T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

UAK BAKIM

IIKLAR

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 2 RENME FAALYET 1 ..................................................................................................... 4 1. ZAYIF AKIM DEVRELER ............................................................................................... 4 1.1. Kullanlan Malzemeler .................................................................................................. 4 1.1.1. Transformatr......................................................................................................... 4 1.1.2. Zil ........................................................................................................................... 6 1.1.3. Buton ...................................................................................................................... 6 1.1.4. Numaratr............................................................................................................... 7 1.2. Semboller ...................................................................................................................... 7 1.3. Tesisatlarn izimi ve zellikleri.................................................................................. 8 1.3.1. Tesisatlarn Kapal ema izimleri........................................................................ 8 1.3.2. Tesisatlarn Ak ema izimleri........................................................................... 9 1.4. Bir Buton Bir Zil Tesisat ............................................................................................ 10 1.5. ki Buton ki Zil Tesisat ............................................................................................. 10 1.6. Numaratr Tesisat ...................................................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 12 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 14 RENME FAALYET 2 ................................................................................................... 16 2. AYDINLATMA TESSATLARI....................................................................................... 16 2.1. Aydnlatma Ara ve Gereleri..................................................................................... 16 2.1.1. Sigortalar .............................................................................................................. 16 2.1.2. Anahtarlar............................................................................................................. 17 2.1.3. Duylar................................................................................................................... 17 2.1.4. Lamba................................................................................................................... 17 2.2. Kullanlan Malzemeler ................................................................................................ 17 2.2.1. Kasa ...................................................................................................................... 18 2.2.2. Buvat .................................................................................................................... 18 2.2.3. Priz ....................................................................................................................... 18 2.3. Semboller .................................................................................................................... 18 2.4. Tesisat izimi ve zellikleri ....................................................................................... 19 2.5. Bir lamba bir priz tesisat ............................................................................................ 19 2.6. Komtr anahtar tesisat.............................................................................................. 19 2.7. Vaviyen anahtar tesisat............................................................................................... 20 2.8. Fluoresant lamba tesisat ............................................................................................. 20 2.8.1. Balast .................................................................................................................... 20 2.8.2. Starter ................................................................................................................... 21 2.8.3. Soketler................................................................................................................. 21 2.8.4. Fluoresant tp ....................................................................................................... 21 2.8.5. Fluoresant lamba devresinin almas ................................................................. 22 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 23 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 24 RENME FAALYET 3 ................................................................................................... 26 3. IIKLAR ............................................................................................................................ 26 i

3.1. Harici: navigasyon, ini, taxi, buz. .............................................................................. 27 3.1.1. Kanat Aydnlatmalar ........................................................................................... 27 3.1.2. Navigasyon- Seyrsefer Aydnlatmalar ( Navigation lights) .............................. 28 3.1.3. ni, taksi ve pist gr (landing, taxi, runway turn off) aydnlatmalar .............. 28 3.1.4. arpma nleme klar ( Anti-collision) ........................................................... 30 3.2. Dahili: kabin, kokpit, kargo........................................................................................ 30 3.2.1. Kokpit aydnlatmalar........................................................................................... 30 3.2.2. Yolcu Kabini Aydnlatmalar ............................................................................... 32 3.3. Acil durum................................................................................................................... 38 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 39 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 40 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 43 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 45 KAYNAKA ......................................................................................................................... 47

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 525MT001 Uak Bakm Elektrik Devre Analizi Iklar Yer ve uak aydnlatma sistemlerinin deneysel olarak gzlemlenmesini ieren renme materyalidir. 40 / 24 Kondansatr modln baarm olmak. Yer ve uak aydnlatma tesisatlarn yapmak. Genel Ama Gerekli ortam salandnda ATA 33 standartlarna uygun olarak uak aydnlatma devrelerini kurabilecek ve arzalarn giderebileceksiniz. Amalar Zayf akm devrelerini TSE ve i tesisat, kuvvetli akm, topraklama ynetmeliine uygun olarak kurabileceksiniz. Aydnlatma devrelerini TSE ve i tesisat, kuvvetli akm, topraklama ynetmeliine uygun olarak kuracak ve devrede meydana gelen arzalar giderebileceksiniz. ATA 33e gre uaktaki harici - dahili aydnlatma balantlarn yaparak ve arzalarn giderebileceksiniz. Ortam Snf, iletme, ktphane, elektrik lme laboratuvar gibi bireysel veya grupla alabileceiniz tm ortamlar. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Donanm Snf: Snf ktphanesi, tepegz, projeksiyon cihaz, bilgisayar donanmlar, vcd, dvd, video vb. retim materyalleri. Atlye Zayf akm, aydnlatma devre elemanlarnn bulunduu tesisat atlyesi, rle ve sivi gibi malzemelerin bulunduu kumanda atlyesi. Bu modl 3 renme faaliyetinden olumutur. Her bir faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac uygulayarak modl ile kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

MODLN AMACI

LME VE DEERLENDRME

iii

GR GR
Sevgili renci, Aydnlatma, elektrik enerjisinin en nemli kullanm alanlarndan biridir. Elektrik enerjisinin bu kullanm alannn nemini kavramak iin, evinizde ya da herhangi bir ortamda, elektrik ebekesinin kesik olduu bir akam hatrlamanz yeterlidir. Bu modlde nce yer sistemlerinde karlaabileceimiz zayf akm ve aydnlatma devrelerini inceleyeceiz. nk bu, uak aydnlatma sistemlerinin temelini oluturacaktr. Uak bakm eitimi alan bir teknik personel adaynn direk ve salt uak aydnlatma sistemlerini kavramas hem uygun olmayacak hem de yeterli olmayacaktr. Ayrca atlye ortamndaki aydnlatma sistemlerinde de her an bir sorun ile karlaabiliriz. Yer sistemleri ile edineceimiz temel ve aydnlatma mantn kullanarak uak aydnlatma sistemlerini inceleyeceiz. Normal artlarda evimizde elektrik ebekesi kesildiinde herhangi bir k kayna ile bu durumu sklarak da olsa atlatabiliriz. Ancak uak hareket halinde olduundan, hem dardan grnrl hem de pilotlarn yapt i asndan dndmzde bu durumu atlatmann mmkn olmadn tahmin edebilirsiniz. Bu nedenle balangta aydnlatma ok hayati nem tamyor gibi grnyorsa da, gerekte salkl bir uu, gvenli bir ini ve yolcularn tahliyesi iin hayati nem tar.

RENME FAALYET 1 RENME FAALYET 1

AMA
Uygun ortam salandnda, ynetmeliklere uygun ve hatasz olarak zayf akm devrelerini kurabilecek, bu devrelerde zamanla oluan arzalar giderebileceksiniz.

ARATIRMA
Eviniz ya da evrenizde grdnz bir binann zayf akm tesisatn inceleyerek, ak devre emasn izerek, arkadalarnzla tartnz.

1. ZAYIF AKIM DEVRELER

1.1. Kullanlan Malzemeler
Elektrik tesisatlnda kullanlan genel el aralar, pense, karga burnu, tornavida, eki, bz, yan keski, testere ve ee olarak sayabiliriz. Bu takmlar doru ve yerinde kullanmak hem i verimi, hem de alan asndan ok nemlidir.

