TMH

stinat Duvarlarnn Spread Sheet (Excel) Program ile zm ve Maliyet Analizi ile Uygun Duvar Tipinin Belirlenmesi
Devrim Alkaya*

Giri
stinat duvarlar fazla gz nnde olmazken eksiklii, devrilmesi veya hasar grmesi durumunda kendi deerinden kat kat fazla maddi zarara ve daha nemlisi can kayplarna neden olan mhendislik yaplardr. lkemizde istinat duvarlarna gereken nemin verilmemesi ve birok yerde hesaba dayal yaplmad iin her yl eitli ekillerde gelien kazalar sonucunda insanlarn bir takm tedbirler almas gereklilii domutur. Proje yaplmasn kolaylatrmak iin gelien teknoloji ve artan bilgisayar kullanm ile elle zm ok uzun zaman alan mhendislik sorunlarnn bilgisayarda programlar yazlarak ok ksa srelerde zmlerine gidilmektedir. stinat duvarlarnn projelendirilmesini kolaylatrmak ve farkl alternatifleri sratle deerlendirebilmek amacyla Excel programn kullanarak istinat yaplarnn projelendirilmesini salayan bir program hazrland.

b- Palplan Perdesi c- Kaz Kaplamas d- Fore Kazklar e- Ankrajlar Yanal itki altndaki yap elemanlarnn projelendirilmesi, uygulamaclar iin devaml karlalan nemli mhendislik problemidir. Genellikle toprak itkisine maruz yaplarn projelendirilmeleri, yapya etki eden zemin tabakalarnn davran belirsizliinden tr daha da nem kazanmaktadr. Koheyonsuz zeminler iin nerilen rankine teorisi daha sonralar kohezyonlu zeminler ve dier durumlar iin genelletirilmitir. Kohezyonsuz zeminler iin aktif yanal toprak basnc (1) forml ile hesaplanmaktadr. 3= Kan z Ka= tan (45-/2)
2

(1) (2)

Yanal Toprak Basnc

Zemini farkl iki dzeyde tutan ve yanal zemin basnlarnn etkisinde olan dayanma yaplarnn hesaplanmas (boyutlandrlmas-projelendirilmesi) iin, onlara gelen yanal toprak basnlarnn bilinmesi gerekir. Yanal toprak basnlarn karlamak iin aadaki yap trleri ina edilmektedir. a- Dayanma (stinat) Duvar
* Y. Do. Dr., Pamukkale niversitesi, naat Mhendislii Blm, Denizli

Burada Ka yanal toprak basnc katsays, n zemin birim hacim arl, z derinlik, isel srtnme asdr. Kohezyonlu zeminlerde Rankine teoremine gre aktif yanal toprak basnc (3) formlndeki gibi hesaplanmaktadr. 3= Kan z - 2c Ka(1/2) (3) Hazrlanan bilgisayar programnda Rankine Teorisi kullanlara yanal toprak basnlar hesaplatlmtr.

stinat Duvarlar
stinat duvarlar, ani seviye farklarnn bulunduu

56

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

TMH
yerlerde zemin veya yaylan maddelerin doal ev alar ile yaylmalarn nlemek iin kullanlan yaplardr. Yaylmas nlenen zemin veya malzeme, istinat duvarna yanal etki uygulayarak, duvar kaydrmaya ve devirmeye alr. stinat duvarlar dey ya da deye yakn toprak tutucu, yanal toprak itkisine kar koyan koyan, kalc, rijit yaplardr. stinat duvarlar aadaki amalar iin kullanlmaktadr. Eimli arazilerde araziden yararlanmak zere zemini tabi ev asndan daha dik ayla tutmak Kayma gme ihtimali olan zeminlerin yklmasn engellemek Bir binann bodrum duvarlarn oluturmak Kylarn erozyondan veya taknlardan korunmas Kanal ve eklzler Kprlerde kenar ayak grevi yapmak, derin ukurlarn yan duvarlarn tutmak Yol inaatlarnda ev dzenlemesi yaplrken kullanmak Malzeme deposu olarak kullanmak Byk dolma ve yarma gerektiren yollarda, yama yollar stinat duvarlar genel olarak 5 grup altnda snflandrlabilir. Arlk (Masif) istinat duvarlar Betonarme istinat duvarlar Prefabrike elemanl istinat duvarlar Donatl toprak (toprakarme) istinat duvarlar Farkl tipte istinat duvarlar doru hareketi srasnda, temel zemine doru hareket edeceinden stabilite hesaplarnda olumlu etki yapacak pasif basn gerilmeleri de taban zerinde ortaya kacaktr. 5- Sularn Yapaca Basnlar: stinat duvarnn arkasnda hibir zaman, yer st ve yeralt sularnn toplanmas istenmez. Bu sularn duvarda yapaca hidrostatik basncn gz ard edilmemesi gerekir. Ayrca suyun zemin danelerini yzdrme kuvveti de hesaplara dahil edilmelidir. Gen istinat duvarlar incelendiinde gme nedeninin su basnlar olduu ortaya kmtr. Drenajn iyi yaplmad duvarlar byk risk tamaktadr. 6- Deprem Tesiri: Depremin dourduu yatay ivme, istinat duvarnda yaklak %10 kadar ani yanal basn artmalarna sebep olur. 7- Don Tesiri: Zemin souk mevsimlerde muayyen bir derinlie kadar donar ve duvar olumsuz ynde etkiliyebilir. 8- st Yk (srarj) Etkisi: stinat duvarnn arkasndaki zemin zerine, fonksiyonlar gerei genelde ilave ve d yklerde tesir edebilir. Ulam aralarnn bulunmas, malzeme depolanmas, bir yap yaplmas gibi etkiler, duvar arkas zemini zerinde, niform yk, erit yk, tekil yk gibi ilave yk tesirleri yaparlar.

