l

1C
kCCALLI 0NIVLk5I1L5I
M0nLNDI5LIk IAk0L1L5I
MAkINL M0nLNDI5LII



20102011 kL1IM ILI 8AnAk AkIILI



C1CMC8IL kLIMA 5I51LMI


kCIL 1



nazir|ayan usufhan CANAL1A

Iak|te No 080218101

ro[e Danismani rof Dr I|han 1ek|n 210kk




ll


ZET

Bu proiede otomobil klima sisteminin calisma yapisi, sistem elemanlari ve otomobil klima kontrol
sistemleri ayrintili olarak incelenmistir. Otomobilde klima sistemine ihtiyac duyulmasinin nedenleri
aciklanmis ve basliklar icerisinde gecmisten bugne klima sistemi zerindeki degisimlere
deginilmistir. Otomobil klima sistemi anlatilirken, kolay anlasilabilmesi acisindan pek cok resim
yerlestirilmistir. Son olarak otomobil klimasi kullananlar icin neriler verilmistir.
















Anahtar Kelimeler : Otomobil Klima Sistemi, Otomobil Klima Kontrol Sistemi, Sogutma Teknigi,
Otomobil Iklimlendirme ve Sogutma, Klima Kullanma nerileri

lll





NSZ

Otomobil klimalari her insanin yasaminda cok kez kullandigi bir mhendislik sistemidir.
Proie konusu olarak aldigim bu sistem, yasamimiz icersindeki gncelligi nedeniyle
arastirirken zevk almami saglamistir. Ayrica arastirmam lisans derslerinde grendigim bazi
bilgileri cok daha iyi kavramami sagladi.
Arastirmam sirasinda otomobil klima sistemlerini anlatan Trkce veya Trkce ceviri yapilmis
bir kitaba rastlayamadim. Bu yzden arastirmamda bu konuyla ilgili internette buldugum
proie ve yabanci kitaplardan yararlandim. Internetten yararlandigim bu kaynaklarla, bu
konuyu ayrintili ve pek cok resimlerle basitce anlatmaya calistim. Ayrica arastirmam
sirasinda Iorum sitelerinden, otomobil klimasi kullanan pek cok vatandasimizin sorunlar
yasadigini ve klima kullanimi konusunda bilgisiz olduklarini Iark ettigimden proie sonunda
bazi nerilerde bulundum.
Mesleki hayatimda byk isime yarayacagina inandigim bu arastirma konusunu bana veren ve
yardimci olan Sayin Hocam ProI. Dr. Ilhan Tekin ZTRK`e tesekkrlerimi sunarim.

lv





@NDEKER
ZET .................................................................................................................................... II
NSZ ...............................................................................................................................III
SIMGE LISTESI ................................................................................................................. VI
KISALTMA LISTESI ........................................................................................................ VII
SEKIL LISTESI ................................................................................................................ VIII
1. GIRIS ................................................................................................................................ 1
2. OTOMOBIL KLIMA SISTEMI ........................................................................................ 2
2.1 Klima Sistemi ile Ilgili Temel Bilgiler ............................................................................ 2
2.2 Klima Sistemine Ihtiyac Duyulmasinin Nedenleri ............................................................ 3
2.3 Klima Sisteminin Tarihsel Gelisimi.................................................................................. 5
2.4 Isitma ve Havalandirma Teknigi ..................................................................................... 6
2.4.1 Isitma sistemi ................................................................................................................ 7
2.4.2 Havalandirma ve Iiltreleme Sistemi .............................................................................. 9
2.4.2.1 Dogal akisli vantilatr ............................................................................................... 9
2.4.2.2 Zorlayici akisli vantilatr (Ileyici) ...........................................................................11
2.4.2.3 Hava Iiltre sistemi .....................................................................................................12
2.4.3 Hava Dagitim Sistemi ..................................................................................................14
2.5 Sogutma Teknigi ............................................................................................................17
2.5.1 Sogutma sistemi ..........................................................................................................17
2.5.2 Ideal buhar sikistirmali sogutma cevrimi ......................................................................18
2.5.3 Sogutma cevriminde kullanilan akiskanlar ...................................................................20
2.5.3.1 R12 (Freon) gazi .......................................................................................................20
2.5.3.2 R134a gazi ................................................................................................................21
2.5.3.3 R134a gazi kullanimi icin klima sisteminde yapilan degisiklikler ..............................22
2.6 KonIor ve Nem ...............................................................................................................23
3. KLIMA SISTEMI VE AKTIVASYONU ..........................................................................26
3.1 Klima Sisteminin Aktivasyonu ........................................................................................26
3.2 Genlesme ValIli Klima Sistemi .......................................................................................29
3.3 Sabit OriIis ValIli Klima Sistemi ....................................................................................31
v

3.4 CiIt Yapili Klima Sistemi ................................................................................................32
3.5 Klima Sisteminde Havalandirma ve Filtreleme Sistemi ...................................................33
4. KLIMA SISTEMININ ELEMANLARI ............................................................................35
4.1 Kompresr ......................................................................................................................35
4.1.1 Temel bilgiler...............................................................................................................35
4.1.2 Kompresr cesitleri .....................................................................................................36
4.1.2.1 Krank tipi kompresr ...............................................................................................36
4.1.2.2 Eksenel pistonlu degisken kapasiteli kompresr ........................................................37
4.1.2.3 Kanat tipi kompresr .................................................................................................40
4.1.2.4. Helezon tipi kompresr ............................................................................................41
4.1.2.5 Elektrikli kompresr .................................................................................................42
4.2 Kondenser ......................................................................................................................44
4.3 Kurutucu / Toplayici .......................................................................................................46
4.4 Genlesme ValIi / Sabit OriIis ValI ..................................................................................48
4.5 Evaporatr ....................................................................................................................50
4.6 Hortumlar ......................................................................................................................51
4.7 Doldurma Vanasi ............................................................................................................51
4.8 c Fonksiyonlu Presostat ................................................................................................52
4.9 Gc Modl ...................................................................................................................53
4.10 Hava Ileme Dzenegi Motorlari .................................................................................53
4.11 Evaporatr Sondasi .......................................................................................................54
4.12 Dis Sicaklik Sondasi .....................................................................................................54
4.13 Arac Ici Sicaklik Sondasi ..............................................................................................54
4.14 Nem Kaptr ...............................................................................................................54
4.15 Gnes Kaptr ..............................................................................................................55
4.16 Hava Kirlilik Kaptr ...................................................................................................55
5. KLIMA KONTROL SISTEMLERI ..................................................................................56
5.1 Manel Klima Kontrol Sistemi........................................................................................57
5.2 Yari Otomatik Klima Sistemi ..........................................................................................61
5.3 Otomatik Klima Kontrol Sistemi .....................................................................................61
6. SONUCLAR VE NERILER .........................................................................................70
6.1 Klima Kullanim nerileri ...............................................................................................70
KAYNAKLAR ....................................................................................................................73


vl

SE STES
h zgl Entalpi ..................................................................................................... kJ/kg
n
k
Kompresr devri....................................................................................................d/dk
n
m
Motor devri ...........................................................................................................d/dk
s zgl Entropi ........................................................................................................... kJ
P Basinc .................................................................................................................... kPa
Q
H
Dis ortama atilan isi .................................................................................................. kJ
Q
L
Dis ortamdan alinan isi ............................................................................................. kJ
T Sicaklik ..................................................................................................................

C
W
g
Kompresr Isi ........................................................................................................... kJ


vll

KISATA STES
A/C Air Conditioner
R12 Sogutucu akiskan (CCI2F2)
R134a TetraIlorethane alpha

vlll

EK STES
Sekil 2.1 Kabaca otomobil klima sistemi............................................................................... 3
Sekil 2.2 Orta siniI bir otomobilin icindeki sicakliklar ........................................................... 4
Sekil 2.3 Renault araclarinda kullanilan arac ici Iiltresi ......................................................... 5
Sekil 2.4 Yanma odasindan saglanan isinin kullanildigi su sirklasyonu ile Isitma Sistemi ... 7
Sekil 2.5 Isi degistirici ........................................................................................................... 8
Sekil 2.6 Isi degistirici ........................................................................................................... 8
Sekil2.7 Su valIi ile sicaklik kontrol ..................................................................................... 9
Sekil 2.8 Arac yzeyindeki pozitiI ve negatiI basinc blgeleri .............................................10
Sekil 2.9 Temiz hava girisi....................................................................................................11
Sekil 2.10 Ford Fiesta aracina ait hava cikis kapagi ..............................................................11
Sekil 2.11 SantriIi tipli ve Eksenel akis tipli vantilatrlerin akis dagitim ynleri .................12
Sekil 2.12 SantriIi tipli vantilatr rnegi ............................................................................12
Sekil 2.13 Toyota araclarinda hava Iiltreleme sistemi ...........................................................13
Sekil 2.14 Peugeot araclarinda hava dagitim cikis kanallari...................................................14
Sekil 2.15 Hava dagitim sistemi ...........................................................................................14
Sekil 2.16 Hava dagitiminin cam bugusu ve yolcular icin acik durumu ................................15
Sekil 2.17 Dagitim sisteminde karisim odasi ........................................................................15
Sekil 2.18 Evaporatrl hava dagitim sistemi .......................................................................16
Sekil 2.19 Hava akisin direk yolcuya ynlendirildigi durum ................................................17
Sekil 2.20 Ideal buhar sikistirmali sogutma cevriminin dzeni ..............................................19
Sekil 2.21 Degisik iklimlendirme islemleri ...........................................................................24
Sekil 2.22 Nem graIigi ..........................................................................................................25
Sekil 3.1 Renault araclarinda klima Ionksiyonunun drt beyni arasindaki bilgi akisi .............27
Sekil 3.2 Renault araclarda klima Ionksiyonunun drt beyni arasindaki bilgi alis verisi ........28
Sekil 3.3 Kompresr tahrik sistemi .......................................................................................29
Sekil 3.4 Genlesme valIli klima sistemi ................................................................................30
Sekil 3.5 Otomobildeki sogutma cevrimi ..............................................................................31
Sekil 3.6 Sabit oriIis valIli klima sistemi ...............................................................................32
Sekil 3.7 Ford araclarinda kullanilan ciIt yapili klima sistemi ...............................................33
Sekil 3.8 Otomobil klimasinda hava dagitim sistemi ............................................................34
Sekil 4.1 Kompresrdeki akiskan basinc ve sicakligi ............................................................36
Sekil 4.2 Toyota araclarda kullanilan krank tipi kompresr ...................................................37
Sekil 4.3 Sallanti Plakali Degisken Hacimli Kompresr .......................................................38
Sekil 4.4 Pompalama cevrimi ................................................................................................38
lx

Sekil 4.5 Dsk sogutma ihtiyacinda kompresrn calismasi ................................................39
Sekil 4.6 Yksek sogutma ihtiyacinda kompresrn calismasi .............................................40
Sekil 4.7 Kanat tipi kompresr .............................................................................................41
Sekil 4.8 Helezon tipi kompresr ..........................................................................................41
Sekil 4.9 Helezon tip kompresrn calisma asamalari ...........................................................42
Sekil 4.10 Denso elektrikli kompresrn yapisi ...................................................................43
Sekil 4.11 Termik anahtarli elektrikli kompresr ..................................................................43
Sekil 4.12 Kondenser operasyonunun basitlestirilmis sekli ...................................................44
Sekil 4.13 Kondenserin yapisi .............................................................................................45
Sekil 4.14 Kondenser sogutma kanatciklari dizayni..............................................................45
Sekil 4.15 CiIt gecisli, paralel akisli kondenser .................................................................46
Sekil 4.16 Kurutucu .............................................................................................................47
Sekil 4.17 Toplayici ............................................................................................................48
Sekil 4.18 Genlesme valIi .................................................................................................49
Sekil 4.19 Sabit oriIis valIi .................................................................................................50
Sekil 4.20 Renault araclarinda kullanilan evaporatr ............................................................51
Sekil 4.21 Renault araclarindaki doldurma valIleri ..............................................................52
Sekil 4.22 Renault araclarinda kullanilan c Ionksiyonlu presostat .......................................53
Sekil 5.1 Klima kontrol sistemi .............................................................................................56
Sekil 5.2 Manel klima elemanlari .......................................................................................59
Sekil 5.3 Manel klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi 60
Sekil 5.4 Yari otomatik kontrol sistemi .................................................................................61
Sekil 5.5 Otomatik klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin
sentezi ................................................................................................................................63
Sekil 5.6 Arac ici merkezi kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya ynetilen ............64
Sekil 5.7 Koruma ve gc kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya ynetilen
elemanlarin sentezi ...............................................................................................................65
Sekil 5.8 Enieksiyon beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi ..66
Sekil 5.9 Akiskan basinca ve arac hizina gre motor sogutma Ianinin calismasi ...................67
Sekil 5.10 Renault Megan arabalarina ait kontrol paneli ........................................................68

1


1. R



Gnmzde klima sistemi otomobil denilince akla ilk gelen Ionksiyonlardan birisidir. Klima
sisteminin bugnk yapisini kazanmasi uzun yillar almistir. Klima sistemi araclarda 1940
yilinda itibaren cesitli sekillerde var olmustur. Bugnk manada klima sisteminin etkin
kullanimi 1990 yilinda baslamistir. Klima sisteminin sagladigi konIor sartlari, klima sistemi
olan araclara olan talebi hizla artirmistir.

