www.kpssmod.

com

c o m
o d .
s s m
k p
üler Yayın
od

TARİH
cılı
M

k
 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 www.kpssmod.com

c o m
o d .
s s m
p
k1
od
üler Yayın
TÜRK KÜLTÜR ve
MEDENİYETİ
cılı
M

İslam Öncesi Türk Kültür ve Medeniyeti

Türk İslam Devletleri

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Devletleri

Türkiye Selçuklu Devleti

Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet

 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 www.kpssmod.com
düler Yayıncı
Mo

Bölüm
mbd

lık
TÜRK KÜLTÜR VE MEDENİYETİ KPSS 2010
M
1
od l

ık
üler Yayıncı

m
KONULAR YAKLAŞIK SORU SAYISI

o
İslamiyet Öncesi İlk Türk Devletleri 1

.c
İlk Türk –İslam Devletleri ve Anadolu’da Kurulan İlk Türk Devletleri 1

d
Türkiye Selçuklu Devleti 1

o
Osmanlı Devleti 3
Toplam 6

s m
I-İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜR leri yerlerin kültürlerini etkilediler ve o kültürlerden

s
etkilenince de Türk toplulukları arasında farklı kül-
VE MEDENİYETİ

p
türel özellikler ortaya cıktı.
TÜRK ADININ ANLAMI:

k
Özellikle
Avrupa’ya yapılan göçler sonu-
Uygur metinlerine göre; Güç, kuvvet veya cunda Anayurtla irtibatın kopmasıyla birçok Türk
güçlü, kuvvetli topluluğu yerli kavimlerin arasında azınlık duru-
Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügati’t - Türk muna düşerek milli benliklerini kaybetmiştir.
adlı eserinde; olgunluk cağı Göçler sonucunda dünyanın birçok bölge-
Çin kaynaklarında; miğfer (başlık) sinde birçok Türk devletinin ortaya çıkması Türk ta-
rihinin araştırılmasını, incelenmesini zorlaştırmıştır.
Ziya Gökalp’e göre; töresine bağlı, kanun
nizam sahibi anlamına gelmektedir.
Ayrıca türemekten; türeyen, çoğalan anla- İSKİTLER (SAK AL AR):
mına geldiğini savunanlar da vardır. Tarihte bilinen ilk Türk toplumudur.
Karadeniz’in kuzeyinde yaşadılar.
TARİHTE TÜRK GÖÇLERİ Göçebedirler.

Sebepleri Atı
evcilleştiren, üzengi, dizgin ve eyerden
Orta Asya’da İklimin değişmesi oluşan koşum takımlarını ilk kullanan Türk toplu-
mudur.
Nüfusun artması
Alper Tunga (Şu) Destanı onlara aittir.
Salgın hastalıklar
 Boylar arasındaki mücadele
ASYA HUN İMPARATORLUĞU:
Çin ve daha sonraki dönemde Moğol baskısı
Bilinen ilk Türk devletidir.
Yeni yurt arayışı
Orta Asya’da kurulmuştur.
 Bağımsızlık düşüncesi
Merkezleri Ötüken’dir
İlk kez büyük ölçüde Türkleri bir bayrak al-
Sonuçları
tında toplayarak Türk siyasi birliğini sağladılar
Değişik bölgelere göç eden Türkler gittik-
KONU ANLATIMLI
17
 TARİH www.kpssmod.com
Göçebedirler Türk kültürünün oluşumuna katkıda bulundular.
 Onlu ordu teşkilatını kurdular. Kendilerine özgü Göktürk (Orhun) alfabe-
sini kullandılar.
Oğuz Kağan destanı onlara aittir.

m
Yukarıdakiözelliklerin, Göktürklere ulus
Esik kurganındaki Altın Elbiseli Adam ve
devlet niteliği kazandırdığı söylenebilir.

o
Pazırık kurganındaki dünyanın en eski halısı Hun-

c
lara aittir. Orta
Asya’da kurulan ilk Türk Devletleri

.
içinde ilk defa Doğu Roma (Bizans ) İmparatorlu-
İpek yolu ticaretinin kontrolünü ele geçire-

d
ğuyla diplomatik ilişkileri başlattı.
rek güçlü bir ekonomik yapıya kavuştular.

o
Göçebedirler
Hunların Altay bölgesinde açtıkları Tötö

m
Kanalı tarım yaptıklarının bir kanıtıdır. Merkezleri Ötüken’dir

s
Ergenekon Destanı onlara aittir.

s
BATI (AVRUPA) HUN DEVLETİ En son araştırmalar Göktürklerin madeni

p
paralar kullandıklarını ortaya koymuştur.
375 Kavimler Göçünü başlamasında etkili

k
oldular.  Orhun Yazıtları (Göktürk Kitabeleri) onlar-
dan kalmadır.
Kavimler göçüyle;
Roma imparatorluğu 395’ te doğu ve batı
olmak üzere ikiye ayrıldı. UYGURLAR
 Doğu Roma 476 da yıkıldı.  İlk defa yerleşik hayatı benimseyen Türk-
lerdir.
Feodalite (derebeylik) düzeni ortaya cıktı.
Yerleşik hayatı benimsemelerinde;
Skolâstik
düşünçe (Orta Çağ düşüncesi)
Avrupa’ya egemen oldu. Çin ile kurdukları dostane ilişkiler
Kavimlerin karışmasıyla günümüz Avrupa Manihaizm dinini benimsemeleri
Uluslarının temelleri atıldı.
Çin ile ipek yolu üzerindeki ticari faaliyet-
Avrupa’ya göç eden Hunlar Avrupa Hun leri etkili olmuştur.
Devletini kurdular.
Maniheizmin et yemeyi yasaklamasıyla ta-
Türk kültürünü Avrupa’ya taşıyan ve Av- rıma; tapınaklı bir din oluşuyla mimariye; insan öl-
rupa’da ilk Türk devletini kuran Hunlardır. dürmeyi yasaklamasıyla askerlik dışındaki meslek
ve sanatlara yönelmeleri şehir (yerleşik) hayatını
benimsemelerini sağlamıştır.
GÖKTÜRKLER
Uygurlar Çin kültüründen etkilenerek hayat
Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. tarzlarını değiştirdikleri halde Çinlileşmediler.
Türk adını kullanmalarıyla Türk tarihinde  Milli
benliklerini korumalarını sağlayan en
Türk milliyetçiliğinin temelini attılar. önemli unsur dillerini terk etmemeleridir. Bu
 İkinci kez Orta Asya’da Türk siyasi birliğini amaçla Maniheizme ait dini metinleri Türkçeye çe-
sağladılar. virdiler.

 Hunlardan farklı olarak egemenlikleri al- “ Üç Balık -Beş Balık” adıyla şehirler kur-
tına aldıkları boylara ortak bir kimlik kazandırarak dular.

KONU ANLATIMLI
18
 TARİH www.kpssmod.com
Soğdlardan aldıkları Uygur alfabesini kul- K ARLUKLAR
landılar.
Müslümanlığı benimseyen ilk Türk toplu-
 İlk hareketli matbaayı icat ettiler. luğudur.

m
Kâğıt imalatını ve kitap basmayı biliyor-
lardı.

o
AVARLAR (JUAN JUANLAR)

c
Türk
tarihinde kâğıt üzerine yazılı Türkçe
Asya ve Avrupa da devlet kurdular.

.
en eski belgeler, Uygurlardan kalma ticaret sözleş-

d
meleridir. Bu durum hem ticaretin geliştiğinin hem Avrupa’ya göç ederken önlerine çıkan Slav
(Rusların ataları) toplumlarının kültürlerinin geliş-

o
de yazılı hukuka sahip olduklarının göstergesidir.
mesine katkıda bulundular.
 “Kamdu”denilen mühürlü bez parçalarını

m
alışverişlerinde çek- senet yerine kullandılar. İlk defa İstanbul’u kuşattılar.

s
Merkezleri Karabalasagun’dur

s
BULGARLAR

p
Karabalasagun yazıtları,

k
Türeyiş ve göç destanı onlara aittir. Avrupa’ya göç ettiler
İtil(Volga) ve Tuna (Kama) Bulgarları
olmak üzere ikiye ayrıldılar
KIRGIZLAR
Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı benimseye-
Yenisey Yazıtları ve Manas Destanı Kırgız-
rek günümüzdeki Bulgaristan devletini oluşturdular
lara aittir.
İtil Bulgarları Müslüman Tüccarlardan öğ-
XIX. yy.da Rusların egemenliğine giren Kır-
rendikleri islamiyeti benimsedi.
gızlar; 1991’de Sovyet Rusya’nın dağılmasıyla ba-
ğımsızlıklarına kavuştular. İtil
Bulgarları bazı tarihçiler tarafından ilk
müslüman Türk devleti sayılmaktadır.
İslamiyeti kabul etmeleri milli kimliklerini
TÜRGEŞLER:
korumalarını sağlamıştır.
Yerleşik hayatı benimsediler.
Ortası delik madeni para kullandılar.
MACARLAR
Emeviler
döneminde müslüman Arap or-
IX. yy. da bugünkü Macaristan’a yerleşe-
dularına karşı mücadele ederek Orta Asya’nın
rek Hıristiyanlığı benimseyip milli benliklerini kay-
Arap kültüründen etkilenmesini geciktirdiler.
bettiler.

HAZARLAR:
KIPÇAKL AR (KUMANLAR)
Museviliği benimseyen ilk ve tek Türk dev-
Avrupa’ya göç ettiler.
letidir.
Bir kısmı Hıristiyanlığı kabul ederek asimile
Günümüzdeki Hazar Denizi’nin adı onlar-
olurken bir kısmı karadenizin kuzeyinde kurulan ve
dan gelmektedir.
bir Moğol devleti olan Altın orda Devletinin Türk-
Hz. Osman döneminde Müslüman Arap- leşmesine katkıda bulundular.
lara karşı başarılı savaşlar yaparak islamiyetin Orta
Mısırda kurulan bir müslüman Türk devleti
Asya’da yayılmasını geciktirdiler.
KONU ANLATIMLI
19
 TARİH www.kpssmod.com
olan Memluklar Kıpçak kökenli Türkler tarafından KİMEKLER (YİMEKLER)
kurulmuştur.
Altay ve Ural dağları çevresinde yaşadılar.

m
PEÇENEKLER
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE

o
Avrupa’ya göç ettiler.
DEVLET YÖNETİMİ

c
Bizans ordusunda paralı asker olarak yer

.
Devlete İl = El denilirdi.
aldılar.

d
Devletioluşturan unsurlar: Halk + Toprak
1071 Malazgirt savaşında Bizans ordusun-

o
+ Bağımsızlık (Oksızlık) + Siyasi teşkilattır.
dan Uzlarla birlikte ayrılıp Selçuklu tarafına geçerek
Millete Budun = Bodun denilirdi.

m
savaşı Selçukluların kazanmasında etkili oldular.

s
Oguş: Aile, Urug: Sülale, Boy (Bod) : Sü-

s
laleler topluğudur.
OĞUZL AR

p
Boyların bir araya gelmesiyle bodun (Mil-
Avrupa’ya göç edenlere Uz denilir.

k
let) oluşur.
Günümüzde Romanya’nın Dobruca mevki-
Herboyun başında bulunan beyler kağan
inde yaşayan Gagavuz Türkleri Uzların torunlarıdır.
adına boyları idare ederdi.
X.yy.dan itibaren islamiyeti benimsemeye
 Bu
yüzden ilk Türk devletlerinin bir boylar
başladılar.
federasyonu olduğu söylenebilir.
İslamiyeti benimsemeleri yerleşik hayata
Kut devlet yönetme (egemen - hükümdar
geçmelerinde etkili olmuştur.
olma) yetkisidir. Göktanrı tarafından kağana veril-
XI. yy.da Büyük Selçuklu devletini kurarak diğine inanılır. Kut, inanca göre babadan oğla geç-
Anadolu’nun fethini başlattılar. tiğinden, hükümdarlık da babadan oğla geçerdi.
Osmanlı Devleti de Oğuzlar tarafından ku- Kut inancı Türk-İslam devletlerinde de
rulmuştur. devam etmiştir.
Günümüzde Anadolu, Balkanlar, İran, Hangi oğlun hükümdar olacağı belli olma-
Irak, Azerbaycan ve Türkmenistan’da yaşayan dığından veraset sistemi yoktur.
Türkler büyük ölçüde Oğuz boylarına mensuptur.
 Bu durumun olumlu sonucu; doğal olarak
güçlü ve yetenekli olanın hükümdar olmasıyla
BAŞKURTLAR (BAŞKIRTLAR) Türk tarihinde birbirinden kudretli hükümdarların
ortaya çıkmasıdır.
Ural dağları çevresinde yaşadılar.
 Bu durumun olumsuz sonucu; taht kavga-
XIII. yy.da islamiyeti kabul ettiler.
ları ile devletin zayıflamasıdır,
Günümüzde Rusya Federasyonu içinde
yer almaktadırlar. Ülke doğu - batı ya da sağ-sol diye iki bö-
lüme ayrılarak yönetilirdi.
Kağan doğuda veya sağda otururdu. Ül-
SABİRLER
kenin batısını veya solunu kağan adına Yabgu un-
Avrupa’ya göç ettiler vanıyla hanedana mensup erkek (kağanın oğlu –
Günümüzdeki Sibirya adı onlardan gel- kardeşi –amcası – yeğeni ) yönetirdi.
mektedir.

KONU ANLATIMLI
20
 TARİH www.kpssmod.com
İkili teşkilat denilen bu uygulamadaki amaç ülkenin çeşitli bölümlerinde yönetici olarak görev-
geniş sınırlara sahip olan ülkenin yönetimini ko- lendirilirdi.
laylaştırmaktır.
Devletin önemi işlerinin görüldüğü kağan
Yabgu
iç işlerinde serbest dış işlerinde ise başkanlığında, boy beylerinin katılımıyla oluşan

m
kağana tabiiydi. meclise Kurultay = Toy = Kengeş meclisi denilirdi.

o
Kağan’ın danışma meclisi niteliğinde olan

.c
2008 KPSS SORUSU bu meclis zaman zaman kağanın isteklerini de red-
dederek yetkilerini de sınırlandırmıştır.

d
İlk Türk devletlerinde yabgu iç işlerinde ser-

o
best, dış işlerinde doğudaki hakana bağlıydı. Toy zaman zaman kağan seçiminde dahi
Bu durumun aşağıdakilerden hangisine kanıt etkili olmuştur.

m
olduğu savunulabilir?
Toy meclisinin varlığı Türklerde meşruti-

s
A) Hakanın iç işlerine, dış işlerinden daha az yete benzer bir yönetim anlayışının olduğunun

s
önem verdiğine göstergesidir.

p
B) Komşu devletlerin güçlü olduğuna
C) Ülkenin federal bir yapıya sahip olduğuna

k
D) Hakandan sonra tahta çıkma hakkının yab- 2009 KPSS SORUSU
guya ait olduğuna
E) Türklerin Gök-Tanrı inancının dışındaki Göktürk Devleti’nde, Bilge Kağan’ın Budist ta-
inançlara da açık olduğuna pınağı yaptırma isteğine Vezir Tonyukuk, Bu-
dizm’i benimsemenin Türklerin mücadeleci
ruhunu kaybetmelerine neden olacağı düşün-
cesiyle karşı çıkmıştır.
Yalnız bu bilgiyle,
Ülke hükümdar ailesinin ortak malı sayı-
I. toplumun dinî arayış içerisinde olduğu,
lırdı. II. kağanın kararlarının sorgulanabildiği,
İlk
Türk devletlerinin boylar halinde örgüt- III. din değiştirmenin yaşam biçimini etkilediği
durumlarından hangilerine ulaşılabilir?
lenmesinin, ikili de vlet teşkilatı yapılanmasının,
taht kavgalarının, ülkenin hanedanın ortak malı sa- A) Yalnız I
yılmasının merkezi otoriteyi zayıflattığı ve devletle- B) Yalnız II
rin kısa sürede yıkılmasında e tkili olduğu C) I ve II
savunulabilir. D) II ve III
E) I, II ve III
Hükümdarlar; Kağan, Han, Hakan gibi
unvanlar kullanırdı.
Kağanın eşi Hatun da yönetimde söz sahi-
biydi. Toya katılma hakkına sahip olanlara Toy-
gun denilirdi.
Kağan
bir emir yayımladığında kağan ve
Toy kağanın yokluğunda Aygucı (Başba-
hatun buyurdu ki diye başlardı.
kan) başkanlığında toplanırdı.
Hatun çoğu zaman kurultaya katılır, elçileri
Hükümete ayukı denilirdi. Hükümetin ba-
kabul edebilir, gerektiğinde hakanın vekili olarak
şında Aygucı bulunurdu.
devlet başkanlığı yapabilirdi.
Günümüzdeki bakanların görevlerini üstle-
İlk
Türk devletlerinde kağanın Tigin deni- nenlere Buyruk, denilirdi.
len oğulları devlet ve askerlik işlerinde deneyim ka-
Devletin yazışmalarını sağlayan görevliler
zanmalarını sağlamak amacıyla şad unvanıyla
Bitikçi ve Tamgacı’dır
KONU ANLATIMLI
21
 TARİH www.kpssmod.com
Tudun: vali, Ağıcı: hazine görevlisi, Tarkan Yerleşik
yaşamın gereği olarak birçok za-
ve Apa: saray görevlileridir. naat benimsenmiştir.
Töre, yazısız hukuk kurallarıdır. İlkTürk devletlerinde kas gücüne dayalı iş-
lerin hayvanlara yaptırılması köleliğin; toprakların

m
Günümüz anayasası gibi toplum ve devlet
mülkiyetinin devlete ait olması asiller sınıfının; din
düzenini sağlayan kurallardır

o
adamlarının yönetimde yetkili olmaması ayrıcalıklı

c
Herkes, töreye uymak zorundadır. bir ruhban sınıfının oluşumunu engellemiştir.

.
Zamanın ihtiyaçlarına göre töre hükümleri

d
değişir. Ancak; adalet, iyilik, eşitlik, insanlık gibi de-

o
Göçebeliğin özellikleri
ğişmeyen ilkeleri vardı.
Hayvancılık

m
Günümüz hâkiminin karşılığı olan Yargucu

s
nun varlığı ilk Türk Devletlerinde bir adliye (Köni- Dokumacılık

s
lik) teşkilatının var olduğunun kanıtıdır. Çadır hayatı.

p
Taştan – Kemikten – Ağaçtan eşyalar

k
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE TOPLUMSAL
Yazısız hukuk kuralları
VE EKONOMİK YAPI
Taşınabilir sanat eserler
Göçebe hayat tarzı yaylak ve kışlak ara-
 Ottan – sazdan evler
sında hayvanları otlatmaya dayanır.

Kesinlikleyersiz yurtsuz bir yaşama biçimi

değildir. Zira Hunlardan beri Türklerde bir vatan Yerleşik hayatın özellikleri
düşüncesi vardır.
Tarım faaliyetleri
Göçebehayat tarzına sahip Türklerde eko- Saray, tapınak mimari
nomik hayat büyük ölçüde hayvancılığa dayanı-
Yazılı Hukuk kuralları
yordu.
Taşınamaz sanat eserleri
Hunlar, Göktürkler, Uygurlar yetiştirdikleri
hayvanları Çin ipeğiyle değiştirmek yoluyla ticaret Duvar Süslemeciliği
yaptılar Topraktan (kilden) yapılmış çanak - çömlek
Seferlerdeele geçirilen yerlerden elde edi- Kerpiçten evler
len ganimetlerde ekonomide önemli bir yer tutu-
yordu. 2007 KPSS SORUSU
Orta Asya Türk Devletlerinde Çin ile mü- İslamiyetten önce Türklerin
cadelenin altında yatan en önemli ekonomik sebep I- tarımda sulama kanalları yapma,
İpek Yolu Ticaretine sahip olmaktı. II- halı–kilim dokumacılığı yapma,
III- silah, at koşum takımları, süs eşyası imal
İpek Yolu ticaretinin kontrolünün Çin hâ- etme
kimiyetine geçtiği dönemlerde Orta Asya Türk dev- uğraşlarından hangileri yerleşik hayata geçtik-
letleri ekonomik olarak zayıflamış ve yıkılma lerinin kesin bir kanıtıdır?
sürecine girmiştir.
A)Yalnız I B) Yalnız II
Uygurlar döneminde yerleşik hayata geçil- C) Yalnız III D) I ve II
E) II ve III
mesiyle tarım ekonomide önemli hale gelmiştir.

KONU ANLATIMLI
22
 TARİH www.kpssmod.com
SANAT Kurgan:Mezar, Yuğ: Cenaze Töreni, Bal-
bal: Mezar Taşı, Uçmağ: Cennet, Tamu: Cehen-
Bu dönemde, sanat eserlerinde insan, bitki,
nemdir.
hayvan figürleri, geometrik şekiller kullanılmıştır.
Ölülerin
eşyaları ve silahları ile birlikte gö-

m
Türkler, ahşap işçiliğinde, madencilikte, ku-
mülmesi ahiret inancının olduğunun göstergesidir.
yumculukta, dokumacılıkta ileri bir düzeye sahip-

o
tirler.

.c
Keçe kumaş örtülerde at, koyun, keçi gibi YAZI – DİL – EDEBİYAT

d
hayvan figürleri gösteren motifler yer alır. Bu tür
Türkler tarih boyunca çeşitli alfabeler kul-

o
süslemeye hayvan üslubu denmiştir.
lanmıştır
Resim sanatı Uygurlar döneminde geliş-

m
Bunlardan Göktürk (Orhun) alfabesi Türk-
miştir. Uygur ressamlarına Bedizci denilirdi.
lere aittir.

s
Uygurlar döneminden kalma saray du-

s
Türklerinyaygın olarak kullandıkları diğer
varlarının kalıntılarında fresk (duvar resimleri) ör-

p
alfabeler; Uygur, Soğd, Arap, Kiril ve Latin alfabe-
neklerine rastlanmıştır.
sidir.

k
Uygurlar kitaplarını minyatürlerle süsleye-
Orhun alfabesi 38 harften oluşur. X.yy.
rek canlı ve parlak renkleri kullandılar.
kadar Kırgızlar, Hazarlar, Bulgarlar, Peçenekler
Hayvan biçimli heykeller ile mezarlara ko- küçük değişikliklerle kullanmıştır.
nulan kabaca taştan yontulmuş balbal denilen hey-
keller dikilmiştir.
İslamiyettenönce Türklerde görülen resim 2006 KPSS SORUSU
ve heykel islamiyetin kabulünden sonra gelişme- Aşağıdaki alfabelerden hangisi Türklere özgü-
miştir. Ancak minyatür he m İslamiye t öncesinde dür?
hem de sonrasında varlığını sürdürmüştür.
A)Soğd B) Kiril
Kopuz, çifte kaval, köpürge önemli müzik C) Orhon D) Latin
aletleridir. E) Sanskrit

DİN
Uygurların, Soğdlardan aldıkları Uygur al-
Türklerin bilinen en eski dinleri Göktanrı,
fabesi 18 harften oluşur
Şamanizm’dir,,
Türkçenin ilk örnekleri sözlü edebiyat
Farklıcoğrafyalara göç etmelerinden ötürü
ürünleridir.
İslamiyetten önce Budizm, Mani dini, Hıristiyanlık,
Musevilik gibi dinleri benimsediler. Destanlar: Oğuz Kağan, Alp Er Tunga, Er-
genekon, Manas ve Göç destanıdır.
Bütün Türk Devletlerinde dini bir hoşgö-
rünün olduğu, kimsenin İnancına karışılmadığı, Manas destanı Dörtyüzbin mısradan olu-

topluma bir din özgürlüğü tanındığı söylenebilir. şur. Dünyanın en uzun destanıdır.

Göktanrı inancında; Sagular; cenazelerdeki şiirler, Koşuk; kopuz

eşliğinde söylenen aşk, doğa eserleri; Savlar ise
 K am (şaman) denilen din adamları yal-
atasözleridir.
nızca dini törenlerin yürütülmesinden sorumlu
olup devlet yönetiminde yetkili değildirler. İlk Türk devletlerinden günümüze gelen ki-
KONU ANLATIMLI
23
 TARİH www.kpssmod.com
tabeler Türklerde yazılı edebiyatın da olduğunun TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABUL ETMESİNİ
kanıtıdır. KOLAYL AŞTIRAN ETKENLER:
Orhun kitabeleri Göktürklere; Karabalas- İslamiyetle
Göktanrı dini arasındaki; Tek
gun kitabeleri Uygurlara; Yenisey yazıtlarıysa Kır- Tanrı-Cennet-Cehennem-Ahiret inancı benzerlik-

m
gızlara aittir. leri

o
 İslamiyetin Türk hayat tarzına uygun ol-

.c
ması
Orhun Yazıtlarının Önemi:

d
İslamiyetin
getirdiği ahlak anlayışının Türk
Türk tarihine ait, en eski Türkçe belgelerdir.

o
ahlakına uygun olması
Türklerde tarih yazıcılığının ve yazılı ede-
İslamyetteki cihat anlayışının, Türklerin sa-

m
biyatın ilk örneğidir.
vaşçı özellikleriyle bağdaşması

s
Konusu, I. Göktürk Devletinin kuruluşu ve
Türkler İslamiyeti benimsemekle kalmayıp;

s
yıkılışıdır.
İslamiyetin Anadolu, Balkanlar ve Hindistan’da ya-

p
II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde ya- yılmasını sağlayarak, İslam Dünyasının koruyucu-

k
zılmıştır. luğunu da üstlendiler.
Amacı, geçmişten ders alınmasını sağla-
maktır.
K ARAHANLILAR (840 – 1212)
Orta Asya’da Maveraünnehir bölgesinde
II-TÜRK İSLAM DEVLETLERİ kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.
TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABULÜ  Resmi dillerinin Türkçe olması ulus devlet
751 TAL AS SAVAŞI: özelliğine sahip olduklarının göstergesidir.

Abbasilerve Çinliler arasında meydana Türk kültürüyle İslam dinini karıştırarak

gelen bu savaşta Karluk Türkleri Abbasilerin ya-
nında yer alarak Çinlileri yenilgiye uğrattılar
Ortak bir düşmana karşı birlikte savaşan
Araplar ve Türkler arasında dostluğun gelişmesiyle
Karluklar yakından tanıma fırsatı buldukları İsla-
miyeti kitleler halinde benimsediler.
751 Talas Savaşının Türk – İslam tarihini
başlattığı söylenebilir. Böylece Türkler İslam Me-
deniyeti çevresinde yer almaya başladılar.
751 Talas Savaşı Dünya Kültür Tarihinde
kâğıt imalatının yaygınlaşmasını sağlaması yönüyle
önemlidir.
KONU ANLATIMLI
24
Türk–İslam sentezini gerçekleştirip Türk –İslam Me-
deniyetinin temellerinin atarak kendilerinden sonra
ki Türk- İslam devletlerine örnek olduklarından ta-
rihçiler tarafından ilk Müslüman Türk devleti olarak
kabul edilir.
Karahanlıların ülkeyi doğu batı olarak ikiye
ayırıp yönetmeleri, hükümdarın han unvanını kul-
lanması eski Türk devlet geleneğinin devam ettiği-
nin göstergesidir.
 İlk burslu öğrencilik sistemini uyguladılar.
İslam tarihinde planlı, programlı eğitim öğ-
retim faaliyetlerini başlattılar.
 İlk medreseler Karahanlılar tarafından ku-
rulmuştur.
Bimaristan ( Darüşşifa) adıyla hastaneler
kurdular.
 Ribat adıyla ilk kervansarayları inşa ettiler.
 TARİH www.kpssmod.com
Bu kervansaraylar ticareti geliştirme amacı taşır. larda, Eyyubilerde, Memluklarda ve Osmanlılarda
görülmektedir.
Divan-ı
Lugatit Türk: Kaşgarlı Mahmut ta-
rafından 11.yy.da yazılmıştır. Firdevs’inin Şehnamesi önemlidir.

m
İlk Türkçe – Arapça sözlüktür.

o
Türkçenin Arapçadan üstün bir dil oldu- B ÜYÜK SELÇUKLULAR (1040 – 1157) :

c
ğunu göstermek, Araplara Türkçe öğretmek ama-
Oğuzların Üçok koluna bağlı Kınık boyuna

.
cıyla yazılmıştır.
mensupturlar.

d
Bu eserde bir Türk Dünyası haritası da yer
1040 Dandakan savaşını Gaznelilere karşı

o
almaktadır.
kazanarak Horasan çevresinde kuruldular.
KutadguBilig: Yusuf Has Hacip tarafından

m
İran – Irak –Suriye – Azerbaycan – Doğu
11.yy. da yazılmıştır.

s
Anadolu Hicaz – Kafkaslar ve Hazarın doğusuna

s
Devlet yönetimi hakkında bilgi veren bir si- kadar yerleri hâkimiyetleri altına aldılar.

p
yasetnamedir.
Günümüzde İran ve Iraktaki Türk - İslam

k
Türklerin İslami dönemdeki ilk edebi üründür.
Atabetü’l
Hakayık: Edip Ahmet Yükneki,
Divanı Hikmet: Hoca Ahmet Yesevi tarafından ka-
leme alınan dini ve tasavvufi öğretiler içeren eser-
lerdir.
ArapAta; Ayşe Bibi; Balacı Hatun Türbe-
leri ve K aragan (Harekkan) Kümbeti Karahanlı-
lar’dan günümüze gelen önemli eserlerdir.
GAZNELİLER (963 – 1187)
Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulan
Müslüman Türk devletidir.
GazneliMahmut döneminde Abbasi hali-
fesini himaye ettiler.
Gazneliler
Türk İslam Tarihinde ilk defa
Sultan unvanını kullandılar.
Hindistan’da İslamiyetin yayılmasını sağ-
ladılar.
Ordu teşkilatında Gulam sistemini uygula-
dılar.
Gulam sistemi: Savaş esirlerinden seçilen
ve halktan toplanan küçük yaştaki çocukların gu-
lamhanelerde yetiştirilmesi yoluyla ordunun asker
ihtiyacını karşılama amacı taşır.
eserleri büyük ölçüde Büyük Selçuklulara aittir
Abbasi halifeliğini himaye altına aldılar.
Tuğrul Bey döneminde Abbasi halifesinin Tuğrul
Bey’e “Doğunun ve Batının Sultanı” unvanını ver-
mesi İslam dünyasında siyasi ve askeri gücün Türk-
lere geçtiğinin göstergesidir.
Abbasi halifesi bir anlamda dünyevi yetki-
lerini Selçuklu Sultanına devrettiğinden laikliğe
benzer bir yönetimin ortaya çıktığı ileri sürülebilir.
Resmi dil Farsça, eğitim dili Arapça, ko-
nuşma dili Türkçedir. Bu durum Türkçenin geliş-
mesini engellemiştir.
Bağdat’ta Nizamiye Medresesini kurdular.
(Dünya tarihinde kurulan ilk üniversitedir)
İkta sistemi: Selçuklular, fethettikleri top-
raklara ikta adı verilen bölümlere ayırıyorlardı. Bu
toprakların vergi gelirlerini görev veya hizmet kar-
şılığında devlet memurlarına ya da askerlere maaş
yerine bırakırlardı. İkta sahipleri elde ettikleri geli-
rin bir kısmıyla ihtiyaçlarının karşılar, bir kısmıyla
da devlete atlı asker beslerdi.
İkta
arazileri mülkiyeti devlete ait olduğun-
dan alınamaz satılamaz miras bırakılamazdı.
İkta sahibi köylüyü cezalandıramaz, ceza
yetkisi yalnızca kadıya aittir.

Bu sisteme benzer uygulamalar Selçuklu- Üst üste toprağını işlemeyen köylüden top-

KONU ANLATIMLI
25
 TARİH www.kpssmod.com
rak alınır veya köylü çiftbozan vergisi öderdi. Bu İmam Gazali Türbesi Büyük Selçuklulardan kalma
uygulamada amaç, üretimde devamlılığı sağla- eserlerdir.
maktır.
Büyük Selçuklular, tarımsal üretimi artır- MISIRDA KURUL AN MÜSLÜMAN

m
mak amacıyla Müslüman Hıristiyan ayrımı yap- TÜRK DEVLETLERİ

o
maksızın boş toprakların kulanım hakkını halka
Tolunoğulları,
Akşitler, Eyyubiler, Memlûk-

c
bırakmıştır

.
lar, sırasıyla Mısır’da kurulan Türk devletleridir.
Selçuklu toprak sisteminde gelirleri sultana

d
Mısırdaki
Türk İslam eserleri büyük çoğun-
ait olan araziye has; kişilere ait araziye mülk gelir-

o
lukla yukarıda belirtilen devletlere aittir.
leri eğitim, sağlık ve din kurumlarının ihtiyaçlarına
ayrılan araziye vakıf arazi denilir.

m
MEMLUKLAR (KÖLEMENLER) 1250 – 1517

s s
İkta Sisteminin Faydaları  Resmi dil Türkçedir.

p
Devletin giderleri azalır.  Mısır’a sığınan Abbasi halifeliğini himaye

k
ettiler.
Ordunun asker ihtiyacı karşılanır
Kut
anlayışı görülmez, hükümdarlık baba-
İç güvenlik sağlanır
dan oğla geçer kuralı yoktur. Gücü olan, her ko-
Vergiler kolay toplanır mutan yönetimi ele geçirerek hükümdar olabilirdi.
Tarımsal üretim artar Bu
yüzden sık sık taht kavgaları yaşanmış
hükümdar değişikliği yaşanmıştır.

Atabey
Büyük Selçuklularda hükümdar çocukları
(melikler) küçük yaşlarda deneyim kazanmalarını
sağlamak amacıyla illerde yönetici olarak görev-
lendirilirdi.
Bu küçük yaştaki çocukların yanlarında
bulunan devlet ve askerlik işlerinde yetiştirilmesin-
den sorumlu tecrübeli komutanlardır.
Merkezi otoritenin bozulmasıyla atabeyler
bulundukları yerlerdeki küçük yaştaki melikleri et-
kisiz hale getirerek atabeylik denilen devletler kur-
dular
Melikşah döneminde Ömer Hayyam baş-
kanlığında bir komisyon tarafından Celali takvimi
hazırlanmıştır.
Siyasetname: Nizamülmülk’e ait devlet yö-
netimi hakkında bilgi veren eserdir.
Rub ailer :
İranlı şair Ömer Hayyam’a ait
eser. İsfahan Medresesi, Mescid-i Cuma, Tusta ki
BAB ÜRLER (1526 – 1858)
 Hindistan’da
Timur’un torunları tarafın-
dan kurulan Müslüman Türk-İslam devletidir.
Taç Mahal onlara aittir.
TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE YÖNETİM
ÖZELLİKLERİ
Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.
Kut anlayışı gereğince hükümdarlık baba-
dan oğla geçmeye devam etmektedir.
Hükümdarlarartık Sultan – Şah – Padişah
gibi unvanlar kullanmaya başlamıştır. Hükümdar-
lık sembolleri; para bastırmak, hutbe okutmak,
Çetr (Hükümdarlık şemsiyesi), Otağ (Hükümdar-
lık çadırı) Nevbet ( Davul), Sancak:(Bayrak), Tuğ:
Mühür, Hilat ve Asa dır.

KONU ANLATIMLI
26
 TARİH www.kpssmod.com
Devlet yönetiminde, hukuk sisteminde din 2009 KPSS SORUSU
kuralları etkili olmaya başlamıştır.
Selçuklularda,
İslamiyet öncesi devlet işlerinin görüşüle- I. hükümdarın Tanrı adına insanları yönet-
rek kararlaştırıldığı toy meclisinin yerini Divan Mec- mekle görevli olması,

m
lisi almıştır. II. ülkenin, hanedan üyelerinin ortak malı sa-

o
yılması,
Divan-ı Saltanat: Hükümet işleriyle uğra- III. din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sul-

.c
şırdı. tana ait olması
durumlarından hangilerinin taht kavgalarına

d
Divan-ı Mezalim: Ağır Suçlarla ilgili dava- neden olduğu savunulabilir?

o
lara bakardı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Divan- ı
istifa: Mali işlere bakar; başında

m
D) I ve II E) II ve III
Mustevfi bulunurdu.

s
Divan-ıTuğra: İç ve dış yazışmaları yapar;

s
başında Tuğrai bulunurdu.

p
TÜRK –İSL AM SANATININ
Divan- ı Arz: Askerlik işlerini yürütür, ba- GENEL ÖZELLİKLERİ

k
şında Emir-i Arz bulunurdu.
Kökleri Orta Asya Türk Kültürüne dayan-
Divan-ı İşraf: Devletin kurumlarını denet- makla birlikte yerleştikleri yerlerin toplumsal ve kül-
ler; başında Müşrif bulunurdu. türel özelliklerinin etkisiyle gelişmiştir.
İslamiyet öncesindeki el sanatlarından olan
2008 KPSS SORUSU kilim, halı, pamuk ve ipek dokumacılığı, maden
Müslüman Türk devletlerinde devlet memur- işçiliği, kuyumculuk, deri işlemeciliği İslamiyet son-
luğu çoğunlukla babadan oğla geçer, iktidar rasında da devam etmiştir.
değişmelerinde de iktidar çoğu kez aynı ailede
Çinicilik-tezhip – hat –minyatür – müzik Türk
kalırdı.
Aşağıdakilerden hangisi bu durumun sonuçla- İslam devletlerinde görülen önemli sanatlardır.
rından biridir?
Minyatür ve tezhip özellikle kitaplarda çi-

A) Devletin iyi yönetilmesi nicilik ve hat ise mimari yapılarda süsleme sanatı
B) İşsizliğin önünün kapanması olarak kullanılmıştır.
C) Başarılı bir dış siyaset izlenmesi
D) Yeni mesleklerin önünün kapanması
E) Bürokraside egemen bir sınıfın ortaya çıkması

2009 KPSS SORUSU

Büyük
Selçuklularda hukuk şer’i ve örfi Türklerin İslamiyet’e geçmeleriyle aşağıdaki-
hukuk olmak üzere ikiye ayrılırdı. lerden hangisi kültürel hayatlarında bir sanat
kolu oluşturacak derecede önem kazanmıştır?
davalara kadı Örfi davalara ise Emir-
Şer’i
i Dad Askeri davalara Kadıasker (kadıleşker) ba- A) Hat
kardı. B) Maden işçiliği
C) Heykel
Kadılar Bağdat’ ta oturan Kadıü’l-Kudat ta- D) Oyma
rafından atanırdı. E) Dokuma

KONU ANLATIMLI
27
 TARİH www.kpssmod.com
TÜRK – İSLAM BİLGİNLERİ: SALTUKLUL AR
İbni
Türk (9.yy.): Cebirin gelişmesine kat-  Merkezi Erzurum’dur
kıda bulunmuştur. Erzurum Ulu cami, Mama Hatun Türbesi,
Farabi (10.yy.): (Muallim-i Sani: İkinci öğ- Üç Kümbetler, Kale Cami, Tepsi Minare Saltuklu-

m
retmen) Aristo ‘dan sonra onun öğretilerini İslam lara aittir.

o
dünyasında geliştiren düşünürdür. İhsaü’l-Ulum adlı  Kümbet: Gövdesi silindirik, çatısı kubbeli

.c
eserinde ilimleri dini ve pozitif bilim olmak üzere Orta Asya Türk Çadırına benzeyen anıt mezardır.
ikiye ayırmıştır. Bu yüzden Türk İslam Tarihinde po-

d
Kümbet Türklerin İslam mimarisine kazandırdıkları
zitif bilimlerin kurucusu olarak kabul edilir. bir yapıdır.

o
 B e yru n i
(11.yy.): Matematik, Astronomi,

m
Kimya, Fizik, Tarih, Coğrafya alanlarındaki çalış-
MENGÜCEKLER

s
malarıyla tanınır. Bilimin ilerlemesi için özgür dü-
Merkezi Erzincan ‘dır

s
şüncenin şart olduğunu savunur.

p
İbni Sina (11.yy): Özellikle tıp alanındaki İlk külliyeyi inşa ettiler. (Divriği Külliyesi)

k
çalışmalarıyla bilinir. “El-Kanun fı’t-Tıp” adlı kitabı, Külliye: Cami merkezli; hastane, medrese,
Avrupa ‘da 500 yıl boyunca ders kitabı olarak oku- kütüphane, aşevi gibi sosyal tesisleri de içine alan
tulmuştur. Batıda Avicenna diye tanınmıştır. yapıdır.
U luğ Be y (15.yy.): Semerkant’a kurduğu Divriği Ulu Cami onlara aittir.
rasathaneyle astronomi alanında çalışmalar yap-
mıştır. Yıldızların Fihristi adlı eseri önemlidir
ARTUKLULAR
 Al i
Kuşçu (15.yy.): Türkiye’de matematik
Mardin, Diyarbakır, Elazığ çevresinde ku-
öğretimini başlatan kişidir.
ruldular.
Ali
Şir Nevai (15.yy.): Muhakemet-ül Lu-
Hasankeyf, Mardin, Harput Artukluları
gateyn (Lügatlerin Karşılaştırılması) adlı eseriyle
olmak üzere üçe ayrıldılar.
Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu ortaya koy-
muştur. Malabadi köprüsü, Hapurman Köprüsü,
Diyarbakır surları ve Diyarbakır Ulu Cami gibi Gü-
neydoğu Anadolu’daki Türk İslam eserleri büyük
III-ANADOLU’DA KURULAN İLK
ölçüde Artuklara aittir.
TÜRK DEVLETLERİ
Artuklular dönemin de yaşayan bilim
Anadolu’da ilk Türk devletleri 1071 Ma- adamlarından El Cezeri; haberleşme, denge kurma
lazgirt Savaşı’ndan sonra kurulmaya başlamıştır. ve ayarlama bilimi olan sibernetiğin kurucusudur.
1071 Malazgirt savaşından günümüze
2006 KPSS SORUSU
kadar geçen süreye Türkiye Tarihi denilir.
Batman yakınındaki Hasankeyf’te aşağıdaki-
lerden hangisine ait eserler bulunmaktadır?
DANİŞMENTLİLER
A)Artukoğulları
Merkezi Sivas’tır. B) Germiyanoğulları
Anadolu ‘da bilinen ilk medreseyi inşa et- C) Karamanoğulları
D) Candaroğulları
tiler (Tokat - Niksar Yağı Basan Medresesi).
E) Aydınoğulları

KONU ANLATIMLI
28

ÇAK A BEYLİĞİ
 İzmir çevresinde kurulmuştur.
Bilinen ilk denizci Türk devletidir.
SÖKMENLİLER (AHLATŞAHLAR)
Merkezi Van
Ahlat mezar taşları önemli eserleridir.
 Bu devletler, Anadolu’nun fethini kolay-
laştırdılar. Türkçenin Anadolu'da yaygınlaşmasına,
m
Türk kültürünün Anadolu‘da gelişmesinde, Ana-
s
dolu'nun sosyal ve ekonomik açıdan gelişmesinde,
s
Anadolu'nun imar edilmesinde ve Anadolu'nun
p
Türkleşmesinde etkili oldular.
k
IV-TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ
(1077 -1308)
Büyük Selçukluların Anadolu’daki koludur.
Selçuklu soyundan gelen Kutalmışoğlu Sü-
leyman Şah tarafından İznik merkez olmak üzere
kurulmuştur.
Kuruluş dönemi haçlı seferleriyle uğraştık-
ların-dan uzun sürmüştür.
I.Haçlı seferi sonucunda başkentlerini
ya’ya taşımak zorunda kaldılar.
Anadolu’da kurulan ilk Türk devletlerini
büyük ölçüde egemenlikleri altına alarak, Anadolu
‘da ilk defa Türk siyasini birliğini sağladılar.
Anadolu’da ilk Türk Devletleri döneminde
feodal bir yapı hakimken, Türkiye Selçukluları ol-
dukça merkezi bir devlet yönetimine sahipti.
1176 Miryakefalon Zaferini Bizans’a karşı
kazanarak Anadolu’yu kesin olarak Türk Yurdu ha-
line getirdiler.
13. yy.da Ortaya çıkan Moğol baskısından
kaçan Türkmenlerin Anadolu’ya sığınması; Türk
nüfusu-nun artmasını ve Anadolu’nun Türkleşme-
sini sağlarken; Anadolu’da işsizliği, yoksulluğu ar-
tırmış toplumsal ve ekonomik yapının bozulmasına
yol açmıştır. Bu durumun sonucunda Türkiye Ta-
TARİH www.kpssmod.com
rihinde bilinen ilk dini nitelikli ayaklanma olan
Baba İshak İsyanı meydana gelmiştir. (1240)
Baba ishak isyanı bastırılmış ancak Türkiye
Selçuklularının zayıfladığının farkına varan İlhanlı-
m
lar (Moğollar) saldırıya geçerek 1243 Kösedağ Sa-
o
vaşında Türkiye Selçuklularını yenilgiye
c
uğratmıştır.
.
1243 Kösedağ Savaşından sonra Anadolu
d
Moğolların hâkimiyeti, altına girmiş siyasi, sosyal,
o
ekonomik yapı çökmüştür.
TÜRKİYE SELÇUKLULARINDA
DEVLET YÖNETİMİ
Genel olarak Büyük Selçuklu Devletinin
özelliklerini taşır. Büyük Selçuklu devletinden farklı
olarak hükümdarlar keyhüsrev, keykubat, keyka-
vus gibi Farsça unvanlar kullanmıştır.
Ülke handanın ortak malı sayılırdı. Melikler
yanlarına verilen atabeyleriyle illerde yönetici ola-
rak görevlendirilirdi.
Divan teşkilatı Büyük Selçuklularda olduğu
gibiydi. Ayrıca hükümdarın naiblerinden (vekille-
rinden) oluşan Niyabet-i Saltanat Divanı ve ikta-
ları dağıtan, arazi kayıtlarını tutan Pervaneci Divanı
Kon- vardı. Başkanı Pervanecidir.
TÜRKİYE SELÇUKLULARINDA SANAT
Taş, mermer, tahta oymacılığı ve kabart-
macılığı gelişmiştir.
Mimari eserlerin yapımında taş, tahta ve çi-
nileri kullandılar.
Mimari eserlerde geometrik şekiller, bitki ve
hayvan motifleri yer alır.
Türk süsleme sanatının en güzel örnekleri
olan çinicilik ve hat sanatı Selçuklularla olgunlaş-
maya başlamıştır.
Kent surlar ında ve b azı büyük yapılarda
insan kabartmaları ve heykellerin yer vermeleri yö-
nüyle mimari ve sanatta diğer Türk – İslam Devle-
rinden ayrılırlar.
KONU ANLATIMLI
29
 TARİH www.kpssmod.com
Selçuklularınsimgesi haline gelen çift başlı Beyşehir Kubadabat sarayı
kartal ve diğer hayvan figürleri yapılarda sıkça kul-
Kayseri Döner Kümbet
lanılmıştır.
Sultan hanı

m
2006 KPSS SORUSU Mar mara Bölgesi ve Balkanlardaki (Bursa,

o
Edirne, İstanbul) Türk İslam eserleri Osmanlılara;
I. Çini

c
Doğu ve Or ta Anadolu’daki Türk – İslam eserleri

.
II. Taş
büyük ölçüde Türkiye Selçuklularına: Güneydoğu
III. Ahşap

d
Anadolu Selçukluları mimari yapıların iç ve dış Anadolu Bölgesindeki eserler ise daha çok Artuk-

o
süslemelerinde yukarıdakilerden hangilerini lulara aittir.
kullanmıştır?

m
Türkiye Selçuklularında Sosyal
A) Yalnız I

s
ve Ekonomik Hayat
B) Yalnız II

s
C) Yalnız III Türkiye Selçukluları döneminde Ana-

p
D) I ve II dolu’nun Türkleşme süreci devam etti.
E) I, II ve III

k
Önceleri kırsal kesimlere yerleşen Türkler
tarım ve hayvancılıkla uğraşırken daha sonraları
TÜRKİYE SELÇUKLULARINA AİT şehirlere yerleşmeye başladılar. Birçok yerleşim
MİMARİ ESERLER: alanına Türkçe isimle verdiler.
Türkiye Selçukluları Ermeniler de dahil
Konya Ulu Camii
olmak üzere egemenlikleri altına aldıkları Müslü-
Kayseri Gevher Nesibe Hatun Darüşşifası
man olmayan toplumlara dil - din – mezhep öz-
Kayseri Gıyasiye Darüşşifası gürlüğü tanıyarak adaletli bir yönetim sağladılar.