stinat Duvarlarnn Projelendirilmesindeki Admlar

1- Genel bilgilerin toplanmas (Topografya-ykseklik-evre koullar vb.) 2- Zemin profilinin ve zemin zelliklerinin saptanmas 3- Ek yk durumunun belirlenmesi (SrekliNoktasal-izgisel Ykler) 4- stinat duvarnn trnn seimi 5- stinat duvarlarna etkiyen yklerin saptanmas 6- Stabilite kontrollerinin yaplmas Devrilme Tahkiki Kayma Tahkiki Taban Basnc Tahkiki 7- stinat duvar elemanlarnn hesab 8- Drenaj sisteminin seimi 9- Yer deitirmelerin bulunmas

stinat Duvarlarna Gelen Ykler

1- Duvarn Kendi Arl: Genellikle arlk tr istinat yaplarnda, yatay itkiyi nleyecek en byk kuvvet, duvarn kendi arldr. Duvar tabanna gelen bu kuvvet, tabanla-zemin arasndaki srtnmeden dolay ortaya kan harekete ters yndeki yatay srtnme kuvvetlerini oluturur. Bu srtnme kuvveti ile duvara gelecek yatay kuvvetler karlanacaktr. 2- Akif Toprak Basnc: Duvar zeminden da doru hareket edecek olursa (birka milimetre), zemin aktif hale geer ve duvara aktif toprak basnc uygular. 3- Pasif Toprak Basnc: Duvar zemine doru hareket eder ise zemin duvara pasif diren uygular. Zeminin duvara uygulad bu dirence pasif toprak basnc denir. 4- Duvar nndeki Toprak Basnc: stinat Duvarnn taban zemine gml olduundan duvarn ne

Hazrlanan Programn Tantlmas

Program tek veya iki tabakal kohezyonlu veya kohezyonsuz zeminlerde kargir ve betonarme konsol duvar hesaplar yapabilmektedir. Yaplan hesaplamalarda Rankine teorisinden yararlanlm-

