190

National Education
bahar/spring
2011 yl/year 40 say/number 190

Ayda Bir Yaymlanr/Published Quarterly Hakemli Bir Dergidir/A Refereed Journal ISSN-1302-5600
Eitim ve Sosyal Bilimler Dergisi/Journal of Education and Social Sciences
Mill Eitim Bakanl Adna Sahibi/The Publisher by Ministry of National Education Nimet UBUKU Yayn Ynetmeni/General Director Aziz ZEREN Yaymlar Dairesi Bakan/Director Proxy of Publication Department Yaz leri Mdr/Editor in Chief Arif BK ube Mdr/Department Manager Yayn Kurulu/Editorial Board Prof. Dr. Ahmet NAM Prof. Dr. Ali Fuat BLKAN Prof. Dr. Hafize KESER Prof. Dr. lker AKKUTAY Prof. Dr. Yakup ELK n nceleme Kurulu/Pre-evaluation Committee aban ZDORU Macit BALIK Diner ETGN Redaksiyon-Dzelti/Redaction-Correction aban ZDORU Aysun LDENZ ar GREL Macit BALIK ngilizce Danman/English Adviser Faruk NORENL Haberleme ve Koordinasyon/Communication aban ZDORU (sozudogru@meb.gov.tr) Kapak Tasarm / Graphics-Design Hakk USLU Dizgi/Composition Devlet Kitaplar Dner Sermaye letmesi Mdrl Adres/Address MEB Yaymlar Dairesi Bakanl Teknikokullar / ANKARA e-mail: med@meb.gov.tr web: http://yayim.meb.gov.tr Tel/Phone: (0 312) 212 81 45 - 4154-4152 Fax: (0 312) 212 81 48 Mill Eitim Bakanl Yaynlar/Ministry of National Education Publications : 5019 Sreli Yaynlar Dizisi/Periodicals Series : 278
Mill Eitim Bakanl Yaymlar Dairesi Bakanlnn 10/02/2011 tarih ve 0580 sayl oluru ile 5.000 adet baslmtr. The journal was printed 5.000 pieces with the date of 10/02/2011 and the number of 0580 of Publication Department Office of Ministry of National Education.
Hakem Kurulu/Advisory Board

Prof. Dr. Abdullah TOPUOLU Seluk nv./Konya Prof. Dr. Abdullah UMAN Mimar Sinan nv./stanbul Prof. Dr. Adil TRKOLU Adnan Menderes nv./Aydn Prof. Dr. Ahmet KIRKKILI Atatrk niversitesi/Erzurum Prof. Dr. Ayfer KOCABA Dokuz Eyll niversitesi/zmir Prof. Dr. Ayla OKTAY Marmara niversitesi/stanbul Prof. Dr. Aye AKYEL Boazii niversitesi/stanbul Prof. Dr. Buket AKKOYUNLU Hacettepe nv./Ankara Prof. Dr. Ersoy TADEMRC Erciyes niversitesi/Kayseri Do. Dr. Erkan PEREMBE Ondokuz Mays nv./Samsun Prof. Dr. Fazl GKEK Ege niversitesi/zmir Prof. Dr. Hseyin AKYZ Atatrk niversitesi/Erzurum Prof. Dr. Kzm YET stanbul niversitesi/stanbul Prof. Dr. Kurtulu KAYALI Ankara niversitesi/Ankara Prof. Dr. Muhsin MACT Yznc Yl niversitesi/Van Prof. Dr. M. aatay ZDEMR Gazi niversitesi/Ankara Prof. Dr. Mustafa ERGN Afyon Kocatepe nv./Afyonkarahisar Prof. Dr. Mehmet ZYREK Gazi niversitesi/Ankara Prof. Dr. Murat ZBAY Gazi niversitesi/Ankara Prof. Dr. Mustafa KURT Marmara niversitesi/stanbul Prof. Dr. Mustafa ZKAN stanbul niversitesi/stanbul Prof. Dr. Nazan BEKROLU Karadeniz Teknik nv./Trabzon Prof. Dr. mer ERGN Dokuz Eyll niversitesi/zmir Prof. Dr. mer Faruk HUYUGZEL Ege niversitesi/zmir Prof. Dr. mer Naci SOYKAN Mimar Sinan Gzel San. nv./st. Prof. Dr. Saim SAKAOLU Seluk niversitesi/Konya Prof. Dr. kr Haluk AKALIN TDK/Ankara Do. Dr. Mehmet KORKMAZ Gazi niversitesi/Ankara Prof. Dr. Vehbi ELK Frat niversitesi/Elaz
Bu Saynn Hakemleri/Guest Advisory Board

Prof. Dr. Ahmet IIK Prof. Dr. Ali GLER Prof. Dr. Aye Meral TREYN Prof. Dr. Dursun Ali AKBULUT Prof. Dr. Firdevs GNE Prof. Dr. Gl MEN Prof. Dr. Hasan BOYNUKARA Prof. Dr. Hayriye SAYHAN Prof. Dr. Kemalettin YTER Prof. Dr. Nevhiz ERCAN Prof. Dr. Nuri KSTKL Prof. Dr. mer ERGN Prof. Dr. engl ALTINIIK Prof. Dr. Yakup ELK Prof. Dr. Zekeriyya ULUDA Do. Dr. Abdullah KAPLAN Do. Dr. Ahmet TAIN Do. Dr. Faik KANATLI Do. Dr. Oktay BAYKARA Do. Dr. Rabia SARIKAYA Do. Dr. Suat KARAASLAN Do. Dr. ener DEMREL Yrd. Do. Dr. Ahmet GNDZ Yrd. Do. Dr. Alaattin CANBAY Yrd. Do. Dr. Ali Gnay BALIM Yrd. Do. Dr. Bayram BIAK Yrd. Do. Dr. Davut AYDIN Yrd. Do. Dr. Ersan FT Yrd. Do. Dr. Hasan KARAKSE Yrd. Do. Dr. . Bakr ARABACI Yrd. Do. Dr. M. Kayhan KURTULDU Yrd. Do. Dr. M. Remzi YARDIMCI Yrd. Do. Dr. Mehmet KOTUMOLU Yrd. Do. Dr. Orhan ZDEMR Yrd. Do. Dr. aduman KAPUSUZOLU Yrd. Do. Dr. Yaar BARUT
Mill Eitim dergisi TBTAK ULAKBM Trke veri tabannda yaymlanmaktadr.
Abonelik Koullar Derginin yllk abone bedeli 20 TL.dir. Abonelik iin yllk abone bedelinin Devlet Kitaplar Dner Sermaye letmesi Mdrl adna T.C. Ziraat Bankas Elmada ubesi 2016676/5016 nolu hesabna yatrlarak makbuzun ve ak adresinizin Mill Eitim Bakanl Devlet Kitaplar Dner Sermaye letmesi Mdrl Bahelievler Mah. Mira Cad. Hasanolan-Elmada/ANKARA adresine gnderilmesi gerekmektedir. Abone-datm Halil brahim KINACI (0312) 866 22 01/246
Editrden
Deerli okurlarmz, Mill Eitim dergisi, eitim bilimleri, eitimle ilgili sosyal ve msbet bilimler, gzel sanatlar eitimi, uzaktan eitim gibi yelpazesi geni bir yayn anlayn benimsedii iin aratrmaclardan ok sayda makale gelmektedir. Hakemlerce kabul edilen makalelerin eritilebilmesi iin gemi saylarda gnderilecek makalelere baz snrlamalar getirmek zorunda kalmtk. Bundan byle tezlerden retilen makaleler ile bilimsel toplantlarda bildiri olarak sunulan ancak yaymlanmam yazlara da sayfalarmzda yer vereceimizi belirtmek isteriz. Dergiyi, uluslararas hakemli dergi niteliine kavuturmay amaladmzdan alma gnderecek yazarlarn, yaymlanacak makalelerin eklinin ve muhteviyatnn ayrntl biimde akland Mill Eitim Dergisi Yayn lkelerinde belirtilen hususlara dikkat etmeleri gerektiini hatrlatmakta fayda gryoruz. Dergimizin en nemli amalarndan birisi de Bakanlmz ile kurumlar ve niversiteler arasnda iletiim, diyalog ve ibirlii kltrn yaygnlatrmaktr. zellikle niversitelerdeki aratrmaclardan, derginin uluslararas hakemli dergi niteliine kavumas ynndeki abalarmzda bilgi, tecrbe ve grlerini bizimle paylaarak katkda bulunmalarn arzu ediyoruz. Yaplacak her trl katkya imdiden teekkrlerimizi ifade etmek isteriz. Bir sonraki sayda bulumak dileiyle
Editorial
Dear readers; Journal of National Education has a wide range of publications like educational sciences, social and positive sciences about education, fine arts education, distance education, and because of this, a large number of articles come from researchers. We had to make some limitations about articles in the past issues till finishing the articles accepted by the referees. From now on we would like to indicate that the articles produced from theses and papers presented at scientific meetings but not published will be considered. We would like to make our journal as an international peer-reviewed journal, so the writers that will send articles should pay attention to the issues mentioned in publication policy of Journal of National Education which tells the shape and contents of the articles in details. One of the most important goals of our journal is to generalize the culture of communication, dialogue and cooperation between our ministry, institutions and universities. We wish, especially researchers in universities, to contribute us by sharing their knowledge, experience and views with us about our efforts four making our journal as an international peer-reviewed journal. Thanks for all kinds of contribution. Hope to meet you in our next issue
indekiler / Table of Contents

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi Deniz Beste EVK 7 Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme Bar DEMRC 25 Yrtc Bilie Dayal Bireysel Tutumlarn Piyano alma Baarsna Etkisi M. Kayhan KURTULDU 41 lkretim rencilerinin Farkl Zorbalk Trleri ile Kar Karya Kalma Sklnn ve Boyun Eme Davran ile Durumluk-Srekli fke ile likisinin Karlatrlmas Sabiha HAKAN 54 Ortaretim rencilerinin Baarszlk Nedenlerine likin retmen Grleri zzet D 72 Yeni lkretim Mfredatnn Uygulanmasna likin lkretim retmenleri Grleri Sema ALTUN YALIN-Sinan YALIN 92 Hayat Bilgisi Dersi retim Programnda Liderlik retimi Levent ERASLAN 102 Grsel Sanatlar Dersi Kazanmlarnn Bilisel-Duyusal-Psikomotor Alan Becerilerinin Aamalarna Gre Snflandrlmas Eylem TATAROLU 122 Sosyal Bilgiler Dersi retim Programnn Toplumsal htiyalar Karlama Dzeyine likin retmen Grleri (Diyarbakr li rnei) Mehmet Nuri GMLEKSZElif CRO 145
Development Of An Attitude Scale For Harmony Classes An Evaluation On Musical Perception And Learning Effect Of Metacognition Based Individual Attitudes To Piano Playing Success Comparison Of Sorts And Free Quenches Of Being Exposed To Bullying And Instantaneous Continuous Anger Relations Elementary Students
Teachers Views About The Causes Of Failure Of The Secondary School Students Opinions Of Elementary School Teachers As Regards Implementation Of New Elementary School Curriculum Leadership Teaching In Life Science Course Curriculum Classification Of Visual Arts Lesson Retriev Als According To Grades Of Cognitive-Affective-Psychomotor Area Skills An Assessment Of Teachers Opinions On The Meeting Level Of The Social Needs Of The Social Studies Curriculum (Sample Of Diyarbakr City)
Probleme Dayal renme Ynteminin Sosyal Bilgiler retmen Adaylar zerine Etkisi Blent ALAGZ 167 lkretim Sosyal Bilgiler Dersinde rencilerin Demokratik Kazanmlarnn eitli Deikenler Asndan ncelenmesi Nihat MEK 188 Tarih Derslerinde Tarih Web Sitelerinin Eletirel Bir Bak Asyla ncelenmesi smail H. DEMRCOLU 203 Trke Dersi retmenlerinin lme Deerlendirmeye likin Alglar Sedat MADEN-Erhan DURUKAN 212 Yaratc Drama Ynteminin lkretim 6. Snf rencilerinin Trke Dersi Tutumlarna Etkisi Akif ARSLAN-Abdullah AHNEsin AHN-Ahmet AKAY 234 Yabanc Dil renme Ortamlarnda Kltrn Rol smail AKIR 248 Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leinin Gelitirilmesi Suat TRKOUZ-Zeliha YAYLA 256 Fen ve Teknoloji Dersi 6. Snf retim Programna Ynelik renci Gr ve Beklentileri Havva YILMAZ-Nevzat YT 269 6. Snf Matematik Ders Kitaplarnn retmen Perspektifiyle Deerlendirilmesi Tuba GKEK 293 Mill Eitim Dergisi Yayn lkeleri 309
Impact Of Problem Based Learning Method On Candidate Social Studies Teachers
Assesing The Democratic Attitudes Of Primary School Students According To Various Factor In The Social Studies Lesson Examining History Web Pages In A Critical View In History Courses
Turkish Course Teachers Perception On Measurement And Evaluation
Effect Of Creative Drama Method On 6th Grade Students Attitude Towards Turkish Course
The Role Of Culture In Foreign Language Learning Environment
Developing Of The Attitude Scale Toward Integration Of The Science And Art Subjects
The Views And Expectations Of The Students Towards Science And Technology Course 6th Grade Curriculum
An Evaluation Of The 6th Grade Mathematics Textbooks From Teachers Perspectives
ARMON DERSNE LKN TUTUM LENN GELTRLMES

Deniz Beste EVK*
zet Bu almann amac armoni dersine ynelik tutum lei gelitirmektir. lein ilk hali 40 madde olarak gelitirilmi olup 3 boyuttan olumaktadr: Bunlar; armoni dersinin faydalar, armoni dersi ile ilgili skntlar ve armoni dersini sevmek olarak belirlenmitir. almaya farkl niversiteden 278 renci katlmtr. Faktr analizi sonucunda lekteki madde says 40dan 22e dmtr. lein son halinin gvenirlii 0.86 olarak bulunmutur. Anahtar Szckler: Armoni dersi, tutum lei, mzik eitimi
Giri Eitim, Bireyin davranlarnda kendi yaants yoluyla kastl olarak istendik deime meydana getirme srecidir (Ertrk, 1997, 17). Eitimin genel amac, yetimekte olan ocuklarn ve genlerin topluma salkl ve verimli ekilde uyum salamalarna yardmc olmaktr (Var, 1994, 8). Eitim teriminin tanmlanmasndan yola klarak Mzik Eitimi, Bireylere kendi yaants yoluyla amal ve yntemli olarak belirli mziksel davranlar kazandrma veya bireylerin mziksel davranlarn kendi yaantlar yoluyla amal ve yntemli olarak deitirme, dntrme, gelitirme sreci olarak tanmlanmaktadr (Uan, 1996, 31). Mzik, duygular ve dnceleri seslerle anlatan bir btndr. nsan yaamnda mzik, vazgeilmez bir e, bir baka eyle yeri doldurulamaz ve baka eyle karlanamaz/giderilemez bir gereksinimdir. Bu gereksinim oluum, deiim ve geliim halindedir (Uan, 1994, 99). Eitim Fakltelerinin Gzel Sanatlar Eitimi Blm Mzik Eitimi Anabilim Dallarnda Mziksel itme Okuma Yazma, Genel Mzik Tarihi, Armoni-KontrpuanElik, Piyano, Bireysel Ses Eitimi vb. dersler okutulmaktadr. Bunlarn arasnda armoni dersinin ierii Mzik retmenlii Lisans Programnda (1998); Mziksel iitme okuma ve yazma, mzik teorisi, okseslendirme, temel mzik bilgisi, dikey ve yatay okseslilik, eser zmleme, mzik biimleri, besteleme teknikleri gibi konular kapsamaktadr. Armoni dersi, hem teorik hem de uygulamal olarak ilenmekle birlikte, uygulamal olan ksmlar kuramsal bilgilerle desteklenmektedir. Sevgie (2005, 200) gre, armoni eitimi, mzikle ilgili her alt disiplin iin vazgeilmez bir deerdir. Hangi amala alnrsa alnsn, uygulamaya dnk almalar, her alt disiplin iin gereklidir. Armoni eitimi iin snf olutururken, renci saysnn retim
Yrd. Do. Dr.; Balkesir niversitesi Necatibey Eitim Fakltesi Gzel Sanatlar Eitimi Blm Mzik Eitimi Anabilim Dal Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 7
Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u
elemanlarnn her renci ile srekli uygulama yapabilmelerine frsat tanyacak ekilde dnlmesi gerekir Birey, doduu andan itibaren evresi ile bir etkileim halindedir. Bunun sonucunda, eitli kiilik zellikleri, tutumlar vb. gelitirerek sosyallemektedir. Bu sosyalleme sreci iinde tutumlar nemli bir yere sahiptir. Herbert Spencer tarafndan 1862 ylnda kullanlan tutum kavram, bireyin zihinsel durumunu ifade etmektedir. Daha sonra tutum kavram hem psikologlar hem de sosyologlar tarafndan kullanlmtr (Allen vd., 1980). Tutum kavram ile ilgili yaplan almalar 1930lu yllarda hz kazanm, 1950li yllarda, tutum konusuna ilgi azalm, ancak 1960l yllarda ise, sosyal psikolojide zerinde durulan konu durumuna gelmitir (Tekarslan vd., 1989, 85-92). Tutum kavram iin ok sayda tanm bulunmaktadr. Alporta (1935, 793) gre, tutum bireyin btn nesnelere kar gsterecei tepkiler ve durumlar zerinde ynlendirici veya etkin bir g oluturan, ussal ve sinirsel bir davranta bulunmaya hazr olma hlidir. Krech ve Crutchfielda (1980, 178) gre, heyecan, renme ve motivasyon srelerinden olumaktadr. Papanastasiou ve Zembylasa (2002, 469484) gre, bir bireyin nesnelere, insanlara, yerlere, olaylara ve fikirlere kar lehte ya da aleyhte gerekleen duygusal eilimidir. Allport (1935), tutumlarn belirli bir ynde davranmaya hazrlk olduuna inanmaktadr (Akt. Tavancl, 2002, 65). Tutum, bireyin evresine hem uyumunu kolaylatrr hem de davranlarn ynlendirir. Bu bakmdan tutumlarn incelenmesi nem tamaktadr (Baysal, 1996, 254) nk insanlarn deiik durumlarda nasl davranacana ilikin zellikleri, tutumlar iermektedir. Tutum; bilisel, duyusal ve davransal zelliklere sahiptir. (Ajzen&Fishbein, 1980, 68; Rosenberg&Hovland, 1960, 114; Morgan, 1999, 367). Bilisel zellik, olaya veya nesneye ilikin bilinli olma durumu olup, bir kiinin inand fikirlerden, sahip olunan her trl bilgi ve dncelerden, tutumun nesnelliiyle ilgili inanlardan olumaktadr. Duyusal zellik, olaya veya nesneye ilikin hissettii zellikleri kapsamaktadr. Duygusal davranlar, tutum konusunun houna giden/gitmeyen bir durum ile balant kurulmas sonucu ortaya kmaktadr. Davransal zellik ise, olaya veya nesneye gsterilen davranlardr. Yani, belirli durumlarda veya olaylarda harekete geirici eilimlerdir. Bu davran eilimleri hareketlerden veya szlerden gzlenebilmektedir (nceolu, 2004: 48; Morgan, 1999, 367). Tutumun bu zellii birbiriyle bir etkileim iindedir. Bilisel, duyusal ve davransal zellikler, yerlemi gl tutumlarda tam olarak bulunur (Katba, 1979, 86). Bloom (1979), bireyin renmesinde, duyusal zellikler ile baar arasnda iliki olduunu ve duyusal zelliklerin baar zerindeki etkisini belirtmektedir (Bloom 1979, 71). Bu konuda Oppenheim (1992) tutumun, duyusal alan davranlarnn nemli bir ksmn oluturduundan bahsetmektedir (Akt: Kkl, 1992, 28). Bununla birlikte duyusal renme ile bilisel renme arasnda iliki Senemolu (2001)a gre, duyusal giri zelliklerinin, renme rnlerindeki deiikliin %25ini aklama gcnde olduu belirtilirken, bilisel giri davranlarnn ve duyusal giri zelliklerinin birlikte baar dalmn aklama oran ise %65 olarak ifade edilmektedir. Bu durumda, rencilerin duyusal giri zelliklerini olumlu hale getirerek, onlarn baarlar arasndaki fark %25 orannda azaltlmas salanabilinmektedir.
8 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Deniz Beste evik
Tutumlar ile davranlar arasndaki iliki, llebilmesi zor olan davrann llebilmesini kolaylatrmaktadr. Tutum dorudan llmez, fakat dolayl ekilde davran yolu ile llebilir. Bu ise, sorulara kar cevap vermek veya fikirleri belirtmek eklinde szel davranlardr (Katba, 1985, 84). Bir baka deyile, tutumlar dorudan gzlenemez, bireyin dier davranlar ile davrana hazrlayc eilim olarak aa kmaktadr (Turgut, 1995, 154). Tutumlarn llmesi, eitim aratrmalarnda davranlarla olan yakn ilikisine dayandrlmaktadr. Bu balamda, eitim alannda olduu gibi, mzik eitimi alannda tutumlar, baary yordayan ve akademik baarya yn veren deikenlerden birisidir (zmente, 2006). Abales (1995), mzik eitiminin en nemli hedeflerinden birinin mzie ynelik olumlu tutumlarn gelitirilmesi olduunu belirtmektedir. Ayrca, olumsuz tutumlarn mzik eitimi programn derinden etkileyeceini belirten Mullins (1984), rencilerin mzie ynelik tutumlarnn gelitirilmesi gerektii zerinde durmaktadr. Mzik ynnden ilkokul rencilerinin tutumlarn lmek iin, Shaw ve Tomcala (1976) bir tutum arac gelitirmiler ve ehir merkezinde oturan beinci snf sosyo-ekonomik durumlar dk seviyede olan aznlktaki ocuklara ve ehir dnda oturan 5. snf dzeyindeki ocuklara uygulamlardr. Likert tipi lek kullanlmtr ve cevaplar faktr analizi kullanlarak analiz edilmitir. Faktr analizi sonular lekte birka tane bamsz alt boyut olduunu gstermitir. Bu bamsz alt boyutlarn mzik tutumunun belirli ynlerini lmesi, lein mzik tutum lei zellii gsterdiini ortaya koymutur. Carole (1990) almasnda, birinci snf birinci ve ikinci yaryl rencilerine ynelik mzik teorisi derslerinde rencilerin seviyelerinin belirlenmesi aamasnda akademik yetenek, mzik deneyimi ve mziksel yetenein katklarnn analiz edebilmesi amac ile eitli regresyon tekniklerine bavurulmutur. Her iki dnemde de en etkili belirleyici Skolastik Yetenek Testi (SYT)nin matematiksel bileenleri olmutur. lk dnem dersi olarak; lise not ortalamas, piyano almalar tekrar oran ve SYTnin szel blmnn puanlar da ayrca istatistiksel adan nemli birer belirleyici olmutur. Birlikte bu drt belirleyici, kuram seviyesindeki farkllamann %41lik bir blmne karlk gelir. kinci dnem dersinde ise ana alg, seviyenin belirlenmesinde nemli bir yer tutmutur. Bununla birlikte, birden fazla algda tecrbeli olma oran da nemli bulunmutur. Getz (1966) almasnda, mziksel zellikler ile mzie kar olan tutumlar arasndaki iliki incelemitir. Aratrmada, mzik yaptnda dinlenen ezgilerin tekrar saylar ile mzie ilikin tutumlar arasnda nemli bir iliki bulunamamtr. Harrison, Asmus, & Serpe (1994) almalarnda, 142 mzik teorisi rencisi zerinde; mziksel yetenein etkisini gsteren gizil-kiilik modeli, akademik yetenek, mzikal tecrbe ve mziin iitsel becerilerin gelimesindeki etkilerini deerlendirmilerdir. Toplam iitsel beceri uyumazl gzlemlenen model %73 olarak aklanrken, kulak eitimi ve deifre ederek ark syleme bileenleri uyumazl srasyla %79 ve %44 olarak aklanmtr. Teori dersi bileenleri arasnda iitsel becerileri en ok etkileyen etken kiiye doutan gelen mzik yetenei iken; akademik yetenek ve mzik alanndaki tecrbenin de ayrca etkili birer faktr olduu belirlenmitir. Gdlenmenin, iitsel beceri seviyesi zerinde herhangi bir etkiye sahip olmad gibi sonucuna varlmtr.
Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
zmente (2005), Dalcroze Eurhytmics retiminin; mziksel iitme becerilerinin, ark syleme becerilerinin mzik dersine ynelik tutumlarn geliimindeki etkilerini aratrmtr. Aratrmac, 31 ve 32 kiilik iki grupta ntest-son test kontrol gruplu deneme modeli kullanmtr. Dalcroze Eurhytmics retimi, denel ilemlerden nce uygulanan grme, test ve lekten kan sonuca gre bu retimin geleneksel mzik retimine gre anlaml dzeyde etkili olduu ortaya koyulmutur. Phillips (2003) Contributing Factors To Music Attitude In Sixth-, Seventh-, And Eighth-Grade Students almasnda, ilkretim 6., 7. ve 8. snf rencilerinin evlerindeki mziksel ortam ve mzikle ilikili zgrleri ile mzie ilikin tutumlar arasndaki ilikiler aratrlmtr. 2180 renci ile yaplan almada, snf dzeyi ile mzie ilikin tutumlar ile ilgili olarak; kz rencilerin erkek rencilere gre evlerindeki mziksel ortamn daha iyi olduu; yksek sosyo-ekonomik dzeydeki rencilerin evlerindeki mziksel ortamn, sosyo-ekonomik dzeyi bakmndan dk olan rencilere gre anlaml lde yksek olduu ortaya karlmtr. Ayrca, aratrmac, sosyo-ekonomik adan dk dzeydeki rencilerin mzie ilikin tutumlar ile zgrlerinin snf dzeyi ykseldike arttn gzlemlemitir (Akt: Albert, 2006, 25, 39). Edwards ve Edwards (1971), sosyal bilimci iin; psikoloji, sosyoloji ve eitim bilimlerinde literatrde tutumlara ilikin aratrmalar bulunduundan ve enerjinin byk miktar tutumlarn yaratlmasna ve bu konudaki almalara adanm olmann nedenlerinden bahsetmilerdir. ou almalarda, tutumlarn byk oranda davranlarla ilikili ve davranlarla anlalabilir olduunu vurgulamlardr. Bu noktada; eitimciler iin birka sonu vardr: (a) renmeyle ilgili tutumlar renmeyi etkileyecektir; (b) tutum llmesi, baar lei kadar deerli olacaktr; (c) tutumlar fark etmek retmene yarar salayacaktr. Sonu olarak aratrmaclar, mzik eitimcilerinin, tutum kavramnn nemini farknda olmalar gerektiinden ve tutum konularyla ilgili almalar yaratmalarnn nemi zerinde durmulardr. Betts ve Cassidy (2000) tarafndan gerekletirilen almada, 39 renciden oluan alt piyano dersine katlm ve ana dal piyano olmayan mzik rencilerinin, deifre ve armonizasyon oluturma yetilerinin geliimleri incelenmek istenmitir. almada, videoya kaydedilen ritim ve aralk hatalar tespit edilmitir. statistiksel analizlerde, alma sol el puanlar iin sa el almalar ve grup artlar, n test ve son test puanlar karlatrlmtr. Sonularda; sa elin, btn almalarda daha az ilerleme kaydettii, ancak sol ele gre daha uyumlu ve daha doru olduu ortaya koyulurken; sol eldeki btn almalarda dikkate deer grlebilir kazanmlar elde edildii gzlenmitir. Williams, L. R. (2005), mziin hem yatay hem de dikey yaplardan olutuunu, melodinin genellikle dorusal ilevinin, armoninin ise dikey ilevinin olduundan bahsetmitir. Eer mzikte, sadece melodi ve armoni arasnda karlkl etkileim olsayd, mzikal bilgiyi alglamann kolay olabilecei vurgulanmtr. Melodi ve armoninin dikkat merkezinde, mzik eitimi ve mzikal karmaklk arasndaki iliki aratrlmtr. 192 katlmc, drt gruba ayrlmtr. Bunlar; niversitede jazz blmnde renim gren 64 kii, mzik eitimi alan dier niversitede 64 kii, yksekokulda mzik enstrman alan 32 kii ve daha gen yata mzik enstrman alan 32 kiiden olumaktadr. Mzikal younluk deikeni, drt seviye
10
u Deniz Beste evik
melodik younluk ve drt seviye armonik younluk olmak zere her katlmc tarafndan duyulan her biri eletirilmi en fazla onalt muhtemel birleimden olumaktadr. Her bir deneme piyanoda ayn kiiler tarafndan eli olarak gerelemektedir. Onlar piyanoda dinledikten sonra, o esnada veya hemen melodi/armoni iin dikkat merkezini alglamlardr. alma sonucunda, melodik ve armonik glkler iin dikkat merkezinde nemli farkllklar bulunmutur. Bununla birlikte, dikkat ile mzik eitimi arasnda nemli etkileimler olduu ve sonucunda da armoniye dikkat etme ve odaklanabilme eiliminin artt gzlemlenmitir. almann Amac: Bu almada, armoni dersine ynelik tutum lei gelitirilmesi amalanmtr. Baary arttrmas amalanan ve aratrmac tarafndan gelitirilen tutum leinin, armoni dersine giren retim elemanlarna k tutaca dnlmektedir. 2. Yntem Bu blmde evren ve rneklem belirtildikten sonra lein gelitirilme aamalarna sras ile deinilecektir. 2.1 Evren ve rneklem almann evrenini, Eitim Fakltelerinin Gzel Sanatlar Eitimi Blm Mzik Eitimi Anabilim Dallarnda renim gren renciler oluturmaktadr. Aratrmann rneklemini ise, rasgele (random) seilen Balkesir niversitesi, Karadeniz Teknik niversitesi ve Dokuz Eyll niversitesi Mzik Eitimi Anabilim Dalnda renim gren toplam 278 renci oluturmaktadr. 2.2. Veri Toplama Aracnn Gelitirilme Aamalar Armoni dersine ynelik renci tutumlarn belirlemeye ynelik tutum leinin gelitirilmesinde ncelikle ilgili literatr incelenerek ve tutum ile ilgili olabilecek bilisel, duyusal ve davransal ltler dikkate alnarak Ek-Ide gsterilen 40 tutum cmlesi hazrlanmtr. Hazrlanan lek orijinal olup, aratrmac tarafndan hazrlanmtr. Oluturulan bu deneme formu, tamamen katlyorum 5 puan, katlyorum 4 puan, kararszm 3 puan, katlmyorum 2 puan, kesinlikle katlmyorum 1 puan olarak 5li likert formunda hazrlanmtr. Yazlan maddelerin sade bir dil ile yazlm olmasna ve her okuyucu tarafndan anlalm olmasna zen gsterilmitir. lme arac iindeki maddelerin, lme aracnn lmeyi amalad konular dengeli bir ekilde temsil edip etmediini snamak iin deneme formumdaki 40 madde, kapsam geerlii bakmndan 3 uzmana incelettirilmi ve grleri dorultusunda gerekli dzeltmeler yaplmtr. Pilot uygulama, anakkale niversitesi 2. 3. ve 4. snf mzik blmnde renim gren 60 renci zerinde yrtlmtr. Tavancla (2002) gre bir grubun ounluu tarafndan olumlu ya da olumsuz olarak deerlendirmeye tabi tutulamayan maddeler lekten karlmaldr. lekteki her bir madde iin olumlu veya olumsuz anlamda renci ounluu salandndan lekteki maddelerin lekte kalmas salanmtr (Tavancl, 2002, 141). Tavancla (2002, 51) gre, rneklem bykl, soru saysnn en az 5 kat hatta 10 kat civarnda olmaldr. Bu balamda, gerekli dzeltmeleri yaplan 40 maddelik lein geerlik ve gvenirlik almalar, niversitenin Mzik Eitimi Anabilim Dalnda renim gren 278 renci ile yrtlmtr.
11
2.3. Verilerin Analizi lein kapsam geerlii incelendikten sonra yap geerlii incelenmitir. akra gre, yap geerlii, faktr analizi, madde ayrclk zellii ve madde toplam korelsyonu ile yaplmaktadr (akr, 2004, 114). Elde edilen veriler SPSS 12.0 paket program kullanlarak, 40 maddelik lein, deneme formundaki maddelerin belirli bir nitelii lp lmediini ayrt etmek iin 278 renciden elde edilen lek verileri, madde baznda faktr analizine tabi tutulmutur. 3. Bulgular ve Yorum Bu blmde lein gvenirlik ve geerlik almalarna ilikin bulgulara ve yorumlara deinilmitir. 3.1.Kapsam Geerlii: Bykztrk (2004)e gre kapsam geerlii, testi oluturan maddelerin, llmek istenilen zellii lmede nicelik ve nitelik olarak yeterli olup olmadnn gstergesidir. Yani, bir btn olarak lein ve lekteki her bir maddenin maksadna ne derecede hizmet ettii ile ilgilidir (Tekin, 2004). Kapsam geerliini test ederken, uzman grne bavurmak en mantkl yollardan biridir (Bykztrk, 2004, 61). Hazrlanan 40 maddelik n deneme formu, 3 uzmana incelettirilmi ve sorularn geerliine ilikin uzman grlerini belirlemek iin, geerli, geerli deil eklinde iki seenekli bir cevap format kullanlmtr (Bykztrk, 2004, 117118). Uzmanlardan alnan grler maddelerin geerli olduu ynnde olmutur. 3.2. Yap Geerlii: Yap geerlii, bir lme aracnn soyut bir olguyu ne derece doru lebildiini gstermektedir (Tavancl, 2005, 45, 152). 3.2.1. Maddelerin Ayrt Edicilik zellii Maddelerin ayrt edicilik gcnn belirlenmesinde, madde test korelasyonu yaplmtr. Erkua gre, Bir maddeden alnan puan ile tm lekten alnan puan yksek bir korelasyon gsteriyorsa, o madde ayrt edici kabul edilmektedir ve nihai teste alnmaldr (Erku, 2003, 129). Madde analizi lein yap geerliine ilikin nemli ipular vermektedir. 3.2.2. Madde Toplam Korelasyonu: Bireylerin tek tek her maddeye verdikleri puan ile maddelerin tmne verdikleri cevaplardan elde edilen toplam puan arasndaki korelasyon hesab madde analizi olarak tanmlanmaktadr. Elde edilen korelasyon katsays ise, o maddenin geerlik katsays olup, testin btn ile tutarlln gstermektedir (akr, 2004, 114). Tutum lekleri iin madde analizi yaplmasnn bir amac, hangi maddelerden oluturulacak lein gvenirlii ve geerlii daha yksek olur sorusuna cevap aramak iindir (Tezbaaran, 1997, 45). Madde-toplam test korelasyonu test maddelerinden alnan puanlar ile testin toplam puan arasndaki ilikiyi aklar. Madde-toplam test korelasyonunun yorumlanmasnda ise, madde-toplam test korelasyonu 0.30 ve daha yksek olan maddelerin bireyleri llen zellik bakmndan iyi derecede ayrt ettii kabul edilir (Bykztrk, 2004, 161165). Yaplan almada da verilere ilikin madde-test kore12 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Deniz Beste evik
lasyonlar, faktr ykleri ve madde ortalamalar hesaplanm ve madde test korelasyonunun anlaml (p<0.01) olduu belirlenmitir. 3.2.3. Faktr Analizi Faktr analizi; yap geerliliini incelemede en gl yntem olup, ayn nitelii len deikenleri bir araya toplayarak lmenin ok daha az sayda faktrle yaplmasna olanak tanmaktadr (Tabachnick, 2007, 613). Ayrca faktr analizi teknii, lmlerin yaplar hakknda kullanl bilgi verdiinden yap geerliliini tanmlayc olarak grlmektedir (Goodwin, 1999dan aktaran; Kurt, 2001, 19). lekle llmek istenen yapnn ka boyutlu olduu faktr analizi ile belirlenmektedir (Baykul, 2000, 389). Faktr analizi sonularnn deerlendirilmesinde, lekte yer alan maddelerin faktr yk deerlerinin 0.45 veya daha yksek olmas nerilmektedir (Kerlinger, 1973, 436). 40 madde zerinde faktr zmlemesi uygulanan ve lein son halinde yer alan 22 maddenin ayr boyutu lt belirlenmitir. Faktr analizine gre btn maddelerin yk deerleri 0.45 ile 0.79 arasndadr. Ayrca, elde edilen verilerin faktr analizi iin uygun olup olmadna Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi ile baklm ve Kaiser-Meyer-Olkin deeri 0.91 bulunmutur. Bununla birlikte, korelasyon matrisinin birim matrisine eit olduu hipotezini tespit etmek iin Bartlett testi (Bartlett Test of Sphericity)ne baklmtr. Bartlett testi deeri ise, 240.02 (p<0.01) bulunmutur. Kaiser, bulunan deerin 1e yaklatka mkemmel; 0.60 ve 0.70lerde vasat; 0.80lerde iyi; 0.50nin altnda ise kabul edilemez olduunu belirtmitir. KMO katsays verilerin ve rneklem byklnn seilen analize uygun ve yeterli olduunu belirlemede kullanlan istatistiksel bir yntemdir. Ayrca faktr analizindeki evrendeki dalmn normal olmas gerekmektedir. Kaiser tarafndan KMO testinin 0.90n stnde bulunmas mkemmel olarak deerlendirilmektedir (Tavancl ve Keser, 2002, 79100). Faktr analizi sonucunda, lei oluturan maddelerin faktr eklinde dalm gsterdikleri izlenmitir. Armoni dersine ynelik tutum leinin son eklinde 22 madde kalmtr. kartlan maddelerin faktr yk deerleri Ek-IIde gsterilmitir. Bu aamada analiz sonucu, ortaya kan boyut lmeyi amalad zelliklere gre tanmlandnda; 1. boyut, armoni dersinin faydalar, 2. boyut, armoni dersiyle ilgili skntlar, 3. boyut ise armoni dersini sevmek olarak nitelendirilebilir. I. Faktr: Armoni dersinin faydalar: Faktr analizi ile maddeler elendikten sonra yeni lekte bu faktr oluturan maddeler 6, 19, 20, 23, 24, 27, 28, 36, 38 olmutur. II. Faktr: Armoni dersiyle ilgili skntlar: Faktr analizi ile maddeler elendikten sonra yeni lekte bu faktr oluturan maddeler 25, 26, 31, 33, 34, 35 olmutur. III. Faktr: Armoni dersini sevmek: Faktr analizi ile maddeler elendikten sonra yeni lekte bu faktr oluturan maddeler 3, 8, 11, 16, 21, 22, 32 olmutur. lekte yer alan 22 maddeye ynelik yaplan faktr analizi sonucu boyutlar ve srasyla boyutun, Aklanan Varyans Yzdeleri ve Cronbach deerleri aadaki Tablo 1de sunulduu gibidir.
13
Tablo 1. Faktr Analizine Gre Maddelerin Yk Deerleri, Aklanan Varyans Yzdeleri ve Cronbach deerleri I. Boyut Aklanan Varyans % 31 Madde No Cronbach Alpha 0.84 Faktr Yk Deeri .63 .69 .54 .61 .56 .67 .61 .63 .66 II. Boyut Aklanan Varyans % 12 Madde No Cronbach Alpha 0.79 Faktr Yk Deeri .71 .60 .65 .72 .70 .65 III. Boyut Aklanan Varyans %9 Madde No Cronbach Alpha 0.64 Faktr Yk Deeri .45 .79 .73 .69 .58 .52 .50
06 19 20 23 24 27 28 36 38
25 26 31 33 34 35
3 8 11 16 21 22 32
Tablo 1de, lei oluturan maddelerin faktrlere katk derecelerine gre sralanmas izlenmektedir. Ayrca, lein, faktr analizi sonucunda boyut iin aklanan varyans %52 tm lein toplam gvenirlik deeri 0.86dr. Eitim ve psikoloji gibi alanlarda faktr analizinin 0.40n zerinde bulunmas yeterli kabul edilmektedir (Lee&Comrey, 1979, 301321den aktaran; Tavancl&Keser, 2002, 79-100; Jeffrey, 1993, 74). Bykztrke gre, az saydaki madde iin bu snr deer 0.30a kadar indirilebilmektedir (Bykztrk, 2004, 117118). 3.3. lein gvenirlii: Gvenirlik, ayn eyin bamsz lmleri arasndaki kararllktr. llmek istenen belli bir eyin, srekli olarak ayn sembolleri almasdr. Ayn srelerin izlenmesi ve ayn ltlerin kullanlmas ile ayn sonularn alnmas, lmenin tesadf yanlglardan arnk olmasdr (Karasar, 2005, 148). Likert tipi tutum leinde gvenirlik dzeyini saptamak iin i tutarln bir lt olan, Cronbach tarafndan gelitirilmi katsaysnn kullanlmas uygundur (Tavancl, 2005, 45, 152). Cronbach katsaysnn ykseklii, lekteki maddelerin homojenliinin yksek olduunun bir gstergesi olarak kabul edilmektedir. lein katsays lekte bulunan maddelerin birbiriyle tutarl ve ayn zellii gsterip gstermediini belirtmektedir. lein gvenirlii iin, lei oluturan maddelerin lek toplam puan ile korelasyonlar hesaplanmtr. Btn maddeler iin madde-toplam puan korelasyonu nemli bulunmutur (p<0.01).
u Deniz Beste evik
40 maddelik lein, Cronbach Alpha Gvenirlik katsays 0.92 bulunmutur. Hazrlanan lme aracnn n denemesi yapldktan sonra dk deerler alan maddelerden bazlar kartlmtr. Yeniden dzeltilmesi sonucu 22 maddelik olan lein gvenirlik analizi sonucunda Cronbach Alpha Gvenirlik katsays 0.86 olarak bulunmutur. Tavancla gre; bulunan deerin 1e yakn deer olmas olduka gvenilir bir lme aracn gstermektedir (Tavancl, 2002, 146, 151). Psikolojik bir test iin hesaplanan gvenirlik katsaysnn 0.70 ve daha yksek olmas test puanlarnn gvenirlii iin genel olarak yeterli kabul edilmektedir (Bykztrk, 2004,161165). 4. Tartma Eitimde duyusal zelliklerin nemi gz nnde bulundurulduunda, bu zelliklerin llmesine ilikin leklerin gelitirilmesi ve doru olarak llmesi byk nem tamaktadr. retmen yetitiren programlarda yllardan beri sregelen nemli sorunlar, retmen yetitirme konusundaki ada gelimeler ve ynelimlerin ortaya kard temel ihtiyalar, bu programlarn yeniden gelitirilmesinin gerekli olduunu gstermektedir. Ancak ilgili sorunlarn tespit edilmesinde gerekli leklerin gelitirilmesi zorunludur. Bu balamda rencilerin mzik derslerine ynelik tutumlarnn ortaya karlmas nem tamaktadr. Mullins (1984) mzik derslerine kar olumsuz tutum var ise, bu durumun mzik programlarn derinden etkileyebileceinden bahsetmektedir (Mullins, 1984, 1620). Bu almada, mzik eitimi veren kurumlarda nemli bir yere sahip olan armoni dersleriyle ilgili mzik retmeni adaylarnn duygu, dnce ve davranlar belirlenmek istenmitir. Bylelikle renmeyi etkileyen en nemli duyusal faktrlerden biri olarak nitelendirilen tutum zerinde allm ve armoni dersine ynelik bir tutum lei gelitirilmitir. Aratrma kapsamnda gelitirilen lein yap geerliini kontrol etmek amacyla gerekletirilen faktr analizi sonucu lekte kalmasna karar verilen 22 maddenin belirli bir yapy lebilecei sonucuna ulalmtr. Faktr analizi sonular lein alt boyuttan oluan bir yapya sahip olduunu ortaya koymaktadr. Bu faktrler, aratrmac tarafndan armoni dersinin faydalar, armoni dersiyle ilgili skntlar, armoni dersini sevmek balklarnda toplanmtr. lein geerlik ve gvenirliine ait bulgular, mzik eitimi blm rencilerinin armoni dersine ilikin tutumlarn belirlemek zere kullanlabilir nitelikte olduunu gstermektedir. Bu yzden armoni tutum leinin literatre katk salayabilecei dnlmektedir. rencilerin bireysel farkllklar gz nne alndnda, duyusal zelliklerinin ve renme ihtiyalarnn bilinmesi renme ve retim asndan yeni ortamlarn oluturulmas iin gz ard edilemez bir durumdur. rencilerin renme stillerinin, dnme beceri seviyelerinin ve duyusal zelliklerinin tespiti ve etkinliinin ortaya konulmas; eitim sisteminin verimlilii, kalitesi ve kalclnn olumlu ynde gelitirilmesine, kendilerini zayf hissettii alanlarda gelitirilmesinde, zamann gerekliliklerine ve yeniliklerine uyum salayabilecek bireylerin yetitirilmesinde olumlu katklar salayabileceini dndrmektedir. rencilerin armoni dersine ilikin tutumlarn etkileyen faktrlerden birisi de renme stratejileridir. nk iyi bir retim; rencilere nasl reneceklerini, nasl anmsayacaklarn, nasl dneceklerini ve gdlenmelerinin nasl salayacaklarn retmeyi ierir (Suba, 2000, 3236).
15
Bu balamda, rencilerin duyusal zelliklerine uygun almalar yaplmas nem tamaktadr. rencilerin retim srecindeki armoni dersine tutumlarn ortaya koymay amalayan bu almada, rencileri merkez alan, rencilerle retmen arasnda gl bir iletiim salayan, rencileri derse katlma tevik eden ve renme ynnde devaml cesaretlendiren uygulamalarn yer ald alma ortamlar yaratlmaldr. zelike (1992, 109) gre, bir derse kar olumlu tutum gelitirmek; derse katlma istei, karlk vermekten tatmin olma, bir deeri olduunu kabullenme ve bir deer olarak kabulne taraftar olma biimindeki davranlar iermektedir. Aratrmann bir dier bulgusunda ise, rencilerin armoni dersi ile ilgili baz skntlar yaadklar belirlenmitir. rencilerin armoni dersine ynelik tutumlarn yksek seviyeye karabilmek, her renci iin mmkn olmayacaktr. Burada sadece derse giren retim elemanna grev dmemektedir, rencilere de byk grev dmektedir. Mzik yaantlar boyunca armoni dersinden edinilen bilgilere ihtiyalar olduunu sklkla anlatmak gerekmektedir. Belki o zaman mzik retmeni adaylar, dersin ieriindeki konularn gerekliliine inanarak daha istekli, severek alacaklar ve dersten korkmayacaklardr. 5. Sonu ve neriler rencilerin armoni dersine ilikin tutumlarnn renme srecini olumlu ynde etkileyebilmesi iin retim srecinin banda, sre devam ederken ve srecin sonunda renci tutumlarnn etkin bir biimde belirlenmesi gerekli ve nemlidir. nk olumlu tutumlarn gelitirilmesinde, mzik eitimi programnn salkl bir ekilde yrtlmesi nem tamaktadr (Mullins, 1984:17). Bu balamda, bu almada, mzik retmeni adaylarnn armoni derslerine ynelik tutumlarnn belirlenmesi iin geerli ve gvenilir bir tutum lei oluturulmasna allmtr. Yaplan analizler nda elde edilen sonular aada zetlenmitir: Analizler sonucunda lekte kalan 22 maddenin KMO deeri 0.91 ve Bartlett testi anlamllk deeri ise 240.02 (p<0.01)dir. Maddelerin 1. faktrdeki faktr yk deerleri 0,54 ile 0,69 arasnda; Maddelerin 2. faktrdeki faktr yk deerleri 0,65 ile 0,72 arasnda; Maddelerin 3. faktrdeki faktr yk deerleri 0,64 ile 0,79 arasnda deimektedir. . Yaplan analizler nda elde edilen 22 maddelik tutum leine ait Cronbach Alpha deeri 0.86 olarak bulunmutur. Faktr analizi sonucunda da lek maddelerinin boyutta topland grlmtr. Bununla birlikte, lein 22 soruluk son hali Ek-IIIte gsterilmitir. Grlmektedir ki, yaplan geerlik ve gvenirlik analizleri, armoni dersine ilikin tutumlarn llmesinde lein gvenle kullanlabileceini ortaya koymutur. Her bir yntemden elde edinilen bulgular, lein geerliliin yksek olduunu gstermektedir. Bu balamda, geerlik ve gvenirlii ortaya koyulan armoni dersine ilikin tutum leinin, armoni dersine giren retim elemanlarna ve bu alanda almalar yapan aratrmaclara katkda bulunaca dnlmektedir.
16
u Deniz Beste evik
Aratrmadan elde edilen bulgulara dayanarak u nerilerde bulunmak mmkndr: Gelitirilen bu tutum lei kullanlarak retmen adaylarnn armoni dersine ynelik tutumlar belirlenebilir. Bununla birlikte, rencilerin armoni dersine ilikin tutumlarnn farkl demografik zelliklere gre deiip/deimediine ilikin almalar yaplabilinir. Ayrca, mezun olan mzik retmenlerinden, armoni dersine ilikin tutumlarn olumlu/olumsuz etkileyen faktrlerin ortaya karlmasna ynelik almalar ortaya koyulabilinir.
Kaynaka Ajzen, I., Fisbein, M.(1980). Understanding Attitudes And Predicting Social Behavior. New Jersey: Englewood Cliffs, Prentice-Hall. Albert, D.J. (2006). Socioeconomic Status and Instrumental Music: What Does The Research Say About The Relationship and Its Implications?, Applications Of Research in Music Education, 25, 39. Allen, D.E., Guy, R. F., Edgley, C.K. (1980). Social Psychology as Social Process. California: Wadswort Publishing Company. Baykul, Y. (2000). Eitimde ve Psikolojide lme: Klasik Test Teorisi ve Uygulamas, SYM Yaynlar, Ankara. Best, J. W. (1970). Research in Education. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. Bloom, B. (1979). nsan Nitelikleri ve Okulda renme. eviren: D.Ali zelik, Milli Eitim Basmevi, Ankara. Bykztrk, . (2004). Sosyal Bilimler in Veri Analizi El Kitab. 4. bask, Pegem A Yaynclk, Ankara. Carole S. H. (1990). Predicting Music Theory Grades: The Relative Efficiency of Academic Ability, Music Experience, and Musical Aptitude, Journal of Research in Music Education, 38 (2), pp. 124137. Carole S. H., Edward P. A. & Richard T. S. (1994). Effects of Musical Aptitude, Academic Ability, Music Experience, and Motivation on Aural Skills, Journal of Research in Music Education, 42 (2), ss: 131- 144. akr, M.A.(2004). Mesleki Karar Envanterinin Gelitirilmesi, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Dergisi, Cilt 37, Say 2, ss:114. Demirel, . (2003). Eitim Szl, Pegem A Yaynclk, Ankara. Edwards J.S., Edwards M.C. (1971). Scale to Measure Attitudes Toward Music, Journal of Research in Music Education, 19(2), ss: 228233. Erku, A. (2003). Psikometri zerine Yazlar, Trk Psikologlar Dernei Yaynlar, Cilt 24, Ankara. Ertrk, S. (1997).Eitimde Program Gelitirme, Yelkentepe Yaynlar, Ankara. Getz, R. P. (1966) The nfluence of Familiarity Through Repetition in Determing Optimum Response of Seventh Grade Children To Certain Types Of Serious Music, JRME, 14(3), ss: 178192. nceolu, M. (2004). Tutum, Alg, letiim, Elips Kitap, Ankara.
17
Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u Jeffrey, T.J. (1993). Adaptation and Validation of a Technology Attitude Scale For Use By American Teachers at The Middle School Level, Virginia Polytechnic Institute and State University, (Unpublished Doctoral Dissertation), USA. Katba, . (1985). nsan ve nsanlar, Beta Basm Yaym Datm A.., stanbul. Karasar, N. (2005). Bilimsel Aratrma Yntemi, Nobel Yayn Datm, Ankara. Kerlinger F. N., (1973). Foundations of Behavioral Research Hold, Rinehart and Winston. Kkl, N.(1992). Aratrmaya Ynelik Bir Tutum leinin Gelitirilmesi. Eitim ve Bilim, S. 86, ss. 27- 36. Krech, D., Crutchfield, R. S.(1980). Sosyal Psikoloji, ev: Erol Gngr, tken Yaynlar, stanbul. Kurt, A. A. (2001). Tutum leklerinde Yap Geerliliinin Faktr Analizi ile incelenmesi, Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi. Lindsey R. W.(2005). Effect of Music Training and Musical Complexity on Focus of Attention to Melody or Harmony, Journal of Research in Music Education, 53(3), pp. 210221. Morgan, C. T.(1961). Introduction to Psychology, 2nd Edition McGraw-Hill, New York. Mullins, S. (1984). Attitude. The Instrumentalist, 39(5), ss:1620. Mzik retmenlii Lisans Program, 2007, www.yok.gov.tr (14.12.2007) zelik, D. A. (1992). Eitim Programlar ve retim, SYM Yaynlar, Ankara. zmente, G. (2006) Mzik Dersine Ynelik Tutum leinin Gelitirilmesi, lkretim Online. 5 (1), 2329 Papanastasiou, E. C., Zembylas, M. (2002). The Effect of Attitudes on Science Achievement: A Study Conducted Among High School Students n Cyprus, International Review Of Education, 48(6), 469484. Rosenberg, M. J., Hovland, C. I. (1960). Cognitive, Affective, and Behavioral Components Of Attitudes n Hovland, C.I.&Rosenberg, M.J.0 (Ed.), Attitude Organisation And Change: An Analysis Of Consistency Among Attitude Componets ss: 114, CT: Yale University Press, New Haven. Senemolu, N.(2001). Geliim renme ve retim, Kuramdan Uygulamaya, Gazi Kitabevi, Ankara. Shaw C. N., Tomcala M. (1976). A Music Attitude Scale for Use with Upper Elementary School Children, Journal of Research in Music Education, 24 (2), ss: 7380 Steven L. B., Jane W. C.(2000). Journal of Research in Music Education, 48(2), pp. 151161. Sevgi, A. (2005). Mzik retmenlii Meslei Gerekleri Dorultusunda Bir Armoni Eitimi, G, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, Cilt 25, Say 1, 199211. Suba, G. (2000). Etkili renme: retme Stratejileri, Milli Eitim Dergisi, Cilt 146, 3236. Tabachnick, B. G., Fidell, L. S. (2007)., Using Multivariate Statistics, 5th ed., Allyn and Bacon, Boston. Tavancl, E. (2002). Tutumlarn llmesi ve SPSS le Veri Analizi, Nobel Yaynlar, Ankara. 18 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Deniz Beste evik Tavancl, E., Keser, H.(2002). nternet Kullanmna Ynelik Likert Tipi Bir Tutum leinin Gelitirilmesi, Eitim Bilimleri ve Uygulama 1(1), 79100, Ankara. Tavancl, E. (2005). Tutumlarn llmesi ve SPSS ile Veri Analizi, Nobel Yaynclk, Ankara. Tekarslan, E., Baysal, C., encan, H., Kln,T. (1989). Sosyal Psikoloji, Filiz Kitapevi, stanbul. Tekin, H. (2004). Eitimde lme ve Deerlendirme. (Onyedinci Bask). Yarg Yaynevi, Ankara. Tezbaaran, A. (1997). Likert Tipi lek Gelitirme Klavuzu, Trk Psikologlar Dernei Yaynlar, Ankara. Turgut, M.F. (1995). Eitimde lme ve Deerlendirme Metotlar, Yargc Matbaas, Ankara. Uan, A.(1994). Mzik Eitimi Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara. (Temel Kavramlar-lkeler-Yaklamlar), Mzik
Uan, A.(1996). nsan ve Mzik, nsan ve Sanat Eitimi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara. Var, F. (1994). Eitim Bilimlerine Giri, Atlas Kitabevi, Konya.
19
EK I. Armoni Dersine likin Tutum leinin lk Halinde Yer Alan Maddeler

Katlmyorum Tamamen Katlyorum Katlyorum Hi Katlmyorum
LEK MADDELER
1-Armoni dersi skc bir derstir. 2- Armoni derslerinde derse katlmmz salanmamaktadr. 3- Armoni dersi saatlerinin arttrlmasn isterim. 4- Armoni dersinden korkuyorum. 5- Armoni retmenini ok sinirli buluyorum. 6- Armoni derslerinde derslere aktif olarak katlmak isterim. 7- Armoni dersini ok iyi anlyorum 8- Armoni dersi bittiinde ok zlrm. 9- Armoni dersinden yeterince verim alamyorum. 10-Armoni dersinde eski rendiklerimle yeni rendiklerim arasnda ba kurarm. 11- Bo zamanmda armoni dersine almak bana zevk verir. 12- Armoni derslerinde kendimi baarsz hissederim. 13- Armoni snavnda dikkatim dalyor. 14- Armoni dersi bir plan dorultusunda ilenmektedir. 15- Armoni dersi hi ilgimi ekmez. 16- Armoni dersi olduu gn mutlu olurum. 17- Armoni eitimi dersinde tm renciler derse aktif olarak katlmaktadrlar. 18- Armoni dersinde arkadalarmn benden baarl olmas beni tedirgin eder. 19- Armoni dersinin dier derslere gre daha yararl bir ders olduuna inanrm. 20- Armoni dersi mzikle ilgili yaratc duygularm uyandrr. 21- Armoni dersinde kendimi rahat hissederim. 22-Armoni dersi bende beste yapmak iin istek uyandryor. 23- Armoni dersinde retmenimin sorularna yanl cevap vermek istemem. 24- Armoni eitimi dersinde verilen devi hemen yapmaya almaktan zevk duyarm. 25- Armoni snavlarndan ok korkarm. 26- Armoni derslerinde sadece snf geme korkusu ile alrm.
20
Kararszm
u Deniz Beste evik 27- Armoni dersi aldm paralar daha bilinli almama sebep olur. 28- Armoni dersinin hibir zaman bos gemesini istemem. 29-Armoni eitimi dersinde arkadam hata yaptnda onu uyarrm. 30- Armoni dersinde ok yava ilerlemekteyiz. 31- Armoni dersinde rendiklerimi dier derslere aktarmakta glk ekerim. 32- leride armoni retmeni olmak isterim. 33- Armoni snavlar beni skyor. 34- Armoni dersindeki konular azaltlsa sevinirim. 35- Mmkn olsa, armoni dersi yerine baka bir ders almay tercih ederim. 36- Armoni derslerinde rendiklerimin ileride meslek yaamma ok yarar olacana inanyorum. 37- Armoni dersini arkadalarmla alarak daha iyi anlyorum. 38- Armoni dersinde yaplan 4 sesli almalar okumay seviyorum. 39- Armoni dersinde yaplan oksesli almalar konusunda kendimi yetersiz buluyorum. 40- Armoni dersinde yaplan almalar bana ok zor gelir.
21
EK-II. Faktr Analizi Sonucu lekten kartlan Maddelerin Faktr Yk Deerleri Madde No 1 2 4 5 7 9 10 12 13 14 15 17 18 29 30 32 37 39 40 Faktr Yk Deerleri -.59 .36 -.58 .33 .54 -.44 .45 -.58 .39 .53 -.51 .30 .36 .46 .23 .47 .41 .41 .41
22
u Deniz Beste evik
EK III. Armoni Dersine likin Tutum leinin Son Halinde Yer Alan Maddeler
Katlmyorum Hi Katlmyorum 23
Tamamen Katlyorum
Katlyorum
LEK MADDELER
1- Armoni dersi saatlerinin arttrlmasn isterim. 2- Armoni derslerinde derslere aktif olarak katlmak isterim. 3- Armoni dersi bittiinde ok zlrm. 4- Bo zamanmda armoni dersine almak bana zevk verir. 5- Armoni dersi olduu gn mutlu olurum. 6- Armoni dersinin dier derslere gre daha yararl bir ders olduuna inanrm. 7- Armoni dersi mzikle ilgili yaratc duygularm uyandrr. 8- Armoni dersinde kendimi rahat hissederim. 9-Armoni dersi bende beste yapmak iin istek uyandryor. 10- Armoni dersinde retmenimin sorularna yanl cevap vermek istemem. 11- Armoni eitimi dersinde verilen devi hemen yapmaya almaktan zevk duyarm. 12- Armoni snavlarndan ok korkarm. 13- Armoni derslerinde sadece snf geme korkusu ile alrm. 14- Armoni dersi aldm paralar daha bilinli almama sebep olur. 15- Armoni dersinin hibir zaman bos gemesini istemem. 16- Armoni dersinde rendiklerimi dier derslere aktarmakta glk ekerim. 17- leride armoni retmeni olmak isterim. 18- Armoni snavlar beni skyor. 19- Armoni dersindeki konular azaltlsa sevinirim. 20- Mmkn olsa, armoni dersi yerine baka bir ders almay tercih ederim. 21- Armoni derslerinde rendiklerimin ileride meslek yaamma ok yarar olacana inanyorum. 22- Armoni dersinde yaplan 4 sesli almalar okumay seviyorum.
Kararszm
DEVELOPMENT OF AN ATTITUDE SCALE FOR HARMONY CLASSES

Deniz Beste EVK*
Abstract The main purpose of this study is to develop and validate an attitude scale for harmony classes. First version of the scale was devised to be formed by 40 elements and 3 dimensions. These are written below successively: usefulness of harmony classes, problems associated with them, and liking of the classes. Participants were 278 students enrolled in three universities. The number of questions in the survey reduced from 40 to 22 as a result of factor analysis. The final scale consisted of 22 questions with a cronbach alpha of .86. Key Words: Harmony class, attitude scale, music education
Asst. Prof. Dr.; Balkesir University, Necatibey Faculty of Education, Department of fine Arts Music Teaching Programme. 24 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
MZKSEL ALGI VE BLGLENME ZERNE BR DEERLENDRME*

Bar DEMRC**
zet Bu aratrma 2006 lkretim mzik dersi 6. snf retim program Mziksel Alg ve Bilgilenme renme alannn, B1 (Temel Mzik Yaz ve elerini Kullanr) kazanmn etkinlik rnekleri dorultusunda baar durumunu tespit etmek, eitim retim sreci ierisinde daha etkili kullanmna ynelik deerlendirme ve nerilerde bulunmak iin yaplmtr. Aratrmann evrenini Milli Eitim Bakanlna Bal Ankara li Merkez le lkretim Okullar oluturmakta olup; Gzlem uygulamalar iin ankaya, Kazan, Keiren, Yenimahalle lelerine bal be ilkretim okulu seilerek rneklem grubu oluturulmutur. Gzleme dayal verilerin analizinde tek ynl varyans analizi ANOVA testi uygulanmtr. Aratrmann sonucuna dayanarak; 6. Snf mzik retim programnn, Mziksel Alg ve Bilgilenme alannn rneklem dahilinde baar dzeylerine ilikin olumlu ve olumsuz grlen ynleri ortaya koyulmu, aksayan ynlerine ilikin gerekli grlen nerilerde bulunulmutur. Anahtar Szckler: Mzik dersi retim program, renme alan, mzik dersi program deerlendirme
Giri Bilim ve teknoloji alannda hzla gelien ve srekli bir deiim ierisinde olan amz, insan yaantsn tamamen etkilemekte ve toplumun bu aa ayak uydurmasn zorunlu klmaktadr. Tabi ki bu deiimlere uyum salayabilmek ve dnya zerindeki uluslar aras iletiim ve hzl bilgi al veriini takip etmek, yakalaya bilmek, belirli bir eitim srecinden gemi olmay da beraberinde getirmektedir. Eitim kurumlarnn ve eitim uygulamalarnn a koullarna ve insanlarn geliimine gre dzenlenmesi ve gelitirilmesi bilimsel bir yaklam gerektirmektedir. Genellikle ou lkede eitim kurulular, telal, hareketli ve sorunlu bir grnm iindedir. lkemizde yeni eitim programlar araylar, bu grnmn btnl, bu genel sorunlarn bir paras olarak yorumlamak pekte hatal olmaz (Var, 1997, 10).
Sz konusu alma, 2006 lkretim Mzik Dersi retim Program, retmen Klavuz Kitab ve renci alma Kitaplarnn Uygulamadaki Grnmne Ynelik Deerlendirilmesi isimli Doktora tezinden derlenmitir. ** Dr.; Gazi niversitesi Gazi Eitim Fakltesi Gzel Sanatlar Eitimi Blm Mzik Eitimi A.B.D Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 25
Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u
Sorunlar zmenin, kkl ve anlalr bir eitim sistemi oluturmann n koulu eitim kavramnn, tanmnn ve eitim programlarnn uzman kiiler tarafndan an koullarna gre yaplandrlmas ve oluturulmasyla balamaldr. Bu tanm, kavram ve eitim programlarnn uygulama alanlarna ve bireylere aktarm hatasz ve yaln olmaldr. Bu balamda ilk nce eitimin tanmnn iyi benimsenmesi ve zmsenmesi gerekmektedir. Bireyleri ve toplumlar biimlendirmede ve yetkinletirmede en etkili sre eitimdir. Eitim kiiye istendik davranlar kazandrmay amalar. Eitim fiziksel uyarmlar sonucu beyinde istendik biyokimyasal deiiklikler oluturma srecidir (Snmez, 1994, 2). Eitim kltrel birikimleri gelecek kuaklara aktarmada ok nemli rol oynayan toplumsal bir olgudur (Albuz, 2007, 1). Tanmlardan yola karak, eitimin salkl bir ekilde gerekletirilebilmesi ve srdrlebilmesi iin eitim programlarnn amalara uygun olarak hazrlanmas gerektii gerei gz ard edilmemelidir. Eitim programndaki hedeflere, program ve program kavramnn amalarnn doru bir ekilde zmsenerek planlanp, oluturulmas yoluyla gidilir. Program kavram bir ya da daha fazla renci iin eitimsel sonular elde etmenin amaland planlanm olaylar dizisi olarak alglanabilir (Elliot W, 1979, 39). Program: modeli, amalar, etkili eleri, etkinlikleri, ierii, zamanlama ve sralama nerilerini ve deerlendirme ekillerini iermelidir (Harrison, 1983, 13). Bir eitim kurumunun veya sosyal evrenin, bireylerin yaantlarn dzenlemek ve zenginletirmek, eitim program kapsamna girmektedir (Var, 1997, 13). Bu kapsama ynelik olarak eitim programlarnn amaca uygun bir biimde dzenlenmesi, uygulanmas, istenilen hedeflere ulamas ve deerlendirilmesi salanabilir. Eitim, program ve eitim programlaryla ilgili tanm ve aklamalardan, sonra genelden zele inerek mzik eitimine ynelik tanmlara yer verebiliriz. Mzik eitimi temelde bir mziksel davran kazandrma, bir mziksel davran deitirme veya bir mziksel davran deiiklii oluturma, bir mziksel davran gelitirme srecidir (Uan, 2005, 14). Mzik eitimi bireylerin zihinsel ve bedensel zelliklerini buluturma, biimlendirme ve mziksel kiilik oluturma srecidir (Demirci, 2009, 3). Bu balamda mzik eitiminde mziksel davran kazandrma, gelitirme ve deitirme genel mzik eitimiyle balar denilebilir. Genel mzik eitimi, okul, blm, kol-dal ve program tr ne olursa olsun, ayrm gzetmeksizin her dzeyde, her aamada, her yata herkese ynelik olup, salkl ve dengeli bir insanca yaam iin gerekli asgari-ortak genel mzik kltrn kazandrmay amalar (Uan, 2005, 31). Dier alanlarda olduu gibi, bilinli ve planl bir eitimin uygulanabilmesi, srdrlebilmesi ve bireylerde istendik davrana dntrlebilmesi iin, mutlak surette iyi planlanm mzik eitimi programlarna ihtiya duyulmaktadr. Mzik eitimi program, mzik eitimi srecinin nceden tasarlanan plan ve bu plann uygulamadaki grnmdr (Uan, 2005, 61). Mzik retim program ise uygulamaya ynelik retim yntem ve teknikler kullanlarak, eitim programnn hedeflerine ulamasn salayan bir sretir.
26
u Bar Demirci
retim programnn i grsellii ve baar durumlar, programn genel ama ve hedeflerinin doru ve salam temeller zerine oturtulmas ile salanabilir. Mzik retim programnn kalitesi sadece derslerin bir listesini oluturmakla deil ayn zamanda eitlendirilmi ve kaliteli mzik eitimi programnn salanmasyla ortaya kar (Hoffer, 1983, 72). Program ne kadar i grsel olursa baar dzeyi de bir o kadar etkili ve verimli sonular dourur. Bu sonular nda programn gerek anlamda baar dzeylerini lmek, ve program deerlendirmek mmkndr. Program deerlendirme resmi ya da resmi olmayan ekilde olabilir. Resmi deerlendirme yazl testlerin, standartlam testlerin ya da ncelikli amacn belirlenen hedeflerin geliimini gstermek olan performans durumlardr. Resmi olmayan deerlendirme ise her zaman devam eder (Newman, 1984, 184). Program, eitim program, retim program ve program deerlendirme alanlarna ilikin bu aklamalardan sonra konu gerei 2006 ilkretim programnn genel amalarna eitim felsefesine ksaca deinmekte yarar vardr. Sz konusu 2006 ilkretim mzik dersi retim program da almaSyleme-Dinleme, Mziksel Alg ve Bilgilenme. Mziksel Yaratclk ve Mzik Kltr ad altnda drt renme alan zerinde yapsalc anlayla biimlendirilmi ve kazanmlar bu renme alanlaryla kenetli olarak oluturulmutur (Albuz, 2007, 5). renci merkezli ve yaplandrmac renme yaklamn kendisine ilke edinen 2006 ilkretim mzik retim program, renciye ezberden uzak, bilgiye ulamada yaplandrmaya ynelik dnmeye sevk etmeye almaktadr. Bu amaca ynelik birok retim yntem ve teknii gelitirmitir. Aratrma bu retim yntem ve tekniklerinin uygulamaya ynelik deerlendirmesini iermektedir. Aratrmann Amac Aratrma yukarda belirtilen 2006 ilkretim mzik dersi 6. snf retim programnn Mziksel Alg ve Bilgilenme renme alannn B1 (Temel Mzik Yaz ve elerini Kullanr) kazanmna ynelik konularn etkinlik rnekleri dorultusunda analizini, birbirleriyle olan balantlarn, ilikisel-ilevsellik durumlarn, etkinlik rneklerinin uygulamaya dnk deerlendirmesini amalamaktadr. Aratrmann Yntemi Aratrma; ortamna gre alan, dzeyine gre hem temel hem uygulamal, srecine gre ise betimsel bir nitelik tamaktadr. Aratrma iin gerekli nitel veriler eitli kuramsal kaynaklardan, nicel veriler ise gzlem yntemiyle elde edilmi olup, uygun grlen istatistiksel yntemler dorultusunda zmlenerek verilerin saysallatrlmasyla oluturulmaya allmtr. Aratrma Verilerinin Toplanmas 2006 lkretim Mzik Dersi 6. Snf retim Program Mziksel Alg ve Bilgilenme alanna ilikin kazanmlar ve etkinlikler gzlem yntemi kullanarak deerlendirilmitir. Hazrlanan gzlem formu, rneklem gruplarna uygulanmadan nce farkl iki okulda pilot uygulama yaplarak, geerlik ve gvenirlii salanmtr. Elde elden veriler SSPS 15.0 istatistiksel bilgi veri analizi programnda tek ynl varMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 27
yans analizi ANOVA testi uygulanarak deerlendirilmitir. Verilerin zmlenmesi Verilerin, aratrma amalar dorultusunda temel elerini ve karakterlerini belirleme ve ayrt etme iine verilerin zm yada zmlenmesi denir. zmlemede ilk adm, toplanan ham veri (raw data) leri amaca uygun biimde snflamaktr (Karasar, 2007, s. 206). Gzleme dayal veriler programa ilikin kazanmlar ve etkinlikler olarak snflandrlmtr. Gzlem yoluyla elde edilen verilerin baar durumunun deerlendirilmesinde nicel veri analiz yntemleri kullanlmtr. Aratrma sonucunda elde edilen nicel ve nitel verilerin zmlenmesi ve yorumlanmasnda takip edilen yollar, aamalar ve bu aamalar sonucu elde edilen bulgularn biimlendirilmesine, aada ksaca deinilmitir. B. Mziksel Alg ve Bilgilenme Kazanm B1 B1. Temel Mzik Yaz ve elerini Kullanr. Kazanmlara ilikin etkinlikler Bildii nota srelerinin yan sra onaltlk nota sresini uygulayabilme. Hece ban alglama ve uygulayabilme. Uzatma ba ve uzatma notasn alglama ve uygulayabilme. 5/8lik aksak ly kavrama ve uygulayabilme. 6/8lik bileik ly kavrama ve uygulayabilme. Yukarda B1 kazanmna ilikin be etkinlik belirtilmitir. Bu etkinliklerin baarya ulama dzeyleri retmen klavuz kitabnda yer alan etkinlik rnekleri dorultusunda belirlenmitir. Etkinlik rneklerinden yola karak kazanmlarn ve renme alannn baar dzeyi deerlendirilmitir. renme retme srecinin bir boyutu olan etkinlikler, Beli Likert tipi tutum leine gre deerlendirilmitir. Ders sonunda gzlemci, etkinliin ne dzeyde baarya ulatn lmek iin snf ierisinden Random yntemiyle belirledii on renciye lee dayal sorular ynelterek ald cevaplar doruluk derecelerine gre lek tablosunda iaretlemitir. Bu uygulama be okulda gzlem yntemiyle gerekletirilmitir. Elde edilen verilerin analizi yaplarak, her okulun etkinliklere gre anova tablolar ayr ayr oluturulmutur. Elde edilen veriler, SPSS 15.0 istatistiksel bilgi veri analizi programna aktarlmtr. Gzleme dayal verilerin zmlenmesi ve bulgular haline getirilebilmesi iin bu veriler, tek ynl varyans analizi ANOVA testi uygulanarak zmlenmitir. Elde edilen verilerin test sonucuna gre anlamllk dzeyi (P) = 0.166 > Tablo deeri ( = 0.05) olduu durumlarda kazanm iin okullara gre ortalamalar birbirine eittir eklinde oluturulan H0 hipotezi kabul edilebilir sonucuna ulalmtr eklinde yorumlanrken, anlamllk dzeyi (P) = 0.000 < Tablo deeri ( = 0.05) olduu durumlarda kazanmlarn ortalamalar birbirine eit deildir eklinde oluturulan H1 hipotezi kabul edilebilir sonucuna ulalr.
28
u Bar Demirci
Bulgular ve Yorumlar Bildii Nota Srelerinin Yan Uygulayabilmeye likin Etkinlik rnekleri 1. Etkinlik Dersin banda, ne batt cierimi yakt sayma rneinin szleri, dizeler halinde duyurulur ve rencilerden duyduklar szleri tekrar etmeleri istenir. rencilerin saymann szlerini ritmik olarak doru tekrar etmeleri salandktan sonra ise szlerin ritmik yapsna uygun beden perksyonu yapmalar salanr. 2. Etkinlik Ritmi kulaktan ve devinim yaplarak renilen saymann ritim kartlar tahtaya aslr. Onaltlk notalar ise grnmemesi iin ters evrilir. rencilerin dier ritim kalplarn grerek, onaltlk nota srelerini ise ezberden beden perksyonu yaparak almalar salanr. Sonra kapatlan onaltlk notalar alr ve rencilerden ritim kalplarn inceleyerek sembollerini bildikleri sreleri yeil, bilmediklerini ise krmz kalemle daire iine almalar istenir. 3. Etkinlik rencilerin beden perksyonu ile grerek ve duyarak vurduklar ritim srelerinin isellemesini salamak iin renciler drder kiilik drt ayr gruba ayrlr. Ritim kartlar gruplara datlr. rencilere belirli bir zaman verilir ve verilen sre zarf ierisinde kendi gruplarna verilen blmn ritmini harekete dntrerek ifade etmeleri istenir. (rencilere ritim alglarn veya bedenlerini ritim algs gibi kullanmalar ve grup yeleri ile birlikte ritmik bir kompozisyon oluturmalarna ynelik ynlendirmeler yaplr.) Onaltlk nota sresinin hareketlerle iselletirme almasndan sonra, bilmedikleri nota olarak krmz kalem ile belirlenen nota sresi hakknda bilgi verilir ve notalarn alm ema zerinde gsterilir. Bu bilgiden sonra ise sergilenen ritimlere szler eklenerek saymann hareketlerle ve szlerle yeniden sergilenmesi istenir. Sra Onaltlk Nota Sresini
29
4. Etkinlik rencilerin onaltlk nota srelerini devinimle ve grsel olarak algladklar gzlemlendikten sonra, onaltlk nota srelerinden oluan bom bili bili bom ve horozumu kardlar trks kulaktan retme yntemiyle retilir.
Bildii Nota Srelerinin Yan Sra Onaltlk Nota Sresini Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Genel Bulgular ve Yorumlar Bu blmde, bildii nota srelerinin yan sra onaltlk nota sresini uygulayabilme hedefine etkinlik rnekleri dorultusunda ulaabilmeye ilikin 5 okuldan elde edilen genel bulgular aklanm ve yorumlanmtr. Tablo 1. Bildii Nota Srelerinin Yan Sra Onaltlk Nota Sresini Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Bulgular
ANOVA Tablosu Bildii nota srelerinin yan sra onaltlk nota sresini uygulayabilme 1.Gzlem Okulu 2.Gzlem Okulu 3.Gzlem Okulu 4.Gzlem Okulu 5.Gzlem Okulu Total N 10 10 10 10 10 50 Ort. 2,60 2,50 3,60 4,00 3,80 3,30 Std. Hata 1,075 0,972 1,174 0,667 0,632 1,093 5,668 0,001 H1 Kabul F (P) Karar
F: Hesap, N: Kii (denek) Says, (P): Anlamllk 30 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Bar Demirci
Tablo 1de B1 kazanmna ilikin hedefe ait ortalama puanlar incelendiinde, 4. gzlem okulunun 4,00lk bir oranla byk lde baarl, 5. gzlem okulunun 3,80lik bir oranla byk lde baarl, 3. gzlem okulunun 3,60lk bir oranla byk lde baarl, 1. gzlem okulunun 2,60lk bir oranla ksmen baarl ve 2. gzlem okulunun 2,50lik bir oranla ksmen baarl olduu grlmektedir. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin bildii nota srelerinin yan sra onaltlk nota sresini uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplam 3,30luk bir oranla byk lde baarl olmutur sonucu ortaya kmtr. Gzlem uygulanan okullarnn gzlem tablosundaki sonularna incelendiinde, 3, 4, ve 5. gzlem okulunun ortalama puanlarnn 3,00n zerinde, 1 ve 2. gzlem okulunun ortalama puanlarnn 3,00n altnda olduu grlmektedir. Be okulun genel toplamnn baar dzeyinin zerinde olduu sonucundan yola karak, etkinlik rneklerinin amaca uygun retim yntem ve teknikleri kullanlarak hazrland ve uyguland sylenebilir. Hece Ban Alglama ve Uygulayabilmeye likin Etkinlik rnekleri 1. Etkinlik retmen snfa aadaki melodiyi syleyerek girer ve rencilerin dikkatlerini kendine yneltmelerini salar. Melodiyi sylerken bir taraftan srayla rencilere dokunur ve el iaretleri ile dokunduu rencinin aya kalkmasn isteyerek yapt hareketi (kesik ve bal hareketler) tekrarlamasn salar. Daha sonra tm snf melodiyi tekrar ederken belirlenen renciler de hareketleri tekrar ederler. Bal ve basz olarak iki ekilde farkl alnn hareketlerle hissedilmesinin ardndan, drder kiilik grup oluturulur. lk iki grup alnan basz blmlere uygun doalama hareket yaratrken nc grup ise bal alnlar kendi oluturduklar hareketlerine yanstrlar.
2. Etkinlik rencilerin bal ve basz olarak duyulan ezgiye uygun oluturduklar kendi hareketlerini yaratmalarndan sonra tahtaya yazlan ra aktm yanmad ve karl dalar trklerini dikkatli dinlemeleri istenerek bu trkler retmen tarafndan blokflt ile srayla duyurulur. rencilere bu trkleri dinlerken neler hissettikleri ve hangi trkde hznlendikleri sorulur. Ayrca trkleri dinlerken hangi trkde bal aln hissettikleri ve hece ba ile yazlm olan 2. rnekteki farkl yorumu alglayabilmeleri beklenir.
Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 31
3. Etkinlik rencilerden, hece balarnn ezgiye nasl bir farkllk kattn grmek iin karl dalar ve kara basma iz olur trksn nce inceleyip sonra alp, sylemeleri istenir. Yalnz ilk bata trkler zerinde hece balar gsterilmez. rencilerin bu trklerin szlerini sylerken; szleri karlayan eit sayda nota gremedikleri iin zorlanacaklar gzlemlenecektir. Bu durumda herhangi bir yorum yapmadan kitaplarndan notalar takip etmeleri, farkl al duyduklar ve farkl syleyi hissettikleri yerleri trk zerinde iaretlemeleri istenir. Trkler duyurulduktan ve rencilerin almas bittikten sonra da bu farkll yaratan ve notalarda eksik olan iaretin hece ba olduu sylenerek iaretin tanm yaplr. Ardndan trkler zerindeki hece ba eksiklerinin bir ksm giderilir, dier ksmlarn hece ba eksikliklerini ise rencilerden tamamlamalar istenir. 4. Etkinlik rencilerden dostluk parasn almalar istenir. Hece Ban Alglama ve Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Genel Bulgular ve Yorumlar Bu blmde, hece ban alglama ve uygulayabilme hedefine etkinlik rnekleri dorultusunda ulaabilmeye ilikin 5 okuldan elde edilen genel bulgular aklanm ve yorumlanmtr. Tablo 2. Hece Ban Alglama ve Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Bulgular
ANOVA Tablosu Hece ban alglama ve uygulayabilme 1.Gzlem Okulu 2.Gzlem Okulu 3.Gzlem Okulu 4.Gzlem Okulu 5.Gzlem Okulu Total N Ort. Std. Hata 1,317 0,632 0,994 1,075 0,919 1,050 1,933 0,121 H0 Kabul F (P) Karar
10 10 10 10 10 50
2,80 2,20 3,10 3,40 2,80 2,86
F: Hesap, N: Kii (denek) Says, (P): Anlamllk
Tablo 2de, B1 kazanmna ilikin hedefe ait ortalama puanlar incelendiinde, 4. gzlem okulunun 3,40lk bir oranla byk lde baarl, 3. gzlem okulunun 3,10luk bir oranla byk lde baarl, 1. ve 5. gzlem okulunun 2,80lik bir oranMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
32
u Bar Demirci
la ksmen baarl, 2. gzlem okulunun 2,20lik bir oranla ksmen baarl olduu grlmektedir. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin hece ban alglama ve uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplam 2,86lk bir oranla ksmen baarl olmutur eklinde yorumlanabilir. Gzlem okullarnn gzlem tablosundaki sonular incelendiinde, 3 ve 4. gzlem okulunun kendi ierisindeki genel ortalamalarnn 3,00n stnde, 1. 2. ve 5. gzlem okulunun kendi ierisindeki genel ortalamalarnn ise 3,00n altnda olduu grlmektedir. Deerlendirme leine gre okullarn hedefe ulama dzeylerinin de birbirlerine yakn oranlarda olduu grlmektedir. Be okulun genel toplamnn baar dzeyinin altnda olduu sonucundan yola karak, etkinlik rneklerinin amaca uygun retim yntem ve teknikleri kullanlarak hazrlanmad ve uygulanamad sylenebilir. Uzatma Ba ve Uzatma Notasn Alglama ve Uygulayabilmeye likin Etkinlik rnekleri 1. Etkinlik rencilerden alma kitaplarnda verilen ritim kalplarn incelemeleri ve notalarn srelerine dikkat ederek ilgili sembolleri farkl renkli kalemlerle belirlemeleri istenir. Ayrca uzatma noktasn ve uzatma ban ieren ritim kalbn bulmalarna ve blok flt ile nasl almalar gerektiine ynelik ynlendirmeler yaplr. Ardndan retmen tarafndan oaltma noktas ve uzatma bana ilikin gerekli aklamalar yaplr.
2. Etkinlik rencilerin oaltma noktalarna dikkat ederek the sound of music ve kuular isimli arklar seslendirmeleri salanr.
33
Uzatma Ba ve Uzatma Notasn Alglama ve Uygulayabilme Hedefine Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Genel Bulgular ve Yorumlar Bu blmde, uzatma ba ve uzatma notasn alglama ve uygulayabilme hedefine etkinlik rnekleri dorultusunda ulaabilmeye ilikin 5 okuldan elde edilen genel bulgular aklanm ve yorumlanmtr. Tablo 3. Uzatma Ba ve Uzatma Notasn Alglama ve Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Bulgular
ANOVA Tablosu Uzatma ba ve uzatma notasn alglama ve uygulayabilme 1.Gzlem Okulu 2.Gzlem Okulu 3.Gzlem Okulu 4.Gzlem Okulu 5.Gzlem Okulu Total N Ort. Std. Hata 0,949 0,816 0,823 0,667 0,568 1,074 12,205 0,000 H1 Kabul F (P) Karar
10 10 10 10 10 50
3,70 2,00 3,70 4,00 4,10 3,50
Tablo 3de B1 kazanmna ilikin hedefe ait ortalama puanlar incelendiinde, 5. gzlem okulunun 4,10luk bir oranla tamamen baarl, 4. gzlem okulunun 4,00lk bir oranla byk lde baarl, 1. ve 3. gzlem okulunun 3,70lik bir oranla byk lde baarl, 2. gzlem okulunun 2,00lk bir oranla ok az baarl olduu grlmektedir. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin uzatma ba ve uzatma notasn alglama ve uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplam 3,50lik bir oranla byk lde baarl olmutur eklinde yorumlanabilir. Gzlem uygulanan okullarnn gzlem tablosundaki sonularna incelendiinde, 1. 3. 4. ve 5. gzlem okulunun kendi ierisindeki genel ortalamalarnn 3,00n zerinde, 2. gzlem okulunun ortalama puannn 3,00n altnda olduu grlmektedir. Deerlendirme leine gre okullarn hedefe ulama dzeylerinin de birbirlerine yakn oranlarda olduu grlmektedir. Be okulun genel toplamnn baar dzeyinin zerinde olduu sonucundan yola karak, etkinlik rneklerinin amaca uygun retim yntem ve teknikleri kullanlarak hazrland ve uyguland sylenebilir.
34
u Bar Demirci
5/8lik Aksak ly Kavrama ve Uygulayabilmeye likin Etkinlik rnekleri 1. Etkinlik rencilere daha nce kulaktan renmi olduklar basit, bileik ve aksak llerde yazlm eser rnekleri ksa ksa dinletilir ve bu eserlerin ritmine uygun vurular yapmalar istenir. Bu ritimlere 5/8lik aksak usl de eklenir ve zellikle aksak usl deki (5/8lik) rnek esere elik ederken, rencilerden sa ellerini sraya vurup kaldrrken ise 3e kadar saymalar istenir. renciler 5/8lik ritmi rahat vurmaya baladklarnda ise bu harekete hecelerin sylenmesi de eklenir. rencilere getirdikleri defleri sa ellerine almalar ve ellerini yukar kaldrmalar sylenir. Ardndan 5/8lik aksak usln kuvvetli zamanlar def ile vurularak duyurulur. Daha sonra ise bu dzenli vurulara 5/8lik oy liman trksnn szleri ve ezgisi de eklenir. rencilerden trknn ritmine uygun kendi hareketlerini yaratmalar beklenir. Bu trknn aksak usl de yazlm bir trk olduu sylenir ve bu konuda baka bir bilgi verilmez. Bu almalarda sonra rencilere, daha nceki snflarda sadece kulaktan verilen 5/8lik aksak ly, dier ller arasndan ayrt edebilmelerine ynelik almalar yaptrlr.
2. Etkinlik rencilerin daha nce kulaktan rendikleri oy liman isimli trk, dizek zerinde gsterilir ve notalar ile sylemeleri ve almalar salanr. 5/8lik lnn oluumu ema zerinde gsterilir ve 5/8lik aksak l hakknda bilgi paylalr. Ardndan alma kitab, 2. etkinlikte verilen oy liman isimli trkdeki l izgisi eksikliklerin giderilmesi ve trknn seslendirilmesi salanr.
35
3. Etkinlik ve 4. Etkinlik rencilerden bir sonraki hafta iin 5/8lik aksak lde bir eser rnei bulmalar istenir. Bu eserin szlerini yazmalar, szlere denk gelen kuvvetli vurular tespit etmeleri ve eseri kulaktan sylerken ritim algs ile kuvvetli vurular belirlemeleri istenir. rencilerin daldalan trksn kuvvetli vurularna dikkat ederek seslendirmeleri salanr. stenirse alternatif etkinlik olarak 5/8lik aksak lde yazlm olan yurdumda arks da kulaktan retilerek rencilerin seslendirmeleri salanabilir. 5/8lik Aksak ly Kavrama ve Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Genel Bulgular ve Yorumlar Bu blmde, 5/8lik aksak ly kavrama ve uygulayabilme hedefine etkinlik rnekleri dorultusunda ulaabilmeye ilikin 5 okuldan elde edilen genel bulgular aklanm ve yorumlanmtr. Tablo 4. 5/8lik Aksak ly Kavrama ve Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Bulgular
ANOVA Tablosu 5/8lik aksak ly kavrama ve uygulayabilme 1.Gzlem Okulu 2.Gzlem Okulu 3.Gzlem Okulu 4.Gzlem Okulu 5.Gzlem Okulu Total N Ort. Std. Hata 0,966 0,919 1,033 1,033 0,943 0,990 1,205 0,304 H0 Kabul F (P) Karar
10 10 10 10 10 50
2,40 2,20 2,20 2,20 3,00 2,40
Tablo 4deki B1 kazanmna ilikin hedefe ait ortalama puanlar incelendiinde, 5. gzlem okulunun 3,00lk bir oranla ksmen baarl, 1. gzlem okulunun 2,40lk bir oranla ksmen baarl, 2. 3. ve 4. gzlem okullarnn 2,20lik bir oranla ksmen baarl, olduu grlmektedir. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin 5/8lik aksak ly kavrama ve uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplam 2,40lk bir oranla ksmen baarl olmutur eklinde yorumlanabilir. Gzlem okullarnn gzlem tablosundaki sonularna incelendiinde, 5. Gzlem okulunun ortalama puannn 3,00, 1. 2. 3. ve 4. gzlem okullarnn kendi ierisindeki genel ortalamalarnn ise 3,00n altnda olduu grlmektedir. Deerlendirme leine gre okullarn hedefe ulama dzeylerinin de birbirlerine yakn oranlarda farklar gsterdii grlmektedir. Be okulun genel toplamnn baar dzeyinin altnda olduu sonucundan yola karak, etkinlik rneklerinin amaca uygun retim yntem ve teknikleri kullanlarak hazrlanmad ve uygulanamad sylenebilir.
u Bar Demirci
6/8lik Bileik ly Kavrama ve Uygulayabilmeye likin Etkinlik rnekleri 1. Etkinlik 6/8lik hatrla sevgili isimli ark kaset veya cd den duyurularak mziin kuvvetli vurularnn renciler tarafndan hissedilmesi beklenir (1. ve 4. vurulara dikkat ekilir). Ardndan bu usuln iki zamanl olduu ve 3+3 biiminde olutuu ifade edilerek, 6/8lik usuln farkl devinimler yardmyla da rencilere hissettirilmesi salanr. rencilerin daha nce bu ritimde seslendirdikleri arklarn olup olmad konusunda n bilgiler yoklanr. Ardndan hatrla sevgili isimli ark kulaktan renilir ve renciler gruplara ayrlarak arkya uygun biimde kendi danslarn yaratrlar. 2. Etkinlik rencilerin 6/8lik ritmi bedensel olarak hissetmeleri salandktan sonra, tahtaya yazlm olan aahtan gelirem trksnn notalarna dikkat ekilir. Konuyla ilgili olarak; Trknn l belirteleri nedir? Trknn kuvvetli vurular nerede olabilir? 6/8lik lde hissedilen ritmik yap sembolletirilmek istenirse nasl bir sembol ortaya kar? vb. sorular sorulur. rencilerden sorular zerine dnceleri alndktan sonra ise eksik bilgiler tamamlanarak 6/8lik l hakknda bilgi paylalr. 6/8lik lnn bileik l olduu ve 6/8lik lnn 3sekizlik+3sekizlik= 6sekizlik nota srelerinden olutuu belirtilir. renilen bilgilerden yararlanlarak aahtan gelirem trks ve yangn arks zerinde benzer almalar yaplr. 6/8lik Bileik ly Kavrama ve Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Genel Bulgular ve Yorumlar Bu blmde, 6/8lik bileik ly kavrama ve uygulayabilme hedefine etkinlik rnekleri dorultusunda ulaabilmeye ilikin 5 okuldan elde edilen genel bulgular aklanm ve yorumlanmtr. Tablo 5. 6/8lik Bileik ly Kavrama ve Uygulayabilme Hedefine, Etkinlik rnekleri Dorultusunda Ulaabilmeye likin Bulgular
ANOVA Tablosu 5/8lik aksak ly kavrama ve uygulayabilme 1.Gzlem Okulu 2.Gzlem Okulu 3.Gzlem Okulu 4.Gzlem Okulu 5.Gzlem Okulu Total N Ort. Std. Hata 1,080 0,667 1,269 1,247 0,738 1,183 4,857 0,002 H1 Kabul F (P) Karar
10 10 10 10 10 50
2,50 2,00 2,50 3,00 3,90 2,78
F: Hesap, N: Kii (denek) Says, (P): Anlamllk Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
37
Tablo 5deki B1 kazanmna ilikin hedefe ait ortalama puanlar incelendiinde, 5. gzlem okulunun 3,90lk bir oranla byk lde baarl, 4. gzlem okulunun 3,00lk bir oranla ksmen baarl, 1. ve 3. gzlem okulunun 2,50lik bir oranla ksmen baarl, 2. gzlem okulunun 2,00lk bir oranla ok az baarl olduu grlmektedir. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin 6/8lik bileik ly kavrama ve uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplam 2,78lik bir oranla ksmen baarl olmutur eklinde yorumlanabilir. Gzlem uygulanan okullarnn gzlem tablosundaki sonularna incelendiinde, 4. ve 5. gzlem okulunun kendi ierisindeki genel ortalamalarnn 3,00 ve zerinde, 1. 2. 3. gzlem okulunun kendi ierisindeki genel ortalamasnn ise 3,00n altnda olduu grlmektedir. Deerlendirme leine gre okullarn hedefe ulama dzeylerinin de birbirlerine yakn oranlarda farklar gsterdii grlmektedir. Be okulun genel toplamnn baar dzeyinin altnda olduu sonucundan yola karak, etkinlik rneklerinin amaca uygun retim yntem ve teknikleri kullanlarak hazrlanmad ve uygulanamad sylenebilir. Sonu Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin bildii nota srelerinin yan sra onaltlk nota sresini uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplamnn, 3,30luk bir oranla byk lde baarl bulunduu sonucu ortaya kmtr. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin hece ban alglama ve uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplamnn, 2,86lk bir oranla ksmen baarl bulunduu sonucu ortaya kmtr. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin uzatma ba ve uzatma notasn alglama ve uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplamnn, 3,50lik bir oranla byk lde baarl bulunduu sonucu ortaya kmtr. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin 5/8lik aksak ly kavrama ve uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplamnn, 2,40lk bir oranla ksmen baarl bulunduu sonucu ortaya kmtr. Be okulda yaplan gzlemler sonucu B1 kazanmna ilikin 6/8lik bileik ly kavrama ve uygulayabilme hedefine, etkinlikler boyutunda ulama dzeyi ortalamalar genel toplamnn, 2,78lik bir oranla ksmen baarl bulunduu sonucu ortaya kmtr. neriler B1 kazanmna ilikin hece ban alglama ve uygulayabilme hedefine ynelik etkinlik rneklerinin daha kolay anlalr oyunlara dntrlerek, hece bann tam olarak ne anlama geldii retilebilir. Daha sonra hece ba ezgiler ve trklerle rneklendirilerek pekitirilebilir. B1 kazanmna ilikin 5/8lik aksak ly kavrama ve uygulayabilme hedefine, ulaabilmeye ynelik etkinlik rneklerinin karmak halden ka38 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Bar Demirci
rlp daha basit, yaln anlalr bir hale getirilmesi dnlebilir. Ayrca 5/8lik aksak lye ilikin etkinlik rneklerinin basit ve bileik llerle birlikte deil de bal bana bir konu olarak ele alnp ilenmesi, aksak lnn daha kolay anlalmasn salayabilir. B1 kazanmna ilikin 6/8lik bileik ly kavrama ve uygulayabilme hedefine, ulaabilmeye ynelik etkinlik rneklerinin mesleki mzik eitimi retim yntemleri ve teknikleri kullanlarak deil de daha basit retim yntem ve teknikler kullanlarak rnein kulaktan ark retimiyle anlam kargaasna yol amadan retilmesinin daha olumlu sonular douraca dnlebilir.
Kaynaka ALBUZ, A., ZDEMR, N. (2007). 2006 lkretim Mzik Dersi retim Programnn Genel Mzik Eitimde iddetin nlenmesine Ynelik Rol, levi ve nemi, Ulusal Sanat Eitimi Sempozyumu Sanat Eitimi ve iddet Gazi niversitesi Ankara. DEMRC, B. (2009). lkretim Mzik Dersi 6. Snf retim Program, retmen Klavuz Kitab ve renci alma Kitaplarnn Uygulamadaki Grnmne Ynelik Deerlendirilmesi, Yaymlanmam Doktora tezi, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, Ankara. ELLIOT, W. E. (1979): The Edicational Imagination, Macmillan Publishing Co. Inc, New York. HARRISON, L. N. (1983): Getting Started in Elementary Music Education, Prentice-Hall, Inc, Englewood Cliffs, New Jersey. HOFFER, C. R. (1983): Introduction to music Education, Wadsworth Publishing Company, Belmort California. KARASAR, Niyazi (2007): Bilimsel Aratrma Yntemi, Nobel Yayn Datm Ltd. ti, Ankara. NEWMAN, G. (1984): Theaching Children Music Fundamentals of Music and Method, Wm. C. Brown Publishers, United States of America. SNMEZ, Veysel (2001): Program Gelitirmede retmen Elkitab, An Yaynclk, Ankara. UAN, Ali (2005): nsan ve Mzik nsan ve Sanat Eitimi, Evrensel Mzik Evi, Ankara. VARI, Fatma (1997): Eitimde Program Gelitirme, Alkm Kitaplk Yaynclk, Ankara.
39
AN EVALUATION ON MUSICAL PERCEPTION AND LEARNING*

Bar DEMRC**
Abstract The aim of this study was to determine the achievements through the activities samples of the acquisition B1 Use Basic Music Writings and Elements addressed in teaching program named Musical Perception and Learning of 2006 primary education music classes of sixth grade level. It was also intended to focus on evaluations and suggestions offered for providing more effective teaching through instruction progress. Universe of this study consisted of Primary Schools of central districts of Ankara depended on Ministry of National Education. By choosing five Primary Schools depended on ankaya, Kazan, Keiren, Yenimahalle districts for observation practices, sample group was formed. To analyze all data based on observation, one-way ANOVA was used. After collecting all data, positive and negative results were acquired about the achievement level within the sample of Musical Perception and Learning instruction field of sixth grade level music teaching program. Necessary suggestions related to negative sides were offered for the results Key Words: Teaching program of music classes, instruction field, evaluation of teaching program of music classes
This study was produced from the Doctorate Thesis named An Evaluation on Practicing Teachers Book and Students Workbook Based on Music Classes 2006 Primary Education Teaching Program. Dr.; Gazi University Gazi Faculty of Education Department of Fine Arts Teaching Music Teaching Programme. 40 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
YRTC BLE DAYALI BREYSEL TUTUMLARIN PYANO ALMA BAARISINA ETKS

M. Kayhan KURTULDU*
zet Piyano eitiminde bireylerin piyano almaya ve almaya olan bak alar, baar dzeyini etkileyen unsurlardan biridir. Bireylerin piyano almaya ve almaya olan isteksizlikleri yada olumsuz tutumlar, baarl olma yolunda nemli bir engeldir. Bu almada piyano rencilerinin, piyano algsna olan tutumlarnn baar dzeyi zerindeki etkisi ortaya konulmutur. Yaplan almada piyano eitimi alan ve piyanoya kar olumlu ve olumsuz tutumlar gelitirmi olan iki rencinin baar dzeyleri, test tekrar test yolu ile belirlenmitir. Deneme ncesinde deerlendirmeye alnacak olan rneklem grubuna ksa bir tutum lei uygulanm ve elde edilen sonular piyano dersi notlar ile karlatrlmtr. Piyano eitimine ynelik temel bak alarn ieren ksa tutum lei yardmyla zt ynde eilim gsteren iki renci seilmitir. Belirlenen renciler ile farkl iki zamanda test tekrar test yolu ile uygulamalar yaplm ve sonular deerlendirilmitir. Deerlendirmeler sonucu elde edilen veriler istatistik ilemlerden geirilmitir. Yaplan karlatrmal istatistiksel lmler neticesinde, piyano eitiminde kiisel tutumlarn nemli rol oynad belirlenmitir. Anahtar Szckler: Yrtc bili, tutum, piyano, piyano eitimi
Giri Mzik eitiminde baarl olmann nemli faktrlerinden biri, bireylerin kendi renme aktivitelerini kontrol edebilmesidir. Eitim sreci ierisindeki her renci kendi renmesinden sorumludur ve renmeyi hedefledii materyale ynelik gsterdii tutumun da nemi byktr. Gnmz eitim yaklamnda renci merkezli bir gr yatmaktadr. Dolaysyla rencilerin kendi renmelerini kontrol etmeleri ve bilinli hareket etmeleri gerekir. Fakat zellikle denetimin hemen her aamada etkin olmas gerektii mzik eitiminde, bireylerin renmesini denetleme ve yaklamlarn belirleme konusunda yalnz kalmamas gerekir. rencilerin kendine ait bilii ynetme becerilerinin gelitirilmesi, ortaya koymas gereken mzikal performans konusunda bilinlendirilmesi ve bylece olumlu tutumlar gelitirerek baarya ulamas iin yardmc olunmaldr. Bireylerin kendi renmesini kontrol etmesi ve gelitirdii tutumlar konusunda yarglara varabilmek iin yrtc bili sreleri ve tutumlarn yaps konusunda bilgi sahibi olunmas gerekir. Bu blmde yrtc sreler ve yaps hakknda bilgi verilmeye, ayn zamanda tutum kavram ile ilgili aklamalar yaplmaya allmtr.
Yrd. Do. Dr.; Karadeniz Teknik niversitesi Fatih Eitim Fakltesi Mzik Eitimi ABD Stl/Trabzon Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 41
Yrtc Bilie Dayal Bireysel Tutumlarn Piyano alma Baarsna Etkisi u
Yrtc Bili (Yrtc Kontrol) Bilisel psikologlarn birou kimi bireylerin neden dierlerinden daha fazla ve etkin rendiini ve rendiklerini daha net hatrladklarn aratrmtr. Yaplan aratrmalar neticesinde yrtc kontrol olarak isimlendirdikleri sreleri ortaya koymulardr. Yrtc kontrol, bireylerin renme ve bilisel srelerini denetleyebilme ve kontrol edebilme sistemine verilen isimdir. Bireylerin bilisel aktivitelerini kontrol eden bu sreler, bilgi ileme sistemi ierisindeki bilgi akn dzenleyerek rehberlik eder. Yrtc bili (metacognition), bilie ilikin bilgidir. Yrtc bili renenlerin benimsedikleri belli renme stratejilerini kullanma yetenekleri ve kendi dncelerine ilikin dnmeleridir. Yrtc bili bireyin kendi bili yaps ve renme zelliklerinin ayrdnda olmasdr (Suba, 2003, 280). Yrtc kontrol sistemi, bireyin kendi renmesinin iki temel ynn kontrol etmesini salamaktadr. Bunlardan biri gdsel srelerin (motivational processes) kontrol, dieri ise bilgiyi ileme ile ilgili olan tm srelerin kontroldr. Yani bilginin alclardan duyusal kayta, duyusal kayttan ksa sreli bellee, ksa sreli bellekten uzun sreli bellee yada tepki reticilere verilmesi ve bilginin uzun sreli bellekten geri getirilmesindeki tm bilisel srelere rehberlik edip bunlar kontrol eder (Senemolu, 2005, 334). Dier bir deyile bili bireylerin zihinsel renmelerini ierirken, yrtc bili renmeyi izleme, kontrol etme ve deerlendirme srelerini ierir (akrolu, 2007). Yrtc bili kavram Flavell (1979) tarafndan; girdileri bilinli ekilde yaplandrma ve bellee alma, bellekte bulunan bilgileri tarama ve iinden gerekli olan bulup karma ilemi; bellekte bulunan bilgileri izleme ilemleri ve depolanm bu bilgilerin farknda olma olarak aklanmtr (zsoy, 2008). Birey bilisel olarak zihinsel aktiviteleriyle kendi renmesini gerekletirebilir. Ayn zamanda renmesini kontrol edebilme zelliine de sahip olan birey, yrtc kontrol mekanizmasyla renme srecini izleyip denetleyebilir. Yrtc kontrol rendiklerimizi gzden geirmemizi, renme srecindeki durumumuzu denetlememizi ve nasl renmemiz gerektii konusunda deerlendirmeler yapabilmemizi salar. Yrtc bili yaantlar, daha nce kazandmz yrtc bili bilgileri tarafndan ekillendirilebilir. Bunun tersi olarak, yrtc bili yaantlar, yrtc bili bilgimize (kiiler, grevler ve stratejiler hakknda) katkda bulunabilir (Ektem, 2007). Bilii ynetme srecinin etkin kullanlmas, bireyin renme faaliyetlerini dorudan etkilemektedir. Dolaysyla yrtc biliin etkinlii renmenin etkinliiyle doru orantldr. Bu srelerin etkin kullanlmas, bireyin kendi bilisel becerilerinin farknda olmas ve bilii ynetme srecini nasl kullanacan bilmesini gerektirir. Bilii ynetme srecinde kullanlacak davranlar 6 basamakta toplamak mmkndr (ztrk, Ksa, 2003, 275). Sorular sormak Planlamak Uygulamak zlemek ve kontrol etmek Yenilemek Kendi kendini test etmek
u M. Kayhan Kurtuldu
Tutum Kavram ve Tanm Davran bilimlerinde lmeye ve aratrmalara konu olan psikolojik deikenlerden biri de tutumdur. Tutumlarn llebilmesi tanmlanabilmesine baldr. Tutum, belirli nesne, durum, kurum ya da dier insanlara kar renilmi, olumlu ya da olumsuz tepkide bulunma eilimidir. Bu adan bakldnda ilgilerle tutumlar birbirine benzer. Fakat ilgiler bir bireyin kendi etkinliklerine ilikin duygu ve tercihleriyle snrldr. Tutumlar ise, rnein bir ahlaki deer yargsn onaylama ya da onaylamama gibisinden bir davran eilimine sahip olmadr (Tufan, Gdek, 2008). Sosyal psikolojinin nemli balklarndan biri olan tutum; alanyaznda, bireylerin davranlarna yn verebilen psikolojik bir e olarak tanmlanmaktadr. Tutumlar belirli bir ynde davranmaya hazrlk ya da eilim olarak grlmekte ve davrana ilikin bilgiler tadna inanlmaktadr. Ayrca tutumun bir bireyin nasl davranaca zerinde etkili olduuna deinilmi, ancak davran olduu gibi iermedii belirtilmitir. Bu tanm ve yaklamlardan tutumlarn bireylerin davranlarnn ne ynde olabileceine ilikin veriler tad sonucunu karmak olasdr (zmente, zmente, 2009). Sosyal psikologlar tutum konusunda ortak bir tanmda birlememilerdir. Yayla (2006) tutumun muhtelif baz tanmlarn eitli aratrmaclardan u ekilde aktarmaktadr. Bohner (2002)e gre tutum, bir insann aklnda bulundurduu ve daha sonra fark ettii herhangi bir eydir. Arkona (2005)a gre, genelde birok akademisyenin kabul ettii bir tasvir ile tutum, bir insana atfedilen, onun psikolojik bir nesne ile ilgili dnceler, duygu ve davranlarn bir dzen iinde oluturan bir eilimdir. Erene (2001) gre tutum, bireyin i dnyasnn bir yn ile ilgili olarak, belirli deer yarglarna ve inanlarna bal olarak ortaya kan coku ve tanma sreleridir. Petty v.d. (1994)e gre tutum hafzada saklanan ve durumlar karsnda tekrar ortaya kan dnce btn, psikolojik bir durumdur. Erdoan (1997:363)a gre kiinin olaylar karsndaki tutumu, o olay hakkndaki bilgisi ve davranlarnn evrimi sonucu elde ettii etkilenme katsays ile kiinin o olay hakkndaki bilgisinin toplamdr (Akt; Yayla, 2006). Tutumlar, insan davranlarnn en nemli tayin edicilerinden biridir (Kan, Akba, 2005). nsanlarn davranlar tutumlardan ak ekilde etkilenir. Tutumlar birok yolla renilirler. Tutumlar bir tek olay sonucunda olutuu gibi bir ok yaant sonucunda da oluabilir. Btn bunlarn yannda tutumlar sklkla baka insanlarn davranlarn taklit ederek renilir (Arslan, 2008). zetle tutum, istenen ya da istenmeyen bir ekilde, insana, olaya ya da gre tepkide bulunmak iin renilen bir durumdur. (Tufan, Gdek, 2008). Tm bu tanmlar incelendiinde, tutumlarn deiebilir ya da deitirilebilir olduu grlmektedir. Buna gre, olumsuz tutum olumlu, olumlu tutum ise olumsuz tutuma dnebilmektedir. Tutumlarn, dnce ve davranlara temel oluturduu, ynlendirdii dikkate alndnda, bireyin baarya ynlenmesinde olumlu tutum gelitirmenin gereklilii gze arpmaktadr (Canakay, 2006). Bir tutum genellikle, bireyi tutum nesnesine kar davranlarda bulunmaya eilimli klar. Bir nesneye ynelik olumlu tutumu olan birey, bu nesneye kar olumlu davranmaya, ona yaklamaya, yaknlk gstermeye, onu desteklemeye, yardm etmeye ynelik olacaktr. Bir nesneye ynelik tutumu olumsuz olan birey ise, bu nesMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 43
neye ilgisiz kalma veya ondan uzaklama, eletirme, hatta ona zarar verme eilimi gsterebilecektir (Uzun, Salam, 2006). Bireylerin bir olay yada durum karsnda gsterdii tutumlar, mzik eitiminde de kendini gstermektedir. Tutumlar mzik eitiminde bireylerin aldklar eitime yada zel olarak mzik eitiminin herhangi ynne ynelik olumlu yada olumsuz ynde geliebilir. Tutumlar bu zellikleriyle genellikle mzik eitiminde baar yada mzikal geliim gibi deikenlerle ilikilendirilmektedir. Mzik eitiminde tutumlarn, srece dorudan etki edebildii bilinmektedir. Dolaysyla mzik eitiminde baarnn salanmasnda tutumlarn varl, rol ve gelitirilmesi gereklilii gz ard edilemez. Tutumlar mzik eitiminin tm boyutlarnda baar yada baarszl salayan unsurlar ierisinde deerlendirilmelidir. rencinin baarl ya da baarsz olmasnn nedenleri, kukusuz ok ynl ve ok deikenli olarak dnlmesi gereken, nemli bir sorundur. Bu durum, rencinin kendisinin dndaki nesnel koullardan gelebilecei gibi, kendi yapsnda var olabilecek psikolojik nedenlerden de kaynaklanabilir. znel ve nesnel koullarn birbirleriyle olan karlkl etkileimi, baar ve baarszln temel belirleyicisi olmaktadr (Kl, 2006). Bir derse kar olumlu tutum gelitirme; derse katlma istei, karlk vermekten tatmin olma, bir deeri olduunu kabullenme ve bir deer olarak kabulne taraftar olma eklindeki davranlar ierir (Kan, Akba, 2005). rencilerin gsterdii baarszlklarn temelinde yatan nedenleri doru belirlemek, onlarn ortadan kaldrlmas yada olumlu ynde gelitirilmesi iin atlmas gereken nemli bir admdr. Dier baz nedenler gibi olumsuz tutum ve davran ierisinde olan rencilerin, bu tutumlar gelitirilebilir ve bylece baarnn artmas salanabilir. Hargreaves ve dierleri (2007) tarafndan yrtlen almada 29 mzisyen ve eitimcinin ncesinde bir lek yardmyla, sonrasnda ise deneysel bir deneme aamasndan sonra tutumlarndaki deime izlenmitir. almada katlmclarn genel durularnda bir deime olmad gzlenirken, mzik eitimine ynelik baz tutumlarnda olumlu ynde gelimeler grlmtr (Hargreaves, vd., 2007). lgili almadan elde edilen sonu mzik eitiminde ve zellikle mzik eitiminin nemli bir boyutu olan alg eitiminde, tutumlarn gelitirilmesine olanak olduunu gstermektedir. rencilerin olumsuz tutum ierisinde olmalar, phesiz alg almaya olan ilgileri, motivasyonlar ve becerilerini olumsuz etkileyecektir. Dolaysyla rencilerin gelitirdikleri olumsuz tutumlarn giderilmesi mmkn olan durumlarda ortadan kaldrlmas yada gelitirilmesi esastr. Piyano eitiminde rencilerin piyanoya kar gelitirdikleri olumsuz tutumlar, eitli sebepler altnda incelenebilir. Bu sebepler ierisinde piyanonun zor bir alg olmas, uzun, bilinli ve planl bir alma gerektirmesi, temel alg olarak her eitim sisteminde vazgeilmez bir alg olmas ve rencinin kendi kiisel yaklamlar gerei piyano algsn benimseyememesi gibi nedenler saylabilir. Fakat neden her ne olursa olsun mzik eitiminde temel alg olan ve rencilerin gerek akademik hayatnda, gerekse mezuniyet sonras yaantlarnda ska bavuraca piyano algsnn, neminin kavratlarak olas baarszlklarn nne mmkn olduu lde geilmesi gerekir. rencilerin piyano algsna ynelik gsterdii olumsuz tutumlar, altklar ortam, aldklar eserler yada ierisinde bulunduklar gnlk yaamsal etkenler
44
nedeniyle kendini gsterebilir. Dier baz nedenlere gre daha geici olan bu gibi durumlar, rencilerde ksa sreli yada belli dnemlik motivasyon kayplarna veya olumsuz yaklamlara sebep olabilir. rencilerin bu ve benzeri durumlar karsnda doru ynlendirilmesi, piyano algsnn zorluu karsnda pein bir yenilgiye kaplmamalar asndan nemlidir. Piyanoya ynelik olumlu tutumlarn gelitirilmesi ve srdrlmesi iin, rencilerin piyano algsnn nemi ve gereklilii ile birlikte nasl verimli alabilecekleri konusunda bilgilendirilmeleri gerekir. rencilerin piyano dersinde rendikleri teknik ve mzikal bilgileri, nasl kendilerine ynelik kazanca dntrebilecekleri konusunda bilin sahibi olmalar, onlarn piyano algsna ynelik baklarn ve tutumlarn da etkileyecektir. Yntem Evren rneklem almann evrenini Eitim Faklteleri Gzel Sanatlar Eitimi Blmleri Mzik Eitimi Anabilim Dal 2. snf rencileri oluturmaktadr. almann rneklemi tutum lei uygulamasnda 2008 2009 Eitim retim Yl Gz Yarylnda Karadeniz Teknik niversitesi Fatih Eitim Fakltesi Mzik Eitimi Anabilim Dalnda renim gren 2. snf rencilerinden, deneysel uygulamada ise ayn snftan piyano eitimine ynelik tutumlar farkllat tespit edilen iki renciden meydana gelmektedir. Verilerin Toplanmas Yaplan almada ilk olarak piyano eitimi, renci tutumlar ve yrtc bili konularnda literatr taramas yaplmtr. Yaplan literatr taramas neticesinde, yrtlmesi planlanan almann deneysel deseni ortaya karlmtr. Deneysel uygulama ncesinde aratrmac tarafndan, literatrdeki rneklerinden faydalanlarak gelitirilen 11 soruluk ksa tutum lei uygulanmtr. lek uygulamas, birlikte allmas planlanan 2. snf rencilerinden 30 kiilik bir gruba uygulanmtr. Tutum lei uygulamasyla, piyano eitimine ynelik tutumlar birbirinden zt ynde belirgin lde farkllaan iki rencinin belirlenmesi amalanmtr. Tutum lei uygulama srecinin sonunda yaplan analizler neticesinde ayn snfta piyano dersine ynelik tutumlar birbirine tamamen ters iki renci tespit edilmitir. rencileri piyano dersine ynelik grlerinin sorguland tutum leinde, likert tipinde beli cevap lei kullanlmtr. Gelitirilen tutum leindeki sorular, rencilerin piyano algsna, piyano almaya, piyano almaya, piyano eserleri dinlemeye ve piyanoda kendini rahat hissetmeye ynelik grlerini tespit etmek amacyla hazrlanmtr. Gelitirilen lek, deneysel alma iin belirlenen 2. snf rencileri ierisinde olumlu ve olumsuz tutum gelitiren rencilerin durumunu tespit etmek ve deneysel almaya veri toplamak amacyla hazrland iin soru ve denek kapsam asndan geni tutulmamtr. Tutum leinden elde edilen sonular farkl bir tablo ile incelenerek, katlan rencilerin uygulamann yapld gz yaryl piyano dersi ortalamalar da deerlendirmeye alnmtr. lein uyguland 2. snflarn genel eilimi ve 2008 2009 gz yarylnda piyano dersi genel baar not ortalamalar karlatrlarak yarglara varlmtr. Tutum leinin uygulanma srecinin tamamlanmas ve deerlendirmenin yaplarak denemeye alnacak rencilerin belirlenmesini takiben, deneysel alma sreci balatlmtr. Deneysel almada her ikisi de piyano algsna ynelik zt
ynde olumlu ve olumsuz tutum sergiledii anlalan iki renci kullanlmtr. Yaplan deneysel alma iin iki farkl piyano paras belirlenmi her ikisi de iki kez olmak zere drt uygulama srecinden geirilmitir. Piyano algsna ve piyano eitimine ynelik gsterilen olumlu ve olumsuz tutumlarn, deiken olabilecei, ortama bal geliebilecei yada tesadf olup olmadklar gerekesi ile her iki renci ile farkl gnlerde iki farkl eser zerinde test-tekrar test teknii ile lmler yaplmtr. Bu yolla rencilerin tutumlarnn piyano performansna yansmasnn, tekrarl lmlerle tesadf olmaktan kmas salanmtr. Tutuma ynelik baarnn llmesinde tek alma ve tek eser yeterli bulunmam, belli bir zaman sonra farkl bir ortamda farkl bir para ile yeni bir deneme daha yaplmtr. Yukardaki dnce nda yrtlen almada, ilk olarak Barov, N. ve Diner, D. Piyano Albmnden O. Beringere ait Gzel Ay isimli para, daha sonra ise Burgmller F. Twenty-Five Easy and Progressive Studies for The Piano kitabndan LArabesque isimli para kullanlmtr. Deneme srecinde her iki renci ile ayr zamanlarda allm, alma esnasnda dier renci ile ayn yer yada salonda bulunulmam ve sergilenen tm performanslar kamera ile kayt altna alnmtr. Uygulamalar ncesinde seilen paralar iin birer lek gelitirilmi ve performanslar bu lek yardmyla puanlanmtr. Deneysel alma sreci birinci ve ikinci para iin ilk alma (deifre) ve son alma olarak iki ayr oturumda gereklemitir. lk para olarak seilen Gzel Ay arks, yarm saatlik bir alma srecinin balangcndaki deifre ilk alma ve sonundaki son alma performanslar ile birinci oturumda deerlendirilmitir. lk para ile ilgili almann bitirilmesini takiben bir sonraki hafta, LArabesque isimli para rencilere aldrlmtr. Bu eserde de renciler deifre ilk alma ve son alma performansnda deerlendirilmi, alma yine yarm saat srmtr. lk alma (deifre) deerlendirmesinde, rencilerin paray ikinci kez deifre ettii alma performans dikkate alnmtr. Yaklak iki haftaya yaylan deneme sreci ierisinde rencilerin performanslar her parada iki kez lme tabi tutularak deerlendirilmitir. lek yardmyla ve kamera kaytlarndan yola klarak yaplan deerlendirme neticesinde, rencilerin performanslarndan aldklar puanlar belirlenmitir. Deneysel alma sonrasnda elde edilen verilerin, tutuma bal olup olmadnn tespitine yardmc olmas dncesiyle, denemeye alnan iki rencinin piyano dersi ve ana alg derslerindeki baar durumlar belirlenerek karlatrlmtr. Verilerin Analizi rencilerin gsterdii performanslarn puanlanmasn takiben istatistik lm sreci balamtr. Bu srete ilk olarak 2. snflara uygulanan tutum leinin geerlik ve gvenirlii hesaplanm ve verilen cevaplara ynelik frekans ve yzde dalmlar belirlenmitir. lee ynelik frekans ve yzde dalmlar tablolatrlarak yorumlanmtr. Tutum leine ynelik gvenirlik hesaplamasnda Cronbachs Alpha lm yaplmtr. Bu lm sonucunda Alpha katsays ,80 olarak tespit edilmitir. Alpha lmnde kan bu sonu, lein yksek dzeyde geerli ve gvenilir olduu sonucunu ortaya koymaktadr. statistik lm srecinde her iki rencinin aldklar puanlar, normallik dalm testine tabi tutulmu ve kan sonucun normal dalm gstermedii anlalmtr. Bu sonu istatistik lmde parametrik olmayan testlerin uygulanmas gerektiini gstermektedir. Normallik dalmndan elde edilen veriler nda, rencilerin performans puanlarnn karlatrlmas iin
Mann Whitney-U testi uygulanmas dnlmtr. Yaplan U testi lmleri, her iki rencinin her iki para iin sergiledii drt farkl performans deerlendirme altna almtr. lm sreci sonunda, renci performanslarna uygulanan U testi sonular tablolatrlarak yorumlanmtr. alma iin yaplan tm istatistik ilemlerde SPSS 11,5 paket program kullanlmtr. Bulgular Bu blmde, her iki renciyle yaplan almada elde edilen verilerin, istatistik deerlendirme sonrasnda ortaya kan sonular deerlendirilmektedir. rencilerin ilk para iin yaplan ilk alma ve son alma srecinden aldklar puanlar, ikinci para iin yaplan ilk alma ve son alma srecinden aldklar puanlar ve bu puanlara ait istatistiksel U testi lm sonular, ayr ayr tablolatrlarak yorumlanmtr. Tablo 1 rencilerin lk Paradan Aldklar Puanlarn Dalm
renci 1 Deifre alma sonras renci 2 Deifre alma sonras
Basamaklar
Puan
Sesleri doru alma Btnlk (tempo devamll) Nota deerlerini doru alma ki el egdm (uyumluluk) Teknik Eseri temposunda alma Toplam
30 20 15 15 10 10 100
25,59 5,75 15 13,12 7,75 0 67,21
27,53 16,50 15 15 8,2 8 90,23
17,84 2,25 13,62 13,12 5,75 0 52,58
23,42 11,25 13,62 15 9,1 5 77,39
Tablo 1de yer alan veriler incelendiinde, rencilerin deifre ve alma sonras performanslarnda hissedilir bir art olduu grlmektedir. Normal bir dalm olan bu artn, eseri yarm saat ierisinde dzenli olarak almaya bal gerekletii anlalmaktadr. Dier yandan her iki rencinin deifre aamasnda eseri temposunda alma ve duraksamadan alma (btnlk) basamaklarnda problem yaad grlmtr. Bu durum deifre aamasnda olmas muhtemel bir durum olduu iin dikkate alnmamtr. rencilerin birbiri arasndaki puan dalmna bakldnda, birinci rencinin hemen her basmakta ve her deerlendirme sonrasnda ikinci renciden baarl olduu grlebilmektedir. Nota deerlerini doru alma ve iki el egdm haricinde tm basmaklarda birinci renci daha baarl bir grafik izmektedir. lk alma srecinde 14,63 puanlk, son alma srecinde ise 12,84 puanlk bir fark olumutur. Oluan farkn son alma srecinde ok az dmesi yarm saatlik almann etkisiyle gereklemitir. Fakat her iki lmde de piyano dersine ve piyano alma kavramna olumlu yaklaan rencinin, daha baarl olduu grlmektedir.
47
Tablo 2 rencilerin kinci Paradan Aldklar Puanlarn Dalm