Niğde Ulu Camii Bu dönemde Anadolu birçok mimari

eserle donatılarak bayındır hale getirildi.
Kayseri Hacı Kılıç Bey ve Huand Hatun
Külliyesi Halk Konargöçerler, Köylüler ve Şehirliler
Olmak üzere üç gruba ayrılıyordu.
Konya – Niğde - Sinop Alâeddin Cami
Şehirlerde memurlar, askerler, bilginler,
Malatya Ulu Camii
tüccarlar ile esnaf ve sanatkârlardan oluşan ahiler
Afyon Çay Medresesi bulunuyordu.
Kayseri Çifte Medrese Ahilik 13.yy.da Anadolu’da Ahi Evran ta-
Erzurum Çifte Minareli Medrese rafından loncaların bir araya getirilmesiyle oluşan
sosyo – ekonomik teşkilattır.
Sivas Gök Medresesi
Fırıncılar,bakırcılar, kunduracılar gibi aynı
Konya İnce Minareli Medrese
zanaattan olanların oluşturduğu her teşkilat bir
Kayseri Şifahiye Medresesi loncayı oluştururdu.
Sivas Buruciye Medresesi Ahilik; dini, ahlaki, ekonomik, sosyal, si-

Konya Karatay ve Sırçalı Medresesi yasi ve askeri alanlarda fayda sağlayan bir teşkilat
olma özelliği taşır.
Erzurum Yakutiye Medresesi
Kırşehir Caca Bey Medresesi

KONU ANLATIMLI
30
 TARİH www.kpssmod.com
Ahilik veya Lonca Teşkilatının Özellikleri 2008 KPSS SORUSU
Toplumun sanayi ürünü ihtiyacını karşı- Anadolu Selçuklu Devleti’nde büyük kervan-
lardı. sarayların hemen hepsi XIII. yüzyıla aittir.
Bu durumun,

m
Üretilen malların fiyatını ve kalitesini belirlerdi.
I. sanat,

o
Çıraklık, kalfalık, ustalık sürecinde mesleki II. ticaret,
III. askerlik

c
teknik eğitim öğretimi sağlardı.

.
alanlarının hangilerinde görülen gereksinimin
Zanaatkârlar arasında dayanışmayı sağ- bir sonucu olduğu savunulabilir?

d
lardı.

o
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Üretim ihtiyaç kadardı. Rekabet anlayışı D) I ve II E) II ve III

m
yoktu.

s
Türkiye Selçuklu Devletinde kendi adına

s
para bastıran ilk hükümdar I.Mesuttur. İlk altın pa- TÜRKİYE SELÇUKLULARINDA DİL

p
raysa II. Kılıcarslan tarafından bastırılmıştır. VE EDEBİYAT

k
Türkiye Selçukluları döneminde Anadolu Resmi dil olarak Arapça ve Farsçayı kul-
uluslar arası ticaret yollarının geçtiği bir ticaret mer- landılar.
kezi haline gelmiş zengin ve güçlü bir ekonomik
Eğitim dili Arapça, sanat diliyse Farsçadır.
yapıya kavuşmuştur.
genellikle Farsça yazan Mevlana
Şiirlerini
Anadolu ‘da kurulan ilk Türk devleti içinde
Celaleddin Rumi Mesnevi ve Divan-ı Kebir adlı
ticaret gelirleri en yüksek devlet, Türkiye Selçuklu-
eserleriyle meşhurdur.
larıdır.
13.yy.dayaşayan Yunus Emre şair ve dü-
şünür olarak edebiyatımızı ve düşünce dünyamızı
Türkiye Selçukluları ticareti geliştirmek için; etkilemiştir.
Yabancı tüccarlardan düşük gümrük ver- Şiirlerini sade ve akıcı bir Türkçe ile yazmıştır.
gisi aldılar. Risaletü’n-Nushiye ve Divan adlı iki eseri vardır.
Venediklilerle ticaret anlaşması imzaladılar.
Antalya, Alanya, Sinop, Samsun gibi IV – TÜRKİYE SELÇUKLU BEYLİKLERİ
liman şehirlerini fethettiler
1243 Kösedağ savaşıyla Türkiye Selçuklu-
AlâeddinKeykubat döneminde Türk tari- ları Moğol hâkimiyetine girince Anadolu’da mer-
hinin ilk deniz aşırı seferini Kırım’a düzenleyerek kezi otorite zayıfladı. Sınırların korunmasını
Suğdak Limanını ele geçirdiler. sağlamak amacıyla kurulan uç teşkilatları bağımsız
II.
Kılıçaslan döneminde ticaret yollarında hareket etmeye başlayınca Anadolu’nun birçok
kervanların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Ana- bölgesinde Türk beylikleri kuruldu.
dolu da ilk kervansarayları inşa ettiler Böylece Anadolu’da Türk siyasi birliği ve
Dünya tarihinde ilk sigorta teşkilatını kur- merkezi otorite bozuldu feodal bir yönetim ortaya
dular. cıktı.
Karamanoğulları: Merkezi Konya. Resmi
dil Türkçedir.

KONU ANLATIMLI
31
 TARİH www.kpssmod.com
2007 KPSS SORUSU Padişah mutlak yetkilere sahip olduğundan
yönetim şekli mutlak monarşidir
I. Samanoğulları
II. Karamanoğulları Osmanlı padişahı yasama – yürütme –
III. Büyük Selçuklular yargı yetkisine sahiptir.

m
Yukarıdaki devletlerden hangilerinin resmî dili
Padişahlarınhazırlattıkları kanunlar Ka-

o
Türkçeydi?
nunname-i Al-i Osman adıyla anılır.

.c
A) Yalnız I
Yayımladıkları emir (kanun) veya buyruk-
B) Yalnız II

d
C) Yalnız III lara ferman denilirdi.

o
D) I ve II Hükümdarlar gazi, sultan, han, hüdaven-
E) II ve III
digar, padişah gibi unvanlar kullanmıştır.

m
Yavuz Sultan Selim döneminde meydana

s
gelen 1517 Ridaniye Savaşıyla; Memluklara son

s
Osmanoğulları: Söğüt-Domaniç verilmiş Mısır Osmanlı hâkimiyetine geçmiş, Mem-

p
Ger miyanoğulları: Kütahya luk sarayında yaşayan Abbasi halifesi kutsal ema-

k
netlerle İstanbul’a getirilmişti. Abbasi halifesinin
Karesioğulları: Balıkesir halifeliği I.Selime devretmesiyle Osmanlı padişah-
Hamitoğulları: Isparta ları halife unvanını kullanmaya başlamıştır. Böy-
lece devlet yönetimi teokratik bir nitelik
Menteşeoğulları: Muğla
kazanmıştır.
Aydınoğulları: Aydın
2008 KPSS SORUSU
Saruhanoğulları: Manisa
I. Osmanlı
Çandaroğulları: Kastamonu II. Memluk
Canikoğuları: Samsun II. Selçuklu
Yukarıdaki devletle rin hangilerinde saltanat
 A y rı c a ;
Akkoyunlular, K arakoyunlular, makamı içinde halifelik anlayışı uygulanmıştır?
Eratna Devleti, Dulkadiroğuları ve Ramazanoğul-
ları Türkiye tarihinde etkili olan diğer Türk devlet- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
leridir.

I.Murat döneminde “ülke hanedanın ortak

V – OSMANLI DEVLETİNDE KÜLTÜR malıdır” anlayışı terk edilerek , “Ülke hükümdar ve
VE MEDENİYET oğullarının malıdır” anlayışı benimsenmiştir.
DEVLET YÖNETİMİ  Bu anlayış değişikliğinin merkezi otoriteyi
A) HÜKÜMDARLIK: PADİŞAHLIK: güçlendirdiği savunabilir.

Egemenlik hak ve yetkisi Osmanlı soyun- Fatih Sultan Mehmet döneminde hazırla-
dadır. nan Fatih Kanunnamesiyle; devletin parçalanma-
sını engelleyerek, devamını sağlamak, taht
Devletin
kurucusu ve isim babası Osman
kavgalarını engellemek amacıyla “kardeş katli” ya-
Gazi’nin soyundan gelmek padişah olmanın ön
sallaştırılmıştır.
koşuludur.
Bu yasayla; ülkenin hükümdarın malı ha-
 Bu
durum kut anlayışının devam ettiğinin
line geldiği ve merkezi otoritenin güçlendiği söyle-
göstergesidir.
nebilir.
KONU ANLATIMLI
32
 TARİH www.kpssmod.com
Sancak Usulü: Devlet ve askerlik işlerinde 2008 KPSS SORUSU
deneyim kazanmalarını sağlamak amacıyla; şeh-
Osmanlı Devleti’nde,
zadelerin küçük yaşta sancaklarda (ilde) yönetici
I. divanın sarayda değil Babıâli’de yani sadra-
olarak görevlendirilmesidir. zam kapısında toplanmaya başlaması,

m
 L al a:Şehzadelerin eğitiminden sorumlu II. şehzadelerin sancağa gönderilmesi uygula-

o
masına son verilmesi,
tecrübeli öğretmenlerdir.
III. Osmanlı ailesinin en yaşlı ve olgun üyesinin

.c
Sancak usulüyle padişah adayı olan şeh- tahta geçmesi kuralının getirilmesi
zadeler yaparak-yaşayarak yönetim işlerini öğren- durumlarından hangileri, padişahların yetişme

d
dikle-rinden bu sistemin birbirinden kudre tli biçiminde değişiklik olduğunu gösterir?

o
padişah-ların yetişmesinde etkili olduğu söylene-
A) Yalnız I
bilir. Ancak şehzadelerin bulundukları yerlerde pa-

m
B) Yalnız II
dişahmış gibi davranması merkezi otoriteyi C) Yalnız III

s
zayıflatmıştır. D) II ve III

s
E) I, II ve III
Sancaktan gelerek tahta çıkan son Osmanlı

p
padişahı III. Mehmet’tir.

k
 K a f es
Usulü: Şehzadelerin, sarayda oda-
larda eğitilmesidir. II. Selim’den itibaren büyük B) BAŞKENTİN YÖNETİMİ
şehzade sancağa gönderilirken diğerleri sarayda
Sırasıyla; Bursa, Edirne, İstanbul başkent
odalarda eğitilmeye başlamıştır. Amaç; merkezi
oldu.
otoriteyi korumaktır.
En uzun süre başkent olan şehir İstan-
 Bu sistem; halktan kopuk, devlet ve asker-
bul’dur.
lik işlerinden uzak, deneyimsiz hükümdarlar yetiş-
tirdiğinden devlet yönetiminin bozulmasına sebep Başkente; Dersaadet, Deraliye denilirdi
olmuştur. İstanbul’un düzeninden sadrazam; güven-
 Kafes usulüyle tahta çıkan ilk Osmanlı pa- liğinden yeniçeri ağası; adalet işlerinden taht ka-
dişahı I.Ahmet’tir. dısı, belediye işlerinden şehremini sorumludur.
E kb er ve Erşet Usulü: 17. yy.da I. Ah-
med’in getirdiği veraset sistemindeki yeniliktir.
C) SARAY TEŞKİL ATI
Buna göre: Hanedana mensup aklı başında olan
en yaşlı erkek hükümdar olacaktır. Böylece Türk Saray; padişah ve ailesinin yaşadığı ülkeyi
tarihinde hükümdar ölmeden önce, kimin hüküm- yönettiği yerdir.
dar olacağı belirlenmiştir. Amaç; kardeş katlini ve Osmanlı Devleti 19.yy. kadar Fatih döne-
taht kavgalarını önlemektir. Bu sistemden sonra
minde inşa edilen Topkapı sarayından yönetilmiştir.
şehzadelerin sancaklarda yetiştirilme usulüne ta-
mamen son verilerek, her şehzade kafes sistemiyle Enderun, Birun, Babüssade olmak
Saray

yetiştirilmiştir. üzere üç bölümden oluşur.

Ekber ve Erşet Usulüyle hükümdarlık ba- Enderun: Hükümdarın ve ailesinin birlikte

badan oğla geçer kuralı bozulmuştur. Hükümdar- yaşadığı, özel hayatının geçtiği; devşirme kökenli
dan sonra kardeşinin, amcasının veya yeğeninin özel hizmetkârlarının yer aldığı sarayın iç bölümü-
de hükümdar olabilme ihtimali or taya çıkmıştır. dür.

Ekber ve Erşet Usulüyle tahta çıkan ilk pa- Hıristiyan

ailelerden toplanan (devşirilen)
dişah I.Mustafa’dır. çocuklar Anadolu’da Müslüman Türk ailelerin ya-

KONU ANLATIMLI
33
 TARİH www.kpssmod.com
nına bırakılarak islamiyeti ve Türkçeyi öğrenerek 2009 KPSS SORUSU
müslümanlaştırıldı.
Orhan Bey zamanında,
Devşirmeler günümüzdeki gibi hür insanlar I. ilk Osmanlı medresesinin açılması,
değildir. Kul – köle hukukuna sahiptirler. II. Rumeli’ye geçilmesi,

m
III. yaya ve atlı düzenli bir ordunun kurulması
Daha
sonra acemi oğlanlar ocağına getiri-

o
gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin
len devşirmeler yeteneklerine göre kapıkulu ocak- bu dönemde teşkilatlanmaya başladığının bir

.c
larında veya enderunda istihdam edilirdi. göstergesi olduğu savunulabilir?

d
Devşirmeler
enderundaki odalarda eğitim A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

o
alırlardı. Enderunda yetiştirilen devşirmeler So- D) II ve III E) I, II ve III.
kullu Mehmet Paşa gibi sadrazamlığa kadar yük-

m
selebilirdi.

s
Osmanlı
Devletinde Müslüman Türklerin Fatih ‘e kadar padişah başkanlığında, Fa-

s
yerine devşirme kökenli kişilerin yönetimde görev- tih’ten itibaren sadrazam başkanlığında toplanmıştır.

p
lendirilmesinde amaç; merkezi otoriteyi korumak,
17. yy.a kadar sarayda Kubbealtı denilen

k
Osmanlı hanedanı karşısında başka bir Türk ha-
yerde. 17. yy ‘dan itibaren de sadrazam konağında
nedanının ortaya çıkmasını engellemektir.
(Bab-ı A-li’de) toplanmıştır.
1909’dakaldırılan enderun birçok devlet
adamı yetiştiren bir saray okulu olma özelliğine sa-
hiptir. DİVAN-I HÜMAYUN ÜYELERİ

Harem dairesi de enderunda yer alırdı Divanda yönetenler sınıfını oluşturan sey-
fiye, ilmiye, kalemiye kolunun üst düzey temsilcileri
Birun:
Padişahın, dış hizmetkârlarının (ka-
yer alırdı.
pıkullarının) yaşadığı sarayın dış bölümüdür.
Seyfiye; Kılıç sahipleridir. (askerler)
B abüssade:Enderunla Birun arasıda
kalan, padişahın, sarayda devlet işleriyle uğraştığı Divandaki temsilcileri; Sadrazam (Vezir-i
bölümdür. Azam), Vezirler, Kaptan-ı Deryadır.
Rütbesi vezir ise yeniçeri ağası da divanın
doğal üyeleri arasında yer alır.
D) DİVAN-I HÜMAYUN
Padişahın yürütme - hükümet yetkisini kul-
Devletin önemli işlerinin görüşüldüğü mec-
lanırlardı. Yönetim ve askeri işlerden sorumluy-
listir.
dular.
Son söz padişaha ait olduğundan danışma
İlmiye; İlim sahipleridir. (Âlimler)
meclisidir.
Divandaki temsilcileri; Kazaskerler, Şeyhü-
Orhan Bey zamanında kuruldu. II. Mah-
lislamdır.
mut kaldırdı.
Padişahın yargı, ceza yetkisini kullanır.
Kalemiye; Kalem sahipleri (Bürokratlar)
Padişahın
her türlü yazışma ve hesap işle-
rinden sorumludurlar.
Temsilcileri; Defterdarlar, Nişancı, Reisü’l -
Küttap’tır
KONU ANLATIMLI
34
 TARİH www.kpssmod.com
DİVAN ÜYELERİNİN GÖREV VE YETKİLERİ Vakıf işlerini yürütürlerdi.
Sadrazam (Vezir-i Azam)
Padişahtan sonra en yetkili kişi Şeyhülislam

m
Padişahın mührünü taşır Ulemanın başkanıdır.

o
Padişah
sefere gitmez ise Serdar-ı Ekrem YavuzSelim döneminde, (16.yy.) halifeli-

c
unvanıyla orduya başkomutanlık yapar, ğin Osmanlıya geçmesiyle divan üyesi haline gel-

.
miştir.

d
Uluslar arası antlaşmaları imzalardı.
Protokolde sadrazama denktir.

o
Yapılan işlerin dine uygun olup olmadığına
2006 KPSS SORUSU

m
fetva verirdi.

s
Osmanlı Devleti’nde, aşağıdakilerden hangisi hi-
Fetva’alınan kararların dine uygun olup

s
yerarşik sıralamada diğerlerinden yüksektedir?
olmadığını gösteren rapordur.

p
A)Nişancı Şeyhülislam padişah tarafından atandığın-

k
B) Defterdar
dan, fetvanın padişahın yetkilerini sınırlandırdığı
C) Kazasker
D) Sadrazam düşünülmemelidir.
E) Reisülküttap Ancak şeyhülislamlar padişahların tahta çık-
masına veya tahtan indirilmesine dahi fetva vermiştir.

Vezirler
Defterdarlar
Sadrazamın yardımcısıdırlar.
Anadolu ve Rumeli defterdarı olmak üzere
Başlangıçda sadrazamlığa giden yol vezir- ikiye ayrılır.
likten geçerdi.
Devletin hazinesinden sorumluydu ve her
türlü gelir- gider (mali) işlerini yürütürdü.
Kaptan-ı Derya
Deniz kuvvetleri komutanıdır. Nişancı (Tevk’i)
Kanuni
döneminde (16. yy.) Barbaros’un
Padişahın her türlü iç ve dış yazışmasından
Osmanlı yönetiminde hizmete girmesiyle, deniz-
sorumludur
lerdeki egemenliğin artmasının sonucu olarak
divan üyesi haline gelmiştir. Hükümdarın imzası niteliğindeki tuğrasını
çekerdi,
Tımarların kayıtlarını, tahrir defterlerini tu-
Kazaskerler
tardı. (Tapu - kadastro işlerini yürütürdü)
Anadolu ve Rumeli kazaskerliği diye ikiye
ayrılır.
Reis-ül Küttap
Divandaki
büyük davalara bakarlar,
(Divan, en yüksek mahkeme olma özelliğine sa- Kâtiplerin reisidir.
hiptir.)
Başlangıçta nişancıya bağlı ve dışişleri ile
Kadıları
ve müderrisleri tayin eder, özlük ilgili yazışmalardan sorumluydu,
defterlerini tutarlar,
KONU ANLATIMLI
35
 TARİH www.kpssmod.com
17.
yy.dan itibaren bağımsız bir birim ola- keze bağlıydı. Yıllık vergi öderler, savaşlara asker
rak divan üyesi haline geldi. gönderirdiler.
18.yy.dan itibaren diplomatik ilişkilerin Kırım,Eflak ve Boğdan, Hicaz Emirliği ay-
önem kazanmasıyla sadrazamlığa giden yol Reisü’l rıcalıklı eyaletlerdendir.

m
-Küttaplıktan geçmeye başlamıştır.

o
Böylece
yönetme yetkisi seyfiyeden kale- 2009 KPSS SORUSU

.c
miyeye geçmiştir
XVII. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nin

d
32 eyaleti varken bu yüzyılın ortalarında 25’i
tımar sistemine dahil, 9’u sâlyâneli olmak

o
EYALET YÖNETİMİ (TAŞRA TEŞKİLATI) üzere toplam eyalet sayısı 34’ü bulmuştur.
Bu durumla ilgili olarak,

m
Osmanlı devletinde idari birimler büyükten
I. İlk kez toprak kaybedilmiştir.
küçüğe doğru aşağıdaki gibi sıralanmıştır.

s
II. Beylerbeyi sayısı artmıştır.

s
 E ya l e t – Sancak - Kaza - Köy veya ma- III. Tımar sistemi bozulmuştur.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

p
halle.

k
Eyaletin
başında beylerbeyi, sancağın ba- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
şında sancakbeyi, kazanın başında kadı, köyün ba- D) I ve II E) I, II ve III
şındaysa genellikle tımar sahibi bulunurdu.
Beylerbeyi ve sancakbeyi askeri ve idari yet-
kiye sahipken, kadı idari ve adli yetkiye sahiptir. TımarSistemi: Devlet görevlilerine ve as-
kerlere belirli bölgelerin vergi gelirlerinin görev
Eyalet
ve sancaklarda güvenliğin sağlan-
veya hizmet karşılığında maaş yerine bırakılması
masından sorumlu görevliye subaşı denirdi. Ayrıca
usulüdür. (Osmanlı toprak yönetimine bakınız)
çarşı ve pazarlarda alışverişi denetleyen görevliye
İltizam usulü: Fatihten itibaren, belirli böl-
ise muhtesip denilirdi
gelerin vergilerini toplama hakkının açık artırma
Osmanlı Devletinde ilk kurulan eyalet Ru- yoluyla devlet tarafından kişilere satılmasıdır.
meli beylerbeyliğidir. Yapılan fetihlerle ülkenin sı-
alan kişiye mültezim denirdi. Mül-
İltizamı
nırları genişleyince eyalet sayısı artmış, üç çeşit
tezimler topladıkları vergilerin üstüne masrafları da
eyalet tipi ortaya çıkmıştır.
eklerdi.
Saliyanesiz (yıllıksız)
eyaletlerin yöneticileri
Saliyaneli
eyaletlerde uygulanan bu sistem
merkezden atanır, tımar sistemi uygulanır, yönetici
sayesinde hazinenin nakit ihtiyacı karşılanır. Devlet
ve askerlerine maaş verilmezdi.
vergi toplama zahmetinden kurtulurdu.
Anadolu,
Rumeli, Budin, Bosna, Halep,
Merkezi otoritenin bozulmasıyla mültezim-
Şam saliyanesiz eyaletlerdendir.
ler devlete ödedikleri paranın iki katını halktan top-
 S a l i ya n e l i
(yıllıklı) eyaletlerin yöneticileri lamaya başlamıştır. Bu durum sistemin işleyişinin
merkezden atanır, iltizam sistemi uygulanır, yöne- bozulduğunun göstergesidir.
tici ve askerlerine maaş verilirdi. İltizam usulü Tanzimat Fermanıyla kaldırıl-
Mısır, Habeş, Bağdat, Cezayir ve Yemen mıştır.
saliyaneli eyaletlerdendir.
Ayrıcalıklı eyaletlerin yöneticileri o bölge-
nin asilleri arasından padişah tarafından atanırdı.
Bu eyaletler iç işlerinde serbest dış işlerinde mer-

KONU ANLATIMLI
36
 TARİH www.kpssmod.com
OSMANLI ORDU TEŞKİLATI Cebeciler, Yeniçerilerin silahlarının bakımın-

İlk
düzenli ordu Orhan Bey zamanında dan sorumludurlar.
oluşturulmuştur. (Yaya ve Müsellemler) Humbaracılar, havan toplarının ve humbara

Osmanlı
Ordusu Kapıkulu Ordusu - Eyalet denilen el bombalarının imal eder ve kullanırlardı.

m
Ordusu – Donanma olmak üzere üçe ayrılır. Topçular,
Topların imalatından kullanımın-

o
dan sorumluydular.

c
Kapıkulu Ordusu

.
Top
Arabacıları, Topların taşınmasından so-
Merkez ordusudur.

d
rumluydular.
I.Murat döneminde Pençik sistemiyle te-

o
Lağımcılar, Tünel kazılmasından sorumluy-
melleri atılmıştır.
dular.

m
Pençik sistemi: I. Murat döneminde savaş

s
esirlerinin 1/5’inin hükümdarın kapısına asker ola-

s
rak alınmasıdır. Kapıkulu Süvarileri (Altı Bölük Halkı)

p
Ancak pençik usulü ihtiyaca cevap verme- Sipahlar ve silahtarlar, padişah çadırını;

k
yince devşirme usulüyle ordumun asker ihtiyacı Sağ – sol ulufeciler, saltanat sancaklarını;
karşılanmaya başlamıştır.
Sağ – sol garipler hazineyi ve ordunun de-
Devşir me sistemi: II. Murat ‘tan itibaren Hı- ğerli eşyalarını korurlardı.
ristiyan çocukların küçük yaşta toplanarak Müslü-
manlaştırılması yoluyla devlet ve ordu teşkilatında
istihdam edilmesidir. Eyalet Ordusu
En
önemli bölümü tımar sistemiyle yetiştiri-
Pençik,
devşirme ve tımar sisteminin ortak
len cebelü denilen atlı askerlerin oluşturduğu tımarlı
amacı, ordunun asker ihtiyacının karşılamaktır.
sipahilerdir.
Kapıkulu ordusu; kapıkulu piyadeleri ve
Tımarlı sipahiler; Türklerden oluşur, devlet-
kapıkulu süvarileri olmak üzere ikiye ayrılır.
ten maaş almazlar, barış döneminde bulundukları
yerlerde asayişi sağlardı.
Kapıkulu Piyadeleri: Akıncılar, deliler, beşliler, gönüllüler, azaplar,

Acemi oğlanlar ocağı, devşirmelerin ilk as- yaya ve müsellemler eyalet ordusunun diğer önemli
keri eğitim aldıkları ocaktır. Burada gösterdikleri birimleridir.
gelişmeye göre enderuna veya kapıkulu ordusu-
nun çeşitli birimlerine gönderilirlerdi.
OSMANLI EKONOMİK YAPISI
Yeniçeriler, kapıkulu ordusunun en önemli A) TOPRAK YÖNETİMİ
birimidir.
Topraklar mülk ve miri arazi olmak ikiye ay-
Üç ayda bir ulufe denilen maaş alırlardı. rılırdı.
Her hükümdar değişikliğinde cülus bahşişi alırlardı.
Mülkiyeti
ve her türlü tasarruf hakkı kişilere
Başlangıçta askerlik dışında işlerle uğraşmaları ve
ait olan araziler mülk arazi denilirdi.
evlenmeleri yasaktı.
Müslümanların mülkü olan arazilere öşri
Barışdöneminde; padişahın, sarayın, İs-
arazi; Hıristiyanların mülkü olan arazilere ise haraçi
tanbul’ un güvenliğinden sorumludurlar.
arazi denilirdi.

KONU ANLATIMLI
37
 TARİH www.kpssmod.com
Mülkiyeti devlete ait olan araziye Miri Arazi Ocaklık: Gelirlerikale muhafızlarına ve ter-
denir. Miri araziler birçok sane giderlerine ayrılan arazilerdir.

Dirlik: Gelirleri görev veya hizmet karşılı- Malikhane: Üstün hizmetlerinden ötürü ki-
ğında devlet memurlarına ya da askerlere maaş ye- şilere bağışlanan arazilerdir. Miras bırakılabilir.

m
rine bırakılan arazilerdir. Paşm aklık: Gelirleri padişahın annesine,

o
Dirlik sahibi, elde ettiği gelirin bir kısmıyla eşlerine, kızlarına bırakılan arazilerdir.

.c
ihtiyacını karşılar, bir kısmıyla da devlete cebelü A rpalık: Gelirleri emekliye ayrılan devlet
denilen atlı asker beslerdi. Selçuklulardaki ikta sis-

d
görevlilerine ayrılan arazilerdir.
temini devamı olan bu düzene Osmanlı da dirlik

o
Vakıf: Gelirleri, eğitim öğretim kurumla-
ve tımar sistemi denir. Dirlikler, gelirlerine göre
rına, dini ve toplumsal kurumların ihtiyaçlarına ay-
Has, Zeamet, Tımar olarak üçe ayrılır

m
rılan arazilerdir.

s
Has ve zeamet kişiye görevi boyunca,
Vakıf,
toplumsal dayanışmayı sağlayan en

s
tımar ise ömür boyunca verilir. Bu topraklar, alı-
namaz, satılamaz, vakfedilemez. Miras bırakılamaz. önemli kurumdur.

p
Ancak. Tımar, oğul babanın görevini sürdürürse Toplumun; eğitim, sağlık, ulaşım, bayındır-

k
babadan oğla geçerdi. lık hizmetleri mallarının bir kısmını veya tamamını
Tımar sisteminde toprağın mülkiyeti dev- vakfeden Müslümanların kurduğu vakıflar saye-
lete; işleme hakkı köylüye; vergi gelirleriyse tımar sinde yürütülmüştür.
sahibine aitti.
Tımar sahibi köylüyü denetler, toprakların 2007 KPSS SORUSU
boş kalmasını engeller, köylünün tohum - hayvan
İslam hukukuna göre, herhangi bir kişinin
gibi ihtiyaçlarını karşılardı. mülklerinin veya gelirlerinin bir kısmının kamu
Köylü üzerinde yaşadığı toprakları sebepsiz yararı için süresiz olarak kullanılması sistemi
aşağıdakilerden hangisidir?
yere terk edemezdi. Toprakların işleme hakkını ço-
cuklarına miras bırakabilirdi.
A) İltizam B) Dirlik C) Vakıf
D) Devşirme E) Saliyane

Tımar sisteminin faydaları

Memur ve askerlere maaş verilmediğinden
B) SANAYİ:
hazinenin giderleri azalır.
Sanayi üretimi zanaatkârlar tarafından ger-
Ordunun asker ihtiyacı karşılanır.
çekleştirilirdi.
Vergiler kolay toplanır.
TürkiyeSelçuklularındaki Ahilik geleneği
Merkezi otorite güçlenir. büyük ölçüde devam etmiştir.
Toprakların boş kalması önlenir. Aynı zanaattan olanların oluşturduğu her
Tarımsal üretim artar. grup (kunduracılar, dericiler, fırıncılar gibi) bir lon-
cayı oluştururdu.
İç güvenlik ve asayiş sağlanırdı.
Her loncanın başında şeyh, kethüda, yiğit-
 Mu k ataa:
Gelirleri iltizama verilmek yo-
luyla doğrudan devlet hazinesine giden arazilerdir. başı denilen, lonca üyeleri tarafından seçilen gö-
revliler bulunurdu. Bu görevlilerin seçimle
Yur tluk: Gelirleri sınır boylarındaki asker- belirlenmesi lonca teşkilatının yapısında demokra-
lere bırakılan arazilerdir.
tik bir özellik olduğunun göstergesidir.
KONU ANLATIMLI
38
 TARİH www.kpssmod.com
Ayrıca her loncanın ustaları arasından se- C) TİCARET:
çilen ehl-i hibre veya ehl-i vukuf denilen bilir kişi-
Osmanlı devletinde ticari hayat oldukça
ler bulunurdu.
gelişmiştir.
Üretimin standardını belirleyen kurallar bü-

m
Ticaret yolları üzerinde taşımacılığı en hızlı
tününe ihtisap kanunları, çarşı pazarda alışverişi
şekilde yapılmasını saplayan teşkilata Menzil ör-

o
denetleyen görevlilere muhtesip denirdi.
gütü denilirdi. Bu örgüt aynı zamanda haberleş-

.c
Üretilen malın üzerine belli oranda kar ko- meyide sağlıyordu.
nularak satış fiyatının belirlenmesine narhını belir-

d
Ticaret yolarının ve geçitlerin güvenliği
lemek denir

o
Derbentçiler tarafından sağlanırdı.
Konya ‘da pamuklu dokumacılık, Tokat’ta ba-
Menzil örgütünde yer alan görevliler ve

m
kırcılık, Ankara’da softculuk, Bursa’ da ipekçilik, Sela-
derbentçiler yaptıkları işin karşılığı olarak bazı ver-

s
nik’te çuhacılık, Edirne’de ayakkabıcılık gelişmiştir.
gilerden muaf tutulurlardı.

s
Kapitülasyonlar (Özellikle, 1838 Balta Li-
Ticaretyolları üzerinde tüccarların malları-

p
manı Ticaret Sözleşmesiyle İngiltere’ye ticari ayrı-
nın taşınmasını meslek edinenlere mekkari taifesi

k
calıklar verilmesi) ve sanayi devrimi doğurduğu
denilir.
sonuçlarıyla Osmanlı‘da lonca teşkilatının çökme-
sine neden olmuştur. Osmanlı Devletinde de, Türkiye Selçuklu-
ları gibi ticaretin gelişmesi için; Ülke güvenliğine
önem verilmiş, tüccarların malları devlet tarafından
2009 KPSS SORUSU
sigortalanmış, ticaret yolları üzerinde kervansaray-
Osmanlı Devleti’nde, lar inşa edilmiştir.
I. Avrupa mallarının ülkeye girmesi,
II. ticaret yollarının değişmesi,
III. esnaf teşkilatının bozulması D) HAZİNENİN GELİRLERİ (VERGİLER)
durumlarından hangilerinin ekonomiyi olum-
suz yönde etkilediği savunulabilir?  Öşür (Aşar )Vergisi: Müslümanlardan alı-
nan onda bir oranındaki ürün vergisidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III Haraç: Müslüman olmayanlardan alınan
ürün vergisidir.
Cizye: Müslüman olmayanlardan, asker-
Loncaların görevleri: lik yapmadıkları için alınan vergidir.

Ham madde ihtiyacını karşılanması, Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan

vergidir. Kişiden değil haneden alınır.
Zanaatkârlar arasındaki anlaşmazlıkların
çözümü, Ağnam: Hayvancılıkla uğraşanlardan alınırdı.

Devlet – zanaatkâr irtibatının sağlanması, Resm-i Çift: Müslüman çitçilerden alınan

toprağı işleme vergisidir.
Üretilen malın satış fiyatının belirlenmesi
ve kalite kontrolünün sağlanması, Resm-i İspenç: Hıristiyan çitçilerden alınan
toprağı işleme vergisidir.
Çıraklık – kalfalık – ustalık sürecinde mes-
leklerin öğretilmesini sağlamaktır. Ç i ft
bozan: Toprağını terk eden veya üst
üste üç yıl boş bırakan köylüden alınan vergidir.
Bu vergi toprakların boş kalmasını önlemek ve ta-
rımsal üretimde sürekliliği sağlamak amacı taşır.
KONU ANLATIMLI
39
 TARİH www.kpssmod.com
Resm-i Mücerret: Bekarlardan alınan ver- sa’dan alınarak gerçekleştirilmiştir. (1848 Abdül-
gidir. mecit dönemi.)
Resm-i Bennak: Evlilerden alınan vergidir. 1854’ te, Kırım savaşı sırasında, İngiltere
ve Fransa’dan dış borç alınmıştır.
Bac-ı Bazari: Pazaryerlerinden alınan ver-

m
gidir. Dış borçlanma yoluyla savaşların giderleri

o
karşılanmaya çalışılmış alınan paralar gelir getirici

c
Bad-ı Heva: Suçlulardan alınan ceza para-

.
yatırımlara dönüştürülemediğinden borçlar büyü-
larıdır.
yerek ödenemez hale gelmiştir.

d
Ayrıca
gümrük vergileri, orman gelirleri,

o
 Osmanlı devletinin borçlarını ödeyeme-
maden gelirleri ve bağlı devletlerin ödediği vergi-
mesi üzerine, II. Abdülhamit döneminde, alacaklı
ler de devletin gelirleri arasındadır.

m
devletler Düyun-u Umumiye’yi (Genel Borçlar İda-

s
resi) kurdular (1881 )ve Osmanlı Devleti’nin

s
E) PARA VE BANKACILIK HAREKETLERİ önemli gelir kaynaklarına el koydular.

p
Bakır
para Osman Bey; gümüş para İlk banka 1847’de kurulan, Bank-ı Dersa-

k
(akçe) Orhan Bey; altın para ( sultani) Fatih; kâğıt det’dir. Abdülmecit döneminde kurulmuş, Kırım
para (kaime) Abdülmecit; döneminde basılmıştır. Savaşı ile iflas etmiştir.

Para
darphanede basılırdı. Darphanede
basılan paraya sikke denilirdi.
Genel olarak para birimi, akçedir.
Altın paraya sikke-i hasene denir.
Abdülmecit döneminde, para birimimiz
mecidiye guruş’tur.
Altın
ve gümüş madenleri sınırlı olduğun-
dan başka devletlerin paralarının kullanılmasına
izin verilmiştir.
Osmanlı parasının değer kaybetmesinin sebepleri
16.yy. sonlarından itibaren nüfusun hızla
artması,
Coğrafi keşiflerle birlikte
Avrupa’ya taşınan
Amerikan altın ve gümüşünün Osmanlı ülkesine
girmesi,
Sanayi
devriminden sonra Osmanlı devle-
tinin ithalatının artması, ihracatının azalmasıdır.
Osmanlı tarihinde ilk iç borçlanmanın III.
Mustafa döneminde getirilen Esham Usulüyle ger-
çekleştirildiği kabul edilmektedir.
 İlk dış borçlanma kısa vadeli olarak Fran-
1856’da İngilizler tarafından Bank-ı Os-
manî kuruldu. 1863’te adı Bank- Osmanî Şahane
‘ye çevrilen bu banka para basma yetkisine sahip
olduğundan günümüzdeki merkez bankasının ro-
lünü üstlenmiştir.
1868’de Mithat Paşa tarafından çiftçiye
kredi sağlamak amacıyla Memleket Sandıkları ku-
rulmuştur
Memleket sandıkları 1888’de günümüz-
deki Ziraat Bankası’na dönüştürülmüştür.
 Osmanlı ekonomisinin bağımsız yapısını
kaybederek, dışa bağımlı hale gelmesinde; 1838
Balta Limanı Ticaret Anlaşması, dış borçlanmaya
gidilmesi, İngilizlerin Bank-ı Osmaniye’yi kurması
ve Duyun-u Umumiyenin önemli gelir kaynakla-
rına el koyması etkili olmuştur.
EĞİTİM VE ÖĞRETİM
Osmanlı Devletinde Medrese, mektep, en-
derun, cami, tekke, zaviye, lonca eğitim işlevi olan
kurumlardır.
Medrese, temel eğitim öğretim kurumudur.
İlk medrese Orhan Bey döneminde İznik ‘de ku-
rulmuştur.

KONU ANLATIMLI
40
 TARİH www.kpssmod.com
Fatih’ekadar medreseler ilk ve orta öğre- II. Meşrutiyet Dönemi’nde devlet eğitim
tim kurumlarıdır. Fatih döneminde açılan Sahn-ı öğretimin önemini anlamış, ancak, dönemin sa-
Seman medresesi ve Kanuni döneminde acılan vaşlarla geçmesinden ötürü bu alanda planlanan-
Sahn-ı Süleymaniye Medresesi yüksek öğretim ku- ları gerçekleştirememiştir.

m
rumu niteliğindedir.

o
Medreselerde dini bilimlerin yanında sos-
YAZI - DİL VE EDEBİYAT

c
yal ve fen bilimleri de okutulmaktaydı.

.
Osmanlı devletinin resmi dili (Osmanlıca)
Medreselerde eğitim – öğretim ücretsiz

d
Türkçedir.
olup barınma dahil öğrencilerin bütün ihtiyaçları

o
vakıflar tarafından yürütülmekteydi. Eğitim ve bilim dili olarak Arapça, sanat
dili olarak da Farsça kullanılmıştır.

m
Medrese hocalarına müderris; orta düzey
Arapçanın eğitimde, Farsçanın sanatta kul-

s
medrese (tetimme) öğrencilerine suhte; yüksek öğ-
lanılması bu dillerin Türkçe üzerinde etkili olmasını

s
retim niteliğindeki medrese öğrencilerine ise
danişment denirdi. doğurmuş ortaya imparatorluk dili olan Osmanlıca

p
çıkmıştır.

k
Medreseler ilmiye sınıfının yetişmesini sağ-
lamış. 19.yy. kadar devletin ilim, adalet ve yönetim İmparatorluğu oluşturan her ulus kendi di-
işlerine yön veren kişilerin eğitimini sağlamıştır. lini konuşabiliyordu.

Osmanlı, eğitim sisteminin bozulmasında, Osmanlı Devletinde diğer Türk – İslam

16. yy. sonlarından itibaren; rüşvet ve iltimasın
yaygınlaşması, pozitif bilimlerden uzaklaşılması,
beşik ulemalığı (bilginliğin babadan oğla geçmesi)
sisteminin getirilmesi etkili olmuştur.
Osmanlı devletinde ilk açılan yabancı okul
Fransızların İstanbul’da açtığı Saint Benoit okulu-
dur. (1583)
Batılı tarz ilk eğitim öğretim kurumları 18.
yy. açılmıştır.
(19. yy) Tanzimat devrinde eğitim öğretim
faaliyetleri gelişmiştir. İlk defa kızların devan ede-
bileceği orta dereceli okullar açılmıştır. Bu duru-
mun sonucu olarak, kız öğretmen liseleri olan
Darü’l - muallimat açıldı.
tarz ilk üniversite, olan Darül Fünun
Batılı
Tanzimat devrinin sonlarında açılmıştır.
Tanzimat devrinde medresele rin yanında
batılı tarz eğitim öğretim veren okulların yaygınlaş-
ması eğitimde ikiliğe ve toplumda kültürel çatış-
maya neden olmuştur.
(20.
yy.) II. Meşrutiyet döneminde kızların
devam edebileceği yüksek öğretim kurumları
açıldı.
41
Devletle-rinde olduğu gibi Arap harfleri kullanıl-
mıştır.
Resmin yasak olmasının sonuçlarından biri
de güzel yazı sanatının ( Hat ) gelişmesidir.
AmasyalıŞeyh Hamdullah (15.yy) Hafız
Osman (18.yy.) hattatlarıdır.
Maliye ilgili kayıtlarda siyakat, para ve lev-
halarda nesih, fermanlarda divani, normal yazış-
malarda rik’a denilen yazı çeşitlerini kullandılar.
Elyazması kitapları süsleme sanatına Tez-
hip bu sanatla uğraşanlara da müzehhep denirdi.
Kitapların derilerle ciltlenmesi ve üzerine
motifler işlenmesine yönelik olan ciltçilik gelişmişti.
Klasik
dönemde Osmanlı edebiyatı Divan
ve Halk edebiyatı olarak iki kolda gelişmiştir.
Divan edebiyatı: Saray ve Medrese çevre-
sinde gelişen edebiyattır. Arapça, Farsça, Türkçe
kelimeler kullanılmıştır. Şairler eserlerini divan adı
verilen kitaplarda topluyordu.
Fuzuli (16.yy) , Nedim (18 yy. Lale Devri)
, Baki (16.yy.Sultanü’ş-Şuara) , Nef’i (17.yy. IV.
Murat), Şeyh Galip(18.yy.) önemli temsilcileridir.
KONU ANLATIMLI
 TARİH www.kpssmod.com
2007 KPSS SORUSU Kâtip Çelebi: 17. yy. Tarih ve coğrafya ala-
nında çalışmalar yapmış. Eseri: Keşfüz Zunun, Ci-
Aşağıdakilerde n hangisi L ale Devrinin ünlü hannüma
şairidir?
E vliya Çe leb i: 17. yy. Coğrafya ve tarih

m
A) Nev’i B) Nef’i C) Bâki alanında çalışmalar yapmıştır. Eseri; Seyahatmane

o
D) Fuzuli E) Nedim
Naima: İlk vakanüvis (17.yy.) olayları kay-

c
deden, saray tarihçisi. ( Resmi Tarihçi)

d .
Nakkaş Osman, Nigari: 16.yy minyatür
Halk Edebiyatı: Halk arasında yetişen saz

o
şairlerinin geliştirdiği edebiyattır. Divan edebiyatı- Matrakçı Nasuh: 16. yy. Matematik bilgini
nın aksine anlaşılır, akıcı bir Türkçeyle eserler or- ve minyatür sanatçıdır.

m
taya konulmuştur. Hezar fen Ahmet Çele bi: IV. Murat döne-

s
Türkü ve deyişlerin yazıldığı defterlere
minde kanat takarak Galata kulesinden Üsküdar’a

s
uçtu.
cönk, şairlerin hayatlarının ve eserlerinin yazıldığı

p
defterler ise Güldeste denirdi.  L a g a rı
Hasan Çelebi: Kendi yaptığı füze-

k
siyle uçuş denemesi yaptı.
Önemlitemsilcileri Karacaoğlan (17.yy) ,
Kaygusuz Abdal (15.yy) , Pir Sultan Abdal (16.yy) Levni: 18. yy. Minyatür sanatkarıdır.
,Dadaloğlu (19.yy) ve Erzurumlu Emrah ‘ tır. Abdulgadir Merogi: 15. yy. Müzisyen bes-
(19.yy) tekardır.
 Itri: 17. yy. Müzisyen bestekardır
BİLGİNLER VE SANATKARLAR  III. Selim: Müzisyen bestekar padişahlar-
PiriReis: 16. yy. Coğrafyacısı ve denizcisidir. dandır.
Kitab-ı Bahriye adlı eseri ve haritaları önemlidir. Dede Efendi, Hacı Arif Bey, Tamburi Çemil
Bey: 19.yy bestekarlarıdır
2006 KPSS SORUSU

Kitab-ı Bahriye adlı eseri ve yaptığı haritalarla

ünlü denizci aşağıdakilerden hangisidir?
A)Kılıç Ali Reis
B) Piri Reis
C) Murat Reis
D) Seydi Ali Reis
E) Barbaros Hayrettin
Seydi Ali Reis: 16. yy. Coğrafyacısı ve de-
nizcisidir Miratül Memalik (Memleketlerin Aynası)
adlı eseri önemlidir.
Takıyuddin Mehmet Efendi: Astronomi bil-
ginidir. 16. yy. sonlarında İstanbul’da kurduğu ra-
sathane devrin şeyhülislamının verdiği fetva ile
yıkılmıştır. Bu durum bazı ilmiye mensuplarının po-
zitif bilimlerin gelişmesine engel olduklarının kanıtı
olarak gösterilebilir.
EDEBİYAT VE GÜZEL SANATLARLA
İLGİLİ GELİŞMELER
Tanzimat Edebiyatı nın temsilcileri: Şinasi
Ali Süavi, Münif Paşa, Namık Kemal, Ziya Paşa’dır.
Se r vet- i Fünun (1895–1901) : Edeb iyatı
nın te nsilcileri: Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin,
Halit Ziya Uşaklıgil, Hüseyin Cahit Yalçın’dır.
MilliEdebiyat (II. Meşrutiyet dönemi) akı-
mının temsilcileri: Ömer Seyfettin, Ali Canip Yön-
tem, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Faruk
Nafiz Çamlıbel, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri
Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay Falih Rıfkı Atay
Mehmet Fuat Köprülü, Reşat Nuri Güntekin’ dir.
Fatma Aliye Hanım: İlk Türk Kadın Ro-
mancısıdır. Eserleri: Hayal ve hakikat, Bir kadın

KONU ANLATIMLI
42
 TARİH www.kpssmod.com
Mecmua-iFünun: 1862 de Münif paşa ta- 17. yy. inşa edilen klasik Osmanlı mimari-
rafından çıkarılan ilk dergi. sinin en son örneği, Sedefkâr Mehmet Ağa tara-
fından inşa edilen Sultan Ahmet Camidir.
Mirat:1862’deMustafa Refik tarafından çı-
karılan ilk resimli Türk dergisidir. İstanbul Yeni Cami de 17. yy da Mustafa

m
Ağa tarafından bitirilmiştir.
(1883) II. Abdülhamit döneminde Sanayi-i

o
Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Okulu) açıldı. 18. yy. batılı tarz ( Barok-Rokoko) mimari

c
eserler inşa edilmeye başlanmıştır.