Gnlk hayatimizda nemli bir yeri olan klima sistemini daha iyi anlayabilmek icin tarihsel
gelisimini, sogutma teknigini, elemanlarini, calisma sistemini incelememiz gerekir. Ilerleyen
blmlerde klima sistemine ihtiyac duyulmasinin nedenleri, klima sisteminin tarihsel
gelisimi, isitma teknigi, sogutma teknigi, hava dagitim sistemi, sistem elemanlari, kontrol
sistemleri hakkinda bilgi verilecektir. Son olarak klima sisteminin kullaniminda dikkat
edilmesi gereken hususlar anlatilacaktir.














2


2. OTOOB KA SSTE

2.1 Klima Sistemi ile lgili Temel Bilgiler
Klima aracin ic kismindaki havanin src ve yolculara rahatlik veren bir sicaklikta ve
rutubette olmasini saglayan ekipmanlarin btnne verilen genel bir isimdir. Genel olarak
otomotiv klimasi asagidaki islemlere sahiptir:
* Kabin ici sicakligin kontrol
* Hava sirklasyon kontrol
* Nem kontrol
* Kabin ici havasinin temizlenmesi.
Kabin havasinin sicakligi yksek oldugu zaman, havanin isisi alinarak (hava sogutularak) ve
havanin icerisindeki rutubet miktari Iazla oldugu zaman havanin nemi alinarak (kurutularak)
aracta bulunan src ve yolculara byk konIor saglar. Gnmzde arac kullanan ve aracta
yolculuk eden bizler is yerimizde ve evimizdeki konIor seviyesini aracta da yasamak isteriz.
Klima donaniminin grevi; saI, insana hos gelecek sekilde isitilmis ve nemi iyice alinmis
kabin ici hava icin sihhi ve Iizyoloiik temel esaslari saglayarak gerekli konIor seviyesini
yaratmaktir. Bu sayede aracin icindekilere gvenir ve gerilimsiz srs, seyahati mmkn
kilan bir rahatlik ve konIor duygusu saglanir. Bir otomobilde klima sisteminin grns
kabaca Sekil 2.1`de gsterilmistir.

3


Sekil 2.1 Kabaca otomobil klima sistemi (hLLp//clcekoLoaazcom/oLokllmahLm)

2.2 Klima Sistemine htiyac Duyulmasnn Nedenleri

Klima sistemine ihtiyac duyulmasinin temel nedeni srcler ve yolcular icin gerekli konIor
sartlarini arac ortaminda saglayabilmektir. KonIor Iiziksel olarak iyi olma ve iklim ise bir
alanin hava kosullari olarak tanimlanabilir. Iklimsel konIor parametreleri, incelenen spesiIik
olaya gre degismekle birlikte, sicaklik, bagil nem, hava akis hizi, havadaki koku,
havalandirma ve isil radyasyondur. Bu parametreler konIor sartlarini saglayacak sekilde bir
araya getirmek icin isitma, sogutma ve Iiltreleme teknikleri uygulanmaktadir.

Dis hava sicakliginin dsk oldugu zamanlarda, zellikle kis aylarinda, arac icindeki nemli ve
sicak hava soguk cam yzeylerinde yogusarak grs perdeler. Klima sistemi arac icindeki
havanin nem miktarini ayarlamaya yardimci olur. Arac ic hacimdeki Iazla nem evaporatrde
yogusur ve arac icindeki havanin Iazla nemi alinmis olur.

Ortam mahallinde istenen hava sicakligi dis ortam sicakligi ile bagintilidir. Kis mevsiminde
ayak hizasindaki sicaklik, bas hizasindaki sicakliktan daha yksek olmalidir. Yazin ise 25

C
sicaklik konIorlu ic ortam sicakligidir. Arac icindeki hava Ileme cikislarina gre ic ortamda


sicaklik dagilimlari(bas ve ayak hizasi) belirlenir. Orta siniI bir otomobilin icindeki sicaklik
dagilimlari Sekil 2.2`de gsterilmistir.



Sekil 2.2 Orta siniI bir otomobilin icindeki sicakliklar
(hLLp//wwwoLobllneL/bloa/2010/09/28/araclardakllmaslsLemlerlders1/)

Arac icindeki havanin tazelenmesi icin dis ortam ile sirklasyonu gereklidir. Dis ortam ile
hava sirklasyonu arttikca sartlandirilmasi gereken hava miktari da artar. Bu da yakit
tketimini arttirir. zellikle dis havanin ic havaya gre daha kirli oldugu blgelerde dis hava
sirklasyonunun srekli kullanilmamasi gerekir.

Klima sisteminden beklenen diger bir zellikte ic mahalle temiz hava saglayabilmesidir.
Temiz hava, havadan toz, polen ve kokunun giderilmesi ile elde edilen havadir. Toz Iiltreleme
ile kolayca tutulabilir. Hava akisina gsterdigi direnci arttirmadan Iiltrelemeyi daha verimli
hale getirmek elektrostatik Iiltreler ile mmkn olmaktadir. Elektrostatik Iiltreler dokumasiz
Iiltrelere rnektir. Bu tip Iiltreler kutuplasmis olan partiklleri elektrostatik Iiberleri
yardimiyla tutar. Bundan sonraki adim ise hava icindeki benzin, mazot egzost gazlarini ve
kokuyu gidermek olacaktir. Bu tip yapilari Iiltrelemek icin ise daha zel Iiltreler
gelistirilmistir. Bu tip Iiltreler kokunun ana maddesi olan asetaldehiti amino grubu bir baz
yardimiyla Iiltre eder. Renault araclarinda kullanilan dis hava girisinde yer alan arac ici
Iiltresi Sekil 2.3`de grlmektedir.





Sekil 2.3 Renault araclarinda kullanilan arac ici Iiltresi
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaan3pdf)

2.3 Klima Sisteminin Tarihsel elisimi
Tarih boyunca insanlarin Iarkli blgelerde yasamasi ve birbirleriyle etkilesim halinde olmasi
nedeniyle yolcu, esya, hayvanlarin bir noktadan baska bir noktaya tasinmasi ihtiyacini
dogurmustur. Otomobilin icadi ile birlikte insanlarin seyahat konIoru artmis ve sresi
kisalmistir. Ilk otomobillerde kabin acik olup yolcular hava kosullariyla direkt etkilesim
icinde olmuslardir. Daha sonra kapali kabinlerin yapilmasiyla yolcularin konIor ihtiyacini


saglamak amaciyla isitma, sogutma ve Iiltreleme konulari gndeme gelmistir. Ilk isitma
sistemi kil tuglalarinin aracin ic yzeyine konumlandirildigi ve basit bir yakit brlr ile bu
tuglalarin isitilmasi ile isleyen bir sistemdir. Ilk araclarda havalandirma arac camlarinin
egildigi veya acildigi ya da n camin egilmesiyle calisan bir sistemdir. Ayrica kapilarda hava
olusumu saglayan ventiller mevcuttu. Ancak bu sistemde hava akisi tamamen aracin hizina
bagli oldugu icin ve herhangi bir Iiltreleme olmadigindan etkili bir sistem degildi. Sogutma
sistemi icin ise ic kabine hava girisini saglayan kanallardan gecen havanin buz kaliplari ile
sogutulmasina dayaniyordu.


Ticari anlamda ilk klima donanimli otomobil 1939 yilinda Packard taraIindan retildi. Sistem
kompresr, kondenser, nem alici, evaprotrden olusmaktaydi. Sistem Ileyici salteri ile
kontrol ediliyordu. Packard pazarlama kampanyasinda 'Dnyanin tek klimali araci ile bu yaz
sicakligi unutun sloganini kullandi. Sistemin en byk dezavantaii kompresrn srekli
devrede kalmasiydi. Kompresrde kavrama dzenegi bulunuyordu. 1940-41 yillarinda bircok
araba reticisi benzer sistemler uyguladi. Ikinci Dnya Savasi`ndan sonra Cadillac yeni klima
sistemini tanitti. Bu sistemde klima kontrol nitesi arka koltugun stndeki blmede yer
aliyordu. Src sistemi kapamak icin arka koltuga kadar uzanmasi gerekiyordu. Tabii ki bu
sistem klimayi kapatmak icin motor kaputunu acip kompresr kayisini devre disi birakmaktan
daha iyiydi. 1954-55 yillarinda Nash-Kelvinator bugnk bildigimiz anlamda ilk klima
kontrol nitesini n panelde yer alan klima sistemini gelistirdiler (Daly, 2006). Ama
sistemindeki dizayn, perIormans ve cevreye etkileri ile ilgili sorunlarin asilmasi uzun yillar
almistir.

2.4 Istma ve Havalandrma Teknigi
Otomobillerde isitma ve havalandirma sistemi sadece sicaklik kontrol saglayan bir Ionksiyon
olarak dsnlmemelidir. Bu sistem sayesinde srs yorgunlugu azalirken, iyi bir grs ve
gerekli konIor seviyesinin srdrlmesi saglanir. Devamli ic hava degisimi ve kt koku
azalirken, havadaki nem orani gerekli konIor seviyesini saglayacak sekilde muhaIaza edilir.
zellikle ic kabindeki havada karbondioksit oraninin artmasi srcnn dikkat ve tepki
seviyesinin azalmasina neden olur. Bunun icin ic kabindeki hava hacmi kadar havanin bir
saatlik zaman diliminde yenilenmesi gerekir. Tabi ki burada ic hacmin byklg ve mevcut
yolcu sayisi bu oranin degismesinde etkendir.



2.4.1 Istma sistemi

Isitma sisteminin temeli yeterli isi transIerinin bir noktadan baska bir noktaya transIerine
dayanir. Isitici, arac icindeki havayi ya da disaridan alinan havayi isitarak istenilen sicaklik
seviyesinin olusmasini saglayan cihazdir. Isinmis hava, hava kanallarinda dis mahalden alinan
hava ile karistirilarak ic kabine gnderilir.

Aracta potansiyel enerii kaynagi yakittir. Motorda yanma odasinda yakitin yakilmasi ile aciga
cikan enerii mekanik ve isi eneriisine dnsr. Aciga cikan bu isi eneriisi sogutucu akiskan
yardimiyla motordan cekilir. Isinan bu sogutucu akiskan radyatrde sicakligi isi degistiricinin
alminyum kanatciklarina aktarir. Bu kanatciklar arasindan gecirilen hava ile radyatrdeki isi
alinir. Yanma odasindan saglanan isinin su sirklasyonunda kullanilmasi Sekil 2.4`de
gsterilmistir.



Sekil 2.4 Yanma odasindan saglanan isinin kullanildigi su sirklasyonu ile Isitma Sistemi
(Steven Daly )

Yanma odasindan isi transIeri ile isinan su isi degistiriciye gelerek Ileyiciden gelen havanin
isitilmasi saglanir. Isi degistirici ayni bir radyatrde oldugu gibi isi transIer yzeyi arttirilmis
bir cihazdir (Sekil 2.5 ve 2.6).
8





Sekil 2.5 Isi degistirici (hLLp//clcekoLoaazcom/oLokllmahLm)




Sekil 2.6 Isi degistirici ( Steven Daly )

Bu sistemde isi kontrol src yaninda yer alan ana kontrol panelinden saglanir. Src
veya yolcular bu kontrol panelinden ic kabindeki havanin sicakligini ayarlayabilirler. Kontrol
paneli sicaklik degisimini iki sekilde saglar. Birinci yntem; sirklasyon suyunun debisini
arttirmak veya azaltma ile sicaklik degisimidir. Bylece isi degistiriciye daha az veya Iazla su
gelmesi saglanir. Ikinci yntem ise isi degistirmeye giden havanin debisini arttirarak ya da
azaltarak saglanan isi degisimidir (Sekil 2.7).

9



Sekil 2.7 Su valIi ile sicaklik kontrol ( Steven Daly )

Sistemde kontrol valIi yardimiyla motor sogutma sistemindeki sogutucu akiskanin miktari
degistirilerek yapilan sicaklik kontrol, isi degistiriciye giren akiskan debisinin ve sicakliginin
motor hiz ve yk durumuna bagli olmasi nedeniyle, oldukca zordur. Ayrica src veya
yolcularin kontrol panelinden ani isteklerine sistem aninda cevap veremeyebilir. rnegin ana
kumanda panelinden daha dsk sicaklik talep edildiginde, kontrol valIi isi degistiriciye giren
akiskan debisini azaltacaktir. Bylece isi degistiricinin isisi azalacaktir. Bu yolla radyatr
kanatciklarindan gecen havanin sicakliginin dsmesi ile ic kabine Ilenen havanin sicakligi da
dsecektir. Ancak tm bu denklemin tmnn gerceklesmesi zaman alacaktir.

2.4.2 Havalandrma ve filtreleme Sistemi
Vantilatr temiz ve istenilen sicakliktaki havayi direkt olarak aracin ic kismina dogru
gnderen cihazdir. Araclarda genel olarak iki tip vantilatr kullanilmaktadir. Bunlar dogal
akisli vantilatr ve zorlayici akisli vantilatrdr (Ileyici).