Resim 1.1: Elektrikilikte kullanlan eitli el takmlar

Zayf akm devrelerinde kullanlan balca tesisat malzemeleri transformatr, zil, buton, numaratr ve iletkenlerdir. imdi bu malzemeleri ksaca tanyalm:

1.1.1. Transformatr
Zayf akm devresi olarak sz edilen arma ve bildirim tesisatlar 3-5-8-12-24 volt gibi dk gerilimlerle alr. Transformatrler ebeke gerilimini bu deerlere drmek amac ile kullanlr. 4

Transformatrler yap olarak balca iki ksmdan oluur. Bu ksmlar; ince silisyum alaml zel salarn st ste konarak preslenmesinden elde edilen sa nve ve ebeke geriliminin uyguland, dk gerilimin alnd sarglar. ebeke geriliminin uyguland sargya primer sarg, dk gerilimin elde edildii sargya ise sekonder sarg ad verilir.

ekil 1.1: Transformatrn prensip emas

Resim 1.2: Bir transformatrn grn

Transformatrler manyetik endksiyon prensibine gre alr. Primer sargya bir alternatif gerilim uygulandnda bu sargda manyetik alan oluur. Manyetik alan sa nve zerinden dolarken sekonder sargy keser. Sekonder sargda sarm saysna bal olarak bir emk endklenir.

1.1.2. Zil
arma ve bildirim tesislerinde ses k almak iin kullanlan devre elemanlardr. Son yllara kadar daha ok bobin, tokmak ve an dzeneinden oluan elektromekanik ziller kullanlmaktaysa da, gnmzde elektronik sektrndeki gelimeler ve den maliyetler nedeniyle artk elektronik ziller kullanlmaktadr.

Resim 1.3: Elektronik bir zilin grn

1.1.3. Buton
arma ve bildirim tesislerinde, istendii zaman devrenin kapanmasn, devreden akm gemesini, yani almasn salayan elemanlardr. Butonun ierisinde 2 adet sabit kontak vardr. Buton basma elemannn altnda da hareketli bir palet vardr. Buton basma elemanna basldnda hareketli palet, iki sabit kontaa temas ederek, bu iki kontak arasnda iletkenlik salar. Buton brakldnda yay dzenei sayesinde hareketli palet geri gelir ve sabit kontaklar arasndaki iletkenlik temas ortadan kalkar.

ekil 1.2: Butonun yaps

1.1.4. Numaratr
Okul, eitli iyeri, apartmanlar, taksi duraklar gibi bir grevlinin birden ok yerden arlabildii yerlerde, hangi birim tarafndan arldnn anlalmas iin zil ile birlikte kullanlan elektromekanik bir bildirim aracdr. Zile seri olarak balanan numaratr bobinleri, butona basldnda enerjilenir. Bobinde oluan manyetik alann etkisi ile numara gstergesini yukarda tutan dzenek bobine doru ekilir. Bunun sonucu gsterge tutucu dzenekten kurtularak aa der. Numara gstergesini aada gren grevli, grd numaraya gre nereden arldn anlar. Kurma kolu ile numara tekrar yukar kaldrlarak, sonraki almaya hazrlanr.

ekil 1.3: 4 aboneli bir numaratrn grn

1.2. Semboller
Zayf akm tesisatlarnda kullanlan ve modl kapsamnda geen semboller ekil 1.4te verilen tabloda grlmektedir.

ekil 1.4: Zayf akm tesisat sembolleri ve anlamlar

1.3. Tesisatlarn izimi ve zellikleri

Elektrik tesisat emalar yaplan i ve ileme gre zel hazrlanr. Devre elemanlar ve aralar kendilerine ait sembollerle belirtilir. Bu tesisatlar kapal ema ve ak ema olmak zere iki trde izilir.

1.3.1. Tesisatlarn Kapal ema izimleri

Tek hat emas olarak da isimlendirilen kapal emalarda kapal ema sembolleri kullanlr. Bu emalarda tesisata kardan bakldnda grlen durum izilir. Bunun arkasnda yer alan ve kardan bakldnda grlmeyen varlk ve nitelikler sembollerle anlatlr. Bu emalarn amac emada basitlii, kolay anlalrl ve izimin kolayln salamaktr. rnek bir ema zerinde kapal ema zelliklerini aklayalm: emada ncelikle kapal ema sembollerinin kullanldn gryoruz. izimde iki adet buton, iki adet zil mevcut. Numaralarda B1 butonunun Z1 zilini, B2 butonunun Z2 zilini altrdn anlyoruz. Trafo ile A noktas arasndaki borunun ierisinde iki iletken olduunu, bu blgeye izilen iki yatay yardmc izgiden anlyoruz. Buna gre A-B arasnda 3, B-C arasnda 3, dier blmlerde iki iletken olduunu artk syleyebiliriz. Bu yardmc izgilerin zerindeki rakamlar iletkenlerin kesitini, altndaki harf ve rakamlar ise borunun cinsini ve apn veriyor. rneimize gre C noktas ile Z2 arasnda 11 lik PVC (plastik) boru ierisinde 2 adet 0,75 mm2 kesitli iletken bulunuyor.

ekil 1.5: Kapal tesisat emas rnei

1.3.2. Tesisatlarn Ak ema izimleri

Tesisatlarn ierisinde yer alan iletkenlerin dolamlarn olduu gibi gsteren, kendine ait sembollerin kullanld balant emalardr. Bu emalarda iletkenlerin nerden geldii, nereye baland olduu gibi gsterilir. Bu blmde de ekil 1.5de grlen kapal emann, ak emasn izdik. Burada kablo dolamnn nasl olacan ak olarak grebiliyoruz. Tesisatn kablo dolam ksmdan oluuyor. Trafodan fazn butonlara gelii, buton ve altraca zil arasndaki balant, zil klarnn trafoya ntr dn. Bu prensip hemen hemen tm tesisat izimleri iin geerlidir. Bundan sonraki izim ve uygulamalarmzda da bu prensibi uygularsak daha kolay ve bilerek izebiliriz.

ekil 1.6: rnek bir ak ema

1.4. Bir Buton Bir Zil Tesisat

Bir buton ile bir zilin altrld en temel ve basit zayf akm tesisatdr.

ekil 1.7: Bir buton bir zil tesisatnn ak ve kapal emas

1.5. ki Buton ki Zil Tesisat

ki buton iki zil tesisat uygulamaya rnek bir devredir. ki zil kendisine ait butonlardan altrlmaktadr. Burada da tarafodan faz butona, butondan altraca zile, zil k trafonun ntr dnne prensibi geerlidir. Bu prensiple zil ve buton saysn istediimiz kadar oaltabiliriz. Zil ve buton saylar oaldka zellikle ak emalar kark gibi gzkse de prensip hep ayndr. Bir buton bir zilin st ste eklenmesinden baka bir ey deildir. Eer herhangi bir tesisatta bir zil, birden fazla butonla altrlmak isteniyorsa bu butonlar birbirine paralel balanr. Birden fazla zil, bir butonla altrlmak isteniyorsa bu kez ziller birbirine paralel balanr.

ekil 1.8: ki buton iki zil tesisatnn ak ve kapal emas

10

1.6. Numaratr Tesisat

ekil 1.9da aboneli bir numaratr tesisatnn ak ve kapal ema izimi grlmektedir. Abone saysna ve numaratrn yapsna gre bu say oaltlabilir. Burada dikkat edilecek nokta her bir butonun knn kendisine ait numaratr bobinine balanmas, bobin klarna ortak olarak zilin balanmasdr.