.
II. Abdülhamit’in emriyle Osman Hamdi Bey

d
Asar-ı Atika’yı (İstanbul Arkeoloji Müzesini) kurdu. Nuru Osmaniye, Valide, Laleli, Dolma-
bahçe, Ayazma Camileri batılı tarz mimari eserlerdir.

o
Osman
Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa,
Osman Nuri Bey 19.yy ressamlarındandır.

m
İbrahim Çallı, Nazmi Ziya 20. yy. ressam- Saraylar

s
larıdır.
Topkapı Sarayı : ( 15. yy,) Fatih döne-

s
Tiyatroda
oynanan ilk Türkçe oyun Şi- minde inşa edilmiştir.

p
nasi’nin Şair Evlenmesi’dir.
19.yy kadar devletin yönetildiği saray ol-

k
OSMANLI MİMARİSİ
Osmanlı
devleti döneminde Türk mimarisi
gelişerek en üst düzeye çıkmıştır.
Cami, saray, medrese, kervansaray, Bedes-
ten (kapalı çarşı), hisar, köprü, türbe, hamam, darüş-
şifa, su kanalları gibi yapılar inşa edilmiştir.
Türk
- İslam mimarisinde olduğu gibi Os-
manlı mimarisinin de merkezinde camiler yer alır.
Camiler
muştur.
Çinili Köşk Fatih döneminde (15.yy) ;Bağ-
dat ve Revan Köşkleriyse IV. Murat döneminde,
(17.yy) Topkapı Sarayının avlusuna inşa edilen
sivil mimari örnekleridir.
Yıldız Sarayı : (18.yy.) III. Selimin annesi
için inşa edilmiştir. II. Abdülhamit döneminde dev-
letin yönetildiği saray olmuştur.
Dolmab ahçe Sarayı: Abdülmecit döne-
minde (19.yy. Tanzimat Devri) inşa edilmiş ve dev-
letin yönetildiği saray olmuştur.
Atatürk, Cumhuriyet döneminde İstanbul’a

İlk Osmanlı Cami olan, İznik Hacı Özbek geldiğinde bu sarayda ikamet ederdi. 10 Kasım
Cami, Orhan Bey zamanında inşa edilmiştir. 1938’de burada vefat etmiştir.

Bursa
Ulu Cami ve Yeşil Cami, Yeşil Türbe,
Edirne Eski Cami ve Üç Şerefeli Cami, İstanbul Fatih 2007 KPSS SORUSU
Cami ve Fatih Külliyesi erken dönem Osmanlı mi-
marisinin örnekleridir. I. Fatih Sultan Mehmet zamanında yapılması
ve zamanla yeni yapıların eklenmesi
Klasik dönem Osmanlı mimarisinin ilk örneği I. Devletin başkentinde inşa edilmiş olması
olan İstanbul Bayezid Cami, Mimar hayrettin tarafın- III. Divanıhümayun üyelerinin aileleriyle bir-
dan yapılmıştır. likte oturduğu yer olması
Yukarıdakilerden hangileri, Topkapı Sarayı’nın
16. yy. Osmanlı mimarisi Mimar Sinan ile zir- özellikleri arasında yer alır?
veye çıkmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Mimar
Sinan'a ait olan, Şehzade Cami (çı-
D) I ve II E) II ve II
raklık) , Süleymaniye Cami (kalfalık) , Selimiye Cami
(ustalık) önemli eserlerdir.

KONU ANLATIMLI
43
 TARİH www.kpssmod.com
Beylerbeyive Çırağan Sarayları : (19.yy)
Abdülaziz döneminde inşa edilmiştir.
İsha k Paşa Sarayı : (18.yy. ) Ağrı, Doğu
Beyazıt’ ta Lale devrinde ( III. Ahmet) inşa edil-

m
miştir. Anadolu’da, devlet merkezinin dışında bir

o
saray olması yönüyle önemlidir

c
Bölgede yöneticilik yapan İshak Paşa tara-

.
fından yaptırılmıştır.

d
Padişahların yaşadığı bir saray değildir.

o
İran seferlerinde bir üs olarak kullanılmak

m
amacıyla inşa edilmiştir.

s
Topkapı ve İshak Paşa Sarayı klasik Os-

s
manlı mimarisinin özelliklerini taşır.

p
Beylerbeyi, Çırağan, Dolmabahçe ve Yıl-

k
dız Sarayı batılı tarzdadır.

Surlar
Anadolu Hisarı: I. Bayezid (Yıldırım) Ru-
meli Hisarı: II. Mehmet (Fatih) döneminde inşa edi-
len askeri mimariye örnektir.

Külliye ve Darüşşifalar
İstanb ul Fatih Külliyesi ve Darüşşifası
(15.yy)
Edir ne II. Bayezıt Külliyesi ve Darüşşifası
(15.yy)
Manisa Hafsa Sultan Külliyesi ve Bimar-
hanesi (16.yy.) Yavuz Sultan Selim’in eşi Ayşe
Hafsa Sultan tarafından yaptırılmıştır.
İstanb ulHaseki Külliyesi ve Darüşşifası:
(16.yy.) Kanuni’nin eşi Hürrem Sultan adına ya-
pılmıştır.
Osmanlı mimarisine ait eserler başkent ola-
rak kullanıldıklarından; Bursa – Edirne – İstanbul
‘da daha çok bulunur. Ancak; İstanbul’da ki, Kız
Kulesi, Çemberlitaş, Galata Kulesi, Ayasofya, Ye-
rebatan Sarayı Osmanlı’dan kalan eserler arasında
değildir.

KONU ANLATIMLI
44
 www.kpssmod.com

üler Yayın TÜRK İNKILÂBINA

2
od
ZEMİN HAZIRLAYAN
cılı
M

GELİŞMELER
k

Osmanlı Devleti’nde Islahat Hareketleri

Trablusgarp-Balkan Savaşları ve I. Dünya

Savaşıyla İlgili Gelişmeler

Osmanlı Devleti’ne Etkide Bulunan Avrupa

Tarihindeki Gelişmeler
 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 düler Yayıncı
www.kpssmod.com
Mo

Bölüm
mbd

lık
TÜRK İNKILÂBINA ZEMİN HAZIRLAYAN GELİŞMELER KPSS 2010
M
2
od l

ık
üler Yayıncı

m
KONULAR YAKLAŞIK SORU SAYISI

o
Osmanlı Devletinde Islahat Hareketleri 1

c
Trablusgarp – Balkan Savaşları ve I.Dünya savaşıyla ilgili gelişmeler 1

.
Osmanlı Devletine etkide bulunan Avrupa tarihindeki gelişmeler 1

d
Toplam 3

o
OSMANLI TARİHİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Genel olarak Osmanlı devletinin zirvede

m
olduğu Kanuni döneminden sonra (16.yy. sonla-
Türk tarihinin en büyük ve en uzun süre

s
rından itibaren )devletin kuvvet ve kudretini yitir-
varlığını koruyan devletidir.

s
meye (duraklamaya) başladığı kabul edilir.

p
Dünya tarihinde bir hanedan tarafından

k
yönetilen en uzun süre yaşayan devletidir.
KURULUŞ DEVRİNİN ÖNEMLİ GELİŞMELERİ
Kendinden önceki Türk devletlerinden
daha merkezi bir devlet teşkilatına sahiptir 1299 ‘da kurulan Osmanlı devletinde
Osman Bey döneminde Abbasi halifesinin davul,
Tarihte kurulan bütün Türk Devletleri gibi
âlem, hilat göndermesi ve Osman Bey’in kendi
Osmanlı Devleti de kuruluş, yükseliş, duraklama,
adına para bastırması Osmanlıların bağımsız bir
gerileme ve dağılma dönemlerini yaşayarak çökm-
beylik (devlet ) haline geldiklerinin göstergesidir.
üştür.
Orhan Bey döneminde Bursa alınarak baş-
Osmanlı devletinin çöküşüyle Anadolu
kent yapıldı. İlk düzenli ordu (yaya ve müsellemler)
toprakları üzerinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti
kuruldu. İlk defa gümüş para basıldı. İlk defa divan
kurulmuştur. Osmanlı Devletinin çöküşü, yeni Türk
teşkilatı kuruldu. İlk defa İznik’te medrese açıldı.
devletinin kuruluşuna zemin hazırlamıştır.
 Bu gelişmeler Osmanlı devlet teşkilatının
Osmanlı Tarihinin; Osman Bey’den, 1453
geliştiğinin beylikten devlete geçildiğinin gösterge-
İstanbul’un fethine kadar geçen dönemine kuruluş
sidir.
dönemi (14–15.yy) ,
Karesi
oğulları beyliğine son verilerek Ana-
1453 İstanbul’un fethinden, 1579 Sokullu
dolu’da Türk siyasi birliğini sağlama çalışmaları
Mehmet Paşa’nın ölümüne kadar geçen döneme
başladı.
yükseliş dönemi ( 16.yy),
Çimpe kalesi alınarak ilk defa Rumeli’ye
1579 Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümün-
geçildi. Balkanlarda iskan politikası uygulanmaya
den, 1699 Karlofca Anlaşmasına kadar geçen dö-
başlandı.
neme duraklama (17.yy),
İskânpolitikasının temel amacı fethedilen
1699Karlofca Anlaşmasından, 1792 Yaş
yerleri Türk yurdu haline getirmektir. Bu politika
Anlaşmasına kadar geçen döneme gerileme
sayesinde Balkanlar Türkleşmiş ve İslamlaşmış;
(18.yy) ,
bölgenin elde tutulması kolaylaşmış; göçebeler yer-
1792 Yaş Anlaşmasından 1918 I.Dünya leşik hayata geçirilmiş; toprakların boş kalması en-
savaşının sonuna kadar gecen döneme dağılma gellenerek tarımsal üretim artırılmıştır.
devri denir.
KONU ANLATIMLI
47
 TARİH www.kpssmod.com
I.Murat döneminde Edirne alınarak baş- YÜKSELİŞ DÖNEMİNİN ÖNEMLİ GELİŞMELERİ
kent yapıldı. İlk eyalet olarak Rumeli beylerbeyliği
Fatihin İstanbul’u fethiyle Osmanlı devleti-
kuruldu. İlk defa kapıkulu ordusu oluşturuldu.
nin imparatorluk haline geldiği kabul edilir.
Yukarıdaki gelişmeler Osmanlı Devletinin

m
Fatih döneminde Venedik’le imzalanan ti-
fetihlerle büyümesinin sonucudur.
caret anlaşmasıyla ilk kapitülasyonlar verilmiştir.

o
I.Murat döneminde Çandar oğullarından

c
Venedik’e bu kapitülasyonların verilme-

.
kız almak yoluyla Kütahya çevresi çeyiz olarak Os-
sinde amaç haçlı birliğini engellemek ve ticareti ge-

d
manlı topraklarına katılmıştır. Hamit oğullarından
liştirmektir.
Isparta çevresi satın alınmıştır. Karaman oğulları

o
1475 Kırımın alınmasıyla Karadeniz Bir
üzerine sefere çıkılmıştır.
Türk denizi haline gelmiştir. İpek Ticaret yolundaki

m
Yukarıdaki gelişmelerin ortak amacı Ana-
etkinlik artmıştır.

s
dolu’da Türk siyasi birliğini sağlamaktır.

s
II. Bayezıt döneminde yaşanan Cem sul-
Yıldırım Bayezıt döneminde İstanbul ilk

p
tan olayı bir dış politika sorunu haline gelmiş Av-
defa kuşatılmış ancak alınamamıştır. Anadoluhisarı

k
rupa’ya yapılan seferlerin durmasına neden
İstanbul kuşatmasında Bizans’a denizden gelen
olmuştur.
yardımı kesme amacıyla inşa edilmiştir.
 I.Selim (Yavuz) döneminde 1517 Ridaniye
Kütahya merkez olmak üzere Anadolu
savaşı sonunda Memluk devletine son verilmiş;
Beylerbeyliği kurulmuştur.
Mısır ve baharat ticaret yolu Osmanlı hakimiyetine
Birçok beyliğe son verilerek büyük ölçüde geçmiştir. Memluk devletinin sona ermesiyle hali-
Anadolu Türk siyasi birliği sağlanmıştır. felik; Abbasilerden Osmanlılara geçmiştir.

1402 Ankara savaşında alınan yenilgiyle  Ka nuni (I.Süleyman) döneminde Avus-

siyasi birlik bozulmuş, Yıldırımın Oğulları arasında turya ile imzalanan 1533 İstanbul Anla şmasına
taht kavgalarıyla geçen 11 yıllık Fetret Devri ya- göre : Avusturya her yıl Osmanlı devletine vergi
şanmıştır. ödeyecek, Avusturya kralı Osmanlı sadrazamına
denk sayılacaktı.
I.Mehmet Fetret Devrine son vererek yeni-
den dirlik ve düzeni sağladığından Osmanlı devle- Bu anlaşma Avustur ya’nın Osmanlı Dev-
tinin ikinci kurucusu sayılır. letinin siyasi üstünlüğünü kabul ettiğinin gösterge-
sidir.
I.Mehmet döneminde Osmanlı tarihinde
yaşanan ilk ayaklanma Şeyh Bedreddin isyanı bas- Bu dönemde Fransa’ya 1535 kapitülas-
tırılmıştır. yonları verildi.

II. Murat döneminde Balkanlarda imzala-
nan ilk anlaşma 1444 Edirne - Segedin Antlaşması
Macarlarla yapılmıştır.
 II.Murat döneminde haçlılara karşı kaza-
nılan 1448 II. Kosova Zaferiyle Balkanlardaki Türk
hakimiyeti kesinleşmiştir.
1535 kapitülasyonları iki taraflı ve hüküm-
darların ömürleri boyunca geçerliydi.
B u kapitülasyonların ve rilmesinde amaç
Ka tolik Hıristiyan birliğini engellemek ve coğrafi
keşiflerle önemini kaybeden Akdeniz limanlarını
canlandırmaktır.
1538 Preveze Zaferiyle Akdeniz bir Türk
denizi haline geldi

KONU ANLATIMLI
48
 TARİH www.kpssmod.com
1555 ‘de İran’la imzalanan ilk resmi an- Osmanlı Devleti batıda ilk defa büyük ölçüde top-
laşma olan Amasya Anlaşması yapıldı. rak kaybetti.

Kanuni döneminde Macaristan, Rodos, Bu anlaşmayla Osmanlı devletinin geri-

Trablusgarp, Cezayir Osmanlı topraklarına katıl- leme devrinin başladığı ve ilk defa Avrupa devlet-

m
mıştır. lerinin Osmanlı topraklarını kendi aralarında

o
paylaştıkları kabul edilir.

.c
DURAKLAMA DEVRİNİN (17.YY)

d
SİYASİ GELİŞMELERİ
DURAKLAMANIN NEDENLERİ

o
 III. Murat döneminde, İran ile imzalanan
İç nedenler:
1590 Ferhat Paşa Anlaşmasıyla; Azerbaycan, Gür-

m
cistan, Luristan, Dağıstan Osmanlı devletine bıra- Devlet Yönetiminin bozulmasında ;

s
kıldı. Böylece doğuda en geniş sınırlara ulaşıldı.  Küçük yaşlardaki padişahların tahta çık-

s
III.
Mehmet döneminde, Avusturya ile im- ması,

p
zalanan 1606 Zitvatorok Anlaşmasıyla; Avustur-  Saray
kadınlarının (valide sultanların) yö-

k
ya’nın Osmanlı devletine ödediği vergi kaldırılarak, netime katılması,
Avusturya kralı Osmanlı padişahına denk sayılınca
 Devlet adamlarının yetersizliği,
Osmanlı Devleti Avrupa karşısındaki siyasi üstün-
lüğünü kaybetti.  Şehzadelerin sancaklarda görevlendiril-
mesine son verilerek, kafes sistemiyle sarayda oda-
I.Ahmet Döneminde İran ile imzalanan
larda eğitilmesi,
1611 Nasuh Paşa Anlaşmasıyla yukarıda belirtilen
yerler, İran’a bırakıldı. Böylece ilk defa doğuda  Rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması,
büyük ölçüde toprak kaybedildi.  Kanunların uygulanmamasıyla devletin

IV. Murat döneminde İran ile imzalanan adaleti olma özelliğini yitirmesi,
1639 Kasr-ı Şirin Anlaşmasıyla, Zağnos dağları iki  Farklı
dil, din ve kültüre sahip toplumları
devlet arasında sınır kabul edildi. (Günümüz sınırı) bir arada yaşatmanın zorluğu etkili olmuştur.
IV.
Mehmet döneminde Lehistan ile imza-
lanan 1672 Buçaş Anlaşmasıyla Ukrayna ve Po-
Eyalet yönetiminin bozulmasında;
dolya eyaletleri Osmanlı devletine bırakıldı.
Böylece Osmanlı devleti batıda en geniş sınırlara  Rüşvet ve iltimasla iş başına gelen yöne-
ulaştı. tici ve kadıların, halk üzerinde keyfi ve baskıcı bir
yönetim uygulamaları etkili olmuştur.
1683 II. Viyana bozgunuyla başlayan, 16
yıl süren (Avusturya, Rusya, Lehistan, Venedik ve
Malta’dan oluşan kutsal ittifakla yapılan) savaşlar
Ordu Teşkilatının bozulmasında;
sonucunda Osmanlı devleti yenildi.
 III.
Murat’tan itibaren devşirme sistemi dı-
II.Mustafa döneminde Avusturya- Vene-
şında rasgele kişilerin yeniçeri ocağına asker ola-
dik-Lehistan ile 1699 Karlofça Anlaşması imza-
rak alınması,
landı.
 Asker sayısı artan yeniçeri ocağında disip-
Bu anlaşmayla: Macaristan Avusturya’ya;
linin bozulmasıyla “Ocak devlet içindir anlayışının
Ukrayna ve Podolya Lehistan’a; Mora yarımadası
yerini, devlet ocak içindir anlayışının alması.
ve Dalmaçya kıyıları Venedik’ e bırakıldı. Böylece
KONU ANLATIMLI
49
 TARİH www.kpssmod.com
 Tımar sisteminin bozulmasıyla tımarlı si- Eğitim sisteminin bozulmasında;
pahilerin sayısının giderek azalması,  16.yy. sonlarından itibaren medreselerde
 Donanmaya gereken önemin verilme- pozitif bilimlerden uzaklaşılması,
mesi,

m
 Eğitim öğretimde rüşvet ve iltimasın yay-
 Rüşvet ve iltimas ile askeri görevlerin ve- gınlaşması

o
rilmesi,

c
 17.yy.dan itibaren müderrislerin oğullarına

.
 Avrupa’daki askeri teknolojiden habersiz beşikteyken müderrislik unvanı verilerek maaşa

d
kalınması etkili olmuştur. bağlanması (Beşik ulemalığı),

o
 Ulemanınakıl ve bilimden uzaklaşarak
mevki ve makam peşine düşmesi etkili olmuştur.

m
Ekonomik yapının bozulmasında;

s
 Savaşların uzun sürmesi ve yenilgilerle so-

s
Dış Nedenler;
nuçlanması,

p
 17.yy.da devletin doğal sınırlara ulaşması,
 Saray masraflarının artması,

k
 Avrupa’nın Rönesans ve Reform hareket-
 Sık sık padişah değişikliliğiyle verilen cülus
leriyle bilim ve Teknolojide ilerlemesi,
bahşişleri,
 Coğrafi keşiflerle Akdeniz limanlarının,
 Tımarsisteminin bozulmasıyla tarımsal
ipek-baharat ticaret yollarının önemini kaybetmesi,
üretimin ve toprak gelirlerinin azalması,
dünya ticaret merkezlerinin yer değiştirmesi etkili
 Asker
ihtiyacını karşılamak amacıyla ma- olmuştur.
aşlı kapıkulu ordusundaki asker sayısının artırıl-
ması,
DURAKLAMA DÖNEMİNDEKİ İÇ İSYANLAR
 Coğrafi
keşiflerle; ipek ve baharat ticaret
yollarının önemini kaybetmesiyle gümrük gelirleri- İstanbul (Yeniçeri) İsyanları;
nin azalması,  Maliyenin bozulmasıyla yeniçerilerin ulufe
denilen maaşlarının zamanında ödenememesi
 Osmanlı parasının piyasaya giren Ameri-
veya züyuf akçe denilen ayarı düşük parayla öden-
kan altın ve gümüşüyle değer kaybetmesi,
mesi,
 Avrupa devletlerine kapitülasyonlar veril-
 Ocaktaki asker sayısının giderek artma-
mesi etkili olmuştur.
sıyla disiplinin bozulması gibi sebeplerle meydana
gelen ayaklanmalardır.
Toplumsal Yapının Bozulmasında;  Buayaklanmalara zaman zaman halktan
 16.yy. sonlarından itibaren nüfusun hızla ve ulemadan kişilerde katılmıştır.
artması,  Genç Osman’ın öldürülmesi ve IV. Meh-
met döneminde meydana gelen Vaka-i Vakvak iye
 İşsizliğin ve yoksulluğun yaygınlaşması,
(çınar vakası) önemli yeniçeri isyanlarıdır.
 Anadolu’da uzun süren Celali İsyanlarının
 Yeniçerilerin sık sık saraya karşı ayaklana-
yaşanması,
rak padişahı tahtan indirebilmeleri; merkezi otori-
 Devletin
adaletli bir koruyucu olma özelli- tenin zayıfladığının ve yeniçe rile rin yönetimde
ğini kaybetmesi etkili olmuştur. etkili olduklarının kanıtıdır.

KONU ANLATIMLI
50
 TARİH www.kpssmod.com
Anadolu (Celali) İsyanları;  Askeri ve mali alanda ıslahatlar yapılmıştır.

 Maliyenin bozulması, iltizam sisteminin  Askeri alanda ıslahat ordunun disiplin al-
yaygınlaştırılması, vergilerin artırılması, tına alınmasından; mali alanda ıslahat ise devletin
giderlerini kısarak gelirlerini artırıcı önlemler al-

m
 Toprağını terk eden köylülerin çiftbozan
maktan ibarettir.
durumuna düşmesi, işsizliğin artması, beylerin ve

o
kadıların adaletsizliği,  Sorunların nedenlerine inilemediğinden

.c
duraklamaya çözüm getirilememiştir. (Yüzeyseldir.)
 Uzun süren savaşlar ve tımar sisteminin

d
bozulmasıyla iç güvenliğin sağlanamaması, asker  Osmanlı devlet adamları ıslahatları yapar-

o
kaçaklarına ölüm cezası verilmesi gibi nedenlerle ken Avrupa’daki gelişmelerden faydalanmadılar.
Anadolu’da görülen ayaklanmalardır. (Batılı değildir.)

m
 Bu ayaklanmalar dini bir sebebe dayan-  Islahatlar ıslahatçıların ömürleriyle sınırlı

s
maz. kalmıştır.(Kişiseldir.)

p s
 Yeniçerive Celali isyanlarında amaç yö-  Islahatçıların
uzun süre iş başında kala-
netim şeklini değil, yönetenleri değiştirmektir. mamaları ve çıkarları elden giden çevrelerin (as-

k
kerler ve ulema) tepkileri ıslahatların başarısızlığa
 17.yy.da görülen bu ayaklanma ların
uğramasında etkili olmuştur.
olumlu sonucu devle tin kötü gidişatının farkına
varan devlet adamlarının hal çareleri aramalarıyla
ıslahat hareketlerinin başlamasıdır.
XVII. YY. ISL AHATÇILARI

ISLAHATIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ
 Kelime anlamı; “düzeltme, iyileştirme ve
aslını bozmadan değişiklik yapma” demektir.
(Köklü değil yüzeysel yeniliklerdir)
 Islahat
hareketlerinde, kurumların ve dü-
zenin temeli değiştirilmez.
I.AHMET (1603-1617)
 Kardeşkatlini ve taht kavgalarını önlemek
amacıyla saltanat hukukunda yenilik yaptı.
 Getirdiği
ekber ve erşed usulüne göre;
“Hükümdar öldüğünde yerine hanedanın en yaşlı
ve aklı başında olan üyesinin getirilmesi” kabul
edilmiştir.

 Islahatta,
inkılaptan farklı olarak yeni bir
düzen getirme amacı yoktur. Amaç var olan düze-
nin devamını sağlamaktır.
 Osmanlı tarihinde ilk ıslahat (yenilik) ha-
reketleri XVII. yüzyılda başlamıştır.
 Verasetsisteminde yapılan bu ıslahat sal-
tanat yönetiminde bir yenilik olma özelliği taşır. Bu
sistemin devlet yönetimini olumsuz etkilediği ileri
sürülemez. Ancak her zaman en iyi padişah ada-
yının hükümdar olmasını da sağladığı söylenemez.

KUYUCU MURAT PAŞA

XVII. YÜZYIL ISL AHATLARI
 I.Ahmet döneminin sadrazamıdır.
XVII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
 Anadolu’daki celali isyanlarını bastırmak,
 Amaç: İmparatorluğu
eski güçlü dönemle-
devlet otoritesini yeniden kurmak ve ülkede gü-
rine döndürmek ve duraklamadan kurtarmak
venliği sağlamak amacıyla askeri hareketlere baş-
 Yöntem: Kuvvet, şiddet, korku, baskı yo- lamıştır
luyla ülkede asayişin sağlanması yoluna gidilmiştir.

KONU ANLATIMLI
51
 TARİH www.kpssmod.com
 Her ne kadar celali isyanlarını bastırmışsa TARHUNCU AHMET PAŞA (1652 - 1653)
da isyanların nedenleri ortadan kaldırılmadığı için
IV.
Mehmet döneminde sadrazamlık ma-
kısa bir süre sonra isyanlar yeniden başlamıştır.
kamına getirildi.

m
Mali alanda düzenlemeler yaptı.
II. OSMAN (GENÇ) (1618–1622)

o
 İlk kez devlet bütçesini önceden hazırladı.

c
 Saray kadınlarının yönetim üzerindeki et-

.
 Hazineye borcu olan kişilerden borçları
kisinin azaltılması amacıyla saray dışından evlilik
tahsil etti.

d
yaparak sarayı halka açtı.

o
Saray masraflarını, lüzumsuz hediye ve
 Şeyhülislam’ın fetva vermek dışındaki yet-
bahşişleri azaltmaya çalıştı.
kilerini elinden alarak, ilmiye sınıfının devlet işle-

m
rine karışmasını engelledi.

s
 II. Osman yeniçeri ocağı’nı kaldırmak is- KÖPRÜLÜLER DEVRİ (1656 – 1691)

s
tedi. Hacca gitmeyi, hac dönüşünde de Anadolu

p
 Duraklama
devrinde (XVII. yy.) Köprülü
ve Suriye’den topladığı askerlerle yeni bir ordu

k
Mehmet Paşa ve oğullarının sadrazamlık yaptığı
kurmayı planladı.
dönemdir.
 Ancak bu düşüncesi yeniçeriler tarafından
öğrenilince, meydana gelen ayaklanmayla tahtan
indirildi. Köprülü Mehmet Paşa
 YeniçerilerinII. Osman’ı öldürmeleri kapı- 7 yaşında tahta çıkan IV. Mehmet’in vali-
kulu askerlerinin yönetim üzerinde etkinliğinin art- desi Hatice Turhan Sultan tarafından sadrazamlığa
masına ve padişahların otoritesinin sarsılmasına getirilmiştir.
neden olmuştur.
Sadrazamlığı kabul etmeden önce; sarayın
 Yeniçeri ocağını kaldırmak isteyen ilk Os- devlet işlerine karışmaması, memurların kendisi ta-
manlı padişahı II. Osman’dır rafından işe alınması veya işten çıkarılması, hak-
kındaki şikayetlerin savunmasıyla birlikte
değerlendirilmesi gibi bazı şartlar ileri sürmüştür.
IV. MURAT (1623- 1640)
 Bu şartları ileri sürmesindeki amaç: yapa-
 Yeniçeri zorbalarını ortadan kaldırarak
cağı ıslahatlara uygun, güvenli bir ortam oluştur-
ocağı disiplin altına aldı.
maktır.
 İçki ve tütün kullanımını yasakladı.
Dini
yönden fikir ayrılığına düşen İstanbul
 Anadolu’daki celali isyanlarını bastırarak, ulemasını değişik yerlere göndererek bu kargaşaya
emniyet ve güvenliği sağladı. son verdi.
 İlk defa devletin duraklamasının durdu-
Orduyu disiplin altına aldı.
rulma-sı için neler yapılması gerektiğine dair dev-
let adamlarına raporlar hazırlattı.  Bütçe açığını kapatmaya çalıştı.

Bu dönemdeki devlet adamlarından olan

Koçi Bey, devletin Kanuni’den sonra düştüğü sı- Köprülü Fazıl Ahmet Paşa
kıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu anlattığı
Askeri ve ekonomik alanda düzenlemeler
“Koçi Bey Risalesi” adlı raporunu IV. Murat’a tak-
dim etmiştir. yapmıştı.

KONU ANLATIMLI
52
 TARİH www.kpssmod.com
17.yy.da denizlerde gerçekleştirilen en Kırım’da ki Müslümanlar Osmanlı halife-
önemli fetih hareketi olan Girit’in alınması (1645– sine bağlı sayıldı. (Böylece halifeliğin gücünden ya-
1669) onun döneminde gerçekleştirildi. rarlanılmaya çalışıldı.)

Karadeniz bir Türk denizi olma özelliğini

m
kaybetti.
Köprülü Fazıl Mustafa Paşa

o
Osmanlı devletinde ki, Ortodoks Hıristi-

c
Yeniçeri
ocağında sayım yaptırarak, ihtiyar

.
yanların himayesi Rusya’ya geçti.
ve hizmet veremeyecek olanları emekliye ayırmak

d
yoluyla hazinenin yükünü azaltmaya çalıştı. Rusya’ da diğer Avrupa devletleri gibi ka-

o
pitülasyonlardan yaralanacaktı.
Orduyu disiplin altına aldı.
Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı

m
Köpr ülüler
d e v ri d e vl e t i n d u ra k l a m a d ö -
ödeyecekti

s
neminde, yeniden yükseliş dönemi diye de adlan-

s
dırılır. III.Selim döneminde, 1789 Fransız Devri-

p
minin getirdiği akımların tehdidine maruz kalan

k
Avusturya, 1791 Ziştovi Anlaşması’nı imzalayarak
GERİLEME DEVRİNİN (XVIII. YY)
Osmanlı devletiyle yaptığı savaşlara son verdi.
ÖNEMLİ GELİŞMELERİ
Rusya ile imzalanan 1792 Yaş Anlaşma-
Osmanlı devleti bu dönemde Karlofça An-
sıyla Kırım’ın Rusya’ya ait olduğu kabul edildi.
laşmasıyla kaybettiği yerleri geri almaya ve batılı
tarz ıslahatlar yapmak yoluyla Avrupa karşısında 1798’de Napolyon komutasında Fransız
geri kalmışlılıktan kurtulmaya çalıştı. Ordusu Mısır’ı işgal etti. Bu gelişme üzerine İngil-
tere ve Rusya; Fransa’nın Akdeniz’de güç kazan-
1703 Edirne Olayı denilen yeniçeri ayak-
masını istemediklerinden Osmanlı devletini
lanmasıyla II. Mustafa tahtan indirilerek yerine III.
destekledi. Başarısız olan Fransa 1802 El-Ariş An-
Ahmet padişah oldu.
laşmasını imzalayarak Mısır’dan çekilmek zorunda
Osmanlı Devleti, Avusturya ve Venedik’le kaldı.
imzaladığı 1718 Pasarofça Anlaşmasıyla kaybettiği
yerleri geri alma politikasından vazgeçerek, Avrupa
karşısında barış siyaseti izlemeye başladı. XVIII. YY. ISL AHATL ARI
XVIII. YY. ISLAHATLARININ GENEL
I.Mahmutdöneminde Avusturya ve Rusya
ÖZELLİKLERİ
ile imzalanan 1739 Belgrat Anlaşmasıyla batıda
son kez kazanım elde edilmiş, Rusya’ya karşı kara Osmanlı Devleti, Avrupa’nın gerisinde kal-
denizde üstünlük korunmuştur. (Karadeniz, Fatih dığını anlamış ve Avrupa’yı örnek alarak yenilikler
döneminde (1475) Kırımın alınmasıyla bir Türk yapmıştır
denizi olmuştu.)
Askeri, mali, kültürel, mimari, toplumsal ve
I.Abdülhamit döneminde Rusya ile imza- diplomatik alanlarda yenilikler yapılmıştır.
lanan 1774 Küçük Kaynarca Anlaşması 18. yüzyı-
Islahatlar padişah ve devlet adamları tara-
lın en ağır koşullar taşıyan anlaşmasıdır.
fından yapılmış, halkın ıslahatlar konusunda bir is-
Bu anlaşmayla: teği ve desteği olmamıştır

Kırım
bağımsız hale geldi. (Müslüman bir Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve top-
devleti Osmanlıdan ayrıldı.) rak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri
alanda yoğunlaşmasına neden olmuştur.
KONU ANLATIMLI
53
 TARİH www.kpssmod.com
Islahatlar,gösterilen tepkiler yüzünden Şeyhülislamın fetvasıyla matbaada dini ki-

(ulema + yeniçeriler + halk ) devamlı olmamıştır. tapların basılmasının yasaklanmasında amaç hat-
tatların işsiz kalmasını engellemektir. Bu fetva aynı
İlk defa Avrupa’dan getirilen uzmanlardan
zamanda bazı çevrelerin tepkisin-den çekinildiği-
yararlanılmıştır.

m
nin de göstergesidir.
XVII. yüzyıl ıslahatlarına göre daha esaslı

o

Matbaada basılan ilk kitap Van kulu lüga-
ıslahatlar yapılmıştır. Ancak ıslahatlarla amaçlanan


c
ti’dir.

.
hedefler gerçekleştirilememiş devlet çöküntüden

d
kurtarılamamıştır. Matbaa; bilginin topluma yayılma sı yö-
nüyle Osmanlı tarihindeki en önemli kültürel yeni-

o
2006 KPSS SORUSU liktir. Avrupa’dan yaklaşık 250 yıl sonra Osmanlı

m
devletinde Müslümanlar tarafından matbaa kulla-
Osmanlı Devleti’nde, 18. yüzyılda Avrupa’dan

s
nılmaya başlamıştır.
getirilen uzmanlardan yararla nılarak askeri

s
alanda ıslahat yapılması aşağıdakilerden han- İstanbul’da meydana gelen yangınları ön-


p
gisini gösterir? lemek amacıyla, yeniçerilerden Tulumbacılar

k
adıyla bir itfaiye örgütü kurulmuştur.
A) Avrupa’dan ilk kez borç para alındığını
B) Avrupa’yla ekonomik ilişkilerin iyi oldu- Yalova’da bir kağıt imalathanesi, İstan-

ğunu
bul’da kumaş ve çini imalathanesi açılmıştır.
C) Avrupa’nın teknik alandaki üstünlüğünün
kabul  İlk defa çiçek hastalığı aşısı uygulanmıştır.
edildiğini
D) Müslüman olmayanlara tanınan hakların  Doğu klasiklerinden bazı eserler Türkçeye
genişletildiğini tercüme edilmiş, kütüphaneler açılmıştır.
E) Saltanat sisteminde değişiklik yapıldığını
Avrupa’dan Barok tarzı mimari örnek alı-

narak mimari eserler inşa edilmiştir.

(III. Ahmet Çeşmesi)

L ALE DEVRİ ISL AHATL ARI (1718- 1730)
 Lale devrinde askeri bir ıslahat görülmez.
XVIII.yy.da, 1718 Pasarofca Anlaşmasın-
dan, 1730 Patrona Halil isyanına kadar geçen dö-  Lale devrinin şatafatı ve israf içindeki

neme Lale Devri denir. saray yaşantısı, halkın tepkisine sebep oldu. İran
savaşlarındaki başarısızlıkta eklenince, bir yeniçeri
Bu dönemdeki ıslahatlar; Padişah III.
ayaklanması olan Patrona Halil İsyanıyla Lale
Ahmet ve sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim
devri sona ermiştir.
Paşa tarafından gerçekleştirilmiştir.
 Batılı tarz ilk ıslahatlar III. Ahmet’le başlar. Bu isyan sırasında döneme adını veren

lale bahçeleri saraylar ve köşkler yakılıp yıkılarak
 İlk kez Avrupa’nın önemli merkezlerinde yağmalanmıştır.
geçici elçilikler açıldı (Paris-Viyana-Moskova)
Bu ayaklanmayla III. Ahmet tahtan indi-

Avrupa’ya ilk gönderilen elçi 28 Çelebi
rilmiş, yerine I.Mahmut Padişah olmuştur.
Mehmet Efendi’dir.
 Bu Elçiliklerin açılmasında ki amaç; Avru-
pa’da ki gelişmeleri yakından incelemektir.
 Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tara-
fından ilk Türk matbaası kuruldu (1727).
KONU ANLATIMLI
54
 TARİH
I.MAHMUT (1730 - 1754)
Humbaracı Ahmet Paşa’nın öncülüğünde

Humbaracı ocağını yeniden düzenlemiştir.
 Batılı ilk askeri ıslahat I.Mahmut’ la başlar
 Ordunun ıslahı için raporlar hazırlatmıştır.
.c
Orduya subay yetiştirmek amacıyla Kara
 Osmanlı tarihinde köklü ıslahatlar gerçek-
Mühendishanesini (Hendese hane) kuruldu.
o d
Batılı tarz ilk eğitim kurumu I.Mahmut dö-
neminde kurulmuştur.
m
Orduyu; bölük, tabur ve alay gibi bölüm-
s
 
lere ayırtmıştır.
s
XVIII. yy.dan itibaren batılı tarz askeri ve
p

eğitim kurumlarının Avrupa’dan getirilen uzman-
k
lardan yararlanılarak kurulması; Osmanlı Devleti-
nin askeri ve eğitim alanında Avrupa’nın gerisinde
kaldığını veya bu alanlarda Avrupa’nın üstünlü-
ğünü kabul ettiğinin göstergesidir.
III. MUSTAFA (1757–1774)
Baron de Tot öncülüğünde Sürat Topçu-

ları Ocağı kuruldu. (Batılı askeri teşkilat)
Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Mü-
hendishane-i Bahri Hümayun (Deniz Mühendis-
hanesi) kuruldu. (Batılı askeri okul)
 Mali alanda düzenleme yapılarak, esham
sistemi uygulanmıştır. “Esham” kelime anlamıyla
senetler demektir. Bir nevi gelir ortaklığına benze-
yen bu uygulamayla, büyük mukataa gelirleri
halka satılıyordu.
I.ABDÜLHAMİT (1174-1789)
 İstihkam Okulu açıldı. (Batılı askeri okul)
 Kara ve Deniz kuvvetlerini ıslah etmek için
Avrupa’dan çok sayıda mühendis ve uzman geti-
rildi.
 Haliç, Karadeniz ve Ege’de yeni tersane-
ler açılarak modern gemiler yapıldı.
55
www.kpssmod.com
Maliyenin düzeltilmesi için yeniçerilerin

sayımı yapılarak, ulufe alım satımı yasaklandı.
 Yerli malı kullanılması teşvik edildi.
m
o
III. SELİM (1789- 1807)
leştiren ilk padişah III. Selim’dir.
 III. Selim döneminde yapılan ıslahatlara
Nizam-ı Cedit (Yeni Düzen) adı verilmiştir.
Nizam-ı Cedit ordusu kuruldu.
Ordunun giderleri yeni kurulan İrad-ı

Cedit hazinesi tarafından karşılanmıştır.
 Selimiye ve Levent kışlaları inşa edildi.
Mühendishane-i Berr-i Hümayun adıyla

kara mühendishanesi yeniden düzenlendi
 Avrupa’nın önemli merkezlerinde sürekli
elçilikler kuruldu.
Ülke parasının değerini korumak ve Av-

rupa mallarıyla rekabet edebilmek amacıyla yerli
malı özendirilmeye çalışıldı.
 Fransızca yabancı dil eğitimi başladı
 Matbaa-i Amire (devlet matbaası) ku-
ruldu.
Bir yeniçeri ayaklanması olan Kabakçı

Mustafa İsyanıyla Nizam-ı cedit yenilikleri sona
erdi. III. Selim tahtan indirilerek yerine IV. Mustafa
getirildi.
2007 KPSS SORUSU
Osmanlı Devleti’nin devlet yapısında ilk radi-
kal değişiklikler yapma eğilimi hangi padişah
döneminde başlamıştır?
A) II. Mehmet
B) III. Selim
C) III. Murat
D) III. Ahmet
E) IV. Murat
KONU ANLATIMLI
 TARİH www.kpssmod.com
DAĞILMA DEVRİNİN (XIX. YY) Rusya ile imzalanan 1833 Hünkar İskelesi
ÖNEMLİ GELİŞMELERİ Anlaşmasıyla Rusya’nın yardım etmesi karşılığında
Rusya bir saldırıya uğradığında boğazların kapatıl-
Osmanlı devleti XIX. yy.da, Avrupa dev-
ması kararı Mısır meselesini çözelim derken, bo-
letlerinin çıkar çatışmalarına dayalı denge politikası

m
ğazlar sorununun ortaya çıkmasına sebep oldu.
takip ederek ve yenilikler yapmak yoluyla varlığını

o
sürdürmeye çalışmıştır. 1833 Hünkar İskelesi Anlaşmasıyla, Os-

c
manlı Devlet’i boğazlar üzerindeki egemenlik hak-

.
1807 Kabakçı Mustafa isyanıyla, III. Se-
larını son kez tek başına kullanmış ve boğazlar
lim’in tahtan indirilerek IV. Mustafa’nın tahta çıka-

d
uluslar arası bir sorun haline gelmiştir.
rılmasından sonra; Nizam-ı Cedit taraftarı olan

o
Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa Paşa, ayaklanmayı Osmanlı Devleti Mısır ve boğazlar sorunu-
bastırmış, Kabakçı Mustafa ve avenesinin yöneti- nun çözümünde İngiltere ve Avrupa devletlerinin

m
mine son vererek IV. Mustafa’yı tahtan indirerek ye- desteğini sağlamak amacıyla; İngiltere’yle imzala-

s
rine II. Mahmut’un padişah olmasını sağlamıştır. dığı 1838 Balta Limanı Anlaşmasıyla Avrupa Dev-

s
letlerine geniş ticari ayrıcalıklar vermiş ve 1839
XIX. yy.dan itibaren Fransız devriminin ge-

p
Tanzimat Fermanını ilan ederek Avrupa hukukun-
tirdiği milliyetçilik akımının etkisiyle Osmanlı Dev-

k
letini oluşturan uluslar bağımsızlık hareketlerini
başlattılar.
 İlk
ayaklanan ulus Sırplar, ilk bağımsızlık
kazanan ulus ise Yunanlılardır.
Osmanlı devletindeki ulusçuluk hareketleri;
Ortodoksların korucusu olan Rusya başta olmak
üzere İngiltere ve Fransa tarafından desteklenmiştir.
Osmanlı devleti Yunanistan’a bağımsızlık
vermeyince Rus-İngiliz-Fransız donanması ani bir
baskınla Navarinde Osmanlı donanmasını yaktı.
(1827 Navarin Olayı)
II.Mahmut Döneminde Rusya ile imzala-
nan 1829 Edirne Anlaşmasıyla; Sırplara özerklik,
Yunanlılara bağımsızlık verildi.
XIX. yy.da Milliyetçilik hareketleri dışında
Osmanlı devletini uğraştıran sorunlar Mısır ve bo-
ğazlar meselesidir.
Mısırmeselesi; Mısır valisi Mehmet Ali Pa-
şanın, Osmanlı devletinin zayıflamasından fayda-
lanarak bağımsız bir devlet kurma amacıyla
ayaklanmasıyla başlamıştır.
II. Mahmut başlangıçta Mısır valisine karşı
Avrupa devletlerinin desteğini alamayınca “denize
düşen yılana sarılır” düsturu doğrultusunda Rus-
ya’dan yardım isteyince Mısır Meselesi uluslararası
bir sorun haline geldi.
dan yararlanmaya çalışmıştır.
İngiltere’nin desteğiyle 1840 Londra
Konfe-ransında Mısır; 1841 Londra Konferansında
Boğazlar sorunu çözülmüştür.
1840 Londra Konferansıyla Mısır özerk bir
statü kazanmış, yönetimi Mehmet Ali Paşa ve oğul-
larına bırakılmıştır.
1841 Londra Konferansıyla, boğazların
egemenliği, Osmanlı devletine bırakıldı. Ancak
barış döneminde boğazlardan yabancı savaş ge-
mileri geçmeyecekti. (Böylece boğazlar günümüze
kadar uluslararası bir statü kazanmış boğazlar üze-
rindeki mutlak hakimiyetimiz sona ermiştir.)
1853 – 1856 Kırım Savaşı: Rusya’nın bo-
ğazlarda ve kutsal yerlerde hak talep etmesiyle baş-
lamıştır. Bu savaşta İngiltere, Fransa ve Piyomente
(İtalya) Osmanlı devletinin yanında Rusya’ya karşı
Akçenizdeki çıkarlarını korumak uğruna yer almıştır.
 Kırım savaşının sonucunda yenilen Rusya
ile imzalanan 1856 Paris Anlaşmasıyla (Tanzimat ve
Islahat fermanlarının da bir sonucu olarak) Osmanlı
devleti bir Avrupa Devleti sayılarak, toprak bütün-
lüğü Avrupa devletlerinin garantörlüğü altına alın-
mıştır. Ayrıca Rusya ve Osmanlı Devletinin
Karadeniz’de donanma bulundurması yasaklana-
rak Osmanlı devletine yenik devlet muamelesi ya-
pılmıştır.

