancak komnist parti ynetimindeki lkelerdeki ulusal st sendikal rgtlerin hepsi WFTU iinde temsil edilmemi; Yugoslavya, Arnavutluk ve indeki yeler eitli nedenlerle farkl tarihlerde WFTUdan ayrlm veya ihra edilmilerdir. Sra Sizde 6 Yalnzca ABnin uluslararas sendikal rgt olmamakla birlikte, ETUCun temel faaliyeti, AB mevzuatn ve politikalarn etkilemek, Komisyon, Parlamento ve Konsey gibi eitli AB kurumlarnda, AB ile yrtlen ok ynl danma srelerinde sendikal katlm ve temsili salamaktr. ETUC Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyinde iileri dorudan temsil ederek ve istihdam, sosyal iler ve makro ekonomi politikalar gibi eitli alanlarda Avrupadaki yetkili mercilere danma hizmeti vererek, Avrupa dzeyinde politikalarn belirlenmesi ve yasama srecine etki etmektedir. Ayrca ETUC, ABde sosyal tarafn temsil edildii Ekonomik ve Sosyal Komitede ii tarafnn faaliyetlerini koordine etmekte ve alnacak her kararda iilerin birlikte hareket etmeleri iin ii tarafna gerekli bilgi ve uzman desteini salamaktadr. Sra Sizde 7 IOEye yalnzca iveren sendikalarnn merkezi st rgtleri ye olabilirken; UNICEye iverenlerin hem ekonomik, hem sosyal karlarn temsil eden rgtleri ye olabilmektedir. E deyile UNICEye iverenlerin sosyal karlarn koruyan iveren sendikalarnn yan sra, iverenlerin ekonomik karlarn koruyan sanayi ve ticaret odalar da ye olabilmektedir.

222

Uluslararas alma Normlar

Yararlanlan Kaynaklar
Aker, . (1996). DSF (Dnya Sendikalar Federasyonu), Trkiye Sendikaclk Ansiklopedisi. I. Cilt, stanbul: Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf. Aker, . (1998). DK (Dnya alma Konfedarasyonu), Trkiye Sendikaclk Ansiklopedisi. III. Cilt, stanbul: Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf. France, D. (2001). International Employers Organizations, Comparative Labour Law and Industrial Relations in Industrialized Market Economies. (Ed. R. Blanpain, C. Engels), The Hauge: Kluwer Law International. Ikl, A. (1990). Uluslararas Sendikal rgtler. Cahit Talasa Armaan. Ankara: Mlkiyeliler Birlii Yaynlar:9. Ikl, A. (2003). Gerek rgtlenme Sendikaclk. Ankara: mge Yaynevi. Kocaba, F. (2001). veren Sendikalar ve Kresellemenin veren Sendikalar zerindeki Etkileri. Yaymlanmam Doktora Tezi. Eskiehir: Anadolu niversitesi. Koray, M. (1992). Endstri likileri. zmir: Basisen. Koray, M. (2002). Avrupa Toplum Modeli (Nereden Nereye). stanbul: Tses. Korkusuz, R. (2003). Dnyada i Sendikalarnn Faaliyetleri. zmir: Birleik Matbaaclk. Munck, R. (2003). Emein Yeni Dnyas Kresel Mcadele Kresel Dayanma. (ev. M. Teke). stanbul: Kitap Yaynevi. Tokol, A. (1989). Ulusal ve Uluslararas Dzeyde veren Sendikalar. Yaymlanmam Doentlik almas. Bursa: Uluda niversitesi. Tokol, A. (1995). Uluslararas Sosyal Politika. Bursa: Ezgi Kitabevi. Ukan, B. (2002). Kreselleme ve Uluslararas alma rgt (ILO), imento veren Dergisi. Cilt:16, Say:6. nal, A. (1999). Uluslararas i rgtleri ve Trk Sendikalar ile likileri. stanbul: Alfa Yaynlar. Windmuller, J.P.ve Pursey, S.K. (2001). The International Trade Union Movement. Comparative Labour Law and Industrial Relations in Industrialized Market Economies (Ed. R. Blainpain, C. Engels). The Hauge: Kluwer Law International.

Bavurulabilecek Kaynaklar
Tokol, A. (2000). Kreselleme ve Endstri likilerine Etkisi. Kresellemenin nsani Yz. (Der: V. Bozkurt). stanbul: Alfa Yaynevi. TSK (1999). ABde Sosyal Taraflar Arasndaki Anlamalar ve Trk Mevzuat Asndan Deerlendirme. Ankara: TSK Yayn No: 193.