renci 1 Deifre alma sonras renci 2 Deifre alma sonras
Basamaklar
Puan
Sesleri doru alma Btnlk (tempo devamll) Nota deerlerini doru alma ki el egdm (uyumluluk) Teknik Eseri temposunda alma Toplam
30 20 15 15 10 10 100
23,59 5,25 15 12,35 7,75 0 63,94
26,25 15,50 15 14,25 9,1 8 88,10
18,84 3,25 11,85 12,25 6,75 0 52,94
22,42 12,25 15 13,25 8 5 75,92
Tablo 2 incelendiinde rencilerin ikinci paradan aldklar puan dalmlarnn tablo 1de yer alan verilerle benzerlikler tad grlmektedir. Her iki renci de btnlk ve eseri temposunda alma konusunda ilk deerlendirmelerde skntlar yaamtr. Fakat yine ilk parada olduu gibi birinci renci ve ikinci renci arasnda belirgin bir fark olutuu grlebilmektedir. lk alma srecinde 11 puanlk, son alma srecinde ise 13,18 puanlk bir eilim gerekletii ve bu eilimin birinci renci ynnde olduu hissedilmektedir. rencilerin gerek birinci parada, gerekse ikinci parada gsterdikleri performans ve aldklar puanlar, gelitirdikleri olumlu ve olumsuz tutumlarn devamll niteliindedir. Tablo 3 rencilerin Aldklar Puanlara Ynelik U Testi lm Sonular
Eser 1. Para Grup 1. renci 2. renci 2. Para 1. renci 2. renci X 2,00 1,00 2,00 1,00 lm lk alma Son alma lk alma Son alma Sra Ort. 59,89 83,81 58,44 82,81 U ,000 p ,317
rencilerin aldklar puanlarn istatistik deerlendirmesi sonucu ortaya kan dalm gsteren tablo 3e gre, uygulama srecinde yer alan her iki para da anlaml eilimler gereklemitir. Tabloda yer alan sra ortalamalar incelendiinde her iki rencinin ilk alma ile son alma performanslarnn belirgin bir ekilde artt anlalmaktadr. rencilerin genel ve ortak baar durumlarnn dalmn simgeleyen sra ortalamasna gre renciler, ilk alma srelerinde 59,89 ve 58,44 dzeyinde baarl olurken, son alma srecinde bu baarlar 83,81 ve 82,81 dzeyinde gereklemitir. Bu durum rencilerin her ikisinin de kendi ierisinde son alma srecinde, ilk almaya gre art gsterdiine iaret etmektedir. rencilerin gsterdii performans artnn deifreden almaya fark ettii dnlrse, sra ortalamasnn beklenen sonucu verdii sylenilebilir.
rencilerin gsterdii performansn birbiri arasndaki karlatrlmasnda dikkate alnan ortalama (X) dalmnn her iki parada da birinci renci ynnde gerekletii grlmektedir. Ortalama dalmnda birinci renci ynnde 2,00, ikinci renci ynnde 1,00 dzeyinde gerekleen sonucun, birinci rencinin daha baarl olduu sonucunu ortaya kardn sylemek mmkndr. Dier yandan renciler aras lm sonularnn p<,05 dzeyine gre anlaml bir eilim gsterdii (U = ,000) grlmektedir. Oluan anlaml fark ve bu anlaml farkn ortalama dalmna gre birinci renci ynnde eilim gstermesi, her iki parada birinci rencinin daha baarl bir performans sergilediini gstermektedir. statistik lm sonular ve baar puanlar dikkate alndnda, rencilerin piyano almaya kar gsterdikleri olumlu ve olumsuz tutumlarn baar zerinde belli oranda etkili olduu sylenilebilir. Deneme srecinde birlikte allan rencilerden her iki almada elde edilen verilerin, alma kapsamnda geerliliini koruduu ve elde edilen durumun tesadf yada baka bir etkene bal gelimedii sonucuna ulamak iin, rencilerin uygulamann yapld dneme ait ders notlar da incelenmitir. Bu inceleme sonucu, her ikisi de anaalg keman rencisi olan rencilerin piyano ve bireysel alg (keman) notlar deneysel almann sonularyla karlatrlmaktadr. renciler 2008 2009 gz dneminde piyano dersinden farkl ynde notlar almtr. Birinci renci AA notu ile dnemi bitirirken, ikinci renci CB notu ile dnemi tamamlamtr. Bu durum deneysel almada ortaya kan durumun bir benzeri eklinde yorumlanabilir. Dolaysyla rencilerin piyano dersine ynelik tutumlarnn sadece almaya zg deil, genel bir etkileim ierisinde gerekletii grlmektedir. Dier yandan rencilerin kendi bireysel alglarnda AA ve BA notlar ile birbirine olduka yakn bir baar grafii izdii tespit edilmitir. Yaplan inceleme her iki rencinin keman algsna olan tutumlarnn, benzer boyutta ve olumlu dzeyde gerekletii, fakat piyano algsna olan tutumlarnn farkllat anlalmtr. Yaplan deneysel uygulama ile rencilerin genel eilimleri, birbiriyle ok yakn benzerlikler tamaktadr. Tablo 4 rencilerin Tutum leine Verdikleri Cevaplara Ynelik Sonular
Tamamen Katlyorum Kararszm Katlmyorum Hi Katlmyorum %3,4 %3,4 %3,4 %6,9 %10,3 %13,8 Katlyorum %37,9 %37,9 %27,6 %27,6 %37,9 %20,7 %31 %48,3 %20,7 %20,7 %17,2
1.Piyano dersi mzikal geliimim iin gereklidir. 2.Piyano dersinden keyif alyorum. 3.Piyanoda ett ve eserlere almak her zaman houma gider. 4.Piyano alarken kendimi gevek hissederim. 5.Piyano eserlerini dinlemeyi severim. 6.Piyano dersinde rendiklerimin yeterli olmadn dnyorum. 7.Piyano dersinde seilen eserleri beenirim. 8.Piyano derslerinin uygulan biiminden memnunum. 9.Piyano almak benim iin ok zevklidir. 10.Piyano dersi en sevdiim derstir 11.Piyano derslerini sabrszlkla beklerim
%44,8 %24,1 %6,9 %6,9 %37,9 %13,8 %13,8 %6,9 %3,4
%13,8 %31 %41,4 %34,5 %13,8 %27,6 %34,5 %27,6 %51,7 %20,7 %44,8
%6,9 %24,1 %31 %6,9 %34,5 %34,5 %17,2 %13,8 %41,4 %20,7
49
Tablo 4 incelendiinde uygulamann yapld 2. snf rencilerinin sorulara verdii cevaplarn orta, ksmen de ortann zerinde bir eilim sergiledii anlalmaktadr. Birinci soruda olduka yksek dzeyde olumlu gerekleen sonular, beinci soruda da yaklak oranlarda gereklemitir. Dier sorularda %30lu ve %40l dzeylerde eilimlerin gerekletii ve bu eilimlerinde sklkla Katlyorum, Kararszm ve Katlmyorum seeneklerinde ylma gsterdii anlalmaktadr. Hi katlmyorum seeneinde kayda deer bir ylma olmamas, iki soruda yksek dzeyde olumlu bir eilim gereklemesi ve dier sorularnda orta yada ksmen st dzeylerde grnmesi, lei cevaplayan rencilerin piyano dersine ynelik ortann zerinde bir tutum sergiledii sonucunu desteklemektedir. Dier yandan lei cevaplayan rencilerin, 2008 2009 gz yaryl piyano dersi ortalamalar deerlendirildiinde, tutum leinde gsterdikleri eilime atfta bulunan bir not dalmna sahip olduklar gzlenmitir. Piyano dersi snf not ortalamas puan olarak 64 puana, harf notu ortalamas olarak da 2,56 ile CB notuna (2,50) denk gelmektedir. Puan olarak 100 puanlk sistem, ortalama olarak da 4lk sistem dnlrse, rencilerin piyano dersi not ortalamalarnn ortann zerinde bir eilime sahip olduu sylenilebilir. renciler tutum leini cevapladklar dnemde, lekte sergiledikleri ortann ksmen zerindeki eilimlerini, ders notu ortalamasnda da sergilemitir. Bu durum rencilerin piyano dersine ynelik tutumlarnn, piyano not ortalamasyla nemli lde benzetiini ortaya koymaktadr. Sonu Piyano eitimi srecinde bireylerin piyano algsna olan yaklamlar, piyano dersini yada piyano almay benimsemesi, alma azmini, motivasyonu ve dolaysyla baary da dorudan etkilemektedir. Bireyler gnlk yaantlarnda olumsuz tepki verdikleri ileri yapmakta yada sorumluluklar yerine getirmekte isteksiz olabilirler. Bu isteksizlik yaplan ilerin yada ortaya koyulan performanslarn kalitesini etkilemektedir. Birey olumsuz bir tutumla yaklatnda performans da buna bal olarak zayflayacaktr. Dolaysyla performans kayb yaayan bireyin baar dzeyi de dme eilimi gsterecektir. Piyano eitiminde de benzer bir biimde isteksiz renciler yada piyanoya kar olumsuz bir tavr ierisinde olan renciler, doal olarak baar grafiklerinde bir d yaarlar. Yaplan almada rneklem grubu olarak seilen 2. snf rencilerinin ve deneysel alma iin seilen iki rencinin piyano dersine ynelik tutumlar, alma becerilerini nemli lde etkilemitir. Gelitirilen tutum lei uygulamas sonucunda rencilerin ortaya koyduu eilim, ortann ksmen zerinde gereklemitir. Elde edilen bu sonucun, lein cevaplanmas ile ilgili bir sapma gerekletirebilecei dncesiyle, kan sonucun rencilerin ayn dnem piyano dersi not ortalamalar ile karlatrlmas dnlmtr. Yaplan karlatrmada rencilerin lei cevaplarken sergiledikleri tutumun, not ortalamasnda da benzer biimde yer ald gzlenmitir. Piyano dersine ynelik ortann ksmen zerinde bir tutum gelitiren rencilerin, ayn dnem not ortalamalar da ortann ksmen zerindedir. Dolaysyla lei cevaplayan rencilerin hem verdikleri cevaplar, hem de aldklar notlar, piyano dersine ynelik tutumlarn byk apta ortaya koymaktadr. Bu durum 2. snf rencilerinin piyano dersine ynelik tutumlarnn piyano performanslarn ve baarlarn belirlemede etkili olabilecei sonucunu karmza karmaktadr.
50
Tutum leinde elde edilen sonularn, bireysel anlamda salamasnn yapld deneysel almada, cevaplar ierisinde olumlu ve olumsuz yzdelik dalm byk apta temsil eden iki renci belirlenerek uygulama srecine geilmitir. Deneysel uygulama srecinde elde edilen verilerin, lek ve not ortalamas karlatrlmas aamasnda oluan sonulara yakn olduu gzlenmitir. Gerek ilk alma,gerekse son alma lmlerinde olumlu tutuma sahip rencinin daha baarl bir grafik izdii grlmtr. Birinci renci olarak adlandrlan bu rencinin, dier renciye oranla daha etkili bir performans sergiledii anlalmaktadr. Piyano eitimine ynelik olumlu tutuma sahip rencinin daha baarl olduu, dier rencinin de birinci renciye gre daha dk puan ald gzlenmektedir. Bu iki renci arasnda oluan puan dalm ve istatistiksel anlamllk, olumlu yada olumsuz tutumlarn belirleyici rol oynad sonucunu ortaya koymutur. statistiksel lm sonular ve rencilerin piyano ve bireysel alg notlar arasndaki karlatrma sonucu da benzer sonular iaret etmektedir. rencilerin gerek lee verdikleri cevaplar, gerek uygulamada gsterdikleri performanslar, gerekse not durumlar ortaya kan tutumlarn ve piyano alma baarsna etkilerinin, gerek deerler olduu sonucunu desteklemektedir. Piyano dersine ynelik tutumlarn performansla ilikisinin belirlenmeye alld uygulamada, rencilerin lee verdikleri cevaplarn tesadf yada ortam gerei olmadnn belirlenmesi sebebiyle, iki ynl bir alma yrtlmtr. Yaplan ilk tutum lei uygulamas ve elde edilen sonularn ders ortalamasyla karlatrlmas yeterli grlmedii iin, seilen iki renci zerinde deneysel uygulama yaplmtr. Tm bu srelerin sonunda yaplan karlatrma ve deerlendirmeler rencilerin piyano dersine, piyano almaya, piyano almaya olan tutumlarnn, piyano alma becerileri ve performanslarna dorudan etki ettii grlmtr. Piyano eitimi alan bireylerin piyano algsna olan yaklamlar ve piyanoya ynelik tutumlar, akademik baar grafiinde nemli bir etkendir. Bu etken bireylerin piyano almaya istekli olmalar yada ondan kamalar sonucunu douracak ve motivasyonu etkileyerek baarya etki edecektir. Zira her hangi bir mzikal performansn iyi icra edilmesi, icracnn motivasyonu, istei ve azmi ile doru orantldr. Bu sebeple piyano eitimi srecinde rencilerin piyano algsna kar gelitirdikleri yaklamlar ve tutumlar, belli dnemlerde irdelenmeli ve olumsuz tutum gelitirmi olan rencilerin yaklamlarnn dzeltilmesi salanmaldr. rencilerin gelitirebilecekleri olumsuz tutumlarn sebeplerinin belirlenmesi ve gerekli rehberliin salanarak rencilerin motive edilmesinde, piyano eitimcilerinin rol olduka nemlidir. Eitimciler mmkn olan her durumda bu gibi rencilere rehberlik ederek, onlarn olumlu tutumlar gelitirmesine yardmc olmaldr. rencilerin alma ortamlarn ayarlamas ve alma plann doru yapmasndan daha ok eitimcilerin rehberlii esastr. Olumlu motivasyonun salanmas ve baarnn arttrlmasnda rencilere nasl almalar gerektii ve bu almalar neticesinde ne kazanacaklar retilmelidir. Planl almas salanan ve nasl almas gerektiini bilen renciler hem baar asndan, hem motivasyon asndan, hem de olumlu yaklamlar asndan gelime kaydedecektir.
51
Yrtc Bilie Dayal Bireysel Tutumlarn Piyano alma Baarsna Etkisi u Kaynaka Arslan, A. (2008). retmen Adaylarnn Bilgisayar Destekli Eitim Yapmaya Ynelik Tutumlar le z Yeterlik Alglar Arasndaki liki, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7(24), 101-109, www.esosder.org Bykztrk, . (2001). Deneysel Desenler, ntest Sontest Kontrol Grubu Desen ve Veri Analizi, Ankara, PegemA Yaynclk. Bykztrk, . (2004). Sosyal Bilimler in Veri Analizi El Kitab, Ankara, PegemA Yaynclk. Canakay, E. U. (2006). Mzik Teorisi Dersine likin Tutum lei Gelitirme, Ulusal Mzik Eitimi Sempozyumu, 26-28 Nisan, Pamukkale niversitesi Eitim. Fakltesi, Denizli. akrolu, A. (2007). stbili, Trkiye Sosyal Aratrmalar Dergisi (TSA), 11(2), 21-27. Ektem, I. S. (2007). lkretim 5. Snf Matematik Dersinde Uygulanan Yrtc Bili Stratejilerinin renci Erii ve Tutumlarna Etkisi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Gelen, . (2004). Bilisel Farkndalk Stratejilerinin Trke Dersine likin Tutum, Okuduunu Anlama ve Kalcla Etkisi, 13. Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay, 6-9 Temmuz, nn niversitesi Eitim Fakltesi, Malatya. Hargreaves, D. J., Purves, R. M., Welch, G. F., Marshall N. A. (2007). Developing Identities and Attitudes in Musicians and Classroom Music Teachers, British Journal of Educational Psychology, 77, 665682. Kan, A., Akba, A. (2005). Lise rencilerinin Kimya Dersine Ynelik Tutum lei Gelitirme almas, Mersin niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 1(2), 227-237. Kl, I. (2006). Agsl rencilerinin Piyano Derslerindeki Baar Durumlarnn Deerlendirilmesi, Ulusal Mzik Eitimi Sempozyumu, 26-28 Nisan, Pamukkale niversitesi. Eitim. Fakltesi, Denizli. Kostka, M. J. (2002), Practice Expectations and Attitudes: A Survey of College-Level Music Teachers and Students, Journal of Research in Music Education, 50(2), 145-154. zmente, S., zmente, G. (2009). alg almaya likin Tutum, Bireysel zellikler ve Performans Dzeyi likileri, Kastamonu Eitim Dergisi, 17(1), 353-360. zsoy, G. (2008). stbili, Trk Eitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 713-740. ztrk, B., Ksa, . (2003). Geliim ve renme Psikolojisi (Ed. Binnur Yeilyaprak), Ankara, PegemA Yaynclk. Senemolu, N. (2005). Geliim renme ve retim, Ankara, Gazi Kitabevi. Suba, G. (2003). Geliim ve renme (Ed. Ayten Ulusoy), Ankara, An Yaynclk. Smbl, A. M., Tfeki, S., Kocaman, Y., Ar, M. A., Karagzl, M. (1998). niversite rencilerinin alma Alkanlklarnn Baz Deikenler Asndan Karlatrlmas, 7. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, 9-11 Eyll, Seluk niversitesi Eitim Fakltesi, Konya Swanwick, K., Lawson, D. (1999), Authentic Music and its Effect of Attitudes and Musical Development of Secondary School Students, Music Education Research, 1(1), 47 60. Tufan, E., Gdek, B. (2008). Mzik retmenlii Mesleine Ynelik Tutum leinin Gelitirilmesi, Trk Eitim Bilimleri Dergisi, 6(1), 25-40. Uzun, N., Salam, N. (2006). Orta retim rencileri in evresel Tutum lei Gelitirme ve Geerlilii, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 30, 240-250. Yayla, H. E. (2006). G ve Yetki likilerinin Muhasebe Bilgisi Kararlar zerindeki Etkisi: Trkiyedeki zel Hastaneler zerine Yapsal Bir Model nerisi, Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits.
52
EFFECT OF METACOGNITION BASED INDIVIDUAL ATTITUDES TO PIANO PLAYING SUCCESS

M. Kayhan KURTULDU*
Abstract Individuals approaches to playing and practicing in piano education, is one of the element that effect level of success. Unwillingness and negative attitudes of individuals to the piano playing, is an important impediment over the success. In these study effects of the attitudes of piano students over the level of success in piano education has been studied. In the study, success level of two students taking piano education and have different positive and negative attitudes to piano playing have determined by the test retest technical. Before the experimental process a short attitude scale has applied to sample group that they take into assessment and achieved results have compared with piano class points taken by the students. Two students that have different attitudes have selected by the short attitude scale contains basic views about piano education. With these determined students experimental applications and evaluations have been made in different time period by test retest strategy. Achieved results at the end of the evaluation process have been achieved from statistically measurement. At the end of the comparative statistically measurements, it has determined that individual attitudes have an important role in piano education. Key Words: Metacognition attitude, piano, piano training
Assist. Prof. Dr.; Karadeniz Technical University Fatih Faculty of Education Department of Music Education Stl/Trabzon Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 53
LKRETM RENCLERNN FARKLI ZORBALIK TRLER LE KARI KARIYA KALMA SIKLIININ VE BOYUN EME DAVRANII LE DURUMLUK-SREKL FKE LE LKSNN KARILATIRILMASI
Sabiha HAKAN*
zet Aratrmada ilkretim rencilerinin, ne tr zorbalklarla, ne lde kar karya kaldklar ve zorbalk trlerinin grlme skl incelenmitir. Ayrca rencilerin zorbalk ile kar karya kalma trleri ile boyun eme ve fke dzeylerindeki fark incelenmitir. Aratrmann rneklemi 2007-2008 eitim ve retim ylnda Ankaradaki ilkretim okullar arasndan seilen be ilkretim okulunun 5inci ve 8inci snflarnda okuyan rencilerden olumaktadr. Random yntemiyle seilen 250 renciden bilgiler iddet Kaba G Anketi Boyun Eici Davranlar lei, Durumluk Srekli fke lei ve renci Kiisel Bilgi Formundan elde edilmitir. Aratrmada elde edilen verilerin analizinde t-testi kullanlmtr: Zorbalk ile az kar karya kalan I. grup ve zorbalk ile en ok kar karya kalan II. grup olarak snflandrldktan sonra karlatrmalar bu iki grup arasnda yaplmtr. Aratrmada zorbaln grlme skl ve trleri ise frekans ve yzdelik ile yorumlanmtr. Verilerin deerlendirilmesinde ve hesaplanm deerlerin bulunmasnda SPSS istatistik paket program (15.0 versiyonu) kullanlmtr. Aratrmadan elde edilen bulgularn anlamllnn yorumlanmasnda P 0.05. anlamllk dzeyi lt olarak alnmtr. Aratrmann sonucunda belirtilen deikenler asndan bir fark elde edildii grlmektedir. Zorbaln tr ve skl asndan da anlaml dzeyde bir fark elde edilmitir. rencilerin zorbalk ile kar karya kalma trleri ile boyun eme ve fke dzeylerinde de anlaml dzeyde bir fark elde edilmitir. Anahtar Szckler: Zorbalk trleri, zorbalk, akran zorbal, fke, renci, boyun eme, zorba, okul zorbal
Giri Okullarda snf iinde ve dnda saldrganln bir tr olan zorbalk, gcne gvenerek bakalarna sz hakk ve davran zgrl tannmamas olarak tanmlanmaktadr (T.D.K.2005.s.2241).Zorbalk (bullying) bir birey veya grup tarafndan, savunmasz olan bir kiiye kar yaplan, fiziksel veya psikolojik sonular olan
Yrd. Do. Dr.; Ufuk niversitesi Eitim Fakltesi retim yesi. 54 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Sabiha Hakan
ve sreklilik arz eden bir iddet trdr (Olweus, 2002).Zorba (bully) ise fiziksel g ile birlikte saldrgan davran rntlerine sahip kii olarak tanmlanabilir (Olweus, 2002). ocuklarn eitim ve retimlerini olumsuz etkileyen bu durumun psikolojik ve sosyolojik etkilerinin okul yllarnn sonrasna da tand bilinmektedir. Olweuse (1994) bu etki yalnzca zorbala maruz kalanlarn deil, ayn zamanda bu zorbala tanklk eden ocukarn da alkanlk haline getirdikleri gzlenmektedir. Olweus 1978-1999 yllarnda Norve ve Finlandiya gibi lkelerin okullarnda yapt pek ok aratrmada iddetin de zorbalkla rten ve ayrlan yanlar bulunduunu vurgulamtr. Olweus (1994) iddet ve zorbaln saldrganca eylemlerin alt kategorileri olduunu zorbaln fiziksel boyutta ortaya ktn, yani iddetten ayrlan geni bir boyutu olduunu da vurgulamtr. rnein baz zorbalk trleri de bir tr saldrganlk olmasna karn iddet iermediinden, iddet olarak kabul edilmemektedir. Bu zorbalk trleri dalga geme, ad takma, kzdrma, sylenti karma (aslsz konularda). Bunun yannda pek ok iddet eylemi de zorbalk olarak adlandrlamaz demektedir. Zorbalkla ilgili derleme almasnda Pikin (2002) zorbaln tanmlarnn ortak noktalarn yle belirlemektedir. Bunlar; a) Zorbalk, bilinli ve kastl olarak yaplan ve kurbana, fiziksel, zihinsel, sosyal ya da psikolojik zarar verme amac gden sz ve eylemleri ierir. b) Zorbaln belli bir sre tekrarlanma zellii vardr. c) Kurban kendini koruyamayacak ve savunamayacak durumdadr. Zorba eylemlerini bireysel ya da grupla yapabilecekleri gibi, kurbanlar da bu eylemlerden bireysel ya da grup olarak zarar grebilirler. d) Zorbalk byme dneminin olaan bir evresi bir ocuun geirmesi gereken herhangi bir zorlu srecin bir paras deildir. Zorbalk ocua fiziksel ve duygusal olarak ciddi zararlar verebilir. Nelson (2000 s.1-2) ise zorbalk trlerini ve zorbal u ekilde tanmlamaktadr.Zorbalk; daha iri yapl, daha gl ve g sahibi bir ocuun daha kk ya da daha gsz bir ocua, ya da bir grup ocuun tek bir ocua yapt taciz edici davranlar kapsayan ve sreklilik gsteren olaylardr demektedir. Nelson zorbalk trlerinin aadaki ekillerde olduunu da belirtmektedir.Szl zorbalk; adlar takma, kk drme, tehdit etme.Fiziksel zorbalk; vurma, elme takma, iteleme, tekmeleme, ya da ocuun eyalarn alma veya onlara zarar verme.Sosyal zorbalk; ocuu dlama, nemsememe ve hakknda sylentiler karma.Psikolojik zorbalk; ocuu srekli izleme ya da ters bakmadr. Zorbann zellikleri; aldr etmez, seicidir, inkarcdr, piman olmaz, tertipidir, gce eilimlidir, teekkr etmez, bencildir, esnek deildir, gvensiz ve olgunlamamtr. ekici ve mantkl olabilir. Zorba kiiye davranlarnn uzun srdrme olana veren ekici olabilme yeteneidir. Bu zellik ona zorba davranna hedef olmayanlar arasnda kendisine geni bir izleyici kitlesi bulma olaan verir (Psikoloji Dnyas, 2006). Seluk ve N. Gner (2000) Zorbalk davrannn kma nedenlerinin bazlarn yle sralanabileceini belirtmilerdir. Kiinin mizac, gencin anne ya da babasndan isteklerine saldrgan yollarla sahip olmas, kiiye, istediine sahip olabilmek iin saldrganlk dnda baka yollarn da olduunu gsterecek birinin olmamas, evredeki insanlarn zorbalk ie yarar mesajn vermesi, anne baba retmen ve arkaMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
55
lkretim rencilerinin Farkl Zorbalk Trleri ile Kar Karya Kalma Sklnn ve ... u
dalarnn zorbala her boyun eilerinde rtl ya da ar olarak bu mesaj vermeleri bykler tarafndan dvlen ve cezalandrlan ocuklar ve genler, bunun bir sonucu olarak kendilerinden daha kk ve zayf olan ocuklarn cann yakarlar. Olumlulardan ok, olumsuz szler duyan ocuk ve genler kendileriyle ilgili iyi duygulara sahip olmazlar. Bakalarna saldrmak, kendilerini gl hissetmelerini salar ve bundan dolay olduka dikkat ekerler.Bu ocuklar ve genler iin olumsuz olsa bile dikkat ekmekte ve n sahibi olmak, hi dikkat ekmemekten daha iyidir. Akran grubu zorbal destekler. Baz durumlarda geni akran grubundan yer edinebilmek ve gl arkadalklar kurabilmek iin zorbalk yapar. Akran gruplar eteler biiminde kendilerini gsterebilirler. Bu etelerin kendilerine zg giyinileri ve konumalar eyalar olabilir. Okul ortamnda zaman zaman kendilerini gstermekten holanrlar. ocuklar ounlukla ilkokul ve orta okulun ilk yllarnda zorba davranlarla daha sk karlamaktadrlar. (Nelson, 2000.s.1-2). Nelson, ocuun zorba davranlarla kar karya kaldn fark etmenin ok zor olabileceini belirtir ve yle devam eder; Zorbala uram ocuklar halihazrda dier ocuklarla ya da retmenleri ile anlama sorunu yayor olabilirler. Zorbalk yapan ocuklar tarafndan ounlukla bu nedenle seilmektedirler.Zorbalk, ounlukla gzden uzak, retmen ya da dier yetikinlerin bulunmad yerlerde meydana gelmektedir. Zorba davranlarla karlaan ocuklar, kendilerini zayf ve gsz hissetmeleri nedeniyle ya da durumlarn daha da ktletirecei kansyla, ounlukla hi kimseye aklama yapmak istemezler. Ayrca bakalarn ele vermenin ya da dier ocuklarn gruplarn aa vurmann yanl olduunu dnrler. Problem lkretim rencilerinin zorbalkla kar karya kalma trnn ve sklnn boyun eme ve durumluk srekli fke ile ilikisi nedir? Aratrmann Amac Bu aratrmann amac, a) lkretim 5inci ve 8inci snflarna giden rencilerin kar karya kaldklar zorbaln grlme skl, b) Zorbaln boyun eici davranlar, durumluk ve srekli fke dzeylerinde nasl bir farkllamaya neden olduunu aratrmaktr. Aratrmann nemi Zorbalk rencilerin sosyal, psikolojik ve akademik geliimlerini ve salklarn olumsuz bir biimde etkileyen ciddi bir sorundur. Bu sorun nedeniyle pek ok rencinin okulu sevmedii, devamszlk yapt, dolaysyla hem baarlarnn dt hem de kendilerini deersiz hissettikleri gzlenmektedir. Bu sorun sadece zorbala urayan rencilerin deil, ayn zamanda zorba davranlar alkanlk haline getiren, zorba davranlarnn etkisinin bazen yetikinlikte de devam ettiini gsteren aratrma bulgular bulunmaktadr. Bu aratrma; okullarda zorbalk sorunun en aza indirilebilmesi iin tm okul alanlarnn ve ailelerin bu sorunla hep beraber mcadele etmesi bakmndan nemlidir. Okul zorbal konusunda rencilerin, retmenlerin, yneticilerin ve velilerin farkndalk dzeylerinin artrlmas asndan nemlidir.
56
u Sabiha Hakan
lgili Aratrmalar Yldrm (2001), 8 ve 11 ya gruplarndaki ocuklarda zorbalk, poplarite ve aile ortam arasndaki ilikilerini aratrdnda; ocuklar a) zorba b) kurban, c) zorba/kurban ve ) kontrol grubu olmak zere drt farkl gruba ayrldktan sonra yetitirildikleri aile ortam ve popler dlanan gibi sosyometrik deerlendirmeler asndan karlatrlmtr. Aile ortam asndan gruplar arasnda bir farkllk bulunmamtr. birlii yapma, kavga etme, rahatsz etme, liderlik ve ekingenlik gibi davran zellikleri asndan ise gruplar arasnda bir farkllk ortaya kmamtr. Zorbalklarda kavga etme ve rahatsz etme zellikleri yksek bulunurken, kurbanlarda ekingenlik zellii daha yksek bulunmutur. En az sevilenler, zorbalar ve zorba kurbanlardr. Kurbanlar ve kontrol grubundaki ocuklar, zorba ve zorba/kurbanlara gre daha fazla sevilen ocuklar olarak deerlendirilmilerdir. Kapc (2004) ise, lkretim rencilerinin zorbala Maruz Kalma Trnn ve Sklnn Depresyon Kayg ve Benlik Saygs ile likisi adl aratrmasnda; 206 rencinin %40nn bedensel, szel, duygusal ve cinsel zorbala maruz kaldn ve yksek dzeyde maruz kalan ocuklarla dk dzeyde maruz kalan ocuklar, karlatrldnda hem daha yksek durumluk kayg hem de daha yksek srekli kayg belirtileri gsterdikleri saptanmtr. Avustralyada zorbalkla ilgili olarak yaplm en kapsaml aratrmaya gre her hafta 8 ile 17 yalar arasnda yaklak be ocuktan biri zorba davranlarla karlamaktadr (Nelson, 2000.s.1-2). Kanadal aratrmaclar Craig ve Pepler (1997) akranlarn ifade ettiklerine gre zorbaln %85inin snfta ve okul bahesinde olduunu vurguladklarn bildirmilerdir. Olweusun (1999) yapt okul temelli nleme almasnda ise depresyon orann ok dk olduu vurgulanmaktadr. Olweus 8-15 ya arasndaki ocuklar arasnda Olweus Zorbal nleme Programn uygulam bunun sonucunda akranlar arasnda olan ve zorbalk ieren davranlarda azalma olduunu ve akran ilikilerinin gelitiini belirtmektedir.Salmonun (1998) lkretim okulundaki ocuklar zerinde okul zorbalnn, kayg depresyon ve kendine sayg konularnda yapt alma sonularna gre, zorbala urayan ocuklarn yksek kayg dzeyine sahip olduklar, zorbalk yapan ocuklarn da dk kayg dzeyine sahip olduklar grlmtr. Cinsiyet asndan bakldnda ise erkeklerin dorudan zorbalk yaptklar, kzlarn ise dolayl zorbalk yaptklar grlmektedir. Smmith ve Shargn (1994) aratrmas da bu bulgular desteklemektedir. Otuz be lkenin katlmyla, gerekletirilen kesitsel bir aratrmada ergenlerin %35i son birka ay iinde en az bir kez okulda arkadalarna kabadaylk/zorbalk yaptklarn ve %34 ise kabadayla/zorbala uradklarn bildirmilerdir. Bu aratrmada ise stanbulda Lise son snfn yar ylnda arkadalarna en az bir kez kabadaylk/zorbalk yaptklarn, %20si kabadayla/zorbala uradklarn ve %9,4 hem kabadaylk/zorbalk yaptklarn hem de kabadayla/zorbala uradklarn bildirmilerdir. Ankarada yaplan bir aratrmaya gre ise 694 rencinin hepsinin kabadayla uradn bildirmitir (Alikaifolu, 2007.s.1).
57
Olweus (1970) 1970li yllarda Norve ve svete 150 bin 1inci ve 9uncu snf rencilerinin %85i, 3-5 ay iinde bir ok kez ya da daha sk kabadaylk/zorbalk yapma ve kabadayla/zorbala urama eklinde kabadaylk zorbalk davranlarna kartklarn bildirmilerdir. rencilerin %27si ise kabadaylk/zorbalk yaptklarn bildirmilerdir. Kabadayla / zorbala uramak ocuun fiziksel saln psiko-sosyal ve akademik yaantsn etkileyebilir. zsayg eksiklii, depresyon yalnzlk hissi, kayg (anksiyet) kendini salksz hissetme, baars ve karn ars gibi somatik yaknmalar ve intihar dncesi gibi bulgular kabadayla/zorbala urayan ocuklar da dier ocuklardan daha sk tespit edilmitir. Kabadayla zorbala urayanlarn okula gitmek istemedikleri ve devamszlk oranlarnn yksek olduu ve akademik baarlarnn dk olduu gsterilmitir. stanbulda yaplan aratrmada da pasif olarak kabadayla, zorbala urayan ocuklarn, kabadaylk/zorbalk yapan ve kabadaylk/zorbalk olaylarnda yer almayan ocuklardan daha ok duygusal sorunlar, kayg, depresyon somatik (bedensel) yaknmalar ve ie kapanma gsterdikleri saptanmtr. Aratrmalar ocukluunda kabadayla / zorbala uram gen erikinlerde, bu olaylarn baz etkilerinin devam ettiini gstermitir. 6nc ve 9uncu snflar arasnda kabadayla/zorbala urayan erkek ocuklar incelenmi ve bu ocuklarn 20li yalarda yatlarndan daha depresif olduklar ve zsayglarnn yetersiz olduu saptanmtr (Akt;Alikaifolu, 2007.s.1-2). Aratrmalar kabadaylk/zorbalk yapan ocuklarn baskn karakter yapsnda abuk fkelenen, kurallara uymakta zorlanan ve iddeti bir zm yolu olarak gren ocuklar olduunu gstermitir. nteractive (2001) tarafndan Amerikan Devlet Okullarndaki 11 ve 18 ya aras 2064 renci zerinde yaplan aratrmann raporuna gre; kzlarn %83 erkeklerin de %79u zorbalkla kar karya kaldklarn belirtmilerdir. rencilerin %76s fiziksel zorbalkla kar karya kaldklarn %58inin de fiziksel olmayan zorbalkla kar karya kaldklarn belirtmilerdir. Zorbaln krsal ya da kent okulunun fark ettirmedii de vurgulanmtr. Trk Eitim Senin (2005) lkretim 7inci ve 8inci Snflarnda Okuyan rencilerin Okulda iddet ve Taciz Kavramlarna likin Kavramsallatrmalar adl aratrma ilkretimin 7inci ve 8inci snflarda okuyan 1136 renci zerinde yaplmtr. Bu rencilerin %50,3nn kz renciler %49,7sini erkek renciler oluturmaktadr.Aratrmada istemediiniz halde size yapldn ve ayp olduunu dndnz davranlarda bulunan ocuklar var m? sorusuna; rencilerin %53,47 evet cevabn vermitir. rencilerin %67,2si erkeklerin, %2,9u kzlarn, %3,8inin de hem erkeklerin hem de kzlarn ayplanacak davranlar daha ok yaptklarn dndklerini belirtmilerdir. Ayp davranlar daha ok erkeklerin yaptn syleyenlerin %61,9u kz, %38,1i erkek rencilerden olumaktadr. Ayp davranlar kzlarn daha ok yaptn belirten rencilerin ise; %23kz, %76,9u da erkek rencilerden olumaktadr. rencilerin %42,8nin szl taciz ile, %23,7sinin fiziksel taciz ile, %24,7si ise cinsel taciz ile kar karya kaldklarn belirtmilerdir. Kz renciler taciz kategorisine giren davran trlerinden en fazla taciz ieren davranlardan rahatszlk duymaktadrlar. Bunu srasyla szl taciz ve fiziksel taciz izlemektedir. Erkek renciler ise en ok szl taciz trleri iinde yer alan davranlardan rahatszlk duyduklarn ve ayplandklarn belirtmilerdir.
58
u Sabiha Hakan
Lise rencileri Arasndaki Zorbalk adl almalarn Ankaradaki Lise rencilerinden 692 renci zerinde yapan Kepenki ve nkr (2002) u sonular elde etmilerdir. Lise rencilerinin %33nn szel zorbalk ile kar karya kaldklarn belirtmilerdir. %35,5inin fiziksel zorbalk ile kar karya kaldklarn, %28,3nn duygusal zorbalk ile kar karya kaldklarn, %15, 6snn ise cinsel zorbalk ile kar karya kaldklarn belirtmilerdir. Akademik yl boyunca kurbanlarn en azndan bir veya daha fazla zorbalk ile kar karya kaldklar grlmektedir. Erkek renciler daha ok fiziksel zorbalk ile kar karya kalmaktadrlar. Tekme ile saldrma, bak ile saldrma, kaba fiziksel hareket ve szel zorbalk ise, daha ok ad takma ile olmaktadr. Zorbaln drt (4) eidi arasnda itme ve ad takma kzlarda ve erkeklerde yaygn olarak grlmektedir. tme %58,1 kzlarda %63,5 orannda erkeklerde grlmektedir.rencilerin te biri zorbalkla ba etmek iin yardm almadklarn belirtmilerdir. Zorbalk %15,1 orannda zorbalk gc olan taklit etmekle balamaktadr. Her iki cinste drt zorbalk eidinin de kiide psikolojik sknt sosyal uyumsuzluk, dk psikolojik hali rapor etmitir. British Colombia niversitesince yaplan bir aratrmada da zorbalkla ilgili benzer sonular elde edilmitir. 8inci ve 10uncu snflar dzeyinde 490 renci zerinde yaplan bu aratrma gstermitir ki ocuklarn 564u okullarnda zorbalk ile kar karya kalmlardr. ocuklarn %12sinin haftada en az bir ve daha fazla dzenli olarak zorbalk ile kar karya kald ve % 13nun ise haftada en az bir ve daha fala dzenli olarak, dier rencilere, zorbalk yapt grlmtr. Belli bir zamanda okulda ilk yaplan zorbalk oran %72dir Okulda %64 orannda tahmin edilen zorbalk oran normal yaam biimi olarak kabul edilmektedir. rencilerin %6180i de zorbalarn okulda genellikle popler olduklarn ve arkadalar arasnda yksek bir konumda bulunduklarn belirtmektedirler. rencilerin %25-33 arasndakiler bazen zorbaln kaybedenlerin elenebilmesi iin kabul edilebilir olduunu belirtmektedirler. rencilerin %20-50 arasndakilerin ise zorbaln iyi bir ey olduun sylemektedirler. nsann kendini gl hissetmesinden dolay ve sorunlar zebilmesinden dolay iyi bir yntem olduunu belirtmektedirler (Akt; Ouz Polat.www.018.org.vurursankrlr. Blm.4.2006). Yoneyama, A. Naito (2003) Neden Baz nsanlar Dierlerine Kar Zorbadr adl almalarnda, Japon okullarndaki, bu inceleme otoriter, (yetkeci), hiyerarik (aamal) ve g baskn ilikilerin renciler arasnda yaygn olduunu belirtmektedirler. Arizonada Brosworthn (2001) 6-8 ya grubu 558 renci zerinde yapt aratrmada 228 rencinin ok az zorbalk yaptn, 243 rencinin orta dzeyde zorbalk yaptn, 87 rencinin ise fazlasyla, zorbalk yaptn vurgulamaktadr. Zorbalk yapan bu ocuklarn evde kt davran ile kar karya kaldklar, disiplin daha ok zor kullanlm ocuklarn olduu belirtilmektedir. Ayrca televizyondaki iddet ieren grntlerden etkilendikleri ve vurgulanmaktadr. Bu ocuklarn %32sinin vey anne ya da baba ile yaadn %36sn ise tek ebeveyn ile yaad belirlenmitir. Bunun yannda zorbalarn kurbanlar kadar yardma gereksinmeleri olduu da belirtilmektedir. Atinada pateraki ve Houndoumadinin (2001) 8-12 ya aras 1312 ilkretim rencisi zerinde yaptklar aratrmaya gre, ocuklarn % 14,7sinin zorbalk kurban, %6,25inin zorba, %4,8inin ise kendilerini zorba ve kurban ve zorba olaMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
59
rak tanmladklarn belirtmektedirler. Erkek zorbalarn daha ok dorudan fiziksel zorbalk yaptklar, kz ocuklarnn dolayl olarak zorbalk yaptklarn vurgulamaktadrlar. Zorbala akran basks ile katldklarna dair kantlarn ise bulunmadn belirtmektedirler.ocuklarn zorbalk ve boyun eici davranlarla kar karya kalmasnn tedavi edilmezse yetikinlik ana dek srd aratrmalarda grlmektedir. Bunu destekleyecek bir aratrmay Kaya, Gne, B.Kaya, Pehlivan (2004) Tp Fakltesi rencileri zerinde yapmlardr. Tp Fakltesi rencilerinde Boyun Eici Davranlar ve iddetle likisi adl almada; anne-baba arasnda fiziksel iddetin olmas ile rencilerin boyun eici davranlar arasnda anlaml bir iliki saptanmtr. iddet ile boyun eici davranlar arasndaki iliki yaratt zmszlk, aresizlik ve depresif duygu durumu araclyla boyun eici davranlarn ve ekingen tutumlarn gelimesini kolaylatrma biiminde olabilir. Boyun eici davranlarn geliiminde, aile iinde iddet yks yannda kiilik zelliklerinin de etkili olabilecei bildirilmektedir. Var olan sreen iddetin bireyin zdeim srelerini etkiledii, bireyin duygularn da vurma ve kendini ifade edebilme becerisini olumsuz ynde etkiledii dnlmektedir. Bu bulgu aile ii dinamiklerin ve anne-baba tutumlarnn nemine iaret etmektedir. aresizlik boyun eici davranlarn gelimesine frsat verdike aile ii kriz bymemekte ama boyun eici davranlar pekimektedir. Ayn zamada aile iinde yaayan iddet, ailenin paralanmasn engelleyici bir rolde oynayabilir. Boyun eicilik ile depresyon arasndaki pozitif iliki de bunu desteklemektedir.Kandemir ve zbayn (2009, lkretimde Alglanan Snf i Empatik Atmosfer ile Benlik Saygs Arasndaki Etkileimin Akran Zorbal le likisi adl aratrmalarnda, ilkretimin 6nc, 7inci ve 8inci snflarnda empatinin boyutlar (tenlik, znel alglama, koulsuz boyut) ile benlik saygs ile etkileiminin zorbalk puanlar arasnda anlaml bir fark bulunmutur. renciler arasnda zorbalk davranlar arttka benlik saygs dmektedir. ocua kar iddetin nlenmesinde retmenin roln ele alan Beyazova ve ahin (2001) u grleri ileri srmlerdir: ocuklarda her gn bir arada olup onlar srekli olarak gzlemleme olanana sahip retmenler, ocuklarn davranlar ya da grnmlerindeki en ufak deiiklii bile fark edip nedenini anlama konusunda zel bir neme sahip bulunmaktadrlar. ocuklar yatlaryla bir arada grdkleri iin aradaki fark daha iyi alglayabilirler. rnein ; deneyimli bir retmen, rencisinin yzende ya da vcudunda grd yara bere ile ilgilenip bana ne geldiini aratrabilir. Davranlarndaki ie kapanma, mutsuz, keyifsiz grnme, dikkatini toplayamama, okul baarsnda dme, hrnlk, saldrganlk, vb. deiiklikleri gzleyebilir. Bu sayede renciye yarar olabilecek zmler retilmesine katkda bulunabilirler. Clga (2001) ise bu denli hrpalann ve hakszla urayan ocuklarn haklarndan sz etmektedir; ocuun kii hak ve zgrlkleri, isim, vatandalk, uyruk, kimlik, kimliin korunmas haklarn, ocuun ifade zgrl hakkn, bilgilenme hakkn, dnce, vicdan, inan zgrl hakkn, dernek kurma zgrln, yardm amal yardm toplama hakkn, zel yaamn dokunulmazln, ikenceye tabi tutulmamasna, insanlk d zalimce ve kt muamele grmeme ve cezalandrmama haklarn ierdiini belirtmektedir.. Eicinin (2007) yapt aratrmaya gre, rencilerin temel ihtiyalarn (ait olma, elence, zgrlk ve g) karlanma dzeylerine gre zorbalk dzeyleri arasndaki fark anlaml bulunmutur.rencilerin temel ihtiyalarnn karlanma dzey-
60
u Sabiha Hakan
lerinde ykselme olduunda zorbalk dzeylerinde azalma olduu grlmektedir.Glasser (2003)a gre davranlar genetik olarak insanda var olan be temel ihtiyac karlamaya yneliktir. Seim teorisi insanlar gdleyen ve genlerine yerlemi 4 temel psikolojik ihtiyaca (ait olma-seme-seilme,g, zgrlk, elence) olduunu belirtir.Yalnz kalan, itilen ocuklarla zel olarak ilgilenilmesi gerekmektedir. Uludal ve Uanokun (2005) ilkretim beinci ve altnc snf rencilerini zerinde yaptklar aratrmada zorba/kurban, ocuklarn zorbala karmayanlara gre dier renciler tarafndan daha ok reddedildiklerini bulmulardr. Bu arada kurban ve zorba /kurban ocuklarn zorba ve karmayan ocuklara gre daha yalnz olduklar da grlmtr. Yntem Bu aratrma genel tarama modeline dayanmaktadr. ocuklar snflarnda, aratrmacnn eliinde kendi bildirimlerine dayanan lek ve envanterleri doldurmulardr. Evren Bu aratrmann evreni Ankara l merkezindeki 5 ilkretim okulundan olumaktadr. rneklem Ankara l merkezindeki Kl Ali Paa lkretim Okulu, Hamdullah Suphi Tanrver lkretim Okulu, Namk Kemal lkretim Okulu, Glen Muharrem Pakolu lkretim Okulu, Mustafa Kemal lkretim Okulundan sekisiz yntemle seilen 200 renci aratrmann rneklemini oluturmaktadr.Bu okullarn bulunduklar semtlerden farkl aile yaplarndan gelen ocuklarn dalmnn salkl olmas dikkate alnmtr Veri Toplama Aralar iddet Kaba G Anketi: Okullarda renciler arasnda yaanan zorbaln bedensel (itme, tekme atma gibi) szel, (ad takma, dedikodu yayma gibi) duygusal (gruptan dlama, eyalarna zarar verme gibi) cinsel (elle taciz, cinsellik ieren szler syleme gibi) olmak zere drt ayr kategoride inceleyen ankettir. (Eliot, 1997) nkr-Karaman ve Kepenki (2003) nerilen bu snflamalara uygun toplam 19 maddelik bu anketi gelitirmilerdir. Anketteki her bir maddenin uygulanma skl, Hibir zaman, Bir kez, Ara sra , ok sk, Her gn olarak deerlendirilmektedir. Bu aratrmada sorular maddenin anlalrln (Kapc, 2004) kolaylatrmak amacyla sorular: Okuldaki ocuk ya da ocuklar seninle alay ediyorlar m? Okuldaki ocuk ya da ocuklar senin hakknda dedikodu yapyorlar m? Biiminde sorulmutur. Ayrca ek madde olarak, belirtmek istedikleri baka bir rnek durumu yazabilecekleri de belirtilmitir. Boyun Eici Davranlar lei: P.Gilbert ve S. Allen (1994) tarafndan gelitirilmitir. zgn ad Submissive Acts Scale (SAS) tr. Nesrin H. ahin (1992) tarafndan uyarlanm, geerlik ve gvenirlik almas yaplmtr. Maddeler 1-5 arasnda, 5li llikert tipi puanlama esasna gre deerlendirilir. Yksek puanlar, daha fazla boyun eici davrana iaret eder.
61
Durumluk Srekli fke lei: Gelitiren C.D.Spielbergerdi. Uyarlayan A. Kadir zerdir. zer Geerlik ve Gvenirlik almasn yapmtr. (Akt: ahin, 1997) puanlamas Hi tanmlamyor yantndan 1puan Biraz tanmlyor yantndan 2 puan Olduka tanmlyor yantndan 3 puan ve Tamamiyle tanmlyor yantndan 4 puan elde edilir. lekten her bir alt test iin 6 toplam puan elde edilir. renci Kiisel Bilgi Formu: renci Kiisel Bilgi Formu aratrmann bamsz deikenlerine ilikin veri toplamak amacyla aratrmac tarafndan gelitirilmitir. Verilerin zmlenmesi Verilerin zmlenmesi iin frekans, yzdelik, ve ortalamalarn elde edildii istatistiksel ilemler kullanlmtr. ki ortalamann arasnda anlaml bir farkn olup olmadn test etmek iin t-testi (Bamsz iki grup aras farklarn testi) kullanlmtr. Zorbalk ile az kar karya kalan I. grup ve zorbalk ilen en ok kar karya kalan II. grup olarak snflandrldktan sonra karlatrmalar bu iki grup arasnda yaplmtr. Bulgularn anlaml olup olmadnn yorumlanmasnda 0.05 anlamllk dzeyi lt olarak alnmtr. Verilerin deerlendirilmesinde ve hesaplanm deerlerin bulunmasnda SPSS statistik Paket Program (15,0 versiyonu) kullanlmtr. Bulgular ve Yorumlar Bulgular ksmnda: 1- ilkretim 5inci ve 8inci snf rencilerini ne tr zorbalklarla, ne lde kar karya kaldklarn ve zorbalk trlerinin grlme skln belirlemektir.2-ilkretim 5inci ve 8inci snf rencilerinin zorbalk ile kar karya kalma trleri ile boyun eme ve fke dzeylerinde bir farkllk yaratp yaratmadn belirlemektir. Bu aratrmada sadece zorbalk ile kar karya kalan ocuklar belirlendiinden bu deerlerin iinde hem zorba hem kurban olan ocuklarn da olabileceini belirlemek gerekmektedir. Alt Problem I lkretim 5inci ve 8inci Snf rencilerinin Kar Karya Kaldklar Zorbalk Trleri Nelerdir ve Bunlarn Grlme Skl Nedir Bu aratrmann ilk amac, ilkretim 5inci ve 8inci snf rencilerinin ne tr zorbalklarla, ne lde kar karya kaldklarnn ve zorbalk trlerinin grlme skln belirlemektir. iddet-Kaba G Anketinden elde edilen veriler zorbalk trleri ve bunlarla kar karya gelme skl ile zorbaln grlme biimi asndan deerlendirildiinden, rencilerin verdikleri yantlar yzdelik olarak sunulmutur. (Bkz. Tablo I ve II)
62
u Sabiha Hakan
lkretim 5inci Snf rencilerinin Kar Karya Kaldklar Zorbalk Trleri ve Bunlarn Grlme Skl Tablo I
Zorbalk Tr Zorbaln Grlme Biimi Grlme Skl Hibir zaman Bir kez F 1. tme Bedensel 2. Tekme ya da Tokat 3. Tehlikeli aletle saldr 4. Sa/Kulak ekme 5. Bedene kaba aka 6. Ad takma 7. Alay etme 8. Taklma Szel 9. Laf atma 10. Hakaret kfr 11. Tehdit etme 12. Dedikodu yayma. Duygusal 13. Gruptan dlama 14. Kk drme 15. Ayrmclk yapma 16. Eyaya zarar verme 17. Cinsellik ieren szler 18. Sarkntlk 19. Elle rahatsz etme 20. Dier 46 80 120 83 81 53 82 59 80 76 113 78 87 80 81 79 117 102 82 % (32,2) (55,9) (86,7) (58,0) (56,6) (37,8) (57,3) (41,3) (55,9) (53,1) (79,0) (54,5) (60,8) (55,9) (56,6) (55,2) (81,8) (71,3) (57,3) F 14 20 11 20 14 26 12 16 13 17 12 12 13 23 19 27 7 9 13 % (9,8) (14,0) (7,7) (14,0) (9,8) (18,2) (8,4) (11,2) (9,1) (11,9) (8,4) (8,4) (9,1) (16,1) (13,3) (18,9) (4,9) (6,3) (9,1) Ara sra F 49 23 5 17 26 22 18 22 20 15 4 21 10 18 15 17 7 5 5 % (9,1) (16,1) (3,5) (11,9) (18,2) (15,4) (12,6) (16,8) (14,0) (10,5) (2,8) (14,7) (7,0) (12,6) (10,5) (11,9) (4,9) (3,5) (3,5) ok sk F 14 7 2 5 4 5 12 16 9 6 7 9 12 5 4 3 1 3 5 % (9,8) (4,9) (1,4) (3,4) (2,8) (3,5) (8,5) (11,8) (6,3) (4,2) (4,9) (6,3) (8,4) (3,5) (2,8) (2,1) (,7) (2,1) (3,5) Her gn F 13 4 1 6 9 26 12 18 13 22 4 9 12 10 15 8 4 9 6 % (9,1) (2,8) (,7) (4,2) (6,3) (18,2) (8,4) (12,6) (9,1) (15,4) (2,8) (6,3) (8,4) (7,0) (10,5) (5,6) (2,8) (6,3) (4,2)
Dier
Tablo Ie bakldnda, bedensel zorbalk biimlerine giren davranlar ierisinde 5inci rencilerinin davranlar iinde itme te iki orannda sk grlmektedir. Bunu tekme izlemekte rencilerin te biri orannda bu davran gstermektedir. Sras ile bunu sa/kulak ekme, bedene kaba aka yapma izlemektedir. ok seyrek de olsa tehlikeli bir aletle saldr ile kar karya kaldklar grlmektedir.
Cinsel
63
lkretim 8inci Snf rencilerinin Kar Karya Kaldklar Zorbalk Trleri ve Bunlarn Grlme Skl Tablo II
Zorbalk Tr Zorbaln Grlme Biimi Grlme Skl Hibir zaman Bir kez F 1. tme Bedensel 2. Tekme ya da Tokat 3. Tehlikeli aletle saldr 4. Sa/Kulak ekme 5. Bedene kaba aka 6. Ad takma 7. Alay etme 8. Taklma Szel 9. Laf atma 10. Hakaret kfr 11. Tehdit etme 12. Dedikodu yayma. Duygusal 13. Gruptan dlama 14. Kk drme 15. Ayrmclk yapma 16. Eyaya zarar verme 17. Cinsellik ieren szler 18. Sarkntlk 19. Elle rahatsz etme 20. Dier 55 81 105 86 72 52 80 52 70 68 98 % (38,2) (56,3) (72,9) (59,7) (50) (36,1) (55,6) (36,1) (48,6) (47,2) (68,1) F 26 17 4 14 21 15 11 19 12 17 9 % (18,1) (11,8) (2,8) (9,7) (14,6) (10,4) (7,6) (13,2) (8,3) (11,8) (6,3) Ara sra F 32 14 4 14 21 20 26 27 25 16 7 % (22,2) (9,7) (2,8) (9,7) (14,6) (13,9) (18,1) (18,8) (17,3) (11,1) (4,9) ok sk F 3 7 2 2 5 16 2 8 5 6 1 % (2,1) (4,9) (1,4) (1,4) (3,5) (11,1) (1,4) (5,6) (3,5) (4,2) (,7) Her gn F 3 1 3 16 3 11 5 12 3 (2,1) (11,1) (2,) (7,6) (3,5) (8,3) (2,1) % (2,1) (,7)
50 (34,7) 23 (16,0) 30 (20,8) 4 (2,8) 6 (4,2) 87 (60,4) 15 (10,4) 8 (5,6) 6 (4,2) 3 (2,1) 73 (50,7) 20 (13,9) 13 (9,0) 5 (3,5) 3 (2,1) 77 (53,5) 13 (9,0) 15 (10,4) 8 (5,6) 4 (2,8) 61 (42,4) 29 (20,1) 20 (13,9) 2 (1,4) 5 (3,5) 74 (51,4) 11 (7,6) 17 (11,8) 4 (2,8) 11 (5,6) 83 87 (57,6) (60,4) 14 12 (9,7) (8,3) 8 12 (5,6) (8,3) 8 2 (5,6) (1,4) 3 6 (80,6) (4,2)
Tablo IIye bakldnda ise 8inci snflarn bedensel zorbala giren davranlar iinde de itme sk grlmektedir. Ancak yzde olarak 5inci snflara gre daha az grlmektedir. rencilerin yars itme davran ile kar karya kalmaktadrlar. Sras ile bunu tekme ya da tokat atma, bedene yaplan kaba akalar ise sa/kulak ekme izlemektedir. Seyrek de olsa tehlikeli bir aletle saldr ile kar karya kaldklar grlmektedir.Szel zorbaln grlme sklna bakldnda, 8inci snflarda ve 5inci snflarda te iki oranna yakn ocuklara ad takldn, hem 5inci snflarda hem de 8inci snflarda bunu, taklma hakaret, kfr ve dedikodu yaymann izledii grlmektedir. Daha az da olsa her iki snfta da bunu alay etme ve tehdit etme izlemektedir.Duygusal zorbaln grlme sklnda ise 5inci ve 8inci snflar benzerlik gstermekte ve srasyla en sk grlen davran eyaya zarar verme, kk drme ve ayrmclk yapma daha az grlen ise gruptan dlama olarak grlmektedir.Cinsel zorbalk en seyrek grlen zorbalk trdr. Ancak yine de 8inci snflarda rencilerin %30a yaknnn cinsellik ieren szler ile kar karya kadklar 5inci snflarda ise rencilerin
Cinsel
u Sabiha Hakan
%20 kadarnn elle rahatsz etme ile kar karya kaldklar grlmektedir. Hem 8inci snflarda hem de 5inci snflarda sarkntlk yzde olarak dk grlmesine karn 8inci snflarda %30u aan oranlarda 5inci snflardan daha fazla olduu grlmektedir. Alt Problem II Zorbalk le Kar Karya Kalmak Boyun Eme Dzeylerinde Bir Farkllk Yaratmakta mdr? lkretim 5inci Snflarn Zorbalk le Kar Karya Kalma Trleri le Boyun Eici Davranlar Puanlarna Uygulanan t testi sonular Tablo III
n Ortalama Standart sapma t-testi
Bedensel zorbalk ile dk dzeyde kar karya kalanlar Bedensel zorbala yksek dzeyde kar karya kalanlar Szel zorbala dk dzeyde kar karya kalanlar Szel zorbala yksek dzeyde kar karya kalanlar Duygusal zorbala dk dzeyde kar karya kalanlar Duygusal zorbala yksek dzeyde kar karya kalanlar Cinsel zorbala dk dzeyde kar karya kalanlar Cinsel zorbala yksek dzede kar karya kalanlar
85
28,5529
9,93731
33 70 48 102 16 107 0
61,000 25.342 55,541 32,970 67,312 34,215 -
8,796 7,625 11,125 13,622 7,040 14,454 -
t= -17,328 P<.05
T= - 16,355 P<.05
t= - 15, 487 P<.05
Tablo IIIde grld gibi ilkretim 5inci snflarda bamsz gruplar iin yaplan t-testine bakldnda, bedensel, szel, duygusal, zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalan rencilerin boyun eici davranlarnn, bu zorbalk trleri ile daha az kar karya kalan rencilerden daha yksek olduu grlmektedir. T-testi sonularna gre 0.05 dzeyinde bir fark grlmektedir. lkretim 5inci snf rencilerinde yksek dzeyde cinsel zorbalk ile kar karya kalma ile boyun eici davranlar arasnda bir fark grlmemitir.
65
lkretim 8inci Snflarn Zorbalk le Kar Karya Kalma Trleri le Boyun Eici Davranlar Puanlarna Uygulanan t- testi Sonular Tablo IV
Zorbalk Tr Bedensel zorbala dk dzede kar karya kalanlar Bedensel zorbala yksek dzeyde kar karya kalanlar Szel zorbala dk dzeyde kar karya kalanlar Szel zorbala yksek dzeyde kar karya kalanlar Duygusal zorbala dk dzeyde kar karya kalanlar Duygusal zorbala yksek dzeyde kar karya kalanlar Cinsel zorbala dk dzeyde kar karya kalanlar Cinsel zorbala yksek dzede kar karya kalanlar n Ortalama X 27,840 61,785 20,934 46,914 29,262 65,000 31,181 69,33 Standart sapma ss 10,751 6,02787 4,571 11,50771 12,188 4,58258 14,214 1,52753 t= - 210 P<. 05 t= - 18, 251 P<.05 t= - 14, 615 P<. 05 t= - 17, 356 P<.05 ve t-testi t
94 14 61 47 99 9 104 3
Tablo IVde grld gibi ilkretim rencilerinin 8inci snflarda bamsz gruplar iin uygulanan t-testine bakldnda, bedensel, szel, duygusal ve cinsel zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalan rencilerin boyun eici davranlarnn, bu zorbalk trleri ile daha az kar karya kalan rencilerden daha yksek olduu grlmektedir. T-testi sonularna gre p<.05 dzeyinde anlaml bir fark olduu grlmektedir. Alt Problem III Zorbalk le Kar Karya Kalmak Srekli fke Dzeylerinde Bir Farkllk Yaratmakta mdr? lkretim 5inci Snf rencilerinin Zorbalkla Kar Karya Kalma Trleri le Srekli fke Dzeyi Puanlarna Uygulanan t-testi Sonular Tablo V
Zorbalk Tr Bedensel zorbalk dk dzede kar karya kalanlar Bedensel zorbalk yksek dzeyde kar karya kalanlar Szel zorbalk dk dzeyde kar karya kalanlar Szel zorbalk yksek dzeyde kar karya kalanlar Duygusal zorbalk dk dzeyde kar karya kalanlar Duygusal zorbalk yksek dzeyde kar karya kalanlar Cinsel zorbalk dk dzeyde kar karya kalanlar Cinsel zorbalk yksek dzede kar karya kalanlar n Ortalama X 50,682 106,714 45,328 97,400 58,019 118,055 61,972 Standart sapma ss 15,661 15,572 11,398 19,500 22,192 10,269 25,802 t= - 18, 364 P<.05 t = -2,470 P >.05 t= - 16,928 P<. 05 t= - 17,866 P<.05 ve t-testi t
85 35 70 50 102 18 110 1
66
u Sabiha Hakan
Tablo Vde grld gibi ilkretim 5inci snflarda bamsz gruplar iin uygulanan t-testine bakldnda, bedensel, szel, duygusal zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalan 5inci snf rencilerinin bu zorbalk trleri ile daha az kar karya kalan rencilerden daha az srekli fke belirtisi gsterdikleri grlmektedir. T-testi sonularna gre 0.05 dzeyinde anlaml bir fark olduu grlmektedir. Ancak cinsel zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalma ile srekli fke puanlarnn arasnda bir iliki olmad grlmektedir. lkretim 8inci Snf rencilerini Zorbalkla Kar Karya Kalma Trleri le Srekli fke Dzeyi Puanlarna Uygulanan t- testi Sonular Tablo VI
Zorbalk Tr Bedensel zorbalk dk dzede kar karya kalanlar Bedensel zorbalk yksek dzeyde kar karya kalanlar Szel zorbalk dk dzeyde maruz kalanlar Szel zorbalk yksek dzeyde kar karya kalanlar Duygusal zorbalk dk dzeyde kar karya kalanlar Duygusal zorbalk yksek dzeyde kar karya kalanlar Cinsel zorbalk dk dzeyde kar karya kalanlar Cinsel zorbalk yksek dzede kar karya kalanlar n Ortalama X 64,5543 121,000 49,639 101,465 66,917 127,666 68,070 130,400 Standart sapma ss 24,881 10,23363 13,389 17,467 26,301 3,265 27,255 2,302 t= - 21, 299 P<.05 t= - 20353 P<.05 t= - 16,361 P<. 05 t= - 14, 357 P<.05 ve t-testi t
92 12 61 43 97 6 99 5
Tablo VIda grld gibi ilkretim 8inci snflarda bamsz gruplara uygulanan t-testine bakldnda, bedensel, szel, duygusal ve cinsel zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalan 8inci snf rencilerinin bu zorbalk trleri ile daha az kar karya kalan rencilerden daha ok srekli fke belirtisi gsterdikleri grlmektedir. T-testi sonularna gre 0.05 dzeyinde anlaml bir fark olduu grlmektedir. Sonular lkretim 5inci snf rencilerinin bedensel zorbalk davranlar iinde itme eylemini aklayan maddeyi iaretleyen renciler sk grlmektedir. Bu da rencilerin te birini oluturmaktadr. Bunu tekme eylemi izlemekte, rencilerin te birinin de bu davran gsterdii grlmektedir. Sras ile bunu sa/kulak ekme, bedene kaba aka yapma eylemleri izlemektedir. ok seyrek de olsa (bir kez) rencilerin %11.8 orannda tehlikeli aletle saldr ile kar karya kaldklar grlmektedir. (Olweus, 1964. Kapc, 2004. Pikin, 2002.Craig ve Pepler, 1997). lkretim 8inci snflarn bedensel zorbala giren davranlar iinde de itme sk grlmektedir. Ancak ilkretim 5inci snflara gre daha az grld
67
sylenebilir. rencilerin yarsnn itme davran ile kar karya kaldklar grlmektedir. Sras ile bunu tekme ya da tokat atma bedene yaplan kaba akalar sa kulak ekme izlemektedir. Seyrek de olsa tehlikeli bir aletle saldr ile kar karya kaldklar grlmektedir.Kapcnn (2004) aratrmasn destekler niteliktedir. Szel zorbaln grlme sklna bakldnda, ilkretim 8inci snflarda ve ilkretim 5inci snflarda te iki oranna yakn ocuklara ad takldn, hem ilkretim 5inci snflarda hem de ilkretim 8inci snflarda bunu, taklma hakaret, kfr ve dedikodu yapmann izledii grlmektedir (Nelson, 2000. Yldrm, 2001). Duygusal zorbaln grlme sklnda ilkretim 5inci ve 8inci snflar benzerlik gstermekte ve srasyla en sk grlen davran eyaya zarar verme, kk drme ve ayrmclk yapma daha az grlen ise gruptan dlama olarak grlmektedir. Cinsel zorbalk en seyrek grlen zorbalk trdr. Ancak yine de 8inci snflarda rencilerin %30a yaknnn cinsellik ieren szler ile kar karya kaldklar, 5inci snflarda ise rencilerin %20ye yaknnn elle rahatsz etme ile kar karya kaldklar grlmektedir. Hem 8inci snflarda, hem de 5inci snflarda sarkntlk yzde olarak dk grlmesine karn 8inci snflarda %30u aan oranlarda 5inci snflardan daha fazla olduu grlmektedir (Kapc,2004.Nelson,2001). lkretim 5inci snflarda bamsz gruplar iin yaplan t-testine bakldnda bedensel, szel, duygusal zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalan rencilerin boyun eici davranlarnn, bu zorbalk trleri ile daha az kar karya kalan rencilerden daha yksek olduu grlmektedir. T-testi sonularna gre p<.05 dzeyinde bir fark olduu grlmektedir. lkretim 5inci snf rencilerinden yksek dzeyde cinsel zorbalk ile kar karya kalma ile boyun eici davranlar arasnda bir fark grlmemitir. lkretim 8inci snflarda bamsz gruplar iin uygulanan t-testine bakldnda, bedensel, szel, duygusal ve cinsel zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalan rencilerin boyun eici davranlarnn, bu zorbalk trleri ile daha az kar karya kalan rencilerden daha yksek olduu grlmektedir. T-testi sonularna gre p<.05 dzeyinde anlaml bir fark olduu grlmektedir (Kaya, Gne,Kaya, Pehlivan,2004). lkretim 8inci snflarda bamsz gruplar iin uygulanan t-testine bakldnda bedensel, szel, duygusal ve cinsel zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalan rencilerin bu zorbalk trleri ile daha az kar karya kalan rencilerden daha ok srekli fke belirtisi gsterdikleri grlmektedir. T-testi sonularna gre p<0.05 dzeyinde anlaml bir fark olduu grlmektedir (Kepenki, nkr, 2001,. Trk Eitim- Sen, 2005). lkretim 5inci snflarda bamsz gruplar iin uygulanan gruplar iin uygulanan t-testine bakldnda, bedensel, szel, duygusal, zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalan rencilerin bu zorbalk trleri ile daha az kar karya kalan rencilerden daha az srekli fke belirtisi gsterdikleri grlmektedir. T-testi sonularna gre p<.05 dzeyinde anlaml bir fark olduu grlmektedir. Ancak cinsel zorbalk ile yksek dzeyde kar karya kalma ile srekli fke puanlarnn arasnda bir iliki olmad grlmektedir.
u Sabiha Hakan
neriler Trkiyede yaplan snrl aratrmalar ve Dnyadaki eitli lkelerde ve okullarda yaplan aratrmalar gre zorbalk bir sonun olarak grlmektedir. ncelikle okulda ailede ocuklarn temel ihtiyalar olan ait olma, elence, zgrlk ve g gibi ihtiyalarnn karlanmas gerekmektedir.(rencilerin temel ihtiyalarnn karlanma dzeylerinde ykselme olduunda zorbalk dzeylerinde azalma olduu grlmektedir) Yalnz kalan, itilen ocuklarla zel olarak ilgilenilmesi gerekmektedir. ok Yalnz olan bu ocuklarn zorba ve karmayan ocuklara gre de daha yalnz olduklar da grlmtr. Okullarda rencilerin, duygusal, sosyal, geliimlerine katkda bulunan etkinliklerin gerekletirmeleri gerekmektedir. Okullardaki yneticilerin, retmenlerin, snf rehber retmenlerinin ve okul psikolojik danmalarnn zorbal nleme almalar yapmalar gerekmektedir.
Kaynaka ALKAFOLU,M.,Erginz,E.,Ercan,Oya.(2007).ocukluk anda Zorbalk Davranlar. Hekimlik Asndan Anlam. Trk Pediatri Arivi. 42. zel Says.19-25. http/www.turkpediatri.org.tr. ARSEVEN, Ali Durmu.(2001). Alan Aratrma Yntemi. Ankara Gndz Eitim ve Yaynclk. BEYAZOVACI, Ufuk.(2001). AHN,F. ocuun iddetten Korunma Hakk, Milli eitim Dergisi, Say: 151, Temmuz, Austos, Eyll. BROSWORTH, Kris, Parents Primer on Scholl www.readersdigest.ca/mag/2001/10/bullying. htm/12 k Readers Digest. Canada. CILGA, brahim.(2001). Demokrasi, nsan Haklar ve Kltr ve ocuk Haklar. Milli Eitim Dergisi. Say: 151, s. 69-73. Ankara. CRAG, W., & PEPLER, D.J.(1997). Observation of Bullying and Victimization in the Schoolgard Canadian Journal of School. Psychology. 13.41.60.1997 ERKAN. G. (1986).Boanmann ocuklarn Benlik Tasarm Dzeylerine Etkisi. Yaynlamam Doktora Tezi. s.158.162. Ankara; Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. EC, Hasan.(2007). lkretim Yedinci Snf rencilerinin Temel htiyalarnn Karlanma Dzeyleri ile Zorbaca Davranlar Arasndaki liki Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Gazi niversitesi. Eitim Bilimleri Enstits. GLASSER, William. Seim Teorisi. ev; Mge zmirli. stanbul; Heyet Yaynlar. 2003.http://www.wglasser.com/uhatiset,htm. nternet adresinden 17.07.2009 tarihinde alnmtr. INTERACTVE, Haris. (2001) Bullying Teasing And Sexual Harassment in School. American Association of University. Women. http://www. aawww.ogr/research/girls-educationhostile.ctm.2006. KANDEMR, Mehmet., zbay,Y.(2009).lkretimde Alglanan Snf i Empatik Atmosfer ile Benlik Saygs Arasndaki Etkileimin Akran Zorbal ile ilikisi. http: //lkretimonline E-Dergi; online.org.tr. Mays-2009. KAPCI, Emine Gl.(2004). lkretim rencilerinin Zorbala Maruz Kalma Trnn ve Sklnn Depresyon, Kayg ve Benlik Saygsyla ilikisi. A.. Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi. Cilt. 3.7. say.1.1s, 1-13. KAPTAN, Saim.(1994). Bilimsel aratrma Teknikleri, Ankara Gazi Yaynlar. KARASAR, Niyazi.(2002).Bilimsel Aratrmac Ynetimi, Ankara: Nobel Yayn Datm. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 69
lkretim rencilerinin Farkl Zorbalk Trleri ile Kar Karya Kalma Sklnn ve ... u KAYA, Mine.,GNE,G.,KAYA,B., PEHLVAN,E.(2004).Tp Fakltesi rencilerinin Boyun Eici Davranlar ve iddetle likisi. Anadolu Psikyatri Dergisi, 5: s.5-10. KEPENK, KARAMAN, Yasemin., INKIR,.(2003). Lise rencileri Arasndaki Zorbalk. A. Eitim Bilimleri Dergisi. NELSON, Brendan.(2000). Bulying; Information For Parents. http://www.dest.gov.au/ schools/publication/2000/bulyng/index.htm.2006. OLWEUS, Pan.(1994). Bullying Prevention Program http://www.oregon.gov. /PHS/ Mentalhealth/ ebp/Practices/ Olweus-Bullying. Pdf. 2006. OLWEUS, Pan.(1994). Bullying Among School Children; ntervention and Prevention in Peters, R.D.V., Mc Mahon, R. J.Feuinsec V.J (eds) Agression and Violence Throughout the Life Span. Sage Publications Newbury Park. PP. 100-125. OLWEUS, Pan.(1994). Bullying at School Basic. Facts And Effect of a School Basic Facts And Effect of a School Based ntervention Program. J. Child Psychol Psychiatry. 35. P. 117/90. OLWEUS, Pan.(2002). Bullying at School: What We Know and What We Can Do. Madlen: MA Blacwell Publishers Ltd. ZER, Abdulkadir.(1994). Srekli fke (SL-FKE) ve fke fade Tarz (fke-Tarz) lekleri. n almas. Trk Psikoloji Dergisi. 36.26.35. Pateraki, Lena., Houndoumadi. A. Bullying. Among primary School Children. Athens. Education. A Psychology. Volume: 21 ISSUE. 2. June 2001. Pages. 165-175. PKN, Metin.(2002). Okul Zorbal; Tanm, Trleri, likili Olduu Faktrler ve Alnacak nlemler Kavram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi. 2.s.531-562.2002. PKN, Metin.(2003). Okullarmzda Yaygn Bir Sorun: Akran Zorbal, Yedinci Psikolojik Danma ve Rehberlik Kongresi, nn niversitesi/ 11-13 Haziran, Malatya. PSKOLOJ DNYASI.(2006). Zorbalk nedir? http://www.tanyorum.com.2006. SABUNCUOLU, Osman., Ekinci,., Bahadr,T., Ayuca,Y., Altz,E., Berkem,M.(2006). Ergen renciler Arasnda Akran rselenmesi ve Depresyon Belirtileriyle likisi. Klinik Psikiyatri Dergisi. s. 9 (1) s.27.35. SALMON. A., JAMES. P.,SMTH,M.(1998). Bullying in Schools. Self Reported Anxiety, Depresion, and Self Esteem in Secondary School Children. British Medical Saumal. html.com. SELUK, Ziya., GNER,N.(2000). Snf i Rehberlik Ugulamalar. Pegem Yaynclk. Ankara. 2000. SMTH. P.K., Sharp,S.(1994). S. Eds. School. Bullying nsights and Perspectives. Londan; Routledge. AHN, HSL, Nesrin. Savar,I.(1997). Bilisel Davran Terapilerde Deerlendirme Sk Kullanlan lekler. Trk Psikologlar Dernei Yaynlar. Ankara; zyurt Matbaaclk. Trk Dil Kurumu.(2005). Trke Szl. TRK ETM SEN.(2005).lkretim Okullarnda iddet ve Taciz. lkretim Okullarnn 7. ve 8.Snflarnda Okuyan rencilerin Okullarda iddet ve Taciz Kavramlarna likinKavramsallatrmalar.(ZNDER,C.,AKSOY,E.,KKTRK,G.V.,ULUOCAK,.) Aratrma Raporu. ULUDALI, N.P ve UANOK. Z.(2005). Akran Zorbal Gruplarnda Yalnzlk ve Akademik Baarlar ile Sosyometrik Statye Gre Zorba/Kurban. Davran Trleri. Trk Psikoloji Dergisi 20(56). 77.92. YILDIRIM, S. (2001). 8 ve 11 Ya Gruplarndaki ocuklarda Zorbalk Poplarite ve Aile Ortam Arasndaki likiler, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, ODT Sosyal Bilimler Enstits. YONEYAMA, Shoha., A. Naito.(2003). Journal of Sociology of Education. Vol. 24. No.3 (Jul. 2003) pp. 315.330-http:// Links. J. Star.org. www.0-18.org.vurursan.krlr.Blm:4. 2006. 70 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Sabiha Hakan
COMPARISON OF SORTS AND FREE QUENCHES OF BEING EXPOSED TO BULLYING AND INSTANTANEOUS CONTINUOUS ANGER RELATIONS ELEMENTARY STUDENTS
Sabiha HAKAN*
Abstract In this research types, amounts and frequencies of students being exposed bullying have been investigated. Moreover, whether or not obeying behaviour and anger scale depend up on students being exposed to bullying and sorts of bullying has been. The sample space of the research has been consisting of students of five chosen elementary schools in city of Ankara in the second term of educational year of 2007-2008. The students have been attending 5th to 8th grade. The data has been obtained from 250 randomly chosen students by Brute Force Questionnaire Obeying Behaviour Scale, Instantaneous-Continuous Anger Scale and Students Personal Identification Form. Analysis at the in put has been made by t-test and frequency and percentage. After splitting the students into two groups first group consisting of students that had been exposed to bullying more than the students in the second group, comparison between the two groups has been made according to SPSS Statistical Package Program (version 15,0) have been employed in the analysis of the in put. The meaning level is taken P 0.05. At the end it has been seen that there is no significant difference in terms at the previously mentioned variables. On the other hand, the results have shown that there is as notable difference in terms of sorts frequency of bullying. Moreover, it has been shown that there is a significant difference when one compares sorts and frequency of students being exposed to bullying and obeying behaviour and anger scale. Key words: Bully, bullying, anger, obeying behaviour, peer bullying, school bullying, types of bullying
Ufuk University Faculty of Education, Instructor. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 71
ORTARETM RENCLERNN BAARISIZLIK NEDENLERNE LKN RETMEN GRLER

zzet D*
zet Bu aratrmann amac, orta retim dzeyindeki rencilerin baarszlk nedenlerini retmen grlerine gre tespit etmektir. Aratrma, yar yaplandrlm mlakat formuyla Hakkri ilindeki genel orta retim kurumlarn kapsayacak ekilde bu kurumlarda alan retmenlerin bir ksmnn grlerine bavurularak gerekletirilmitir. Toplam 12 okulda, 220 retmenden 54 retmenin formu deerlendirmeye alnmtr. Veri toplama aracnda be ak ulu soru sorulmu ve verilerin analizinde frekanslara baklmtr. renci, ynetim, veli, retmen ve blgesel boyutlarda toplam 113 baarszlk nedeni ifade edilmitir. Anahtar Szckler: Ortaretim, baarszlk, baarszlk nedenleri
Giri Orta retim eitimi, rencinin ilkretim sonras ve yksek renim arasndaki geii salayan nemli bir eitim srecidir. Bir rencinin hayatndaki en kritik dnem, ortaretim eitimidir. nk orta retimdeki eitim, bireyin gelecekteki yaantsn dorudan etkilemektedir. Drt yllk orta retimdeki eitim ve rencinin performans, bu sreten sonraki tm yaantsn olumlu veya olumsuz anlamda etkiyecektir. Ortaretimde renciler, niversiteye girmeyi ve hedefledikleri bir meslein eitimini almak istemektedirler. Trkiyede niversiteye giri, ok zorlu bir almay gerektirmektedir. Artan nfus, baarl olma arzusu, baz meslek gruplarna artan ilgi, rencilerin okuma isteklerini artrmaktadr. rencilerin, hedefledikleri meslekleri elde etmeleri baarl olmalarna baldr. Okulda rendikleri bilgiler dhilinde girecekleri snavlar, rencilerin baarl olup olmadn belirleyecektir. Okul baars, akademik adan gsterilen stnle gre saptanan bir gstergedir. Okul, bilisel geliimin saland, bilginin kazanld, akademik stnle ulamak iin ortamn hazrland bir yerdir. stn olarak kabul edilen notlar okul baarsn; bu notlarn altnda olan notlar ise okul baarszln ifade eder (Keskin ve Yapc, 2008,21). ama ve Tarm (2007,138), renci baarsn etkileyen deikenleri fizyolojik, psikolojik ve toplumsal durum ve koullarla ilgili olduunu belirtmitir. renciler arasnda sosyo-ekonomik farkllklarn yannda, ilgi, deer ve tutum gibi duyusal
Hakkri l Milli Eitim Mdrl, Eitim Mfettileri Bakanl Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
72
u zzet D
zellikler asndan da farkllklar bulunmaktadr. Bu zellikler beraberinde renciler arasnda farkll da beraberinde getirmektedir. Bireyin baarsn etkileyen faktrlerden, kendisi ile ilgili olanlar; rencinin kiilik zellikleri ile zihinsel, fiziksel, duygusal olgunluu ve uyum, kayg, motivasyon dzeyidir (Keskin ve Yapc, 2008,21). Her birey, bakalarna benzeyen zelliklerinin yannda benzemeyen zelliklere de sahiptir. zellikle okul ortamnda rencilerin renmelerinde; zek, yetenek, kiilik zellikleri ve davranlar asndan farkllklar olabilmektedir (Bacanl, 2000,137). Ayrca; zek, alma alkanlklar ve sorumluluk duygusu da baary etkilemektedir. Baar veya baarszln, kendi davranlar sonucu olduuna inanan renciler baarl olurken; baarszlklarn, ansszlk, derslerin zorluu vb. d faktrlere balayan rencilerin baarsz olduklar gzlenmitir. Bununla beraber, ergenlik dneminde olan ortaretimde okuyan renciler birtakm duygusal nedenlerle baarsz olabilmektedir. Srekli duygusal gerginlik iinde olan, ie dnk ve dikkat dankl yaayan bir rencinin okulda baar gstermesi beklenemez (Bozkurt, 1998,28). Okul baars, zihinsel olmayan birok faktr tarafndan da nemli dzeyde etkilenmektedir. Bunlar arasnda baar gds, kayg, ailenin nitelikleri, sosyo-ekonomik zellikler, okul ve eitim koullarnn yetersiz oluu, genel evre zellikleri, beslenme, salk koullar vb. yer almaktadr. renmeyi etkileyen deikenler, fizyolojik, psikolojik ve toplumsal durum ve koullarla alakaldr. (Gle ve Alk, 2003,20). renci baarszlnda, eitim sisteminden kaynaklanan birtakm sorunlar da nemli bir etkendir. Bu sorunlar rencide; gvensizlik, kmsenme duygusu, bakalarna baml olma, korku, nefret, aalk kompleksi vb. ykc duygularn ortaya kmasna zemin hazrlamaktadr (Kaya, 1993,95). Eitimciler, yllarca retimin niteliinin rencilerin davrann ve baarsn etkileyen temel faktr olduunu vurgulamlardr (Kapusuzolu, 2004,3). retmenin, rencilerini tanmas da renci baarsnda nemli bir faktrdr. retmenin, rencilerini tanmas hem rencilerin hem de retmenin baarsn geni lde etkiler. Bireyin tannmas iin ilgi ve yetenekleri, baar ve baarszlklar, kiisel ve sosyal uyum dzeyleri, sorunlar, zayf ve gl yanlar, ilgi, tutum ve deer yarglar, yetitii evrenin gelitirici ve engelleyici etkileri gibi ve daha pek ok zelliklerinin ayrntl olarak bilinmesi gerekir (zgven, 2002,43). Snf ynetimi, renci baars konusunda etkili olan dier bir etkendir. Etkili snf ynetimi konusunda yaplan aratrmalar, okulda yaplacak olan baarl her deiikliin retmenin becerileri ve yetenei ile ilikili olduunu ortaya koymakta; retmenin en nemli rolnn, iyi dzenlenmi ve planlanm snf ynetimini temel alan olumlu ve destekleyici ortam yaratmak olduu belirtilmektedir. Ayrca yksek yetkinlie sahip retmenler, rencilerin renme etkinliklerine katlmlarn salamada daha baarldrlar (Sucuolu, nsal ve zoku, 2004, 57). Ders kitaplarnn okunabilir olmas, dersin konularnn anlalmasn kolaylatracak ve renci baarsn olumlu ynde etkileyecektir. Bu nedenle okunabilirlik konusu, ders kitab yazarlarnn da dikkate almas gereken hususlardan olmaldr. Benzer ekilde ders kitabnn renci ya dzeyine uygunluu da nem arz etmekteMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 73
Ortaretim rencilerinin Baarszlk Nedenlerine likin retmen Grleri u
dir. Ders kitaplar gelitirilirken ya dzeyine uygunluu aratrlmaldr (Tekbyk, 2006, 445; Karadz, 2006,14). renci baarszlnda dier bir unsur da anlatm yetenei ve dil bilgisidir. Szl ve yazl anlatmn temel malzemesi dildir. Dilin yap talar ise; kelimelerdir. te bunun iindir ki; anlatm baarl klan unsurlardan biri, yazm kurallarna uyulmasdr. Bu kurallar gerei kadar bilmedike dzenli bir metin yazmaya imkn yoktur. Herhangi bir yazl metnin baarl olmasnda dier koullarla birlikte, yazm kurallarna uymak, noktalama iaretlerini doru ve yerinde kullanmak da nemli rol oynamaktadr. Noktalama iaretleri geliigzel kullanlmaz. Kullanm yerlerini ok iyi bilmek ve ona gre kullanmak, metin yazmada baary salayan en nemli unsurlardandr. Noktalama iaretlerinin kullanm yerlerini renmemi olanlar yazl anlatmda baarsz duruma derler (Uluda, 2002, 101). retim sreci bir iletiim srecidir. retmen ile renci arasndaki iletiim biimi retimin niteliini etkilemektedir. renme ortamnda deiik iletiim biimleri tercih edilebilir. Eer, snf mevcudu kalabalk deilse ve retim iin ayrlan sre yeterli ise retmen yatay iletiim trn tercih etmelidir. nk bu iletiim tr hem renci, hem retmen hem de retimin etkinlii ve verimlilii asndan daha yararl olmaktadr (Kzlok, 2001,159). Aa ve yukar doru iletiim, st ve alt kademe arasndaki iletiimi kapsarken; yatay iletiim, ayn kademedeki ynetici ve meslektalar arasndaki iletiimi iermektedir. Yatay iletiim, blm iindeki problemlerin zm, blmler aras koordinasyon ile inisiyatiflerin deiimi ve geliimini kolaylatran ve dzenleyen mesajlar iermektedir (ahin, 2007, 91). renci baarsn etkileyen faktrler; bireyin kendisi ve evresiyle ilgili olanlar diye iki grup altnda toplanabilir. evresiyle ilgili olanlardan en nemlisi; aile ortamdr. Aile, rencinin okul baars zerindeki en nemli belirleyicilerden birisidir. Aileler ok ynl olarak ocuklarnn baar durumlarna etki edebilir (Aslanargun, 2007,120). Ailenin sosyo-kltrel yaps, ekonomik yaps ve ailedeki geimsizlikler gibi etkenler renci baarsn dorudan etkileyen faktrlerdir. Ayrca ocuun yeterli ilgi ve sevgi grmedii aile ortamndaki geimsizlikler ve dengesizlikler de ocuun almasn olumsuz ynde etkilemektedir. Yaplan aratrmalarda, eitim asndan destekleyici bir tutum iinde bulunan ailelerden gelen ocuklarn okul baarlarnn daha yksek olduu, aile bakm, efkat ve korumasnn okul baarsnn ykselmesinde nemli bir faktr olduu ve okul ile ortak program zerinde gr birlii iinde dzenli iletiim iinde bulunan, bu ortak anlay iinde ocuuna eitim destei salayan velilerin ocuklarnn okul baarlarnn daha da yksek olduu tespit edilmitir (Keskin ve Yapc, 2008,21; elenk,2003,32b). Akzel (2006,122) ngilizce dil retimindeki baarszln nedenlerine ilikin almasnda; ailelerin sosyo-ekonomik, sosyo-kltrel durumlarnn ve aile gelirinin renci baarsn etkilediini belirtmitir. Ayrca, rencinin Trke dersi baarsnn, yabanc dil dersi baarsn etkilediini, Trke ders notu yksek olan rencilerin ounun, yabanc dil dersi notunun da yksek olduunu, rencilerin yabanc dil retimine uygun dzenlenmemi kalabalk snflarda ders grmesinin yabanc dil dersi baarlarna olumsuz ynde etki yaptn bulmutur. Problemsiz bir aile yaps renci baarsn olumlu ynde destekleyecektir. rencilerin akademik baarlarn gsteren baar ortalamalar ile aileye ilikin problemler arasnda anlaml bir iliki vardr. Bu iliki, aileye ilikin problemlerin artmas durumunda baar ortalamasnn decei anlamna gelmektedir (Ko, Avarolu ve Sezer, 2004,495).
u zzet D
Sezer (2007, 44) Anne ve babann eitim durumu, karde says, arkada evresinin rencilerin baars ile dorudan ilikili olduunu ve renci baarsn etkileyeceini belirtmitir. Okul baarsnda aile etkisini, anne-baba tutumlarn, okul-aile dayanmasn konu alan aratrmalar; rencinin baars zerinde ailenin gl bir etkiye sahip olduunu gstermektedir. elenkin (2003a, 34), yapt aratrma sonularna gre, aile yelerinden eitim yardm alan ve okulla yakn ibirlii ierisine giren ailelerden gelen ocuklarn, okuduunu anlama baarlarnn daha yksek olduu sonucuna varlmtr. Aratrmann Amac Bu aratrmann amac; ortaretim okullarnda eitim-retim gren rencilerin baarszlk nedenlerini retmen grlerine gre ortaya koymaktr. Aratrma, rencilerin baarszlna neden olan problemleri belirleyip bu nedenleri eitli deikenler boyutuyla ele almaktadr. Baarszla neden olan problemleri alt faktrler boyutunda tespit edip, problemlerin snflandrlmas dnlmtr. Bu dnceyle baarszla neden olan problemler be balk altnda tespit edilip snflandrlmtr. Ayrca aratrmann, bulgularyla renci, veli, okul ynetimi ve retmen boyutunda eitime katk salamas ve bu eitim paydalarna renci baarszl ve zm yollar konusunda yardmc olmas amalanmaktadr. Aratrmann nemi Eitim problemlerinin tespiti, bu problemlerin zm yollarn da kolaylatracak, eitim yneticilerine, velilere, retmenlere, bu problemlerin zmnde rehberlik edecektir. Okul ak sistem zellii gsteren bir rgttr, girdisi, kts ve iletim sistemi olan bir kurumdur. Bu sistemde en nemli girdi rencidir, rencileri istenilen ekilde yetitirme abasnda oluan problemleri tespit edip bu problemleri ortadan kaldrmak, eitimin niteliini ve verimliliini artracaktr. Okullarda dnt alma, eitim-retimin kalitesi iin vazgeilmez bir sretir. Bu alma bir eit dnt alma ilevi olarak grlebilir. rencilerin yetimesinden sorumlu olanlarn, aldklar dntlerle eitsel boyutta hem kendilerini hem de eitimi iyi bir noktaya getirmeleri beklenebilir. renci baarszlk nedenlerini belirlemek iin yaplan bu aratrmadan elde edilen bulgularn, renci baarszlk nedenlerinin tespitine yardmc olaca, problemlerin zmne rehberlik edecei ve eitimin kalitesini ykseltme adna olumlu katk salayaca dnlmektedir. Yntem Aratrma genel tarama modelinde nitel aratrma desenlerinden grme (mlakat) araclyla gerekletirilmitir. Evren ve rneklem Hakkrinin il ve ile merkezlerinde bulunan genel ortaretim kurumlarnda kadrolu veya szlemeli olarak alan retmenler aratrmann alma evreni oluturmaktadr. 2008-2009 retim ylnda 6s il merkezinde, 6s ilelerde olmak zere toplam 12 genel ortaretim kurumu vardr. Bu kurumlarda, 83 il merkezinde olmak zere toplam 220 retmen almaktadr. Bu okullardan tesadf olarak seilen 54 retmen rneklemi oluturmutur.
Veri Toplama Arac Veri toplama arac olarak, be ak ulu sorunun yer ald yar yaplandrlm grme formu kullanlmtr. Bu sorular; Baarszlkta renci boyutundaki deikenler nelerdir, baarszlkta ynetim boyutundaki deikenler nelerdir, baarszlkta veli boyutundaki deikenler nelerdir, baarszlkta retmen boyutundaki deikenler nelerdir ve baarszlkta blgesel nedenler nelerdir? eklindedir. Bu sorularla retmenlerin renci baarszl konusundaki grleri belirlenmeye allmtr. Eitim sisteminin temel talar, renci, retmen, okul (rgtsel adan) ve veli olarak dnlmtr. Bunun yannda evresel faktrler de gz nne alnarak evresel etkenler de ele alnmtr. Bu sorularn, rencinin birebir iliki ierisinde olduu ana temalar olduu varsaylmtr. Sorularn ifade ettii anlam geni bir ereve izmektedir. Sorular oluturulurken genel bir bak as yakalanmaya allm, daha zel alanlar ifade eden sorulardan kanlmtr. Daha zel alanlar ise; retmenlerin grleriyle belirlenmeye allmtr. Bu veri toplama tekniinin kullanlmasnn amac, retmenlerin kendi dncelerine gre baarszlk nedenlerini geni bir erevede belirlemektir. Geerlik ve Gvenirlik Aratrmada kullanlan yar yaplandrlm grme formunun geerlilii iin u ltler dikkate alnmtr: Birinci lt, almada katlmc teyidi ynteminin kullanlmasdr. Katlmclar ak ulu ifadelerin hepsine cevap vererek mevcut temalarn doruluunu destekleyici yorumlarda bulunmulardr. kinci lt, verilerin katlmclarla yz yze derinlemesine grlerek elde edilmesidir. nc lt ise, katlmclarn ileri srdrdkleri gr ve nerilerin ana temalar aklayc (yorumlayc) nitelikte olmasdr. Bu ltler aratrmann i geerliliini kantlamaya ynelik ltler olarak kabul edilmektedir. Aratrmann gvenirliliini salamaya ynelik birinci lt, grme formunun iki akademisyen (uzman) gr ile teyit edilmesidir. Gvenirlii salamaya ynelik ikinci lt ise katlmclarn (birincil kaynaktan) grlerinin bulgular ksmnda dorudan aktarm yolu ile aynen gsterilmesidir (Yldrm ve imek, 2006). Verilerin Analizi retmenlerin veri toplama aracndaki sorulara verdikleri yantlar ncelikle tek tek incelenerek bireysel grleri kaydedilmi daha sonra ortak temelara ulamak amal frekanslar karlmtr. Yantlarn her soru altnda ele alnan konular, ayn balk altnda toplanarak temalar belirlenmitir. Baz veri toplama aralarnda kendi soru bal altnda olmayp, dier sorular altnda belirtilen grler ortaya kmtr. Bu tip grler de ilgili baln altnda ele alnmtr. Tam olarak ne demek istenildii anlalamayan cmleler deerlendirme dnda braklmtr. rnein, ynetimin renci zerinde fazla ilgili alanlarla ilgilenmemesi, rencinin iinde bulunduu durumdan dolay ilgili olamamas gibi cmleler deerlendirme d tutulmutur. renci baarszlyla dorudan ilikisi olmayan maddeler deerlendirmeye alnmamtr. rnein, retmenin barnma sorunlar veya Fakltelerin kaliteli eitimi verememesi gibi. Genel anlam ifade eden cmleler de kapsam d braklmtr. Mesela psikolojik sorunlar denmi ama kimin psikolojik sorunu olduu hakknda aklama yaplmayan cmleler gibi.
u zzet D
Bulgular Bu blmde retmenlerin, renci baarszlk nedenleri ile ilgili grlerine ilikin bulgular, alt balklar halinde belirtilmektedir. Tablo 1de retmen grlerine gre, renci boyutlu baarszlk nedenleri yer almaktadr. Tablo 1 renci Boyutunda retmen Grleri
Deikenler Frekans 1-renci Boyutlu Etkenler rencinin ilgisiz olmas-derslere nem vermemesi rencinin ders almamas Temel eitimdeki yetersizlikler (ilkretimde aldklar eitim yetersizlii) rencinin belli bir hedefinin olmamas (bilinsizlik) Dil problemleri (iletiim bozukluu) Gelecee ynelik karamsarlk (kayg) Ynetmeliin ders baarmn kolaylatrmas ve rencinin rahat ekilde snfn geebilecei yargs rencinin kendine gvensizlii Motivasyon eksiklii evrede model oluturacak kiilerin ve ortamlarn olmamas rencinin kitap okumamas rencinin arkada evresi Ders alma yntem ve tekniklerin bilinmemesi Okulu ve eitimi ciddiye almamalar SS bilincinin az olmas Snflarn kalabalk olmas rencinin gelecee ilikin endiesinin olmamas Devamszlk-derse ve okula devamszlk rencinin okuma isteinin az olmas Tv dizilerinin renci zerinde olumsuz etkisi Sosyal aktivitelerin yetersizlii Farkl ve kolay yoldan para kazanma dncesi rencilerin derste veya genelde soru sormaktan ekinmeleri Grsel medyann olumsuz etkisi 20 17 14 13 12 8 7 6 5 5 4 4 4 4 4 3 3 3 1 1 1 1 1 1
Tablo 1de en yksek deerin rencilerin derslere kar ilgisiz olmalar nerisinde grlmektedir. Bu yargnn kmasndaki temel nedenlerin arasnda rencilerin, okulun ne anlama geldii, okumann neler kazandrd, hedefsiz olmalar, meslekleri tanmamalar, gelecek endielerinin olmamas, aile basksndan veya dier nedenlerden dolay okumas, bilinsizlik, kendine gvensizlik (zaten yapamam, dolaysyla uramaya demez mant) gibi etmenler saylabilir.
rencilerin derslere kar ilgisizlikleri deikenine yakn durumlar retmenler tarafndan yle belirtilmektedir. Gelecee ynelik karamsarlk, rencinin kendine gvensizlii, motivasyon eksiklii, evrede model oluturacak kiilerin ve ortamlarn olmamas, okulu ve eitimi ciddiye almamalar, SS bilincinin az olmas, rencinin okuma isteinin az olmas gibi etmenler birbirine yakn ve birbirine bal deikenlerdir. renci ilgisizliini; rencinin motivasyon eksiklii, bilinsizlii, gelecee ynelik kaygs, kendisine gvensizlii, eitimi ciddiye almamas gibi retmenler tarafndan ifade edilen birok etmen destekleyebilir. Eitim temelinde sevgi vardr. renci okulunu, dersini ve retmenini severse baar da beraberinde gelecektir. Day (2002,19) yapm olduu almada, zel dizayn edilmi teknoloji laboratuarnda ibirlikli grup almas, ekici devler, deerlendirme ve kullanma tahsis edilmi teknolojilerle, rencilerin renmeye daha motive olduklar, daha yksek puanlar aldklarn, almalarnda daha bir sorumlu davrandklar sonucuna varmtr. Ders almama, baarszln temel nedenlerinden biridir. Baar zihinsel bir sretir. Zihinsel sreleri ie komak da ders alma ile olmaktadr. Akzel almasnda (2006,123), rencilerin byk bir ounluunun yabanc dil dersindeki baarszlnn nedenleri arasnda rencilerin yeterince ders almadn belirtmitir. Bu boyut ilgisizlik ile de badatrlabilir. lgisiz olan renci ders de almayacaktr. Dolaysyla ders almama etkeni de ilgisizlikten kaynaklanabilmektedir. Temel eitim olan ilkretim, rencileri bir st eitime hazrlamakla grevlidir. Bu grevi bu kurumlar tamamyla yerine getiremedikleri takdirde renciler, bir st renim kurumu olan ortaretim srecinde ciddi problemlerle karlaabilmektedirler. smini dahi zor yazan, brakn bir paray yorumlamay, doru dzgn okuyamayan, basit kesrin ne olduunu bilmeyen rencilere trev, integral gibi zor matematik alanlarn retmenler retmek zorunda kalmaktadr. Byle bir durumda da baarszlk kendiliinden olumaktadr. Okur (2006,83), okuma seviyesi dk rencilerin dikkatlerinin abuk daldn ve bu durumun rencilerin anlama glerini de etkilediini belirtmitir. Dil problemleri (iletiim bozukluu), rencinin kitap okumamas, rencilerin derste veya genelde soru sormaktan ekinmeleri gibi maddeleri de ayn kategoride ele alnabilir. Dil problemleri blgeye has bir problemdir. rencilerin kitap okumamalar, Trk dilini devaml kullanmamalar, iletiim problemlerini de beraberinde getirmektedir. Dil becerisi ve iletiimi zayf olan renci soru sormaktan da ekinecektir. Dilin geliimine ynelik almalar rencilerin anlamalarn ve baarlarn artracaktr. Hagaman ve Reid (2008, 222) RAP denilen ve kendi kendini denetim ynteminden gelitirilen, baka szcklerle anlatma stratejisi kullanarak yaptklar almalarnda, rencilerin okuduu paray daha iyi anladklar sonucuna ulamlardr. rencilerin ders almaya gerek yok, nasl olsa snf geeriz dncesi yaygn bir kanaattir. Aratrmada, ynetmeliin ders baarmn kolaylatrmas ve rencinin rahat ekilde snfn geebilecei yargs eklinde nermeyi retmenler baarszlk nedeni olarak grmlerdir. rencinin kendine gvensizlii retmenler tarafndan paylalan dier bir deerdir. Okul rehberlik amalarndan biri de renciye gven duygusu alamaktr. Her insann baarl olaca alanlar vardr. Dolaysyla rencilerin ilgi, yete78 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u zzet D
nek ve istekleri dorultusunda ynlendirilebilecekleri ve baarl olabilecekleri alanlar vardr. retmen grlerine gre okul boyutlu baarszlk nedenleri Tablo 2de aada ele alnmtr. Tablo 2 Okul Ynetim Boyutunda retmen Grleri
Okul Ynetim Boyutlu Etkenler Yneticilerin yetersizlii Okulun fiziki yetersizlikleri (laboratuar vb) Ynetici zerindeki siyasi ve evresel basklar Disiplin kurulunun ilememesi Ynetici zerinde halk basks- ahbap avu ilikisi Snflarn kalabalk olmas Ynetimin renci ile yeterince iletiim kuramamas Aileler ile iletiimin zayfl (okul aile ilikisi) Rehberlik servislerinin verimli alamamas Denetim eksiklii Sk sk ynetici deimesi Ynetici zerindeki grevlerin ar olmas renci iin gerekli kaynaklar salayamama (nternet, ktphane, kitap vs) Okulun ekonomik sorunlar Okul-st idare arasndaki iletiim eksiklii cretli retmen grevlendirilmesi Ynetimlerin geleneksel modelden renci merkezli modellere geememesi Genel idare hizmetindeki personel eksiklii Okulda yaplmas gereken kltrel ve sosyal etkinliklerin yeterince yaplmamas Tecrbesiz yneticilerin fazla olmas Yneticiler arasnda dnce birliinin olmamas Yneticilerin zamannda planlama yapmamas Yneticilerin hedefsiz oluu, ileriye dnk planlarnn olmamas Yneticilerin deiime direnmesi Atama ve grevlendirmelerin yanl yaplmas rencilere deer verilmemesi renci sorunlarna duyarsz olmak Yneticilerin risk alamamas Frekans 18 13 7 6 5 4 3 3 3 3 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Tabloda 2de grld gibi retmenlerin geneli yneticilerin yetersizliinden ikyet etmektedir. Ynetimin renci ile yeterince iletiim kuramamas, tecr-
79
besiz yneticilerin fazla olmas, okul ile st idare arasndaki iletiim eksiklii, ynetimsel uygulamalarn geleneksel modelden renci merkezli modellere geememesi, okulda yaplmas gereken kltrel ve sosyal etkinliklerin yeterince yaplmamas, yneticilerin zamannda planlama yapmamas, yneticilerin hedeflerinin belirsizlii, yneticilerin deiime direnmesi, yneticilerin risk alamamas, denetim eksiklii gibi maddeler de genel olarak ynetim ve ynetim eksiklikleriyle ilintilidir. Ynetim, uzmanlarn bir ksmna gre, sanat, bir ksmna gre bilim olarak ifade edilmitir (zden, 2005:4). Ynetim yetenei de gelitirilebilen veya renilen bir davran olarak ele alnrsa yneticiliin ancak uzun bir tecrbe, birikim ve eitimle ancak elde edilebilinecek bir uzmanlk alan olduu ortaya kacaktr. Eitim yneticileri ciddi bir eitim srecinden geirilerek ynetim kademelerine atanmaldrlar. nk ynetim, rgtn var olma amacdr. Okulun fiziki yetersizlikleri, snflarn kalabalk olmas, okulun renci iin gerekli kaynaklar salayamamas (internet, ktphane, kitap vs) gibi maddeler okulun genel olarak fiziksel ksmyla alakaldr. Fiziksel zellikler zellikle orta retim kurumlarnda daha da nemlidir. nk renciler hayata hazrlanyor ve geleceklerini bu kurumlarda ina ediyorlar. retim materyalleri ile ilenen derslerde rencilerin daha baarl olduu bilinen bir gerektir. Bu adan zellikle fen ve yabanc dil arlkl derslerin laboratuarlarda ilenmesi yerinde olacaktr. Bunun yannda okulun aydnlanma, snma, su gibi ihtiyalara yeterince cevap verecek donanmda olmas, dersliklerin ferah ve geni olmas ders baarsn ve renci motivasyonunu olumlu etkileyecektir. Kk illerde veya yerleim yerlerinde, insanlar birbirlerini daha iyi tanyabilmektedir. Bunun yannda retmenlerin kendi memleketlerinde retmenlik ve zellikle yneticilik grevlerinde bulunmalar, evresel basklar beraberinde getirebilir bu da Ynetici zerindeki siyasi ve evresel basklar maddesini desteklemektedir. Bu tip uygulamalar eitim ve retimi olumsuz ynde etkileyebilmektedir. Disiplin kurulunun etkin bir ekilde almamas, maddesi de baarszlk nedenleri arasnda saylmtr. renci, olumsuz istenmeyen bir davranta bulunduunda ve bu durum karsnda yaptrm uygulanmadnda, dier renciler de olumsuz etkilenebilmektedirler. Disiplin kurullarnn ilememesi, bir ynetim sorunudur. Bu ilerin yrmemesinde, yukarda aklanan yneticilerin evresel basklardan etkilenmesi sz konusu olabilir. Aileler ile iletiimin zayfl (okul aile ilikisi), rehberlik servislerinin ilerini ciddiye almamas, yneticilerin rencilere gereken deeri vermemesi, renci sorunlarna duyarsz olmak, maddeleri, ynetici ve retmenlerin kendilerine ynelik bir zeletirisi olarak kabul edilebilir. Dolaysyla retmenlerin mesleklerine kar daha zverili olmalar bu problemleri daha aza indirgemede yardmc olacaktr. retmen grlerine gre veli boyutlu baarszlk nedenleri Tablo 3de aada ele alnmtr.
80
u zzet D
Tablo 3 Veli Boyutlu Baarszlk Nedenleri Konusunda retmen Grleri

Veli Boyutlu Etkenler Ailenin ilgisizlii Ailenin kalabalk olmas (Karde saysnn fazla olmas) Maddi yetersizlikler Velinin eitim boyutundaki eitimsizlii (yetersizlii) Okul veli ibirlii yetersizlii Velilerin bilinsiz olmas Evde alma ortamnn yetersiz olmas rencinin evde alma olanaklarnn olmamas-kaynak yetersizlii Velinin renciye nasl davranacan bilememesi Velinin rencinin psikolojisini bilmemesi Velinin okulu sahiplenmemesi renciye iyi bir model olmamalar renciyi eitimin gerekliliinden dolay deil paradan dolay okula gndermeleri Kendi yetersizliklerini ocuklarnda gidermeye almak renciyi tanmadan ok ey beklemek 40 28 23 18 11 8 8 2 2 2 1 1 1 1 1
Ailenin ilgisizlii, velinin eitim boyutundaki eitimsizlii (yetersizlii), velilerin bilinsiz olmas, velinin renciye nasl davranacan bilememesi, velinin rencinin psikolojisini bilmemesi, renciye iyi bir model olmamalar, renciyi tanmadan ok ey beklemek, gibi maddeler birbirinden ok da farkl olmayan nedenlerdir. Genel olarak retmenler velilerin ilgisizliinden ikayet etmektedirler. Velilerin okumann deerini bilmemesi, eitimsizlikleri, ailenin kalabalk olmas, okul ile ibirliine girmemeleri bu sonucu dourmu olabilir. Bir aile iin en deerli varlk ocuklardr, byle olmasna ramen bu deerli varlklarn yani rencilerin gelecei iin eitimin ok nemli olduu bilincinin yerlemedii sylenebilir. Bu konuda elenk (2003, 32b) almasnda; eitim asndan destekleyici bir tutum ve okul ile ortak program zerinde gr birlii iinde dzenli iletiim halinde olan ailelerden gelen ocuklarn daha baarl olduunu belirtmitir. Ailenin kalabalk olmas nemli bir baarszlk nedeni olarak grlmtr. Velilerin kalabalk ailelerinde ilgilenecekleri ok sayda ocuklar olduu, bu durumda ocuklarn dier ihtiyalarn karlama, eitim boyutundaki yardmn nnde bir engel olarak grlebilir. nk kalabalk ailelerin, kalabalk olmayan ailelere gre farkl ve daha fazla problemleri olabilir. Bu durum, ncelikleri ve dolaysyla eitime verilen nemi de etkileyebilmektedir. Evde alma ortamnn yetersiz olmas, maddesi baarszlk nedeni olarak grlmtr, maddi yetersizlik, baarszl ksmen etkileyebilir ama ok fakir ailelerden de ok baarl rencilerin kt grlmtr. lgili veliler, her ne olursa olsun, her art altnda ocuklar iin ok zel ortamlar oluturmak iin ellerinden geleni yapmaktadrlar. Bu konuda Sezer (2007, 44), pek ok anne baba eitimin neMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 81
minin farknda olduunu, ocuklarnn iyi bir eitim almas iin her trl fedakrla katlandn, onlar daha yksek eitim almak iin tevik ettiini, bu nedenle, genelde ocuklarn anne babalarnn eitim dzeyini yakaladn ve hatta onlar getiini belirtmitir. Okullarda velilerin ilgileri artrmak iin aile ziyaretleri, veli toplantlar, konferans, seminer vb. etkinliklerin yaplmas yararl olacaktr. Etkili okul liderliin bir yn de okul aile ibirliini gelitirilmesidir. Bu konuda Aslanargun (2007,132) velilerin baz nyarglarn kaldrmak iin ve baary artrmak iin samimi bir ortamda yaplacak okul-aile birlii toplantlarnda gerekli bilgiler rehberlik uzmanlar ve eitimbilimciler yardmyla verilmesini nermektedir. retmen grlerine gre retmen boyutlu baarszlk nedenleri Tablo 4te aada ele alnmtr. Tablo 4 retmen Boyutlu Baarszlk Nedenleri Konusunda retmen Grleri
retmen Boyutlu Etkenler Tecrbesiz retmenlerin blgeye gnderilmesi Sk sk retmenlerin deimesi (retmenlerin ok az srede blgede kalmas) retmen eksiklii retmenlerin yetersiz olmas Kltr atmas retmenlerin blgeden bir an nce kurtulma dnceleri retmenlerin kendi branlarnda derslere girmemesi retmenin renci ile iletiim eksiklii Derslerin SSye ynelik ilenmemesi retmeler iin blgenin ekici olmamas Kaynak yetersizlii retmenlerin ilgisizlii retmenlerin kendilerini gvende hissetmemeleri-blgede retmenin kendini bask altnda hissetmesi Dil problemi Blgenin kltrel zelliklerinin bilinmemesi retmenlerin blgeyi benimsememesi retmenlerin sadece cret iin grev yapmalar-renci sorunlaryla ilgilenmemek retmenin isteksizlii retmenin bir idealinin olmamas ve plansz faaliyetler gerekletirmesi rencinin rehberliine yeterince ilgi ve zen gstermemesi retmenlerin derse hazrlksz girmeleri retmenler arasnda kadrolu-szlemeli ve ders cretli ayrm 3 3 2 2 2 2 2 2 2 1 22 21 16 15 9 8 6 5 5 5 4 3
82
u zzet D retmenler arasnda kadrolu-szlemeli ve ders cretli ayrm retmenlerin klasik ekilde ders anlatmas retmenlerin deiime ayak uyduramamalar retmen renci iletiiminin yetersiz olmas retmenlerin psikolojisinin Hakkride ok abuk bozulmas retmenlerin gelecee ilikin umutsuz olmas retmenin empati kuramamas retmenin sabrszl 1 1 1 1 1 1 1 1
Tecrbesiz retmenlerin blgeye gnderilmesi, sk sk retmenlerin deimesi (retmenlerin ok az srede blgede kalmas), retmenlerin yetersiz olmas, retmenlerin derse hazrlksz girmeleri, retmenlerin klasik ekilde ders anlatmas, retmenlerin deiime ayak uyduramamalar, retmen renci iletiimin yetersiz olmas, retmenin empati kuramamas, retmenin sabrszl gibi deikenler genel olarak retmenlerin yetersizlii zerinde odaklanan maddelerdir. Greve yeni balayan retmenler, genellikle retmen ann fazla olduu blgelere gnderilmektedir. Bu yerler genel olarak retmenlerin veya devlet memurlarnn gitmek istemedii veya hemen ayrlmak istedikleri yerlerdir. Dolaysyla bu gibi yerlerde genel olarak tecrbesiz retmenler almakta ve tecrbeli retmen eksiklii yaanmaktadr. Bu konu ile ilgili, Olcay ve D (2009;149), yapm olduklar almalarnda rencilerin baarszlk nedenleri arasnda, retmenlerin anlattklarn rencilerin anlayamamas, retmenlerin yaklam farkll, retmenlerin konular yeterli derecede aklamamas; baarszlk nedeni olarak tespit edilmitir. Bu bulgular, genel olarak tecrbesizlikten kaynaklanan davranlardr. Kltr atmas, retmenlerin blgeden bir an nce kurtulma dnceleri, retmeler iin blgenin ekici olmamas, retmenlerin ilgisizlii, retmenlerin blgeyi benimsememesi, retmenlerin sadece cret iin grev yapmalar, retmenin renci sorunlaryla ilgilenmemesi, retmenin isteksizlii, retmenin idealinin olmamas ve plansz faaliyetler gerekletirmesi, rencinin rehberliine yeterince ilgi ve zen gstermemesi, retmenlerin psikolojisinin Hakkri de ok abuk bozulmas, retmenlerin gelecee ilikin umutsuz olmas gibi nedenler retmenlerin genel olarak kiisel zelliklerini yanstmaktadr. deali olan, zverili alan insan elinden geleni yapar. Olumsuzluklar ierisinde bile amacn gerekletirmek iin gerekli fedakrl esirgemez. Dolaysyla motivasyonu gl, istekli, iini seven ve renci sevgisi olan retmenlerin mesleklerinde daha baarl olmalar beklenir. retmen grlerine gre blgesel boyutlu baarszlk nedenleri Tablo 5te aada ele alnmtr.
83
Tablo 5 Blgesel Boyutlu Baarszlk Nedenleri Konusunda retmen Grleri