KONU ANLATIMLI
56
 TARİH
1869’ta Süveyş Kanalının açılması; Mı-
sır’ın, Akdeniz ticaretinin ve Osmanlı Devletinin
önemini artırdı. Süveyş Kanalını ve Akdeniz tica-
retini kontrol altına almak isteyen İngiltere Mısırda
çıkan bir ayaklanmayı bahane ederek 1882 de Mı-
sır’ı işgal etti.
 XIX. yy. sonlarından itibaren Rusya’nın
.
balkanlarda uyguladığı Panslavizm (Slav birliği)
d
politikasının bir sonucu olarak meydana gelen
o
1877 – 1878 Osmanlı Rus Savaşı (93 Harbi) Os-
manlı Devletinin XIX. yy.da yaşadığı en önemli fe-
m
lakettir.
s
93 Harbiyle ağır bir yenilgiye uğrayan Os-
s
manlı devletinin Rusya ile imzaladığı 1878 Ayes-
p
tafanos (Yeşilköy) Anlaşması Avrupa Devletleri
k
tarafından kabul edilmeyerek yerine 1878 Berlin
Anlaşması imzalandı.
Bu anlaşmayla:
Sırbistan, Romanya, Karadağ bağımsız
hale geldi,
Bulgaristan toprakları üç bölüme ayrılarak
Osmanlı devletine bağlı hali korundu.
Bosna-Hersek geçici kaydıyla Avustur-
ya’ya bırakıldı,
Kars, Ardahan, Batım (Elviye-i Selase)
Rusya’ya bırakıldı,
Girit’te ve Ermenilerin yaşadıkları yerlerde
ıslahatlar yapılması kararlaştırıldı. (Böylece Erme-
niler uluslararası bir sorun haline geldi)
Bu anlaşma sonrasında ilan edilen 1878
Halepa fermanıyla Girit’in yönetim esasları belir-
lendi.
1878 Berlin Anlaşması sırasında İngiltere
Osmanlı Devletinin çıkarlarını koruma karşılığında,
yapılan anlaşma gereğince; Rusya’ya karşı Akde-
niz’de bir üs olarak kullanmak üzere Kıbrıs’a asker
çıkardı. (Bu durum aynı zamanda İngiltere’nin ge-
leneksel olarak Osmanlı devletinin toprak bütün-
lüğünü koruma politikasından vazgeçtiğini ve
Osmanlı topraklarını ele geçirme politikası güttü-
ğünün kanıtıdır.)
57
www.kpssmod.com
1897’de Yunanistan’ın Girit’te ayaklanma
çıkarması üzerine Osmanlı Devleti Yunanistan’a
savaş açarak Dömeke Meydan Muharebesini ka-
zandı. Ancak savaş sonucunda imzalanan 1897 İs-
m
tanbul Anlaşmasıyla Girit Özerk hale getirildi. (Bu
o
durum Osmanlı devletinin XIX. yy.da meydanda
kazandığı savaşı masa başında kaybedecek kadar
c
zayıfladığının kanıtıdır.)
XIX. YY. ISLAHATLARI
XIX. yy. Islahatlarının Genel Amaçları
Merkezi otoriteyi güçlendirmek,
Askerialanda yenilikler yaparak toprak
kaybını önlemek,
Ulusçulukakımından etkilenen azınlıkların
imparatorluktan ayrılmalarını engellemek,
Azınlık haklarını bahane eden Avrupa dev-
letlerinin iç işlerimize karışmasını önlemek,
Avrupa’daki gelişmeler paralelinde impa-
rator-luğun modernleşmesini ve demokratikleşme-
sini sağlamak,
Ekonomik sorunları çözmek,
Mısırve boğazlar sorunlarının çözümünde,
Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak
II. MAHMUT ISLAHATLARI (1808 – 1839)
Sened-i ittifak (1808)
II.Mahmut, bir ayan olan Alemdar Mus-
tafa Paşa tarafından tahta çıkarılmıştı.
Bir bölgenin, şehrin, kasabanın ileri gelen-
lerine ayan denir. Osmanlı Devletinde yönetim ile
şehir halkı arasında ilişkiler ayanlar aracılığıyla ku-
rulurdu.
Başlangıçta askeri ve siyasi yetkileri olma-
yan ayanlar İlt iza m usulünün yaygınlaşması ve va-
lilerin yerlerine vekillik yapmak yoluyla askeri ve
siyasi bir güç haline geldiler.
II. Mahmut; iktidarını güçlendirmek, yeni-
KONU ANLATIMLI
 TARİH www.kpssmod.com
çerilere karşı güvenliğini sağlamak, yapacağı dü- Yeniçerilerin
yeniden ayaklanması üzerine
zenlemelerde ayanların desteğini sağlamak, mer- 1826’da Vaka-i Hayriye. (Hayırlı Olay) olarak ta-
kezi otoriteyi güçlendirmek amacıyla, Alemdar rihe geçen gelişmeyle Yeniçeri ocağı- na son ve-
Mustafa Paşa’nın yardımıyla ayanlarla Sened-i İt- rildi.

m
tifak adıyla tarihe geçen sözleşmeyi imzaladı.

o
Bu sözleşmeye göre:
1826 Vaka-i Hayriye ile;

.c
Ayanlar padişahın emirlerini yerine getire-
Padişahındevlet yönetimindeki otoritesi
cek. Devletin eyaletlerden asker almasına karşı gel-

d
yeniden güçlenmiş,
meyeceklerdi.

o
Ye niliklere engel olan bir kurum or tadan
Padişah aşırı vergi koymayacak, eşit ve
kaldırılmış,

m
adaletli vergi alacaktır. (Böylece padişahın mutlak
Yeniliklerin kalıcılığı ar tmış,

s
yetkileri sınırlandırılmıştır.)

s
İstanbul’daki yeniçeri ve diğer ocaklarda Bektaşilik tarikatı yasaklanmış,

p
isyan çıktığında ayanlar emir beklemeksizin İstan- Yeniçeri
Ocağının yerine Asakir-i Mansure-

k
bul’a gelerek isyan eden ocağı ortadan kaldıracak- i Muhammediye adıyla merkez ordusu kurulmuş-
tır. (Böylece ayanlara yönetimi denetleme, tur.
herhangi bir eylemi önleme ve suçluları cezalan-
Ayrıca; Tımar sistemi kaldırılınca, eyalet-
dırma hakkı tanınmıştır.)
lerde tımarlı sipahilerin ortadan kalkmasıyla doğan
Sened-i İttifak ile; askeri boşluğu doldurmak için Redif Birlikleri ku-
Padişahın yetkileri sınırlandırılmış ve padi- ruldu.
şah ilk defa kendi otoritesi yanında bir güç olarak
ayanların varlığını kabul etmiştir.
Yönetimle ilgili Islahatlar
Dev le tin ay anların var lığını kab ul etm esi
 Divan örgütü kaldırılarak yerine bugünkü
geçici bir süreliğine feodal bir yapının ortaya çık-
anlamda bakanlar kurulu (Heyet-i Vükela) oluştu-
masına sebep olmuştur.
ruldu.
OsmanlıDevleti’nin ayanlara söz ge çire-
Şeyhülislamlık makamı Babı meşihat adını
meyecek kadar zayıfladığı ortaya çıkmıştır.
alarak, yargının başı haline geldi.
Osmanlı Tarihinde ilk defa padişahın mut-
Sadrazamlık makamı Başvekalete dönüş-
lak yetkilerini sınırlandırıldığından demokra tik-
türüldü. (Tanzimat devrinde yeniden Sadrazamlığa
leşme yolunda atılan ilk adım atılmıştır.
dönüldü.)
Alemdar’ın ölümü ve merkezi otoritenin
Devlet kurumları ve toplum yapısında ısla-
güçlenmesiyle unutulmuştur.
hatlar yapmak amacıyla Meclis-i Vala-ı Ahkam-ı
Adliye oluşturuldu.
Askeri Islahatlar Tımar sistemi kaldırılarak devlet memurla-

III. Selim’in kurduğu ve Kabakçı Mustafa rına maaş bağlandı.

isyanıyla kaldırılan Nizamı Cedit ordusu yerine ba- Görevden alınan veya ölen devlet adam-
tılı tarz Sekban-ı Cedit ordusu kuruldu. Yeniçeri- larının mal varlığına el koymak demek olan müsa-
lerin tepkisiyle Sekbanı Cedit kaldırılarak yerine dere usulü kaldırıldı. (Bu gelişme mülkiyet
Eşkinci ocağı kuruldu. hakkının gelişmesini sağlamıştır.)

KONU ANLATIMLI
58
 TARİH www.kpssmod.com
Eyaletler merkeze bağlanarak, ayanlık kal- sivil okulların açılması, Osmanlı ülkesinde mektep
dırıldı. medrese ikiliğine ve kültür çatışmasına neden ol-
muştur.
askeri ve idari amaçlı müşirlik-
Eyaletlerde
ler kuruldu. Eyalet yöneticilerine müşir denilmeye  İlk defa bu dönemde Avrupa’ya öğrenci

m
başlandı. Müşirler hem yönetici hem de Redif bir- gönderildi.

o
liklerinin komutanları oldular.
Takvim-i Vakayı adıyla ilk resmi gazete çı-

.c
Mahalle ve köylerde muhtarlıklar, şehir- karıldı.
lerde posta ve polis teşkilatları kuruldu.

o d
Anadolu ve Rumeli’de askeri amaçlı ilk
Ekonomi Alanında Yapılan Yenilikler
nüfus sayımı yapıldı.

m
Yerli
malların kullanılması teşvik edilerek,
Kılık
kıyafet alanında değişiklik yapılarak,
Osmanlı parasının dışarıya çıkışını önlemek için ya-

s
devlet memurlarına fes, setre, pantolon giyme zo-
bancı kumaştan elbise yapılması yasaklandı.

s
runluluğu getirildi.

p
Yeni kurulan ordunun elbise ve ayakkabı
 II.
Mahmut İlk defa resmini yaptırarak
ihtiyacının karşılanması için Bakırköy’de bez,

k
devlet dairelerine astırdı.
Eyüp’te ipek, İzmit’te çuha ve Beykoz’da deri fab-
Yurtdışı seyahatlerinde pasaport uygula- rikaları kuruldu.
ması getirildi.
Osmanlı tüccarının yabancı tüccarlarla re-
kabet edebilmesi için gümrük vergilerinde kolaylık
sağlanmıştır.
2006 KPSS SORUSU
Ekonomik kalkınmada önemli rol oynayan
Osmanlı Devleti’nde, de vlet me murlarına
setre, pantolon ve fes giyme zorunluluğu hangi yol yapımına önem verilmiştir.
padişah döneminde getirilmiştir?  Ekonom ikçalışmalara en büyük darbeyi
1838 Balta Limanı A ntlaşması vurdu. Bu ticaret
A) II. Mahmut
B) III. Selim antlaşmasıyla, Osmanlı pazarlarını Avrupa malları
C) Abdülmecit istila etti.
D) I. Abdülhamit
1838 Balta Limanı Antlaşması’yla Osmanlı
E) IV. Murat
Devleti, bağımsız dış ticaret politikasından vazgeç-
miştir.
Eğitim ve Kültür Alanlarında Yenilikler
İstanbul’da ilköğretim zorunlu hale getirildi.

Yüksek
öğretime öğrenci yetiştirmek için
Rüştiye (ortaokul) ve Mekte b-i Ulum-u Ede biye
gibi orta dereceli okullar açıldı.
Enderun
kapatılmış. Devlet memuru yetiş-
tirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye açıldı.
Mekteb-i
Harbiye (Harp Okulu), Mekteb-i
Tıbbiye (Tıp Fakültesi), Mızıka-i Hümayun (Bando
Okulu) gibi yüksek okullar açıldı
2008 KPSS SORUSU
Osmanlı Devleti aşağıdakile rden hangisiyle
Avrupa devletlerinin pazarı hâline gelmiştir?
A) Paris Antlaşması
B) Boğazlar Sözleşmesi
C) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi
D) Hünkâr İskelesi Antlaşması
E) Meşrutiyetin ilan edilmesi

 II. Mahmut döneminde Avrupa tarzında

KONU ANLATIMLI
59
 TARİH www.kpssmod.com
TANZİMAT DEVRİ (1839 -1876) Tanzimat Döneminde, askerlik süresi be ş
yıl olarak belirlenmiştir.
XIX. yy.da 1839Tanzimat Fermanı’ nın ila-
nından 1876 I.Meşrutiyet’in ilanına kadar geçen 1855 te çıkarılan kanunla azınlıkların as-
süreye Tanzimat Dönemi denir. kerlik yapmaları kabul edildi ve cizye vergisi kaldı-

m
rıldı.
Sultan Abdülmecit ve Sultan Abdülaziz dö-

o
nemlerini kapsar. Mahkemeler açık olarak yapılacak ve hiç

.c
kimse haksız yere idam edilmeyecektir. (Yargı-
Abdülmecit döneminde Tanzimat ve Isla-
lanma hakkı)

d
hat Fermanları yayınlanmıştır.

o
Herkes mal ve mülküne sahip olacak,
miras bırakabilecek ve müsadere kaldırılacaktır.

m
TANZİMAT FERMANI (1839) (Mülkiyet hakkı)

s
Sultan Abdülmecit’in isteğiyle dönemin

s
Dışişleri Bakanı Mustafa Reşit Paşa tarafından ha-
2009 KPSS SORUSU

p
zırlanmıştır.

k
Amaçları;
Fransız İhtilali’nden sonra Avrupa’da or-
taya çıkan vatandaşlık haklarını ve yönetim anla-
yışını Osmanlı devletine getirmek yoluyla, azınlık
isyanlarını (Milliyetçilik hareketlerini) engellemek,
Osmanlı devletinin toprak bütünlüğünü
koruyarak dağılmasını önlemek,
Avrupa hukukundan yararlanmak ve bir
Avrupa devleti olabilmek,
Osmanlı Devleti’nde gerekli görüldüğünde
herhangi bir yöneticinin mal varlığına el ko-
nulabilmesi (müsadere) usulü Tanzimat Fer-
manı’yla kaldırılmıştır.
Bu usulün kaldırılmasıyla yöneticinin,
I. Devlete olan güveni artmıştır.
II. Özel mülkiyet hakkına güvence getirilmiştir.
III. Yöneticilik yetkileri artırılmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

Kendi gücüyle ayakta duramayan Osmanlı

Devletinin, Mısır ve Boğazlar sorununun çözü-
Rüşvet ve iltimas kaldırılacaktır. (Haksızlık-
münde Avrupa devletlerinin desteğini sağlamak,
ların engellenmesi)
Rusya’nın Balkanlardaki Ortodokslara yeni
Herkes kanun önünde eşit olacaktır. (Eşit
haklar verilmesi için yaptığı baskıları engelleyerek,
vatandaşlık )
içişlerine karışılmasını önlemektir
Başta padişah olmak üzere herkes ferma-
nın hükümlerine uymakla yükümlüdür. (Kanun üs-
Bu fermana göre: tünlüğü ilkesi)
Müslüman ve Hıristiyan bütün halkın ırz, Bu ferman ile;
namus, can ve mal güvenliği devletlin güvencesi
Her gücün üzer inde kanun g ücünün ol-
altında olacaktır. ( Yaşama ve güvenlik hakları)
duğu kabul edilerek, padişahın mutlak yetkileri
Vergiler herkesin gelirlerine göre düzenli bir kanun gücüyle sınırlandırıldı.
şekilde toplanacaktır. (Vergide adalet - vergi ödevi)
Anayasal düzene geçişte ilk adım atıldı.
Askerlik işleri düzene konulacak, askere
Batılı anlamda insan ve vatandaşlık hakları
alma ve terhis işlemleri sağlam esaslara bağlana-
ilan edildi.
cak-tır. (Askerlik vatandaşlık görevi haline geldi)

KONU ANLATIMLI
60
 TARİH www.kpssmod.com
Hukukalanında batılı ilk yenilik yapılarak Müslümanolmayanlar devlet memuru
resmi batılılaşma hareketi başladı. olabilecek bütün okullara girebilecektir.
Dem okratikle şme yolunda ikinci adım Askerlik
yapmak istemeyen Müslüman ol-
atıldı. mayanlar için nakdi bedel usulü kabul edilecektir.

m
Tanzim at
Fermanı, halkın isteğiyle değil, Hıristiyanlar il meclislerine üye olabilecek-

o
padişahın iradesiyle ilan edilmiştir. Padişah ile top- lerdir.

.c
lum arasında yapılan bir sözleşme değildir.
Yapılacak
antlaşmalarla yabancı uyruklu-

d
Türk
tarihinde demokratikleşmenin yönü lar, Osmanlı Devletine vergilerini ödemek şartıyla

o
Avrupa’da olduğu gibi halktan yöne time doğru mal ve mülk sahibi olabilecektir.
değil, yönetimden halka doğrudur. Bu yüzden de-
Mahkemeler
açık yapılacak, herkes kendi

m
mokratikleşme ve modernleşme yolunda yapılan
dinine göre yemin edecektir.

s
düzenlemeler; toplum tarafından anlaşılmamış ve
Kanun kitapları azınlıkların dillerine çevri-

s
büyük ölçüde benimsenmemiştir
lecek azınlıklar istedikleri kanunlardan yararlana-

p
caktır.

k
ISLAHAT (AZINLIKLAR) FERMANI (1856)
Herkes
şirket ve banka gibi ticari nitelikli
Tanzimat
fermanının devamı niteliğinde kurumlar açabilecektir.
olan bu ferman 1856 Paris Antlaşması sırasında
Tanzimat fer manı genel ıslahat fermanı sa-
Avrupa devletlerinin baskısıyla hazırlanarak ilan
dece azınlıklara yöneliktir. Bu yüzden özellikle Müs-
edildi ve 1856 Paris Antlaşmasına eklendi.
lüman tebaa tarafından benimsenmemiştir.
Müslümanlarla Müslüman olmayanlar eşit
Amaçları: hale gelmiştir.
Avrupa
hukukundan yararlanmak bir Av- B uferman Padişahın azınlıklara yönelik
rupa devleti olabilmek. yetkilerini sınırlandırmıştır.
Avrupa devletlerinin desteğini sağlamak. Toplumsal eşitliği sağlama amacı taşıma-
sından ve padişahın yetkilerini sınırlandırmasından
MüslümanHıristiyan eşitliğini sağlamak
ötürü demokra tikleşme yolunda atılan üçüncü
yoluyla, imparatorluğu oluşturan unsurları bir
adımdır.
arada tutmak.
Fer manın
1856 Paris Anlaşmasına eklen-
Azınlık
hakları bahanesiyle içişlerimize ka-
mesi Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmasını
rışılmasını engellemek.
kolaylaştırmıştır.
Milliyetçilik hareketlerini engelleyerek da-
ğılmayı önlemek
TANZİMAT DEVRİNDEKİ DÜZENLEMELER
Bu
dönemde daha çok yönetim, hukuk,
Buna fermana göre:
eğitim ve kültür alanlarında yenilikler yapıldı.
Din
ve mezhep özgürlüğü sağlanacak okul
kilise ve hastane gibi binalar tamir edilecek veya
yeniden yapılacaktır. Yönetim alanındaki yenilikler
Müslümanolmayanlara karşı küçük düşü- Başvekalet yeniden sadrazamlığa dönüş-
rücü sözler ve deyimler kullanılmayacaktır. türüldü.

KONU ANLATIMLI
61
 TARİH www.kpssmod.com
Meclis-iVala-ı Ahkamı Adliye’nin yetkileri 1851’de, ilk bilim akademisi olarak Encü-
artırıldı. Yapılacak tüm yenilikler bu meclis tarafın- men-i Daniş kuruldu. Bu kurum özellikle fen bi-
dan hazırlanıyordu. Ayrıca bir üst mahkeme özel- limleriyle ilgili çeviriler yapmak ve okutulacak ders
liği de kazanmıştı. kitaplarını belirlemek amacıyla kurulmuştur. Ahmet

m
Cevdet Paşa başkanlığını yapmıştır.
1854’te
Meclis-i Al-i Tanzimat kurularak,

o
yönetmelik çıkarma yetkisi bu meclise bırakıldı. Avrupa ya öğrenciler gönderilmeye devam

c
edildi.

.
İltizam usulüne son verilerek Muhassılık
Sistemi getirildi. Muhassıllar merkezden gönderi- 1856 ‘da Maarif-i Umumiye Nezareti

d
len vergi toplama yetkisi olan görevlilerdi. Bu uy- (Genel Eğitim-Öğretim Bakanlığı) kurularak med-

o
gulama merkezi otoriteyi güçlendirmiştir. reseler dışındaki bütün eğitim ve öğretim kurum-
ları bu bakanlığa bağlandı. (Bu durum eğitim

m
1864 Vilayet Nizamnamesiyle: Eski eyalet-
öğretimde ikiliğe neden oldu.)

s
ler vilayet adını aldı. Her vilayet; sancak (Liva) ,

s
kaza, nahiye ve köylere ayrıldı. Sancakları muta-
sarrıf, kazaları ise kaymakam denilen yöneticiler

p
2008 KPSS SORUSU
idare ettiler. Nahiye müdürlerini ise halk seçerdi.

k
Osmanlı Devleti’nde eski ve yeni kurumlar iş-
levlerini bir arada yürütmüştür.
Hukuk alanındaki yenilikler Bu durum aşağıdaki dönemlerden hangisiyle
başlamıştır?
Yeni ticaret ve ceza kanunları hazırlanmış,
yeni mahkemeler kurulmuştur. A) Kuruluş B) Yükselme
C) Duraklama D) Tanzimat
Şer’iye
mahkemelerinin yanı sıra, azınlık- E) Meşrutiyet
ların Cemaat mahke meleri, Konsolosluk mahke-
meleri, Ticare t mahkemeleri ve Nizamiye
mahkemeleri ortaya çıkmıştır.
ilk
defa kız öğrencilerin eğitimi devletin gö-
Bumahkemelerde birbirlerinden farklı ku-
revleri arasına girdi.
ralların uygulanması hukukta ikiliğe sebep olmuştur.
1861’de İstanbul’da ilk defa kız rüştiyesi
Ahmet Cevdet Paşa, tarafından Mecelle
açıldı.
adıyla medeni hukuk kuralları hazırlandı. Mecelle,
şer’i ve örfi hukuk kurallarına dayanmakla birlikte, Abdülaziz
Döneminde (kız öğretmen
çağın ihtiyaçlarına göre düzenlenmişti. okulu) Darulmualimat (1870 ) ile yetim Müslüman
çocuklara eğitim öğretim sağlamak amacıyla Da-
1868
’ de Şura-i Devlet (Danıştay) ile
rüşşafaka (1865) açıldı
Divan-ı Ahkam-ı Adliye (Yargıtay) kuruldu.
1868’de Galatasaray Sultanisi açıldı. Bu
Yeni yasaları bildiren düstur dergisi yayın-
okulda Fransız eğitim sistemi uygulanıyordu.
landı.
sıbyan, rüştiye,
Eğitim- öğretim kademeleri
idadi, sultani, darülfünun olarak belirlendi.
Eğitim-Kültür alanındaki yenilikler
1870’de
açılan Darülfünun Batılı tarz ilk
Eğitimöğretim faaliyetleri yaygınlaştırıldı. üniversite olma özelliği taşır. Ulemanın tepkileriyle
İlk okul taşrada da zorunlu hale getirildi. birkaç defa kapatılmış 1900’de Darülfünunu Şa-
Fatih’te Darül muallimin adıyla
1848’de, hane adıyla yeniden açılmış ve 1933’e kadar var-
ilk öğretmen okulu açıldı. lığını sürdürmüştür.

KONU ANLATIMLI
62
 TARİH www.kpssmod.com
Tanzimat devrinde azınlıklara ait okullar kadrodan ibaretti. Özellikle Osmanlı Bürokrasi-
yaygınlaştı. sinde yer alarak yönetimde etkili olmaya başladılar.
Azınlıklar başlangıçtan itibaren ibadetha-  Genç Osmanlılar, aldıkları batılı eğitimin
nelerinde bir eğitim – öğretim hürriyetine sahiptiler. sonucu olarak ya pılan ıslahatları olumu karşıla-

m
Tanzimat devrinde özellikle Islahat Fermanının ge- makla birlikte yetersiz olduğunu görmüş ve devle-

o
tirdiklerinden yararlanarak birçok okul açtılar veya tin sorunlarını çözebilmesi için Avrupa’daki gibi

c
Müslümanlara aynı okullara devam etmeye başla- meşrutiyet idaresine geçilmesi gere ktiğini savun-

.
dılar. muştur.

d
Yabancı devletler, bu dönemde Osmanlı

o
2006 KPSS SORUSU
ülkesinde birçok okul açtılar. Daha çok, misyoner-
lik ve azınlıklar üzerinde etkili olma amacı taşıyan Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde,

m
bu okullar; modern eğitim öğretimin ülkemizde ge- Tanzimat Dönemi’nde görülen gelişmelerden

s
biridir?
lişmesinde etkili olmuştur.

s
Robert Koleji Amerikalılar tarafından A) İlk Osmanlı matbaasının açılması

p
1863’de açılmıştır. B) Müslüman olmayanların askerlik yapabil-

k
mesi
Tanzimat Devrinde kültür hayatında C) İlk resmi gazetenin çıkarılması
önemli gelişmeler yaşanarak; Ce ride- i Havadis, D) Yeniçeri Ocağı’nın kurulması
Tasvir-i Efkar, Tercüman-ı Ahval gazeteleri çıkarıldı. E) Nizam-ı Cedit Ordusu’nun kurulması

Tercüm an-ı Ahval Şinasi ve Agah Efendi

tarafından çıkarılan ilk özel gazetedir.
Tanzimat devrinde gerçekleştirilen yenilik-
I.MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876–1878)
lerle getirilen batılı tarz birçok kurum ve kuralın
yanı sıra eski kurum ve kuralların da varlığını sür- Birhükümdarın başkanlığı altında topla-
dürmesi; hukuk ve eğitim alanlarında uygulama- nan parlamenter sisteme meşrutiyet denir.
larda ikiliklerin yaşanmasına; yeni eğitim
Bu sistemde hükümdarın yanında halkın
kurumlarının yanı sıra medreselerin varlığını sür-
seçtiklerinden oluşan bir meclis yer alır. Böylece
dürmesi toplumda kültürel çatışmaya sebep ol-
halk padişahın yanında yönetime katılır.
muştur.
Meşrutiyet yönetiminde bir anayasa hazır-
Tanzimat devrindeki düzenlemeler devlet
lanır ve devlet bu anayasaya göre yönetilir.
eliyle gerçekleştirilmiş modernleşme çabalarıdır.
Toplumun isteğiyle gerçe kleşmediğinden toplum Meşrutiyet: Padişah + Meclis + Anayasa
tarafından anlaşılmamış ve benimsenmemiştir. Bu (Taçlı Demokrasi)
yüzden yapılan düze nlemeler amacına ulaşama-
mış, devletin dağılma sürecini durduramamıştır.
I.Meşrutiyet’in İlanı (1876)
 Bu dönemde gerçekleştirilen batılı tarz eği-
tim – öğretim alanındaki yeniliklerin en önemli so- Genç Osmanlıların Meşrutiyet yönetimiyle
nucu ülkenin sorunlarıyla ilgilenen ve çözüm ulaşmaya çalıştıkları amaçlar:
yolları arayan bir aydınlar kadrosunun (Genç Os-
Halkın ülke yönetimine katılmasını sağla-
manlılar) ortaya çıkmasıdır.
mak, anayasal bir düzen oluşturmak yoluyla; ulus-
Genç Osmanlılar, teşkilatlıbir yapıya sahip çuluk hareketlerini ve imparatorluğun dağılmasını
olmayıp, aydınlar ve bürokratların oluşturduğu bir önlemek.

KONU ANLATIMLI
63
 TARİH www.kpssmod.com
Avrupa devletlerinin azınlık haklarını ba-  Yasama görevi Ayan Meclisi ve Mebusan
hane ederek, iç işlerimize karışmasını engellemek- Meclisi’ne verilmiştir.
tir.
 A ya n
Meclisi üyeleri padişah tarafından
Mithat paşa öncülüğünde Genç Osmanlı- seçilen ve ömür boyu görev yapabilen üyelerden

m
lar Meşrutiyet yönetimine geçilmesini Sultan Ab- oluşur.

o
dülaziz’den istediler. Ancak Abdülaziz Meşrutiyet
Mebusan Meclisi üyeleri dört yılda bir ya-

c
yeniliğini kabul etmedi.

.
pılan seçimle her ellibin Osmanlı erkeğinin seçtiği
 Bu yüzden Genç Osmanlıların baskısıyla milletvekillerinden oluşur.

d
tahtan indirildi. (İntihar süsü verilerek öldürüldüğü

o
Seçimler iki derecelidir.
kabul edilir.)
Yürütmeyetkisi; başında padişahın bulun-

m
 B ö yl e c e
ilk defa yenilikçilerin baskısıyla,
duğu Bakanlar Kurulu’na (Heyet-i Vükela ya) ve-

s
yeniliği kabul etmediği için bir padişah tahtan in-
rilmiştir.

s
dirilmiş oldu.
Kanun teklifini sadece hükümet yapabilir.

p
Sultan Abdülaziz’in yerine padişah olan
Padişahın istemediği bir kanun tasarısı mecliste gö-

k
V.Murat ’ ın akıl sağlığının olmadığı anlaşılınca ye-
rüşülemez.
rine, meşrutiyeti ilan etmeyi kabul eden II. Abdül-
hamit padişah oldu. Bakanlar Kurulu’nun başkan ve bakanla-
rını padişah seçer, atar ve gerektiğinde azleder.
Abdülhamit Genç Osmanlılara verdiği
 II.
sözü yerine getirerek Mithat Paşa’yı sadrazam Mebuslar Meclisi’nin başkanı meclisin gös-
yaptı. terdiği adaylar arasından padişah tarafından seçilir.

Mithat Paşa başkanlığında bir kurul oluştu-
rularak ilk Türk anayasası olan Kanun-i Esasi ha-
zırlandı.
Bu sırada Balkan bunalımını görüşmek
üzere İstanbul’da Tersane konferansı toplanmıştı.
Osmanlı Devleti, Avrupalı devletlerin içişlerine ka-
rışmasını önleyeceği düşüncesiyle, acelece Kanun-
i Esasiyi ilan etti. (1876) Böylece Osmanlı
Tarihinde Meşrutiyet yönetimine geçildi ve I.Meş-
rutiyet Dönemi başladı
1876 İstanbul (Tersane ) Konferansı I.Meş-
rutiyetin ilanını hızlandırmıştır.
Kanun-i Esasi’nin Önemli Esasları
Saltanat ve hilafet hakkı ve makamı
Osman-oğulları soyunun en büyük erkek evladına
aittir
Devletin dini İslam’dır. Yasalar dini hü-
kümlere aykırı olamaz.
Resmi dil Türkçedir
KONU ANLATIMLI
64
Padişah meclisi açma ve kapatabilme yet-
kisine sahiptir.
Hükümet meclise karşı değil, padişaha
karşı sorumludur
Padişah, devlet güvenliğini bozduğu ge-
rekçesiyle polis araştırması yaptırabilecek ve so-
nunda suçlu görülen kişileri sürgüne
gönderebilecektir.
Ma hkeme olmadan kişilerin cezalandırıl-
ması yargılanma hakkına aykırıdır.
Yukar ıdakie saslardan anlaşıldığı üzere
I.Meşrutiyet döneminde Kanun-i Esasiye göre yö-
netimde yetki üstünlüğü padişahtadır. Bu yüzden
yönetim şekline meşruti monarşi denir.
Bu anayasada kişi özgürlüğü, öğretim ve
öğrenim özgürlüğü, mülkiyet hakkı, din özgürlüğü,
basın özgürlüğü, konut dokunulmazlığı, vergi eşit-
liği, yasal eşitlik ve dilekçe hakkı gibi temel haklar
yer almıştır.
Osmanlı Devletinde kişisel haklar ve öz-
 TARİH
gürlükler genişlemiş ve anayasa güvencesine alın-
mıştır.
Kanun-i Esasi’nin Önemli Özellikleri
Kanun-i Esasi, Türk tarihinin Avrupai tarz
ilk anayasasıdır.
.
 Prusya ve Belçika anayasaları incelenerek
d
düzenlenmiştir
o
Padişahın mutlak yetkileri meclis ve ana-
m
yasa gücüyle sınırlandırılmıştır.
s
Demokratikleşme yolunda atılan dördüncü
s
adımdır.
p
Anayasal ve parlamenter düzene geçilmiş,
k
halk ilk kez yönetime katılmıştır.
Kanun-i Esasiyi ; Tanzimat ve Islahat Fer-
manla-rından ayıran en önemli özelliği ; seçme se-
çilebilme hakkını getirmesiyle , halkın yönetime
katılmasıdır.
Padişahın meclisi kapatabilmesi, hüküme-
tin padişaha karşı sorumlu olması, padişahın izni
olmayan konuların mecliste görüşülememesi,
Ayan Meclisi üyelerini padişahın seçmesi ve ömür
boyu görevde kalmaları ulusal egemenlik ve de-
mokrasi kavramlarıyla bağdaşmaz.
2007 KPSS SORUSU
Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde
anayasal düzene geçilmesindeki amaçlardan
biridir?
A) Azınlıkları yönetime katarak ülkenin parça-
lanmasının önlenmesi
B) Veraset sistemini değiştirerek tahta geçmek
için bazı kuralların konulması
C) Osmanlı hanedanının üyeleri arasındaki
anlaşmazlıkların giderilmesi
D) Avrupa devletleri arasındaki görüş ayrılık-
larından yararlanılması
E) II. Abdülhamit’in tahttan indirilmesi
65
www.kpssmod.com
I.Meşrutiyetin sona ermesi (1878)
1877 – 1878 Osmanlı - Rus Savaşındaki
yenilgiden meclisteki bazı mebusların , padişahı so-
rumlu tutması üzerine , II. Abdülhamit Kanun-i
m
Esasi’nin kendisine verdiği meclisi kapatabilme
o
yetkisini kullanarak meclisi süresiz olarak tatil et-
c
miştir. (1878),
 Bu kararın alınmasında meclisin çok uluslu
yapısının çalışmaları aksatması da etkili olmuştur.
 II. Abdülhamit II. Meşrutiyet’in ilanına
kadar ülkeyi sıkı bir yönetimle , kendi otoritesi al-
tında idare etti. .
II.Abdülhamit,anayasanın kendisine tanı-
dığı polis soruşturmasıyla suçlu görülen memurları
sürgün etme yetkisini kullanarak Genç Osmanlıları
etkisiz hale getirdi.
 Bu döneme Osmanlı tarihinde demokrasi
ve anayasa askıya alınarak , temel hak ve hürri-
yetler sınırlandırıldığından baskı devri anlamında
İstibdat Devri (1878-1908) adı verilir.
Bu dönemde imar çalışmalarına önem ve-
rilmiş, Bağdat ve Hicaz demiryolları işletmeye açıl-
mıştır. Demiryollarının yapımına önem verilmesi
merkezi yönetimin güçlenmesine yardımcı olmuş-
tur.
OSMANLI DEVLETİNİ ETKİLEYEN
AVRUPADAKİ GELİŞMELER
FEODALİTENİN YIKILIŞI
Orta Çağ boyunca Avrupa’nın siyasi – sos-
yal ve ekonomik düzeni olan derebeylik düzeni
haçlı seferleriyle zayıflamaya başladı.
İngiltere ve Fransa arasında meydana
gelen Yüzyıl Savaşları (1337 – 1453) sonunda
Fransa’da,
Bir iç savaş olan Çifte gül Savaşı (1455 –
1485) sonunda İngiltere’de Merkezi krallıklar or-
taya cıktı.
Avrupa’da feodalitenin yıkılarak merkezi
krallıkların kurulmasında barutun ateşli silahlarda
KONU ANLATIMLI
 TARİH www.kpssmod.com
kullanılmasıyla birlikte büyük topların geliştirilmesi Osmanlı Devleti’nin XVI.yy. dan itibaren
etkili oldu. Avrupa devletlerine kapitülasyonlar vermesinin
amaçlarından biri de , Coğrafi Keşiflerle önemini
Avrupa’da
merkezi krallıkların güç kazan-
kaybeden Akdeniz limanlarını canlandırmaktır.
ması Osmanlı Devletini siyasi olarak olumsuz et-

m
kilemiştir. K apitülasy onlar ilk kez Fatih döne minde

o
Venedik’e verilmiştir.(1479) Bu ayrıcalıklarda

c
amaç ; Venedik öncülüğünde bir haçlı seferini en-

.
COĞRAFİ KEŞİFLER gellemek,Venedik sayesinde Avrupa’yla ticareti

d
XV. yy. sonlarından itibaren Avrupa’nın ya- devam ettirmektir.

o
yılmasıdır. Kanuni döneminde Fransa’ya verilen 1535
kapitülasyonlarında Osmanlı Devletinin amacı;

m
1487’de Portekizlilerin Afrika’nın güney
ucuna ulaşmaları (Ümit Burnu) , Avrupa’dan Hin- Fransa’yı kendi yanına çekerek Katolik Hıristiyan

s
distan’a uzanan yeni bir deniz ticaret yolunun or- birliğini bozmak ve Coğrafi keşiflerle önemini kay-

s
taya çıkmasını sağladı. beden Akdeniz limanlarını canlandırmaktır.

p
Ümit Burnunun keşfi ; İpek ve Baharat yol- 1535 Kapitülasyonları iki taraflı ve hü-

k
larıyla Akdeniz limanlarının önemini kaybetme-
sine neden oldu. Osmanlı Devletinin ticaret gelirleri
azaldı.
 İspanya Krallığının giriştiği keşif hareketiyle
1492’de Amerika kıtası keşfedildi.
kümdarların ömürleri boyunca geçerliydi.
 I . M a h mu t
döneminde (XVIII.yy.) Fran-
sa’ya tanınan 1740 Kapitülasyonları ise tek taraflı
ve süresizdi.
Kapitülasyonlar başlangıçta Osmanlı dev-

 Amerikan altın ve gümüşünün Avrupa’ya letinin lehinedir. Ancak XVIII.yy.dan itibaren Os-
girmesi ve Osmanlı devletine taşınmasıyla Osmanlı manlı Devletinin; sanayileşen Avrupa devletlerinin
parasının değer kaybına uğradı. Enflasyon ve pa- ham madde kaynağı ve pazarı haline gelmesine
halılık meydana geldi. ,yerli sanayinin çökmesine ortam hazırlamıştır.

2007 KPSS SORUSU RÖNESANS

Aşağıdakilerden hangisi, Coğrafi Keşiflerin Os-
manlı Devleti üzerindeki etkilerinden biri de-
ğildir?
A) Keşfedilen yerlerden Avrupa’ya taşınan de-
ğerli madenlerin Avrupa’dan Osmanlı ül-
kesine girmesi
B) Osmanlı parasının değer kaybetmesi
C) Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki bilimsel
ve teknik gelişmelere yabancı kalması
D) Osmanlı ülkesinde fiyat artışlarının olması
E) Osmanlı ülkesinden geçen ticaret yollarının
önemini kaybetmesi
15 -16 yy.da özellikle ; hümanizm hare-
keti ve matbaanın icadının (1451) sonucu olarak
Avrupa’da bilimde, sanatta meydana gelen yeni-
den doğuş hareketidir.
Bu gelişmeyle : Skolastik düşünce yerini bi-
limsel (pozitif) düşünceye bıraktı.
Avrupa bilimde ve teknolojide gelişmeye
başladı
Osmanlı devleti 16. yy.da. yükselme dö-
nemini yaşadığından Avrupa’da ki bu gelişmeler-
den yararlanma ihtiyacı duymadı.

KONU ANLATIMLI
66
 TARİH
REFORM
16 yy.da Avrupa’da ;Hümanizm hareketi-
nin , matbaanın icadının ve Rönesans la özgür ve
pozitif düşüncenin ortaya çıkmasıyla ;Hıristiyanlı-
ğın Katolik mezhebinde görülen yenileşme hare-
ketidir.
.
Reform hareketi sonucunda Avrupa da laik
eğitim öğretim başladı ve Protestan mezhepler or-
d
taya çıktı.
o
Siyasi
açıdan Hıristiyan birliğini parçaladı-
m
ğından Osmanlı Devleti’nin lehine bir gelişmedir.
s
Avrupa’daki Reform hareketlerinin Os-
s
manlı Devletinde yaşayan Hıristiyanlar arasında
p
görülmemesinde ; Osmanlı toplumunda din ve
k
mezhep özgürlüğünün bulunması etkili olmuştur.
Rönesans ve Refor m hareke tle ri Av ru-
pa’nın önündeki gelişmeyi engelleyici faktörleri
kaldırarak Avrupa’nın bilimde ve teknolojide hızla
ilerlemesini sağlamıştır.
Osmanlı Devleti’nin bu gelişmelerin dı-
şında kalmasıyla zamanla Avrupa karşısında geri
kaldığı kabul edilir. Bu yönüyle Rönesans ve Re-
form hareketlerinin dolaylı olarak Osmanlı devle-
tini olumsuz etkilediği söylenebilir.
İNGİLTERE’DE Kİ GELİŞMELER
1215 Magna Carta’ (Büyük Şart) adı veri-
len ve İngiltere Kralıyla , halk arasında imzalanan
bir sözleşme olan belgeyle ilk defa kralın mutlak
yetkileri sınırlandırılmıştır.
Hükümdarın mutlak yetkilerini sınırlandır-
ması yönüyle 1808 Sened-i İttifak’a benzer.
1215 Magna Carta ile başlayan süreç ile
Avrupa tarihinde ilk defa İngiltere’de ; meşrutiyet
yönetimi ortaya çıkmış, parlamenter sisteme , ana-
yasal düzene geçilmiş ve ilk defa insan hakları bil-
dirisi ilan edilmiştir. (1689)
İngiltere’deki demokrasi hareketleri Avrupa
ve Amerika’da yayılarak, Fransız Devrimine ve
ABD’nin kurulmasına zemin hazırlamıştır.
67
www.kpssmod.com
1783 ABD’NİN KURULUŞU
Amerika’daki onüç İngiliz kolonisinin bir-
leşerek İngiltere’ye karşı bağımsızlık savaşını ka-
zanmalarının sonucunda imzalanan 1783 Versay
m
Anlaşmasıyla ABD kuruldu.
o
Amerika’da uygulanan demokratik rejim
c
ve yayınlanan insan hakları bildirisi ; Fransız Dev-
rimine zemin hazırladı.
İngiltere ve Amerika’da meydana gelen bu
demokrasi ve insan haklarıyla ilgili gelişmelerin ;
Osmanlı tarihinde görülen (Tanzimat ve Islahat fer-
manlarının ilanı – Kanun-i Esasinin ilanı ve meş-
rutiyet yönetimine geçiş) insan hakları ve
demokrasiyle ilgili gelişmeleri dolaylı olarak etkile-
diği ileri sürülebilir.
1789 FRANSIZ DEVRİMİ
 Fransa’da ekonominin bozulması , mutla-
kıyet yönetiminin baskısı , toplumsal eşitsizlik , Ay-
dınlanma cağı (XVIII.yy.) filozoflarının düşünceleri,
İngiltere ve Amerika’da meydana gelen demokra-
tikleşme hareketlerinin sonucu olarak meydana
gelmiştir.
Sonuçları:
Hürriyet , eşitlik , adalet , ulusal egemen-
lik , demokrasi kavramları Avrupa’da yayıldı.
Fransa’da insan ve vatandaşlık hakları bil-
dirisi ilan edildi.
Hür riyet, eşitlik, adalet, demokrasi, insan
hakları, vatandaşlık hakları kavramlarının yayıl-
ması; Osmanlı devletinde demokratikleşme hare-
ketlerine ortam hazırladı. (1839 Tanzimat fermanı
– 1856 Islahat fermanı – 1876 K anun-i Esasi
(I.Meşrutiyet) – II.Meşrutiyetin ilanı)
1808 Sened-i ittifak bir demokratikleşme
hareketi sa yılmasına rağmen Fransız devriminin
getirdiği kavramların bir sonucu değildir!
 Her toplumun bağımsız devlet olmasını ön
gören milliyetçilik (Ulusçuluk) akımı ve ulus devlet
modeli ortaya cıktı.
KONU ANLATIMLI
 TARİH www.kpssmod.com
B u
durum çok uluslu imparatorlukların Osmanlı ekonomisi dışa bağımlı hale geldi.
parçalanmasına sebep oldu.
Osmanlı de vletinde sanayileşen Avrupa
Milliyetçilik
hareketi, Osmanlı devletindeki devletleriyle mücadele edebilmek için:
ulusların ayaklanmalarıyla devletin XIX.yy.da da-

m
Yerli malı kullanılmasını teşvik edildi.
ğılma sürecini başlattı.

o
 Kumaş ,deri,cam fabrikaları acıldı. Ancak ;
Laik yönetim anlayışı ortaya cıktı.

c
bu çalışmalar yeterli olmadı.

.
 Liberalizm
(ferdiyetçilik ) akımı doğdu ,

d
özel mülkiyet anlayışı gelişti.

o
 Fransız
devriminin getirdiği; ulusal ege- 2008 KPSS SORUSU
menlik , laiklik gibi kavramlar Türk devrimini de

m
Avrupa XVII. yüzyıl boyunca daha büyük bo-
etkilemiştir. yutlu bir sanayiye geçmek ve lonca düzeyin-

s
deki üretimi aşmak için uğraşmış ve XVIII.

s
yüzyılda bunu gerçekleştirmiştir.Avrupa, sa-

p
SANAYİ DEVRİMİ (ENDÜSTRİ İNKILABI) nayi toplumuna doğru yol alırken tarım üre-
timi azalmış Osmanlı Devletin-

k
Rönesans ve coğrafi keşiflerin doğal sonu-
den tarım ürünleri almaya başlamıştır.
cudur. Bu durumun Osmanlı Devleti’nde aşağıdaki-
18
yy.da İngiltere de başlayan insan ve lerden hangisine neden olduğu savunulamaz?
hayvan gücüne dayalı üretimden makineli üretime
A) Elinde bulunan ipek ve baharat yollarının
geçiş hareketidir. önem kazanmasına
Sanayileşen Avrupa devletleri Osmanlı dev- B) İpekli sanayinin ham ipeğe, sof sanayinin
yapağıya dönüşmesine
letini kapitülasyonlar sayesinde ham madde kay- C) Tarım üretiminin geçimlik düzeyden pazar
nağı ve Pazar olarak kulandılar. ekonomisi düzeyine gelmesine
Özellikle İngiltere
ile imzalanan 1838 Balta D) Esnaf gruplarının kendi aralarında paylaş-
ması gereken ham maddenin yurt dışına
limanı sözleşmesiyle , İngiliz malları Osmanlı pa- çıkmasına
zarlarını istila etti. E) Sanayinin ham maddesi olan pamuk ve
tütün gibi ürünlerin üretiminin yoğunluk
Osmanlıdevleti Avrupa’ya tarım ürünleri
kazanmasına
veya hammadde ihraç eden , mamul mal ithal
eden bir devlet haline geldi.

1830 İHTİLALLERİ
Bu durumun sonucu olarak (XIX.yy.da);
Fransız Devriminin getirdiği kavramlar
Osmanlı Devletinde hammadde fiyatları
1807 – 1815 Napolyon Savaşlarıyla Avrupa’da ya-
arttı.
yılmıştır.
Zanaatkarlar ham madde sıkıntısı yaşadı.
Napolyon Savaşlarında Fransa Avrupa
Avrupa
dan gelen ucuz mallarla , üretim Devletlerine yenildi.
makineleşmediğinden rekabet edilemedi.
Avrupa devletleri Fransız devriminin getir-
Osmanlı yerli sanayi (lonca teşkilatı) çöktü. diği fikirlerin yayılmasını engellemek ve Avrupa-
İşsizlik arttı. daki eski mutlakıyet yönetimlerini korumak
amacıyla 1815 Viyana Kongresini topladılar.
 Dışarıdan
alınan mal arttıkça Osmanlı pa-
rası değer kaybına uğradı.