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

57

TMH
tr. Bilgisayar programnda klasik zemin mekanii bilgileri ve betonarme hesap yntemleri kullanlmtr. Kaynaklarda verilen zemin mekanii ve betonarme kitaplar incelenerek kullanlan teorik formlasyon belirlenebilir. Excel programnn zellikleri kullanlarak yanal toprak basnc ve statik hesaplar yaparak projelendirmeyi kolaylatran, farkl duvar tiplerinin maliyetlerini grmeyi salayan bir program oluturulmas amalanmtr. Programda sayfalar arasndaki gezintiler ve hesaplamalar ekrann belirli yerlerindeki linkler aracl ile salanmaktadr. Veri girileri sadece kaln puntolarla yazlm yerlere yaplacaktr. Programdaki sayfalar unlardr; 1- Balk Sayfas: Bu ksm kapak niteliindedir. zm veya herhangi bir veri giriimi yoktur. 2- Giri Sayfas: Zemin zelliklerini, zemine etkiyen d yklerini (tekil veya yayl ykler), malzeme zelliklerini ve blgenin depremsellik durumunu programa tantmak iin veri girii yapaca sayfadr. Sayfamzda bulunan linkler yardmyla istenilen yap tr seilip ilemlere devam edilecektir. 3- Kargir Duvar Hesap Sayfas: Bu sayfada sadece duvarn boyutlar zeminin tabakalarnn ykseklii girilecektir. Girilen bu boyutlara ve giri sayfasndaki verilere gre program tarafndan tahkikler yaplp gerekli sonular verilecek ve uyarlar yaplacaktr. Bu uyarlar dorultusunda gerekli dzeltmeler yapldktan sonra metraj sayfasna geilip yapmzn maliyeti elde edilebilir. 4- Betonarme Konsol Duvar Hesap Sayfas: Konsol duvarn boyutlar ve zemin tabakalarnn ykseklikleri tasarm eklinin stnde girilecektir. Bu verilere gre yaplan tahkikler ve uyarlar dorultusunda gerekli dzeltmeler yapldktan sonra sol stteki link yardmyla statik hesaplar blmne geilir. 5- Statik Hesap Sayfas: Bu sayfada Betonarme Konsol Duvar ksmndaki sonular nda gerekli donatlarn hesab yaplacaktr. Bu blmde Kullanc tarafndan sadece kullanaca donat aplar girilecektir bu veriler nda program gerekli hesaplar yapacaktr. Bu ilemler tamamlandktan sonra kullanc isterse donat detaylarn grebilir isterse direk metraja gidip maliyeti grebilir. Not: Konsol Duvarmzn en kritik noktalarndaki momentlere gre donatlarmzn hesab yaplacak istenirse kullanc tarafndan daha fazla blgede moment hesab yaplp donatlar belirlenebilir. 6- Donat Detay: Statik hesaplar ksmnda yaplan hesaplarda belirlenen donatlarn rnek modelimiz zerinde belirtilmektedir. Bu sayfadan sol stteki linkler yardmyla istenirse yapnn maliyeti renilebilir. 7- Metraj Sayfas: Kullanc tarafndan belirlenecek istinat duvarnn uzunluu ve Bayndrlk Bakanl 2006 Yl Birim Fiyatlar dorultusunda maliyet hesab yaplacaktr. Kullanc isterse birim fiyatlar zerinde deitirebilir. 8- Bilgilendirme Sayfas: ki tane bilgilendirme sayfas bulunmaktadr biri program tarafndan belli deerler karlnda kullanlan deerlerin kullancya belirtildii, ikincisi ise kullancnn tasarmda dikkat etmesi yerlerin belirtildii tasarm kurallar sayfasdr. Kullanlan deerler altta tablo olarak belirtilmitir, tasarm kurallar ise ilerde ayrca bir blm olarak incelenecektir. Hazrlanan programla konsol ve arlk istinat duvar projelendirilmesi ve zmler hzl bir biimde yaplabilmektedir. Program depremli ve depremsiz durumlar iin stabilite tahkiki yapmakta, maliyet analizlerini karmaktadr. Program istinat duvar projelendirmesini kolaylatrmakta ve hatal zmler yalmas riskini azaltmaktadr. Hazrlanan programla farkl zemin koullarnda kargir ve betonarme konsol istinat duvarlarnn maliyetleri belirlenerek tasarmcnn en uygun duvar seimini yapmas salanmaktadr. Etkin Yer vmesi Katsays (Ao) 0,4 0,3 0,2 0,1 Beton Snf C14 C16 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50 fyd t/cm2 1,91 3,65 4,35 fctd t/cm2 0,0085 0,0090 0,0100 0,0115 0,0125 0,0135 0,0145 0,0155 0,0165

Deprem Blgesi 1 2 3 4 Beton Snf C14 C16 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50 fcd t/cm2 0,093 0,107 0,133 0,167 0,200 0,233 0,267 0,300 0,333 elik Snf S220 S420 S500

58

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

TMH
rnek Uygulama
Seilen rnek problemde zemine ait karakteristikler, = 1,6 t / m3, = 30o Zemin emniyet gerilmesi, qa = 150 kN/m2 ek yk, q = 20 kN/m2

Kayma tahkikinin salanmad grldnden yapnn gerekli boyutlar artrlmal ya da di yapm gibi ek nlemler dnlmelidir.

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

59

TMH

60

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

TMH

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

61

TMH

Bu yapnn 1 m uzunluk iin toplam maliyeti 2.196 YTL olarak elde edilmektedir.

Konsol stinat Duvar ile Kargir Duvar Arasnda Maliyet Kyaslamas

Farkl zemin koullarnda hangi ykseklie kadar hangi istinat duvar tipinin seilmesinin uygun olacan belirlemek iin iki farkl zemin koulunda hazrlanan programla istinat duvarlar projelendirilmi ve maliyet analizleri ile hangi tipte duvar yaplmasnn uygun olaca ortaya konmutur. A- Kohezyonsuz zeminde uygun duvar tipi: Tek tabakal dane birim hacim arl 1,93 t/m olan bir zemin zerinde 5 m uzunluk iin isel srtnme as 20 derece alnp kargir istinat duvarlarnn hangi ykseklikler iin hangisinin kullanmnn uygun olduunu program yardmyla bulunmutur. Kohezyonsuz zeminde, sel Srtnme As = 20 derece iken H= 4 m iin; Maliyetler: H = 4 m ykseklik iin bulunan maliyetlerin sonucunda ayni zemin artlarnda Konsol Betonarme
3