Blgesel Boyutlu Etkenler Siyasi ve toplumsal problemlerin olmas (terr) Blgenin her yere uzak olmas Blgenin genel olarak maddi yetersizlii K artlarnn kt oluu (iklim koullar) Kent kltrnn olgunlamam olmas (kltrel etkinliklerin yetersizlii) Okullarda ders cretli retmenlerin grevlendirilmesi Blge genelinde eitim seviyesinin dk oluu Blgede okul saysnn az olmas Blgenin corafi zorluu Sinema tiyatro vb kltrel faaliyetlerin ve sosyal etkinliklerin olmamas veya yetersizlii Blgede genel olarak olumlu rneklerin az olmas Blgesel nedenlerden dolay retmenlerin buralara gelmek istememesi Blgede genel olarak kurs dershane, ktphane vs yeterli olmamas-kaynaklarn yetersiz oluu Blgede okullama orannn ok az olmas rencilerin barnma sorunlar Ksa yoldan zengin olma dncesinin olumsuz etkileri rencinin d dnyay tanmamas 23 13 13 12 7 6 6 5 4 4 3 3 2 1 1 1 1
renci baarszlnda blgesel nedenler bal altnda sralanan nedenlerden en nemlisi, siyasi ve toplumsal (terr) olaylar olarak ifade edilmitir. Blgesel nedenler ierisinde en nde gelen neden olarak siyasi ve toplumsal olaylar ifade edilmitir. ehir ve ile merkezlerinde baz zamanlar toplumsal olaylar olmaktadr. Bu tip olaylar rencilerin renimlerini ve onlarn derslere, retmenlere kar dncelerini olumsuz ynde etkilemektedir. Blgenin her yere uzak olmas, corafi koullarn zorluu, iklim koullar, blgeye retmenin gelmesini engellemekte ve dardan gelen retmenlerin verimini dolayl olarak etkilemektedir. Hakkrinin her yere uzak olmas, bilimsel ve eitimsel gezilerin yaplmasn olumsuz etkilemektedir. Byk ehirlerde veya lkenin dier illerinde bir ortaretim rencisinin rahatlkla bir niversiteye veya eitsel bir evreye ulamas daha kolaydr. renciyi motive edecek ve okuma istei uyandracak seminerler, syleiler ve geziler, renci baarsn artrmak iin yaplan genel uygulamalardr. Hakkri ili rencileri iin bu tip etkinliklerin yaplmas, rencilerin eitimin nemini anlamasnda etkili olaca sylenebilir.
84
u zzet D
Ders cretli retmenlerin grevlendirilmesi de baarszlk nedeni olarak grlmtr. Hakkri ilindeki ders cretli retmenler genel olarak ak retim fakltesi mezunu veya meslek yksek okulu mezunu retmenlerdir. Bu retmenlerin formasyonu yoktur. Alan bilgisi ve retmenlik meslek bilgisi gibi temel yeterlikler, bu retmenlerde yeterli dzeyde olmayabilir. nk bu retmenler formasyon eritimi almamlardr. Bu gereklerden olsa gerek, retmenler tarafndan, ders cretli retmenlik uygulamalar baarszlk nedeni olarak grlmtr. Sonu ve Tartma Aratrmann literatr ksmnda; sosyo-ekonomik farkllklar, ilgi, tutum, deer gibi duyusal zellikler, ailenin sosyo-kltrel ve ekonomik yaps, alma alkanl, sorumluluk duygusu, derslerin zorluu, ergenlik dnemi sorunlar, duygusal gerginlik, eitim sistemi ve retmenlerden kaynaklanan sorunlar vb. unsurlarn renci baarsn olumsuz etkileyen faktrler olarak ortaya konulmutu. Nitekim yaplan bu aratrma, yukarda ad geen faktrlerin renci baars veya baarszl zerinde nemli bir etkiye sahip olduunu destekler niteliktedir. Buna gre, aratrmadan elde edilen bulgulardan yksek deer alanlar aada ele alnmtr: renci Boyutlu Olanlar: rencilerin ilgisiz olmas, rencilerin ders almamas, temel eitimdeki yetersizlik, rencinin bilinsizlii, dil ve iletiim problemleri, gelecee ynelik karamsarlk, ders geme ynetmeliin snf gemeyi kolaylatrd algs, rencinin kendisine gvensizlii, motivasyon eksiklii, evrede model oluturacak kiilerin olmamas. Ynetim Boyutlu Olanlar Yneticilerin yetersizlii, okulun fiziksel yetersizlikleri, ynetici zerindeki siyasi ve evresel basklar, disiplin kurulunun ilememesi. Veli Boyutlu Olanlar Ailenin ilgisizlii, ailenin kalabalk olmas, maddi yetersizlikler, velinin eitim boyutundaki eitimsizlii (yetersizlii), okul veli ibirlii yetersizlii, velilerin bilinsiz olmas, evde alma ortamnn yetersiz olmas. retmen Boyutlu Olanlar Tecrbesiz retmenlerin blgeye gnderilmesi, sk sk retmenlerin deimesi (retmenlerin ok az srede blgede kalmas), retmen eksiklii, retmenlerin yetersiz olmas, kltr atmas, retmenlerin blgeden bir an nce kurtulma dnceleri, retmenlerin kendi branlarnda derslere girmemesi, retmenin renci ile iletiim eksiklii, derslerin SS ye ynelik ilenmemesi, retmeler iin blgenin ekici olmamas. Blgesel Boyutlu Olanlar Siyasi ve toplumsal problemlerin olmas (terr), blgenin her yere uzak olmas, blgenin genel olarak maddi yetersizlii, k artlarnn kt oluu (iklim koullar), kent kltrnn olgunlamam olmas (kltrel etkinliklerin yetersizlii), ilkretim retmenlerinin veya dier branlarda ders cretli retmenlerin grevlendirilmesi, blge genelinde eitim seviyesinin dk oluu, blgede okul saysnn az olmas.
Aratrmadan elde edilen bulgular be boyutta, yukarda ele alnd ekilde kmtr. Her bir boyutta ifade edilen maddeler, dier boyuttaki maddelerle de ilikili ve yakn anlaml olabilmektedir. Blgesel boyutlu nedenler hari, dier balklarda toplanan maddeler ynetim ve retmen abalaryla zlebilecek problemler olarak grlebilir. Problemin zm yollar aratrldnda retmen ve ynetim faktr renci yaamnda nemli bir yer igal etmektedir. rnein rencinin ilgisizlii, motivasyon eksiklii, rencinin kendisine gvensizlii etkili bir rehberlik hizmetiyle zlebilecek problemlerdir. Okul ynetimi de bu almalarda kolaylatrc ve yardmc olduu takdirde birok problem zme kavuacaktr. Veli ve retmen boyutlu problemlerin birou okul ynetimin yapaca almalarla zlebilecek problemlerdir. Tecrbesiz retmenlere rehber retmenlerin grevlendirilmesi ve bunun takip edilmesi, retmenlerin okullarn sevdirecek etkiliklere dahil edilmesi vb almalarla alan memnuniyeti salanabilir. Aratrmadan elde edilen bulgular nda etkili yneticilerin de yetitirilmesi ihtiyac olumaktadr. nk okuldaki problemlerin birounun zm ancak idareyle gereklemektedir. Hemen her yerde rencilerin baarszlk nedenlerinin genel olarak ayn olduu sylenebilir. nk eitim, nerede olursa olsun rencileri eitmeyi, rencinin zihinsel srelerini gelitirmeyi ve rencinin kendisini gerekletirecei bir ortam oluturmay hedeflemektedir. Dolaysyla renci baarszlyla ilgili problemler genel olarak hemen hemen ayndr. Fakat blgesel ve yerel baz farklklarn olmas da normaldir. Demiralp (2007,383) almasnda retmenlerin eksik kalan bilgi ve becerilerini gelitirmek, daha doru ynlendirip ilerini kolaylatrmak iin, retmen klavuz kitaplarna, hizmet ii eitim almalarna, mfettilerin rehberliine ihtiya olduunu belirtmitir. Ayrca niversitelerin eitim fakltelerindeki retmen adaylarnn da, programn yapsna ve deien materyal anlayna gre yetitirilmeleri gerektiini belirtmektedir. Dolaysyla eitim fakltelerinden mezun retmenlerin eitimlerinin devam etmesi kans ortaya kmaktadr. fade edilen durum, bu aratrma bulgularyla desteklenmektedir. Yani retmenlerin tecrbe eksiklii ve yetersiz olmalar, yeni mezun retmenlerin hizmet iinde de eitilmeleri ve yetitirilmeleri gereini ortaya koymaktadr. Benzer ekilde Karamustafaolu (2006,100) almasnn neriler ksmnda, retmen eitime deinmekte ve basit materyal hazrlama ve gelitirme yntemleri hakknda ve eitimde teknoloji kullanmna ynelik retmenlerin hizmet ii kurslardan geirilmesi gerektiini belirtmitir. Keskin (2008, 31) bu konuda, bran retmenleri yetitirilirken alan bilgisinin yan sra renci tanma teknikleri ile ilgili daha fazla bilgi verilmesini ve eitim fakltelerinde ve hizmet ii eitim kurslarnda retmenlerin renciyi daha iyi tanmasna ynelik dersler konulmasn tavsiye etmitir. Ailenin ilgisizlii, maddi yetersizlikler, velinin eitim boyutundaki eitimsizlii (yetersizlii), ailenin kalabalk olmas, okul veli ibirlii yetersizlii, velilerin bilinsiz olmas, evde alma ortamnn yetersiz olmas, gibi bulgular baarszlk nedeni olarak tepit edilmitir. Ailenin kalabalk olmas maddesini destekleyecek bir bulgu da, Sezer (2007, 44) tarafndan bulunmutur ve snf tekrar eden rencilerin yardan fazlasnn kalabalk ailelerden geldiini belirtmitir. Ayn almada arkada evresi, retmenler tarafndan baarszlk nedeni olarak grlmtr. rencilerin
u zzet D
arkada evresinin deitirilmesinin renci baarsn artracan belirtmitir. Akzel (2006,120) almasnn sonucunda, dil retiminde renci baarsnn artrlmas iin velilerin bilinlendirilmesi ve desteinin salanmas gerektii belirtmitir. elenk (2003,34) aratrma bulgularndan elde edilen sonulara gre; aile yelerinden eitim yardm alan ve okulla yakn ibirlii ierisine giren ailelerden gelen ocuklarn, okuduunu anlama baarlarnn daha yksek olduu sonucuna varmtr. ama ve Tarm (2007,135) renci baarszlnn en nemli nedenini aile ilgisizliine balamtr. renci boyutunda baarszln birok deikeni bulunmaktadr. Akbyk ve Seferolu (2006,97), yksek eletirel dnme eilimlerine sahip rencilerin dk eletirel dnme eilimlerine sahip rencilere gre akademik olarak daha baarl olduunu belirtmitir. eker, nar ve zkaya (2004) mezun olunan lisenin tr, baar zerine etkili olurken, lisedeki blmn bir etkisinin olmadn, dzenli alma alkanl olan rencilerin mezuniyet dereceleri, olmayanlara gre daha yksek ktn, arkada evresinin renci baars zerinde etkisi olduu belirtmitir. Bu almada da rencilerin ders almamalar, verimli ders alma yntemlerini bilmemeleri, baarszlk nedenleri olarak grlmtr. Bunun yannda rencilere daha nceki eitimlerinde kazandrlan baz niteliklerin baar zerinde etkisi olduu grlmektedir. nk retmenler temel eitimdeki baz becerileri kazanamam olan rencilerin daha sonraki eitimlerinde baarsz olduklar grn savunmaktadrlar. Dier bir baarszlk nedeni okula devamszlk olarak grlmtr (Altnkurt, 2008, 140). Devamszlk bu almada da retmenler tarafndan baarszlk nedeni olarak grlmtr. Devamsz renciler, dersleri takip edemediklerinden anlalmas zor dersleri kendi imknlaryla renmekte zorluk ekebilmektedirler. Okul ynetimi, renci baars zerinde etkili bir rol oynamaktadr. Okul ynetiminin amac rencileri hayata hazrlamak ve zihinsel srelerini gelitirmektir. Okul baars olarak tanmlanan durum ise, rencilerin istenilen yerde olmasdr. Bu durumu gerekletiren okul etkili ve kaliteli okul, byle okullar yneten yneticiler de baarl yneticileridir. Etkili okul, kendinden beklenen ama ve ilevleri tam olarak yerine getiren rencilerin btn ynleriyle geliimlerini salayan, bunun iin uygun renme ortamlar hazrlayan okul olarak tanmlanmaktadr. Okul idarecileri teknik insani ve kavramsal olmak zere alanda yeterli olmak zorundadrlar (zden, 2005,124). Yetersiz yneticilerin olduu ve fiziksel zelliklerden yoksun bir okulun istenilen etkiyi oluturmas dnlemez. Etkili okul yneticisinin etkililik ltlerinden biri de renci baarsdr. Etkili okul yneticisi personeliyle birlikte kendisini retimi gelitirmeye adamakta ve okulda disiplini etkili bir ekilde srdrmektedir. Etkili okul liderlerinin asl ii etki etme ve kontrol gc iinde renci baarsnn artrlmasdr (Balc, 2007,124). renci sorunlaryla ilgilenmeyen, onlarn sorunlarna duyarsz kalan, renciye deer vermeyen, iletiim yn zayf yneticilerin okul ve renci baarsn salayamayaca aktr. Tremen (2001,109) renen okulun, herkesi olduu gibi kabul etmesini, her rencinin renebilecei ve herkesin deerli olduu kansn tamasn, renen okulun deerleri olarak grmtr. Dolaysyla okul yneticileri, rencileri kendilerine emanet edilmi deerli ve zverili bir ekilde sahip klmas gereken bir varlk olarak grmelidirler.
87
Bu almada, ynetimin renci ile yeterince iletiim kuramamas, aileler ile iletiimin zayfl (okul aile ilikisi), okul-st idare arasndaki iletiim eksiklii, denetim eksiklii, yneticilerin zamannda planlama yapmamas gibi bulgular ynetim sreleriyle ilgili sonular olarak belirlenmitir. Okul yneticisi okulun geleceine ilikin elindeki salam bilgilere dayanarak karar vermek durumundadr. Bu kararlarn ncelik ve yaplma zamanna gre dizilmesi planlamann temelidir. Okulun veya eitim rgtnn etkililiini salamak ve srdrmek iin planl iletilmesi zorunludur (Baaran, 1996,41). Karar ynetim asndan ne kadar nem tayorsa, iletiim rgt asndan o kadar nemlidir. Eitim rgtlerinin yap ve havasnda informal iletiimin rol daha nemlidir. Bu bakmdan okul yneticisi, kiiler ve gruplar aras iletiimi dikkatle izlemelidir. Okul iindeki ve dndaki iletiime yabanc kalan ynetici, iletiimden nce ve sonra gelen dier ynetim srelerini gerekletirmede ya zorluk ekecek, ya da baarszla urayacaktr (Bursalolu, 2005,113). Tefti kurumlarn amalarna varmalarna yardmc olan bir hizmettir. Teftiin esas fonksiyonu retim ve renimin daha iyi yaplabilmesi iin ilgililere gerekli yardmda bulunmaktr (Taymaz, 2010,33). Dolaysyla denetim, iletiim, egdmleme, karar alma ve planlama gibi ynetim sreleri baarl bir ekilde yrten bir ynetici amalarna daha abuk ulaacak ve renci baarsnda daha etkili olacaktr. neriler Aratrmadan elde edilen bulgular nda u nerilerde bulunulabilir: Eitim yneticilerinin yeterliliklerini artracak faaliyetlere arlk verilmesi, Okullarda rencilerin alacaklar ortamlar veya ett salonlar oluturulmas rencilere ynelik etkili eitsel yardm ve rehberlik almalarnn daha kapsaml, planl ve verimli ekilde yaplmasnn salanmas, Velileri, eitim ve zellikle ocuk eitimi konusunda daha bilinli hale getirecek almalarn yaplmas, lkemizde retmen yetitirme grevi niversitelerin elindedir. Mezun olan retmenlerin nitelik ve yeterlikleri alannda almalarn yaplmas, Greve yeni atanp aday retmen konumunda olan retmenlerin grev banda yetitirilmesine daha bir nem verilmeli ve ciddi yaplmal, lke baznda, eitim boyutunda blgesel ve yerel farkllklarn giderilmeye allmas Okullarda velilerin ilgileri artrmak iin aile ziyaretleri, veli toplantlar, konferans, seminer vb. etkinliklerin yaplmas eklinde sralanabilir.
88
u zzet D Kaynaka AKBIYIK, Cenk ve SEFEROLU, S. Sadi (2006). Eletirel Dnme Eilimleri ve Akademik Baar, ukurova niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, C.2, S.32, ss.90-99. AKZEL, Gl (2006). lkretim 48. Snflarda Yabanc Dil retimindeki Baarszlk Nedenlerinin ncelenmesi, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Adana. ALTINKURT, Yahya (2008). renci Devamszlklarnn Nedenleri ve Devamszln Akademik Basarya Olan Etkisi, Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.20. ss. 129-142. ASLANARGUN, Engin (2007). Okul - Aile birlii Ve renci Baars zerine Bir Tarama alma, Sosyal Bilimler Dergisi, S. 18, ss. 119-135. BACANLI, Hasan (2000). Geliim ve renme, Nobel Yayn Datm, Ankara. BALCI, Ali (2007). Etkili Okul Okul Gelitirme Kuram Uygulama ve Aratrma, Pegema Yaynclk, Ankara. BAARAN, brahim Ethem (1996). Eitim Ynetimi, Yargc Matbaas, Ankara. BOZKURT, Nergz (1998). Lise rencilerinin Okul Baarszlklarnn Altnda Yatan Depresyonla likili Otomatik Dnme Kalplar, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Doktora Tezi), zmir. BURSALIOLU, Ziya (2005). Okul Ynetiminde Yeni Yap ve Davran, Pegema Yaynclk, Ankara. ELENK, Sleyman (2003a). Okul Aile birlii le Okuduunu Anlama Baars Arasndaki liki, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, S. 24, ss. 33-39. ELENK, Sleyman (2003b). Okul Baarsnn n Koulu: Okul Aile Dayanmas, lkretim Online E-Dergi, 2(2), ss.28-34. DAY, Scott L (2002). Real Kids, Real Risks: Effective Instruction of Students at Risk of Failure, NASSP Bulletin, C. 86, S. 632, ss.18-32 DEMRALP, Nurcan (2007). Corafya Eitiminde Materyaller ve 2005 Corafya Dersi retim Program, Kastamonu Eitim Dergisi, C.15,S.1, ss. 373-384. GLE, Selma ve ALKI, Seil (2003). lkretim Birinci Kademe rencilerinin Derslerdeki Baar Dzeylerinin Birbirleriyle likisi. lkretim Online E-Dergi. S.2, ss. 19-27. HAGAMAN, Jessica L ve RED, Robert (2008). The Effects of the Paraphrasing Strategy on the Reading Comprehension of Middle School Students at Risk for Failure in Reading, Remedial and Special Education, C.29, S.4, ss. 222-234. KAPUSUZOLU, aduman (2004). lkretim Dzeyinde Snf Ynetimi Uygulamalarnn renci-retmen Grleri Ve Snf Ynetimi Profilleri Asndan Deerlendirilmesi,XIII. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, nn niversitesi, Eitimi Fakltesi, Malatya. KARADZ, Adnan (2006). lkretim Trke Dil Bilgisi Kitaplarnn reticilik Kavram Balamnda Eletirisi, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, S. 21, ss.13-31. KARAMUSTAFAOLU, Orhan (2006). Fen ve Teknoloji retmenlerinin retim Materyallerini Kullanma Dzeyleri: Amasya li rnei, A. Bayburt Eitim Fakltesi Dergisi, C.1, S.1, ss. 90-101. KAYA, Yahya Kemal (1993). nsan Yetitirme Dzenimize Yeni Bir Bak: Eitimde Model Aray. Bilim Yaynlar, Ankara. KESKN, H.Kaan., YAPICI, enay (2008). Baarl Ve Baarsz rencilerin Kiilik zellikleri le lgili retmen Ve Veli Grleri, Kocatepe niversitesi Kuramsal Eitimbilim, C.1., S.1, ss. 20-32.
89
Ortaretim rencilerinin Baarszlk Nedenlerine likin retmen Grleri u KIZILOK, Hakk (2001). Snf Ortamnda retmen renci letiiminin Yatay veya Dikey Olmasnn renme zerindeki Etkileri, C.. Sosyal Bilimler Dergisi, S.25 (1), ss.151159. KO, Mustafa, AVAROLU, Selahattin ve SEZER, Adem (2004). niversite rencilerinin Akademik Baarlar le Problem Alanlar Arasndaki liki, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, S. 11, ss. 499-513. OKUR, Talip (2006). Geometri Dersindeki Baarszlk Nedenleri ve zm Yollar, Sakarya niversitesi sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Sakarya. OLCAY, Atn ve D, zzet (2009). Ortaretimde Baary Olumsuz Etkileyen Unsurlarn renci Boyutuyla Tespitine Ynelik Bir Uygulama, Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 8(1), ss.131 -155. ZDEN, Yksel (Editr) (2005). Eitim ve Okul Yneticilii El Kitab. Pegema Yaynclk, Ankara. ZGVEN, brahim Ethem (2002). Bireyi Tanma Teknikleri, Nobel Yayn Datm, Ankara. SEZER, zcan (2007). Snf Tekrar Eden rencilerin Baz Demografik zellikleri ile Bu renciler ve retmenlerinin Snf Tekrar Etme Hakkndaki Grleri, nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, S. 8(14), ss. 3148. SUCUOLU, B., NSAL, P. ve ZOKU, O (2004). Kaynatrma Snf retmenlerinin nleyici Snf Ynetimi Becerilerinin ncelenmesi, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi zel Eitim Dergisi, S. 5 (2), ss. 51-64. AHN, Ali (2007). Trk Kamu Ynetiminde Ynetsel letiim ve Bu Konuda Dzenlenen Bir Anket almasnn Sonular, Maliye Dergisi, S.152, ss. 81-102. AMA, Erdoan., TARIM, Krat (2007). retmenlerin Baarsz Olarak Algladklar rgencilere Ynelik Tutum ve Davranlar, Trk Eitim Bilimleri Dergisi, S. 5 (1), ss. 135154. EKER, Renan, INAR, Derya ve ZKAYA, Abdulkadir (2004).evresel Faktrlerin niversite rencilerinin Baar Dzeyine Etkileri,XIII. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, nn niversitesi, Eitimi Fakltesi, Malatya. TAYMAZ, Haydar (2010). Eitim Sisteminde Tefti Kavramlar lkeler Yntemler, Pegema Yaynclk, Ankara. TEKBIYIK, Ahmet (2006). Lise Fizik I Ders Kitabnn Okunabilirlii Ve Hedef Ya Dzeyine Uygunluu, Kastamonu Eitim Dergisi, S. 14 (2), ss. 441-446. TREMEN, Fatih (2001). renen Okul, Nobel Yayn Datm, Ankara. ULUDA, Erdoan (2002). lkretim kinci Kademe rencilerinin Yazm Ve Noktalama Kurallarn Uygulama Beceri Dzeyleri, Erzincan Eitim Fakltesi Dergisi, S. 4 (1), ss. 97-114. YILDIRIM, Ali ve MEK, Hasan (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri, Sekin Yaynclk, Ankara.
90
u zzet D
TEACHERS VIEWS ABOUT THE CAUSES OF FAILURE OF THE SECONDARY SCHOOL STUDENTS
zzet D*
Abstract The aim of this study is to determine the causes of failure of the secondary school students according to teachers views. The study has been carried out with the semi-structured interview form as including all the institutions of the general secondary education which are in Hakkari, applying to the views of some of the teachers working in these schools. 54 teachers interview forms from 220 teachers in 12 schools have been evaluated. Five open ended questions have been asked in data collection tool and frequencies have been examined in the data analysis. In total, 113 causes of failure have been stated for the students, parents, teachers and regional dimensions. Key Words: Secondary education, failure, the causes of failure
Hakkri Provincial Directorate of National Education, Head of Education Inspectors. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
91
YEN LKRETM MFREDATININ UYGULANMASINA LKN LKRETM RETMENLERNN GRLER

Sema ALTUN YALIN* Sinan YALIN**
zet Bu almada, ilkretimde grev yapmakta olan retmenlerin yaplandrmac yaklama dayal yeni ilkretim mfredatnn uygulanmasna dair grlerinin tespit edilmesi amalanmtr. Aratrmann rneklemini 2009 ylnda Bayburtta grev yapmakta olan 186 ilkretim retmeni oluturmaktadr. Veri toplama arac olarak literatr (nar, Teyfur ve Teyfur, 2006) dikkate alnarak gelitirilmi olan Yeni lkretim Mfredatnn Uygulanmasna Dair retmen Grleri Anketi kullanlmtr. almann sonucunda yeni ilkretim mfredatnn uygulanmas konusunda retmenlerin olumlu tutum iinde olduklar saptanmtr. Anahtar Szckler: Yeni ilkretim mfredat, yaplandrmac yaklam, retmen grleri
Giri Her lke, toplumsal yaam dzenini, ekonomik, sosyal, kltrel, teknolojik ve bilimsel deiimlerle uyumlu olarak srdrmekten sorumlu, toplumsal sistemlere sahiptir. Bu toplumsal sistemlerin iletilmesi iin gerekli olan nitelikli insan gcnn yetitirilmesinden sorumlu olan eitim sistemleri, lkelerin kendi toplumsal dinamiklerinin yan sra bilimsel ve teknolojik gelimeler ile kreselleme, lkeleraras ekonomik ve siyasi oluumlar gibi eitli alanlardaki deiimlerden etkilenirler (Gizir, 2008). Bu nedenle zellikle geen yzyln son eyreinden itibaren birok lkede eitim ve okul sistemlerinde yeniden yaplanma konusunda almalar yaplmaya balanmtr (iman ve Tademir, 2008). Eitim ve okul sistemlerindeki bu yeniden yaplanma almalar ile birlikte toplumlarn ihtiyac olan, bilgiye ulaan, bilgiyi reten, rettii bilgiyi kullanabilen bireylerin yetitirilmesi konusu da gndeme gelmitir. Artk toplumlar bilgiyi retip kullanabilen bireylere ihtiya duymaktadr (Erdem ve Demirel, 2002). Bunu salamak ancak eitim sisteminde ada eitim anlaynn esas alnmas ile olabilmektedir (Altun ve ahin, 2009). ada eitim anlay yaplandrmac yaklam merkez alr ve bilgiyi kullanan deil bilgiyi reten bireyler yetitirmeyi hedefler. ada eitim anlaynda, rencinin merkeze alnd bir renim anlay n plana kar ve renci yaparak ve yaayarak renme srecine girer. Bu sayede dnsel kapasitesini gelitirerek
* Erzincan niversitesi ** Gvenlik lkretim Okulu, Erzincan. 92 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Sema Altun Yaln / Sinan Yaln
bilgi retme yoluna girer ki, bu da yaplandrmac yaklamn ve ada eitim anlaynn ana felsefesini oluturur. Yeni gelitirilen eitim ve retim programnn muhtevasnda, yaplandrmac yaklam ile birlikte oklu zek kuram ve renci merkezli renme gibi eitli yaklamlardan da yararlanlmtr (Krolu, 2006). Dier bir deyile yeni gelitirilen eitim programnn, yaplandrmac yaklamdan hareket ederek, daha ok snf ii etkinliklerine dayal, rencinin renme srecine aktif olarak katlmasn amalayan, dersler aras yatay ve dikey ilikileri dikkate alan, snf ii ve snf d renme deneyimlerini btnletirmeye nem veren bir anlayla gelitirilmeye alld grlmektedir. Bu zellikler dikkate alnd zaman yeni programn, ilkretim dzeyindeki eitime nemli katklar getirme potansiyeli olduu sylenebilir (http://ilkogretimonline. org.tr/vol5say1/sbildirge%5B1%5D.pdf) Hzl bir gelime, deime ve rekabetin yaand gnmzde retim programlarnn gelien bilimin nda srekli deitirilmesi ve gelitirilmesi kanlmazdr. Bunun iin retim programlarnn eitim ve teknolojideki ilerlemeleri yanstacak ve toplumun ihtiyalarn karlayacak ekilde yeniden yaplandrlmas gerekmektedir (Demirel, 2004). Bu kapsamda, Milli Eitim Bakanl ilk nce ilkretim 15. snflarn retim programlarn, yaplandrmac anlay erevesinde yeniden gelitirmi ve 20052006 eitim-retim ylndan itibaren uygulamaya koymu, ardndan da bu anlayn devam olarak ilkretim II. kademe programlarnda deiiklie gidilmi ve bu erevede 20062007 eitim-retim ylnda da ilkretim ikinci kademe yeni retim program uygulamaya konulmutur. Toplumsal deimelerle birlikte, ilkretim programnn da deimesi retmenlerin okuldaki ilerini daha karmak ve daha da ar hale getirmektedir. Ancak zellikle ilkretimde 20052006 ylnda uygulamaya konan yeni ilkretim program pek ok konuda deiikliklere neden olacak trdendir (Yksel, 2003). Yeni programlar uygulayacak olan retmenler asndan bu tr program deiikliklerinin gerek onlarn i yk gerek sosyal yaamlar, gerekse de gnlk psikolojileri zerinde eitli etkiler brakaca aikrdr. retmenlerin bu deiiklikleri tehdit edici olarak alglamas durumunda bu durumla baa kmak iin nce fizyolojik olarak hazr duruma gelmeleri gerekir. kincisi bireyin yeni eyler renmesi iin organizmann belli dzeyde uyarlm olmas gerekir. Yani bireyin yeni duruma uyum salayabilmesi iin ne bo vermilik ne de ar uyarlmlk durumunda olmas gerekir (zden, 2003). Dier bir deyile program yaplandrmac yaklamdan hareket ederek gelitirilmitir. Yani daha ok snf ii etkinliklerine ve rencinin renme srecine aktif olarak katlmasn amalamaktadr. Ayrca dersler aras yatay ve dikey ilikileri dikkate alan, snf ii ve snf d renme deneyimlerini btnletirmeye nem veren bir anlayla da temel almaktadr. Bu zellikler dikkate alnd zaman yeni programn, ilkretim dzeyindeki eitime nemli katklar getirme potansiyeli olduu sylenebilir (http://ilkogretimonline.org.tr/vol5say1/sbildirge%5B1%5D.pdf) . Yntem a. alma Grubu Aratrmann alman grubunu, Bayburt ili ehir merkezinde grev yapmakta olan toplam 186 ilkretim okulu retmeni temsil etmektedir.
Yeni lkretim Mfredatnn Uygulanmasna likin lkretim retmenlerinin... u
b.Veri Toplama Arac Milli Eitim Bakanl, 2005/2006 retim ylnda yaplandrmac eitim yaklam temel alnarak hazrlanm olan yeni retim programn uygulamaya koymutur. Bu alma da yaplandrmac yaklama dayal yeni retim program hakknda ilkretim retmenlerinin grlerini tespit etmek amacyla literatrden (nar, Teyfur ve Teyfur, 2006) yararlanlarak Yeni lkretim Mfredatnn Uygulanmasna Dair retmen Grleri Anketi gelitirilmitir. Aratrmac tarafndan gelitirilen anketin geerlilii, uzmanlarn grleri alnarak test edilmeye allmtr. Gvenilirlii ise, rastgele seilmi olan ilkretim retmenlerine anketin uygulanmas sonucu tespit edilmi olup =0,79 olarak bulunmutur. 22 maddeden oluan anket, beli likert tipidir. Ankette bulunan 1.ve17.larla soru retmenlere verilen hizmet ii eitim kurslarnn yeterliliini ve retmenlerin bu eitim mfredatna adaptasyon srelerinin tespit edilmesi amalanmtr. Anketteki 2,3,4,5,6,7,8,9. sorular yeni ilkretim mfredatnn uygulanabilirliinin programn ierik ve hazrlan durumu asndan incelenmesini, 10,17,19, 22. sorular okulun sahip olduu alt yap, gerekli materyallere retmenlerin ulamas ve okul, aile ve retmen arasndaki ilikinin tespitini, 20. soru okul ynetimine den sorumluluu, 11,12,13,14,15,16,18,21. sorular yeni ilkretim mfredatnn sahip olduu zelliklerin rencilere kazandrdklar, ada eitim anlayna uygunluu ve ders ileme sreci zellikleri asndan incelenmesini amalamaktadr. c. lem Her maddeye verilecek cevap kodlar 1.00 ile 5.00 arasnda deimektedir. Dereceleme maddeleri 1-Hi Katlmyorum, 2-Katlmyorum, 3-Orta Derecede Katlyorum, 4-Katlyorum, 5-Tamamen Katlyorum seeneklerinden olumaktadr. Aralklarn eit olduu varsaymndan hareket edilerek, aritmetik ortalamalar iin puan aral katsays 0.80 olarak bulunmutur. Puan Aral = (En Yksek Deer-En Dk Deer)/5 = 4/5 =0.80. Tablo 1. Aritmetik Ortalamalarn Deerlendirme Aral
Aralk 1.00-1.80 1.81-2.60 2.61-3.40 3.41-4.20 4.21-5.00 Seenek Hi Katlmyorum Katlmyorum Kararszm Katlyorum Tamamen Katlyorum Araln Deeri ok Olumsuz Olumsuz Orta Olumlu ok Olumlu
94
d. Verilerin Analizi retmenlerin ankete vermi olduklar cevaplar betimsel (descriptive) analiz yntemiyle analiz edilmitir. Bylece her bir maddeye verilen cevaplarn aritmetik ortalamas ve standart sapmas belirlenmitir. Bulgular ve Tartma Yeni eitim mfredatnn uygulanabilirliinin aratrld ankette; retmen, okul, hizmet ii eitim, okul ynetimi, renci, aile ve bu mfredatn uygulanabilmesi iin gerekli materyal gibi etkenler gz nnde bulundurulmutur. Bununla birlikte ankette, bu mfredatn uygulanabilirliliini daha iyi tespit etmek amacyla, zayf ve gl ynleri, etkililii, retmenlere bu konuda verilen hizmet ii eitiminin yeterlilii, renciye kazandrdklar, okullarn sahip olduklar alt yapnn yeterlilii, mfredatn ileyiinin ak ve net bir biimde ifade edilmi olmas gibi alt faktrlerde teker teker ele alnmtr. Anket maddeleri ve bunlara ilikin cevaplarn ortalamalar Tablo 2de verilmektedir. Tablo 2. Yeni lkretim Mfredatnn Uygulanmasna Dair retmenlerin Grleri
MADDELER Ort. (r) Std. Sap. (r) 1.11 .96 .84 .77 .78 .92 .95 1.18 .87 1.24 .90 .84 Orta Orta Olumlu Olumlu Olumlu Olumlu Olumlu Olumlu Olumlu Orta Olumlu Olumlu 95
1- Yeni ilkretim mfredat ile ilgili verilen hizmet ii eitim faaliyetleri yeterlidir. 2- Yeni ilkretim mfredatnda retim faaliyetleri yeterli bir biimde planlanmtr. 3- Yeni ilkretim mfredatnn farkl blmleri birbiriyle tutarldr. 4- Yeni ilkretim mfredatnda renme alanlar belirgindir. 5- Yeni ilkretim mfredatnda, dersler birbirleriyle ilikilendirilmitir. 6- Yeni ilkretim mfredatnda, lme ve deerlendirme yntemleri ak olarak belirtilmitir. 7- Yeni ilkretim mfredatnda, retmenin rol ak olarak ifade edilmitir. 8- Yeni ilkretim mfredat, retmenin ykn artracaktr. 9- Yeni ilkretim mfredat, yaplandrmac yaklamn ilkelerine uygun olarak hazrlanmtr. 10- Okulumuzun altyaps ve sahip olduu olanaklar, yeni ilkretim mfredatnn yrtlmesi iin uygundur. 11-Yeni ilkretim mfredat, renci merkezli bir yaklamdr. 12- Yeni ilkretim mfredat, renciyi dnmeye sevk eder.
2.74 3.35 3.55 3.75 3.82 3.52 3.55 3.42 3.61 2.94 3.92 3.89
Yeni lkretim Mfredatnn Uygulanmasna likin lkretim retmenlerinin... u 13- Yeni ilkretim mfredat, renciyi aratrmaya yneltir. 14- Yeni ilkretim mfredat, rencileri ezbere bir eitimden kurtaracaktr. 15- Yeni ilkretim mfredat, eitim etkinliklerini daha elenceli hale getirecektir. 16- Yeni ilkretim mfredat, rencilerin sosyal geliimlerini hzlandracaktr. 17- Yeni ilkretim mfredatn retmenler, kolaylkla benimseyecektir. 18- Yeni eitim srecinde snf kontrol daha zor olacaktr. 19- Yeni bir eitim srecinin baarl olmas iin okul, aile ve retmen arasnda salkl bir iletiimin olmas arttr. 20- Yeni bir eitim srecinin baarl olmas iin okul ynetiminin destei gereklidir. 21-Yeni ilkretim mfredatnda etkinlikler ak olarak ifade edilmitir. 22- Yeni ilkretim mfredat ile ilgili yeterli eitim materyallerine ulaabiliyorum.
3.87 3.59 3.73 3.65 3.07 2.72 4.55 4.42 3.62 2.87
.00 .95 .82 .86 .98 1.19 .76 .78 .96 1.17
Olumlu Olumlu Olumlu Olumlu Olumlu Orta ok Olumlu ok Olumlu Olumlu Orta
Tablo 2ye gre ilkretim retmenleri, yeni eitim mfredatnn baarl olmas iin okul ynetimi desteinin gerekli olduuna ve okul, aile ve retmen arasnda salkl bir iletiimin art olduuna tamamen katlmaktadrlar (ok olumlu). Yeni ilkretim mfredat ada eitim anlayna uygun hazrlanmlk durumu asndan incelendiinde retmenlerin genel olarak olumlu dnceye sahip olduklar saptanmtr. Bu alma sonularna gre ilkretim retmenleri yeni ilkretim mfredatnn farkl blmlerinin birbiriyle tutarl olduuna, renme alanlarnn belirgin olduuna, derslerin birbiriyle ilikilendirilmi olduuna, lme ve deerlendirme yntemlerinin ak olarak belirtilmi olduuna, yaplandrmac yaklamn ilkelerine uygun olarak hazrlanm olduuna, renciyi ezberden uzaklatrm olduuna, eitim etkinliklerini daha elenceli hale getirmi olduuna, rencilerin sosyal geliimlerini hzlandrm olduuna katlmaktadrlar (olumlu). Ayrca ankete katlan retmenler mfredat ierisinde yer alan etkinliklerin ak olarak ifade edilmi olduuna, retmenin rolnn ak olarak ifade edilmi olduuna ve retmenlerin kolaylkla bu eitim mfredatn benimseyebilecek olduu konusunda olumlu gre sahiptirler. Ayrca, retmenler yeni ilkretim mfredatnn renci merkezli olduu, renciyi dnmeye sevk ettii, renciyi aratrmaya ynelttii konusunda olumlu gre sahip bulunmaktalar. retmenler verilen hizmet ii eitim faaliyetlerinin yeterli olduu, eitim faaliyetlerinin yeterli biimde planlanm olduu, okulun sahip olduu alt yap ve olanaklar asndan yeterli olduu ve yeterli eitim materyallere ulama asndan kararsz gre sahiptirler. Yeni eitim mfredatnda snf kontrolnn daha zor olup olmayaca konusunda ise, net bir karara varamamlardr (kararsz).
96
Sonu Trkiye, son yllarda, deien koullara uyum salamak amacyla eitim alannda youn giriimlerde bulunmaktadr. 2000li yllarn banda toplam kalite yaklamna dayal okul geliim modeli hayata geirilmi, 2004 ylndan itibaren de ilkretimde yaplandrmac eitim gr benimsenmitir. Yaplandrmac eitim yaklam ile hazrlanan program 20052006 retim ylndan itibaren lke genelinde uygulamaya konulmutur (nar, Teyfur ve Teyfur, 2006). Felsefi temelleri 18. yzyla kadar dayanan yaplandrmac renme teorisi gnmzdeki retim anlayna taze bir bak as kazandrmaktadr. zellikle renci merkezli eitimin retmen merkezlilie kar parlayan bir deer haline gelmesi yaplandrmac renme ilkelerini daha sayg duyulur bir seviyeye getirmitir. Sonu olarak da yaplandrmac renme ilkeleri nda gl bir retim stratejisi ina edilmitir (Kabaca, 2002). Yaplandrmac yaklam temel alnarak gelitirilmi olan yeni ilkretim mfredat birok ynyle dier mfredatlardan daha iyi bir eitim retim program olmasna ramen, uygulama srecinde yaanan sknt ve yanllklardan dolay yeni mfredatta amalanan deerlere ulalamamaktadr. Bu alma da, ilkretimde grev yapmakta olan retmenlerin yaplandrc yaklama dayal yeni ilkretim mfredatnn uygulanmasna dair grlerinin belirlenmesi amalanmtr. almann sonucunda; 20052006 retim ylndan itibaren yrrle konulmu olan yeni ilkretim mfredatnn uygulanmas konusunda retmenlerin genel olarak olumlu tutum sergiledikleri saptanmtr. Aratrmaya katlan ilkretim retmenleri, yeni eitim mfredatnn baarl olmas iin okul ynetiminin desteinin gerekli olduuna ve okul, aile ve retmen arasnda salkl bir iletiimin art olduuna tamamen katlmaktadrlar. Bununla birlikte, aratrmaya katlan retmenler verilen hizmet ii eitim faaliyetlerinin yeterli olduu grne sahip bulunmaktalar. Bu sonu daha nce yaplan baz almalarla tutarszlk iinde bulunmaktadr (Yaar vd. 2005; Gztok, Akgn ve Karacaolu, 2005; Erdoan, 2005; Ercan ve Altun, 2005; Korkmaz, 2006; Yldrm, 2006; Akpnar, Turan ve Gzler, 2006; ztrk ve Tuncel, 2006). Yaplm olan bu alma ile daha nce yaplm olan almalar arasndaki bu elikinin yeni ilkretim mfredat iin yaplan seminerlere 2005 ylnda balanmasndan kaynakland dnlmektedir. nk daha nceki almalar 2005 ve 2006 ylnda yaplm olup retmenler seminerlere sadece bir yl katlmlardr. Fakat 2009 ylnda yaplm olan bu almada retmenler drt yl boyunca seminerlere katlm olduklarndan hizmet ii eitim faaliyetlerinin yeteri olduu grne sahiptirler. Ayrca aratrmaya katlan ilkretim retmenleri yeni ilkretim mfredatnn ada bir eitim anlayna uygun hazrlanm olduuna, farkl blmlerinin birbiriyle tutarl olduuna, renme alanlarnn belirgin olduuna, derslerin birbiriyle ilikilendirilmi olduuna, yaplandrmac yaklamn ilkelerine uygun olarak hazrlanm olduuna, renciyi ezberden uzaklatrm olduuna, eitim etkinliklerini daha elenceli hale getirmi olduuna, rencilerin sosyal geliimlerini hzlandrm olduuna katlmaktadrlar. Bu sonu dier almalarla tutarllk gstermektedir (Halat, 2006; Halat, 2007; Gelen ve Beyazt, 2007; Ayka ve Baer, 2005; Dndar, Kayhan ve Yel, 2006; Yapc ve Demirdelen, 2007; zpolat vd., 2007). Aratrmaya
Yeni lkretim Mfredatnn Uygulanmasna likin lkretim retmenlerinin... u
katlanlar lme ve deerlendirme yntemlerinin ak olarak belirtilmi olduu grne sahip olmalarna ramen daha nce yaplan aratrmalarda retmenlerin kendilerini lme ve deerlendirme konularnda yetersiz grdkleri tespit edilmitir. (Yaar vd., 2005; Gztok, Akgn ve Karacaolu, 2005). Bu almann sonucunda; retmenler yeni ilkretim mfredatnn renci merkezli olduu, renciyi dnmeye sevk ettii, renciyi aratrmaya ynelttii konusunda olumlu gre sahiptirler. bu sonu daha nce bu konuda yaplan baz almalarla tutarllk iindedir (Erdoan ve Sagan, 2002; nar, Teyfur ve Teyfur, 2006; Halat 2007; zpolat vd., 2007; Altun ve ahin, 2009). Ayrca aratrmaya katlan retmenler yeni ilkretim mfredatnda etkinliklerin ak olarak ifade edilmi olduu, retmenin rolnn ak olarak ifade edilmi olduu ve retmenlerin kolaylkla bu eitim mfredatn benimseyebilecek olduu konusunda da olumlu gre sahip bulunmaktadrlar. Bu alma okulumuzun altyaps ve sahip olduu olanaklar, yeni ilkretim mfredatnn yrtlmesi iin uygundur dncesine retmenler kararsz kalmlardr. Bu sonu daha nce yaplan baz almalarla uyumamaktadr (Korkmaz, 2006; Yldrm, 2006; Akpnar, Turan ve Gzler, 2006; ztrk ve Tuncel, 2006). Bu tutarszln daha nce yaplan almalarn yeni ilkretim mfredatnn uygulanmaya baland yllarda yaplm olmasndan kaynakland dnlmektedir. 2005/ 2006 retim ylnda uygulanmaya konulmu olan yeni mfredatn uygulanmas iin gerekli olan materyallerin gerek Milli Eitim Bakanl tarafndan gerekse okul ynetimi ve retmenler tarafndan zamanla giderilmeye alld ve uan itibariyle birok eksikliin giderildii dnlebilinir. Sonu olarak; yeni ilkretim mfredatnn uygulanmas konusunda retmenlerin olumlu tutum iinde olduklar saptanmtr. Bununla birlikte; daha nce yaplan almalarda retmenlerin yeni ilkretim mfredatnn uygulanmasnda grdkleri eksiklik ve problemler bu alma da tespit edilememitir. Bunun sebebi mfredatn uygulanmas esnasnda karlalan sknt ve problemlerin zamanla gerek Milli Eitim Bakanl, gerekse okul yneticileri ve retmenler tarafndan giderilmi olmas olabilir.
98
u Sema Altun Yaln / Sinan Yaln Kaynaka http://ilkogretimonline.org.tr/vol5say1/sbildirge%5B1%5D.pdf, Eitim Programlar ve retim Alan Profesrler Kurulu lkretim 15. Snflar retim 9. Programlarn Deerlendirme Toplants Sonu Bildirisi, Eskiehir, 2005, (15.06.2009) Akpnar, B., Turan, M., ve Gzler, A (2006). Birletirilmi Snflarda Grev Yapan Snf retmenlerinin Yeni lkretim Mfredatna likin Gr Ve nerileri Ulusal Snf retmenlii Kongresi, Bildiri Kitab, 2. Cilt, Sayfa: 403415, Gazi niversitesi, Eitim Fakltesi, , Ankara Altun, T. ve ahin, M (2009). Deien lkretim Programnn Snf retmenleri zerindeki Psikolojik Etkilerinin ncelenmesi zerine Nitel Bir Aratrma. Kastamonu Eitim Dergisi, 17(1), 1532 Ayka, N. ve Baar, E. (2005). lkretim Sosyal Bilgiler Dersi Eitim Programnn Deerlendirilmesi. Eitimde Yansmalar VIII: Yeni lkretim Programlarn Deerlendirme Sempozyumu. nar, O, Teyfur, E. ve Teyfur, M. (2006). lkretim Okulu retmen Ve Yneticilerinin Yaplandrmac Eitim Yaklam Ve Program Hakkndaki Grleri. nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 7(11), 4764. Demirel, . (2004). Kuramdan Uygulamaya Eitimde Program Gelitirme (7. Basm). Ankara: PegemA Yaynclk Dndar, H., Kayhan H. C. ve Yel, S. (2006). lkretim Sosyal Bilgiler 4.ve 5. snf 9. programnn deerlendirilmesi. Ulusal Snf retmenlii Kongresi Ankara: Gazi niversitesi. 2 Cilt. 476486 Ercan, F. ve Altun, S.A. (2005), lkretim fen ve teknoloji dersi 4. ve 5. Snflar retim Programna likin retmen Grleri, Eitimde Yansmalar VIII, Erciyes niversitesi, Kayseri Erdem, E ve Demirel, (2002). Program Gelitirmede Yaplandrmaclk Yaklam. Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 23, 8187 Erdoan, Y. ve Sagan, B. (2002), Yaplandrmaclk Yaklamnn Kare, Dikdrtgen Ve genin evrelerinin Hesaplanmasnda Kullanm, Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eitimi Kongresi5, 1618 Eyll, ODT, Ankara Erdoan, M. (2005), Yeni gelitirilen beinci snf fen ve teknoloji dersi mfredat: Pilot uygulama yansmalar, Eitimde Yansmalar VIII (1416 Kasm 2005), Erciyes niversitesi, Kayseri. Gizir, S ( 2008). rgtsel Deiim Srecinde rgt Kltr Ve rgtsel renme, Mersin niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, Cilt 4, Say 2, ss 182196. Gztok, F.; Akgn, D ve Karacaolu, .C (2005), lkretim Programlarnn retmen Yeterlikleri Asndan Deerlendirilmesi, Eitimde Yansmalar VIII (1416 Kasm 2005), Erciyes niversitesi, Kayseri. Halat, E. (2006), Sex-related differences in the acquisition of the van Hiele levels and motivation in learning geometry. Asia Pacific Education Review, 7(2), 173183. Sempozyumu. Kayseri: Erciyes niversitesi. 343-361. Halat, E. (2007). Yeni lkretim Matematik Program (15) le lgili Snf retmenlerinin Grleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 6388. Gelen, A. ve Beyazt, N. (2007). Eski Ve Yeni lkretim Program le lgili eitli Grlerin Karlatrlmas. Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi, 13 (51), 457476. Kabaca, T (2002). Bir renme Ve retme Yaklam Yaplandrmaclk, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Doktora Ders devi, Ankara. Krolu, K. (2006). 13. Yeni lkretim Programlar (1 5. Snflar), Ankara.
99
Yeni lkretim Mfredatnn Uygulanmasna likin lkretim retmenlerinin... u Korkmaz, (2006) Yeni lkretim Programnn retmenler Tarafndan Deerlendirilmesi, 15. Ulusal Snf retmenlii Kongresi, Bildiri Kitab, 2. Cilt, sayfa: 249261, Gazi niversitesi, Eitim Fakltesi, Ankara, zden, Y. (2003). renme ve retme, Gelitirilmi 5. Bask, Ankara. zpolat, A.R, Sezer, F, gr, .Y ve Sezer, M. (2007), Snf retmenlerinin Yeni lkretim Programna likin Grlerinin ncelenmesi, Milli Eitim, 36(174), 206211. ztrk, C, ve Tuncel, G (2006) Yeni 4. ve 5. Snf Sosyal Bilgiler Program ile lgili retmen Grleri, Ulusal Snf retmenlii Kongresi, Bildiri Kitab, 2. Cilt, sayfa: 184195, Gazi niversitesi, Eitim Fakltesi, Ankara. iman, M ve Tademir, (2008). Trk Eitim Sistemi, Pegem Akademi, Ankara Yapc, M. ve Demirdelen, C. (2007). lkretim 4. Snf Sosyal Bilgiler retim Programna likin retmen Grleri. lkretim Online. 6(2), 204212. Yaar, , Gltekin, M, Trkan, B, Yldz, N ve Girmen, P (2005), Yeni lkretim Programlarna likin Snf retmenlerinin Hazr Bulunululuk Dzeylerinin ve Eitim Gereksinimlerinin Belirlenmesi (Eskiehir li rnei), Eitimde Yansmalar VIII (1416 Kasm 2005), Erciyes niversitesi, Kayseri. Yldrm, M. C (2006) Yeni lkretim Programnn Deerlendirilmesi, Ulusal Snf retmenlii Kongresi, Bildiri Kitab, 2. Cilt, sayfa: 261269, Gazi niversitesi, Eitim Fakltesi, Ankara Yksel, S. (2003). 5. Trkiyede Program Gelitirme almalar ve Sorunlar, Milli Eitim Dergisi, Say: 159 Yaz, Ankara.
100
OPINIONS OF ELEMENTARY SCHOOL TEACHERS AS REGARDS IMPLEMENTATION OF NEW ELEMENTARY SCHOOL CURRICULUM
Sema ALTUN YALIN* Sinan YALIN**
Abstract The aim of this study was to identify the opinions of elementary school teachers as regards new elementary school curriculum based on constructivist approach. Sample group of the study consists of 186 elementary school teachers working in Bayburt in 2009. Survey on Teacher Opinions As Regards Implementation of New Elementary School Curriculum developed based on the literature (nar, Teyfur ve Teyfur, 2006) has been used as data collection means. As a result of the study, it has been found that teachers have developed positive attitude towards implementation of new elementary school curriculum. Key Words: New elementary school curriculum, constructivist approach, teachers views
* Erzincan University. ** Gvenlik Primary School, Erzincan. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 101
HAYAT BLGS DERS RETM PROGRAMINDA LDERLK RETM

Levent ERASLAN*
zet Liderlik sosyal bilimlerin zerinde en ok tartlan kavramlarndan biridir. Bu zellii ile liderlik genel olarak hedefler balamnda bireyleri sistematik olarak etkileme, harekete geirme, ynlendirme sreci olarak tanmlanabilir. Liderlie ilikin eitli kuramlar bulunmakla beraber, liderliin doutan gelen zellikler btn olmad ve eitli bilgi, beceri, davranlar balamnda bireylerde oluabilecei anlay; liderliin retimine ynelik eitli aratrma ve almalar balamasna neden olmutur. Liderliin zellikle erken yalarda retilmesi ile birlikte bireylerde geliebilecei ve buna ynelik olarak hazrlanan sistematik liderlik eitimi programlaryla glendirebilecei hususunda nemli bir gr birlii bulunmaktadr. Bu balamda retim programlar nemli kaynaklardr. Bu balamda lkretim kademesinin birinci evresinde okutulan Hayat Bilgisi dersinin ierii, amac ve zellikleri liderlik becerilerini gelitirmeye dnktr. zellikle yaam becerileri temelli olan dersin retimi, retmen etkinlikleri, destekleyici okul iklimi ile aile katks ile liderlik becerileri iin etkili bir zemin oluturmaktadr. Bu almada; ilkretimin ilk snfnda okutulan ve 2005 ylnda yeniden yaplandrlan Hayat Bilgisi dersi retim programndaki liderlik retimi kazanmlar ve etkinlikleri tartlacak ve eitli neriler sunulacaktr. Ayrca liderliin retilebilirlii, liderliin eitli kuramlar balamnda destekleyici eleri ile ele alnacaktr. Anahtar Szckler: Liderlik, liderlik retimi, hayat bilgisi dersi, retim program
Giri Tarihin eski alarndan gnmze insanlar liderlik ve liderlie ilikin dncelerle ilgili olmulardr. Liderlik akademik ve gnlk yaamda yeri olan ve bireylerin ilgisini eken bir olgudur. Bu popler zellii liderlik zerinde eitli almalar yaplmasna neden olmutur. Liderlik, sosyal bilimlerin ortak inceleme konularndan biri olmasna karlk liderliin ne ifade ettii konusunda sosyal bilimciler arasnda ortak bir alg birlii olumamtr. Liderlik, farkl bak alarndan yaklaldnda ve bakldnda deiik biimlerde analiz edilebilen ve tanmlanabilen bir olgudur. Nasl ki bir nesneye farkl alardan bakldnda onun farkl zellikleri grld gibi liderlik olgusuna
Yrd. Do. Dr.; Krkkale niversitesi Eitim Fakltesi, Eitim Bilimleri Blm, Eitim Ynetimi, Denetimi, Teftii ve Planlamas ABD Bakan. 102 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Levent Eraslan
da farkl ynlerden yaklaldnda, onun farkl biimlerde analiz edilip tanmlanmas doal karlanabilir. Buna gre liderlik, ynetim biliminin bir konusu ve i yaamyla ilgili bir kavram olduu kadar psikolojik, sosyolojik, politik, askeri, felsefi, tarihsel alardan ele alnp analiz edilebilen bir olgu olma zellii gstermektedir (iman, 2002,1). Liderliin bu ok ynl zellii zellikle kresel ortamdaki deiim srecine ve buna bal olarak da liderlerden beklenen ilevlerin farkllamasyla karmaklamtr (Macbeath ve Di., 1996; akt. Karip, 1998,445). Buna gre liderlik, snrlar ve anlamlar kesin olarak betimlenemeyen bir olgudur. Liderliin derin ve kapsaml bir olgu olma zellii tanmlamalarda farkllamay beraberinde getirmekle birlikte nsan grubunun olduu yerde liderlik vardr sonucu da uzla salanan bir yarg olarak kabul edilmektedir (Eraslan, 2003, 14). Oxford ngilizce Szlkte, lider kelimesinin varlnn 1300lere kadar dayand ama liderlik olgusunun yeni bir kavram olup 19.Yzyln ilk yarsnda ortaya konulduu belirtilmektedir (Brestrich, 1999,40). Liderlik, ngilizce bir kelime (leadership) olup kelimenin asl fiil olarak lead eklindedir. Anlam; yn gstermek, yol gstermek, klavuzluk etmek, nclk etmek, rehberlik yapmaktr. Leader kelimesi ise; rehber, klavuz, nder, ba, lider, reis anlamlarn tamaktadr (Redhouse, 1997). Trkede ise liderlik olgusunun karl olarak nderlik, yederlik kelimeleri nerilmise de ulusal literatrde liderlik kelimesi daha yaygn olarak kabul grm ve kullanlmtr (Brestrich,1999,41; Eretin,2000,3). Bu tartmalar balamnda liderlik; bireylerin bir ama dorultusunda oluturduklar gruplarn paylalan ve inanlan bir vizyon dorultusunda istekli ve cokulu olarak ortak hedefleri benimsemesini ve bu hedeflerin gerekleebilmesi iin glenerek btn varlklar ile katkda bulunmasn salayan stratejik ve ortak sinerjik bir gtr. Liderliin bu zellikleri balamnda nasl olutuu ve yaplandrld ve bireylerde nasl ayrt edici bir zellik haline geldii nemli bir tartma konusu olmutur. Liderlik retilebilir mi? Liderliin retilebilir beceriler btn olup olmad ya da lider doulur mu -olunur mu? gibi sorular uzun yllardr literatrde tartma konusu olmutur. Liderliin retilebilir davranlar btn olup olmad sorusunun yant liderliin doutan gelen zelliklerde olduunu savunan zellik Kuramnn analizi ile verilebilir. Bu kuramn yapsal zellikleri ve kurama yaplan eletiriler liderliin retilebilirliini vurgulamada nem tamaktadr. Ayrca aada davransal, durumsal ve yeni liderlik paradigmasnn genel zellikleri de tartlmtr. Temel Liderlik Kuramlar Literatrde liderlik kuramlarndan ilki zellikler kuramdr ve liderlik kuramlarnn en eskisi olarak bilinir. Byk nsanlar Yaklam (Great Man-Trait Theory) olarak da tanmlanan bu geleneksel yaklam, tarihsel sreteki liderlerin zelliklerinden yararlanlarak oluturulmutur (Schermerhorn, Hunt, Osborn, 1997, 315; Northcraft, Neak, 1990, 401). zellikle dnemin asker ve brokratik yneticilerinin liderlik zellikleri incelenmi, yaadklar dnemlere damgasn vuran liderlerin kiisel zellikleri de aratrlarak, liderlik iin gerekli olan bireysel ve toplumsal zellikler saptanmaya allmtr. Napoleon, .Gandhi, A. Lincoln, W.Churchill, Martin Luther King ve Atatrk gibi unutulmaz ve karizmatik liderlerin yaadklar
Hayat Bilgisi Dersi retim Programnda Liderlik retimi u
dnem iinde ortaya klar ve etkileri uzun yllar aratrma konusu olmu ve bu kiilerin liderlik zellikleri aratrlarak kuram temellendirilmitir (Erdoan, 1994,334). zellik Kuramna gre, insanlar lider olarak doarlar, sonradan lider hline gelemezler. Yine bu kurama gre, liderler doutan gelen birtakm stn zellikleri sayesinde dierlerinden (izleyenlerinden) ayrlrlar (Wilson, 1995,154). Northcraft ve Neaka gre lider, bir takmyldz gibi izleyenlerinden ayr bir kiilie ve yapya sahiptir. Bu durumda, liderlik tarzn aklamann tek yolu ise, bu tip insanlarn sahip olduklar nitelikleri lmekle salanabilir. Bu konuda yaplan aratrmalar sonucunda etkili liderlik zellikleri saptanmtr. zellik Kuramna gre liderler; uzun boylu, yksek sosyoekonomik statde, zeki, yksek adalet duygusuna sahip, bilgili, szl iletiim becerileri olan (hitabet, etkili konuma), kararl, sosyal ilikilerinde becerili, baarl olmak iin isteklilik gibi zelliklerde olmaldr (Wilson, 1995,155; Hellriegel, Slocum, Woodman, 1998,308). Liderlik eitimi zerine alan Myers, liderlik konusunda yaplan ve elli yllk bir sreyi kapsayan iki yzden fazla almay zmlemi ve kiilik zellikleri ile liderlik arasndaki iliki konusunda baz saptamalar yapmtr. Bu alma sonucunda kurama eletiriler yneltilmitir (Schneider,148, akt. Aydn, 1994,235; Kaya, 1991,141): Hibir fiziksel zellik, liderlikle anlaml bir biimde ilikili deildir. (Napoleonun ksa boylu olmas ve ABD bakan Franklin Rooseveltin ocuk felcinden dolay tekerlekli sandalyeye bamll, onlarn liderlik becerilerini etkilememitir.* ) Liderler yesi bulunduklar gruptan zek asndan biraz ileri grnseler de daha stn zek ile liderlik arasnda anlaml bir iliki yoktur. Grup tarafndan karlalan ve zm gereken soruna uygulanabilir nitelikteki bilgi, liderlik statsne nemli lde katkda bulunmaktadr. Durumu kavrama gc, giriim gc, ibirlii, zgnlk, hrsl olma, cokusal kararllk, yarglama gc popler olma ve iletiim becerisi gibi tutumlar liderlikle ilikili grlmektedir. Hibir zellik, liderler iin ortak bir zellik deildir. Baka bir anlatmla, tm liderlerin paylatklar ortak bir zellik yoktur. Bu eletirilere ek olarak kuramn izleyenlerin ihtiyalarn gz ard etmesi, eitli zelliklerin greli nemini akla kavuturmamas ve durumsal faktrleri dikkate almamas kuramn nemli snrllklarn oluturur (elik,2000,9). Ayrca, liderlik zelliklerinin genellenmesi, grup dinamiinin gzard edilmesi ve neden sonu ilikisinin belirtilmemesi bakmndan kuram baarszla uramtr (Brestrich, 1999,59).
Ayrntl bilgi iin baknz: Leader To Leader: Enduring Insights On Leadership From The Drucker Foundations Award-Winning Journal. San Francisco, 1999. (Liderden Lidere: Drucker Vakfnn dll Yayn Organndan Liderlik zerine Salam grler ( ev: Salim Atay, Zlf Dicleli) MESS Yaynlar, 1999. 104 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Levent Eraslan
zellik kuramnn baarszl ile liderliin doutan gelen zellikler btn olmad; eitli bilgi, beceri, davran ve durumsallk balamnda bireylerde oluabilecei anlay, liderliin retimine ynelik eitli aratrma ve almalar balatlmtr. Bylelikle liderliin doutan deil gelen beceriler btn olmad ve retilebilirlii tartlmaya balanmtr. Bu almalardan nde gelenlerinden biri Davran Kuramdr (The Behavioral Theory). Davran Kuram almalarnda, liderin ne yapt tanmlanarak, bakalarn amalar dorultusunda ynlendirebilmesi iin gerekli davranlarnn tespiti amalanmtr. Bu kuram, eer liderlik davranlar belirlenirse, kiinin bu davranlar elde etmek zere eitilebileceini savunarak, zellik Kuramnn tezini rtmeye almtr (Brestrich, 1999,59). zellik kuramnda, lideri tanmlamada kiisel zellikler nemli rol oynamaktayken, davran kuramnda ise, bir liderin ne yapt ve izleyenlere nasl davrand nemlidir (Hellriegel, Slocum, Woodman,1998,308). Davran Kuramnda, etkili liderlik tarznn tanm, temelde, bir liderin davran biimi ve astlarnn bu davran biimine gsterdikleri duygusal ve davransal tepkilerle aklanmaktadr (Northcraft, Neak, 1990,412). Bir dier kuram ise Durumsallk Kuramdr (The Contingency Theory). Bu kurama gre, btn durumlarda ve ortamlarda etkili olabilecek bir liderlik biimi belirlemek yararsz bir giriim olarak kabul edilmektedir. nk etkili liderlik liderlik zellikleri, lider davranlar ve liderin iinde bulunduu rgtsel ortamn zellikleri arasndaki uyumlu etkileimle salanabilir. Ksacas, etkili liderliin tek bir etken tarafndan belirlenemedii sayltsna dayanmaktadr (Tanrven, 1999,80). Bu kurama gre etkili liderlik, belirli liderlik zellikleri ve davranlar ile belirli durumsal koullarn bir araya gelmesi ile ortaya kar. Liderlik aratrmalar bu karmak ilikiyi ortaya karmak amacna odaklanmtr. Durumsallk yaklamlarna gre liderliin tanm yaplacak olursa, liderlik; grevin gereklerine, izleyenlerin beklentilerine, ihtiyalarna, tutumlarna ve tm bunlarn iinde bulunduu evreye dayal olarak eitlilik gsteren snrl saydaki durumsal faktr ya da boyutu ieren bir sretir (etin,1999,535). zellik kuram, davranc ve durumsal kuramlarn zelliklerinin vurgulanmas ve analizi sonucunda ortaya kan liderlik profilinin yetersizlii yeni bir liderlik anlaynn gerekliliini ortaya koynutur. Ayrca yeni liderlik paradigmas da liderliin retilebilirlii balamnda argmanlara sahiptir. Yeni Liderlik Paradigmas Yeni liderlik paradigmasna gre lider; sadece insanlar etkileyen ve yapy harekete geiren zelliklerde deildir. Yeni anlayta var olan bilgi, beceri, yetenek dzeyleri ile ynetimi anlama-alglama tarz, baary bir gereksinim olarak grme eilimi, lideri artk dnce oluturan kii; izleyeni de ii yapan kii olmaktan karmtr. Rekabetin younlat hatta yok edici hle dnt, alanlarn moral ve tatmin duygularnn rgtsel verimlilik ve etkilie yansd, insanln sahip olduu bilgi, beceri ve yetenekten yararlanmann en deerli kaynak olduu gnmzde toplumlarda, liderin varl ve fonksiyonu gemiin basit lider-izleyen
105
ilikisinden ok daha karmak hle gelmitir. Yaanan deiimler, liderin baarl olmasnn temel artn evresinde ve etkiledii gruplardaki iletiimin ve sosyal etkileimin yapclna odaklanmtr. Bu anlamda, evresindeki mevcut koullara cevap verecek ekilde esneklie sahip olan ve yalnz kendilerini deil, bir btn olarak grup ve topluluklar deien durumlara hzla uyarlamada yardmc olan ve destek salayan, bylece rgt-evre arasndaki karlkl etkileimde rgtn kazanl kmasn amalayan liderlik anlay giderek daha byk nem kazanmaktadr (Bayrak, 1997, 356). Liderlie ilikin tanmlayc almalar daha nce de belirtildii gibi liderlii, zellikler, davranlar ve durumlara (koul) gre deikenler ile belirli bir dnemde ve ortamda gzlenen davranlar olarak tanmlayarak btne inememilerdir (Karip, 1997,445). Gelien teknoloji, deien evresel koullar, artan bilgi dzeyi ile sosyokltrel ve ekonomik devrimler liderlik olgusunun da deimesine, 21. yzyl gereklerine uygun liderlik rol ve davranlarnn olumasna yol amaktadr. Handy (akt: zden, 1999,118), bu deiim srecini yle zetlemektedir: Yeni liderlik anlay dierlerinden ok farkldr. Bugn geerli olan szck, ngilizcede adhocracy olarak ifade edilen ve birliktelikleri, ortaklklar, ekip almasn, yetkilendirmeyi, inisiyatif kullanma zgrln kapsayan terimdir. Artk anahtar szckler planlar deil, seeneklerdir; kusursuz deil, olabilecek olanlardr; boyun emek deil, katlmaktr. Bunlar mhendisliin deil, politikann; ynetimin deil, liderliin terimleridir. Handynin belirttii bu zellikler, amzn gereklerine uygun zellikler olarak kabul edilebilir. Deien liderlik anlaynda; deiime ak olma, koalisyonlar oluturma, vizyon desenleme, misyon ve strateji belirleme, izleyenlerini amaca gdleme gibi beceriler n plana kmaktadr. zden (1999, 118-120,), yeni liderlik bileenlerini; katlm, seenekler, glendirme (yetkilendirme) sinerji, kazanlan otorite olarak aklamaktadr. Bu yeni liderlik algs yeni liderlik modellerinin olumasna neden olmaktadr. Bu liderlik modellerinden bazlar unlardr: Dnmc liderlik, entelektel liderlik, moral (etik ) liderlik, kuantum tip liderlik, otantik liderlik ve yardm edici liderlik eklindedir. Liderliin doutan bir zellik olduu kabulunden liderin davranlarda ve durumlarda olutuu gibi anlaylarla beraber gelinen son nokta; liderliin ortak bir sinerji rn olduudur. Liderliin deien dnyann farkl dinamiklerine uygun yeni tanmlamasnn temelinde retilebilir ve renilebilir olma zellii bulunmaktadr. Liderliin temel eleri olan etkileme, harekete geirme, vizyon kurgulama, strateji oluturma, risk alma, motivasyon vb.gibi bir ok artrabilir zellik bireylere eitim yoluyla kazandrlabilir. Bu balamda bireyin z farkndalklarnn tespiti ve buna dnk liderlik eitimi, liderlik zellik ve becerilerinin kazandrlmasnda etkili olacaktr. Sternberg (2005,37)e gre insan yetenekli bir lider olarak domaz; bu, kiinin yetkinlik ve uzmanln gelitirmesine baldr. Bir baka deyile, liderlik eitimi erken yalarda balarsa liderlik etkili bir biimde retilebilir. Bu kazandrma srecinin temelinde eitim sistemi ve onun uygulama alanlar olan okullar, stratejik bir neme sahiptir.
106
u Levent Eraslan
Okullar ve Liderlik retimi Okul olarak tanmlanan yaplarda formal eitim etkinliklerinin yan sra farkl alma alanlar bulunmaktadr. Schlechty Okulu Yeniden Kurmak (Shaking up the Schoolhouse) adl eserinde vurgulad gibi (2005, 56-58); Okullarn ii rencilerin katlmn ve toplumun gelecei iin nemli olan eyleri renmelerini salayacak almalar tasarlamaktr. Okullarn ii rencilere katlmclk, engeller karsnda ylmama ve baarma hissini retmektir. Schlechtyin bu vurgulamalar znde liderlik ile ilgilidir.Buna gre okullar rencilere liderlik bilgi ve becerisi kazandrmada etkili kaynaklar olarak dnlebilir. Tyszn (2007,21); Fertman ve Longdan (1990,395) aktardna gre, renciler okulda, kendilerine bakalarn etkileyen bireyler olarak bakmakla liderlie balayabilecekleri belirtilmektedir. Bu aratrmaclara gre liderlik becerilerinin retilmesi, standart retim programlarnda uygulanmas ile mmkndr. retim programlarnda; liderliin temel zellikleri, liderlik felsefesi, liderlik rol ve davranlar, liderlik pratikleri, karar verme, ynetme gibi kavramlar kazanmlar ve etkinlikler eklinde yer alabilir. Liderliin zellikle ilkretimin ilk yllarnda temel baz derslerde rencilere kazandrlmas ilerleyen yllarda ise proje hazrlama, giriimcilik, sosyal sorumluluk gibi ders ve etkinlikler ile desteklenmesi liderliin retilmesi srecinde nem tamaktadr. Bu balamda bireylerin bilisel, duygusal ve fiziksel geliimleri srecinde nemli bir yere sahip olan ilkretimin nemini vurgulamaktadr. lkretim 614 yalar arasnda ve ocuklarn hzla sosyalletikleri bir dnemdir. Toplum yaamna ilk admlarn atld bu evrede ocuk yaam alann geniletir (Senemolu, 2005,47). Zamannn nemli blmn mahallesindeki ve okuldaki arkadalaryla geirir . Bu sre ierisinde ocuun yaamnda arkadalar ve onlarla olan ilikileri nem kazanmaya balar. Bu evrede sosyal, alkan ve baarl olan ocuklarn ileride yetikinlik dneminde topluma daha iyi uyum saladklarn, sosyal ilikilerde daha baarl olduklarn ve gelir dzeylerinin daha yksek olduunu gstermektedir. Hatta yle ki bu dnemde sk almaya istekli ve yetenekli olma, yaamn ileriki yllarnda baarl olmada, sosyal konum, ailedeki ilikiler ya da zeka gibi gemie dayal dier etmenlerden daha nemli bulunmutur (Eripek, 1998,106). Buna gre liderlik becerilerinin kazandrlmasnda bu dnem stratejik bir neme sahip sonucuna ulalabilir. Karnes ve Bean (1990) ilkretim andaki rencilerde gzlenebilecek liderlik zelliklerini yle belirtmitir: mcadele istei, problemleri yaratc bir ekilde zme becerisi, eletirel muhakeme yetenei, yeni ilikileri grme becerisi, szl ifade kolayl, dnce ve harekette esneklik, belirsizlie tahamml becerisi, bakalarn motive etme becerisi eklindedir.
107
Karnes ve Beann vurgulamalar balamnda ilkretim andaki rencilerin doal bir liderlik kazanma potansiyeline sahip olduklar sylenebilir. Liderlik geliimini etkileyen faktrleri okul balamnda ele alndnda iki temel kategori oluturulabilir. Bu kategoriler okul ii ve okul d olarak ele alnabilir. ekil 1de bu faktrlerin i bileenleri ile etkileimleri gsterilmi ve tartlmtr: ekil 1. Okul inde Liderlik Becerilerini Artran eler ve Aralarndaki liki1
retim Programlar: retim program, bir derse ait renme-retme sreci ierisinde nelerin, niin, nasl bulunmas gerektiini gsteren bir klavuz bir baka deyile, bu nitelikleri kapsayan bir proje plandr. Bir dersin retim programnda bu derste grencilere kazandrlacak davranlarn neler oldugu belirlendikten sonra bunlardan hangilerinin birlikte, birbirine benzer etkinlikler iinde retilebilecei de ele alnr ve program hazrlanr (zelik 1992,4). Demirele gre (2003,6) retim program, okul ya da okul dnda bireye kazandrlmas planlanan bir dersin retimiyle ilgili tm faaliyetleri ieren yaantlar dzeneidir. retim program, bir eitim basamanda eitli snf ve derslerde ele alnacak konularla ilgili btn retim faaliyetlerini barndrmaktadr. retim programlarnda yer alan kazanmlarn liderlik zelliklerini destekleyici ynde olmas bu becerinin gelimesi asndan nemlidir. retim programlarnda yer alan hedef (kazanm), ierik, eitim durumu ve snama sreleri; retim srecini, retim etkinliklerini ve retmen davranlarn etkilemektedir. Bu etkileme alanlarndan biri de rencilerin kiisel geliimleridir. nk kontroll ortamlar olan snflarda retmenler, retim programnn gerektii ekilde retim yaparlar.
lgili ekil aratrmac tarafndan literatr incelenerek dzenlenmitir. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
108
u Levent Eraslan
Buna gre renciyi retim srelerinde aktif ve inisiyatif alan lider renci rolne sokmada, rencilerde oluacak davran rntlerinin dzenlenmesinde program sreci stratejik olarak nemli bir role sahiptir. retim srelerinde giriimci, inisiyatif alan ve grubu amalar dorultusunda ynlendirme pratiklerine sahip olan renciler yetitirme zelliklerine sahip retim programlar, liderliin oluumunu ve geliimi destekleyicidir. retim programlarna liderlii destekleyici kazanmlar konulabilecei gibi ders d etkinliklerle de bu sre desteklenebilir. Ders d bu srecin olumasnda retmen davranlarnn nemli bir etkisi bulunmaktadr. retmen Davranlar/ retim Etkinlikleri retim srelerinde retmen davranlar rencilerin liderlik geliimini olumlu ya da olumsuz olarak etkilemektedir. rencilerinde sorumluluk gelitirme, problem zme, iletiime ak olma, etkileim becerileri, tutarl olma, inisiyatif alma ve gelitirme gibi temel liderlik zelliklerini nemseyen ve rencilerinde gelitirmeyi ama edinen bir retmenin snfnda liderlik davranlar da geliebilecektir. Ayrca retmenlerin aada belirtilen davranlar gerekletirmesi rencilerinde liderlik becerilerinin geliimini olumlu etkileyecektir (MEB, retmenlik Meslei Genel Yeterlikleri, 2009,25) : rencilerinin kendi duygu ve dncelerini ynetebilecekleri ve kendilerini zgrce ifade edecekleri demokratik bir ortam hazrlanmas, Davran ynetiminde bireysel farkllklar dikkate alma, rencilerin baarl ynlerini ne karma, Snf kurallarn birlikte belirleme, rencilerin snf vizyonunu oluturmalarnda etkin roller verme, Ders planlamalarnda, gezi almalarnda vb etkinliklerde onlarn fikirlerini alma ve liderliklerini destekleme, birliki renme ve grup almalarn destekleme, Sergi faaliyetleri, bilim enlikleri, toplant ve konferans gibi etkinlikleri rencilerin yapmalarn salama, Risk alma ve giriimci olma zelliklerini destekleyici etkinlikler yapma. Yukardaki uygulamalara ek olarak retmenin rencilerine kendilerini ifade edecekleri ortamlar yaratarak, davranlar ile model olmas gerekmektedir. Rol model olarak liderlik becerilerini eitli durumlarda rencilerine gsteren bir retmenin rencilerini de doal olarak liderlik davran kalplarna kar motive olacaklardr. nk bu yalarda renciler yeni fikir ve becerileri denemek ve hangi yeteneklere sahip olduklarn renmek iin istekli ve merakldrlar (Senemolu, 2005,47). ocuklar ayn zamanda gvenlik, anlay ve cesaretlendirme isterler. Bu zellikler bilginin kefi, becerilerin geliimi, kabiliyetlerin testi ve yeni ufuklarn kefi iin frsatlar tanyan retmen davranlar gerektirmektedir (Epstein, 1977; akt: Tysz, 2007,23). retmenlerin renme-retme srelerinde izleyecekleri retim stratejileri ve kullanacaklar yntem ve teknikler, rencilerin liderlik becerilerini desteklemede nemlidir. Liderlii destekleyici retim yntemlerinin temel zellii rencilerin ortak bir ama dorultusunda bir araya gelmeleri, kk gruplar halinde birbiMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
109
rinin renmesine yardm ederek almalar, problem zmeleri, olay ve durumlara farkl ve ok ynl bakabilmeleri, kendilerini ifade etme, fikirlerini savunma, temellendirme ve gerekletirme eklinde sralanabilir. Aada liderlii destekleyici retim stratejileri, yntem ve tekniklerin bir ksm Tablo 1de verilmitir. Tablo 1. Liderlii Destekleyici ve Gelitirici retim Strateji, Yntem ve Teknikler2
birliine dayal retim modeli ve uygulamalar Yaplandrmac retim modeli 7E-5E modeli Strateji/Model oklu zek modeli (Sosyal Zek Alan) Kubak renme modeli Aratrma-inceleme stratejisi Bulu yoluyla retim stratejisi Tartma ve tartma teknikleri Problem zme Yntem Proje rnek olay Ekip almas Beyin frtnas Gr gelitirme (Serbest krs) Grme-Sergi-Alan gezileri-Mze eitimi Akvaryum- kartopu Top tama-Dedikodu-Mahkeme Teknik Alt apkal dnme/Alt ayakkabl uygulama teknii Aktif retim teknikleri Benzetim-eitsel oyun Drama- rol oynama stasyon-Yap boz teknii Kolegyum-Zt panel Byk-kk grup tartmalar
retmenler okul ve snf iinde eitli kurullarn oluturulmasnda seim srelerine nem vererek rencilerin adaylklarn desteklemeli renci klpleri ve snf bakanl gibi uygulamalarda buna dikkat etmelidir. Ayrca rencilerin okul iinde ya da evresinde proje gelitirmelerini salamalar ve tevik etmelidir.
lgili tablo aratrmac tarafndan literatr incelenerek dzenlenmitir. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
110
u Levent Eraslan
Snf ii bu uygulamalarn daha etkili olmas iin okul ikliminin destekleyici zelliine vurgu yaplmaldr. Destekleyici okul iklimi; retim programlarnn etkisini artran, retim etkinliklerinin niteliini ykselten ve retmen davranlarnn etkili olmasn salayan bir zellik tamaktadr. Okullar rencilerin ok zaman geirdikleri ve sosyalletikleri bir ortamdr. retimsel yaantlarn yansra okullarda renciler eitli amalarla zaman geirirler. Boyere (1987) gre rencilerin okulda geirdii zamann ve aktivitelere katlma ekillerinin, onlarn okul deneyimlerinin kalitesi zerinde potansiyel etkisi olduunu gstermitir. Bu deneyimler arasnda olan liderlik, renci geliimi iin en nemli grevlerden biri olarak grlmektedir. Okulun rencilerin liderlik rollerini destekleyici olanaklar sunmas ve oluturmas, rencilerin katlma ve ynetme becerilerini desteklemesi asndan nemlidir. Okul renci kurullar, renci kulpleri, proje yneticilii, topluma hizmet almalar, renci temsilcilii, okul renci meclisi yelik ve bakanl seimleri gibi uygulamalar katlma ve ynetme srecine rnek olarak verilebilir. Bu uygulamalarda rencilerin grev almas ve aldklar kararn uygulanmasn salamak okul ynetiminin temel grevlerinden biridir. Ayrca izcilik faaliyetlerinin dzenlenmesi, spor takmlarnn kurulmas, mnazara takmlarnn oluturulmas, dans ve halk danslar gibi grupla yaplan etkinliklerin artrlmas rencinin liderlik geliim srecini destekleyen ve gelitiren uygulamalardr. zet olarak destekleyici okul iklimi, rencilerde grubu harekete geirme, grupa yaplan grevleri tamamlamak iin istekle alabilme ve gruba kar sorumluluk duyabilme gibi tutum, davran ve becerilerin kazandrlmasnda ve liderlik zelliklerine sahip bireylerin yetimesine destek olmaktadr. Liderlik becerilerini kazandrmada okul ii faktrler kadar okul d faktrler de nemlidir. Bu durum ekil 2 yardmyla verilmeye allmtr. ekil 2.Okul Dnda Liderlik Becerilerini Artran eler ve Aralarndaki liki3
Okul
evre
RENC
Aile
Aile ve evre, bireyin okul dnda maruz kaldklar yaantlarn temel kaynaklardr. Bu kaynaklarn birbiriyle etkileimi ve birbirini desteklemesi liderlik zelliklerinin gelimesi, yerlemesi ve ilevsel hale gelmesinde nemlidir. Aile yaps bir ocuk okula gitmeden ok nce renci liderlik alglayn etkilemektedir. Karar vermeyi, katlm tevik eden ve liderlik asndan ocuklarna olumlu rnek olan ebeveynler,
lgili ekil aratrmac tarafndan literatr incelenerek dzenlenmitir. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
111
liderlik geliimini tevik etmektedirler. Gardnera (1990 ,163) gre, ocukta gven duygusunun olumas, yaamn ilk yllarnda ebeveynlerin desteinin yeterliliinden gl bir ekilde etkilenmektedir. Gardner, evde, temel deerlerin olutuunu, ebeveynlerin model olarak alndn sylemekte ve tm bunlarn liderlik potansiyelinin daha sonra ortaya kn etkilediini belirtmektedir (akt:Tysz 2007,28). Aile iinde liderlik potansiyelini gelitirici baz neriler aada verilmitir: ocuun aile iinde kendi kararlarn alabilmesi, Yolu tarif etme, basit al verileri yapabilmesi, Evde yaplacak herhangi bir ie yardm etmesi, Bir hedef koymas ve bu hedef dorultusunda ura vermesini salanmas, Arkada ve akran gruplarna katlmas, ev toplantlar yapmaya izin verilmesi, evre ile ilgili eitli projeler dzenlemesi, Giriimciliini artrmaya tevik edilmesi, Sz hakk verilmesi ve tartma kurallarnn farknda olunmas, Liderlerin zyaam yklerini okumas, Liderlerin biyografik filmlerini izlemesi, zgveni destekleyici faaliyetleri salamas, zcilik, koro yelii, spor takmlarnda yer almas, Eli dans ya da halk oyunlarna katlma, Onlarn seviyesine uygun bir sorumluluk vererek bunu gerekletirebilmeleri iin yardmc olunmas, Aile ierisinde grev dalm ve yardmlama konusunda ocuklara rnek tekil edecek davranlarda bulunulmas. Bireylerde liderlik potansiyelini gelitirici aile, evre ve okul faktrlerinin genel zellikleri balamnda okul ii etkinlikler bu almann zgn ynn oluturmaktadr. lkretim kademesinde liderlik geliimini destekleyici zellie sahip Hayat Bilgisi dersinin hem genel yaps hem de hedef kitlenin dnemsel zellikleri balamnda nem kazanmaktadr. Bu dersin kazanmlar ve ierii liderlik zeliklerini gelitiricidir. rencilerin yaamsal temel bilgi ve becerileri kazand yaamdaki varlk ve olaylarla balantlarn kurulduu bu ders, zellikle rencilerin sosyal, kltrel ve kiisel ynden gelimelerini salamaktadr. Aada Hayat bilgisi dersinin genel zellikleri verilmitir. Hayat Bilgisi Dersi retim Programlarnda Liderlik retimi Hayat Bilgisi Dersinin Genel Perspektifi lkretimin 1, 2 ve 3. snflarnda okutulan Hayat Bilgisi dersi doal, toplumsal, sanatsal dnce ve deerlerin birlemesinden olumutur. Hayat bilgisi dersi toplu retim yaklamna dayal olarak oluturulmu bir derstir. ocuklarn hem kendilerini hem de iinde yaadklar toplumu ve dnyay tanmalar iin tasarlanan bu ders kendisiyle, toplumsal evresiyle ve doa ile bark; kendini, milletini, vatann ve doay tanyan, koruyan ve gelitiren mutlu bireylerin yetitirilmesi amalanmtr. Hayat Bilgisi dersi, ilkretimi I. kademede (1-3.snf) temel ders zellii ta112 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Levent Eraslan
maktadr. ocuun iinde yaad toplumsal (okul, ev, aile, mahalle vb.) ve doal hayattan (mevsimler ve zellikleri gibi) alnan ve ocuklarn hayata hazrlanmalarn salayan nite ve temalar Hayat bilgisi dersinde ele alp incelenir (Gl ve di.., 2001,34). Bu ders ile ocuk, bu dersle yaad yakn evresinden uzak evresine; yaad somut alandan soyut alana doru alm gc kazanmaktadr. Yaam, kendisini ve evresini bu dersin ierikleriyle tanmay, kavramay, kefetmeyi renmektir (Topses, 2001,67). Hayat Bilgisi dersi, rencilerin iyi, bir insan, iyi bir vatanda olmas, evresine etkin ve olumlu bir biimde uyum salayabilmesi iin gerekli olan temel davranlarn kazandrlmasn amalayan bir derstir (Komisyon, 1995). ocuklarn hem kendilerini hem de iinde yaadklar toplumu ve dnyay tanmalar iin tasarlanan bu ders, 1924, 1936, 1948, 1968 ve 1998 ilkretim programlarnda yer almtr. 2005 yl programnda da ayn adla yer almaktadr. Hayat Bilgisi dersinde Okul Heyecanm, Benim Esiz Yuvam, Dn, Bugn, Yarn adl temalar yer almaktadr. 2005 yl program dier programlardan farkl olarak renci merkezli etkinlik temelli yaplandrmac bir anlay ile dzenlenmitir. Yeni anlaya gre hazrlanan Hayat Bilgisi dersi programnn genel zellikleri aada belirtilmitir. Hayat Bilgisi Programn Vizyonu ve Liderlik Hayat Bilgisi dersine ayrlan srenin byk bir blmnde rencilerin kendi giriimleriyle gerekletirecekleri ve retmenlerin rencilere dorudan bilgi aktarmak yerine sadece ve sadece yol gsterecei etkinlikler araclyla, renmekten keyif alan, Kendisiyle, toplumsal evresiyle ve doa ile bark, Kendini, milletini, vatann ve doay tanyan, koruyan ve gelitiren, Gndelik yaamda gereksinim duyulan temel bilgilere, yaam becerilerine ve an gerektirdii donanma sahip, Deiikliklere dinamik bir biimde uyum salayabilecek kadar esnek, Mutlu bireyler yetitirmek amalanmtr (MEB, 2005). 2005 ylnda uygulamaya konulan yeni ilkretim programlarnda rencilerin temel yaam becerilerini kazanmalarna ve olumlu kiisel nitelikler gelitirmelerine yardmc olmak amacyla eletirel dnme, yaratc dnme, iletiim, problem zme, aratrma, karar verme, bilgi teknolojilerini kullanma, giriimci olma, kiisel ve sosyal deerlere nem verme, z ynetim gibi beceriler her programda alt izilerek belirtilmitir. Hayat bilgisi dersi retim programlarnda liderlik olgusu, z ynetim becerileri bal altnda verilmitir. z ynetim becerileri aada belirtilmitir (MEB, 2005); z ynetim Etik davranma, Elenme, renmeyi renme, Ama belirleme, Kendini tanma ve kiisel geliimini izleme,
Duygu ynetimi, Kariyer planlama, Sorumluluk, Zaman ve mekn doru alglama, Katlm, paylam, ibirlii ve takm almas yapma, Liderlik, Farkllklara sayg duyma, z ynetim becerisi altnda liderlik zellikleri de yle belirtilmitir: (MEB, 2005); Vizyon ve ama belirleme, bunlar tasarlama, Grubu bir fikre ya da duyguya inandrma, Grup yeleri arasndaki anlamazlklar zme ve mzakerecilik, yeleri ortak ama dorultusunda gdleme ve yol gsterme, dller belirleme, Grup hakknda olumlu bir imaj yaratma ve baka gruplarn desteini salamak iin salam bir temel oluturma, Eletirilere kar grubu savunma, Baka gruplarla i birlii oluturma ve dier gruplardan destek salama, Liderlik becerilerinin temel dinamikleri olan vizyon belirleme, grubu inandrma, motive etme, harekete geirme, ibirlii yapma, grup aidiyeti gibi zellikler, Hayat bilgisi programnda yer almaktadr. Ayn zamanda z ynetim becerileri ierisinde liderlik olgusunu destekleyici ama belirleme, sorumluluk, katlm, paylam, ibirlii ve takm almas yapma, farkllklara sayg duyma gibi yeterlikler de bulunmaktadr. zellikle ibirlii ve takm almas yapma yeterliinde liderlii destekleyici bakalaryla i birlii yaparak alma ve plan yapma, grupla, problem ve atma zme becerilerini uygulama, amalara ulamak ve baarlar elde etmek iin birbirlerine destek olma ve dllendirme gibi birok zellik bulunmaktadr. Ayrca programda Atatrk ile ilgili kazanmlarda liderlik zelliklerine yer verilmitir. rnein Atatrkn kiilik zellikleri ile ulusal bir lider olmas arasnda balant kurar. Atatrkn ulusal bir lider olarak Trk milletine yapt hizmetleri aklar. gibi kazanmlar ile liderlik zellikleri arasnda balant kurulmutur. Atatrk gibi byk bir liderin liderlik zelliklerinin rencilere aktarlmas bu anlamda nemlidir. Hayat bilgisi dersi retim programnda liderlik becerileri, geleneksel liderlik anlayna gre grup tabanl oluturulmu, yeni liderlik anlaynn temel zellii olan deiim ve dnm ynetimi, risk alma, yaratclk vb. kavramlara yer verilmemitir. Liderlik kazanmlar temalar balamnda yledir: Okul Heyecanm temasnda , Benim Esiz Yuvam temasnda , Dn, Bugn, Yarn temasnda ise bir kazanm bulunmaktadr. Snflar baznda ise birinci snfta bir, ikinci snfta drt, nc snfta iki kazanm bulunmaktadr. Hayat bilgisi programnda toplam yedi liderlik kazanm bulunmaktadr.
114
u Levent Eraslan
Aada liderlik olgusunun Hayat bilgisi dersi iinde ileni srecinde kullanlan temalar ve kazanmlar tablolatrlarak verilmitir. Tablo 2. Liderlik Olgusunun Tema- Kazanm Tablosu
TEMALAR Z YNETM BECERLER Okul Heyecanm Benim Esiz Yuvam Dn, Bugn, Yarn Toplam Kazanm Says
1. Snf Liderlik Kazanm Says
2. Snf 2
3. Snf 1
1. Snf 1
2. Snf 1
3. Snf 1
1. Snf
2. Snf 1
3. Snf 7
Tablo 3. Okul Heyecanm Temasnda Liderlik Kazanmlar

OKUL HEYECANIM TEMASI I. Snf Liderlik Kazanmlar II. Snf Liderlik Kazanmlar Kulp ve dier grup almalarnda yaplacak iler konusunda arkadalarn ynlendirir, onlar cesaretlendirir, gerektiinde yardmda bulunur. Grup almalar srasnda baka gruplarla dayanma iine girerek kendi grubuna destek salar. III. Snf Liderlik Kazanmlar Snfndaki ve okulundaki rencilerin mutlu olmas iin bir fikir retir, arkadalarn ikna eder ve bu fikir etrafnda bir araya getirir.
lkretim birinci snfta okul heyecanm temasnda liderlik kazanm bulunmamaktadr. kinci snfta iki, nc snfta ise bir kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlarda ilkretim rencilerinin kulp almalar aracl ile grup dinamiini alglamalar ve dier arkadalarn bir ama dorultusunda ynlendirme ve cesaretlendirme becerilerini gelitirmek amalanmtr. Bu kazanma bal olarak grup almalar ve dayanma bir dier kazanmda rencilere kazandrlmak istenmitir. nc snfta rencilerin yeni fikirler reterek bu fikirler balamnda bir araya gelme becerileri kazandrlmak istenmitir. Hayat bilgisi dersi programnda temalar, beceriler, ara disiplinler, kiisel nitelikler dier derslerle btnletirilebilmekte; ayn zamanda da ocuun dnyasndaki olgu ve olaylar yanstmaktadr. Buna gre Okul Heyecanm temasnda rencilerin okul yaantlar ierisinde kazandklar zellikler balamnda liderlik gelitirilmek istenmitir. Genel olarak bu temada liderlik kazanmlar genelinde olduu gibi grup eksenli liderlik zellikleri kazanmlara yansmtr. Deiime ak olma, ibirlii retme, vizyon desenleme, misyon ve strateji belirleme, izleyenlerini amaca gdleme gibi yeni liderlik anlaynn gerekleri renci dzeyinde rencilere kazandrlmas gerekmektedir.
115
Tablo 4. Benim Esiz Yuvam Temasnda Liderlik Kazanmlar

OKUL HEYECANIM TEMASI I. Snf Liderlik Kazanmlar Ailesindeki liderin/ liderlerin ailedeki roln fark eder. II. Snf Liderlik Kazanmlar Aile yaamnda ald liderlik roln aklar. III. Snf Liderlik Kazanmlar eitli ortamlarda liderlerin gruplar ve toplumlar zerindeki etkilerini aratrr.
Benim Esiz Yuvam temasnda liderlik becerileri 1, 2 ve 3. snflarda birer kazanm eklinde verilmitir. Tema, ailenin temel zellikleri balamnda aile ii ilikilerin, yardmlama, dayanma ve grev dalm gibi zellikleri iermektedir. Buna gre aile ii liderlik zellikleri temel eksen alnmtr. Ailesindeki liderlik becerileri gsteren bireyleri ve bunlarn roln fark etmesi ve kendi ald liderlik roln aklama gibi yeterlikler rencilere kazandrlmak istenmitir. nc snfta ise aile dna klarak eitli ortamlarda liderlerin grup zerindeki etkilerini aratrma temel alnmtr. Bu kazanmlar eitli etkinlik rnekleri ile rencilere kazandrlmak istenmitir. Dn, Bugn, Yarn temasnda II. snfta bir liderlik kazanmna yer veilmitir. Tablo 5. Hayat Bilgisi retim Programnda Verilen Liderlik Etkinlikleri
KAZANIM Kulp ve dier grup almalarnda yaplacak iler konusunda arkadalarn ynlendirir, onlar cesaretlendirir ve gerektiinde yardmda bulunur. ETKNLK Birlikte Baarabiliriz! Snftaki renci saysna gre gruplar oluturulur. Her bir gruptan ark ya da tezahrat bulmalar istenir. Grup yeleri dier gruplarla da balant kurarak imdiye kadar bilinen tezahratlar hakknda konuurlar. Birbirlerine cesaret verici szler syleyerek grupla birlikte baarlarn kutlamakta kullanacaklar bir ark ya da tezahrat olutururlar.
Grup almalar srasnda baka gruplarla dayanma iine girerek kendi grubuna destek salar.
Bir Elin Nesi Var ki Elin Sesi Var rencilerin yakn evrelerinden yardmlama ve dayanma iinde yaplan ilere rnekler vermeleri istenir. Snf saysna gre gruplar oluturulur. Yardmlama ve dayanmaya neden gerek duyulduu tartlr. Bir proje konusu belirlenir. Bu projeyi nasl gelitirebilecekleri zerinde dnerek, birbirlerinden hangi konularda destek olabileceklerini belirlemeleri istenir. almalar srasnda kendi gruplarna yardmc olarak, dayanma ile ileri daha kolay ve abuk bitirdiklerini fark etmeleri salanr.
116
u Levent Eraslan Snfndaki ve okulundaki rencilerin mutlu olmas iin bir fikir retir, arkadalarn ikna eder ve bu fikir etrafnda bir araya getirir. Bir Fikrim Var! Gruplar oluturarak snflarndaki ve okullarndaki arkadalarnn mutlu olmalar iin neler yapabilecekleri ile ilgili fikir retmeleri istenir. rettikleri fikir etrafnda snf ve okul arkadalarn ikna ederek bir araya getirmeleri salanr. Ben de Lider Olabilirim retmen tarafndan ailede kimin, ne zaman, nasl lider olduunu ieren rnek durumlarn listesi hazrlanr. Listeyi renciler iaretlerler. Farkl durumlara rnek vermek isteyen rencilere frsat verilir. Duygularn anlatmalar istenir. Ritmi Tuttur renciler snfa zerine vurulduunda ses karan eitli eyalar getirirler. Eyalara vurarak ses karmalar istenir. kardklar seslerin bir grlt oluturduu fark ettirilir. Bir lider seilir. Liderin bir ritim tutturmas ve grubun da ritme uymas salanr. Lidere yeni ritimler denemesi ve grubu ynlendirmesi sylenir. alma sonunda liderlerin sorumluluu ve gruplar zerindeki etkileri tartlr. renciler gnlk hayatlarndaki bir liderle ilgili bilgi toplarlar.
Aile yaamnda ald liderlik roln aklar.
eitli ortamlarda liderlerin gruplar ve toplumlar zerindeki etkilerini aratrr.
Tablo 5te verilen bu kazanmlar incelendiinde katlm, grup dinamikleri, grubu etkileme ve ibirlii gibi temel ve geleneksel zelliklere yer verilirken, vizyon kurgulama, oluan vizyonu gruba sunma ve inandrma, yeniliki, deiim balatma ve srdrme, iletiim kurma gibi becerilere dnk kapsayc etkinlik rneklerine yer verilmemitir. Kazanmlarda var olan bu zellik etkinliklerde de grlmektedir. Buna gre liderliin geleneksel yapsna uygun etkinliklere yer verilmiken yeni liderlik paradigmasnn zelliklerine yer verilmemitir sonucuna ulalabilir. Ayrca z ynetim becerileri ile liderlik becerileri arasnda bir iliki kurulmamtr. Yeni ilkretim programnda yer alan temel beceriler ile liderlik becerileri arasnda balantlarn genel olarak kurulmad grlmektedir. Liderlik becerilerini gelitirici birok temel beceri alan programda yer almaktadr. Eletirel dnme, Yaratc dnme, Aratrma, letiim, Problem zme, Giriimcilik, Karar verme, Kaynaklar Etkili Kullanma gibi beceri alanlar liderliin temel zelliklerini kapsamaktadr. Bu durumun olumas liderlik retimi asndan olumlu grlmesine ramen, liderlik kazanmlar arasnda balantlar kurulmamtr. Buna ek olarak programda belirtilen liderlik zelliklerinin ii bo braklmtr. Liderlik becerilerinin betimlemeleri bu etkinlikler ile rencilere kazandrlmas g grnmektedir. Etkinlikler belirlenen becerilere hizmet edici nitelikte deildir. Ayrca ilkretim birinci snfta liderlik becerilerini gelitirici kazanmlarn olmamas da nemli bir eksikliktir.
Yukardaki kazanmlarn sadece rencilere aktarlmas liderlik becerilerinin kazandrlmasnda etkili olmayacaktr. retmenlerin rencilerinde bu becerileri gelitirici ek uygulamalar yapmalar, okulun destekleyici iklim zelliklerini oluturmalar ve retim srecinin tamamlayc esi olan ailenin de gerekli davran rntlerini ortaya koymalar gerekmektedir. Deerlendirme Liderlik, genel olarak belirlenen hedeflere ulamak iin rgt yaps ya da grup ii izleyenleri etkileme, gdleme ve ynlendirme yeteneidir. Ayrca etkin ve verimli bir ekilde ynlendirme ve enerji oluturabilmedir. Liderliin belirgin zellikleri son dnemlerde deiim ve dnm balamnda farkllklar oluturmakla birlikte yapnn amalara ulaabilmesini salamak iin insan kaynan etkin ve verimli bir ekilde ynlendirme ve bu amala vizyon ve bir enerji oluturabilme srecidir. Bu zellikler, liderin srete tek karar verici olmad; ekibiyle birlikte hareket etme gereklii, misyon ve vizyon sahibi olmas, esnek ve yetkilendirici olmas gnmzde liderliin, artk doutan gelen bir hak ve imtiyaz, bir g ve yetenek olmaktan ziyade, sonradan elde edilebilen, renilebilen ve gelitirilebilen bir nitelik olduunu ortaya koymaktadr. Bu anlamda liderlik potansiyelinin ortaya karlmas, desteklenmesi ve harekete geirilmesi bireylerin erken yalarda eitim almasna baldr. Bu anlamda ilkretim kademesinin ve bireylerin kiilik geliimlerinde etkili olan 614 ya grubunun kritik dnemsel zelliklerinin nemi ortaya kmaktadr. Bu dnemde zellikle dersler, retim programlar ve etkinlikler temelinde liderlik retimleri nem kazanmaktadr. Bu srete zellikle rencilerin disiplinler aras derslerle etkileime girdikleri ve yaama hazrlandklar Hayat bilgisi dersi, stratejik bir zellie sahip olmaktadr. Trkiyede 2005 ylnda deitirilen ve renmeyi pasif bir sre deil rencinin renme srecine katlmn gerektiren aktif, srekli ve geliimsel bir ilem olarak gren renci merkezli ve yaplandrmac bir anlayla dzenlenen Hayat bilgisi dersi, retim programlarnda liderlii z ynetim becerisi olarak rencilere kazandrlmak istenmektedir. Bu retim sreci temada ilkretimin ilk yl iinde rencilere kazandrlmakdr. Dorudan yedi kazanm ile rencilere liderlik becerileri kazandrlmak istenmekte, dolayl olarak ise katlm, paylam, ibirlii ve takm almas yapma ve sorumluluk gibi dier z ynetim yeterliklerinde liderlii gelitirici etkinliklere yer verilmektedir. Hayat bilgisi dersi retim programlarndaki bu kazanmlar eitli etkinlik rnekleri ile rencilere davran olarak kazandrlmak istenmektedir. Bu kazanmlarn programda olmas kadar rencilere anlaml ve kalc olarak kazandrlmas gerekmektedir. Bu yzden etkinlik rnekleri artrlmal ve gelitirilmelidir. Ayrca liderlik kazanmlar, eitsel kol almalar, projeler, kulp almalar vb. gelitirici etkinlikler ile desteklenmelidir. rencilerin liderlik potansiyelini destekleyici ve gelitirici bu etkinlikler ile gerek yaam arasnda balant kurulmal liderlik yetileri ilevselletirilmelidir. Bu balamda retmenlere byk grevler dmektedir. Ayrca bu srete ailenin de destekleyici bir e olarak liderlik eitimi srecine sokulmas gerekmektedir. nk liderlik ve grupla almalar, rencilerin benlik saygs ve sosyal uyumlarna etki etmekte ;kiisel etik, karar verme, problem zme, risk alma gibi becerileri gelitirmektedir.
118
u Levent Eraslan
Hayat bilgisi dersi programnda yer alan liderlik becerileri yan sra dier derslerde de liderlik becerileri gelitirilmeli buna hizmet edici kazanmlara yer verilmelidir. Ayrca bu derslerdeki liderlik becerileri aratrlmal etkinlik rnekleri dzenlenmelidir. Liderlik becerileri btnsel bir anlay olarak retim kademelerinde ya dneminin zelliklerine uygun olarak gelitirilmelidir. rencilere okul ncesi ve ilkretim dneminin zelliklerine uygun olarak liderliin temel becerileri kazandrlmal, ortaretim ve yksek retimde ise daha ok uygulama pratiklerine yer verilmelidir. Bu amala retmenlere ve okul yneticilerine dnk liderlik eitim programlar dzenlenmeli, klavuz kitaplar oluturulmaldr. Sonu olarak liderlik, grup balamnda ortaya kan ve hedefler dorultusunda stratejiler gelitirmeyi ama edinen ve sonradan renilebilen ve retilebilen zellikler btndr. Liderliin bu tanm, deiimin ve farkllamann beraberinde getirdii olumlu ya da olumsuz durumlar ile baedebilecek liderlik zelliklerinin erken yalarda desteklenmesine ve gelitirilmesine vurgu yapmaktadr. Etkili liderlik becerilerinin kk yalardan itibaren kazandrlmas toplumun gereksinim duyduu liderlerin de nitelikli yetimesini salayacaktr. Bu sre, okul zelinde retim programlar, okul ii etkinlikler ve retmen davranlaryla desteklenmeli; aile ve evre ile gelitirilmelidir. Liderlii sadece okul yneticileri ya da retmenlere ait bir zellik halinde ele alan yanl anlay terkedilerek rencilere dnk liderlik eitim programlar dzenlenmelidir. Hayat bilgisi dersi de okul-yaam balamnda rencilerin kendi zfarkndalklarn ve evresini tanma, kendini gelitirerek evreye uyum gsterme, yaratc, eletirel ve analitik dnme gibi becerileri gelitirerek, toplumun ve evrenin gereksinimlerine duyarllk retme gibi duygular ve becerileri gelitirir. Bu zellikleri ve somut ilemler dnemine yapt destek ile Hayat bilgisi dersi liderlik eitimi nemli bir zemin oluturmaktadr.
Kaynaka Aydn, Mustafa (1994). Egitim Ynetimi, Hatipolu Yaynlar, Ankara. Bayrak, Sabahat (1997). Deien Liderlik Anlay ve Trkiye Gerei, 21. Yzylda Liderlik Sempozyumu, Cilt: 1, Deniz Harp Okulu stanbul. Black J.S., Porter, L. (2000). Management, Prentice Hall, New Jersey. Boyer, E.L. (1987). College: The Undergraduate Experience in America. New York: Harper & Row, Publishers. Bresctick, Emel Topu (1999). Ynetim Dsncesinin Evriminde Liderligin Gelisimi ve Dnsmc Liderlik ve Bir Uygulama rnegi. Yaynlanmams Doktora Tezi. Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,Ankara. elik, Vehbi (2000). Eitimsel Liderlik, Pegem Yaynclk, Ankara. etin, Canan, Esin Can Mutlu (1999). Ynetim, Beta Yaynlar, 2 bask, stanbul. Demirel, zcan. (2003). Kuramdan Uygulamaya Egitimde Program Gelistirme. Ankara: Pegema Yaynclk. Eraslan, Levent (2003). lkretim Okulu Mdrlerinin Dnmc Liderlik zellikleri, Yaynlanmams Yksek Lisans Tezi, Krkkale niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Krkkale. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 119
Hayat Bilgisi Dersi retim Programnda Liderlik retimi u Eretin, ule (2000).Lider Sarmalnda Vizyon, Nobel Yaynclk, Ankara. Erdoan, lhan (1994). letmelerde Davran, Beta Basm Yaym Datm, stanbul.. Eripek,Sleyman (1998). lkretim a ocuklarnn Bilisel, Bedensel ve Kiilik zellikleri, Eitim Bilimlerinde Yenilikler, Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiehir. Gl, Nezahat. (2001). Hayat Bilgisi Dersi Kitabnn Tasarm, Nobel Yayn-Datm, Ankara. Hellriegel, Don, J.W. Slocum, R. W. Woodman (1998). Organizational Behavior, .ed. ITIP,USA. Karip, Emin (1998). Dnmc Liderlik. Eitim Ynetimi, 4(16). Karnes, F. A.ve Bean, S. M. (1990). Developing Leadership in Gifted Youth (Report No. EDOEC-90-4). Reston, VA: Council for Exceptional Children. ERIC. ED. 321490. Kaya, Y.Kemal (1991). Eitim Ynetimi Kuram ve Trkiyedeki Uygulama, 4.Bask, Ankara. Ksakrek, M.A., Fsun P. (1987). Sosyal Bilgiler retimi, Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar, Ankara. MEB, (2000), retmenlik Meslei Genel Yeterlikleri,Ankara. MEB, (2005). lkretim Hayat Bilgisi Dersi 15 Snflar retim Program ve Klavuzu, Devlet Kitaplar Mdrlg Basm Evi, Ankara. MEB. (2004). lkretim Hayat Bilgisi Taslak Program. Ankara: Milli Egitim Bakanl MEB. (2005).lkretim Hayat Bilgisi Dersi 15 Snflar gretmen Klavuzu, Talim Terbiye Kurulu Bakanl, Ankara. MEB, (1995). Komisyon, lkretim Hayat Bilgisi Dersi 15 Snflar retim Program ve Klavuzu, Devlet Kitaplar Mdrlg Basm Evi, Ankara. Northcraft, B.Gregory, Margaret Neak (1990). Organizational Behavior. The Dryden Press, USA. zelik, Durmu Ali. (1992). Eitim Programlar ve retim. Ankara: SYM Yaynlar. zden, Yksel (1999). Eitimde Dnm, Eitimde Yeni Deerler, Pegem A Yaynclk, 2.Bask, Ankara. Redhouse Szl (1997).Redhouse Yaynevi, stanbul. Senemolu, Nuray (2005). Geliim, renme ve retim. Kuramdan Uygulamaya. Gazi Kitabevi, Ankara. Schermerhorn, R.J., James, G.H., Richard N. Osborn (1997). Organizational Behavior. 6.th ed., John Wiley Pub.USA. Schlechty, Philip C.(2006). Shaking Up The School House How To Support And Sustain Educational Innvation, (ev: Yksel zden), Nobel Yayn Datm, Ankara. Sternberg, R.J.(2005). Wics: A Model of Giftedness in Leadership. Roeper Review, 28(1). imek, Hasan (2002).Liderlik, Milli Eitim Bakanl: Eitim Yneticisi Yetitirme Ders Notlar, Ankara. iman, Mehmet (2002). retim Liderlii. Pegem A Yaynclk, Ankara. Tanrven, Abdurrahman (2001). Yol-Ama Kuram Asndan Ynetici-retmen likileri Eitim Aratrmalar Dergisi. 1(2), Ankara. Topses, Grsen. (2001). Hayat Bilgisi Dersi Kitab nceleme Klavuzu. Ankara: Nobel Yayn Datm. Tysz, Burak (2007). renci Liderlii Programnn 6. Snf rencilerinin Liderlik Rolleri ve Davranlarna Etkisinin ncelenmesi. Yaymlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, stanbul. Wilson, Fioana (1995). Organizational Behavior &Gender, Mc Graww-Hill, U.K.
120
u Levent Eraslan
LEADERSHIP TEACHING IN LIFE SCIENCE COURSE CURRICULUM