KONU ANLATIMLI
68
 TARİH www.kpssmod.com
 Bütün
Avrupa Devletlerinin yer aldığı bu 2009 KPSS SORUSU
kongreye Osmanlı Devleti çağrılmadı.
Osmanlı Devleti’nde,
 1815 Viyana Kongresinde Avrupa Devlet- I. Tanzimat’ın ilanı,
leri kendi içlerindeki milliyetçilik hareketlerine izin II. Meşrutiyet’in ilanı,

m
vermemeyi kararlaştırdılar ve millet kavramını göz III. Islahat Fermanı’nın ilanı

o
gelişmelerinin hangilerinde Avrupa’da görülen
ardı ederek Avrupa’nın siyasi haritasını yeniden
1848 ihtilallerinin etkisi olduğu savunulabilir?

c
çizdiler.

.
 A vru p a
Devletleri kendi içlerindeki milli- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

d
D) I ve II E) II ve III
yetçilik hareketlerini engellerken Osmanlı devle-

o
tinde meydana gelen ulusçuluk hareketlerini
1848 İhtilallerinin , Osmanlı devletinde gö-
şiddetle destekleyerek çifte standart uygulamıştır.

m
rülen demokratik gelişmelerden olan ; 1856 Isla-

s
1830 İhtilalleri Fransız devriminin devamı hat fermanının yayınlanmasında , 1876 K anun-i

s
niteliğindedir. 1815 Viyana Kongresinde , Avru- Esasi’nin ilanıyla meşrutiyet yönetimine geçilme-
pa’nın siyasi haritası çizilirken Milliyetçilik hareket-

p
sinde etkili olduğu söylenebilir.
lerine yer verilmemesinden doğmuştur.

k
1848 ihtilalleri sırasında Avusturya’ya karşı
1830 ihtilalleri Fransa’da başlamış Avrupa ayaklanan Macarların bir kısmının Osmanlı devle-
devletlerine yayılmıştır. tine sığınması Macar Mülteciler sorununa neden ol-
 Bu ihtilaller sonucunda Avrupa devletle- muştur.
rinde demokrasi hareketleri güçlenerek , parla-
menter sistemler yaygınlaştı.
FİKİR AKIMLARI
1830 ihtilalleri Avrupa’da demokrasi hare-
19. ve 20 yy.da Osmanlı devletinin dağıl-
ketlerinin yayılmasını sağladığından , Osmanlı dev-
masını engellemek, devletin devamını sağlamak ,
letindeki ;Tanzimat – Islahat Fermanı ve K anun-i
geri kalmışlıktan kurtarmak amacıyla ileri sürülen
Esasi ile meşrutiyetin ilanı gibi demokratik geliş-
düşüncelerdir.
melerde etkili olduğu savunulabilir.

Bu düşünce akımları;
1848 İHTİLALLERİ
Osmanlıcılık
Fransız Devriminin getirdiği milliyetçilik ha-
reketinin ve Sanayi Devrimiyle ortaya çıkan işçi sı- İslamcılık (Ümmetçilik)
nıfının hak arayışıyla meydana gelmiştir.
Türkçülük
 Fransa’da başlayan ihtilal hareketi; İtalya
Turancılık (Pantürkizm)
, Avusturya , Prusya , Belçika , Hollanda ve İngil-
tere ‘ de meydana geldi. Batıcılık

Bu ihtilaller sonucunda İşçi sınıfı sendika Adem-i Merkeziyetçilik’tir

ve grev hakkı elde etti, sosyalist partiler ortaya cıktı,
anayasal ve parlamenter sisteme dayalı demokra-
OSMANLICILIK
siler gelişti.
 II.Mahmut döneminde din farkı gözetilme-
diği ilan edilerek temelleri atılmıştır.
II.Mahmut “ Tebaamdan olanların Müslü-

KONU ANLATIMLI
69
 TARİH www.kpssmod.com
manlarını camide , Hıristiyanlarını kilisede , Yahu- İSLAMCILIK (ÜMMETÇİLİK – PANİSLAMİZM)
dilerini de ancak havrada ayırırım “ diyerek ilk defa
İslam dininin esaslarına , halifenin gücüne,
toplumda din ayrımı gözetmediğini ilan etmiştir.
dayanarak ; Müslümanların birliğini sağlayarak
Dönemi’nde “Genç Osmanlılar
 Tanzimat devletin varlığını devam ettirme amacı taşır.

m
(Osmanlı Aydınları) milliyetçiliğin ülkeyi parçala-
İslamcılara göre ; devletin zayıflamasının

o
yacağını düşünerek ülke bütünlüğünü koruyabil-
temel sebebi şeriattan uzaklaşılmasıdır. Halifeliğin

c
mek için Osmanlıcılık fikrini benimsediler.

.
birleştirici gücünden yararlanılmalıdır. Avrupa’nın
 Osmanlıcılık düşüncesi ; dil, din , ırk , mez- sadece ilmi ve teknolojisi alınabilir.

d
hep farkı gözetmeksizin herkese eşit haklar veril-

o
XIX. yüzyılın sonlarında , II.Abdülhamit dö-
mesini savunur.
neminde devletin resmi politikası haline gelmiştir.

m
 İmparatorluğuoluşturan uluslara eşit hak-
 II.Abdülhamit , halife unvanını kullanarak

s
lar verilmesi yoluyla imparatorluğu ayakta tutma
İngiltere ve Rusya’nın sömürgelerinde yaşayan

s
amacı taşıyan bu düşünce:
Müslüman toplumlar üzerinde etkili olmaya çalıştı.

p
1839 Tanzimat fermanının,
Ancak ;İslamcılık fikri de milliyetçilik hare-

k
1856 Islahat Fermanının, ketleri karşısında başarılı olamamış , devletin da-
ğılmasını engelleyememiştir.
1876 K anun- i Esasinin ilanında etkili ol-
muştur.  Balkan Savaşları sırasında Arnavutluk’un
bağımsızlığını ilan etmesi ; I.Dünya Savaşı’nda Os-
 Tanzimatve I.Meşrutiyet döneminde bas-
manlı halifesinin yayınladığı cihat fetvasının etkili
kın olarak benimsenen bu düşünce ; ulusçuluk ha-
olmaması ve Arapların İngilizlerle anlaşarak Os-
reketi karşısında başarılı olamamıştır.
manlı devletine karşı ayaklanmaları devletin bü-
 Balkan savaşlarıyla önemini kaybetmiştir. tünlüğünü korumada İslamcılık düşüncesinin
 Namık Kemal ve Şinasi önemli temsilcile- başarılı olamadığının göstergesidir.
ridir.  Mehmet Akif, Şemsettin Günaltay önemli
temsilcileridir.
2009 KPSS SORUSU

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde dağılmayı

önlemek amacıyla birtakım düşünce akımları TÜRKÇÜLÜK (TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİ)
ortaya çıkmıştır.
Osmanlı devletinde egemen olan ulus
Bu düşünce akımlarından Osmanlıcılık düşün-
cesinin önemini kaybetmesinde, Türkler olduğundan , milliyetçilik hareketini en son
I. Avrupa’da ulus devletlerin ortaya çıkması, benimseyen ulus Türkler olmuştur.
II. Meşrutiyet’in ilanına rağmen azınlıkların ay-
Osmanlı De vletinde Türk milliyetçiliğinin
rılıkçı hareketlerini sürdürmesi,
III. Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması gelişmesinde:
durumlarından hangilerinin e tkili olduğu sa- Balkan uluslarının ayaklanarak bağımsız-
vunulabilir?
lıklarını kazanmaları ve birleşerek Osmanlı Devle-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tine savaş açmaları, (Balkan Savaşlarıyla
D) I ve II E) II ve III Osmanlıcılık önemini kaybederek , yerini Türkçü-
lüğe bırakmıştır.)
Rusya’nın baskısından kaçarak Osmanlı ül-
kesine sığınan aydınların milli bilinci uyandırma-
ları. (Gaspıralı İsmail,Yusuf Akçura vb. )
KONU ANLATIMLI
70
 TARİH www.kpssmod.com
Osmanlıcılık ve İslamcılık fikirlerinin başa- Osmanlı Devletinin I.Dünya savaşına gir-
rısız olması mesine sebep olan düşüncedir.
Türk birliği fikrini benimseyen İttihat ve Te- Özellikle
Rusya’ya karşı açılan Kafkas cep-
rakki Partisi’nin yönetimde etkili hale gelmesi hesinin amaçlarından biri Turancılık düşüncesi

m
büyük rol oynamıştır. doğrultusunda Orta Asya Türkleriyle irtibatı sağla-

o
Türkçülük düşüncesine göre devlet dili, maktır.

c
dini, soyu ve ülküsü bir olan topluma dayanarak

.
Ancak I. Dünya Savaşı’nın kaybedilmesi
ayakta durabilirdi. Bunun için de Osmanlı ülkesin- Turancılık fikrinin, gerçekleşmesi imkansız bir düş

d
deki Türklerin ulusal bilince ulaştırılması gereki- olduğunu ortaya koymuştur.

o
yordu.
 Son Osmanlı Mebussan Meclisinde Misak-

m
Başlangıçta
dilde , tarihde , edebiyatta bir ı Milli kararlarıyla milli sınırlar çizilince , yerini daha
kültürel akım olarak ortaya çıktı.

s
gerçekçi temellere dayanan Anadolu milliyetçiliği

s
Türk dilinin ve tarihinin araştırılmasını ön- ne bırakmıştır.
görüyordu

k p
 Ömer Seyfettin dildeki öncülerindendir
BATICILIK
Türk ocakları II.Meşrutiyet döneminde ku-
 Batıcılık, XVIII.yy.dan itibaren yapılan ba-
ruldu.
tılı tarz ıslahatlarla başlamış olup , ileri sürülen diğer
Türk yurdu ve Genç kalemler dergilerini çı- düşünceleri de etkilemiştir.
kardılar.
 Batıcılık,
II. Meşrutiyet Döneminde bir dü-
Buakımın öncülerinden Ziya Gökalp, ça- şünce akımı haline geldi.
lışmalarıyla Türkçülük akımına toplumsal bir içerik
Batıcılar ; Osmanlı Devleti’nin cağın geri-
kazandırmıştır.
sinde kaldığını , geri kalmışlıktan kurtulması için ;
 Gökalp
‘’Türkçülüğün Esasları’’ adlı ese- Batı Uygarlığının devlet yapısının, hukuk ve eğitim
rinde kültürde Türk, dinde İslam, medeniyette batı sisteminin ,toplum düzeninin benimsenmesi ge-
uygarlığı içinde yer almamız gerektiğini savun- rektiğini savunuyorlardı.
muştur.
Bu düşüncenin ;Tanzimat ve Islahat fer-
Türkçülük
akımı Kurtuluş Savaşı’nın kaza- manlarıyla Kanun-i Esasi’nin ilan edilmesinde ve
nılmasında önemli rol oynamıştır. meşrutiyet idaresine geçilmesinde etkili olduğu
Musta fa
Kemal’i en çok etkileyen fikir söylenebilir.
adamı Ziya Gökalp’tır
Batıcılar genel olarak ; tek kadınla evliliği,
kadın özgürlüğünü, medeni kanunun kabulünü,
TURANCILIK (PANTÜRKİZM) laik mahkemelerin kurulmasını, Latin harflerinin
kabulünü, tekke ve zaviyelerin kapatılmasını, mo-
Pantürkizm: Turancılık; bütün Türkleri tek dern giysiler giyilmesini istiyorlardı.
bir bayrak altında toplamayı amaçlayan en geniş
Türk milliyetçiliğidir Abdullah Cevdet , Batıcılık düşüncesini İç-
tihat Dergisinde savunmuştur.
Bir
vatan kavramı yoktur.Yeryüzündeki
bütün Türklerin birliğini savunur .
 II.Meşrutiyet
döneminde İttihat ve Terakki
Partisi Turancılık (Pantürkizm) ve Türkçülük dü-
şüncesini benimsemiştir.
KONU ANLATIMLI
71
 TARİH
ADEM-İ MERKEZİYETÇİLİK
(YERİNDEN YÖNETİMCİLİK)
Prens Sabahattin tarafından savunulan
bu düşünceye göre ; merkezi hükümetin yetkileri-
nin azaltılması ve imparatorluk içindeki çeşitli un-
surların yönetime katılmasının artırılması ileri
sürülüyor; merkezi olmayan , federatif bir devlet
.
yönetimi öngörülüyordu.
d
Bu düşünce , imparatorluğun parçalanma-
o
sını hızlandıracağı korkusuyla yaygın olarak be-
nimsenmemiştir.
m
s
 Adem-i merkeziyetçilik, aynı zamanda li-
s
beral bir ekonomi modeli öneriyordu.
p
Osmanlı Devletinde iler i sürüle n b u fikir
k
akımlarının hiçbiri devletin yıkılmasını engelleye-
memiştir.
Türkçülük ; Kurtuluş savaşının kazanılma-
sında ve Türk devletinin kurulmasında , Batıcılık ise
inkılapların gerçekleştirilmesinde etkili olmuştur.
20.YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
II.MEŞRUTİYET’İN İLANI (1908)
II. Abdülhamit’in Mebuslar Meclisi’ni ka-
patması ve anayasayı yürürlülükten kaldırması
meşrutiyet taraftarlarını yeniden harekete geçirdi.
Meşrutiyet taraftarları 1889 yılında Ittihad-
ı Osmani Cemiyeti’ni kurarak örgütlendiler. Cemi-
yet daha sonra adını İttihat ve Terakki Cemiyeti
olarak değiştirdi.
 İttihat ve Terakki Cemiyeti ; aydınlar , bü-
rokratlar ve askerler arasında örgütlenmiştir. Özel-
likle Osmanlı ordusunda ki subayların cemiyete
katılması devlet içinde teşkilatlanma-larını ve güç-
lenmelerini sağlamıştır.
 Rus çarı ile İngiltere kralı; 1908 Reval Gö-
rüşmesinde ;Boğazlar sorununu ele aldılar ve Ma-
kedonya’da ıslahat yapılmasını istediler.
Bu durum üzerine harekete gecen İttihat ve
Terakki Cemiyeti;Avrupalı devletlerin Osmanlı
Devleti’nin içişlerine karışmasını engellemek ve im-
KONU ANLATIMLI
72
www.kpssmod.com
paratorluğun çok uluslu yapısını korumak, ama-
cıyla padişah II.Abdülhamit’e Meşrutiyetin yeniden
ilanı için baskı yapmaya başladılar.
İttihatçı subaylardan Enver Bey Selanik’te,
m
Resneli Ahmet Niyazi Bey Manastır’da kendilerine
o
bağlı birliklerle ayaklandılar.
c
 Rumeli’de Meşrutiyet isteğiyle gösterilerin
artması sonucunda ,II. Abdülhamit İttihat ve Te-
rakki Cemiyetinin baskısıyla II. Meşrutiyeti ilan
etmek zorunda kaldı (1908).
 1908 Reval Görüşmeleri II.Meşrutiyetin
ilanını hızlandırmıştır.
 1908 II.Meşrutiyetin ilanıyla
Kanun-i Esasi
yeniden yürürlüğe girmiş,halk yeniden yönetime
katılmış , meclis yeniden acılmış ,tekrar anayasal
ve parlamenter düzene geçilmiştir.
 1908 II.Meşrutiyetin ilanıyla padişahın yet-
kileri yine meclis ve anayasa güçüyle sınırlandırıl-
mıştır.
 1908 II.Me şrutiyetin ilanı Osmanlı tari-
hinde de mokratikleşme yolunda atılan beşinci
adım olma özelliği taşır. (Sırasıyla ;Sened-i İttifak –
Tanzimat Fermanı – Islahat Fermanı – I.Meşrutiyet
ve II.Meşrutiyet)
 Osmanlı Tarihinde 1908 II.Meşrutiyetin
ilanından 1918 Mondros Ateşkes Anla şmasına
kadar geçen süreye II.Meşrutiyet Devri denir.
 Meşrutiyet yönetiminin ilk günlerinde ikti-
dar boşluğu ve geçiş döneminin kargaşası bazı
devletlerin işine yaradı:
 Avustur ya - Macar istan Ber lin Antlaşma-
sı’na göre yönetimi altında tuttuğu Bosna - Her-
sek’i topraklarına kattı.
Girit Yunanistan’a bağlanma kararı aldı.
Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
 II. Meşrutiyet Döneminde ilk siyasi partiler
kurularak faaliyet gösterdiler. Bu partilerin başlıca-
ları: İttihat ve Terakki Partisi , Ahrar (Hürler) Partisi,
Hürriyet ve İtilaf Fırkası idi.
II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yapılan se-
 TARİH www.kpssmod.com
çimlerle İttihat ve Terakki Partisi en güçlü siyasi teş- yer aldığının göstergesidir. Zira Mustafa Kemal
kilat haline geldi. daha önce Şam’da iken Vatan ve Hürriyet adıyla
bir cemiyet kurmuşdu. Bu cemiyet daha sonra İt-
Yönetimi doğrudan ele alamayan İttihatçı-
tihat ve Terakki cemiyetine katılmıştır.
lar dışarıdan müdahaleyi tercih ettiler.

m
 Hareket ordusu isyanı kısa sürede bastırdı.

o
Bu
durum ordunun yenilik hareketlerini ve

c
31 MART OLAYI (13 NİSAN 1909)

.
rejimi koruduğunun göstergesidir.
Meşrutiyet yönetimini yıkma amacı taşıyan

d
İsyandan
sorumlu olduğu gerekçesiyle II.
bu ayaklanmanın sebepleri:

o
Abdülhamit tahttan indirilerek yerine , V. Meh-met
 O rd u içindeki alaylı – mektepli çatışması Reşat padişah ilan edilmiştir.
,veya ittihatçılara muhalif subayların tasfiyesi,

m
Böyleceİttihat ve Terakki Fırkasının yöne-

s
 İttihadı
Muhammedi Cemiyetinin kuru- timdeki etkisi artmıştır.

s
cusu Der viş Vahdeti tarafından çıkarılan Volkan
Halkın seçtiği bir meclis
kararıyla tahtan in-

p
Gazetesinde yayınlanan yazılarla halkın meşrutiyet
dirilen ilk Osmanlı padişahı II.Abdülhamit’tir.
yönetimine karşı kışkırtılması,

k
Kanun-i Esasi’nin bazı esasları değiştiril-
İttihatçılar
aleyhine makaleler yazan Gaze-
miştir.
teci Hasan Fehmi’nin öldürülmesi,
31
Mart vakası , Patrona Halil ve K abakçı
İttihatve Te rakki Fırkasını muhalifi olan
Mustafa İsyanı gibi yeniliğe tepki olma özelliği taşır.
Ahrar Fırkasının kışkırtmaları,
 İlmiyenin , meşrutiyetin ilanıyla şeriattan
uzaklaşıldığını ileri sürerek halkın dini duygu ve dü- Kanun-i Esasi’de ki değişiklikler (1909)
şüncelerini istismar etmesidir.
Heyet-i Vükela ; artık padişaha değil, Mec-
İstanbul’da avcı taburlarındaki askerlerin lise karşı sorumludur.
başlattığı bu isyanda medrese öğrencileri ve kışkır-
Mebusan Meclisi başkanını padişah değil
tılmış halk kitleleri yer almıştır.
, mebuslar seçer.
Ayaklanma Padişaha karşı değil ; ittihatçı-
Hükümetinimzaladığı uluslar arası ticaret
lara ve meşrutiyet yönetimine karşıdır.Bu yüzden
ve barış antlaşmaları Mebuslar Meclisi’nin onayın-
II.Abdülhamit isyanı bastırmak için herhangi bir
dan sonra yürürlüğe girer.
caba harcamadı.
Milletvekilleri
artık, padişahtan izin alma-
dan yasa önerme hakkına sahiptir.
Sonuçları:
Padişah,
veto ettiği bir yasa tasarısı değiş-
İsyan kısa süre de büyüyünce İttihat ve Te- meden yeniden mecliste kabul edilirse bu tasarıyı
rakki Cemiyeti Mahmut Şevket Paşa komutasında onaylamak zorundadır. (Günümüzdeki Cumhur-
Hareket Ordusu adı verilen bir kuvveti Selanik’ten baş-kanı gibi)
İstanbul’a gönderdi. Bu ordunun kurmay başkanı
 Padişahın meclisi feshetme yetkisi oldukça
Mustafa Kemal’di
zorlaştırılmıştır.
Mustafa Kemal’in adını duyduğumuz ilk ta-
 Padişah
Meclis’te anayasaya bağlılık ye-
rihsel olay 31 Mart Vakasının bastırılmasıdır.
mini edecek , ödenekleri kanunla belirlenecektir..
 Mustafa Kemal’in bu orduda b ulunması
Böylece : Padişahın yetkileri daha da sınır-
gençlik yıllarında İttihat ve Terakki Cemiyeti içinde
KONU ANLATIMLI
73
 TARİH www.kpssmod.com
landırılarak yönetimde ki etkinliği azalmış, buna 1912 Uşi Antlaşması
karşın halkın yönetime katılımı ve meclisin yöne-
Trab lusgarp ve Bingazi İtalya ’ya bırakıl-
timdeki etkisi ar tmıştır.
mıştır.
 Böylece
Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’da

m
TRABLUSGARP SAVAŞI (1911 - 1912) ki son toprak parçasını katbetmiştir.

c o
Sebebi:İtalya’nın, gelişen sanayisi için ge- Rodosve Oniki Ada Balkan Savaşlarının

.
rekli hammadde ve pazar ihtiyacını karşılamak sonunda Osmanlı Devleti’ne geri verilmek şartıyla

d
amacıyla Osmanlı toprağı olan Tablusgarp’ı (Gü- geçici olarak İtalya’ya bırakılmıştır.

o
nümüzde Libya) işgal etmesidir.
 Ancak
; Rodas ve 12 Ada İtalya tarafından
Bu işgal karşısında Osmanlı Devleti , Mı- bir daha geri verilme di . II.Dünya Savaşının so-

m
sır’ın (1882) İngiliz işgalinde olmasından ötürü ka- nuna kadar İtalya’nın elinde kaldı.II.Dünya sava-

s
radan ; İtalya ile boy ölçüşebilecek deniz gücü şında ye nilen İtalya bölgeden ce kilmek zorunda

s
olmadığından denizden bir ordu gönderememiştir. kaldı ve adalar boşluktan yararlanan Yunanistan’ın

p
eline geçti (1945)
Ancak; yerli halkın teşkilatlandırılması için

k
Enver, Fethi ,Mustafa Kemal gibi genç subayları  İtalya,
Trablusgarp ve Bingazi ’nin dini
Trablusgarp’a gönderebildi. yönden Osmanlı halifesine bağlı olmasını kabul et-
miştir.
 Mustafa Kemal Derne’deki, Enver Bey
Bingazi’deki kuvvetleri örgütlediler. Bu sayede İtal-  Böylece dış politikada halifenin gücünden
yanlar sahil şeridinden iç kısımlara geçemediler. yararlanılmaya ve yöre halkıyla kültürel bağlar ko-
runmaya çalışılmıştır.
 Mustafa Kemal, Derne ve Tobruk ’ta
önemli başarılar kazandı. İtalya Kapitülasyonların kaldırılmasına yar-
dımcı olacak ve Trablusgarp ve Bingazinin payına
Mustafa Kemal’in ilk harp deneyimi ve sö-
düşen dış borçları ödeyecekti.
mürgeciliğe karşı ilk mücadelesi Trablusgarp Sava-
şıdır.
İtalya, Trablusgarp’ta kesin bir sonuç ala- I.BALK AN SAVAŞI 1912-1913
mayınca, Osmanlı devletini barışa razı etmek,
Sebepleri
Trablusgarbı oldu bitiye getirip almak amacıyla ,
 Osmanlı
Devleti’nin gücsüzlüğünün Trab-
savaş alanını genişletip , donanmasını kullanarak
deniz harekatına girişti. lusgarp Savaşı’nda açıkça ortaya çıkması,
Osmanlı
Devleti’nin ,Almanya’ya yaklaş-
Osmanlı Devleti üzerinde baskı kurmaya
masından rahatsızlık duyan İngiltere’nin, Reval gö-
çalışan İtalya önce Çanakkale boğazını topa tuttu.
rüşmeleri’nde Rusya’yı Osmanlı toprakları,
Sonra Anadolu’nun Güney Batı ucunda yer alan
Boğazlar ve Balkan politikasında serbest bırak-
Rodos ve Oniki Adayı işgal etti.
ması,
 Osmanlı Devleti, İtalya’nın baskısına da-
Balkan uluslarının yıkılmakta olan Osmanlı
yanmasına rağmen Balkan Savaşlarının başlaması
topraklarını ele geçirip Türkleri Avrupa’dan atma
üzerine Trablusgarp’tan vazgeçmek zorunda kaldı
istekleri,
ve İtalya ile Uşi Antlaşması’ nı imzaladı (1912). Bu
antlaşma ile Trablusgarp Savaşı sona erdi. BalkanlardaPanslavizm politikası takip
eden Rusya’nın milliyetçilik fikirlerinden yararla-
narak Balkan uluslarının arasında uzlaşma sağla-
ması etkili olmuştur.
KONU ANLATIMLI
74
 TARİH www.kpssmod.com
Trablusgarp Savaşı devam ederken Rus- Bu antlaşmayla;
ya’nın gayretleriyle B ulgaristan, Sırbistan, Yuna-
Osmanlı Devleti Midye - Enez hattının ba-
nistan ve Karadağ, Osmanlı Devletine karşı birlik
tısını balkan devletlerine bıraktı.
oluşturdular.
 Eg eAdaları’nın ve Aranavutluk’un gele-

m
 I. Balkan Savaşı, Karadağ’ın saldırısıyla
ceği büyük devletlerin kararına bırakıldı.

o
başladı.

c
 Böylece Ege Adaları uluslararası bir sorun

.
 Osmanlı Devleti, Yunanistan-Bulgaristan-
haline geldi.
Sırbistan-Karadağ’a karşıdört cephede birden sa-

d
vaşmak zorunda kaldı

o
II.BALKAN SAVAŞI 1913

m
Sonuçları: Sebebi:

s
Savaşa hazırlıksız yakalanan Osmanlı dev- I.Balkan savaşı sonunda imzalanan Lon-

s
leti; subaylar arasındaki politik çatışmadan ve dra Antlaşması’na göre en fazla toprağı Bulgaris-

p
savaş öncesinde askerlerin terhis edilmesinden tan’ın almasıyla , sınırları Ege Denizine kadar

k
ötürü ağır bir yenilgiye uğradı. uzananan büyük bir Bulgaristan devletinin ortaya
cıkmasıdır.
 Bulgarlar Edirne’yi gecerek Çatalca’ya
kadar ilerlediler. Bu durum; Yunanistan ,Sırbistan , Karadağ
ve Romanya’nın menfaatlerine ters düştüğü için
Yunanistan Bozcaada ve Gökçeada hariç
bu devletler Bulgaristan’a karşı savaş açtılar
Ege Adalarını işgal etti.
 Karışıklıktan yararlanan Arnavutluk ba-
ğımsızlığını ilan etti. Sonuçları:

 Osmanlı Devletinden ayrılan en son bal- Bulgaristan bütün cephelerde yenildi ve

kan devleti Arnavutluk’tur. Edirne’deki askerlerini geri çekmek zorunda kaldı.

 Balkanlarda
yaşayan Türklerin büyük bö- Bu durumdan faydalanmak isteyen Os-
lümü savaş sırasında uğradıkları katliamlardan manlı Devleti kaybettiği yerleri geri almak amacıyla
ötürü Anadolu’ya göç etmek zorunda kaldı. savaşa girdi.

 XIX .ve XX.yy.da kayb edilen y erlerden Enver Paşa komutasındaki Türk ordusu
Anadoluya göç edilmesi sonucunda ; nüfus ve iş- Londra Antlaşması’nda belirtilen Midye - Enez sı-
sizlik artmış ; konut sıkıntısı yaşanmış; tarımsal üre- nırını geçerek Kırklareli ve Edirne’yi geri aldı.
tim ihtiyacı karşılayamadığından gıda ürünleri
MustafaKemal Edirneyi geri alan kolordu-
ihtiyacı artmış ; yoksulluğun artmasıyla toplumsal
nun kurmay başkanıdır.
yapı çökmüştür.
Savaşı kaybeden Bulgaristan ile diğer Bal-
Yenilgiden hükümeti sorumlu tutan İttihat
kan devletleri arasında 1913 Bükreş Antlaşması
ve Terakki fırkası ; 1913 Bab-ı A-li Baskını deni-
imzalandı. Bu antlaşma ile Balkan devletleri Os-
len darbeyle hükümete son verip yönetime el
manlı Devletinden aldıkları yerleri yeniden paylaş-
koydu.
tılar. Bu antlaşmayla Bulgaristan , Ege deniziyle
 Böylece İttihatcılar 1913 -1918 arasında bağlantısını korumakla birlikte büyük ölçüde top-
Osmanlı Devletini doğrudan idare etti. rak kaybetti.
 I.Balkan savaşı sonunda 1913 Londra An-
tlaşması imzalandı.
KONU ANLATIMLI
75
 TARİH www.kpssmod.com
Osmanlı Devleti ve Bulgaristan arasında Osmanlı Devletinin sınırları dışında kalan
1913 İstanbul Antlaşması imzalandı. Türklerin haklarını korumaya çalışması II.Meşruti-
yet döneminde dış politikada Turancılık ve Türk-
çülük düşüncelerinin etkili olduğunun kanıtıdır.

m
Bu antlaşmaya göre:
 Bulgaristan ve Yunanistan ; azınlık dur u-

o
Meriçnehri iki devlet arasında sınır kabul muna düşen Türklerin haklarını daha sonraki yıl-

c
edildi. (Günümüz Bulgaristan sınırıdır.) larda tanımayınca Balkan (Batı Trakya) Türkleri

.
Edirne, Kırklareli ve Dimetoka Osmanlı sorunu ortaya çıkmıştır.

d
Devletine bırakıldı. Osm anlı Devleti; Balkan savaşları so-

o
Bulgaristan da kalan Türklerin hakları be- nunda: Makedonya , Batı Trakya , Ege Adaları ,
Arnavutluk topraklarını kaybetti.

m
lirlendi.

s
Buna göre :Bulgaristan’da kalan Türkler is- Balkan savaşlarından günümüze gelen so-

s
terlerse dört yıl içinde Türkiye’ye göç edebilecek, runlar: Ege Adaları ve Batı Trakya Türkleri soru-
nudur

p
mal – mülk edinebilecek , ilk ve orta dereceli okul-
larda Türkçe eğitim öğretim hakkına sahip olacak-

k
lardı. 2007 KPSS SORUSU
Ayrıca din ve mezhep hürriyetine sahip Osmanlı İmparatorluğu Makedonya’yı aşağı-
olacaklar, müftülerini de kendileri seçebilecekti. dakilerden hangisinin sonucunda kaybetmiş-
tir?
Osmanlı Devleti ve Yunanistan arasında
1913 Atina Antlaşması imzalandı. A) I. Dünya Savaşı
B) Trablusgarp Savaşı
C) Balkan Savaşları
Bu antlaşmayla ; D) Kurtuluş Savaşı
E) 1877–78 Osmanlı Rus Savaşı
 Osmanlı Devleti, Yanya, Selanik ve Gi-
rit’in Yunanistan’a ait olduğunu kabul etti.
1913 Londra Antlaşmasında büyük dev-
letlerin kararına bırakıldığı için Ege Adalarının ge-
leceği belirlenememiştir.
 Yunanistanda kalan Türklerin hakları be-
lirlendi.
Buna göre :Yunanistan’da kalan Türkler is-
terlerse dört yıl içinde Türkiye’ye göç edebilecek,
mal – mülk edinebilecek , ilk ve orta dereceli okul-
larda Türkçe eğitim öğretim hakkına sahip olacak-
lardı.
Ayrıca din ve mezhep hürriyetine sahip
olacaklar, müftülerini de kendileri seçebilecekti.
 Ayrıca ; Osmanlı Devleti ve Sırbistan ara-
sında sınır kalmadığı halde 1914 İstanbul Antlaş-
ması imzalanarak Sırbistan’da kalan Türkler ile
taşınmaz mallarının durumu belirlendi.
KONU ANLATIMLI
76
 TARİH www.kpssmod.com
I.DÜNYA SAVAŞI 1914-1918 Japonya,
Savaş sırasında itilaf devletlerine,
ABD, Romanya, ve Yunanistan gibi devletler ka-
Genel sebepleri:
tıldı.
Sanayi devriminin doğurduğu hammadde
devletlerine ise; Osmanlı Devleti ve
 İttifak
ve pazar ihtiyacı= Sömürgecilik (ekonomik)

m
Bulgaristan katıldı

o
1789 Fransız Devriminin doğurduğu Ulus-

c
çuluk = Milliyetçilik hareketleri (siyasi)

.
Osmanlı Devletinin Savaşa Girmesi

d
Avrupa Devletlerinin ekonomik ve siyasi
Özel Sebepleri:

o
çıkarlarının çatışmasının bir sonucu olarak mey-
İngiltere ve Almanya arasındaki ekonomik dana gelen I.Dünya Savaşına Osmanlı Devletinin

m
rekabet, katılmasının sebebi yönetime hakim olan İttihat ve

s
 Fransa' ve Almanya arasındaki A lsace Terakki Fırkasının takip ettiği politikalardır.

s
Loren sorunu,

p
Rusya’ nın takip ettiği Panslavizm politika- Osmanlı Devletinin Savaşa Girme Amaçları:

k
sından Avusturya-Macaristan imparatorluğunun
 Kaybedilen yerleri geri almak.
etkilenmesi,
 Ekonomik sorunlardan kurtulmak.
İtalya’nın sömürge arayışları,
( Kapitülasyonlar ve dış borçlar )
 Almanya’nın Pangermenizm politikası
Siyasi yalnızlıktan kurtulmak ve güçlü bir
 Sırbistan
ile Avusturya Macaristan arasın- devlet haline gelmek.
daki sınır anlaşmazlığı
Turancılık düşüncesini gerçekleştirmektir.
 Avrupa devletlerinin üçlü itilaf (anlaşma)
Osm anlı Devleti savaşa öncelikle İngilte-
ve üçlü ittifak (bağlaşma) devletleri adıyla bloklara
re’nin yanında girmek istedi
ayrılmaları
Ancak; İngiltere,savaşın genişleyerek sö-
 Üç l ü İtilaf= İngiltere + Fransa + Rusya
mürgelerine ve sömürge yollarına sıçramasını iste-
(1907)
mediğinden,
 Üç l ü İttifak =Almanya + Avust. Mac.+
 Osmanlı devletine ihtiyacı olmadığından,
İtalya (1883)
Rusya’nın Osmanlı topraklarını paylaşmayı
 Savaş bir Sırplının Avusturya Macaristan
istemesinden, ötürü Osmanlı Devletini yanında
veliahdını Saraybosna’da öldürmesiyle başladı.
savaşa almadı ve tarafsız kalmasını istedi.
Avusturya Maçaristan ;Sırbistan’a savaş
 Bu durum üzerine ,bu savaşa girerek ka-
ilan açınca , Rusya Sırbistan’ı destekledi.Almanya,
zanım elde etmeyi amaçlayan İttihatcılar gizli bir
Avusturya Macaristan’ın ; İngiltere ,Rusya’nın ya-
anlaşma imzalayarak Almanya’nın yanında yer al-
nında yer alınca Avrupa’da savaş hızla yayıldı.
dılar.
Savaş başlayınca İtalya Avusturya Maca-
 Almanya – Osmanlı yakınlaşması 1878
ristan ile Adriyatik kıyılarında çıkarları çatıştığından
Berlin anlaşmasıyla başlamış , Balkan savaşların-
ittifak grubundan ayrılarak tarafsızlığını ilan etti.
dan sonra artarak devam etmiştir.
 Kısa süre sonrada itilaf devletlerinin Ana-
 Balkan savaşlarından sonra Almanyadan
dolu topraklarından pay vaat etmeleriyle İtilaf dev-
askeri destek sağlanmış, Almanyadan gelen uz-
letlerinin yanında savaşa girdi.

KONU ANLATIMLI
77
 TARİH www.kpssmod.com
manlar Osmanlı Ordusunun ıslahı için çalışmalar sınırları dışında yer aldığı dış cepheler ise; Ro-
yapmıştır. manya , Makedonya ve Galiçya cepheleridir.
 Buyakınlaşma sonucu XX.yy.da Osmanlı
devletinden elde ettiği ayrıcalıklarla Osmanlı ham-

m
K AFKAS (DOĞU) CEPHESİ
madde kaynaklarına ve pazarlarına ulaşarak eko-

o
Osmanlı devletinin ilk açtığı cephedir.
nomik çıkar elde eden devlet Almanya olmuştur.

c
Rusya’nın savaş ilan etmesi üzerine açıl-

.
 İngiltere’nin
Osmanlı devletini savaştan
mıştır.

d
uzak tutmak istemesine karşın Almanya, Osmanlı
Devletini yanında savaşa sokmak istiyordu.

o
Amaçları:

m
Almanya’nın Amaçları: Turancılık düşüncesini gerçekleştirmek,

s s
Osmanlı devletinin jeopolitik konumundan  Azerbaycan - Bakü petrollerinden yarar-
lanmak,

p
yararlanmak

k
İngiltere’nin sömürge yollarını kesmek.  Rusya’nın güneye inmesini engellemektir.

 Rusya ile itilaf devletlerinin irtibatını kes-

mek. Gelişmeler:
Üzerindeki savaş yükünü azaltmak. (Marn Kış ortasında
hazırlıksız düzenlenen taarruz
hareketinin başarısızlığı) hareketi başarısız oldu.
Osmanlı ordusunun insan gücünden ya- Yeterli donanım ve teçhizattan yoksun Os-
rarlanmak. manlı ordusu kış şartlarında onbinlerce şehit verdi.
(Sarıkamış faciası)
Halifenin gücünden yararlanmaktır.
Bu
başarısızlık üzerine Doğu Anadoluyu
Osmanlı Devletine sığınan iki Alman zırhlı-
işgal eden Ruslar ; Van , Muş , Bitlis , Erzurum ve
sının; ittihatcıların emriyle Karadenize çıkarak Rus
Trabzon’u ele geçirdi.
limanlarını topa tutması üzerine Rusya Osmanlı
devletine savaş acınca Osmanlı Devleti Al- Çanakkale Cephesinde n sonra bu cep-
manya’nın yanında savaşa girmiş oldu. (1915) hede görevlendirilen Mustafa Kemal Muş ve Bit-
lis’i geri almıştır.
Rusların Doğu Anadolu’da ki Ermenileri si-
OSMANLI DEVLETİNİN I.DÜNYA
lahlandırarak kışkırtmaları savaş sırasında Ermeni
SAVAŞINDA YER ALDIĞI CEPHELER
isyanlarına sebep oldu.
Kazanım elde etmek amacıyla Osmanlı
 İttihatçılar,
Ermeni ayaklanmalarını engel-
devletinin actığı taarruz cepheleri ; Kafkas ve Kanal
lemek amacıyla 1915 Tehcir Kanunu (zorunlu göç
cepheleridir.
yasası ) çıkararak Ermenileri zorunlu olarak Suriye
 İtilaf
devletlerinin saldırısıyla acılan ve Os- ve Lübnan’ a sürgün ettiler.
manlı devletinim topraklarını korumaya çalıştığı
 1915
Tehcir Olayı günümüzde Ermeniler
cepheler; Çanakkale , Irak , Hicaz ,Yemen , Filistin
tarafından bir soykırım olarak kabul ettirilmeye ça-
ve Suriye cepheleridir.
lışılmaktadır.Maalesef bir çok devlet bu sözde soy-
Almanya ve Avusturya Macaristan ordula- kırımı kabul etmiştir.
rına destek sağlamak amacıyla Osmanlı devletinin

KONU ANLATIMLI
78
 TARİH www.kpssmod.com
Sözde Ermeni Soykırımını Tanıyan Ülkeler Bu
cephede Arapların da destek olmaması
Ümmetçilik düşüncesinin önemini kaybettiğinin
Uruguay Kıbrıs Rum Kesimi
göstergesidir.
Rusya Kanada

m
Yunanistan Lübnan
ÇANAKKALE CEPHESİ

o
Belçika Fransa

c
1915 ‘te itilaf devletlerinin saldırısıyla açıl-

.
 İsveç Vatikan
mıştır.

d
 İtalya Slovakya

o
Hollanda Polonya
İtilaf devletlerinin amaçları:
 Litvanya Arjantin

m
Boğazları ve İstanbul’u ele geçirmek,

s
 Ermenistan İsviçre
Osmanlı Devletini savaş dışı bırakmak,

s
Balkan devletlerinin desteğini sağlamak,

p
Sonuçları:

k
Rusya ile irtibatı sağlamak,
Rusya’da meydana gelen 1917 Bolşevik
 Savaşı kısa sürede bitirmektir.
Devrimiyle Çarlık Rusya’sı yıkıldı.
Yönetime el koyan komünistler İttifak dev-
letle-riyle 1918 Bre st -Li to vsk Ant la şm asını imza- Gelişmeler:
layarak savaştan çekildiler.
 İtilaf
devletleri donanmalarıyla boğazları
Bu anlaşmayla; Osmanlı Devleti daha geçemeyince Gelibolu yarımadasının her iki tara-
önce 1878 Berlin anlaşmasıyla Rusya’ya bıraktığı fına asker çıkararak karadan boğazları geçmeye ça-
Kars , Ardahan ve Batum’u geri aldı. lıştılar.
 Osmanlı Orduları Rusların çekilmesinden  Mustafa
Kemal Anafartalar’da Conk Bayı-
faydalanarak Bakü’ye kadar ilerlediyse de savaşta rında, Kireç Tepe’de Arı Burnunda itilaf devletleri-
yenik sayıldığından bu durumdan yararlanılamadı. nin kuvvetlerini yenilgiye uğrattı.

K ANAL CEPHESİ Sonuçları:

İngilizlere karşı açılmıştır.  İtilaf Devletleri amaçlarına ulaşamadılar.
Osmanlı Devleti kesin bir zafer kazandı.
Amaçları:
Rusya’ya yardım edemediler.
Süveyş kanalını ele geçirmek.
 Bu durum ;Bolşevik devriminini kolaylaş-
 Mısırı İngilizlerden geri almak. tırdı.
Bulgaristan ittifak devletlerinin yanında sa-

Sonuçları: vaşa katıldı.

 Böylece
; Osmanlı devletiyle Almanya ara-
 Bölgenin çöl olması , Osmanlı ordusunun
yeterli donanıma sahip olmaması ve müttefiklerin sında kara bağlantısı sağlandı.
yeterli desteği sağlamaması üzerine düzenlenen Sub aylar
Savaşı olarak bilinen bu savaş-
taarruz hareketleri başarısız oldu. larda eğitimli genç nüfusumuzu kaybettik.

KONU ANLATIMLI
79
 TARİH www.kpssmod.com
 Bu yüzden cumhuriyetin ilk yıllarında ye- St. Jean de Maurienne Antlaşması (1917)
tişmiş insan sıkıntısı yaşandı. (İngiltere Fransa – İtalya)
Mustafa Kemal gösterdiği başarılarla gene- Bu antlaşmayla İzmir’den Antalya’ya
ralliğe yükseltildi, şöhreti arttı. kadar olan Anadolu kıyıları İtalya’ya bırakılmıştır.

m
Bu durum Mustafa Kemal’in kurtuluş sa-

o
Rusya’nın Bolşevik devrimiyle savaştan çe-
vaşında lider olarak benimsenmesini kolaylaştırdı.

c
kilmesi ve yeni yönetimin bu antlaşmaları

.
Osmanlı Devletinin başkentini ele geçirme açıklamasıyla bu tasarılar ortaya çıktı.

d
amacı taşıyan bu cephe , savaş sırasında Osmanlı

o
topraklarının gizli antlaşmalarla İtilaf devletleri ta-
rafından paylaşılmasına neden oldu. IRAK CEPHESİ

m
 İngiltere’nin saldırısıyla açılmıştır.

s s
2006 KPSS SORUSU

p
Amaçları:
Mustafa Kemal’in komutanlığını yaptığı,

k
I- Derne, Abadan petrollerinden yararlanmak
II- Anafartalar,
 Sömürgelerine giden yolları korumak
III- Conkbayırı
savaşlarından hangilerinin kazanılması İstan-  Rusya ile karadan irtibat sağlamak
bul’un işgalini önlemiştir?

A) Yalnız I Gelişmeler:
B) Yalnız II
C) Yalnız III Başlangıçta Osmanlı orduları başarılı oldu
D) I ve III
E) II ve III İngiliz ordusuna karşı Kutü’l-Amare zaferi
kazanıldı.

GİZLİ ANLAŞMALAR Sonuç:

Sykes – Picot Antlaşması (1916) Osmanlı Orduları Musul’a kadar çekildiler.
(İngiltere – Fransa Rusya)
Irak (Bağdat) kaybedildi.
 Boğazlar ve Doğu Anadolu Rusya’ya,
Irak İngiltere’ye , Suriye Fransa’ya bırakıldı
HİCAZ VE YEMEN CEPHELERİ
İngilizlerekarşı kutsal toprakları korumak
Mac Mahon Antlaşması (1916) amacıyla savaşıldı.
Mekke Emiri Şerif Hüseyin ile Bölgenin İn-  Mekke Emiri Şerif Hüseyin İngilizlerle an-
giliz Valisi Mac Mahon arsında imzalanmıştır. laşarak bağımsız bir devlet kurmak amacıyla Os-
 Arapların bağımsız devlet kurmak ama- manlı ordularına karşı savaştı.
cıyla Osmanlı devletine karşı İngilizlerle işbirliği
yaptıklarının kanıtıdır.
Sonuç :
 Mekke , Medine, Yemen kaybedildi.

KONU ANLATIMLI
80
 TARİH www.kpssmod.com
FİLİSTİN CEPHESİ Savaştan en kazançlı çıkan devlet İngiltere
oldu.
 İngilizlere
karşı Filistin topraklarını savun-
mak amacıyla savaşıldı  ABD ekonomisi güçlendi.

m
 Avrupa’nın siyasi haritası değişti.

o
Sonuç:  Çok uluslu imparatorluklar parçalandı. Av-

c
 Filistin toprakları (Kudüs) kaybedildi. rupa’da yeni ulus devletler kuruldu.

.
 Avusturya–Macaristan imparatorluğu ye-

d
rine: Avusturya – Macaristan–Çekoslovakya – Yu-

o
SURİYE CEPHESİ
goslavya - Polonya kuruldu.
Fransızlara
karşı Suriye topraklarını savun-

m
 Yenilen devletlerle barış antlaşmaları im-
mak amacıyla savaşıldı.
zalandı.

s
Mustafa Kemalin I.Dünya Savaşında yer

s
 Almanya, Ve rsay – Bulgaristan, Nöyyi -
aldığı son cephedir.

p
Macaristan Trianon-Avusturya S. Jermen- Os-
Mustafa Kemal; I.Dünya Savaşının so- manlı Devleti Sevr Anlaşmasını imzaladı.

k
nunda Y ıldı rı m Orduları Grup Komutanlığına geti-
 Bu antlaşmaların ye nilen devletlere ağır
rildi.
yükümlülükler getirmesi, barışın bozulmasına ve II.
Sonuç olarak Osmanlı orduları Halep’in Dünya savaşının çıkmasına neden oldu.
doğusuna çekilmek zorunda kaldı. Suriye (Şam)
İ t i l a f
devle tleri Osmanlı topraklarını pay-
kaybedildi
laşmada anlaşamadıkları için Sevr Antlaşması en
 Mustafa Kemal I.Dünya Savaşında sıra- son imzalanan anlaşma olmuştur.
sıyla Çanakkale , K afkasya Suriye cephelerinde
yer almıştır. Mandater (Himayeci) yönetim ortaya çıktı.