ekil 1.9: aboneli numaratr tesisatnn ak ve kapal emas

11

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Zayf Akm Devrelerini Kurmak

lem Basamaklar

neriler
nlnz giyerek, alma masanz dzenleyiniz. altnz deney masasnn zerinde deneyle ilgisi olmayan ara-gere ve malzemeyi kaldrnz. Malzeme deposu sorumlusuna; yoksa retmeninize bavurunuz. Ayn anda bir devrenin malzemesini alnz. Bitirdikten sonra dierine geiniz. Sonradan kullanacanz zemine malzemelerin smamas gibi durumla karlamamak iin, yapacanz ii nceden planlaynz. mkanlarnza gre ayn ilemi PVC borular ierisinde de yapabilirsiniz. Bu durumda nce kapal emada grdnz boru tesisatn, daha sonra malzeme montajn, en sonda kablo donanm ve balantsn yapmanz gerekir. Enerji balantnz retmeninizin gzetiminde yapnz. Bunu yaparken enerjinin olmamasna dikkat ediniz. Tesisatlarnz hem kurarken, hem skerken uygun ve yaltml el aletleri kullannz. Sorulara kendi kendinize cevap veriniz. Herhangi bir yardm almaynz.

alma ortamnz hazrlaynz.

Sras ile aadaki devreler iin gerekli malzemeyi temin ediniz. Bir buton, bir zil. ki buton, iki zil. aboneli numaratr. alma masanzn ya da planetenizin durumuna gre nce sigorta, trafo, zil ve buton gibi malzemelerin yerini belirleyerek, uygun ekilde yerletiriniz. Ak devre emalarnda grlen kablo donanmlarn, atal ivi kullanarak yapnz. Kablo ularn ilgili malzemeye, akta iletken grnmeyecek ekilde balaynz. Tesisatnzn enerji balantsn yapmadan nce son kez kontrol ederek retmeninize haber veriniz. Butonlara sras ile basarak, alclarn almasn kontrol ediniz. Tesisatnzn almasn gzlemledikten sonra nce enerjiyi kesiniz. Kurma srasnn tam tersine gre sknz. Kullandnz malzemeleri malzeme sorumlusuna teslim ediniz. Faaliyete ait deerlendirme sorularn yapnz. Cevaplarnz modl sonunda verilen cevap anahtar ile karlatrnz. 12

Uygulama faaliyetindeki performansnz performans testini doldurarak kendi kendinizi deerlendiriniz.

Performans deerlendirme testini, uygulama almasndaki gerek performansnza gre yapnz.

13

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular yantlayarak belirleyiniz.

A ) LME SORULARI
1 Drt ayr yerdeki butonlar ile bir zil altrlmak istenmektedir. Kurulacak tesisatn ak emasn aaya iziniz. Atlye imkanlarnza gre daha nce yaptnz uygulama faaliyetini esas alarak uygulamasn yapnz. ayr yerdeki ziller, bir buton ile altrlmak istenmektedir. Kurulacak tesisatn ak emasn aaya iziniz. Atlye imkanlarnza gre daha nce yaptnz uygulama faaliyetini esas alarak uygulamasn yapnz.

14

PERFORMANS KONTROL LSTES Elektrik Devre Analizi Dersin Ad: RENCNN Iklar Modln Ad: Ad Soyad: Zayf Akm Devrelerini Uygulama Snf: Kurmak Faaliyeti: Nu: Uygulama Tarihi: AIKLAMA: Zayf akm devrelerini kurma faaliyeti kapsamnda yaptnz uygulama almalarnda hangi davranlar kazandnz, aada listelenen kontrol kriterlerine gre belirleyiniz. Uyguladnz ve kazandnz davran iin EVET, uygulayamadnz, kazanamadnz davran iin HAYIR seeneini iaretleyiniz.

GZLENECEK DAVRANILAR 1-Faaliyet n Hazrl

a.alma ortamnz faaliyete hazr duruma getirdiniz mi? b.Kullanacanz ara-gereci uygun olarak setiniz mi? c.Kullanacanz malzemelerin salamln kontrol ettiniz mi? 2- Gvenlii a.Kullanacanz malzemelerin gvenirliini kontrol ettiniz mi? b.Enerji balantsn yapmadan retmeninize haber verdiniz mi? c.Enerji balantsn yaparken, kesik olmasn saladnz m? d.Akta plak iletken olmamasn saladnz m? 3.Sonularn Alnmas a. Tesisatnz alt m? 4.Tesisatn altrlmas Sonras Yaplan lemler a.ncelikle enerjiyi kestiniz mi? b.Tesisatnzn nce enerji balantsn kestiniz mi? c.Kullandnz malzemeleri tam ve salam olarak teslim ettiniz mi? d.alma ortamnz temizleyip, dzenlediniz mi? e.Faaliyetten aldnz sonular, arkadalarnzla tarttnz m? TOPLAM

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Uygulama faaliyeti ile kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri, HAYIR lar kazanamadnz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz.

15

RENME FAALYET 2 RENME FAALYET 2

AMA
Uygun ortam salandnda, ynetmeliklere uygun ve hatasz olarak aydnlatma devrelerini kurabilecek, bu devrelerde zamanla oluan arzalar giderebileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizin mimari planna arkadalarnzla tartnz. aydnlatma tesisatnn kapal emasn izerek,

2. AYDINLATMA TESSATLARI
2.1. Aydnlatma Ara ve Gereleri
Aydnlatma devrelerinde kullanlan balca aydnlatma ara ve gereleri, sigorta, eitli tip anahtarlar, lamba ve fluoresant devrelerinde olduu gibi baz zel devre elemanlardr. imdi bu aydnlatma elemanlarn ksaca tanyalm.

2.1.1. Sigortalar
Sigortalar besleme hatlarn fazla yklerden ve ksa devreden oluacak ar akmlarn verecei zararlardan korumak, istendii zaman devreleri aarak enerjinin kesilmesini salamak iin kullanlr. Sigortalar her zaman faz hatt zerine seri olarak balanr. Ntr hattnn sigorta balants ile ilgisi yoktur.

Resim 2.1: Bir ve kutuplu otomatik sigorta

16

Gnmzde buonlu sigortalar yerini otomatik sigortalara brakmtr. Otomatik sigortalar 6-63A aras deiik anma akmlarnda, bir ve kutuplu olarak retilmektedir. almas devre akmnn anma akmnn stne kmas durumunda sigorta termiinin ar snmas sonucu devreyi amas prensibine dayanr. Devreyi kesen sigortann tekrar kapatlmas iin bir sre termiin soumas beklenir. Bundan sonra mandal kaldrlarak devre kapatlr. Bu sigortalar ayn zaman devrelerde bir alter gibi de kullanldklarndan olduka avantajldr.

2.1.2. Anahtarlar
Aydnlatma devrelerinde alclara kumanda etme, devreyi ap kapama amac ile kullanlan devre elemanlardr. Farkl devrelerde farkl tip anahtarlar kullanlr. Aydnlatma devreleri de kullanlan anahtarn ad ile anlr. Kullanlan devrenin ekline gre anahtarlar bir kutuplu, komtatr, vaviyen anahtar olarak sayabiliriz. Yap olarak anahtarlar akm tayan ksmlar pirinten yaplm olup, s ve oksitlenmeye kar nikel kaplanmtr. Dier ksmlar porselen,bakalit ya da plastik malzemeden yaplmtr. Ama kapama ileminin abuk olup, ark olumasn engellemek iin yay sistemi konmutur.