2.4.2.1 Dogal aksl vantilatr

Temel prensip, aracin ileriye dogru hareketinden kaynaklanan hava akisindan Iaydalanmaktir.
Aracin ileriye dogru hareket ile arac yzeyinde aracin aerodinamik seklinden dolayi pozitiI ve
10

negatiI basinc blgeleri olusur. PozitiI basinc blgeleri hava girisi icin hava ventillerinin
konumlandirilabilecegi blgelerdir. Hava ventillerini konumlandirmak icin en uygun blge n
camin altinda yer alir. Bu blgede statik basinc cok yksektir ve arac icine hava akisi
saglamak icin uygun bir blgedir. Arac yzeyindeki pozitiI ve negatiI basinc blgeleri Sekil
2.8` de gsterilmistir.




Sekil 2.8 Arac yzeyindeki pozitiI ve negatiI basinc blgeleri ( Steven Daly )

PozitiI basinc blgesinde n camin altinda yer alan giris menIezlerinin altinda toz, kir, polen
gibi arac icine girmesi istenmeyen maddeleri tutmak icin polen Iiltresi yer alir. Polen
Iiltresinden gecen temizlenmis hava ic kabine verilir. Sekil 2.9`da Ford Fiesta aracina ait
polen Iiltresi ve aractaki konumu yer almaktadir.

11



Sekil 2.9 Temiz hava girisi (a) ve aractaki konum (b) (Steven Daly)

Kirli hava cikisi negatiI basinc blgesinde yer alan arka camurluk yanindaki cikis kanalindan
gerceklestirilir. Kanalin cikisinda hareketli lastik kapakcik vardir. Ic kabine hava akisi
olmadigi zaman bu kapakcik egzost gazlarinin ic kabine girmesini engellemek icin kapalidir.
Sekil 2.10` da Ford Fiesta aracina ait hava cikis kapagi ve aractaki konumu yer almaktadir.



Sekil 2.10 Ford Fiesta aracina ait hava cikis kapagi (b) ve aractaki konumu (a) (Steven Daly)

2.4.2.2 Zorlayc aksl vantilatr (fleyici)

Zorlayici akisli vantilatr sistemi elektrikli Ianin kullanildigi bir sistemdir. Fan genellikle arac
hizi dsk oldugu ya da yksek konIor seviyesinin istendigi durumlarda devreye girer.
Ileyici, havayi isi degistiriciye gndererek havanin isinmasini ve ic kabine ulastirilmasini
saglar.
Sekil 2.11`de SantriIi tipli ve Eksenel akis tipli vantilatrlerin akis dagitim ynleri
gsterilmistir.
12

Sekil 2.12`de SantriIi tipli vantilatr rnegi vardir.



Sekil 2.11 SantriIi tipli ve Eksenel akis tipli vantilatrlerin akis dagitim ynleri (Steven
Daly)



Sekil 2.12 SantriIi tipli vantilatr rnegi (Steven Daly)

2.4.2.3 Hava filtre sistemi

Polen Iiltresi n camin nndeki giris menIezlerinin altinda, isi degistiriciden nceki giris
agzinda yer alir (Sekil 2.9). LiIli dokusu sayesinde byk partikllerin sisteme girmesini
engellerken, elektrostatik zelligi sayesinde kck partikllerin de gecisinin engellemesini
saglar. Polen Iiltresi grnen partikllerin engellenmesi yanin da polen, spor ve cesitli tozlarin
kabin havasina karismasini da engeller.

Karbon Iiltresi ve mikrop ldrc lamba sistemi polen Iiltresinin arkasinda yer alir.
13

Fonksiyonlari polen Iiltresi ile ayni oldugu icin her aracta bulunmaz. AktiI karbon tabakasi
btn kokularin, duman, egzost gazlarinin kabin icine girmesini engeller. Mikrop ldrc
lamba da havadaki bakterilerin ldrlmesi amaciyla kullanilir. Ileyici ve Iiltre sistemi Sekil
2.13`de bir arada gsterilmistir.



Sekil 2.13 Toyo Sekil 2.17 Dagitim sisteminde karisim odasi (ta araclarinda hava Iiltreleme
sistemi (Steven Daly)


1

2.4.3 Hava Dagtm Sistemi

Hava dagitim kontrol nitesi ve ic kabine hava girisimi saglayan hava cikis menIezleri Sekil
2.14`de grlmektedir. Dagitim sisteminin icinde kanallar ve hava karisma odalari bulunur.
Ayni zamanda sistemde Ian, Ileyici motoru, Iiltre sistemi, isi degistirici yer alir (Sekil 2.15).



Sekil 2.14 Peugeot araclarinda hava dagitim cikis kanallari (a) ve kontrol paneli (b)
(Steven Daly)


Sekil 2.15 Hava dagitim sistemi (Steven Daly)

Sekil 2.15`de grdgmz gibi sadece cam bugusunu temizlemek icin hava dagitimi
yapilmaktadir. Kontrol panelinden hava dagitiminin yolculara da yapildigi ayar secilirse, hava
akis yn Sekil 2.16`da gsterildigi gibi olur.
1


Sekil 2.16 Hava dagitiminin cam bugusu ve yolcular icin acik durumu (Steven Daly)

Sistemde hava sirklasyonu iki sekilde saglanir. Dis ortamdan taze hava alinarak Ileyici
yardimiyla havanin isi degisimciye gnderilmesi saglanir. Isi degistiricide isinan hava, kontrol
panelinden secilen konuma gre ic kabine cesitli kanallardan verilir (Sekil 2.14). Sicaklik
ayari, sicaklik karisim ayar kapisinin konumunun degismesiyle saglanir. Alinan taze havanin
bir kismi isi degistiriciye gnderilirken diger kismi bu isinan hava ile karistirilarak istenilen
sicaklik degeri saglandiktan sonra ic kabine gnderilir (Sekil 2.17).



Sekil 2.17 Dagitim sisteminde karisim odasi (Mixing chamber) - (Steven Daly)

Diger bir sirklasyon sekli ise ic hava sirklasyonudur. Ic kabindeki hava sirkle edilerek
sistemde ayni yolu izleyerek nce Ileyiciye sonra isi degistiriciye ve hava karisim odasina
daha sonra yine hava kanallarindan ic kabine gelir. Ana kontrol panelinden secilen sicaklik ve
1

Ileme kanalina gre cikis kapisi ve sicaklik karisim kapisinin konumu belirlenir.

Klima sisteminin mevcut oldugu araclarda isitma, havalandirma sistemi ile klima sisteminin
bir parcasi olan evaporatrn birlikte konumu Sekil 2.18`de gsterilmistir.



Sekil 2.18 Evaporatrl hava dagitim sistemi (Steven Daly)


Dis ortamdan alinan hava dsk arac hizlarinda ise Ileyicinin yardimiyla, yksek arac
hizlarinda ise kendiliginden evaporatrden gecerek sogutulur. Klima sistemi calisirken
evaporatr sicakligi 2 ile 6

C arasindadir. Yine kontrol panelinden secilen konuma gre

istenilen menIezlerden ic kabine sogutulmus hava gnderilir.

Kontrol panelinde sadece havalandirmanin acik oldugu ayarda, hava dagitim sisteminde hava
akis yn Sekil 2.19`da gsterildigi gibidir.


1



Sekil 2.19 Hava akisin direk yolcuya ynlendirildigi durum (Steven Daly)

2.5 Sogutma Teknigi

Sogutma sisteminde isitmadan Iarkli olarak evaporatr vardir (Sekil 2.18). Evaporatr
sogutma sisteminde, sogutucu akiskanin sivi olarak girip buhar olarak ciktigi blmdr.
Sogutucu akiskan, evaporatrn kanallarina girince isiyi, sogutulan maddeden sogurur ve isiyi
ortamdan absorbe ederken de kaynamaya baslar ve buharlasirBu islemde evaporatr, tm
sistemin genel amacini (sogutma) gerceklestirir.

2.5.1 Sogutma sistemi

Sogutma sistemi sistemde kullanilan gazin, sivi halden gaz haline gecisinde, ortamdan isi
almasiyla ortam sicakliginin dsrlmesi prensibine dayanir. Sistemdeki sogutucu akiskan
degismeli olarak maddenin sivi ve gaz halini alir. Klima donanimini, sogutucu akiskanin,
kapali devredeki hal degismelerinin bir sonucu olan sogutma cevrimi olarak adlandirilir. Sivi
haldeki sogutucu akiskan cevresinden isi emer ve buharlasir. Buhar halde sikistirilir ve daha
yksek bir sicakliga ulasir. Daha soguk olan ortam havasi isiyi alir ve buhari tekrar sivi haline
yogusturur. Sivi baslangictaki cikis noktasina geri gelir, bundan sonra cevrim tekrar baslar.


18

Sogutma verimini etkileyen nedenler sunlardir:
* Havanin sicakligi ve nemi
* Otomobilin hizi ve motorun devri
* Kabin icine gnesin etkisi ile sicaklik girisi (n cam 35, arka cam 23, yan camlar 16,
tabandan 19, tavandan 5, kapilardan 2 )
* Havalandirma sisteminden isi girisi
* Kapi Iiltrelerinden hava girisi
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/kllma_slshLm)

2.5.2 deal buhar skstrmal sogutma cevrimi

Isi gecisinin azalan sicaklik ynnde, baska bir deyisle sicak bir ortamdan soguk bir ortama
oldugu, bilinen bir gercektir. Bu ynde isi gecisi dogada kendiliginden olur. Fakat bir
ortamdan, daha yksek sicakliktaki bir ortama isi gecisi kendiliginden olmaz, bunun bir
sogutma makinesi araciligiyla yapilmasi gerekir. Sogutma makineleri bir cevrime gre calisir
ve sogutma cevrimlerinde dolasan akiskanlara da sogutucu akiskan adi verilir.

Ideal buhar sikistirmali sogutma cevriminde buhar sikistirilmadan nce tmyle
buharlastirilmak icin (hal degisimi icin gerekli genislemeyi saglayabilmek) kisilma
isleminden Iaydalanilir. Kisilma islemi, siviyi bir kisilma vanasindan veya kilcal borulardan
gecirerek yapilabilir. Bu cevrimin genel cizimi ve T-s diyagrami Sekil 2.20'de verilmistir.
Buhar sikistirmali cevrim sogutma makinelerinde, iklimlendirme sistemlerinde ve isi
pompalarinda en cok kullanilan cevrimdir. (Y.CENGEL & M.BOLES)

19



Sekil 2.20 Ideal buhar sikistirmali sogutma cevriminin dzeni (a) ve T-s diyagrami (b)
(Y.CENGEL & M.BOLES)

Bu cevrimi olusturan hal ve degisimler su sekildedir:

* 1-2 Kompresrde izan tropik sikistirma
* 2-3 Yogusturucuda cevreye sabit basincta (Psabit) isi gecisi
* 3-4 Kisilma (genisleme ve basincin dsmesi)
* 4-1 Buharlastiricida akiskana sabit basincta (Psabit) isi gecisi.

Ideal buhar sikistirmali sogutma cevriminde, sogutucu akiskan kompresre 1 halinde doymus
buhar olarak girer ve izantropik olarak yogusturucu basincina sikistirilir. Sikistirma islemi
sirasinda, sogutucu akiskanin sicakligi cevre ortam sicakliginin zerine cikar. Sogutucu
akiskan daha sonra 2 halinde kizgin buhar olarak yogusturucuya girer ve yogusturucudan 3
halinde doymus sivi olarak ayrilir. Yogusma sirasinda akiskandan cevreye isi gecisi olur.
Sogutucu akiskanin sicakligi 3 halinde de cevre sicakliginin zerinde oldugundan akiskanin
sicakligi cevreyi sogutmaya uygun degildir.

20

Doymus sivi halindeki akiskan daha sonra bir genisleme vanasi veya kilcal borulardan
gecirilerek buharlastirici basincina kisilir. Bu hal degisimi sirasinda sogutucu akiskanin
sicakligi, sogutulan ortamin sicakliginin altina dser. Sogutucu akiskan buharlastiriciya 4
halinde, kuruluk derecesi dsk bir doymus sivi buhar karisimi olarak girer ve sogutulan
ortamdan isi alarak tmyle buharlasir. Sogutucu akiskan buharlastiricidan doymus buhar
halinde cikar ve kompresre girerek cevrimi tamamlar.

