Cogito Evrim

Biyolojik Evrim ve Evrim Kuranu
KAHRAMAN jPEKDAL - $AFAK MERT
Canhlarm
evrim gecirdigine iliskin birtakim
gorusler her zaman vardi ama oneren ilk isim 150 yil once in-
gozlemlere dayah bir evrimsel mekanizmayi de evrim kuramma anlamada
giliz doga bilimct Charles Darwin oldu. Gecen bir bucuk asirhk sure icertsindair sayrsiz cahsma yapildi, yeni bilgiler uretildi. Dogayi bize yepyeni kapilar acari bu kuram, gecen zamana ragmen hala aydmlatmada pek basarih olamadik bi-
biyoloji bllirninln elindeki en saglam ve ise yarar kuram. Ama pek cok konuda oldugu gibi bu konuda da toplumlan yanan kuresel bir medeniyet, lim ve teknolojiden gibi gorunuyor, Carl Sagan'a gore "Temel btlesenleri bilim ve teknolojiye daaym zamanda da neredeyse hie kirnsenin anlamayacagi bir duzen yarattik. I§te felaketin recetesll"
Evrim kurami bir inane meselesi zannediliyor ve pek cok insan bu kurama inanrmyor, Kuramm dogrulugunu kabul edenlerin buyuk bir kisrru ise bu kurarna sadece Inaruyor, Yani btlimin en gorkemli kuramlanndan yuk kitlelerce anlasrlamarms dismdaki durumda.l+ bilimsel kuram var ama btyologlar kuramlanBiyologlann mukendi onemlt ve anlasilmarrns Baska pek cok onemli ve anlasrlmamis diger billm insanlan anlatma m gents kitlelere anlatmak evrim kurarnnu hakkak haberdar yonunun biri bu-
icin buyuk cabalar harcamiyorlar. cabalarirun toplumsal
en onemli nedeni okuyucunun
oldugu gibi evrirn kurammm
acidan hassas bir
olusu. Bunu biraz daha acahrn. Darwin evrim kurammi sekillen-
Matzke, N., 2006, "Well, at least we beat Turkey", (http-:llpandastbumb.org/archives/2006/08/ well-at-least-w.html) 2 Miller, J.D., Scott, B.C., Okamoto, S., 2006, "Public acceptance of evolution", Science, S. 313, s.765-766.
Cogito, sayi: 60-61, 2009
Biyolojik; Evrim ve Evrim. Kurami
93
dirirken pek cok insan dini yorurnlara turlerin degisrnez olduguna ve goruldugu geli§melere uyarladiysa Darwin beklenecegt Bu cevreler aradan yanh§ anlamalarda ki, bilim insanlannm
gore (ozelhkle de Incil yorumlarma Kimtleri yorumunu bilimsel
Inanryordu,
da bu inarus He celisen biltmsel verilerden bahseden gibi sabit flktrli cevrelerce elestirtlegeldi, hala ellerinden
0
gecen 150 yila ragmen
birakmadiklan
direniyor ve bunu yaparken sesleri
kadar cok cikiyor
ciliz sesleri arada yitip gldiyor, Bu dururn yasa yapicikarma ya da en azmdan kadar goturebiliyor. Biz bu
Cliarmi evrim kurammi egittm mufredatmdan "alternatif" gorusleri de ogretme tartismalarma lecekte toplumsal tehlikeden
durumu tehltkeli buluyoruz ve "tehlike" derken cok da uzak olmayan bir geolarak ve insan olarak var ya da yok oImak ile ilgili bir Evrim kurarni nasil blr kuram kt var olusurnuz bahsediyoruz.
aC;lsmdan bu kadar onemli? Iste bu yazida bundan bahsediyoruz. Birincl bolumde btr evrim tamrrn yapip, evrimin ne oldugunu bir ornek uzertnden kisaca anlatacagiz. Ikinci bolumde evrirn kurami He ilgili olarak akillarda kalan yanlis anlamalara deginecegiz. Kuramm ne dedigt net olarak anlasilsm diye bu yanhs anlamalara vurgu yapmak Istedik. Ucuncu kaybolmak en son isteyecegimiz
0
bolumde yine evrimin ne olduguna degtnecegiz ama bu sefer ayrmtilara Inecegiz. Burada teknik bir dilin dehlizlerinde §ey arna konunun teknik Iceriglnin fazla olusu kimi zaman dehlizlerin ka-
pismdan gecmemize neden olacak. Bu geclslerde okuyucudan olmasirn istiyoruz. Dorduncu bolumde geneI bir degerlendirme tirecegiz.:' 1. Laboratuvardaki sivrisinekler i§e iki tarnmla bashyoruz: Evrim: Bir toplumun gen stkltklartnda gelen degi§im. Evrim kuramu Evrim olgusunun ifadeler butiinii. Biz birkac sene evvel blr laboratuvarda rada yapilan cahsmalardan (Hacettepe mekanizmalartni
biraz sabirh ile yazryi bi-
bir nesilden digerine meydana actklayan bilimsel Universltesi, Biyoloji Bu-
.Bolumu Ekolojik Btlimler Arastrrma Laboratuvan) biri bakm nasildi:
birlikte calrsiyorduk.