Levent ERASLAN*
Abstract Leadership is one of the most discussed concepts of social sciences. With this property, leadership can be described as affecting individuals systematically, activating and guidance process in the context of over all goals. Although there are many theories related to the leadership, the understanding of leadership that it may occur in individuals in the context of different knowledge, skill, behaviour and leadership is not a whole of innate property; caused to the start of different researches and studies due to the teaching of leadership. There is an important consensus on improving of leadership at individuals especially teaching in early ages and on the topic of reinforcing with systematic educational leadership programme prepared due to this. In this context education programs are important resources. In this context, the content, the aim and the properties of Science lesson taught in the first stage of the primary level is to develop their leadership skills. Especially, the teaching of life skills-based lesson constitutes on effective base for the leadership skills with teacher activities, supportive school climate and family contribution. In this study, the gains and activities of leadership teaching in life science lesson teaching programme which was restructured in 2005 and taught at first three classes of primary schools will be discussed and different proposals presented. Also, the availability of leadership teaching, with supportive factors in the context of different theories of leadership will be discussed. Key Words: Leadership, leadership teaching, life science course, curriculum
Asst. Prof. Dr.; Krkkale University , Faculty of Education, Department of Educational Sciences, Educational Administration, Auditing, Inspection and Planning Programme. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 121
GRSEL SANATLAR DERS KAZANIMLARININ BLSEL-DUYUSAL-PSKOMOTOR ALAN BECERLERNN AAMALARINA GRE SINIFLANDIRILMASI
Eylem TATAROLU*
zet lkretim Grsel Sanatlar Dersi (1-8. Snflar) retim Program, bu kademede renim grmekte olan 7-15 ya grubu ocuk ve ergenlerinin sanat alannda kapsaml bir eitim ve retim grmeleri, sanatsal duyarllklarn ve yaratclklarn gelitirmeleri iin ilkretim mfredatna yerletirilmi zorunlu bir dersin programdr. Grsel sanatlar alannn geni bir tabana yaylan ve pek ok disiplini bnyesinde toplayan kapsaml bir sanat alan olmas sebebiyle, dersin retim programnn da kapsaml olmas zorunluluu domaktadr. Ders program yaplandrmac yaklam esas alnarak temellendirilmitir. Buna gre geni bir sahay kapsayacak temel renme alan belirlenmitir. retim programnn 2007-2008 eitim-retim ylndan bu yana yllk bir srete tm ilkretim okullarnda uyguland dikkate alnrsa programn deerlendirilmesine olan gereksinim daha net bir ekilde ortaya kar. Bu almada hedeflenen, henz yeni yaplandrlm olan retim programnn 1-8. snf kazanmlarn ait olduklar bilisel, duyusal ve psikomotor becerilerin aamalarna gre belirtke tablolarnda ilemek ve deerlendirmektir. Anahtar Szckler: Grsel sanatlar, bilisel, duyusal, psikomotor, belirtke tablosu
Giri lkretim grsel sanatlar dersi retim program, Grsel Sanatlarda Biimlendirme, Grsel Sanat Kltr ve Mze Bilinci renme alanlarndan olumutur. Grsel sanatlarda biimlendirme renme alan daha ok iki ve boyutlu almalarn yaplmasna olanak salayan, teknik retici ve el becerisini gelitirici bir ilevi stlenmektedir. Grsel sanat kltr alannda ise eletiri, estetik ve sanat tarihi gibi disiplinler aras, sanat eitimini btnleyen alanlarn yeterliliklerini vermeyi hedefleyen kazanmlar bulunmaktadr. Mze bilinci renme alannda ise lkemizin ak bir mze olmas bilincinden hareketle, bu konudaki duyarllk eitimini amzn gerektirdii lde vermeyi amalayan kazanmlar bulunmaktadr.
Dr.; Bakent niversitesi, Gzel Sanatlar Tasarm ve Mimarlk Fakltesi, Grsel Sanatlar ve Tasarm Blm retim Grevlisi. 122 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Eylem Tatarolu
Grsel sanatlar dersi retim program toplam renme alan ve 1-8. snf seviyesinde 192 kazanmla renciye retim ve eitim vermeyi hedeflemitir (Pekersoy, Yldrm, 2008, 38-157). Bu kazanmlarn 78i grsel sanatlarda biimlendirme, 67si grsel sanat kltr ve 47si mze bilinci renme alann kapsamaktadr. retim programndaki kazanmlarn sayca yeterli olup olmamas kadar bu kazanmlarn nitelii, seviyeye uygunluu, ierii, referans ald durumlar ve gelecekte renciyi ynlendirebilecei alan ve odaklar da ok nemlidir. Bu adan kazanm ifadelerinin ncelikle hangi temel beceriyi gelitirmeye ya da kazandrmaya ynelik olduu ve sonrasnda bu beceriyi hangi aamada kazandraca belirlenmelidir. Bu almann amac grsel sanatlar dersi kazanmlarn renme alanlarna gre grupladktan sonra kazanmlarn bilisel, duyusal ve psikomotor alan basamaklarnn hangi seviyesinde beceri kazandrmay hedeflediini saptamaktr. Bu yolla, kazanmlarn bilisel, duyusal ve psikomotor alan yeterliliklerini ne derece kapsad saptanacaktr. Bu alma ayn zamanda grsel sanatlar dersi lmedeerlendirme nerilerinin de yerinde olup olmadn deerlendirmek asndan temel tekil etmektedir. Yldrmn (1988) belirttii gibi, lme ve deerlendirme terimleri birbirine yakndan bal iki farkl kavram simgeler. lme bir gzlemleme trdr. Beklediimiz bir sonucu nicelik olarak belirlemeye yarar. Deerlendirme, anlam daha geni bir terimdir. Bir derin ya da tm retim programnn baarl sonu verip vermedii, lme ile elde edilen verilerin deerlendirilmesiyle saptanr. (s.5). Program gelitirme srecinde ieriin belirlenmesinde ve belirlenen ieriin lme-deerlendirmesinde kullanlan belirtke tablolar bu aratrmada programn deerlendirmesi iin kullanlmtr. Program gelitirme ksaca u ekilde tanmlanabilir: Gerek okul iinde ve gerek okul dnda, mill eitimin ve okulun amalarn etkinlikle gelitirmek ve gerekletirmek zere dzenlenen muhteva ve faaliyetlerin, uygun yntem, teknik, ara ve gerelerle gelitirilmesine ynelmi koordine abalarn tmdr. (Var, 1976, 21). Hazrlanm olan grsel sanatlar retim programnn yazl bir dokmandan ok organik varlnn deerlendirilmeye ve gelitirilmeye ihtiyac vardr. Bu temel prensip Varn (1976) u szleriyle desteklenmektedir: Program gelitirmenin amac bir yazl dokman hazrlamak deil, fakat uygulamay aratrma yoluyla gelitirerek rencide istenen davran deiikliini salamaktr. (s.29). Bu szler yazld yllardaki eitim felsefesine uygun olup; deien eitim felsefesinde davran deitirmek yerini beceri, bilgi, deneyim kazanmak ya da kazanm olduklarn gelitirmek biiminde dnlebilir. Ortalama 7-15 ya aralnda bulunan ocuk ve genlerin toplumun nesiller nce yaratt deerlere sahip kmas, var olan toplumun gereksinimleri dorultusunda gelitirebilmesi ve en nemlisi de her durum ve artta btn bir yetikin gibi tepki gsterebilmesi ya da davranmda bulunabilmesi iin sanat eitiminin hassasiyetle verilmesi arttr. Duyularn eitilecei, bilincin oluturulaca ve kiinin kendini en dorudan ifade edebilecei alan, sanattr. Olduka kritik bir eitim dnemi olan ilkretim dneminde Aa yaken eilir. atasznde de en keskin ifadesini bulan duyarlln ve eitiminin katmanlardan oluup geliebildii gerei; iyi bir vatanMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 123
Grsel Sanatlar Dersi Kazanmlarnn Bilisel-Duyusal-Psikomotor Alan Becerilerinin... u
da olma ynnde renim grmekte olan ocuk ve genlerin rgn eitimde grebilecekleri tek ders grsel sanatlar dersidir. Elbette ki retim programlar birbiri ile ilikili ve tamamlayc olmak durumundadr. Ancak, ilkretimde eletirinin, problem zme srecinin ve daha da nemlisi yaratcl ve imknlar kullanarak en uygun seenei ilevselletirmenin en dolaysz ve rahat renilebilecei, hayata geirilebilecei ders de grsel sanatlar dersidir. nsann bir btn olarak geliimine dorudan katks olan sanat eitiminin ve eksikliinde sakatlanan eitim iskeletinin ne kadar etlerle, kaslarla evrelense de hareket kabiliyetinin snrl olaca gerei gz ard edilmemelidir. Bunun iindir ki iinde yaad toplumun ve dahas dnyann evrensel deerlerini bilmeyen, kavrayamayan, deerlendiremeyen, eletiremeyen sadece tketen bir genlik yaratld iin ikyet edilmekte ve eitli yerlerden, eitim sisteminin aksayan ynleri bata olmak zere, sarlp sarmalanmaya, onarlmaya allmaktadr. Ancak, kendi kltrn bilmeyen, ona sahip kma bilincinden yoksun yetikinlerin verecei sanat eitiminin de baars doru orantl olarak bilinsiz, tutarsz ve bo zaman urasnn mimarl olmaktan teye geemeyecektir. Bu noktada grsel sanatlar dersi retim program kazanmlarnn yerel ve evrensel deerleri kazandrma ve dersin gerei olan teorik ve uygulama becerilerinin kazandrlmasndaki niteliklerinin irdelenmesi zorunluluu domutur. Bu deerlendirmenin yaplabilmesi asndan da bilisel, duyusal ve psikomotor alan becerilerinin ve aamalarnn eitim literatrndeki karlklarna ksaca deinmekte yarar grlmektedir. 1.1. Aamal Snflama: Bloom ve arkadalar tarafndan yaplan aamal snflamann ilgili evrelerde hzla benimsendii ve yaygnlat grlyor. Son yirmi yllk zaman iinde oluup gelimi ve yaygnlam olan esaslara gre hedefler, bilisel, duyusal ve psikomotor (devinisel) olmak zere ana alanda dnlm ve bu alanlarda aamal snflama ayrntlarna inilerek gelitirilmitir (Ertrk, 1993, 63). 1.1.1. Bilisel Alan: Bilisel alanda bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve deerlendirme olmak zere alt basamak ngrlmtr. Bireyin zihinsel yeteneklerini ieren bu alanda zihinsel faaliyetler n plandadr. Bu alanda renilmi davranlarn nemli bir yer tuttuu grlmektedir. 1.1.1.1. Bilgi: rencinin ok fazla kendinden bir ey katmad bir alandr. Bu dier basamaklardaki davranlar kazandrmak iin bir temeldir. Tanma ve hatrlama basamaklarndan oluur. Demirel (2007), Bilgi basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Terimlerin Bilgisi - Olgularn Bilgisi - Ara-Gerelerin Bilgisi - Allarn Bilgisi - Ynelimler ve Aamal Dizilerin Bilgisi - Snflamalarn ve Snflarn Bilgisi
u Eylem Tatarolu
- ltlerin Bilgisi - Yntemlerin Bilgisi - lke ve Genellemelerin Bilgisi - Kuramlarn ve Yaplarn Bilgisi (s.107) 1.1.1.2. Kavrama: rnekleme yapabiliyorsa, szel bir eyi grafiklere dkebiliyorsa, yorumlama yapabiliyorsa, var olan bilgilerden yola karak gelecekle ilgili bir kestirim yaplyorsa, iliki kurma gibi beceriler gsteriliyorsa renci kavrama dzeyindedir, rendiklerini kendine mal etmitir. Bu dzeyde renci, rendiini daha nce rendikleriyle karlatrp yeni bir yoruma ulaabilir. Demirel (2007), Kavrama basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - evirme - Yorumlama - teleme (Kestirme) (s.108) 1.1.1.3. Uygulama: Problem zme srecidir. Bu basmakta renci, rendiklerini yeni bir durumla karlatnda ve yeni bir alanda kullanabilir. 1.1.1.4. Analiz: Bir bilgi btnn gelerine ayrma, geler arasndaki ilikileri bulma basamadr. likilerin dayand temel ilkeleri ve kurallar belirler. Demirel (2007), Analiz basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - gelerin Analizi - likilerin Analizi - rgtleme lkelerinin Analizi (s.108) 1.1.1.5. Sentez: Birleim. Yeni (orijinal) rn vardr. Kiinin duygu ve dncelerini yanstan bir rn ortaya koymaktr (Orijinal olanla da ilikilidir.). Ayn zamanda psikomotor davranlar ierir (iir yazma, proje hazrlama vb.). Demirel (2007), Sentez basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - zgn Bir letiim Muhtevas Oluturma - Bir Plan ya da lemler Takm Oluturma - Soyut likiler Takm nerme (s.108) 1.1.1.6. Deerlendirme: ltlerle ve d ltlerle olmak zere iki trdedir. Deerlendirme bir yargya varma ilemidir. Demirel (2007), Deerlendirme basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: 1.1.1.6.1. D ltlerle Deerlendirme: rnleri birbirleriyle karlatrarak deerlendirmedir. 1.1.1.6.2. ltlerle Deerlendirme: Bir rnde olmas gereken ltlere bakarak deerlendirmedir. (s.108) 1.1.2. Duyusal Alan: Bireyin duygularyla ilgili olan alandr. nsan insan yapan temel zellikleri ierir. Akademik benlik tasarm, sevgi, nefret vb. bu alann iindedir. Duyusal davranlar sadece rnek olunarak renciye kazandrlabilir.
Kazandrlmas ok zor olan duyusal davranlar rencilere kazandrmak okullarn en nemli grevidir. Alma, tepkide bulunma, deer verme, rgtleme ve nitelenme basamaklarndan oluur. 1.1.2.1. Alma: En basit basamadr. Bilgi basamayla i iedir. Birey birok uyaran fark eder, ona dnk olur ve onu almaya hazr hle gelir. Demirel (2007), Alma basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Farkndalk - Almaya steklilik - Kontroll ya da Seici Dikkatlilik (s.108) 1.1.2.2. Tepkide Bulunma: Uyarcya tepki gsterir. Demirel (2007), Tepkide Bulunma basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Uysal Davranma - Karlk Verme stei Gsterme - Karlk Vermekten Tatmin Olma (s.108) 1.1.2.3. Deer Verme: En nemli basamaklardan biridir. lkretim basamanda bu aamaya kadar olan duyusal beceriler kazandrlr. Toplumda var olan deerler fark edilir. Deerler ve inanlarn oluumunda da ilk aamadr. Bu nedenle fanatik deerlerin ocuklara kazandrlmamas gerekir. Demirel (2007), Deer Verme basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Bir Deeri Kabullenmilik - Bir Deere Dknlk - Adanmlk (s.108) 1.1.2.4. rgtleme: Analiz ve sentez basama iinde yer alr. Deerler irdelenir ve kavramsallatrlr. Birey bu deerlerle tutarl olarak yaamn devam ettirir. Demirel (2007), rgtleme basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Deerleriyle Uyumlulatrma - Deer Sistemine Katma (s.108-109) 1.1.2.5. Nitelenme (Kiilik Hline Getirme): Kiilik oluur. Gsterdii davranlarndan tr nitelendirme yaplr. Birey benimsenen deerlerle yaamaya balar ve kendi dnya grn oluturur. Demirel (2007), Kiilik Hline Getirme basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Davran lt Hline Getirme - Karakterlenme (s.109) 1.1.3. Psikomotor (Devinisel) Alan: Zihin ve kas koordinasyonu gerektiren zelliklerdir. Ne yaplacak? Neler kullanlacak? Ne kadar kullanlacak? sorularnn konu alandr. Bu aamada en ekonomik zamanda kaslarn nasl daha verimli kullanlaca esas alnr. Psikomotor alan zellikleri, annda ve ok kolaylkla dorudan llen zelliklerdir. Bunun iin duyusal alan davranlarnn iaretilerine bakmak
u Eylem Tatarolu
gerekir. Uyarlma, klavuzla yapma, beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma basamaklarndan oluur. 1.1.3.1. Uyarlma (Alglama): Bedeni hazr hle getirmektir. Alglama ve bedensel kurulu basamaklarndan oluur. Demirel (2007), Uyarlma basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Duyusal Uyarlma - aret Seme - evirme (s.109) 1.1.3.2. Klavuzla Yapma: Taklit yoluyla, retmen denetiminde yapmay ierir. retmen her renciye dnt vermelidir. Yanl renmenin nne gemek iin annda dnt/dzeltme vermek gerekir. Demirel (2007), Uyarlma basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Taklit - Deneme (s.109) 1.1.3.3. Beceri Hline Getirme: Bir ii olmas gereken nitelikte yapmaktr. renci, yardm almadan kendi bana bir ii en olgun biimiyle yapabiliyorsa bu basamaktadr. En olgun biimiyle derken, iin istenilen nitelikte, istenilen srede ve istenilen yetkinlikte (mkemmellikte) yaplmas kastedilmektedir. Demirel (2007), Uyarlma basaman u ekilde alt basamaklara ayrmtr: - Kararszl Giderme - Otomatik cra (s.109) 1.1.3.4. Duruma Uydurma (Uyum): renilen bilgi ve becerilerinin yeni durumlarda bir-iki denemeden sonra hi zorlanmadan yapabilmesidir. 1.1.3.5. Yaratma: En st yeterliliktir. zel donanml insanlarn bulunduu basamaktr. 2. Yntem Bu aratrma betimlemeli bir almadr. Betimlemeli almalar genelde verilen bir durumu aydnlatmak, standartlar dorultusunda deerlendirmeler yapmak ve olaylar arasnda olas ilikileri ortaya karmak iin yrtlr. Bu tr aratrmalarda ama, incelenen durumu etraflca tanmlamak ve aklamaktr (epni, 2007, 34). Bu aratrmada ncelikle literatr taramas yaplmtr. Ardndan ilkretim grsel sanatlar dersi kazanmlar snf seviyelerine gre bilisel, duyusal ve psikomotor (devinisel) zellikler dhilinde gruplandrlmtr. Daha sonra her zelliin seviyesi tespit edilmitir. Bu tespit belirtke tablosunda gsterilmitir. Veriler yorumlanm ve deerlendirilmitir. Elde edilen sonulardan ve eletirilerden hareketle neriler verilmitir.
127
3. Bulgular ve Yorum 3.1. Grsel Sanatlar Dersi 1. Snf Kazanmlarnn Aamal Snflandrlmas
Kazanmlar BLSEL ALAN KAZANIMLARI Deerlendirme DUYUSAl ALAN KAZANIMLARI Tepkide Bulunma Klavuzla Yapma PSKOMOTOR ALAN KAZANIMLARI Duruma Uydurma 3. kazanm 10. kazanm
Beceri Hline
Deer Verme
rgtleme
Uygulama
Nitelenme
Uyarlma
Kavrama
renme Alanlar
4. kazanm
5. kazanm
6. kazanm
7. kazanm
6. kazanm
1. kazanm 2. kazanm 4. kazanm
Grsel Sanatlarda Biimlendirme
9. kazanm
7. kazanm
2. kazanm
1. kazanm
3. kazanm
5. kazanm
6. kazanm 8. kazanm
3. kazanm
Grsel Sanat Kltr
1. kazanm
2. kazanm
3. kazanm
2. kazanm
Mze Bilinci
Belirtke Tablosu-1 lkretim 1. snf grsel sanatlar dersinde toplam 21 kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlardan 6 tanesi bilisel alana, 10 tanesi duyusal alana ve 11 tanesi de psikomotor alana hizmet etmektedir. Bilisel alan kazanmlarnn bilgi, uygulama, analiz, sentez ve deerlendirme basamaklarn ierdii grlmtr. Duyusal alan kazanmlarnn alma, tepkide bulunma, deer verme, rgtleme ve nitelenme basamaklarnn tmn ierdii saptanmtr. Psikomotor alan becerilerini ieren kazanmlarnn ise beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma basamaklarn ierdii grlmtr.
128
4. kazanm
4. kazanm
7. kazanm 6. kazanm
Yaratma
Getirme
Analiz
Sentez
Alma
Bilgi
u Eylem Tatarolu
3.2. Grsel Sanatlar Dersi 2. Snf Kazanmlarnn Aamal Snflandrlmas

Kazanmlar BLSEL ALAN KAZANIMLARI Deerlendirme DUYUSAl ALAN KAZANIMLARI Tepkide Bulunma Klavuzla Yapma PSKOMOTOR ALAN KAZANIMLARI Duruma Uydurma 2. kazanm 2. kazanm 1. kazanm 3. kazanm
Beceri Hline
Deer Verme
rgtleme
Uygulama
Nitelenme
Uyarlma
Kavrama
renme Alanlar
3. kazanm 5. kazanm
2. kazanm
6. kazanm 7. kazanm
7. kazanm
8. kazanm
1. kazanm
5. kazanm
4. kazanm
7. kazanm
1. kazanm 2. kazanm 3. kazanm 7. kazanm 4. kazanm 6. kazanm
Grsel Sanat Kltr
2. kazanm
2. kazanm
Mze Bilinci
Belirtke Tablosu-2 lkretim 2. snf grsel sanatlar dersinde toplam 19 kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlardan 10 tanesi bilisel alana, 11 tanesi duyusal alana ve 11 tanesi de psikomotor (devinisel) alana hizmet etmektedir. Bilisel alan becerilerini kapsayan kazanmlarn bilgi, kavrama, analiz, sentez ve deerlendirme basamaklarnda younlat grlmektedir. Duyusal alan renmelerini ieren kazanmlarn ise deer verme, rgtleme ve nitelenme basamaklarnda topland saptanmtr. Psikomotor alan kazanmlarna bakldnda 2. snf rencilerinin grsel sanatlar dersinde daha ok beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma aamalarnda kazanmlar elde etmelerinin beklendii grlmektedir.
1. kazanm 4. kazanm
129
3. kazanm 7. kazanm
7. kazanm 8. kazanm
Yaratma
Getirme
Analiz
Sentez
Alma
Bilgi

Kazanmlar BLSEL ALAN KAZANIMLARI DUYUSAl ALAN KAZANIMLARI PSKOMOTOR ALAN KAZANIMLARI Beceri Hline Getirme Duruma Uydurma
Tepkide Bulunma
Klavuzla Yapma
Deerlendirme
Deer Verme
rgtleme
Uygulama
Nitelenme
Uyarlma
Kavrama
renme Alanlar 2. kazanm 11. kazanm 3. kazanm 9. kazanm 10. kazanm 13. kazanm 4. kazanm 7. kazanm
14. kazanm
3. kazanm
4. kazanm
5. kazanm
1. kazanm
2. kazanm 5. kazanm
1. kazanm
Grsel Sanat Kltr
1. kazanm
2. kazanm
3. kazanm
1. kazanm
3. kazanm
6. kazanm
Mze Bilinci
Belirtke Tablosu-3
lkretim 3. snf grsel sanatlar dersinde toplam 24 kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlardan 15 tanesi bilisel alana, 6 tanesi duyusal alana ve 14 tanesi de psikomotor (devinisel) alana hizmet etmektedir. Ders kazanmlarnn bilisel alan becerilerine dnk olanlar bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve deerlendirme basamaklarnn tm dikkate alnarak yazlmtr. Bunun yannda duyusal alan kazanmlarnn aamalarna bakldnda bu alanda kazanmlarn deer verme, rgtleme ve nitelenme basamaklarnda bulunduu dikkati ekmektedir. Psikomotor alan kazanmlar incelendiinde klavuzla yapma, beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma basamaklarnda kazanm bulunduu gze arpmaktadr.
130
3. kazanm 4. kazanm
1. kazanm 6. kazanm 3. kazanm 8. kazanm 9. kazanm 10. kazanm 12. kazanm 13. kazanm 14. kazanm
8. kazanm
5. kazanm
Yaratma
Analiz
Sentez
Alma
Bilgi
u Eylem Tatarolu
3.4. Grsel Sanatlar 4. Snf Kazanmlarnn Aamal Snflandrlmas

Kazanmlar BLSEL ALAN KAZANIMLARI DUYUSAL ALAN KAZANIMLARI PSKOMOTOR ALAN KAZANIMLARI Beceri Hline Getirme Duruma Uydurma 6. kazanm 14. kazanm
Tepkide Bulunma
Klavuzla Yapma
Deerlendirme
Deer Verme
rgtleme
Uygulama
Nitelenme
Uyarlma
Kavrama
renme Alanlar 2. kazanm 6. kazanm 8. kazanm 11. kazanm 12. kazanm 3. kazanm 5. kazanm
14. kazanm
7. kazanm
2. kazanm
1. kazanm 4. kazanm
5. kazanm
3. kazanm
Grsel Sanat Kltr
1. kazanm 4. kazanm
2. kazanm
5. kazanm
3. kazanm
4. kazanm
1. kazanm 10. kazanm
4. kazanm 7. kazanm
2. kazanm 9. kazanm
4. kazanm
Mze Bilinci
Belirtke Tablosu-4 lkretim 4. snf grsel sanatlar dersinde toplam 26 kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlardan 17 tanesi bilisel alana, 7 tanesi duyusal alana ve 7 tanesi de psikomotor (devinisel) alana hizmet etmektedir. 4. snf kazanmlar aamal olarak incelendiinde bilisel alan kazanmlarnn alannn tm basamaklarnda yer ald, younluun kavrama dzeyinde gze arpt saptanmtr. Duyusal alan aamalarna uygun yazlm kazanmlarn ise tepkide bulunma, deer verme, rgtleme ve nitelenme basmaklarnda olduu grlmtr. Psikomotor alan becerilerinin kazandrlmasna ynelik olarak hazrlanm kazanmlarn beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma basamaklarnda bulunduu dikkati ekmektedir.
131
5. kazanm
Yaratma
Analiz
Sentez
Alma
Bilgi

Kazanmlar BLSEL ALAN KAZANIMLARI DUYUSAL ALAN KAZANIMLARI Tepkide Bulunma PSKOMOTOR ALAN KAZANIMLARI Duruma Uydurma Klavuzla Yapma
Deerlendirme
Beceri Haline Getirme
Deer Verme
rgtleme
Uygulama
Nitelenme
Uyarlma
Kavrama
renme Alanlar
10. kazanm
4. kazanm
1. kazanm 3. kazanm
2. kazanm
5. kazanm 7. kazanm
3. kazanm
5. kazanm 7. kazanm
Grsel Sanat Kltr
3. kazanm
2. kazanm
1. kazanm
2. kazanm
5. kazanm
4. kazanm
6. kazanm
Mze Bilinci
Belirtke Tablosu-5
lkretim 5. snf grsel sanatlar dersinde toplam 22 kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlardan 11 tanesi bilisel alana, 9 tanesi duyusal alana ve 11 tanesi de psikomotor (devinisel) alana hizmet etmektedir. Kazanmlarn alan basamaklarna gre deerlendirmesi yaplacak olursa; bilisel alan iin hazrlanm olan kazanmlarn bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve deerlendirme basamaklarnda yer ald grlmektedir. Duyusal alana ynelik ise tepkide bulunma, deer verme, rgtleme ve nitelenme basamaklarnda ifadelerin yer ald saptanmtr. Psikomotor alan renmeleri iin yazlm olan kazanmlarn beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma basamaklarnda yer ald bulgulanmtr.
132
5. kazanm
2. kazanm
4. kazanm 5. kazanm
9. kazanm
3. kazanm 6. kazanm
9. kazanm
1. kazanm 5. kazanm
Yaratma
Analiz
Sentez
Alma
Bilgi
u Eylem Tatarolu

Kazanmlar BLSEL ALAN KAZANIMLARI DUYUSAL ALAN KAZANIMLARI Tepkide Bulunma PSKOMOTOR ALAN KAZANIMLARI Duruma Uydurma 3. kazanm 7. kazanm 8. kazanm 6. kazanm 4. kazanm 5. kazanm Klavuzla Yapma
Deerlendirme
Deer Verme
rgtleme
Uygulama
Nitelenme
Uyarlma
Kavrama
renme Alanlar
3. kazanm
6. kazanm 7. kazanm
2. kazanm 4. kazanm
8. kazanm
5. kazanm
9. kazanm
1. kazanm 6. kazanm
7. kazanm
3. kazanm 8. kazanm
7. kazanm
Grsel Sanat Kltr
1. kazanm
4. kazanm
3. kazanm
5. kazanm
Mze Bilinci
Belirtke Tablosu-6 lkretim 6. snf grsel sanatlar dersinde toplam 23 kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlardan 14 tanesi bilisel alana, 10 tanesi duyusal alana ve 11 tanesi de psikomotor (devinisel) alana hizmet etmektedir. Bu kazanmlarn bilisel alana ynelik hazrlanm olanlarn aamalarna bakldnda; kavrama, uygulama, analiz, sentez ve deerlendirme basamaklarnda bulunduklar grlmtr. 6. snf kazanmlarndan duyusal renmeyi desteklemeyi hedefleyen kazanmlarn deer verme, rgtleme ve nitelenme basamaklarnda yer ald saptanmtr. Psikomotor becerilerin verildii kazanmlarn ise beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma basamaklarnda yer ald grlmektedir.
133
6. kazanm
9. kazanm
Yaratma
Analiz
Sentez
Alma
Bilgi
3.7. Grsel Sanatlar Dersi 7. Snf Kazanmlarnn Snflandrlmas

Kazanmlar BLSEL ALAN KAZANIMLARI Tepkide Bulunma DUYUSAL ALAN KAZANIMLARI PSKOMOTOR ALAN KAZANIMLARI Duruma Uydurma 3. kazanm 6. kazanm 9. kazanm Klavuzla Yapma
Deerlendirme
Deer Verme
rgtleme
Uygulama
Nitelenme
Uyarlma
Kavrama
renme Alanlar
2. kazanm 5. kazanm
3. kazanm
4. kazanm
9. kazanm
Grsel Sanat Kltr
8. kazanm 9. kazanm 10. kazanm 11. kazanm
1. kazanm 5. kazanm
3. kazanm 4. kazanm
7. kazanm
6. kazanm
2. kazanm
7. kazanm 9. kazanm
1. kazanm
Mze Bilinci
Belirtke Tablosu-7 lkretim 7. snf grsel sanatlar dersinde toplam 30 kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlardan 17 tanesi bilisel alana, 14 tanesi duyusal alana ve 9 tanesi de psikomotor (devinisel) alana hizmet etmektedir. Kazanmlarn bilisel alana hizmet edenleri gruplandrldnda kavrama, uygulama, analiz, sentez ve deerlendirme basamaklarnda olduklar grlmektedir. Duyusal alan kazanmlarnn aamalar incelendiinde ise tepkide bulunma, deer verme, rgtleme ve youn olarak nitelenme basamanda olduu saptanmtr. Psikomotor alan yeterliliklerini renciye kazandrmay hedefleyen ifadelerin ise beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma basamaklarnda topland dikkati ekmektedir.
134
10. kazanm
4. kazanm 5. kazanm
6. kazanm
9. kazanm
1. kazanm 2. kazanm
3. kazanm
8. kazanm 9. kazanm
Yaratma
Analiz
Sentez
Alma
Bilgi
u Eylem Tatarolu
3.8. Grsel Sanatlar 8. Snf Kazanmlarnn Aamal Snflandrlmas

Kazanmlar BLSEL ALAN KAZANIMLARI DUYUSAL ALAN KAZANIMLARI Tepkide Bulunma Klavuzla Yapma PSKOMOTOR ALAN KAZANIMLARI Duruma Uydurma
Deerlendirme
Deer Verme
rgtleme
Uygulama
Nitelenme
Uyarlma
Kavrama
renme Alanlar
6. kazanm
1. kazanm
5. kazanm 7. kazanm
1. kazanm 2. kazanm 4. kazanm 3. kazanm 4. kazanm 5. kazanm 6. kazanm 8. kazanm
Grsel Sanat Kltr
1. kazanm
2. kazanm
5. kazanm 8. kazanm
7. kazanm
Mze Bilinci
Belirtke Tablosu-8
lkretim 8. snf grsel sanatlar dersinde toplam 27 kazanm bulunmaktadr. Bu kazanmlardan 15 tanesi bilisel alana, 11 tanesi duyusal alana ve 13 tanesi de psikomotor (devinisel) alana hizmet etmektedir. Kazanmlarn bilisel alan basamaklarnda olanlar incelendiinde bilgi, kavrama, analiz, sentez ve deerlendirme dzeyinde ifadelerle karlalmtr. Duyusal alan yeterliliklerini kazandrmay hedefleyen kazanmlarn ise deer verme, rgtleme ve youn olarak da nitelenme basamaklarnda yer ald grlmtr. Psikomotor alan becerilerine ynelik hazrlanm kazanmlarn beceri hline getirme, duruma uydurma ve yaratma basamaklarnda bulunduu saptanmtr.
135
7. kazanm
11. kazanm
8.kazanm 11.kazanm
2. kazanm
6. kazanm 7. kazanm
5. kazanm
4. kazanm
5.kazanm
4.kazanm
Yaratma
Analiz
Sentez
Alma
Bilgi
4. Sonu ve neriler 4.1. lkretim Grsel Sanatlar Dersi (1-8. Snflar) retim Programnda, 1. snftan 8. snfa kadar tm kademelerde, bilisel, duyusal ve psikomotor (devinisel) alan becerilerinin kazandrlmasna ynelik kazanmlarn bulunduu tespit edilmitir. 4.2. Tm kademelerde kazanmlarn ounlukla birden fazla beceriyi ierdii grlmtr. Bunun anlam, yazlan kazanmlar ayn anda bilisel, psikomotor (devinisel) ve duyusal zellikleri uyarc nitelikte olabilmektedir. 4.3. 1. snftaki kazanmlarn bilisel alana ynelik olarak yazlanlarndan kavrama dzeyine yer verilmedii, benzer biimde psikomotor alan becerilerinin ilk iki basama olan uyarlma ve klavuzla yapma basamaklarnda kazanm ifadesine yer verilmedii bulgulanmtr. 4.4. 2. snf kazanmlarnn alanlara gre aamalar incelendiinde bilisel alanda uygulama basamana, duyusal alanda alma ve tepkide bulunma basamana, psikomotor alanda da uyarlma ve klavuzla yapma basamaklarna yer verilmedii saptanmtr. 4.5. 3. snf kazanmlar incelendiinde duyusal alan becerilerine ynelik olarak hazrlanm ifadelerden alma ve tepkide bulunma basamaklarna, psikomotor alan renmelerinden uyarlma basamana yer verilmedii grlmtr. 4.6. 4. snf kazanmlarnda ise durum u ekilde zetlenebilir: Bilisel alan becerilerinden sentez basmana, duyusal alan becerilerinden alma basamana ve psikomotor alan becerilerinden uyarlma ve klavuzla yapma basamaklarna yer verilmedii grlmtr. 4.7. 5. snf kazanmlarn alanlara gre dalm ve bu dalmdaki aamalar incelendiinde, bilisel alan hedeflerini ieren kazanmlardan uygulama, duyusal alan kazanmlarndan alma ve psikomotor alan kazanm ifadelerinden uyarlma ve klavuzla yapma basamaklarn iermedii saptanmtr. 4.8. 6. snf kazanmlar deerlendirildiinde; bilisel alan yeterliliklerini kapsayan kazanmlardan bilgi, duyusal alan yeterliliklerini kazandrmay hedefleyen kazanmlardan alma ve tepkide bulunma aamalar ve psikomotor alan kazanmlarndan uyarlma ve klavuzla yapma basamaklarnn yer almad bulgulanmtr. 4.9. 7. snf kazanmlar deerlendirildiinde; bilisel alan yeterliliklerini kapsayan kazanmlardan bilgi, duyusal alan yeterliliklerini kazandrmay hedefleyen kazanmlardan alma aamas ve psikomotor alan kazanmlarndan uyarlma ve klavuzla yapma basamaklarnn yer almad saptanmtr. 4.10. 8. Snf kazanmlarnda ise durum u ekildedir: Bilisel alan kazanmlarnda uygulama aamasnn, duyusal alan kazanmlarndan alma ve tepkide bulunma basamann ve son olarak psikomotor alan iin hazrlanm olan kazanmlardan uyarlma ve klavuzla yapma aamasnda kazanm bulunmad grlmtr.
136
u Eylem Tatarolu
4.11. Tm snf seviyelerinde psikomotor alanda uyarlma ve klavuzla yapma basamaklarnn yer almad saptanmtr. Grsel sanatlar dersinin ierii ve hedefi gerei retmenin sadece uygulamalarda ynlendirici, rencilerin el becerilerini ve zgvenlerini gelitirmeyi amalayan tutum iinde olmalar zorunluluu bu sonucu dourmutur. Ancak bu, yeni bir teknik retilirken bu basamaklarn ve becerilerin kullanlmayaca anlamna gelmez. retmen elbette gsterip-yaptrma tekniini kullanacaktr. Tam aksine bunlarn birer kazanm olarak yer almas, becerilerin retmen rehberliini gerektirmesi sebebi ile gereksiz grld sonucunu dourmaktadr. zetle grsel sanatlar dersi renciye bir eyi doru olarak yapmay retmeyi ve kendi yntemleri ile zgn zmler retmelerini salamay hedeflemektedir. 4.12. Yukarda saptanan ve eksiklii gze arpan tm basamaklarn programn revizyonunda tekrar gzden geirilmesinde yarar grlmektedir.
Kaynaka EPN, Salih (2007). Aratrma ve Proje almalarna Giri, Celepler Matbaaclk, Trabzon. DEMREL, zcan (2007). Eitimde Program Gelitirme, PegemA Yaynclk, Ankara. ERTRK, Ertrk (1993). Eitimde Program Gelitirme, Hacettepe niversitesi, Ankara. PEKERSOY, Eylem; YILDIRIM, Osman (2008). Grsel Sanatlar Dersi (1-8. Snflar) retmen Klavuz Kitab, T.C. Mill Eitim Bakanl, Kelebek Matbaaclk, stanbul. VARI, Fatma (1976). Eitimde Program Gelitirme Teori ve Teknikler, Kalite Matbaas, Ankara. YILDIRIM, Cemal (1987). Eitim Bilimleri-Eitim Felsefesi, Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi, Ders Kitaplar Yayn Nu: 203/EF, Eskiehir.
137
Grsel Sanatlar Dersi Kazanmlarnn Bilisel-Duyusal-Psikomotor Alan Becerilerinin... u EKLER EK-1: Grsel Sanatlar (1-8. Snflar) Ders Kazanmlar EK-1 GRSEL SANATLAR 1. SINIF KAZANIMLARI RENME ALANI: GRSEL SANATLARDA BMLENDRME 1. eitli sanat alanlarnn ark, trk, iir, yk, masal, an gibi trlerinden yararlanarak grsel sanat almalar yapar. 2. Grsel almalarnda izgiyi kullanr. 3. Dokulu almalar yaparak deiik konularn farkna varr. 4. Grsel almalarnda uzun-ksa, byk-kk, kaln-ince unsurlar kullanr. 5. Deiik malzemeler arasnda grsel iliki kurar. 6. Duygu, dnce ve izlenimlerini eitli grsel sanat teknikleriyle ifade eder. 7. almalarn sergilemekten ve bu duyguyu evresindekilerle paylamaktan haz alr. RENME ALANI: GRSEL SANAT KLTR 1. Doada gezi yoluyla edindii izlenimlerini paylar. 2. evresini irkinletiren olumsuzluklar fark eder. 3. Doay sevmeyi ve ona sayg duymay grsel olarak ifade eder. 4. Doadan eitli nesneler seerek grsel tasarmlar yapar. 5. Kendi yaam alann dzenlerken doal evreyi korumann gerekliliini kabul eder. 6. Evini, odasn, okulunu, snfn dzenli ve temiz tutmann nemini kabul eder. 7. Gsterilen eserde neler grdn syler. 8. Gsterilen eser ile ilgili duygu ve dncelerini aklar. 9. Gsterilen eseri yapan sanatnn adn bilgi daarcna katar. 10. Gsterilen eserlerin konusu, renkler, figrler, nesneler vb. unsurlardan yola karak kendine zg grsel sanat almalar yapar. RENME ALANI: MZE BLNC 1. Mze, sanat galerisi, ren yeri, tarih eser, ant vb. hakknda fikir sahibi olur. 2. Mze, sanat galerisi, ren yeri, tarih eser, ant vb. ile ilgili edindikleri kartlar, posterler gibi grsel belgelerle mze kesi yapmaktan haz duyar. 3. Mze, sanat galerisi, ren yeri, tarih eser, ant vb. ile ilgili izlenimlerini paylar. 4. Mzeler, sanat galerileri, antlar, ren yerleri ve evresinden edindii izlenimlerle grsel tasarmlar yapar. GRSEL SANATLAR 2. SINIF KAZANIMLARI RENME ALANI: GRSEL SANATLARDA BMLENDRME 1. eitli sanat alanlarnn ark, trk, iir, yk, masal, an gibi trlerinden yararlanarak grsel almalar yapar. 2. evresinden doku rnekleri gstererek eitli yzeylerde deiik malzemelerle farkl doku almalar yapar. 3. Basit geometrik ekilleri tanr. 4. Basit geometrik ekilleri grsel almalarnda kullanr. 5. Ana ve ara renkleri tanr. 6. Yma, dizme ve yerletirme ilemlerini yapar. 7. Duygu, dnce ve izlenimlerini eitli grsel sanat teknikleri ile ifade eder. 8. almalarn sergilemekten ve bu duyguyu evresindekilerle paylamaktan haz alr. RENME ALANI: GRSEL SANAT KLTR 1. Yaad evrenin dzenlenmesine ilikin olumlu ve olumsuz rnekler verir. 2. Beendii sanat eserleri veya kendi almalaryla bulunduu ortamlar gzelletirir. 138 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Eylem Tatarolu 3. evresindeki kirlilii ve dzensizlii onaylamadn grsel sanatlar yoluyla ifade eder. 4. Gzel bir evrede yaamann nemini kavrar. 5. Eserde grd unsurlar grsel adan deerlendirir. 6. Gsterilen eserde beendii ve beenmedii unsurlar nedenleri ile ifade eder. 7. Gsterilen eserden yola karak duygularn, dncelerini, hayallerini ve izlenimlerini ifade eden grsel tasarmlar yapar. RENME ALANI: MZE BLNC 1. Mze, sanat galerisi, ren yeri, tarih yap, ant vb. yerlerin kurallarna uygun davranr. 2. Mzedeki ve sanat galerilerindeki eserlerin, ren yerlerinin, tarih yaplarn, antlarn vb. nemini kavrar. 3. Mze, sanat galerisi, ren yeri, tarih eser, ant vb. ile ilgili grsel tasarm yapar. 4. lkemizin mze, sanat galerisi, ren yeri, tarih eser, ant vb. zenginliklere sahip olmasndan gurur duyar. GRSEL SANATLAR 3. SINIF KAZANIMLARI RENME ALANI: GRSEL SANATLARDA BMLENDRME 1. eitli sanat alanlarnn ark, trk, iir, yk, masal, an, efsane gibi trlerinden yararlanarak grsel almalar yapar. 2. Oyunlarnda kullandklar izgi eitlerinden rnekler verir. 3. Oyunlarla izgisel almalar yapmaktan haz alr. 4. Kendi yapt almalarda, sanatlarn eserlerinde ve gnlk yaamnda karlat izgi eitlerini tanr. 5. Bir yzeyde oyunlarla lekeler oluturur. 6. Geometrik ekillerle grsel tasarmlar yapar. 7. Nesnelerin grnmlerini lekesel olarak alglar. 8. almalarnda izgi, renk, biim ve leke ilikilerini kullanr. 9. Ana ve ara renkleri grsel almalarnda kullanr. 10. Renkleri kartrarak renk zenginliini kefeder. 11. evresindeki iekler, evler, bitkiler, kular vb. varlklar belirleyerek bu varlklarn birer biimleri olduunu fark eder. 12. evresinden belirledii biimlerden hareketle zgn almalar yapar. 13. Duygu, dnce ve izlenimlerini eitli sanat teknikleriyle ifade eder. 14. Yapt almalar sergilemekten ve bu duyguyu evresindekilerle paylamaktan haz alr. RENME ALANI: GRSEL SANAT KLTR 1. Gzel bulduu varlklarla ilgili grsel tasarmlar yapar. 2. Beenilerdeki farklla sayg duyar. 3. Grsel almalarnda yararland eseri yapan sanat hakknda bilgi edinir. 4. Gsterilen eserdeki renklerin, biimlerin, figrlerin ve objelerin nasl kullanldn aklar. 5. Gsterilen eserle ilgili duygu ve dncelerini ifade eder. 6. Yapaca grsel sanat almalarnda gsterilen eserlerden yararlanr. RENME ALANI: MZE BLNC 1. Mzedeki eserlerin korunmasnn nemini kavrar. 2. Mze, sanat galerisi, ren yeri, ant vb. yerler ile tarih eserlerle ilgili aratrma yapabilmenin yollarn kefeder. 3. Mzedeki eserlerle ilgili duygu ve dncelerini grsel almalarla ifade eder. 4. lkemizin mze, sanat galerisi, ren yeri, tarih eser, ant vb. zenginliklere sahip olmasndan gurur duyar. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 139
Grsel Sanatlar Dersi Kazanmlarnn Bilisel-Duyusal-Psikomotor Alan Becerilerinin... u GRSEL SANATLAR 4. SINIF KAZANIMLARI RENME ALANI: GRSEL SANATLARDA BMLENDRME 1. eitli sanat alanlarnn ark, trk, iir, yk, masal, an, efsane gibi trlerinden yararlanarak grsel almalar yapar. 2. Renklerin a gre deitiini fark eder. 3. Bir rengin deerlerini kullanarak resim yapar. 4. Renklerin duygu ve dncelerle ilikisini tartr. 5. Doal ve yapay (retilmi) nesneleri ayrt eder. 6. evresindeki benzer biimlere rnekler verir. 7. evresindeki biim ztlklarnn neler olabileceini tartr. 8. evresindeki rneklerden yola karak merkez ve simetrik dengeyi fark eder. 9. ki ve boyutlu almalarnda izgileri kullanmaktan haz alr. 10. boyutlu basit geometrik biimlerle ina yapar. 11. Nesnelerin farkl bak alaryla grlebileceini fark eder. 12. Grsel almalarnda doal ve yapay nesnelerden yararlanabileceinin farkna varr. 13. Duygu, dnce ve izlenimlerini eitli grsel sanat teknikleriyle ifade eder. 14. almalarn sergilemekten ve arkadalarnn yapt almalar izlemekten zevk alr. RENME ALANI: GRSEL SANAT KLTR 1. ki ve boyutlu grsel sanat eserlerini ayrt eder. 2. boyutlu eserlere farkl ynlerden bakldnda, deiik grnmleri olduunu fark eder. 3. Yaamdaki her varln kendine zg bir gzellii olduunu kabul eder. 4. Bulunduu yreye ait bir el sanat rnn ifade, biim, renk, zgnlk bakmndan inceler. 5. Yresel el sanatlar rnlerinin hangi adan nemli olduunu tespit eder. 6. Bulunduu yreye ait bir el sanat rnnden yola karak grsel tasarmlar yapar. 7. Resim ile fotoraf arasndaki fark bilir. RENME ALANI: MZE BLNC 1. Yakn veya uzak evresinde bulunan ren yeri, tarih eser, ant gibi yerlerin zellii hakknda n bilgi edinir. 2. Mzelerin ierdii eserlere gre Resim Mzesi, Arkeoloji Mzesi, Etnografya Mzesi ve Bilim Mzesi gibi snflandrldn fark eder. 3. ren yeri, tarih eser, antlar ve mzelerden yola karak iki veya boyutlu grsel tasarmlar yapar. 4. Orijinal eser ile rprodksiyon arasndaki fark bilir. 5. lkemizin mze, ren yeri, tarih eser, ant vb. zenginliklere sahip olmasndan gurur duyar. GRSEL SANATLAR 5. SINIF KAZANIMLARI RENME ALANI: GRSEL SANATLARDA BMLENDRME 1. eitli sanat alanlarnn ark, trk, iir, yk, masal, an, efsane gibi trlerinden yararlanarak grsel almalar yapar. 2. Nokta etkisi yaratan varlklara evresinden rnekler gstererek nokta, benek ve lekelerle renkli zgn kompozisyonlar yapar. 3. Nokta ve izgi etkisi veren boyutlu malzemelerle zgn almalar yapmaktan zevk alr. 4. Souk ve scak renkleri ayrt eder. 5. Zt renkleri kullanarak grsel almalar yapar. 6. evresindeki renk uyumsuzluklarnn farkna varr. 140 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Eylem Tatarolu 7. Merkez, simetrik ve asimetrik dengeyi almalarnda kullanr. 8. Grsel doku oluumunda nokta, izgi, renk, biim ve leke tekrarlarnn etkisini fark ederek almalarnda kullanr. 9. Duygu, dnce ve izlenimlerini eitli grsel sanat teknikleriyle ifade eder. 10. almalarn sergilemekten ve arkadalarnn yapt almalar izlemekten zevk alr. RENME ALANI: GRSEL SANAT KLTR 1. Bir eserin, grsel sanatlarn hangi dalna ait olduunu ayrt eder. 2. Ayn konunun deiik teknik, malzeme ve anlatm biimleriyle ifade edilebileceini bilir. 3. Beenilerin zaman, eitim, kltr vb. etkenlere gre deiebileceini fark eder. 4. Uzak ve yakn evresindeki doal ve tarih gzellikleri tanr. 5. Uzak ve yakn evresindeki doal gzelliklerin, kltrel yaplarn zelliklerinin bozulmamas gerektiini nedenleri ile aklar. 6. Uzak ve yakn evresinin doal ve tarih gzelliklerini grsel almalarnda kaynak olarak kullanr. 7. Sanat-zanaat ayrmn yapar. RENME ALANI: MZE BLNC 1. Mze, ren yeri, tarih eser, ant vb. ziyaretleri yapmaya istek duyar. 2. Mze, ren yeri, tarih eser, ant vb. yerlerde edindii bilgileri ve grd eserlerin tarihle ilikisini arkadalar ile tartr. 3. Restorasyon ve konservasyon kavramlarn tanr. 4. Grd tarih eserlerden yola karak grsel tasarmlar yapar. 5. lkemizin mze, ren yeri, tarih eser, ant vb. zenginliklere sahip olmasndan gurur duyar. GRSEL SANATLAR 6. SINIF KAZANIMLARI RENME ALANI: GRSEL SANATLARDA BMLENDRME 1. Nokta ve izgi etkisini boyutlu almalarnda kullanr. 2. Sanatlarn, mekn belirtmek iin k ve glgeyi nasl kullandn tartr. 3. Kompozisyonlarnda boyutluluk etkisi yaratmada k ve glgeyi kullanr. 4. Sanat eserlerindeki denge unsurunu tartr. 5. Duygu ve ruh hllerini yanstmada renklerin etkili olduunu fark eder. 6. ki ve boyutlu almalarnda benzerlik, ztlk ve tekrarlar kullanr. 7. Her rengin bir leke deeri olduunu fark ederek renklerin ak-orta-koyu deerleri ile kompozisyonlar yapar. 8. almalarnda dier alanlarn mzik, iir, yk, masal, an, efsane gibi rnlerinden esinlenir. 9. almalarn sergilemekten ve bakalarnn sergiledii almalar izlemekten mutluluk duyar. RENME ALANI: GRSEL SANAT KLTR 1. Sanat eseri ve endstri rn arasndaki fark syler. 2. Ulusal kltr mirasmzdan rnekler verir. 3. Uluslarn tannmasnda gzel sanatlarn nemini tartr. 4. Ulusal kltr yanstan ve tantan grsel almalar yapar. 5. Gsterilen sanat eserinde anlatlan ve anlatlmas mmkn olan fikirler ve duygular tahmin eder. 6. Gsterilen sanat eserlerinden edindii izlenimlerden yola karak grsel tasarmlar yapar. 7. Sanattaki nitelii insan eli ve duyarlnn belirlediini fark eder. 8. Doadaki gzellik ile sanattaki gzellii karlatrr. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 141
Grsel Sanatlar Dersi Kazanmlarnn Bilisel-Duyusal-Psikomotor Alan Becerilerinin... u RENME ALANI: MZE BLNC 1. Mzedeki eserlerle, bu eserlerin ait olduklar dnemlerdeki sanat anlay arasnda iliki kurar. 2. Deiik kltrlere sayg duyar. 3. Eserler araclyla Anadolu uygarlklarn tanr. 4. Grsel tasarmlarnda Anadolu uygarlklarna ait eserlerden yararlanr. 5. Mzedeki eserlerden yola karak eitli grsel tasarmlar yapmann kendi kltr birikimine katksn tartr. 6. lkemizin mze, ren yeri, tarih eser, ant vb. zenginliklere sahip olmasndan gurur duyar. GRSEL SANATLAR 7. SINIF KAZANIMLARI RENME ALANI: GRSEL SANATLARDA BMLENDRME 1. eitli sanat alanlarnn ark, trk, iir, yk, masal, an, efsane gibi trlerinden yararlanarak grsel almalar yapar. 2. Nesne ve figrlerin geometrik biimleri olduunu alglar. 3. Nesne ve figrleri yaln bir anlayla geometrik biimlere dntrr. 4. almalarnda ve izledii sanat eserlerinde grsel biimlendirme gelerini ayrt eder. 5. Sanatsal dzenleme ilkelerine doadan ve evresinden rnekler gsterir. 6. Kompozisyonlarnda renk armonilerinden yararlanr. 7. Pozitif ve negatif biimlerin ilikisini kurar. 8. Duygu, dnce ve izlenimlerini eitli grsel sanat teknikleriyle ifade eder. 9. Yapt almalar sergilemekten ve evresindekilerle paylamaktan haz alr. RENME ALANI: GRSEL SANAT KLTR 1. Doann, sanat eserinin oluumundaki roln rnekler vererek aklar. 2. Duygularn sanatsal yaratcla katksn fark eder. 3. Sanat eserlerindeki soyut ve somut ifade biimlerini ayrt eder. 4. Grafik tasarm rnlerinde sembol, iaret, renk ve lekelerin ilevlerini ayrt eder. 5. Piktogramlarn evrensel grsel semboller olarak gnlk yaamdaki nemini kavrar. 6. Gsterilen eserin konusunu gz nnde bulundurarak sanatnn evresinden nasl etkilendiini tartr. 7. Sanat eserinin toplumla sanats arasnda bir iletiim arac olduunu fark eder. 8. lgi duyduu sanat eserleri ve sanatlar hakknda aratrma yapar. 9. Gzellik kavramnn ltlerinin kltrlere gre farkllaabileceini deer sistemine katar. 10. Yaad evrenin yresel zelliklerinden esinlenerek grsel tasarmlar yapar. RENME ALANI: MZE BLNC 1. Mzelerin, ulusal ve evrensel kltr rnlerinin gemiten gelecee tand meknlar olduunu kavrar. 2. Ulusal kltrmze sahip kmann nemini kabul eder. 3. Tarih eserlerin ve kltrn taycs niteliindeki sanat eserlerinin kayt altna alnmasnn gerekliliini ve nemini fark eder. 4. Sanat eserinin zelliklerini kavrar. 5. Tarih eserlerin zelliklerini aklar. 6. Tarih eser ile sanat eserinin zellikleri arasndaki fark belirler. 7. lgi duyduu sanat eserleri hakknda aratrma yapar. 8. Tarih eserlerimize sahip klmasnn herkes iin bir ulusal grev olduunu benimser. 9. Kltrel miras olan eserlerin, kaaklnn sonularn tartr. 10. lkemizin mze, ren yeri, tarih eser, ant vb. zenginliklere sahip olmasndan gurur duyar. 11.Tarih eserlerin mzelere teslim edilmesi gerektiinin bilincine ular. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
142
u Eylem Tatarolu GRSEL SANATLAR 8. SINIF KAZANIMLARI RENME ALANI: GRSEL SANATLARDA BMLENDRME 1. iir, yk, masal, efsane, mitoloji, karikatr gibi eitli alanlarn rnleri ile iliki kurarak grsel biimlendirme almalar yapar. 2. Grsel almalarnda ton derecelendirmeleri ile derinlik etkisi oluturur. 3. Sanatsal dzenleme ilkelerinden yararlanarak zgn kompozisyonlar oluturur. 4. Corafi ve kltrel etkenlerin renk seimindeki belirleyici roln tartr. 5. Duygu, dnce ve izlenimlerini eitli grsel sanat teknikleriyle ifade eder. 6. izgilerin kiiye zg olduunu kavrar. 7. Yapt almalar sergilemekten ve evresindekilerle paylamaktan haz alr. RENME ALANI: GRSEL SANAT KLTR 1. Sanatn kendine zg evrensel bir dili olduunu kabul eder. 2. Farkl sanat akmlar hakknda bilgi edinir. 3. Farkl ifade biimlerinin sanatn dallarn oluturduunu fark eder. 4. Duygu ve dncelerini grsel sanatlarn farkl dallar ile ifade edebileceini bilir. 5. Karlat evrensel ve ulusal sanat eserlerinin sanatlarnn yaam yklerini renmeye istek duyar. 6. Gsterilen sanat eserindeki grsel biimlendirme gelerinin sanatsal dzenleme ilkelerine gre nasl dzenlendiini aklar. 7. Sanat eserlerindeki konu eitliliini sorgular. 8. Grsel sanat eserinin olumasnda, dnemin dnce ve inan sistemlerinin, corafi zelliklerinin ve eitli olaylarn etkisini tartr. 9. Sanatn kltr aktarma yollarndan biri olduuna ilikin rnekler verir. 10. Teknolojik gelimelerin grsel sanatlara etkisini aklar. 11. Duygularn, dncelerini ve izlenimlerini yanstan grsel tasarmlar yapar. 12. Grd sanat eseri hakknda estetik bir yargya varr. RENME ALANI: MZE BLNC 1. Trk mzeciliinin kurulmasnda nclk eden kiileri aratrarak bilgi edinir. 2. Setii herhangi bir eserin mzeye ulama srecini aratrr. 3. nternet zerinden bir mze ziyareti yapar. 4. nternet zerinden aratrd mzeye ynelik tantc grsel almalar yapar. 5. Kltrel mirasa sahip kmann nemini pekitirmede biliim teknolojilerinden yararlanr. 6. Mzedeki eserler, tarih yaplar, antlar vb.den yola karak grsel tasarmlar yapar. 7. lkemizin mze, ren yeri, tarih eser, ant vb. zenginliklere sahip olmasndan gurur duyar. 8. Tarih, kltr ve grsel sanatlar arasndaki ilikinin farkna varr.
143
CLASSIFICATION OF VISUAL ARTS LESSON RETRIEV ALS ACCORDING TO GRADES OF COGNITIVE-AFFECTIVE-PSYCHOMOTOR AREA SKILLS
Eylem TATAROLU*
Abstract Elementary School Visual Arts Lesson (1-8 Classes) Instruction Schedule is the program of a compulsory course that takes place in elementary curriculum for 7-15 age group and adolescents who are having training in that level in order to have education in the area of art and to improve their artistic sensitivity and creativeness. Because the field of visual arts is a comprehensive arts field that involves lots of disciplines and that is wide spreaded, instruction program of the lesson should also be inclusive. Schedule of the lesson is configured by taking constitutive approach as a base. According to this three basic instruction field has been determined that will cover a wide area. If we take into consideration that in all elementary schools this instruction schedule has been applied since 2007-2008 in a period of three years, necessity for the evaluation of the program shall be clearer. Purpose of this study is to evaluate and discuss 1st-8th class information retrievals in tables of specifications of newly constituted instruction program according to levels of cognitive, affective and psychomotor skills. Key Words: Visual Arts, cognitive, affective, psychomotor, table of specification
Dr.; Bakent University, Faculty of Fine Arts, Design and Architecture, Department of Visual Arts and Design, Instructor. 144 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
SOSYAL BLGLER DERS RETM PROGRAMININ TOPLUMSAL HTYALARI KARILAMA DZEYNE LKN RETMEN GRLER (Diyarbakr li rnei)*
Mehmet Nuri GMLEKSZ** Elif CRO***
zet Bu aratrmann amac Sosyal Bilgiler dersi retim programnn sosyal ihtiyalar karlama dzeyine ilikin snf retmenleri ile sosyal bilgiler retmenlerinin grlerini deerlendirmektir. Aratrma 2007-2008 eitim-retim ylnda Diyarbakr ilinde 94 ilkretim okulunda grev yapan 631 snf retmeni, 144 Sosyal Bilgiler retmeni olmak zere toplam 775 retmen zerinde yrtlmtr. Veriler 21 maddelik beli Likert tipi bir lekle toplanmtr. Maddeler geerlik ve gvenirlik analizleri iin ilk nce 104 retmen zerinde denenmitir. lein Cronbach Alpha gvenirlik katsays 0.957, KMO deeri 0.958, Bartlett testi de 12638,030 olarak hesaplanmtr. Veriler kdem, bran ve okulun sosyo-ekonomik dzeyi asndan deerlendirilmitir. Veri analizinde Anova, t testi, KWH, MWU ve LSD testleri kullanlmtr. Program, meslekte yeni olan retmenler deneyimli olanlardan, Sosyal Bilgiler retmenleri de snf retmenlerinden daha etkili bulmulardr. Okulun sosyo-ekonomik dzeyine gre grler farkllamamtr. retmenlere konferans, hizmet-ii eitim seminerlerinin verilmesi ve okullarn gerekli fiziksel donanma kavuturulmas gibi nerilerde bulunulmaktadr Anahtar Szckler: Sosyal bilgiler retim program, toplumsal ihtiyalar, snf retmeni, sosyal bilgiler retmeni
Giri Gnmz toplumunda srekli yaanan ekonomik, kltrel, sosyal gelimeler ve deiimler, bireylerin birok alanda kazanmlara ve bu kazanmlar yaamda uygulayabilecek becerilere sahip olmas gerekliliini ortaya karmtr. Bu beklentileri ve ihtiyalar karlayabilmek iin program gelitirme almalar srekli yaplmaktadr. Toplumun ihtiyalarn karlama tm derslerin programnn arasnda yer
Bu makale Elif Cro tarafndan hazrlanan Sosyal Bilgiler Dersi retim Programnn Toplumsal htiyalar Karlama Dzeyine likin retmen Grleri (Diyarbakr li rnei) adl Yksek Lisans Tezinin bir blmnden alnmtr. ** Do. Dr.; Frat niversitesi Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm Eitim Programlar ve retim Ana Bilim Dal, 23119, Elaz *** Ergani Anadolu retmen Lisesi, 21950, Ergani, Diyarbakr Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 145
Sosyal Bilgiler Dersi retim Programnn Toplumsal htiyalar Karlama Dzeyine ... u
almasna ramen baz derslerin bu konuda sorumluluu daha fazladr. Sosyal Bilgiler dersi de toplumsal ihtiyalar karlama sorumluluu en fazla olan derslerden biridir. Sosyal Bilgiler dersi, bireyin iinde yaad yakn evresinden balayarak tm dnyay iine alacak ekilde fiziksel, sosyo-kltrel, ekonomik, politik boyutlarn ierir. Yani Sosyal Bilgiler dersi sadece bireyin iinde yaad lke ve komularnn tarihi, sosyal, politik ve fiziksel bilgileriyle deil tm dnyay dengeli bir biimde tantmaya almaktadr (Doanay, 2004, 208). Bylece srekli deien lke ve dnya sorunlarn tanmlayan, anlayan ve zm bulmak iin aba harcayan bireylerin yetimesini salar (ztrk ve Dilek, 2004, 54). Ayrca toplumsal dzenin devamllnda, gelitirilmesinde byk sorumluluklar vardr. Toplumsal yaamla ilikili olan Sosyal Bilgiler dersinde rencilere ulusal ve evrensel deerler, haklar bildirgesi, politik sreler ve yetikin bir insann bilmesi gereken temel bilgiler verilerek, iyi vatanda yetitirme amalanmaktadr (Deveci, 2005). Sosyal Bilgiler demokratik ynetim ve sosyal yaamn zn oluturan bilgi, beceri, tutum ve deerleri gelitirmeye ynelik en uygun derstir. nk Sosyal Bilgiler sosyal yaamn kendisine ynelik bir derstir (Karaku, 2006, 2). Toplumlarn gemite, gnmzde ve gelecekte politik, evrensel, kltrel ve evresel sorunlar ile bunlarn zmne ynelik eitimi Sosyal Bilgiler dersinde n planda yer almaktadr (Gven, 2005). Bu nedenle toplumsal ihtiyalara cevap vermesi bakmndan olduka nemli bir derstir. Mill ve evrensel deerleri benimsemi, sahip olduu hak ve sorumluluklarn farknda olan, yaad yeri ve dnya corafyasn tanyan, birbirlerine bal etkin vatanda yetitirmek Sosyal Bilgiler dersinde kazandrlmas beklenen toplumsal ihtiyalardan bazlardr. rencilerin Ulusal ve Kltrel Deerler erevesinde Yetimelerini Salama Bir toplumun kendisine has zelliklerine kltr denir. Gelenek ve grenekler, ortak zevkler, dnce ve duygular, tarihi miras bir toplumda kltr oluturmaktadr (Duman vd., 2001, 41). Ksaca kltr bir toplumun yaam ifadesidir (zkan, 2006, 36). Bir toplum iinde deerler gruptan gruba veya bireylere gre deiebilir. Ancak baz deerler vardr ki bunlar toplumun ounluu tarafndan benimsenmitir. Bunlar mill ve kltrel deerlerdir. Toplum iindeki bireylerin davran ve tutumlarn en ok bu deerler etkiler (Erden, 2004, 94). Tm toplumlar deer ve normlar ieren bir kltr zerinde varln devam ettirirler (Gler, 2008, 194). Bu bakmdan toplumlar bilimsel ve teknolojik gelimesini salayarak mevcut sosyal yapsn temel zellikleriyle devam ettirmeye alr. Bunun iin de toplumlar hem bilimsel ve teknolojik gelimelere ayak uydurmal hem de sosyal yaplarn temel zellikleriyle devam ettirebilmeleri iin kltrel deerlerini yetien nesillerine aktarmaldr. Bylece toplumsal btnlemeyi ve birletirmeyi salam olurlar (zkan, 2006, 36). Eitim yoluyla topluma ait olan mill kltr gen kuaklara nakledilmektedir. Bylece hem kltrn millilii korunur hem de toplumun sreklilii salanr (Erkal, 1993, 125126). Sosyal Bilgiler dersi de vatandalk eitiminde kltr aktarm grevini yklenmitir. Sosyal Bilgiler dersi ile bireylere toplumumuzun zellikleri, gelenek ve grenekleri, kltr ve Trk vatanda olmann ayrcalklar ve zellikleri kazandrlmaktadr (Aslan ve Gkkaya, 2004, 227).
146
u Mehmet Nuri Gmleksiz / Elif Cro
Toplum mhendislii grevini stlenen Sosyal Bilgiler dersinin yklan kltr ve deerlerimizi iyiletirme gibi bir grevi de vardr (Bac, 2007, 41). nsan ruhunun eitimi asndan eitici rol bulunan Sosyal Bilgiler dersinin ayn zamanda insan ruhunu mill kltr ve ahlak bakmndan da dzenleyici rol vardr. Mill kltr ve ahlak bakmndan eitimi verilen Sosyal Bilgiler dersi, bireylerin vatana, millete ve kltre ballk deerlerini ykseltirken bir yandan da bireylerin zgrlemelerine katk salamaktadr. Sosyal Bilgiler dersinin yaam boyunca ruhun terbiyesini insanlara sunulan iyilie ve gzellie iterken aile balarn salamlatrc bir yan da bulunmaktadr. Sosyal Bilgilere mill ahlak yaps bakmndan bakarsak insan ahlakn terbiye ettii gibi bu terbiyenin gelecek nesillere aktarlmasnda byk rol oynamaktadr (Bahar, 2007, 47). rencilerin Mill Kimliklerini Merkeze Alarak Evrensel Deerleri Benimsemelerini Salama Gnmzde bilgi ok hzl bir ekilde artmakta ve yaylmaktadr. nsan bilgi ile doaya hakim olmaya alsa da aciz bir varlktr. nk yaamak iin toplumsal olmak ve dier insanlarla ibirlii yapmak zorundadr. Bu ibirlii bireye sorumluluk yklemektedir. Ayn zamanda ibirlii yani paylamak belli deer yarglarnn da olmasn zorunlu klar. birlii ve paylamn adil olmas iin retilen deer yarglarnn da evrensel olmas gerekmektedir (Oktay, 2007, 134). Bu balamda insanlarn ahlaki znde oluan bu deerler evrenseldir. Yani bu deerler bir toplum iin deil tm toplumlar iin nemlidir. Adalet, eitlik, zgrlk, insana sayg, drstlk, alkanlk vb, tm insanlar iin ayn deere ve neme sahiptir. Bu nedenle evrensel deerlerin insanlar tarafndan korunmas ve yaama geirilmesi ynnde sorumluluklar vardr (Doan, 2001, 231). nsan sosyal bir varlktr. Bundan dolay insann biyolojik bir varlk olmann yannda etik yani ahlaki bir varlktr. Ahlaki varl ile insan bir takm sorumluklar kabul etmektedir. nsan yklendii sorumluklarla kendi dndaki dier insanlarn da varln ve kendisinin sahip olduu haklara sahip olduunu kavrar. nsan dnyadaki dier canllar arasnda teki dncesine sahip tek canldr. nsanlarn ahlaki znde bakalarn dnme, onlar dikkate alma, onlara sayg ve sevgi gsterme gibi deerler vardr. nsan haklar da en stn ahlaki deerlere dayanan haklardan oluturulmutur (Doan, 2001, 231). nsan haklar, insana dair tm birikimlerin bir yansmas sonucu dnyada evrensel olarak ifade edilebilir (Gztok ve Tekinli, 2006, 65) ve btn insanlarn, dil, din, rk, cinsiyet, ekonomik ve sosyal konum vb. konumlar nedeniyle hibir ayrcalk gsterilmeksizin, sadece insan oluundan dolay ve insanlk onurunun gerei olarak sahip olduklar hak ve zgrlklerin hepsini ierir (Duman vd., 2001, 100; Anar, 1999, 20). nsan haklarna sayg; herkes iin insan haklarnn ve temel zgrlklerin salanmas, uygulanmas, ilerlik kazandrlmas ve davrana dntrlmesini gerektirir. Bu ise devletin, toplumun ve toplumu oluturan vatandalarn sorumluundadr. Devletin sorumluluu, haklar dzenlemek, sistemi kurmak, sreleri tanmlamak, kurumlar yoluyla ilerlik kazandrmak, deerlendirmek, izlemek ve gelitirmektir. Tm toplum ve bireylerin sorumluluu ise, bilinli varlklar olarak insan haklar bilgi ve bilincine sahip olmak, davrana dntrmek ve hayata geirmektir (Clga, 2001).
147
Bireylerde insan haklar bilinci doutan getirilen bir zellik olmadndan, ancak eitim ile gelitirilebilir. Bireylerin kendine ve evresine kar drst olmas, ak fikirli, kar fikrin ve kardaki insann saygdeer olduunu itenlikle kabul etmesi, bamsz dnebilen, alak gnll, bakalarnn hak ve zgrlklerine sayg gsterip, ayn zamanda kendi hak ve zgrlklerini koruyabilen zelliklere sahip olarak yetitirilmesi eitimin en nemli amacdr. Bu amaca ulalmas ancak insan haklar bilincinin gelimesini hedefleyen eitim anlay ile salanabilir (Gztok ve Tekinli, 2006, 66). Gnmzde de insan haklar eitimi ilkretim program arasnda en ok Sosyal Bilgiler dersi kapsamndadr. SBDPn amalar arasnda yer alan insan haklar eitimi ile insan haklarna saygy gelitirme, insan haklarn kullanma ve koruma, demokrasiyi yaam biimine dntrme, ihtiya duyulan zgr, etkin ve katlmc yurtta yetitirme hedeflenmektedir (Karagz vd., 2007, 739). Ayrca toplum hayatnda adil olma, bamszlk, sevgi, sayg, alkanlk, drstlk, duyarllk, hogr, bar, vatanseverlik, sorumluluk gibi deerler Sosyal Bilgiler retiminde nemli yer tutmaktadr (Ouz, 2007, 43). rencilerin Yaad Yeri ve Dnya Corafyasn Tanmalarn Salama lkemizde rgn eitim sisteminin iinde yer alan her dzeydeki okulda eitim programlarnda yer verilen sosyal ve tabi bilimlerde fiziki corafya, insan ve evre ilikileri, doal kaynaklar ve kullanmyla ilgili konulara yer verilmektedir. Bu konulara yer verilmesindeki ama rencinin yaad corafyay tanmas, evre bilincine erimesi ve bu konuda bilgiyle yklenmekten ok, evreye duyarl ve olumlu davranlar kazanm bireyler yetitirmeyi salamaktr (Gezmi ve arkolu, 2007). lkretimde Sosyal Bilgiler retiminde hem corafya hem de evre ile ilgili yaantlar yer almaktadr. Sosyal Bilgiler, yeryzne bal olaylar btn eitlikleri ile tantan, bunlarn olumasnn nedenlerini aklayan, ksaca, insan ve onun sosyal ve fiziki evresiyle gemite, gnmzde ve gelecekteki etkileimlerini ortaya koyan bir derstir (Dnmez, 2003, 31). Bu dersin ieriinde ncelikle bir yerin nerede olduu, dnya hakknda bilgi, fiziki ve beeri corafya bilgisi konular yer almaktadr. Bu konular araclyla rencilerden lke ve dnya corafyas hakknda bilgi sahibi olmalar beklenmekte ve evre eitimi verilmektedir (Batr ve Mater, 2006, 264). evre eitimi ile bireylerin dikkatini amzn evre sorunlarna ekerek ve duyarllk kazandrarak, evreyi koruma istei ile tutum ve davranlarn olumlu ynde etkilemeye amalanmaktadr (imekli vd., 2001, 1592). Bireylerin vatandalk grevlerini en iyi ekilde yerine getirebilmeleri iin lkelerinin corafi yaps, lkesinde yaanan sorunlar ve lkesinin sahip olduu kaynaklarnn neler olduu hakknda bilgi sahibi olmalar gerekmektedir. rnein; lkemizde yaanan sorunlarn kavranmasna ve zmne bireylerin katk sunabilmeleri blgeler aras iklim, topografya, toprak, tarm, kaynaklar, hayvanclk, nfus, yerleme sanayi, kltrel durum vb. durumun yeterince bilmesine baldr (Atalay, 1992, 1). nk sorunlarn nedenleri ve zmleri birden ok olaylar iermektedir. lkretim dzeyinde yer alan Sosyal Bilgiler retimi konular arasnda yukarda belirtilen tm olgular yer almaktadr.
148
Doal afetler konusunun bir blm de corafya eitimi iinde yer alr. Gnmzde her lke kendisi iin nem arz eden doal afeti yakndan tanmak ve halkna tantmak iin, okullarnda doal afetlerle ilgili konulara yer vermektedir. Deprem, lkemiz iin doal afet olarak byk nem arz etmektedir (cal, 2005, 171172). Ayrca bilinli bir toplum oluturularak evre sorunlar ve bunlarla mcadelede etkili ve kalc zmler bulunabilir. Bilinli toplum zellikle eitim sistemine bal olarak yetitirilebilir. evre bilincinin ilkretim dzeyinden itibaren gelitirilmesi gerekir. Gelecek nesillere sorunsuz, temiz ve daha iyi bir evre braklmas iin ilkretimde bireylere salkl bir evre iin yaplmas gerekenler benimsetilmelidir (Gezmi ve arkolu, 2007). Bu nedenle okullarda eitim programlarnda yer verilen Sosyal Bilgiler dersinde doal afetler ve evre bilinci konularna yer verilmektedir. rencilerin Haklarn Bilen ve Sorumluluklarn Yerine Getiren Bireyler Olarak Yetimelerini Salama Toplum iinde hukuk kurallarna uygun hareket edilmesi iin, bireylerin sahip olduklar hak, zgrlk ve sorumluklarn bilmeleri gerekmektedir. Ayrca bireyin kendini gelitirmesi, toplumda etkin ve yararl olmas, dnyay, lkesini ve evresini sorunlaryla birlikte alglamas, sorun zmesi, kiilik ve sorumluluk sahibi olmas ancak hak ve zgrlklerini bilmesine baldr. Ksaca birey, haklarn ve zgrlklerini bildiinde insan olma bilincine de ulalr (Gztok ve Tekinli, 2006, 66). Ayrca toplum iinde bireylerin sahip olduu haklar ve zgrlklerin yannda sorumluklar da vardr. Sorumluluk, toplumu glendiren ve dzeni salayan en nemli deerlerdendir. Bu balamda toplumu oluturan her bir bireyin zerine den sorumluluklar yerine getirmesi gerekmektedir (irin, 2005, 302). Bunun iin erken yata bu konuda eitim verilmesi gerekmektedir. Bu nedenle ilkretim programlarnda yer alan Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler derslerinde ocuklar sahip olduklar haklar, zgrlkleri sorumluluklarn renmelidir. Sosyal Bilgiler dersinde rencilere toplumsal kiilik kazandrlarak iyi yurtta olarak yetimeleri amalanmaktadr. yi yurtta yetitirmedeki ama ise rencilerin grev ve sorumluluklarn bilmesi, evresine ve evresindeki olaylara kar bilinli olmasn salamaktr. renciler bu derste temel yurttalk hak ve sorumluluklarn, anayasa ve yasalar karsnda grev ve sorumluluklarn renirler. Bir baka ifade ile renciler bu derste kendisine, ailesine, evresindeki dier insanlara, yasalara ve devlete kar grev ve sorumluluklarnn neler olduunu renirler (Szer, 1998, 18-19) Vatandalk ve demokrasi ile ilgili ilk temel bilgi ve becerilerinin kazandrld ve bir vatandalk eitim program olan Sosyal Bilgiler dersinde ocuklara kurallara uymann nemi, birlikte alp yaadklar arkadalarna kar anlayl davranma, kar grte olanlara hogrl davranma gibi zelliklerin kazandrlmas hedeflenmektedir. Ayrca lke ve dnya ailesinin bir ferdi olarak bireylerde sorumluluk duygusunun gelimesini salayarak demokrasinin, insan haklarnn, lkesine kar vatandalk grevlerini yerine getirilmesi bilincinin uyandrlmasna katkda bulunur (irin, 2005, 304). Sosyal Bilgiler, yerellikten kresellie toplumlarn eitli kltrel miraslarn ve onlarn iinde rencilerin vatandaln doasn anlamalarn amalamaktadr. renciden bu derste kltrel olarak birbirinden farkl ancak birbirine bal bir dnyann iinde demokratik bir toplumdaki vatanda roln renmeleri beklenMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 149
mektedir (Akengin ve Tuncel, 2004, 216). Sosyal Bilgiler eitimi, bireyin en yakn evresinden balayarak ve sonra tm dnyay kapsayan geni bir evreyi fiziksel, sosyokltrel, ekonomik, politik boyutlarn iermektedir (Doganay, 2004, 208). Sosyal yaam ieren Sosyal Bilgiler dersinin belirtilen toplumsal ihtiyalar ne dzeyde karlad nemlidir. Bu nedenle bu almada SBDPn belirtilen bu kazanmlar ne dzeyde kazandrd retmen grlerine dayal olarak aratrlmtr. Aratrmann Amac Aratrmann genel amac, SBDPn toplumsal ihtiyalar karlama dzeyine ilikin retmen grlerini belirlemektir. Bu erevede u alt amalar belirlenmitir: 1. rencilerin ulusal ve kltrel deerler erevesinde yetimelerini salamada SBDPn yeterliliine ilikin retmen grleri mesleki kdemlerine, branlarna ve grev yaptklar okulun sosyo-ekonomik dzeyine gre deimekte midir? 2. rencilerin mill kimliklerini merkeze alarak evrensel deerleri benimsemelerini salamada SPDPn yeterliliine ilikin retmen grleri mesleki kdem, bran ve grev yaptklar okulun sosyo-ekonomik dzeyine gre deimekte midir? 3. rencilerin yaad yeri ve dnya corafyasn tanmalarn salamada SPDPn yeterliliine ilikin retmen grleri mesleki kdemlerine, branlarna ve grev yaptklar okulun sosyo-ekonomik dzeyine gre deimekte midir? 4. rencilerin haklarn bilen ve sorumluluklarn yerine getiren bireyler olarak yetitirilmelerini salamada SPDPn yeterliliine ilikin retmen grleri mesleki kdemlerine, branlarna ve grev yaptklar okulun sosyo-ekonomik dzeyine gre deimekte midir? Evren ve rneklem retmen grlerine dayal olarak yrtlen betimsel nitelikteki bu almann evrenini, 20072008 eitim-retim ylnda, Diyarbakr l Merkezinde ulalabilen 94 ilkretim okulunda grev yapan Sosyal Bilgiler Dersi retmenleri ile 45. snf okutan Snf retmenleri oluturmaktadr. Evreninin tm rneklem olarak alndndan rneklem seimine gidilmemitir. Aratrma evreninde 4. snf okutan 435, 5. snf okutan 417 snf retmeni ile 202 Sosyal Bilgiler dersi retmeni olmak zere toplam 1054 retmen bulunmaktadr. Aratrma srecinde raporlu ve izinli olma gibi eitli nedenlerle okullarda bulunmayan retmenlere ulalamadndan lek 775 retmene uygulanmtr. Bu retmenlerin 318i 4. snf, 313 5. snf okutan retmenlerden, 144 de Sosyal Bilgiler retmenlerinden olumaktadr. 104 retmene de n analiz ilemlerinde lek uygulandndan toplam 879 retmene ulalmtr. Bylece aratrma evreninin % 83,39una ulalmtr. Veri Toplama Aracnn Gelitirilmesi Veriler aratrmaclar tarafndan hazrlanan bir lekle toplanmtr. lek hazrlanrken nce ilgili alan yazn incelenerek 27 madde gelitirilmitir. Uzman yargs iin Frat niversitesi Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm, Sosyal Bilgiler
150
retmenlii program, Teknik Eitim Fakltesi Eitim Blm retim yeleri ile Diyarbakr ilinde eitli ilkretim okullarnda grev yapan alt Sosyal Bilgiler retmeni, dokuz Snf retmeni ve tane de ilkretim mfettiinin gr alnmtr. Ardndan, maddeler zerinde geerlik ve gvenirlik analizleri yaplmtr. Bu amala lek Diyarbakr ilinde farkl okullardaki 104 retmene uygulanmtr. Okullar belirlenirken tek bir blgeden retmen seimine gidilmemi, sonularn genellenebilirliinin salanmas dncesiyle, gerek okullarn sosyo ekonomik durumu gerekse bran asndan dengeli bir saynn oluturulmasna dikkat edilmitir. n analiz ilemlerinde lein uyguland retmenler, lek daha sonra asl alma grubuna uygulandnda kapsam dnda braklmtr. leklerde bulunan seenekler Tamamen, ok, Biraz, ok az, Hi biiminde sralanmtr. lein faktr yaplarn belirlemek amacyla, maddelere ayr ayr faktr analizi yaplmtr. Faktr yk 0,30 ve 0,30dan byk olanlar seilmi ve 21 maddenin iler durumda olduu grlmtr. lein Cronbach Alpha gvenirlik katsays 0,957 olarak bulunmutur. lee ilikin ilk analiz sonucunda KMO deeri 0,958 Bartlett Testi ise 12638,030 olarak hesaplanm ve bu sonu 0,05 dzeyinde anlaml bulunmutur. Verilerin Toplanmas ve zmlenmesi lek aratrmaclar tarafndan retmenlere elden datlm ve doldurulduktan sonra ayn yolla geri toplanmtr. retmenlerin grev yaptklar okulun sosyo-ekonomik dzeyi ile mesleki kdemleri asndan yaplan karlatrmalarda tek ynl varyans analizi, branlar asndan yaplan karlatrmalarda ise ilikisiz rneklem t testi kullanlmtr. Varyans analizi sonucunda farklln belirlendii durumlarda da farklln hangi gruplar arasnda gerekletiini ortaya koymak iin LSD testi uygulanmtr. Ancak varyans analizi ve t-testi iin nce levene testi uygulanarak, varyanslarn homojenlii test edilmitir. Levene testi sonucunda anlaml farklln belirlendii durumlarda; varyans analizi yerine parametresiz bir test olan Kruskall Wallis-H (KWH) testi uygulanmtr. KWH testi sonucunda anlaml bir farklln bulunduu durumlarda gruplarn ikili kombinasyonlar zerinden MWU testi uygulanarak, farkn kayna incelenmitir. Anlamllk dzeyi 0.05 olarak alnmtr. Veri toplama aralarnda yer alan her bir maddenin gerekleme dzeyini belirlemek iin Tamamen (5), ok (4), Biraz (3), Az (2), Hi (1) dereceleri kullanlmtr. Aritmetik ortalamalarn yorumlanmasnda; 1.00-5.00 arasndaki ortalama deerleri u ekilde belirlenmitir: Tamamen: 4.21-5.00, ok :3.41-4.20, Biraz :2.61-3.40, ok az: 1.81-2.60, Hi: 1.00-1.80. Dzeylerin yer ald bu aralklar, seeneklere verilen en dk deer olan 1 ile en yksek deer olan 5 arasndaki seri geniliinin seenek saysna blnmesi ile elde edilmitir. Bulgular ve Yorum Bu ksmda aratrma ile elde edilen bulgular, alanda yaplan benzer almalarn sonularyla ele alnmakta ve yorumlanmaktadr. izelge 1de SBDPn rencilerin ulusal ve kltrel deerler erevesinde yetimeleri yeterliliine likin elde edilen bulgular yer almaktadr.
151
izelge 1: rencilerin Ulusal ve Kltrel Deerler erevesinde Yetimeleri Asndan SBDPe likin retmen Grleri
Madde No 1 2 3 4 5 6 Maddeler rencilerde ulusal deerleri benimseme, koruma ve gelitirme bilincini oluturur. rencilerde kltrel deerleri benimseme, koruma ve gelitirme bilincini oluturur. rencilerin ahlaki ve sosyal ynden gelimelerini salar. rencilerde aile btnlne bal olma bilincini gelitirir. rencilerde Trkeyi koruma ve gelitirme bilincini oluturur. rencilerde tarih bilincinin gelimesini salar. retmenler X 3.51 3.52 3.40 3.52 3.29 3.34 ss 0.86 0.83 0.82 0.84 0.89 0.94
Toplam X= 3,43
Sosyal Bilgiler dersi, vatandalk eitiminde ulusal ve kltrel deerleri aktarma grevini stlenmitir. Bu ders ile bireylere ulusal deerleri, toplumumuzun zellikleri, gelenek ve grenekleri, kltr ve Trk vatanda olmann ayrcalklar ve zellikleri kazandrma gibi bir rol vardr (Aslan ve Gkkaya, 2004, 227). Bu erevede aratrmaya katlan retmenlere SBDP rencilerde ulusal deerleri benimseme, koruma ve gelitirme bilincini oluturur maddesi yneltilmi ve retmenlerin bu maddeye ynelik grnn ok (X=3.51) dzeyinde olduu saptanmtr. Bu sonuca gre retmenlerin SBDP bu gr iin yeterli grdkleri sylenebilir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ve mesleki kdem (EK-2A) deikenlerine ilikin yaplan varyans testi ile bran iin yaplan t testi (EK-3) sonucunda gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. Koakn (2002) SBDPn rencilerde mill deerleri koruma duygusunu gelitirmedeki yeterliliine ilikin elde ettii sonular da eldeki aratrma ile vurgulanan durumu destekler niteliktedir. Bir toplumu bir arada tutan en nemli e kltrel deerlerdir. Eitim programlarnda yer alan dersler araclyla kltrel deerler ocuklara ve genlere aktarlmaya allr. Mill kltr aktarma dolayl olarak tm derslerin programlarnda yer alr. Fakat SBDP kltrel deerleri dorudan aktarmaktadr. Dnyadaki tm devletlerde SBDPn; toplumlarn kendi kltr yaplarn aktarma, koruma ve bu korunan yapnn gelecek nesillere aktarlmas gibi bir grevi vardr (Bac, 2007, 39). Sosyal Bilgiler dersinin bu yndeki amaca ulama dzeyini belirleme amacyla retmenlere SBDP rencilerde kltrel deerleri benimseme, koruma ve gelitirme bilincini oluturur maddesi yneltilmi ve retmenlerin bu maddeye ynelik gr ok (X=3.52) dzeyinde benimsedikleri tespit edilmitir. Buna gre retmenlerin bu maddeye ynelik olarak SBDP yeterli grdkleri anlalmaktadr. Okulun sosyoekonomik dzeyi (EK-1) ile mesleki kdem (EK-2A) ve bran deikeni asndan (EK3) gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk saptanmamtr. Ekincinin (2007) SBDPte ulusal kltr deerlerine yeterince etkin ekilde yer verildiini belirttii aratrmasnn sonular da mevcut aratrmay desteklemektedir.
152
Ulusal ve kltrel deerleri aktararak rencilerin ahlaki ve sosyal ynden gelimesini salayan Sosyal Bilgiler dersinin insan ruhunun mill ahlak ve kltr bakmndan eitici rol vardr (Bahar, 2007, 47). Bu kapsamda retmenlere SBDP rencilerin ahlaki ve sosyal ynden gelimelerini salar maddesi yneltilmi ve bu yndeki grn biraz (X=3.40) dzeyinde olduu belirlenmitir. Bu sonuca gre retmenler SBDP bu adan ksmen yeterli grmektedirler. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ile mesleki kdem (EK-2A) ve bran (EK-3) asndan gruplarn grleri farkllamamtr. Bireyleri ahlaki deerler ve mill kltr bakmndan eiterek, onlar iyilie ve gzellie ynlendirip, aile balarn glendirmeyi de amalayan Sosyal Bilgiler dersinin (Bahar, 2007, 47) bu yndeki amaca ulama dzeyini belirlemek iin aratrmaya katlan retmenlere rencilerde aile btnlne bal olma bilincini gelitirir maddesi yneltilmitir. retmenler bu maddeye ynelik gr ok (X=3.52) dzeyinde benimsemilerdir. Buna gre bu madde ile ilgili olarak retmenlerin SBDP yeterli grdkleri sylenebilir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ile mesleki kdem (EK-2A) ve bran deikeni (EK-3) asndan gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. Benzer biimde zcann (2002) aratrmasnda SBDPn rencilerde aile btnlne nem verme bilincinin gelimesinde etkili olduu sonucuna ulamtr. Bu sonu Sosyal Bilgiler dersinin aratrma ile vurgulanan bu yndeki roln yeniden dikkate sunmas asndan nemlidir. Dnmenin ve fikir retmenin arac olan dil mill duygunun olumasnda da ana unsurdur. Toplumlar ancak kendi dilleriyle mill duygunun gelimesini salar. Bu balamda dil, mill duygunun olumas ve yaygnlamasnda nemli bir etkendir (Sava, 2004). Sosyal Bilgiler dersinin bir amac da ocuklarda mill duygunun gelimesini salamaktr. Mill duygunun gelimesinde nemli bir etken olan dil ile ilgili olarak retmenlere SBDP rencilerde Trkeyi koruma ve gelitirme bilincini oluturur maddesi yneltilmitir. retmenler bu gr biraz (X=3.29) dzeyinde benimsemilerdir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ile mesleki kdem (EK-2A) ve bran deikeni (EK-3) asndan gruplarn grleri farkllamamtr (EK- 3). Tm toplumlarn kltrel ve ulusal deerleri bir tarihi sre iinde gelimitir. Bu balamda ulusal bilin ancak tarih bilinci ile geliir. Bu kapsamda retmenlere SBDP rencilerde tarih bilincinin gelimesini salar maddesi yneltilmi ve retmenlerin bu maddeye ynelik grnn biraz (X=3.34) dzeyinde olduu belirlenmitir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ile mesleki kdem deikeni (EK-2A) asndan gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk bulunmazken, bran deikeni asndan anlaml bir farkllk bulunmutur (t=2.106; p<0.05). Sosyal Bilgiler dersi retmenlerinin (X=3.49) snf retmenlerine gre (X=3.30) bu madde iin program daha etkili grdkleri belirlenmitir (EK-3). Benzer biimde Ker ve Demir de (2006) aratrmalarnda SBDPn rencilerde tarih bilincinin gelimesinde istenildii dzeyde olmad sonucuna ulamtr. Bu sonu aratrmay destekler niteliktedir. rencilerin ulusal ve kltrel deerler erevesinde yetimeleri yeterliliine ilikin retmen grlerinin toplam aritmetik puan ortalamas 3.43 olarak saptanmtr. Bu sonuca gre retmenler bu yndeki amaca ulamasnda SBDP yeterli bulduklar belirtilebilir. izelge 2de SBDPn rencilerin mill kimliklerini merkeze alarak evrensel deerleri benimsemeleri yeterliliine ilikin elde edilen bulgular yer almaktadr.
izelge 2: rencilerin Mill Kimliklerini Merkeze Alarak Evrensel Deerleri Benimsemeleri Asndan SBDPe likin retmen Grleri
Madde No 7 8 9 10 11 Maddeler rencilerde insan haklarn benimseme, koruma ve kullanma dncesini gelitirir. rencilerde, btn insanlarn eit hak ve zgrlklere sahip olduklar bilincini gelitirir. rencilerde, tm insanla sevgi, sayg duyma ve hizmet verme bilincini gelitirir. rencilerde din, vicdan ve dnce zgrlnn gelimesini salar. rencilerin kresel sorunlarn zmlerini yaama geirmelerinde kiisel sorumluluklarnn farknda olmalarn salar. retmenler X 3.37 3.47 3.46 3.28 3.28 ss 0.92 0.95 0.91 0.91 0.92
Toplam X= 3,37
Bireylerde evrensel olan insan haklar, demokratik deer, tutum ve inanlar gelitirme eitimin, zelde de Sosyal Bilgiler retiminin amacdr. SBDPde insan haklar eitimi ile insan haklarna sayg duyan, insan haklarn kullanan ve koruyan, demokrasiyi yaam biimine dntren, zgr, etkin ve katlmc yurtta (Karagz vd., 2007, 739) yetitirme hedeflenmektedir. Sosyal Bilgiler dersi ile bu amaca ulama dzeyini belirlemek iin SBDP rencilerde insan haklarn benimseme, koruma ve kullanma dncesini gelitirir biiminde yneltilen maddeyi retmenlerin biraz (X=3.37) dzeyinde benimsedikleri tespit edilmitir. retmenler bu adan SBDP ksmen yeterli grmektedirler. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ile mesleki kdem (EK-2A) iin yaplan varyans testinde ve bran deikeni iin yaplan t testi sonucunda (EK-3) gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk saptanmamtr. Baarann da (2006) yapm olduu aratrmada retmenler Sosyal Bilgiler programnn rencilere insan haklarna saygl olma anlayn kazandrmada ksmen yeterli bulmulardr. Bu, eldeki aratrmann sonular ile rtmektedir. Bakalarnn hak ve zgrlklerine sayg gsterip, ayn zamanda kendi hak ve zgrlklerini koruyabilen kuaklar yetitirilebilmesi ancak insan haklar bilincinin gelimesini hedefleyen eitim ile salanabilir (Gztok ve Tekinli, 2006, 66). Bu kapsamda aratrmaya katlan retmenlere SBDP rencilerde, btn insanlarn eit hak ve zgrlklere sahip olduklar bilincini gelitirir maddesi yneltilmi ve retmenlerin bu yndeki grnn ok (X=3.47) dzeyinde olduu saptanmtr. Buna gre retmenlerin SBDP bu yndeki gr iin yeterli grdkleri belirtilebilir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1), mesleki kdem (EK-2A) ve bran (EK3) deikenleri asndan gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. zcan da (2002) rencilerin, SBDP, insanlarn karlkl hak ve sorumluluklar tadklarn kavramalar bakmndan yeterli bulduklar sonucuna ulamtr. Bu sonu mevcut aratrmann bu yndeki sonular ile bir paralellik gstermektedir.
154
nsan haklarnn benimsenmesi, uygulanmas ve ilerlik kazanmas iin bireylere belli deerlerin kazandrlmas gerekir. Bu ise ancak eitim yoluyla kazandrlr. Bu erevede retmenlere SBDP rencilerde, tm insanla sevgi, sayg duyma ve hizmet verme bilincini gelitirir maddesi yneltilmi ve retmenlerin grnn ok (X=3.46) dzeyinde olduu belirlenmitir. retmenlerin bu madde asndan SBDP yeterli grdkleri sylenebilir. Bu madde ile ilgili olarak okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1), mesleki kdem (EK-2B) ve bran (EK-3) deikenleri asndan gruplarn grleri farkllamamaktadr. Baaran da (2006) yapm olduu aratrmada rencilerin Sosyal Bilgiler dersinde, Topluluk halinde yaayan insanlarn sevgi, sayg ve anlay duygular iinde ibirlii yapp birbirlerinin gr ve dncelerine sayg gstermeleri gerektii amacn benimsedikleri sonucuna ulamtr. Bu sonular eldeki aratrmann sonular ile rtmekte ve aratrmay destekler niteliktedir. nsan haklar da en stn ahlaki deerlerden oluturulmutur (Doan, 2001, 231). Bunlar arasnda yer alan deerlerden biri de din ve dnce zgrldr. Sosyal Bilgiler dersinin bu yndeki amaca ulamasnn dzeyini belirlemek iin aratrmaya katlan retmenlere SBDP rencilerde din, vicdan ve dnce zgrlnn gelimesini salar maddesi yneltilmitir. Bu maddeye ynelik retmenlerin grnn biraz (X=3.28) dzeyinde olduu tespit edilmitir. Buna gre retmenlerin SBDP bu yndeki gr iin ksmen yeterli grdkleri belirtilebilir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1), mesleki kdem (EK-2A) ve bran (EK-3) deikenlerine gre gruplarn grleri arasnda farkllk belirlenmemitir. Kreselleme ile beraber kresel sorunlar da olumutur. Bu sorunlara geleneksel yaklamlarla zm bulunamayaca iin kresel zmler bulunmas gerekmektedir (Oktay, 2007, 134135). Bu nedenle dnyadaki tm bireylerin bu sorunlara kar duyarllk gstermeleri ve zm iin aba harcamalar gerekmektedir. Bu duyarlln gelimesinde Sosyal Bilgiler retiminin byk grevleri vardr. Sosyal Bilgiler dersinin bu yndeki amaca ulama dzeyini belirlemek iin retmenlere SBDP rencilerin kresel sorunlarn zmlerini yaama geirmelerinde kiisel sorumluluklarnn farknda olmalarn salar maddesi yneltilmi ve bu yndeki grn biraz (X=3.28) dzeyinde olduu saptanmtr. Gerek okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1), gerekse mesleki kdem (EK-2A) ve bran (EK-3) deikenleri asndan gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk saptanmamtr. rencilerin mill kimliklerini merkeze alarak evrensel deerleri benimsemelerindeki yeterliliine ilikin retmen grlerinin toplam aritmetik puan ortalamas 3.37 olarak saptanmtr. Bu sonuca gre retmenlerin bu yndeki amaca ulamasnda SBDP ksmen yeterli bulduklar sylenebilir. izelge 3de, SBDPn rencilerin yaad yeri ve dnya corafyasn tanmalar asndan yeterliliine ilikin elde edilen bulgular yer almaktadr.
155
izelge 3: rencilerin Yaad Yeri ve Dnya Corafyasn Tanmalar Asndan SBDPe likin retmen Grleri
Madde No 12 13 14 15 16 Maddeler rencilerin dnya zerinde farkl lke ve uluslarn var olduunu fark etmelerini salar. rencilerin yaadklar evre ve lkenin corafi zelliklerini tanmalarn salar. rencilerin insanlar ve doal evre arasndaki etkileimi anlamalarn salar. rencilerde doal ve tarih evreyi koruma bilincinin gelimesini salar. rencilerde yaadklar blgede grlen doal afetlere kar duyarl olma bilincini oluturur. retmenler X 3.66 3.59 3.58 3.51 3.58 ss 0.95 0.90 0.83 0.89 0.88
Toplam X= 3.58
Sosyal Bilimlerin ieriindeki disiplinlerle bir araya getirilmi olan Sosyal Bilgiler dersi, etkin vatanda yetitirmek iin rencilere corafya ile ilgili bilgi, beceri ve tutum kazandrmay hedeflemektedir. Bu kapsamda retmenlere SBDP rencilerin dnya zerinde farkl lke ve uluslarn var olduunu fark etmelerini salar maddesi yneltilmi ve retmen grlerinin ok (X=3.66) dzeyinde olduu belirlenmitir. retmenlerin SBDP bu adan yeterli bulduklar sylenebilir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ve mesleki kdem (EK-2A) deikenleri asndan gruplarn grleri farkllamazken, bran deikeni asndan farkllk belirlenmitir (t=2.487; p<0.05). Sosyal Bilgiler retmenleri (Sra Ort.= 426.35) snf retmenlerine (Sra Ort.=379.25) gre program daha etkili grmektedirler (EK-3). Sosyal Bilgiler dersinde, rencilere yaadklar evre ve lkenin corafi zellikleri hakknda bilgi-beceri ve tutum kazandrmak da yer almaktadr. Bu erevede retmenlere SBDP rencilerin yaadklar evre ve lkenin corafi zelliklerini tanmalarn salar maddesi yneltilmi ve bu maddeye ynelik grn ok (X=3.59) dzeyinde olduu belirlenmitir. retmenlerin bu maddeye ynelik olarak SBDP yeterli grdkleri anlalmaktadr. Ece de (2007) aratrmasnda, SBDPn yaanlan evreyi ve dnyann corafi zelliklerini tantc nitelikte olduu sonucuna ulamtr. Bu, eldeki aratrmann sonular ile rtmektedir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-2), mesleki kdem (EK-2A) ve bran ((EK-3) deikenleri asndan gruplarn grleri farkllamamtr. Sosyal Bilgiler dersi insan ve onun doal evresi arasndaki ilikiyi ortaya koyan bir derstir (Dnmez, 2003, 31). Bu erevede aratrma kapsamndaki retmenlere SBDP rencilerin insanlar ve doal evre arasndaki etkileimi anlamalarn salar maddesi yneltilmi ve bu maddeye ynelik grlerin ok (X=3.58) dzeyinde olduu saptanmtr. Buna sonuca gre retmenlerin bu maddeye ynelik olarak SBDP yeterli grdkleri sylenebilir. Bu madde ile ilgili olarak okulun
156
sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1), mesleki kdem (EK-2A) ve brana gre (EK-3) gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. Sosyal Bilgiler dersinin iinde yer alan corafya eitiminin bir amac da rencilerin doal ve tarihi evreye kar duyarlln gelitirmektir. Sosyal Bilgiler dersinde verilecek evre eitimi ile bireylerde evre bilincinin gelitirilmesi, evreye duyarl, kalc ve olumlu davran deiikliklerinin kazandrlmas, doal, tarihi, kltrel, deerlerin korunmas eklinde sralanabilir (Batr ve Mater, 2006, 264). Sosyal Bilgiler dersinin bu yndeki amaca ulama dzeyini belirlemek iin retmenlere SBDP rencilerde doal ve tarihi evreyi koruma bilincinin gelimesini salar maddesi yneltilmi ve retmenlerin bu maddeye ynelik grnn ok (X=3.51) dzeyinde olduu saptanmtr. Buna gre retmenlerin ilgili madde asndan SBDP yeterli grdklerini sylemek mmkndr. zcann (2002) SBDP rencilerde evreyi koruma ve gelecek iin gerekliliini kavramada etkili bulduu aratrma sonucu ile Ecenin (2007) SBDPde yer alan gezi ve inceleme gibi etkinliklerin, rencilerde doal evreyi koruma bilinci, sanat zevki ve estetik duygular gelitirmeye olanak salad ynnde elde ettii sonular mevcut aratrmann sonular ile rtmekte ve aratrmay destekler niteliktedir. Bu maddeye ait retmen grleri okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1), mesleki kdem (EK-2B) ve bran (EK-3) deikenleri asndan farkllamamaktadr. Her lke kendisi iin nemli olan doal afeti yakndan tanmak ve bireylerine tantmak iin, eitim sistemlerinde doal afetlerle ilgili konulara yer vermektedir (cal, 2005, 171172). lkretimde Sosyal Bilgiler dersinde rencilere doal afetlerle ilgili olarak bilgi, beceri ve tutum kazandrlmas beklenmektedir. Bu kapsamda retmenlere SBDP rencilerde yaadklar blgede grlen doal afetlere kar duyarl olma bilincini oluturur maddesi yneltilmi ve retmen grlerinin ok (X=3.58) dzeyinde olduu belirlenmitir. Bu madde ile ilgili olarak SBDP retmenlerin yeterli bulduklar sylenebilir. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1), mesleki kdem (EK-2A) ve bran (3) deikenlerine gre gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk saptanmamtr. caln (2003) yapt aratrmada SBDPde yer alan deprem konusunu yeterli olmad sonucuna ulamtr. Bu durum Sosyal Bilgiler dersinde bu konu zerinde daha ok durulmas gerektii ynnde bir kanaat oluturmaktadr. Bu sonu eldeki aratrmann sonular ile rtmektedir. rencilerin yaad yeri ve dnya corafyasn tanmalar asndan SBDPn yeterliliine ilikin retmen grlerinin toplam aritmetik puan ortalamas 3.58 olarak saptanmtr. Buna gre retmenlerin bu yndeki amaca ulamada SBDP yeterli bulduklar sylenebilir. Sagay da (2007) yapm olduu aratrmada programda yer alan corafya nitelerinin rencilere corafya disiplinini retmede orta dzeyde yeterli olduunu bulmutur. Bu sonu Sosyal Bilgiler dersinin aratrma ile vurgulanan bu yndeki roln yeniden dikkate sunmas asndan nemlidir. izelge 4de SBDPn rencilerin haklarn bilen ve sorumluluklarn yerine getiren bireyler olarak yetitirilmeleri yeterliliine ilikin elde edilen bulgular yer almaktadr.
157
izelge 4: rencilerin Haklarn Bilen ve Sorumluluklarn Yerine Getiren Bireyler Olarak Yetitirilmeleri Asndan SBDPe likin retmen Grleri
Madde No 17 18 19 20 21 Maddeler rencilerin birey olarak sahip olduu haklar renmelerini salar. rencilerin birey olarak grev ve sorumluluklarnn farknda olmasn salar. rencilerde kendi zgrlklerinin bakalarnn zgrlkleri ile balantl olduunu renmelerini salar. rencilerin toplumsal yaam dzenleyen yasalar renmelerini salar. rencilerde bakalarnn hak ve zgrlklerine sayg gsterme bilincini gelitirir. retmenler X 3.64 3.58 3.45 3.41 3.45 ss 0.85 0.84 0.91 0.85 0.90
Toplam X= 3.51
Sosyal Bilgiler dersi iyi vatanda yetitirmeyi amalamaktadr. yi vatanda ise nce haklarn bilen ve bunlar kullanabilen kiidir. Bu balamda Sosyal Bilgiler dersi, ocuklara sahip olduu haklar konusunda bilgi, beceri ve tutum kazandrmay amalar. Bu erevede aratrma kapsamnda bulunan retmenlere SBDP rencilerin birey olarak sahip olduu haklar renmelerini salar maddesi yneltilmi ve bu maddeye ynelik retmen grlerinin ok (X=3.64) dzeyinde olduu tespit edilmitir. Bu sonuca gre bu madde ile ilgili olarak retmenlerin SBDP yeterli grdkleri anlalmaktadr. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ile mesleki kdem (EK-2B) ve brana (EK-3) gre gruplarn grleri arasnda bir farkllk saptanmamtr. Ece de (2007) aratrmasnda SBDPn rencileri haklarn bilen ve kullanabilen bireyler olarak yetimesinde etkili bulmutur. Bu sonu mevcut aratrmann bu yndeki sonucu ile uyum iindedir. Sosyal Bilgiler dersi rencilere haklarn bilmesi yannda grev ve sorumluluklarn bilmesi, evresine ve evresindeki olaylara kar bilinli olmasn da salar. Ksaca renciler bu derste temel yurttalk hak, grev ve sorumluluklarn renirler. Sosyal Bilgiler dersinin bu yndeki amaca ulamasnn dzeyini belirlemek iin aratrmaya katlan retmenlere SBDP rencilerin birey olarak grev ve sorumluluklarnn farknda olmasn salar maddesi yneltilmitir. Bu maddeye ynelik retmenlerin grnn ok (X=3.58) dzeyinde olduu saptanmtr. retmenlerin bu adan SBDP yeterli grdklerini sylemek mmkndr. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1), mesleki kdem (EK-2A) ve bran (EK-3) bakmndan gruplarn grleri farkllamamtr. Baaran (2006) aratrmasnda Sosyal Bilgiler dersinin rencilere vatandalk hak ve grevleri ile sorumluluklar kazandrmasnda etkili olduu sonucuna ulamtr. Ayrca Ece de (2007) yapt aratrmada SBDPn rencileri sorumluluk sahibi ve haklarn bilen bireyler olarak yetitirilmesinde etkili olduu sonucuna ulamtr. Bu sonular eldeki aratrmann sonular ile rtmekte ve aratrmay destekler niteliktedir. Toplum iinde bireylerin sahip olduu bamszlk alanna zgrlk denir. Bireyin sahip olduu zgrlk alanlar ve kullanlma ekli yasalarla belirlenmitir.
Ayn zamanda zgrlk karlkl bamll ifade eder. Bu balamda bireyler arasndaki zgrlk alan u ekilde tanmlanabilir: Benim zgrlm bakalarnn zgrln snrlarken, bakalarnn zgrln de benim zgrlm snrlarn izmektedir (Duman vd., 2001, 9194). Bu erevede SBDPn bireylerin kendisinin ve dierlerinin zgrlkleri arasndaki ilikiyi ne dzeyde rencilere kazandrdn belirlemek amacyla aratrmaya katlan retmenlere SBDP rencilerde kendi zgrlklerinin bakalarnn zgrlkleri ile balantl olduunu renmelerini salar maddesi yneltilmitir. retmenlerin bu madde ile ilgili olarak grnn ok (X=3.45) dzeyinde olduu belirlenmitir. Buna gre retmenlerin SBDP bu madde ile ilgili olarak yeterli grdkleri anlalmaktadr. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ve mesleki kdem (EK-2A) deikenlerine ilikin yaplan varyans testinde gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk saptanmamtr. Ayrca bran deikeni iin yaplan t testi sonucuna gre de gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk belirlenmemitir (EK-3). Toplum yaam hukuk kurallar ile dzene konur. Hukuk kurallar ile toplum yelerinin birbirlerine ve iinde yaadklar topluma, ayn ekilde toplumun da yelerine kar haklar, devleri ve sorumluklar belirlenir (Hogrr, 2007, 142). Sosyal Bilgiler dersinde renciler yasalara ve devlete kar grev ve sorumluluklarnn neler olduunu renirler. Bu kapsamda aratrmaya katlan retmenlere SBDP rencilerin toplumsal yaam dzenleyen yasalar renmelerini salar maddesi yneltilmi ve bu maddeye ynelik retmen grlerinin ok (X=3.41) dzeyinde olduu tespit edilmitir. Bu sonuca gre bu madde ile ilgili olarak retmenlerin SBDP yeterli grdkleri anlalmaktadr. Okulun sosyo-ekonomik dzeyi deikenine ilikin yaplan varyans testinde (EK-1) ve bran deikeni iin yaplan t testinde EK-3) gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. Fakat mesleki kdem deikeni asndan anlaml bir farkllk bulunmutur (KWH=9.559; p<0.05). Yaplan MWU testi sonucunda gr farkllnn, grev sresi 610 yl aras (SO=414.77) olan retmenler ile grev sresi 1520 yl aras (SO=343.13) olan retmenler arasnda olduu belirlenmitir (EK-2B). Bu sonuca gre grevde daha yeni olan retmenler program bu adan daha etkili bulmaktadrlar. zcan da (2002) yapm olduu aratrmada SBDP rencilere kanun kavramn anlamalar bakmndan yeterli olduu sonucuna ulamtr. Bu sonular eldeki aratrmann sonular ile rtmektedir. Sosyal Bilgiler dersi, bireyde dier bireylerin hak ve zgrlklerine saygl olma bilincinin gelitirilmesini salar. Bu erevede aratrma kapsamnda bulunan retmenlere SBDP rencilerde bakalarnn hak ve zgrlklerine sayg gsterme bilincini gelitirir maddesi yneltilmi ve bu maddeye ynelik retmen grlerinin ok (X=3.45) dzeyinde olduu belirlenmitir. Bu sonuca gre, bu madde ile ilgili olarak retmenlerin SBDP yeterli grdkleri anlalmaktadr Okulun sosyo-ekonomik dzeyi (EK-1) ile mesleki kdem (EK-2A) ve bran (EK-3) deikenleri asndan gruplarn grleri arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. Buna sonuca gre retmenlerin bu maddeye ynelik olarak yeni SBDP yeterli grdkleri sylenebilir. Benzer sonu Baarann da (2006) aratrmasnda ortaya konmutur. Aratrmac SBDPn rencilerde kendi haklarnn yannda bakalarnn haklarn da nemsemeleri ve sayg duymalar bilincinin gelimesinde etkili olduu sonucuna ulamtr. Bu sonu mevcut aratrmann bu yndeki sonular ile bir paralellik gstermektedir. rencilerin haklarn bilen ve sorumluluklarn yerine getiren bireyler olarak yetitirilmeleri yeterliliine ilikin retmen grlerinin toplam aritmetik
puan ortalamas 3.51 olarak saptanmtr. Bu sonuca gre retmenlerin bu yndeki amaca ulamasnda SBDP yeterli bulduklar sylenebilir. Sonu ve neriler SBDP, rencilerin ulusal ve kltrel deerler erevesinde yetimeleri, haklarn bilen ve sorumluluklarn yerine getiren bireyler yetimeleri ve yaad yeri ve dnya corafyasn tanmalar asndan retmenler tarafndan ok dzeyinde, rencilerin mill kimliklerini merkeze alarak evrensel deerleri benimsemeleri asndanbiraz dzeyinde yeterli bulunmutur. Buna gre SBDPn rencilerin ulusal ve kltrel deerler erevesinde yetimeleri, haklarn bilen ve sorumluluklarn yerine getiren bireyler yetimeleri ve yaad yeri ve dnya corafyasn tanmalar asndan yeterli bulunduu, ancak rencilerin mill kimliklerini merkeze alarak evrensel deerleri benimsemeleri asndan ksmen yeterli bulunduu sylenebilir. Elde edilen bu sonulara gre, Sosyal Bilgiler dersinin toplumsal ihtiyalar karlama asndan u neriler sunulabilir. 1. SBDPde yer alan, rencilerin ulusal ve kltrel deerler erevesinde yetimelerini salamaya katkda bulunacak kazanm ve etkinlikler bu yndeki amac etkili biimde gerekletirebilecek dzeyde ele alnp ilenmelidir. 2. Sosyal Bilgiler dersi ile rencilerin mill kimliklerini merkeze alarak evrensel deerleri etkin biimde benimsemelerini salayacak etkinliklere daha fazla yer verilmelidir. 3. Sosyal Bilgiler dersinde rencilerin yaadklar yeri ve dnya corafyasn tanmalarn salayacak ve bu erevede snfta edindikleri deneyimleri gnlk yaamlarnda kullanma becerisini gelitirmelerine katkda bulunacak etkinliklere daha ok yer verilmelidir. 4. Sosyal Bilgiler dersinde rencilerin haklarn bilen ve sorumluluklarn yerine getiren bireyler olarak yetitirilmelerini salayacak kazanmlar gnlk yaamlarnda kullanmalarna katkda bulunacak etkinliklere daha ok yer verilmelidir. 5. lkretim 4. ve 5. snflarda okutulan Sosyal Bilgiler derslerinin Sosyal Bilgiler retmenleri tarafndan verilmesi salanmaldr. 6. Hem snf retmenlerine hem de sosyal bilgiler dersi retmenlerine Sosyal Bilgiler dersi ile ilgili gelimeler ve yenilikler hakknda seminer, hizmet ii eitim konferans vb. verilerek retmenlerin yeni yaklamlar, retim stratejileri, yntem ve teknikleri tanmalar salanmaldr.
Kaynaka Akengin, Hamza ve Tuncel, Gl (2004). Sosyal Bilgiler retiminde Bir Yntem Olarak Empatinin Etkililii I. Sosyal Bilimler Eitimi Kongresi Kitab ss.216221. Dokuz Eyll niversitesi, Buca Eitim Fakltesi ve MEB retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl: Ankara. Anar, Erol (1999). nsan Haklar Kreselleeme Postmodernizm Yeni Perspektifler. zgr niversite Kitapl: 27. Ankara: Takav Matb. Yaynclk San. Tic. A.. Aslan, Cengiz Alper ve Gkkaya, A. Krat (2004). Avrupa Birliinin Eitim Politikalarnn Sosyal Bilgiler Dersinin Genel Amalarna Etkisi Gazi niversitesi, Eitim Fakltesi Dergisi, 24 (3). 227244. 160 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Mehmet Nuri Gmleksiz / Elif Cro Atalay, brahim (1992). Genel Fiziki Corafya. zmir: Ege niversitesi Basmevi. Bahar, Halil (2007). Kant ve Eitim zerine Eitim Klasikleri incelemeleri (Edt. Bahri Ata ve kram Bac). 4752. Ankara: Pegem Yaynclk. Bac, kram (2007). J.J. Rousseau, Emile ve ocuun Sosyal Eitimi Eitim Klasikleri incelemeleri (Edt. Bahri Ata ve kram Bac). 31-41. Ankara: Pegem Yaynclk. Baaran, Zeki (2006). Demokratik Yaamn Gelimesinde Sosyal Bilgiler Dersinin Rol ve nem, Atatrk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, lkretim Anabilim Dal, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi ), Erzurum. Batr, Betl ve Mater, Bar (2006). lkretim Sosyal Bilgiler Dersinde Uygulamal evre Gezilerinin nemi II Sosyal Bilimler Eitimi Kongresi Kitab ss.264270. Yznc Yl niversitesi Eitim Fakltesi, Van: Mill Eitim Basmevi. Clga, brahim (2001). Demokrasi nsan Haklar Kltr ve ocuk Haklar. Mill Eitim Dergisi. Say:151 http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/151/cilga.htm Eriim Tarihi: 21.01.2008. Deveci, Handan (2005). Sosyal Bilgiler Dersinde Gazete Kullanm. The Turkish Online Journal of Educational Technology (TOJET) 4(3).[Elektronik Dergi. .http://www.tojet.net/articles/4321.htm. Eriim Tarihi: 15.06.2007. Doan, smail (2001). Vatandalk Demokrasi ve nsan Haklar. Ankara: Pegem Yaynclk. Doanay, Ahmet (2004). Sosyal Bilgiler Eitiminin Genel Amalar Ne Olmaldr. I. Sosyal Bilimler Eitimi Kongresi Kitab, ss.204215. Dokuz Eyll niversitesi, Buca Eitim Fakltesi ve MEB retmen Yetitirme ve Eitimi Genel Mdrl, Ankara. Dnmez, Cengiz (2003). Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler Kavram (Edt. Cemalettin ahin). Konu Alan Ders Kitab nceleme Klavuzu Sosyal Bilgiler. ss.3141. Ankara: Gndz Eitim Yaynclk. Duman, Tayyip; Karakaya, Necmettin ve Yavuz, Nuri (2001). Vatandalk Bilgisi. Ankara: Gndz Eitim ve Yaynclk. Ece, Bahriye (2007). lkretim Birinci Kademede 2005 Sosyal Bilgiler Programnn retmen Grlerine Gre Deerlendirilmesi (Afyonkarahisar li rnei), Afyonkarahisar Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar. Erden, Mnire (2004). retmenlik Mesleine Giri. stanbul: Alkm Yaynlar. Erkal, Mustafa (1993). Sosyoloji (Toplum Bilimi). stanbul: Der Yaynlar. Ekinci, Arzu (2007). lkretim Sosyal Bilgiler Dersi retim Programnn Yaplandrmac Yaklam Balamnda Deerlendirilmesi (Eskiehir li), Eskiehir Osmangazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Eskiehir. Gezmi, Can Tekin ve arkolu Salih (2007). evre Sorunlaryla Mcadelede ocuklarn Bilinlendirilmesi. http://cevre.club.fatih.edu.tr/webyeni/konfreweb/konu19.pdf. Eriim Tarihi: 15.07.2007. Gztok Asl ve Tekinli ayan (2006). Vatandalk ve nsan Haklar Eitimi Dersi Etkinlik Gelitirme, Uygulama ve Deerlendirme Projesi (VATGEP). II Sosyal Bilimler Eitimi Kongresi Kitab, ss.6579, Yznc Yl niversitesi Eitim Fakltesi, Van: Mill Eitim Basmevi. Gler, Ali (2008). Eitimin Tarihi, Sosyal, Felsefi Temelleri. Ankara: Punto Tasarm. Gven, smail (2005). Sosyal Bilgiler retmenlerinin Mesleki Geliim ve Yeterlikleri. Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi, Yl 5, Say 60. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/ sayi60/icindekiler.htm. Eriim Tarihi:15.08.2007. Hogrr, Vural (2007). Eitimin Toplumsal Temelleri. Eitim Bilimine Giri (Ed: zcan Demirel ve Zeki Kaya). ss.129160. Ankara: Pegem Yaynclk.
161
Sosyal Bilgiler Dersi retim Programnn Toplumsal htiyalar Karlama Dzeyine ... u Karaku, Fazilet (2006). Sosyal Bilgiler retiminde Yapc renme ve Otantik Deerlendirme Yaklamlarnn rencilerin Akademik Baar, Kalclk ve Sosyal Bilgiler Dersine Ynelik Tutumlarna Etkisi, ukurova niversitesi- Sosyal Bilimler Enstits- Eitim Bilimleri Ana Bilim Dal, (Yaynlanmam Doktora Tezi), Adana. Karagz, Sevim Gven; zdemir, Muhammet ve zdemir, Olcay (2007). Snf retmenlii rencilerinin nsan Haklar Eitimine likin Grleri VI. Ulusal Snf retmenlii Eitimi Sempozyumu Bildiriler Kitab, ss.739743. Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi, Ankara: Nobel Yayn Datm. Koak, Kemal (2002). 1998 lkretim Okulu Sosyal Bilgiler Program Genel Amalarnn (Gerekleebilirlii) Deerlendirilmesi. Kastamonu Eitim Dergisi, 10(1), 133162. Ker, Mehmet ve Demir, Seluk Beir (2006). Sosyal Bilgiler Dersi Duyusal Amalarn Gerekleme Dzeyinin Baz Deikenler Asndan ncelenmesi II Sosyal Bilimler Eitimi Kongresi Kitab, ss.195201. Yznc Yl niversitesi Eitim Fakltesi, Van: Mill Eitim Basmevi. Ouz, Sibel (2007). M. Condorcet ve Vatandalk Eitimi Eitim Klasikleri incelemeleri (Edt. Bahri Ata ve kram Bac). 4346. Ankara: Pegem Yaynclk. Oktay, Aye Sdka (2007). slam Dncesinde Ahlaki Deerler ve Bunlarn Global Ahlaka Etkileri. Deerler Eitimi Uluslararas Sempozyumu Bildiriler Kitab, ss.133143, Deerler Eitimi Merkezi Yaynlar. cal, Adem (2005). lkretim Sosyal Bilgiler Dersinde Deprem Eitiminin Deerlendirilmesi Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, (25)1, 169184. zkan, Hasan Hseyin (2006). Popler Kltr ve Eitim. Kastamonu Eitim Dergisi, (14)1, 2938. zcan, Tlin (2002). lkretim Sosyal Bilgiler Ders Program Genel Amalarnn retmen Grleri Dorultusunda Deerlendirilmesi (Kilis linde Bir Aratrma), ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Eitim Bilimleri Anabilim Dal, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Adana. ztrk, Cemil ve Dilek, Dursun (2004). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler retim Programlar Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler retimi (Edt. Cemil ZTRK & Dursun DLEK). ss.4781. Ankara: Pegem Yaynclk. Sagay, Nuray (2007). lkretim II. Kademe Sosyal Bilgiler Derslerinde Corafya Konularnn retimi: Problemler- neriler, Afyon Kocatepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar. Sava, Gkhan (2004). Trk Kltrnn nemli Bir Unsuru:Trk Dili. Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi (l)1. http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/ view/173/173. Eriim Tarihi: 20.10.2007. Szer, Ersan (1998). Sosyal Bilgiler Programnn Amalar, lkeleri ve Temel zellikleri Sosyal Bilgiler retimi. (Editr: Grhan Can). 15- 39. Anadolu niversitesi Yaynlar, 1064. Akretim Fakltesi Yaynlar No: 581. Eskiehir: Anadolu niversitesi, Web-Ofset Tesisleri. imekli, Yeter ve Ergl, Remziye ve anl, Meral (2001). lkretim 8. Snf rencilerine Fen Bilgisi Dersi Kapsamnda Verilen evre Eitiminin evre ve evre Koruma Bilincine Etkisinin ncelenmesi X. Ulusal Eitim Kongresi Bildiriler Kitab, ss.15921596, III. Cilt, Abant zzet Baysal niversitesi, Bolu. irin, Hseyin. (2005). rencilerin Sosyal Sorumluluklarnn Gelitirilmesinde retmenlerin Rol Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, (25)1, 301316.
162
EK1 izelge 5: SBDPn Toplumsal htiyalar Karlama Dzeyine likin retmen Grlerinin Okulun Sosyo-Ekonomik Dzeyi Deikenine Gre Varyans Analizi Sonular
Okul Dzeyi yi N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 X 3.61 3.57 3.48 3.56 3.41 3.39 3.48 3.52 3.54 3.33 3.33 3.72 3.53 3.51 3.48 3.58 3.69 3.59 3.52 3.46 3.49 ss 0.82 0.84 0.84 0.86 0.90 0.99 0.98 0.95 0.94 0.95 0.91 1.02 0.94 0.84 0.88 0.83 0.83 0.87 0.91 0.83 0.84 X 3.48 3.52 3.37 3.51 3.26 3.35 3.31 3.45 3.45 3.31 3.29 3.59 3.61 3.62 3.51 3.60 3.61 3.56 3.39 3.36 3.44 Orta ss 0.87 0.82 0.82 0.80 0.88 0.90 0.90 0.93 0.92 0.86 0.90 0.94 3.90 0.82 0.92 0.89 0.87 0.83 0.88 0.88 0.94 X 3.47 3.49 3.36 3.49 3.22 3.29 3.33 3.44 3.39 3.21 3.21 3.68 3.62 3.57 3.52 3.58 3.62 3.61 3.47 3.43 3.44 Alt ss 0.89 0.84 0.79 0.86 0.88 0.94 0.90 0.98 0.89 0.93 0.97 0.92 0.88 0.81 0.87 0.91 0.85 0.84 0.95 0.83 0.89 Homojenik Levene 0.807 0.075 0.932 1.262 1.088 1.377 1.906 0.185 1.075 1.352 0.658 0.848 0.845 0.154 0.933 1.506 0.297 0.527 1.012 0.538 1.907 p 0.446 0.927 0.394 0.284 0.337 0.253 0.149 0.831 0.342 0.259 0.518 0.429 0.430 0.857 0.394 0.223 0.743 0.591 0.364 0.584 0.149 F 2.048 0.590 1.567 0.485 2.981 0.664 2.259 0.474 1.596 1.278 1.055 1.353 0.755 1.140 0.130 0.055 0.569 0.218 1.344 0.976 0.254 Varyans p 0.130 0.554 0.209 0.616 0.051 0.515 0.105 0.623 0.203 0.279 0.349 0.259 0.471 0.320 0.878 0.946 0.567 0.804 0.262 0.377 0.776
*p<0,05
yi (n=218)
Orta (n=306)
Alt (n=251)
163
EK-2A izelge 6: SBDPn Toplumsal htiyalar Karlama Dzeyine likin retmen Grlerinin Mesleki Kdem Deikenine Gre Varyans Analizi Sonular
Madde No Kdem 1-5 yl aras X 3.62 3.56 3.44 3.48 3.35 3.52 3.33 3.53 3.29 3.22 3.57 3.51 3.57 3.58 3.56 3.44 3.48 ss .85 .78 .75 .71 .85 .95 .78 .84 .86 .94 .94 .81 .75 .79 .81 .84 .83 6-10 yl aras X 3.58 3.58 3.43 3.55 3.26 3.36 3.43 3.54 3.36 3.32 3.72 3.68 3.61 3.61 3.65 3.55 3.51 ss .87 .85 .77 .82 .89 .93 .90 .90 .90 .94 .92 .93 .86 .94 .88 .92 .90 11-15 yl aras X 3.39 3.43 3.36 3.49 3.30 3.31 3.27 3.37 3.21 3.23 3.64 3.59 3.57 3.55 3.58 3.38 3.44 ss .85 .85 .82 .85 .84 .88 .91 .98 .89 .85 .92 .87 .78 .84 .76 .86 .90 15-20 yl aras X 3.54 3.51 3.39 3.51 3.28 3.25 3.40 3.52 3.25 3.38 3.72 3.45 3.53 3.53 3.42 3.39 3.32 ss .79 .80 .88 .89 .94 .92 .98 .98 .95 .97 .97 .93 .83 .90 .83 .94 .90 21 yl ve st X 3.51 3.53 3.38 3.55 3.32 3.28 3.40 3.37 3.25 3.23 3.52 3.56 3.56 3.67 3.61 3.42 3.45 ss .93 .79 .92 .92 .97 .08 .05 .07 .98 .98 1.10 .95 .90 .86 .96 1.01 .93 Homojenlik Testi Levene 0.534 0.486 2.244 1.956 0.964 2.057 2.336 2.016 0.310 1.826 1.760 0.563 0.938 1.410 2.042 1.687 0.240 p Varyans F p .106 .375 .909 .904 .925 .333 .402 .207 .476 .581 .321 .186 .953 .755 .231 .257 .481 1-3,2 2-3 2-3 2-4 2-4 2-3 Fark
1 2 3 4 5 6 7 8 10 11 12 13 14 16 18 19 21
0.711 1.914* 0.746 1.061* 0.063 0.099 0.427 0.085 0.054 0.252 0.260 0.223 1.147 1.009
0.090 1.477* 0.871 0.122 0.135 0.880 0.716 1.174
0.689 1.548* 0.441 0.229 0.171 0.473
0.087 1.403* 0.151 1.331* 0.916 0.871
*p<0,05 1-5 (n= 79)
6-10 (n=265) 11-15 (n=228) 16-20 (n=101) 21 ve st (n=102)
EK-2B izelge 7: SBDPn Toplumsal htiyalar Karlama Dzeyine likin retmen Grlerinin Mesleki Kdem Deikenine Gre KWH Testi Sonular
Sra Ortalamas Madde No 1-5 9 15 17 20 368.44 411.37 363.49 379.75 6-10 410.02 388.48 409.36 414.77 Kdem 11-15 363.03 378.13 388.00 385.36 15-20 394.07 380.88 364.08 343.13 21 ve st 395.74 397.78 375.16 375.15 Kruskall Wallis H MWU KWH 6.932 1.814 5.597 9.559 p 0.140 0.770 0.231 0.049 2-4
*p<0,05 1-5 (n= 79)
6-10 (n=265) 11-15 (n=228) 16-20 (n=101) 21 ve st (n=102)
164
EK-3
izelge 8: SBDPn rencileri Toplumsal Yaama Hazrlamada Etkililik Dzeyine likin retmen Grlerinin Bran Deikenine Gre t Testi Sonular
M. No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Madde rencilerde ulusal deerleri benimseme, koruma ve gelitirme bilincini oluturur. rencilerde kltrel deerleri benimseme, koruma ve gelitirme bilincini oluturur. rencilerin ahlaki ve sosyal ynden gelimelerini salar rencilerde aile btnlne bal olma bilincini gelitirir. rencilerde Trkeyi koruma ve gelitirme bilincini oluturur. rencilerde tarih bilincinin gelimesini salar. rencilerde insan haklarn benimseme, koruma ve kullanma dncesini gelitirir. rencilerde, btn insanlarn eit hak ve zgrlklere sahip olduklar bilincini gelitirir rencilerde, tm insanla sevgi, sayg duyma ve hizmet verme bilincini gelitirir. rencilerde din, vicdan ve dnce zgrlnn gelimesini salar. rencilerin kresel sorunlarn zmlerini yaama geirmelerinde kiisel sorumluluklarnn farknda olmalarn salar. 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 rencilerin dnya zerinde farkl lke ve uluslarn var olduunu fark etmelerini salar. rencilerin yaadklar evre ve lkenin corafi zelliklerini tanmalarn salar. rencilerin insanlar ve doal evre arasndaki etkileimi anlamalarn salar. rencilerde doal ve tarihi evreyi koruma bilincinin gelimesini salar. rencilerde yaadklar blgede grlen doal afetlere kar duyarl olma bilinci oluturur. rencilerin birey olarak sahip olduu haklar renmelerini salar. rencilerin birey olarak grev ve sorumluluklarnn farknda olmasn salar. Bran X ss .88 .86 .82 .83 .75 .83 .84 .86 .84 .90 .92 .94 .82 .95 .94 .95 .88 .92 .83 .93 .90 .93 .88 .97 .89 .91 .81 .83 .89 .89 .87 .88 79 .86 .81 .85 .86 .92 .77 .86 .86 .90 .385 .535 .095 .924 Levene F p t p
Sosyal Bilg. 3.62 Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. 3.49 3.51 3.41 3.54 3.27 3.30 3.35 3.44 3.45 3.26 Sosyal Bilg. 3.58 Sosyal Bilg. 3.37 Sosyal Bilg. 3.42 Sosyal Bilg. 3.38 Sosyal Bilg. 3.49 Sosyal Bilg. 3.44 Sosyal Bilg. 3.60 Sosyal Bilg. 3.49 Sosyal Bilg. 3.40
.279 .598 1.593 .111 .239 .625 3.200 .074 .884 .498 .377 .618
4.760 .129 1.511 .131 .434 .510 1.252 .211 .045 .831 2.106* .036 3.833 .051 1.042 .298 .286 .593 1.839 .066 .750 .387 .408 .683
1.021 .313 1.652 .099
Sosyal Bilg. 3.27 Snf rt. 3.28
Sosyal Bilg. 3.83 Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt. Snf rt Snf rt. 3.61 3.57 3.57 3.52 3.60 3.63 3.58 Sosyal Bilg. 3.67 Sosyal Bilg. 3.60 Sosyal Bilg. 3.47 Sosyal Bilg. 3.53 Sosyal Bilg. 3.65 Sosyal Bilg. 3.58
6.387 .112 2.487* .013 .089 .766 1.113 .266 .206 .650 .057 .812 .011 .916 1.379 .241 .965 .326 .309 .624 .809 .152 .022 .758 .533 .419 .879 .982
rencilerde kendi zgrlklerinin bakalarnn zgr- Sosyal Bilg. 3.58 Snf rt. 3.42 lkleri ile balantl olduunu renmelerini salar. rencilerin toplumsal yaam dzenleyen yasalar renmelerini salar. rencilerde bakalarnn hak ve zgrlklerine sayg gsterme bilincini gelitirir. Sosyal Bilg. 3.51 Snf rt. Snf rt 3.39 3.45 sd=773 Sosyal Bilg. 3.49
1.029 .311 1.844 .066 2.304 .129 1.627 .104 .460 .498 .473 .636
*p<0,05
Sosyal Bilgiler (n=144) Snf retmenlii (n=631)
165
AN ASSESSMENT OF TEACHERS OPINIONS ON THE MEETING LEVEL OF THE SOCIAL NEEDS OF THE SOCIAL STUDIES CURRICULUM (Sample Of Diyarbakr City)
Mehmet Nuri GMLEKSZ* Elif CRO**
Abstract The aim of this study is to assess both classroom teachers and social studies teachers opinions on the meeting level of the social needs of the social studies curriculum. The study was conducted on totally 775 teachers including 631 classroom teachers and 144 social studies teachers who worked in 94 public primary schools in Diyarbakr city centre in 2007-2008 academic year. The data of the study were collected by using a 5-point 21-item Likert type scale. The statements were first piloted using a sample of 104 teachers for reliability and validity analyses. Cronbach Alpha of the scale was found to be 0.957. KMO value was measured to be 0.958 and Bartletts test was calculated to be 12638,030. Results were analyzed in terms of seniority, branch and schools socio-economic level. One way ANOVA, independent group t test, KWH, MWU and LSD tests were used to analyze the data. The teachers who were new at teaching profession found the social studies curriculum more effective than more experienced ones. Social studies teachers found the curriculum more effective than the 4th and 5th grade classroom teachers. No statistically significant differences were found among the groups in terms of schools socio-economic level. The teachers should have in-service seminars to implement social studies curriculum effectively. Schools are offered to meet the required physical equipment. Key Words: Social studies curriculum, social needs, classroom teacher, social studies teacher
* **
Assoc. Prof.Dr.; Frat University, Faculty of Education, Department of Educational Sciences, 23119, Elaz Ergani Anatolian Teacher Training High School, 21950, Ergani, Diyarbakr 166 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
PROBLEME DAYALI RENME YNTEMNN SOSYAL BLGLER RETMEN ADAYLARI ZERNDEK ETKS*
Blent ALAGZ**
zet Bu almada, probleme dayal renme (PD) yntemiyle geleneksel retim yntemlerinin sosyal bilgiler retmen adaylarnn evre bilinci kazanmalar zerindeki etkisi aratrlmtr. Veriler nicel ve nitel aratrma modelleri kullanlarak toplanmtr. almann nicel aratrma modeli ksmnda PD ile geleneksel retim yntemlerinin rencilerin akademik baar ile problem zme becerisi zerindeki etkisi test edilmitir. Daha ayrntl ve geerli sonulara ulamak amacyla almaya dahil edilen nitel aratrma modeli ksmnda ise rencilerin geleneksel retim yntemleri ile PD yntemine ynelik yorumlar ve PDnn kendilerinde bir evre bilinci yaratp yaratmad hususundaki dnceleri deerlendirilmitir. 9 hafta sren uygulama sonucunda her iki aratrma modelinden birbirini tamamlayan sonular elde edilmitir. Probleme dayal renme ynteminin rencilerin akademik baarlar ile problem zme becerileri zerinde geleneksel retim yntemlerine nazaran daha baarl sonular verdii saptanmtr. renciler geleneksel retim yntemlerine ynelik olumsuz eletiriler, PD yntemine ynelik olarak ise olumlu eletirilerde bulunmaktadrlar. Aratrma bulgularna gre probleme dayal renme yntemi evre bilinci bulunmayan rencilerde evre bilincinin olumasna katk salamaktadr. Ayrca belirli dzeyde evre bilincine sahip rencilerde de bilin dzeyinin artmasna ve gnlk yaamlarnda baz davran deiikliklerinin meydana gelmesine imkn tanmtr. Anahtar Szckler: Nicel aratrma modeli, nitel aratrma modeli, karma yntemler aratrmas, probleme dayal renme, geleneksel retim yntemleri
Giri renmenin etkili olabilmesi iin eitim alannda yllardr almalar yaplmakta ve eitimciler daha etkili renme tekniklerini gelitirme zerinde byk aba harcamaktadrlar. renme, hatrland ve uyguland srece kalcdr. Aksi takdirde bilginin aklda tutulmasnn da bir anlam olmayaca aktr. Dolaysyla rencileri ezbere ynelten geleneksel retim anlay, yerini merkezde rencinin yer ald, bilgiye ulama, eletirel dnme, kendi renmesi iin sorumluluk alma ve problem zme gibi becerileri gelitirmeyi hedefleyen eitim anlayna brakmtr. renmenin ve buna bal olarak evre eitiminin temel amac, rencilerin eitli bak alarnn farkna varma ve bunlar eletirel olarak deerlendirme
* almann nicel verileri, aratrmacnn doktora tezinden alnmtr. ** Ar. Gr.; Mustafa Kemal niversitesi Eitim Fakltesi, Snf retmenlii Blm. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 167
Probleme Dayal renme Ynteminin Sosyal Bilgiler retmen Adaylar zerine Etkisi u
becerisini gelitirmelerini salamak ve doal evreyle ilikili problemler hakknda bilgi sahibi, bu sorunlarn nasl zleceinin bilincinde ve zmlere ynelik almaya motive olmu vatandalar yetitirmektir. Bu konuda yaplan almalardaki genel ama, rencilerin evre problemlerinin karmakln derinlemesine anlamalar ve evre sorunlarn tartarak problem haline getirmeye balamalar gerektiidir (Said vd., 2007; Dalhgren ve berg, 2001). Dolaysyla probleme dayal renme yntemlerinin evre eitiminde kullanm sklkla savunulur nk bilisel dzeyde ve etkili almada yksek dzeyde baar salanabilmekte, renciler dncelerini uygulayabilmekte, baarlarn, baarszlklarn ve kusurlarn deerlendirebilmektedirler. PD yntemi rencilerin, gerek yaamdan alnm evre problemlerinin analizinde eletirel dnme ve deerlendirme becerilerini gelitirirken, kendi renmelerini ynlendirmeleri iin onlara seenekler sunmaktadr (Said vd., 2007). evre eitiminde belirlenen hedeflere ulamak iin probleme dayal renme yntemi etkili bir renme ve retme stratejisi olarak deerlendirilmektedir (Kwan ve So, 2008). Ancak evre sorunlarna bak asnn almalarda yeterince yanstlamamas yznden rencilere okullarda, evre biliminin tarih, siyaset, ekonomi, toplum ve dier alanlar iin nemli olmad retilmektedir. Televizyonlarda da dnyann sahip olunmaya (bir paras olmaya deil) hazr bir ey olduuna dair yaynlar yaplmaktadr. Sonuta, nehirlerde akan suyun rengiyle beslenme ihtiyalarn karlama ve gezegenin snmasyla frtnalarn daha ciddi boyutlara ulamas arasnda sebep sonu ilikisini kuramayan insanlar ortaya kmaktadr. Bu artlar altnda bir zm nerisi bulabilmek amacyla gzler eitime ve okullara yneltilmektedir (Moroye, 2007, 1). nsanlar, evreleriyle farkl ekillerde etkileim kurmaktadrlar. Sosyal bilgiler eitiminin temel disiplinlerinden bir tanesi olan corafya, insanevre etkileiminin nasl gerekletiini ve ne gibi sonular dourduunu incelemektedir. Ayrca insan srekli bir devinim ierisindedir. Bu devinim sonucu ortaya kan mallar ve fikirler de durmadan deimekte ve gelimektedir. te insan, bu deiimin doasnn ve evre zerindeki etkilerinin anlalmasna yardm etmektedir. Bunlarn sonucunda ortaya kan evre sorunlar sosyal bilgiler ders programna, gncel konular, corafya veya bazen politika ve ekonomi disiplinlerinin alma alanlarna dhil olduu zaman girme eilimindedir. Ancak almalar, ciddi ekolojik krizlerle kar karya kalnd durumlarda bile, evre problemlerinin standart ders programnn geneline yaylmas konusunda gnlsz davranldn gstermektedir. Anketlerin byk bir ksmnn, rencilerin temel corafi konulara bile hkim olamadklarn gstermesine ramen, pek ok sosyal bilgiler program kresel corafya ve evre sorunlarn ierme konusunda baarszdr. Sosyal bilgiler eitimcilerinin corafya ve evre eitimindeki grevi, rencilerin evrenin karmak bir yapya sahip olduunu grmelerine yardm etmek olmaldr (Zevin, 2000, 303). Bu anlay, retmenin rolnn rencileri kendi renme sreleri iinde desteklemek ve tevik etmek olduu fikrine dayanmaktadr. Probleme Dayal renme (PD) yntemi, rencilerin, kendi renmelerini gerek dnya durumlarna uygulamalarna ve kendilerini aktif renciler olarak grmelerine yardm etmektedir (Wright vd., 2007). Anlamca ok uzak olmamakla birlikte, probleme dayal renme ynteminin pek ok karakteristik zellii ve prensipleri 1910 gibi erken bir tarihte John Dewey (How We Think?) tarafndan tanmlanmtr. Dewey, bu tip bir yaklamn renciler arasnda, ilgilerini ve nceki bilgilerini kullanp kendi dnya alglaryla balant
u Blent Alagz
kurma yoluyla, en st dzey renmenin salanaca konusunda ikna olmutur. PDnn unsurlarndan bir tanesi, rencilerin, kendilerine sklkla bunu bilmek iin ihtiya duyduumuz ey nedir diye sorduklar soruyla etkili bir ekilde zmledikleri problem senaryosunun gerek yaamlarnda mevcut olmasdr (Lambros, 2002). Probleme dayal renme yntemi ilk olarak Kanadadaki McMaster niversitesinde 1969 ylnda uygulanm (Mennin, 2007) olsa da, pedagojik bir teknik olarak 1980li yllarn banda Barrows ve Tamblyn tarafndan yrtlen bir almadan hareketle gelimeye balamtr. (Menin, 2007; Edwards ve Hammer, 2006; Savin-Baden, 2000). Daha sonraki yllarda tp bata olmak zere mhendislik, mimarlk, ekonomi ve sosyal bilimler gibi farkl disiplinler arasnda da yaygnlamtr (Azer, 2009; Hansen, 2006; Reynolds, 1997). Bu yntemin temelinde yatan dnce, rencilerin, farkl kaynaklardan derlenen gereki problemleri zerek renmeleridir (Mercier ve Frederiksen, 2007). Probleme dayal renme, byk gruplarda didaktik anlatm yerine kk gruplarda etkileimli renme deneyimleri sunmaktadr ve renci merkezli bir yntemdir. Ders program, disiplin temelli okuma paralarna ve sunumlara hapsolmaya karlk, disiplinleraras renme frsatlarn tetikleyen problem durumlar ierisinde ekillendirilir ve amalar veya konulardan ziyade rencilerin aktif problem zcler olarak yer aldklar problem senaryolar etrafnda bir ders program ierii dzenlenir. PD senaryolarnn temel alnd bir ders program, rencilerin kendi renmelerini kendilerinin ynlendirmelerini zorunlu klmaktadr (Beer vd., 2004; Howard, 1999; Stepien ve Gallagher, 1993). Bu yntemin uyguland ortamlarda retmenin ve rencinin rolleri de deimitir. retmenler, okutman deil kolaylatrc veya eiticidir. Rehber roln stlenen bu yeni eitmen tipinin amac, rencileri zynelimli renci olmalar ve kendi renmeleri iin sorumluluk almalar konusunda cesaretlendirip onlara yardm etmektir (Scripture, 2007; Evensen vd., 2001; Fogarty, 1997). rencilerinin kullanmalarn istedikleri davranlar uygulayan ve rencilerle sesli dnen modeller olarak davranrlar. Burada neler oluyor? Daha fazlasn bilmek iin neye ihtiya duyuyoruz? Problem boyunca etkili olan ne yaptk? gibi baz bilisel sorularla rencileri uzman problem zcler gibi dnmeye tevik ederler. Ardndan, rencileri sorular kullanmaya ve problem iin sorumluluk almaya sevk ederler. Sre devam ederken, renciler zynelimli renciler olurlar. rencileri bamszla tevik etmek iin retmenler arka planda kalrlar ve problem zme takmnda i arkada rol oynadklarn varsayarlar (Smith, 2005). zellikle gelimi lkelerde yksekretim kurumlarnda 1980li yllardan bu yana youn olarak kullanlan (Edwards ve Hammer, 2006) probleme dayal renme yntemini Trkiyede uygulayan ilk yksekretim kurumu ise Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi olmutur (Dicle vd., 2002). Yntem, daha sonra niversitelerin fen bilimleri ve matematik (Gnhan ve Baer, 2009; Akpnar ve Ergin, 2005) mhendislik (Kaltakc ve Arslan, 2004), corafya (akcolu ve Buldan, 2007) ve sosyal bilgiler eitimi (ifti vd., 2007; Deveci, 2003) alanlarnda uygulanmaya balamtr. Sosyal bilgiler eitiminde yaplan alma says ok azdr ve bu alanda evre eitimi konusunda retmen adaylaryla yaplm alma ise yoktur. Probleme Dayal renme (PD) ynteminin, rencilerin akademik baarlarna ve problem zme becerilerine etkisinin aratrld bu almann alan yazndaki bolua bir katk salayaca dnlmektedir.
2. Yntem 2.1. Aratrmann tasarm: Bu almada, nitel ve nicel aratrma modelleri (alan yaznda nitel-nicel aratrma yntemleri, paradigmalar, yaklamlar gibi farkl terimler kullanld iin almann bundan sonraki blmlerinde bu terimler kullanlacaktr) bir arada kullanlmtr. Alan yaznda bu aratrma trne dair pek ok isim mevcuttur: oklu yntemler (multiple methods), karma yntemler (mixed methods), oklu veya karma yaklamlar (multiple or mixed approaches), birletirilmi yntemler (integrated methods), oklu modeller (multiple models), karma modeller (mixed models), birletirilmi nitel ve nicel yntemler (combined qualitative and quantitative methods), nitel art nicel yaklamlar (qualitative plus quantitative approaches) (Shaw vd., 2006, 458). Creswell (1994) karma yntemler aratrmas (mix methods research), Shaw vd., (2006) ise oklu yntembilim (multiple methodology) terimini kullanmay tercih etmektedir. Bu almada karma yntemler aratrmas terimi tercih edilmitir. Aada bu aratrma tr hakknda baz bilgiler verilmektedir. Karma yntemler, aratrmacnn, bir almada veya bir alma programnda nitel ve nicel aratrma modellerinin yntemlerini birlikte kullanmak suretiyle verileri toplayp analiz etmesi, bulgular birletirmesi ve karmlarda bulunmas eklinde tanmlanmaktadr. Nitel aratrma modelinde kullanlan yntemlerin artk bilim dnyasnda kabul grmtr ve nicel aratrma modelinde kullanlan yntemlerden de uzun bir zamandr yararlanlmaktadr. Bu ekilde karma yntemler, aratrma problemlerinin en iyi ekilde anlalmasn salamak amacyla her iki modelin (nitel ve nicel) gcn birletirmek iin bir ara sunmaktadr (Given, 2008, 526). Bu tr aratrmalarda nitel ve nicel aratrma modellerine ait yntemler bir arada kullanlmaktadr. Aratrmac, mmkn olduunca kapsayc bir tanmlama yapabilmek amacyla, nitel ve nicel aratrma modellerinden her ikisini birden ayn alma veya aratrma program kapsamnda kullanr. Elde ettii verileri toplayp zmler, bulgular birletirir ve bir takm sonular karp bunlar ortaya koyar. Bu tanmdaki temel kavram birletirme ve btnletirmedir (Tashakkori ve Creswell, 2007, 4). Karma yntemlerde ama, bulgular eitlemek ve bir araya getirmek, sonularda ayrntya girmek, bir yntemi dieri hakknda bilgi vermek iin kullanmak, paradoksu veya elikiyi kefetmek ve aratrmay geniletmektir (Creswell, 1994, 185). Karma yntemler aratrmasnda, olguya nitel ve nicel olarak bakarak geni soru eitlilii hakknda gvenilir geri bildirimler ve programlarn ayrntl olarak anlalmasnn faydalarn ortaya koymak ve btncl bir bak as gelitirerek tm bulgularn geerliliini, gvenirliini ve yararlarn artrmak amalanr (Luo ve Dappen, 2005, 110). Karma yntemler aratrmas, farkl yntemleri kastl olarak birletirir. Sz konusu yntemler, farkl bilgilere ularlar. Karma yntemlerin kullanld aratrmalar iin farkl yntemler, farkl aratrma modelleriyle ilikilidir. Bu aratrmalarn temelini oluturan dnce, her modelin, bilmenin ve anlamann anlaml ve mantkl bir yolunu ortaya koymasdr. Temel mantk ise, daha kapsaml anlamay salamak, derinlemesine ve daha geni boyutta bir kavrama yeteneini ve geni bir ilgilerle bak alar dizisine sayg duyan nemli bilgi edinme taleplerini gelitirmektir. Uygulamal sosyal bilimlerde oklu yntemleri kullanmann pek ok mantksal ve zorunlu sebepleri vardr;
u Blent Alagz
a) Farkl yntemler, farkl olgular renmenin en iyi ve uygun yoludur, b) Tm yntemler baz snrllklara ve nyarglara sahiptir, oklu yntemler kullanmak bu nyarglardan bir ksmn ortadan kaldrmaya yardmc olabilir, c) Bilmek iin tm yntemler ve talepler yanlabilir, oklu ve eitli yntemler kullanmak bu yanlglarn belirlenmesine yardm edebilir, d) Bundan baka, sosyal olgu son derece karmaktr, bu yzden farkl yntemlere, sosyal dnyamzn karmakln daha btncl bir ekilde anlamak iin ihtiya duyulmaktadr (Greene ve Caracelli, 1997, 7). Aratrlan konuya ilikin daha fazla bilgi edinmek ve almay tm unsurlaryla birlikte anlayabilmek iin, farkl aratrma modellerinden (nitel ve nicel) elde edilen veriler birletirilir. Karma yntemlerin bir arada kullanlmas, klasik yaklamlarn (tek model kullanm) zayflklarn giderme ve almann kalitesiyle kapsamnda daha iyi sonular vermek iin pek ok avantaja sahiptir; (i) Sosyal problemlerin en karmak hale gelmi ve kontrolden tamamen km olmasyla birlikte bu rahatsz edici devirde davrann ve bilmenin oklu yollarna kesinlikle ihtiya duyulmaktadr. Karma yntemleri kullanmann avantaj, bunlardan (deerlendirmeyi yapacak kiiler iin nemli olan ekillerde) birinin dierini tamamlyor olmasdr. Tek yaklaml desenlerle karlatrldnda karma yntemlerin kullanld aratrmalar, sorulara daha iyi bir ekilde cevap verebilir, daha gl sonular sunabilir, birbirinden ayr grlerin daha iyi bir eitliliini sunmak iin seenek salayabilirler (Luo ve Dappen, 2005, 110). (ii) Karma yntemler ve stratejiler, tek aratrma modelinin kullanld aratrma desenleri, dier seenekleri darda brakan kstlamalara sebep olsa da, zel ortam ve sorulara uyum salayan yaratc aratrmalara zemin hazrlar (Patton 2002, 253). (iii) Nitel ve nicel yntemlerin birletirilmesi, almalarn kapsamn geniletmek ve analitik gcn artrmak iin dinamik bir seenektir. Bu aratrmalar, iyi yapldnda, aratrma deseninin ekiciliini ve ilevselliini dikkat ekici bir hale getirmektedir (Sandelowski, 2000, 254). (iv) Nitel ve nicel aratrma modellerinin yntemlerinin birlikte kullanlmas en iyi ve tek muhtemel zm deildir. Ancak daha verimli ve yksek bir geerlik derecesine ulamay salayabilir. Daha karmak amalarn baarya ulatrlmasnda, sadece istatistiksel verilerle ortaya konamayacak kadar ok boyutlu olan aratrma sorularna ve hipotezlere zm retmede karma yntemler parlak bir seenek olarak grnmektedir (Luo ve Dappen, 2005, 110). Bu almada nitel ve nicel aratrma modelleri e zamanl olarak kullanlmtr. Her iki aratrma modelinden de ayn oranda yararlanlmtr. Creswell (1994, 177), bu tr almalara karma yntembilim deseni adn vermektedir. Aratrmac, desenin pek ok basamanda veya tamamnda nitel ve nicel modelin unsurlarn karma hale getirmektedir. Bu yaklam, desene karmaklk eklemekte ve nitel ve nicel modellerin her ikisinin de avantajlarn kullanmaktadr.
171
Dodd (2007), sosyal bilimlerde nitel yntemlere ynelik byyen bir ilginin varlndan sz etmektedir. Nitel yntemlerin, bilgi edinme amacnn nicel veriler ve saylarla vurgulanamad karmak olgulara uygulandn ve aratrmacya problemin daha iyi anlalmas imknn saladn savunmaktadr (208). 2.2. Aratrmann rneklemi: Aratrma deneysel desende yapld iin evren aratrmann yapld yerle snrldr. Aratrmaya, 20082009 retim gz yarylnda, Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi, Sosyal Bilgiler retmenlii Anabilim Dalnda renim gren ve evre Sorunlar Corafyas dersini alan toplam 64 son snf rencisi katlmtr. Aratrmada deney ve kontrol gurubu seilirken gndz ve ikinci retim arasndan rastgele yaplan seim sonucunda ikinci retim 4 B ubesi kontrol ve 4 A ubesi ise deney grubu olarak belirlenmitir. Aratrmann nicel aratrma modeli ksmna katlan renci says 64tr. Deney grubu rencileriyle (33) yrtlen nitel aratrma modelinde ise her gruptan (6) ikier renciyi rastgele semek suretiyle 12 renciden elde edilen veriler kullanlmtr. Uzman gr alnarak yaplan bu azaltmann sebebi nitel aratrma modeli veri toplama tekniklerini (gzlem, grme ve dokman analizi) daha verimli kullanarak daha ayrntl sonulara ulaabilmektir. 2.3. Veri Toplama Aralar: Bu almada nitel (gzlem, grme, dokman analizi) ve nicel aratrma modelleri yntemleri (baar testi ve lekler) bir arada ve ezamanl olarak kullanlmtr. Farkl aratrma modellerinin ayn almada birlikte kullanlmas alan yaznda eitleme (triangulaton) olarak adlandrlmaktadr. eitleme, farkl veri kaynaklar, farkl veri toplama ve analiz yntemleri kullanarak aratrma sonularnn inandrcln arttrmaya ynelik abalarn btndr (Yldrm ve imek, 2006, 94). eitlemenin mant u ncle dayanr: Hibir yntem, birbirine rakip tesadf faktrlerin problemini yeteri kadar zmez. Her bir yntemin, deneysel gerekliin farkl taraflarn gstermesi dolaysyla yaplan gzlemlerin oklu yntemleri uygulanmaldr. Buna eitleme denir. Ben imdi son bir yntem bilimsel prensip kural olarak unu neriyorum, oklu yntemler her aratrmada kullanlmaldr (Denzin 1978bden aktaran; Patton, 2002, 247). eitleme, yntemleri birletirmek suretiyle bir almay yntem bilimsel adan glendirir. Bir aracn almayan veya zayf taraflar giderilebilir. Daha doru ve ayrntl sonulara ulalabilir. Bu, nitel ve nicel aratrma modellerinin her ikisini de kullanmay ieren pek ok yntem veya veriyi kullanmak anlamna gelebilir. Denzin (1978b), eitlemenin drt temel trn tanmlamtr: i) Veri eitlemesi: Bir almada farkl veri kaynaklarnn kullanlmas, ii) Aratrmac eitlemesi: Pek ok farkl aratrmac veya deerlendiricinin kullanlmas, iii) Teori eitlemesi: Tek bir veri setini yorumlamak iin oklu bak alarnn kullanm, iv) Yntembilim eitlemesi: Tek bir problem veya program almas iin oklu yntemlerin kullanlmas (aktaran; Berg, 1998, 5). Bu almann eitleme tr yntembilim eitlemesidir.
172
u Blent Alagz
2.3.1. Nicel Veri Toplama Aralar evre baar testi: Aratrmada probleme dayal renme ynteminin renci baars zerine etkisini belirlemek amacyla aratrmac tarafndan eitli kaynaklardan yararlanlarak oktan semeli sorulardan oluan bir evre baar testi gelitirilmitir. Testte yer alan her bir soru iin be seenek sunulmu ve aratrmaya katlan rencilerden kendilerine en uygun seenei iaretlemeleri istenmitir. Test iin gerekli maddelerin oluturulmasnda, rencilerin niversite renim hayatlarnn ilk ylnda evre konularn ieren dersler bnyesinde yaptklar aratrma ve okumalarda yararlandklar yaygn bilimsel kaynaklar ve gnlk hayattan pratik bilgileri ieren rnekler gz nnde bulundurulmutur. Test sorular hazrlanrken uzman grlerine bavurulmu ve bu dorultuda gerekli dzeltmeler yapldktan sonra 50 sorudan oluan n uygulama testi hazrlanmtr. evre baar testinin geerlik ve gvenirlik almalarnn yaplmas amacyla, 20072008 retim yl bahar yaryl sonunda 100 son snf rencisi zerinde n uygulama yaplmtr. n uygulama baar testi sonucu elde edilen verilere madde analizi uygulanarak her bir maddenin glk ve ayrt edicilik indeksleri hesaplanmtr. Madde analizi sonucu baar testinde yer alan 50 maddenin glk derecesi ve ayrt edicilik indeksi hesaplanmtr. Madde ayrt edicilik indeksi .19un altnda olan 5 madde testten karlmtr. Geriye kalan 20 soru, soru kknn kolay olmas dolaysyla nihai teste alnmam ve eldiricileri iyi ilemeyen 5 sorunun klarnda da deiiklie gidilmitir. Bu ilemler sonucunda kalan 25 madde ile asl baar testi oluturularak test uygulamaya hazr hale getirilmitir. Ayrca n uygulama testinin KR gvenirlik katsays madde kovaryanslarndan yararlanlarak hesaplanmtr. Aratrmann n uygulamasnda kullanlan baar testinin KR katsays, madde kovaryanslarndan olduka yksek bir deer gstermitir.
20 20
gvenirlik
yararlanlarak hesaplanm ve .9996 gibi
Heppnerin problem zme envanteri: Aratrmada, Trkiye uyarlamas ilk defa Taylan (1990) tarafndan yaplan Heppnerin problem zme envanteri kullanlmtr. Problem zme Envanteri (PE), bireylerin genel olarak gnlk yaantlarnda karlatklar kiisel ve sosyal problemleri nasl karladklarn ve problem zme stillerini lmeyi amalamaktadr (aktaran; am ve Tmkaya, 2008). PE, Heppner ve Peterson tarafndan 1982 ylnda gelitirilmi olup, 16 arasnda puanlanan ve 35 maddeden oluan Likert tipi bir lektir. Cevaplar soru formu zerine iaretlenir. Sorulara verilen cevaplarn rakamsal deerleri toplanarak adayn Problem zme Puan bulunur. Problem zme puannn yksek oluu problem zme becerisinin dk olduuna iaret eder (Katkat ve Mzrak, 2003). Maddelere verilebilecek tepkiler; (1) her zaman byle davranrm, (2) ounlukla byle davranrm, (3) sk sk byle davranrm, (4) arada srada byle davranrm, (5) ender olarak byle davranrm ve (6) hibir zaman byle davranmam eklinde sralanmaktadr. Verilen cevaplara 2 ile 6 arasnda deien puanlar verilir. lekten alnabilecek toplam puan 32192 arasnda deimekte olup, 3280 aras puanlar yksek dzeyde problem zme becerisini, 81192 aras puanlar ise dk dzeyde problem zme becerisini ifade etmektedir (Sardoan vd., 2006, 83).
173
2.3.2 Nitel Veri Toplama Aralar: Bu almada nitel veriler, nitel aratrma modeli yntemlerinden grme, gzlem ve dokmanlar kullanlarak toplanmtr. Nitekim bu modelin yaygn veri toplama yntemlerini Creswell (1994) gzlem, grme, dokman ve grsel materyal olarak ortaya koymutur (184). Bogdan ve Biklene (1992) gre nitel veri toplama yntemleri saha notlar, grme, kiisel dokmanlar ile fotoraflardr. Denzin ve Lincoln (1998) ise grme, gzlem, tarihi eserler, dokmanlar, kaytlar, grsel yntemler, kiisel deneyim ve veri ynetim yntemleri, bilgisayar destekli zmlemeler ve metin zmlemeleri olarak snflandrmtr (25). Nitel veri toplama yntemlerinden birisi olan gzlem, uygulama sreci sesli ve grntl olarak kayda alnd iin, uygulaycya rencilerin alma boyunca sergiledikleri szel olmayan doal davranlarnn da incelenmesine, zaman snrllnn gz nne alnmamasna ve almaya ynelik sonular karlmasna olanak salamtr. Sesli ve grntl kayt yapma imkn, bir gzlem formu oluturulmas zorunluluunu ortadan kaldrmtr. Yaplan gzlem, Bykztrk vd. (2008)nin yapt snflamaya gre yaplandrlma durumu asndan yaplandrlmam gzlem, katlmc rol asndan ise katlmc gzlem olarak snflandrlabilir. rencilerle yaplan grme tr, odak grup grmesidir. Odak grup grmesi, kk gruplar iin tasarlanan bir grme trdr. Bu yaklam kullanan aratrmaclar, farkl gruplar arasndaki bilinli, yarbilinli ve bilinsiz psikolojik ve sosyokltrel zellikler ve sreler hakknda tartarak renmeye abalamaktadrlar. Odak grup grmesi, aratrmacya rencilerle uygulama sreci boyunca sayca fazla oturumlar yapma ve aratrma iin yararl bilgiler elde etmesine olanak salar (Berg, 1998, 101). Bu kapsamda iki uzman gr de alnarak 6 soru hazrlanmtr. Bunlar, aratrmann nicel aratrma modeline uygulama srecine ilikin derinlemesine ve ayrntl bilgi elde etmek iin tasarlanm sorulardr. Ancak sayfa snrlamas nedeniyle sz konusu sorular, a) rencilerin bu uygulamadan nceki renim hayatlarna ilikin grleri, b) kullanlan ynteme ilikin dnceleri ve c) srecin kendilerinde bir evre bilinci yaratp yaratmadna ynelik deerlendirmeleri konu balklarndan olumak zere e indirilmitir. Sorular, Pattonn (2002) yapt snflamaya gre katlmclarn, eylemlerine ve davranlarna kar olan deerlerini, yarglarn ve dncelerini sorarak, bilisel ve yorumlama srelerini anlamay amalayan soru trne (dnce ve deer sorular) girmektedir (350). almaya katlan ve 6 gruba ayrlan 33 rencinin tamamyla yaplan grme sreci, rencilerin izinleri alnarak, sesli ve grntl olarak kayt edilmitir. rencilerden iki defa probleme dayal renme uygulamasyla ilgili dncelerini ieren yazl dokman toplanmtr. Dokmanlar iki ierikle hazrlanmtr. lk toplananlar grubun, ikincisi ise rencilerin kiisel dncelerini yanstan belgelerdir. Bogdan ve Biklen (1992, 132), kiisel dokmanlar, bireyin eylemlerini, deneyimlerini ve inanlarn tanmlayan birincil tekil ahs dilinin kullanld herhangi bir anlatm tarzn ieren belgeler olduunu savunmaktadr. Patton (2002), dokmanlarn, gzlemle elde edilemeyecek bilgilerin aratrmac tarafndan toplanmasn mmkn kldn ortaya koymaktadr. 2.4. Deneysel Uygulama Basamaklar 1. Deney ve kontrol gruplar rasgele atanm, deney ve kontrol gruplarnn seiminde rencilerin nceki yllara ait baar puanlar ve bireysel farkllklar dikkate alnmamtr.
u Blent Alagz
2. 07.10.2008 tarihlerinde deney grubu rencilerine probleme dayal renme yntemi hakknda aratrmac tarafndan bilgilendirici bir sunum yaplm ve bu retim srecinin zellikleri tantlmtr. 3. Aratrmac tarafndan probleme dayal renme oturumlarn ynetmek ve deerlendirmek zere bir alma dosyas hazrlanmtr. Bireysel deerlendirme formlar gnlk olarak deerlendirilmitir. Deney ve kontrol gruplarnn aratrma deikenleri ve nbilgiler asndan denk olup olmadnn belirlenmesi amacyla her iki gruba evre baar testi, Heppnerin problem zme envanteri ve yaratclk lei uygulanmtr. 4. Kontrol grubunda evre sorunlar corafyas dersi, ders sorumlusunun planlad ekilde ve geleneksel retim yntemlerine uygun olarak ilenmi, bu grubun alma programna mdahale edilmemitir. Deney grubundaki uygulama ise aratrmac tarafndan yrtlm ve aratrma kapsamndaki probleme dayal renme yntemine uygun yntem, teknik ve etkinliklerin uygulanmas planlanmtr. 5. Deney grubu rencilerinin deney ilemi (oturumlar) sresince gelimelerini deerlendirebilmek iin grup iindeki rencinin kiisel deerlendirilmesi formlar rencilere datlmtr. rencilerin doldurduu formlar incelenerek sre ierisindeki gelime ve kazanmlar deerlendirilmitir. Yksekrenim haftalk evre Sorunlar Corafyas dersi 2 saattir. Uygulama, blok ders olarak 22,5 saat sren oturumlar eklinde yrtlmtr. 6. 33 renciden oluan deney grubu, 6 ve 7er kiilik gruplara ayrlarak toplam 6 grup oluturulmutur. Oluturulan bu 6 gruptan her birine uygulamann ilk blmn, 7 Ekim ile 11 Kasm 2008 tarihleri arasnda (5 hafta) k (Diamond, 2006) adl kitaptan uyarlanan ilk senaryo oluturmutur. 25 Kasm ile 23 Aralk 2008 tarihleri arasnda ise (4 hafta) her bir grubun Trkiye Cumhuriyeti hkmeti olarak lkenin temel evre sorunlarna ynelik neriler getirdikleri ikinci senaryo uygulamas yaplmtr. renciler bu zaman aralnda gelitirdikleri problem ve hipotezlere cevap arayarak almalarn ekillendirmiler ve bunlar snf ortamnda sunmulardr. Her bir sunumun ardndan bir tartma ortam yaratlmtr. Senaryolarn tam metinleri Ekler ksmnda verilmitir (Ek 1). 7. Birinci blmn ardndan (5. hafta) deney grubundaki her bir grup, ilk senaryo srecine dair dncelerini raporlatrarak aratrmacya vermilerdir. Ayrca ikinci blmn balamasndan nce yaplan grmelere deney grubu rencilerinin tamam katlmtr. Uygulamann sona erdii dokuzuncu haftada ise her renci uygulamann yapld dnemi bireysel olarak deerlendirmi ve bunu yazya dkerek aratrmacya vermitir. Gerek deneysel uygulama sreci ve gerekse grmeler, rencilerin izni alnarak, sesli ve grntl olarak kayt altna alnmtr. Uygulamann son haftasnda tm kaytlar rencilere datlmtr. Kontrol grubunda dersin ileni sreci ise aratrmac tarafndan dersin retmeni ile grlerek takip edilmitir. 2.5. Verilerin Analizi 2.5.1. Nicel Aratrma Modelinden Elde Edilen Verilerin Analizi: Problemlerin aratrlmasnda parametrik testler olan eletirilmi rnekler t-testi (paired samples t-test) ve bamsz rnekler t-testi (independent samples t-test) kullanlmtr. almada yer alan analizler SPSS 16.0 paket program kullanlarak elde edilmitir.
2.5.2. Nitel Aratrma Modelinden Elde Edilen Verilerin Analizi Gzlem: Uygulama srecinin sesli ve grntl olarak kayda alnmas, aratrmacnn gzlemden elde edilen verileri yorumlamasnda byk bir kolaylk salamtr. Elde edilen veriler, almann nitel aratrma modeline ynelik hazrlanan sorular iin zmlendikten sonra kodlanarak yorumlanmtr. Grme: Grmeden elde edilen verilerin zmlenmesinde tematik zmleme teknii kullanlmtr. Tematik analizde, Yldrm ve imekin (2006) nerilerinden yararlanlarak, u aamalar izlenmitir: Analiz iin bir ereve oluturma, tematik ereveye gre verilerin ilenmesi, bulgularn tanmlanmas ve bulgularn yorumlanmas. Analizde ama, elde edilen verileri, belirlenen temalara gre dzenlenmi ve yorumlanm bir ekilde okuyucuya sunmaktr. Bu erevede, toplanan veriler ncelikle mantkl ve anlalr biimde betimlenir, betimlenen veriler yorumlanr, bulgular arasndaki neden sonu ilikisi irdelenir ve aratrmac tarafndan yorumlanarak bu yorumlara tartma ksmnda yer verilir. Bu erevede sesli ve grntl kayda alnan renci fikirleri, anlatm bozukluklar ve hatal cmle kurulular dikkate alnmadan ve herhangi bir dzeltme yaplmadan, bilgisayar ortamnda yazl olarak kayda geirilmi ve temalar oluturulmutur. Grmeye katlan rencilerin isimleri, kullanlmasna izin vermelerine ramen, kodlanmtr. Kodlama, gruplarn ardk olarak sralanna (1, 2, 3, 4, 5 ve 6. grup) ve rencilerin konuma srasna gre (1 ve 2. renci) belirlenmitir. Bu durumda yorumuna yer verilen renciler; 1.1. birinci grubun birinci rencisi, 2.2. ikinci grubun ikinci rencisi ve 3.2. nc grubun ikinci rencisi eklinde metinde yer almlardr. Elde edilen veriler, temalar esas alnarak tekrar btnletirilmi ve yoruma hazr hale getirilmitir. Dokman Analizi: Dokman analizinde iki veriden yararlanlmtr. Uygulama srecine ynelik grup grleri ve kiisel deerlendirmeler. Bu metinlerdeki grler, ierik analizi yaplarak hazrlanan grme sorular balamnda kodlanm ve yorumlanmtr. 3. Bulgular 3.1. Nicel Aratrma Modeli Bulgular: Tablo 1de deney ve kontrol grubunun evre baar testine ait tanmlayc istatistiklerine yer verilmitir. Tablo 1. Deney ve Kontrol Grubunun evre Baar Testine Ait Tanmlayc statistikler
ntest GRUP DENEY KONTROL Toplam N 33 31 64 Ortalama 8,27 8,68 8,47 Standart Sapma 2,08 3,21 2,67 N 33 31 64 Sontest Ortalama 20,45 9,48 15,14 Standart Sapma 2,30 2,94 6,11
Tablo 1de grld gibi deney grubunda 33, kontrol grubunda ise 31 birey yer almaktadr. Deney grubunda evre baar ntest ortalamas 8.27 iken sontest ortalamas 20.45 olarak elde edilmitir. Kontrol grubunda ise evre baar ntest
u Blent Alagz
ortalamas 8.68 iken sontest ortalamas 9.48dir. Her iki grupta da sontest puanlarnda bir art olmakla birlikte bu art deney grubunda daha ak bir ekilde grlmektedir. Tablo 2de deney ve kontrol grubunun problem zme leine ait tanmlayc istatistiklerine yer verilmitir. Tablo 2. Deney ve Kontrol Grubuna Ait Tanmlayc statistikler
nprob GRUP DENEY KONTROL Toplam N 33 31 64 Ortalama 68,73 69,61 69,15 Standart Sapma 17,78 18,21 17,85 N 33 31 64 Sonprob Ortalama 65,15 72,23 68,57 Standart Sapma 12,99 17,94 15,86
Tablo 2de de grld gibi deney grubunda problem zme lei n uygulama ortalamas 68.73 iken son uygulama ortalamas 65.15 olarak elde edilmitir. Kontrol grubunda ise n uygulama ortalamas 69.61 iken son uygulama ortalamas 72.23dr. Deney grubunda ortalama deerde bir miktar azalma grlrken kontrol grubunda tam tersine bir miktar art gzlenmektedir. 3.2. Nitel Aratrma Modeli Bulgular: Bu blmde, rencilerin grme sorularna verdikleri cevaplardan, kamera ekimlerinden ve yazl dokmanlardan elde edilen bulgulara ve bunlarla ilgili yorumlara yer verilmitir. 1.soru: Bu uygulamaya balamadan nceki ders ilenii hakkndaki dncelerinizi anlatr msnz? Bu soruya rencilerin yaklamlar, bak alar ve setikleri kelimeler ayn olmasa da ortaya kan ortak yorumlardan birisi, kendilerine anlatlan niversite ortamyla karlatklar ortamn birbirinden ok farkl olmas sonucu yaadklar hayal krkldr. renciler, lisedeki retmenleri tarafndan niversite eitimine ynelik anlatlanlar arasnda unlarn olduunu savunmaktadrlar; niversitedeki derslerde renciler dncelerini zgrce ifade edilebilmekte ve tartabilmektedirler. Yine niversitede renci merkezli bir eitim anlay vardr. Ancak karlatklar niversite gereinin ok daha farkl ve olumsuz olduunu vurgulamaktadrlar: Eeee liseden hocalarmz hep bi ey eeee bize ey derdi, ite niversiteye gitar vardr, imler vardr oturursun falan. ark sylersin. Hep byle eyler sylerdi. Hani zgrsn, fikrini sylersin, ite derse istediin zaman gidersin, istediin eyi yaparsn gibi bi imaj izilmiti, bilmiyorum bizim dnemimizde belki yleydi. Onu bulamadm bi defa. Eeee geldiim zaman daha doluydum bilgi asndan. SS bilgilerim daha youn, daha tazeydi. u an hi bi ey bilmiyorum. Benim zamanm ald, bilgilerimi ald. Eletiriyorum bu konuda. (6.1). rencilerin zerinde durduklar dier bir nokta da retim elemanlarnn genel olarak kendilerine kar takndklar tavrlardr. Bu noktada zellikle kalma korkusu ve retim elemanlarnn snavlar bir silah gibi kullanma anlaylar ne
kmaktadr. Derslerde ve snavlarda dncelerini ifade etmede zgr olamadklarn savunmaktadrlar. retim elemanlarnn istedikleri dorultuda ders ilendiini ve snavlarda da onlarn fikirlerini yanstan cevaplar verdiklerini anlatmaktadrlar: imdi yle syliyim, ok iyi hatrlyorum niversite birde bir hocamz vard. yle bir dn eeee sz vard:Sylediiniz her eyi sylemekte zgrsnz, fakat benim dncemle ters olduu zaman kalrsanz amayn diye bir sz var. Yani biz konuacaklarmz veya tartacaklarmz hocann dncelerine gre sylemek zorundayz. Snavda da bunlar yapmak zorundasn. Yani, bir hoca eer Atatrkyse, Atatrk, sacysa ya da, olabildiince Atatrk ve saduyu eee, sacl n planda tutuyoruz. Yani, ok iyi biliyorum, derse, snava girdiim zaman hibir ey bilmesen bile vatanmillet-Sakaryayla ben 80 aldm bilirim. (2.2). Son olarak da byle bir ortamda renci merkezli eitim anlayndan bahsedilemeyeceini ve derslerin retmen merkezli bir anlayla ilendiine dair inanlar ortaya konmaktadr: Ben niversiteye gelmeden nce yle diyordum. Eitim olarak rencinin merkezde olduu, mesela rencinin kendinin aktif olarak yer ald, yani kendini ifade edebildii bir yer olarak dnyordum. Ama byle olmadn grdm. Nasl dersek mesela hocamz geliyor biz oturuyoruz, anlatp gidiyor. Bunu yl olarak dndmz zaman yani ka ders karabiliriz ki bizim aktif olduumuz? lk olarak geldik hoca anlatyor. Ne verdiini dnmyor sadece anlatp gidiyor. Byle dndm zaman ben niversiteyi kayp olarak dnyorum. Hocalardan bir ey almyorum. (1.1). Birinci soruya verilen cevaplar, niversite deneyimlerinin rencilerin beklentilerini karlamadn, gerek derslerdeki ve gerekse snavlardaki performansn byk oranda retim elemannn dncesi dorultusunda davranmaya bal olduunu ve niversitede renci merkezli eitimden bahsedilemeyeceini, bunun yerine byk oranda retmen merkezli bir eitim anlaynn niversitede (kendi blmleri genelinde) egemen olduunu ne karmaktadr. 2. Soru: Bu uygulamadaki ders ileni ynteminin dier derslerden farkl olduunu dnyor musunuz? Probleme dayal renme (PD) yntemi ve yaplacak olan uygulamann anlatld ilk oturumda ortaya kan olumsuz dnceler rencilerin ortak grdr. Yorumlara bakldnda renciler nce bu uygulamay bir yk olarak grmler, olumsuz tepkiler gstermilerdir: lk bata eee houma gitmemiti. Hatta dersin arkadalar sylediinde aman dedim yani bu, ne diyo bu Blent hoca dedim. i yok mu bi de bunla m uracaz biz dedim yani. Snava hazrlanyoruz dedim, bunlarla m uracaz dedim. (5.1). lk ders, dedim anlatt, te birini yaparsa iyi dedim yani. nk okulu biliyom, snf biliyom, heralde dedim yani kimse bi ey yapmaz hoca da vazgeer gibi dndm. (5.2).
178
u Blent Alagz
Ancak devam eden srete bu olumsuz duygular deimeye balamtr: Ama bu ders o kadar farkl ki Belki u ana kadar nnde kitap grmediim insanlar, yaz yazarak ya grmediim arkadalarm hepsi bi ey iin byle abalyo, bi eyler sylyo ve o ortamda almamak imknsz. Herkes bi fikir atyo ortaya ve siz bi kede yle oturmanz mmkn diil. Siz de almak istiyosunuz ve bu gnlden oluyo. Herkes glerek alyo ki kaytlarda vardr glerek elenerek alyoruz. (4.1) Tartma ortamna yabanclk, tartamama, tartmay bilmeme rencilerin zerinde anlatklar bir zeletiri olarak bu soruya verilen cevaplarda ortaya kmtr. renciler kendilerini eletirseler de, bu durumun kkenlerinin aslnda eitim-retim anlaynda yattn savunmaktadrlar: Hocam, bu ders yani ilk defa bizim karlatmz ve eminim ki herkesin karlat snfta herkesin karlam olduu ilk ders. Hani tartma olur, hatalarmz olur. nk bilmiyoruz hocam ya. Hocam tartmay bize farkl rettiler. Yani bana daha dorusu farkl rettiler. Tartmay konuarak deil, baka trl rendik tartmay. (3.1). 3. Soru: Bu uygulama kapsamnda tartp zmeye altnz problemin sizde evre bilincine ynelik bir fark yarattna inanyor musunuz? Bu soruya verilen cevaplar, yorumlarda genel olarak bir fikir birliine varlm olmakla beraber, ayrntlara inildiinde kiisel baz yorum farkllklarn ortaya koymutur. Bu durum nitel aratrma modelinin zellikleri gz nnde bulundurulduunda gayet doaldr. Zira burada sz konusu olan rencilerin sorulara, gemi deneyimlerini ve kiisel dncelerini yanstarak, verdikleri cevaplardr. Bunlara bakldnda, tm renciler bu uygulamann kendilerinde bir evre bilinci yarattn veya zaten var olan baz kayglarn pekitiini vurgulamaktadrlar: Evet, inanyorum. Mesela ben televizyonu eskiden kumandasndan kapatr da yatardm. imdi dmesinden kapatp yatyorum. nk artk orda k yand srece elektrik harcanyomu. Bunu daha nce biliyodum ama bu kadar nemsemiyodum. Mesela bula biz elde ykyoruz. Bulaklar baka yere koyarken su akyo, akmasn diye kapatyorum. nceden akyodu. Orda leen doluyodu falan. (2.1). Gnlk yaama dair kimi davran deiikliklerinin yannda daha geni lekli faaliyetlere gnll katlmlar da bu alma kapsamnda ortaya kmaktadr: Ankara bi bykehir belediyesinin bi almas vard ki bu yeni bi alma deil. Bu ok zamandr, bu geridnm oluyo, ok zamandr gndemde olan bi ey ama hi byle ok fazla dikkatimi ekmiyodu. Kapya geldiler, anlattlar falan byle ok ilgiyle dinledim. Ondan sonra ite eeee poetleri ayr ayr ko, koyup saat ona kadar eeee kapnzn nne koyarsanz belediye tarafndan toplanacaktr falan dedi. Ben o gn ite dolaptaki byle s, az kalm st eylerini falan boalttm byle meyve suyu kaplar, kola kaplarn falan vard, onlar boalttm, ayr bir poette. Saat onda yani ben normalde yle bi ey iin uramam. Saat onda oraya koydum, kapnn nne. Bunun da etkisi olmu olabilir. (3.2).
179
3. soruya verilen cevaplar, rencilerin tamamnda bir evre bilincinin olutuunu veya evre sorunlarna kar eitli ekillerde olumu bir takm kayglarn bu uygulama kapsamnda daha anlaml bir hale geldiini ortaya koymaktadr. rencilerin 2. senaryo uygulamasn ve deneysel almann tmn deerlendirdikleri yazl dokmanlarn incelenmesi sonucu ulalan dnceleri, artk tartmay rendikleri, dersin kendilerine gvenlerini arttrd, bilgilerin daha kalc olduu ve lke ve dnya evre sorunlar hakknda bilgi sahibi olduklardr: Dersin ilk balarnda tartmay, birbirimizi dinlemeyi 4. snf olmamza ramen beceremiyorduk. Son derslerde ise birbirimizi dinliyor, karlkl konuabiliyorduk. (3.2). Dersin ikinci blmnde ise daha ok neler yapabileceimizi grdk. Bu bir anlamda bana gven verdi (1.1). Dersin gncel konularla da rtmesi daha kalc olmasna ve konular zerinde analiz, deerlendirme basamaklarnn da yaplmas, daha dorusu yaptrlmas, dersi canlandrm, yaama geirmitir. (1.2). Bakanlklar ve Paskalya adas bize lke ve dnya evre sorunlar hakknda nemli bilgiler verdi. Bu ekilde evremize daha duyarl olduk. (2.1). rencilerin sorulara verdikleri cevaplar birlikte deerlendirildiinde, bu blmden elde edilen sonularla almann nicel aratrma modeli ksmndan elde edilenlerin birbirini tamamlad grlmektedir. renciler niversitedeki derslerin genel olarak retmen merkezli olduunu, zgr bir tartma ortamndan bahsedilemeyeceini savunarak geleneksel retim yntemlerini eletirmektedirler. Probleme dayal renme ynteminin ise ok farkl olduunu, retmen merkezli eitim anlaynn yerini renci merkezli bir renme yaklamnn hkim olduunu, dncelerini rahata syleyebildiklerini, bunun sonucunda kendilerinde evre bilincinin olutuunu, zaten var olan kimi kayglarn daha salam bir temele oturduunu savunmaktadrlar. 4. Yorum Yorum blmnde nce nicel ve ardndan nitel aratrma modeli yntemlerinden elde edilen veriler yorumlanacaktr. 4.1. Nicel Aratrma Modeli Verilerinin Yorumlanmas: Aratrmann nicel aratrma modeli yntemlerinden elde edilen bulgular, deney grubunda evre baar ntest ortalamasnn 8.27 puan ve sontest ortalamasnn da 20.45 puan olduunu gsterirken, kontrol grubunun ntest ortalamasnn 8.68 puan ve sontest ortalamasnn da 9.48 puan olarak gerekletiini ortaya koymaktadr. evre baar sontest puanlarnda bir artn her iki grupta da gereklemesine ramen, bu artn deney grubunda daha belirgin olduu sylenebilir. Bu durum, uygulanan probleme dayal renme ynteminin, kontrol grubu ortalamalarnda bir art olmasna ramen, deney grubunun ortalamalarnda daha fazla bir arta neden olduu ve dolaysyla yntemin geleneksel yntemlere gre daha baarl bir sonu verdii eklinde yorumlanabilir. Alan yaznda probleme dayal renme ynteminin (PD) rencilerin baarlarn nasl etkilediine ilikin almalar yukardaki yorumu dorular nitelik180 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Blent Alagz
tedir. Nitekim ifti vd., (2007) ve Deveci (2003), deneysel almalarnda probleme dayal renme ynteminin uyguland deney grubu ile geleneksel retim yntemlerinin uyguland kontrol grubundaki rencilerin akademik baarlar arasnda deney grubu lehine anlaml bir farklln olduunu kantlamlardr. Bu durumu ise PD ynteminin rencilerin akademik baarlarn artrd anlamna geldii eklinde yorumlamlardr. Aratrma bulgular, deney grubunda problem zme lei n uygulama ortalamasnn 68.73, son uygulama ortalamasnn ise 65.15 puan olarak elde edildiini gstermektedir. Kontrol grubunda ise n uygulama ortalamas 69.61 iken son uygulama ortalamas 72.23 puandr. Deney grubunda ortalama deerde bir miktar azalma grlrken kontrol grubunda tam tersine bir miktar art gzlenmektedir. Bu durum, problem zme leinin puanlamasnda dk puanlar problemleri zmede etkililii, yksek puanlar ise problemler karsnda etkili zmler bulamamay gsterdii gz nne alndnda, probleme dayal renme ynteminin rencilerin problem zme becerilerinin artrlmasnda geleneksel retim yntemlerine gre daha etkili olduu eklinde yorumlanabilir. Yukardaki bulgularla uyumlu bir sonuca Khoiny (1995) ulamtr. Probleme dayal renme (PD) yntemiyle geleneksel retim yntemlerini karlatrd aratrmasnda, probleme dayal renmenin uyguland deney grubunun, geleneksel yntemin uyguland kontrol grubuna gre ok daha baarl olduunu ve probleme dayal renmenin problem zme becerilerini gelitirdiini ifade etmitir. 4.1. Nitel Aratrma Modeli Verilerinin Yorumlanmas: Aratrmann nitel aratrma yntemlerinden (odak grup grmeleri, yazl dokmanlar ve kamera grntleri) elde edilen bulgular, nicel aratrma modeli bulgularn destekler niteliktedir. rencilere yneltilen birinci soruya geleneksel eitim anlayn eletirmekte, retim elemanlarnn dncelerinin hem derslerde ve hem de snavlarda kendilerini olumsuz etkileyen temel etkenlerden birisi olduunu dile getirmektedirler. Lise retmenleri ve evrelerinden edindikleri niversite algsyla yaayarak grdkleri ortamn birbirinden ok farkl olduunu ve hayal krkl yaadklarn, hatta niversitede geen yllarn kayp yllar olarak deerlendirdiklerini anlatmaktadrlar. Bu tabloyu yaratan en temel etken olarak da retmen merkezli eitim anlayn gstermektedirler. kinci sorunun cevabn oluturan probleme dayal renme (PD) yntemine ilikin yorumlar, her ne kadar yntemin ve uygulamann ierii hakknda bilgi verildii oturumda inanmama, yk olarak grme, ksa srede vazgeer gibi olumsuz duygular olsa da, tamamen olumludur. Bunun en temel sebebi, rencilerin bu yntemi karlatracak herhangi bir baka yntemin, anlayn ya da yaklamn olmadn vurgulamalardr. Bunun bir ilk olduunu, srecin gayet iyi iletildiini, dncelerini zgrce dile getirebildiklerini belirtmilerdir. Tartma konusunda ilk oturumlarda ciddi skntlar yaansa da bunun son haftalara doru aldn ve artk karlarndaki arkadalarnn fikirlerine sayg duymay rendiklerini anlatmaktadrlar. niversite eitim dnemlerinin ilk ylnda dersleri byle ileyemediklerini, konumaya ve fikirlerini belirtmeye ekindiklerini, bu durumun rencinin merkezinde olmad klasik eitim anlayndan kaynaklandn sylemektedirler.
181
PD ynteminin kendilerinde evre bilinci yarattn veya evre sorunlarna kar var olan baz kayglarn arttrdn 3. sorunun cevab olarak yorumlayan renciler, konuya bireysel yaamlarndan rnekler vererek yaklatklar iin, bunun gnlk yaamlarna yansmalarn farkl ekillerde ortaya koymulardr. Televizyonu bekleme konumuna almayp tamamen kapatmak, elektrik ve su sarfiyatn azaltmaya ynelik nlemler almak, kamu kurumlarnn almalarna bilinli olarak katlmak rnek olarak verilebilir. Uygulama srecinin sonunda (9. hafta) toplanan yazl dokmanlarda renciler, geride kalan zaman dilimini deerlendirmilerdir. Yukarda bahsedilen dncelere ek olarak PD ynteminin karsndaki arkadann fikirlerine sayg duymay rendiklerini, kendine gven duygusunun gelitiini, rendikleri bilgilerin daha kalc olduu, lke ve evre sorunlarna ynelik bilgi sahibi olduklarn belirtmilerdir. Trkiyede probleme dayal renme (PD) yntemine ve evre bilincine ilikin nicel ve nitel aratrma modellerinin bir arada kullanld bir almaya alan yaznda rastlanmamtr. Akpnar ve Erginin, PD yaklamna ynelik renci grlerini deerlendirdii ve sadece nitel aratrma modeli yntemlerini kulland almas bu konuda yaplm tek almadr. Bu almada Trkiyede eitim fakltelerinde PD yaklamna ynelik uygulamal almalarn ok az olduu, sz konusu almalarda genel olarak rencilerin baarlar zerinde durulduu, bu yaklama ynelik renci grlerine ise yer verilmedii savunulmaktadr. Ergine gre renciler PD yaklamn, geleneksel retime gre daha fazla renci merkezli olduu eklinde deerlendirmektedir (2005, 12). Probleme dayal renme yntemini nitel ve nicel aratrma modeli yntemlerini kullanarak uygulayan Kwan ve So (2008), nitel verilerin PD programnda rencilerin evre renimi sreci ve alnan sonulara ynelik daha ayrntl bir anlayn gereklemesinde kendilerine olanak saladn ortaya koymulardr (96). Paul ve Volk (2002), aratrma sorusuna ynelik retmen alglarnn daha ayrntl olarak anlalmasn salamak amacyla nicel ve nitel aratrma modellerini bir arada kullanmlardr (12). Chiriac (2008) almasnn amacna ulaabilmek amacyla nitel ve nicel aratrma modelleri yntemlerinin bir araya gelmesinden oluan oklu bir strateji kullanmtr (511). 5. Sonular Nicel ve nitel aratrma modelleri yntemlerinin bir arada kullanld bu karma yntemler aratrmasnda, probleme dayal renme yntemi ile geleneksel retim yntemlerinin retmen adaylarnn akademik baarlar ile problem zme becerileri zerindeki etkisi karlatrlmtr. Nicel aratrma modeliyle elde edilen saysal veriler ve nitel aratrma modeliyle elde edilen renci yorumlaryla elde edilen veriler, birlikte deerlendirilmi, bu da aratrmacya konuya ilikin daha ayrntl bilgilere ve yorumlara ulama imkn salamtr. Aratrmann nicel aratrma modeli blm probleme dayal renme ynteminin hem akademik baar hem de problem zme becerisi zerinde, geleneksel retim yntemlerine gre daha baarl sonular verdiini ortaya koymutur. Nitel aratrma modeli blmnde de benzer veriler elde edilmitir. renciler, probleme dayal renme (PD) yntemiyle geleneksel eitim anlayn karlatrarak olumlu ve olumsuz eletirilerini
u Blent Alagz
dile getirmilerdir. Geleneksel retim yntemlerine ynelik ortak eletirileri hayal krkl, retim elemanlarnn olumsuz tutumlar ile niversitede aldklar eitimin retmen merkezli olduu konularnda younlamaktadr. PD hakknda herhangi bir olumsuz eletiri dile getirmeyip yntemi benimsediklerini, yntemin onlara tartmay rettiini, dnyadaki evre sorunlarna artk daha farkl bir bak asndan yaklatklarn ve bu dorultuda gnlk yaamlarnda baz davran deiikliklerinin meydana geldiini anlatmaktadrlar. 6. neriler Sosyal bilgiler disiplininin en temel amalarndan birisi rencilerin problem zme becerilerini gelitirmektir. Bunun iin de ncelikle st dzey renme becerileri (problem zme, eletirel ve yaratc dnme ve renmeyi renme becerisi) gelimi retmenlere ihtiya vardr. Dolaysyla bu alma retmen adaylarnn problem zme becerilerini test etmek ve gelitirmek amacyla yrtlmtr. Her ne kadar llmesi amalanmam olsa da rencilerin dier dnme becerilerini gelitirdikleri de (tartmay renme, problem durumuna yaratc zm nerileri getirme ve rendiklerini gnlk yaamda kalc hale getirme) gzlemlenmitir. alma kapsamnda rencilere verilen her iki senaryonun temelinde bir problem durumu vardr ve rencilerden bunlar zmeleri istenmitir. Ulalan sonulara bakldnda yntemin ncelikle dier corafya derslerinde ve genel olarak da sosyal bilimlerde uygulanmas nerilmektedir. Yerli ve yabanc alan yazna bakldnda, nicel ve nitel aratrma modellerinin bir arada kullanld alma says yetersizdir. Aratrmacya salad avantajlar gz nne alndnda bu tr alma saysnn artrlmas nemli bir ihtiya olarak ortaya kmaktadr.
Kaynaka AKPINAR, Ercan ve ERGN, mer (2005). Probleme Dayal renme Yntemine Ynelik renci Grleri, nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, Cilt. 6, Say. 9, ss. 3-14. AZER, Samy, A. (2009). Problem-Based Learning in the Fifth, Sixth, and Seventh Grades: Assessment of Students Perceptions, Teaching and Teacher Education, Vol.25 , Issue. 8, ss. 10331042. BERG, Bruce, L. (1998). Qualitative Research Methods for the Social Sciences, Allyn and Bacon, USA. BEER, Aye, METE, Samiye ve SARI, Hatice, Yldrm (2004). Probleme Dayal renmede Eitim Ynlendiricisi Nasl Olmal?, Cumhuriyet niversitesi Hemirelik Yksekokulu Dergisi, Cilt. 8, Say. 2, ss. 32-38. BOGDAN, Robert, C. ve BIKLEN, Sari, Knopp (1992). Qualitative Research for Education: An Introduction to Theory and Methods, Allyn and Bacon, USA. BYKZTRK, ener, AKMAK, Ebru, Kl, AKGN, zcan, Erkan, KARADENZ, irin ve DEMREL, Funda (2008). Bilimsel Aratrma Yntemleri, PEGEM AKADEM, Ankara. CHIRIAC, Eva, Hammar (2008). A Scheme for Understanding Group Processes in Problem-Based Learning, Higher Education, Vol. 55, ss. 505518. CRESWELL, John, W. (1994). Qualitative & Quantitative Approaches, SAGE Publications, California, USA. AKICIOLU, Raziye, Oban ve BULDAN, smail (2007). Probleme Dayal renme ve Corafyada Bir Uygulama Yaklam, Seluk niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Edebiyat Dergisi, Say. 17, ss. 231244.
183
Probleme Dayal renme Ynteminin Sosyal Bilgiler retmen Adaylar zerine Etkisi u AM, Sabahattin ve TMKAYA, Songl (2008). Kiileraras Problem zme Envanteri Lise rencileri Formunun Geerlik ve Gvenirlik almas, Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, Cilt. 5, Say. 2, ss. 117. FT, Sabahattin, MEYDAN, Ali ve EKTEM, Il, Snmez (2007). Sosyal Bilgiler retiminde Probleme Dayal renmeyi Kullanmann rencilerin Baarsna ve Tutumlarna Etkisi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say: 17, ss. 179190. DALHGREN, Madeleine, Abrandt ve BERG, Gunilla (2001). Questioning to learn and learning to question: Structure and function of problem-based learning scenarios in environmental science education, Higher Education, Vol. 41, ss. 263- 282. DENZIN, Norman, K. ve LINCOLN, Yvonna (1998). The Landscape of Qualitative Research: Theories and Issues, SAGE Publications, Inc, California, USA. DEVEC, Handan (2003). Sosyal Bilgiler Dersinde Probleme Dayal renmenin rencilerin Derse likin Tutumlarna, Akademik Baarlarna ve Hatrlama Dzeylerine Etkisi, Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar, No. 87, Eskiehir. DIAMOND, Jared (2006). k. Medeniyetler Nasl Ayakta Kalr ya da Yklr? TMA Yaynlar, stanbul. DCLE, Ouz, ABACIOLU, Hakan, AKALIN, Elif, ATABEY, Nee, MRAL, Sha, MUSAL, Berna ve SARIOLU, Slen (2002). Probleme Dayal renim, Dokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Eicilerin Eitimi Komitesi, Dokuz Eyll Yaynlar, zmir. DODD, Lorna (2007). The Impact of Problem-Based Learning on the Information Behavior and Literacy of Veterinary Medicine Students at University College Dublin, The Journal of Academic Librarianship, Vol. 33, No. 2, ss. 206216. EDWARDS, Suzy ve HAMMER, Marie (2006). Lauras Story: Using Problem-Based Learning in Early Childhood and Primary Teacher Education, Teaching and Teacher Education, Vol. 22, ss. 465477. EVENSEN, Dorothy, H., GLENNON, Jill, D. Salisbury ve GLENN, Jerry (2001). A Qualitative Study of Six Medical Students in a Problem-Based Curriculum: Toward a Situated Model of Self-Regulation, Journal of Educational Psychology, Vol. 93, No. 4, s. 659-676. FOGARTY, Robin (1997). Problem-Based Learning and Other Curriculum Models for the Multiple Intelligences Classroom, Skylight Professional Development, USA. GIVEN, Lisa, M. (2008). The SAGE Encyclopedia of Qualitative Research Methods, SAGE Publications, California, USA. GREENE, Jennifer ve CARACELLI, Valerie, J. (1997). Defining and Describing the Paradigm Issue in Mixed-Method Evaluation, New Directions for Evaluation, No. 74, Summer 1997, ss. 517. GNHAN, Berna, Cantrk ve BAER, Nee (2009). Probleme Dayal renmenin rencilerin Eletirel Dnce Becerilerine Etkisi, Trk Eitim Bilimleri Dergisi, Bahar 2009, Cilt. 7, No. 2, ss. 451482. HANSEN, James, D. (2006). Using Problem-Based Learning in Accounting, Journal of Education for Business, March/April 2006, Vol. 81, No. 4, ss. 221224. HOWARD, Judith, B. (1999). Using a Social Studies Theme to Conceptualize a Problem, The Social Studies, July/August 1999, ss. 171-176. KALTAKCI, M. Y., ARSLAN, M. H. (2004). naat Mhendislii Eitiminde Probleme Dayal renme Yntemi, I. Ulusal Mhendislik Kongresi, Eski Foa, zmir. KATKAT, Dursun ve MIZRAK, Orcan (2003). retmen Adaylarnn Pedagojik Eitimlerinin Problem zme Becerilerine Etkisi, Milli Eitim Dergisi. Bahar 2003, Say 158. KHOINY, Farideh Esfandiary, (1995). The Effectiveness of Problem Based-Learning in Nurse Practitioner Education, University of Southern California, (Yaynlanmam Doktora Tezi), USA. KWAN, Tammy ve SO, Max (2008). Environmental Learning Using a Problem-Based Approach in the Field: A Case Study of a Hong Kong School, International Research in Geographical and Environmental Education, Vol. 17, No. 2, ss. 93113. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
184
u Blent Alagz LAMBROS, Ann (2002). Problem-Based Learning in K-8 Classrooms, Corwin Press, Inc. California, USA. LUO, Mingchu ve DAPPEN, Leon (2005). Mixed-Methods Design for an Objective-Based Evaluation of a Magnet School Assistance Project, Evaluation and Program Planning, Vol. 28, ss. 109118. MENNIN, Stewart (2007). Small-Group Problem-Based Learning as a Complex Adaptive System, Teaching and Teacher Education, Vol. 23, ss. 303313. MERCIER, Julien ve FREDERIKSEN, Carl. H. (2007). Individual Differences in Graduate Students Help-Seeking Process in Using a Computer Coach in Problem-Based Learning, Learning and Instruction, Vol. 17, ss. 184-203. MOROYE, Christy, M. (2007). Greening Our Future: The Practices of Ecologically Minded Teachers, Denver University (Yaynlanmam Doktora Tezi), USA. PATTON, Michael, Quinn (2002). Qualitative Research & Evaluation Methods, Sage Publications, California, USA. PAUL, Gina ve VOLK, Trudi, L. (2002). Ten Years of Teacher Workshops in an Environmental Problem-Solving Model: Teacher Implementation and Perceptions, The Journal of Environmental Education, Vol. 33, No. 3, ss. 1020. REYNOLDS, Frances (1997). Studying Psychology at Degree Level: Would Problem-Based Learning Enhance Students Experiences? , Studies in Higher Education, Vol. 22, No. 3, 263-275. SHAW, Ian, F., GREENE, Jennifer, C., MARK, Melvin. M. (2006). The SAGE Handbook of Evaluation, Sage Publications Ltd, London, USA. SAID, Aini, Mat, YAHAYA, Nurizan and AHMADUN, Fakhrul-Razi (2007). Environmental Comprehension and Participation of Malaysian Secondary School Students, Environmental Education Research, Vol. 13, No. 1, ss. 17-31. SANDELOWSKI, Margarete (2000). Combining Qualitative and Quantitative Sampling, Data Collection, and Analysis Techniques in Mixed-Method Studies , Research in Nursing & Health, Vol. 23, ss. 246-255. SARDOAN, Mehmet, E., KARAHAN, T., Fikret ve KAYGUSUZ, Canani (2006). niversite rencilerinin Kullandklar Kararszlk Stratejilerinin Problem zme Becerisi, Cinsiyet, Snf Dzeyi ve Faklte Trne Gre ncelenmesi, Mersin niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, Cilt 2, Say. 1, ss. 7897. SAVIN-BADEN, Maggi (2000). Problem-Based Learning in Higher Education: Untold Studies, SRHE and Poen University Press, Buckingham, United Kingdom. SCRIPTURE, Jerome, D. (2007). Distributed PBL; A Study of Instructional Design Models, Methods and Tools Designers Use to Create Collaborative and Interactive Learning Environments, Capella University, (Yaynlanmam Doktora Tezi), USA. SMITH, Rachel, Spronken (2005). Implementing a Problem - Based Learning Approach for Teaching Research Methods in Geography, Journal of Geography in Higher Education, Vol. 29, No. 2, ss. 203-221. STEPIEN, William and GALLAGHER, Shelagh (1993). Problem-Based Learning: As Authentic As It Gets, Educational Leadership, Vol. 50, Issue 7, p25, 4p, 4bw. TASHAKKORI, Abbas and CRESWELL, John, W. (2007). The New Era of Mixed Methods , Journal of Mixed Methods Research, Vol. 1, No. 1, ss. 37. YILDIRIM, Ali ve MEK, Hasan (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri, Sekin Yaynclk, Ankara. WRIGHT, Sarah, PEARSON, Sandie, Suchet, and LLOYD, Kate (2007). An Interwoven Learning Exchange: Transforming Research - Teaching Relationships in the Top End, Northern Australia, Geographical Research, June 2007, Vol. 45, No. 2, ss. 150-157. ZEVIN, Jack. (2000). Social Studies for the Twenty-First Century: Methods and Materials for Teaching in Middle and Secondary Schools, Lawrance Erlbaum Associates, Publishers-London, USA. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
185
EK Senaryo 1: Paskalya Adasndaki k: Pasifik Okyanusunda Hollandal kaif Jacob Roggeveen aday Paskalya gnnde kefettii iin bu ad almtr Paskalya adndan bir ada vardr. Adann ierisinde bulunduu corafya Polinezya olarak adlandrlmaktadr. Ada halk, sebebi belirsiz bir dizi felaketin ardndan tarih sahnesinden silinmilerdir. Ada halk kabile rgtlenmesi eklinde yaamakta ve her kabileyi bir kabile reisi ynetmektedir. Reisler, ynetimdeki yerlerini ve bunun verdii avantajlar pekitirmek amacyla halka zenginlik ve refah vaad etmektedirler. Kabileler arasndaki rekabetin sonularndan birisi olarak reisler, daha byk ve gsterili heykel yapmak iin, adeta bir yar ierisine girmilerdir. Bu heykeller, be katl binalardan daha uzun, 270 ton arlnda 46 metre boyunda, uzun kulakl ve bacaksz insan gvdesi eklindedir. Bunlar bir volkanik kraterde bulunmulardr. Baz ykk heykeller 1994 ylnda 55 ton kaldrabilen bir vin yardmyla yeniden dikilmitir. Heykelin kaldrlmas eldeki modern makinelere ramen zor olmu, nk en byk heykel 88 ton arlndaym. Paskalya Adasnda ok eski zamanlarda yaayan Polinezya halknn vin, tekerlek, makine gibi aralar ya da ekmek iin hayvanlar yoktu. Heykelleri nakledip dikmek iin sahip olduklar tek ey insan gcyd. Roggeveen, adadaki heykelleri ilk grdnde Ta heykelleri ilk grdmzde ne diyeceimizi ardk; makine yapmalar iin ar, kaln keresteleri ve halatlar olmayan bu insanlar neredeyse 9 metre uzunluundaki bu heykelleri nasl dikebilmilerdi? demi. Adallar bu heykelleri dikmek iin hangi yntemi kullanm olurlarsa olsunlar, byk aalardan elde edilmi kaln kereste ve halatlara ihtiyalar vard. Oysa Paskalya adas, gzlemlendiine gre, bodur allardan baka tek bir aacn olmad bir yerdi. Harap olmu bu grnt ktlk ve verimsizlikten baka bir ey akla getirmiyordu. Peki buralarda olmas gereken onca aaca ne olmutu? Heykellerin says ve bykl, 18 ve 19. yzylda Avrupallarn karlat birka bin kiilik insan topluluundan ok daha fazlasn gerektiriyordu. Burann ok saydaki eski ahalisine ne olmutu? Oyma, nakliyat ve heykellerin dikilmesi ilemleri iin bu konularda uzmanlam iiler lazmd. Fakat Roggeveenin grd adada bcekten byk hayvan bulunmazken ve tek evcil hayvan tavukken, bu kadar insan nasl doyurulmu olabilirdi? Trkiye Cumhuriyeti Devletinin grevlendirdii bir grup bilim adam olarak greviniz bu olayn sebeplerini bulmaktr. Yukarda verilen bilgiler bir medeniyetin tarih sahnesinden silinmesine nasl sebep olmutur? Senaryo 2: a) Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti olarak lkenin balca evre sorunlarn belirleyerek zm nerilerinizi gelitiriniz. b) Kendinizi atanm bir sosyal bilgiler retmeni olarak dnn. Trkiyede halen devam eden bir evre sorununa ynelik sosyal bilgiler retmeni olarak ne gibi zm nerileri gelitirirdiniz?
186
u Blent Alagz
IMPACT OF PROBLEM BASED LEARNING METHOD ON CANDIDATE SOCIAL STUDIES TEACHERS*