T-s diyagraminda, 4-1 hal degisimi egrisi altinda kalan alan, buharlastiricida sogutucu
akiskanin aldigi isiyi, 2-3 hal degisimi egrisi altinda kalan alan da yogusturucuda sogutucu
akiskanin cevreye verdigi isiyi gsterir. (Y.CENGEL & M.BOLES)

2.5.3 Sogutma cevriminde kullanlan akskanlar

Genel olarak sogutucu akiskanlarda su zellikler aranir:

* Buharlasma gizli isisi yksek olmalidir.
* Kritik sicakligi ve basinci yksek olmalidir.
* AtmosIer bazinda kaynama sicakligi dsk olmalidir.
* Yanici ve patlayici olmamalidir.
* Karter yagina ve tesisati olusturan devre elemanlarina olumsuz ynde etkilememelidir
(Korozyona sebep olmamalidir).
* Zehirleyici olmamalidir.
* Doygunluk basinci genlesme valIi basincinin altinda bulunmalidir.
* retilebilir, ucuz ve kolay temin edilebilmelidir.
* Ozan tabakasina zarar verme ve global isinmaya sebep olma potansiyeli tasimamalidir.
* Kck kapasiteli bir kompresrn kullanimina elverisli olmalidir.
* Kapali devrelerde sistemdeki kacaklar kolayca tespit edilebilmelidir.
* Yag ile karisabilir ve kimyasal zelligini koruyan bir yapida olmalidir.
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/kllma_slshLm)

2.5.3.1 k12 (Ireon) gazi

Otomotiv klimalarinda atmosIerik basincta kendiliginden buharlasan ve buharlasirken
icerisinde bulundugu havanin sicakligini, zerine alarak havayi sogutan R-12 (Ireon) ve R-
134a gazlari kullanilmaktadir. Freon gazi klor, Ilor ve karbondan olusan ve kimyasal Iorml
21

CCl2F2 olan bir gazdir. Ilk gelistirilen klima sistemlerinde akiskan olarak Ireon gazi
kullanilmistir. 1995 yilina kadar klima sistemlerinde agirlikli olarak kullanilan Ireon gazi 1
Ocak 2001 tarihi itibariyle kullanimi yasaklanmistir. Freon gazinin yasaklanmasinin nedeni
ozon tabakasinin delinmesi ve global isinmada oynadigi roldr. Dnya atmosIerinin st
kisminda bulunan ozon tabakasi dnyaya gelen gnes isinlarinin insan sagligi icin zararli olan
kisimlarini yansitmakta ve bunlarin dnyaya ulasmasina engel olmaktadir. Ozon tabakasinda
meydana gelen bu delikten yeryzne ulasan bu zararli isinlar insanlarda cilt kanserine neden
olmakta, ayrica havanin sicakligini arttirarak dnya ikliminin degismesine neden olmaktadir.

R12 Gazinin zellikleri sunlardir:

* Kolaylikla sikistirilabilir, basinc altinda kimyasal degisiklige ugramaz.
* Yag ile karisabilir.
* Metallerde korozyon etkisi yaratmaz.
* Renksizdir, kokusuzdur, zehirsiz, asindirici ve tutusucu degildir.
* 1 atm basinc altinda, -29,7 oC sicaklikta kaynar. 5 ile 6 atm basincta, 20 oC sicaklikta sivi
haline gelir.
* Nem alma zelligi iyidir.
* Cevreye zararli zellikleri vardir (Yapisindaki klor ozan tabakasina zarar verir)
* Havadan daha agir bir gazdir.
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/kllma_slshLm)

2.5.3.2 R134a gaz

R134a gazi R12 gazinin yerini almistir. R134a gazi hidroien, Ilor ve karbondan olusan ve
kimyasal Iorml CH2FCF3 olan bir gazdir. Yapisinda klor elementi olmadigi icin ozon
tabakasina zarar vermez. R134a gazi mineral yaglar ile karismaz bu yzden sistemin
yaglanmasi (Kompresrn) sentetik yag kullanilmalidir. R12 ve R134a gazlarinin zellikleri
Iarkli oldugundan kesinlikle karistirilmamalidir.

R134a Gazinin zellikleri:

* Mineral yaglar ile karisma zelligi olmadigindan kompresr yagi olarak sentetik yag
kullanilmalidir.
* Metal parcalar stnde korozyon etkisi yaratmaz.
22

* Plastiklere zarar verme zelligi vardir ve sistemde kullanilan contalar bu zellige gre
secilmelidir.
* Patlayicidir, kokusuzdur.
* Dsk konsantrasyonda zehirsizdir.
* Nem alma zelligi iyidir.
* Yanici degildir.
* Havadan daha agir bir gazdir.

R12 ve R134a gazlarinin kimyasal yapisi Iarkli oldugundan, R12 molekller R134a
moleklnden daha byktr. Bu nedenle R134a gazinin kullanildigi sistemde gaz miktari
R12 gazinin kullanildigi sistemden daha Iazladir. Iki gazin zellikleri birbirinden Iarkli
oldugundan kullanildiklari sistemlerinde yapisi birbirinden Iarklidir.
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/kllma_slshLm)


2.5.3.3 R134a gaz kullanm icin klima sisteminde yaplan degisiklikler

Kompresr : Dis ortam sicakligi yksek oldugunda; devredeki gazin basinc ve sicakligi
artacagindan sistemin daha etkin calisabilmesi icin kompresrdeki manyetik kavrama
bytlerek kompresrn gc arttirilmistir.

Kompresr yagi : Sogutucu devresindeki kompresr yagi, sogutucu gaz icinde cznr ve
srekli devrede dolasarak kompresr yaglar. R12 gazi kullanilan sistemlerdeki kompresr
yaglari, R134a icinde cznemez ve sistemde gaz ile beraber dolasamaz. Yaglama
olmadigitakdirde kompresrn mr nemli lcde kisalacagindan R134a gaz icin zel
sentetik yag gelistirilmistir.

Sizdirmazlik elemanlari : R12 gazli klima sistemlerinde; O-ring ve hortumlar kaucuk
malzemedendir. R134a gazi bu kaucuk malzemeyi etkilediginden, R134a icin dayanimi
arttirilmis kaucuk malzeme gelistirilmistir. Bu yzden iki sistemde kullanilan sizdirmazlik
elemanlarinin zellikleri birbirinden Iarklidir.

Yksek ve alcak basinc gaz hortumlari : R134a gazinin kimyasal zelligi Iarkli oldugundan
dolayi; R12 sisteminde kullanilan hortumlar, R134a icinde cznmektedir. Cznme
sonucundaki kacagi nlemek icin, hortumlara zel katmanlar eklenmistir.

23

Nem tutucu Iiltre : R12 gazli klima sistemlerinde kullanilan nem tutucu Iiltre, R134a gazinin
daha Iazla nemlenme zelligi dikkate alinarak tasarlanmistir.

Kondenser : Dis ortam sicakligi yksek oldugunda, devredeki basinc ve sicaklik artar. R134a
gazi; daha yksek basinclara sikistirildigindan, termik verimi daha yksek kondenserler
kullanilmistir.

Genlesme valIi : R134a gazinin evaporatr giris ve cikis basinc ve sicakliklari degisik
olacagindan genlesme valIinin calisma degerleri degistirilmistir.



2.6 Konfor ve Nem

Oturulan veya calisilan bir ortami istenilen sicaklik ve nemde tutabilmek icin iklimlendirme
adi verilen islemlere gerek duyulur. Bu islemler duyulur isitma (sicakligin ykseltilmesi),
duyulur sogutma (sicakligin dsrlmesi), nemlendirme (su buharinin eklenmesi) ve nem
almadir (su buharinin havadan ayrilmasi). Havayi istenilen sicaklik ve nem dzeyine getirmek
icin bazen bu islemlerden birkaci birlikte uygulanir.

Degisik iklimlendirme islemleri Sekil 2.21'de, psikometri diyagraminda gsterilmistir.
Duyulur isitma ve duyulur sogutma islemleri bu diyagramda yatay birer dogru olarak
grlmektedir, cnk bu islemler sirasinda havadaki nem miktari sabittir. Nemlendirme veya
nem almanin sz konusu olmadigi bir isitma veya sogutma isleminde, zgl nem sabit kalir.
2


Sekil 2.21 Degisik iklimlendirme islemleri (Y.CENGEL & M.BOLES)

Bagil nem havadaki nem miktarinin, havada ayni sicaklikta bulunabilecek en cok nem
miktarina oranidir. Duyulur isitma sirasinda havanin zgl nemi sabit kalirken, bagil nemi
azalmaktadir, cnk havada bulunabilecek nem miktari sicaklikla artar Bagil nemin azalmasi,
deri kurumasi, solunum zorlugu ve statik elektrigin artmasi gibi, vcut rahatligini azaltan
etkilerin ortaya cikmasina neden olur. Duyulur sogutma sirasinda havanin zgl nemi sabit
kalirken, bagil nemi artmaktadir. Sekil 2.22`de zgl nemi ayni olan bir ortamin, isitma ve
sogutma islemlerinden sonra bagil nem oranlari grlmektedir.

Araclarda nem dzeyi evaporatr yardimiyla dzenlenir. Evaporatr yzeyinden gecen
havanin miktari ve akisi, ana kontrol nitesi taraIindan kontrol edilir. Evaporatrn soguk
yzeyine temas eden havanin icindeki buhar yzeyde yogusarak su zerreciklerine dnsr.
Bylece havadaki nem miktari azaltilarak istenilen konIor dzeyi saglanir. Arac ici konIor
seviyesinin istenilen dzeyde olmasi icin havadaki bagil nem miktarinin 60 civarinda
olmasi gerekir.




2



Sekil 2.22 Nem graIigi (Steven Daly)


















2





3. KA SSTE VE AKTVASYONU


3.1 Klima Sisteminin Aktivasyonu

Klima Ionksiyonu drt beyin arasinda paylastirilmistir. Bu drt beyin arasindaki baglanti,
klima kumanda tablosu ile arac ici merkezi kontrol nitesi arasindaki hattin kablolu oldugu
manuel klima durumu haric, mltipleks ag ile saglanir. Klima kumanda tablosu, srcnn
istegini yorumlar ve bu istegi diger c beyne aktarir. Arac ici havalandirma, hava dagitimi,
hava karisimi ve hava dahili sirklasyonunu klima kumanda tablosu taraIindan ynetilir.

Arac ici merkezi kontrol nitesi klima kompresrnn calisma talebini enieksiyona aktarir ve
arac ici isitma rezistanslarinin calismasini ynetir. Enieksiyon beyni, sogutucu akiskan basinc
bilgisini basinc kaptrnden alir. Enieksiyon beyni, arac calisma durumuna gre kompresrn
calisma talebini onaylar veya onaylamaz ve bu talebi koruma ve gc kontrol nitesine aktarir.
Koruma ve gc kontrol nitesi ise, klima Ionksiyonunun gc kismini ynetir. Kompresrn
devreye girmesine, motor sogutma Iani gruplarinin ve arka cam rezistanslarinin calismasina
kumanda eder.

2



Sekil 3.1 Renault araclarinda klima Ionksiyonunun drt beyni arasindaki bilgi akisi
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)


Klima Ionksiyonunun drt beyni arasinda bilgi alis verisi;



28




Sekil 3.2 Renault araclarda klima Ionksiyonunun drt beyni arasindaki bilgi alis verisi
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)

Klima sisteminin aktivasyonu icin asagidaki kosullar saglanmalidir:

* Dis ortam sicakligi 9

C 'nin stnde olmalidir.

* Motor en az 5 dakikadir calisiyor olmalidir.
* Evaporatr sicakligi 4

C 'nin altinda olmalidir. (Yzeyinde buzlanma olmamali)

* Motor sogutma suyu sicakligi yaklasik olarak 40

C ile 105

C arasinda olmalidir.
* Arac ani hizlanma ya da motor agir yk altinda olmamalidir (rnegin sollama gibi).
* Klima aktivasyon butonu secili olmali ve Iarlar acik olmalidir.
* Sistemdeki sogutucu akiskanin yeterli oldugu ve herhangi bir sizinti olmadigi bilgisi sensr
taraIindan algilanmalidir.
* Elektronik kontrol nitesinde yanlis bir kod devrede olmamalidir.

Sistemdeki sogutucu akiskanin hareketi kompresrdeki manyetik kavraminin devreye girmesi
ile baslar. Kavrama kompresr kasnaginin arkasinda yer alir. Gc ve kontrol nitesi
taraIindan kavramanin devreye girmesinin saglanmasi ile kompresr kasnagi ile motor
arasinda Iiziksel temas saglanir. Kompresr kasnagi motor taraIindan aktive edilir. Kasnagin
devreye girmesi ile sogutucu akiskanin pompalanmasina baslanilir. Sekil 3.3'de kompresr
tahrik sistemi grlmektedir.