2.1.3. Duylar
Lambalarn zerine takld, lambay tesisata balayan ve tutan devre elemanlardr. Yapm ekline gre sngl ve vidal, kullanma yerine gre asma, tavan, duvar, bahe, donanma gibi eitleri vardr.

2.1.4. Lamba
Aydnlatma devrelerinde k kayna olarak kullanlan lambalarn gnmzde pek ok eidini grmek mmkndr. En ok kullanlan akkor flamanl lambalardr. Ik veren flaman wolfram madeninden yaplmtr. Flaman ierisinden geen akmn etkisi ile ar snarak akkor hale gelir ve k verir. Flaman, mrn uzatmak iin havas alnm cam balon ierisine yerletirilmitir. Gnmzde gcne gre verdii k aksnn okluu, dolays ile aydnlatma maliyetinin dk olmas, verdii n gn na daha yakn olmas gibi nedenlerle fluoresant lambalar da ok kullanlr.

2.2. Kullanlan Malzemeler

Aydnlatma tesisatlarnda, aydnlatma ara ve gerelerinin dnda tesisatlarn gerekletirilmesine ve almasna yardmc baz malzemelerde kullanlr. Bunlarn en ok kullanlanlar kasa, buvat ve prizdir. 17

2.2.1. Kasa
Anahtar ve priz gibi malzemelerin sva altnda kalan blmlerinin yerletirildii, bu malzemeleri tayan ounlukla plastik malzemeden yaplm tesisat aralardr.

2.2.2. Buvat
Ek kutusu olarak da isimlendirilen buvatlar tesisatlarda iletkenlerin datm ve balantlarnn yaplmas amac ile kullanlr. Genellikle plastik, bakalit ya da sac malzemeden yaplr. Normal tesisat buvatlar daire eklinde olup, drt ynden boru, dolays ile iletken girme seenei vardr. Kaln ve ok iletkenin olduu, iletken balant ve datmnn yaplabilmesi iin daha geni alana ihtiya duyulan yerlerde deiik llerde kare buvatlar kullanlr.

2.2.3. Priz
Elektrik enerjisi ile alan cihazlarn filerinin takld, tesisattaki ebeke enerjisinin cihazlara iletilmesini salayan tesisat gereleridir. Normal ve toprakl olmak zere iki eidi vardr. Toprakl priz elektrik kazalarna kar korunma yntemlerinden birisi olan topraklama ilemini salamak iin kullanlr. Tabii topraklamann olabilmesi iin toprakl prize taklan cihaz fiinin de toprakl olmas gerekir.

2.3. Semboller
Aydnlatma devrelerinde, zayf akm devrelerine ilaveten kullanlan aydnlatma gerelerinin sembolleri ekil 2.1de grlmektedir.

ekil 2.1: Aydnlatma gerelerinin ak ve kapal sembolleri

18

2.4. Tesisat izimi ve zellikleri

Aydnlatma tesisatlar sva alt, sva st tesisatlar olmak zere iki ekilde yaplr. Gnmzde snava st tesisat yapm hemen hemen kalmamtr. Ancak atlye, fabrika gibi iyerlerinde zel nemliyer gereci ad verilen (Antigron) zel malzemelerle yaplan sva st tesisatlar gncelliini korumaktadr. Tesisatlarn izimi ve zellikleri deimemekle birlikte, kullanlan gerelerin zellikleri deimektedir. Hem kapal, hem de ak aydnlatma tesisatlarnn izimi ve zellikleri zayf akm devreleri ile ayndr.

2.5. Bir lamba bir priz tesisat

ekil 2.2: Bir lamba bir priz tesisat ak ve kapal emas

Aydnlatmada en ok kullanlan devre bir kutuplu anahtar (adi anahtar) yaplan tesisattr. Burada lamba says birden fazla olabilir. Bu durumda lambalar birbirine paralel balanr. Ancak bu durumda tm lambalar ayn anda yanar, ayn anda sner. Priz tesisat da priz balantsna rnek olarak verilmitir. Normalde priz tesisatlar k devrelerinden ayr hatlardan beslenir. Tesisat uygulamasnda nce lamba, anahtar, priz, sigorta, buvat gibi malzemelerin yerleri belirlenir. Belirlenen yerlere ncelikle buvat ve kasalar yerletirilir. Daha sonra boru tesisat ve iletken donanm ekilir. En son lamba, anahtar, priz, sigorta gibi malzemeler iletken balants yaplarak yerletirilir. Bu ilem sras tm aydnlatma tesisatlar iin geerlidir.

2.6. Komtr anahtar tesisat

ekil 2.3:Komtatr anahtar tesisat ak ve kapal emas

19

ki ayr grup k kaynan altrmak amac ile kullanlan komtatr anahtar tesisatnn ak ve kapal balants ekil 2.3te grlmektedir. Bu tesisat daha ok salon gibi byk mekanlarda, avizelerde, girileri birbirine yakn iki mekanlarda kullanlr.

2.7. Vaviyen anahtar tesisat

Vaviyen anahtar tesisatnn zellii tesisatta ift anahtar olmas, bir taraftan lambay yakp, dier taraftan sndrme olana vermesidir. Bu nedenle ift girili uzun koridorlar, dubleks dairelerin merdivenleri gibi yerlerde kullanlr. Vaviyen anahtar d grn olarak bir kutuplu anahtarla ayndr. Ancak balant terminallerine baktmzda bir kutuplu anahtarda iki adet kablo balant terminali varken, vaviyen anahtarda adet balant terminali vardr.

ekil 2.4: Vaviyen anahtar tesisatnn ak ve kapal tesisat emas

ekil 2.4te balants grlen vaviyen anahtar tesisatn yaparken dikkat edilmesi gereken nokta, bir tarafta ebekeden anahtara gelen fazn baland terminalin, dier tarafta ise lambaya giden anahtar terminalinin kartrlmamasdr. Bu terminal hareketli paletin sabit ucudur. ou zaman reticiler tarafndan ekilde grld gibi bir iaretle bu u belli edilir. Hi iaret yoksa genellikle ortadaki terminaldir.

2.8. Fluoresant lamba tesisat

Fluoresant lamba tesisatlar kurulu maliyetleri yksek olmasna, zaman zaman malzeme kaynakl sorunlar karmasna ramen, baz avantajlarndan dolay ok tercih edilen bir aydnlatma sistemidir. Bu avantajlar: k etkinliinin fazla olmas, k maliyetinin dk olmas, mrnn uzun olmas, gz kamatrmamas, eitli renkleri olmas ve gn na yakn olmasdr. Fluoresant lamba tesisatlarnda lamba devresi iin kullanlan yardmc aralar, balast, starter, soketler ve fluoresant lamba tpdr. imdi bu elemanlar ksaca tanyalm:

2.8.1. Balast
Lamba devresine seri balanan bir ok bobinidir. Yap olarak silisli elik sactan yaplm kapal bir manyetik nve zerine sarlan sarlan bir bobinden oluur. Ses karmamas iin preslenmi ve zift iine konmutur. Kullanlan lamba gcne gre 20W ve 40W glerinde yaplmaktadr. 20

2.8.2. Starter
Starter, lamba flamanlar snp, tp ierisindeki gaz iletken hale getirinceye kadar flamanlar zerinden stma akmnn gemesini salayan bir balatma aracdr. Yap olarak tp ierisindeki bir bimetal kontak ve bir kondansatrden oluur. Starter ierisindeki bimetal kontak, zerinden geen akmdan dolay snarak ekil deitirir ve devreyi aar. Zaten bu anda tp ierisindeki gaz da iletken hale gelmitir. Bundan sonra akm tp ierisinden geer.

ekil 2.5: Starter i yaps

2.8.3. Soketler
Lamba Flamanlarn ve starteri devreye balayan, lambay tayan soketler plastik ya da bakalitten yaplmtr. Bir lamba iin iki soket kullanlr. Soketlerde birine lambann bir tarafndaki ineleri, dierine ise hem lambann dier tarafndaki ineleri hem de starter taklr.