Blent ALAGZ**
Abstract In this study, impact of problem based learning (PBL) and traditional teaching methods on gaining environmental consciousness of candidate social studies students was researched. Data were collected using both qualitative and quantitative research paradigms. In the section of the qualitative research paradigm, impact of PBL and traditional teaching methods on students academic achievement and problem solving ability was tested. In the section of the quantitative research paradigm which was added to get more detailed and valid results, students interpretations about PBL and traditional teaching methods and thoughts about whether PBL created an environmental consciousness on them were evaluated. In the end of the nine-month-practice some results which complete one another were obtained from both qualitative and quantitative research paradigms. It was determined that PBL is more successful than traditional teaching methods in terms of academic achievements and problem solving abilities of students. Students have negative critiques related with traditional teaching methods, while positive critiques about problem based learning method. They emphasize that PBL has improved their consciousness about environmental problems or increased their anxieties they already have in this issue. They also say that this method caused some behaviour changes in their daily life with examples. Key Words: Qualitative research paradigm, quantitative research paradigm, mixed methods research; problem based learning, traditional teaching methods
* Quantitative data of this study were taken from researchers PhD thesis. ** Research Assistant Dr.; Mustafa Kemal University, Faculty of Education, Department of Primary School Teaching. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 187
LKRETM SOSYAL BLGLER DERSNDE RENCLERN DEMOKRATK KAZANIMLARININ ETL DEKENLER AISINDAN NCELENMES
Nihat MEK*
zet Aratrmann amac, hazrlanan yeni sosyal bilgiler mfredat program dorultusunda ilkretim rencilerinin demokratik alkanlklar ve kazanmlar ne derece edindiklerini ortaya koymaktr. Aratrmada rencilerin demokratik tutumlar eitli deikenler asndan incelenmeye allm ve kan sonular SPSS 16.00 programnda deerlendirilmitir. almada rencilerin tutumlarn lmek amacyla bir n lek hazrlanm ve bu lekte toplam 25 madde yer almtr. Uzmanlarn grleri dorultusunda hazrlanan ve 62 renciye uygulanan n uygulama leinin gvenirlik katsays (cronbach alfa) .86 olarak tespit edilmitir. Gvenirlik katsays olduka yksek kan anketin, hibir maddesi deitirilmeden nihai lek olarak kabul edilmi ve toplam 126 ilkretim 2.kademe rencisine uygulanmtr. almann sonunda elde edilen bulgulara gre; ilkretim rencilerinin demokratik tutumlar cinsiyete ve renci ailelerinin aylk ortalama gelirlerine gre bir farkllama gstermitir. Bunun dnda rencilerin anne ve babalarnn eitim durumlar, rencilerin sahip olduklar karde saylar ile demokratik tutumlar arasnda anlaml bir farkllk tespit edilmemitir. Anahtar Szckler: Sosyal Bilgiler, demokrasi, demokratik tutum
Giri Demokratik ortamda birey, potansiyelini gelitirip kendini daha iyi tanma imkn bulabilir. Demokrasilerde hak, adalet, sorumluluk, bireysel bamszlk, eitlik, ak grllk, drstlk, hogr, i birlii, takdir gibi ilkeler bulunmaktadr. Bu ilkelerin, insan haklarnn kullanlmasnda tadklar nem nedeniyle bir tutum olarak, ilkretim andan itibaren bireylere kazandrlmas gerekmektedir. Eitici kollarn, okul aile birliinin, okul koruma derneinin ve onur kurulunun faaliyetleri demokrasi eitimine nemli lde yardmc olabilir.(Gren ve Karada,1997) Demokratik tutum, ksmen bireyin davran kalplar iinde bulunsa da, frsat ve imkn eitlii, zgrlk, dzen ve yasalar erevesinde genel bir hayat tarz olarak yaantya geirilemez ise toplumun ya da tek tek bireylerin adalet duygular zedelenebilir. yi ileyen bir dzende bireylerin adalet duygusu, zgrlk ve frsat eitlii ncelikle temel kltrleme kurumu olan eitim sayesinde yaantya dntrlp kazandrlabilir.(Bykkaragz vd.,1994)
Yrd. Do. Dr.; Kilis 7 Aralk niversitesi, Eitim Fakltesi, lkretim Blm, Sosyal Bilgiler Eitimi ABD. 188 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Nihat imek
Okullar ve snflar, insanlarn katlmc demokrasiye hazrland yerlerdir. nk insanlar yaptklar ve yaadklar eyleri daha iyi renirler. Bu ekilde yetiecek bilinli vatandalar, toplum kararlarna etkili bir ekilde katlp, hak ve sorumluluklarn yerine getirerek demokrasinin gelimesine ve hayat standardnn ykselmesine katkda bulunabilirler. Trk eitiminin temel amalarndan biri rencileri daha etkili, retken ve iyi bir vatanda olarak yetitirmek olduuna gre Trk eitim sisteminin bu amacna ulaabilmesi iin sistemi ileyip uygulayacak olan retmenlerle beraber dier eitim personelinin niteliklerinin de iyi tannmas gerekmektedir. nk uygulamada baar bu personelin yeteneklerine sk skya ballk arz eder. Demokrasi ve Eitim Trkiyede u ana kadar uygulanan geleneksel eitim modeli rencilere demokratik alkanlklar kazandrmada yetersiz kalmtr. nk bu modele gre nemli olan, bireyin her ders iin ngrlen ierii alm olup olmamasdr. Bunun dndaki kazanmlar ok da nemli grlmemitir. Oysa yeni retim (yaplandrmac) modelinde zellikle de sosyal bilgiler programlarnda bireye ieriin sunumu kadar beceri ve deerlerin kazandrlmas ok nemli grlmtr. Gerekten de artk birey olarak toplum tarafndan kabul edilmenin yolu ok bilmekten deil, birtakm beceri ve deerleri kazanm olmaktan gemektedir. Baka bir ifade ile iyi birey olmak iin ok bilmek tek bana yeterli deildir. yi, retken ve mutlu bir birey olmak iin bilgiyi bilmekle beraber bilgiye ulamann yollarn renmek ve bu yolda abalamann yntemini renmek de artk kanlmaz olmutur. Eitim ve demokrasi, birbirinden bamsz dnlmeyecek derecede i iedir. Eitim; demokrasinin var olmas, benimsenmesi, uzun mrl olabilmesi iin nemli bir nkoulken; dier taraftan demokrasi, eitimden beklenen kalitenin arttrlmas ve yetien bireylerin kendilerine ve tm insanla faydal olabilmeleri iin yine nemli bir n koul olma ilevini yklenmektedir Demokrasi ile ilgili ilk eitim ailede baslar, kiinin ailede edindii demokratik tutum ve alkanlklar okulda ve toplum yaamnda da devam eder. Bireyin kiiliinin biimlendii yer ailedir. Kii burada edindii alkanlklar okulda ve toplumda yanstma ans bulur. Bunun iin ailedeki bireyler arasnda zgr demokratik iliki dzenin olumas, gerek okul, gerekse sosyal evrede demokratik alkanlklarn kazanm asndan nemlidir. Ancak aileden ziyade okul ve bireyin ierisinde bulunduu sosyal evre, bu alkanlklarn olgunlamasna yardmc olur. Bir bireye ada, bilimsel, demokratik dnme gc kazandrma, sorumluluk ykleme, sorunlara ok boyutlu bakabilme, kars grte mantk arama uzlac ve hogrl zellikler kazandrlabilmenin n koulu demokratik bir eitim sisteminin oluturulmasdr. Bir eitim sisteminde, yetki ve sorumluluklar merkez rgtte toplanmsa bir okul yneticisi, okul-evre btnlemesini salayacak gce ve evrenin eitim gereksinimlerini karlamaya ynelik karar alma yetkisine sahip deilse o rencilerin demokratik alglar zayf kalr. renci, retmen ve dier eitimci personele kendileri ile ilgili konulardaki kararlara katlma olana salanmamsa, o eitim sisteminin tam anlamyla retim surecinde rencinin etkinliini snrlayan, yeteneklerini gelitirmesine olanak salamayan, retmen ve yneticinin otoriter bir tutuma dayal bir ortamda, rencide demokratik davran gelitirilemez.
lkretim Sosyal Bilgiler Dersinde rencilerin Demokratik Kazanmlarnn eitli... u
Demokratik eitim sistemi, bireyde kalplam davran, konu arlkl, ezbere dayal ve empoze edilmi bilgiler yerine; yaratc dnebilen, sorun zmeye dayal renmeye olanak veren, rendii bilgileri yorumlayabilen ve saplantlar olmayan bireyler yetitirmeye dayanr (Celep, 1993). Demokratik tutumlarn gelimesinde okul idarecilerinin de ok byk rolnn olduu unutulmamaldr. Bunun iin okul yneticilerinin birtakm niteliklere sahip olmas gerekmektedir. Demokratik okul yneticisinin sahip olmas gereken bu nitelikler lgar (1996) tarafndan aadaki gibi ifade edilmektedir; Demokratik bir eitim ve okul yneticisi, rgt amacna ulatrabilmek iin evresinde bulunan insanlar kendisine yardm eden kiiler olarak grr. Amaca ulaabilmek iin birlikte alt kiilere deer verir, onlarn hatalarn bulma abasndan kanr. Birlikte alt kiilere sk sk sorular sorar; yaplan ilerin eletirilmesine olanak salayacak bir ortam yaratr ve her eyin en iyisini biliyormu gibi bir tutumdan da saknr. Verdii kararlarn, rgt oluturan kimselerin ortak karar olmasna nem verir. Yeni programda da ifade edildii gibi eitlik, yaama sayg, zgrlk, adalet, drstlk, ibirlii, hogr, duyarllk, sorumluluk, farkllklar kabul etme, gvenlik, bar gibi kavramlar demokratik deerleri oluturmaktadr. Zaten 2005 ylndan sonra okullarda uygulanmaya balanan yeni eitim programlarnda rencilere sadece bilginin deil bilgi ile beraber birtakm becerilerin ve deerlerin de kazandrlmasnn nemi zerinde de srarla durulmutur. Bu deerlerden tartmasz en nemlisi demokratik deerlerdir. Bata demokratik deerler olmak zere dier deerlerin de kazandrlmasnda en byk sorumluluk hi phe yok ki sosyal bilgiler programlar ile bu program uygulayan retmenlere yklenmitir. Demokrasi ve Sosyal Bilgiler Eitimi Yukarda da ifade ettiimiz gibi sosyal bilgiler dersi rencilere demokrasinin tantm, demokratik alkanlklarn kazandrlmas bakmndan en uygun ve nemli ders olarak grlmektedir. Bu adan bu ders, karar verme becerisini gelitirecek trde yaantlarla rencilerin kendilerini gerekletirmelerine, demokrasinin ilkelerini uygulama ve demokratik tutum kazanmalarna olanak salamaldr. Bu anlamda demokrasi eitiminin uygulama alan saylan Sosyal bilgiler dersi, demokratik ortamlarda yaplrsa etkili ve anlaml olabilir. nk u husus ok nemlidir ki demokrasinin ilkeleri hangi alanda olursa olsun uygun koullar salandnda benimsenip geliebilir. ABDdeki Ulusal Sosyal Bilgiler Konseyinin (NCSS) yaynlad rapora gre, sosyal bilgiler dersinin amalar u ana balklar altnda toplanmtr (NCSS, 1992, akt: imek vd. 2009): Dnyada grlen nemli gelimelere kar duyarl olma davrann gelitirme. Okul iinde ve toplumda katlm ve gzlem etkinliklerini gerekletirme.
190
u Nihat imek
Demokratik anlaya uygun karar verme becerilerini kazandrma. Bireysel ve kltrel kimlik anlayn toplumsal yaam kavram balamnda tanmlama. Yine NCSS, demokratik bir toplum iin sosyal bilgiler retiminin, aadaki drt nemli faktr gz nnde bulundurularak yaplmasn nermitir 1. Sosyal Bilgiler retiminin niha amac, arzu edilen yurttalkla ilgili ve bireysel davranlardr. 2. Bu davranlar, insanlarn sahip olduu deerler, lkler, inanlar ve tutumlarla biimlenmektedir. 3. Sras ile bu zellikler, bilgi temeline dayanmaldr. 4. Bilginin gelimesi ve kullanm iin insanlar, gerekli bilgi ve becerilere gereksinim duyarlar Demokratik yaam biiminin sreklilik ve geliiminin bu amalar gerekletirmi bireylerin yetitirilmesine bal olduu da belirtilmektedir. (NCSS, 1969). Bartha (1991, akt: ztrk, 2007) gre, sosyal bilgilerin amalar arasnda, demokratik bir toplumu oluturacak etkin bireylerin, sz konusu iki becerinin yan sra, onlar kullanmak iin gerekli alt yapy oluturacak u drt hedef beceriye sahip olmalar da gerekmektedir. Bunlar u ekilde sralanmtr; Bilgi edinebilme, Bilgiyi analitik olarak kullanabilme, Uygun tutum ve deer gelitirme, Bilgi ve beceriyle donanm bir birey olarak toplumda aktif rol alabilmedir. Hazrlanan yeni sosyal bilgiler program da rencilerin demokratik kazanmlar elde etmesi hususuna nemle vurgu yapmaktadr. Sosyal bilgiler programnn temel yaklamnda da iaret edildii gibi (MEB, 2005) rencilerin haklarn bilen ve ayn zamanda kullanan, sorumluluklarn yerine getiren bireyler olarak yetimeleri demokratik tutum kazanmnn en nemli koullarndan biri olarak grlmelidir. Bunun dnda sosyal bilgiler dersinde renciye kazandrlmas hedeflenen nemli becerilerden biri olan sosyal katlmda, insan haklarna ve demokrasi ilkelerine sayg duyabilme ifadesine yer verilmesi sosyal bilgiler programnn bu konudaki bak asn da ortaya koymaktadr. Bunun dnda Sosyal bilgiler retmenlerinin rencilerin yukarda bahsedilen beceriler ile demokratik kazanm elde etmelerinde aktif rol sahibi olmalar gerekir. Bu adan bakldnda retmen, demokratik yaama biiminin temelini oluturan en nemli unsur, sosyal bilgiler de en uygun derstir. Ksaca ifade etmek gerekirse rencilerin demokratik alkanlklar kazanmalarnda sosyal bilgiler dersinin yklendii misyon dier derslere gre daha aktif ve daha belirgindir. Aratrmann Amac Bu aratrmann amac, ilkretim rencilerinin sahip olduklar demokratik tutumlarnn snfta iliki dzenini oluturmada nasl bir etkiye sahip olduunu ortaya koymaktadr. rencilerin demokratik tutumlar cinsiyet, ailenin ekonomik duruMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 191
mu, anne babann eitim durumu sahip olunan karde says deikenleri gz nnde bulundurularak deerlendirmeye tabi tutulacaktr. Aratrmann nemi Trkiyede sosyal deiimin hzl olmas nedeniyle deerler de hzl deimektedir. Sosyolojik adan sosyal deerlerin deiiminin hzl olmas Trkiyenin deerler sistemini de etkilemektedir. Bu etkiyi olumlu ve olumsuz olarak deerlendiren aratrmaclar bulunmaktadr. Olumsuz olarak deerlendirenler, deien deerlerin lkedeki deerler sistemiyle atarak zayflama ve ypranmaya neden olduunu savunmaktadr (Durmu, 1996, akt: Turan vd, 2008, 233). Bireyin kiiliinin ilk ekillendii yer olan ilkretim okullarnda, dier alkanlklarn kazandrlmasnn yannda, demokratik alkanlklarn kazandrlmas ve bu alkanlklarn yaamn her alannda uygulanmasnn zerinde nemle durulmaldr. Okulda demokratik alkanlklarn kazandrlmas, sosyal evrede de demokratik yaam koullarnn benimsenmesi asndan byk kolaylklar oluturur. Okul sosyal bir evre, kk bir toplum modelidir, ocuun topluma hazrlanmasn kolaylatrrken, kendini ifade etmesini ve glerini kontrol altna almasn da salar. Bu adan eitim ortam demokratik olmaldr. Milli Eitim Temel Kanununda hr ve demokratik bir toplum dzenin gereklemesi ve devam iin vatandalarn sahip olmas gereken demokrasi bilincinin rencilere kazandrlmas gerektii nemle vurgulanmaktadr. Daha ncede ifade edildii gibi demokratik deerlerin kazandrlmasnda okul yneticileri ile birlikte, snflarda asl uygulayc olan retmenlerin tutumlar gz ard edilmeyecek derecede nemlidir. nk gerek okul idarecileri gerekse retmenler renciler tarafndan kiilikleri ve davranlar bakmndan rol model olan kiiler konumundadr. Snrllklar alma; 1. 2008-2009 eitim retim yl ile, 2. Gaziantep ve Elaz ilinde yer alan, ilkretim okullarnn rencileri ile, 3. Demokratik tutum lei ile, 4. rencilerin verecekleri gerek yantlar ile snrldr. Yntem Aratrma, ilkretim rencilerinin demokratik tutum ile ilgili alglarn ortaya koymak amacyla renci grlerine bavurularak veri toplamaya dayaldr. Bu amala alma, tarama modelinde betimsel ierikli yaplmtr. Karasara (1998, 81) gre tarama modeli iki veya daha fazla deiken arasnda birlikte deiim varln ve derecesini belirlemek amacyla yaplr. Aratrmada rencilerin demokratik tutum ile ilgili alglarn ortaya koymak amacyla bir lek gelitirilmitir. lek maddeleri oluturulurken nce rencilere bu konu ile ilgili bir kompozisyon yazdrlmtr. Bu yazdan geen ifadeler tek tek
u Nihat imek
incelenerek amaca uygun olanlar dzgn ifadelerle lek maddeleri olacak ekilde dzenlenmitir. Ayrca bu alanda yaplm almalar da incelenmi, ilgili olduu dnlen baz maddeler lee dahil edilmitir. Daha sonrasnda alandan uzman kiilerin grlerine bavurmak ve onlarn nerilerini almak kaydyla da lee son ekli verilmitir. alma iki blmden olumaktadr. Birinci blmde rencilerin 1.cinsiyet, 2.rencilerin sahip olduklar karde saylar, 3.renci ailelerinin aylk ortalama gelirleri, 4.rencilerin anne ve babalarnn eitim durumlar gibi deikenlerden oluan kiisel bilgileri, ikinci blmde ise rencilerin tutumlarn lmeye ynelik tutum ifadeleri yer almaktadr. Tutum lmeye ynelik olarak hazrlanan anketteki ifadeler gven duygusu, kurallara uyma, hogrl olma, sosyal katlm ve bamsz hareket etme olarak alt boyutlara ayrlm, rencilerin cevaplar bu kategorilerde gz nnde bulundurulmak suretiyle deerlendirmeye tabi tutulmutur. Hazrlanan anket n anket olarak Gaziantep ilinde ki Gazikent lkretim Okulunda okuyan toplam 62 renciye uygulanmtr. Bunlar 6 ve 7.snfa devam eden ilkretim rencileri olup rasgele seilmilerdir. almada kullanlan n lein geerlik gvenirlik katsays (Cronbach alfa) .86 olarak tespit edilmitir. Bu ekilde geerlik-gvenirlii yaplm anketin hibir maddesi deitirilmeden almada kullanlmak zere son anket olarak aynen kabul edilmitir. almann nihai anketi, Elaz ilindeki eitli ilkretim okullarnn 6. 7 ve 8. snfta okuyan toplam 126 renciye uygulanm veriler SPSS 16.0 paket programnda deerlendirilerek yorumlanmtr. Tutum ifadelerini lmeye ynelik hazrlanan lein, verilerinin yorumlanmasnda t-testi ve varyans analizi (ANOVA), kullanlmtr. Dier verilerin zmlenmesinde ve yorumlanmasnda yzde frekans analizi yaplmtr. almada aada yer alan sorulara cevap aranmaya allmtr. 1. lkretim rencilerinin cinsiyete gre demokratik alglar arasnda anlaml bir farkllk bulunmakta mdr? 2. rencilerin sahip olduklar karde saysna gre demokratik tutum puanlar arasnda anlaml bir farkllk bulunmakta mdr? 3. lkretim rencilerinin ailelerinin ekonomik durumlarna gre demokratik tutum puanlar arasnda anlaml bir farkllk var mdr? 4. rencilerin annelerinin eitim durumlarna gre tutum puanlar arasnda anlaml bir farkllk var mdr? 5. rencilerin babalarnn eitim durumlarna gre tutum puanlar arasnda anlaml bir farkllk var mdr? 6. rencilerin demokratik tutumlarnn frekans, yzde ve aritmetik ortalama analiz sonular nedir? Bulgular ve Yorum lkretim rencilerinin yeni retim mfredat program dorultusunda demokratik tutumlarn ortaya koymak amacyla yaplan bu aratrmada aadaki bulgulara ulalmtr.
193
Tablo 1: lkretim rencilerinin Cinsiyete Gre Demokratik Tutumlarn Gsteren t-Testi Analiz Sonular
Cinsiyet Kadn Erkek N 62 64 X 1.07 1.00 S 5.878 10.45 sd 124 t 4.06 p 0.00
Tablo1deki analiz sonularna bakldnda; ilkretim rencilerinin demokratik tutumlar cinsiyete bal olarak anlaml bir farkllk gstermektedir. (t(126)=4.06, p<0.00) Baka bir ifade ile rencilerin demokratik tutumlar cinsiyete gre deimektedir. Kz rencilerin demokratik tutumlar(X=1.07) erkek rencilere gre (X=1.00) ok nemli olmamakla beraber daha olumlu olarak tespit edilmitir. Bu bulgular, yaplan almada cinsiyet ile demokratik tutum arasnda anlaml bir ilikinin olduunu ortaya koymutur. Tablo 2: rencilerin Sahip Olduklar Karde Saysna Gre Demokratik Tutumlarn Gsteren ANOVA Sonular
Varyansn Kayna Gruplararas Gruplarii Toplam Kareler Toplam 192.117 9991.851 10183.968 sd 2 123 125 Kareler Ortalamas 96.058 81.235 F 1.182 p .310 Anlaml Fark -
Tablo 2deki analiz sonularna bakldnda ilkretim rencilerinin karde saylar ile demokratik tutumlar arasnda anlaml bir farkllk olmad tespit edilmitir. (F(2-123)=1.182, p>0.05) Baka bir ifade ile rencilerin sahip olduklar karde says ile demokratik tutumlar arasnda anlaml bir farkllk bulunmamtr. Ancak guruplar arasnda bir farklln olup olmadn tespit etmek amacyla yaplan Scheffe testinin sonularna, bakldnda en olumlu tutuma sahip grubun 3-5 arasnda kardee sahip gurup (X=106.0) olduu dikkati ekmitir. Ayrca 1-3 karde saysna sahip grup, ikinci olumlu tutuma sahip grup (X=103.310) 5 ve daha fazla kardee sahip grubun en olumsuz tutum ierisinde ki grup (X=103.00) olduu grlmtr. Aslnda karde says fazla olan ailelerdeki ocuklarda, paylam ve iletiim karde says az olan ailelere gre daha gelimitir. Bu durumda ok ocuklu ailelerde yetien rencilerin daha kolay demokratik tutum gelitirmeleri beklenir. Ancak almada bunun tersi bir sonu elde edilmi olmas ilgintir. Tablo 3: rencilerin Ailelerinin Aylk Ortalama Gelirleri le Demokratik Tutumlarn Gsteren ANOVA Sonular
194
u Nihat imek
Tablo 3deki analiz sonular; ailelerin aylk ortalama gelirleri ile demokratik tutum arasnda anlaml bir ilikinin olduunu ortaya koymaktadr.(F(5-120)=4.491, p<0.05) Baka bir ifade ile ailelerin aylk ortalama gelir seviyeleri ile ilkretim rencilerinin demokratik tutumlar arasnda anlaml bir farkllk tespit edilmitir. Hangi gruplar arasnda farkn olduunu tespit etmek amacyla yaplan Scheffe testinin sonularna gre: ortalama geliri 2000-2500 TL arasnda olan grubun; 1000-1500 TL aras gelire sahip gruba, 500-1000 TL gelir gurubuna, 0-500 TL gelir grubuna, 15002000 TL aras gelire sahip gruba gre daha olumlu tutum ierisinde olduu dikkat ekmektedir. En olumsuz demokratik tutum sergileyen renci grubunun ise 2500 TL ve daha yukarsnda gelire sahip grup olduu sonucu ortaya kmtr. Tablo 4: rencilerin Ailelerinin Aylk Ortalama Gelirlerinin Yzde Frekans Dalmlar
AYLIK GELR (TL) 0-500 500-1000 1000-1500 1500-2000 2000-2500 2500+ TOPLAM f 12 29 27 13 12 33 126 Yzde(%) 9.5 23 21.4 10.3 9.5 26.2 100
rencilerin ailelerinin aylk ortalama gelirlerinin rencilerin demokratik tutumlarna ynelik herhangi bir etkiye sahip olup olmadna da baklm yzde frekanslarna tablo 4 de yer verilmitir. Tabloya gre, 2500TL ve daha fazla gelire sahip renci ailesi says 33 (%26.2), aylk ortalama geliri 0-500TL ile 2000-2500TL olan rencilerin ailelerinin says 12 (%9.5) dir. Grld gibi rencilerin ailelerinin aylk ortalama gelirleri ile rencilerin demokratik tutumlar arasnda ok da anlaml bir iliki sz konusu deildir. Tablo 5: rencilerin Annelerinin Alm Olduklar Eitim Durumlarna Gre Demokratik Tutumlarn Gsteren ANOVA Sonular
Tablo 5deki analiz sonularna gre; rencilerin annelerinin alm olduklar eitim durumlar ile demokratik tutumlar arasnda anlaml bir farkllk tespit edilememitir (F(3-122)=1.601, p>0.05). Baka bir ifade ile rencilerin annelerinin eitimMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 195
li olmalar yada eitimli olmamalarnn rencilerin demokratik tutumlar zerinde bir etkisi olmamtr. Ancak guruplar arasnda herhangi bir farklln olup olmadn lmek amacyla yaplan Scheffe testinin sonularna gre, annesi ilkokul mezunu olan renci grubunun tutumu (X=105.72), lise mezunu (X=103.39), ortaokul mezunu (X=103.18) ve niversite mezunu (X=101.39) olan gruplara gre daha olumlu olmutur. Tablo 6: rencilerin Annelerinin Eitim Durumlarnn Yzde ve Frekans Dalmlar
ETM DURUMU lkokul Ortaokul Lise niversite TOPLAM f 59 16 23 28 126 Yzde(%) 46.8 12.7 18.3 22.2 100
Tablo 6dada grld gibi rencilerin annelerinin alm olduklar eitimin yzde ve frekans dalmlarna bakldnda; ilkokul mezunlarnn says 59 (%46.8) ile en fazladr. Bunun dnda niversite mezunlarnn says 28 (%22.2), lise mezunlarnn says 23 (%18.3) tr. Annesi ortaokul mezunu olan rencilerin says 16 (%12.7) olarak tespit edilmitir. Tablodan da anlalaca gibi annesi ilkokul mezunu olanlar neredeyse toplamn yars kadardr. Tablo 7: rencilerin Babalarnn Alm Olduklar Eitim Durumlarna Gre Demokratik Tutumlarn Gsteren ANOVA Sonular
Tablo 7deki analiz sonularna bakldnda: rencilerin babalarnn alm olduklar eitim durumu ile rencilerin demokratik tutumlar arasnda anlaml bir farkllk tespit edilmemitir (F(3-122)=2.246, p>0.05). Baka bir ifade ile rencilerin babalarnn eitimli olmalar yada eitimli olmamalarnn rencilerin demokratik tutumlar zerinde bir etkisi olmamtr. almada guruplar arasnda anlaml bir farkn olup olmadn ortaya koymak amacyla yaplan Scheffe testinin sonularna bakldnda babas ortaokul mezunu olan rencilerin tutumlarnn (X=107.37), babas ilkokul mezunu (X=106.47), lise mezunu (X=103.27) ve niversite mezunu (X=103.11) olanlara gre daha olumlu olduu sonucuna ulalmtr.
196
u Nihat imek
Tablo 8: rencilerin Babalarnn Eitim Durumlarnn Yzde ve Frekans Dalmlar

ETM DURUMU lkokul Ortaokul Lise niversite TOPLAM f 38 8 33 47 126 Yzde(%) 30.2 6.3 26.2 37.3 100
Tablo 8de rencilerin babalarnn alm olduklar eitimin yzde ve frekans dalmlarna bakldnda; niversite mezunlarnn says 47 (%37.3) ile en fazladr. Bunun dnda babas ilkokul mezunu olanlarn says da 38 (%30.2) ile olduka yksektir. rencilerden babas ortaokul mezunu olanlarn says 8 (%6.3) dir. Grld gibi rencilerin ounun babas niversite mezunudur. Ancak rencilerin babalarnn niversite mezunu olmas rencilerde demokratik tutum gelitirmede olumlu bir etki yarataca beklense de da tablo 7de ki analiz sonularndan bu ynde bir bulguya rastlanmamtr. Tablo 9: rencilerin Demokratik Tutumlarnn Frekans, Yzde ve Aritmetik Ortalama Analiz Sonular
Katlmyorum Hi Katlmyorum % 4.8 f 3 % 2.4 4.30 4.0 .8 4 1.6 22.2 .8 3.2 3 4 52 2 5 11
Tamamen Katlyorum
Katlyorum
fadeler
Kararszm
f 1.Snfta alnacak kararlarda dncelerimi aka dile getiririm Gven Duygusu 4.Dncelerimi her ortamda rahata ifade ederim 13.Hakszla uradm zaman kendimi savunma ihtiyac duyarm 22.Snftaki arkadalarma genelde gvenirim 2.Genelde okul ve snf kurallarna uyarm 11.retmenim sz hakk vermeden konumam Kurallara uyma 12.Genelde parmak kaldrarak sz isterim 24.Snf bakan snftakilerin oylar ile seilmelidir 25.Herhangi bir ey alrken genelde sraya girerim 66
% 52.4
f 45
% 35.7
f 6
% 4.8
f 6
41
32.5
53 14
42.1 11.1
23 6
18.3 4.8
5 1
3.2 3.96 4.76
105 83.3
52 78 20 78
41.3 61.9 15.9 61.9
50 39 15 39 11 30
39.7 31.0 11.9 31.0 8.7 23.8
19 5 11 6 3 9
15.1 4.0 8.7 4.8 2.4 7.1
2 28 1 4
2.4 4.15 3.2 4.48 41.3 2.38 1.6 4.50 4.0 4.70 8.7 4.17
107 84.9 72 57.1
197