29



Sekil 3.3 Kompresr tahrik sistemi (Steven Daly)


3.2 enlesme Valfli Klima Sistemi

Klima sistemi devamli bir cevrim seklinde calisir (Sekil 3.4). Evaporatrden dsk basinc ve
sicaklikta gelen gaz, kompresrde sistem talebine gre 2,07 bar'dan yaklasik 14,7 bar'a
sikistirilir. Bunun sonucunda sogutucu akiskanin sicakligi 0

C 'den 80

C 'nin stnde bir

sicakliga sahip olur. Kompresr kondensere kizgin buhar gnderir. Kompresr sirasinda
isinan ve buradan gectikten sonra tekrar sivi haline dnsen sogutucu akiskan buhari,
kondenserin peteklerinden gecen dis hava ile sogutulur. Bu olaya yogusma denir.
Kondenserde yksek basinctaki buhar yogusarak yksek basincta sivi haline dnsr.
30



Sekil 3.4 Genlesme valIli klima sistemi (Steven Daly)

Kondenser pratikte sogutma devresinin sogutucusudur. Sogutma Iani yardimiyla kondenser
kanatciklarina hava akisi saglanir ve akiskanin isisinin bir kismi kanatciklar yardimiyla dis
havaya aktarilir. Bylece kompresrden kondensere gelen kizgin buhar, bu sogutma
kanatciklari yardimiyla 57

C 'nin altina inerek sivi haline dnsr. Daha sonra kondenserden

cikan yksek basinc ve sicakliktaki sivi haldeki akiskan kurutucuya gelir. Kurutucu depo,
Iiltre ve nem alici grevi yapar. Kurutucudan cikan sivi haldeki sogutucu akiskan genlesme
valIine gelir. Yksek basinc ve sicaklikta sivi halindeki sogutucu akiskan genlesme valIinde,
dsk basinc ve sicaklikta sivi/buhar karisimi haline gecer. Genlesme valIinde bunu
saglayabilmek icin kurutucu taraIindaki oriIis (giris agzi) ile evaporatr taraIindaki oriIis
(cikis agzi) birbirinden Iarklidir. Cikis taraIindaki oriIis kck miktarda akiskanin cikisina
izin verdiginden bu blgede ani basinc ve sicaklik dsmesine neden olur. Dsk sicaklik ve
basinctaki sivi/buhar karisimi sogutucu akiskan evaporatre gelir. Evaporatr yzeyinden
akiskana isi transIeri olur. Isi transIeri ya ic sirklasyon havasindan ya da alinan taze havadan
akiskana dogru olur. Burada hava akisini saglayan Ileyici Iandir. Sogutucu akiskan
31

evaporatrde isi cekerek tamamen gaz haline gecer. Evaporatrden cikan gaz halindeki
sogutucu akiskan dsk basinc ve sicakliktadir. Kompresre gelen gaz ayni yolu izleyerek
birbirini izleyen cevrimler yapar. Evaporatrden gecerken isisi alinan ic sirklasyon havasi ya
da taze hava, hava kanallarindan gecerek ic kabinin sogutulmasini saglamis olur. Sekil 3.5`te
genlesme valIi klima sisteminin yapisi Iarkli bir sekilde grlmektedir.



Sekil 3.5 Otomobildeki sogutma cevrimi (Janotkova ve Pavelek)


3.3 Sabit Orifis Valfli Klima Sistemi


Sabit oriIis valIi klima sistemi devamli bir cevrim seklinde calisir (Sekil 3.6). Evaporatrden
dsk basinc ve sicaklikta gelen gaz, kompresrde sistem talebine gre 2,07 bar'dan yaklasik
14,7 bar'a sikistirilir. Bunun sonucunda sogutucu akiskanin sicakligi 0

C 'den 80

C 'nin
stnde bir sicakliga sahip olur. Kompresr kondensere kizgin buhar gnderir. Akiskan
kondenserden gecerken isisinin bir kismini kaybeder ve gaz halinden sivi hale dnsr.
Kompresr sirasinda kizgin buhar olan ve kondenserden gectikten sonra tekrar sivi haline
dnsen sogutucu akiskan buhari, kondenserin peteklerinden gecen dis hava ile sogutulur. Bu
olaya yogusma denir. Kondenserde yksek basinctaki buhar yogunlasarak yksek basincta
sivi haline dnsr. Sivi hale gecebilmesi icin isisinin bir kismini kaybederek (sogutma
kanatciklarinin yardimiyla) 57

C 'in altina inerek sivi hale dnsr. Sogutma Iani yardimiyla

32

kondenser kanatciklarina hava akisi saglanir ve akiskanin isisinin bir kismi kanatciklar
yardimiyla dis havaya aktarilir.



Sekil 3.6 Sabit oriIis valIli klima sistemi (Steven Daly)

Sivi haldeki akiskan sabit orisIisli tpe gelir. Tpn en kesit alani sabit olup ancak belirli
miktar akiskanin disari cikisina izin verir. Dsk basinc ve sicaklikta akiskan hizla daha genis
hacimdeki evaporatre gecer. Hacim genislemesiyle basinc dser ve akiskan hizla buharlasir.
Buharlasirken cok byk miktarda isiyi evaporatr kanatciklari ve yzeyinden ceker.
Evaporatr kanatciklari arasindan gecen temiz havanin isisinin byk bir kismi evaporatr
taraIindan cekilir. Bylece soguyan hava ic kabine gnderilir.

Dsk basinc ve sicakliktaki sivi/buhar karisimi akiskan evaporatrden toplayiciya gelir.
Toplayici ayni kurutucu gibi depolama ve sivi ile buhari birbirinden ayirma islevini grr.
Toplayici genis yzey alanina sahip oldugu icin sivinin buharlasmasina yardimci olur ve
bylece kompresr korur (kompresr sadece gaz basabilir). Toplayicidan cikan alcak
basincli gaz kompresre gelir. Ayni cevrim kendini tekrarlar.


3.4 @ift Yapl Klima Sistemi

Bazi klima sistemlerinde sabit oriIis valI ve genlesme valIi bir arada kullanilir. Sekil 3.7'de
grldg gibi sabit oriIis tpne gelmeden nce sogutucu akiskanin bir kismi, ek sogutma
kapasitesi yaratmak amaciyla, genlesme valIi ve evaporatre gnderilir. Ek sogutma
kapasitesine genellikle genis hacimli ve yolcu kapasitesi Iazla olan araclarda ihtiyac duyulur.
Bu tr araclarda sogutma blgesi (hacmi) n ve arka olmak zere ikiye ayrilir. Sabit oriIis
33

valIli evaporatr n blgenin sogutulmasinda, genlesme valIli evaporatr ise arka blgenin
sogutulmasinda kullanilir.


Sekil 3.7 Ford araclarinda kullanilan ciIt yapili klima sistemi (Steven Daly)


3.5 Klima Sisteminde Havalandrma ve Filtreleme Sistemi

Havalandirma cevrimi c Iarkli sekilde gerceklesebilir:
* Acik devre havalandirma cevrimi
* Kapali devre havalandirma cevrimi
* Kismi kapali devre havalandirma cevrimi
3



Sekil 3.8 Otomobil klimasinda hava dagitim sistemi (Janotkova ve Pavelek)

Taze hava girisi hava valIi taraIindan dzenlenir. Alinan taze hava nce Iiltreden gecer daha
sonra evaporatre gelir. Hava burda sogutulur. Tasidigi nemin bir kismi burada yogusur. Daha
sonra isiticiya gelen hava istenilen degere kadar isitildiktan sonra kontrol panelinden secilen
cikis kanali vasitasiyla ic kabinin sogutulmasini saglar. Bu sekilde saglanan hava akisi acik
cevrimdir. Eger hava ic kabinden alinarak sogutma cevrimi gerceklestirilirse buna kapali
cevrim denir. Havanin bir kismi ic kabinden, bir kismi taze hava olarak alinip karistirildiktan
sonra gerceklestirilen cevrime yari kapali devre havalandirma cevrimi adi verilir.

3





4. KA SSTENN EEANARI

4.1 Kompresr

4.1.1 Temel bilgiler

Kompresrn grevi, evaporatrden gelen dsk basincli ve dsk sicakliktaki akiskan gazi
yksek basinc altinda sikistirarak kondensere basmaktir. Kompresr evaporatrden gelen
yaklasik 0

C 'de ve 2 bar basinctaki gazi, 80

C 'de ve yaklasik 15 bar basincta kondensere

gnderir. Kompresr bir pompa degildir. Bu nedenle sivi pompalayamaz. Kompresrn
emme agzinda sogutucu akiskan gaz halindedir. Klima kompresr gaz emer ve gaz basar.

Kompresr kasnagi ile motor arasinda kayis kasnak mekanizmasi ile Iiziksel temas saglanir.
Kompresrn calisip, sogutucu akiskan pompalamasi manyetik kavramanin devreye girmesi
ile baslar. Manyetik kavrama ya kayis kasnak mekanizmasiyla ya da elektrik motorunun
yardimiyla tahrik edilir. Eski sistem klima sisteminde sadece motordan kayisla tahrik alan
mekanik kavramali kompresrler kullanilmistir. Bu tip kompresrler en cok enerii tketen ve
sistem acikken srekli devrede kalan modellerdir. Kavrama kuru tip bir gbek
mekanizmasiyla gerceklestirilir. Klima kontrol modlnden klimanin secilmesiyle kompresr
kavramaya basladigi andan itibaren sogutma gazi cevrimi baslar. Klima kontrol modlnden
klima kapatilmadigi srece cevrim srekli olarak devam eder. Manyetik kavramali
kompresrlerde ise klima talebiyle birlikte manyetik kavrama devreye girer. Elektronik beyin
taraIindan ic kabin istenilen konIor seviyesine ulastiginda manyetik kavramayi devreden
cikarilir. Elektrikli kompresr ise en son gelistirilen klima sistemlerinde kullanilmaktadir.
Kompresr gvdesinde yer alan statordan elektrik akimi gecirilerek manyetik kavrama tahrik
edilir. Elektriksel tahrik, kayis kasnakla saglanan tahrikten daha verimlidir. Kayis kasnak
mekanizmasinda mekanik srtnme ve kayis deIormasyon eneriisi kayiplari mevcuttur.

Klima sistemindeki enerii gereksiniminin 80'ni kompresr taraIindan harcanir. Bu nedenle
klima sisteminin ihtiyaci olan eneriinin saglandigi yakit ekonomisi stnde kompresrn
nemli etkisi vardir. (Steven Daly)

3

Kompresrde sikistirma operasyonu sirasinda akiskanin basinc ve sicakligi hizla ykselir.
Ideal bir sistemde basinc 2 bardan 22,5 bara, sicaklik ise 0

C 'den 110

C 'ye kadar
ykselebilir. Sistemde emme basinci 1,2 bar ile 3 bar arasindadir. Tam yk durumunda
akiskanin basinc ve sicakligi 28 bar ve 125

C 'ye kadar cikabilir.

Sekil 4.1 Kompresrdeki akiskan basinc ve sicakligi (Steven Daly)


4.1.2 Kompresr cesitleri

4.1.2.1 Krank tipi kompresr

Krank tipi kompresr gnmzde otomotiv endstrisinde kullanimindan vazgecilmistir. Bu
tip kompresr tahriki motor kayis kasnak mekanizmasi ile saglanmaktadir. Kompresrn
icinde krank mili yer alir. Dogrusal hareket yapan piston bu krank miline baglidir (Sekil 4.2).
Emme ve sikistirma strok hareketiyle sogutucu akiskanin basinci ve sicakligi arttirilarak
evaporatre gnderilir.
3




Sekil 4.2 Toyota araclarda kullanilan krank tipi kompresr (Steven Daly)



4.1.2.2 Eksenel pistonlu degisken kapasiteli kompresr

Otomobil klima sisteminde en cok kullanilan kompresr tipidir. Sallanti plakali kompresr
diye de isimlendirilir. Sallanti plakasi acili olarak milin stnde yer alir. Iki pistonun emme ve
sikistirma stroklarinda tahrik mili olarak grev alir (Sekil 4.3).


38



Sekil 4.3 Sallanti Plakali Degisken Hacimli Kompresr (hLLp//forumdonanlmhabercom/m
311/mpaae3//LmhLm)

Sallanti plakasi mil stnde acili konumlandirilmistir. Milin dnmesi ile sallanti plakasida
dner ve pompalama cemberinde pistonlarin hareketini saglar. Sallanti plakasinin konumu
pistonlarin kanal icindeki hareket mesaIesini belirler. Bylece kompresrden cikan akiskanin
miktari ayarlanir (Sekil 4.4).



Sekil 4.4 Pompalama cevrimi (Steven Daly)

Kompresrden Iarkli kapasitelerin elde edilmesi Iarkli basinclarin saglanmasi ile olur. 3 Iarkli
basinc blgesi vardir:

39

a. Yksek basinc (bosaltma basinci)
b. Alcak basinc (evaporatr veya toplayicidan emme basinci)
c. Kompresr ic basinci

Kompresrden degisik sogutma kapasitesinin elde edilmesi sallanti plakasinin acisina bagli
olarak pistonlarin alacagi mesaIenin degismesi ile saglanir.

Dsk sogutma kapasitesi ihtiyacinda, evaporatrden isi cekisi dsk olacaktir. Bu nedenle
genlesme valIinden evaporatre az miktarda akiskan gecer. Bu nedenle akiskanin basinci
oldukca dsk olur. Dsk basincta akiskan evaporatrden kompresrn emme taraIina gelir
(Sekil 4.5). Dsk basinctan dolayi (ayarlanan kontrol basincinin altinda olmasi) kompresr
calisma mesaIesini azaltir. Krk genisler ve kresel vanayi iterek yksek basinc taraIindaki
akiskanin alcak basinc taraIina gecisini saglar.