2.8.4. Fluoresant tp
Ik kayna olan tp silindirik cam borudan yaplmtr. ki ucundaki ikier ine tp ierisindeki tungstenden yaplmtr flamanlara baldr. Havas alnm, i yz fluoresant madde kaplanm tp ierisinde argon gaz ve ok az miktarda civa vardr. Flamanlarn snarak elektron yaymas sonucu argon gaz iletken hale gelir ve akmn geiini salar, lamba k verir. 20, 32, 40 W glerinde eitleri vardr.

ekil 2.6: Fluoresant tpn yaps

21

imdi bir fluoresant lambann prensip balant emasn inceleyerek, almasn ekle gre aklayalm.

ekil 2.7: Fluoresant lambann prensip balant emas

2.8.5. Fluoresant lamba devresinin almas

Devreye enerji verildiinde ilk anda starterin bimetali souk olduu iin kapal bir anahtar gibidir. Fazdan gelen akm balast, lamba 1. Flaman, starter ve lamba 2. Flamanndan geerek devresini tamamlar. Bu durumda devredeki tek akm snrlayc balasttr. Balast ksa devre gibi alr. Bu anda geen akm ile hem flamanlar snr hem de starterin bimetal konta snr. Isnn flamanlar elektron yayarak tp ierisindeki argon gazn iletken hale getirir. Akm bundan sonra tp ierisindeki gazdan geerek bir flamandan, tekine ular. Bu anda snan starter bimetali de, starteri aarak devreden karr. Bundan sonra ebeke gerilimi balast ile fluoresant tp zerindedir. Fluoresant devresinde kullanlan devre elemanlar, ou zaman deiik modellerde retilmi sac kasalar ierisine yerletirilir. Bu kasalarda tek devre olduu gibi 2,3 lamba ve devrede olabilmektedir. Bir lamba olduunda bir kutuplu anahtar uygulamas, 2 ya da daha fazla lamba olup, ayn anda yanp, snmeleri istendiinde bir kutuplu anahtar, ayr ayr yanp snmeleri istendiinde ise komtatr anahtar tesisat uygulamas yaplabilir.

22

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aydnlatma Tesisatlarn Kurmak lem Basamaklar
alma ortamnz hazrlaynz. Sras ile aadaki devreler iin gerekli malzemeyi temin ediniz. 1.Bir kutuplu anahtar ve priz tesisat 2.Komtatr anahtar tesisat 3.Vaviyen anahtar tesisat 4.Fluoresant lamba tesisat alma masanzn ya da planetenizin durumuna gre nce sigorta, anahtar, duy, buvat gibi malzemelerin yerini belirleyiniz. nce kapal emada grdnz boru tesisatn, daha sonra malzeme montajn, en sonda kablo donanm ve balantsn yapnz. Tesisatnzn enerji balantsn yapmadan nce son kez kontrol ederek retmeninize haber veriniz. Anahtarlar kapatp, aarak alclarn almasn kontrol ediniz. Tesisatnzn almasn gzlemledikten sonra nce enerjiyi kesiniz. Kurma srasnn tam tersine gre sknz. Kullandnz malzemeleri malzeme sorumlusuna geri teslim ediniz. 23. sayfada verilen deerlendirme sorularn yapnz. Cevaplarnz modl sonunda verilen cevap anahtar ile karlatrnz. Uygulama faaliyetindeki performansnz 25. sayfadaki performans testini doldurarak kendi kendinizi deerlendiriniz. 23

neriler
nlnz giyerek, alma masanz dzenleyiniz. Malzeme deposu sorumlusuna, yoksa retmeninize bavurunuz. Ayn anda bir devrenin malzemesini alnz. Bitirdikten sonra dierine geiniz.

Sonradan kullanacanz zemine malzemelerin smamas gibi durumla karlamamak iin, yapacanz ii nceden planlaynz. Kablo ularn ilgili malzemeye, akta iletken gzkmeyecek ekilde balaynz. Enerji balantnz retmeninizin gzetiminde yapnz. Bunu yaparken enerjinin olmamasna dikkat ediniz. Tesisatlarnz hem kurarken, hem skerken uygun ve yaltml el aletleri kullannz.

Sorulara kendi kendinize cevap veriniz. Herhangi bir yardm almaynz. Performans deerlendirme testini, uygulama almasndaki gerek performansnza gre yapnz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyetten sonra, hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular yantlayarak belirleyiniz.

A ) LME SORULARI
ekil 2.9da kk bir evin mimari plan ve bu plan zerinde kurulacak tesisatlarn trleri verilmitir. Bu evin iki ayr linye hattndan beslemeli elektrik tesisat plann iziniz.

ekil 2.9

24

PERFORMANS KONTROL LSTES

Elektrik Devre Analizi Dersin Ad: RENCNN Iklar Modln Ad: Aydnlatma Tesisatlarn Ad Soyad: Uygulama Snf: Kurmak Faaliyeti: Nu: Uygulama Tarihi: AIKLAMA: Aydnlatma tesisatlar faaliyeti kapsamnda yaptnz uygulama almalarnda hangi davranlar kazandnz, aada listelenen kontrol kriterlerine gre belirleyiniz. Uyguladnz ve kazandnz davran iin EVET, uygulayamadnz, kazanamadnz davran iin HAYIR seeneini iaretleyiniz.

GZLENECEK DAVRANILAR
1-Faaliyet n Hazrl a.alma ortamnz faaliyete hazr duruma getirdiniz mi? b.Kullanacanz ara-gereci uygun olarak setiniz mi? c.Kullanacanz malzemelerin salamln kontrol ettiniz mi? 2- Gvenlii a.Kullanacanz malzemelerin gvenirliini kontrol ettiniz mi? b.Enerji balantsn yapmadan retmeninize haber verdiniz mi? c.Enerji balantsn yaparken, kesik olmasn saladnz m? d.Akta plak iletken olmamasn saladnz m? 3.Sonularn Alnmas a. Tesisatnz alt m? 4.Tesisatn altrlmas Sonras Yaplan lemler a.ncelikle enerjiyi kestiniz mi? b.Tesisatnzn nce enerji balantsn kestiniz mi? c.Kullandnz malzemeleri tam ve salam olarak teslim ettiniz mi? d.alma ortamnz temizleyip, dzenlediniz mi? e.Faaliyetten aldnz sonular, arkadalarnzla tarttnz m? TOPLAM

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Uygulama faaliyeti ile kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri, HAYIR lar kazanamadnz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz.

25

RENME FAALYET 3 RENME FAALYET 3

AMA
Gerekli ortam salandnda ATA 33e gre uaktaki lamba balantlarn hatasz ve gvenilir olarak yapabilecek, arzalarn giderebileceksiniz.