3.Snftaki arkadalarma saygl davranrm 5.Bana yaplan eletirileri hogryle karlarm 9.retmenlerime ve aile byklerime saygl davranrm Hogrl Olma 17.Arkadalarma problemlerine zmede yardmc olurum 19.Snftaki arkadalarmn hepsini ayrm yapamadan seviyorum 20.retmenlerimiz genelde herkese eit davranr 6.Grupla almay severim 8.Okuldaki btn etkinliklere katlmay isterim Sosyal Katlm 18.Arkadalarmla sohbet etmekten byk keyif alrm 23.Ailemizde herkes dncesini aka ifade eder 15.Sessizce oturup ders dinlemek benim iin skcdr. 7.Bireysel etkinliklere katlmay uygun grrm 16.Eyalarm bakalaryla paylamay sevmem 14.Derste sz hakkm olmad zaman fkelenirim 88 30 69.8 23.8 35 37 11 27.8 29.4 8.7 3 42 2 2.4 33.3 1.6 10 7.9 7 1 4.67
5.6 3.57 .8 4.84
112 88.9
82
65.1
27
21.4
15
11.9
.8
.8
4.49
42 69 61 34
33.3 54.8 48.4 27.0
40 22 32 37 10 15 19 41 28 29
31.7 17.5 25.4 29.4 7.9 11.9 15.1 32.5 22.2 23.0
26 11 11 35 11 13 22 16 9 23
20.6 8.7 8.7 27.8 8.7 10.3 17.5 12.7 7.1 18.3
10 6 11 16 2 8 6 13 27
7.9 4.8 8.7 12.7 1.6 6.3 4.8 10.3 21.4
8 18 11 4 4 13 3 5 20
6.3 3.77 14.3 3.93 8.7 3.96 3.2 3.64 4.74
105 83.3 92 64 60 71 27 73.0 50.8 47.6 56.3 21.4
3.2 4.50 10.3 3.89 2.4 4.18 4.0 4.16 15.9 3.12
Tablo 9a bakldnda; rencilerin demokratik tutumlarn lmek amacyla hazrlanan anket maddelerinin 5 alt kategoride ele alnmtr. Bu kategoriler; Gven duygusu, kurallara uyma, hogrl olma, sosyal katlm ve bamsz hareket etme olarak belirlenmitir. Tabloya bakldnda rencilerin grlerinin ortalamasnn en yksek olduu blm hogrl olma alt kategorisinde yer alan retmenlerime ve aile byklerime saygl davranrm dr. Dnya ne kadar deise de, toplum ilikileri ne kadar farkllasa da bireylerin gnmzde byklerine saygl olma noktasnda eskiden olduu gibi, ayn tutum ve deerleri tad sonucuna ulalmtr. renci grlerinin ortalamasnn yksek olduu dier bir alt kategoride gven duygusu ierisinde deerlendirilen Hakszla uradm zaman kendimi savunma ihtiyac duyarm maddesidir. Bu durum, rencilerin byklerine saygl davranmadklar eklinde yanl bir alglamaya sebebiyet verse de durum byle deildir. rencilerin byklerine kar olduka saygl davrandklar, ancak bir hakszla uradklarnda, ya da kendilerini hakszla uram hissettiklerinde, gerek bugnk dnya gerekleri ve yaam koullarnn gerekse, okullarda alm olduklar eitim sayesinde kendini hakkna sahip kma konusunda olduka bilinli olduklar bu konuda taviz vermedikleri eklinde alglanmaldr. En dk ortalamalarn yer ald alt kategoriler; bamsz hareket etme alt kategorisinde yer alan retmenim sz hakk vermeden konumam ile Derste sz hakkm olmad zaman fkelenirim
Bamsz Hareket Etme
u Nihat imek
maddesidir. Grld gibi renciler retmenlerine, genel anlamda byklerine saygl davranma noktasnda olduka titiz olmalarna ramen snf ortamnda konumaktan yana tavr ortaya koymakta, hatta sz hakk verilmedii zaman retmenlerine fkelenmektedirler. Yukarda da aklamaya altmz gibi gemite ok pasif olan, hakkn arama noktasnda aresiz kalan renci profilinin deimeye balad, yeni programda da iaret edildii gibi, her alanda hakkn arayan aktif ve giriimci bir renci profilinin ortaya kmaya balad grlmektedir. almada rencilerin tutumlarn ortaya koymak amacyla btn anket maddelerinin tek tek ortalamas alnm, bu sonulara gre; rencilerin tutumlarnn ortalamasnn en yksek olduu madde X=4.84 ile retmenlerime ve aile byklerime saygl davranrm olmutur. Ortalamann en dk olduu madde ise X=2.38 ile retmenlerim sz hakk vermeden konumam eklindedir. Bu iki ifade birbiriyle eliir gibi grnse de aslnda yle alglanmamaldr. Bunu renciler retmenlerine saygl davranmaktadrlar ancak sz hakk verilmeden konumay saygszlk lt olarak grmemektedirler eklinde yorumlamak gerekmektedir. Sonu ve neriler Demokratik alkanlklarn rencilere, eitim retim sreci ierisinde ne derece kazandrldn ortaya koymak amacyla eitli deikenler gz nnde bulundurularak yaptmz bu almada elde edilen bulgulara gre; ilkretim rencilerinin demokratik tutumlar cinsiyete ve renci ailelerinin aylk ortalama gelirlerine gre bir farkllama gstermitir. Bunun dnda almada rencilerin anne ve babalarnn eitim durumlar, rencilerin sahip olduklar karde saylar ile demokratik tutumlar arasnda anlaml bir farkllk tespit edilememitir. Bulgulardan elde edilen verilere gre, kz rencilerin demokratik tutumlarnn erkek rencilere gre daha olumlu olmas genel beklentilere de uygun bir sonu olarak grlebilir. Ayrca maddi adan imkanlar daha iyi olan ailelerin ocuklarnn demokratik adan da olumlu tutum sergilemeleri, stressiz ve hogrl bir aile ortamna sahip olmalar, baka bir ifadeyle her adan rahat bir yaam srmeleri ile aklanabilir. almada rencilerin ailelerinin aylk ortalama gelirleri arttka beklendii gibi rencilerin demokratik tutumlarnda olumlu bir gelime grlmtr. Ancak almada ilgin saylabilecek bulgulardan biri; anne ve baba eitimi ile rencilerin sahip olduklar karde saylarnn beklenenin aksine demokratik tutum gelitirmede herhangi bir etki ortaya karmamas olarak aklanabilir. Ayrca almada yer alan anket maddeleri; Gven duygusu, kurallara uyma, hogrl olma, sosyal katlm ve bamsz hareket etme eklinde kategorilere ayrlmtr. Bu alt kategorilerde yer alan ifadelerin tek tek ortalamalarna baklm, buradan ortaya kan en nemli sonu rencilerin genelde demokratik alkanlklara sahip olduu eklindedir. almada ortaya kan dier nemli bir sonu da; rencilerin byklerine kar saygl olduklar, ancak eskiden olduu gibi hakszla uradklarnda seslerini karmayan renci profilinin yava yava deimeye balad, hakszlk yapann retmen bile olmas durumunda rencilerin tepki gsterdikleri eklindedir. Salkl ve mutlu bir toplum yaratmann temel koulu, demokrasiyi ve demokratik deerleri zmsemi bireylerin saysnn arttrlmas ve toplumda etkin klnmas ile mmkn olur. Hi phesizdir ki bu konuda en byk sorumluluk evde ve sokakta byklere, okulda retmene aittir.
Yaplan almalarda (Yeil,2001; uhadar ve Sar, 2004; Duman, 2004) ortaya kan sonular retmenlerin bazlarnn snf ortamnda rencilerine etkili vatandalk iin demokratik tutum kazandrmada genelde istekli olduklar ve bu ynde uygulamalarda bulunduklar, bazlarnn ise tersi ynde hareket ettikleri eklindedir. Bunun yannda demokratik snf ortamnn, rencilere vatandalk yeterliklerini kazandrmada nemli bir role sahip olduunu destekleyen aratrma bulgularna (Yac,1997; Salam,2000; Doanay ve Sar,2004 ) rastlamak da mmkndr. Ayrca snf ierisinde demokratik bir ortamn oluturulmasnn snf ii renme etkinliklerini olumlu ynde etkiledii de grlmtr. Henz yeni uygulanmaya balanmasna ramen sosyal bilgiler eitim programnn demokratik deerlerin kazandrlmasnda etkisinin, bundan nce uygulanan programa gre daha fazla olaca tahmin edilmektedir. nk yeni program, tamamen gnn koullarna uygun, gereki buna paralel olarak rencilerin ihtiyalar, gereksinimleri neyse onlar da gz nnde bulundurarak eitim vermeyi hedeflemitir. Sosyal bilgiler programnda nemle zerinde durulan temel kazanmlardan biri de deerlerdir. Deerlerin kazandrlmasnda programlara olduu kadar retmen, veli ve rencilere de nemli sorumluluklar yklenmitir. En bata snf ierisinde idol ve ba uygulayc olan retmenler herkesten daha fazla sorumluluk yklenmelidirler. nk unutmamak gerekir ki iyi ve katlmc bir eitimin olabilmesinin ilk ve temel art, demokratik bir renme ortamnn ya da snf ortamnn oluturulmasdr. neriler 1. retmen adaylarnn niversite eitimi srasnda demokratik tutum kazanmalar iin alacaklar eitim ok nemlidir. Bu sebeple retmen adaylarnn ncelikle demokratik tutum kazanmlar iin niversiteden itibaren eitilmeleri gereklidir. 2. Okul idarecilerinin demokratik tutum ve alkanlklar benimsemi olmalar, davran ve uygulamalar ile rencilere bu ynde rnek olmalar gerekir 3. Sosyal bilgiler retmenlerinin demokratik tutum kazanmalar ve bu konuda bilinlenmeleri iin hizmet ii eitim kurslarna tabi tutulmalar gerekmektedir. 4. Dier ilgili bran retmenlerinin de bu konuda dorudan yada dolayl yoldan bilinlenmeleri salanmaldr 5. Snf ortamnn retmenler ve idarecilerce demokratik alkanlklar kazandracak yada gelitirecek biimde dzenlenmesi gerekir. 6. retmen veli ibirliinin iyi yaplarak velilerin aile ierisinde demokratik ortamlar oluturmalar ve rencilere bu ortamlara uygun olarak demokratik kurallar erevesinde davranmalar iin bilinlendirilmeleri gerekir. 7. Snf ii renme retme organizasyonlarda rencilerin iletiiminin en st safhada bulunduu etkinliklere zelliklede grupla alma etkinliklerine yer verilmesi gerekmektedir. 8. Doas gerei erkek rencilerin, kz rencilere gre demokratik kazanmlar benimsemesi ve sahip olmas daha zor olabilir. Bu sebeple erkek rencilerin bu konuda uygun bir biimde eitim almalar salanmaldr.
200
u Nihat imek Kaynaka BYKKARAGZ, Sava, re, . (1994). retmen Yetitiren Yksekretim Kurumlarndaki rencilerin Demokratik Tutumlar Aratrmas. Trk Demokrasi Vakf Blteni.(19), 2941. CELEP, Cevat. (1993).Eitim Sisteminin Demokratikletirilmesi, ada Eitim Dergisi Yl I8. Say 184, (Ocak 1993). s. 12-14. DOANAY, Ahmet., UHADAR, A. ve SARI, Mediha. (2004). Sosyal Bilgiler ve Snf retmenlerinin Demokrasi Anlaylarna likin Alglarnn Deerlendirilmesi. Ulusla aras Demokrasi Eitimi Sempozyumu (ss. 362-373). (20-21 Mays 2004). anakkale: anakkale Onsekiz Mart niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar. DOANAY, Ahmet. ve SARI, Mediha. (2004). lkretim kinci Kademe rencilerine Temel Demokratik Deerlerin Kazandrlma Dzeyi ve Bu Deerlerin Kazandrlmas Srecinde Ak ve rtk Programn Etkilerinin Karlatrlmas. Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi, 39, 356-383. DUMAN, Bilal. (2004). renme-retme Srecindeki Entellektel izofrenizm. Uluslararas Demokrasi Eitimi Sempozyumu (ss. 94-108). (20-21 Mays 2004). anakkale: anakkale Onsekiz Mart niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar. ERSOY, A.Figen.(2007). Sosyal Bilgiler Dersinde retmenlerin Etkili Vatandalk Eitimi Uygulamalarna likin Grleri, Eskiehir Anadolu niversitesi, Eitim Bilimleri Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi. GREN, idem ve KARADA, Mslm (1997). lkretim Vatandalk ve nsan Haklar Eitimi 7. stanbul: Metinler Yaynclk. GZTOK, Dilek (1995). retmenlerin Demokratik Tutumlar, Trk Demokrasi Vakf Yaynlar. LGAR, Ltf (1996). Eitim Ynetimi-Okul Ynetimi-Snf Ynetimi. stanbul: Beta Basm Yaym Datm A.. KARASAR, Niyazi (2006). Bilimsel Aratrma Yntemi, 16.Bask, Ankara: Nobel Yaynclk. MEB. (2005) lkretim Sosyal Bilgiler Dersi 6-7. Snflar retim Program ve Klavuzu (Taslak Basm), Milli Eitim Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, Ankara. NCSS. (National Council for the Social Studies). (1969), The Role of the. Social Studies, Readings for Social Studies in Elemantary Education, (Second Education), (Ed.:John Jarolimek.ve Huber M. Walsh), London ,Collier-Macmillan Limited. ZTRK, Cemil. (2007). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler retimi: Yaplandrmac Bir Yaklam (Ed: Cemil ztrk) Ankara: PegemA Yaynclk. SALAM, H., brahim. (2000) Sosyal Bilgiler Dersinin Demokratik Tutum Gelitirmedeki Rol, Milli Eitim Dergisi, Say,146, Ankara: MEB Yaynlar. MEK, Nihat, AYDINZ, Duran, BRET, nal.(2009). Yeni lkretim Sosyal Bilgiler Program Hakknda Mfetti Tutumlar, Kastamonu Eitim Dergisi Mays 2009 Cilt:17 No:, ss.2 513524. YACI, Esed. (1997). Snf ii Demokratik retimin renci Eriisi ve Akademik Benlik Kavramna Etkisi, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 13, 171-179. YEL, Rt. (2002). Okul ve Ailede nsan Haklar ve Demokrasi Eitimi. Ankara: Nobel Yaynlar.
201
ASSESING THE DEMOCRATIC ATTITUDES OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS ACCORDING TO VARIOUS FACTOR IN THE SOCIAL STUDIES LESSON
Nihat MEK*
Abstract The main purpose of this research is to exhibit how potentially the primary school students gained democratic habit and acquisition through newprepared social studies curriculum. The democratic attitudes of the students are tried to investigate in terms of many variable and output data evaluated on SPSS 16.00 program in the research. In the study, a pre-scale was prepared of investigating the attitudes of students and the scale has totally 25 item on it. Reliability coefficient (Chronbach alfa) of the pre-scale, which was prepared through expert opinions and applied to 62 students, is determined 0,86. The survey which has a high reliability coefficient was accepted final scale without chancing any of its items and applied 126 second-degree primary students. According to the final findings of the study, the democratic attitudes of primary school students diversed by their gender and average of monthly revenue. Apart from that, it is not determined a meaningful diversity between educational backgrounds of parents and sibling numbers of the students versus democratic attitudes. Key Words: Social studies, democracy, democratic attitude
Asist.Prof. Dr.; Kilis 7 Aralk University, Educational Faculty, Primary School Department. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
202
TARH DERSLERNDE TARH WEB STELERNN ELETREL BR BARI AISIYLA NCELENMES*

smail H. DEMRCOLU**
zet Bilgi ve iletiim teknolojileri alannda meydana gelen deiim insanolunun yaamnn her alann etkilemitir. Bu deiimin etkiledii nemli alanlardan birisi okullar ve retim etkinlikleridir. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin nemli bir unsuru olan internet gnmzde hemen hemen her eitim kurumuna girmitir. retmen ve renciler interneti sk sk kullanmaktadrlar. nternete dayal kaynaklar rencilerin dev hazrlama srecinde onlarn en nemli yardmclarndan biri haline gelmitir. zellikle tarih dersleri bnyesinde, tarihi bilgi ieren web siteleri renciler tarafndan sk sk kullanlmaya balanmtr. Tarih dersleri iin kullanlan web siteleri incelendii zaman, bu sitelerin bir ksmnn bilimsel bilgi iermedii ve kiisel grlere dayand grlmektedir. renciler bilimsel olmayan bu web sitelerini kullanmakta ve salksz devler hazrlamaktadrlar. Bu problemin altnda yatan en nemli sebep, rencilerin tarih web sitelerini nasl deerlendirebilecekleri konusunda yeterli bilgi ve deneyimlerinin olmamasdr. Bu balamda, tarih dersleri bnyesinde retmenlerin rencilerine tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla nasl deerlendirebileceini retmeleri gerekmektedir. Bu almann amac, tarih dersleri bnyesinde kullanlan tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla nasl incelenebileceini, ilgili literatrn altnda ortaya koymaktr. Anahtar Szckler: Tarih retimi, tarih web siteleri, tarih web sitelerini deerlendirme
Giri amzda bilgi ve iletiim teknolojileri (ICT) alannda ok hzl bir deiim yaanmaktadr. Bu deiimden etkilenen nemli alanlarda birisi eitim ve eitim kurumlardr. Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler sayesinde bilgi, beceri ve tutumlar rencilere daha kolay retilebilmekte ve bu bilgiler daha kalc hale gelebilmektedir. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin nemli bir aya internettir. Farkl bilgisayarlarn bir a oluturacak ekilde birbirine balanmasyla oluan internet, bilginin zaman ve mekan zorunluluu olmadan rahatlkla paylalmasna olanak salamakta, bilginin paylam hzlandrmakta ve iletiimi kolaylatrmaktadr. nternet, elektronik posta, sohbet, video konferans ve web sayfalar araclyla kullanclarna gerek iletiim gerekse bilgi salamaktadr (Oral, 2005). Buna ilaveten, internet, kullanclarna e
Bu alma, 14-16 Mays 2008 tarihinde anakkalede dzenlenen Uluslararas Sosyal Bilimler Eitimi Sempozyumunda bildiri olarak sunulmutur. ** Do. Dr.; Karadeniz Teknik niversitesi, Fatih Eitim Fakltesi, Ortaretim Sosyal Alanlar Eitimi Blm retim yesi. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 203
Tarih Derslerinde Tarih Web Sitelerinin Eletirel Bir Bak Asyla ncelenmesi u
zamanl (sekron) ve e zamanl olmadan (asekron) grsel ve iitsel iletiim ans vermektedir (Oral, 2005). Gnmzde internetin en fazla kullanld alanlardan birisi eitim kurumlardr. Eitim kurumlarnda gerek retmenler gerekse renciler interneti nemli bir bavuru kayna olarak grmekte ve kullanmaktadrlar. nternetin eitimin farkl amalar iin kullanlabilecei grlmektedir. Orala (2005) gre internetten faydalanmann 6 deiik biimi bulunmaktr. Bunlar u ekildedir: Uzaktan eitim iin internet Snf retimini destekleme iin internet Aratrma\bavuru kayna olarak internet Hizmet ii eitimi yaygnlatrmak iin internet Halk eitimi iin internet Bireysel retimi gerekletirmek iin internet Yukarda grld zere internet eitimin her alanna girmitir. nternet araclyla snrlar ortadan kalkmakta, snf ii etkinliklere nemli katklar salanmakta, geni halk ynlar eitilebilmekte ve yaam boyu renme olana salanabilmektedir. Buna ilaveten internet, insanlarn zaman ve mekana bal olmadan kullanabilecei bir unsur olduu iin frsat eitlii salamaktadr. Ayrca sanal topluluklar araclyla zamana ve mekana bal olmadan insanlarla temasa geilebilmektedir (Acun, 2003 aktaran Acun, 2006). nternetin eitime salad bu genel faydalarnn yannda, snf atmosferine ve bireysel renmeye nemli katklar bulunmaktadr. nternetin snf atmosferine ynelik temel kullanm alanlarnn bir ksmn u ekilde sralayabiliriz: Kavram retimi iin internet Farkl renenlerin renme ekillerine hitap etmek iin internet Birinci elden kaynaklara ulamak iin internet st dzey dnme becerilerini gelitirmek iin internet renenlere tartma ve iletiim olana salamak iin internet Bilimsel aratrma becerilerini gelitirmek iin internet (Knowledge Network Explorer 2003; Clarke & Slotta 2000). nternetin okullara ve snflara ynelik yukardaki kullanm alanlar incelendiinde, internet araclyla rencilere bilgi kaynaklarnn sunulmasnn yannda zengin renme ortamlar ve deiik becerin rahatlkla kazandrlabilecei grlmektedir. Internet gerek bireylere gerek eitime sunduu katklar sayesinde toplumun ve eitim kurumlarnn ayrlmaz bir paras haline gelmitir. zellikle eitim kurumlarnda internetin kullanmnda ok youn bir art vardr. nternetin toplumda ve okullarda kullanmnn yaygnlamasna karn, onun doru ve bilinli kullanldn syleyemeyiz. zellikle eitim kurumlarnda internetin kullanmndan istenilen dzeyde fayda elde edebilmek iin onun en uygun biimde nasl kullanlabileceini bilmek gerekmektedir (Twidle, Sorenson, Childs, Godwin, & Dussart 2006).
204
u smail H. Demirciolu
nternet nemli bir bilgi kayna olmasna karn, denetimsiz olduu iin isteyen herkes istedii bilgiyi internetten yaynlayabilmektedir. Bunun neticesinde internette bilimsellikten uzak, yanl ve ynlendirme amal bilgilere rastlayabilmekteyiz. nsanlar bilimsel olgulara dayal olmakszn web sayfalarnda gemi ve bugn ile ilgili grlerini yaynlamakta ve bu bilgiler zellikle renciler tarafndan kullanlmaktadr. Baka bir deyile zellikle eitim kurumlarnda renciler, devlerini hazrlarken bilimsel bilgiler barndrmayan web sitelerini kullanarak yanl sonulara ulamakta ve yanl bilgilenmektedirler. Bu durum rencilerin web sitelerindeki bilgilerin bilimsel olup olmadn nasl analiz edebilecekleri konusunda yeterli bilgi ve becerilerinin olmadn gstermektedir. Gerektende bu alanda yaplan bilimsel almalar, rencilerin bir ksmnn internete dayal bilgileri eletirel bir bak asyla nasl analiz edebileceklerini bilmediini gstermektedir (De Jager & Nassimbeni 2002, cited in Somi & Jager 2005). Baka bir deyile renciler bilgi okuryazarl (Information Literacy) konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip deildirler. Bilgi okuryazarl tanm incelendiinde, bu kavramn deiik ekillerde tanmland grlr. American Library Associationa (1989) gre bilgi okuryazarl bireylerin bilgiye ihtiya duyduu zaman bilgiye ulaabilmeleri, yerletirebilmeleri, deerlendirebilmeleri ve etkili bir biimde kullanabilmelerini iermektedir. Baka bir deyile bilgi okuryazarl becerilerine sahip olan bireyler ihtiya duyduu bilgiyi fark etme, ona ulama, analiz etme, deerlendirme ve ihtiya duyduu alanda ve problemlerinin zmnde kullanabilmelidirler. Bilgi okuryazarl ile rencilere baz temel beceri ve nitelikler kazandrlmaldr. Bunlarn bir ksm aadaki gibidir (Bilgi Okuryazarl, 2008): Toplanan bilginin deerlendirilmesi Bilgiyi geerlilik ve gvenilirlie gre eleme Bilgiler gerei mi yanstyor? (Aratrmalarda gereklii ispat edilebilir bir bilgi mi?) Bilgiler grleri mi yanstyor? (Herhangi bir kiinin dnce ve grlerini mi yanstyor?) Bilgiler gncel mi? htiya duyulan bilgi bulunabildi mi? Farkl bak alarn dikkate alma Bilgi okuryazarl ile renciler kendilerine sunulan bilgileri ve inceledikleri materyalleri okuduklar ve izlediklerini daha derinlemesine inceleyip anlama becerisini kazanacaklardr. Baka bir deyile bilgi okuryazarl rencilere satr aralarn okuma ve anlama becerisi kazandrabilecektir. Bu beceriler bireyleri her gn farkl bilgi kaynaklarnda ok miktarda bilginin sunulduu toplumlarda vazgeilmez beceriler olarak karmza kmaktadr. Demokratik toplumlarda insanlarn ynlendirilmemesi ve farkl emellere alet edilmemesi iin bilgi oku yazarlnn topluma kazandrlmas esastr. Buna ilaveten bilgi okuryazarlnn rencilere kazandrmas gereken bir dier temel zellii ise internette bulunan her trl materyalin doru olmadnn ve sorgulanmas gerektii anlaydr. Bu almann amac, tarih dersleri bnyesinde kullanlan tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla nasl incelenebileceini, ilgili literatrn altnda ortaya koymaktr. Bu erevede aadaki sorunlara cevap aranmaya allmtr:
Tarih web sitelerinde bilgi boyutundan yaanan problemler nelerdir Tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla nasl incelenebilir Metod almada ilgili literatr taranmtr. Bu erevede, bilgi ve iletiim teknolojiler, tarih web siteleri ve web sitelerinin eletirel bir bak asyla incelenmesine ynelik literatr toplanarak, alma elde edilen bu verilere dayandrlmtr. Tarih retimi ve Bilgi ve letiim Teknolojileri Tarih derslerindeki ierek rencilerin yaadklar zaman diliminden ok nce cereyan etmi olaylar ierdii iin, bu ders baz rencilerin gznde soyut ve skc bir ders olarak alglanmaktadr. Buna ilaveten, tarih derslerinin isim, say ve maddelere dayal olarak retilmesi ise tarih dersini daha skc, sevilmeyen ve verimsiz bir ders haline getirmektedir (Demirciolu, 2007). Tarih derslerinin st dzey dnmeye katk salamas, verimli ve rencilerin zevk alarak rendii dersler haline getirilebilmesi iin yaplacak ilerin banda gemiin iitsel ve grsel olarak bugne getirilmesi gelmektedir. Gemii bugne getirmek iinse tarih retmenlerine yardmc olabilecek ana unsurlardan birisi bilgi ve iletiim teknolojileridir. Bilgi ve iletiim teknolojileri tarih retimi anlaynda nemli deiimlere yol amtr (Fisher, 2004). zellikle tarihle ilgili web siteleri retmen ve rencilere tarihsel bilgiye ilaveten nemli grsel ve iitsel materyaller sunmaktadr. nternetin olmad dnemlerde tarih ders kitaplar retmenlerin ve rencilerin gemii anlamak iin kulland temel kaynaklar konumundayd. nternet araclyla tarih ders kitaplarna ilaveten, pek ok yazl, grsel ve iitsel materyal retmen ve rencilerin hizmetine sunulmutur. renciler tarihli ilgili web siteleri araclyla tarih derslerinde okutulan ierie ynelik pek ok materyale ulaabilmekte ve dersleri daha zevkli bir biimde renebilmektedirler. Buna ilaveten, internet klasik tarih ders kitaplarnn tekilci bak asn krarak, ayn tarihi konu zerinde rencilere farkl grleri sunarak mukayese olana salamakta ve rencilerin kantlar deerlendirebilme becerisini de gelitirmektedir. Bu erevede renciler hem sosyal bilimlerin yapsn renebilmekte ve hem de sosyal bilim anlay kazanabilmektedirler. Baka bir deyile modern demokrasiler iin vazgeilmez olan oulcu bak asna katk salanabilecektir. Bu nitelik ve beceriler sadece tarih retimine katk salamamakta ayn zamanda sosyal bilgiler ve vatandalk eitimi araclyla rencilere kazandrlmas hedeflenen amalarn bir ksmn da rencilere kazandrmaktadr. nternetin tarih derslerinde retmen ve renciler iin nemli bir bavuru kayna olmasna karn zellikle web sitelerinin kullanlmasnda renciler baz problemler yaamaktadrlar. Yaanan problemlerin bir ksm u ekilde sralanabilir: Web sitesinin hazrlan amacn tespit edememe Web sitesindeki bilgilerin siteye ne amala konulduunu tespit edememe Web sitesindeki bilgilerin bilimsel olup olmadn tespit edememe Web sitesindeki olgu ve genellemeler arasndaki fark ayrt edememe Web sitelerindeki bilimsellii olmayan genellemelere dayal bilgi ve grleri doruymu gibi devlerinde kullanma
206
Web sitelerindeki bilimsellii olmayan bilgi ve grlere dayal olarak ynlendirilme rencilerin tarihle ilgili web sitelerindeki bilgilerin bilimsel olup olmadklar eletirel bir bak asyla deerlendirememelerinin sebebi ise, bilgi ve iletiim teknolojileri (ICT) alannda yeterli bilgiye sahip olamamalarndan ileri gelmektedir. Bilgi ve letiim Teknolojileri nemli unsurlarnda birisi yukarda da bahsedildii zere bilgi okuryazarl olup, internete dayal kaynaklarn eletirel bir bak asyla incelenmesini zorunlu klmaktadr. Bu erevede Bilgi ve letiim Teknolojileri internete dayal bilgilerin n yargya dayanp dayanmad, doru olup olmad ve uzman biri tarafndan yazlp yazlmadn tehis edebilmeleri gerekmektedir (Delilah 2005, p. 26). Bu sebeple hangi seviyede olursa olsun interneti kullanan btn renciler web sayfalarndaki bilgilerin eletirel bir bak asyla nasl deerlendirilebilecei bilgi ve becerisine sahip olmaldr. Bilginin katlanarak gittii ve her gn farkl bilgilerin retildii bilgi anda, rencilerin bilgi kaynaklarn eletirel bir gzle incelememeleri onlarn yanl bilgilenmelerine ve ynlendirilmelerine neden olmaktadr. Farkl seviyelerdeki rencilerle yaplan almalar yukardaki gr desteklemekte ve rencilerin bir ksmnn internet dayal bilgileri eletirel bir bak asyla incelemedikleri ve internetten indirilen bilgilerin sorgulanmadan dorudan kullanld grlmektedir (OSullivan & Thomas 2000; Haydn 2003a; Howe 1997, cited in Haydn 1993b; Wilkinson 2003; Delilah 2005; Ruthven, Hennessy, & Deany 2005; Childs, Twidle, Sorensen, & Godwin 2007). Tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla kullanmnda rencilerin eletirel dnmeye dayal baz temel sorular sormalar gerekmektedir. Baka bir deyile tarih web sitelerinin niteliklerini belirlemek ve sitelerindeki bilgilerin geerliliini lmek iin baz sorular sorulmaldr. Bu sorularn bir ksm aadaki gibidir Scarcella (2001, p. 14): Web sitesindeki bilgiler aratrmaya m, yoksa kiisel gre mi dayanyor? Web sitesindeki bilgiler varsayma m yoksa olgulara m dayanyor? Eer web sitesinde varsaym varsa bu varsaymlar mantkl m? Web sitesindeki bilgiler kendi iinde tutarl m? Farkl bak alarn gsteriyor mu? Web sitesi hangi kesime hitap ediyor Web sitesinde kullanlan dil bilimsel midir? Web sitesindeki bilgilere dayal olarak ne tr sonular ve genellemelere ulalmtr Genellemeler ve sonular olgulara m dayanyor? Yukardaki sorular rencilerin eletirel dnme becerilerini gelitirmektedir. Bu durum ayn zamanda temel vatandalk becerilerinin geliimini olumlu ynde etkilemekte ve vatandalk dersinin amalarna da hizmet etmektedir. Buna ilaveten, eletirel dnme becerileri demokratik bir toplumda bireylerde bulunmas gereken temel beceriler arasndan bulunmas nedeniyle demokrasinin geliimine de nemli katklar yapmaktadr. Yukardaki sorulara dayal olarak tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla incelenebilmesi iin bir deerlendirme formu gelitirilmitir (bkz Ek 1). Bu form daha ziyade niversite rencilerinin kullanm iin hazrlanmtr. Form
2006-2007 eitim ve retim bahar dneminde Karadeniz Teknik niversitesi Sosyal Bilgiler retmenlii programnda yer alan zel retim Yntemleri I dersinde gelitirilmi olup, sosyal bilgiler retmen adaylar tarafndan kullanlmtr. retmen adaylar bu forma dayal olarak bir tarih web sitesini incelemiler ve deneyimlerini snflarndaki arkadalaryla paylamlardr. Sonu amzda her alanda ok hzl bir deiim yaanmaktadr. Bilgi katlanarak oalmakta ve insanlar bilgi ve iletiim teknolojileri sayesinde ok ksa srede ok zengin ve farkl bilgi kaynaklarna ulaabilmektedirler. zellikle internet sayesinde eitim kurumlarndaki renci ve retmenler bilgiye ok ksa srede ulamakta ve farkl corafyalardaki partnerleriyle bilgiyi paylaabilmektedirler. Bu erevede dnyann drt bir yannda ve lkemizde rencilerin bilgi ve iletiim teknolojilerini kullanma oranlar, zellikle interneti kullanma oranlar artmaktadr. Buna ilaveten renciler internet araclyla devlerinde kullanlmak zere zengin bilgi kaynaklarna ulamaktadrlar. Bu erevede internetin en sk kullanld derslerden birisi tarih dersleridir. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin salad bu avantajlarn yannda, baz problemlerin ortaya kt da grlmektedir. Tarih derlerinde renciler kendilerine verilen devleri hazrlamak iin internete bavurmakta ve bazen bilimsel geerlilii olamayan bilgileri bilinsizce kullanmaktadrlar. Bunun en nemli nedeni rencilerin bilgi okuyazarl becerilerinin dk olmas ve eletirel dnme becerilerine sahip olmamalardr. Bunun neticesinde zellikle internette geerlilii ve gvenirlilii olmayan bilgiler rencilerin devlerine yansmakta ve renciler yanl bilgilenmektedir. Bu nedenle tarih ve dier derslerde interneti her seviyede kullanan rencilere bilgi okuryazarl ve eletirel dnme becerilerinin kazandrlmas gerekmektedir. Bilgi okuryazarlyla renciler bilgiye ulama, bilginin geerlilii ve gvenirliliini eletirel bir bak asyla belirleme gibi becerileri kazanabileceklerdir. Bu erevede, zellikle tarih dersleri bnyesinde renciler internete dayal bilgileri daha salkl bir biimde deerlendirebilecekler ve tarih web sitelerindeki bilgilerin hangilerinin doru olup olmad daha salkl karar verebilme becerilerine sahip olabileceklerdir. Bu beceri ve nitelikler demokratik bir toplumda temel vatandalk becerileri arasnda gsterilmektedir. Bu nedenle tarih dersleri bnyesinde tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla incelenmesiyle ilgili beceri ve nitelikler vatandalk derslerini desteleyecektir. lgili literatrn altnda u nerilerde bulunulabilinir: rencilere bir bilgi kayna olarak internetteki olas problemler hakknda bilgi verilmelidir rencilere eletirel dnme ve bilgi okuryazarl hakknda eitim verilmelidir Tarihsel bilginin nitelii hakknda renciler bilgilendirilmelidir rencilere tarih web sitelerinde bulunabilecek olas problemlerin nasl tespit edilebilecei gsterilmelidir Tarih retmen adaylarnn eitimi amasnda tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla nasl incelenebilecei aday retmenlere retilmelidir Tarih retmenlerine tarih web sitelerinin eletirel bir bak asyla nasl incelenebilecei retilmelidir
u smail H. Demirciolu Kaynaka Acun, . (2006) Bilgisayar Destekli retim Uygulamalar Bulunduu Eser: C. ztrk (Editr), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler retimi(313-334). Ankara: An Yaynclk. American Library Associationa (1989). Presidential Committee on Information Literacy: Final Report, http://www.ala.org/ala/acrl/acrlpubs/whitepapers/presidential.cfm Bilgi Okuryazarl (2008) http://library.tedankara.k12.tr/bilokur/index.html Childs, A., Twidle, J., Sorensen, P., & Godwin, J. (2007). Trainee teachers use of the Internet: opportunities and challenges for initial teacher education. Research in Science & Technology Education 25 (1), 7797. Clarke, D.B., & Slotta, J.D. (2000). Evaluating media-enhancement and source authority on the Internet: the knowledge integrating environment. International Journal of Science Education 22 (8), 859871. Delilah, H. (2005). The Internet and student research: teaching critical evaluation skills. Teacher Librarian 33 (2), 2629. Demirciolu, . H. (2007). Tarih retiminde renci Merkezli Yaklamlar. Ankara: An Yaynclk. Fisher, D. (2004). History teaching with ICT: The 21th centurys gifts of promethous?, ACE Papers Issue 7, Politics of Curriculum, 46-59. Haydn, T. (2003a). Computers and history. In T. Haydn & C. Counsell (Eds.), History, ICT and Learning in the Secondary School (pp. 1137). London: Routledge-Falmer. Haydn, T. (2003b) What do they do with the information? In T. Haydn & C. Counsell (Eds.), History, ICT and Learning in the Secondary School (pp. 192224). London: RoutledgeFalmer. Knowledge Network Explorer (2003). Strategies for using the Internet in the classroom. Retrieved 5 March 2007, from Knowledge Network Explorer website: http://www.kn.pacbell.com/ wired/internet/internet-in-the%20classroom.htm Oral, B. (2005). nternet ve Eitim. A. Tarcan. nternet ve Toplum, Ankara, An Yaynclk (89116). OSullivan, M., & Thomas, S. (2000). Teaching Internet information literacy: a critical evaluation. Multimedia Schools 7 (2), 4044. Ruthven, K., Hennessy, S., & Deany, R. (2005). Incorporating Internet resources into classroom practice: pedagogical perspectives and strategies of secondary-school subject teachers. Computer & Education 44, 134. Somi, N.G., & De Jager, K. (2005). The role of academic libraries in the enhancement of information literacy: a study of Forth Hare Library. South African Journal of Library & Information Science 71 (3), 259267. Twidle, J., Sorenson, P., Childs, P., Godwin, J., & Dussart, M. (2006). Issues, challenges and needs of student science teachers in using the Internet as a tool for teaching. Technology, Pedagogy and Education 15 (2), 207221. Wilkinson, A. (2003). Getting started in history and ICT. In T. Haydn & C. Counsell (Eds.), History, ICT and Learning in the Secondary School (pp. 225248). London: RoutledgeFalmer.
209
Ek 1: Tarih web sitesi deerlendirme formu

rencinin smi: URL: Web Sitesinin Bal: Web sitesini kim hazrlad veya hazrlatt? Web sitesi akademik, ticari, resmi veya bir haber grubuna m aittir? Web sitesinin amac nedir? Web sitesinin hazrlan amac ak mdr? Web sitesini hazrlayann kimlii hakknda ne biliyorsunuz? Web sitesi gvenilir midir? Web sitesindeki bilgiler kiisel gr veya aratrmaya dayal bilgilerden mi olumaktadr? Web sitesindeki bilgiler varsaymlara dayanyorsa bunlar mantkl mdr? Web sitesindeki bilgiler objektif bir ekilde sunulmu mudur? Web sitesinde nyarg var mdr? Web sitesindeki bilgiler farkl bak alarn sunuyor mu? Web sitesi ne zaman hazrlanmtr? Web sitesi hazrlandktan sonar yenilenmi midir? Web sitesindeki bilgiler gncel midir? Web sitesindeki bilgiler eitim amal kullanlabilir mi? Web sitesindeki bilgileri ayn bilgileri ieren dier web siteleriyle karlatrdnz m? Eer karlatrdysanz aradaki farklar nelerdir? Web sayfasnn hazrlan amac, web sayfasndaki bilgilerin gvenirliliini ve objektifliini etkilemekte midir?
210
EXAMINING HISTORY WEB PAGES IN A CRITICAL VIEW IN HISTORY COURSES*

smail H. DEMRCOLU*
Abstract Internet is one of the important tools in the modern world which is being often used in schools. Especially, in history courses, history web pages are used to gather information for homework. Although Internet is one of the important tools in history courses, some of the history web pages used by student in history courses contain unreliable and false information. The reason why some students use unreliable web pages is examined it seems that students do not have adequate information about reliable and unreliable history web pages. The purpose of this paper is to describe how history web pages are examined in a critical way in the light of the related literature. Development in Information and Communication Technology (ICT) affects in all aspects of the human being. Today, Internet which is one of the main elements of ICT has entered in schools and education institutions. Teachers and students use Internet so often in education activities. As the history web pages used by students are examined, it seems that some of these web pages contain unreliable information. Some students in history courses use the information of unreliable web pages. As a result of this, these students learn history in the light of this unreliable information. For this reason, in history courses, students make non-scientific generalization based on unreliable information. Key Words: History education, history web pages, examining history web pages
This paper was presented in the International Symposium on Social Sciences Education in anakkale in May 2008. ** Associate Prof.; Karadeniz Technical University, Fatih Faculty of Education, Department of Secondary Education Social Studies. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 211
TRKE DERS RETMENLERNN LME DEERLENDRMEYE LKN ALGILARI

Sedat MADEN* Erhan DURUKAN**
zet Bu almann amac, Trke dersi retmenlerinin 2005 programyla gelen yeni lme deerlendirme yntemlerine ve ara-gerelerine ynelik tutumlarn belirlemektir. Betimsel nitelikteki saha aratrmasna dayanan bu almada Erzurum ilinde grevli 100 Trke dersi retmenine lek uygulanmtr. lek, aratrmaclar tarafndan Trke Dersi retim Program ve ilgili aratrmalar kullanlarak hazrlanmtr. lein geerlii alan uzmanlarnn grleriyle salanmtr. Gvenirlik almas amacyla yaplan pilot uygulama sonunda lein Cronbach katsays: 0.96 bulunmutur. Veriler SPSS 11.5 programnda cinsiyet, kdem ve mezuniyet deikenlerine gre analiz edilip yorumlanmtr. alma sonunda; cinsiyet deikeninin alglamada nemli olmad, mezuniyet ve kdem deikenlerinin retmenlerin alglarnda daha etkili olduu, retmenlerin 2005 programyla gelen lme deerlendirme ara ve yntemlerini karmak bulduu, Trke dersi retmenlerinin deien retim programnn nerdii lme deerlendirme yaklamlar ve ara gereleri hakknda bilgilendirilmesi gerektii sonularna ulalmtr. Anahtar Szckler: Trke retimi, lme deerlendirme, tutumlar
Giri Bir retim programnn ve srecinin en nemli unsurlarndan biri lmedeerlendirmedir. Turgut (1977) tarafndan lme, bir niteliin gzlenip gzlem sonucunun saylarla veya baka sembollerle gsterilmesi; deerlendirme ise, lme sonularn bir lte vurarak bir deer yargsna ulama ii olarak tanmlanmaktadr. 2005 Trke Dersi retim Programnda lme-deerlendirmenin nemi u ekilde vurgulanr: Deerlendirme, eitim sisteminin belirlenen hedeflere ulamasnda nemli bir rol oynamaktadr. Deerlendirmenin temel amac sistemin doru ileyip ilemediini ortaya koymak ve buna dayanarak sistemdeki eksikliklerin tamamlanmasn ve yanllklarn dzeltilmesini; ksaca sistemin onarlmasn salamaktr (MEB 2006, 214). Eitim sreci ierisinde belirlenen amalar dorultusunda renciye eitli bilgiler, beceriler, tutumlar, yetenekler, davranlar kazandrlmaya allr. Bilgi, beceri, tutum ve yetenekler girdileri olutururken kazanlan davranlar, ktlar
* Dr.; Giresun niversitesi, Eitim Fakltesi, Trke Eitimi Blm. ** Ar. Gr.; Karadeniz Teknik niversitesi, Fatih Eitim Fakltesi, Trke Eitimi Blm. 212 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Sedat Maden / Erhan Durukan
oluturmaktadr. Eitim-retim bir planlama, uygulama ve deerlendirme srecidir. Bu sre ierisinde; Amalarn ne dzeyde gerekletirildiini, Gerekletirilemeyen amalarn neler olduunu ve nelerin eksik kaldn, Hangi konularn ne dzeyde renildiini, Yanl renmeleri, rencilerin amalanan zellikleri kazanmalarna hizmet edecek retim durumlarn ancak lme ve deerlendirme ile belirleyebiliriz (Zorbaz 2005, 1). Trke dersleri kendi iinde bir ama ders iken ayn zamanda dier dersler iin bir ara ders olma zellii gstermektedir. Bireyin, drt temel dil becerisi denilen okuma, yazma, konuma ve dinlemeyi kullanma dzeyleri btn dersler iin de nemlidir denilebilir. Bu nedenle Trke dersleri ierisinde lme-deerlendirmenin nemi daha da artmaktadr. Bu durum ise Trke derslerinde yaplacak lme-deerlendirme faaliyetlerinin daha zenli yaplmasn gerekli klmaktadr. 2005 Trke Dersi retim Programnda lme-deerlendirme boyutta ele alnmtr (MEB 2006, 214): 1) retimin banda, 2) retim srecinde ve 3) retimin sonunda. retim srecinin banda rencilerin hazr bulunuluk dzeyleri belirlenmeye allr. Bu belirlemeler iin tutum lekleri, baar testleri, gzlem formlar, dereceli puanlama anahtarlar gibi aralar kullanlr. retim srecindeki lme-deerlendirmede ise retim deerlendirilir ve renme eksiklikleri belirlenir. Bu deerlendirme boyutunda sre deerlendirme esastr. Bu trde bir deerlendirme iin izleme amal testler, renci rn dosyalar, performans devleri, kontrol listeleri, akran deerlendirme formu, z deerlendirme formu, gzlem formlar vb. aralar kullanlr. retimin sonunda ise ktlarn, yani baarlarn deerlendirilmesi gerekir. Bu deerlendirme de rencilerin retim sreci sonundaki baarlarnn belirlenmesi amacyla yaplr. retim srecinin sonunda yaplan deerlendirmeler rn odakl deerlendirmelerdir. Bu tr deerlendirmelerde genellikle baar testleri ve renci rn dosyalar kullanlr. Programda bahsedilen deerlendirmeyle alakal boyut gz nne alndnda Trke derslerinde hem sre odakl hem de rn odakl deerlendirme yapld grlmektedir. Gerek sre boyunca gerekse sre sonunda kullanlabilecek lme aralar 2005 Trke Dersi retim Programnda u ekilde sralanmtr: Ksa cevapl maddeler oktan semeli maddeler Eletirme maddeleri Doru/Yanl maddeleri Ak ulu sorular Grme Tutum lekleri z deerlendirme Akran deerlendirme
Trke Dersi retmenlerinin lme Deerlendirmeye likin Alglar u
Gzlem Portfolyo/renci rn dosyalar Performans devi Proje devi lme ve deerlendirmeye ynelik tutum belirleme leinde bu lme ve deerlendirme aralarna ek olarak kullanmnn faydal olaca dnlen baz aralar da retmenlere yneltildi: Yaplandrlm Grid Kutucuklar (MEB Deerlendirme Raporunda kullanm belirtilmitir. Kullanm skl tespit edilmitir. 2005 Trke Dersi retim Programnda gsterilmemitir.) Drama Etkinlikleri (Bilhassa szl iletiim becerilerinin llmesinde kullanlabilir. 2005 Trke Dersi retim Programnda gsterilmemitir.) Szl Sunum Grsel almalar. Yukardaki maddelerde grlen lme-deerlendirme ara ve yntemlerinin birou 2005 program ncesinde kullanlmamaktayd. Bu nedenle 2005 Trke Dersi retim Programyla birlikte Trke derslerinin lme-deerlendirme boyutunda nemli deiikliklerin olduu ve bu deiimlerin beraberinde birtakm sorunlar getirdii sylenebilir. rnein, mevcut durumdaki retmenlerin bu lme-deerlendirme ara ve yntemlerini kullanma konusunda sknt yaadklar, lme-deerlendirme faaliyetlerinin retim sreci ierisinde fazla zaman ald bilinmektedir. retmen, eitim programlarnn uygulanmasndan sorumludur. Uygulamadan doan sorunlar yaayan ve bunun sonucunda da rahatszlklar, eksiklikleri en iyi gren durumundaki kii de retmendir. Bu nedenle lme-deerlendirmede yaanan sorunlar belirleme hususunda retmen grlerine bavurmak nem kazanmaktadr. Aratrmann Amac Bu aratrmada retmenlerin cinsiyet, kdem ve mezuniyet deikenlerine gre lme-deerlendirme ara ve yntemlerini kullanma dzeylerini belirlemek ve 2005 programnn lme-deerlendirme boyutuna kar tutumlarn deerlendirmek amalanmtr. Yntem Bu blmde aratrmann modeli, snrllklar, evren ve rneklemi ile verilerin toplanmas ve deerlendirilmesi sreci hakknda bilgi verilmitir. Aratrmann Modeli Bu alma, betimsel nitelikte tarama yntemiyle yaplm bir saha aratrmasnn rndr. Bu model, gemite veya hlen var olan bir durumu var olduu ekliyle betimlemeyi amalayan aratrma yaklamdr. Aratrmaya konu olan kii, olay, olgu, durum veya nesne kendi koullar iinde ve olduu gibi tanmlanmaya, betimlenmeye allr (Karasar 2006, 77). almada ilkretim 2. kademede Trke derslerine giren retmenlerin lme-deerlendirme ara ve yntemlerini kullanma dzeyleri ile bu ara ve yntemlere ilikin tutumlar ele alnmtr.
Evren ve rneklem almann evrenini Trke derslerine giren ilkretim 2. kademe Trke retmenleri olutururken, rneklemi Erzurum ilindeki ilkretim 2. kademede grev yapan 100 Trke retmeni oluturmaktadr. Snrllklar 1. Aratrma, 20082009 eitim-retim ylnda yaplmtr. 2. Aratrma, Trke retmenleri ile snrlandrlmtr. 3. Aratrma, Erzurum ilinde grev yapan 100 Trke retmeni ile snrldr. 4.retmenlerin tutumlarna ynelik ifadeler lekte yer alan maddelerle snrlandrlmtr. Verilerin Toplanmas ve Deerlendirilmesi retmenlerin deien Trke retimi lme ve deerlendirme almalarna ynelik tutumlarn belirleyebilmek amacyla likert tipli bir lek kullanlmtr. lek, aratrmaclar tarafndan konu alanyla ilgili nceki almalar taranarak hazrlanmtr. lek maddelerinin kapsam geerlii iin uzman grne bavurulmutur. Alnan grler neticesinde baz maddeler elenmitir. Trke retmenlerinin lme ve deerlendirme aralarna/almalarna kar tutumlarn belirleme lei iin pilot bir uygulama ile gvenirlii hesaplanmaya allmtr. Yaplan gvenirlik almas sonuncunda bir lek maddesi (i17) kartlm ve lein gvenirlik Cronbach katsays: 0.96 olarak tespit edilmitir. lek maddeleri iin yaplan madde analizi sonularna gre madde faktr yklerinin: A- Trke retiminde lme ve deerlendirme almalarnn genel amalarna ilikin maddelerde 0.54-0.87; B- lme aracn belirlemede geerli olan retmen tutumlarna ilikin maddelerde 0.48-0.82; C- Soru sormada retmenlerin sahip olduu tutumlara ynelik maddelerde 0.47-.83; - retmenlerin yazl ve szl lme faaliyetlerinde sorulan sorularn taksonomik deerlerine ynelik tutumlarna ilikin maddelerde 0.62-0.73; D- Trke retmenlerinin deerlendirme almalarna ynelik tutumlar ilikin maddelerde 0.45-0.85; E- Trke dersi retim programnn lme ve deerlendirme yntemine ynelik retmenlerin tutumlarna ilikin maddelerde 0.46-0.79; F- Dinleme/izleme becerisini lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralarla ilgili retmen tutumlarna ynelik maddelerde 0.56-0.90; G- Konuma becerisini lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralara ynelik retmen tutumlarna ilikin maddelerde 0.55-0.77; H- Okuma becerisini lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralara ynelik retmen tutumlarna ilikin maddelerde 0.44-0.85;
I-Yazma becerisini lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralara ynelik retmen tutumlarna ilikin bulgular maddelerde 0.50-0.85; -Dil bilgisini lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralara ynelik retmen tutumlarna ilikin bulgular maddelerde 0.45-0.88 arasnda olduu tespit edilmitir. lek, aratrmaclar tarafndan Erzurum ilinde grevli 100 Trke retmenine elden ulatrlm ve akabinde onlardan geri alnmtr. retmenlerin maddelere verdii cevaplar cinsiyete, mezun olunan lisans programna ve mesleki kdeme gre analiz edilerek lme ve deerlendirme almalarna ynelik tutum ve alglarnn genelde cinsiyet, mezuniyet ve kdem deikenlerine gre farkllk gsterip gstermedii ile hangi ynde olduu tespit edilmeye allmtr. Elde edilen veriler lekte kullanlan madde balarna gre tasnif edilmi, gruplara gre ortalamalar bulunmu, tablolar hlinde sunulmu ve yorumlanmtr. leklerden elde edilen veriler bilgisayar paket program SPSS 11.5 kullanlarak analiz edilmitir. lekteki her bir madde uygulamaya katlan retmenler tarafndan Evet[3], Bazen[2], Hayr[1] eklinde puanlanmtr. Bulgular Bu ksmda Trke retmenlerinin lme ve deerlendirmeye ilikin tutumlarna ait bulgular yer almaktadr. retmenlerin her bir lek maddesine sklk derecelerine gre verdikleri cevaplar frekans ve yzde olarak verilmitir. ncelikle, lkretim Trke Dersi retim Programnda yer alan, lme ve deerlendirme almalarna (ama, lme arac belirleme, soru sorma, yazl ve szl lme faaliyeti, yaplandrmac yaklamn lme ve deerlendirme almalar) ilikin retmen tutumlarna; sonrasnda Trke retim alanlarna ynelik (dinleme/ izleme, konuma, okuma, yazma, dil bilgisi) programda belirtilmi ve derslerde kullanlan ve kullanlmas gereken lme aralarna (proje, szl sunum, grsel almalar, drama, szl yoklama, grme, gzlem, yaplandrlm grid, performans, portfolyo, akran/z deerlendirme, tutum lei, kontrol listesi); yazl snavlara ve yazl snavlarda kullanlan soru tiplerine, saysna, glne ve sorularn dzeyine ilikin retmen tutumlarna yer verilmitir. Elde edilen veriler zerinde yaplan t testi uygulamaya katlan Trke retmenlerinin lme ve deerlendirmeye ynelik tutumlarnda cinsiyet deikenin anlaml bir fark oluturmadn gstermitir. lek maddelerine verilen cevaplar, mezun olunan lisans programna ve retmenlik mesleindeki kdemine gre Anova testi (F) ile deerlendirilmi, anlaml farkn yksek olduu bulgular dikkate alnmtr. Not: I:Trke retmenlii mezunlarn; II: Trk Dili ve Edebiyat retmenlii mezunlarn; III: Trk Dili ve Edebiyat Blm mezunlarn simgelemektedir. A-Trke retiminde lme ve Deerlendirme almalarnn Genel Amalarna likin Bulgular lkretim Trke Dersi retim Programnda (2005: 225) ifade edilen lme ve deerlendirme genel amalar, retmenlerin uygulama sklklarn belirlemek amacyla on lek maddesi hline getirilmitir. lme ve deerlendirme alma216 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
larnn genel amalarna retmenlerin yaklamlar iin belirlenen lek maddelerine verilen cevaplar neticesinde aadaki bulgulara ulalmtr: Tablo 1: lme ve Deerlendirme almalarnn Genel Amalarna likin Bulgular (Mezuniyet)
Mad. Mezuniyet Bl. N Ort. Ss. [Sd:2-97] F Sig. Mad. Mezuniyet Bl. N Ort. Ss. [Sd:2-97] F Sig.
A1
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.64 1.42 1.00 2.34 2.66 1.35 1.25 2.37 2.57 1.57 1.12 2.32 2.07 1.28 1.00 1.88 2.82 1.42 1.25 2.50 2.80 1.57 1.25 2.51 2.79 1.57 1.25 2.50
.58 .85 .00 .83 .65 .74 .70 .87 .79 .93 .35 .93 .99 .72 .00 .98 .55 .85 .71 .85 .56 .93 .71 .84 .54 .93 .71 .83
45.32
.00
A8
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.81 1.57 1.12 2.50 2.64 1.57 1.00 2.36 2.38 1.43 1.25 2.16 2.76 1.35 1.00 2.43 2.92 1.42 1.00 2.56 2.55 1.42 1.12 2.28
.58 .93 .35 .85 .75 .94 .00 .92 .81 .85 .72 .91 .55 .63 .00 .84 .35 .85 .00 .82 .65 .75 .35 .83
43.65
.00
A2
I II III Toplam
34.42
.01
A9
I II III Toplam
25.97
.00
A3
I II III Toplam
19.31
.00
A10
I II III Toplam
13.81
.02
A4
I II III Toplam
8.33
.00
A11
I II III Toplam
69.1
.00
A5
I II III Toplam
48.72
.02
A12
I II III Toplam
121.90
.00
A6
I II III Toplam
39.68
.01
A13
I II III Toplam
30.96
.00
A7
I II III Toplam
40.39
.00
Trke dersi retmenlerinin mezun olduklar lisans program esas alndnda gruplar arasnda lme ve deerlendirme almalarnn genel amalarndan (A1) Trke Dersi retim Programnda konu ile ilgili belirlenmi olan kazanmlar dikkate almada; (A2) ders ileni srecinde lme ve deerlendirme almalar yapmada; (A3) lme ve deerlendirme almalarn planl bir ekilde yapmada; (A4) bilgi, beceri ve alkanlklar lmede; (A5) lme faaliyetlerinde rencilerle i birlii yapmada; (A6) ders sreci boyunca lme (beceri deerlendirme formlar, puanlama lei vb.) almalarnn gerekli olduunu dnmede; (A7) ders sresince yaplan tm faaliyetlerin llmesinde ve deerlendirilmesinde devaml ve sistemli davranMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 217
mada; (A8) Trke dersinde farkl becerileri lmek iin gzlemler yapmada; (A9) rencinin renme dzeyini belirleyebilmek iin seviye tespit snav yapmada; (A10) rencinin beklenen kazanmlar edinme derecesini belirlemede; (A11) snf ii ve d almalarn alkanlk ve becerilere dnp dnmediini belirlemede; (A12) konularn kavranp kavranmadn belirlemede; (A13) kulland yntem ve tekniklerin etkililiini deerlendirmede (I)Trke retmenlii lisans programndan mezun retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar belirlenmitir. Verilere bakldnda mezun olunan lisans programlarna gre her bir lek maddesi iin anlaml fark olduu tespit edilmitir. Tablo 2: lme ve Deerlendirme almalarnn Genel Amalarna likin Bulgular (Kdem)
N Mad. Kdem Ort. Ss. [Sd:3-96] F Sig. Mad. Kdem N Ort. Ss. [Sd:3-96] F Sig.
A1
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 12 100
2.32 2.28 1.33 1.00 2.16 2.48 2.20 1.16 1.00 2.19 2.42 2.15 1.33 1.00 2.16 2.06 1.66 1.00 1.00 1.76 2.55 2.46 1.33 2.36 2.57 2.41 1.33 1.00 2.33 2.57 1.00 2.31
.78 .88 .78 .00 .88 .83 .89 .57 .00 .99 .90 .96 .78 .00 .97 .98 .95 .00 .00 .96 .83 .89 .78 .93 .81 .91 .78 .00 .93 .80 .00 .93
6.26
.01
A8
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 39 2
2.55 2.41 1.00 1.00 2.28 2.44 2.35 1.00 1.00 2.21 2.19 2.07 1.00 1.00 1.98 2.53 2.35 1.00 1.00 2.25 2.66 2.43 1.00 1.00 2.34 2.38 2.17 1.00 1.00 2.11 2.41
.83 .91 .00 .00 .95 .90 .93 .00 .00 .97 .90 .89 .00 .00 .92 .80 .87 .00 .00 .93 .76 .88 .00 .00 .93 .79 .85 .00 .00 .88 .88
13.76
.00
A2
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
9.55
.00
A9
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
10.88
.00
A3
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
5.74
.00
A10
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
7.48
.00
A4
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
5.14
.00
A11
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
14.22
.00
A5
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
6.89
.00
A12
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
17.26
.00
2.00 1.41 8.77 .00 A13
A6
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
11.77
.00
A7
1-5 yl 11-15 Toplam
12.85
.00
6-10 yl 16-20
2.00 1.41
218
Deerlendirmeye katlan Trke dersi retmenlerinin meslekteki kdemleri esas alndnda, gruplar arasnda lme ve deerlendirme almalarnn genel amalarna ilikin olarak (A1); (A2) ;(A3); (A4); (A5); (A6); (A7); (A8); (A9); (A10); (A11); (A12); (A13) 1-5 yl ve 6-10 yllk mesleki kdeme sahip retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar belirlenmitir. B- lme Aracn Belirlemede Geerli Olan retmen Tutumlarna likin Bulgular: Trke dersi retimi srecinde lme ve deerlendirme aracnn belirlenmesinde retmenlerin yaklam ve tercihlerinin belirlenmesi iin dokuz lek maddesi gelitirilmitir. retmenlerin verdii cevaplar dorultusunda u sonulara ulalmtr: Tablo 3: lme Aracn Belirlemede Geerli Olan retmen Tutumlar(Mezuniyet)
B1
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.74 1.50 1.2 2.44 2.46 1.43 1.20 2.22 2.53 1.57 1.25 2.30 2.74 1.57 1.00 2.44 2.87 1.57 1.25 2.56
.66 .85 .71 .88 .83 .85 .71 .94 .68 .94 .71 .85 .57 .94 .00 .85 .44 .94 .71 .81
31.70
.00
B6
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.75 1.57 1.25 2.47 2.75 1.57 1.25 2.47 2.48 1.50 1.13 2.24 2.55 1.57 1.25 2.31
.65 .94 .71 .8 .61 .94 .71 .85 .80 .85 .35 .91 .80 .94 .71 .93
30.36
.00
B2
I II III Toplam
15.25
.00
B7
I II III Toplam
33.16
.00
B3
I II III Toplam
19.94
.00
B8
I II III Toplam
18.13
.00
B4
I II III Toplam
45.88
.00
B9
I II III Toplam
15.98
.00
B5
I II III Toplam
57.24
.00
Trke dersi retmenlerinin mezun olduklar lisans program esas alndnda gruplar arasnda lme aracnn belirlenmesinde, (B1) lme aracnn dersin ieriine uygun olarak seilmesinde; (B2) geerli olan konu ve kazanmlara gre birden ok yntem ve ara kullanlmasnda; (B3) lme aracn belirlerken snfn fiziki zelliklerinin dikkate alnmasnda; (B4) lme aralarn rencilerin zelliklerine gre belirlenmesinde; (B5) lme aracn belirlerken snf ii performanslarn dikkate alnmasnda; (B6) lme arac ile birden ok dil becerisini lmeyi hedeflemede; (B7) lme aracn olutururken sosyoekonomik artlarn belirlenmesinde; (B8) lme
aralarnn (yazl snavlar, gzlem ve z deerlendirme formlar vb.) faydal bulunmasnda; (B8) yeni uygulanan programn lme ve deerlendirme ara gerelerinin hepsinin kullanlmasnda (I)Trke retmenlii lisans programndan mezun retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar belirlenmitir. Verilere bakldnda mezun olunan lisans programlarna gre her bir lek maddesi iin anlaml fark olduu tespit edilmitir. Tablo 4: lme Aracn Belirlemede Geerli Olan retmen Tutumlar(Kdem)
B1
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100
2.57 2.28 1.00 1.00 2.24 2.27 2.15 1.00 1.00 2.05 2.44 2.07 1.00 1.00 2.10 2.59 2.25 1.00 1.00 2.24 2.59 2.51 1.00 1.00 2.34
.80 .94 .00 .00 .95 .90 .98 .00 .00 .96 .75 .89 .00 .00 .89 .77 .91 .00 .00 .93 .77 .85 .00 .00 .92
13.56
.00
B6
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100
2.61 2.31 1.00 1.00 2.27 2.62 2.38 1.00 1.00 2.30 2.44 1.97 1.00 1.00 2.06 2.53 1.00 1.00 2.12
.79 .95 .00 .00 .96 .77 .91 .00 .00 .94 .85 .93 .00 .00 .95 .80 .00 .00 .97
14.27
.00
B2
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
7.85
.00
B7
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
15.72
.00
B3
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
12.84
.00
B8
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
11.07
.00
B4
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
14.97
.00
B9
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
12.06
.00
2.02 1.01
B5
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
17.07
.00
Deerlendirmeye katlan Trke dersi retmenlerinin meslekteki kdemleri esas alndnda, gruplar arasnda lme aracn belirlemeye ilikin olarak (B1); (B2); (B3); (B4); (B5); (B6); (B7); (B8); (B9) 1-5 yl ve 6-10 yllk mesleki kdeme sahip retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar belirlenmitir. C- Soru Sormada retmenlerin Sahip Olduu Tutumlara Ynelik Bulgular: Trke dersinde lme almalarnda kullanlan sorularn tipleri ve soru ekli belirlemeyle ilgili tutumlara ynelik on bir lek maddesi oluturulmu ve retmenlere sorulmutur.
Tablo 5: Soru Sormada retmenlerin Sahip Olduu Tutumlar(Mezuniyet)

C1
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.81 1.50 1.25 2.50 2.70 1.28 1.25 2.39 2.76 1.28 1.25 2.44 2.81 1.50 1.25 2.50 2.70 1.42 1.25 2.41
.46 .85 .71 .79 .68 .73 .71 .91 .55 .73 .71 .85 .48 .85 .71 .81 .61 .85 .71 .85
56.45
.00
C7
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.63 1.57 1.25 2.37 2.97 1.50 1.25 2.63 2.83 1.36 1.25 2.50 2.63 1.43 1.25 2.35
.66 .93 .71 .86 .23 .85 .71 .77 .54 .74 .71 .86 .75 .85 .71 .92
23.84
.00
C2
I II III Toplam
36.67
.00
C8
I II III Toplam
1 21.22
.00
C3
I II III Toplam
54.50
.00
C9
I II III Toplam
57.04
.00
C4
I II III Toplam
52.82
.00
C10
I II III Toplam
23.43
.00
C6
I II III Toplam
36.59
.00
Trke dersi retmenlerinin mezun olduklar lisans program esas alndnda gruplar arasnda retmenlerin soru sorma srasnda (C1) ilenilen btn konulardan soru sormada; (C2) ilenilen konularn nemli noktalarndan soru sorulmasnda; (C3) ksa ve kesin cevapl sorular sorulmasnda; (C4) ak ulu, birden fazla cevab olan, esnek sorularn tercih edilmesinde; (C5) oktan semeli ve boluk doldurmal test ekillerinin tercih edilmesinde; (C6) rencilerin ounun cevaplayabilecei zorlukta sorular sorulmasnda; (C7) snfn baar durumuna gre soru seilmesinde; (C8) ok kolay, kolay, orta, zor ve ok zor seviyelerinin tm iin soru sorulmasnda; (C9) soru cmlelerinin anlalr bir ekilde oluturulmaya zen gsterilmesinde; (C10) soru kdna sorularla ilgili bir aklama/ynerge konulmasnda (I)Trke retmenlii lisans programndan mezun retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar belirlenmitir. Verilere bakldnda mezun olunan lisans programlarna gre her bir lek maddesi iin anlaml fark olduu tespit edilmitir. -retmenlerin Yazl ve Szl lme Faaliyetlerinde Sorulan Sorularn Taksonomik Deerlerine Ynelik Tutumlarna likin Bulgular: Trke dersinde lme ve deerlendirme faaliyetleri kapsamnda gerekletirilen yazl ve szl lmelerde kullanlan sorularn tercih edilen taksonomik deerlerini tespit etmek iin alt lek maddesi hazrlanmtr. (Alt madde her bir Bloom taksonomik deeri iin belirlenmitir.)
Tablo 6: retmenlerin Yazl ve Szl lme Faaliyetlerinde Sorulan Sorularn Taksonomik Deerlerine Ynelik Tutumlar(Mezuniyet)
Mad. Mezuniyet Bl. N Ort. Ss. [Sd:2-97] F Sig.
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.66 1.28 1.13 2.35 2.58 1.57 1.25 2.34 2.55 1.50 1.12 2.29 2.39 1.43 1.12 2.16 2.62 1.43 1.25 2.35 2.60 1.57 1.25 2.35
.68 .61 .35 .88 .69 .94 .71 .87 .71 .85 .35 .87 .79 .75 .35 .88 .58 .85 .70 .82 .72 .94 .70 .89
42.14
.00
I II III Toplam
21.19
.00
I II III Toplam
24.33
.00
I II III Toplam
17.41
.00
I II III Toplam
34.19
.00
I II III Toplam
20.18
.00
Trke dersi retmenlerinin mezun olduklar lisans program esas alndnda gruplar arasnda retmenlerin yazl ve szl lme faaliyetlerinde sorulan sorularn taksonomik deerleri iin (1) bilgi (ezberleme, hatrlama) seviyesinde sorular sorulmasnda; (2) kavrama (anlam kurma, kendi cmleleriyle ifade etme vb.) seviyesinde sorular sorulmasnda; (3) uygulama (bilgiyi transfer etme, yeni durumlara uygulama, soyutlamalar elde etme) seviyesinde sorular sorulmasnda; (4) analiz (btn paralara blerek inceleme, dnceleri amlama) seviyesine sorular sorulmasnda; (5) sentez (yeni bir btn meydana getirme, paradan btne ulama, derleme dzenleme) seviyesine uygun sorular sorulmasnda; (6) deerlendirme (yargda bulunma, kendi grn ortaya koyma, hkm verme) seviyesine uygun sorular sorulmasnda (I)Trke retmenlii lisans programndan mezun retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar belirlenmitir.
222
D- Trke retmenlerinin Deerlendirme almalarna Ynelik Tutumlar likin Bulgular: Trke dersi retmenlerinin deerlendirme almalarna yaklamlar ve bu faaliyetlerdeki amalarna dair dokuz lek maddesi deerlendirmeye katlan retmenlere sorulmutur. Tablo 7: Trke retmenlerinin Deerlendirme almalarna Ynelik Tutumlar (Mezuniyet)
D1
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.78 1.42 1.25 2.47 2.87 1.43 1.25 2.54 2.78 1.28 1.25 2.45 2.83 1.57 1.25 2.53
.55 .85 .71 .84 .44 .85 .71 .82 .59 .73 .71 .88 .52 .93 .71 .83
46.44
.00
D5
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.75 1.57 1.25 2.47 2.58 1.43 1.00 2.30 2.86 1.57 1.25 2.55 2.69 1.57 1.25 2.42 2.68 1.57 1.25 2.41
.63 .94 .70 .87 .78 .85 .00 .94 .50 .93 .70 .83 .67 .94 .70 .88 .69 .93 .70 .88
31.70
.00
D2
I II III Toplam
68.76
.00
D6
I II III Toplam
26.44
.00
D3
I II III Toplam
50.36
.00
D7
I II III Toplam
48.49
.00
D4
I II III Toplam
44.95
.00
D8
I II III Toplam
26.24
.00
D9
I II III Toplam
24.54
.00
Trke dersi retmenlerinin mezun olduklar lisans program esas alndnda gruplar arasnda retmenlerin deerlendirme almalarnda (D1) retim yntemimin eksikliklerini belirlemede; (D2) ders ara-gerelerini gelitirmede; (D3) renilmeyen konular ve eksik kalan kazanmlarn belirlemede; (D4) yava renen rencileri belirlemek ve farkl almalar yaplmasnda; (D5) daha hzl renen renciler iin yeni etkinlikler dzenleme ve deerlendirme yapmada; (D6) birey ve grup almalarnn deerlendirilmesine nem vermede; (D7) snav sonularna gre ders ileniinde deiikliklere gitmede; (D8) snavn ardndan doru ve yanllar rencilerle birlikte belirlemede; z deerlendirme ve akran deerlendirme ile ocuun kendisini lmesini salamada (I)Trke retmenlii lisans programndan mezun retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar grlmtr.
223
E- Trke Dersi retim Programnn lme ve Deerlendirme Yntemine Ynelik retmenlerin Tutumlarna likin Bulgular: Trke dersinde 20052006 eitim-retim ylndan itibaren uygulanan ders programn lme ve deerlendirme yaklamna ynelik retmenlerin sahip olduu tutumlar belirlemek iin drt lek maddesi oluturulmu ve retmenlere sorulmutur. Tablo 8: Trke Dersi retim Programnn lme ve Deerlendirme Yaklamna Ynelik retmenlerin Tutumlar(Mezuniyet)
E1
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100
2.48 1.28 1.12 2.21 2.94 1.57 1.25 2.62 2.41 1.43 1.12 2.17
.73 .61 .35 .87 .22 .94 .70 .76 .74 .75 .35 .85
28.11
.00
E2
I II III Toplam
100.60
.00
E3
I II III Toplam
19.84
.00
Trke dersi retmenlerinin mezun olduklar lisans program esas alndnda gruplar arasnda 2005 Trke Dersi retim Programnn lme ve deerlendirme yaklamnn (E1) ok karmak olduuna; (E2) ders srecini aksattna; (E3) ok zaman aldna dair belirtilen tutumlara gre (I)Trke retmenlii lisans programndan mezun retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar grlmtr. F- DNLEME/ZLEME Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralarla lgili retmen Tutumlarna Ynelik Bulgular: Trke dersi srecinde retmenlerin yeni programda dinleme/izleme becerilerini lme ve deerlendirmeye ynelik aralar kullanmna ynelik tutumlarn deerlendirmek amacyla on dokuz lek maddesi hazrlanm ve retmenlere sorulmutur.
224
Tablo 9: DNLEME/ZLEME Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmen Tutumlar (Mezuniyet)
F1
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100 78 14 8 100 1.98 14 8 100
2.89 1.57 1.12 2.57 2.78 1.50 1.25 2.48 2.64 1.43 1.25 2.36 .98 1.28 1.0 1.81
.44 .94 .35 .82 .57 .85 .70 .84 .74 .85 .71 .92 6.84 .72 .00 .97
68.87
.00
F2
I II III Toplam
41.37
.00
F3
I II III Toplam
24.89
.00
F4
I 78 II III Toplam
.002
Trke dersi retmenlerinin mezun olduklar lisans program esas alndnda gruplar arasnda dinleme/izleme becerisi lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralar iinde (F1) proje devinden yararlanmada; (F2) szl sunum yaptrmada ve deerlendirmede; (F3) grsel almalardan (poster, grafik, kavram haritalar vb.) yararlanmada; (F4) drama etkinliklerini kullanlmasnda (I)Trke retmenlii lisans programndan mezun retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar grlmtr. G- KONUMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmen Tutumlarna likin Bulgular: Trke dersi srecinde retmenlerin yeni programda konuma becerilerini lme ve deerlendirmeye ynelik aralarn kullanmna ynelik tutumlarn deerlendirmek amacyla on drt lek maddesi hazrlanm ve retmenlere sorulmutur. Tablo 10: KONUMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmen Tutumlar (Kdem)
G1
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100
2.25 1.64 2.08 3.00 2.01
.89 .84 .99 .00 .93
4.35
.05
G8
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100
2.44 2.31 1.42 3.00 2.28
.85 .92 .79 .00 .92
4.97
.03
225

G2 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam G5 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam G7 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 1.68 1.51 1.08 2.50 1.56 2.68 2.33 1.83 2.50 2.44 2.61 2.43 1.83 2.50 2.45 .78 .79 .28 .71 .76 .59 .77 .94 .71 .75 .57 .64 .83 .71 .67 4.84 .03 4.95 .03 G14 3.15 .03 G11 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 2.46 2.35 1.66 3.00 2.34 2.51 2.33 3.00 2.37 .85 .87 .98 .00 .90 .72 .73 .00 .78 2.98 .04 3.09 .03
1.83 1.02
Konuma becerisi lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralara ynelik alnan tutumlarda deerlendirmeye katlan Trke dersi retmenlerinin meslekteki kdemleri esas alndnda, (G1) proje devinden yararlanmada; (G2) szl sunum yaptrma ve deerlendirmede; (G5) szl yoklama yapmada; (G7) yaplandrlm Grid kutucuklar kullanmada; (G8) portfolyo/renci rn dosyasndaki rnleri deerlendirmede; (G11) z deerlendirme yaptrmada; (G14) kontrol listesi dzenlemede 16-20 ve 1-5 yllk mesleki kdeme sahip retmenlerin dier gruba gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar grlmtr. H-OKUMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmen Tutumlarna likin Bulgular: Trke dersi srecinde retmenlerin yeni programda okuma becerilerini lme ve deerlendirmeye ynelik aralarn kullanmna ynelik tutumlarn deerlendirmek amacyla on dokuz lek maddesi hazrlanm ve retmenlere sorulmutur. Tablo 11: OKUMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmen Tutumlar (Kdem)
H1
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100 47 39 12 2 100
2.48 2.24 1.75 3.00 2.31 2.53 2.79 3.00 2.60
.80 .86 .00 .87 .74 .57 .00 .73
3.00 .90
.03
H7
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100 47 39 12 2 100
2.27 2.51 . 1.50 3.00 2.29 2.55 2.56 3.00 2.48
.79 75 .90 .00 .84 .80 .78 .00 .84
5.55
.01
H3
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
2.75
.05
H8
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
3.00
.03
2.16 1.03
1.83 1.02
226

H6 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam 47 39 12 2 100 2.78 2.66 1.66 2.50 2.60 .51 .62 .88 .71 .69 11.02 .00 H12 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam 47 39 12 2 100 2.13 2.21 1.33 2.50 2.07 .74 .69 .65 .70 .75 5.08 .03
Okuma becerisi lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralara ynelik elde edilen tutumlarda deerlendirmeye katlan Trke dersi retmenlerinin meslekteki kdemleri esas alndnda, (H1) proje devinden yararlanmada, (H3) grsel almalardan(poster, grafik, kavram haritalar vb.) yararlanmada, (H6) ksa cevapl maddeleri tercih etmede, (H7) ak ulu sorular tercih etmede, (H8) oktan semeli testleri tercih etmede, (H12) yaplandrlm Grid kutucuklarn kullanmada 16-20 yllk mesleki kdeme sahip retmenlerin dier gruplara gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar grlmtr. I- YAZMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmen Tutumlarna likin Bulgular: Trke dersi srecinde retmenlerin yeni programda yazma becerilerini lme ve deerlendirmeye ynelik aralarn kullanmna ynelik tutumlarn deerlendirmek amacyla on dokuz lek maddesi hazrlanm ve retmenlere sorulmutur. Tablo 12: YAZMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmenlerin Tutumlar(Kdem)
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100
2.53 2.46 1.66 3.00 2.41 2.91 2.79 1.00 2.72 2.32 2.51 2.00 1.00 2.33 2.70 2.61 1.95 1.00 2.54
.80 .78 .98 .00 .85 .41 .61 .00 .69 .81 .75 .95 .00 .83 .65 .74 .90 .00 .78
4.06
.01
12
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100 47 39 12 2 100
2.40 2.46 1.91 1.00 2.34 2.68 2.56 2.50 1.00 2.58 2.36 2.38 1.83 1.00 2.28 2.38 2.48 1.95 1.00 2.34
.74 .72 .90 .00 .78 .66 .75 .90 .00 .75 .82 .87 .83 .00 .86 .87 .82 .99 .00 .89
3.86
.01
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
13.30
.00
14
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
3.50
.02
2.00 1.04
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
3.17
.03
15
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
3.03
.03
10
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
6.95
.00
17
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
2.96
.03
227

11 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam 47 39 12 2 100 2.42 2.58 1.50 1.00 2.35 .85 .78 .90 .00 .90 7.19 .00 18 1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam 47 39 12 2 100 2.38 2.56 2.08 1.00 2.39 .89 .82 .99 .00 .89 2.68 .05
Yazma becerisi lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralara ynelik alnan grlerde deerlendirmeye katlan Trke dersi retmenlerinin meslekteki kdemleri esas alndnda, (5) ksa cevapl maddeleri, (7) oktan semeli testleri tercih etmede ve (9) doru yanl maddeleri tercih etmede, (10) grme formlarn doldurmada, (11) yaplandrlm Grid kutucuklar kullanmada, (12) performans devinden yararlanmada, (14) kontrol listesi dzenlemede, (15) z deerlendirme yaptrmada, (17) gzlem formlar kullanmada, (18) akran deerlendirme yaptrmada 1-5 ve 6-10 yllk mesleki kdeme sahip retmenlerin dier gruba gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar grlmtr. - DL BLGSN lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmen Grlerine likin Bulgular: Trke dersi srecinde retmenlerin yeni programda dil bilgisini lme ve deerlendirmeye ynelik aralarn kullanmna ynelik tutumlarn belirlemek amacyla on dokuz lek maddesi hazrlanm ve retmenlere sorulmutur. Tablo 13: DL BLGSN lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmenlerin Tutumlar(Mezuniyet)
I12
I II III Toplam
78 14 8 100 78 14 8 100
2.58 2.07 2.50 2.51 2.56 1.93 2.50 2.47
.67 .73 .75 .70 .73 .99 .92 .81
3.38
.038
I16
I II III Toplam
3.87
.024
Trke dersi retmenlerinin mezun olduklar lisans program esas alndnda gruplar arasnda retmenlerin dil bilgisini lme faaliyetlerinde (12) yaplandrlm Grid kutucuklar kullanmada ve (16) z deerlendirme yaptrmada (I)Trke retmenlii ve Trk Dili ve Edebiyat Blm lisans programlarndan mezun retmenlerin Trk Dili ve Edebiyat retmenlii lisans program mezunlarna gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar belirlenmitir.
228
Tablo 14: DL BLGSN lme ve Deerlendirme Srecinde Kullanlan Aralara Ynelik retmenlerin Tutumlar(Kdem)
i9
1-5 yl 6-10 yl 11-15 16-20 Toplam
47 39 12 2 100
2.65 2.64 2.00 2.50 2.57
.67 .63 .95 .70 .71
3.12
.03
Dil bilgisini lme ve deerlendirme srecinde kullanlan aralara ynelik alnan grlerde deerlendirmeye katlan Trke dersi retmenlerinin meslekteki kdemleri esas alndnda, (i9) eletirme maddelerinin tercih edilmesinde 1-5 ve 610 yllk mesleki kdeme sahip retmenlerin dier gruba gre yksek dzeyde olumlu tutuma sahip olduklar grlmtr. Sonu ve Tartma Eitim programlarnn ve retim srecinin nemli bir ayan lme ve deerlendirme almalar oluturur. Deerlendirme, sistemin dzenlenmi renme yaantlarna gre ilemesini kontrol etmedir. Deerlendirme amacna, lte ve zamana gre eitlilik arz edebilir. Trke dersinin retim srecinde lme ve deerlendirme uygulamalar boyutta ele alnabilir. Trke retiminde yaplandrmac yaklamla birlikte sre odakl bir lme ve deerlendirme ekli benimsenmitir. Sre odakl lme ve deerlendirme faaliyeti programda da deinildii gibi dersin banda, ders esnasnda ve ders sonunda bir lme ve deerlendirmeyi art komaktadr. almada sre odakl Trke retimi lme ve deerlendirme almalarna ynelik retmen tutumlar tespit edilmitir. Sre odakl lme ve deerlendirmede ama, ara seimi, yeni programn kullanm, temel renme alanlarnda lme ve deerlendirme aralarnn kullanm gibi hususlarda retmenlerin cevaplar alnmtr. Elde edilen bulgular sonucunda varlan ortalama deerlere gre retmenlerin tutumlar Tablo 15ten hareketle u maddelerde yorumlanabilir: Tablo 15: Trke retmenlerinin lek Alt Balklarna Gre Tutum Ortalamalar
Trke retmenlerinin lme Deerlendirmeye Ynelik Tutumlar A- lme ve Deerlendirme almalarnda B- lme Aracn Belirlemede C- Soru Sormada . Yazl ve Szl lme Faaliyetlerinde D- Deerlendirme almalarnda E- 2005 Programnn lme ve Deerlendirme Yaklamnda F-DNLEME/ZLEME Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde G- KONUMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde H-OKUMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde I-YAZMA Becerisini lme ve Deerlendirme Srecinde i- DL BLGSN lme ve Deerlendirme Srecinde Min. 1.00 Ort. 2.50 2.39 2.54 2.26 2.55 2.35 2.36 2.12 2.13 2.21 2.39 Max. 3.00
229
Yaplan deerlendirme sonucunda Trke dersi retmenlerinin lme ve deerlendirme almalarna kar genel olarak olumlu bir tutuma (Min.1Max.3 deer aralnda) X= 2.50 orannda sahip olduklar belirlenmitir. Bu bulgu; Duban ve Kkylmaz (2008), Acun ve Kamber (2007), alk (2007)n yaptklar aratrmalarn retmenlerin olumlu ynde tutuma sahip olduu sonucuyla benzerlik gstermektedir. Trke dersi retmenlerinin lme aracn belirlemede ders ieriini, kazanmlar, performans, fiziki durumu, sosyoekonomik durumu ve grubun dier zelliklerini dikkate almaya ynelik olumlu bir tutuma (Min.1-Max.3 deer aralnda) X= 2.39 orannda sahip olduklar saptanmtr. Deerlendirmeye katlan Trke dersi retmenlerinin soru sorarken konu, soru ekli ve snf zellii gibi hususlara, ayrca sreci dikkate almasna ynelik olumlu bir tutumun (Min.1-Max.3 deer aralnda) X= 2.54 orannda bulunduu belirlenmitir. Sorularn taksonomik deerinin dikkate alnp rencilere sorulmasna ynelik olarak (Min.1-Max.3 deer aralnda) X= 2.26 orannda olumlu bir tutum belirlenmitir. Trke dersi srecinde yaplan lme faaliyetlerinin deerlendirilmesinde retmenlerinin deerlendirme faaliyeti yapma ve faydal ekilde sreci etkilemesinde olumlu bir tutuma (Min.1-Max.3 deer aralnda) X= 2.55 orannda sahip olduu belirlenmitir. Trke dersi renme alanlarnda kazanmlarn, bilgi ve becerilerin yazl bir ekilde ifadesi iin dzenlenen snavlarda ierie, zamana ve renciye uygun eitli soru ekilleri kullanlmaldr. Trke dersinde renci baarlarnn llmesinde kullanlan snavlarda, yukarda aklanan farkl trdeki maddelerin olabildiince yer almas, llen zelliin deerlendirilmesi asndan yararl olacaktr (MEB 2005; 227). Yaplan deerlendirme sonucunda Trke dersinde birden fazla soru eklinin kullanld saptanmtr. Bu nedenle beklenene yakn bir sonuca ulald sylenebilir. 2005 eitim-retim ylnda uygulanmaya konulan yeni Trke retim Programnn lme ve deerlendirme yntem ve aralarnn kullanmna ynelik retmenlerin eksik ve olumsuz bir tutuma sahip olduuna dair (Min.1-Max.3 deer aralnda) X= 2.35 orannda bir sonu saptanmtr. Yaplan deerlendirme sonucunda retmenlerin Trke Dersi retim Programnn dinleme/izleme becerisi lme ve deerlendirme almalar iin (Min.1-Max.3 deer aralnda) X= 2.36 orannda; Trke dersi programnn konuma becerisi lme ve deerlendirme almalar iin X= 2.12 orannda; retmenlerin Trke dersi programnn okuma becerisi lme ve deerlendirme almalar iin X= 2.13 orannda; retmenlerin Trke dersi programnn yazma becerisi lme ve deerlendirme almalar iin X= 2.21 orannda; retmenlerin Trke dersi programnn dil bilgisini sre iinde lme ve deerlendirme almalar iin X= 2.39 orannda ortalamann stnde olumlu bir tutuma sahip olduklar belirlenmitir. 2005 Trke Dersi retim Programnn temel renme alanlarna ynelik lme ve deerlendirme almalarnn genel olarak yapld; sre deerlendirmeye ynelik yaplmas gereken z/akran deerlendirme, tutum
lei doldurma, gzlem, grme formlar ve kontrol listesi gibi aralarn ksmen kullanld; yazl snavlarda ksa cevapl, ak ulu, oktan semeli ve doru yanl tipi testlerin tercih edildii; proje, performans ve portfolyo/rn dosyalarnn lme ve deerlendirmede etkili olduu sonucuna ulalmtr. Drama etkinliklerinden ve yaplandrlm grid kutucuklarndan retmenlerin tam olarak haberdar olmadklar veya retmenlerce kullanlmadklar grlmtr. retmenlerin baz alternatif lme-deerlendirme aralarndan haberdar olmamalar veya bilgi eksiklii yaamalar alk (2007), Menti-Ta (2007), Yapc ve Demirdelen (2007), Kaya ve Ersoy (2007), zda ve arkadalarnn (2007) bulgularyla rtmektedir. Aratrmaya katlan Trke retmenleri 2005 programyla gelen lme deerlendirme yaklam ve ara gerelerini karmak bulmaktadrlar. Bu sonu ile Milli Eitim Bakanl EARGED birimi tarafndan 2006 ylnda programn deerlendirilmesi iin hazrlanan rapordaki sonular benzer ekildedir: Trke retmenlerinin te ikiden fazlas lme yntemleri ve deerlendirme sistemini ok karmak bulmaktadr. Trke retmenlerinin tamamna yakn lme yntemleri ile deerlendirmenin zaman alc olduunu belirtmektedirler. Trke dersi retmenlerinin lme yntemleri ve deerlendirmeyi ok karmak bulmalar, bunlarn program klavuzlarnda sistemli bir biimde ve yeterince ak bir anlatmla sunulmamas ile ilikili olabilir. Trke dersi retmenlerinin lme yntemleri ve deerlendirmeyi ok zaman alc bulmalar deiik nedenlere bal olabilir. Bunlar arasnda, retmenlere zellikle test veya psikolojik lek biimindeki lme ara veya yntemlerinin hazr olarak, aklamalar ile birlikte verilmemi olmas, klasik lme aralar dndaki alternatif lme ara veya yntemlerinin nerede, ne amala ve nasl kullanlabileceklerinin yeterince aklanmam olmasndan sz edilebilir (MEB, 2006;33). 2006 ylnda program bir yldr uygulanmakta iken retmenlerin sahip olduu tutum ile 2009 ylnda sahip olunan tutumlar arasnda bir farkllk olmamas dndrcdr. retmenlerin lme deerlendirme alglarnda cinsiyetin anlaml bir farkllk oluturmad; fakat kdem ve mezun olunan faklte/blm tr deikenlerinin alglar zerinde etkili olduu sonucuna ulalmtr. Genel ortalamalara bakldnda Eitim Fakltelerinin Trke retmenlii blmlerinden mezun olanlarn ve 1-10 yllk mesleki kdeme sahip olanlardan daha olumlu tutuma sahip olduklar belirlenmitir. Bu durum zerinde Trke retmenlii lisans programlarnda okutulan formasyon derslerinin ve meslee yakn zamanda balayan retmenlerin yeniliklere daha ak olmalarnn etkili olduu sylenebilir. neriler Aratrmann sonularna gre Trke retmenlerinin 2005 programyla gelen lme deerlendirme yaklam ve ara gerelerini karmak bulduu gz nne alndnda, yaklam ve ara gerelerin daha anlalabilir ve kullanlabilir duruma getirilmesi nem kazanmaktadr. Bu nedenle Trke Dersi retim Programnn ve klavuz kitaplarn lme deerlendirme blmlerinde mevcut ve alternatif ara gerelerin nasl ve ne zaman kullanlaca ynnde pratik bilgilere yer verilmelidir.
231
Trke retmenlii adaylarna meslek yaamlar srasnda zorluk yaamamalar sebebiyle lisans eitimleri srasnda yeni lme ara gere ve yntemleri tantlmal; hatta uygulama dersleri sresince bu yntem ve ara gereleri kullanmasna frsat verilmelidir. retmen adaylarnn yalnzca geleneksel lme deerlendirme ara gere ve yntemleriyle karlamalarnn nne geilmelidir. lkretim okullarndaki Trke derslerinin haftalk saatleri gz nnde bulundurulduunda, programda ve kitaplarda belirtilen btn lme deerlendirme ara gerelerinin derslerde kullanlmas olanaksz grnmektedir. Bu nedenle btn lme deerlendirme ara gerelerinin kullanmnn zorunlu tutulmas yerine rencilerin, snfn, okulun ve evrenin imknlarna uygun ara gere ve yntemlerin kullanlmasna ncelik verilmeli; bu amala Bakanlk tarafnca dzenlemelere gidilmelidir.
Kaynaka ACUN, . ve KAMBER, T. (2007). Yeni Sosyal Bilgiler Programnn Uygulanabilirlii Asndan Deerlendirilmesi, VI. Ulusal Snf retmenlii Eitimi Sempozyumu, 27-29 Nisan 2007. ALIK, S. (2007). Snf retmenlerinin Yenilenen lkretim Programlarnn lme ve Deerlendirme Sreci Hakkndaki Dnceleri zerine Bir Aratrma, 16. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, 5-7 Eyll 2007. DUBAN, N. ve KKYILMAZ, E.A. (2008). Snf retmeni Adaylarnn Alternatif lmeDeerlendirme Yntem ve Tekniklerinin Uygulama Okullarnda Kullanmna likin Grleri, lkretim-Online, 7 (3), ss.769-784. KARASAR, N. (2006). Bilimsel Aratrma Yntemi. Ankara: Nobel Yaynlar. KAYA, E. ve ERSOY, A.F. (2007). Sosyal Bilgiler Programnn Uygulanmasnda Yaanan Sorunlar ve zm nerileri, VI. Ulusal Snf retmenlii Eitimi Sempozyumu, 27-29 Nisan 2007. KOMSYON (2006). lkretim Trke Dersi retim Program ve Klavuzu (6,7, 8. Snflar). Ankara: Devlet Kitaplar Mdrl. MEB (2006). EARGED Bakanl Temel Eitim Destek Programlar Deerlendirme Raporu, Ankara, s.33. MENT-TA, A. (2007). retmen Adaylarnn Yeni lkretim Programna ve lkretim Okullarnda Uygulanmasna likin Grleri, 16. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, 5-7 Eyll 2007. ZDA, A., TANILI, D., YAVUZSOY-KSE, N. ve KILI, . (2007). lkretim Snf retmenlerinin Matematik Dersinde Kullandklar Deerlendirme Ara ve Yntemlerine likin Grleri, VI. Ulusal Snf retmenlii Eitimi Sempozyumu, 27-29 Nisan 2007. TURGUT, M. F. (1977). Eitimde lme ve Deerlendirme Metotlar. Ankara: Nve Matbaas. YAPICI, M. ve DEMRDELEN, C. (2007). lkretim 4. Snf Sosyal Bilgiler Programna likin retmen Grleri, lkretim-Online, 6(2), ss.204-212. ZORBAZ, K. Z. (2005). lkretim Okullar kinci Kademe Trke retmenlerinin lme ve Deerlendirmeye likin Grleri ve Yazl Snavlarda Sorduklar Sorular zerine Bir Deerlendirme. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Hatay.
232
TURKISH COURSE TEACHERS PERCEPTIONS ON MEASUREMENT AND EVALUATION

Sedat MADEN* Erhan DURUKAN**
Abstract The aim of this study is to determine Turkish course teachers opinions and attitudes toward new equipments and methods of measurement and evaluation emerged with 2005 Turkish Course Curriculum. In this study, which based on descriptive field research, 100 Turkish course teachers working at Erzurum province were surveyed. The scale was prepared by researchers through using the Turkish Course Curriculum and related researches. The scales validity ensured by the opinions of course experts. At the conclusion of pilot study, made for reliability degree, determined Cronbachs Alpha quotient is, 96. Data analysed with SPSS 11.5 and expounded in terms of gender, priority, and graduation. At the conclusion of this study it has been found that gender is not important variable at teachers perceptions; priority and graduation are more effective variables at teachers opinions; some measurement instruments, emerged with 2005 Turkish Course Curriculum, made the process complex; Turkish course teachers need to be informed about new instruments and approaches of measurement and evaluation. Key Words: Turkish teaching, measurement-evaluation, attitudes
* Dr.; Giresun University, Faculty of Education. Department of Turkish Teaching. ** Research Assistant Dr.; Karadeniz Technical University, Fatih Faculty of Education. Department of Turkish Teaching. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 233
YARATICI DRAMA YNTEMNN LKRETM 6. SINIF RENCLERNN TRKE DERS TUTUMLARINA ETKS
Akif ARSLAN* Abdullah AHN** Esin AHN*** Ahmet AKAY****
zet Aratrmann amac yaratc drama ynteminin rencilerin Trke dersi tutumlarna etkisini belirlemektir. Aratrma, Erzurum ilindeki Haim can lkretim Okulunda 6. snf dzeyinde Trke dersi letiim temas zerinde deney (n=22) ve kontrol (n=22) gruplarna uygulanmtr. Aratrmada veri toplama arac olarak, Trke Dersi retim Program ve Klavuzunda yer alan Trke Dersi Tutum lei kullanlmtr. alma yaratc drama ynteminin rencilerin Trke dersi tutumlarna etkisinin incelendii kontrol gruplu ntest-sontest modeline uygun deneysel bir alma olarak yrtlmtr. Aratrma verilerinin zmnde bilgisayar ortamnda SPSS 15.0 istatistik paket program kullanlmtr. almada elde edilen verilerin anlamlln belirlemek amacyla t-testi, eletirilmi gruplar iin t-testi, Mann-Whitney U ve Kruskal Wallis testleri uygulanmtr. Aratrma sonucunda yaratc drama ynteminin uyguland deney grubu rencilerinin Trke dersine ynelik tutumlarnn geleneksel yntem uygulanan rencilere gre daha olumlu ynde etkilendii grlmtr. Bununla birlikte yaratc drama etkinlikleri yaplrken ciddi bir zaman sknts ekildii ve Trke dersinde yaplmas gereken dier etkinliklere daha az zaman kald, dolaysyla bu yntem uygulanrken ciddi bir planlama srecinin uygulanmas gerektii gzlemlenmitir. Ayrca, yaratc drama ynteminin uygulanmasnda cinsiyet ve ebeveyn eitim durumlarnn Trke dersine ynelik tutumlar zerinde anlaml bir etkisinin bulunmad tespit edilmitir. Anahtar Szckler: Yaratc drama, Trke dersi, tutum
Giri Eitim, kalknmann gerektirdii nitelik ve saydaki retici insan gcn gelitirmek olarak tanmlanmaktadr (Kaya, 1996, 19). Bunun gerekletirilmesinde
* ** *** ****
Yrd. Do. Dr.; Ar brahim een niv., Fen-Edebiyat Fak., Trk Dili ve Edebiyat Blm. Yrd. Do. Dr.; Atatrk niv., Kzm Karabekir Et. Fak., Trke retmenlii Blm. Dr.; Erzurum 3 Temmuz Lisesi, Trk Dili ve Edebiyat retmeni. Ar. Gr.; Ar brahim een niversitesi, Eitim Fakltesi, Trke retmenlii Blm. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
234
u Akif Arslan / Abdullah ahin / Esin ahin / Ahmet Akay
ana dilin nemli ilevleri vardr. nsanlarn yaamnda, bireysel ve sosyal geliiminde ana dilin nemli grevlerinin olduu bilinmektedir. nsanlarn bakalaryla salkl iletiim kurabilmeleri, eitim hayatlarnda her trl renmeyi gerekletirilebilmeleri byk oranda ana dilini etkili kullanmalaryla gerekletirilebilir (Yldz, 2003, VII). Ana dilini etkili kullanabilmenin nemine ramen, 40 lkedeki eitim dzeyinin 15 yandaki rencilerin baar dzeylerinin dikkate alnmasyla deerlendirildii 2003 OECD Uluslararas renci Baarlarn Takip Program anketinin sonularna gre; ana dili eitimimizde yazl bir metnin okunup anlalamamas gibi bir sorunun olduu ortaya kmtr (http://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular/pisa/pisaraporu.htm). Trke eitimi ile ilgili bu gibi sorunlarn yaanmasnn bir sebebi de rencilerin Trke dersine ynelik gelitirdikleri olumsuz tutumlar olabilir. rencilerin tm yaamlar boyunca iletiim kurmalarnda, duygu, dnce ve isteklerini ifade etmelerinde Trkeye kar gelitirdikleri tutumlar olduka nemli bir yere sahiptir (Belet, 2005, II-III). Trke dersinin ilevlerini tam olarak yerine getirebilmesi, rencilerin Trke dersine ynelik ilgi ve tutum gibi duyusal zelliklerinin belirlenmesiyle gerekletirilebilir. Duyusal zellikler ilgili alandaki bilisel baary yaklak olarak drtte bir orannda artrabilmektedir (Bloom, 1995, 123). retmenlere den grev, tutum leklerini uygulamak ve elde edilen verileri rencilerin derslerine ynelik tutumlarn gelitirmek iin kullanmaktr. nk tutum lekleri, rencilerin Trke dersine ynelik olumsuz tutumlarn, olumlu ynde deitirecek almalar iin retmenlere bilgi salamaktadr (Altnta ve Bursalolu, 2006, 214). Trke retmenleri rencilerin derse kar tutumlarn gelitirici yntemler uygulamak durumundadrlar. nk retmeni etkili klan niteliklerde snf iinde kullandklar retim stratejilerinin nemli bir yeri vardr (akmak, 2001, 274). Bu dorultuda yaratc drama, kullanlmas gereken en ncelikli yntemlerdendir. Yaratc drama yaamn iinde olan, eitsel hedefler ieren, sanatsal boyut tayan, ocuun yaam biimi olan oyundan beslenen, bilisel-duyusal-devinisel ve sezisel beceri alanlarn kapsayan, tinsel rahatlama salayan, tm duyular etkin klan, kalc renme durumlar tayan ve iinde etkileimi barndran bir yntemdir (Snmez, 2006, 30-93). Drama teknii Trke programnda daha ok yaratc drama anlamnda ele alnmtr. Buna gre drama; doalama, canlandrma vb. tiyatro veya drama tekniklerinden yararlanlarak, bir grup almas iinde, rencilerin bir yaanty, bir olay, bir fikri, bir kavram ya da beceriyi, n bilgilerini kullanarak yaplandrmas, anlamlandrmas ve canlandrmasdr (imek, 2007, 398-399). Dier bir tanmla yaratc drama zel olarak dzenlenen yaantlar somut bir ekilde hissetme yolu ile sosyal, evrensel ve soyut kavramlarn; tarih, edebiyat gibi konularn canlandrlarak anlaml hle getirildii, renildii bir eitim tekniidir (Lindvang ve Moenden aktaran: nder, 2003, 31). Bu yntemle bireylerin yaratclklarn kullanmas ve ifade becerilerinin gelitirilmesi salanabilir (Bayram vd., 1999, 1-15). Trke retiminde rencilerin birka duyu organna hitap edilerek dersin verimi ve baar dzeyi artrlabilir (Deniz ve Tuna, 2006, 341). Yaratc drama ile birey bir taraftan be duyu organn aktif kullanmay renirken dier taraftan gzlem yetisini gelitirerek kendisini ve evresini daha gereki bir bakla alglamay, girdii farkl rollerle empati kurabilmeyi renir (Bozdoan, 2004, 319). Yaratc drama rencilerin drt temel dil becerisini, sz varln ve yaratc dnebilme yetisini gelitirir (imek, 2007, 397). Mill Eitim Bakanl, 2005 ylnda yeni eitim
Yaratc Drama Ynteminin lkretim 6. Snf rencilerinin Trke Dersi ... u
programnn gelitirildiini ve bu programda oklu zek kuramnn katklarnn olduunu vurgulamtr (Altan vd., 2008, 35). Bu durumda yaratc drama duyulara ynelik oluuyla; iitsel, grsel, szel ve bedensel eleri ayn anda bnyesinde barndrmasyla oklu zek kuramna en uygun eitim-retim yntemi olarak karmza kmaktadr (Bozdoan, 2006, 47). Yaratc drama bireyin; - zgven duygusunun gelimesini, - Bilisel dil, motor ve sosyal adan gelimesini, - Kendini ifade edebilmesini, - rendii eylerin kalcln, - Deiik yaantlar tanmasn, - Eitim ve retimde aktif rol almasn, - Rahatlamasn, - Sorumluluk duygusunun gelimesini, - Kendini ve vcudunu tanmasn, nerede ve nasl kullanabileceini renmesini, - Yaratc olmasn, - Yaam ok ynl alglamasn, - Eletiriyi ve tartmay renmesini salar (Gnen ve Uyar Dalkl, 2003, 6061). Ama Erzurum ili Haim can lkretim Okulunda renim gren 6. snf rencilerinin Trke dersine ilikin tutumlarn belirlemek amac ile yaplan bu almada aadaki sorulara yant aranmtr: 1. Trke retiminde, yaratc drama yntemi uygulanan deney grubu ile geleneksel yntem uygulanan kontrol grubu arasnda, rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar asndan anlaml bir fark var mdr? 2. Yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar ile cinsiyetleri arasnda anlaml bir fark var mdr? 3. Yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar ile annelerinin eitim durumu arasnda anlaml bir fark var mdr? 4. Yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar ile babalarnn eitim durumu arasnda anlaml bir fark var mdr? Sayltlar 1. Aratrmaya katlan rencilerin veri toplama aracn (tutum leini) itenlikle yantladklar varsaylmtr. 2. Deney ve kontrol grubu rencilerinin seviyelerinin benzer olduu varsaylmtr.
236
Snrllklar 1. Aratrma, Trke retiminde yaratc drama ve geleneksel renme yntemlerinin rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar zerindeki etkisinin incelenmesiyle snrldr. 2. Aratrma, ntest-sontest kontrol gruplu deneysel aratrma modeliyle snrldr. 3. alma, veri toplama arac asndan, Trke dersi tutum lei ile snrldr. 4. Aratrmada kullanlan kiisel bilgiler cinsiyet ile annenin ve babann eitim durumuyla snrldr. 5. Aratrma, 2008-2009 retim ylnda Erzurum ilinde bulunan Haim can lkretim Okulunun 6. snfnda renim gren toplam 44 renciden elde edilen verilerle snrldr. 6. Aratrma, ilkretim 6. snf Trke dersindeki letiim temas ve bu temann uygulama sresi olan 26 ders saati ile snrldr. Aratrmann Modeli Bu almada yaratc drama ynteminin rencilerin Trke dersi tutumlarna etkisi incelenmitir. Aratrmada, ayrca, yaratc drama ynteminin uygulanmasnda rencilerin cinsiyetleriyle ebeveynlerinin eitim durumlarnn Trke dersi tutumlar zerindeki etkisi ele alnmtr. Bu anlamda kontrol gruplu ntest-sontest modeline uygun deneysel bir alma gerekletirilmitir. Aratrmann alma grubunu 2008-2009 retim ylnda Erzurum Haim can lkretim Okulunda 6. snfa devam eden iki ayr snftaki 44 (22 renci deney grubu, 22 renci kontrol grubu) renci oluturmaktadr. Deney ve kontrol gruplar, ntest sonular, retmenlerin grleri ve renci seviyelerinin gz nne alnmasyla belirlenmitir. Trke dersi letiim temas, deney grubunda yaratc drama yntemi ile kontrol grubunda ise geleneksel yntemle ele alnmtr. letiim temasna balamadan nce deney ve kontrol grubu rencilerine Trke Dersine Ynelik Tutum lei ntest olarak uygulanmtr. Deney grubunda dersler, yaanan bir olayn canlandrlmasna uygun metinlerle gerekletirilmitir. Dersler ilenirken yaratc dramann zellikleri kaynak eserlerden faydalanlarak uygulanmtr. rnein; oluturulan her bir gruba ilenen metinde geen bir deyimin yks yazl olarak verilmi, verilen metnin renci yaratclklar kullanlarak sunulabilmesi iin gerekli almalar yaplm, canlandrma etkinliklerinden sonra zerinde allan deyimlerle ilgili deerlendirme yaplarak deyimin kavranmas salanmtr. Tema ilendikten sonra deney ve kontrol grubu rencilerine lme arac sontest olarak tekrar uygulanmtr. Veri Toplama Arac Bu aratrmada lme arac olarak rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarn belirlemek amac ile Trke Dersi retim Program ve Klavuzunda (MEB, 2006:244) yer alan ve toplam 20 maddeden oluan Trke Dersi Tutum lei kullanlmtr. lek iki blmden olumakta olup birinci blmde kiisel bilgiler, ikinMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 237
ci blmde tutum ifadeleri yer almaktadr. Tutum ifadelerinin karl Tamamen katlyorum., Katlyorum., Kararszm., Katlmyorum. ve Hi katlmyorum. eklindeki 5li gsterge izelgesinden olumutur. lein gvenirliini ve geerliini test etmek amacyla, veri toplama arac ayn okulda ve ayn snf seviyesinde renim gren farkl 50 renciye uygulanrken, deney ncesinde ve sonrasndaki analizlerde deney ve kontrol gruplarndan elde edilen veriler kullanlmtr. Bu erevede Trke Dersine Ynelik Tutum leinin gvenirliinin incelenmesi sonrasnda Cronbach Alfa gvenirlik katsays ile ilgili olarak = 0,805 gibi yksek bir gvenilirlik deeri elde edilmitir. Ayrca sorularn, alfa katsaysna ne derecede ve ne ynde etkide bulunduklarn saptayabilmek iin; Deiken Silindii Takdirde lein Alfa Katsays deeri hesaplanm ve lein tutarl-gvenilir olduu sonucuna varlmtr. Sz konusu deerler, herhangi bir deiken silindii takdirde, geri kalan deikenlerin i tutarllklarn gstermektedir. Bu dorultuda Madde Silinmesi Durumunda Cronbach Alfa deerleri incelendiinde; Trke dersi iin ders dnda zaman ayrmaya gerek yoktur., Trke dersinde genellikle huzursuz olurum., Trke bana gre gereksiz bir derstir. ve Trke snavlarnda dier derslerin snavlarna gre daha huzursuz oluyorum. maddelerinin anketten karlmasnn lein i tutarllna ksmi bir katk salad belirlenmitir. Fakat sz konusu bulgularn rneklem byklne bal olabilecei hususu dikkate alnarak mevcut lme aracnn yaps korunmutur. nk analiz sonular bir btn olarak incelendiinde tm maddelerin lein gvenirliine olumlu katk salad ve alfa deerlerinin lein geneli ve her bir faktr iin .70 ve zerinde olmasnn lein gvenirliinin dorulanmas iin yeterli olduu sylenebilir (Hair, Anderson, Tahtam and Black, 1995ten aktaran: Wast ve nder, 2002, 31-32). lein yksek gvenirlii ve geerliini destekledii iin ve yapsal geerlii test etmek amacyla ayrca, Tek rneklem Kolmogorov-Smirnov Testi kullanlarak normallik testi yaplmtr. Bu test sonucunda, verilerin normal daldnn belirlenmesi ile lme aracnn hedef kitlenin zelliklerini yanstt varsaylmtr. Bu durum anketin geerliini dorulamaktadr. Bu dorultuda yaplan analiz sonular incelendiinde gerek ntest (Z deeri: 0.6, p deeri: 0.8), gerekse sontest (Z deeri: 0.6, p deeri: 0.7) sonularnn normal dalma uyduu gzlenmektedir. Dolaysyla; lein geerliinin nicel olarak doruland sylenebilir. Verilerin Analizi Yaratc drama yntemi uygulanan deney grubu rencilerinin Trke dersine ynelik tutumlar, aratrma lei erevesinde, t-testi, eletirilmi gruplar iin ttesti, Mann-Whitney U ve Kruskal Wallis testleri kullanlarak incelenmitir. Bulgular ve Yorumlar Yaratc Drama Ynteminin rencilerin Trke Dersi Tutumlarna Etkisi Trke retiminde, yaratc drama yntemi uygulanan deney grubu ile geleneksel yntem uygulanan kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar arasnda deney ncesinde ve sonrasnda anlaml bir fark olup olmadn anlamak amacyla t-testi (Tablo 1) ve eletirilmi gruplar iin t-testi (Tablo 2) uygulanmtr.
238
Tablo 1: Trke retiminde, Yaratc Drama Yntemi Uygulanan Deney Grubu ile Geleneksel Yntem Uygulanan Kontrol Grubu rencileri Arasnda Trke Dersine Ynelik Tutumlar Asndan Anlaml Bir Fark Olup Olmad ile lgili Bulgular
Aritmetik ortalama 62,59 65,95 78,27 72,73 Standart sapma 4,94 6,49 9,23 9,22 1,993 0,053 1,932 0,060
Gruplar ntest Deney Kontrol Sontest Deney Kontrol
N 22 22 22 22
Tablo incelendiinde, deney ve kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarna ait ntest puanlarndaki farkla ilgili t deeri 1,932 olup p>0,05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu kontrol ve deney grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik deney ncesi tutumlar arasnda fark olmadn gstermektedir. Tablo incelenmeye devam edildiinde kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik deney ncesi tutum puanlar aritmetik ortalamasnn 65,95, deney grubundaki rencilerin ntest tutum puanlar aritmetik ortalamasnn 62,59 olduu grlmektedir. Sonu olarak deney ve kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarnn deney ncesinde benzer olduu sylenebilir. Tablo 1 incelenmeye devam edildiinde, deney ve kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarna ait sontest puanlarndaki farkla ilgili t deeri 1,993 olup p>0,05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu kontrol ve deney grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik deney sonras tutumlar arasnda fark olmadn gstermektedir. Tablo incelenmeye devam edildiinde, kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik deney sonras tutum puanlar aritmetik ortalamasnn 72,73, deney grubundaki rencilerin sontest tutum puanlar aritmetik ortalamasnn 78,27 olduu grlmektedir. Sonu olarak deney ve kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarnn deney sonrasnda benzer olduu sylenebilir. Tablo 2: Trke retiminde, Yaratc Drama Yntemi Uygulanan Deney Grubu ile Geleneksel Yntem Uygulanan Kontrol Grubu rencileri Arasnda Trke Dersine Ynelik Tutumlar Asndan Anlaml Bir Fark Olup Olmad ile lgili Dier Bulgular.
N Deney Grubu Kontrol Grubu ntest Sontest ntest Sontest 22 22 22 22 Aritmetik ortalama 62,59 78,27 65,95 72,73 Standart sapma 4,94 9,23 6,49 9,22 5,503 0,000 5,943 0,000 t p
239
Tablo 2 incelendiinde, kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarna ait ntest ve sontest puanlarndaki farkla ilgili t deeri 5,503 olup p<0,05 nem dzeyinde anlaml bulunmutur. Ayn ekilde deney grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarna ait ntest ve yaratc drama yntemi uygulandktan sonraki sontest puanlarndaki farkla ilgili t deeri 5,943 olup p<0,05 nem dzeyinde anlaml bulunmutur. Tm bu bulgular kontrol ve deney grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar arasnda deney ncesinde ve sonrasnda fark olduunu gstermektedir. Tablo 2 incelenmeye devam edildiinde, kontrol grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik ntest tutum puanlar aritmetik ortalamas 65,95 iken, sontest tutum puan aritmetik ortalamas 72,73 olmutur. Yine tablodaki veriler incelendiinde, deney grubundaki rencilerin Trke dersine ynelik ntest tutum puanlar aritmetik ortalamas 62,59 iken, yaratc drama yntemi uygulandktan sonraki sontest tutum puanlar aritmetik ortalamas 78,27 olmutur. Sonu olarak yaratc drama ynteminin rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarn daha olumlu etkiledii sylenebilir (Grafik 1).
Grup Deney Kontrol
80,00 78,00 76,00 Aritmetik ortalama 74,00 72,00 70,00 68,00 66,00 64,00 62,00 ntest Sontest
Grafik 1: Deney ve Kontrol Gruplarnn Trke Dersine Ynelik Tutum Dzeylerinin ntest ve Sontest Aritmetik Ortalamalarna Gre Dalm.
Cinsiyet Deikenine Gre Yaratc Drama Ynteminin rencilerin Trke Dersi Tutumlarna Etkisi Trke retiminde, yaratc drama ynteminin uyguland kz ve erkek rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar arasnda fark olup olmadn belirlemek amacyla Mann-Whitney U testi uygulanmtr (Tablo 3).
Tablo 3: Trke retiminde, Yaratc Drama Ynteminin Uyguland Kz ve Erkek rencilerin Trke Dersine Ynelik Tutumlar ile lgili Bulgular
Aritmetik ortalama 62,56 62,62 78,78 77,92 Standart sapma 5,79 4,52 9,48 9,43 aretler ortalamas 11,39 11,58 11,89 11,23 aretler toplam 102,50 150,50 107,00 146,00
Cinsiyet ntest Kz Erkek Kz Erkek
N 9 13 9 13
U 57,500
p 0,948
Sontest
55,000
0,845
Tablo incelendiinde, Trke dersinde, yaratc drama ynteminin uyguland kz ve erkek rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin ntest puanlar arasndaki farkla ilgili U deeri 57,50 olup p>0,05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu kz ve erkek rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin ntest puanlar arasnda fark olmadn gstermektedir. Tablodaki veriler incelenmeye devam edildiinde, Trke dersinde, yaratc drama ynteminin uyguland kz ve erkek rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin sontest puanlar arasndaki farkla ilgili U deeri 55,00 olup p>0,05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu kz ve erkek rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin sontest puanlar arasnda da fark olmadn gstermektedir. Sonu olarak Trke retiminde, yaratc drama ynteminin uygulamasnn kz ve erkek rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarn ayn dzeyde etkiledii sylenebilir. Annelerin Eitim Durumuna Gre Yaratc Drama Ynteminin rencilerin Trke Dersi Tutumlarna Etkisi Trke retiminde, yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin annelerinin eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlar arasnda fark olup olmadn belirlemek amacyla Kruskal Wallis testi uygulanmtr (Tablo 4). Tablo 4: Trke retiminde, Yaratc Drama Ynteminin Uyguland rencilerin Annelerinin Eitim Durumuna Gre Trke Dersine Ynelik Tutumlar ile lgili Bulgular
Eitim durumu Okuma yazmas yok ntest lkokul Ortaokul Lise Okuma yazmas yok Sontest lkokul Ortaokul Lise N 1 7 7 5 3 7 7 5 Aritmetik ortalama 57,33 65,71 61,86 62,20 78,6667 81,71 74,71 76,60 Standart sapma 4,04 4,86 3,93 4,76 8,87 9,03 7,67 11,33 aretler ortalamas 4,50 15,29 11,64 10,20 12,83 14,00 8,79 11,00 2,430 ,488 6,199 0,102 Ki-kare p
241
Tablo incelendiinde, Trke retiminde, yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin annelerinin eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin ntest puanlar arasndaki farkla ilgili Ki-kare deeri 6,199 olup p>0,05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu rencilerin annelerinin eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin ntest puanlar arasnda fark olmadn gstermektedir. Tablodaki veriler incelenmeye devam edildiinde, yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin annelerinin eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin sontest puanlar arasndaki farkla ilgili Ki-kare deeri 2,430 olup p>0,05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu rencilerin annelerinin eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin sontest puanlar arasnda da fark olmadn gstermektedir. Sonu olarak Trke retiminde, yaratc drama yntemi uygulanan rencilerin annelerinin eitim durumlarndaki farkllklarn Trke dersine ynelik tutumlar etkilemedii sylenebilir. Babalarn Eitim Durumuna Gre Yaratc Drama Ynteminin rencilerin Trke Dersi Tutumlarna Etkisi Trke retiminde, yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin babalarnn eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlar arasnda fark olup olmadn belirlemek amacyla Kruskal Wallis testi uygulanmtr (Tablo 5). Tablo 5: Trke retiminde, Yaratc Drama Ynteminin Uyguland rencilerin Babalarnn Eitim Durumuna Gre Trke Dersine Ynelik Tutumlar ile lgili Bulgular
Eitim durumu Okuma yazmas yok ntest lkokul Ortaokul Lise Okuma yazmas yok Sontest lkokul Ortaokul Lise Aritmetik ortalama 65,00 61,50 61,75 64,89 65,00 79,25 77,00 78,89 Standart sapma 2,89 4,27 6,88 9,03 8,96 9,84 aretler ortalamas 15,50 9,13 10,44 13,06 2,50 12,88 11,19 12,17 2,228 ,527 1,689 ,639
N 1 4 8 9 1 4 8 9
Ki-kare
Tablo incelendiinde, Trke retiminde, yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin babalarnn eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin ntest puanlar arasndaki farkla ilgili Ki-kare deeri 1,689 olup p>0,05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu rencilerin babalarnn eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin ntest puanlar arasnda fark olmadn gstermektedir.
242
Tablodaki veriler incelenmeye devam edildiinde, Trke retiminde, yaratc drama ynteminin uyguland rencilerin babalarnn eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin sontest puanlar arasndaki farkla ilgili Kikare deeri 2,228 olup p>0,05 nem dzeyinde anlamsz bulunmutur. Bu bulgu rencilerin babalarnn eitim durumuna gre Trke dersine ynelik tutumlarna ilikin sontest puanlar arasnda da fark olmadn gstermektedir. Sonu olarak Trke retiminde, yaratc drama yntemi uygulanan rencilerin babalarnn eitim durumlarndaki farkllklarn Trke dersine ynelik tutumlar etkilemedii sylenebilir. Tartma ve Sonu Yaratc drama ynteminin renci baar ve tutumlarn olumlu ynde gelitirmesiyle ilgili eitli branlarda pek ok aratrma yaplmtr. Yaplan deneysel bir almada, yaratc drama ynteminin kullanld kompozisyon almalaryla Trke dersine ynelik tutumlarn olumlu ynde gelitii ortaya kmtr (Karatepe, 2006, 94). Bir dier deneysel almada da yaratc drama ynteminin sosyal bilgiler dersindeki baary ve bu derse ynelik tutumlar olumlu ynde gelitirdii saptanmtr (Gencel, 2009, 10). Dier bir aratrmada ise 6. snf sosyal bilgiler dersi Corafya ve Dnyamz nitesinde yaratc drama yntemi kullanmann renci baar ve tutumlarn olumlu ynde etkiledii belirlenmitir (Zayimolu, 2006, 66-67). Yaplan dier bir aratrma ile ilkretim drdnc snf fen bilgisi dersinde yaratc drama ynteminin rencilerin akademik baarlarn artrd tespit edilmitir (Yalm, 2003, 41). lkretim 6. snf dzeyinde yaratc drama ynteminin rencilerin Trke dersi tutumlarna etkisini belirlemek amacyla yaplan bu aratrmadan elde edilen sonular ise unlardr: 1. Aratrmann sonunda yaratc drama ynteminin, geleneksel retime gre, rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarn daha olumlu etkiledii belirlenmitir. 2. Yaratc drama ynteminin uygulanmasnda rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar ile cinsiyetleri arasnda anlaml bir farkllk tespit edilmemitir. 3. Yaratc drama ynteminin uygulanmasnda rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar ile annelerinin eitim durumu arasnda anlaml bir farklln olmad sonucuna ulalmtr. 4. Yaratc drama ynteminin uygulanmasnda rencilerin Trke dersine ynelik tutumlar ile babalarnn eitim durumu arasnda anlaml bir farklln olmad tespit edilmitir. 5. lkretim altnc snf Trke dersi letiim temasnn retiminde, yaratc drama ynteminin uygulanmas, rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarn olumlu ynde etkilemitir.
243
neriler Bu aratrmadan elde edilen sonulara dayal olaraku nerilerde bulunulabilir: 1. Trke retmenleri retim uygulamalarnda yaratc drama yntemini bir ara olarak grmelidirler. retmenlerin, yaratc drama yntemini kendilerine yardmc bir retme unsuru olarak kabul etmeleri, rencilerin Trke dersine ynelik tutumlarn olumlu ynde etkileyebilecektir. 2. Eitim fakltelerinin lisans programlar yaratc drama hususunda gzden geirilerek, bu programlarn drama etkinliklerine yer verecek (veya daha fazla yer verecek) biimde dzenlenmesi salanabilir. 3. Trke retmenlerine yaratc drama beceri ve alkanl kazandrmak amacyla, bu yntemin nemi ile ilgili uygulamal hizmet ii eitimler verilebilir. 4. Trke retmenleri arasnda yaratc drama ara ve gerelerinin kullanm ile ilgili ibirlii yaplmas salanabilir.
Kaynaka ALTAN, A.; ARHAN, S.; BAAR, S.; ZAYKUT, S.; ZTRKLER, G.; YILMAZ, D.; YKSEL, Y. (2008). lkretim 7. Snf Trke retmen Klavuz Kitab, Meb Yaynlar, Ankara. ALTINTA, G. ve Y. BURSALIOLU. (2006). 6. Snf Trke retmen Klavuz Kitab, zgn Matbaaclk, Ankara. BAYRAM, E.; ZGL, E.; KAPLAN, G.; NAL, H. A.; YAPAILI, H.; DEMR, K.; MORGL, M.; UURLU, N.; TANTOLU, S.; ZNEL, .; MR, . (1999). lkretim Drama 1, Ostim raklk Eitim Merkezi Matbaas, Ankara. BELET, . D. (2005). renme Stratejilerinin Okuduunu Anlama ve Yazma Becerileri ile Trke Dersine likin Tutumlara Etkisi, Anadolu niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, (Yaynlanmam Doktora Tezi), Eskiehir. BOZDOAN, Z. (2004). Etkili retmenlik Eitimi, Nobel Yaynclk, Ankara. BOZDOAN, Z. (2006). Okulda Rehberlik Etkinlikleri ve Yaratc Drama, Nobel Yaynclk, Ankara. BLOOM, Benjamin S. (1995). nsan Nitelikleri ve Okulda renme, (eviren: Durmu Ali ZELK), Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul. AKMAK, M. (2001). Etkili retimin Gereklemesinde retmenin Rol, ada Eitim Dergisi, Say:274, ss:22-26. EVN GENCEL, . (2009). Yaratc Drama Ynteminin Sosyal Bilgiler Dersi Baar ve Derse Ynelik Tutum zerindeki Etkileri, ada Eitim Dergisi, Say:360, ss: 5-13. GNEN, M. ve UYAR DALKILI, N. (2003). ocuk Eitiminde Drama-Yntem ve Uygulamalar, Epsilon Yaynlar, stanbul. KARATEKE, E. (2006). Yaratc Dramann lkretim II. Kademede 6. Snf rencilerinin Yazl Anlatm Becerilerine Olan Etkisi, Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Hatay. KAYA, Y. K. (1996). Eitim Ynetimi (Kuram ve Trkiyedeki Uygulama), Bilim Yaynlar, Ankara. MEB (2006). lkretim Trke Dersi retim Program ve Klavuzu-6, 7 ve 8. Snflar, MEB Yaynlar, Ankara. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
244
u Akif Arslan / Abdullah ahin / Esin ahin / Ahmet Akay NDER, A. (2003). Yaayarak renme in Eitici Drama, Epsilon Yaynlar, stanbul. NDER, . ve WAST, S., A. (2002). Gvencesi Endeksi ve Gvencesi Memnuniyeti lei: Gvenirlik ve Geerlik Analizi, Ynetim Aratrmalar Dergisi, Cilt 1, Say 2, ss: 23-47. SNMEZ, K. (2006). lkretim kinci Kademedeki Trke Ders Kitaplarnda Yaratc Drama Yoluyla lenebilecek Metinlerin zmlenmesi, Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Samsun. MEK, T. (2007). Trke Eitiminde Drama. lkretimde Trke retimi (Editrler: Ahmet KIRKKILI ve Hayati AKYOL), Pegema Yaynlar, Ankara. YALIM, N. (2003). lkretim Drdnc Snf Fen Bilgisi Dersinin Yaratc Drama Yntemi ile retiminin rencilerin Akademik Baarlarna Etkisi, Anadolu niversitesi Eitim Bilimleri Enstits, (Yksek Lisans Tezi), Eskiehir. YILDIZ, C. (2003). Trke retiminde Alternatif Yntemler, An Yaynlar, Ankara. ZAYMOLU, F. (2006). lkretim 6. Snf Sosyal Bilgiler Dersi Corafya ve Dnyamz nitesinde Yaratc Drama Yntemi Kullanmnn renci Baars ve Tutumlarna Etkisi, Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Sosyal Bilgiler Eitimi Anabilim Dal, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/170/sibel%20tuna.doc, DENZ, S. ve TURHAN TUNA, S. (2006). lkretim rencilerinin Trke Dersine Ynelik Tutumlar: Kyceiz rneklemi, Mill Eitim Dergisi, Say: 170, 08.05.2010. http://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular/pisa/pisaraporu.htm, OECDnin Pisa Projesine Trkiyenin Katlm, 19.06.2010.
245
Ek 1: Trke Dersine Ynelik Tutum lei Sevgili renciler, Bu lek, sizlerin Trke dersine ynelik grlerini almak amac ile hazrlanmtr. Her cmleyi dikkatle okuduktan sonra DERECELER stunundaki seeneklerden size en yakn olan (X) ile iaretleyiniz.
Okul Snf ube Cinsiyetiniz : . : . Tamamen Katlyorum : ( ) Kz ( ) Erkek
Anne Eitim Durumu: Baba Eitim Durumu:
Trke Dersi ile lgili Grler 1. Trke benim iin elenceli bir derstir. 2. Trke dersinde genellikle ok sklrm. 3. Trke derslerine daha fazla zaman ayrlmaldr. 4. Trke dersi iin, ders dnda alma zaman ayrmaya gerek yoktur. 5. Trke dersini drt gzle bekliyorum. 6. Trke ile ilgili devleri yapmaktan zevk alyorum. 7. Trkeyi, dier derslere gre daha ok severek alrm. 8. Trke dersinde genellikle huzursuz olurum. 9. Trke dersi ile ilgili konular tartmaktan mutlu oluyorum. 10. Trke bana gre gereksiz bir derstir. 11. Trke snavlarnda, dier derslerin snavlarna gre daha huzursuz oluyorum. 12. Trke dersinin gnlk yaamda nemli bir yeri var. 13. Trke dersi hi olmasa daha iyi olurdu. 14. Trke dersi kadar skc bir ders yoktur. 15. Trke derslerindeki okuma paralar ok can skcdr. 16. leride, Trke ile ilgili bir blmde okumak isterim. 17. Televizyon ve radyoda yaymlanan Trke konulu programlar karmak istemem. 18. Trke derslerinde metin inceleme keyif vericidir. 19. Bo zamanlarmn ounu Trke dersine ayrmak isterim. 20. Trke dersi ile ilgili kitap, dergi vb. yaynlar takip etmek isterim.
246
Hi Katlmyorum
Katlmyorum
Katlyorum
Kararszm
EFFECT OF CREATIVE DRAMA METHOD ON 6TH GRADE STUDENTS ATTITUDE TOWARDS TURKISH COURSE
Akif ARSLAN* Abdullah AHN** Esin AHN*** Ahmet AKAY****
Abstract The aim of the research is to determine effects of creative drama method on students attitudes Turkish course. The research has been applied to the control (n=22) and experiment (n=22) groups with communication topic of Turkish course on sixth grade students of Haim can Primary School in Erzurum. In this research, The Turkish Language Course attitude scale that is in the Turkish Course Teaching Programme and Guideline used as a means of collection. The study has been conducted as an experimental study appropriate to the model of pre-test post-test with control group which effects of creative drama method on students attitudes of Turkish course has been examined. SPSS 15.0 (Statistical Package for the Social Sciences 15.0) computer programme has been used in analyse of research data. To determine the significance of the data obtained within study; t-test for the paired groups, t-test, Mann-Whitney U and Kruskal Wallis tests have been applied. The research shows that attitudes of experimental students, which creative drama method has been applied, towards Turkish course are more positive than other students which traditional method has been applied. In addition, it has been observed that there is a serious time problem while creative drama activities are applied and there is less time for other required activities in Turkish course consequently a strict planning process should be applied for this method. Besides, it has been determined that gender and parents education level do not have a meaningful effect on attitudes towards Turkish course in application of creative drama method. Key Words: Creative drama, Turkish lesson, attitude
Assistant Prof.; Ar brahim een University, Faculty of Art and Science, Department of Turkish Language and Literature. ** Assistant Prof.; Atatrk University, Kzm Karabekir Education Faculty, Department of Turkish Teaching. *** Dr.; Erzurum 3 Temmuz High School, Turkish Language and Literature Teacher. **** Research Assistant; Ar brahim een University, Faculty of Education, Department of Turkish Teaching. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 247
YABANCI DL RENME ORTAMLARINDA KLTRN ROL