Sekil 4.5 Dsk sogutma ihtiyacinda kompresrn calismasi (Steven Daly)

Yksek sogutma kapasitesi talebinde emme taraIinda basinc yksek olacaktir. Cnk
evaporatrden gelen akiskanin basinci yksektir. Bunun sonucunda krk kclerek kresel
vananin kapanmasini saglar. Bylece yksek taraItan alcak taraIa hava akisi durur. ValI
gvdesi yay basinci ile asagiya dogru hareket eder. By-pass kanali kapanir. Yksek basinc
taraIina akiskan gecisi olmaz, kompresr calisma araligi genisler ve kompresr daha yksek
sogutma kapasitesiyle calisir (Sekil 4.6). Sallanti plakasi ile mil arasinda aci arttikca piston
calisma araligi artar. Bu da pompalanan sogutucu akiskan debisini arttirir. Akiskan debisinin
artmasi sogutma kapasitesinin artmasini saglar.
0





Sekil 4.6 Yksek sogutma ihtiyacinda kompresrn calismasi (Steven Daly)




4.1.2.3 Kanat tipi kompresr

Kanat tipi kompresr, kompakt bir yapiya sahiptir ve akis kayiplari dsktr. Sessiz calisan
birkac parcadan olusur (Sekil 4.7). Sogutucunun akiskanin hareketini arttirmak icin dner
kanatlar kullanilir. Rotor stne acili olarak iki kanat yerlestirilmistir. Bu kanatlar santriIi
kuvvetinin olusmasini saglar (Sekil 4.7-b). SantriIi kuvveti sayesinde molekller
birbirleriyle etkilesim halinde hareket ederler.

1



Sekil 4.7 Kanat tipi kompresr (a) ve kanatli rotor (b) (Steven Daly)



4.1.2.4. Helezon tipi kompresr

Helezon tip kompresr birbiri icine gecmis iki helisten olusur. Iki helis de silindirik bir
yuvanin icine monte edilmistir. Helezonlardan biri sabitken digeri kompresr tahrik miline
takilir. Hareketli helezon kendi kendine dnmez Iakat diger helezonun yrngesini olusturur.
Iki helezonun hareketi sonucu sikistirma odasi olusur.


Sekil 4.8 Helezon tipi kompresr (Steven Daly)

Helezon tip kompresrn calisma bicimi Sekil 4.9'da grlmektedir.

2


Sekil 4.9 Helezon tip kompresrn calisma asamalari (Steven Daly)

Hareketli helezonun hareketi ile kompresr hacmi artar. Bu artis sayesinde akiskan kompresr
hacmine dolar. Helezonun sekli ve hareket bicimi sayesinde giris vanasina ihtiyac duyulmaz.
Helezonun eksantrik hareketi dibe ulastiginda emme Iazi son bulur (Sekil 4.9-A). Sikistirma
operasyonu akiskanin helezonun merkezinde toplanmasi ile baslar. Daha sonra hacim dser.
Hacmin azalmasi ile basinc ve sicaklikta artma meydana gelir (Sekil 4.9-B). Bosaltma
helezonun merkezinde gerceklesir. Cikis vanasi akiskanin tekrar geri gelmesini engelleyecek
sekilde konumlandirilmistir (Sekil 4.9-C). Kompresrn calismadigi durumda cikis vanasi
sayesinde akiskanin geri gelmesi engellenir.


4.1.2.5 Elektrikli kompresr

Elektrikli kompresr genellikle hibrid ya da elektrik gc nitesine sahip araclarda kullanilir.
Hibrid araclarda hem kck boyutta dizel motor hem de ak ile beslenen elektrik motoru
kullanilir. Gelecek yillarda yakit hcreli araclarin kullaniminin baslamasiyla elektrikli
kompresr kullanimina gecilecektir. Elektrikli araclarda motor nitesi yerine yakit hcresi yer
alacaktir. Yakit hcresi suyu elektroliz yoluyla ayristirarak elektrik retilmesini saglar. Bu
enerii elektrik motorunun birincil enerii kaynagini olusturur. Bu teknoloiinin gelecek 10 yilda
kullanilmaya baslanmasi ile araclarda byk degisikliklerin yapilmasina Iirsat taniyacaktir
(Steven Daly).

Hibrid araclar icin dnyanin en kck ve haIiI elektrikli kompresr 2003 yilinda DENSO
Iirmasi taraIindan retilmistir. Elektrikli kompresr arac rlanti halindeyken elektrik eneriisi
3

tketerek yakit tketimini nemli lcde nler. Kabin konIor sartlarinin muhaIaza edilmesi ve
yakit tketiminin buna bagli olarak azalmasinda nemli rol oynar.

rnegin Honda Accord hibrid arac modelinde, hem mekanik hem de elektrik olmak zere iki
kompresr kullanilmistir. Bu sistemde, mekanik kompresr benzinli motora, elektrikli
kompresr de elektrik motoruna baglidir. Cok sicak havalarda her ikisi de devredeyken, belirli
bir sogutma noktasina erisince, kompresrlerden birisi devrede olan motor tipine gre
calismasina devam eder. Burada elektrikli kompresr debisi, mekanik kompresr debisinin
1/5'i kadardir. Elektrik kompresrnn grevi daha ziyade sogutulmus kabini ayni sicaklikta
muhaIaza etmeye calismaktir (http://automobiles.honda.com/inIo/news).



Sekil 4.10 Denso elektrikli kompresrn yapisi (hLLp//wwwalobaldensoproducLs
com/hvc/elecLrlc_compressorhLml)




Sekil 4.11 Termik anahtarli elektrikli kompresr (calisma sicakligi 140

C ile 150

C) (Steven
Daly)





4.2 Kondenser

Devrede kondenser kompresrden hemen sonra gelir; motor radyatrnn n taraIinda yer alir
ve gazin sikistirilmasi sirasinda olusan isiyi dagitmaya yarar. Kompresrn bastigi yksek
basincta ve gaz halindeki klima gazini alir ve klima gazini sivi haline dnstrr (yogusturur).
Gaz, sogutulduktan sonra sivi haline gelir ve yksek basinc altinda kalir.




Sekil 4.12 Kondenser operasyonunun basitlestirilmis sekli (Steven Daly)

Kondenser akiskani etkili bir sekilde sogutmali, ayni zamanda kompakt bir yapida olmalidir.
Kondensere kizgin buhar halinde giren sogutucu akiskan, isisini kondenser yzeyine aktararak
yogusur ve sivi hale gecer. Kondenser, yzeyine aktarilan isiyi kanatciklarinin arasindan
gecen havaya aktarir. Bu nedenle hava akimindan Iaydalanmak icin aracin n kisminda
konumlandirilmistir (Sekil 4.13).





Sekil 4.13 Kondenserin yapisi (a) ve aractaki konumu (b) (hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/
dersnoLuhLm (a), Steven Daly (b))

Hizli ve etkili bir sogutma saglanmasinda kondenser dizayni nemli yer tutar. Hava ile temas
eden yzey alani ne kadar genis olursa o derece etkili bir sogutma saglanir. Sekil 4.14'te
kondenser sogutma kanatciklari dizayni grlmektedir.



Sekil 4.14 Kondenser sogutma kanatciklari dizayni (Steven Daly)

Sogutma etkisini arttirmak amaciyla bazi sistemlerde ciIt gecisli kondenser kullanilir (Sekil
4.15)





Sekil 4.15 CiIt gecisli, paralel akisli kondenser (Steven Daly)

Sistemin etkenligi icin kondenser grevini tam olarak yerine getirmelidir. Isi transIeri arac
hareket halindeyken dogal hava akisiyla, kondenser yzeyinden havaya dogru olur. Arac
dsk hizda ya da duruyorsa hava akisi motor Iani (sogutma Iani) yardimiyla saglanir.


4.3 Kurutucu / Toplayc

Kurutucu depo, Iiltre ve nem alici grevi yapar. Kondenserden gelen sivi haldeki klima gazini
Iiltre eder ve nemini alir. Kurutucu sogutma cevriminde kondenser ile genlesme valIi arasinda
yer alir. Baslica grevi sistemin sivi ve gaz sekillerini ayirmaktir. Ayrica sistemin calismasi
esnasinda devrede sivi seklinde byk bir miktar gaz rezervi yapar.

Kurutucunun diger Ionksiyonlari su sekilde zetlenebilir:

* Yapisi itibariyle sistemde dolasan sogutucu akiskanin icindeki kirin ve asinma ile olusan
parcaciklarin Iiltre edilmesi grevini yerine getirir.
* Akiskandan buhari ayirir, sistemde kalan muhtemel nem taneciklerini kurutur.
* Dsk yk altinda sistemin ihtiyacini karsilamak icin sivi halde gaz deposu grevini grr.
* Genlesme valIine yalnizci sivi haldeki akiskanin gnderilmesini saglar.
* Bazen ariza arama noktasi olarak islev grr (Gzetleme cami sayesinde).





Sekil 4.16 Kurutucu (Nem alici) (Steven Daly)

Ideal durumda nem aliciya gelen akiskanin sivi halde olmasi gerekir. Ancak agir yk altinda
kondenser tm buhari yogusturamaz ve kurutucuya sivi halde ve bir miktar gaz halinde
sogutucu akiskan birlikte gelir. Giristen gecen akiskanin sivi kismi kurutucunun altina
akarken, buhar kurutucunun stnde toplanir. Altta toplanan sivi haldeki akiskan Iiltre
edilerek cikis tp ve cikis agzindan gecerek tamamen sivi halde genlesme valIine gnderilir.


Klima sistemindeki toplayici ise sabit oriIis valIli sogutma cevriminde kullanilir. Toplayici
sistemde evaporatr ve kompresr arasinda yer alir.

Yerine getirdigi Ionksiyonlar su sekildedir:

* Evaporatrden gelen akiskanin tamamen buhar halinde kompresre gnderilmesini saglar
(Kompresr sadece gaz basabilir).
* Sistemde dolasan sogutucu akiskanin icindeki kirin ve asinma ile olusan parcaciklarin
Iiltrelenmesini saglar.
* Dsk yk altinda sistemin ihtiyacini karsilamak icin akiskan deposu grevini grr.
* Sistem elemanlarinin yaglanmasi icin akiskana yag katar.
* Dsk basinc sensrn tasir.

8

Evaporatrden gelen sivi-buhar karisimi akiskan, kapaktaki girdap sayesinde buhar u-tpne
giderken sivi kabin dibinde toplanir. Tpn icinde yer alan Iiltre szgecinden gecen buhar
Iiltrelenir. U-tpnde buhara 3 civarinda yag eklenir (Sekil 4.17).





Sekil 4.17 Toplayici (Steven Daly)



4.4 enlesme Valfi / Sabit Orifis Valf

Klima sisteminde valIin grevi evaporatre giren sogutucu akiskan miktarini kontrol etmektir.

ValIlerin Ionksiyonlari su sekildedir:

* Sistemi alcak basinc ve yksek basinc kismi olmak zere ikiye ayirir.
* Evaporatre giren akiskan hacmini kontrol ederek, evaporatrn sogutma kapasitesini
dzenler.
* Sivi haldeki klima gazini evaporatre pskrtr. Yksek basincli olan klima gazini kck
sivi taneciklere ayirirken ayni anda basincin dsmesini saglayarak, sivinin buhar haline
gelmesini saglar.

9

Genlesme valIi iki kisimdan olusur. Birinci kisim evaporatrn girisinde, diger kisim cikis
Ionksiyonunda rol oynar. Sivi akiskan Sekil 5.18'de grldg gibi giris valIinden gecer (1).
OriIis cok kck ve kresel vana taraIinda hacim byk oldugundan basinc dser (8). Sivi ve
kck bir miktar buhar evaporatre girer. Sivi-buhar karisimi akiskan basinc dssnden
dolayi doymus buhar haline gelir. Doymus buhar evaporatrde akis halindeyken kizgin buhar
haline gelir. Kizgin haldeki akiskan genlesme valIinin diger kisminda yer alan giris valIine
gelir (7). Akiskanin basinc ve sicakligina gre valIin konumu degisir. Yksek sogutma
kapasitesi talebinde akiskanin sicakligi yksek olur ve sicakliga duyarli elemana gecen isi
diyaIram kaIasinda yer alan sivinin genlesmesine ve bylece kresel vanaya baski
uygulayarak daha Iazla akiskanin evaporatre girmesi icin kresel vanayi asagiya iter.
Evaporatrdeki akiskan miktarinin ykselmesi sogutma kapasitesinin artmasini saglar.


Sekil 4.18 Genlesme valIi (Steven Daly)

Sabit oriIis valIi kondanser ile evaparatr arasindaki yksek basinc blgesinde yer alir. ValIi
terk eden akiskanin hacmi, akiskanin basinci ve oriIisin sekline baglidir. OriIisin sekli sabit
oldugundan akiskan hacmi basinc degisimi ile kontrol edilebilir (Sekil 4.19).

0



Sekil 4.19 Sabit oriIis valIi (Steven Daly)

Kondenserden gelen yksek basinctaki akiskan valI girisinden gecerek Iiltre szgecinde Iiltre
edilir. Sabit oriIis sayesinde akiskan basincina bagli olarak evaporatre gnderilen akiskan
miktari kontrol edilir. Evaporatr girisinden itibaren akiskan dsk basincli sivi haline
dnsr. Maksimum sogutma yk ihtiyaci durumunda oriIis valI dogru miktarda akiskanin
evaporatre gnderilmesini saglar Iakat dsk sogutma yknde buharlasma icin yeterli isi
cekemedigi icin evaporatrden cikan akiskanin bir kismi sivi olabilir. Bu nedenle sabit oriIisli
valI sisteminde evaporatr cikisina toplayici konulmustur. Toplayici sayesinde kompresre
tamamen gaz halinde sogutucu akiskanin gnderilmesi saglanir.