ARATIRMA
Bugne kadar siz, ya da evrenizde uak ile yolculuk yapan varsa, uaklardaki klar ile ilgili izlenimlerini alarak, snfta arkadalarnzla paylanz.

1.IIKLAR 1.

Resim 3.1: Harici aydnlatmann blmleri

26

Uaklarda aydnlatma sistemleri genellikle blm halinde incelenir. Bunlar harici aydnlatmalar ( exterior lighs), dahili aydnlatmalar ( interior lights) ve acil durum aydnlatmalar ( emergency lights) olarak sayabiliriz. Bu aydnlatmalar da birok blmden oluur. Aydnlatmalar uan imalat firma ve modele gre detayda baz farkllklar gsterebilir. Bu renme faaliyetinde sz edilen bu aydnlatma trlerini, blmlerini inceleyeceiz.

3.1. Harici: navigasyon, ini, taxi, buz.

Harici aydnlatmalar uan d blmlerinde olup, uan ini, kalk ve uuu srasnda uan tannrln ve pilotlarn grn salamak amac ile kullanlr. Harici aydnlatma genellikle u blmlerden oluur: Kanat aydnlatmalar (wing illumination ) Seyrsefer aydnlatmalar ( navigation lights) Pist gr aydnlatmalar ( runway turnoff) ni aydnlatmalar ( landing lights) Taksi aydnlatmalar ( taxi lights) arpma nleyici aydnlatmalar ( anti collision) imdi bu aydnlatma blmlerini ksaca inceleyelim: (Not: Devre emalar ve rnekler Boeing 737 rnek alnarak verilmitir)

3.1.1. Kanat Aydnlatmalar

Kanat aydnlatma lambalar kanatlarn gvde ile birletii yerdedir. Kontrolleri P5 bast panelde bulunan ift fonksiyonlu wing sivi ile yaplr. Beslemeleri 28 volt AC ground service bus tan yaplr.

ekil 3.1: Kanat aydnlatma devresi

27

3.1.2. Navigasyon- Seyrsefer Aydnlatmalar ( Navigation lights)

Uaklarda seyrsefer klar uan yn ve istikametini, yani uan pozisyonunu belli ederler. Kumandas ba st panelde (P5) bulunan konumlu (ON-OFF-ON BAT) swich ile yaplr. alma gerilimi olan 28v ACyi ana yk merkezindeki (P18 panel) 2 numaral transfer bustan alr. AC sistemde sorun olmas durumunda ise kumanda swich in ON BAT konumuna alnmas ile 28V DC batarya bustan alr.

ekil 3.2: Navigasyon aydnlatma devresi

3.1.3. ni, taksi ve pist gr (landing, taxi, runway turn off) aydnlatmalar
Bu aydnlatmalar uak ini durumunda veya pistte taksi durumunda iken kullanlr. Kontrolleri P5 paneldeki swichlerden yaplr. Inboard landing ve runway turn off klar kanat kk ksmna, taxi ise burun ini takm strutna monte edilmitir. alma gerilimleri P18 ana yk kontrol merkezindeki buslardan salanr.

28

Resim 3.2:Taksi klar

ekil 3.3: ni, taksi ve pist gr(landing, taxi, runway turn off)aydnlatmalar balant devresi.

29

Resim 3.3: D aydnlatma kontrol paneli

3.1.4. arpma nleme klar ( Anti-collision)

arpma nleme aydnlatmas, uaa dikkat ekilmesi amac ile kullanlr. Gvdenin st ve alt tarafnda olup, akar (strobe) tiptir ve krmz lenslere sahiptir. Dner k grnts vardr. Kumandas yine P5 paneldeki on-off konumlu anti collision swicinden yaplr.

3.2. Dahili: kabin, kokpit, kargo

Uaklarda dahili aydnlatmalar (interior lights), Yolcu kabin aydnlatmalar ( passenger compartment lights) Uu kompartman (kokpit) aydnlatmalar ( flight compartment lights ) Kargo ve servis kompartman aydnlatmalar olarak e ayrmak mmkndr. Uan tip ve modeline gre bu blmler ierisinde bir ok aydnlatma trleri vardr. imdi bu aydnlatma eitlerini inceleyelim.

3.2.1. Kokpit aydnlatmalar

Kokpit aydnlatmalar, kokpit genel aydnlatmalar ve gsterge panelleri aydnlatmalar olmak zere iki ana ksmdan olumaktadr. Bu blmde aydnlatmadaki ama pilotlara alabilmeleri iin uygun ortam salamaktr. Dome light (tepe ) kokpitin genel aydnlatmasn salar. Ka hizas denen ykseklikte (light shield) pilotlarn arka plan (background) klar bulunmaktadr. Gsterge panelleri, yedek gsterge aydnlatmalar, sigorta panelleri yine kokpitte aydnlatlan blmlerdir.

Resim 3.4 Uu kabininin grn

30

Bunlarn dnda pilotlar iin pusula ve harita okuma lambalar mevcuttur. Gsterge panel aydnlatmalar ( instrument panel) paral olup, ayr ayr kontrol edilir. Panel aydnlatmalar transfer bus-1 ve transfer bus-2den salanan 28V AC ile gerekletirilir. Aydnlatma miktar oto trafolarnn alma gerilimini ayarlamalar ile deitirilip, istenen dzeyde ayarlanabilir.

ekil 3.4: Instrument panel lighting

Resim3.5: Captain's Lighting Panel

31

Panellerdeki sigorta aydnlatmalar P6 ana yk merkezinde daha ok sigorta olduu iin l, P18 ana yk merkezi ise ikili aydnlatma ile aydnlatlr. Kumandalar P5 bast panelden, beslemesi 2 numaral transfer busdan 28V AC olarak gerekletirilir.

ekil 3.5: Circuit breaker lighting

3.2.2. Yolcu Kabini Aydnlatmalar

Yolcu kabini aydnlatmalar genel olarak tavan ve pencere aydnlatmalarndan oluur. Antre giri ve eik aydnlatmalar giri kaplar iin ilave aydnlatmalardr. Dier kabin aydnlatmalar ise tuvalet klar, yolcu ikaz klar, yolcu okuma klar, hostes arma klar olarak saylabilir.

Giri antre aydnlatmalar, n ve arka olarak iki blme ayrlr. Her iki
blmde giri aydnlatmasnda ikier fluoresant lamba bulunur. Bunlar enerjisini 115 V AC olarak P 18 paneldeki ground service bustan alr. Yine n ve arkada birer adet bulunan eik klar enerjisini 28V AC olarak P18 paneldeki 28V AC ground service bustan alr. Uak yerde servis durumunda iken harici g girii olmas durumunda ise giri aydnlatmalar hem n hem arka girite bulunan 28V DC ile alan klar ile yaplr. Bu klar enerjisini 28V DC olarak P6 panelde bulunan 28 V DC hot batarya bustan alr. Bu aydnlatmalarn kumandas n ve arka hostes hizmet panellerindeki siviler ile yaplr. Tavan (ceiling) aydnlatmalar iin kullanlan fluoresant lambalar, bagaj blmelerinin st tarafnda kabin duvarna doru monte edilmitir. n hostes hizmet panelindeki siviler ile kontrol edilen tavan aydnlatmalar, istenildiinde 32