Konu He Ilgtll merak: daha tleri safhalarda DIan okuyucuya Dian www.evrimianlamak.qrg adresint tavsiye ederiz.
dedi toplu bir Turkce kaynak
94
Kahraman lpekdal= $afak Mert
Bir tul kafesin icinde 100 bireyden olusan bir sivrislnek toplumundan pulasyonundan)" erkek) gruplar (alt toplumlar) farkh kafeslere (A ve B) yerlestlrtltyor, devam ediyor, Haem uygulandigi
(po-
rasgele secilen iki adet 20'~er bireyden olusan (10 dist ve 10 A toplutoplumda dozu kar-
muna bir cesit kirnyasal bocek ilacmdan beltrli dozlarda veriliyor, B toplurnu ise ilacsiz ortamda yettsttrilmeye ilk nesillerde sayica bir azalma goruluyor, ki bu beklenen bir durum. Sonraki nesillerde ise bir artrs gozleniyor ve Haem ilk zamanlarda sivrisinekleri
~l
uygulanan
oldurmeye yetmlyor, ki bunlar da beklenen durumlar
(pek cok
canhda ama ozellikle bakterilerde da bocek Ilaci bulanlar toplumu kullandigmuz ise direncsiz. Sonraki larmdan asamada,
ve boceklerde oldurucu kimyasallara
direnc gelistigi uzun zamandir biliniyor, bu yuzden yeni bir antibiyotik ya 90k para kazaniyorlar). kimyasahn baslangictaki belli dozlanna 30 nesil soma elimtzdekt A karsi direncli, B toplumu
100 bireylik toplum ile A ve B toplumkarst direnc He Ilgtli gen Ilac direnci
rasgele secilen S'er bireyde kimyasallara birbtrinden
bolgeleri karsilastmhyor yilda) A ve B toplumlari ile ilgili genlerin toplumunun vardigmnz
ve goruluyor kt gecen 30 nesilltk surede (yaklasik 1 genetik olarak farkhlasmis.
sikhklari N. da ve B'de birbirtnden farkh. B ile baslangic direnc geni sikhklari arasmda dikkate deger btr fark yok, Yani
ilac uygulamasi sonucu gen slk~lklann-
sonuc su: A toplumunda
da bir degtsim gerceklesmis. A toplumu evrimlesmis (yukarida yaptignmz evrim tammmi hatirlaym). Demek ki evrirn gecmiste yasanip bitmis bir olay degil, canhhk var oldukca yasanan bir tur degisirn. Arna pek 90k defa iddia edildigi veya zannedildigt gibi bir gellsim degtl cunku bu surecte canhlar yeni genetik ozellikler kazanarak genetik potansiyelleri
t~·::
farkhlasirlar, Bu, canhlarin zaten var olan

siradan gelisirn olgusundan son
He ortaya koyduklan
derece farkh.
Peki, tarif edilen bu evrim surecinde toplurnlarmm farkh turlere donusmesi yeterince zaman tarnrsamz toplumlara baslangicta mumkun ayru turler olan A ve B mil? Gayet mumkun. ortaya cikngnn Bu bu cok uzun gorebi-
::,. i:·
(slvrisinek orneginde
bir zaman sayilmaz, birkac yrl yeter) farkh turlerln
4 Biyolog olmayan kimselerle konusurken "populasyon" keltmesimn kulaklarmi tirrnaladrgirn fark ettik. Bu sorunu "populasyon" yerine "toplumu kullanarak giderdik fa kat bu sefer "toplum" kelimesl blyologlarm kulaklarmi nrmaladi, Bu yazida biyolog olmayan ktmseleri hedef aldik, 0 nedenle meslektaslarrrmzdan ozur dtleyerek yazirun genelinde "toplum"u tercih edecegiz. Ama arada sirada bunu "populasyon" yerine kullandtgrrmzi hatrrlatacagrz,
Biyolojik: Evrim. ve Evrim
Kurami
95
lirsiniz. Ornegm Cerda ve Wrtght," Gross," Langdon vd.," Levin.f Shenai vd." bunu dogada tesplt ettiler.l'' Verdigimiz rtmlesmeye bu ornek evrim olgusunun var oldugunu gosteriyor, Evrim diye bir §ey oluyor arna nasil oluyor? Uzerlerine Ilac sikilan sivrisinekler evnasil "karar veriyor"? Biyoloji biliminin elinde bu "nasil" sorusuna tatmin edici cevap veren tek bir kuram var: Evrim kurami. Kurarrun ne dedigine uzun uzun deglnecegtz, ama bu noktada Kurarmn ne demedlgini de kisaca anlatmak istiyoruz, 2. Evrim km-ammrn ne olmadlgl bert konunun uzmarn olmayan cevrelerce de ilgi
Evrim kurarru basmdan
ceklci bulunuyor ve tartisihyor, Bu tarnsmalar, kurarrn insanlarin zlhninde konuyla ilgili olan ya da olmayan pek 90k fikrt barmdiran bir imge haline donusturmus gtbt gorunuyor. Bu da konuya Ilisktn bilimsel gercekleri gorrneyi ve gosterrneyi zorlastmyor, Bunun en onemli sorumlusunun cevre oldugunu dusunuyoruz. msanlarimn Yaranhsci bilimsel gercekler oIarak sunuyor, evrimsel arasnrrnalar yazdi klan paragraflari lmda soylernedikleri
yaratihscr'!