4.5 Evaporatr

Evaporatr genlesme valIinden pskrtlen kck sivi tanecikleri halindeki dsk basincli
akiskanin evaporatr kanatciklari arasindan gecen havadan isi cekerek buharlastigi klima
elemanidir. Hava evaporatr kanatciklari arasindan gecerken isisini evaporatre aktarir ve
bylece sogur. Soguyan hava ic kabinin sogutulmasinda kullanilir.

1



Sekil 4.20 Renault araclarinda kullanilan evaporatr
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaan3pdf)
Evaporatrn yapisi kondenserin yapisiyla benzerdir. Yzey orani ne kadar genis olursa
kanatciklari arasindan gecen havayi o derece etkili sogutur. Evaporatr icinden gecen havayi
sogutmanin yaninda, havayi kurutur. Klima gazi isiyi sogurur, havanin nemi evaporatr
yzeyinde yogusur ve bir tahliye hortumuyla disariya bosaltilir (duran aracin altinda su
olmasi).



4.6 Hortumlar

Boru donanimi hortumlardan (takviye mekanizmalariyla daha sizdirmaz hale getirilmis,
kaucuktan yapilma yumusak borular) ve borulardan (bklgen olmayan, riiit alminyum
borular) olusur. Bu kanal sistemi, akiskanin Iarkli Iiziksel hallerde devre icinde sirkle
olmasini saglar.




4.7 Doldurma Vanas

Devredeki sogutucu akiskanin bosaltilmasi ve doldurulmasi, doldurma valIleriyle yapilir.
Araclarin cogunda iki valI (bir tanesi yksek basinc icin, digeri alcak basinc icin) bulunur. Iki
2

valIli devrede sz konusu valIler, birbirleriyle karistirilmalarini nlemek icin Iarkli
caplardadir. Yksek basinc icin byk capli valI, alcak basinc icin kck capli valI kullanilir.




Sekil 4.21 Renault araclarindaki doldurma valIleri
(hLLp//cvammebaovLr/modulerproaramlar/kursproaramlarl/LeslsaL/moduller/kllma_clhazlarlnln_k
eslL_aorunus_ve_monLa[_reslmlerlpdf)



4.8 c Fonksiyonlu Presostat

c Ionksiyonlu presostat, devrenin yksek basinc blm zerinde yer alir ve asagidaki c
Ionksiyonu saglar:

* Devredeki yksek basinc cok dsk bir degere, 2,5 bar'lik basinc degeri altina indiginde;
(sistemde kacak oldugunda veya dis hava sicakligi 10 C 'nin altina dstgnde ) c
Ionksiyonlu presostat kompresr debriyaiinin beslemesini keser.
* Devrenin basinci cok ykseldiginde, 25 bar'lik basinc degeri zerine ciktiginda; (
kondanser Iani herhangi bir nedenden dolayi devreye girmez ise basinc ykselir) c
Ionksiyonlu presostat kompresr debriyaiinin beslemesini keser.
* Basinc ykseldiginde, c Ionksiyonlu presostat vantilatre ya da vantilatrlere, duruma
gre dsk hizda ya da yksek hizda kumanda eder. Bu Ionksiyon byle isi alis verisini saglar
ve basinci sinirlamak zere yogusmayi iyilestirir.

3



Sekil 4.22 Renault araclarinda kullanilan c Ionksiyonlu presostat
(hLLp//cvammebaovLr/modulerproaramlar/kursproaramlarl/LeslsaL/moduller/kllma_clhazlarlnln_k
eslL_aorunus_ve_monLa[_reslmlerlpdf)



4.9 c odl

Otomatik klimada sekiz havalandirma hizi bulunmaktadir. Fan motor grubunun gc modl,
klima beyninden degistirilen bir kumanda gerilimi araciligiyla ynetilmektedir.

Klima Ian motor grubunun hizini degistirmeye olanak saglayan cesitli dzenekler vardir:

* Elektrik direncleriyle hiz degisimi saglayan modller
* Elektronik hiz degisim modlleri



4.10 Hava fleme Dzenegi otorlar

Bu motorlar dagitim kutusu zerine monte edilmistir ve asagida belirtilen belli kriterlere gre
hava akisini ynlendirmek zere klapeler zerine etkir:

* Hava karisim motoru, istenen konIor dzeyini saglamak zere sicak hava ile soguk hava
karisimi olusturur.
* Hava dagitim motoru, havalandirma cikislariyla arac icindeki hava akisinin
ynlendirilmesine olanak verir.


* Dahili sirklasyon motoru, disaridan hava girisini engelleyerek arac icindeki havanin tekrar
kullanilmasina olanak saglar.


4.11 Evaporatr Sondas

Bu sonda evaporatr icindeki hava sicakligini lcer; NegatiI sicaklik katsayili bir termik
direnc olan bu sondanin cesitli modelleri vardir, ama tmnn calisma ilkesi aynidir.
Evaporatr sondasinin sagladigi bilgi, gerektiginde kompresr devre disi birakarak
evaporatr buzlanmaya karsi korumak zere, beynin uygun bir sekilde sisteme kumanda
etmesine olanak verir.



4.12 Ds Scaklk Sondas

Bu kaptr dis hava sicakligi hakkinda bilgi saglar. Sag dikiz aynasi icinde ya da arac ici hava
girisi icinde yer alir.


4.13 Arac ci Scaklk Sondas

Bu kaptr ic hava sicakligi hakkinda bilgi saglar. NegatiI sicaklik katsayili bir termik
direnctir.


4.14 Nem Kaptr

KapasitiI etkili bu kaptr, direncinin artmasi yardimiyla, hava cevrimine kumanda etmek ya
da etmemek zere arac icindeki havanin nemini lcer. Cogu zaman, arac ici sicaklik
sondasiyla birlikte tavan lambasinin icine monte edilir.







4.15 nes Kaptr

Bu kaptr, havalandirma cikislarindaki hava debisini dzenlemesi icin beyne gnes isimasinin
yogunlugu hakkinda bilgi saglar. Torpidonun orta blmnde yer alir.


4.16 Hava Kirlilik Kaptr

Bu kaptr, arac icindeki gazlarin (CO ve NOx) degisimindeki degisimlerin srekli olarak
analizi yoluyla, gerektiginde dahili hava sirklasyonunu devreye sokarak arac icini dis
ortamdan izole eder.







5. KA KONTRO SSTEER

Klima kontrol sistemi ic kabindeki havanin sicakligini ve nemini, ortamdan alinan havanin
miktarini ve dagitimini kontrol eder. Manuel kontrol sistemi sicaklik, sirklasyon ve taze
havanin miktari kontrol panelinde belirlenmis olan araliklarda, yolcular taraIindan istenilen
konIor sartlarinin olusturulmasi islevini yerine getirir. Sicaklik ve havalandirma degerleri
kontrol panelinden manuel olarak secilmesi gerekir. Otomatik kontrol sisteminde ic hava
sicakligi ve nemi, hava sirklasyonu, giren taze hava miktari istenilen konIor sartlarini
saglayacak sekilde otomatik olarak klima beyni taraIindan ynetilir.

Otomatik klima sisteminde (Sekil 5.1) dis ortamdan Ian yardimiyla (yksek arac hizinda
dogal akis yoluyla) alinan hava evaporatre gelir. Evaporatrde isisinin byk bir kismini
evaporatr yzeyine aktararak sogur. Isitilmasi gerekiyorsa da isiticidan gecerken isitici
yzeyinden havaya gecen isi sayesinde isitilir. Daha sonra isitilan veya sogutulan hava secilen
havalandirma kanalindan gecerek ic kabinin isitilmasinda ya da sogutulmasinda kullanilir.


Sekil 5.1 Klima kontrol sistemi (Janotkova ve Pavelek)



Elektronik kontrol nitesi sicaklik sensrlerinden gelen bilgileri algilar. Istenen sicaklik ile
mevcut sicakligi kiyaslayarak gerekli olan isitma veya sogutma islevlerinin gerceklesmesini
saglar. Gerekli olan hava debisine gre ve kontrol nitesinden secilen (ic sirklasyon ya da dis
hava modu) istege gre hava akisini ynetir. Elektronik kontrol nitesi, yksek hizlarda taze
hava girisi dinamik hava basinciyla saglandigi icin giristeki Ian devrini dsrr, yeterli hava
debisi saglaniyorsa Ianin calismasina izin vermez.

Eski otomatik klima kontrol sisteminde sicaklik sensr yalnizca srcnn oldugu taraIta
yer alir ve bu blgedeki sicaklik verilerine gre sistemi kontrol ederdi. Yeni nesil klima
sistemlerinde aracin degisik blgelerinde yer alan sicaklik, nem, hava akis hizi sensrleri
sayesinde daha genis alanda bilgi toplayarak, bu verilere gre otomatik olarak optimal
sicaklik ayarini yapar. Yine bu verilere gre ic kabindeki nem oranini dzenler (yaklasik
40). Ic kabinler nem dzeyi ykseldiginde ic hava sirklasyonunu calistirarak evaporatrde
Iazla nemin yogusmasini saglar ve ic kabin havasinin konIor seviyesini dzenler (Janotkova
ve Pavelek)



5.1 anel Klima Kontrol Sistemi

Manel klima kontrol sistemi; manel Ileyici kontrol, manel hava sirklasyon kontrol,
manel sicaklik kontrol ve hava sirklasyon kontrol saglamak amaciyla kullanabilir.
Sogutma cevriminde sabit oriIis valIi kullanilmaktadir.

Istenilen arac ici sicakligi manel olarak sicaklik kontrol nitesinden secilir. Sicaklik kontrol
modl, secilen sicakliga gre isi degistiriciye gidecek sogutucu akiskan debisini kontrol
eder. Sistemdeki alcak basinc anahtari, dsk basinc blgesindeki basinca gre kompresr
calismasini dzenler.

Klima sistemi asagidaki durumlarda devre disi kalir:

* Motor sicakliginin asiri isinma (hararet) sonucu sicakliginin 120

C ' nin stne cikmasi,

* Motor dsk yk altinda calismasi durumunda, motordan elde edilen gc arac ivmelenmesi
icin harcanir,
* Kompresr basincinin 1.6 barin altina dsmesi,
8

* Sistem basincinin 30 bar`in stne cikmasi,
* Ic Ileyici Ian motorunun calismamasi,
* Kompresr termiginin acik devre olmasi.

Klima anahtari kapandiginda (klima devreye girme komutu) kompresr kavramasi devreye
girer. Sogutma Iani yaklasik 40 dakika kesintisiz calisir. Kompresr kavramasi yeterli
sogutma saglandiginda maksimum 12 dakika devreden cikar, daha sonra tekrar devreye girer.
Klima anahtari acildiginda (Klimanin devreden cikma komutu) sogutma Ian motoru hemen
devreden cikar. Klima anahtari acildiktan yaklasik 2 dakika sonra kompresr kavramasi
devreden cikar. Arac aksnde pozitiI ve negatiI olmak zere iki terminal bulunur. Tm
elektrik sistemi elektrik ihtiyacini akden karsilar. Aknn sagladigi enerii, elektrikli
elemanlarin calismasiyla azalir. Motorun calismasi durumunda alternatr aky besler.
Elektrik sistemleri sigorta baglantisi ile korunur. Manel klima kontrol sistemi gnmzde
byk oranda terk edilmistir. Yari otomatik ve otomatik klima sisteminin kullanimi
yayginlasmistir.

9


1. Yksek basinc anahtari
2. Sabit oriIis tp
3. Alcak basinc anahtari
4. Kondansr
5. Kompresr
6. Kurutucu

Sekil 5.2 Manel klima elemanlari (Steven Daly)

Renault Megan arabalarinda manel klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen
elemanlarin sentezi Sekil 5.3` de grlmektedir.
0



Sekil 5.3 Manel klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)


1

5.2 Yar Otomatik Klima Sistemi

Yari otomatik klima sisteminde elektronik kontrol modl vardir. Ic kabinde yer alan
sensrler arac icindeki sicakligi lcerler. Klima modl lclen sicaklik degeri ile klima
kontrol modlnden secilen sicaklik degerini karsilastirir. Bu karsilastirma sonucunda belli
bir Iark grrse isitma ya da sogutma sistemini harekete gecirir. Hava dagitim kontrol
manel oldugu icin sistem yari otomatik kontrolldr.



Sekil 5.4 Yari otomatik kontrol sistemi (Steven Daly)



5.3 Otomatik Klima Kontrol Sistemi

Otomatik klima sisteminde kabin icerisinin serinletilmesi ve isitilmasi islemi, klima kontrol
nitesi taraIindan kontrol edilir. Klima kontrol nitesi; kendisi ile baglantili olan parcalarin
srat ve hareketleri ile aldiklari, pozisyonlar ve calisma sekillerinden elektriksel bilgileri
algilayarak calisir.