smail AKIR*
zet Kltr ve dil bir toplumu oluturan ve bir birinden ayrlmayan iki nemli edir. Yabanc dil retiminde, sadece dil bilgisi retimiyle rencilerin hedef dilde etkili bir ekilde iletiim kurmalar mmkn deildir. Ancak, dili kltrel unsurlarla birlikte sunmak hedef kltr tanmak iin dili gerek kullanmyla sunmak iletiimi daha kolay hale getirmektedir. Bu konunun nemini gz nnde bulunduran bu alma ile kltr retiminin nemi ve yabanc dil retiminde dikkat edilmesi gereken nemli noktalara deinmek hedeflenmektedir. Anahtar Szckler: Kltr, dil, iletiim, yabanc dil retimi, kltrel eler
Giri Bir lkenin dilini renirken o lkenin kltrn de renmeliyiz. Kltr ayr tutup sadece dili yapsal bir ekilde, dilbilgisi kurallarn renerek tam anlamyla renmi olmayz. Bu ve benzeri varsaymlar gemite olduu gibi gnmzde de dilbilimcilerin, yabanc dil eitimcilerinin, yabanc dil renenlerin zihinlerini megul etmektedir. ster siyasi ister eitim asndan dnlsn sonulara ulamak mmkndr. Bu almann amac, zellikle yabanc dil retimi asndan irdelendiinde, hedef dili renirken kltrn ne kadar yer almas gerektii zerinde durmak olacaktr. lkemizde yabanc dil retimine olan youn ilgi eitimciler zerinde byk bir bask oluturmaktadr. Yllarca kullanlan dilbilgisi eviri yntemi, iletiimsel yntemler, ilevsel dil retimi gibi birok retim yntemi ve yaklam dilin tam olarak retilememesini salamtr. Bunun iin baz eitimciler bunlara ek olarak kltrel ierikli retim materyallerinin de srece dhil edilmesini savunmulardr. Bu dnceden yola karak unu sylemek mmkn grlmektedir. Bir dili retirken o dilin kltrn tamamen ayr tutmak, o dilin tam retilebilmesi ve anlalabilmesi asndan hi de doru bir yaklam deildir. Hangi dili renirsek renelim birok deyim, atasz, mecaz, tebih gibi o dile ait birok ifadeyi renmekten kendimizi soyutlayamayz. Her ne kadar sadece dil reniyorum, o dilin kltrn renmek istemiyorum desek de bu tr dilsel ve kltrel ifadelerin renilmesinden uzak kalamayz. Kltr eleri yeterince retilmediinde, rencinin yabanc dili konumas, kendi kltr erevesinden grd kavramlar farkl sembollerle dile getirmesinden baka bir ey olamaz (Brooks,1986:123).
Yrd. Do. Dr.; Erciyes niversitesi, Eitim Fakltesi, ngiliz Dili Eitimi Ana Bilim Dal. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
248
u smail akr
Farkl kltre sahip olanlarn bizim dilimizi rendiklerinde ve bizim kltrmze ait ifadeleri kullandklarnda bundan memnun oluruz. Kolay gelsin, afiyet olsun, hayrl iler, gemi olsun, ban saolsun, iyi bayramlar gibi bizim dilimize ve kltrmze zg ifadelerin pragmatik kullanm Trke renen birinden beklediimiz ve duymaktan honut olacamz ifadelerdir. Bu olgu dil ve kltrn birbirinden ayrlmasnn mmkn olamayacan ve dil renirken veya retilirken bu konunun gz nnde bulundurulmas gerektii savn desteklemektedir. KLTR VE DL Kltr denildiinde aklmza gelen ilk ey toplum dur. ster yazl ister szl kltrden bahsedelim mutlaka bir topluluktan bahsetmek zorundayz. Antropolojik anlamda kltr insanlarn yaam biimi olarak aklanabilir (Chastain, 1988). Bir baka ifadeyle kltr, bir bireyin doumundan itibaren ait olduu toplumda farknda olarak veya olmayarak edindii davran, yaam ve konuma ekli olarak tanmlanabilir. Genel anlamda ele alndnda kltrn iki boyutu vardr. Birincisi topluma ait olan sanat eserleri, edebiyat, gnlk yaamla ilgili unsurlar kapsar. kincisi ise o toplum yelerince paylalan davran biimi ve inanlar, dnme ekli gibi kavramlar ierir. Dier bir ifadeyle kltr, geni bir taban tarafndan paylalan dnce ve deerlerin doru veya yanl olduunun bilinli veya bilinsiz olarak fark edilebilmesidir. Ksaca kltr bir toplumun tarihsel sre iinde rettii ve dier kuaklara aktard maddi ve manevi zelliklerin btndr ve bir topluma zg olup o toplumun dinini, yaam tarzn, dnme tarzn yanstr. Kltrn kendini hissettirdii nemli aralardan birisi dildir. Dil sayesinde kltr ilgilendiren her konu szl ve yazl olarak baka kuaklara aktarlabilmektedir. Birok dilbilimciye gre de yukarda bahsedildii gibi dili ve kltr birbirinden ayrmak mmkn deildir. ster yazl ister szl kltr aklarken bir topluluktan ve o topluluun dilinden bahsedilir. Dil insanlar arasnda haberlemeyi salayan temel bir ara olmasnn dnda bir milleti oluturan temel unsurlardan biridir. nsanlar arasnda ilikilerin gereklemesi ve bilgi al veriinin olabilmesi iin dilin nemi bilinen bir meseledir. Toplumlarn hayatnda bylesine aktif bir role sahip olan dil, kltr transferi ve kltrel ilikilerde nemli bir paya sahiptir. Bu konu, zellikle yabanc dil retimi ve renimi srecinde daha ok hissedilmektedir. Aslnda geni anlamda dnldnde dil kltr, kltr de dildir demek mmkndr. Bir dili konuabilmek iin o kltrn de bilinmesi birok adan iletiimin etkili ve salkl olabilmesi iin nemlidir. Dil ve kltrn ayrlmaz bir ekilde birbiriyle balantl olmas yabanc dil retiminde gn getike dikkat edilen ve zerinde nemle durulan konulardan biri haline gelmitir. DL KLTR LKS Dil bir iletiim aracdr ve gerek iletiimin olabilmesi iin de bir balamn olmas gerekmekte ve bu balamn da herhangi bir ekilde kltrel e iermesi kanlmazdr. Her birey bir toplum iinde yaar ve o toplumun dilini renirken, diline zg kltrel unsurlar da renir. Halliday (1978) dili kltrn barndrld sosyal bir gsterge olarak tanmlar ve her dilin konuulduu toplumun yaam biimi, dnme tarz gibi kavramlar yansttn syler. Franszlar hangi durumda nasl konuur, ngilizler hangi balamda ne dnr, Almanlar hangi duruma nasl
249
Yabanc Dil renme Ortamlarnda Kltrn Rol u
tepki verir gibi konular ancak o lkenin kltr ile ilikilendirilebilir ve bu balamda ifade edilen cmlelerin renilmesinin de ilgili lkenin kltrnn renilmesini zorunlu klmaktadr. Bir yabanc dili renmenin amac o dil aracl ile iletiim kurmaktr. Fakat iletiim kurmak iin yapsal olarak renilmi bir dilin konumacya ok fazla bir ey kazandrd sylenemez. nsanlarn iinde yetitii kltrler birbirinden farkl olduu iin iletiim kuracak insanlarn birbirlerinin kltrleri hakknda fikir sahibi olmalar, iletiimi kolaylatracak, olas yanl anlalmalar ve doabilecek sorunlar nleyecektir. te bu yzden yabanc bir dil retilirken o dile ait kltr unsurlarnn da retilmesi n planda tutulmaldr. Hedef dilde kltrel farkndalk yaratmak bu balamda nem kazanmaktadr. YABANCI DL RETMNDE KLTRN ETKS Son zamanlarda yabanc dil retiminde en ok tartlan konulardan biri kltrn yabanc dil programlarnda nasl yer almas gerektiidir. Bu konuda ama kltrel farkndalk m yaratmak, yoksa hedef toplumla iletiim kurmay kolaylatrmak m olmaldr? Kabul etmemiz gerekir ki yabanc dil retiminde hedef kltr gerektiinde retilebilir gerektiinde de bilgi olarak sunulabilir. Bakann (2006:218) ifade ettii gibi dili renirken beceri olarak reniriz, kltrn renirken de bilgi olarak reniriz. Bunun iin hedef kltre ait baz nemli ve karakteristik elerden bahsederek rencilerin bilgilenmeleri salanabilir. Bu bilgi aktarm srasnda hibir kltrn dierinden daha stn veya daha kt olarak alglanmamas gerektiini, farkllklar olabileceini ve hedef dilde de bunun byle olabilecei rencilere vurgulanmak gerekmektedir(Rivers,1968: 271). retmenlerin amac snfta ne hedef dille ilgili n yarglar ykmak ne de hedef kltr olduundan farkl gstermeye almaktr. rencilerin hedef dilin kltr ile ilgili meraklarn uyandrmak ve bu erevede yabanc dil snfn sadece dilin retildii bir ortam deil ayn zamanda konumaclar arasnda geen iletiimle ilgili eitli renme ortamlarn sunmak olmaldr. Strauba gre (1999) eitimcilerin kltr aktarm srasnda akllarnda tutmalar gereken nokta rencilerde hedef kltr renmeden nce kendi kltrleri konusunda farkndalk oluturmak ve bunu kar kltr renirken karlatrma yapmalarna yardmc olacak ekilde kullanabilmelerini salamaktr. Yabanc dil retimi srecinde yer alan nemli eler srasyla dilbilgisi yeterlii, iletiimsel yeterlik, stratejik yeterlik gibi hedef kltr tanma konusunda yeterlik de yabanc dil renimi srecinde sahip olunmas gerekenler arasndadr. Hi kukusuz yabanc dil retmek yabanc kltr de bir ekilde retmek demektir. Kramscha (1993:1) gre yabanc dil retiminde kltr, konuma, dinleme, yazma, okuma dnda kabul edilebilecek beinci bir beceri deildir. Aksine, kltr etkili ve anlaml bir iletiim yeterliine sahip olmak iin dil renimi srecinin bandan sonuna kadar iindedir. Ancak uras unutulmamaldr: etkili bir iletiimin olabilmesi iin anlamak; anlamak iin dilini rendiimiz veya konutuumuz tarafn yerine kendimizi koymamz gerekmektedir. Kltr retimi demek hedef dilin konuulduu toplum veya lkeyle ilgili bilgi aktarmnn yansra o dilin konuulduu ortamlarda kar dilin nasl kullanlMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
250
u smail akr
mas gerektii olmaldr. Dil retirken kltrel unsurlar darda tutup sadece dilsel sembolleri retirsek renciler bu sembollere farkl anlamlar ykleyebilirler (Politzer,1959: 100-101). Kltrn dil retimi ierisinde yer almasnn rencilere baz nemli davranlar kazandrabilecei bilinmektedir. Bu sayede renciler hedef kltre ait yaam biimleri konusunda bilgi sahibi olurlar; cinsiyet, sosyal snf ve sosyal konum gibi deikenlerin insanlarn konuma ve davranlarna yansmalarnn nasl olduunu kavrarlar; hedef kltrdeki ve kendi kltrlerindeki benzer durumlarda nasl tepki verilmesi gerektii gibi konularda karlatrma yapabilmeyi kazanrlar. Hedef dilde kullanlan dilsel ve kltrel elerin birbiriyle ilikilerini anlayabilmelerine yardmc olunur. Ayrca hedef kltre kar merak uyandrp, bu merak gidermek ve empati kurmalarn salamak gibi davranlar dil ve kltr retimi srecinde rencilere kazandrlabilir. Btn bu srete ncelikle kltrn dinamik ynne dikkat ekmek gerekmektedir(Lessard-Clouston,1997). rencilerin yabanc dile ait kltr bilgisini gelitirmelerine kltrel yeterlik asndan ihtiyalar vardr; ancak hedef kltrn gerektirdii davran ve kltrel iletiim becerilerini de gelitirmeleri nemsenmelidir. Kendi kltrleri kadar hedef kltrn dinamik yapsn anlayabilecek bir farkndalk gelitirmeleri de gz ard edilmemelidir. YABANCI DL RETM PROGRAMINA KLTR DAHL ETMEK Bilmedikleri derinliklere dalmadan nce renciler ncelikle ait olduklar kendi kltrlerini iyi bilmelidirler(Grove,1982). Baka bir ifadeyle, kendi kltrn bilen renciler kltr iinde var olan deerleri, gelenekleri, paras olduklar ritlleri, yaam biimlerini de bilerek hedef kltr deerlendirirken daha objektif olabilirler(Straub,1999). rencinin ya ve seviyesine gre bu tr etkinlikler farkl ekillerde verilebilir. ocuklar veya orta seviyedekilere gre hazrlanan yabanc dil retiminde kullanlan daha ok milli sporlar, dini veya milli bayramlar, trenler, nemli gnler, arklar gibi kendi kltrne ait konular kapsayabilir. Bunlar yeterince ilendikten sonra hedef dilin kltrnde bulunan benzer konular ilenebilir. Sadece dilini rendikleri insanlarn nasl konutuklarn deil onlarn ne hissettiklerini, nasl yaadklarn, nelere zlp sevindiklerini, neleri yemekten holandklarn renmekle ie balayabilirler(Peck,1998). Her durumda yabanc dil snflar bir kltrel adaya dnmelidir(Kramsch,1993). Yabanc dil retirken ilk gnden itibaren retmenler snfa, hedef kltre ait posterler, haritalar, resimler, tablolar, gerek nesneler ve CD lerin yan sra baka grsel ve iitsel materyaller getirirler ve bu sayede hedef dil ve kltr ile ilgili mental bir imaj oluturmaya alrlar(Peck,1998). Bylece rencileri renme srecinin iine dahil ederler. Bunlara ek olarak internet, televizyon, ark szleri, gazeteler, filmler gibi materyaller de kullanmak renmeyi kolaylatrabilir ve hedef kltrle ilgili rencilerin bilgi sahibi olmalar salayabilir. lgili lkeye gitmi olan renci veya misafirler getirilerek hedef kltr hakknda bilgi aktarmalar istenebilir. zellikle ilkretimde Avrupa Birlii projeleri sayesinde pek ok renci, retmen ve idareci yurtdna kabilmekte ve onlarn yaam biimleri ile ilgili bilgi sahibi olabilmekteler. Hem ders iinde hem de ders dnda rencilerin hedef ve kendi kltrleri ile ilgili daha ok bilgi sahibi olmalarna yardmc olacak nemi bir etkinlik ise iki kltr karlatrmalarna yardmc olacak karlatrmal proje, aratrma, vb allmalardr. ster grup, ister proje almas olsun bu tr etkinlikler rencide hedef kltrn aratrlmas srasnda kendi kltrnn de renilmesi veya pekimesini salayacaktr. Aada listede belirtilen konular gruplar halinde farkl renci gruplarMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 251
Yabanc Dil renme Ortamlarnda Kltrn Rol u
na verilip aratrma yapmalar istenebilir. Yabanc Dil retiminde Kullanlabilecek Baz Kltrel eler Mzik Dn Giyim Hava artlar Yiyecek ve ecek Sinema Tiyatro Edebiyat Mzeler Trafik Ulam Mimari Yaplar Tarih Sportif Etkinlikler nemli gnler Oyunlar Siyasi yaam Tatil Yerleri Evcil hayvanlar Eitim Ataszleri Mecazi Anlatmlar Mimikler Jestler Radyo ve Televizyon Programlar Ekonomik Yap Corafi Durum Deyimler
Bu ekilde retmen ve rencilerin basmakalp yanllardan, nyargl dncelerden kurtulmalar daha kolay olabilir. Bunun iin hem her iki dilde var olan kltrel farkllklar ortaya km olacak hem de dil renirken bu tr ifadelerle karlaldnda kullanlan ifadelerin hangi amaca ynelik olduu kolayca anlalabilecektir. rnein ngiliz kltrnde hayvanlar da insanlar gibi deerlidir. Onlar da insanlar gibi ldklerinde mezarlklara gmlrler. te yandan spanyol kltrnde insanlar ve hayvanlar arasnda belirgin bir fark vardr. ou batl gzlemcilerin syledii gibi boa greleri boa zaman geirilen bir etkinliktir. spanyollara gre ise bir boa onu ldrenle eit olamaz. Bir boa gl olabilir ama akll veya becerikli olamaz; bu zellikler sadece insanolunda mevcuttur. Bu balamda vahi, gaddar, savunmasz gibi dnceler her iki kltrde tamamen farkl anlam kazanmaktadr (Lado,1986). Ayrca, dil ve sosyal deikenler konusu yabanc dil retiminde yer almal ve dilin ya, cinsiyet, sosyal snf, yer gibi sosyal deikenlere gre deiebilecei de rencilere hatrlatlmaldr. rnein, kadnlarn erkeklerden farkl kulland belli bal baz kelimelerin olabilecei veya tersi bir durumun mmkn olabilecei, farkl azlarn olabilecei ve bunlarn da pek kabul grlmedii gibi noktalar rencilere hatrlatlmaldr. Hangi davran biimlerinin farkl kltrlerde nasl yorumland konusunda da renciler bilgilendirilebilir. ABDde veya ngilterede derse ge gelen rencinin kapy alp girmesi ho karlanmazken lkemizde ise renciden byle bir davranta bulunmas beklenir. rencilerin sadece dil bilgisi deil ayn zamanda da jest, mimik, gibi szel olmayan hedef dile ait olup her birinin farkl anlam ifade ettii semiyotik gstergeleri de renmeleri gerekmektedir. Bu tr hedef kltre ait szel olmayan ifadelerin anlalmamas veya yanl anlalmas gibi durumlardan rencilerin haberdar olmasnn nemi kendilerine aklanabilir. SONU VE NERLER Kltr yabanc dil retiminde dilden ayr tutulan bir unsur olarak grlmemeli ve yabanc dil retiminin bir paras olmaldr. Snf ortamnda rencilere zellikle vurgulamamz gereken nokta dilin bir ara, kltrn ise bir mesaj olduudur(Peck, 1998). Avrupa Birliine girmeye almamz, ister istemez farkl kltrleri
u smail akr
renmemizi zorunlu klmaktadr. Avrupa Birlii hedefi dnda yurtdna gnderilen, giden birok renci ve grevlilerin kar kltr renmeleri konusunda ne kadar ihtiya hissettikleri bilinen bir gerektir. Erasmus, Comenius, vb. gibi Avrupa Birlii projeleri kapsamnda birok renci yurtdna gitmekte veya lkemize farkl kltrlerden renciler gelmektedir. Bunlarn sadece ilgili lkenin dilini renmi olmalar yetmemektedir. Hangi durumda, neyi nasl kullanmak gereklilii sadece yaln bir dil ile mmkn olmamaktadr. lgili lkenin kltrne ait baz kalplarn, ifadelerin veya davran biimlerinin renilmesi salkl iletiim kurulmas asndan nemlidir. zellikle Avrupa Birlii srecinde farkl kltrleri renmenin sadece yabanc dil renenler iin deil herkes iin art bir deerdir. Burada unutulmamas gereken husus kltr retirken amacmz kltr asimilasyonu deil kltrel farkndalk yaratmaktr. Sonu olarak kltr retiminde retmenin amac, hedef kltre ait normlarla empati kurabilme konusunda rencilere yardmc olmaktr. Bu konuda arac olabilmek iin retmenin de her iki kltr konusunda yeterli donanma sahip olmas gerekmektedir. Aksi taktirde her ikisinde de veya hedef kltrde yeterli olmamak yanl anlalmaya veya pragmatik baarszla neden olacaktr. Bunun yolu da ancak dierlerini iyi tanyabilmekten gemektedir. Hi phesiz yabanc dil retmenlerinin hem yabanc kltr reten hem de hedef kltr zmleyebilen bireyler olmas gerekmektedir (Byram, Morgan et al., 1994:73). Bu yzden tadklar sorumluluklar olduka fazladr.
Kaynaka Bakan, zcan.(2006). Yabanc Dil retimi, lkeler ve zmler Multilingual, stanbul. Brooks, Nelson. (1986), Culture in the Classroom, Culture Bound, Ed. by. Joyce Merrill Valdes, Cambridge University Press, pp. 123-129. Byram, M., Morgan, C. and Colleagues. (1994). Teaching and Learning Language and Culture. Great Britain: WBC. Chastain, Kenneth. (1988). Developing second language skills: Theory and practice. 3rd edition. San Diego, CA: Harcourt Brace Jovanovich akr, smail . (2006) Developing Cultural Awareness in Foreign Language Teaching. Volume 7 Number:3 Article:12 ISSN 1302-6488 TOJDE . http://tojde.anadolu.edu.tr/ Goodenough, W. H. (1981). Culture, Language, and Society. London: The Benjamin / Cummings Publishing Company. Grove, C. L. (1982). Improving intercultural learning through the orientation of sojourners. Occasional Papers in Intercultural Learning. AFS International. Halliday, M.A.K. (1978). Language as social semiotic: the social interpretation of language and meaning. Sydney: Edward Arnold. Kramsch, C. (1993). Context and Culture in Language Teaching. Oxford: Oxford University Press. Lado, R. (1957). Linguistics Across Cultures. Ann Arbor: The University of Michigan Press. Lado, R. (1964). Language Teaching: A Scientific Approach. New York: McGraw-Hill. Lado, R. (1986). How to compare two cultures. In Valdes, J. M. (ed.). Culture Bound: Bridging the Cultural Gap in Language Teaching. Cambridge: Cambridge University Press. Lessard-Clouston, M. (1997). Towards an Understanding of Culture in L2/FL Education. In Ronko, K.G. Studies in English, 25, 131-150 Japan: Kwansei Gakuin University Press.
253
Yabanc Dil renme Ortamlarnda Kltrn Rol u Ozil, eyda: (1991), Dil ve Kltr, ada Kltrmz Olgular Sorunlar, Cem Yaynevi, s. 95115. Peck, D. (1998). Teaching Culture: Beyond Language. Yale: New Haven Teachers Institute. Politzer, R. (1959). Developing Cultural Understanding Through Foreign Language Study. Report of the Fifth Annual Round Table Meeting on Linguistics and Language Teaching, pp. 99105. Washington, D.C.: Georgetown University Press. Rivers, W. (1981). Teaching foreign language skills (2nd ed.). Chicago: University of Chicago Press. Rivers, W. M. (1968). Teaching Foreign-Language Skills. Chicago: The University of Chicago Press. Sapir, E. 1921. Language. An Introduction to the Study of Speech. London: Rupert Hart-Davis. Seelye, H. (1974). Teaching culture: Strategies for foreign language educators. Skokie, IL: National Textbook Company. Seelye, H. (1984). Teaching culture: Strategies for inter-cultural communication. Revised edition. Lincolnwood, IL: National Textbook Company. Singhal, M. (1998). Teaching Culture in the Foreign Language Classroom. Thai TESOL Bulletin, Vol. 11 No. 1, February 1998. Steele, R. (1989). Teaching language and culture: Old problems and new approaches. In J.E. Alatis (Ed.), Georgetown University roundtable on languages and linguistics 1989 (pp. 153-162). Washington: Georgetown University Press. Street, B. (1993). Culture is a verb: Anthropological aspects of language and cultural process. In D. Graddol, L. Thompson, & M. Byram (Eds.), Language and culture (pp. 23-43). Clevedon, Avon: Multilingual Matters and BAAL. Seelye, H. N. (1988). Teaching Culture. Lincolnwood, IL.: National Textbook Company. Straub, H. (1999). Designing a Cross-Cultural Course. English Forum, vol. 37: 3, July-September, 1999. Tomalin, Barry ve Susan Stempleski: (1993), Cultural Awareness, Oxford University Press Thanasoulas, Dimitrios. (2001) The Importance Of Teaching Culture In The Foreign Language Classroom. Radical Pedagogy , ISSN: 1524-6345 Valdes, J. M. (ed.). (1986). Culture Bound: Bridging the Cultural Gap in Language Teaching. Cambridge: Cambridge University Press. Wierzbicka, A. (1999). Emotions across Languages and Cultures. Diversity and Universals. Cambridge: Cambridge University Press.
254
u smail akr
THE ROLE OF CULTURE IN FOREIGN LANGUAGE LEARNING ENVIRONMENT

smail AKIR*
Abstract Culture and language are two components of a society that cannot be separated from each other. In foreign language teaching, teaching only grammar will not always help learners communicate efficiently in the target language. However, presenting the language with its cultural components provides learners with the realistic use of the language through which they can become conversant with the target culture. Keeping this issue in mind, this study aims to present the importance of teaching culture and some key considerations in teaching and learning a foreign language. Key Words: Culture, language, communication, foreign language teaching, cultural components
Asst. Prof. Dr.; Erciyes University, Faculty of Education, Department of English Language and Education. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 255
FEN VE SANAT KONULARININ BTNLETRLMESNE YNELK TUTUM LENN GELTRLMES

Suat TRKOUZ* Zeliha YAYLA**
zet Aratrmada, betimsel aratrma yntemini kullanarak Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leinin gelitirilmeleri amalanmtr. Veriler, 4l bir tutum leiyle toplanmtr. Aratrmaya 2007 ylnda zmir ilindeki sekiz ilkretim okulunun 390 yedinci snf rencileri katlmtr. lein yap geerlii amlayc faktr analiziyle test edilmitir. Ayrca lein gvenirliini belirlemek iin Cronbach Alpha gvenirlik katsays hesaplanmtr. Sonuta toplam varyansn % 49,11ni aklayan 28 maddelik drt faktrl bir lek gelitirilmitir. lekteki drt faktr srasyla, Fen ve Teknoloji Ders Tutumu (F1), Sanat ve Grsellik Tutumu (F2), Fen ve Teknoloji renme Tutumu (F3) ve Fen ve Sanatn Btnletirilmesi Tutumu (F4) olarak adlandrlmtr. lein Cronbach Alpha gvenirlik katsays 0,92 olarak hesaplanmtr. Anahtar Szckler: Fen ve teknoloji, grsel sanatlar, tutum, btnletirme
Giri Fen, insann doaya ynelik meraklarn gidermeyi; sanat ise, insann doaya ynelik hislerini farkl zamanlar ve ortamlarda bakalarna aktarmay hedeflemektedir. Bu kapsamda Fen ve Sanat; bilgi ve veri toplama, gzlem yapma, inceleme, zmleme, keif, yaratclk, hayal, eletiri, estetik, karar, his, alg, deiim, tahmin, iletiim, anlama, yorumlama, mantk, aba gibi ortak kavramlar altnda btnleebilmektedir (Lembach, 1961; Young, 1981; Alfert 1986; Nelson ve Chandler, 1999; Campbell, 2004; Robson, Hickey ve Flanagan, 2005). Bu ortak kavramlar altnda Fen ve Sanatn btnletirilmesi, rencilere farkl renme alanlar ve olanaklar sunarken onlarn renmeye ve toplumsal deerlere ynelik tutumlarnn olumlu ynde deimesine neden olmaktadr (Shaw, 1999; Joubert, 2002; Feldman, 2003; Bahri, 2005). Tutumlar ve ilgileri daha olumlu olan bireylerin renme yaantlar da daha salkl olabilmektedir. Nesnelere ya da olgulara ynelik tutum, gd ve baar arasnda nemli bir iliki bulunmaktadr (Akgz, 2005; zgven, 2005; Kan ve Akba, 2006; Tanel,
Celal Bayar niversitesi Demirci Eitim Fakltesi lkretim Blm Fen Bilgisi Eitimi Anabilim Dal ** Dokuz Eyll niversitesi Buca Eitim Fakltesi lkretim Blm Fen Bilgisi Eitimi Anabilim Dal 256 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Suat Trkouz / Zeliha Yayla
engren ve Kavcar, 2005). rencileri derse gdleme ve baarlarn artrma, onlarn tutumlarn olumlu ynde etkilemekle yaplabilir. Tutumlar, birok retim programlarnn hedefleri iinde yer almaktadr (Senemolu, 2004). Tutumlarn llmesi, eitim uygulamalarnda birok kolaylk salar, olumsuz durumlar dzeltme olana tanr ve eitim planlamalarnda yn gsterir (Tavancl, 2002). Okul ortamnda rencilerin bir nesneye ya da olguya kar tutum ve deerlerinin gelitiini dorudan gzlemlemek skntl bir sretir; eitimi planlama ve deerlendirme asndan zaman alc bir durumdur. Gnmz eitim ortamlarnda bu sorun, ilgi ve tutum lekleriyle alabilmektedir. Tutumlar, dorudan gzlemlenemediinden dolay genellikle bir dizi cmle ya da sfat listeleri aracl ile belirlenebilir. Tutum lmek iin kullanlan lekler, insan davran ve tutumlarn belli kurallar etrafnda saysallatrarak deerlendirmeyi ve planlamay amalar (Tavancl, 2002, 105). Tutum lekleri, genellikle bir dizi cmle ya da sfat listelerinden ve deerlendirmenin kolay yaplabilmesi asndan belirli oranlarda saysal olarak derecelendirilmi olumlu ya da olumsuz uyarclardan olumaktadr. Her bir tutum leinde kullanlan uyarclar, belirlenen amalara hizmet eden kendine zg davran rnekleminden seilir (Ebrin, 2000, 109). Bireyler hisleri dorultusunda bu dereceli uyarlara tepki verir ve sonucunda onlarn bir olguya ya da nesneye ynelik ilgileri ve tutumlar hakknda bilgi edinilir (Anderson 1988; Tavancl, 2002). Tutum leklerinin belirli kurallar erevesinde saysallatrlmas eitim asndan karlatrma, deerlendirme ve planlama kolayl salar. Fen ve Teknoloji retimi, bilimsel bilgi ve deneyimler, bilimsel sre becerileri, yaratclk ve hayal etme becerilerinin yan sra tutum ve deerleri de gelitirmeyi amalamaktadr (epni, Ayas, zmen, Yiit, Akdeniz ve Ayvac, 2005; Bayrak ve Erden, 2007). Bu kapsamda Fen ve Teknoloji dersinde grsel sanat etkinliklerinin daha iyi planlanabilmesi, renme rnlerinin karlatrlabilmesi, rencilerin derse ynelik ilgilerinin, toplumsal ve sanatsal deerlere ynelik tutumlarnn incelenebilmesi ynnden Fen ve Sanat konularnn btnletirilmesine ynelik bir tutum leine ihtiya duyulmaktadr. Bu ihtiyalar dorultusunda bu aratrmada Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leinin gelitirilmesi, yap geerliliinin ve gvenirliinin aratrlmas amalanmtr. Yntem Tarama Modeli, gemite ya da halen varolan bir durumu olduu gibi tanmlamay amalayan bir aratrma yaklamdr. Bu yaklamda aratrmaya konu olan olay, kii ya da nesne, bulunduklar ortamda olduu ekliyle hi bir deiime neden olmadan tasvir edilir. Bu aratrmada rencilerin fen ve sanat konularnn btnletirilmesine ynelik tutumlarna hi mdahale edilmeden gzlendii iin tarama modelinde bir aratrma yaplm ve veriler 4l bir tutum lei yoluyla elde edilmitir (Kaptan, 1998, Karasar, 2004). Evren ve rneklem Aratrmann evreni, Milli Eitim Bakanlnn 2007 ylnda zmir ilindeki merkez ve evre ilelerinde 2005 Fen ve Teknoloji dersi programnn n denemesinin yaplmas iin belirledii 15 pilot ilkretim okullarndaki yedinci snf rencilerini kapsamaktadr.
257
Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leinin Gelitirilmesi u
rneklem ve rneklem saysnn belirlenmesinde belirli ltlere uyulmas gerekmektedir. lek gelitirme almalarnda amlayc faktr analizi kullanld durumlarda rneklem saysnn belirlenmesi nem arz etmektedir (Fabrigar, Wegener, MacCallum ve Strahan, 1999). Amlayc faktr analizlerinde ounlukla rnekleme hatas yaplabilmektedir. Faktr analizi iin rneklem genilii 50 kiiye kadar ok zayf, 100 kiiye kadar zayf, 200 kiiye kadar yeterli, 300 kiiye kadar iyi, 500 kiiye kadar ok iyi ve 1000 kiiye kadar olduka iyi olduu kabul edilmektedir (Henson ve Reborts, 2006; Kahn, 2006). Dier tavsiye edilen rnekleme, her deiken iin 5 rneklem atanmas eklindedir (Fabrigar vd., 1999; Kahn, 2006). Marino ve Stuart (2005) faktr analizi iin rneklem geniliinin en az 300 kii olmas gerektiini belirtmektedirler. Aratrmada gelitirmek iin kullanlan lekte 40 madde bulunmaktadr. Aratrma verilerinin salkl yorumlanabilmesi asndan her maddeye 5 kii atanmas kuralna dayal olarak en az 200 kii rneklem olarak belirlenmesi gerekmektedir. 300 ile 500 kii arasndaki rneklem saysnn ok iyi kabul edildii dnldnde 200 kii rneklem saysnn zerinde allmasnn aratrmann sonularnn verimlilii asndan yararl olaca dnlmtr. Evren kapsamndaki 15 pilot ilkretim okulu alfabetik olarak listelendikten sonra herbiri bir kme olarak dnlm ve bu listeden sekiz okul kurayla seilmitir. Bu okullardaki yedinci snflardan iki ube kme olarak kurayla belirlenmitir. Kiraz Yatl Blge ve Tire Drt Eyll lkretim Okulunda lein bir ubeye uygulanmasna izin verildiinden bu okullardan birer ube rnekleme dahil edilmitir. Aratrmaya katlan rencilerin ilkretim okullar ve rneklem dalmlar Tablo 1de verilmitir. Tablo 1. rnekleme alnan okullar
ube Says Bayndr smet nn .O. Buca Vali Rahmi Bey .O. ili Tpra Mahmut Esat Bozkurt .O Kiraz Y..B.O Konak Mehmet Akif Ersoy .O. Menderes Kskky .O. Menemen Dokuz Eyll .O. Tire Drt Eyll .O. Toplam 2 2 2 1 2 2 2 1 14 f 53 59 63 19 52 53 63 28 390 % 13,59 15,13 16,15 04,87 13,33 13,59 16,15 07,18 100
Veri toplama aralar Aratrmada veri toplama arac olarak Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum lei kullanlmtr. Bu lein gelitirilmesindeki ilemler unlardr: Madde havuzunun oluturulmas: Madde havuzunun oluturulmas iin ilk olarak alan yazn taramas yaplmtr. Geban ve arkadalarnn (1994) ilkretim rencilerine uygulanmak zere gelitirdii Fen Bilgisi Dersi Tutum lei iinde yer alan baz tutum ifadeleri aratrmann amacna uygun olacak ekilde deitirilerek
kullanlmtr. Crabbe (1977), Weigand (1984), Luehrman (1999), Berg (2004) ve Doster (2004)in aratrmalarndaki baz tutum ifadelerinin Trke evirisi yaplarak bu lekte yer verilmitir. 20 ilkretim rencisinin Fen ve Teknoloji derslerinde grsel sanat etkinliklerinin kullanmna ynelik grleri kompozisyon metni eklinde yazl olarak alnmtr. Ayrca bu rencilerden renci ile konuya ilikin ayrntl dnceleri yaplan grmeyle detaylandrlmtr. rencilerle yaplan grmelerin sonucunda elde edilen yeni tutum maddeleri, evirisi ve uyarlamas yaplan maddelere ilave edilerek 60 maddeden oluan bir madde havuzu oluturulmutur. Uzman grnn alnmas: Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leine ilikin oluturulan maddeler hakknda 25 uzmann gr alnmtr. Uzmanlarn alma alanlarna gre dalmlar Tablo 2de verilmitir. Tablo 2. Uzmanlarn alma Alanlarna Gre Dalm
Uzmanlk Alanlar Trke Eitimi Yabanc Dil Eitimi Fen Eitimi Gzel Sanatlar Eitimi Eitim Bilimleri Toplam Aratrma Grevlisi 2 5 3 10 retim yesi 1 4 2 5 12 retmen 2 1 3 Toplam 1 2 11 6 5 25
lekte yabanc kaynaklardan Trke evirisi yaplarak alnan baz ifadelerin dil geerlii geri-evirme yntemiyle yaplmtr. Geri-evirme ynteminde lek orijinal (kaynak) dilden kullanlacak (hedef) dile evrilmektedir. Sonra eviri her iki dili de ok iyi bilen evirmen ya da uzmanlarca kaynak dile tekrar geri evrilmektedir. Bu geri-eviri orijinal lekteki ifadelerle karlatrlmakta ve tutarszlklar incelenerek gerekli deiiklikler ve dzeltmeler yaplmaktadr (Savar, 1994). Uzmanlarn nerileri dorultusunda lek 60 maddeden 45 maddeye indirgenmitir. 22 olumlu ve 23 olumsuz madde olmak zere lein olumlu ve olumsuz yk tayan ifadelerin lek iinde dengeli dalmas salanmtr. lek tr: lek 4l bir tutum lei tipindedir. Kesinlikle Katlyorum, Katlyorum, Katlmyorum, Hi Katlmyorum seenekleri ile lek hazrlanmtr. lekteki olumlu maddeler Kesinlikle Katlyorum: 4, Katlyorum: 3, Katlmyorum: 2, ve Hi Katlmyorum: 1 seenekleriyle 4ten 1e doru puanlanrken, olumsuz maddeler ise, tamamen tersi seeneklerle 1den 4e doru puanlanmtr. Deerlendirmeler dorultusunda lee bir ynerge eklenerek bir deneme formu oluturulmutur. Deneme uygulamas: Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leinin deneme formu zmir li Buca lesinde yer alan bir ilkretim okulunda kaytl olan rencilerden oluan 10 kiilik gruba uygulanm ve uygulama srasnda rencilere anlamakta zorlandklar maddeler olup olmad sorulmutur. Bu maddeler iaretlenerek gerekli dzeltmeler yaplmtr. Bu deerlendirmelerden sonra 5 madde daha karlarak 20 olumlu 20 olumsuz ifadeden oluan 40 maddelik Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum lei n uygulamaya hazr bir duruma getirilmitir.
lem Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum lei ile ilgili anket formu, 2007 ylnda zmir li Merkez ve evre ilelerinde belirlenen sekiz pilot ilkretim okulunda kaytl olan 390 renciye uygulanmtr. Elde edilen verilerin amlayc faktr analizine uygunluunu test etmek iin Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve Bartlett kresellik testi uygulanmtr. Bu testlerin sonucuna gre amlayc faktr analizi yaplmtr. Ayrca, lee madde analizi yaplarak madde-toplam lek korelasyonlarna ve betimsel istatistiksel deerlerine baklmtr. Faktr puanlar arasndaki ilikiler, Pearson Momentler arpm Korelasyon Katsays Tekniiyle hesaplanmtr. Aratrmada toplanan veriler seilen rneklemdeki rencilere bir kez uygulandndan lme aracnn Spearman-Brown ve Cronbach Alfa i tutarllk gvenirliine baklmtr (Tekin, 1991, 57-63). Veriler, SPSS programnda zmlenmitir. Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum lei ile ilgili faktr analizi ile ilgili ilemler aada verilmitir. Faktr Analizi Aamas: Bir lekte ztleme ynteminin seimi ve lein ka faktrl olacana karar verme sreci en nemli kritik aamalardr (Steger, 2006). Bir lme aracnda yap geerlilii, gzlemlenemeyen deikenlerden sonu karlmas istendii durumlar iin nemli bir konudur ve faktr analizi psikolojik yaplarn llmesi ve geerliin sorunlular iin nemli bir aratr (Hayton, Allen ve Scarpello, 2004). Faktr analizi, ayn yapy len ok sayda deikenden, az sayda ve tanmlanabilir nitelikte anlaml deikenler elde etmeye ynelik ok deikenli istatistiki bir tekniktir (Bykztrk, 2002b, 118). Faktr analizi klasik lm teorilerinden gelen uzun sreli bir gelenee sahiptir ve test-puan geerliliini salama ve lek gelitirme aratrmalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr (Kahn, 2006). Faktr analizinin kuramsal yaps Pearson ve Spearmann kuramlarna dayanan, karmak verileri basit bir yapya indirgemede kullanlan gl yntemlerden biridir. Faktr analizi, lein geerlii ile ilgili sorularla yakndan ilikilidir ve psikolojik tutum lmlerinin en temel niteliklerinin bulunmasnda byk neme sahiptir. Faktr analizi, deikenlerin faktr yapsn tanmlamada kullanlr (Henson ve Reborts, 2006). Faktr analizi, bir faktrletirme ya da ortak faktr ad verilen yeni kavramlar (deikenleri) ortaya karma ya da maddelerin faktr yk deerlerini kullanarak kavramlarn ilevsel tanmlarn elde etme sreci olarak tanmlanabilir. Faktrletirmede kullanlan pek ok teknik vardr. Bu teknikler, klasik faktr kartma teknikleri ve temel bileenler analizi olarak ikiye ayrlabilir. Temel eksenler, maksimum olabilirlik ve oklu gruplandrma teknikleri klasik faktr kartma tekniklerinden bazlardr. Temel bileenler analizi ise, faktrletirme teknii olarak ok sk kullanlan bir istatistiki yntemdir (Bykztrk, 2002b, 118). Temel bileenler analizi, birinci faktrn (bileen) maksimum varyansa sahip olduu ve dier faktrlerin (bileenlerin) varyanslarnn birinci faktre gre oranland varsaylarak yaplan faktr ztleme yntemidir. Faktr analizlerinde kullanlmas olduka ok sk nerilen bir metottur (Osborne ve Costello, 2005). Temel bileenler analizi, faktrler (bileenler) arasndaki tm varyanslar analiz eder. Temel bileenler analizi ortak varyanslara ynelmez, fakat her bileene ait tek varyans hesaplar (Kahn, 2006). Aratrmada kullanlan lme aracnn yap geerliini test etmek iin temel bileenler analizine dayanan amlayc faktr analizi teknii kullanlmtr (zdamar, 2004). lme aracnda ayn amalar ya da tutumu lmeyen maddeleri ayklarken nce dndrlmemi temel bileenler analizi (TBA), ikinci aamada da temel
bileenlere gre Varimax dik dndrme teknii kullanlmtr. lein faktr saysnn saptanmasnda ncelikle zdeer saysnn 1den byk olmasna baklmtr. lek gelitirme aratrmalarnda genellikle lekteki faktr saylar, her faktre ait zdeer saysna baklarak belirlenir. Faktr seimlerinde zdeer saysnn 1den byk olmas istenir. Bu lt, Kaiser lt olarak da bilinir (Bykztrk, 2002b; Hayton vd., 2004; Osborne ve Costello, 2005; Henson ve Reborts, 2006; Steger, 2006). Bu lt sadece temel bileenle analizlerine zg bir deerdir (Kahn, 2006). Eer faktr iindeki herhangi bir maddenin faktr yk 0,4ten kkse faktr iindeki o maddenin dier maddelerle ilikili olmad anlalr. Gerek verilerde faktr iinde kullanlan ve testte kalmasna karar verilen maddelerin faktr ykleri 0,4 ile 1,00 arasnda deimektedir. Faktr ykleri 0,32den yksek olan maddeler iyi maddelerdir (Osborne ve Costello, 2005). Bu almada da faktr yk deeri 0,40 ve daha yksek deerlere sahip olan tutum ifadelerinin lmek istenen amac ya da tutumu iyi lt dnlm ve yer aldklar faktrlerdeki yk deerlerinin yksek olmasna zen gsterilmitir. Tutum ifadelerinin tek bir faktrde yksek yk deerine, dier faktrlerde ise dk yk deerine sahip olmasna nem verilmitir. Ancak yksek iki yk deeri arasndaki farkn en az 0,10 olmasna dikkat edilerek bu duruma uymayanlar lekten kartlmtr (Bykztrk, 2002b). Bulgular ve Yorum lein Yap Geerlii ve Gvenirlii ile lgili Bulgular Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) rnekleme yeterlilik ls lme aracndaki deikenler arasnda ksmi korelasyonlarn kk olup olmadn test etmede kullanlr. KMO yeterlilik lsnn oran, faktr analizi iin uygun olabilmesi iin 0,5den byk deerde olmaldr. Bu aratrmada, lme aracnn KMO rnekleme yeterlilik ls 0,94 olarak bulunmutur (Dziuban ve Shirkey; 1974; Bykztrk, 2002a; Afacan ve Aydodu, 2006). Bu deer deikenler arasnda ksmi korelasyonlarn kk olduunu ve amlayc faktr analizi iin verilerin uygun olduunu ifade etmektedir. Bartlett kresellik testi, lme aracndaki deikenlerden elde edilen korelasyon matrisinin birim matris olup olmadn gsterir. Bilindii gibi birim matris faktr analizi iin uygun bir matris modeli deildir. Birim matrisle korelasyon matrisinin denk olmadna ve lme aracnn faktr analizine uygunluuna Bartlett kresellik testinden elde edilen olaslk deerinin p<0,05den kk deerde olmasna baklarak karar verilir (Dziuban ve Shirkey; 1974; Bykztrk, 2002a; Afacan ve Aydodu, 2006). Bu lme arac iin Bartlett kresellik testi [X2=6237,436 (p<0,000)] olarak bulunmutur. Bu sonuca gre lekteki maddelerden elde edilen verilerin faktr analizi iin uygun olduu ve deikenlerin gruplandrlarak azaltlabilecei ortaya kmtr. Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leinden elde edilen verilere faktr analizinin uygunluu test edildikten sonra 40 maddelik bu lee faktr analizi yaplmtr. Tablo 3te faktr analizinin sonularyla ilgili faktr yk oranlar ve aklanan varyans oranlar verilmitir. Bununla birlikte lein betimleyici istatistiksel ve Cronbach Alfa Gvenirlik katsay deerleri de bu tabloda aklanmtr. Faktr analizinde ilk olarak Varimax dik dndrme teknii uygulanm ve faktr ykleri 0,40 altnda olan maddeler lekten kartlmtr. lk analiz sonucunda lein maddeleri 7 alt faktrde toplanm ancak ilk 4 faktrden sonraki dier 3
261
faktre giren madde saysnn azl ve faktr yk deerlerinin birbirlerine ok yakn olmasndan dolay lek 4 faktrlle zorlanmtr (Bykztrk, 2002b; Hayton vd., 2004; Osborne ve Costello, 2005; Henson ve Reborts, 2006; Steger, 2006). Tablo 3. Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leine ilikin betimleyici istatistiksel deerleri, faktr ykleri, aklanan varyans oranlar ve cronbach alfa gvenirlik katsaylar
Madde No 34 32 40 26 30 36 22 24 38 03 17 25 19 29 27 09 02 08 06 10 04 16 35 12 20 23 33 31 Madde-Toplam Korelasyonlar 0,68 0,64 0,59 0,62 0,66 0,63 0,56 0,58 0,50 0,48 0,49 0,57 0,49 0,45 0,51 0,47 0,44 0,68 0,57 0,48 0,51 0,52 0,65 0,38 0,49 0,57 0,56 0,44 x 3,12 3,10 3,19 3,06 3,01 2,94 3,20 3,09 2,79 3,03 2,83 3,00 3,18 2,89 3,20 3,16 3,31 3,16 3,41 2,96 3,16 3,18 2,94 2,55 2,53 3,11 3,15 2,95 SS 0,93 0,92 0,93 0,93 0,95 1,02 0,91 0,96 1,09 0,73 0,85 0,88 0,78 0,84 0,83 0,84 0,86 0,88 0,83 0,97 0,91 0,89 0,94 0,96 0,98 0,91 0,85 0,92 % 31,53 0,87 % 8,53 0,77 % 4,69 0,78 1. Faktr Yk 0,78 0,69 0,68 0,66 0,64 0,64 0,54 0,52 0,51 0,67 0,65 0,64 0,61 0,60 0,55 0,50 0,61 0,75 0,61 0,58 0,55 0,51 0,60 0,60 0,56 0,52 0,46 0,62 % 4,37 0,77 2. Faktr Yk 3. Faktr Yk 4. Faktr Yk
Aklanan Varyans Oranlar Cronbach Alfa Gvenirlik Katsaylar
Kaiser ltne gre zdeer says 1den byk olan faktrler deerlendirmeye alnmtr (Bykztrk, 2002b; Hayton vd., 2004; Osborne ve Costello, 2005; Henson ve Reborts, 2006; Steger, 2006). Bu faktrlerdeki zdeer saylar srasyla birinci faktr iin 8,83, ikinci faktr iin 2,39, nc faktr iin 1,31 ve drdnc faktr iin 1,22 olarak bulunmutur. Bu faktrlerdeki zdeer saylar 1den byk olduMill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
262
u iin lein drt faktrl bir yap sergiledii ortaya kmtr. lekteki birinci faktr Fen ve Teknoloji Dersi Tutumu (F1), ikinci faktr Sanat ve Grsellik Tutumu (F2), nc faktr Fen ve Teknoloji renme Tutumu (F3) ve drdnc faktr Fen ve Sanatn Btnletirilmesi Tutumu (F4) olarak adlandrlmtr. Analiz sonularna gre Fen ve Sanat Btnletirilmesine Ynelik Tutum lei toplam varyansn % 49,11ini aklad grlmtr. Faktr analizi sonucunda geriye kalan maddelerin madde toplam lek korelasyonlar en dk 0,379, en yksek 0,677 olarak hesaplanmtr. Her bir faktrde yer alan maddelerin korelasyon deerleri srasyla F1 faktr iin 0,498 ile 0,677; F2 faktr iin 0,454 ile 0,569; F3 faktr iin 0,437 ile 0,675 ve F4 faktr iin 0,379 ile 0,645 arasnda deimektedir. Madde lek korelasyonu dk olan maddeler faktr yapsn zayflatan maddelerdir (Gorsuch, 1997). Maddelerin birbirleriyle ve test puanlaryla yksek korelasyona sahip olmas, ayn boyutta lme yaptklarnn ve lein i tutarla sahip olduunun gstergesidir (Kan, 2008). Bu madde lek korelasyon sonularna gre lme aracndaki faktrlerde yer alan maddelerin gl maddeler olduu sylenebilir. Bilimlerde varlan kararlarn doruluu, standardize edilmi gvenilir lme aralaryla olabilmektedir. Bir lein gvenilir olduuna test-tekrar test, paralel testler yntemleriyle ya da i tutarlk katsaylarna baklarak karar verilebilir. lek gelitirilirken test-tekrar test ya da paralel testler ynteminin uygulanmad durumlarda Spearman-Brown ve Cronbach Alfa gvenirlik analizleri yaplabilmektedir (Tekin, 1991; Tavancl, 2002). Bu lein Spearman-Brown gvenirlii 0,93 ve Cronbach Alpha gvenirlii 0,92 olarak bulunmutur. lein alt faktrlerinin Cronbach Alpha gvenirlik katsaylar srasyla F1 faktr iin 0,87; F2 faktr iin 0,77; F3 faktr iin 0,78 ve F4 faktr iin 0,77 olarak bulunmutur. lme aralarnn i tutarllk katsaylarnn 0,70 ve st deerlerde olmas lme aracnn gvenilir olduunu gsterir (Tavancl, 2002, 25). lein gvenirliinin yksek olmas, lekte yer alan maddelerin tek bir yapy ltn, faktrler arasnda ilikinin olduunu gsteren en nemli gstergedir. Gelitirilen lekte kullanlan tutum maddeleri ve tanmlanan alt faktrler Tablo 4te verilmitir. Tablo 4. Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leindeki alt faktrler ve tutum ifadeleri
Madde 34* 32* 40* 26* 30* 36* 22* 24* 38* Birinci Alt Faktr (F1)- Fen ve Teknoloji Dersi Tutumu Fen ve Teknoloji dersinde kullanlan grsel sanat etkinlikleri beni bu dersten uzaklatrr. Grsel sanat etkinliklerinin yapld Fen ve Teknoloji dersi sanata olan ilgimi azaltr. Fen ve Teknoloji dersi ilgimi ekmedii iin grsel sanat bilgilerimi bu derste kullanmam. Grsel sanat etkinliklerinin Fen ve Teknoloji dersinde kullanlmas bilimsel becerilerin geliimini engeller. Fen ve Teknoloji dersinde yer alan grsel sanat etkinlikleri derse olan dikkatimi azaltr. Fen ve Teknoloji dersinde grsel sanat etkinlikleri derste zaman kaybna yol aar. Grsel sanat etkinliklerini sevmediim iin Fen ve Teknoloji dersinde rendiim sanat etkinliklerini asla kullanmam. Fen ve Teknoloji dersinde yaplan deneylerde grsel sanat etkinliklerinin kullanlmas beni dersten uzaklatrr. Fen ve Teknoloji dersinde grsel sanat etkinlikleri yaplmamaldr.
263

Madde 3 17 25 19 29 27 9 Madde 2* 8* 6* 10* 4* 16* Madde 35 12* 20* 23 33 31 kinci Alt Faktr (F2)- Sanat ve Grsellik Algs Tutumu Kaliteli sanat almalar, grsel sanat etkinliklerinin Fen ve Teknoloji dersinde birlikte kullanmyla renilen bilgilerle ortaya kar. Fen ve Teknoloji derslerinde grsel sanat etkinlikleri ile rendiklerim dier dersleri anlamamda yardmc olur. Grsel sanat etkinlikleri Fen ve Teknoloji dersi ile birlikte kullanld srece sanata fayda salar. Fen ve Teknoloji dersinde kullanlan sanat etkinlikleri evremde var olan sanatsal eleri daha iyi anlamam salar. Kaliteli sanat almalar, Fen ve Teknoloji dersinde renilen bilgilere ihtiya duyar. Grsel sanat etkinliklerinin yapld Fen ve Teknoloji dersi gnlk yaantma renk katar. Fen ve Teknoloji dersindeki grsel sanat etkinlikleri doay daha iyi alglamamz salar. nc Alt Faktr (F3)- Fen ve Teknoloji renme Tutumu Fen ve Teknoloji dersinde grsel sanat etkinliklerinden rendiklerim mezun olduktan sonra bana bir faydas olamaz. Fen ve Teknoloji dersinde grsel sanat etkinlikleri kullanld zaman fen konularn renmede zorlanrm. Fen ve teknoloji dersini grsel sanat etkinlikleri ile renmem bana zarar verir. Fen ve teknoloji dersindeki grsel sanat etkinlikleri bilimsel bir davran kazandrmaz. Fen ve Teknoloji dersinde grsel sanat etkinlikleri ile rendiklerimi asla kullanmam. Grsel sanat etkinlikleri Fen ve Teknoloji dersindeki konular renmemi engeller. Drdnc Alt Faktr (F4)- Fen ve Sanat Btnletirilmesi Tutumu Fen ve Teknoloji dersinde fen etkinlikleri ve grsel sanat etkinlikleri beraber kullanlmaldr. Grsel sanat etkinlikleri ile Fen ve Teknoloji dersi birbirinden tamamen farkldr. Grsel sanat etkinlikleri ile Fen ve Teknoloji dersi birbirinden ayr olarak yaplrsa daha iyi olur. Fen ve Teknoloji dersi ile ilgili konular grsel sanat etkinlikleriyle birlikte daha iyi anlarm. Fen ve Teknoloji dersinde yaplan deneylerde grsel sanat etkinliklerinin birlikte kullanlmas faydaldr. Fen ve Teknoloji dersi grsel sanat etkinlikleri ile ilikilendirilmelidir.
* Olumsuz tutum ifadelerini iermektedir.
Fabrigar ve arkadalarna (1999) gre lek gelitirme aratrmalarnda her faktr iinde en az 3 ile 5 arasnda deien madde iermelidir (Fabrigar vd., 1999). 13 arasnda maddeye sahip faktrler zayf faktrlerdir. 5 ve daha fazla maddeye sahip faktrler istenilen faktrlerdir (Osborne ve Costello, 2005). Fen ve sanat konularnn btnletirilmesine ynelik tutum leindeki faktrlerde yer alan madde saylar F1 faktr iin 9, F2 faktr iin 7, F3 faktr iin 6 ve F4 faktr iin 6dr. Bylelikle lekte yer alan faktrlerin gl faktrler olduu sylenebilir. lek, 4l bir tutum lei tipinde olup olumlu ifadeler iin 4-3-2-1, olumsuz ifadeler iin 1-2-3-4 eklinde ters puanlanmtr. lek 17 olumsuz ve 11 olumlu tutum ifadesi iermekte, toplam 28 maddeden olumaktadr. lein minimum puan 28, maksimum puan ise 112dir. Bu bulgular nda lein yap, kapsam ve i tutarllk bakmndan geerli ve gvenilir bir lme arac olduu saptanmtr. Sonu Aratrma sonucunda, lkretim Fen ve Teknoloji dersinde grsel sanat etkinliklerini kullanmna ynelik rencilerin tutumlarnn deerlendirilebilmesi iin 28 maddeden oluan ve drt alt boyuttan oluan geerli ve gvenilir bir lme
arac elde edilmitir. Daha sonraki almalarda lein gvenirlii ve kapsamnn geniletilmesi, fen ve sanat alanlarnn btnlemesinde olduu gibi dier disiplinler arasnda da ilikilerin kurulmas beklenmektedir. Gelitirilen bu lek, ilkretim rencilerinin Fen ve Sanat konularnn btnletirilmesine ynelik tutumlarnn ortaya konulmasnda, Fen ve Sanat btnletirilmesine ynelik yaplan uygulamal almalarn renci tutumlar zerindeki etkilerin belirlenmesinde kullanlabilir. rencilerin Fen ve Teknoloji dersinde yaplan grsel sanat etkinliklerine ynelik tutumlarn belirlenmesi ve retimin olumlu tutum gelitirmeyi salayacak ekilde planlanmas byk nem arz etmektedir. Tutum ile akademik baar, renmeye gdlenme ve zgven gibi rencinin baarsn artracak durumlar arasnda olumlu ynde bir ilikinin olduunu gsteren almalar bulunmaktadr (Freedman, 1997; Kan ve Akba, 2006; Tanel vd., 2005; Balm, Sucuolu ve Aydn, 2009). retmenler, bu lek araclyla dersi dzenleme ve planlama olanana sahip olabilir. Forseth (1980) matematik, sanat etkinlikleri ve baar arasndaki ilikiyi Torrence Yaratclk testine gre incelemi ve anlaml bir iliki kurmutur. Buna benzer olarak Fen ve Teknoloji derslerinde grsel sanat etkinliklerinin renciler zerindeki bilisel, gdsel ve davransal etkileri, Fen ve Sanat konularnn btnletirilmesine ynelik tutum leiyle saptanabilir. Fen ve Teknoloji dersinde yaplacak sanat etkinliklerinin toplumsal yansmas da bu lekle irdelenebilir. Ayrca, bu aratrmann bulgular, farkl disiplinlerin birbirleri arasndaki btnlemenin duyusal alana etkilerinin incelendii aratrmalara ynelik hazrlanacak tutum leklerine k tutabilir.
Kaynaka Akgz (n), K. (2005). Etkili renme ve retme. zmir, Eitim Dnyas Yaynlar. Afacan, . ve Aydogdu, M. (2006). The Science Technology Society (STS) Course Attitude Scale. International Journal of Environmental and Science Education, 1(2), 189201. Alfert, M. (1970). Creativity and Merit in Art and Science. Leonardo, 19(4): 323-328. Anderson, L. W. (1988). Attitude and their Measurement (krkc, N., eviri). Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, 24(1): 241-250. Bahri, S. (2005). Educating Through Art in Secondary Education. UNESCO Expert Panel Meeting, Education Through Art Proceedings, France. Balm, A. G., Sucolu, H. ve Aydn, G. (2009). Fen ve Teknolojiye Ynelik Tutum leinin Gelitirilmesi. Pamukkale niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 25(1): 33-41. Bayrak, B. ve Erden, A. M. (2007). Fen Bilgisi retim Programnn Deerlendirilmesi. Kastamonu Eitim Fakltesi Dergisi, 15(1): 137-154. Berg, A. (2005). Factors Related to Observed Attitude Change Toward Learning Chemistry Among University Students. Chemistry Education Research and Practice, 6(1): 1-18. Bykztrk, . (2002a). Faktr Analizi: Temel Kavramlar ve lek Gelitirmede Kullanm. Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi Dergisi, 32(2): 470-483. Bykztrk, . (2002b). Sosyal Bilimler in Veri Analizi Elkitab. Ankara, Pegem A Yaynclk. Campbell, P. (2004). Seeing and Seeing: Visual Perception in Art and Science, Education. 39(6): 473-479. Physics
Crabbe, A. B. (1978). A Study of The Attitudes Toward Art of 210 Elementary School Children as They Relate to Grade, Age, and Sex. (Diss, The Faculty of The Graduate College in The University of Nebraska). Dissertation Abstracts International, (UMI No. 7900301).
265
Fen ve Sanat Konularnn Btnletirilmesine Ynelik Tutum leinin Gelitirilmesi u epni, S., Ayas, A. P.; zmen, H.; Yiit, N.; Akdeniz, A. R. ve Ayvac, H. . (2005). Kuramdan Uygulamaya Fen ve Teknoloji retimi. Ankara, Pegem A Yaynclk. Dziuban, C. D. ve Shirkey, E. C. (1974). On the Psychometric Assessment of Correlation Matrices. American Educational Research Journal, 11 (2): 211-216. Doster, J. R. (2004). Co-study and Education: A Study of Integrated Curriculum. (Diss, The Florida State University, School of Visual Arts and Dance). Dissertation Abstracts International, (UMI No.3156072). Ebrin, S. (2000). Psikiyatrik Derecelendirme lekleri ve Klinik almalarda Kullanm. Klinik Psikofarmakoloji Blteni, 10(2): 109-116. Fabrigar, L. R.; Wegener, D. T.; MacCallum, R. C. ve Strahan, E. J. (1999). Evaluating the Use of Exploratory Factor Analysis in Psychological Research. Psychological Methods, 4 (3), 272-299. Feldman, R. (2003). Art-Science Integration: Portrait of Residency. (Diss, the Graduate College of the University of Illinois). Dissertation Abstracts International, (UMI No.3101836). Freedman, M. P. (1997). Relationship among Laboratory Instruction, Attitude toward Science, and Achievement in Science Knowledge. Journal of Research in Science Teaching (ERIC Document Reproduction Service No. EJ543554). Forseth, S. D. (1980). Art Activities, Attitudes, and Achievement in Elementary Mathematics. Studies in Art Education, 21(2): 22-27. Geban, ., Ertepnar, H., Ylmaz, G., Altn, A., ve ahbaz, F. (1994). Bilgisayar Destekli Eitimin rencilerin Fen Bilgisi Baarlarna ve Fen Bilgisi lgilerine Etkisi, I. Ulusal Fen Bilimleri Eitimi Sempozyumu: Bildiri zetleri Kitab, s:1-2, Dokuz Eyll niversitesi, zmir. Gorsuch, R. L (1997). Exploratory Factor Analysis: Its Role in Items Analysis. Journal of Personality Assessment, 68(3), 532-560. Hayton, J. C., Allen, G. ve Scarpello, V. (2004). Factor Retention Decisions in Exporatory Factor Analysis: a Tutorial on Paralel Analysis. Organizational Research Methods, 7: 191. Henson, R. K. ve Reborts, J. K.(2006). Use of Exploratory Factor Analysis in Published Research: Common Errors and Some Comment on Improved Practice. Educational and Psychological Measurement, (66), 33. Joubert, L. (2002). Science and Art: New Paradigms in Education and Vocational Outcomes. Arts Education, 32(4): 459-469. Kahn, J. H. (2006). Factor Analysis in Counseling Psychology Research, Training, and Practice: Principles, Advances, and Applications. The Counseling Psychologist, (34), 684. Kan, A. ve Akba, A. (2005). Lise rencilerinin Kimya Dersine Ynelik Tutum lei Gelitirme almas. Mersin niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi: 1(2): 227-237. Kan, A. (2008). Psikolojik Deikenleri lmek in Kullanlan lekleme Yaklamlar zerine Bir Karlatrma. Eitimde Kuram ve Uygulama Dergisi, 4(1): 2-18. Kan, A. ve Akba, A. (2006). Affective Factors that Influence Chemistry Achievement (Attitude and Self Efficacy) and the Power of These Factors to Predict Chemistry Achievement-I. Turkish Science Education, 3(1): 76-85. Kaptan, S. (1998). Bilimsel Aratrmalar ve statistik Teknikleri (BAT). Ankara, Tekk Web Ofset Tesisleri. Karasar, N. (2004). Bilimsel Aratrma Yntemi. Ankara, Nobel Yayn Datm. Lembach, J. (1961). Art and Science: A Challenge to Art Education. Art Education, 14(1): 203-205. Luehrman, M. (1999). The Art Experiences of Missouri Public School Principals and Their Attitude Toward Art Education. (Diss, the Faculty of the Graduate School University of Missouri-Columbia). Dissertation Abstracts International, (UMI No.9953879). Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
266
u Suat Trkouz / Zeliha Yayla Nelson, M. ve Chandler, C. (1999). Some Tools Common to Art and Science. Art Education, 52(3): 41-47. Marino, R ve Stuart, G. W. (2005). The Validity and Reliability of the Tertiary Student Values Scale. Medical Education, (39), 895-903. Osborne, J. ve Costello, A. B. (2005). Best Practises in Exploratory Factor Analysis: Four Recommendations for Getting the Most From Your Analysis. Practical Assessment, Research & Evaluation, (10), 7. zdamar, K. (2004). Paket Programlar ile statiksel Veri Analizi. Eskiehir, Kaan Kitabevi. zgven, . E.(2005). Bireyi Tanma Teknikleri, Ankara, PDREM Yaynlar. Robson, D., Hickey, I. ve Flanagan, M. (2005). Flights of Imagination: Synchronised Integration of Art and Science in the Primary School Curriculum. BERA (British Educational Research Association) Conference Proceedings, the University of Glamorgan, Pontypridd, England. Shaw, D. (1999). Integrating Art and Science. Science and the Artists Book, 10(1). Savar, I. (1994). lek Uyarlamasndaki Sorunlar ve Baz zm Yollar. Trk Psikoloji Dergisi, 9(33): 27-32. Senemolu, N. (2004). Geliim renme ve retim. Ankara, Gazi Kitapevi. Steger, M. F. (2006). Illustration of Issues in Factor Extraction and Identification of Dimensionality in Psychological Assessment Data. Journal of Personality Assessment, 86(3), 263-272. Tanel, R. K., engren, S. K. ve Kavcar, N. (2005). Termodinamik Dersine Ynelik Tutum lei Gelitirilmesi, XIV. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, Eitim Fakltesi Kongre Kitab Cilt 2: 101-105, Pamukkale niversitesi Eitim Fakltesi, Denizli. Tavancl, E. (2002). Tutumlarn llmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara, Nobel Yayn Datm. Tekin, H. (1991). Eitimde lme ve Deerlendirme. Ankara, Yarg Yaynlar. Uzun, N.; Salam, N. (2006). Orta retim rencileri in evresel Tutum lei Gelitirme ve Geerlii. Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 30: 240-250. Weigand, H. M. (1984). Art Education as Natural Science: An Integrated Curriculum Approach to the Teaching of Visual Art and Natural Science in the Secondary School. (Diss, the Pennsylvania State University). Dissertation Abstracts International, (UMI No.8429146). Young, J. A (1981). Science and the Fine Arts. Journal of Chemical Education, 58(4): 329-330.
267
DEVELOPING OF THE ATTITUDE SCALE TOWARD INTEGRATION OF THE SCIENCE AND ART SUBJECTS
Suat TRKOUZ* Zeliha YAYLA**
Abstract This study aimed at developing The Attitude Scale Toward Integration of Science and Arts with The Descriptive Research Method. Data were collected by 4-point attitude scale. Participants were 390 seventh grade students from eight primary schools in Izmir, Turkey, 2007. The construct validity of the scale was tested by using exploratory factor analysis. Furthermore, the Cronbach Alpha coefficient was used for the reliability of the scale. Consequently, this scale was developed in fourth factor structure explaining % 49,11 of total variance and consisting of 28 items. These factors were named respectively, as The Attitude to Science and Technology Lesson (F1), The Attitude to Art and Visual Perception (F2), The Attitude to Learning Science and Technology (F3) and The Attitude to Integration of Science and Art (F4). The overall internal consistency of scale was computed as 0,92. Key Words: Science and technology, visual arts, attitude, integration
Celal Bayar University Demirci Faculty of Education, Department of Primary School Teaching, Science Teaching Programme. ** Dokuz Eyll University Buca Faculty of Education, Department of Primary School Teaching, Science Teaching Programme. 268 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
FEN VE TEKNOLOJ DERS 6. SINIF RETM PROGRAMINA YNELK RENC GR VE BEKLENTLER

Havva YILMAZ* Nevzat YT**
zet Bu aratrmada rencilerin; fen ve teknoloji dersi retim programna ilikin grleri ve programdan beklentileri belirlenmeye allmtr. Aratrma 2007-2008 eitim retim ylnda Rize li Pazar ilesindeki bir ky ilkretim okulu 6. snf rencileri ile yrtlmtr. Aratrmada nitel aratrma metodolojisi izlenmi olup veriler odak grup grme metodu ile toplanmtr. Elde edilen veriler betimsel veri analizi teknii kullanlarak zmlenmitir. Bulgular; rencilerin programa ynelik gr ve beklentilerinin programn felsefesi ile rttn gstermektedir. Bununla birlikte programn uygulannda ara gere eksiklikleri, gezi gzlem almalarnn yaplmamas, retmenin retmen merkezli uygulamalardan kopamamas, ders ve alma kitaplarnda renci dikkatini eken elenceli etkinliklerin yeterli olmamas, alternatif deerlendirme etkinliklerinin bazlarnn aktif olarak kullanlmamas gibi sorunlar yaanmaktadr. Anahtar Szckler: 2004 Fen ve teknoloji program, fen ve teknoloji eitimi, program deerlendirme, renci grleri, odak grup grme
Giri Deien ve gelien teknoloji hayatmzn her alannda yer almakta insanln hizmetine sunulmaktadr. Bu nedenle her bir bireyin deien ve gelien teknolojiyi anlama, yeniliklere ayak uydurma ve kendine sunulan teknolojik imkn ve kolaylklar aktif bir ekilde kullanabilme becerilerine sahip olmas gerekmektedir. Yani toplumda yaayan her bir birey temel dzeyde fen ve teknoloji okuryazar olmaldr. Bu ynden bakldnda temel beceri ve bilgilerin kazanld ilkretim ve fen ve teknoloji dersleri ayr bir nem kazanmaktadr (Yangn, 2007; z, 2007). Aratran, dnen, sorgulayan, bilimsel bilgiye ulaan ve problem zmede edindii bilgileri kullanabilen, nitelikli, yetimi bireylere ihtiya duyan lkeler eitim programlarn srekli olarak deien ve gelien artlara gre yenilemektedirler. Trkiye de deien ve gelien dnyaya ayak uydurma ve teknolojiyi yakalama abas iinde nitelikli ve kendini gelecee tayacak vatandalar yetitirmeyi amalamaktadr. Bu nedenle, amaca ulamada temeli oluturan eitim sistemi ve eitim prog-
* Hamidiye lkretim Okulu, Fen ve Teknoloji retmeni. ** Karadeniz Teknik niversitesi, Fatih Eitim Fakltesi. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 269
Fen ve Teknoloji Dersi 6. Snf retim Programna Ynelik renci Gr ve Beklentileri u
ramlarnda, a yakalayacak yenilikler ve deiimler yapmaktadr (nal vd., 2004). lkemizde 2001 fen ve teknoloji dersi retim program ile balayan sreten itibaren retmen merkezli programlardan renci merkezli programlara doru bir gei yaanmaktadr 2004 ylnda yaplandrmac kurama gre yeniden yaplandrlan ilkretim programlar ile eletirel dnebilen, sorgulayan, aratran, problem zme ve karar verme becerilerine sahip, edindii bilgiyi yakn evresinden balayarak karlat sorunlar zmede kullanan, sosyal hayatta kendini rahatlkla ifade edebilecek salkl sosyal ilikiler kurabilecek tutum ve deerlere sahip bireyler yetitirilmesi amalanmtr (MEB, 2006). Amalara ulamada yaplandrmac renme kuramn benimseyen programlar; renciyi merkeze alarak bilgiyi kendi yaantlaryla yaplandrabilecei, renmeyi renebilecei ortamlar sunulmasn ngrmektedir (Kkzer vd., 2008). Hedeflenen bu bireyleri yetitirmek programn etkin bir ekilde uygulanmas, uygulamalarn deerlendirilmesi, eksikliklerin ve aksayan ynlerin belirlenerek giderilmesi ve tekrar deerlendirme eklinde dngsel olarak program deerlendirme ve gelitirme almalarn gerektirmektedir. Bu nedenle programn uygulanmas sonucunda yetersiz kalan ya da ters ileyen elerin olup olmad; varsa aksaklklarn programn hangi esinden kaynaklandn belirlemek ve gerekli dzeltmeleri yapmak amacyla programn deerlendirilmesi gerekmektedir (Demirel, 2006). Eitim programnn gelitirilmesi, uygulanmas ve deerlendirilmesinde uygulayc konumunda olan retmenler nemli rol oynamaktadr. Blgesel retim programlar gelitirip uygulayan lkelerde retmen program gelitirme roln stlenmiken merkeziyeti retim uygulanan lkemizde program gelitirme srecindeki rol yok denecek kadar azdr (Yiit, 2003). Bununla birlikte lkemizde retmenin program gelitirme srecindeki katksnn, akademisyenlerin yrtt aratrmalar aracl ile program ve kendi uygulamalarna ynelik gr bildirmekle snrl olduu grlmektedir. (z, 2007; Yangn, 2007; Bulut ve Gmleksiz, 2007; Erdoan, 2007). retmen program uygulayaca evrenin, okulun ve rencilerin iinde bulunduu artlar en iyi ekilde gzlemleyebilecek, programn amacna ulamas iin etkili renme ortamnn dzenlenmesini ve renme deneyimlerinin oluabilecei evre ayarlamasnn yaplmasn salayabilecek etkin kiidir (Yiit, 2003). Bu nedenle retmenlerin bu imknlarn ie koacaklar aratrmac retmen roln stlenerek program gelitirme almalarnda daha ok grev almalar, programn uygulamadaki glln arttrmak ve eksikliklerini gidermek iin gereklidir. Bylece retmenler programn teori ve uygulamas arasndaki problemlerin giderilmesini salayp bu konudaki boluu en iyi ekilde doldurabilirler (Demirci, 2009). Program gelitirme ve deerlendirmede nemli bir konuma sahip olan retmenlerin bu srete kendilerini risk altnda grerek fikirlerini belirtmekte kanmalar ve yeterli zaman ve imknn retmenlere sunulmamas gibi sorunlarla karlalmaktadrlar. Dolaysyla bu srete program uygulamalarnn doal gzlemcisi olan ve kayglardan uzak saf veri salayan renci grlerine bavurulmas gereklilii ortaya kmaktadr (Yiit, 2003). renciler hem kendi gzlem ve deneyimleri ile program gelitirme, uygulama ve deerlendirme srelerinde nemli veri kaynan oluturmakta hem de retmene kendi uygulamalar ve programn deerlendirilmesine ynelik veri salamaktadrlar. Bu nedenle programn hitap ettii kesim olan rencilerin; program hakkndaki grleri, programdan beklentileri ve programn
u Havva Ylmaz / Nevzat Yiit
ihtiyalarna ne kadar cevap verdii, retmenlerinin uygulamalar hakkndaki grleri de programn deerlendirilmesinde n plana kmas gereken ltler olmaldr. Trkiyedeki alanyazn tarandnda programn ve retmen uygulamalarnn deerlendirilmesinde renci grlerine yeterince yer verilmedii grlmektedir. Eitim aratrmalarna bakldnda renciler daha ok deneysel yntemlerin tercih edildii almalarda gelitirilen materyalin etkisinin belirlenmesi amacyla kullanlmtr (zsevge, 2006; Tok, 2008; Koray vd., 2007; zerba, 2007). rencilerin uygulamalara ilikin grleri ve beklentileri gz ard edilmitir. Programn hitap ettii kesim olan renciler programa ynelik dnce ve beklentileriyle, uygulamada karlalan sknt ve eksikliklerin belirlenmesinde nemli bir konuma sahiptirler. Ayrca renciler retmenin program hakkndaki alg ve tutumlarndan bamsz olarak, uygulamaya aktarlan program hakknda veri elde etmeyi salamaktadrlar. Bununla birlikte renci grleri retmenlere kendi uygulamalar ve eksiklikleri hakknda eletirel bilgi de sunmaktadr. Dnen, sorgulayan bireyler olarak yetitirilmesi amalanan rencilerin kendi renmelerini ve retim durumlarnn dzenlenmesini deerlendirerek beklentilerini sunmas, program gelitirme almalarn zenginletirerek programn renciler tarafndan daha ok benimsenmesini salayacaktr. Alanyaznda yer alan almalara bakldnda program deerlendirme almalarnda renci grlerine pek yer verilmedii dikkat ekmektedir. Problem: Bu almann problemi program deerlendirme almalarnda yeterince yer almayan renci gr ve beklentilerini belirlemektir. Alt problemler 1. Programda yer alan rencilerin n bilgilerini harekete geirme ve dikkatlerini ekme etkinlikleri renciler tarafndan nasl deerlendirilmektedir? 2. Programn ngrd etkinliklerin rencilerin renmelerindeki yeri nedir? 3. renciler her nitede hangi konulara ilgi duymakta ve neleri renmek istemektedirler? 4. rencilerin programn ngrd deerlendirme srecine ynelik grleri nelerdir? 5. rencilerin retmen uygulamalar hakkndaki grleri nelerdir? Aratrmann amac: Bu almann amac 2004 6. snf fen ve teknoloji programnn renci grlerine gre deerlendirerek rencilerin programdan beklentilerini belirlemektir. Yntem Bu almada nitel aratrma metodolojisi izlenmitir. allan konunun gncel bir durum olmas, bir grup zerine odaklanlmas ve derinlemesine inceleme nedenleri ile zel durum aratrmas ynteminden yararlanlmtr. Aratrmann verilerini elde etmek iin odak grup grme metodu kullanlmtr. Bu metot bir konu hakknda grubun rahata fikirlerini ifade etmelerini salayan, dnce ve verilerin aratrmac ile katlmclarn birbirleriyle olan etkileimleri sonucunda retildii, sohbet havas ierisinde olan bir grmedir (Ekiz, 2003). Dolays ile rencilerin program hakkndaki gr ve beklentilerini derinlemesine incelemek amacyla seilen bir grup renci ile odak grup grmeleri gerekletirilmitir. alma grubuna ve veri toplama srecine dair bilgiler aadaki balklar altnda sunulmutur.
alma Grubu: alma grubunu, Rize linin Pazar lesine bal olan bir ky ilkretim okulunun 6. snf rencilerinden 19 renci oluturmaktadr. almada, program uygulamalarna en ok maruz kalan renci grubunu oluturmalar ve retmenin 6. snf programna ynelik bir yllk deneyime sahip olmas nedeniyle 6. snf rencileri tercih edilmitir. rneklemin oluturulmasnda fen ve teknoloji dersi 6. snf retim programn deerlendirilmesine ynelik gelitirilen ve rencilere uygulanan anket sonularndan yararlanlmtr. renciler seilirken anket maddeleri puanlanm ve puan aralklarna gre 3 grup oluturularak tabakal rnekleme yoluna gidilmitir. Alt gruptan 2(M, B1), orta gruptan 3(L, N, Y) ve st gruptan da 3(F, G, B) olmak zere 8 renci seilmitir. Gruplardan bu renciler seilirken anket maddelerine tutarl cevaplar verilmesine zen gsterilmitir. Seilen rencilerin 6sn kz, 2sini erkek renciler oluturmaktadr. Gelitirilen anket ekler ksmnda sunulmutur. almada rencilere ait grler sunulurken renci isimlerinin ba harfi ile kodlanarak verilmitir. Veri Toplama Sreci: Aratrmada 2007-2008 eitim retim yl srecinde bir ilkretim okulundaki fen ve teknoloji dersi uygulamalar ele alnmtr. 6. snf rencilerinden seilen 8 renci ile fen ve teknoloji dersi retim programna ynelik veriler odak grup grme metoduyla toplanmtr. Grmelerin video kamera ile kayt altna alnmas iin kendilerinden izin alnmtr. Grmeler fen laboratuarnda rencilerin U eklinde oturduu bir ortamda gerekletirilmitir. rencilerin ders iinde yaplan almalar ve etkinlikleri hatrlamasn salayacak ders kitaplar ve alma kitaplar nlerinde hazr olarak yer almtr. rencilerin kendilerini rahat hissedecekleri ve fikirlerini rahatlkla syleyebilecekleri bir ortam oluturulmaya allmtr. Bu srete aratrmac tarafndan, rencilerin her soruda kendi fikrini belirtmesini salama ve tartmann amacnn dna kmasn nleme dnda srece mdahale olmamtr. Belirlenen 8 renci ile programn 4 renme alanna (Canllar ve Hayat, Madde ve Deiim, Fiziksel Olaylar, Dnya ve Evren) ynelik 4 haftada her biri yaklak 11,5 saat sren 4 odak grup grmesi gerekletirilmitir. Her odak grup grmesinde o renme alanna ynelik 7 soru sorulmu olup veriler video kamera ile kaydedilmitir. Sorular oluturulurken, rencilerin evet, hayr, bilmiyorum gibi ksa cevap verebilecekleri sorular yerine, derinlemesine bilgi edinmeyi amalayan ve programn her bir esini ierecek ekilde ak ulu sorular tercih edilmeye allmtr. Odak grup grmesinde rencilere yneltilen sorular ekler ksmnda yer almaktadr. Verilerin Analizi: Verilerin analizinde nitel veri analizi tekniklerinden betimsel analiz teknii kullanlmtr. Betimsel analiz verilerin dzenli ve anlaml bir biimde okuyucuya sunulmasn salayan ve verileri anlaml klan bir tekniktir. Ayrca ne?, nasl? sorularna cevap arayan, var olan bir durumu olduu gibi ortaya koymay amalayan bir analiz tekniidir. Odak grup grme verileri, video kaydndan dikkatli bir ekilde yazl hale geirilerek, veriler zerinde ilk kodlamalar yaplmtr. Verilerin analizinde gvenilirlii salamak amacyla 2 kere kodlama yaplmtr. lk kodlamalardan sonra verilere ait temalar oluturulmutur. Temalarn oluturulmasnda programn eleri olan amalar, ierik, eitim-retim durumlar ve deerlendirme temalar dikkate alnmtr. Her bir tema verilerden elde edilen kodlara gre alt temalara ayrlmtr.
272
Bulgular ve Tartma rencilerin Fen ve Teknoloji retim Programn deerlendirmeye ynelik grlerine ait bulgular balklar halinde aada matrislerle sunulmutur. Amalar: Odak grup grme srecinde programn amalar esine ynelik renci grlerinden elde edilen bulgular aadaki tabloda sunulmutur. Tablo 1. Odak grup grmesinden elde edilen amaca ynelik bulgular
AMALAR B.S.B. - Etkinliklerden sonu karma F.T.T.. T.D.
- Gnlk yaamdaki olgular, - Gnlk yaamdaki olgular, olaylar daha iyi anlama olaylar daha iyi anlama - Aratrma sorusuna cevap bulma - Etkinlik sonularn aile evre ile - Etkinlik sonularn aile evre ile - Deney malzemelerini tanma ve paylama paylama kullanma - Yaparak yaayarak renme - Hipotez kurup test etme - Modellerle gsterme - Grerek (gzlemlerle) renme - Snflandrma yapma - Grupa deney yapma - Veriler toplama ve kaydetme - Aratrma yapmay renme - Aratrarak renme - Tasarm yapma ve model oluturma - Grafik izme BSB FTT TD : Bilimsel Sre Becerileri : Fen Teknoloji Toplum evre : Tutum ve Deerler - Teknolojik aletlerin alma pren- - Teknolojik aletlerin alma prensibini anlama sibini anlama - Fen ve teknoloji ile dier dersler - Fen ve teknoloji ile dier dersler arasnda iliki kurma arasnda iliki kurma - Fen teknoloji ve toplum arasn- - Fen teknoloji ve toplum arasndaki ilikileri rneklerle aklama daki ilikileri rneklerle aklama - Hayatmz kolaylatracak bilgi- - Hayatmz kolaylatracak bilgiler edinme ler edinme
Tablodaki verilere gre renciler; fen ve teknoloji dersi ile BSB, TD ve FTT kazanmlarnn birounu kazandklarn gsteren cmlelerle program deerlendirmilerdir. Ayrca renciler programn amalarn benimsediklerini ifade edecek grler belirtmilerdir. Amalara ynelik bulgular aada BSB, FTT ve TD alt balklar altnda ayrntl olarak sunulmutur. a.Bilimsel Sre Becerileri (BSB): renciler etkinlikleri kendileri yaparak birok bilimsel sre becerilerini kazandklarn belirtecek cmleler dile getirmilerdir. rencilerin cmleleri; gzlem, karlatrma-snflandrma, karm yapma, tahmin etme, kestirme, hipotez kurma, deney malzemelerini ve ara gerelerini kullanma, deney dzenei kurma, lme, bilgi ve veri toplama, verileri kaydetme, veri ileme ve model oluturma, yorumlama ve sonu karma, sunma becerilerini etkinlikleri yaparak byk lde kazandklarn gstermektedir. B1 rencisinin element bileik onlar modellerimizle gsterdik. Mesela kitapta sadece siz sylemi olsaydnz grsel olmadan anlardk ama daha az anlardk. Grsellerle kendimiz yaparak deneyerek daha iyi anlamamz salad szleri rencilerin etkinliklerle model oluturma tasarm yapma modellerle gsterme becerilerini kazandklarn ve daha iyi anladklar eklindeki
273
grlerini zetler niteliktedir. L rencisi retmenim hangisi sktrlabilir etkinliinde kendimiz inelerle yapmtk ok iyi anlamtm. Ben ineyi bastrsam bile havann hi kmadn ve sktn M rencisi Elektrikte baz maddeleri denedik iletken mi? Yaltkan m? Kantmz oldu. szleri ile gzlem yapma, deney yapma, karlatrma snflandrma ve sonu karma becerilerini gerekletirdiklerini dile getirmilerdir. B1 ve G rencileri Galileonin almalarn rnek vererek B1; Galile daha ok deneyerek icatlar yapm retmenim bizde daha ok deneyerek yaparak daha iyi reniriz G ise Bizde burada deneyler yaparak ilerde belki bilim adam olabiliriz szleriyle bilimsel bilgiye ulamada bilim adamlarnn alma yntemlerini etkinlikler aracl ile kazndklarn belirtmilerdir. L rencisi ise Bazen yanl tahminlerde bulanabiliyoruz. Laboratuarda neyin ne olduunu etkinlii yaparak anlyoruz, M rencisi Baz etkinlikleri okuyup tahminimiz oluyor etkinlii yapnca elimizde bir kantmz oluyor dorumu deimli diye ve N ve F rencileri arkadalarmz iddiaya girmilerdi koyu renk mi daha ok snacak ak renk mi diye szleriyle hipotez kurup test ettiklerini ve sonuca ulatklarn dile getirmilerdir.. G, N, L ve Y rencileri etkinlikler sayesinde laboratuar malzemelerini, nasl kullanldklarn ve ne ie yaradklarn rendiklerini dile getirmilerdir. G rencisi Bu etkinlikte dinamometre lazmd retmenim. Dinamometrenin ne olduunu bilmiyorduk retmenim. Meerse kuvveti len aletmi buradan rendik bunu birde neleri ltn. szleriyle lm yapma ve deney malzemelerin tanma ve kullanma becerilerini edindiklerini belirtmitir. b. Fen Teknoloji Toplum ve evre Kazanmlar (FTT): rencilerin hepsi fen ve teknoloji dersi ile doay ve doal olaylar daha iyi anladklarn, etkinliklerin sonularn evrelerinde de gzlemlendiklerini ve dersteki yaantlar ile akladklarn ifade eden cmleler kurmulardr. rencilerden B ve B1 termosun nasl altn nceden merak ettiklerini, etkinlikler sayesinde alma prensibini anladklarn belirterek fen dersi ile teknolojik aletlerin alma prensiplerini anladklarn dile getirmilerdir. rencilerden B1 ay snrken snn yaylma yollar aklma geliyor. , G Kaloriferin stndeki perde uutuunda aklma snn konveksiyon ile aktarm geliyor. Annem volkanik patlama olduu haberini anlatyordu. O zaman tam anlayamamtm ne olduunu imdi daha iyi anlyorum. szleriyle doal dnyay ve evrelerindeki olaylar Fen ve Teknoloji dersi ile daha iyi anladklarna rnekler vermilerdir. B1 retmenim yazn ne giymem gerektii konusunda kararlarm sorguluyorum. Koyu renk giyersek oynuyoruz terliyoruz ak renkler giymemiz gerektiini rendim retmenim etkinlikle. diyerek fen dersinde rendiklerini gnlk yaamdaki problemleri zmede kullandn ifade etmitir. rencilerden M, F ve B1 Fen ve Teknoloji dersinin btn derslerle ilgisi olduunu nk hayatn iinden bilgiler verdiini dile getirerek Fen ve Teknoloji dersinin dier derslerle ve hayat ile ilikisini kefetmilerdir. renciler etkinlikleri evde de yaptklarn belirterek etkinlik sonularn aileleri ve yaknlar ile paylatklarn sylemilerdir. Bu konuda N rencisi fikrini Bir volkanik patlama yapalm da retmenim evde bir kez daha yapn demitiniz. Ben evde yaparken komularmzda vard, onlarda merak ediyorlard acaba ne olacak diye. Yaptmda herkes armt. szleriyle dile getirmitir. c. Tutum ve Deerler (TD): rencilerin hepsi Fen ve Teknoloji dersinde hem elendiklerini hem de elenerek rendiklerini belirterek Fen ve Teknoloji dersine kar olumlu tutum gelitirdiklerini ve fen dersini sevdiklerini gstermilerdir. Baz renciler fen dersinin 6 saat olmas, bo zamanlarda Fen ve Teknoloji dersi yaplmas, rehberlik dersleri yerine fen dersi yaplmas gibi nerilerde bulunmulardr.
Ayrca renciler fen dersi sayesinde doay ve doal olaylar merak ettiklerini aratrdklarn da ifade etmilerdir. Fen ve Teknoloji ile ilgili olumsuz haberlerden, ders kitabnda yer alan gazete haberlerinden yola karak kendi hayatlarnda nlemler aldklarn dile getirmilerdir. Odak grup grme bulgularna gre renciler; etkinlikleri yaparak bilimsel sre becerilerini kazandklarn, Fen ve Teknoloji dersini, etkinlikleri sevdiklerini ve doay, evrelerini fenle daha iyi anladklarn, fende rendiklerini gnlk hayatta kullandklarn belirtmilerdir. Odak grup grmesinden elde edilen bulgular mevcut programn genel olarak uyguland ve programn ngrd amalara ulald dncesini vermitir. Ayrca programn amalarnn rencilerin beklentileri ile rtt dnlmektedir. Bu bulgular alanyaznda yer alan retmen grlerine ynelik deerlendirme bulgular ile rtmektedir. Erdoan (2007), z (2007), Gven (2007), zpolat ve dierleri (2007), Sert (2008), Tanrverdi ve Krkkaya (2008) ve ahinin (2008), retmen grlerine ile fen ve teknoloji dersi retim programn deerlendirmeye ynelik yrttkleri almalar, programn amalara hizmet etmesi asndan renci grlerini destekler niteliktedir. 2. erik: Odak grup grme srecinde programn ierik esine ynelik renci grlerinden elde edilen bulgular aadaki tabloda sunulmutur. Tablo 2. Odak grup grmesinden elde edilen ierie ynelik bulgular
ERK ERN YAPIBI SEVLEN VE SEVLMEYEN NTELER VE NERLER - Yaammzdaki elektrik - Canllarda reme byme ve gelime - Yer kabuu nelerden oluur? - Maddenin tanecikli yaps - Srat problemleri karlama yakalama sorular - Atomlar - Grafik izimleri
Olumlu Olumsuz
- Gazete haberleri yararl - Kitaptaki bilgiler seviyeye gre
erik basit Hepsini bilme Basit hikayeler resimler Yazm hatalar Renkler cansz Bilinen konular skc Az nite ok bilgi olmas niteler ayn kalp bilgilerin artmas Merak giderecek bilginin kitapta olmas Bilmeceler hikayeler ve resimler olmas Aratrma devlerinin artmas Deneylerin artmas
- Aynalarn yaps, Aa eitleri - Teknolojik niteler artsn - Canllar ile ilgili niteler artsn - Deney malzemelerini tantc etkinlik olsun - Bcekleri inceleyelim - Eski zamanlardaki hayvanlar renelim - Vcudumuzda grmediimiz organlar renelim - Kaya ve fosil sergisi yapalm - Gelecekte neleri reneceimizin bilgisi
erie ait bulgular aada; ieriin yaps, sevilen ve sevilmeyen niteler ve merak edilen konular alt balklar altnda ayrntl olarak sunulmutur. eriin Yaps: rencilerin ou fen ve teknoloji ders kitabndaki konularn daha az olmasn fakat o konular hakknda daha fazla bilginin olmasn istemilerdir. Snava girecekleri iin daha ok bilgiye ihtiyalar olduu dncesi ve derste oluan
Beklenti
meraklarn giderme ihtiyac rencileri bu istee itmitir. G rencisinin ders kitabndaki konu ieriinin seviyelerine hitap ettiini belirterek yeterli olduunu sylemi ancak Seviye Belirleme Snav iin daha ok bilgi olmasn istemesi ve B1 rencisinin Merakmz giderecek bilginin ders kitabnda olmasn isterim. szleri renci grlerini zetler niteliktedir. M rencisi ders kitabn ekil olarak Renkler hi ho deil hocam soluk canl deil, dikkatimi ekmiyor, yazm yanllar var. szleriyle deerlendirmitir. rencilerin birou ders kitabnda yer alan gazete haberlerinin gnlk hayatla iliki kurma, nlem alma ve konuyu daha iyi anlamada etkili olduunu belirterek ders kitabnda daha ok gazete haberlerine yer verilmesin istemilerdir. B1 rencisinin Hayatn iinden rnekler vererek bizim tedbirler anlamamz daha iyi renmemizi salyor szleri renci grlerini zetler niteliktedir. rencilerin ou ders kitabndaki bilmece bulmaca ve iirlerin zelikle de deneylerin ok elenceli olduunu ve severek yaptklarn belirtirlerken ders kitabnda bu etkinliklerin daha ok yer almasn istediklerini ifade etmilerdir. rnein G rencisi stasyon etkinliinde her grup iir resim bilmece yapmt. Biz bilmece yapmtk o yzden hcre ok aklmda kald diyerek L ve B rencileri ders daha elenceli geiyor. diyerek iir, bilmece, bulmaca, tekerleme gibi etkinliklerin daha ok yer almasn istemilerdir. renciler aratrma devlerinin de artmasn isteyerek bu konuda M rencisi Ben aratrma devleri ok olsun istiyorum. Kitabmzdaki aratralm hazrlanalm sorularndan baka bir de siz verseniz aratrma devi. eklinde N rencisi Bir dersimizde aratrma yapalm ve aratklarmz paylaalm. eklinde neride bulunmutur. B1 rencisi ise Yaptmz aratrmalar snfta okuyarak dier arkadalarmza da bilgi veriyoruz. Bo zamanlarmzda merak edip aratrdmz konular arkadalarmzla paylaabiliriz szleriyle aratrma devlerinin nemine dikkat ekmitir. Ayrca renciler kitaplarn deney, ders, elence, alma ve test kitaplar eklinde oaltlmasn nermilerdir. Sevilen Sevilmeyen niteler ve neriler: rencilerin ou fen ve teknoloji ders kitabnda yer alan Yaammzdaki Elektrik, Canllarda reme Byme ve Gelime ve Yer Kabuu Nelerden Oluur? nitelerini ok sevdiklerini belirtirken Maddenin Tanecikli Yaps ve Srat Problemlerini sevmediklerini ifade etmilerdir. rnein G rencisi bu konuda Benim Yaammzdaki Elektrik en ok sevdiim nite zaten, birde Canllardaki reme, Byme ve Gelime. Hemen 5. snf kitabma baktm retmenim bu yaammzdaki elektrik ile ilgili nk devre kurma vard retmenim 5. snfta da devre kurma vard. ve M rencisi Yaammzdaki elektrik benim zaten uzmanlk alanm retmenim. szleriyle bu niteye olan ilgilerini belirtmilerdir. F, M, G, B ve B1 rencileri Maddenin tanecikli yaps nitesini hi sevmedim. eklinde gr belirtirlerken, srat problemlerinde zorlandklarn dile getirmilerdir. Bu konuda B1 rencisi Bende sratleri hesaplarken karlatrma yakalama sorular karkt yapyordum ama karkt o yzden pek sevmiyordum. szlerini dile getirmitir. Bununla birlikte Y rencisi tm nitelerini sevdiini belirtirken N rencisi en ok sevdii nitenin maddenin tanecikli yaps olduunu sylemitir. rencilerin renmek istedikleri konular doa ve teknolojiye ilgi duymalarna gre farkllamaktadr. rencilerin ou canllar ve vcudumuz ile ilgili konularn daha ok olmasn isterken aa eitlerini, bcekleri, dinozorlar, eski alarda yaam canllar, vcudumuzda grmediimiz organlar renmek istediklerini ve merak ettiklerini belirtmilerdir.
276
M ve B1 rencileri ise teknolojik nitelerin daha fazla olmasn isterlerken aynalarn yaps, atomun iindeki tanecikleri renmek istediklerini belirtmilerdir. Ayrca M rencisi gelecekte hangi konular renecekleri bilgisini merak ettiini renmek istediini belirtmitir. B1 rencisi Atomun iinde 3 ey var ya retmenim ben onlardan birini elektronu rendim bilim ocuk dergisinden 1 saniyenin milyonda birinin milyonda biri kadar hzl dnyor. Onu bilim adamlar kaydetmi. diyerek atomun iindeki tanecikleri merak edip aratrarak rendiini belirtmitir. Y rencisi ise Laboratuar malzemelerini tantc ayr bir etkinliin ders kitabnda yer almasn istediini belirtmitir. Aratrma bulgularna bakldnda renciler ierik hakknda farkl grler bildirmekle birlikte daha ok bilgi olmasn ve nitelerin ayn kalmasn istediklerini belirtmilerdir. Sertin (2008) aratrmasnda retmenlerin ierie ynelik olarak derinlemesine renmeyi salamadna ynelik eletirileri renci grleriyle rtmektedir. renciler baz niteleri ok sevdiklerini bazlarn ise anlamakta zorlandklarn ve pek sevmediklerini belirtmilerdir. rencilerin sevdikleri niteler 4.ve 5. snfta daha ok n renmelere sahip olduklar yaammzdaki elektrik ve canllarda reme byme ve gelime niteleridir. Sevmedikleri ve zorlandklar niteler ise maddenin tanecikli yaps ve srat problemleri gibi soyut kavramlar ieren konulardr. Benzer ekilde Yangnn (2007) almasnda rencilerin , Fen ve teknoloji dersinde en ok hangi konular ilemek isterdiniz? sorusuna ilk ve son uygulamada verdikleri cevaplarda elektrik ve canllar ile ilgili konular n plana kmtr. 3. retim Durumlar: Odak grup grme srecinde programn ierik esine ynelik renci grlerinden elde edilen bulgular aadaki tabloda sunulmutur. Tablo 3. Odak grup grmesinden elde edilen retim durumlarna ynelik bulgular
RETM DURUMLARI N BLGLER YOKLAMA VE MERAK UYANDIRMA - Motivasyon - Konudan haberdar etme - n bilgilerdeki eksiklii aa karma - n bilgileri hatrlatma - Merak uyandrma ve dikkat ekme - Snava hazrlk - Gnlk yaamla iliki kurma RETMEN UYGULAMALARI - Afilerin anlamada etkili olmas - Eitsel videolarla daha iyi anlama - retmen anlatmyla iyi anlama - Bilgisayar sunumlar ile daha iyi anlama - retmenin elenceli neeli anlatmas - Deney yaparak anlama - Modellerle anlama DERS DEERLENDRME - alma kitab etkinlikleri - Elendiren deerlendirme yarmalar - Soru-cevap - Mini snav - Testler - Kavram haritalar - Dallanm aa - Yaplandrlm girid
ETKNLKLER
- Akldaki sorulara cevap bulma - Yaparak yaayarak renmeyi salama - Tahminler edip test etme - Elenerek renme - Deney malzemelerini tanma - Herkesin anlamasn salama - Etkinlik sonularn gnlk hayatta kullanma - Teknolojik aletlerin alma prensibini anlama - Aklda kalma - Etkinlikleri evde de yapabilme
Olumlu
277