28V AC gerilim ile lo ( dim), istendiinde 115 V AC gerilim ile parlak alma seeneine sahiptir. Yolcu uyar klar genellikle adettir. Bunlar: Emniyet kemerlerinizi balayn (Fasten seat belts) : Gerekli durumlarda yolcular emniyet kemerlerini balamalar iin uyarmak amac ile kullanlr. Her yolcunun, yolcu ikaz aydnlatma nitesinde bulunur. P5 paneldeki konumlu ( on-auto-off) konumlu svi ile kumanda edilir. No smoking (Sigara imeyiniz): Gerekli durumlarda yolcularn sigara imemelerini, iiyorlarsa sndrmelerini salamak amac ile kullanlr. Her yolcunun, yolcu ikaz aydnlatma nitesinde bulunur. P5 paneldeki konumlu (on-auto-off) konumlu svi ile kumanda edilir. Return to Seat (Koltuunuza dnn-oturun): Gerekli durumlarda yolcularn ayakta bulunmalarn engellemek iin kullanlr. n ve arka tuvaletlerde bulunur. P5 paneldeki konumlu (on-auto-off) konumlu svi ile kumanda edilir. ekil 3.6 da grlen yolcu ikaz klarnn balant devresini incelediimizde unlar gryoruz: 1. No smoking rle iki durumda enerjilenir. Birincisi no smoking sivicinin ON konumuna alnmas ile, ikincisi bu sivi AUTO konumda iken ini takm kolunun DOWN konumuna alnmas ile. Bu iki durumda no smoking rlesi 28 V DC bus-2 den gelen akmn, sivilerin zerinden aseye ulamas ile enerjilenir, kontaklarn kapatr. 28V AC trf bus-1 den gelen akm kapanan no smoking rle kontandan geerek, no smoking lambalarnn yanmasn salar. 2. Seat belt rle de no smoking rle gibi iki durumda enerjilenir. Birincisi seat belt sivicinin ON konumuna alnmas ile, ikincisi bu sivi AUTO konumda iken flaplarn sarkk olmas, flap siviin NOT UP konumunda olmas ile. Bu iki durumda seat belt rlesi 28 V DC bus-2 den gelen akmn, sivilerin zerinden aseye ulamas ile enerjilenir, kontaklarn kapatr. 28V AC trf bus-1 den gelen akm, kapanan no seat belt rle kontaklarndan geerek, fasten seat belt ve return to seat klarnn yanmasn salar.

33

ekil 3.6: Yolcu ikaz klar

34

Resim 3.6: Yolcu ikaz klarnn kumanda paneli

Resim 3.7: Yolcu kabini klarndan zemin aydnlatma kumanda paneli

35

Yolcu okuma klar her bir yolcu uyar nitesinde ( PSU) adet okuma lambas bulunur. Her bir lamba kendisine ait push buton tip sviler ile kumanda edilir. Bu lambalarn alma gerilimi 28V olup, sabittir. Yani klarn k aks yolcular tarafndan deitirilemez ( ekil 3.7 ).

ekil 3.7: Yolcu okuma lambalar

Resim 3.8: Aydnlatlm bir yolcu kabini grn

36

3.2.3. Kargo ve Servis Kompartman Aydnlatmalar

Kargo ve servis kompartman aydnlatmalarnn amac, kargo tama, ykleme, boaltma ve dier servis hizmetlerinin salkl olarak yaplabilmesi iin uygun ortamn salanmasdr. Kargo kompartmannda ini takmlar blgelerinde ve dier servis kompartmanlarnda tepe lambalar ve projektrler (dome flood ) mevcuttur. Kompartman, aydnlatma blmleri ve k saylar : Burun ini takm yuvas: 2 Burun alt kompartman : 3 n kargo kompartman: 5 Elektronik kompartman: 2 A/C kompartman: 9 Ana ini takm yuvas: 2 Arka kargo kompartman: 6 Apu kompartman: 1 Arka aksesuar kompartman: 2

ekil 3.8: Kargo kompartman aydnlatmas

37

3.3. Acil durum

Acil durum ( emergency) aydnlatmalar, k uyar klarn ve k yolunu normal gcn olmad durumlarda otomatik olarak devreye alarak aydnlatrlar. Bu aydnlatmalar uu kompartman ve yolcu kabininde olduu gibi, uan d gvde ksmnda da mevcuttur. Yolcu kompartmannda bulunan emergency klar, deme ve bagaj ksmlarnda yer alrlar. Kabin tahliyesi srasnda, kabin ierisinde duman vs. gibi nedenlerle gr kayb olmas halinde, normal klar yetersiz kalabileceinden, yolcu ve personeli yol gstermesi amac ile deme aydnlatma klar konmutur ( floor proximity lighting). Bu sistem gcn batarya buslardan alr ve emergency klar aktif olduu srece devrede kalr.

38

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Uak Dahili Aydnlatma Tesisatlarn Kurmak lem Basamaklar
alma ortamnz hazrlaynz. Sras ile aadaki devreler iin gerekli malzemeyi temin ediniz. 1. Sigorta ve devre kesici aydnlatmas 2. Yolcu ikaz klar 3. Yolcu okuma klar 4. Kargo kompartman klar alma masanzn durumuna gre nce malzemelerin yerini belirleyiniz. Daha sonra malzeme montajn, en sonda kablo donanm ve balantsn yapnz. Tesisatnzn enerji balantsn yapmadan nce son kez kontrol ederek retmeninize haber veriniz. Devrelerin alma sistemine gre svilere kumanda ederek devrelerinizi kontrol ederek, altrnz. Devrenizin almasn gzlemledikten sonra nce enerjiyi kesiniz. Kurma srasnn tam tersine gre sknz. Kullandnz malzemeleri malzeme sorumlusuna teslim ediniz. Faaliyete ait deerlendirme sorularn yapnz. Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Uygulama faaliyetindeki performansnz performans testini doldurarak kendi kendinizi deerlendiriniz.

neriler
nlnz giyerek, alma masanz dzenleyiniz. Malzeme deposu sorumlusuna, yoksa retmeninize bavurunuz. Ayn anda bir devrenin malzemesini alnz. Bitirdikten sonra dierine geiniz. Devre elemanlar iin kumanda atlyesi imkanlarndan yararlanabilirsiniz. Sonradan kullanacanz zemine malzemelerin smamas gibi durumla karlamamak iin, yapacanz ii nceden planlaynz. Kablo ularn ilgili malzemeye, akta iletken gzkmeyecek ekilde balaynz. Enerji balantnz retmeninizin gzetiminde yapnz. Bunu yaparken enerjinin olmamasna dikkat ediniz.

Devrenizi hem kurarken, hem skerken uygun ve yaltml el aletleri kullannz.

Sorulara kendi kendinize cevap veriniz. Herhangi bir yardm almaynz. Performans deerlendirme testini, uygulama almasndaki gerek performansnza gre yapnz.

39

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyetten sonra, hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular yantlayarak belirleyiniz.