 Osmanlı Devleti I.Dünya savaşıyla Arap  Mandacılık

güçlü devletlerin ; yeni kurulan
yarımadası (Mekke,Medine,Yemen ) Suriye (Şam) zayıf devletleri himaye bahanesiyle sömürme
Irak (Bağdat) Filistin (Kudüs) topraklarını kaybetti amacı taşır.

Or ta doğudaki cephelerde başarısız olun-
masında Arapların İngilizlerle işbirliği yapmaları et-
kili oldu. Bu durum ümme tçiliğin önemini
kaybettiğinin göstergesidir.
I.DÜNYA SAVAŞININ SONUÇLARI
El altından İtilaf devletlerini destekleyen
ABD; Almanya’nın yolcu ve yük gemilerine saldır-
ması üzerine İtilaf devletlerinin yanında Al-
manya’ya karşı savaşa girdi. Bu durum savaşı itilaf
devletlerinin kazanmasını sağladı.
Savaşı kaybeden İttifak devletlerinden;
Bulgaristan Selanik, Osmanlı devleti Mondros,
Avusturya-Macaristan Willa Guiste ve Almanya
Rethondes Ateşkes Antlaşmasını imzaladı
 Yeni rejimler ortaya çıktı. Rusya’da Komü-
nizim, İtalya ‘da Faşizim, Almanya ‘da Nazizim.
 Bu rejimlerin ortak özelliği; tek partili, to-
taliter (baskıcı) ve liberal demokrasiye aykırı dikta-
törlükler olmalarıdır.
WİLSON İLKELERİ 8 OCAK 1918
ABD Başkanı Wilson tarafından I.Dünya
savaşı sırasında yayınlanan ilkelerdir.
Buna göre:
Her millet kendi geleceğini kendisi belirle-
yecektir. (Self Determination)

KONU ANLATIMLI
81
 TARİH www.kpssmod.com
 Builke ABD’nin çok uluslu imparatorluk Osmanlı devletini bu antlaşmaya iten etkenler
yönetimlerine karşı olduğunun göstergesidir.
 Bulgaristan’ın savaştan çekilmesiyle, Al-
Yenenler,yenilenlerden toprak ve savaş manya ile irtibatın kesilmesi,
tazminatı almayacak,

m
Wilson ilkelerine ve İngiltere’ye güvenil-
 Gizli
antlaşmalar yapılmayacak, açık dip- mesi,

o
lomasi uygulanacak,

.c
 Uluslararası barışı korumak için Cemiyet-
Bu antlaşmaya göre:

d
i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak
Boğazlar, İtilaf devletlerinin denetimine bı-

o
 Boğazlar, dünya ticaretine açık olacak.
rakılacak.

m
 OsmanlıDevletinde Türklerin çoğunlukta
Bu maddeye dayanan itilaf devletler i 13
olduğu yerlerde Türklerin egemenliği, azınlıkların

s
kasım 1918 de İstanbul’u fiilen işgal ettiler.
çoğunlukta olduğu yerlerde azınlıkların egemenliği

s
sağlanacak. Osmanlı ordusu dağıtılacak, silahlar teslim

p
edilecek,
 Bu ilke savaş sonunda Osmanlı Devletinin

k
elinde kalan Anadolu topraklarınında parçalanma  Limanlar, tersaneler, demiryolları, önemli
tehlikesini doğurmuştur. geçitler itilaf devletlerinin kontrolünde olacak,

 Wilson ilkelerinin görünüşteki amacı, sa-
vaşı sona erdirerek dünya barışını sağlamak ve ko-
rumaktır. Asıl amacı ise, yeni bir dünya düzeni
kurmak yoluyla ABD’nin bir süper güç olmasını
sağlamaktır. ABD Başkanı Wilson’un hükümetten
düşmesi ve İngiltere’nin takip ettiği politikalar bu
ilkelerin uygulanmasını engellemiştir.
MONDROS ATEŞKES ANLAŞMASI
(30 EKİM 1918)
 Osmanlı Devletinin I.Dünya savaşından
çekilirken imzaladığı ateşkes antlaşmasıdır.
 Osmanlı ile İngiltere arasında imzalanmış-
tır.. Bu dönemde padişah VI. Mehmet Vahdettin,
hükümet ise Ahmet İzzet Paşa kabinesi idi.
Savaşı kaybedeceğini anlayan İttihat ve Te-
rakki ileri gelenleri ülkeyi terk ettiler ve parti kapa-
tıldı.
 Antlaşma Osmanlı hükümeti adına Bah-
riye Nazırı Rauf Bey ile İngiltere adına Amiral Calt-
horp arasında imzalandı.
 Haberleşme ve ulaşım araçları itilaf dev-
letlerine bırakılacak,
 Yukarıdaki esasların amacı ; Osmanlı
Devletini işgale açık hale getirmek ve işgaller sıra-
sında bir direnişle karşılaşılmasını engellemektir.
 (7 . ma d d e )
İtilaf devletleri güvenliklerini
tehdit eden herhangi bir noktayı işgal edebilecek-
ler.
 Bu maddeye dayanan İtilaf Devletleri Os-
manlı devletinin birçok bölgesini işgal ettiler.
İngiltere
: Musul , Batum, Merzifon, İstan-
bul , Çanakkale’ye asker çıkardı.
 Mondros Mütare kesine dayanılarak ilk
işgal edilen yer Musul’dur. (3 K asım 1918)
 Fransa
: Adana, Antakya, Mersin, Urfa,
Antep ve Maraş’ı ,
 İtalya :
Kuş adası , Muğla , Marmaris , Fet-
hiye , Antalya , Konya’yı işgal etti.
 (24. madde) Vilayet-i Sitte’de (Altı ilde)
bir karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bölgeyi işgal
edebilecektir . Diyarbakır, Elazığ, Bitlis, Van, Erzu-
rum, Sivas = DEBVES

KONU ANLATIMLI
82
 TARİH www.kpssmod.com
 Bu
maddede amaç Doğu Anadolu’da bir İngiltere manda yönetiminin uygulanma-
Ermeni Devleti kurulmasını sağlamaktır. sını kabul ettirdi.
Kömür, yağ, akaryakıt ürünleri ihraç edil-  İngiltere’nin
mandacılığı kabul ettirmesin-
meyecek, itilaf devletlerinin ihtiyaçlarına ayrılacak. deki amaçları;Wilson ilkelerindeki yenenler yeni-

m
lenlerden toprak almayacak maddesini etkisiz hale
 Gör üldüğü gibi Mondros Mütarekesi bir

o
getirmek ve yeni kurulan güçsüz devletleri himaye
ateşkes antlaşması olmaktan ziyade kayıtsız şartsız

c
altına alma bahanesiyle sömürgeciliğin devamını

.
bir teslimiyet antlaşması olma özelliği taşır
sağlamaktır.

d
 Bu Antlaşmayla , Osmanlı devleti fiilen
İngiltere
savaş sırasında İtalya’ya vaat et-

o
sona ermiştir.
tiği İzmir çevresini Yunanistan ‘a bıraktı. Bunun
Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra üzerine İtalya konferansı terk etti.

m
meydana gelen işgallere karşı Türk Milletinin gös-

s
 İngiltere,
bölge de güçlü bir İtalya yerine
terdiği ilk tepki; Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri kur-

s
kullanabileceği Yunanistan’ı tercih etti.
mak olmuştur. İkinci. tepkiyse Kuvay-i Milliye

p
hareketidir.  İl k
defa itilaf devletleri arasında anlaş-

k
mazlık çıktı ve Yunanistan paylaşım tasarılarında
Mondros Ateşkes Antlaşması ; İtilaf Devlet-
yer aldı.
le rinin Anadolu topraklarını paylaşım tasarılarını
uygulamaya koyma amacı taşır.  Par is
barış konferansının milli mücadele
açısından en önemli sonucu konferans kararlarına
Bu Antlaşma doğurduğu sonuçlar itibarıyla
dayanan Yunanistan’ın 15 Mayıs 1919’ da İzmir’i
Kurtuluş Savaşının başlamasına da sebep olmuş-
işgal etmesidir.
tur.
 İzmir’in
işgali, işgalcilerin gerçek amaçları-
nın ortaya çıkarak Türk milletinin işgallere karşı
PARİS BARIŞ KONFERANSI
tepki göstermesine neden oldu.
(18 0CAK 1919)
İngiltere, bölgenin Yunanistan’a bırakılma-
 I.
Dünya savaşı sonunda itilaf devletleri
sını haklı göstermek için:
Yenilen devletlerin durumunu görüşmek Yapılacak
antlaşmaların esaslarını belirlemek amacıyla top-  Bölgede Rumların çoğunluk olduğunu ileri
landılar. sürdü.
 Türklerin Rumların güvenliğini tehdit etti-
ğini ileri sürdü.
Sonuçları:
iddiaların asılsız olduğu Amiral Bristol
 Bu
Sevr dışındaki barış anlaşmalarının esasları
Raporu ile anlaşıldı.
belirlendi,
 Bu
belge kurtuluş savaşının haklılığını or-
Savaş sırasında Rusya ‘ya vaat edilen bo-
taya koyan ilk uluslararası belgedir.
ğazlar İtilaf Devletlerinin kontrolüne bırakıldı .
Doğu Anadolu’da ise bir Ermeni Devleti kurulması
kararlaştırıldı.
 1917 Bolşevik Devrimiyle Rusya’da çarlık
yönetiminin yıkılması ve komünistlerin yönetime
el koyması sonucunda Rusya savaştan çekilmişti.
Bu yüzden Rusya, Osmanlı topraklarını paylaşım
tasarılarının dışında kaldı.
KONU ANLATIMLI
83
 TARİH www.kpssmod.com
CEMİYETLER  Etnik-i Eterya
I.YARARLI CEMİYETLER  Kordos Cemiyeti
(Milli Mücadele Taraftarları)  Nea Zoi (Yeni Hayat)

m
Trakya Paşaeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti

o
 İzmir Müdafa-i Hukuk Cemiyeti Yahudi Cemiyetleri

.c
 Reddi İlhak Cemiyeti  Alyans İsrailit

d
 Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti  Makabi

o
 Şark Vilayetleri Müdafa-i Hukuk Cemiyeti

m
 Kilikyalılar Cemiyeti: Ermeni Cemiyetleri

s
 Milli Kongre Cemiyeti  Taşnak

s
 Anadolu Kadınları Müdafa-i Hukuk Cemi-  Hınçak

p
yeti
 Ermeni İntikam Alayı

k
 Karakol Cemiyeti:(Zabıtan Grubu)
 Zaven Efendi
 .Azm-ı Milli Yurdu:
 Vahdet-i Milliye Komitesi

Genel özellikleri:
Osmanlıların Kurduğu Cemiyetler
 Bölgesel kurtuluşu savunurlar
 Sulh ve Selameti Osmanlı Fırkası
 Türk milliyetçiliğini benimsediler.
 Teali İslam Cemiyeti
 Basın yayın ve silah yoluyla mücadele et-
 Kürt Teali Cemiyeti
tiler
 Wilson ilkeleri Cemiyeti
 Tam bağımsızlık taraftarıdırlar.
 İngiliz Muharipler Cemiyeti
 Aralarında merkezi otorite yoktur.
 Hürriyet ve İtilaf Fırkası

Sivas kongresiyle Anadolu ve Rumeli Müdafa-  Adem–i Merkeziyetçilik

i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştiler.

Genel Özellikleri:
 Saltanatçı ve ümmetçi bir anlayışı benim-
II.ZARARLI CEMİYETLER
sediler
(Milli Mücadele Karşıtları)
 Mandacıdırlar,
Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler :
 İtilaf devletleri ile işbirliği yaptılar.
Rum Cemiyetleri
 Osmanlıların ve azınlıkların kurdukları za-
 Yunan- Trakya Komitesi rarlı cemiyetlerin ortak özelliği, itilaf devletleri ile
işbirliği yapmaları, milli mücadele karşıtı olmaları-
 Mavri Mira:
dır.
 Pontus Rum Cemiyeti

KONU ANLATIMLI
84
 TARİH www.kpssmod.com
KUVAYİ MİLLİYE (ULUSAL KUVVETLER)
Genel Özellikleri:
 Toplumun her kesiminden insanlardan

m
oluşur.

o
 Vur-kaç taktiğiyle savaşırlar (gerilla taktiği).

c
 Düzenli ve disiplinli değildirler

d .
 Merkezi otoriteye bağlı değildirler

o
 Enetkilileri Çerkez Ethem kuvvetleridir
(Kuvayi Seyyare).

s s m
Faydaları:

p
 Ulusal bilincin gelişmesini sağladılar

k
 İşgalcileri yavaşlattılar
 İşgalcilere zarar verdiler
 Milli mücadele kadrosuna zaman kazan-
dırdılar
 TBMM ‘ye kaşı isyanları bastırdılar.
 Otorite tanımadıklarından ve işgalcilerin
yurttan atılmasında yetersiz kaldıklarından ötürü
kaldırılarak yerlerine düzenli ordu kuruldu.

KONU ANLATIMLI
85
 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 www.kpssmod.com

üler Yayın
KURTULUŞ SAVAŞI
3
od

HAZIRLIK DÖNEMİ
cılı
M

Havza ve Amasya Genelgeleri

Erzurum ve Sivas Kongreleri

Amasya Görüşmesi

Misak-ı Milli Kararları

İlk TBMM’nin Açılışı ve Ayaklanmalar

 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 düler Yayıncı www.kpssmod.com
Mo

Bölüm
mbd

lık
KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KPSS 2010
M
3
od l

ık
üler Yayıncı

KONULAR YAKLAŞIK SORU SAYISI

m
Havza ve Amasya Genelgeleri – Erzurum ve Sivas Kongreleri

o
Amasya Görüşmesi – Misakı Milli Kararları 3

.c
İlk TBMM’nin Açılışı ve ayaklanmalar

o d
KURTULUŞ SAVAŞININ HAZIRLIK SAFHASI MUSTAFA KEMAL'İN SAMSUN'A ÇIKIŞI

m
 Mustafa Kemal ‘in Samsun’a çıkışı  İstanbulhükümeti Mustafa Kemal'i, 9.
ordu müfettişi olarak (daha sonra 3. ordu müfettişi

s
 Havza Genelgesi
oldu) Karadeniz bölgesinde asayişi sağlamak için

s
 Amasya Genelgesi görevlendirdi.

p
 Mustafa Kemal’in askerlikten istifası  Mustafa Kemal bu görevi, Anadolu'ya geç-

k
 Alaşehir ve Balıkesir kongreleri mek ve milli mücadeleyi başlatmak için kabul etti.

 Erzurum Kongresi  Mustafa Kemal'in gerçekleştirmeyi çalıştığı

öncelikli amaç, ulusal örgütlenmeyi sağlamak, ulu-
 Sivas Kongresi
sal bir teşkilat kurmaktır
 Amasya görüşmesi (Protokolü)
 Temsil heyetinin Ankara ‘ya gelişi
HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919)
Son Osmanlı Mebusan Meçlisi’nin açılması
Amaçları:
 Misak-ı Milli kararları
 İşgaller karşısında halkı bilinçlendirmek
 İstanbul’un işgali
 Yeni işgalleri engellemek.
 TBMM’nin açılışı
 Düzenli orduya geçiş
İçindekiler;
 İzmir’inişgali dahil her türlü işgal hareketi
İleri Sürülen Kurtuluş Çareleri mitinglerle, telgrafla protesto edilecek.
 Bölgesel kurtuluşu sağlamak Halk azınlıkların tahrikine kapılmayacak,


 Amerikan mandasına girmek sağduyulu olunacak.

 İngiliz mandasına girmek

 Mustafa Kemal'in kur tuluş yolu: tam ba- Sonuç:
ğımsız, millet egemenliğine dayalı yeni bir Türk  İşgaller protesto edildi.
devleti kurmak.
 Mustafa Kemal yetki ve görevlerini aştığı
gerekçesiyle ilk kez geri çağrıldı.

KONU ANLATIMLI
89
 TARİH www.kpssmod.com
AMASYA GENELGESİ (22 HAZİRAN 1919) liğine dayalı yeni bir Türk devletinin kurulacağı,yö-
netim şeklinin değişeceği ; saltanatın kaldırılarak
Hazırlayanlar:
cumhuriyetin ilan edileceğine değinildi.
 Mustafa Kemal, Rauf Bey, Refet Bey, Ali
 Amasya Genelgesi, kurtuluş savaşını baş-
Fuat Paşa, (K. K arabekir , Mersinli Cemal Paşa)

m
latan bir ihtilal beyannamesidir.

o
 Mustafa Kemal İstanbul hükümeti tarafın-

c
Bu Belgeye göre:

.
dan ikinci kez geri çağrıldı. Gitmeyince 3. Ordu
müfettişliği görevinden alındı. Bunun üzerine Mus-

d
 Vatanın
bütünlüğü, milletin bağımsızlığı
tehlikededir (Amac + Gerekçe). tafa Kemal 7-8 Temmuz 1919'da askerlik mesle-

o
ğinden istifa etti.
 İstanbul
hükümeti görevlerini yerine geti-

m
rememektedir. ( 2. Gerekçe)

s
ERZURUM KONGRESİ
 Milletin
bağımsızlığının yine milletin azim

s
(23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919)
ve kararı sağlayacaktır.

p
Toplanış amacı :
 Kur tuluş savaşının yöntemini belirliyor,

k
Ermeni ve Rumlara karşı doğu illerinin gü-
 İlk defa ulusal egemenlikten bahsedildi.
venliğini sağlamak.
Yeni bir
devletin kurulacağı, yönetim şekli-
nin değişeceği; saltanatın kaldırılıp, cumhuriyetin
ilan edileceği ima edilmiştir. Toplayanlar:

 Haklı
sesimizi dünyaya duyurmak için her Trabzon MHC+ Doğu Anadolu MHC
yönden güvenlikli Sivas’ta milli bir kongre yapıla-
caktır.
Toplanış şekli :
Genelgenin amacı, Sivas’ta kongre yapmak
Doğu illerinden delegeler katıldı.
yoluyla ulusal örgütlenmeyi sağlamaktır.
Kongreye her ilden 3 delege katılacak, de-
legeler Müdafa-i Hukuk Cemiyetlerinden veya be- Alınan Kararlar:
lediyelerce seçilecek, kimlikleri gizli tutulacak.
 Milli sınırlar içinde vatan bütündür, parça-
 Doğu illeri adına Erzurum’da kongre yapı- lanamaz
lacaktır.
 İstanbulhükümeti görevini yerine getire-
 Kalan
ordularımız dağıtılmayacak, silahlar mezse, yerine geçici bir hükümet kurulacaktır.
teslim edilmeyecek (Böylece Mondros'a karşı çı-
 Kuvay-i Milliye'yi amil, milli iradeyi hâkim
kıldı)
kılmak esastır.
 Mandacılık (himaye) kabul edilemez.
Önemi:
 Azınlıklarasiyasi ve sosyal dengemizi bo-
 Kurtuluş savaşının amacı , gerekçesi ,yön- zucu haklar verilemez.
temi belirtildi.
 Saltanat ve hilafet makamı da işgalden
İlk defa ulusal egemenlik ilkesinden bahse- kurtarılmalı
dildi.
 Osmanlı Mebusan Meclisi derhal toplan-
 İlk defa üstü kapalı olarak; Millet egemen- malıdır.

KONU ANLATIMLI
90
 TARİH www.kpssmod.com
Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Toplanma Amacı: 2008 KPSS SORUSU
 Halkı yönetime katmak. (milli iradeyi Erzurum Kongresi kararlarının aşağıdakilerin
hakim kılmak) hangisinde etkili olduğu savunulamaz?

m
 Padişah ve hükümeti denetlemek.
A) Sivil ve askerî yöneticilerin işgallere karşı

o
Vatanın kurtuluşu yönünde alınan karar- mitingler düzenlemeleri için genelgeler ya-
yımlanması

c
ları resmileştirmek ve milli mücadeleyi etkin hale

.
B) Lozan Antlaşması’nın bağımsızlığı savunan
getirmektir.
ruhu

d
C) TBMM’nin toplanış ve açılış gerekçesi

o
D) Sivas Kongresi kararları
2007 KPSS SORUSU E) Amasya Protokolleri

m
Erzurum Kongresi’nde “Azınlıklara, siyasal

s
egemenliği ve sosyal dengeyi bozacak şekilde

s
yeni birtakım özel haklar verilmesi kabul edil- BALIKESİR VE ALAŞEHİR KONGRELERİ

p
meyecektir.” kararı alınmıştır.
Bu karar aşağıdakilerden hangisine bir tepki- Erzurum kongresi yapıldığı sırada Batı

k
dir? Anadolu’daki Müdafa-i Hukuk Cemiyetleri’nin ça-
lışmalarıyla yapıldı.
A) Her türlü işgal ve ayrıcalıklara
B) Azınlıkların İstanbul’da kalmasına  Her yönüyle bölgesel niteliktedir.
C) Azınlıkların kendi kültürlerini korumalarına
D) Patrikhanenin Rumların dinî temsilcisi ol-
masına Önemi:
E) Türkiye içindeki Müslüman olmayan azın-
lıkların Türk tebaası sayılmasına Batı cephesinde Yunanlılara karşı Kuvay-i
Milliye örgütlenmesi sağlanmıştır.

Erzurum kongresinin sonucu:

 Doğu Anadolu’daki Müdafa-i Hukuk Ce- SİVAS KONGRESİ (4 -11 EYLÜL 1919)
miyetleri birleştirildi. Amacı:
 Kongrekararlarını uygulamak amacıyla ilk Ulusal örgütlenmeyi sağlamak
defa Mustafa Kemal başkanlığında Temsil Heyeti
oluşturuldu.
Alınan kararlar:
 Bu Kongreyle vatanın kurtuluşu yolunda
ilk kararlar alınmıştır.  Erzurum kongresi ile aynı kararlar alınmıştır.

Tartışılan konular:
Mustafa Kemal'in Başkanlığı
 Amerikan mandası tamamen reddedildi.

KONU ANLATIMLI
91
 TARİH www.kpssmod.com
2007 KPSS SORUSU 2006 KPSS SORUSU

Sivas Kongresi’nde aşağıdakilerden hangisiyle Aşağıdakilerden hangisinin gerçekleştirilmesiyle

ilgili sorun çıkmıştır? ilgili kararlar Sivas Kongresi’nde alınmıştır?

m
A)Ali Fuat Cebesoy’un Umum Kuvayımilliye A) Batı Cephesi’nin ikiye ayrılması

o
Komutanlığına atanması B) Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Ce-
B) Milli cemiyetlerin birleştirilmesi miyeti’nin

.c
C) Erzurum Kongresi’ne katılan delegelerin kurulması
Sivas Kongresi’ne de katılması C) Temsilciler Kurulu merkezinin Ankara’ya ta-

d
D) Manda yönetiminin kabul edilmesi önerisi şınması

o
E) İstanbul Hükümeti temsilcisi Salih Paşa’yla D) Mustafa Kemal’in meclis başkanı seçilmesi
Amasya’da görüşülmesi E) Milletvekili seçimlerinin iki yılda bir yapıl-

m
ması

s s
Sonuçları: Erzurum ve Sivas kongrelerinde, iç ve

p
dış politika ile ilgili kararların alınması ulusal
 Bütün cemiyetler Anadolu ve Rumeli

k
bir meclis gibi çalışıldığının göstergesidir.
MHC adı altında birleştirildi.
 Temsil heyetinin kapsam ve yetkileri ulu-
sal nitelik kazandı
 İrade-iMilliye adlı gazete çıkarıldı. (Anka-
ra’da adı daha sonra Hakimiyet-i Milliye olmuştur)
 Temsil Heyeti İstanbul ile her türlü haber-
leşme ve irtibatı kesti. Bu baskıya dayanamayan
Damat Ferit istifa etti. Yerine Ali Rıza Paşa Kabi-
nesi kuruldu.
2009 KPSS SORUSU
Kurtuluş Savaşı’nda, TBMM Hükümetinin yarı
resmî yayın organı hâline gelen gazete aşağı-
dakilerden hangisidir?
2008 KPSS SORUSU
Sivas Kongresi’nden sonra, Temsilciler Kuru-
lunun girişimleriyle Damat Ferit Paşa Kabinesi
düşürülmüş ve kabineyi Ali Rıza Paşa kur-
muştur.
Bu duruma göre aşağıdakilerden hangisi söy-
lenemez?
A) İstanbul Hükümeti ile Anadolu arasında iliş-
kilerin yeniden kurulduğu
B) Padişahın Anlaşma Devletlerinin etkisinden
kurtulduğu
C) İstanbul Hükümetinin Anadolu’nun gücünü
tanıdığı
D) Damat Ferit Paşa Kabinesinin Temsilciler
Kurulu çalışmalarına karşı olduğu
E) Ali Rıza Paşa Kabinesinin Sivas Kongre-
si’nde seçilen Temsilciler Kurulunun istek-
lerine uymak zorunda kalabileceği

A) Hakimiyet-i Milliye
B) Peyam-ı Sabah
C) İrade-i Milliye
D) Yenigün
E) İkdam

KONU ANLATIMLI
92
 TARİH www.kpssmod.com
AMASYA GÖRÜŞMESİ (PROTOKOLÜ)  İstanbul
hükümeti bu kararlardan sadece
(20-22 EKİM 1919) Osmanlı Mebusan meclisinin İstanbul’da toplan-
ması kararını uygulamaya koydu.
İstanbul Hükümeti ile Temsil Heyeti ara-
sında gerçekleşti.  Mustafa
Kemal İstanbul’u uygun görme-

m
mesine rağmen bu durumu kabullenmek zorunda
Bahriye Nazırı Salih Paşa,-Mustafa Kemal

o
kaldı.

.c
Önemi:

d
İlk defa İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti- 2007 KPSS SORUSU

o
nin varlığını resmen tanıdı
Amasya Görüşmelerinde İstanbul Hükümeti

m
ile Temsilciler Kurulu aşağıdaki konuların han-

s
gisinde anlaşmaya varamamıştır?
Protokolde yer alan kararlar:

s
 Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı A) Ali Rıza Paşa’nın sadrazamlığa getirilmesi

p
B) Mebuslar Meclisinin toplanacağı yerin be-
korunacak.

k
lirlenmesi
 İstanbulhükümeti, Anadolu ve Rumeli C) Barışın en kısa zamanda sağlanması
MHC’ni resmen tanıyacaktır. D) Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Ce-
miyetinin
 Zararlı cemiyetlerin faaliyetleri engellenecek hukuki bir kuruluş olarak kabul edilmesi
E) Seçimlerin en kısa sürede yapılması
 İstanbul Hükümeti, temsil heyetinin izni ol-
madan anlaşma imzalamayacak,
 Osmanlı Mebusan Meclisi İstanbul dışında
güvenli bir yerde toplanacaktır.
 Osmanlı
Mebusan meclisinin toplanması
2008 KPSS SORUSU
amacıyla genel seçimlere gidildi.
Amasya Görüşmelerinde yapılan üçüncü pro-  Bu
seçimler sırasında Anadolu ve Rumeli
tokolle, Ermeni göçü sırasında suç işleyenlerin
mebus seçimlerine katılmalarının önlenmesi MHC bir siyasi parti gibi çalıştı.
istenmiş, siyasi partilerin ve Hıristiyan toplu-  Mustafa Kemal de Erzurum milletvekili se-
lukların seçime katılmalarının sağlanması için çildi.
çaba gösterileceği belirtilmiştir.
Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin gös-  Osmanlı Mebusan meclisinin toplanma-
tergesi olduğu savunulamaz? sında İstanbul hükümeti ve temsil heyeti işbirliği
yapmıştır.
A) Meclise ülkeyi temsil eden tüm siyasi gö-
rüşlerin girmesi gereğine inanıldığının
B) Seçimlerin yapılması için huzurlu bir orta-
mın sağlanmaya çalışıldığının
C) Seçimlerin erken yapılmasının zaman ka-
zandıracağının
D) Uygulamalarda adil davranılmasının gere-
ğine inanıldığının
E) Birlik ve beraberliğin sağlanmasına gerek
görüldüğünün

KONU ANLATIMLI
93
 TARİH www.kpssmod.com
2006 KPSS SORUSU Mecliste Müdafa-i Hukuk Grubu kurulmadı

Amasya Görüşmelerine katılan Salih Paşa’nın Sivas Kongresi kararları Mecliste onaylan-
alınan kararların resmi nitelikte olmadığını madı.
Temsilciler Kurulu’na söylemesi, kendisiyle il-

m
gili olarakaşağıdakilerden hangisini gösterir?
2006 KPSS SORUSU

o
A) Tutuklanmaktan korktuğunu

c
Son Osmanlı Mebuslar Meclisi’nin toplanma-

.
B) Alınan kararlarda etkili olduğunu sında,
C) Görüşmelere hükümetten gizli katıldığını I. Sivas Kongresi kararları,

d
D) Anadolu’daki ulusal harekete katılacağını II. Erzurum Kongresi kararları,

o
E) Kararları, hükümetinin kabul etmemesin- III. TBMM’nin açılması
den endişe duyduğunu gelişmelerinden hangilerinin hızlandırıcı etkisi

m
olduğu savunulabilir?

s
A)Yalnız I

s
TEMSİL HEYETİNİN ANKARAYA GELİŞİ
B) Yalnız II
(27 Aralık 1919)

p
C) Yalnız III

k
Amacı: D) I ve II
E) II ve III
İstanbul’da toplanacak olan Mebusan
Meclisi’nin çalışmalarının yakından takip etmek.
mebuslar tarafından Felah-ı
Vatansever
Güvenli olması, haberleşme ve ulaşım im-
Vatan Grubu kuruldu.
kânlarına sahip olması , cephelere yakınlığı, işgal
edilen yerlere uzak oluşu ; Ankara’nın merkez se- Felah-ı Vatan Grubunun çalışmalarıyla Son
çilmesinde etkili olmuştur. Osmanlı Mebusan Meclisinde Misak-ı Milli ( Ulusal
And – Milli Yemin ) kararları kabul edildi.
Mustafa Kemal güvenlik açısından Osmanlı
Mebusan Meclisine katılmadı.
MİSAK-I MİLLİ KARARLARI
Katılan Milletvekillerinden;
(28 Ocak 1920)
 Kendisinin meclis başkanı seçilmesini,
30 Ekim 1918'de Türk askerlerinin koru-
 Meclis de Müdafa –i Hukuk grubunun duğu ve Türklerin çoğunlukta olduğu yerler Türk
oluşturulmasını, vatanıdır, parçalanamaz.
Sivas Kongresi kararlarının kabul edilme- Böylece Yeni Türk Devletinin sınırları çizil-
sini istedi. miştir.
 İstanbul
ve Marmara denizinin güvenliği
SON OSMANLI MEBUSAN sağlanırsa boğazlar dünya ticaretine açılır.
MECLİSİNİN AÇILIŞI
 Arapların geleceği kendilerine bağlıdır.
(12 Ocak 1920)
koparılmak istenen Kars-Ardahan-
Yurttan
Açılan Son Osmanlı Mebusan Meclisinde
Batum'un geleceğiyle Batı Trakya için halk oyla-
mebusların saltanat ve hilafet taraftarı olması , İs-
masına gidilebilir.
tanbul’un fiilen işgal altında olması ve birçok me-
busun korkarak fikir değiştirmesinden ötürü Azınlıklara
ancak komşu ülkelerdeki Müs-
Mustafa Kemal'in istekleri gerçekleşmedi. lümanlara tanınan haklar kadar hak tanınır.
 Mustafa Kemal Meclis Başkanı seçilmedi Kapitülasyonlar kaldırılmalıdır.

KONU ANLATIMLI
94
 TARİH www.kpssmod.com
 Dış borçların ödeneceği kararı alınmıştır. Milli iradeyi ülkenin geleceğine yaymak
esastır.
Misak-ı Milli’de ulusal egemenlik ilkesine
yer verilmemiştir. İlk defa vatanının kurtuluşu yo- TBMM’nin üstünde bir güç yoktur.
lunda resmi kararlar alınmıştır. Milli mücadelenin

m
Yasama ve yürütme yetkileri TBMM’nindir.
ana programıdır .

o
Saltanat ve hilafet makamın işgalden kur-

c
tarıldıktan sonra statüleri meclisçe belirlenecektir.

.
İSTANBUL’UN RESMEN İŞGALİ
(16 Mart 1920) Meclis hükümeti sistemi uygulanır.

d
Bu sistemde hükümet üyeleri(Bakanlar )

o
Misak-ı Milli’ye tepki gösteren itilaf devlet-
leri İstanbul‘u resmen işgal ettiler. meclis içinden ve meclis tarafından seçilir.

m
Böylece Osmanlı Devleti resmen sona erdi Bakanların kendi aralarında seçtikleri baş-

s
denilebilir. kan hem meclis başkanı hem de hükümet başka-

s
nıdır.
 İtilaf
Devletleri, Osmanlı Mebusan Mecli-

p
si’ni kapatarak birçok mebusu tutukladı. Busistemde, istifa eden Bakanların yerine

k
yenisi seçilemiyordu, bu da hükümet bunalımla-
Böylece İtilaf devletleri demokrasiyle çeliş-
rına neden oluyordu. Bu yüzden Cumhuriyet’in
tiler ve Kanun-i Esasiye aykırı davrandılar.
ilanıyla kabine sistemine geçildi.
İşgalin
en önemli sonucu, TBMM’nin açıl-
 İlk TBMM’nin açılmasıyla millet egemen-
masına neden olmuştur.
liğine dayalı yeni bir Türk devleti kurulmuştur.
Cumhuriyet uygulamasına geçilmiştir.
Temsil Heyetinin Aldığı Tedbirler:
İstanbul ile her türlü irtibat kesildi İlk TBMM’nin Özellikleri:
Geyve – Ulukışla demiryolu söküldü. Kurucu ve ihtilalci bir meclistir.
 İstanbul’da ki tutuklamalara karşı Anado- Türk adını kullanan ilk meclistir.
lu’daki itilaf devletleri subaylarının tutuklanması
Ulusal kurtuluş savaşının kazanılmasını
kararlaştırıldı.
sağlamıştır.
Yeniden seçimler yapılarak Ankara’da yeni
1 Nisan 1923’e kadar görev yaptı.
meclisin toplanması kararlaştırıldı.
Ana programı Misak-ı Milli’yi gerçekleştir-
mektir
İLK TBMM’NİN AÇILIŞI
(23 NİSAN 1920)
 Yeniden seçilen milletvekilleriyle, İstan-
bul’dan kaçabilen milletvekillerinden oluşmuştur.

Alınan kararlar:
Hükümet kurmak zorunludur. Bu hükümet
geçici olmayacak ve padişah tarafından atanma-
yacaktır.

KONU ANLATIMLI
95
 TARİH www.kpssmod.com
2007 KPSS SORUSU 2008 KPSS SORUSU

TBMM’nin açılmasından sonra, Aşağıdakilerden hangisi TBMM’ye karşı başla-

I. Mecliste gruplaşmaların oluşmaya başla- tılan ayaklanmaların nedenlerinden biri değil-
ması, dir?

m
II. Kuvayımilliye birliklerinin ihtiyaçlarının Milli

o
Savunma Bakanlığınca karşılanması, A) Seçim çalışmalarının başlaması
III. Batı ve Güney cephelerinin Genelkurmay B) Azınlıkların devlet kurmak istemesi

.c
Başkanlığına bağlanması C) İstanbul Hükümetince halkın dinî duygula-
gelişmelerinden hangileri, askerî gücün belli bir rının kötüye kullanılması

d
otoriteye bağlı olmasının gerekliliği görüşünün D) Osmanlı Devleti’nin zayıflığından yararla-

o
uygulandığını gösterir? narak bazı ailelerin otoriteyi ellerine geçir-
mesi

m
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Bazı Kuvay-ı milliye birliklerinin yeni or-
D) I ve II E) II ve III duya katılmaya ve devlet düzenine gir-

s
meye karşı olması

k p s
İLK TBMM’YE KARŞI MEYDANA
I-Doğrudan İstanbul Hükümetinin Çıkardığı
GELEN AYAKL ANMALAR
İsyanlar
Ayaklanmaların Nedenleri:
 Ahmet Aznavur İsyanı:
 İstanbul
hükümetinin ve itilaf devletlerinin
 Kuvay-i İnzibatiye (halifelik ordusu)
milli mücadeleyi engellemek amacıyla Anadolu
halkını kışkırtması.
Halkın
dini duygu ve düşüncelerinin istis- II-İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerinin
mar edilmesi (Şeyhülislamın fetvası) Kışkırtmalarıyla Çıkan İsyanlar
İngiltere‘nin
boğazların güvenliğini sağla-  Bolu- Düzce-Hendek-Adapazarı isyanı:
mak amacıyla Marmara bölgesindeki milli kuvvet-
 Yozgat İsyanı: Çapanoğulları İsyanı
leri yok etme isteği
 Konya İsyanı: Delibaş Mehmet isyanı
Ermeni ve Rumların devlet kurma istekleri
 Afyon İsyanı: Çopur Musa İsyanı
 Bazı nüfuslu ailelerin etkinliklerini artırma
isteği  Hart Olayı (Bayburt İsyanı): Şeyh Eşref İsyanı

 Halkın eğitim ve kültür düzeyinin düşük  Ali Batı İsyanı: Mardin

olması  Milli Aşireti isyanı: Urfa
Uzun süren savaşlardın ötürü Anadolu’nun  Koçkiri aşireti isyanı: Erzincan
sosyo-ekonomik yapısının bozulması
 Cemil Ceto isyanı.
Bazı Kuva-i Milliyeci'lerin disiplinsizliği
TBMM’nin düzenli ordu kurma kararına
III- Azınlık İsyanları:
bazı Kuvay-i Milliye’cilerin karşı çıkması.
 Ermeni ve Rumların ayaklanmalarıdır.
 Toprak bütünlüğünü bozma amacı taşırlar.
 Bütün ayaklanmalar içinde en uzun süreni
Rum isyanıdır.

KONU ANLATIMLI
96
 TARİH www.kpssmod.com
IV-Eski Kuva-i Milliyecilerin İsyanları Bunun üzerine:
 Düzenli ordu kurma kararına karış çıkarak  İngiltere Mudanya ve Bandırmaya asker
TBMM’ye karış ayaklananlardır. çıkardı.

m
 Çerkez Ethem isyanı: Yunanlılar, Bursa, Balıkesir, Edirne’yi işgal
etti.

o
 Denizci Mehmet Efe isyanı

c
İngiltere
bütün Türkleri İstanbul’dan çıkar-
 Yörük Ali Efe isyanı

.
makla tehdit etti.

d
Bubaskılar karşısında padişah başkanlı-

o
ğına toplanan Saltanat Şurası antlaşmanın imza-
KPSS SORUSU
lanmasına karar verdi.

m
Aşağıdaki ayaklanmalardan hangisi, Kurtuluş
Damat Ferit hükümetinin Bakanlarından

s
Savaşı’nda çıkan ayaklanmalardan biri değil-
dir? Hadi Paşa Paris’e giderek antlaşmayı imzaladı.

p s
Bu antlaşmaya göre:
A) Menemen Ayaklanması

k
B) Delibaş Mehmet Ayaklanması Osmanlı devleti İstanbul ve Anadolu’nun
C) Çopur Musa Ayaklanması küçük bir parçasıyla sınırlandırıldı.
D) Şeyh Recep Ayaklanması
E) Cemil Çeto Ayaklanması  Boğazlar itilaf devletlerinin oluşturduğu
uluslar arası bir komisyona bırakıldı.
Doğu Trakya ve İzmir çevresi Yunanlılara
İsyanların Genel Sonuçları verildi.
Antalya, Konya İtalya’ya verildi.
 Bu isyanlar Kurtuluş Savaşı’nın süresini
uzatmıştır.  Doğu Anadolu’da Ermenistan, Güney Do-

İsyanların bastırılması meclisin gücünü ve ğu’da Kürdistan devleti kurulması kararlaştırıldı.

otoritesin artırmıştır. Adana ve Antakya, Fransa’ya verildi.
Irak ve Arap yarımadası İngiltere ‘ye bıra-
İsyanlara K arşı Alınan Tedbirler: kılacak.
Osmanlı ordusu 50700 kişi olacak
 Hıyanet-i Vatan Kanunu çıkarıldı (29
Nisan 1920). Amacı, asker kaçaklarını ve ayakla- Kapitülasyonlar genişletilerek devam edecek.
nanları cezalandırmak, meclisin otoritesini sağla-
Osmanlı devleti savaş tazminatı ödeyecekti
maktır.
 Bu antlaşmayı imzalayanlar, Misak-ı Mil-
İstiklal mahkemeleri kuruldu
li’ye, milli iradeye aykırı davrandılar.
Ankara Müftüsünden karşı fetva alındı.
 Meclis
tarafından onaylanmadığı için hu-
 Anadolu Ajansı kuruldu. kuken geçersiz sayıldı.
Uygulanamayışının nedeni Kur tuluş Sava-

SEVR ANTL AŞMASI (10 AĞUSTOS 1920) şı’nın kazanılmasıdır.

Antlaşma esasları 1920 San Remo konfe-  TBMM aldığı kararla, bu antlaşmayı imza-
ransında hazırlandı. Osmanlı hükümeti, başlan- layanları vatan haini sayarak,antlaşmayı tanıma-
gıçta kabul etmedi. dığını ilan etti.

KONU ANLATIMLI
97
 TARİH www.kpssmod.com
BİLECİK GÖRÜŞMESİ (5 Aralık 1920(
 İstanbul hükümeti’nin (Tevfik Paşa)
TBMM ile görüşme talep etmesi üzerine meydana
gelmiştir. İstanbul hükümetinin temsilcileri; Ahmet

m
İzzet Paşa ve Salih Paşa’dır.

.c o
Sonuç:

d
 Sonuç alınamayan bu görüşmeden sonra

o
İstanbul’dan gelen heyet zoraki Ankara’ya götürü-
lüp 1921’e kadar geri dönmelerine izin verilmedi.

m
Böyle davranılmasında amaç:

s s
Gelenlerinde milli mücadeleye katıldığı iz-

p
lenimini yaratmaktı.

k
 Bugörüşme İstanbul hükümetinin
TBMM’nin gücünü resmen kabul ettiğinin göster-
gesidir.

2006 KPSS -ÖNLİSANS SORUSU

I. Doktor Esat Işık

II. Amiral Bristol
III. General Harbord
Kurtuluş Savaşı’nda yukarıdakilerden hangile-
rinin yaptıkları araştırmalarla Doğu Ana-
dolu’da Er menilerin çoğunlukta olmadıkları
sonucu ortaya çıkmıştır?

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III

KONU ANLATIMLI
98
 www.kpssmod.com

üler Yayın
KURTULUŞ SAVAŞINDA
4
od

MUHAREBELER
cılı
M

I. - II İnönü Muharebesi

Eskişehir - Kütahya Muharebeleri

Sakarya Meydan Muharebesi

Büyük Taarruz

Mudanya Mutarekesi

Saltanatın Kaldırılması

Lozan Barış Antlaşması

 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 düler Yayıncı www.kpssmod.com
Mo

Bölüm
mbd

lık
KURTULUŞ SAVAŞINDA MUHAREBELER KPSS 2010
M
4
od l

ık
üler Yayıncı

m
KONULAR YAKLAŞIK SORU SAYISI

o
Doğu Cephesi ve Gümrü Antlaşması – Güney Cephesi ve Ankara An-
laşması

.c
I.İnönü Muharebesi-Moskava Anlaşması-Londra Konferansı-II. İnönü 3
Muh. – Eskişehir –Kütahya Muharebeleri – Sakarya Meydan Muhare-

d
besi – Kars Anlaşması - Büyük Taarruz-Mudanya Mütarekesi - Lozan

o
Antlaşması

m
KURTULUŞ SAVAŞINDA MUHAREBELER: Hatay–Dörtyol‘da başladı. Fransızlar bölgedeki Er-

s
menileri kışkırttı.

s
DOĞU CEPHESİ:
Urfa,
Maraş, Antep’te güçlü muharebeler

p
 Ermenilere karşı savaşılmıştır. gerçekleşmiştir. Urfa ve Maraş TBMM açılmadan

k
önce yöre halkınca kurtarılmıştır. TBMM 1921’de
 Kuvay-i Milliye hareketi görülmez
Antep’e gazi unvanını verdi.
 MücadeleKazım Karabekir Paşa komuta-
 Kuvay-i Milliye’nin en başarılı olduğu cep-
sındaki 15. Kolordu ile gerçekleştirildi. (Os-
hedir.
manlı’dan kalan dağıtılmamış bir ordu).

Sonuç:
Sonuç:
 Batı
cephesinde Yunanistan’a karşı Sa-
 Ermeniler
yenildiler ve 3 Aralık 1920’de
karya Meydan Muharebesi’nin kazanılmasıyla
Gümrü Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre;
Fransa 1921 Ankara Antlaşması ile; Hatay hariç
 Kars ve çevresi TBMM’ye bırakıldı. Anadolu da işgal ettiği tüm yerlerden çekildi.
 Ermeniler, Sevr Antlaşmasındaki istekle- Fransa, Misak’ı Milliyi tanıyan ilk itilaf dev-
rinden vazgeçtiler. leti oldu.

Önemi:

 Gümrü Antlaşması; TBMM’nin ilk askeri, BATI CEPHESİ

siyasi, diplomatik zaferidir. Yunanlılara karşı savaşıldı (İngiltere tara-
 Ermenistan Misak-ı Milli ve TBMM’yi tanı- fından kışkırtıldı).
yan ilk devlettir. İngiltere
ve Yunanistan’ın amacı Sevr’in
 Bu antlaşma ile doğu cephesi kapanmıştır. uygulanmasını sağlamak

Bu cephenin açılmasına neden olan olay,

GÜNEY CEPHESİ İzmir’in işgalidir.
 Fransızlara karşı savaşılmıştır. Balıkesir ve Alaşehir kongreleriyle örgüt-
 Düzenli ordu yoktur, mücadele Kuvay-i lendi
Milliye ile gerçekleşti. İlk defa Ayvalık’da cephe açıldı.
 Kurtuluş savaşında ilk silahlı mücadele Sivas Kongresi ile Temsil Heyeti Ali Fuat
KONU ANLATIMLI
101
 TARİH www.kpssmod.com
Paşayı batı cephesi Kuva-ı Milliye komutanı olarak 12 Mart 1921 İstiklal Marşı kabul edildi.
atadı.
 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması imza-
Çer kez Ethem Yunanlılara karış b aşlattığı landı.
Gediz muharebesini kaybetti.

m
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921)
TBMM Albay İsmet Bey’i Batı cephesi ko-

o
Özellikleri:
mutanlığına atadı. Ali Fuat Paşa’da Moskova elçisi

.c
oldu. Yeni Türk devletini ilk anayasasıdır.

d
Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe dü- Yirmi dört maddelik kısa bir anayasadır.

o
zenli ordu kurma kararına karşı ayaklandılar.
 Kişi hak ve özgürlüklerine yer vermemiştir

m
I.İNÖNÜ MUHAREBESİ 5-10 Ocak 1921 Savaşsırasında TBMM’nin görev ve yetki-

s
lerini belirlemek amacıyla hazırlanmıştır.

s
Yunanlılar Çerkez Ethem isyanını fırsat bi-

p
Bu anayasaya göre:
lerek Bursa–Uşak hattı üzerinden saldırıya geçtiler.

k
Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
Sonuçları: Türkiye devleti TBMM hükümetince idare
Yunan ordusu Eskişehir’in İnönü mevki- edilir.
inde durduruldu TBMM’nin üstünde bir güç yoktur.
Bu düzenli ordunun Yunanlılara karşı ka-  Bütün güç ve yetkinin kaynağı millettir.
zandığı ilk zaferdir.
Yasama,
yürütme, yargı yetkileri
Düzenli ordunun kurulmasının haklılığını TBMM’dedir (Güçler birliği ilkesi 1961’e kadar).
göstermiştir.
İhtiyaç
duyulduğunda Kanun-i Esasi’den
Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe is- yararlanmayı öngörür. Asıl olan Teşkilat-ı Esasi’dir.
yanları bastırıldı. Düzenli orduya geçiş tamam-
Seçimler
2 yılda bir yapılır. İki derecelidir.
landı.
(ülkemizde tek dereceli seçim sistemi ilk kez
TBMM’ye olan güven arttı. 1946’da yapılmıştır)
Asker kaçakları azaldı, orduya katılım arttı. Her 40.000 erkek, bir milletvekili seçer
Yunan ordusunun geri çekilmesiyle TBMM Bu anayasa ile yeni Türk devletinin hukuki
zaman kazandı. temelleri oluşturuldu.
İlk
defa tek meclis, millet egemenliği yeni-
Bu zaman içinde;
liğini getirmiştir
20 Ocak 1921 Teşkilat-ı Esasiye kanunu
hazırlandı

 23 Şubat– 12 Mart 1921 Londra Konfe-

ransı yapıldı
1 Mart 1921 Afganistan Dostluk Antlaş-
ması yapıldı.