Duvarn Kargir Duvara gre 182,46 YTL daha ucuz olduu grlmtr H = 3,4 m iin; Maliyetler: H = 3,4 m ykseklik iin bulunan maliyetlerin sonucunda ayni zemin artlarnda Konsol Betonarme Duvar ile kargir duvar fiyatlar yaklak olarak birbirlerini dengelemektedir. Bu sayede yapm olduumuz programda H = 3,4 m genilikte konsol betonarme duvar ile kargir duvar arasndaki optimum zm bulunmu olup, H = 3,4 m zerindeki yksekliklerde kargir duvar yapmak maliyet asndan konsol betonarme duvara gre daha pahalya gelmektedir. H = 3,4 m zerindeki yksekliklerde konsol betonarme duvar yapmak daha ekonomik zmler sunmaktadr. B- Kohezyonlu zemin koullarnda uygun duvar tipi: Tek tabakal dane birim hacim arl 1,93 t/m3 olan bir zemin zerinde 5 m duvar uzunluunda ,

62

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

TMH

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

63

TMH

64

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

TMH
kohezyon 20 kN/m2 alnp. Hangi duvar tipinin kullanmnn uygun olduu program yardmyla bulunmutur. Zemine ait Kohezyon = 20 kN/m2 iken H= 4 m iin; Maliyetler: H = 4 m ykseklik iin bulunan maliyetlerin sonucunda ayni zemin artlarnda Konsol Betonarme Duvarn Kargir Duvara gre 1509,87 YTL daha ucuz olduu grlmtr H = 3,2 m iin; Maliyetler: H = 3,2 m ykseklik iin bulunan maliyetlerin sonucunda ayni zemin artlarnda Konsol Betonarme Duvar ile kargir duvar fiyatlar yaklak olarak birbirlerini dengelemektedir. Bu sayede yapm olduumuz programda H = 3,2 m genilikte konsol betonarme duvar ile kargir duvar arasndaki optimum zm bulunmu olup, H = 3,2 m zerindeki yksekliklerde kargir duvar yapmak maliyet asndan konsol betonarme duvara gre daha maliyeti daha yksektir. H = 3,2 m zerindeki yksekliklerde konsol betonarme duvar yapmak daha ekonomik zmler sunmaktadr. Buradaki zm kesin bir zm olmayp bir yaklam sunmaktadr. Yap malzemesi fiyatlar, malzemelere ulalabilirlik, geleneksel yap ekilleri ve mevcut kalifiye eleman varl gibi unsurlar duvar tipinin seimini etkilemektedir. Kaynaklar 1. Kumbasar V., Kip F. Zemin Mekanii Problemleri, alayan Kitapevi, 2000, stanbul 2. Celep Z., Kumbasar N. Betonarme Yaplar, Teknik Yaynevi , 1996, Ankara 3. Uzuner B.A., Temel Zemin Mekanii, Teknik Yaynevi, 2001, Ankara 4. Kanan A., Dirik S., stinat Duvarlarnn Bilgisayarda Projelendirilmesi,PA Mhendislik Fakltesi, naat Mh. blm, Bitirme Projesi, Yn: Y.Do.Dr. Devrim Alkaya, 2007, Denizli 5. Alkaya. D. obanolu .Dikba. F., stinat Duvarlarnn Excel VBA ile zm, 2. Geoteknik Sempozyumu, 22-23 Kasm 2007, Adana yaplabilmektedir. Program depremli ve depremsiz durumlar iin stabilite tahkikleri, betonarme konsol istinat duvarlar iin betonarme hesaplar, donat izimleri ve maliyet analizleri yaplabilmektedir. Program istinat duvar projelendirmesini kolaylatrmakta ve hatal zmler yaplmas riskini azaltmaktadr. Programn maliyet analizi yapabilmesi nedeniyle farkl zemin koullarnda kargir ve betonarme konsol istinat duvarlarnn maliyetleri incelenerek en uygun duvar tipinin seilmesi de salanabilmektedir. alma kapsamnda seilen rnek uygulamalar ile programn kullanlmas aklanmtr. Uygulama sonularndan yaklak 3,5 mden sonra betonarme konsol istinat duvarlarnn seilmesinin daha ekonomik olduu belirlenmitir.

Sonu
Yaplan alma ile istinat duvarlarnn projesiz ve kontrolsz yaplmasnn nne geilebilmesi iin bir program nerisi sunulmutur. Yetersiz tasarmlarn inaat aamas ve ilerleyen dnemde ortaya karabilecei sorunlara deinilmitir. alma kapsamnda hazrlanan programla konsol ve arlk istinat duvar projelendirilmesi ve zmler hzl bir biimde

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 451 - 2008/5

65