- Basit hikayeler ve sorular gereksiz Olumsuz - Baz etkinliklerin neden yapldn anlamama - Gsteri deneyi olunca tam anlamama - Malzeme eksiklii - Baz etkinliklerin zor olmas sonucu gzleyememe - Bireysel etkinlik yapacak malzemelerin olmas - Daha ok deney yapmas - Deney malzemelerini tantc etkinliklerin yaplmas - Laboratuarda serbest deney yapma imkn olmas - Malzemeleri vererek katk salama - Anlatm yapma - Alt apka tekniini anlamama - Test zp yanllar hakknda dnt vermeme
- Daha ok drama yapma - Daha ok mnazara yapma - Doal ortamda konuyu renme (kamp kurma, kaz yapma, vs) - Kendi sunumlarmz hazrlayp sunma - izgi film eklindeki sunumlarn artmas
retim durumlarna ynelik bulgular aadaki balklar altnda ayrntl olarak sunulmutur. n Bilgileri Yoklama ve Merak Uyandrma Etkinlikleri: rencilerin birou ders kitabnda her konu banda yer alan anahtar kavramlarn, hikyelerin, resimlerin ve dndrc sorularn dikkatlerini ektiini, dndrdn, derse motive ettiini, n renmelerini hatrlattn ve ne reneceklerinin bilgisini verdiini belirtmilerdir. Ayrca baz renciler anahtar kavramlarn onlar snava hazrlanrken yardmc olduunu belirtmilerdir. Bu konuda baz renci grleri u ekildedir. N rencisi merakn; Anahtar kavramlar merak ediyorum retmenim ve bilmediim kavramlarn anlamn szlkten bakarak reniyorum. eklinde ifade etmitir. M rencisi Anahtar kavramlar, resimler geen yllarda 4. ve 5. Snfta ilediklerimizi hatrlatyor. szleriyle resimlerin anahtar kavramlarn n renmeleri ve n renmelerdeki eksiklikleri hatrlattn belirtmitir. Ayn ekilde L rencisi Kuvvete ilk balamadan nce bir resim vard halat ekme yarmas resmi, bunu 23 Nisanda yapyorduk hemen aklma geldi. szleri ile resimlerin gnlk yaamla iliki kurmay ve n yaantlar hatrlamay saladn belirtmitir. G rencisi Dnmemizi salyor neler olacan, yani soru iaretleri beliriyor kafamzda onlar size soruyoruz ve bir ipucu veriyor resimler anahtar kavramlar nite ile ilgili olarak neler reneceimiz hakknda. dndrme ve konudan haberdar olmay saladn belirtmitir. B rencisi bu etkinliklerin niteyi tanttn Y rencisi ise konuya daha kolay girii saladn belirtmitir. B1 rencisi ise Baz nitelerde direk resimden konuyu anlyoruz, olsun ama biraz gereksiz oluyor bu durumda. diyerek baz gereksiz hikye ve sorularn yer aldn belirtmitir. renciler programn n grd giri etkinliklerini renmeleri zerinde olumlu etkileri olduu ynnde deerlendirmekle birlikte gereksiz ve skc etkinliklerin varlna dikkat ekerek yeterli olmadn dncesini vermilerdir. Sertin (2008) retmenlerle yapt almada retmenlerin eitim retim srecinde rencilerin motive olduklarn ve konunun gnlk hayatta kullanm alann, ne ie yaradn fark ettiklerini belirtmeleri renci grlerini destekler niteliktedir. Bununla birlikte fen ve teknoloji ders kitaplarna ynelik yaplan bir aratrmada,
Beklenti
- Ders sonu zet karma - Test zme - Dnt verilmesi - Her derste mini snav yaplmas - Grupa test zme
278
kitaplardaki rencilerin derse dikkatini ekmek ve gdleme srelerini oluturmak amac ile verilen durumlarn yetersiz kaldn belirtilmitir (Kkzer vd., 2008). Bu adan bakldnda n bilgileri yoklama ve merak uyandrma etkinliklerinin yer almas ve rencilere hitap etmesi asndan olumlu ancak yeterli grlmedii dnlebilir. Etkinlikler: rencilerin hepsi etkinlikle deneyerek, yaparak yaayarak, elenceli bir ekilde rendiklerini ifade etmilerdir. n bilgileri yoklama ve merak uyandrma etkinliklerinden sonra zihinlerinde oluan sorulara ve merak ettiklerine etkinlikler ile cevap bulduklarn ifade etmilerdir. Ayrca etkinlik sonucunda aratrma sorusuna cevap bulduklarn, hipotezlerinin doru mu, yanl m olduunu etkinlii yaparak test ettiklerini ve bir sonuca vardklarn, ellerinde delil olduunu vurgulamlardr. Baz rencilerin grleri aada sunulmutur. rencilerden N Kendi elimizle deney yaptmz iin daha iyi anlamamz salyor. szleriyle yaparak yaayarak renmelerinin nemini dile getirmilerdir. Ayn ekilde G ve B rencileri Etkinliklerle baz anlamayan arkadalarmz da anlyor. Eer etkinlikler olmasa anlamayanlar olurdu retmenim. diyerek etkinliklerin farkl renci seviyelerine hitap ettiini ifade etmilerdir. B1 rencisi ise retmenim hem reniyoruz deneyler yaparak da renmeyi elenceli hale getirerek daha kolay daha gzel reniyoruz. szleriyle etkinliklerin elenerek renmeyi saladn belirtmitir. L rencisi Sesin yaylmas etkinliinde dalgann nasl olduunu renmitik. Cetveli koymutuk kitaplarn arasna cetvel bydke mi, kldke mi daha byk dalga oluyor diye bakmtk. O etkinlikte anlamtm ben cetvel bydke ok dalga ktn. szleri ile etkinlikten sonu karttklarn belirtmitir. M rencisi de Her etkinlikten bir ey kartyoruz, grerek anladm elimde bir kantm oldu. szleriyle bu grn belirtmitir. G rencisi Daymlarda termos vard sca scak sou souk tutuyor demiti ben anlamamtm ne demek istediini. Burada rendiimizde hemen aklma o geldi nasl olduu geldi. szleriyle etkinlikler aracl ile teknolojik aletlerin alma prensiplerini anladklarn dile getirmitir. N, G, B ve Y laboratuar malzemelerini ve ne ie yaradklarn rendiklerini belirtirlerken Y Baz bilmediimiz malzemelerin ne olduunu ve ne iler yaptn rendik retmenim. szleri ile grn dile getirmitir. Etkinliklere ynelik olumsuzluklar ise malzeme yetersizlii, baz etkinliklerin gereklememesi ve anlalmamas eklide dile getirmilerdir. Bu konuda L rencisi Baz etkinlikleri yapamyoruz malzeme olmad iin buna zlyorum neden yapamadk diye. eklinde M Materyallerimiz olmad zaman her grubun ayn etkinlii yapamad durumlar oldu. eklinde B ise retmenim laboratuarda deneyler yapyoruz ya malzemeler olmad zaman sadece siz yapyorsunuz o zaman tam anlayamyoruz. eklinde gr bildirmilerdir. renciler baz etkinliklerin zor olduunu belirtirlerken B rencisi Mrekkep ve souk scak su birbiri iindeki hareketini tam olarak gzleyememitik. szleriyle gr bildirmitir. renciler etkinliklere ynelik beklentilerini daha ok deney yapmay istediklerini belirtirlerken L rencisi Deneyi tek bamza yapalm. nerisini getirirken B rencisi Herkesin kendine ait laboratuar malzemeleri olsa daha iyi olur. eklinde beklentisini dile getirmitir. G rencisi ise Laboratuar ak kalsn ya da anahtar sizden alalm merak ettiimiz deneyleri bo zamanlarmzda yapalm. szleriyle serbest deney yapma imknnn salanmasn istemitir.
279
retmen Uygulamalar: rencilerin birou fen ve teknoloji dersinde etkinliklerin birounu yaptklarn belirtmekle birlikte retmenin ders iinde anlatm tekniini kullandn da belirtmilerdir. Bu grler retmenin aklama evresini daha ok kendinin yaptn gstermektedir. Ayrca renciler retmenin anlatmnn elenceli ve neeli olduunu bu durumun onlar derse motive ettiini belirtmilerdir. renciler; retmenin aklama evresinde farkl grsellerden ve materyallerden yararlandn ifade ederek, grsel afileri, eitsel videolar ve bilgisayar ortamnda hazrlanm sunumlar retmenin sk sk kullandn ve renmelerinde etkili olduunu belirtmilerdir. renciler eitsel videolar ile daha iyi rendiklerini belirtirlerken, G rencisi Televizyonda konu ile ilgili filmler izletiyordunuz birka zamandr yapmyoruz bunlar daha iyi anlamamz salyor. szleriyle eitsel videolarn daha sk kullanlmasn nermitir. M rencisi en iyi retmenin yapt aklamalarla anladn dile getirmitir. B rencisi ise sunumlarla daha iyi anladn belirtmitir. Bununla birlikte rencilerin hepsi deney yaparak ve kendi katlmlarnn en fazla olduu etkinliklerle en iyi rendikleri konusunda hemfikirdirler. B1 rencisinin u szleri rencilerin grlerini zetler niteliktedir; ok deneyler yaparak elenceli bir yoldan renmeyi zaten yle ama daha ok yapmay isterdim. rencilerin ou ders ileni ynteminin gzel olduunu ve aynen devam etmesini isterlerken buna ilave olarak dergiler hazrlama, daha ok deney yaparak, bilmece ve bulmacaya 1 ders ayrarak, kendi sunumlarn oluturup sunarak (projeksiyon aleti olsa), gazete ve dergi haberlerini snfa getirerek, geziler dzenleyerek, izgi film eklindeki sunularla, daha ok modeller gelitirerek ve drama yaparak daha iyi reneceklerini ifade etmilerdir. Bununla birlikte baz renciler ders ileniine ynelik aadaki nerilerde bulunmulardr. L rencisi retmenin etkinlik esnasnda malzemeleri vererek yardm ettiini belirterek Her eyi kendimiz yapalm siz yardm etmeyin. demitir. G ve B1 rencileri bir televizyon programnda izledikleri gibi deney gruplar oluturup ders kitabnda olmayan deneyleri yapmay nermilerdir. B1 rencisi konuyu doada yaparak renmeyi istediini belirterek Mesela retmenim fosiller konusunda arkeolog gibi kaz yapalm. szlerini dile getirmitir. G rencisi ise Canllarda reme byme gelime nitesinde kamp kurup doay gzlemleyerek rensek daha gzel olur. szleriyle doal ortamda renme yaantlarnn oluturulmasn istemitir. rencilerin birou ise snfta bir kere mnazara gerekletirdiklerini ve bunu daha sk yapmay istediklerini belirtirken B1 rencisi Herkes dncelerini paylat iin eletirel dnmemizi salyor, renmemizde etkili oluyor. szleri ile mnazarann etkili olduunu belirtmitir. Ders i Deerlendirme: renciler retmenin ders sonu deerlendirme amal zaman zaman mini snavlar yaptn ( 3 soruluk), deerlendirme amal yarma yaptn, testler, bulmacalar, kavram haritalar, dallanm aa yaplandrlm grid gibi etkinlikleri oaltarak dattn belirtmilerdir. Ayrca retmenin alma kitabndaki etkinlikleri ve ders kitabndaki deerlendirme etkinliklerini dev olarak verdiini ve bazen derste zdklerini belirtmiledir. renciler daha ok test zme ve dnt almak istediklerini belirtmilerdir. L rencisi Test eklinde soru sorup ama herkes cevap vermeli yanllar dzeltilmeli. diyerek B rencisi de nite sonunda test
280
verip yanllarmza bakarak bize anlatabilirsiniz szleriyle bu grlerini dile getirmilerdir. F, G ve B rencileri ise mini snavlarn (3 soruluk) her ders sonunda yaplmasnn iyi olacan sylemilerdir. B rencisi de her ders sonunda rendiklerinin zetini retmene vererek ders sonu deerlendirilme yaplmasn istemitir. Odak grup grme bulgularna bakldnda renciler; etkinliklerin birounun yaplarak dersin genelde laboratuar ortamnda ilendiini, ibirliki renme, deney gruplar, mnazara, drama, oyun, canlandrma, yarmalar gibi farkl retim tekniklerinin kullanldn belirtmilerdir. rencilerin hepsi etkinlikle deneyerek, yaparak yaayarak, elenceli bir ekilde rendiklerini ifade etmilerdir. renci grleri retmenin retme renme srecinde ibirliki renme, deney gruplar, mnazara, drama, oyun, canlandrma ve eitsel yarmalar gibi farkl retim tekniklerini kullandn gstermektedir. Erdoan (2007) yrtt almasnda renci grlerinden benzer; fen ve teknoloji dersinde canlandrma yapma, soru-cevap, sunum yapma, laboratuar ortamnda deney ve etkinliklerle kendilerini aktif klan eitli retim yntem ve tekniklerinin kullanld bulgusuna ulalmtr. Programn ngrd renciyi merkeze alan retim yntem ve teknikleri retmenler tarafndan tercih edilmesi sevindirici olmakla birlikte, retmenlerin bu yntem ve teknikleri uygulamadaki performanslarnn arttrlmas da nemlidir. Nitekim rencilerin 6 apka etkinliini hi anlamadklarn ve retmenin anlatm tekniini kullandn belirtmeleri, retmenin yeni teknikleri kullanmaktan kandn ve retmen merkezli tekniklere meyilli olduunu dndrmektedir. Bu durum alan yazndaki benzer almalarn bulgular ile desteklenmektedir. rnein zpolat ve dierleri (2007) retmenlerle yaptklar almada; retmenlerin %88i yeni programla birlikte retmenlerin eski alkanlklarn brakarak yeni retim alkanlklar kazanmalarnn zaman alacan, % 86s ise yeni programdaki retim yntem ve teknikleri retmenler tarafndan tam olarak bilinmediini belirtmilerdir. Bulgulara gre retmenin anlatm tekniini kullanmas, retmenin etkinlikler srasnda yardmc olduunu belirtmeleri, gezi-gzlem almalarnn hi yaplmam olmas, ara-gere eksikliinin olmas nedeniyle baz etkinliklerin gsteri eklinde yaplmas rencilerin belirttikleri sorunlar arasnda yer almaktadr. Alanyazn incelendiinde retmenlerin programn yapsn tam anlamama, davran yaklama kayma, altyap ve malzeme eksiklii gibi benzer sorunlarn yer ald grlmektedir. Benzer bir almada daha iyi imknlara sahip Ankara rneklemindeki rencilerin de gezi-gzlem almas yapmadklar bulgusu rencilerin grleri ile rtmektedir (Yangn, 2007). Benzer ekilde alanyaznda yer alan almalarda altyap eksiklerinine dikkat ekileerek okullarn sahip olduu imkanlarn programn yrtlmesini aksattn ve zamann yetmediini dile getirmilerdir (nar vd., 2006; Yapc ve Leblebicier, 2007). 4. Deerlendirme: Odak grup grme srecinde programn deerlendirme esine ynelik renci grlerinden elde edilen bulgular aadaki tabloda sunulmutur.
281
Tablo 4. Odak grup grme verilerinden elde edilen deerlendirmeye ynelik bulgular
RETM DURUMLARI PERFORMANS VE PROJE - Aratrarak renme - Aratrma yapmay renme - Yeni bilgiler kazanma - Dersler aras ilikiler kurmay salama - Kalc ve daha iyi renmeyi salama - Gnlk hayatta kullanlacak bilgiler edindirme - na etme ve model oluturma - Tasarm yapmay renme ALTERNAKTAPTAK TF DEERSORULAR LENDRME - Sorular zerek bilgi edinme - Kendi renmelerimizi deerlendirmeyi salamas - Kriterlere dayal olarak deerlendirmenin olmas - Arkadalarmzn ve kendimizin eksiklerini grmemizi salamas
SINAVLAR
ALIMA KTABI
- Her eit soru olmas - Resimli ve aklayc sorularn olmas
- Tekrar yapmay salama - Etkinlikleri yaparak renme - Snavlarda baarl olmay salama - Doa ile iliki kurmay salama - Kalc renme salama - Derste anlamadklarmz etkinlii yaparak anlama - z deerlendirme yapmay salama - Kavram haritalar ile bilgimizi gelitirme
Olumlu
- Zamann yetmemesi - eitli malzemelerin gerekmesi - Bilgisayar ve internet imknnn olmamas - Baz devlerin zor olmas - Her dersten olduu iin ders almaya engel olmas - Baz devleri sevmeme - Ailenin ne yaptklarn ve gereken malzemeleri sorgulamas
- ok dev verme - Ayn tarz etkinliklerin olmas - Soru tiplerinin ayn olmas - Elenceli olmamas - Canl renkler ve resimler olmamas - Uzun cevapl sorularn skc olmas - Baz etkinliklerin anlalmamas - ok zaman alan etkinliklerin sevmeme - apka etkinliinin gzel olmamas - Elenceli bilmece, bulmaca, deneyler ieren etkinliklerin fazla olmas
- Snav ncesi n deerlendirme eksik renmelere ynelik snav - Mini snavlar - Dramaya gre deerlendirme - Deney gruplarna gre deerlendirme - Grupa ve bireysel test zm ile deerlendirme - Fen okulundaki denemelere gre deerlendirme
- Performans devlerinin doa ve teknoloji konularnn her ikisini kapsayacak nitelikte olmas - Deney yaparak sonuca ulalacak devlerin olmas - nternet, eski fen kitaplar, dergiler, lise kitaplar, ansiklopediler kullanlan kaynaklar olmas
- Sorularn ok az olmas - Sorularn renksiz olmas - Sorularn dikkat ekici olmamas - Sorularn ilgi alanna hitap edecek ekilde elenceli olmamas - Grsellerle desteklenmi sorular olmas - Elenceli sorular olmas - Soru saysnn artmas
Olumsuz
Beklenti
- Grup almalarnda almayan arkadalar ayr deerlendirme
282
Deerlendirmeye ilikin bulgular aadaki balk altnda detayl olarak sunulmutur. Snavlar: rencilerin ou snav sorularnn doru-yanl, oktan seme, eletirme, boluk doldurma, vs. gibi eitli soru tiplerinden iermesinin baarl olmalarn olumlu etkilediini belirterek, snav saysnn yeterli olduunu ifade etmilerdir. Sorularn resimli olmas daha iyi anlama, derste yaplan etkinlik ile iliki kurarak cevaba ulamada daha etkili olduunu belirten renciler her sorunun resimli ve aklayc olmasn istemilerdir. M rencisi snav saysnn daha fazla olmasn isterken G rencisi Snavdan nce test yapn retmenim. Eksik olduumuz konular bize syleyin onlardan da bizi snav yapn. eklinde fikrini belirtmitir. B rencisi ise snavlarda ak ulu sorularn daha ok yer almasn istediini dile getirmitir. rencilerin hepsi konu bitimindeki deerlendirme ynelik olarak daha ok test zmeyi, her konu bitiminde mini snavlar yapmay ve retmenin kendilerine dnt vermesini nermilerdir. Bunun yan sra L Laboratuara kalm. Burada yazan malzemeleri alalm deneyi yapalm. Sizde yapt m, yapmad m, yarm m yapt not verin. diyerek deney yapmaya gre deerlendirmeyi nermitir. Ayrca B1 ve G rencileri bir televizyon programnda izledikleri gibi deney gruplar kurarak farkl deneyler yapmalarn ve bu deneye gre deerlendirme yaplmasn nermilerdir. G rencisi Bilgisayar laboratuarnda fen okulunda soru zmtk ya ona gre deerlendirseniz. szleriyle neride bulunmutur. L rencisi Bence drama yapsak herkes bir eyler hazrlasa siz soru sorsanz yle daha gzel olur. diyerek dramaya gre deerlendirmeyi nermitir. Performans ve Proje devleri: rencilerin hepsi fen ve teknoloji dersi retim programnn yapsnda olan performans grevlerinin kendileri asndan olumlu birok renmelere neden olduu konusunda hemfikirdirler. renciler performans grevleri ile aratrma yapmay rendiklerini, aratrarak yeni bilgiler kazandklarn, konuyu daha iyi rendiklerini ve rendiklerini unutmadklarn belirtmilerdir. rnein B1 rencisi Aratrarak renmenin stmzde etkisi daha fazla oluyor. Deiik kaynaklardan aratrma yaparak deiik eyler reniyoruz performans devleri ile. szleriyle, G rencisi Biz kan kanserini semitik retmenim daha bilmiyorduk nasl bir kanserdir aratrdk ne olduunu nasl olduunu belirtilerini rendik. szleriyle ve L rencisi retmenim ekonomik ev ile ilgili aratrma yapmtm internetten o bilgileri yazarken aklmzda tutmutuk yeni bilgi sahibi olduk. szleri ile grlerini dile getirmilerdir. Ayrca M rencisi Aratrma yapmay kazandrd retmenim. diyerek aratrma yapmay renmelerindeki etkisini dile getirmitir. Model gelitirmelerini gerektiren ekonomik ev ve bcek modeli adl performans devlerinde daha gzel nasl yaparm eklinde dnerek tasarladklarn, ina ettiklerini ve yaparak rendiklerini ifade etmilerdir. B1 rencisinin u szleri; Daha iyi anlamamz salyor. Grsellerle yapyoruz ina ediyoruz, deney yaparak anlyoruz aratryoruz. Nasl daha gzel yaparm diye dnmemizi ve tasarm yapmamz salyor. renci grlerini zetler niteliktedir. rencilerin birou performans grevleri ile fen ve teknoloji dersinin gnlk yaantdaki yerini daha iyi anladklarn belirten ifadeler kullanarak, edindikleri bilgilerin gnlk hayatta kullanacaklar, hayatlarn kolaylatracak bilgiler olduunu sylemilerdir. rnein G rencisi Bcek modeli yapmtk o zaman elektriin bizim evlere kadar nasl geldiini daha iyi anlamtm. szleriyle, B1 rencisi lerde bize yardmc olacak. Onlardaki sonularmza dayanarak mesela
ev nasl yaptmz burada, kendimize ev yaparken onu kullanacaz. Hayatmz kolaylatracak yardmc olacak. szleriyle performans devlerinin etkili olduunu dile getirmilerdir. Ayrca M rencisi; Sosyal bilgiler dersinde aalarn rzgrn hzn kestii renmitim retmenim. Ekonomik ev performans grevinde bunu kullanarak hem snfa yeni bir bilgi katm oldum retmenim hem de dersler arasnda iliki kurdum. diyerek performans devlerinde fen ve teknoloji dersinin dier derslerle ilikilendirdiini belirtmitir. renciler performans grevlerinin olmasn olumlu ynde deerlendirirlerken fen ve teknoloji dersinde yl iinde aldklar performans grevi saysnn ok olduunu belirterek daha az olmasn istemilerdir. Ayrca zamann az olmas, evde bilgisayar ve internet imknnn olmamas, eitli malzemelerin gerekmesi ve kyde olduklar iin temin etmenin zor olmas performans grevlerindeki baarlarn olumsuz etkilediini belirtmilerdir. Bu konuda M rencisi Performans devlerinde yaplacak eyler biraz farkl oluyor. Babama u malzemeleri al deyince hep sana m geliyor byle eyler nasl oluyor diyor. szleri ile malzeme temin etmedeki skntlarn zetlerken G rencisi bilgisayarnn olmamasn sorun olarak belirtmitir. Ayrca L retmenim proje olsun da performans olmasn nk her dersten de alyoruz yani dersimize de alamyoruz o yzden. szleri ile performans devlerinin fazla olduunu dile getirmitir. rencilerin ou performans grevlerini severek yaptklarn dile getirirken L rencisi bcek tasarm performansn sevmediini belirtmitir. M rencisi performans ve proje devlerinin ya doa konular ile ilgili ya da teknolojik konular ile ilgili olduunu belirterek doa ve teknolojik konularn her ikisinin kullanmn gerektirecek nitelikte olmasn istediini belirtmitir. Bir grup renci ise performans devi olarak deney yapp sonuca ulaacaklar konularn olmasn istediklerini belirmilerdir. renciler performans ve proje devlerini yaparken yaralandklar kaynaklar bata internet olmak zere eski fen ve teknoloji kitaplar, lise ders kitaplar, ansiklopediler, dergiler eklinde sralamlardr. Proje devlerinin ylda bir olduunu ve bir yazl notu kadar etkili olduunu belirten renciler daha ok notlarnn dk olduu dersten proje devi aldklarn belirtmilerdir. G rencisi proje devinin herkesin almasn nerirken dier renciler gereken nem verilmediinde not ortalamalarn aa ekeceini belirterek isteyen rencilerin almasn istemilerdir. alma Kitab: renciler alma kitabnda bulunan etkinliklere ynelik deerlendirmelerinde hem olumlu hem de olumsuz grler bildirmilerdir. renmeleri asndan etkili olduunu dile getirirlerken elenceli ve dikkat ekici olmad ynde de eletirilerde bulunmulardr. rencilerin hepsi alma kitabndaki etkinliklerle ve ekillerle yeni bilgiler kazandklarn, zevkli ve ilgin etkinliklerle daha iyi rendiklerini sylemilerdir. Bunun yan sra renciler dersteki etkinliklerle tam kavrayamadklar konular alma kitabndaki etkinlikleri yaparak daha iyi anladklarn, konu bitiminde bu etkinlikleri yapmann daha kalc olduunu ve rendiklerini tekrar etmede, zetlemede yardmc olduunu belirtmilerdir. Ayrca rencilerin birou alma kitabn snava hazrlanrken tekrar amal kullandklarn ve snavda alma kitabndaki etkinliklerden yola karak cevaba ulatklarn sylemilerdir. Bunun yan sra L rencisi alma kitabnda yer alan kendimizi
284
deerlendirelim etkinliklerinin z deerlendirme yapmalarn saladn Kendimizi deerlendirelim sorularn yaparak kendimi deerlendiriyorum. Sorular kolay cevaplandryorum. szleriyle belirtmitir. G ve L rencileri alma kitabnda yer alan kavram haritas etkinliklerinin renmelerinde ok etkili olduunu ve bilgilerini gelitirdiini ifade etmilerdir. M rencisi ise 1, 2 ve 3. snflarda dergiler vard ve dergileri sevmiyordum. alma kitab beni rahatlatt. szleriyle alma kitabnn dergilerden daha etkili olduunu dile getirmitir. rencilerin birou alma kitabnn elenceli olmad hatta ders kitabnn deneyler olduu iin daha elenceli olduu konusunda hemfikirdirler. Her nitede ayn tarzda etkinliklerin ve sorularn olduunu bu yzden skc olduunu sylemilerdir. Ayrca rencilerden M ve B uzun zaman alan etkinlikleri ve uzun cevap gerektiren sorular sevmediklerini sylemilerdir. Birok renci ise alma kitabnda yer alan kendimizi deerlendirelim sorularnn resimli ve aklayc olmadn ve alma kitabnda canl renklerin yer almadn dile getirmilerdir. Ayrca alma kitabnda alt apka etkinliini anlamadklarn sevmediklerini syleyerek, bazen ne yapacaklarn anlamadklar etkinliklerinde bulunduunu belirtmilerdir. Bunun yannda baz elenceli etkinlikleri ve deneyleri severek yaptklarn bylece renmelerinde daha etkili olduunu ifade etmilerdir. d. Kitaptaki Deerlendirme Etkinlikleri: rencilerin hepsi fen ve teknoloji ders kitabnda yer alan deerlendirme sorularnn az olduunu ancak bilgi verdiini ve zdklerini ifade etmilerdir. Ayrca sorularn elenceli dikkat ekici olmadn, ilgi alanlarna hitap etmediini ve renksiz olduunu belirtmilerdir. Fen ve teknoloji ders kitabnda yer alan sorularn resimli, aklayc nitelikte ve daha ok sayda olmasn istemilerdir. B1 rencisinin Sorular daha ok olsun. zyoruz retmenim bilgi veriyor bize biraz daha dikkat ekici olmas gerekir. Bizim ilgi alanmza hitap etmesi gerekir mesela daha ok grsellere yer verilebilir. szleri renci grlerini zetler niteliktedir. Alternatif Deerlendirmeler: rencilerin grup almalarnda dier gruplar deerlendirmede kullandklar akran deerlendirme formlarnn ve kendi almalarn deerlendirmede kullandklar z deerlendirme formlarnn kendi ve arkadalarnn eksikliklerini grmelerinde etkili olduunu ve kendilerini deerlendirebildiklerini ifade etmilerdir. Ayrca hangi ltlere gre deerlendirildiklerini bilmek ve ltlere gre deerlendirilmek etkili olduunu sylemilerdir. Bununla birlikte grup deerlendirme etkinlik deerlendirme gibi dier deerlendirme formlarnn kullanldn belirtmemilerdir. almada rencilerin programn n grd deerlendirme yaklamna ynelik grlerinin genel olarak olumlu olduu grlmektedir. Odak grup grme bulgularnda renciler zellikle performans devleri ile birok beceri ve yeni bilgiyi kazandklarn belirtmilerdir. Performans devlerinin aratrma yapmay renme ve aratrarak renmeyi salamas asndan etkili ve kalc olduunu dile getirmilerdir. Bununla birlikte performans devlerini gerekletirmek iin ek bir harcama yapmalar gerektiini de ifade etmilerdir. Performans devleri ile internet bata olmak zere, ansiklopedi, lise kitaplar, eski ders kitaplar gibi kaynaklardan yeni bilgiler edindiklerini dile getirmilerdir. rencilerin bu grleri Gvenin (2007) almasndaki rencilerin performans ve proje devleri sayesinde yaratc dnerek projeler nerdiklerini ve interneti kullanarak aratrma becerini kazandklarn belirten retmen grleri ile rtmektedir.
Benzer ekilde odak grup grme srecinde de renciler alma kitabndaki etkinliklerin kendilerini deerlendirme imkn sunduunu tekrar etme ve bilgilerin kalc olmasn saladn dile getirerek alma kitaplarn olumlu ynde deerlendirmilerdir. Ancak alma kitabndaki etkinliklerin her nitede tekrar etmesi bu yzden skc olduu konusunda alma kitaplarn eletirmilerdir. Snavlarda birok soru eidinin yer almas ve sorularn grsellerle desteklenmi olmasnn baarlarn arttrdn belirtmilerdir. Proje devini ise renciler daha az baar gsterdikleri dersten almay tercih ettiklerini belirtmilerdir. Ayrca alma kitaplarnda yer alan ve retmenin datt kavram haritalarnn rendikleri kavramlarn daha kalc olmasnda ve ilikileri grmelerinde ok etkili olduunu da belirtmilerdir. Akran deerlendirme, z deerlendirme formlar ile kendilerini ve arkadalarn deerlendirdiklerini ifade etmekle birlikte grup deerlendirme etkinlik deerlendirme gibi formlarn uyguland ynnde gr belirtmemilerdir. Bu grler retmenin deerlendirme srecinde alternatif deerlendirme tekniklerinden faydalandn gstermektedir. rencilerin kendilerini deerlendirmeye ynelik sunduu nerilere bakldnda daha ok sre deerlendirmeye ynelik neriler olduu grlmektedir. Buda rencilerin programdan bekledikleri ile programn n grd deerlendirme tekniklerinin rttn gstermektedir. ahinin (2008) almasnda retmenlerin % 92,9u renci rn dosyas hazrladklarn, % 52si z deerlendirme formunu, % 66,1i grup deerlendirme formunu kullandklarn belirtirken, retmenlerin ou grup ye ve z deerlendirme formlarn kullanamadklarn ifade etmitir. Bu bulgular renci grlerini destekler niteliktedir. Gelbal ve Keleciolu (2007), almalarnda ise retmenlerin renci baarsnn belirlenmesinde, kendilerini daha yeterli olarak grdkleri, geleneksel lme yntemlerini tercih ettikleri tespit etmilerdir. Aratrmadan odak grup grme bulgularna bakldnda fen ve teknoloji dersi retim programna ynelik renci grlerinin genel olarak olumlu olduu grlmektedir. renciler; etkinlikler aracl ile programn belirlenen amalara hizmet ettiini, derslerin renci merkezli ve etkinlik arlkl olarak srdrldn, deerlendirmede sre deerlendirmeye ynelik almalarn yrtldn, ieriin gnlk yaam, doa ve teknoloji ile ilikilendirildiini, fen ve teknoloji dersi ile doay ve teknolojiyi daha iyi anladklarn dile getirerek program olumlu deerlendirmilerdir. Ancak uygulamada kendilerinin ve okulun sahip olduu imknlar asndan; ara-gere eksiklii, aratrma imknnn olmamas, devler iin gerekli malzemelerin maddi olanaklardan dolay temin edilememesi, gezi-gzlem almalarnn yaplamamas gibi sorunlarn olduunu belirtmilerdir. rencilerin programa ynelik beklentileri de programn felsefi temelleri ile rten niteliklere sahiptir. Genel olarak almadan elde edilen bulgulara bakldnda renciler programa ynelik olumlu grler ifade etmilerdir. Bununla birlikte rencilerin programa ynelik beklentileri benimsenen yaplandrmac kuramla rtmektedir. Ancak renciler programn uygulanmasnda altyap, retmen uygulamalar ve sahip olduklar imknlardan kaynaklanan skntlarn olduunu da belirtmilerdir. Benzer ekilde baka bir aratrmada Trkiyedeki fen laboratuarlarnn fiziki durum ve ara gere asndan yetersiz olduu bulgusu renci grlerini destekler niteliktedir (Krkkaya ve Tanrverdi 2009). Alanyaznda yer alan almalara bakldnda da fen ve teknoloji dersi retim program bu zamana kadar gelitirilen tm programlara gre amalar, ierik, renme-retme durumlar ve deerlendirme eleri asndan
retmen, renci ve uzman grleri ile olumlu ynden deerlendirilmitir. Programn uygulanmasna ynelik altyap, zaman, ara gere, retmen yeterlilikleri bakmndan var olan sorunlara dikkat ekilerek giderilmesi nerilmitir. Sonular ve neriler Bulgulardan elde edilen sonular aada maddeler halinde ayrntl olarak sunulmutur. 1. rneklemdeki renciler; Aratrma sorusuna cevap bulduk, Etkinlik ncesinde iddiaya girmilerdi, Toplarla element bileik modelleri yaparak anladk, Elimizde kantmz oldu, Etkinlikle iletken ve yaltkanlar hi kartrmyorum, Dinamometrenin ne olduunu neleri ltn rendik gibi szlerle etkinlikleri yaparak bilimsel sre becerilerini kazandklarn dndrmlerdir. rencilerin cmlelerinden zellikle gzlem, karlatrma-snflandrma, karm yapma, tahmin etme, kestirme, hipotez kurma, deney malzemelerini ve ara gerelerini kullanma, deney dzenei kurma, lme, bilgi ve veri toplama, verileri kaydetme, veri ileme ve model oluturma, yorumlama ve sonu karma, sunma becerilerini etkinlikler aracl ile kazandklar anlalmaktadr. rencilerin bu grleri programda yer alan etkinliklerin rencilere temel bilimsel sre becerilerini kazandrdn gstermektedir. 2. renciler aratrma yapmay sevdiklerini ve aratrarak renmenin daha kalc olduunu belirterek kitapta daha ok aratrma devlerinin yer almasn istemilerdir. Bununla birlikte rencilerin hepsi ders kitaplarnda daha az konu fakat o konular hakknda daha ok derinlemesine bilgi olmasn istediklerini belirtmilerdir. Bu grlere gre rencilerin, aratrma yaparak renmenin zevkine varmakla birlikte daha kalc renmeler edindiklerini kabul ettikleri ancak aratrlacak bilginin kitapta olmasn isteyerek kolay yoldan bilgi edinmeyi amaladklar dnlmektedir. Ayrca rencilerin bu istekleri kitap ieriinin, rencileri meraka ittiinin ancak merak giderecek bilginin tamamn iermediinin bir gstergesi olarak, ieriin yapsalc yaklam ve programn anlayn yansttn dndrmektedir. 3. renciler somut renme etkinlikleri ieren, gzlemleri ile sonuca ulaabilecekleri ve daha gl n renmelere sahip olduklar canllarda reme byme ve gelime, yaammzdaki elektrik ve yer kabuu nelerden oluur nitelerini daha ok sevdiklerini belirtmilerdir. Bunun yan sra daha soyut olan maddenin tanecikli yaps nitesini ve karmak ilemleri gerektiren srat problemlerini sevmediklerini dile getirmilerdir. Dier nitelere ynelik olumsuz bir gr bildirmemilerdir. Bu durum rencilerin somut ilemler dneminden soyut ilemler dnemine gei srecinde soyut konularda zorlandklarn ve sevmediklerini dndrmektedir 4. renciler n bilgileri yoklama ve merak uyandrma etkinliklerinin konudan haberdar etme, dikkat ekme, n renmeleri ve yaantlar hatrlatma saladn belirtmilerdir. rencilerin bu grleri programn n grd n bilgileri yoklama ve merak uyandrma etkinliklerinin uygulandnn ve amaca genel olarak ulatnn bir sonucu olarak dnlebilir. 5. renciler fen ve teknoloji dersinde yaptklar etkinlikler araclyla, bilgiye kendilerinin ulatklarn, yaparak yaayarak rendiklerini ve kendi bilgilerini zihinlerinde yaplandrdklarn dndren cmleler kullanmlardr. Bu balamda bakldnda etkinlikler programn amalarna hizmet etmektedir. Ancak renciler
287
grupa yaplmas gereken baz etkinlikleri malzeme olmad iin gsteri deneyi eklinde gerekletirdiklerini belirterek her rencinin bireysel etkinlik yapmasna imkn salayacak malzemelerin okulda olmasn istemilerdir. Bu durum programn ngrd ibirliki ve grupa renme yntemlerini destekleyecek altyap ve aragerecin yetersiz olduunun gstergesidir. Bu nedenle yenilenen programa gre fen laboratuarlar ve malzemeler yeniden gzden geirilmelidir. Laboratuar ortam olmayan ilkretim okulu kalmamaldr. Ayrca renci grleri fen ve teknoloji dersinde hi gezi-gzlem etkinlii yapmadklarn belirtmilerdir. Bu nedenle gezi- gzlem almalarna nem verilmeli ve evredeki artlar birer renme etkinlii oluturacak ekilde deerlendirilmelidir. rencilerin aktif katlmlarnn saland renme ortamlar artrlmal ve rencilerin kendi deneyimleriyle bilgiye ulaabilecekleri renme durumlar retmenler tarafndan da oluturulmaldr 6. rencilerin elenceli olarak nitelendirdikleri gncel haberleri paylama, bulmaca, iir ve deneylerin daha ok yer almasn istemeleri; bu elenceli etkinliklerin snfta gerekletirildiini ve kendi renmeleri zerinde olumlu etkilerinin kefedildiini gstermektedir. 6. Snf rencilerinin ocukluk, ergenlik aras gei dneminde olmas oyun, elence ve sosyal hayattan haberdar olma gibi ihtiyalarnn dzenlenen renme durumlar ile karlanmasn beklediklerini dndrmektedir. Bu nedenle rencilere zevkli gelen ve elenerek renmelerini salayan bulmaca, iir deney, drama, mnazara gibi etkinliklere alma ve ders kitabnda daha ok yer verilmelidir. 7. renci grlerinden retmenin aklama evresinde grsel ara gerelerden yararlanarak rencilerin her birinin renme alanna hitap edebilecek eitli grselleri ie kotuu, anlatm tekniini kulland ve yeni teknikleri kullanmaktan ekindii anlalmaktadr. Bu grler, retmenin anlatm olmadan tam renmenin gereklemeyeceine ynelik dnceye sahip olduunu ve retmen merkezli teknikleri kullanmaktan vazgeemediini dndrtmektedir. Ayrca retmenin yeni teknikleri uygulamadan ekinmesi bu teknik hakknda yeterli bilgiye sahip olmadnn da gstergesidir. Bu nedenle retmenlere yeni retim yntem ve tekniklerinin aktif kullanmna ynelik hizmet ii eitim seminerleri verilmesi nerilmektedir. Bununla birlikte retmenin anlatm tekniinde farkl grselleri kullanmas daha ok duyu organna hitap ederek renmeyi olumlu etkilemesi asndan nemlidir 8. renciler, performans devleri ile aratrma yapma ve aratrarak renme becerileri bata olmak zere tasarm yapma, model oluturma, yaratc dnme, grupa alma, gnlk hayatla ve dier derslerle iliki kurarak hayat kolaylatracak yeni bilgiler edinme gibi birok beceri kazandklarn dile getirmilerdir. Bu grler performans devlerinin programn amalad gibi rencilere yeni bilgiler ve beceriler kazandrmada etkili olduunun gstergesidir. Bununla birlikte renciler her dersten performans devinin olmas, yeterli malzeme ve aratrma imknlarna kyde oturduklar iin eriememeleri, dev iin ayrlan zamann az olmas, baz devlerin zor olmas ve sevilmemesi, ailelerin malzeme temininde ne yaptklarn sorgulamas performans devlerindeki baarlarn olumsuz etkileyen nedenler olarak sralamlardr. Bu olumsuz durumlarn ortaya kmas, ailenin programn yaps ve performans devleri hakknda yeterli bilgiye sahip olmamalarnn ve rencilere aratrma olanaklar salanmasnda maddi adan yetersiz kalmalarnn sonularndandr.
9. Bu alma; bir ky okulunda enim gren, bir snf renci ile yrtlm olmas asndan snrldr. Ayrca alma, snrl zaman ve imknlardan dolay sekiz renciden oluan bir odak grupla yrtlmtr. Benzer almalar srdrecek aratrmaclar asndan aratrmann; farkl zelliklere sahip 3 odak grup oluturulup, gruplarn birbirlerini kontrol etmesi salanarak kapsaml bir aratrma srdrlmesi nerilmektedir
Kaynaka BULU KIRIKKAYA, Esma, TANRIVERD, Belgin (2009). Fen Laboratuarlarnn Fiziki Durumu ve Laboratuar Uygulamalarna likin renci, retmen ve Ynetici Grleri, Milli Eitim Dergisi, 182, 279-297. BULUT, lhami ve GMLEKSZ, Mehmet Nuri (2007). Yeni Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn Uygulamada Etkiliinin Deerlendirilmesi, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 32, 76-88. INAR, Orhan, TEYFUR, Mehmet ve TEYFUR, Emine (2006). lkretim Okulu retmen ve Yneticilerinin Yaplandrmac Eitim Yaklam Ve Program Hakkndaki Grleri, nn niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 7,11, 47-64 DEMREL, (2006). Kuramdan uygulamaya eitimde program gelitirme, Pegem A yaynclk, 9. Bask, Ankara. DEMRC, Cavide (2009). lkretim Fen ve Teknoloji Dersi retim Programnn Uygulanmasna likin retmen Grleri, e-Journal of New World Sciences Academy, 4,3, 941-953. EKZ, Durmu (200)3. Eitimde Aratrma Yntem ve Metotlarna Giri, An Yaynclk, Ankara. ERDOAN, Mehmet (2007). Yeni Gelitirilen Drdnc ve Beinci Snf Fen ve Teknoloji retim Programnn Analizi; Nitel Bir alma, Trk Eitim Bilimleri Dergisi, 5,2, 221-254. GELBAL, Selahattin ve KELECOLU, Hlya (2007). retmenlerin lme ve Deerlendirme Yntemleri Hakkndaki Yeterlik Alglar ve Karlatklar Sorunlar, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 33, 135-145. GVEN, Semra (2008). Snf retmenlerinin Yeni lkretim Ders Programlarnn Uygulanmasna likin Grleri, Milli Eitim Dergisi, 177, 224-236. KKZER, Hseyin, BOSTAN, Ayberk, KENAR, Zeynep, SEER, Sevda ve YAVUZ, Selin (2008). Altnc Snf Fen ve Teknoloji Fen Kitaplarnn Yaplandrmac renme Kuramna Gre Deerlendirilmesi, lkretim-Online Dergisi, 7,1, 111-126. KORAY, zlem, MUHAMMET, zdemir, PRESLEY, Arzu rfan ve KKSAL, Mustafa Serdar (2007). Yaratc ve Eletirel Dnme Temelli Fen Laboratuar Uygulamalarnn Akademik Baar ve Bilimsel Sre Becerileri zerine Etkisi, lkretim Online Dergisi, 6,3, 377-389. MEB, 2006. lkretim Fen ve Teknoloji Dersi 6. Snf retim Program, MEB yaynlar, Ankara. Z, Berna (2007). 2001 lkretim Fen Bilgisi Dersi ve 2005 lkretim Fen ve Teknoloji Dersi Programlarna likin retmen Grleri, Yksek Lisans Tezi, ukurova niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Adana. ZSEVGE, Tuncay (2006). Kuvvet ve Hareket nitesine Ynelik 5E Modeline Gre Gelitirilen renci Rehber Materyalinin Etkililiinin Deerlendirilmesi, Trk Fen Eitimi Dergisi, 2,3, 36-48. ZERBA, Mehmet Arif (2007). Yaplandrmac renme Ortamnn rencilerin Akademik Baarlarna Ve Kalclna Etkisi, Trk Eitim Bilimleri Dergisi, 5,4, 609-635. ZPOLAT, Ahmet Ragp, SEZER, Fahri, GR, sa Ycel ve SEZER, Mukaddes (2007). Snf retmenlerinin Yeni lkretim Programlarna Ynelik Grlerinin ncelenmesi, Milli Eitim Dergisi, 174, 206-213.
289
Fen ve Teknoloji Dersi 6. Snf retim Programna Ynelik renci Gr ve Beklentileri u SERT, Nehir (2008). lkretim Programlarnda Oluturmaclk, Eitimde Kuram ve Uygulama Dergisi, 4,2, 291-316. AHN, smet (2008). Yeni lkretim Birinci Kademe Fen ve Teknoloji Programnn Deerlendirilmesi, Milli Eitim Dergisi, 177, 181-207. TANRIVERD, B. ve BULU KIRIKKAYA, E (2008). Fen ve Teknoloji Programnda Yer Alan Kazanmlarn nem Derecesi ve Gerekletirme Dzeyi, Milli Eitim Dergisi, 178, 259-278. TOK, kran (2008). Fen Bilgisi Dersinde Yanstc Dnme Etkinliklerinin rencilerin Akademik Baarlarna ve Fen Bilgisi Dersine Ynelik Tutumlarna Etkisi, lkretim Online Dergisi, 7,3, 557-568. NAL, Suat, COTU, Bayram ve KARATA, Faik zgr (2004). Trkiyede Fen Bilimleri Eitimi Alanndaki Program Gelitirme almalarna Genel Bir Bak, Gazi niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 4,2, 183-202. YAPICI, Mehmet ve LEBLEBCER, Nezahat Hamiden (2007). retmenlerin Yeni lkretim Programna likin Grleri, lkretim Online Dergisi, 6,3, 480-490. YANGIN, Selami (2007). 2004 retim Program erevesinde lkretimde Fen ve Teknoloji Dersinin retimine likin retmen ve renci Grleri, Doktora Tezi, Gazi niversitesi, Eitim Bilimleri Enstits, Ankara. YT, Nevzat (2003). retim Program Gelitirmede retmenin Rol, ada Eitim Dergisi, 296, 27-33.
290
u Havva Ylmaz / Nevzat Yiit EKLER Ek 1: 2004 Fen ve Teknoloji Dersi retim Programn Deerlendirmeye Ynelik renci Gr Anketi
Sevgili renciler; Elinizdeki anket formu Fen Ve Teknoloji Dersi retim Program hakkndaki grlerinizi almak amacyla gelitirilmitir. Bu almann sonular not ya da baka bir amala kullanlmayacaktr. Ankette yer alan maddeleri okuyarak size en uygun gelen seenei (X) iareti ile iaretleyiniz. Ltfen anketteki hibir maddeyi cevapsz brakmaynz Yardmlarnz ve katklarnz iin imdiden teekkr ederim. Havva YILMAZ SIK SIK BAZEN
AMALAR 1. Fen ve teknoloji dersinde merak ettiklerimi aratrrm. 2. Fen ve teknoloji ile ilgili bir meslekte almay isterim. 3. Fen ve teknoloji dersinde rendiklerimle doal olaylar daha iyi anlyorum. 4. Fen ve teknoloji dersinde deneyler yaparak bilgiyi kefederim. 5. Fen ve teknoloji dersi neden sorusunu sormam salar. 6. Fen ve teknoloji dersi ile teknolojik gelimelere olan merakm artar. 7. Fen ve teknoloji ders kitabndaki cmleleri anlarm. 8. Fen ve teknoloji dersindeki konular ilgimi eker. 9. Fen ve teknoloji ders kitabnda teknolojik gelimelere yer verilmitir. 10. Fen ve teknoloji ders kitabnda konu ile ilgili gnlk hayattan rnekler verilmitir. 11. Etkinlikler kolay renmemi salar. 12. Kitaptaki sorular dnmemi salar. 13. Fen ve teknoloji dersi kitab ile zaman geirmekten zevk alyorum. 14. Fen ve teknoloji dersinde bir konuyu snfta tartrz. 15. Fen ve teknoloji dersinde ders kitabndan baka kaynaklar da kullanmam gerekir. 16. Fen ve teknoloji dersinde rendiklerimi ezberleyerek renirim. 17. retmenimiz derste bizim fikirlerimizi sorar. 18. retmenimiz dersi ilerken teknolojik aletlerden, modellerden, emalardan yararlanr. 19. Etkinlikleri severek yaparm. 20. Grup almas yaparak yeni rnler olutururuz. 21. retmenimiz dersi kendisi anlatr. 22. alma kitabndaki etkinlikleri zevkle yaparm. 23. Proje devi ile snavda gsteremediim baary gsterebilirim. 24. alma kitabndaki etkinlikler yeni renme imknlar salar. 25. Performans devlerinin olmas dersteki baarm arttrr. 26. nite sonu deerlendirme sorularnda btn rendiklerimle ilgili sorular bulunur. 27. Snavlarda sadece klasik sorular olsa daha baarl olurum. Ek 2: Odak Grup Grme Sorular 1. Her yeni konunun banda kitapta verilen anahtar kavramlar, hikyeler ve birlikte cevap aradmz sorular renmenizi nasl etkiliyor. 2. Canllarda reme ve vcudumuzdaki sistemler nitelerinde yaptmz etkinlikler sizin renmenize nasl katk salyor? (laboratuarda yaptmz deneyler, dramalar, modeller vs. ) 3. Canllar ve vcudumuz hakknda baka neleri renmek isterdiniz? 4. retmeninizin sizi nasl deerlendirmesini isterdiniz? 5. Yaptnz performans ve proje devlerinin size neler kazandrdna inanyorsunuz? 6. renci alma Kitabndaki etkinlikleri yapmak size ne kazandryor? 7. Fen ve teknoloji dersini nasl ilemek isterdiniz?
291
SORULAR
THE VIEWS AND EXPECTATIONS OF THE STUDENTS TOWARDS SCIENCE AND TECHNOLOGY COURSE 6TH GRADE CURRICULUM
Havva YILMAZ* Nevzat YT**
Abstract In this research, it has been tried to determine the views and expectations of the students towards science and technology curriculum. The research has been carried out in 2007-2008 education term with the 6th grade students of a primary school which is located in a village in Pazar in Rize. Following the qualitative research methodology, the data has been collected with the method of focus group interview. The data has been analyzed by using descriptive data analysis technique. The findings represent that the students opinions and expectations towards the program suits the thought. However some problems as lack of materials, not performing the observations, teacher centred techniques, inadequacy of enjoyable activities in the students book that attracts the attention and not using some of the alternative evaluation activities in an active way, have occurred. Key Words: 2004 science and technology curriculum, science and technology teaching, curriculum evaluation, students views, focus group interview
* Hamidiye Primary School, Science and Technology Teacher. ** Karadeniz Technical University, Fatih Faculty of Education. 292 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
6. SINIF MATEMATK DERS KTAPLARININ RETMEN PERSPEKTFYLE DEERLENDRLMES*

Tuba GKEK**
zet lkemizde son yllarda tm retim seviyelerinde bir reform hareketine giriilmi ve bu balamda ilkretim matematik dersi retim programlar da deitirilmitir. Bu alma, 2006-2007 retim ylndan itibaren kademeli olarak uygulanmasna balanan lkretim (6-8) Matematik Dersi retim Program kapsamnda hazrlanan 6. snf matematik ders kitaplar hakknda retmenlerin genel deerlendirmelerini saptamak amacyla yaplmtr. Bu balamda, tabakal rnekleme yoluyla Trkiye genelinde 14 ilden seilen altnc snf retmenlerinin okuttuklar matematik ders kitab hakkndaki grleri alnmtr. Veri toplama arac olarak ak ulu bir sorudan oluan anket formu kullanlmtr. retmenlerin grlerini karlatrmak iin hazrlanan form seilen retmenlere 2006-2007 retim yl banda ve sonunda olmak zere iki kez uygulanmtr. Verilerin analizi yaplrken matematik retmenlerinin yazl ifadelerinden aa kan temalar belirlenmi ve bunlarn tekrarlanma sklna baklarak sralanmtr. Aratrmann sonunda, matematik retmenleri ders kitaplarnda zellikle konularn sralan, verilen bilgiyle istenenler arasndaki kopukluk, konularn younluu, etkinliklerin gereksiz ve uygulanabilir olmamas gibi sorunlar dile getirmilerdir. Anahtar Szckler: Matematik dersi retim program, 6. snf ders kitab, retmen deerlendirmeleri
Giri AB ile btnleme sreci ierisine giren lkemizde dier alanlarda olduu gibi eitim alannda da kkl deiikliklerin yaplmasna gereksinim duyulmutur. Bu amala MEB Talim Terbiye Kurulu (TTK) tarafndan gelitirilen yeni ilkretim birinci kademe programlar 2004-2005 retim ylnda 9 ilde, 120 deneme okulunda uygulamaya konulmutur. te yandan, TTKnun 2005 ylndaki kararyla lkretim Matematik (6, 7 ve 8. Snflar) Dersi retim Programnn 2006-2007 retim Ylndan itibaren denenip gelitirilmesi ve kademeli olarak uygulanmas kabul edilmitir. Bylelikle, ilk olarak lkretim Matematik (6. Snf) Dersi retim Programnn 2005-2006 retim ylnda pilot uygulamasnn yaplarak 2006 ylndan itibaren yrrle girmesi kararlatrlmtr (MEB, 2005a). Yaplandrc, renci merkezli ve aktiflik ilkesine dayal olarak hazrlanan yeni ilkretim programlarnn ayrt edici bir zellii ilkretim programlarna ait Ders Kitab, renci alma Kitab ve retmen Klavuz Kitaplarnn ilk defa takm halinde hazrlanm olmas-
* Bu aratrma yazarn tez almasnn bir blmnden derlenmitir. ** Yrd. Do. Dr.; K.T.. Fatih Eitim Fakltesi, lkretim Blm. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 293
6. Snf Matematik Ders Kitaplarnn retmen Perspektifiyle Deerlendirilmesi u
dr (MEB, 2004). Yarma usulyle hazrlanan kitaplardan tanesi TTK tarafndan 6. snf matematik ders kitab olarak kabul edilmi ve 2006-2007 retim ylnda okutulmas kararlatrlmtr (MEB, 2006). Eitim programlar; gen nesillerin yaratc glerini gelitirebilmek, yaamsal deeri yksek konularla dnce temelinde urap mcadeleye girebilmek ve varlklarn srdrebilmek iin gerekli bilgi ve becerilerle donanmalarna rehberlik eder. Eitim programlaryla bireyin ve toplumun ihtiyalar belirlenmekte, ders kitaplaryla da bu ihtiyalara cevap verilmektedir. Ders kitaplar bir retim programnn soyut hedeflerinin somut yansmas olduu gibi, snf ii retimi byk lde etkileyen ve ynlendiren bir retim aracdr (Dayak, 1998ten aktaran; Ik, 2008). ahin ve Turanl (2005)ya gre ders kitaplar bilgi aktarm zelliine sahip, o gne kadar, ilgili bilim alannda bulunmu olan ve doru olarak kabul edilen bilgilerin renciler iin dzenlendii, renmeyi kontrol eden, retimde nemli yeri olan bir aratr. Newton ve Newton (2006) ise ders kitabn; retmenin dikkatini neler olduuna ekebilen, rencilerin kendi balarna almasna izin veren ve konuyla zihinsel olarak uramalarn salayabilen iyi yaplandrlm bir materyal olarak tanmlamaktadr. Ders kitaplar matematik snflarnda retmen ve yaz tahtasndan sonra en ok kullanlan kaynaktr. Kitaplar retmene dersi tasarlama ve yrtmede yardmc olur; renciler iin rendikleri bilgiyi uygulayabilecekleri problemlerin olduu bir kaynak olarak hizmet eder; renci renmesini gzlemek iin deerlendirme yollar salar ve ev devleri araclyla velilerle iletiim kurar (Reys, Chavez, Reys, 2003; Kola, 2003; Reys, Reys, Chavez, 2004). retim programlaryla ilgili yurtdnda yaplan yenileme hareketlerine bakldnda ders kitaplarndaki deiim de dikkati ekmektedir. 1980lerde NCTM, matematik retimiyle ilgili ortaya att Problem zme yaklamyla, gerek yaam durumlarna uygun ortamlarda problem zme teknikleri kullanldnda, anlaml bir matematik retim ve reniminin olacan desteklemitir (NCTM,1980). Burada ama, matematik eitimi komisyonuna renci ve toplumun ihtiyalaryla, matematik retimindeki gelimelerle uyuan bir mfredat oluturmada yardmc olmaktr (NCTM, 1980; 1989). Standartlara dayal olarak adlandrlan bu yeni tercihler, NCTMnin nerileri ve NSF (National Science Foundation)nin desteiyle gelitirilmitir (Reys, Robinson, Sconiers, ve Mark, 1999). NSFin renme zerine yaplan mevcut aratrmalarla uyuan retim stratejileri ve matematik retim program standartlarna dayanan materyaller oluturma hareketi geleneksel retim biimini kran ilk, orta ve lise seviyesinde ders kitaplarnn retimini salamtr. NCTM (2000)in matematik retimindeki gelimelerle ilgili nerilerine cevap olarak hazrlanan bu materyaller hem alan, hem de pedagojik bilgi asndan iyi tasarlanm ve detayl kaynaklar haline gelmitir (Trafton, Reys, & Wasman, 2001). Matematik renimi ve retimine yeni bir kavramsal yaklamla bakarak tasarlanan standartlara dayal ders kitaplarnda yetenek ana tema olarak alnm, fakat bu yetenekler rencilerin aratrma yapp, problem zebilecekleri gerek dnya iinde sunulmaya allmtr (Reys, 2001). Bir baka deyile, yeni materyaller matematiksel fikirleri eitli konular iinde sunmas, rencileri fikirlerini aratrmaya ynlendirmesi, problem zme, zm yollarn paylama ve yeni bilgileri kavramsal anlamaya dayandrmas bakmlarndan geleneksel kitaplardan olduka farkldrlar (Reys vd., 2004). Kulm (1999) yeni retim materyallerinin geleneksel ders kitaplarndan farkllklarn alt ana kategoride toplamtr. Bunlar; orga294 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
u Tuba Gkek
nizasyon, ierik, kazanmlar, sra, renci almas ve deerlendirmedir. Kategoriler ksaca aklanacak olursa; Organizasyon: Yeni retim kaynaklar daha ok balang veya biti noktalar olan farkl uzunluktaki dersleri iermektedir. Esasen 50 dakikalk dilimler halinde ve ak bir biimde dzenlenmi bir ders kitabn takip etmeye alkn olan retmenler, daha esnek bir erevede dzenlenen yeni retim kaynaklarn kullanarak matematik dersini nasl anlatacaklarn belirlemekte zorlanabilirler. erik: erikte aina olunan konu balklar yeni retim materyallerinde farkl bir grnme sahip olabilir. Bu durum, her nitede hangi konunun verildiini saptamay bazen zorlatrr. Birebir konu elemesi olmadan, materyalin matematiksel ieriinin programn erevesiyle nasl uyutuunu karlatrmak zor olabilir. Kazanmlar: Yeni retim materyalleri rnt bulma, model kullanma veya matematiksel ilikileri anlama gibi farkl trde hedefleri ska vurgularlar. retmen klavuzundaki hedefler de rencilerin fikirleri kefetmesi ve nceden belirlenmi sonulara odaklanmadan, kendilerinin genellemeler yapabilmesini tevik etmektedir. Sra: Yeni retim materyallerinde matematik dersindeki kavramlarn sunum sras neredeyse geleneksel ders kitaplarnda verilenlerin tersidir. Yeni kitaplarda ounlukla, rencilerin aratrma yaparken yeni kavramlar, beceriler ve sreler gelitirmesinde yol gsteren bir problem durumu verilir. Dersin sonuna doru ise tanmlar verilir, altrmalar genelletirilir; rencilere aratrdklar ve rendiklerini uygulayabilecekleri frsatlar salanr. renci almas: Yeni retim materyallerinde; bildik tanm, teorem ve rneklerin yerini problem ya da durumlarn tanmlanmas, aratrmaya ynelten ak ulu sorular, rencilerin grafik ya da rntleri bulup aklamalarna yardmc olmak iin veri tablolar, rencinin tamamlama ya da deitirmesi iin verilen ekiller almtr. Deerlendirme: Yeni materyallerdeki kalc sorular, nite sonu aratrmalar, gnlkler ve renci rn dosyalar geleneksel kitaplardaki blm testleri, ksa cevapl snav ve testlerden olduka farkl aralardr. Bu yeni tr deerlendirme ekilleri ilemsel ve kavramsal matematiksel bilginin yan sra iletiim ve sre becerilerine de ska vurgu yapmaktadr. Genel olarak bakldnda bu kategoriler, lkemizde 2005 ylndan beri uygulanmasna balanan matematik retim programna gre hazrlanan retim program materyallerinin zellikleriyle de benzerlikler gstermektedir ( MEB, 2005b). Ders Kitaplar ve Kullanm Matematik retim program materyalleri zellikle son yllarda yenileme almalarnn benimsenmesiyle birlikte matematik retiminde etkili bir g olarak grlmektedir. rnein, Avustralyada Rymartz and Engebretson (2005) ders kitabnn retimin kalitesini artrmada byk bir fark yarattn bulmutur. zellikle, yeni retmenler ve kendi uzmanlk alanlarnn dnda retim yapan pek ok retmenin ders kitabn kullanarak daha iyi retim yaptklarn, daha nitelikli dnmeyi salayarak, daha amaca uygun deerlendirme yapabildiklerini bulmutur.
295
retmenler ayrca rencilerinin derse kar daha iyi tutum gsterdikleri ve motive olduklarn sylemitir (Newton ve Newton, 2006). Ders kitaplar byk mali yatrmlar sonucu ortaya kmakta ve rencilerin renmesini nemli lde etkilemektedir. zellikle gelimekte olan lkelerin ounda eitim otoriteleri iyi kalitede ders kitaplarnn retilmesinin, okullardaki retimin ilerlemesinde nemli bir etken olduunu kabul etmektedirler (Seguin 1989; Reys, Reys, Chavez, 2004). Ders kitaplar pek ok lkede renme-retmeyi desteklemek iin sklkla kullanlmaktadr (Sheldon, 1988; Sharp, 1999; Pepin & Haggarty, 2001). Yrtlen aratrmalarn ou yaygn olarak ders kitaplarnn okullarda, zellikle matematik derslerinde kullanldn gstermektedir (Kaufmann, 2002; Reys, Chavez, Reys, 2003; Castro, 2006). Yaplan bir aratrmada ders kitaplarnn Trkiyede snf ii retimin ieriini byk lde belirledii, bu nedenle retmenlerin kendilerini ders kitab kullanmak zorunda hissettikleri sonucu ortaya kmtr (YK/Dnya Bankas, 1999). Pepin vd. (2001), ngiltere, Almanya ve Fransadaki matematik ders kitaplar ve kullanmlarn aratrm ve ders kitab kullanmnn snf kltr ile dorudan balantl olduunu, snf kltrnn ise okul ve snf ortamnda retmenin eitici ilkelerine ve sistemin zaman ierisinde gelien eitimsel ve kltrel gelenekleri tarafndan ekillendii sonucuna ulamlardr. Ders Kitaplar ve retmen Matematik eitimiyle ilgili baslan dokmanlar yenilemede baar iin en byk sorumluluu retmenlere yklemektedir (Romberg ve Carpenter, 1986; NCTM, 2000). Ders kitaplar pek ok eitim sisteminde matematik snflarnn balca dayana olmasna ramen (Eisner, 1987; McKnight vd., 1987) snfta uygulanan mfredat ounlukla retmenlerin kendi dnce ve planlaryla ekillenmektedir (Doyle, 1993; Remillard, 1999; Akt: Yeping ve Fuson, 2002). Brown (2001) hibir retim materyalinin retmen olmakszn bir btn saylamayacan ve yetersiz bir kitabn bile bilgili bir retmen tarafndan elverili biimde kullanlacan dile getirmektedir. Tolman vd., 1998, Newton, vd., 2002ye gre retmenler genelde ders kitaplarn dersi planlamaya yardmc ve rencilerin snf ii etkinliklerinin kayna olarak kullanmaktadr (Newton ve Newton, 2006). Baz retmenler ders kitaplarnda nerilenleri neredeyse aynen takip ederken (McCutcheon, 1982; Stephens, 1982; Graybeal & Stodolsky, 1987; Barr, 1988; Stodolsky, 1989; Smith, 2000), bazlar ise retmen klavuz materyalindeki nerilere gvenmeyerek oradaki neri ve etkinliklerden uygun grdklerini derse adapte etmektedirler (Durkin 1984; Freeman & Porter, 1989; Sosniak & Stodolsky, 1993; Collopy, 2003; Chavez, 2003). Snftaki retimi ekillendiren kii retmen olduundan hazrlanan ders kitaplarnn sadece rencilerin deil, retmenlerin ihtiyalarna da cevap vermesi daha iyi bir matematik retimi iin gereklidir. Bu nedenle, retmenlerin kullandklar ders kitaplar hakkndaki grlerinin bilinip, bu grler dorultusunda var olan eksikliklerin gzden geirilerek retim materyallerinin dzenlenmesi nemlidir. Gereke ve Ama lkemizde retim programlaryla ilgili olarak daha ok program hakkndaki dnceler, yeni uygulamayla ilgili retmen grleri, programlarn yaplandrmac yaklama gre deerlendirilmesi ve lme-deerlendirme boyutu zerine almalar yapld grlmektedir (Yaar vd., 2005; Pesen, 2005; Bulut, 2006; Bal ve
u Tuba Gkek
Artut, 2008; Eraslan, 2008). Yaplan yurt ii literatr taramas sonucunda, zellikle matematik retmenlerinin mevcut ders kitaplar hakkndaki deerlendirmelerini inceleyen almalarn azl dikkat ekmitir. Bunlardan Acat ve Ekinci (2005) almasnn bir blmnde retim programn ders kitaplar asndan incelemi ve matematik ders kitaplarnda ara disiplinlerle ders ilikilendirmesinin nasl yaplacana dair ynlendirme ve aklamalara yer verilmediini; etkinlikler ve amalar hakknda yeterince aklama olmadn bulmulardr. Korkmaz (2006) ise 116 ilkretim birinci snf matematik retmeninin ilk senenin sonunda retim programnn uygulanmasna ilikin grlerini almtr. alma sonunda retmenler rencilerin konular severek rendiklerini ifade etmiler, ancak renilenleri pekitirmek iin ders kitaplarnda yeterince altrmaya yer verilmediini belirtmilerdir. Ayrca, Altunda vd. (2009) 8. snf matematik ders kitabyla ilgili ilkretim matematik retmenlerinin grlerini saptamlardr. retmenlerin ders kitabnda yer alan etkinliklerde kullanlacak malzemeleri bulmakta zorluk yaad ve etkinliklerin kalabalk snflarda etkili bir ekilde uygulanamad sonucuna varmlardr. Son olarak, Arslan ve zpnar (2009) ders kitaplarnn programn genel ilkeleriyle ne derecede uyutuunu ve programn genel yaklamn ne derecede benimsediini incelemilerdir. almann sonunda kitaplarn retme-renme srecinde eitim programlarnn nerdii yenilikleri yanstmaya alt, rencilerin becerilerini gelitirmeye ynelik etkinliklerin bulunduu, kitaplarn retmen-renci rollerinin dikkate alnarak hazrland ve alternatif lme-deerlendirme yntemlerinin kullanlmaya allmasna ramen geleneksel yntemlerin hkimiyetinin sz konusu olduu ortaya karlmtr. Grld zere, yaplan bu almalar lkemizde yeni retim programna gre gelitirilen ders kitaplarna ynelik almalarn azl ynnde ipular vermektedir. zellikle ilkretim 6. snflar iin hazrlanan ders kitaplarna ynelik almalar ise retim programnn ilk kez 2006 ylndan itibaren uyguland dnlrse daha azdr. Ders kitaplarnn retimdeki nemi dnldnde retmen bak asyla ders kitaplarna ynelik fikirler nem tamaktadr. Tm bu sebeplerden dolay, bu aratrma ders kitaplarnn retimde etkin bir ekilde kullanlmasnda nemli rol olan retmenlerin, mevcut 6. snf matematik ders kitaplar hakkndaki grlerini karlatrmal olarak tespit etmek amacyla yrtlmtr. Yntem Aratrmada tarama (survey) yntemi kullanlmtr. Tarama ynteminin temel amac, bir rneklemin zelliklerini belirlemektir. rneklemdeki bireylerin bir ya da daha fazla deikene (rn. gr, inan, okula ynelik tutum..) gre nasl dalm gsterdii incelenir ve mevcut durum yanstlmaya allr. Tarama yntemiyle evrenin tamam yerine, belirli bir rneklemden veri toplanabilir (Fraenkel ve Wallen, 2003). Bu aratrmalarda katlmclarn bir konu hakkkndaki grlerini len eitli anket teknikleri kullanlr. Anket ayn soru grubunun ok sayda bireye e-posta veya telefon yoluyla sorulmasn ierir. Cevaplar daha sonra sklk dereceleri ve yzdeler eklinde rapor edilir. Yntemin en nemli avantaj rneklemi geni tutarak, ok sayda bireyden elde edilen bilgiyi bize sunmasdr (epni, 2009; Bykztrk, vd., 2009).
297
Evren ve rneklem Aratrmann hedef evreni, Trkiyedeki il ve merkez ilelerinde bulunan resmi ilkretim okullarnda alan 6. snf matematik retmenleridir. almann rneklem grubunu ise Trkiyenin 7 corafi blgesinden seilen 14 ildeki (Antalya, Burdur, Erzurum, Malatya, zmir, Aydn, Gaziantep, Diyarbakr, Ankara, Sivas, Trabzon, Giresun, stanbul ve anakkale) ilkretim okullarnda grev yapan 6. snf matematik retmenleri oluturmaktadr. Tarama ynteminde rneklemin evreni temsil etmesine byk nem verildii iin aratrmann rneklemi, olasla dayal rnekleme trlerinden tabakal rnekleme yoluyla seilmitir. Tabakal rnekleme yntemiyle evrendeki alt gruplarn rneklemde temsil edilmeleri garanti altna alnr. Balc (2005)e gre evren nce tabakalara ayrlr: bu tabakalanma tek bir lte gre yaplabilir. Her tabakadan basit bir yansz rneklem seilir ve alt rneklemler toplam rneklemi elde etmek zere birletirilir (Jud vd., 1991). Seilen rneklemin evreni olabildiince temsil etmesi iin Trkiyeyi oluturan illerin benzeik alt evrenlere ayrlarak oranlar dhilinde rnekleme alnmas uygun grlmtr. Bunun iin Trkiye evreni yedi corafi blge esas alnarak yedi tabakaya ayrlmtr. Blgelerden rnekleme alnacak illerin seiminde Diner ve zaslan (2004) tarafndan belirlenmi sosyo-ekonomik gelimilik endeksi esas alnmtr. Uygulama yaplacak illerin, bulunduklar yerin gelimilik dzeyine gre seilmesi aratrmann amac asndan nemlidir. Bu nedenle bir ilde uygulama yaplacak okullarn mmkn olduunca o ilin farkl gelimilik dzeyine sahip blgelerinden seilmesine zen gsterilmitir. Bu aratrma iin her ilden seilecek okullar belirlerken de il ve merkez ilelerindeki okullarn alnmasna dikkat edilmitir. Bylece, yedi corafi blgeden 1. ve 2. gelimilik grubuna giren birer il belirlenerek toplam 14 il ve her ilden 5er okul tespit edilmitir. Okul listelerine, M.E.Bnca oluturulmu devlet okullar dosyasndan (ilsis) ve il milli eitim mdrlkleri internet sayfalarndaki verilerden ulalmtr. Tablo 1de seilen iller ve okul saylar verilmitir. Tablo 1: rnekleme Alnan ller ve Okul Saylar
LLER BLGELER Akdeniz Blgesi Dou Anadolu Blgesi Ege Blgesi G. Dou Anadolu Blgesi Anadolu Blgesi Karadeniz Blgesi Marmara Blgesi Toplam 1. gelimilik dzeyi Antalya Malatya zmir Gaziantep Ankara Trabzon stanbul 7 2. gelimilik dzeyi Burdur Erzurum Aydn Diyarbakr Sivas Giresun anakkale 7 Okul Says 10 10 10 10 10 10 10 70
298
u Tuba Gkek
Verilerin Toplanmas ve Analizi Bu almada yer alan veriler ak ulu bir anket formu araclyla toplanmtr. Formun ba tarafnda cinsiyet, ya aral, alma yl, alt okul gibi retmenlere ait kiisel bilgileri ieren sorular yer almaktadr. Bu blmn eklenmesindeki sebep, anket formunun katlmclara sene ba ve sene sonunda iki kez gnderilmesi ve her iki uygulamaya katlan retmenlerin kiisel bilgilerini kontrol ederek ayn kiiler olmasnn garanti edilmesidir. Kiisel Bilgiler blmnn altnda ise retmenlerin kullandklar matematik ders kitab hakkndaki dncelerini yazmalar iin u an kullandnz 6. snf matematik ders kitab hakkndaki grnz nedir? eklinde ak ulu bir soru sorulmutur. retmenlerden bu soruya cevaben yeni ders kitabyla ilgili her trl fikirlerini belirtmeleri istenmitir. Hazrlanan form 14 ilden seilen okullara 2006-2007 Gz dnemi banda (Ekim 2006) ve 2006-2007 Bahar dnemi sonunda (Mays 2007) olmak zere posta ile iki kez gnderilmitir. lk uygulama iin formun illere gnderimi MEB Eitimi Aratrma ve Gelitirme Dairesi (EARGED) tarafndan Eitim Aratrmalar Destek Program kapsamnda yaplmtr. Uygulama sonunda Malatya ilinden hi veri dn olmad iin bu il rneklemden karlarak ikinci uygulama iin dier 13 ildeki okullar dikkate alnmtr. lk uygulamada belirlenen illerdeki okullardan toplam 145 geerli form geri dnmtr. kinci uygulama iin ayn okullara ve retmenlere 145 adet form oaltlarak tekrar yollanm, 105 tanesi geri gelmitir. Formlar iinden ayn kiilere ait olmayanlar katlmc retmenlerin kiisel bilgileri kontrol edilerek elenmi, geerli olan 100 form veri analizine tabi tutulmutur. Verilerin analizi yaplrken ilk olarak yazl ifadeler okunmu ve her cmleye karlk gelen temalar belirlenmitir. Btncl bir deerlendirme yapabilmek iin ikinci bir uzman tarafndan ifadeler yeniden okunarak aa kan temalarn uygun olup olmadna karar verilmitir. Daha sonra, frekans analizi yaplarak bu temalarn hangi sklkta tekrarland tespit edilmitir. Frekans analizi, birim ya da elerin saysal, yzdesel ve oransal younluunu ve nemini anlamay salar. Bu analiz sonucunda eler nem srasna sokulur ve skla dayal bir snflama yaplr (Bilgin, 2006). Bu almada da 6.snf matematik retmenlerinin yazl ifadelerinden aa kan temalar skla dayal olarak sralanm ve sonular tablolar halinde sunulmutur. Bulgular Aratrma sonunda 6. snf matematik retmenlerine uygulanan anket formundan elde edilen yazl ifadelerin analizleri, onlarn sene banda ve sene sonundaki grlerini karlatrabilmek amacyla ayr ayr incelenerek yaplmtr. retmenlerin 2006-2007 Gz dnemi banda kullandklar ders kitaplar hakkndaki grlerine ait bulgular, olumlu ve olumsuz dncelerine gre iki ayr tema altnda yazl ifadelerinden rneklerle birlikte Tablo 2de sunulmutur.
299
Tablo 2: Ders Kitab (DK) Hakknda 1. Dneme Ait Temalar

Temalar ve Tekrar Says 1. D.K hakkndaki olumlu grler (25 kez) 2. D.K hakkndaki olumsuz grler (100 kez) 2.1. Konular ve etkinlikler fazla (44 kez) Mfredat geni, konular youn. Fazla konu eklenmi Konularn youn olmasnn baary nasl etkileyeceinden endieliyim Kitapta etkinlik says azaltlp, bilgilendirme artrlmal rnekler fazla, konu anlatm yerine etkinlik var Klavuz kitapta uygulanamayacak etkinlikler var Etkinlikler fazla Kitapta renciye verilenle istenen arasnda bazen kopukluklar var Konu dalmnn yanl olduunu dnyorum Konular arasnda paralellik yok, btnlk olsa daha iyi Kitaba alnan konular yeterli deil, paralellik salanmam D.K ve benzer yaynlarn yetersiz olduunu dnyorum Kaynaklar doyurucu deil, konular yzeysel geilmi, gerekli aklamalar yaplmam Test ve kaynak kitaplara ihtiyacmz olacak Ders kitaplar karmak olduundan rencinin dikkati dalyor Kitabn incelenip yeniden yazlmasn isterim Proje ve performans devleri hakknda kitapta verilenler ok yetersiz. Proje konular tm okullara uygun deil rnek fadeler D.K rencinin baka kaynaa ihtiya duymasn engelliyor Kitaplar eskisinden farkl ama yeterli oluyor
2.2. Konu dalm (24 kez)
2.3. Kitaplar yetersiz (20 kez)
2.4. Performans-proje devleri (12 kez)
Tablo2den grld gibi retmenler sene banda ders kitaplar hakknda 25 kez olumlu gr belirtirken 100 kez olumsuz gr ieren ifadeler kullanmlardr. Bu grler arasnda kitaplardaki konu saysnn artmas, etkinliklerin fazlal, konu dalmnn yanll, mevcut ders kitaplarnn yetersizlii retmenlerce sklkla dile getirilmitir. Ayrca, 3 retmen ders kitaplarnda performans-proje devleri hakknda yeterli bilgi olmadn ve kitaplarn rencilerin seviye farkllklar gzard edilerek yazldn ifade etmilerdir. 6. snf matematik retmenleri, ders kitaplarna ilikin 2. dnem sonundaki ifadelerinde ise daha fazla yorum ve eletiride bulunmulardr. Matematik retmenleri sene sonuna kadar ders kitaplaryla daha fazla vakit geirdiklerinden dolay kitaplar hakkndaki dnceleri daha net ortaya kmtr. Bulgulardan aa kan temalar Tablo 3de retmenlerin yazl ifadelerinden rneklerle sunulmutur.
300
u Tuba Gkek
Tablo 3. Ders Kitab Hakknda 2. Dneme Ait Temalar

Temalar ve Tekrar Says 1. Konularn sralan yanl (56 kez) rnek fadeler Takn yaynlarnn hazrlad kitaptaki konu dzeni nceki bilgileri kullanmaya ynelik hazrlanmam konular ok dank, tutarl konu anlatm olsa daha iyi olur konularn sralan yanl konu sralamas tekrar gzden geirilmeli konu btnl yok, ilikisiz sralanm konular aras balant sorunu var programn paralara ayrlmas konu btnlnn salanmam olmas kitap ok kark hazrlanm konularn ba ve sonu arasnda tutarszlk var konular yzeysel, bilgi ok az ama sorular detay istiyor verilen bilgiler yzeysel gibi geliyor konu anlatm ok az, konularn ierii yetersiz konu basit anlatlrken, rnekler ok karmak ilenite verilen bilgiler az konu iinde verilmeyen bilgiler dev ksmnda soruluyor baz sorular renci seviyesine uygun deil kitaptaki baz rnekler ilenmemi konular kapsyor rnekler biraz daha kolaydan zora olabilir verilen sorular zebilmek iin derine inmek gerekiyor program ok ar, ierik ok konu says ok fazla, konular artrlm konularn youn olmas eklenen konular program youn hale getirmi ok fazla konu bal var kitaplar yeniden dzenlenmeli kitap yetersiz, baz hatalar var kitapta ok eksik ve hata var kitap ok kark hazrlanm kitap rencinin 4. ve 5. snf konularn tamamen anlad dnlerek hazrlanm ders kitab yeniden dzenlenmeli Ders kitab ve benzer yaynlarn yetersiz olduunu dnyorum gereinden ok etkinlik var, karlmaldr etkinlikler ok fazla(4 kez) etkinlikler sadece nde oturanlarca grlyor baz etkinlikler gereksiz ve konunun kavranmas iin yeterli deil
2. Verilen bilgi az, istenenler fazla (45 kez)
3. Konular youn (40 kez)
4. Kitaplar yetersiz ve hatalar var (20 kez)
5. Etkinlikler gereksiz ve uygulanabilir deil (16 kez)
Tablo 3den de grld gibi sre ilerledike, yani retmenler yeni ders kitaplarn daha uzun sre kullandka ders kitabnda tespit ettikleri olumsuzluklar da artmaktadr. retmenler 1. dnem ders kitaplarna ynelik toplam 100 olumsuz gr belirtirken, 2. dnem sonunda bu grlerin her biri daha detayl olarak karmza kmtr. 6. snf matematik retmenlerinin en fazla dile getirdikleri eletiri (56 kez) kitaplarda konu sralamasnn yanl yapld zerinedir. retmenler konularn dank verildiini, tutarl bir sra izlenmediini ve bu yzden konular aras ilikilendirme yapamadklarn aklamlardr. Matematik retmenleri ikinci olarak, ders kitaplarnda verilen bilginin az ancak renciye ynelik hazrlanan sorularn
daha zor ve detayl bilgiler gerektirdiini (45 kez) belirtmitir. retmenlerinin zerinde durduu dier konu ise ders kitaplarndaki konularn younluudur (40 kez). nceki yllara nazaran yeni retim programnda 6. snf konularnn artrlmas bu durumu yaratan en nemli etmendir. Tm bu temalarn hedef noktas, retmelerin kitaplarda sunulan ierikten memnun olmadklarnn bir gstergesidir. Gerekten de retmenlerin bir ksm cevaplarnda kitaplarn yetersiz ve hatalar olduunu (20 kez) aka ifade etmilerdir. Son olarak, retmenler ders kitaplarndaki baz etkinliklerin gereksiz ve uygulanabilir olmadklarn (16 kez) aklamlardr. Yukarda belirtilen temalarn nda on retmen ise kitaplar yazlrken retmen grleri alnmal; yeni programn retmen gr ve nerileriyle eskiye gre daha iyi olacan dnyorum ve retmene okutaca kitab seme ans verilmeli diyerek aa kan olumsuzluklarn ortadan kaldrlmasna yardmc olabileceine inandklar dncelerini de ortaya koymulardr. retmenlerin ifadelerinden anlald gibi daha iyi bir ders kitab oluturabilmek iin kitaplarn hazrlanma safhasnda retmen grlerine yer verilmesi ve bu dorultuda belirlenen eksiklik veya hatalarn dzeltilmesi nemli grlmektedir. Ayrca, hazrlanan ders kitaplarndan hangisini okutacaklarna da retmenler kendileri karar vermek istemektedirler. Son olarak, yeni ders kitaplarn yukarda aklanan temalara dayanarak eletiren 6. snf retmenlerinden bazlar 2. dnemin sonunda ders kitaplarnn ieriinde baz konularla ilgili tespit ettikleri aksaklklar ve daha iyi olacana inandklar alternatif fikirlerini de yazl olarak ifade etmilerdir. retmenlerin kullandklar 6. snf matematik ders kitaplarndaki konularla ilgili olarak verdikleri somut rnekler Tablo 4de kendi ifadeleriyle sunulmutur. Tablo 4. Ders Kitaplarnn eriiyle lgili Eletiriler
Somut rnekler Kesir, kesir eitleri ve kesirlerin birbirine evrilmesine yeterince deinmeden toplama ve karmasna geiliyor Ondalk kesirlerde basamak kavramn anlatmadan sralama anlatlm Tablo, grafik tam olarak kavranamyor 1.nitedeki geometri konusu detayl, daha sonra ilenmesi yararl olur. Son konularda llerin arasna faiz vb. konularn sktrlmas sakncal ller konusu (uzunluk-alan-hacim-zaman-sv) btnlk iinde ilenmeli Olaslk ve denklemler seviyenin zerinde Denklemler 6.snf iin ar, harfli ifadelerde zorlanyorlar Tamsay ve denklemleri anlatmakta zorlandm Denklem, tamsay gibi konularn ksa zamanda kavranmas bekleniyor 6. snf kitabnda renciden denklem zmn bilmeden problemin denklemini kurmas isteniyor Denklem ve olaslk 8de anlatmas zorken neden 6ya alnm statistik tam kavranamyor Denklem zmlerinde tamsaylarda arpma blme verilmesi gerekli Yzdeler s.203de fakat yzde gsterimini s.180deki rnekle ilemi Yzde hesabyla ilgili sorular zmek iin ne orant eitler verilmi, ne de yzde hesap formlleri Olaslk ve yzdenin 7 ve 8. snfta verilmesi Olaslk yzeysel geilmi Olaslk 24 kez Yzdeler 9 kez Tamsaylar 18 kez Denklemler 37 kez Tablo-Grafik 13 kez Geometri 10 kez ller 25 kez Tekrar Says Kesirler 20 kez
302
u Tuba Gkek
Tablo 4e gre 6. snf retmenleri en ok denklemler konusunda zorlandklarn; olaslk ve tamsaylarn renci seviyesine gre zor olduunu; yzdeler ve kesirler konusunun ieriinin kitapta iyi verilmediini; llerin dier konularn arasna datlarak deil, btnlk iinde ilenmesini ve tablo-grafik konusunun kavranmasnn g olduunu dile getirmilerdir. Tartma ve Sonular Ders kitaplar, retim srasnda rencilerin neleri renecei ve retmenlerin neleri reteceini nemli lde etkileyen bir kaynak olma zellii tad gibi, snf ii renme-retme etkinliklerine ynelik kararlar zerinde de nemli etkilere sahiptir (Kl ve Seven, 2007). Sztajn (2003) retmenlerin yenilii farkl ekillerde yorumladn ve onlarn renci ihtiyalarnn ne olduu hakkndaki fikirlerine bal olarak rencilerine yeni dokmanlarn hangi ksmlarnn uygun olacan setiklerini belirtmitir. Ders kitaplarnn retmenler iin retim srecinin vazgeilmez bir paras olduu dnldnde, matematik retmenlerinin 6. snf ders kitaplar hakkndaki grlerinin snf ii uygulamalarndaki kararlarn etkilediini syleyebiliriz. Bu almadan elde edilen bulgulara gre 6. snf retmenlerinin matematik ders kitaplar hakknda sene banda olumsuz grlerinin olumaya balad, sene sonunda ise bu dncelerinin artt aa kmtr. Bu sonu 6. snf retmenlerinin mevcut ders kitaplarndan memnun olmadklarnn gstergesidir. Benzer olarak, Sowell ve Zambo (1997) da yaptklar almada okulda kullanlan ders kitaplarnn retmenlerin retimlerini deitirmelerini salayacak bilgi ve zendiricilikten uzak olduunu saptamtr. Tablo 2deki verilere gre, retmenlerin ders kitaplar hakkndaki grleri ilk dnem konularn dalm ve ierie ynelik daha yzeysel fikirler olmasna ramen, ikinci dnemin sonunda olumsuz fikirleri daha da younlamtr (Tablo 3). Matematik retmenleri zellikle konularn sralan, verilen bilgiyle istenenler arasndaki kopukluk, programn younluu, etkinliklerin gereksiz ve uygulanabilir olmamas gibi kitaplarda sorun olduunu dndkleri hususlar dile getirmilerdir. retmenlerin konu sralannda zorlanma sebebi, programda ilk kez bu sene nitelendirmenin farkl ekilde yaplarak, konularn spiral dzende verilmi olmasdr. Bu nedenle, pek ok retmen konularn sralann ilikisiz bulmu ve ileyite zorlanmtr. Bu duruma gereke olarak Orrill vd. (2003)nin yapt alma, programn sarmal yapsnn retmenlerin kitabn kendilerini nereye gtrdn ve byk resmi grmesini engellediini ortaya karmtr. Ancak, retmenlerin bu dncelerinin aksine lkemizdeki akademisyenler sarmallk ilkesine olumlu bakmaktadr. rnein, Kaptan (2005) fen teknoloji dersi retim programnn gl yanlar olarak sarmallk ilkesinin temel alnmasn savunmaktadr. Yazar, programn zayf yn olarak ise kapsamn youn, kazanm saysnn ok olmasn vurgulamtr. Konularn (kapsamn) youn olmas 6. snf matematik retmenlerinin de zerinde nemle durduu bir nokta olarak gzkmektedir. Geen yllara gre 6. snf mfredatna kmeler, tamsaylar, denklemler gibi konularn eklenmesi programn younluuna sebep olmu ve retmenleri konular yetitirmede zorlamtr.
303
Ders kitaplarn eitimde nasl kullanacaklarn tam olarak bilemediklerinden yeni bir mfredat uygulamann ilk senesi retmenler iin en zor geen dnem olarak grlmektedir (Reys, 2001). Bu nedenle ilk zamanlar uyum srecinde retmenlerin birok sorunla karlamas doaldr. Bu konuda Tetley (1998) bir 6.snf matematik retmeninin problem zmeye dayal yeni bir mfredat uygulama eklini incelemi ve retmenin materyalleri hazrlamak iin zaman bulma, rencilerin renmelerini deerlendirme, konularn spiral dzende verilmesi gibi problemler yaadn ortaya koymutur. almaya katlan 6. snf retmenlerinin ders kitaplarn kullanmalarnn ilk senesi olduu gznne alndnda kitaplar hakkndaki eletirilerinin fazla olmas normaldir. Ancak, bu durum ders kitaplaryla ilgili olumsuzluklarn olmad anlamna gelmemelidir. nk, almaya katlan 6. snf retmenleri 2. dnem ders kitaplar hakkndaki grlerini dile getirirken kitaplarn ieriini hangi ynlerden yetersiz bulduklarn ve baz konulara ilikin eletirilerini de yazl olarak ifade etmilerdir (Tablo 4). retmenlerin ders kitaplarnn ieriiyle ilgili en ok zerinde durduu konular; denklemlerin 6. snf iin ar olduu, olaslk konusunu kavratmakta zorlandklar; yzdeler konusunun veriliindeki sralama ve ller konusunun bir btn olarak anlatlmamas olmutur. Bu almayla retmenlerin snflarnda kullandklar ders kitaplarnn genel bir deerlendirmesi ortaya konulmaya allmtr. Sonu olarak, 6.snf matematik retmenlerinin yeni retim programna gre hazrlanan ders kitaplar iin pek ok bakmdan eletirilerde bulunmulardr. Bu grler lkemizdeki retim program gelitirme almalarnn baarya ulamas iin nemlidir. nk, retmenin memnun olmad bir kayna kullanarak kendinden beklenen hedeflere ulamas mmkn olmayacaktr. Deiim srecinde retmenin anahtar rol stlendii gereinden hareketle, ders kitaplarnn hazrlanmasndan sorumlu kurulularn bu almadan kan sonular dikkate alarak her yl kitaplardaki eksiklikleri gidermesi, yeni uygulamann ilerlii asndan nem tamaktadr. almann 6. snf programnn uyguland ilk yl yapld ve her yl MEB Talim Terbiye Kurulu Bakanlnca farkl kitaplarn da 6. snflar listesine eklenerek okutulduu gznne alndnda, bu konuda ileride alma yaplacaklarn u anki ders kitaplarna ynelik deiimi incelemesi nerilebilir.
Kaynaka ACAT, M. B. ve EKNC, A. (2005). Yaplandrmac Felsefe ve Yeni Mfredat Programna Etkileri, XIV. Ulusal Eitim Bilimleri Kongresi, Pamukkale niversitesi, Denizli. ALTUNDA, R., YILDIZ, C., KCE, D. ve AYDIN, M. (2009). Yeni ilkretim matematik retim programna gre hazrlanm 8. snf matematik ders kitab hakknda retmen grleri, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 1(1), p.464-468. ARSLAN, S., ve ZPINAR, . (2009). Yeni ilkretim 6. Snf matematik ders kitaplarnn retim programna uygunluunun incelenmesi, ukurova niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 3 (36) BAL, P., ve ARTUT, P. (2008). lkretim Matematik retim Programnn lme-Deerlendirme Boyutuna likin retmen Grleri, VIII. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eitimi Kongresi, Abant zzet Baysal niversitesi, 27-29 Austos, Bolu. BALCI, A. (2005). Sosyal Bilimlerde Aratrma: Yntem, Teknik ve lkeler, PegemA Yaynclk, Ankara.
304
u Tuba Gkek BARR, R. (1988). Conditions Influencing Content Taught in Nine Fourth-Grade Mathematics Classrooms, Elementary School Journal, 88, 387-411. BLGN, N. (2006). Sosyal Bilimlerde erik Analizi: Teknikler ve rnek almalar. Siyasal Kitabevi, Ankara. BROWN, L. (2001). Making the most of your textbook, In L. Haggarty (Ed.), Aspects of Teaching Secondary Mathematics, London, Routledge-Falmer, 228247. BULUT, . (2006). Yeni lkretim Birinci Kademe Programlarnn Uygulamadaki Etkililiinin Deerlendirilmesi, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Doktora Tezi), Elaz. BYKZTRK, ., AKMAK, E.K., AKGN, .K., KARADENZ, ., ve DEMREL, F. (2009). Bilimsel Aratrma Yntemleri, (3. Bask), Pegem A Yaynclk, Ankara. CASTRO, A. M. (2006). Preparing elementary preservice teachers to use mathematics curriculum materials, The Mathematics Educator, 16 (2), 14-24. CHAVEZ, O. L. (2003). From The Textbook to the Enacted Curriculum: Textbook Use In The Middle School Mathematics Classroom, Doktora Tezi, University of Missouri, Columbia, MO. COLLOPY, R. (2003). Curriculum Materials As a Professional Development Tool: How a Mathematics Textbook Affected Two Teachers Learning, Elementary School Journal, 103(3), 287-311. EPN, S. (2009). Aratrma ve Proje almalarna Giri, (Gelitirilmi 4. Bask), Szer Yaynevi, Trabzon. DNER, B. ve ZASLAN, M. (2004). lelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas, DPT Yayn, Ankara. DOYLE, W. (1993). Constructing Curriculum in the Classroom (s. 66-79), Eds: K. F. Oser, A. Dick ve J. Patry. Effective and Responsible Teaching, Jossey Bass, San Francisco. DURKIN, D. (1984). Is There a Match Between What Elementary Teachers Do And What Basal Reader Manuals Recommend?, Reading Teacher, 37( 8), 734-744. EISNER, E. W. (1987). Why The Textbook Influences Curriculum?, Curriculum Review, 26(3), 1113. ERASLAN, A. (2008). Pilot-Okul retmenlerinin Yeni Matematik Mfredat Hakkndaki Grleri, VIII. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eitimi Kongresi, Abant zzet Baysal niversitesi, 27-29 Austos, Bolu. FRAENKEL, J. R. ve WALLEN, N. E. (2003). How to design and evaluate research in education. New York: Mc Graw Hill. FREEMAN, D. J. ve PORTER, A. C. (1989). Do Textbooks Dictate the Content of Mathematics Instruction in Elementary Schools?, American Educational Research Journal, 26( 3), 403421. GRAYBEAL, S. S. ve STODOLSKY, S. S. (1987). Wheres All The Good Stuff?: An Analysis of Fifth-Grade Math and Social Studies Teachers Guides, The Annual Meeting of the American Educational Research Association, Washington, DC. IIK, C. (2008). lkretim kinci Kademesinde Matematik retmenlerinin Matematik Ders Kitab Kullanmn Etkileyen Etmenler ve Beklentileri, Kastamonu Eitim Dergisi, 16(1), 163-176. KAPTAN., F. (2005). Fen ve Teknoloji Dersi retim Programyla lgili Deerlendirme, Eitimde Yansmalar: VIII. Yeni lkretim Programlarn Deerlendirme Sempozyumu, Erciyes niversitesi, Ankara, Bildiriler Kitab, 283-298. KAUFMANN, D. (2002). A Search for Support: Beginning Elementary Teachers Use of Mathematics Curriculum Materials, Project on the Next Generation of Teachers at the Harvard Graduate School of Education, www.gse.harvard.edu/~ngt adresinden 10.10.2009 tarihinde edinilmitir. Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011 305
6. Snf Matematik Ders Kitaplarnn retmen Perspektifiyle Deerlendirilmesi u KILI, A. ve SEVEN, S. (Ed.) (2007). Konu Alan Ders Kitab ncelemesi, (7. Bask). Ankara: Pegema Yaynclk. KOLA, E. (2003). lkretim Drdnc Snf Trke Ders Kitaplarnn retmen Grlerine Dayal Olarak Deerlendirmesi, Uluda niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi Cilt: XVII, Say 1, 105-137. KORKMAZ, . (2006). Yeni lkretim Birinci Snf Programnn retmenler Tarafndan Deerlendirilmesi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 16, 419-431. KULM, G. (1999). Making Sure That Your Mathematics Curriculum Meets Standards, Mathematics Teaching in the Middle School, 4(8), 536-541. MCCUTCHEON, G. (1982). Textbook Use in a Central Ohio Elementary School, The Annual Meeting of the American Educational Research Association, New York. MEB (2004). Tebliler Dergisi, cilt. 67, say. 2566. MEB (2005a). Tebliler Dergisi, cilt. 68, say. 2575. MEB (2005b). lkretim Matematik Dersi (6-8. Snflar) retim Program, Talim Terbiye Kurulu Bakanl, Ders Kitaplar Mdrl Basmevi, Ankara. MEB. (2006). Tebliler Dergisi, cilt. 69, say. 2585-Ek. NCTM (1980). An Agenda for Action: Recommendations for School Mathematics of the 1980s, Reston, VA: Author. NCTM (1989). Curriculum and Evaluation Standards for School Mathematics, Reston, VA: Author. NCTM (2000). Principles and Standards for School Mathematics, Reston, VA: Author. NEWTON, D. P ve NEWTON, L. D (2006). Could Mathematcs Textbooks Help Give Attention to Reasons in the Classroom, Educational Studies in Mathematics, 64, 69-84. ORRILL, C. H. ve ANTHONY, H. G. (2003). Implementing Reform Curriculum: A Case of Whos in Charge, The Annual Meeting of the American Educational Research Association, Chicago, IL. PEPIN, B. ve HAGGARTY, L. (2001). Mathematics textbooks and their use in English, French and German classrooms, Zentrablatt fur Didaktik der Mathematik, 33, 158175. PESEN, C. (2005). Yaplandrmac renme Yaklamlarna gre Yeni lkretim Matematik retim Programnn Deerlendirilmesi, Eitimde Yansmalar: VIII. Yeni lkretim Programlarn Deerlendirme Sempozyumu, Erciyes niversitesi, Ankara, Bildiriler Kitab, s. 273281. REMILLARD, J. T. (1999). Curriculum Materials in Mathematics Education Reform: A Framework for Examining Teachers Curriculum Development, Curriculum Inquiry, 29 (3), 315-342. REYS, B., ROBNSON, E., SCONERS, S. ve MARK, J. (1999). Mathematics Curricula Based on Rigorous National Standards: What, Why and How?, Phi Delta Kappan, 80(6), 454-456. REYS, R. E. (2001). Mathematics Curricula and Guinea Pigs, Mathematics Teacher, 94 (1), 6-7. REYS, B., CHAVEZ, O. ve REYS, R. (2003). Middle School Mathematics Curriculum? A Guide for Principals, Principal Leadership (High School Ed.) 3(7), 61-66. REYS, B., REYS, R. ve CHAVEZ, O. (2004). Why Mathematics Textbooks Matter? A Guide for Principals, Educational Leadership, 61(5), 61-66. ROMBERG, T. ve CARPENTER, T. (1986). Research on teaching and learning mathematics: Two disciplines of scientific inquiry (s. 850873). Ed: W.C. Wittrock., Handbook of Research on Teaching, MacMillan: New York. SEGUIN, R. (1989). The elaboration of school textbooks: Methodological Guide, 19 Mart 2009 tarihinde http://unesdoc.unesco.org/images/0008/000869/086964e.pdf adresinden indirilmitir.
306
u Tuba Gkek SHARP, A. (1999). Aspects of English Medium Textbook use in Hong Kong, New Horizons in Education, 40, 93102. SHELDON, L.E. (1988). Evaluating ELT Textbooks and Materials, ELT Journal, 42, 237246. SMITH, M. S. (2000). Balancing Old and New: An Experienced Middle School Teachers Learning in the Context of Mathematics Instructional Reform, Elementary School Journal, 100 (4), 351375. STEPHENS, W. M. (1982). Mathematical Knowledge and School Work: A Case Study of the Teaching of Developing Mathematical Processes, Doktora Tezi, University of Wisconsin, Madison. SOSNIAK, L. A. ve STODOLSKY, S. S. (1993). Teachers and Textbooks: Materials use in FourthGrade Classrooms, Elementary School Journal, 93 ( 3), 249-275. Sowell, E. & Zambo, R. (1997). Alignment Between Standards and Practices in Mathematics Education: Experiences in Arizona, Journal of Curriculum and Supervision, 12 (4), 344355. STODOLSKY, S. S. (1989). Is Teaching Really by The Book? In (Eds: P.W. Jackson ve S. Haroutunian-Gordon., From Socrates to Software (88th Yearbook of the National Society for the Study of Education, Pt. 1) (s. 159-184). University of Chicago Press, Chicago. SZTAJN, P. (2003). Adapting Reform Ideas in Different Mathematics Classrooms: Beliefs Beyond Mathematics, Journal of Mathematics Teacher Education, 6, 53-75. AHN, S. & TURANLI, N. (2005). Liselerde Okutulmakta Olan Lise I. Snf Matematik Kitaplarnn Deerlendirilmesi, G.. Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, 25 (2), 327-341. TETLEY, L. (1998). Implementing Change: Rewards and Challenges, Mathematics Teaching in the Middle School, 4( 3), 160-165. TRAFTON, P., REYS, B. J. & WASMAN, D. (2001). Standards-Based Mathematics Curriculum Materials. A phrase in search of a definition, Phi Delta Kappan, 83, 259-264. YAAR, ., GLTEKN, M., TRKAN, B., YILDIZ, N. & GRMEN, P. (2005). Yeni lkretim Programlarnn Uygulanmasna likin Snf retmenlerinin Hazr Bulunuluk Dzeylerinin ve Eitim Gereksinimlerinin Belirlenmesi, Eitimde Yansmalar: VIII. Yeni lkretim Programlarn Deerlendirme Sempozyumu, Erciyes niversitesi, Ankara, Bildiriler Kitab, 51-63. YEPING, L., & FUSON, K. (2002). Curriculum Materials and Its Uses in Teaching and Learning Mathematics, Pcoceedings of the Annual Meeting of the XXIV. North American Chapter of the International Group for the PME, Athens, GA, vol.1-4, 99-102. YK/Dnya Bankas. (1999). MEGP Doktora Bursiyerleri Tez zetleri, YK Dnya Bankas Milli Eitimi Gelitirme Projesi Hizmet ncesi retmen Eitimi, Ankara.
307
AN EVALUATION OF THE 6TH GRADE MATHEMATICS TEXTBOOKS FROM TEACHERS PERSPECTIVES*

Tuba GKEK*
Abstract In our country, an extensive reform movement for all teaching levels were attempted on curriculum development and in this context elementary mathematics course curriculum were changed. The present study is aimed to conduct to determine the teachers first year evaluation of the 6th grade mathematics textbooks which were being prepared for the Elementary (6-8th grade) Mathematics Curriculum implemented conductively since 2006-2007 instructional year. In this respect, data were collected by taking sixth grade teachers general evaluations about the mathematics textbooks they used. An open ended survey form was utilized as a data collection tool. The survey applied to the selected teachers two times at the beginning and at the end of the instructional year to gain their interpretation of the textbooks. Data were presented with the frequency tables according to the themes came out from the teachers written explanations. At the end of the study, mathematics teachers specifically expressed that the sequence of the topics, disconnection between posed information and the questions asked in textbooks, density of the topics and inadequate or impracticable activities as the problems in the textbooks. Key Words: Mathematics course curriculum, 6.th grade textbook, teachers evaluation.
* This research was compiled from one part of the author's thesis. ** Asst. Prof. Dr.; K.T.. Fatih Faculty of Education, Department of Primary School Mathematics Education. 308 Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011
MLL ETM DERGS YAYIN LKELER Mill Eitim, Mill Eitim Bakanl tarafndan yaymlanan eitim, bilim, sanat ve kltrle ilgili gelimeleri izleyen, sorunlar ortaya koyan, inceleyen, alandaki alma sonularn ilgililere duyurarak iletiim ilevini yerine getiren, eitimin paydalar arasnda ortak bilin ve sorumluluk duygusunu oluturmay hedefleyen aylk, hakemli, bilimsel bir dergidir. Dergi, ubat, Mays, Austos ve Kasm aylarnda K, Bahar, Yaz, Gz olmak zere ylda drt say yaymlanr. Her yln sonunda, derginin yllk dizini karlr. Dergi ynetimince belirlenecek ktphanelere, uluslar aras yayn tarama kurumlarna ve abonelere, yaymland tarihten itibaren bir ay ierisinde gnderilir. Ama Eitim, retim ve sosyal bilimlere ilikin bilgi, uygulama, sorun ve nerilerin bilimsel, akademik ve kuramsal dzlemde ortaya konulmasn, tartlmasn ve taraflara ulatrlmasn salamak. Konu ve erik Mill Eitim dergisinde, eitim ve sosyal bilimler alanndaki yazlara yer verilecektir. Yazlarda aratrmaya dayal olma, alana katk salama, uygulamaya ilikin sorunlar ortaya koyma, yeni ve farkl gelimeleri irdeleme ltleri dikkate alnacaktr. Aratrma, inceleme ve derleme yazlarnn Mill Eitim dergisinde yaymlanabilmesi iin daha nce bir baka yayn organnda yaymlanmam veya yaymlanmak zere kabul edilmemi olmas gerekir. Bir sempozyum veya kongre gibi bilimsel toplantlarda sunulan bildirilerde bilimsel toplantnn ad, yeri ve tarihi belirtilmelidir. Bir aratrma kurumu veya kuruluu tarafndan desteklenen almalarda destei salayan kuruluun ad, projenin ismi, projenin (varsa) tarih, say ve numaras anlmaldr. Yazlarn Deerlendirilmesi Mill Eitim dergisinin bir Yayn Kurulu ve n nceleme Kurulu vardr. Yaymlanmak zere gnderilen yazlar nce ama, konu, sunu tarz, yazm kurallar ve yayn ilkelerine uygunluk ynlerinden n nceleme Kurulu'nca incelenir. Seilen yazlar, bilimsel bakmdan deerlendirilmek zere Yayn Kurulu'na sunulur. Yayn Kurulu'nca uygun bulunan yazlar alannda eser ve almalaryla tannm iki hakeme gnderilir. Hakem raporlar gizlidir ve be yl sreyle saklanr. Hakem raporlarndan biri olumlu, dieri olumsuz olduunda, yaz nc bir hakeme gnderilebilir. Yazarlar, Hakem(ler) ve Yayn Kurulu'nun eletiri, neri ve dzeltmelerini dikkate almak zorundadr. Katlmadklar hususlar olduunda bunlar ayr bir sayfada, gerekeleri ile birlikte aklama hakkna da sahiptirler. Yaym kabul edilmeyen yazlarn yalnzca birinci nshalar istendiinde yazarlarna iade edilir.
Yayn Kurulu'nca, yaymlanan yazlarda esasa ynelik olmayan kk dzeltmeler yaplabilir. Yaymlanan yazlardaki grlerin sorumluluu yazarlarna aittir. Baslan say, derginin internetteki http://www.yayim.meb.gov.tr adresli web sayfasnda ayrca yaymlanr. Yaz ve fotoraflar, kaynak gsterilerek alnt yaplabilir. Yazm Dili Yazm dili Trkedir. Ancak, her sayda derginin te bir orann gemeyecek ekilde ngilizce yazlara da yer verilebilir. Yaymlanacak yazlarn Trke zetlerinin yannda ngilizce zetleri de gnderilmelidir. Yazlarda Trk Dil Kurumunun ml Klavuzu'na uyulmas zorunludur. MAKALENN YAZIM KURALLARI VE YAPISI Makalenin genel olarak aada belirtilen dzene gre sunulmasna zen gsterilmelidir: 1- Yazlara bir balk konulmal, 2- Yazar ad(lar) ve adres(ler)i belirtilmeli, 3- Trke ve ngilizce zet (anahtar kelimeler eklenerek) yaplmal, 4- Makale, almann ama, kapsam, alma yntemlerini belirten bir giri blmyle balamal; veriler, gzlemler, grler, yorumlar, tartmalar... gibi ara ve alt blmlerle devam etmeli; ve nihayet tartma ve sonular (veya sonular ve tartmalar) blmyle son bulmal, 5- Katk (varsa) belirtilmeli, 6- Yaznn sonuna Kaynaklar Dizini eklenmelidir. 1) Balk Trke ve ngilizce olarak konuyu en iyi ekilde belirtmeli, on iki kelimeyi gememeli ve koyu olarak yazlmaldr. 2) Yazar Ad(lar) ve Adres(ler)i Yazar adlar, soyad byk harflerle olmak zere koyu karakterde, adresler normal italik karakterde yazlmaldr. 3) zet Yz elli kelimeyi gemeyecek ekilde yazlm, yaznn tmn en ksa ve z olarak (zellikle almann amacn ve sonucunu) yanstacak nitelikte olmaldr. zetin bal ve metin ksm farkl karakterle yazlmaldr. zet iinde, yararlanlan kaynaklar, ekil ve izelgeler yer almamal; zetin altnda bir satr boluk braklarak en az , en ok sekiz anahtar kelime verilmelidir.
4) Makale Ana Metin: Makale A4 boyutunda kt zerine, bilgisayarda 1,5 satr aralkla ve 12 punto (Times New Roman yaz karakteri) ile yazlmaldr. Sayfa kenarlarnda 3 cm'lik boluk braklmal ve sayfalar numaralandrlmaldr . Yazlar alt bin kelimeyi ya da otuz sayfay amamaldr. Ana Balklar: Bunlar, sra ile zet, ana metnin blmleri, teekkr (varsa), kaynaka, ve eklerden (varsa) olumaktadr. Ana balklar kk harflerle ve koyu olarak yazlmaldr. Ara Balklar: Tamam koyu olarak ve ana balktan daha kk punto ile yazlacak; ancak, her kelimenin ilk harfi byk olacak, balk sonunda satrba yaplacaktr. Alt Balklar: Tamam koyu olarak yazlacak; ancak, baln ilk kelimesindeki birinci harf byk olacak, balk sonuna iki nokta (st ste) konularak yazya ayn satrdan devam edilecektir. ekiller: ekiller, kltmede ve basmda sorun yaratmamak iin siyah mrekkep ile, dzgn ve yeterli izgi kalnlnda aydnger veya beyaz kda izilmelidir. Her ekil ayr bir sayfada olmaldr. ekiller 1 (bir)'den balayarak ayrca numaralandrlmal ve her eklin altna balyla birlikte yazlmaldr. izelgeler: ekiller gibi, 1 (bir)'den balayarak ayrca numaralandrlmal ve her izelgenin stne balyla birlikte yazlmaldr. ekil ve izelgelerin balklar, ksa ve z olarak seilmeli ve her kelimenin ilk harfi byk, dierleri kk harflerle yazlmaldr. Gerekli durumlarda aklayc dipnotlar veya ksaltmalar ekil ve izelgelerin hemen altnda verilmelidir. Resimler: Parlak, sert (yksek kontrastl) fotoraf kdna baslmaldr. Ayrca ekiller iin verilen kurallara uyulmaldr. ekil, izelge ve resimler on sayfay amamaldr. Teknik imkna sahip yazarlar, ekil, izelge ve resimleri aynen baslabilecek nitelikte olmak artyla metin iindeki yerlerine yerletirebilirler. Bu imkna sahip olmayanlar, bunlar iin metin iinde ayn boyutta boluk brakarak iine ekil, izelge veya resim numaralarn yazmaldr. Metin inde Kaynak Verme: Metin iinde kaynak vermede aadaki rneklere uyulmal, kesinlikle dipnot eklinde kaynak gsterilmemelidir. a) Metin iinde tek yazarl kaynaklara deinme yaplrken, aadaki rnekte olduu gibi, nce aratrcnn soyad, sonra parantez iinde yaym tarihi ve alnt yaplan sayfa numaras verilir: (Kksoy, 1998, 25)
311
Birden ok kaynak sz konusuysa, kaynaklarn aralarna noktal virgl (;) konarak aadaki rnekte olduu gibi yazlr: (Bilgegil, 1970, 75; Kaplan, 1974, 20; Akta, 1990, 12) b) ok yazarl yaynlara metin iinde deinilirken, aadaki gibi ilk yazar ad belirtilmeli, dierleri iin vd. harfleri kullanlmaldr. Ancak kaynaklar dizininde btn yazarlarn isimleri yer almaldr: (pekten vd., 1975, 32) c) Ulalamayan bir yayna metin iinde deinme yaplrken bu kaynakla birlikte alntnn yapld kaynak da aadaki gibi belirtilmelidir: (Kprl, 1911, 75'ten aktaran; elik, 1998, 25) d) Kiisel grmelere metin iinde soyad ve tarih belirtilerek deinilmeli, ayrca kaynaklar dizininde belirtilmelidir: (Tarak, 2004) 5) Katk Belirtme Yazarn dnda makaleye katks bulunan(lar) varsa yaznn sonunda ayrca belirtilir. 6) Kaynaklar Dizini Kaynaklar dizini, yazar soyadlarn esas alan alfabetik bir srayla, aadaki kurallara gre dizilmelidir. a) Sreli yaynlar Yazar ad(lar)', tarih, makalenin bal, sreli yaynn ad (ksaltlmam ve koyu), cilt no, (say no), sayfa no.: BOZAN, Mahmut (2004). Blge Ynetimi ve Eitim Blgeleri Kavram, Mill Eitim, K 2004, S.161, ss.95-111. b) Bildiriler Yazar ad(lar)', tarih, bildirinin bal, sempozyumun veya kongrenin ad, editr(ler), basmevi, cilt no, dzenlendii yerin ad, sayfa no.: ZEK, N., MASKAN, A. K. ve GNEN, S. (1998). Fizik renimi le lgili Motivasyonel Faktrler Konusunda Bir alma, III. Fen Bilimleri Sempozyumu, Karadeniz Teknik niversitesi, Fatih Eitim Fakltesi, Trabzon. c) Kitaplar Yazar ad(lar)', tarih, kitabn ad (ilk harfleri byk), yaynevi, basld ehrin ad: ZBALCI, Mustafa (1997). Mehmet Rauf'un Romanlarnda ahslar Kadrosu, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul.
312
d) Raporlar ve tezler Yazar ad(lar)', tarih, raporun veya tezin bal, kurulu veya niversitenin ad, (yaymlanp-yaymlanmad, raporun veya tezin tr), ehir ad: YILDIZ, Alpay Doan (1999). Selim leri'nin Romanlar zerine Okur Merkezli' Bir Yaklam, Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Samsun. e) nternetten alnan bilgiler nternet adresi, yaznn ve yazarnn ad, internette yaymlanma tarihi. http://www.yayim.meb.gov.tr, Blge Ynetimi ve Eitim Blgeleri Kavram, Mahmut BOZAN, 1 ubat 2004. f) Kiisel grmeler Grlen kii veya kiilerin ad, tarih, gren kii(ler), grmenin yapld ehrin ad. TARAKI, Cell (2004). 17 Mays, aban Salk, D. Ali Tkel, ahin Kktrk, Fikret Uslucan, A. Cneyt Iss, Ankara. g) Bunlarn dndaki alntlar iin APA standartlarna uyulmaldr. Yazlarn Gnderilmesi ve Telif cretleri Mill Eitim dergisinde yaymlanmas istenen yazlar, biri orijinal dier ikisi yazar isimleri ve adresleri kapatlmak zere nsha olarak yaznn CDsi ile Yaymlar Dairesi Bakanlna hitaben yazlm dileke eliinde dergi adresine gnderilir. Yayma kabul edilen yazlarn son dzeltmeleri yaplm bilgisayar CDsi ile ekillerin orijinalleri en ge bir ay iinde dergi adresine ulatrlr. Yaymlanan yazlarn hakemlerine, inceleme creti, yaym tarihinden itibaren iki ay ierisinde mevcut telif haklar ynetmelii hkmleri erevesinde denir.
313
PUBLICATION PRINCIPLES OF THE JOURNAL OF NATIONAL EDUCATION The Journal of National Education, a refereed scientific journal, is published quarterly by The Ministry of National Education. The journal aims to follow developments about education, art and culture. In order to constitute a common feeling of consciousness and responsibility it intends to put forwards issues and to investigate them. It also performs the communication function by presenting field study results to qualified persons. The Journal is published quarterly in February, May, August and November as winter, spring, summer and fall issues. At the end of each year an annual index is issued. The Journal is sent to certain libraries, international publication indexing institutions and subscribers within a month after publication. Objective To put forward and discuss issues on instruction, education and social sciences such as knowledge, applications, problems and suggestions with a scientific, academic and theoretical sense. Subject and Content The articles about education and social sciences will be published in the journal. The following criteria will be taken into consideration: articles must be based on research, provide a new contribution, put forward issues about application and examine new and different developments. In order an article to be published in the Journal of National Education, it must not be published before or accepted for publication elsewhere. If presented in a scientific meeting such as symposium or congress, the name, place and date of the scientific meeting must be stated. If supported by a research institution, the name of the sponsor, date, issue and number of the project must be added. Review Articles are reviewed by the Editorial Board and the Pre-evaluation Committee of the journal. The submitted articles are first evaluated by the Pre-evaluation Committee whether the articles meet aim, subject, presentation style, writing rules and publication principles. Selected articles are presented to the Editorial Board for scientific evaluation after which they are sent to two qualified referees. Referee reports are kept secret and saved for five years. If one of the reports is positive and the other is negative, then the article is sent to a third referee. Authors should take into consideration the corrections and suggestions by the referees and the Editorial Board. If there is a disagreement by the author, he/she has a right to explain it with justifications. Only one copy of the unaccepted articles is sent back to the author if desired. The Editorial Board has the right to make minor corrections, which do not change the whole meaning.
314
Authors accept the responsibility of the content of articles. Printed issue is published on the Internet at http://www.yayim.meb.gov.tr Copy right is allowed if referenced. Language Papers must be submitted in Turkish. However, papers in English can be published provided that they do not exceed one-third of the whole article. Both Turkish and English abstracts of the article are required. The writing guidelines by the Turkish Language Institution must be followed in articles. WRITING RULES AND ARTICLE STRUCTURE The following rules must be taken into consideration: 1- There should be an article title, 2- Author names and addresses should be indicated, 3- Turkish and English abstracts (with keywords) should be provided, 4- The article must start with an introduction indicating the aim, content and methodology; it must provide data, observations, comments and discussions etc. in subsections; it must end with results and suggestions. 5- Contributions, if there are, must be acknowledged, 6- References must be added at the end. 1) Title The article title must be relevant not exceeding twelve words in bold characters. 2) Author name(s) and addresses Both first and last names must be capital case letters in bold; addresses must be lower case and normal italic letters. 3) Abstract Abstracts should not exceed one hundred and fifty words projecting the aim and the result of the work as relevant and short as possible. The abstract title and the text should be written in different characters. References, figures and tables should not be included in the abstract. Key words between three and eight words should be added. 4) Article Main text should be written in Times News Roman in 12-point font on A4 size paper with 1.5 line-spaced. The pages should be numbered with 3 cm space from each side. Texts should not exceed six thousand words or thirty pages.
315
Main titles: abstract, main text sections, acknowledgement, reference and appendices. They should be written in lower cases letters as bold. Minor titles: should be written bold and smaller than the main title; first letters should be in capital case; paragraphs after the title must be tabbed. Subtitles: should be written bold; first letters should be in capital case; titles must be followed by columns and the text should follow it immediately. Figures: In order to avoid printing difficulties figures should be drawn/printed out in black on drawing or white papers. Each figure should be given on a separate page. They should be numbered starting from 1 and captioned underneath. Tables: Should be numbered starting from 1 and captioned above. Figure and table captions should be short and relevant beginning with capital case letters. Footnotes or abbreviations should be provided under figures and tables. Images: Should be printed on bright, high contrast photographic paper. The same rules for figures are applied. Figures, tables and images should not exceed ten pages. Those who have technical capacities may put their figures, tables and images on the main text provided that they meet the above requirements. Otherwise, enough space should be left within the text for figures, tables and images indicating their numbers. Citing: Should only be in the following forms. Footnotes should not be used for citing. a) For single author, last name should be followed by publication date and page number in parenthesis: (Kksoy, 1998, 25) For multiple references, semi-column should be used between author names: (Bilgegil, 1970, 75; Kaplan, 1974, 20; Akta, 1990, 12) b) For multiple authors, first author name should be followed by et al., but all the names should be indicated in references. (pekten et al., 1975, 32) c) If citing from an unavailable reference, the original and the citing references should be indicated as follows: (From Kprl, 1911, 75 by elik, 1998, 25) d) Personal conversations should be cited in the text by indicating last name and date and should also be referenced. (Tarak, 2004) 5) Contributions Any other contributor(s) should be mentioned at the end.
316
6) References References should be cited in text by giving the last names of the author(s) in the following format. a) Periodicals Author name(s), date, title, periodical name (full name in bold), volume (issue), page number(s): BOZAN, Mahmut (2004). Blge Ynetimi ve Eitim Blgeleri Kavram, Mill Eitim, Winter, 2004, Vol.161, pp.95-111. b) Presentations Author name(s), date, title, symposium or congress name, editor name(s), publisher, volume, place, page number(s): ZEK, N., MASKAN, A. K. ve GNEN, S. (1998). Fizik renimi le lgili Motivasyonel Faktrler Konusunda Bir alma, III. Fen Bilimleri Sempozyumu, Karadeniz Teknik niversitesi, Fatih Eitim Fakltesi, Trabzon. c) Books Author name(s), date, book title (first letters in capital case), publisher, place of publisher: ZBALCI, Mustafa (1997). Mehmet Raufun Romanlarnda ahslar Kadrosu, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul. d) Reports and theses: Author name(s), date, report or thesis title, institution name or university, (if published or unpublished and type of the material), place: YILDIZ, Alpay Doan (1999). Selim lerinin Romanlar zerine Okur Merkezli Bir Yaklam, Ondokuz Mays University Social Sciences Institute, (Unpublished Master Thesis), Samsun. e) Internet references Internet address, text name and author name(s), publication date on the Internet. http://www.yayim.meb.gov.tr, Blge Ynetimi ve Eitim Blgeleri Kavram, Mahmut BOZAN, 1 February 2004. f) Personal conversations Interviewee name(s), date, interviewer, place. TARAKI, Cell (2004). 17 May, aban Salk, D. Ali Tkel, ahin Kktrk, Fikret Uslucan, A. Cneyt Iss, Ankara.
317
g) The remaining citing should meet the APA criteria Article Submission and Copyright Fees Three printed copies of articles and the computer CD should be submitted to the journal address. One should be the original copy while the other two copies should not include the author names and addresses. Accepted papers should be submitted after corrections on CD with original figures. Also, author bank account information should be sent to the journal address within a month. Copyright fees to the author(s) and reviewing fees to the referees are paid within two months after the publication of the article in accordance with the current copyright rules.
318

190

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

190

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

National Education

2011 yl/year 40 say/number 190

Eitim ve Sosyal Bilimler Dergisi/Journal of Education and Social Sciences

Hakem Kurulu/Advisory Board

Bu Saynn Hakemleri/Guest Advisory Board

Mill Eitim dergisi TBTAK ULAKBM Trke veri tabannda yaymlanmaktadr.

indekiler / Table of Contents

Impact Of Problem Based Learning Method On Candidate Social Studies Teachers

Turkish Course Teachers Perception On Measurement And Evaluation

The Role Of Culture In Foreign Language Learning Environment

An Evaluation Of The 6th Grade Mathematics Textbooks From Teachers Perspectives

ARMON DERSNE LKN TUTUM LENN GELTRLMES

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u

u Deniz Beste evik

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

u Deniz Beste evik

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u

u Deniz Beste evik

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u

u Deniz Beste evik

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

u Deniz Beste evik

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u

EK I. Armoni Dersine likin Tutum leinin lk Halinde Yer Alan Maddeler

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

u Deniz Beste evik

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Armoni Dersine likin Tutum leinin Gelitirilmesi u

DEVELOPMENT OF AN ATTITUDE SCALE FOR HARMONY CLASSES

MZKSEL ALGI VE BLGLENME ZERNE BR DEERLENDRME*

Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u

Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u

2,80 2,20 3,10 3,40 2,80 2,86

F: Hesap, N: Kii (denek) Says, (P): Anlamllk

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u

3,70 2,00 3,70 4,00 4,10 3,50

F: Hesap, N: Kii (denek) Says, (P): Anlamllk

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u

2,40 2,20 2,20 2,20 3,00 2,40

F: Hesap, N: Kii (denek) Says, (P): Anlamllk

2,50 2,00 2,50 3,00 3,90 2,78

Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u

Mill Eitim u Say 190 u Bahar/2011

Mziksel Alg ve Bilgilenme zerine Bir Deerlendirme u

AN EVALUATION ON MUSICAL PERCEPTION AND LEARNING*