KONU ANLATIMLI
102
 TARİH www.kpssmod.com
2008 KPSS SORUSU Sonuçları:

20 Ocak 1921 tarihli anayasa’da yer alan bazı İtilaf devletleri Sevr’i kabul ettiremedi.
maddeler şunlardır:
TBMM’nin itilaf devletlerine karşı kazındığı
- Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.

m
-Türk Devleti TBMM tarafından idare olunur. ilk siyasi ve diplomatik başarıdır.

o
- Kanun yapma ve kanunları yürütme gücü  İtilaf devletleri TBMM’yi resmen tanıdı.
Mecliste toplanmıştır.

.c
Bu maddelere göre aşağıdakilerde n hangisi  Misak-ı Milli uluslararası alanda duyu-
yönünde yargıya varılamaz? ruldu.

o d
A) Padişah hukuki ve siyasi yetkilerinden yok-  Barışçı olduğumuz gösterildi.
sun bırakılmıştır.
 Konferans esnasında İstanbul hükümeti ve

m
B) Yeni Türk Devleti’nin siyasi yapısı tamam-
lanmıştır. TBMM birlikte hareket etmiştir.

s
C) Yeni Türk Devleti’nin siyasal yapısının il-
Konferansta, Bekir Sami Bey, İngiltere ile

s
keleri belirlenmiştir.
esirlerin değiştirilmesi konusunda bir antlaşma im-

p
D) Osmanlı Devleti fiilen yok sayılmıştır.
E) Halk egemenliği önemsenmiştir. zaladı. Ancak, uluslar arası eşitlik ilkesine uymadığı

k
için TBMM’ce kabul edilmedi.
2009 KPSS SORUSU

TBMM, aşağıdakilerden hangisiyle padişah ve 2007 KPSS SORUSU

halifenin siyasi ve hukuki yetkilerini üstlenmiştir?
Anlaşma Devletleri Londra’da toplanacak
konferansa İstanbul Hükümetini doğrudan,
A) Teşkilat-ı Esâsiye Kanunu’nun kabul edil-
TBMM Hükümetini ise İstanbul Hükümeti ara-
mesi
cılığıyla davet etmiş; Sadrazam Tevfik Paşa da
B) Tekâlif-i Milliye Buyrukları’nın çıkarılması
durumu Ankara’ya bildirip delegelerin saptan-
C) İstanbul’un resmen işgal edilmesi
masını istemiştir.
D) Lozan Antlaşması’nın imzalanması
Yalnız bu bilgiye dayanarak Anlaşma Devlet-
E) Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılması
lerinin,
I- TBMM Hükümetinin dolaylı olarak konfe-
ransa davet edilmesi,
Londra Konferansı (23 Şubat - 12Mart 1921) II- Osmanlı Devleti’nin hukuki varlığının ko-
runması,
İngiltere’nin I. İnönü muhaberesinden
III- Türk tarafının yalnız TBMM Hükümeti ta-
sonra yunan ordusuna zaman kazandırmak, Sevr’i rafından temsil edilmesi
diplomatik yolla uygulamak amacıyla İstanbul hü- konularından hangilerine karşı oldukları söy-
kümeti ile birlikte TBMM’yi de çağırdığı konfe- lenebilir?
ranstır
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
İki hükümetin birlikte çağrılmasındaki D) I ve III E) I, II ve III
amaç, aralarındaki görüş ayrılığından faydalan-
maktır.

 İstanbul
hükümeti adına Tevfik Paşa,
TBMM adına Bekir Sami Bey konferansa katıldı.

TBMM’nin konferansa katılma amacı Mi-

sakı Milli’yi dünya kamuoyuna duyurmak ve Türk-
lerin barışçı olduğunu göstermektir.

KONU ANLATIMLI
103
 TARİH www.kpssmod.com
Afganistan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) Taraflardan birinin tanımadığı antlaşmayı
diğeri de tanımayacaktır
Moskova antlaşması sırasında Afgan hü-
kümeti temsilcileriyle imzalanmıştır. Taraflar birbirinin yönetimlerine karışma-
yacak.

m
Afganistan
milli mücadeleyi, Misak-ı Mil-
li’yi, TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlettir. Osmanlı devleti ile Rusya arasında imzala-

o
nan bütün antlaşmalar geçersizdir.

.c
 Rusya, kapitülasyonların kaldırıldığının
Bu antlaşmaya göre:

d
kabul etti

o
Afganistan,
Türkiye’nin İslam aleminin li-
 Bu
anlaşma sayesinde Kur tuluş Savaşında
deri olduğunu kabul etmiştir.
Sovyet Rusya’dan silah, araç-gereç de steği sağ-

m
Türkiye’nin Afganistan’a öğretmen, doktor, landı.

s
subay gönderilmesi kararlaştırılmıştır.

p s
İstiklal Marşının Kabul Edilmesi 2009 KPSS SORUSU

k
(12 Mart 1921)
Türkiye Büyük Millet Meclisi, 11 Mayıs 1920 ta-
 İstiklal
marşımız, I. İnönü’ muharebesin- rihinde Bekir Sami Bey’in başkanlığında bir he-
den sonra TBMM’ce kabul edilmiştir. Ulusal ba- yeti, Moskova’ya Sovyetler Birliği’yle bağlantı
kurmak ve dostluk antlaşması ortamı hazırlamak
ğımsızlık ilkesinin benimsendiğinin göstergesidir.
amacıyla göndermiştir.
İstiklal marşımız Türk Ordusuna ithaf edil- TBMM’nin, Sovyetler Birliği’yle antlaşma yapma
gereği duymasındaki amacın aşağıdakilerden
miştir.
hangisi olduğu savunulabilir?

A) Londra Konferansı’nın yapılmasını geciktirmek

Moskova Antlaşması (16 Mart 1921) B) Sovyetler Birliği’ndeki yeni rejimin ülkede ya-
yılmasını önlemek
TBMM’nin Amacı;
C) Kafkasya Cumhuriyetlerinin kurulmasını en-
Milli
mücadelede bir büyük devletin deste- gellemek
ğini sağlamak, D) Düşmanları aynı olan iki ülke arasında siyasi
ve askerî güç birliği sağlamak
Dış politika da yalnızlıktan kurtulmak. E) Mecliste birlikte hareket edilmesini sağlayarak
gruplaşmaları önlemek

Sovyet Rusya’nın amacı:

Güney sınırının güvenliğini sağlamak II.İNÖNÜ MUHAREBESİ

(23 Mart – 1 Nisan 1921)
Anadolu’daki milli mücadele hareketini ko-
 I.İnönü
muharebesinde başarılı olamayan
münist bir devrime dönüştürmek.
Yunan ordusunun saldırısıyla başladı.

Bu antlaşmaya göre:
Sonuçları:
Sovyet Rusya Misak-ı Milliyi tanıdı
Yunan ordusu ikinci kez İnönü mevkiinde
Kars-Ardahan TBMM’ye; Batum, Rusya’ya
durduruldu.
bırakıldı.

KONU ANLATIMLI
104
 TARİH www.kpssmod.com
MustafaKemal, İnönü ye çektiği telgrafla  YenidenKuvay-i Milliye birlikleri oluştu-
“Siz Orada Yalnız Düşmanı Değil, Milletin Makus rulması gündeme geldi
Talihini de Yendiniz” diyerek kazanılan zaferi teb-
 İtalya Anadolu’dan çekilmekten vazgeçti.
rik etti.

m
 Fransa TBMM ile görüşmeleri kesti.
Albay İsmet, general oldu.

o
5 Ağustos 1921 ‘de çıkartılan B aşkomu-
İtalyanlar, Anadolu’dan çekilmeye başladı

c
tanlık Yasası ’yla meclis tüm yetkilerini 3 aylığına

.
Fransızlar, Zonguldak çevresini boşalttılar. Mustafa Kemal’e devretti.

d
Yunanlılar, Kocaeli çevresini boşalttılar.  7-8 Ağustos’ta Mustafa Kemal Tekalif-i

o
Milliye Emirlerini yayınladı.
İngiltere,Malta adasındaki bazı Türk esir-

m
leri serbest bıraktı.  Bu emirlerin yayınlanmasında amaç; or-

s
dunun ihtiyaçlarını karşılamaktı.

p s
Buna göre:
2007 KPSS SORUSU

k
 Her aile bir askerin giyecek ihtiyacını kar-
Kur tuluş Savaşı’nda İtalya’nın, Anadolu’da şılayacak
işgal ettiği yerlerden çekilmeye başlamasında
aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu savu-  Halkın elindeki her türlü silah orduya tes-
nulabilir? lim edilecek

A) TBMM Hükümetinin askerî ve siyasi alanda
başarılı sonuçlar alması
B) Mudanya Anlaşması’nın imzalanması
C) Türk ordusunun Sakarya’nın doğusuna çe-
kilmesi
D) Saltanatın kaldırılması
E) Osmanlı hanedanının yurt dışına çıkarılması
ESKİŞEHİR- KÜTAHYA MUHAREBELERİ
(10-24 Temmuz 1921)
 Ordunun ihtiyacı olan mallara el konulacak
 Araç sahipleri araçlarını 100 km askeri
amaçlı kullanacaktı.
 Bu emirlerin yayınlanması TBMM bütçe-
sinin, savaş bütçesinin karşılayamadığının göster-
gesidir.
 Bu emirler le seferberlik ilan edilerek Sa-
karya Meydan Muharebesinden önce ordunun ih-
tiyaçları karşılanmıştır.

 İnönü
muharebelerinde başarılı olamayan
SAK ARYA MEYDAN MUHAREBESİ
Yunan ordusunun saldırısı ile başladı.
(23 Ağustos-13 Eylül 1921)

Sonuçları:  Eskişehir–Kütahya muharebesini kazanan

yunan ordusunun saldırısıyla başladı.
 Yunan ordusu durdurulamadı.

 Mustafa
Kemal’in isteği üzerine Türk or- Sonuçları:
dusu Sakarya ırmağının doğusuna çekildi.
 Türk ordususu bu muharebeyi Mustafa
 Yunanlılar; Afyon, Eskişehir, Kütahya’yı Kemal’in “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa
işgal etti. vardır, o satıh tüm vatandır.” taktiğiyle kazandı
 TBMM’nin Kayseri’ye taşınması gündeme  Topyekun savunma savaşıdır.
geldi ama vazgeçildi.
 Yunan ordusunun taarruz gücü kırıldı.
KONU ANLATIMLI
105
 TARİH www.kpssmod.com
 Mustafa kemal’e Gazi ve Mareşallik un- 2008 KPSS SORUSU
vanları verildi.
Kurtuluş Savaşı’nda Gürcistan, Ermenistan Hü-
 Başkomutanlık yetkisi süresiz olarak uza- kümetleriyle Kars Antlaşması yapılmıştır.
tıldı. Bu antlaşmanın yapılmasında aşağıdakilerin

m
hangisinin etkili olduğu savunulabilir?
 İtalya sessizce Anadolu’dan çekildi İşgal et-

o
tiği yerlerden çekilen ilk itilaf devletidir. A) Anlaşma Devletlerinin 22 Mart 1922’de barış

.c
için yeni koşullar önermesi
 13
Ekim 1921’de Azerbaycan, Gürçüstan, B) Rodos ve On İki Ada’nın İtalya’ya bırakılması

d
Ermenistan’la Kars antlaşması imzalandı. C) Mudanya Anlaşması’nın imzalanması

o
D) Musul’un Irak’a bırakılması
 Bu antlaşmayla Günümüz Sovyet Rusya E) Sakarya Savaşı’nın kazanılması
sınırı kesinleşmiştir.

s s m
2006 KPSS SORUSU 20 Ekim 1921’de Fransa’yla Ankara An-

p
tlaşması imzalandı.
13 Ekim 1921 tarihinde yapılan Kars Antlaşma-

k
sı’nda aşağıdakilerden hangisinin etkisi yoktur?
Bu antlaşmayla;
A) Gümrü Antlaşması
Fransa, Hatay hariç işgal ettiği yerlerden
B) Yunanlılara karşı kazanılan Sakarya Savaşı
C) Başkomutanlık Meydan Savaşı geri çekildi.
D) Moskova Antlaşması
 Hatay’da Fransa’ya bağlı özerk bir yöne-
E) Kafkas cumhuriyetlerinin Sovyet Rusya’ya
bağlı olması tim oluşturuldu

 Hatay hariç Suriye sınırı da çizildi.

Suriye sınırları içinde kalan Caber kalesi

2007 KPSS SORUSU TBMM’ye bırakıldı.

Kurtuluş Savaşı’nda Gürcistan ve Ermenistan Fransa çekilirken TBMM’ne bir miktar silah
hükümetleriyle yapılan Kars Antlaşması aşağı- bırakmıştır.
dakilerin hangisinde etkili olmuştur?
 İtalya ve Fransa’nın Anadolu’dan çekil-
A) Sakarya Savaşı’nın kazanılması mesi ile İngiltere ve Yunanistan yalnız kaldı.
B) Kafkas sınırının kesinleşmesi
Ukrayna ile Dostluk antlaşması imzalandı.
C) Tekâlif-i Milliye Emirlerinin (Ulusal Yükümlü-
lükler) çıkarılması  İtilaf devletleri ateşkes ve barış teklifinde
D) TBMM’nin üç ay için yetkilerini Mustafa Ke-
bulundular.
mal’e devretmesi
E) Ermenistan’la Gümrü Antlaşması’nın yapıl-
ması

KONU ANLATIMLI
106
 TARİH www.kpssmod.com
2008 KPSS SORUSU 2009 KPSS SORUSU

Batı Cephesinde Yunanistan’la yapılan aşağıdaki Kurtuluş Savaşı’nın bütün şiddetiyle devam et-
savaşlardan hangilerinin sonunda, Anlaşma tiği bir ortamda ara seçimlere gidilerek
Devlet- leri Yunan ordusunu güçlendirmek ama- TBMM’nin çalışmalarını sürdürmesi sağlan-

m
cıyla TBMM’yle ilişki kurarak Sevr Antlaşma- mıştır.

o
sı’nın koşullarını değiştirmek istemiştir? Bu bilgiyle aşağıdakilerden hangisine ulaşıla-
bilir?

.c
A) Birinci İnönü – İkinci İnönü
B) Birinci İnönü – Sakarya A) Halk egemenliğinin sürekliliğine önem veril-

d
C) Sakarya – Büyük Taarruz diğine

o
D) İkinci İnönü – Kütahya-Eskişehir B) TBMM Hükûmetiyle İstanbul Hükûmeti ara-
E) Kütahya-Eskişehir – Büyük Taarruz sında görüş ayrılığı olduğuna

m
C) TBMM’ye Mebuslar Meclisinden katılım ol-
duğuna

s
D) Ulusal güçlerin birleştirilmek istendiğine

s
Bu muharebeden sonra, ülkede genel se- E) Mecliste görüş ayrılıklarının olduğuna

p
ferberlik ilan edilmiş ve Türk ordusuna taarruz ha-

k
zırlığı yaptırılmıştır.

B ÜYÜK TAARRUZ
2009 KPSS SORUSU (26 Ağustos -18 Eylül 1922)
- Birinci İnönü Zaferi’nden sonra Anlaşma Dev- Yunan ordusunu imha etmek ve düşmanı
letlerinin Londra’da konferans düzenlemesi ve
yurttan çıkarmak amacı ile Türk ordusunun saldı-
TBMM’yi davet etmesi
- Sakarya Zaferi’nden sonra Fransa’nın TBMM’ rısıyla başladı.
yle Ankara Antlaşması’nı yapması
gelişmeleriyle aşağıdakilerden hangisine ulaşıl- Sonuçları:
dığı savunulabilir?
30
Ağustos Başkomutanlık (Dumlupınar)
A) Anlaşma Devletlerinin TBMM’yi Sakarya Sa- Meydan Muharebesi kazanıldı.
vaşı’ndan sonra tanıdığına
B) İngiltere’nin savaşın sonuna kadar Yunanlıları  Yunan Başkumandanı Trikopis esir düştü.
desteklediğine
Mustafa Kemal tarafından “Ordular ilk he-
C) Halkların dış politikada etkili olduğuna
D) Uluslararası antlaşmaları uygulamak zorunlu- definiz Akdeniz “ emri verildi.
luğu olduğuna 9 Eylül’de İzmir kurtarıldı.
E) Askerî başarıların Anlaşma Devletlerini TBMM
ile antlaşma yapmaya zorladığına 18 Eylül’de tüm Batı Anadolu Yunan or-
dusundan temizlendi

Türk ordusunun Marmara’ya yönelmesi

üzerine itilaf devletleri ateşkes teklifinde bulundu-
lar. TBMM teklifi olumlu buldu ve kabul etti

MUDANYA MÜTAREKESİ
(11 Ekim 1921)
 İngiltere,Fransa, İtalya ve TBMM Hükü-
metleri arasında imzalanmıştır (Yunanistan ve Os-
manlı hükümeti yok.)
KONU ANLATIMLI
107
 TARİH www.kpssmod.com
Antlaşmada TBMM’nin temsilcisi İsmet Pa- İngiltereve Vahdettin’in halifelik gücünü
şa’dır. kullanmasını engellemek amacıyla TBMM Osmanlı
soyundan gelen Abdülmecit Efendiyi halife seçti.
Bu antlaşmaya göre:

m
Doğu Trakya Yunan ordusunca 15 gün
2007 KPSS SORUSU

o
içinde boşaltılıp, 1 ay içinde TBMM’ye teslim edi-

c
lecek. Aşağıdakilerden hangisi saltanatın kaldırılması-

.
nın nedenlerinden biri olamaz?
 B ö yl e c e , Edirne–Kırklareli savaşılmadan

d
alındı A)Saltanat sisteminin ulusal egemenlik anlayışına

o
 İstanbul ve Boğazlar TBMM’ye bırakıldı. ters olması
B) İstanbul Hükümetinin de Lozan görüşmele-

m
İstanbul
TBMM’ye bırakılarak Osmanlı rine davet edilmesi

s
devleti hukuken yok sayılmıştır. C) Cumhuriyet ilan edilerek, yeni rejimin belir-

s
lenmiş olması
TBMM, Doğu Trakya’da 8000 asker bu- D) Padişahın, Kurtuluş Savaşı sırasında ulusal

p
lunduracaktır. dire-nişe karşı olması

k
İtilaf devletinin donanması, barış yapılın-

E) Bir ülkede iki idarenin bulunmasının ulusal çı-
karlara ters olması
caya kadar İstanbul’da kalacaktır.
Son iki madde, egemenlik ve bağımsızlık
haklarımıza sınırlandırma getirmiştir.
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI
Mudanya
Mütarekesiyle, Kur tuluş Sa- 24 TEMMMUZ 1923
vaşı’nda muharebeler dönemi bitmiştir. Katılan devletler:

İngilte re,Fransa, İtalya, Por te kiz, Ro-

SALTANATIN KALDIRILMASI
manya, Belçika, Japonya, Sırp-Hırvat-Sloven
(1 Kasım1922)
Devleti ve Yunanistan

Gerekçeleri: Ayrıca Bulgaristan ve Rusya Boğazlarla il-

gili görüşmelere katıldı.
 Milli egemenlik ilkesine aykırı olması
ABD ise gözlemci devlet olarak yer aldı.
 Laik devlet düzenine engel olması
Türkiye‘nin temsilcisi İsmet Paşa, Dışişleri
Saltanat
makamının milli mücadeleyi en-
Bakanı olarak katıldı.
gellemek istemesi
Türkheyeti Lozan’a giderken özellikle Er-
 Saltanatın
acelece kaldırılmasının nedeni
meni yurdu ve kapitülasyonlar konularında taviz
Lozan barış görüşmelerinde TBMM’yi tek temsilci
vermemeyi kararlaştırmıştı.
kılmaktır.
 20 Kasım 1922’de başlayan görüşmeler
Sonuçları: ;dış borçlar , kapitülasyonlar , boğazlar , savaş taz-
minatı , Musul sorunu gibi konularda anlaşmaya
Devlet yönetimindeki ikilik ortadan kalktı.
varılamadığından 4 Şubat 1923’te kesildi.
TBMM hükümeti Lozan’da Türkiye’nin tek
 Ancak taraflar yeniden savaşmayı göze
temsilcisi oldu
alamadıklarından;23 Nisan 1923’te konferans ye-
Laik devlet düzenine geçişte ilk adım atıl- niden başladı ve yapılan görüşmeler sonunda 24
mıştır. Temmuz 1923’ te analaşma imzalandı.
KONU ANLATIMLI
108
 TARİH www.kpssmod.com
Sınırlar: Azınlıklar:

Suriyesınırı Fransa ile imzalanan 1921  Türkiye ‘de yaşayan herkes Türk vatan-
Ankara antlaşmasına göre daşı sayıldı. B ö yl ece içişlerimize müdahale engel-
lendi.

m
Bulgaristan sınırı 1913 İstanbul Anlaşma-
sına göre

o
Nüfus Mübadelesi:

c
Yunanistan sınırı Mudanya Mütarekesine

.
Türkiye ‘deki Rumlarla, Yunanistan ‘da ki
göre belirlenerek Meriç ırmağı sınır kabul edildi.

d
Türklerin karşılıklı değiştirilmesi kararlaştırıldı. Batı
Musul meselesinden ötürü Irak sınırı çizilemedi
Trakya Türkleri ve İstanbul ‘da ki Rumlar hariç

o
Sovyet sınırı Kars Antlaşmasına, İran sınırı

m
Kasr-ı Şirin Antlaşmasına göre belirlenmiş ancak Patrikhane :

s
bu sınırlar Lozan Anlaşmasında yer almamıştır.  Çok istenmesine rağmen patrikhane yurt

s
dışına çıkarılamadı. Patrik sadece Türkiye ‘deki Or-
todoksların dini lideri olarak kabul edildi.

p
Boğazlar:

k
Türkiye
‘nin başkanlığında uluslar arası bir
komisyona bırakıldı.
Ege Adaları:
 Türkiye boğazlarda silah ve asker bulun-
Ege adaları ; Bozcaada , Gökçeada (İmroz)
durmayacak
ve Tavşan adaları hariç, Yunanistan’a bırakıldı.
Boğazlar, dünya ticaretine açık olacak, Yunanistan, Sisam, Sakız , Nikarya ve Midilli ada-
Boğazlar ile ilgili kararlar, Misak-ı Milliye ve larında , silah ve asker bulundurmayacaktı.
bağımsızlık - egemenlik haklarımıza aykırıdır.
12 Ada:
Dış borçlar:  12 Ada ve Meis adası İtalya‘ya verildi.
Türkiye,
Osmanlıdan kalan borçlarının 2/3
ünü ödemeyi kabul etti. Kıbrıs:

İngiltere’ye ait olduğu kabul edildi

Kapitülasyonlar:

Tamamen kaldırıldı. Bu durum yeni Türk Antlaşmanın önemi:

Devletinin tam bağımsızlığının tanındığının göster- Bu antlaşma ile Avrupa devletleri Anadolu
gesidir. ‘da yeni bir Türk devletinin kurulduğunu hukuken
kabul ettiler.
Savaş tazminatı:
 I.Dünya savaşından sonra, imzalanan
Yunanistan, karaağaç çevresini savaş taz- barış antlaşmaları içinde geçerliliğini günümüze
minatı olarak bıraktı. kadar getiren tek barış antlaşmasıdır.

Yabancı okullar.

Türkheyeti bu konuda kararın Türk hükü-

metince verileceğini belirtti. B öyle ce içişlerimize
müdahale engellendi.

KONU ANLATIMLI
109
 TARİH www.kpssmod.com
2008 KPSS SORUSU Bu partinin kuruluşu İnkılâpları gerçekleş-
tirecek bir kadro oluşturmaktır.
İsmet İnönü, Lozan Antlaşması’nı imzaladıktan
sonra İstanbul Üniversitesinde başarının sırrını:  13 Ekim 1923 Ankara başkent oldu.
“Yaşamaya yetecek güçte olduğumuzu belirt-

m
meye gitmiştik … kuvvetli durumdaydık. Red-
2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU

o
dediyoruz dediğimiz zaman ulusun da
reddedeceğini biliyorduk.”şeklinde açıklamıştır.

c
Kurtuluş Savaşı’nda İtalya’nın işgal ettiği yerler-

.
İsmet İnönü’nün bu açıklamasıyla, den çekilmesinde,
I. laiklik, I. Anlaşma Devletleri’nin, 22 Mart 1922 tarihinde

d
II. bağımsızlık, Türk ve Yunan devletlerine ateşkes öneri-

o
III. ulus egemenliği sinde bulunması
ilkelerinden hangilerini vurguladığı savunula- II. Sovyet Rusya’nın aracılığıyla Kafkas Cumhu-

m
bilir? riyetleri’yle Kars Antlaşması’nın imzalanması,

s
III. İkinci İnönü Zaferi’nin kazanılması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savu-

s
D) II ve III E) I, II ve III nulabilir?

k p
A) Yalnız I
B) Yalnız II
2009 KPSS SORUSU C) Yalnız III
D) I ve II
Lozan Antlaşması’yla, E) I, II ve III
I. Boğazlar Komisyonunun kurulması,
II. stanbul’daki Rumlarla Batı Trakya’daki Türk-
lerin mübadele dışında bırakılması, 2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU
III. Yunanistan’ın savaş tazminatı karşılığı Kara-
ağaç’ı, Türkiye’ye vermesi Aşağıdakilerden hangisi, Türk ordusunun Sa-
konularından hangileri Türk-Yunan ilişkilerinde karya’nın doğusuna çekilmesinin sonuçlarından
uygulamalardan kaynaklanan sorunlara neden biridir?
olmuştur?
A) TBMM’nin yetkilerini bir süre için Mustafa Ke-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II mal’e vermesi
D) II ve III E) I, II ve III B) İstiklal mahkemelerinin kurulması
C) Gümrü Antlaşması’nın imzalanması
D) Çerkez Ethem Ayaklanması’nın bastırılması
E) Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında yakın-
LOZAN’DAN CUMHURİYETİN laşmanın başlaması
İLANINA K ADAR MEYDANA
GELEN ÖNEMLİ GELİŞMELER
2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU
1 Nisan 1923 I. TBMM yorulduğu ve yıp-
randığı gerekçesi ile seçimlerin yenilenmesine karar Aşağıdakilerden hangisinin geleceği, Lozan An-
verdi. tlaşması’yla belirlenmemiştir?

11 Ağustos 1923, II. TBMM açıldı. A) İmroz

B) Musul
II.TBMM’nin yaptığı ilk önemli iş, Lozan C) On İki Ada
Antlaşmasının onaylanmasıdır. D) Karaağaç
E) Bozcaada
9 Eylül 1923, Halk Fırkası kuruldu.

 Bu partinin çekirdeğini Anadolu ve Rumeli

MHC oluşturur.
KONU ANLATIMLI
110
 TARİH www.kpssmod.com
2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU

I. İstanbul şehri ve Marmara’nın güvenliğinin her

türlü tehlikeden uzak tutulması
II. Azınlık haklarının, komşu ülkelerdeki Müslü-

m
man halkların haklarının korunması şartıyla

o
kabul edilmesi ve sağlanması
III. Kapitülasyonların reddedilmesi

.c
Misak-ı Milli’yle ilan edilen yukarıdaki Kararlar-
dan hangileri uluslararası ilişkilerde eşitliğin temel

d
alındığını gösterir?

o
A) Yalnız I

m
B) Yalnız II
C) Yalnız III

s
D) I ve III

s
E) II ve III

k p

KONU ANLATIMLI
111
 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 www.kpssmod.com

üler Yayın
ATATÜRK DÖNEMİ
5
od

İÇ POLİTİKA
cılı
M

Cumhuriyet’in İlanı

Çok Partili Hayata Dönüş Denemeleri

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

Şeyh Sait İsyanı

İzmir Suikastı

Serbes Cumhuriyet Fırkası

Menemen Olayı

Atatürk Dönemi Diğer Gelişmeler

 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 TARİH www.kpssmod.com
düler Yayıncı
Mo

Bölüm
mbd

lık
ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA KPSS 2010
M
5
od l

ık
üler Yayıncı

m
KONULAR YAKLAŞIK SORU SAYISI

o
Cumhuriyetin ilanı-Halifeliğin kaldırılması-Terakkiperver Cumhuriyet

.c
Fırkası-Serbest Cumhuriyet Fırkası-Şeyh Sait İsyanı-Menemen Olayı – 3
İzmir Suikastı ve diğer gelişmeler

o d
m
CUMHURİYET’İN İL ANI (29 EKİM 1923)

s
2008 KPSS SORUSU

s
Gerekçeleri: Atatürk’ün 1925 yılında, “… Artık hükümet ile

p
Yönetim şeklinin belli olmaması millet arasında geçmişteki ayrılık kalmamıştır.
Hükümet millettir ve millet hükümettir. Artık

k
Devlet başkanı sorunu hükümet ve hükümet üyeleri kendilerinin mil-
letten ayrı olmadıklarını ve milletin efendi ol-
Hükümet bunalımının olması duğunu anlamışlardır.” Şeklindeki anlatımıyla,
I. milletin yönetime katıldığı,
II. millete değerinin verildiği,
Sonuçları: III. hükümetlerin demokrasinin önemini kav
radığı
 Yönetim şekli belirlendi
durumlarından hangilerine ulaşıldığı savunu-
DevletBaşkanı sorunu çözüldü. Mustafa labilir?
Kemal Cumhurbaşkanı, İsmet Bey Başbakan, Fethi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Bey Meclis Başkanı seçildi.
D) I ve II E) I, II ve III
 Kabine sistemine geçilerek hükümet bu-
nalımı aşıldı.
2009 KPSS SORUSU

Aşağıdakilerden hangisi, cumhuriyetin ilanının

doğurduğu sonuçlardan biri değildir?

2008 KPSS SORUSU A) Hükümet kurmanın yeni yönteme bağlan-

ması
1923 yılında, 1921 Anayasası’nda yapılan
B) Devletin rejiminin adının konması
değişiklikle Türkiye Devleti’nin,
C) İstiklal Marşı’nın kabul edilmesi
I. siyasi rejimi,
D) Devletin başkanının belirlenmesi
II. hükümetin oluşturulma biçimi,
E) Halifeliğin kaldırılması
III. seçim sistemi
konularından hangileri belirlenmiştir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

KONU ANLATIMLI
115
 TARİH www.kpssmod.com
3 MART 1924’te GERÇEKLEŞTİRİLEN Osmanlı hanedanı yurt dışına sürgün edildi
YENİLİKLER
Amaç; Cumhuriyet ve laik düzeni korumaya
Halifelik kaldırıldı. yöneliktir.

m
 Yönetimde ikiliğe neden oluyordu.

o
 Laik düzene geçişe engel olması
2009 KPSS SORUSU

c
 Cumhuriyet karşıtlarının halifenin etra-

.
fında toplanması I. Hilafet

d
II. Şeriye ve Evkâf Bakanlığı
 Halifenin padişah gibi davranması III. Erkânı Harbiye Bakanlığı

o
1924 yılında, yukarıdakilerden hangilerinin
 Halifeliğin kaldırılması laik düzene geçişte yönetim birliğini güçlendirmek amacıyla kal-

m
en önemli adımdır. dırıldığı savunulabilir?

s s
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Tevhid-i Tedrisat Yasası kabul edildi. D) I ve II E) I, II ve III

k p
 Bütün eğitim öğretim faaliyetleri, Milli Eği-
tim Bakanlığında toplandı.
 Bu kanunla aynı zamanda medreselerde ÇOK PARTİLİ HAYATA DÖNÜŞ DENEMELERİ
kapatıldı. TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI 1924
 Özellikle halifeliğin kaldırılmasına tepki du-
2008 KPSS SORUSU
yanlarca kurulmuştur.
TBMM’de öğretimin birle ştirilmesine ilişkin
 Halk fırkasına karşı, İlk muhalefet partisidir.
öneri aşağıdakilerden hangisiyle birlikte görü-
şülerek yasalaştırılmıştır?  Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa, Refet Bele,
Rauf Orbay, Adnan Adıvar tarafından kurulmuştur.
A) Halifeliğin kaldırılması
B) Cumhuriyetin ilanı
C) Saltanatın kaldırılması
D) 1921 Anayasası’nın yapılması Halk fırkasından ayrılan yönleri:
E) Tekke ve türbelerin kapatılması  Yeniliklerin
devrimle ilgili değil kendiliğin-
den doğal olarak gerçekleşeceğini savunurlar.
(evrimci)
Şeriye ve Evkaf vekilliği kaldırıldı.  Atatürk ‘ün inkılâpçılık ilkesine karşı çıkarlar

Din ve vakıf işlerine bakıyor. Medreselerde  Ekonomide liberalizmi savunurlar, yani

ki eğitim ve öğretim faaliyetlerini de yürütüyordu serbest piyasa ekonomisini benimsediler.
Tevhid-i Tedrisat kanunu, medreselerin ka-  Halk Fırkası gibi devletçi değildirler.
patılması, Şeriye ve Evkaf vekilliğinin kaldırılması,
 Dini, politikaya alet ederek, politik söy-
eğitim öğretimde hem ikiliği ortadan kaldırmış hem
lemlerinde dini duygu ve düşüncelere saygılı ol-
de laikliği sağlamıştır. Medreselerin kapatılmasıyla
duklarına yer verdiler.
toplumda, kültürel çatışma da ortadan kaldırıldı.
 Bu yüzden laiklik ilkesini benimsedikleri de
Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekilliği kaldırıldı.
söylenemez.
Amaç, orduyu politikadan arındırmaktır.

KONU ANLATIMLI
116
 TARİH www.kpssmod.com
ŞEYH SAİT İSYANI 1925 2006 KPSS SORUSU
Sebepleri: Şeyh Sait Ayaklanması’ndan sonra,
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının ça-
I. Firariler,
II. Takrir-i Sükûn,

m
lışmaları,
III. Başkomutanlık

o
 İngiltere ‘nin Musul meselesinden dolayı kanunlarından hangileriyle hükümete, Cum-
huriyet rejimini yerleştirmek amacıyla, gerekli

c
bölge halkını kışkırtmaları,

.
önlemleri alması için özel yetki verilmiştir?
 Toplumun bazı kesimlerinin inkılâpları be-

d
nimsememesi A) Yalnız I

o
B) Yalnız II
C) Yalnız III

m
D) I ve II
Amacı :
E) I, II ve III

s
L aik cumhuriyet yönetimini yıkmak

s
2008 KPSS SORUSU

k p
Sonuçları: - Halifeliğin kaldırılmasıyla şeriata aykırı ol-
 Fethi
Bey hükümeti, ayaklanmayı bastıra- duğu yolunda fetva vermeye kalkışan fetva
makamının ortadan kaldırılması
madığı için istifa etti. Yerine İsmet Bey hükümeti
- Siyasal amaçlarla sömürülebilecek olan Te-
kuruldu. rakkiperver Cumhuriyet Partisinin kapatıl-
Takrir-i Sükûn kanunu çıkarıldı. Bu
 1925
ması
Yukarıdaki gelişmelerin aşağıdakilerden han-
yasa ile Doğu Anadolu’da sıkıyönetim ilan edildi, gisine ortam hazırladığı savunulabilir?
 İstiklal mahkemeleri kuruldu. Ayaklanan-
lar idam edildi. A) Cumhuriyetin ilan edilmesi ve cumhurbaş-
kanının seçilmesi
 Tekke, zaviye ve türbeler kapatıldı B) Anayasadan laikliğe aykırı hükümlerin çı-
karılması
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapa- C) Ulus egemenliğine dayalı yeni bir anayasa
tıldı. yapılması
D) Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılması
 Türkiye‘nin Şeyh Said isyanıyla uğraşma-
E) Saltanatın kaldırılması
sını fırsat bilen İngiltere’nin baskısıyla 1926 Ankara
Antlaşması imzalandı.
İZMİR SUİKASTI (1926)
1926 Ankara Antlaşması Eski ittihatçılar tarafından düzenlenmiştir.
(İngiltere – Türkiye)
Amaçları, Mustafa Kemal’i öldürmek yo-
luyla laik cumhuriyeti yıkarak yönetime el koy-
 Musul,
İngiltere’nin himayesindeki Irak maktır.
topraklarına kaldı.  Başarısız
olan bu girişim sonucunda itti-
 Hakkâri Türkiye’ye bırakıldı. hatçılar tamamen temizlendi ve suçlular istiklal
mahkemelerinde idam edildi.
 Türkiye – Irak sınırı kesin olarak çizildi.
 Musul petrollerinin % 10’u 25 yıl süreyle
Türkiye’ye verildi.. (İngiltere ‘den bir miktar para
alarak bu hakkımızdan vazgeçtik)
KONU ANLATIMLI
117
 TARİH www.kpssmod.com
SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (1930) 2008 KPSS SORUSU
Mustafa Kemal’in isteği üzerine Fethi Bey Atatürk Döneminde çok par tili hayata geçiş
tarafından kuruldu. amacıyla kurulan partilerden Serbest Cumhu-
riyet Partisinin programında,

m
I. cumhuriyetçilik,

o
Amaçları: II. devletçilik,
III. laiklik

c
 Tam demokrasiye geçişi sağlamak,

.
ilkelerinden hangileri yer almıştır?

d
 Hükümetin denetlenmesini sağlamak,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

o
 1929 ekonomik krizine çözüm üretmektir. D) I ve II E) I ve III

 Buparti programında, kadınlara seçme -

m
seçilme hakkı verilmesine ve liberal ekonominin

s
benimsenmesine yer vermiştir.

s
2009 KPSS SORUSU
 Rejim
karşıtlarının sığınağı haline geldiğin-

p
Ülkedeki tüm siyasi görüşlerin yönetime yan-
den Fethi Bey tarafından kurulduktan 3 ay sonra

k
sıtılması amacıyla,
kapatıldı I. Terakkiperver Cumhuriyet Partisinin kurul-
ması,
2006 KPSS SORUSU II. Serbest Cumhuriyet Partisinin kurulması,
III. Demokrat Partinin kurulması
I. Halk Partisi
gelişmelerinden hangileri Atatürk Döneminde
II. Terakkiperver Cumhuriyet Partisi
gerçekleşmiştir?
III. Serbest Cumhuriyet Partisi
Atatürk döneminde, yukarıdakilerden hangi-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
leri muhalefet partisi olarak kurulmuştur?
D) I ve II E) I, II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II 1930 MENEMEN OLAYI
E) II ve III
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılma-
sından sonra laik Cumhuriyet yönetimini yıkmak
2007 KPSS SORUSU amacıyla Menemen çevresinde meydana geldi.
Ayaklanma bastırıldı. Ayaklananlar askeri mah-
I- Ekonomide liberalizmi savunması
keme tarafından idama mahkum edildi.
II- Terakkiperver Cumhuriyet Partisinden
sonra kurulması Şeyh Sait İsyanı ,İzmir suikastı ve Mene-
III- Başkanlığını Kâzım Karabekir’in yapması men olayının
Yukarıdakilerden hangileri, Serbest Cumhuri-
yet Partisiyle ilgilidir? Ortak amacı: Laik cumhuriyet yönetimini
yıkmak, yönetim şeklini değiştirmektir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II  Ş e yh Sait isyanı ve Menemen olayının
C) I ve II ortak sonucu: Tam demokrasiye , çok partili ha-
D) II ve III yata geçişi ertelemesidir.
E) I, II ve III

KONU ANLATIMLI
118
 TARİH www.kpssmod.com
2007 KPSS SORUSU Tunceli (Dersim) Olayı 1937

• Menemen Olayı’nın bastırılması, Doğu Anadolu‘da ki Kürt aşiretlerini bölge-

• Terakkiperver Cumhuriyet Partisinin kapa- deki imar faaliyetlerini engellemek amacıyla çıkar-
tılması dıkları ayaklanmadır. Bölücü niteliktedir

m
gelişmeleri aşağıdaki ilkelerden hangisiyle doğ-

o
rudan ilgilidir?

c
2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU

.
A) Halkçılık
B) Cumhuriyetçilik Şeyhülislamlık aşağıdakilerden hangisiyle sona

d
C) Laiklik ermiştir?

o
D) Milliyetçilik
E) Devletçilik A) Cumhuriyetin ilanı

m
B) Atatürk ilkelerinin Anayasa’da yer alması
C) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması

s
D) Şer’iye ve Evkâf Bakanlığı’nın kurulması

s
ATATÜRK DÖNEMİ DİĞER GELİŞMELER E) 1921 Anayasası’nın yürürlüğe girmesi

p
Bursa Olayı 1932:

k
 Ezanın Türkçe okunmasına tepki olarak
Arapça okunmasını istemeyenler tarafından mey- 2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU
dana getirilmiştir. Bu gelişme, Laiklik ilkesine bir
I. İnkılapların yapılması
tepkidir.
II. Siyasal partilerin kurulması
III. Anayasal düzenin kökleşmesi
Halifeliğin kaldırılmasıyla yuka rıdakilerden
Wagon-Li Olayı -1933: hangileri kolaylaşmıştır?
Bir Fransız şirketi tarafından işletilen de-
A) Yalnız I
miryolu işletmesinin İstanbul bürosunda bir Türk B) Yalnız II
memurun Fransızca yerine Türkçe konuşmasıyla C) Yalnız III
meydana gelmiştir. Memurun cezalandırılması İs- D) I ve III
tanbul gençliği tarafından protesto edilmiştir. E) II ve III

Bulgar Mezarlığı Olayı – 1933:

Bulgaristan’dakiTürk mezarlarının yıkıl- 2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU
masını protesto etmek amacıyla, İstanbul gençleri- Aşağıdakilerden hangisi Serbest Cumhuriyet
nin İstanbul ‘da ki Bulgar mezarlığını ziyaret Fırkası’nın programında yer alan konulardan
etmesidir. biri değildir?

 Wagon - Li olayı ,Bulgar Mezarlığı olayı A) Kadınlara siyasi haklar verilmesi

Türk gençliğinin Milliyetçilik ilkesinin benimsediği- B) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun tümüyle uy-
nin göstergesidir. gulanması
C) Cumhuriyetçilik, milliyetçilik ve laiklik esas-
larına bağlılığın belirtilmesi
Mustafa Kemal’e Suikast 1935 D) Seçimlerin tek dereceli olması
E) Ekonomide devletçiliğin uygulanması
 ÇerkezEthem ve kardeşleri tarafından dü-
zenlenmiştir. Amaç, Mustafa Kemal’i ortadan kal-
dırarak Cumhuriyet yönetimini yıkmaktır.
KONU ANLATIMLI
119
 TARİH www.kpssmod.com
2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU

Atatürk Nutuk’ta hangi yıllar arasındaki olay-

ları anlatmıştır?

m
A) 1919-1923

o
B) 1919-1927
C) 1919-1930

.c
D) 1919-1937
E) 1919-1938

o d
m
2006 KPSS - ORTAÖĞRETİM SORUSU

s
I. Şeyh Sait Ayaklanması

s
II. Demirci Mehmet Efe Ayaklanması

p
III. Çerkez Ethem Ayaklanması

k
Yukarıdakilerden hangileri laik devlet anlayı-
şına tepkidir?

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III

2006 KPSS - ORTAÖĞRETİM SORUSU

I. Menemen Olayı’nın çıkması

II. Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üye olması
III. Milletvekili seçimlerinin iki yılda bir yapıl-
ması
gelişmelerinden hangilerinin, Türkiye’nin de-
mokratik hayata geçişinin gecikmesinde etkili
olduğu savunulabilir?

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III

KONU ANLATIMLI
120
 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 www.kpssmod.com

üler Yayın
ATATÜRK İLKE ve
6
od

İNKILÂPLARI
cılı
M

Atatürkçülük ve Atatürk İlkeleri

Hukuk alanındaki İnkılâplar

Eğitim-Öğretim, Kültür Alanında Yapılan

İnkılâplar

Toplumsal Alanda Yapılan İnkılâplar

Ekonomik Alandaki Gelişmeler

Ticaret alanındaki Gelişmeler

Sanayi Alanındaki Gelişmeler

Tarım Alanında Gelişmeler

 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 düler Yayıncı www.kpssmod.com
Mo

Bölüm
mbd

lık
ATATÜRK İLKE VE İNKILÂPLARI KPSS 2010
M
6
od l

ık
üler Yayıncı

m
KONULAR YAKLAŞIK SORU SAYISI

o
Atatürkçülük ve Atatürk ilkeleri – Hukuk Alanındaki İnkılâplar- Eğitim-
Öğretim Alanındaki İnkılâplar-Toplumsal ve Ekonomik Alandaki 9

.c
İnkılâplar

o d
İnkılâp = Devrim:  Başka toplumlarında ihtiyaçlarına cevap
verdi, örnek oldu. (Evrensellik niteliği)

m
Bir halk hareketiyle mevcut düzeni zor kul-

s
lanarak yıkıp yerine yeni bir düzen kurmak ama-

s
cıyla siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel, alanlarda
ATATÜRK İLKELERİ
gerçekleştirilen; ileriye dönük, köklü, hızlı değişik-

p
liklerdir. Ana ilkeler Bütünleyici ilkeler

k
Bir İnkılap hareketi üç aşamada gerçekleşir Cumhuriyetçilik - Ulusal bağımsızlık,

 Fikir Aşaması ulusal egemenlik

 Aksiyon Aşaması Milliyetçilik - Ulusal bağımsızlık,

 Yeni Düzenin Kurulması milli birlik beraberlik,

milli kültür ve ülke

Türk İnkılâbının Özellikleri: bütünlüğü

 Bağımsızlık egemenlik mücadelesidir. Halkçılık - Eşitlik

 Fikir aşaması yoktur. L aiklik - Akılcılık, bilimsellik

 İhtilal aşamasıyla başlamıştır (Kurtuluş Sa- İnkılâpçılık - Çağdaşlaşma,

vaşı) batılılaşma,
 Fikir aşaması olmadığından inkılâbın yönü medeniyetçilik
yönetimden halka doğrudur.
Devletçilik - Yatırımların devlet
 Türk toplumunun ihtiyaçlarından doğ-
eliyle yapılması
muştur.
sosyal devlet
 Türk tarihinin ürünüdür.
anlayışının benimsenmesi
 Aşama aşama gerçekleştirilmektedir.
(yavaş yavaş benimsetilerek)
 Aynı kadro tarafından hazırlandı ve uygu- Cumhuriyetçilik
landı.  Halkın çoğunluğuna, millet egemenliğine
bir medeniyet çevresine girildi. (do-
 Yeni dayanır
ğudan- batıya) Demokrasiyle örtüşür

KONU ANLATIMLI
124
 TARİH www.kpssmod.com
Üniter
yapıya sahiptir. Yani tek bayrak, tek Halkçılık
anayasa, tek dil, tek başkent, tek meclis özelliği
 Cumhuriyetçilik ve milliyetçiliğin doğal bir
Ulusal özelliğe sahiptir. Türk kültürüne da- sonucudur.
yanır.

m
 Sınıfsız,
kaynaşmış, ayrıcalıksız bir toplum
 Devleti
yönetenler yetkilerini anayasadan oluşturma amacı taşır.

o
alırlar. Buna anayasacılık özelliği denir.