A ) LME SORULARI (OKTAN SEMEL SORULAR )

1. Aadakilerden hangisi uaklarn genel aydnlatma blmlerinden biri deildir? A )Harici aydnlatmalar B )Dahili aydnlatmalar C )Acil durum aydnlatmalar D )Kanat aydnlatmalar Aadakilerden hangisi uaklarn harici aydnlatma blmlerinden biri deildir? A ) Taksi klar B ) Kanat aydnlatmalar C ) Gsterge panel aydnlatmalar D ) ni (landing) aydnlatmalar Aydnlatma kumanda sivileri hangi panelde yer alr? A ) P-5 B ) P-6 C ) P-13 D ) P-18 Uaklarn pozisyonunu, yn ve dorultusunu gsteren klar hangisidir? A ) Pist gr klar (runway turnoff) B ) Seyrsefer klar (navigation ) C ) arpmaya mani klar (anti collision) D ) ni (landing) aydnlatmalar Taksi klarnn uaklardaki yeri neresidir? A ) Ana inin takm stratnda B ) Burun ini takm stratnda C ) Kanat ularnda D ) Kanat kk ksmnda Aadaki aydnlatmalardan hangisi akar (strobe ) tip a sahiptir? A ) Pist gr klar (runway turnoff) B ) Seyrsefer klar (navigation ) C ) arpmaya mani klar (anti collision) D ) ni (landing) aydnlatmalar Koltuunuza dnn (return to seat ) klar uaklarn hangi blmlerinde bulunur? A ) Tuvaletlerde 40

2.

3.

4.

5.

6.

7.

B ) Koridorlarda C ) Giri kaplar nnde D ) Yolcu ikaz nitelerinde 8. Acil durum klar (emergency ) uan hangi aydnlatma blmlerinde bulunur? A ) D gvde B ) Uu kabini C ) Yolcu kabini D ) Hepsinde

41

PERFORMANS KONTROL LSTES

Elektrik Devre Analizi Dersin Ad: RENCNN Iklar Modln Ad: Ad Soyad: Uak Aydnlatma Uygulama Snf: Tesisatlarn Kurmak Faaliyeti: Nu: Uygulama Tarihi: AIKLAMA: Uak aydnlatma tesisatlar faaliyeti kapsamnda yaptnz uygulama almalarnda hangi davranlar kazandnz, aada listelenen kontrol kriterlerine gre belirleyiniz. Uyguladnz ve kazandnz davran iin EVET, uygulayamadnz, kazanamadnz davran iin HAYIR seeneini iaretleyiniz.

GZLENECEK DAVRANILAR
1-Faaliyet n Hazrl a.alma ortamnz faaliyete hazr duruma getirdiniz mi? b.Kullanacanz ara-gereci uygun olarak setiniz mi? c.Kullanacanz malzemelerin salamln kontrol ettiniz mi? 2- Gvenlii a.Kullanacanz malzemelerin gvenirliini kontrol ettiniz mi? b.Enerji balantsn yapmadan retmeninize haber verdiniz mi? c.Enerji balantsn yaparken, kesik olmasn saladnz m? d.Akta plak iletken olmamasn saladnz m? 3.Sonularn Alnmas a. Tesisatnz alt m? 4.Tesisatn altrlmas Sonras Yaplan lemler a.ncelikle enerjiyi kestiniz mi? b.Tesisatnz skerken nce enerji balantsn kestiniz mi? c.Kullandnz malzemeleri tam ve salam olarak teslim ettiniz mi? d.alma ortamnz temizleyip, dzenlediniz mi? e.Faaliyetten aldnz sonular, arkadalarnzla tarttnz m? TOPLAM

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Uygulama faaliyeti ile kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri, HAYIR lar kazanamadnz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz.

42

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Iklar modl, faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz davranlarn deerlendirilmesi iin retmeniniz size lme arac uygulayacaktr. Bu deerlendirme sonucuna gre bir sonraki modl uygulamaya geebilirsiniz. Aada retmeninizin uygulayaca lme aracna benzer bir rnek verilmitir. Iklar modln bitirme deerlendirmesi iin retmeninizle iletiim kurunuz.

Fluoresant Balantsn yapmak lem Basamaklar neriler

alma ortamnz ve malzemelerinizi nlnz giyerek alma masanz hazrlaynz. deneye uygun ekilde dzenleyiniz. Fluoresant devre elemanlarn temin ederek, Malzemeler iin takmhane sorumlusuna ya salamlklarn kontrol ediniz. da retmeninize bavurunuz. Lamba tpnn iki tarafndaki flaman inelerine ohmmetre ile baktnzda, lamda salamsa sfra yakn diren gsterir. Yksek diren gsteriyorsa flamanlar kopuktur. Balast en salkl olarak seri kontrol lambas ile kontrol edilir. Balast salamsa seri lamba snk yanar. Malzemelerin yerini belirleyerek, Soketleri yerletirirken, kullanacanz yerletiriniz. lambann llerini gz nnde bulundurunuz. Devre balantsn yaparak, devrenize enerji Devrenize enerji vermeden nce muhakkak veriniz. retmeninize haber veriniz. Devrenizin almas halinde enerjiyi Kullandnz malzemeleri eksiksiz teslim keserek, malzemelerinizi teslim ediniz. ediniz.

43

PERFORMANS DENETM LSTES

Dersin Ad: Modln Ad: Elektrik Devre Analizi RENCNN Direnler ve Temel Ad Soyad: Snf-Nu: Elektrik Kanunlar

Snav Tarihi: AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn her birinde kazandnz davranlar deer leine gre deerlendiriniz.

GZLENECEK DAVRANILAR
1-Faaliyet n Hazrl a.alma ortamn faaliyete hazr duruma getirme b.Kullanlacak ara-gereci uygun olarak seme c.Kullanacak malzemelerin salamln kontrol etme 2- Gvenlii b.Balant aamasnda enerjinin kesik olmasn salama c.Balant yaparken kaynak balantsn en sona brakma d.Devreyi altrma ilemi bittiinde nce enerjiyi kesme e.Akm tayan her blgenin yaltml olmasn salama 3.Devre Balantsnn Gerekletirilmesi a.Devre balantsn emasna uygun olarak yapma b.Devreye enerji vermeden nce kontrol etme c.Devreye enerji vermeden nce retmene kontrol ettirme d.Deneyden istenilen lme sonularn alma e.Balant ve lme ilemlerini istenilen srede yapma 4.Deney Sonras lemleri a.Kulland malzemeleri tam ve salam olarak teslim etme b.alma ortamn temizleyip, dzenleme c.Deneyden alnan sonular yorumlayarak rapor verme TOPLAM PUAN DEERLENDRME

DEER LE 1 2 3 4 5

Performans denetim listesinde bu modl deerlendirmesinin yaplaca kriterler rnek olarak verilmitir. Kazandnz davranlar retmeniniz tarafndan belirlenen deer leine gre deerlendirilecektir. Buradan aldnz puanlarn toplam bir sonraki modle geip gemeyeceinizi belirleyecektir. Yukardaki lee gre kendinizi deerlendirip yetersiz bulduunuz faaliyeti tekrar ediniz.

44

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
CEVAP-1 CEVAP-2

ekil 1.10: renme Faaliyeti-1 sorularnn cevap anahtar

45

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

ekil 2.9: renme Faaliyeti-2 cevap anahtar

RENME FAALYET- 3 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 B ) DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

D C A B B C A D

46

KAYNAKA KAYNAKA
BEREKET, Metin TEKN, Engin, Atlye ve Laboratuvar 1, Mavi Kitaplar Serisi, Kanylmaz Matbaas, zmir, 2003. THY Eitim Bakanl Boeing 737 Electrical Power , stanbul. YAAR Sezai, Uak Elektrik Sistemleri Ders Notlar, Anadolu Teknik Lisesi, Eskiehir.

47