Ic kabinde istenen konIor sartlarina gre gerekli olan sicaklik ile mevcut sicaklik arasinda
kontrol nitesi taraIindan Iark tespit edilmesi durumunda kontrol nitesi taraIindan Ileyici
Ianinin hizi arttirilir ya da yavaslatilir. Ic kabindeki havanin nemi konIor sartlari icin uygun
degilse, kontrol nitesi taraIindan ic hava sirklasyonu yoluyla evaporatrde havanin nemi
istenilen dzeye getirilir.

Kontrol modl hava cikis kanallarina hava karisim odasindan hava akisini gerceklestiren
kademeli Ileyici Ianlari kontrol eder. Hava karisim odasi kapisinin acisi kontrol modl
taraIindan degistirilerek, evaporatrden gelen soguk hava miktari ile isiticidan gelen hava
2

miktarini kontrol ederek, ic kabin konIor sartini saglayacak sekilde havanin sicakliginin, hava
karisim odasinda elde edilmesini saglar. Ic kabinde bulunan sicaklik sensrleri taraIindan
lclen sicaklik degeri ile kontrol modlnden secilen sicaklik degeri kiyaslanarak karisim
odasindaki havanin sicakligi arttirilir veya azaltilir.

Renault Megane araclarda otomatik klima drt beyin taraIindan ynetilmektedir. Bu sisteme
dagitilmis Ionksiyon adi verilir. Otomatik klima beyni arac ici havalandirmayi, hava dagitim
motorunu, hava karisim motorunu ve dahili sirklasyon motorunu kumanda eder. Otomatik
klima beyni ic hava sicaklik kaptr ve gneslik kaptrnde kontrol eder. Iki kaptr ve c
motor otomatik klima beynine kablo hatlariyla baglanmistir. Otomatik klima beyni arac ici
havalandirmayi, gc modlne gnderilen otomatik ayarlama sinyali araciligiyla kumanda
eder.

Otomatik klima beyni taraIindan kullanilan veya yayinlanan diger btn bilgiler mltipleks ag
vasitasiyla diger beyinlere iletilir. Soguk hava (klima sogutma cevrimi) ve sicak hava (isitma)
retimi, klima Ionksiyonuna katilan diger c beyin taraIindan kontrol edilir (arac ici merkezi
kontrol nitesi, koruma ve gc kontrol nitesi ve motor enieksiyonu beyni).

Otomatik klima beyni taraIindan kullanilan temel bilgiler asagidaki gibidir:

* Dis hava sicakligi
* Motor suyu sicakligi
* Termik motorun calisma durumu
* Motor devri
* Harcanan elektrik gc
* Ilenen hava sicakligini sogutma talebi.

Otomatik klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi Sekil
5.5` de grlmektedir.

3



Sekil 5.5 Otomatik klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)

Renault Megan arabalarinda arac ici merkezi kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya
ynetilen elemanlarin sentezi Sekil 5.6`da grlmektedir.





Sekil 5.6 Arac ici merkezi kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya ynetilen
elemanlarin sentezi (hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)

Arac ici merkezi kontrol nitesinin, arac ici hava isitma rezistanslarina kumanda edebilmesi
icin, asagidaki sartlarin bir arada olmasi gerekmektedir:

* Termik motorun calismasi
* Klima Ianinin calismasi (1. kademe)
* Kullanici sicaklik reIerans degeri 20

C 'nin zerinde (veya talep edilen otomatik mod)

* Ilenen hava sicaklik reIerans degerinin 65

C 'den yksek olmasi

* Ic sicaklik 10

C 'nin altinda olmasi

* Dis hava sicakligi 5

C 'nin zerinde olmasi

* Motor suyu sicakliginin 65

C 'nin altinda olmasi

* Enieksiyon izni
* Alternatr izni



Renault Megan arabalarinda koruma ve gc kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya
ynetilen elemanlarin sentezi Sekil 5.7`de ve enieksiyon beyni taraIindan kumanda edilen
veya ynetilen elemanlarin sentezi de Sekil 5.8`de grlmektedir.




Sekil 5.7 Koruma ve gc kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya ynetilen
elemanlarin sentezi (hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)




Sekil 5.8 Enieksiyon beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)

Klima akiskani basincina ve arac hizina gre motor sogutma Ianinin calismasi Sekil 5.9`da
grlmektedir.





Sekil 5.9 Akiskan basinca ve arac hizina gre motor sogutma Ianinin calismasi
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)

Motor sogutma Iani arac hizi 70 km/h' den yksekse calismaz. Bu seviyede bir hiza ragmen
sadece bazi ender durumlarda, sogutucu akiskan basinci 23 bardan Iazlaysa calisir (rnegin
bir kamyon arkasinda srs esnasinda).

Arac dururken, klima akiskan basincinin 19 bardan dsk olmasi halinde, motor sogutma Ian
motor grubu sistemi bir sekilde dsk hizda calisir, daha yksek olmasi halinde de yksek
hizda calisir. Seyir halinde, motor sogutma Iani dsk veya yksek hizda, kondenser ise arac
hizi sonucundaki sogutucu akiskan basincina gre bazen calisir veya calismaz.

Dis hava sartlari ve aracin kullanma sartlari ne olursa olsun srcye dengeli ve etkin bir
konIor sunma ve ayrica aracin camli yzeylerinden iyi bir grs acisi saglama kumanda
tablosu icindeki beyin taraIindan elektronik olarak yapilmaktadir. Sekil 5.10`da Renault
Megan arabalarina ait kontrol paneli (kumanda tablosu) grlmektedir.

8



Sekil 5.10 Renault Megan arabalarina ait kontrol paneli (kumanda tablosu)
(hLLp//wwwoblLeLaazleduLr/oblLeL/kllmalar/meaanpdf)

9



Pozisyon 1 : Hava akisinin tamami, n camin ve yan camlarin bugu giderme cikislarina dogru
ynlendirilmistir.
Pozisyon 2 : Hava akisi, n cam ve yan camlarin bugu giderme cikislari ile yolcularin
ayaklarina dogru ynlendirilmistir.
Pozisyon 3 : Hava akisi, tm havalandirma cikislarina dogru ynlendirilmistir.
Pozisyon 4 : Hava akisi, tm havalandirma cikislarina ve yolcularin ayaklarina dogru
ynlendirilmistir.
Pozisyon 5 : Hava akisi, sadece yolcularin ayaklarina dogru ynlendirilmistir.

0





6. SONU@AR VE NERER

Otomobillerde klima sistemi temel bir Ionksiyon haline gelmistir. Otomobillerde 1990
yilindan itibaren klimali arac sayisi yildan yila hizli bir artis gstermistir. Ic kabin konIor
sartini saglayabilmek icin gerekli olan parametreler ( sicakli kontrol, hava sirklasyon
kontrol, nem kontrol, havanin temizlenmesi ) ve ayrica n cam ve ayna grs netligi klima
sistemi sayesinde gerceklestirilebilmistir.


6.1 Klima Kullanm nerileri

1. Yaz aylarinda gnes altinda park halinde kalan araciniza ilk biniste klimayi acmadan evvel
camlari acarak sicak havanin disari cikmasini saglayin, ardindan camlarinizi kapatarak
klimayi acin. Cok sicak havalarda klimayi ilk calistirmada arac ici hava sirklasyonu
modunda kullanin, ardindan dis hava alisini acin.

2. Klimaniz acikken kesinlikle camlari acmayin.

3. Klimaniz acikken arac icerisinde sigara icmeniz hava kanallari icerisinde olusan neme
sigara dumaninin yapismasina neden olur, nemin kurumasi ile birlikte kalan sigara kokusu
hava kanallarindan temizlenemez ve klimanin her kullanima acilmasinda araca pis bir koku
yayilmasina neden olur.

4. Tam otomatik klimalarda derece ayarini dis sicaklik ile maksimum 7 derece Iark olacak
sekilde ayarlayin. Daha Iazla bir Iark hasta olmanizi ya da vcudunuzun direncinin
zayiIlamasina ve yorgunluk hissine neden olur.

5. Yksek hizda giderken klimayi devreye sokmayin, dsk hizda calistirip sonra hizi arttirin.
Uzun yolda illa ki durmaniz gerekmez, debriyaia basarak devri dsrn, klimayi acin ve
debriyaidan ayaginizi yavasca cekin. Aksini yapmaniz halinde klimanin kompresr ayak
kirabilir.

1

6. Klima sisteminin saglikli calisabilmesi icin 15 gnde bir deIa 10 dakika ya da ayda
ortalama 30 dakika sreyle calistirin. Aksi takdirde sistemde gaz oturmasi ya da gaz sizmasi
olabilmektedir. Hic calismayan klimalarda sorun byk lcde elektrik arizasindan
kaynaklanirken, calistigi halde yeterince sogutamayan klimalarda bunun nedeni cogunlukla
evaporatrlerde toz birikmesinden kaynaklanmaktadir.

7. Polen Iiltresinin zamaninda degistirilmemesi, klima sisteminin icindeki sogutmanin
gerceklestigi evaporatrde toz birikmesine neden olmaktadir. Soguyan hava, biriken tozun
tikadigi klima borularindan rahat gecemediginden, yeterince soguma gerceklesmiyor. Klima
sisteminde sogutmamin olustugu nemli bir blge olan evaporatre toz zerreciklerinin sizmasi,
zamanla bakterilerin olusmasina da neden oluyor. Biriken bakteriler, bnyesi aleriiye karsi
hassas olan srcleri rahatsiz edebiliyor. Evaporatrde biriken bakterileri yok etmek zere,
bu is icin gelistirilmis anti-bakteriyel sprey kullanilmasi nerilir.

8. Dur-kalkli traIikte ya da bir kuyrukta beklemeniz gerekiyorsa, egzoz kokusu almaya
basladiniz ise, klimanizin ayar dgmesini, icerideki havayi sirkle edecek konuma getirin.
Zira nde veya arkadaki aractan aracinizin icerisine dolacak egzoz gazi, sicak havanin da
etkisiyle bas agrisina ve haIiI capli zehirlenmelere sebep olabilir

9. Cok tozlu ortamlarda klimayi calistirmayin. Kabin icindeki havayi devir daim ettirin. Aksi
halde evaporatr petekleri tikanir.

10. Klimayi, uzun sreli olarak, cok dsk sicaklik ayarinda ve en st hizda kullanmayin.
Solunum yolu hastaliklarindan tutun da, yz Ielcine kadar bircok hastaliga sebep olabilecegi
doktorlarca sylenen bir durum.

11. Yakit tasarruIu ve iyi bir motor perIormansi icin klimanin devamli disaridan hava alip
sogutmasi yerine, kabin icindeki havayi belirli bir sicakliga getirdikten sonra bu havanin devir
daim etmesi daha dogrudur.

12. Klimalarda bulunan R12 veya R134 gazinin yilda 10 - 20 oraninda azalmasi normaldir.
Bunun zerindeki azalmalarda kacak kontrol yapilmadan gaz tamamlanmamasi gerekir.
Gazin tamamen bosalmis oldugu klimalarda gaz kacak sivisi ve azot gazi verilerek kacak
bulunur, tamir edilir ve gaz basilir. Tamamen yeni gaz basiminda gaz basilmadan evvel de
kesinlikle vakum yapilarak sistem havadan arindirilmalidir.
2


13. Klima sisteminde etkin bir ynetim saglayarak, klima sisteminin verimli calismasini
saglayan otomatik klima sistemli araclara tercih edilmelidir. Bylece yakit tasarruIu
saglanabilinir.

3


KAYNAKAR


Cengel, Y. A ve Boles, M. A. (2000), Mhendislik Yaklasimiyla Termodinamik, Literatr,
84-637, Istanbul

nternet Kaynaklar

http://cicekotogaz.com/otoklima.htm, (2011)

http://www.otobil.net/blog/2010/09/28/araclarda-klima-sistemleri-ders-1/, (2011)

http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/klimalar/megan3.pdI, (2011)

http://www.scribd.com/doc/33482305/Automotive-Air-Conditioning-and-Climate-Control-
Systems, (2011) ( ualv S (200) AuLomoLlve AlrCondlLlonlna and CllmaLe ConLrol SvsLems
8uLLerworLh Pelnemann Cxford )

http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/klimalar/klimasis.htm, (2011)

http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/klimalar/megan4.pdI, (2011)

http://www.aiha.org/aihce06/handouts/ianotkova.pdI, (2011) ( !anoLkova L ve avelek M
(200) new 1rends ln Lhe lleld of AuLomoblle Alr CondlLlonlna# 8rno unlverslLv of 1echnoloav
8rno 2 )

http://Iorum.donanimhaber.com/m-7361651/mpage-3//tm.htm, (2011)

http://automobiles.honda.com/inIo/news, (2011)

http://www.globaldensoproducts.com/hvc/electriccompressor.html, (2011)

http://www.obitet.gazi.edu.tr/dersnotu.htm, (2011)

http://cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/tesisat/moduller/klimacihazlari
ninkesitgorunusvemontairesimleri.pdI, (2011)

http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/klimalar/megan4.pdI, (2011)