.c
 Cumhuriyet
yönetiminin temel organları
2008 KPSS SORUSU

d
yasama, yürütme, yargı’dır.
Halkçılık ilkesinin demokratik olma özelliğini,

o
I. ayrıcalıklara karşı olması,
II. egemenliğin halkın bir kesimine ait olması,

m
2009 KPSS SORUSU
III. herkesin kanun önünde eşit kabul edilmesi

s
Aşağıdakilerden hangisi demokratik devlet an- durumlarından hangileri destekler?

s
layışıyla bağdaşmaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

p
A) Seçimlerin düzenli aralıklarla tekrarlanması D) I ve III E) II ve III

k
B) Gelir ve servet ediniminin kısıtlanması
C) Etkin siyasi makama seçimle gelinmesi
D) Siyasi partilerin serbestçe kurulması
E) İktidarın el değiştirebilmesi L aiklik
Yönetim şeklinin, hukukun, eğitimin, top-
lum düzeninin akla ve bilime dayanmasıdır.
Milliyetçilik
Din ve vicdan hürriyetinin teminatıdır.
Atatürk, Milleti; dil, kültür, vatan, ülkü, bir-
 Devletin din tercihi yoktur.
liği olan toplum olarak tanımlar.
Kişiler, herhangi bir dini benimsemek zo-
Atatürkçü milliyetçilikte, din ve ırk birliği
runda değildir.
yoktur.
 Devlet, toplumun inançlarını korur.
Atatürk ‘e göre, milliyetçilik bir his, duygu
meselesidir.

2009 KPSS SORUSU 2008 KPSS SORUSU

Atatürk’ün milliyetçilik anlayışının ırk, mezhep Atatürkçü milliyetçilik anlayışı laiktir.

ve sınıf ayrılıklarına karşı olması, Bu yargıyı aşağıdakilerden hangisi destekler?
I. millî birlik ve beraberlik,
II. kültürel birlik, A) Milleti oluşturan unsurlar arasında ırk ve
III. sosyal dayanışma köken birliğinin temel alınması
durumlarından hangilerini desteklediğini gös- B) Vatandaşların iste dikleri dini ve mezhebi
terir? seçmesi
C) Toplumun ırk, din ve mezhep çizgileriyle
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III bölünmesi
D) I ve II E) I, II ve III D) Devletin resmî bir dininin olması
E) Ümmetçi düşünce yapısı

KONU ANLATIMLI
125
 TARİH www.kpssmod.com
Devletçilik 2009 KPSS SORUSU
Yeni Türk devletinin ekonomik şartların- I. Atatürk ilkelerinin Türkiye Devleti’nin temel
dan doğmuştur. nitelikleri olarak kabul edilmesi
II. Milletvekili yeminlerinin “Vallahi.” yerine

m
Halkın ihtiyacı olan temel tüketim madde-
“Namusum üzerine söz veriyorum.’’ şek-
lerinin devlet tarafından üretilmesi öngörülür.

o
linde değiştirilmesi
III. Anayasa Mahkemesinin kurulması

c
Karma ekonomiyi öngörür

.
Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Dönemi ge-
Komünist devletçilik de olduğu gibi bütün lişmeleri arasındadır?

d
üretim araçları devletin tekelinde değildir.

o
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Atatürk devletçiliğinin sosyal devlet anla- D) I ve III E) I, II ve III

m
yışı vardır. Buna göre, devlet, toplumun sağlık, ula-
şım, haberleşme, eğitim gibi ihtiyaçlarını da

s
karşılar.

s
HUKUK ALANINDAKİ İNKILÂPL AR

p
Atatürkilkelerinin amacı, toplumu çağdaş
uygarlık düzeyine ulaştırmaktır. Atatürk ilkeleri 1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu

k
1937 ‘de Anayasaya girmiştir. Hukuk alanında gerçekleştirilen ilk düzen-
lemedir.
Yeni Türk Devletinin hukuki temellerini
oluşturmuştur.
2009 KPSS SORUSU Kanunuesasîyle birlikte 1924 ‘e kadar yü-
rürlükte kalmıştır.
Atatürk, “Ülkeler çeşitlidir, fakat uygarlık birdir
ve bir milletin kalkınması için de bu tek uygar-
lığa katılması gerekir. Osmanlı Devleti’nin dü-
şüşü Batı’ya karşı elde ettiği başarılardan çok, 1924 Anayasası (20 Nisan)
mağrur olarak kendisini Avrupa milletlerine Yeni Türk devletinin 2. anayasasıdır. II.
bağlayan ilişkileri kestiği gün başlamıştır.”
demiştir. TBMM’nin bu anayasayı hazırlaması ona kurucu
Atatürk’ün bu anlatımıyla aşağıdakilerde n meclis olma özelliği kazandırmıştır.
hangisine vurgu yaptığı söylenebilir?
Bu anayasaya göre;
A) Eski bir tarih mirasına sahip olunduğuna  Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.
B) Batı’nın yayılmacı siyaset izlediğine
C) Çağdaşlaşmanın gereğine TBMM’nin üstünde bir güç yoktur.
D) İmparatorlukların siyasi varlıklarını koru- Güçler birliği ilkesi benimsendi
malarının güçlüğüne
E) Batı uygarlığının kendisinden önceki uy- Seçimler iki derecelidir.
garlıklardan yararlandığına
Yönetim şekli Cumhuriyet’tir
Başkent Ankara’dır
Resmi dil Türkçe,
Resmi din İslamiyet’tir. (1928’e kadar)
 Her 40 bin erkek bir milletvekili seçer.
(1934 ‘te kadınlara da milletvekili seçme seçilme
hakkı verildi)
KONU ANLATIMLI
126
 TARİH www.kpssmod.com
Seçimler 4 yılda bir yapılır 2006 KPSS SORUSU
Cumhurbaşkanı, 4 yılda bir seçilir I. Kadınlara oy hakkının verilmesi
İlköğretim zorunlu ve parasız hale getirildi. II. Toplumsal ayrıcalık ifade eden unvanların-
kaldırılması

m
 İlk defa temel hak ve hürriyetlere yer ve- III. Tek kadınla evlilik esasının getirilmesi

o
rilmiştir Yukarıdakilerden hangileri, 1926 yılında çıka-
rılan Medeni Kanun’un kapsamındadır?

c
 Bu anayasa ile, yeni Türk devleti idari bö-

.
lümlere ayrılmıştır. A) Yalnız I

d
B) Yalnız II
Ayrıca 1926 da İtalya’dan Ceza Kanunu

o
C) Yalnız III
, Almanya’dan Ticaret Kanunu , İsviçre’den Borç- D) I ve II

m
lar Kanunu alınmıştır. E) I, II ve III

s s
1926 Medeni Kanun Kabulü

p
Kadınlara Siyasi Haklar Verilmesi
Aile hukukunu kapsar. (evlenme, bo-

k
şanma, miras, borç) Kadınlara siyasi haklar aşama aşama ve-
rildi;
 Osmanlı devleti’ndeki mecelle yerine
kabul edilir. 1930 Belediye Kanunuyla kadınlara bele-
diye seçimlerine katılma hakkı,
 İsviçre nedeni kanunu kabul edilir.
1933 ‘de Muhtar seçme ve seçilebilme
hakkı,
Gerekçeleri
1934’te Milletvekili seçme ve seçilebilme
Osmanlı hukuk sisteminin yetersizliği hakkı verildi.
Hukuk sisteminin laikleştirilmek istenmesi Türk
kadını çağdaşı birçok Avrupalı kadın-
Toplumsal eşitliği sağlamak dan önce siyasi haklara kavuşmuştur.
Kadınlara siyasi haklar verilmesi demokra-
Hukuk birliğini sağlamak
tik düzeni, cumhuriyet yönetimini, ulusal egemen-
lik ilkesini geliştirmiştir.
Getirdikleri
2007 KPSS SORUSU
Siyasi alan hariç kadın erkek eşitliğini sağladı.
Türkiye Cumhuriyeti’nde,
Azınlıklar da bu kanundan yararlandılar.
I- Cumhuriyet Halk Partisinin kurulması,
Toplumsal eşitlik sağlandı. (halkçılık) II- kadınlara belediye seçimlerine katılma hak-
kının verilmesi,
Patrikhanenin dünyevi yetkileri kaldırıldı. III- kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hak-
(laiklik ) kının verilmesi
gelişmelerinin kronolojik sırası aşağıdakilerden
hangisidir?

A) I- II- III B) II- I- III

C) II- III- I D) III- I- II
E) III- II- I

KONU ANLATIMLI
127
 TARİH www.kpssmod.com
2009 KPSS SORUSU 1926 Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun

Türkiye Cumhuriyeti’nde Türk kadını erkekle  İlk ve ortaöğretim esasları laikleştirildi.

eşit olarak,
I. mirastan aynı oranda pay alma ve tanık

m
olma, 1928 Harf İnkılabı

o
II. milletvekili seçme ve seçilme,
Arap alfabesi yerine Latin alfabesi kabul
III. belediye seçimlerine katılma haklarını ka-

c
edildi.

.
zanmıştır.
Bu kazanımların kronolojik sıralaması aşağı-

d
Amaç: Toplumda okuma yazma oranını ar-
dakilerden hangisidir?
tırmak. Çağdaş ve laik bir eğitim-öğretim sağla-

o
A) I, II, III maktır.

m
B) I, III, II
C) II, I, III

s
2006 KPSS SORUSU
D) II, III, I

s
E) III, I, II Türkçe’de yazı dili ile konuşma dili arasındaki

p
uyumsuzluk,

k
I. Türk Tarih Kurumu’nun kurulması,
II. Harf İnkılabı’nın yapılması,
EĞİTİM-ÖĞRETİM, KÜLTÜR AL ANINDA III. medreselerin kapatılması
YAPILAN İNKILÂPLAR gelişmelerinden hangileriyle giderilmiştir?

A) Yalnız I
1924 Tevhid-i Tedrisat Kanunu B) Yalnız II
C) Yalnız III
Eğitim öğretim faaliyetleri MEB’e bağlandı. D) I ve II
E) II ve III
Medreseler kapatıldı
Eğitim- öğretim laikleştirildi.
2008 KPSS SORUSU
Eğitim – öğretim’de ikilik ortadan kaldırıldı.
1923-1928 yılları arasında önemli atılımlar ya-
pıldığı hâlde, harf inkılabı ancak 1928 yılında
gerçekleştirilmiştir.
Bu gecikmede,
I. harf inkılâbına çok önem verilmesi ve başa-
2006 KPSS SORUSU rısının rastlantıya bırakılmak istenmemesi,
II. daha önce bu konuda yapılmış olan çalış-
I. Misak-ı Milli maların sonuçsuz kalması,
II. Mudanya Ateşkes Anlaşması III. Arap alfabesinin harf sayısının sayıca fazla
III. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği) olması
Yukarıdakilerin hangilerinde yabancı okulların durumlarından hangilerinin etkili olduğu sa-
Bağımsız kurumlar gibi hareket etmesini önle- vunulabilir?
meyi amaçlayan hükümler vardır?
A) Yalnız I
A) Yalnız I B) Yalnız II
B) Yalnız II C) I ve II
C) Yalnız III D) I ve III
D) I ve II E) I, II ve III
E) I, II ve III

KONU ANLATIMLI
128
 TARİH www.kpssmod.com
2007 KPSS SORUSU 1932 Türk Dil Kurumunun Açılması

Türkiye’de 1928’den sonra kitap sayısının art- Amaçları :

masının nede nlerinden biri aşağıdakilerde n Türkçeyi yabancı dillerin boyunduruğun-
hangisidir?

m
dan kurtarmak.

o
A) Medreselerin kapatılması Türkçe’yi bir bilim ve sanat dili haline ge-
B) Yabancı okul açılmasının izne bağlı olması

c
tirmek

.
C) Türk dilinden yabancı kelimelerin çıkarıl-
ması Ulusal bilinci geliştirmek

d
D) Laikliğe aykırı hükümlerin Anayasa’dan çı-

o
karılması
E) Harf inkılâbının yapılması 1932 Halkevlerinin Açılması

m
Çağdaş
bir toplum oluşturma amacı taşı-

s
yan kültür merkezleridir.

s
1928 Millet Mekteplerinin Açılması

p
A maç, yetişkinlere okuma yazma öğret-

k
1933 Üniversite Reformu
mektir.
OsmanlıDevleti’nde batılı tarzda ilk üni-
Har f inkılâbının
ve millet mektebinin ortak versite olan Darülfünun yerine İstanbul Üniversi-
amacı; okuryazar oranını ar tırmaktır. tesi kuruldu.
Ayrıca,
2007 KPSS SORUSU
1925’te Ankara Hukuk Mektebi
I- Azınlık okulları
II- Millet mektepleri 1933’te Yüksek Ziraat Mektebi
III- Yabancı okullar
1936’daDil-Tarih-Coğrafya Fakültesi açıldı.
Yukarıdakile rden hangileri, Osmanlı Döne-
minde olmayıp Atatürk Döneminde ilk kez İnönü döneminde (1940) öğretmen yetiş-
açılmıştır? tirme amacıyla Köy Enstitüleri açılmıştır.

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III 2006 KPSS SORUSU
D) I ve II
E) II ve III I. Halkevlerinin kurulması
II. Köy Enstitülerinin açılması
III. Millet Mekteplerinin açılması
uygulamalarından hangileri, halkın kültürel
gelişmesini sağlamaya yöneliktir?
1931 Türk Tarih Kurumunun Açılması
Amaçları A) Yalnız I
B) Yalnız II
Türk tarihinin araştırılmasını sağlamak C) I ve III
Anadolu‘nun Türk yurdu olduğunu kanıt- D) II ve III
E) I, II ve III
lamak
Türklerin dünya uygarlığına katkılarını or-
taya koymak
Ulusal bilinci geliştirmek

KONU ANLATIMLI
129
 TARİH www.kpssmod.com
TOPLUMSAL ALANDA YAPIL AN İNKILÂPLAR 1928 Latin rakamları kabul edildi.
1925 Şapka Kanunu 1931 Uluslar arası ölçü birimleri kabul
edildi.
Dini kıyafet yerine çağdaş kılık kıyafet be-

m
nimsenmiştir.  1935 hafta tatili Cuma’dan pazara alındı.

o
Bu inkılâplardaki temel amaç, Avrupa ile
2006 KPSS SORUSU

c
ticari, siyasi, kültürel ilişkilerimizi kolaylaştırmak,

.
Şapka İnkılâbı, çağdaşlaştırmaktır.
I. toplumda kadın-erkek eşitliğini sağlamak,

d
II. topluma çağdaş görünüm kazandırmak,

o
III. resmi işlemlerin takibini kolaylaştırmak 2006 KPSS SORUSU
amaçlarından hangilerine yöneliktir?

m
Batılı devletlerle ticaretin kolaylaşmasında,
I. arşın ve endaze yerine metrenin kullanıl-

s
A) Yalnız I
B) Yalnız II ması,

s
C) Yalnız III II. hafta tatilinin cumadan pazar gününe alın-

p
D) I ve II ması,
III. herkesin resmi bir soyadının olması

k
E) II ve III
konularından hangileriyle ilgili kanunların çı-
karılmasının etkili olduğu savunulabilir?

A) Yalnız I
2009 KPSS SORUSU B) Yalnız II
Osmanlı Döneminde XIX. yüzyılın ilk yarısında C) Yalnız III
sarık ve kavuk yerine fesin giyilmesine, Cum- D) I ve II
huriyet Döneminin ilk yıllarında ise fesin ye- E) I, II ve III
rine şapkanın giyilmesine karşı çıkılmıştır.
Bu iki duruma göre,
I. Yenilikler anlayış değişikliğinin sonucudur.
2007 KPSS SORUSU
II. Yenilikler tepkiyle karşılanmıştır.
III. Yeniliklerin benimsenmesi belli bir süreci I- Hicri ve Rumi takvim yerine miladi takvimin
gerektirmiştir. ka-bul edilmesi
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? II- Arşın, endaze ve kulaç gibi uzunluk ölçüle-
rinin yerine metre sisteminin kabul edilmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III- İki dereceli seçim sisteminden tek dereceli
D) II ve III E) I, II ve III seçim sistemine geçilmesi
Yukarıdakilerin hangilerinde, Türkiye Cumhu-
riyeti’ndeki uygulamalarda birlik sağlama
amacı olduğu savunulabilir?
1925 Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması
A) Yalnız I
Amaç: Toplumsal yapıyı laikleştirmek. B) Yalnız II
Tarikatlar ve şubeleriyle türbeler kapatıldı. C) Yalnız III
D) I ve II
Şeyhlik, dervişlik,türbedarlık gibi unvanlar E) II ve III
yasaklandı.
Uluslar arası Zaman, Ağırlık, Uzunluk bi-
rimlerinin kabul edilmesi
27 Aralık 1925, Miladi Takvim kabul edildi
(1 Ocak 1926 dan itibaren uygulandı)
KONU ANLATIMLI
130
 TARİH www.kpssmod.com
1934 Soyadı Kanunu 1937 Laikliğin Anayasaya Girmesi (Yöne-
tim-hukuk)
Toplumsal alanda karışıklığı engellemek
amacı taşır. Bu kanunla, toplumda ayrıcalık ifade
eden ağa, bey, paşa, hacı vb. unvanlar yasaklan-

m
mıştır. 2007 KPSS SORUSU

o
Aşağıdakilerden hangisinin,

c
• dinî duyguların kötüye kullanılmasının en-

.
2008 KPSS SORUSU gellenmesi,

d
• boş inanç ve âdetlerin uygulanmasının ön-
lenmesi

o
Soyadı Kanunu’yla tüm vatandaşlara, aile ismi
olarak öz adları yanında soyadı kullanma zo- amaçlarına yönelik olduğu savunulamaz?
runluluğu getirilmiştir.

m
Bu zorunluluğun, A) Tekke ve zaviyelerin kapatılması

s
I. sınıf farklılıklarının isim olarak kullanılması, B) Yabancı okullardaki dinî simgelerin kaldırıl-

s
II. isim benzerliklerinin bazı karışıklıklara ması
neden olması, C) Soyadı Kanunu’nun çıkarılması

p
III. toplumda azınlık olan Türkiye Cumhuriyeti D) Halifeliğin kaldırılması

k
vatandaşlarının bulunması E) Atatürk ilkelerinin Anayasa kapsamına alın-
durumlarının hangilerinden kaynaklandığı sa- ması
vunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III EKONOMİK ALANDAKİ GELİŞMELER

17 Şubat 1923 İzmir İktisat Kongresi

L aikliğin Yerleşmesinin Aşamaları
 I. TBMM döneminde ülkenin ekonomik
1922 Saltanatın Kaldırılması (yönetim)
sorunlarına çözüm üretmek amacıyla toplanmıştır.
1924 Halifeliğin Kaldırılması (yönetim) Çeşitli iş çevrelerinin ve meslek gruplarının katılı-
mıyla gerçekleşmiştir.
1924 Tevhid-i Tedrisat Kanunu (eğitim)
 Kongre sonucunda, Misak-ı İktisadi deni-
1924 Medreselerin Kapatılması (eğitim)
len kararlar alındı.
1924 Şeriyye ve Evkaf Vekilliğinin Kaldırıl-
ması (Yönetim- eğitim)
Bu kararlar:
 1925 Şapka İnkılâbı (Toplumsal)
Kapitülasyonlar kaldırılmalıdır.
1925 Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması
(Toplumsal) Yerli malının ucuz taşınması sağlanmalıdır
1926 Medeni Kanun (hukuk)  Mesleki teknik eğitime önem verilmelidir
1926 Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun  Yerlitüccara kredi sağlamak amacıyla ulu-
(eğitim) sal bankalar açılmalıdır.
1928 Harf İnkılâbı (eğitim) İşçilere sendika hakkı verilmelidir.
1928“Devletin Dini İslam dır” İfadesinin  Misak-ı iktisadi kararlarının temel amacı
Anayasadan Çıkarılması bağımsız ve milli bir ekonomi oluşturmaktır.

KONU ANLATIMLI
131
 TARİH www.kpssmod.com
 Ekonomik alanda meydana gelen en 2007 KPSS SORUSU
önemli gelişme 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış
I- Koruyucu gümrük politikası uygulanması
anlaşmasıyla kapitülasyonların kaldırılmasıdır.
II- Türk parasının değerini korumak için ön-
lemler alınması

m
III- Âşar vergisinin kaldırılarak köylünün ra-
TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER

o
hatlatılması
Yukarıdakilerden hangileri, ülke ticaretinin

c
1924 İş Bankasının Kurulması

.
Türkiye’nin kontrolü altında bulundurulması
Amacı, yerli tüccara kredi sağlayarak ticareti amacına yöneliktir?

d
geliştirmektir

o
A) Yalnız I
B) Yalnız II

m
C) Yalnız III
Kabotaj Kanunu 1 Temmuz 1926
D) I ve II

s
Bukanunla limanlarımız arasında yolcu ve E) II ve III

s
yük taşıma hakkı yalnızca Türk vatandaşlarına bı-

p
rakıldı.

k
1929 Gümrük Vergilerinin
Serbestçe Belirlenmesi
Bu gelişme ile ekonomik bağımsızlığımız ve
kapitülasyonların kaldırılması tamamlandı.
1930 Merkez Bankasının Kurulması
Amaç, Türk parasının değerini koruyabil-
mek, para piyasasını kontrol edebilmektir.
2006 KPSS SORUSU
I. Yabancı şirketler tarafından çalıştırılan bazı
demiryollarının devletleştirilmesi
II. Türk karasularında gemi işletme hakkının
yalnız Türkiye’ye ait olması
III. Kooperatifleşmenin yurt çapında yaygın-
laştırılması
Yukarıdaki gelişmelerin hangilerinde ulusallaş-
tırma amacı vardır?
2008 KPSS SORUSU
Cumhuriyet’in ilk on beş yılında kurulan ban-
kalar arasında Türkiye Cumhuriyeti Merkez
Bankasının önemli yeri olmasında,
I. çiftçiye kredi verilmesi,
II. ulusal bankalara destek verilmesi,
III. Osmanlı Bankasına verilmiş olan kâğıt para
çıkarma ayrıcalığının giderilmesi
görevlerinden hangilerini üstlenmiş bir kuruluş
olmasının etkisi vardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) II ve III
E) I, II ve III
2009 KPSS SORUSU
- Kapitülasyonların kaldırılması
- Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması
Yukarıdaki gelişmelerde aşağıdaki ilkele rden
hangisinin temel alındığı savunulabilir?

A) Yalnız I A) Bağımsızlık
B) Yalnız II B) Laiklik
C) Yalnız III C) Halkçılık
D) I ve II D) Devletçilik
E) II ve III E) İnkılapçılık

KONU ANLATIMLI
132
 TARİH www.kpssmod.com
2009 KPSS SORUSU 2008 KPSS SORUSU

1929’da başlayan dünya ekonomik bunalı- Cumhuriyet Döneminde kalkınmada sanayi-

mıyla dünya ticaretinde bir düşüş olmuştur. leşmeye önem vermek amacıyla Teşviki Sa-
Aşağıdakilerde n hangisi bu durumla or taya nayi Kanunu çıkarılmıştır. Bu Kanun’la sanayi

m
çıkan sonuçlardan biri değildir? kuruluşlarına üretecekleri malların değerine

o
göre %10 prim verilmiş ve ithal ürünlerinden
A) Yaşamsal ham madde ihtiyacının artması %10 daha pahalı da olsa devlet kurumlarına

.c
B) Sömürge edinme yarışının başlaması bunları kullanma zorunluluğu getirilmiştir.
C) Halkın alım gücünün azalması Bu durumun,

d
D) Para değerlerinin düşmesi I. üretimin artırılmak istendiği,

o
E) İşsizliğin artması II. ithalatın kısıtlanmak istendiği,
III. sermaye birikimine devlet desteği sağlandığı

m
durumlarından hangilerinin göstergesi olduğu
savunulabilir?

s
SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER

s
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
1927 Teşvik-i Sanayi Kanunu

p
D) I ve II E) I, II ve III

k
Amacı, özel sektörü sanayi alanında yatırım
yapmaya özendirmek.
Yeterincesermeye ve sermayedar olmadı- 1933 - I. Beş Yıllık K alkınma Planı
ğından amacına ulaşmadı. Bu yüzden 1930’dan iti-
1934 ‘de uygulanmaya başlandı. 1937’de
baren ekonomide devletçilik ilkesi benimsenmiştir.
tamamlandı.
 Beş yıllık kalkınma planını uygulayabil-
mek için, İngiltere ve Rusya ‘dan dış yardım alın-
mıştır.
 Bu dönemde, demir-çelik, kâğıt, kumaş,
deri, cam, şeker fabrikaları açıldı.
Sümerbank, Eti Bank, MTA, TPAO, MKE,
kuruldu.
2006 KPSS SORUSU  II. beş yıllık kalkınma planı 1938 de hazır-

I. Devletçilik ilkesinin uygulanması landı, ancak II. Dünya Savaşı yüzünden uygula-
II. İzmir’de İktisat Kongresi’nin toplanması namadı.
III. Milletler Cemiyeti’ne üye olunması
Türkiye Cumhuriyeti’nde özel girişimde ser-
maye birikiminin ve gerekli kadronun yeterli
olmamasının yukarıdakilerden hangilerini ge-
rekli hale getirdiği savunulabilir?

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III

KONU ANLATIMLI
133
 TARİH www.kpssmod.com
2007 KPSS SORUSU 1933 Toprak reformu yapıldı.

Türkiye’de, Amacı, toprağı olmayan köylüye toprak da-

I- sanayi planının yapılması, ğıtarak tarımsal üretimi artırmak. Ancak, devletin
II- modern anlamda nüfus sayımının yapıl elinde yeterince toprak olmadığından amacına ula-

m
ması, şamamıştır.

o
III- muhalefet partisi olarak Demokrat Partinin
kurulması 2006 KPSS SORUSU

.c
gelişmelerinden hangileri Atatürk Döneminde
gerçekleşmiştir? I. Türk Parasını Koruma Kanunu’nun çıkarıl-

d
ması
II. Âşar Vergisi’nin kaldırılması

o
A) Yalnız I
B) Yalnız II III. Ziraat Bankası’ndan kredi verilmesi
Yukarıdakilerden hangileri, tarım kesimini ra-

m
C) Yalnız III
D) I ve II hatlatma ve üretimi artırma amacıyla doğru-

s
E) I, II ve III dan ilgilidir?

s
A) Yalnız I

p
2007 KPSS SORUSU B) Yalnız II

k
C) Yalnız III
9 Aralık 1925 tarihinde yerli kumaştan elbise D) II ve III
giyilmesine dair kanun çıkarılmıştır. E) I, II ve III
Bu kanunun uygulamaya konulmasıyla,
I- dışa bağımlılığın azaltılması,
II- yerli üretimin desteklenmesi, 2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU
III- sanayileşmenin çabuklaştırılması
Köylüler için çok ağır mali yük olan ve ürün
durumlarından hangilerine az da olsa katkı
üzerinden peşin olarak alınan âşar vergisinin
sağlandığı savunulabilir?
kaldırılması,
I. halkçılık,
A) Yalnız I
II. laiklik,
B) Yalnız II
III. devletçilik
C) Yalnız III
ilkelerinden hangilerini doğrudan destekler?
D) I ve II
E) I-II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) II ve III
TARIM ALANINDA GELİŞMELER E) I, II ve III
17 Şubat 1925 Aşar(öşür) vergisi kaldırıldı.
2009 KPSS SORUSU
Amaç, tarımsal üretimi artırmaktır.
Atatürk Dönemi ekonomisinde,
I. Türkiye’nin ulusal çıkarlarına aykırı olmayan
1928 Tarım Kredi Kooperatifi kuruldu. yabancı sermayeden yararlanma,
II. âşar vergisini kaldırma,
Amaç, çiftçiye kredi sağlayarak, tarımsal üre- III. ekonomik politikaların uygulanmasında
timi artırmaktır. bilim veteknolojiyi temel alma
durumlarından hangileriyle üretimi artırmanın
amaçlandığı savunulabilir?
1933 Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Amaç, bilimsel çalışmalarla tarımsal üretim D) I ve II E) I, II ve III
artırmak

KONU ANLATIMLI
134
 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 www.kpssmod.com

üler Yayın
ATATÜRK DÖNEMİ
7
od

DIŞ POLİTİKA
cılı
M

İngiltere - Fransa - Yunanistan İle Yaşanan

Sorunlar

Milletler Cemiyeti

Balkan Antantı

Montreux Boğazlar Sözleşmesi

Sadabad Paktı
 www.kpssmod.com
.

c o m
o d .
s s m
k p
 düler Yayıncı www.kpssmod.com
Mo

Bölüm
mbd

lık
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA KPSS 2010
M
7
od l

ık
üler Yayıncı

KONULAR YAKLAŞIK SORU SAYISI

o m
İngiltere – Fransa – Yunanistan ile yaşanan sorunlar-Milletler Cemiyeti- 3
Balkan Antantı-Montreux Boğazlar Sözleşmesi – Sadabad Paktı

d .c
ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİK A 2006 KPSS SORUSU

o
(1923 – 1938)
Musul, 1926 yılında aşağıdakilerin hangisiyle

m
Benimsenen ilkeler Irak’a bırakılmıştır?

s
 “Yurtta sulh cihanda sulh” barışçılık
A) Ankara Antlaşması

s
 Ulusal bağımsızlık B) Lozan Antlaşması

p
C) Mudanya Ateşkes Anlaşması

k
D) Misak-ı Milli
E) Mondros Ateşkes Anlaşması
Ulaşılmak istenen amaçlar
 Lozan’dan kalan sorunları halletmek
 Yaklaşan II. Dünya savaşı öncesinde sınır- 2007 KPSS SORUSU
larımızın güvenliğini sağlamak Aşağıdakilerden hangisi, 5 Haziran 1926 tari-
hinde İngilizle rle yapılan Ankara Antlaş-
ması’nın kapsamındadır?
İNGİLTERE–TÜRKİYE
A) Hatay’ın Türk topraklarına katılması
Musul sorunu (Irak sınırı)
B) Boğazların denetiminin Türkiye’ye bırakıl-
Türkiye’nin iç politikada Şeyh Sait isya- ması
nıyla uğraşmasını fırsat bilen İngiltere ile 1926 An- C) Türk karasularında ticaret yapma hakkının
Türk tüccarlara ait olması
kara Antlaşması imzalandı.
D) Kıbrıs Adası’nın İngilizlere bırakılması
E) Musul’un İngiliz yönetimindeki Irak Hükü-
metine bırakılması
Bu antlaşmaya göre:
Musul, Irak topraklarına katıldı.
2009 KPSS SORUSU
Hakkâri bize bırakıldı.
Türkiye, Musul’un Misakımillî sınırları içinde
 Türkiye – Irak sınırı çizildi. olduğuna aşağıdakilerden hangisini gere kçe
olarak göstermiştir?
 Musul petrollerinin % 10’u 25 yıl süreyle
bize verildi.. İngiltere ‘den bir miktar para alarak A) Türklerden başka ulusların da yaşamasını
bu hakkımızdan vazgeçtik. B) Sykes-Picot Anlaşması’na göre Fransızlara
verilmiş olmasını
Musul meselesi (Irak Sınırı) Misak-ı Miliye
C) Mondros Mütarekesi’nin imzalandığı tarihte
aykırı çözülmüştür. Osmanlı sınırları içinde olmasını
D) Petrol bakımından zengin olmasını
E) İngiltere’nin mandası olmasını

KONU ANLATIMLI
138
 TARİH www.kpssmod.com
FRANSA –TÜRKİYE TÜRKİYE -YUNANİSTAN
Yabancı okullar sorunu 1926: Nüfus Mübadelesi:
Türkiye’nin yabancı okullarda tarih, coğ- Nedeni Yunanistan’ın Lozan’a aykırı ola-

m
rafya gibi derslerin Türk öğretmenler tarafından rak İstanbul ‘da daha çok Rum bırakmak istemesi.
okutulması kararına Fransa ve Papalık karşı çıktı. Sorun Yunan Başbakanının Türkiye’yi ziyaret et-

o
mesiyle imzalanan 1930 Ankara antlaşması ile çö-

c
 Türkiye, bu konuda Fransa ile görüşme-

.
züldü.
yerek sorunu bir iç politika sorunu olarak değer-

d
lendirip, bağımsızlık ve egemenlik haklarını  1930-1954 yılları arasında Yunanistan ile

o
korumuştur. aramızda bir sorun yaşanmadı.
1954’te Kıbrıs sorunu ortaya çıktı.

m
Adana- Mersin Demiryolu sorunu 1926

s s
Bir Fransız demiryolu şirketine ait olan Bu dönemde, İtalya ile sorun yaşanmadı.

p
Adana- Mersin demiryolunun Türk devleti tara- Dostluk da kurulamadı.
fından alınmak istemesiyle ortaya çıkmıştır.

k
Dış Borçlar Sorunu 1929:
YeniTürk devletinin 1929 bunalımından
ötürü, ödeme güçlü çekmesinden doğmuştur.
1933’de Fransa ile yapılan antlaşma ile
sorun çözüldü. Taksit sayısı artırıldı, frank olarak
ödenmesi kararlaştırıldı.
 Bu dönemde, Türkiye’nin batılı devletlerle
iyi ilişkiler kurmasından rahatsız olan devlet Sovyet
Rusya’dır.
 İran ile sınır anlaşmazlığı yaşandı. Göçebeler-
den kaynaklı. 1932 Tahran Antlaşması ile çözüldü.
2007 KPSS SORUSU

Atatürk Döneminde azınlıklarla ilgili konularda

aşağıdaki ülkelerden hangisiyle sorunlar ya-
Hatay Meselesi: şanmıştır?
Fransa’nın Suriye’den çekilmesi ile Ha-
A) Bulgaristan
tay’ın statüsünün yeniden belirlenmesi zorunlu
B) Yunanistan
hale geldi. C) Arnavutluk
Suriye Hatay’ın kendisine ait olduğunu D) Yugoslavya
E) Makedonya
iddia etti. Türkiye, Milletler Meclisine başvurdu.
Milletler Meclisi’nin kararı ile Hatay ‘da
halk oylaması yapıldı. Halk oylaması ile 1938
Hatay Cumhuriyeti kuruldu. MİLLETLER CEMİYETİNE GİRİŞ

1939’da Hatay meclisinin aldığı kararla
Türkiye’ye katıldı. Böylece günümüz Suriye sınırı
kesinleşti. Misak-ı Milli tamamlandı.
Dışpolitikada takip ettiğimiz barışçı politi-
kanın sonucu olarak, bu cemiyetin daveti üzerine
katıldık.
Amacımız, dünya barışına katkıda bulun-
mak ve dış politikada etkinliğimizi artırmaktır. Bu
gelişme, boğazlar ve Hatay sorununda lehimize
karar alınmasını sağlamıştır.

KONU ANLATIMLI
139
 TARİH www.kpssmod.com
1934 BALKAN ANTANTI Boğazlar, ticaret gemilerine açık olacak,
Türkiye gerektiğinde savaş gemilerine kapatabile-
 İtalya ve Almanya’nın saldırgan politika-
cekti.
ları karşısında Türkiye’nin öncülüğünde balkan-
larda barışı korumak amacıyla Yunanistan, Böylece, boğazlar sorunu Misak-ı Milli’ye

m
Yugoslavya, Romanya arasında imzalanan saldır- uygun çözülmüştür. Günümüzde geçerlidir, ancak

o
mazlık antlaşmasıdır. II. Dünya savaşının başlaması boğazlar uluslar arası bir statüye sahiptir.

c
ile önemini kaybetmiştir.

.
Bizim amacımız, batı sınırlarımızın güven-

d
liğini sağlamaktır. 2006 KPSS SORUSU

o
Türkiye’nin Boğazların güvenliğini sağlamak
gereksinimiyle Milletler Cemiyeti’ne başvur-

m
2009 KPSS SORUSU
masına, aşağıdaki devletlerden hangisinin Bi-

s
Balkan Devletleri arasında yakınlaşma başla- rinci Dünya Savaşı’ndan sonra dünya barışını

s
ması ve Balkan Paktı’nın kurulmasında aşağı- tehdit eden eylemleri neden olmuştur?

p
dakilerden hangisinin etkisi olduğu
savunulamaz? A) Fransa

k
B) Almanya
A) Birleşmiş Milletler Teşkilatının kurulmuş ol- C) Sovyet Rusya
ması D) İngiltere
B) İtalya’nın Doğu Akdeniz’e egemen olmak E) İspanya
istemesi
C) Almanya’da Nazi Partisinin iktidara gelmesi
D) Silahlanma yarışının hızlanması 2008 KPSS SORUSU
E) İtalya’da faşizmin güçlenmesi
I. Boğazların Türk egemenliğine geçmesi
II. İtalya’nın Rodos ve On İki Ada’yı Yunanis-
tan’a bırakması
III. Ege adalarının silahsızlandırılması
1936 MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ Yukarıdakilerden hangile ri Atatürk Dönemi
Almanya ve İtalya’nın saldırgan politikaları Gelişmeleri arasındadır?
silahsız olan boğazların güvenliğinin tehdit edince
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Türkiye’nin isteğiyle boğazların statüsü yeniden D) I ve III E) I, II ve III
belirlenmiştir.

2009 KPSS SORUSU

Katılan devletler
Atatürk Döneminde Türk hâkimiyetinin sağ-
Türkiye, Japonya, Rusya, İngiltere, Fransa, landığı Boğazların stratejik öneminin günü-
Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya, Romanya. müzde daha da artmasında, aşağıdakilerden
hangisinin etkisi olduğu savunulamaz?
İtalya 1938 ‘de imzaladı.
A) Eski Doğu Bloğu Ülkelerinin Batı ile ilişki-
lerinin yoğunlaşmaya başlaması
Bu antlaşmaya göre; B) Varşova Paktı’nın dağılması
C) Boğazların Batı’ya açılan en önemli kapı
Boğazlar komisyonu kaldırıldı. Yönetimi olma özelliğini koruması
tamamen Türkiye’ye bırakıldı. D) Kafkaslardaki devletler arasında sınır so-
runlarının yaşanması
Türkiye, boğazlarda silah ve asker bulun- E) Rusya Federasyonu’nun Kafkas devletleri
durabilecek, üzerinde etkinliğini korumaya çalışması

KONU ANLATIMLI
140
 TARİH www.kpssmod.com
1937 SADABAT PAKTI DÜNYA SAVAŞI (1939–1945)
İtalya’nın Habeşistan’a saldırması üzerine Barışı koruma çabaları
Orta Doğu’da barışı korumak üzere Türkiye-İran-
1921 Küçük Antantı: Romanya, Çekoslo-
Irak-Afganistan arasında yapılmıştır.

m
vakya, Yugoslavya
Amacı: Doğu sınırlarımızın güvenliğinin sağ-

o
1928 Kellog Paktı: ABD, Fransa (Türkiye)
lamaktır.

c
1929 Locarno Antlaşması: Almanya,

.
II.Dünya savaşından sonra merkezi Irak’a
Fransa

d
taşınarak Bağdat Paktı adını aldı.(1953)

o
1958’de merkezi Ankara ‘ya alınarak
CENTO adını aldı. Savaşın Nedenleri:

m
1979’da İran-Irak savaşıyla sona erdi.  Almanya’nın Hitler öncülüğünde Versay

s
Antlaşmasını geçersiz sayarak Avrupa ‘da geniş-

s
leme siyasetini izlemesi

p
2006 KPSS SORUSU
 İtalya’nın Mussolini öncülüğünde Akde-

k
Afganistan, İran, Türkiye ve Irak devletleri Sa- niz’de Roma imparatorluğu kurmak istemesi
dabad Paktı’nı kurmuştur.
Bu paktın kurulmasında, Faşist ve Komünist rejimlerin Avrupa ‘da ki
I. uyuşmazlıkların barışçı yoldan çözülmesi, liberal demokrasiyi tehdit etmeleri.
II. katılımcı devletlerin bağımsız ve egemen ol-
duklarını
vurgulama,
Gelişmeler:
III. Irak’ta Arap milliyetçiliğinin güçlenmesini
engelleme Savaş Almanya’nın Polonya’yı işgali ile
isteklerinden hangilerinin etkili olduğu savu- başladı.
nulabilir?
II. Dünya savaşı genel olarak, Miğfer Dev-
A) Yalnız I letler (Almanya, İtalya, Japonya) ile Müttefik Dev-
B) Yalnız II letler (İngiltere, Fransa, Rusya) arasında
C) Yalnız III
gerçekleşti. Bu gruplaşma savaş esnasında mey-
D) I ve II
E) I, II ve III dana geldi.
Başlangıçta Sovyet Rusya Almanya ile iş-
2008 KPSS SORUSU birliği yaptı. Ancak Almanya’nın Rusya’ya saldır-
masıyla 1942’de müttefiklerin yanına yer aldı. Bu
Aşağıdakilerden hangisi Sadabad Paktının ku-
durum, müttefiklerin güçlenmesine neden oldu.
rulmasına neden olan gelişmelerden biridir?
Japonya’nın Uzakdoğu’da ABD üslerine
A) İtalya’nın Asya ve Afrika’ya doğru yayılma saldırması üzerine ABD müttefiklerin yanında sa-
siyaseti izlemesi
B) Boğazlardan geçmek isteyen yabancı savaş vaşa katıldı.
gemilerinin Türkiye’den izin almak duru- Müttefikler Normandiya çıkarmasıyla Fran-
munda olması sa’yı geçerek Almanya’nın içlerine girdi.
C) 1929 yılında Amerika’nın ekonomik kriz
yaşaması İtalya, Almanya, Japonya sırasıyla savaş-
D) Birleşmiş Milletler Teşkilatının kurulması tan çekildi. Japonya ‘nın çekilmesinde ve savaşın
E) İngiltere’nin Kıbrıs’ı işgal etmesi
tamamen sona ermesinde ABD’nin Hiroşima ve
Nagazaki’ye atom bombası atması etkili oldu.

KONU ANLATIMLI
141
 TARİH www.kpssmod.com
Türkiye’nin Durum ve Tutumu 1949 komünist yayılmacılığına karış NATO
kuruldu
İnönü
yönetiminde Türkiye, savaşta taraf-
sızlığını korumaya çalıştı; Almanya, Rusya, İngil- Türkiye
1950 Kore savaşında yer alması-
tere, ve Fransa ile saldırmazlık antlaşması imzaladı. nın sonucu olarak 1952’de NATO’ ya girdi

m
Ancak,Türkiye her an savaşa girecekmiş 1955Sovyet Rusya ‘nın öncülüğünde ko-

o
gibi hazırlık yaptı. Genel seferberlik ilen edildi. Eli münist ülkeler NATO’ya karşı Va rşova Paktı’nı

.c
silah tutanlar asker olarak sınırlara yerleştirildi. kurdu (Günümüzde dağılmıştır).
Bütün harcamalar askeri alana kaydırıldı.

d
Sovyet
Rusya ile ABD arasında soğuk
savaş dönemi başladı

o
Bu durumun sonucu olarak, ülkede üretim
durdu, ekonomik yapı çöktü, nüfus artışı durdu.  Türkiyebu soğuk savaş döneminde Sov-

m
Savaş sırasında İngiltere, Adana ve Kahire yet Rusya’nın hak iddia etmesi üzerine ABD ve İn-

s
görüşmeleriyle Rusya Tahran görüşmesiyle Türki- giltere yanında yer almıştır

s
ye’yi savaşa sokmak istedi. 1947’denitibaren ABD Truman Doktrini

p
Savaşın
sonlarına doğru, Türkiye; Al- doğrultusunda Türkiye’ye askeri yardım yaptı.

k
manya ve Japonya‘ya karşı savaş ilan etti. 1950’denitibaren Marchall Planı doğrultu-
sunda Türkiye’ye ABD tarafından ekonomik yar-
dım yapıldı.
Türkiye’nin Savaşa Girme Amaçları:
Sovyet tehdidine karşı yalnız kalmamak, 2006 KPSS SORUSU

Savaştaki ekonomik zararlarını karşılaya- I. Boğazlar sorunu

II. Borçlar sorunu
bilmek
III. Nüfus değişimi (mübadele)
 Savaştan sonra kurulacak uluslar arası ör- Yukarıdakilerden hangilerine Atatürk Döne-
gütler içinde yer alabilmek, minde çözüm getirilmiştir?

A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Yalnız III D) I ve II
Dünya Savaşının Sonuçları
E) I, II ve III
40 milyon insan öldü.
ABD, İngiltere, Sovyet Rusya 1945 Yalta
Konferansı ile dünyayı aralarında paylaştılar.
2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU
Türkiyeninde
katıldığı 1945 Sanfransisko
Konferansında Milletler cemiyetinin yerine İngil- I. Sadabad Paktı’nın kurulması
II. Türkiye’nin Boğazlar’ın Türk egemenliğine
tere, Fransa, Çin, ABD ve Rusya’nın öncülüğünde
geçmesi için uluslararası girişimlerde bu-
1945 Birleşmiş Milletler örgütü kuruldu. lunması
Komünizm, doğu Avrupa ve Balkanlarda III. Musul sorununun ortaya çıkması
olaylarından hangileri İtalya’nın Orta Doğu’da
yayıldı
yarattığı tedirginliğin sonucudur?
Almanya, doğu ve batı olmak üzere ikiye
ayrıldı A) Yalnız I
B) Yalnız II
(1990 Berlin duvarının yıkılması ile birleşti) C) Yalnız III
D) I ve II
1948 BM’nin katkılarıyla İsrail Devleti ku-
E) I, II ve III
ruldu.
KONU ANLATIMLI
142
 TARİH www.kpssmod.com
2006 KPSS - ÖNLİSANS SORUSU

I. Azınlık okullarının açılması

II. Resim ve Heykel Müzesi’nin açılması
III. İş Bankası’nın kurulması

m
Yukarıdaki gelişmelerden hangileri Atatürk Dö-

o
nemine aittir?

.c
A) Yalnız I
B) Yalnız II

d
C) Yalnız III

o
D) II ve III
E) I, II ve III

s s m
p
2006 KPSS - ORTAÖĞRETİM SORUSU

k
I. Devlet eliyle temel sanayinin kurulması
II. İlk özel bankanın kurulması
III. Türkiye’nin Birleşmiş Milletler Teşkilatı’na
üye olması
Yukarıdaki gelişmelerden hangileri Atatürk Dö-
neminde gerçekleşmiştir?

A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III

KONU ANLATIMLI
143
 TARİH www.kpssmod.com

c o m
o d .
s s m
k p

KONU ANLATIMLI
144