yazarlar kendi yanhs anlamalarmi yapan unlu bilim
keslp bicerek, bu billm insanlarrna askurarmn sorunlariyrms gibi goru-
seyleri soyletiyorlar: boylece konunun uzmani olmayan en belirgin blrkacnu inceleyelim,
tnsanlar kurama dair yanhs anlamalari yorlar, Simdl bu sorunlarm
5 Cerda, H., Wright, D.l., 2002, "Could resistance to transgenic plants produce a new species of insect pest?", Journal of Agriculture, Ecosystems and Environment, C. 91, S. 1-3, s. 1-3. 6 Gross, L., 2007, "Can a taste for poison drive speciation?", PLoS Biology, C. 5, S. 5, s. e140. 7 Langdon, C.l., Piearce, T.G., Feldmann, J., Semple, KT., Meharg, A.A., 2003, "Arsenic speciation in the earthworms Lumbricus rubellus and Dendrodrilus rubidus", Journal of Environmental Toxicology and Chemistry, C. 22, S. 6, s. 1302-1308. 8 Levin, D.A., 2004, "Ecological speciation: The role of speciation", Journal of Systematic Botany, C. 29. S. 2. s. 225-233. 9 Shenai, S., Rodrigues, C., Mehta, A., 2009, "Rapid speciation of 15 clinically relevant mycobacteria with simultaneous detection of resistance to rifarnpin, isoniazid, and streptomycin in Mycobacterium tuberculosis complex", International Journal of Infectious Diseases, C. 13, S. 1, s. 46-58. 10 Burada turun ne oldugunu iyi anlarnak gerekir, iki bireyin ayrn turden olup olmadigiru merak ediyorsarnz bu bireylerin clftlestp ctftlesemedtglne ve eger ciftlesebiliyorsa bu ctftlesrncden kisir oImayan yavrular meydana getirip genremediglne bakarsrmz. Aym turden canhlar genelde ciftlesip, kisir olmayan yavrular rneydana getirebilir. 11 Yaratihsci terimi de ktmi zaman yanhs anlasihyor. Yaratihsci ktsi blr tanrmm varhgma ina nan ki§i anlammda degil, daha ziyade turlerln bir tanri tarafrndan degismez sekilde yaratrldrgma inanan ki~i anlammda kullamhr, Zira Evrim Kurarm tanrmin olmadigirn soyleyen bir kurarn degtl, turlerm zaman icerlsinde degi§tigini soyleyen bir kuramdir,
96
Kahraman Ipekdal= Saiak Mert
2.1. "Maymundan gelme" sorunu Evrim kuramma gore insarnn maymundan geldigi yaygm btr yanlis bilgi. Bu tfadenin bilim insanlan tarafmdan sonradan yumusatilarak seklinde degtsttrtldtgi "Insan ve mayfikri de bir
0
munun ortak bir atadan evrimlestigi"
kadar yaygm ve yanhs. Ashnda bu ortak ata meselesi insan ve sernpanze illskisiyle sirnrh olmayip turn yasam agaci icin gecerlt bir durum. Sirasi gelince yine deginecegimiz gibi, bir canh turu sihirli bir degnek dokunmus gibi bir digerine donusrnez. Genellikle soyle olur: Bir canh turunden bireyler fark11bolgelere dagihr. Bu farkh bolgelerdeki topluluklar farkhlasir zamanla birbirinden bu iki yeni turu ve sonunda oyle btr an gelir ki arnk bu iki grup arasmda ureme iyice farkhlasnrrr. Bu, sayisiz ornegi btlinen
soz konusu olamaz. Zamanla daha da biriken farklihklar gorunus olarak da birbirinden
temel bir turlesme modelinin asirr ozetlenmis bir hali.12 Ancak her durumda insan ve sempanze birbirine akraba olan (ortak bir atadan turlesen), fakat biri digerintn ardih olmayan Iki canh turu,
;> ;:1
:;,
I
2.2. Yasamin baslangici sorunu Evrim karsitlarr sikhkla su soruyu sorarlar: "Peki ilk canh nasil ortaya cikti?" Bu soru bir yaruyla zaten evrim kurarrunm
::1
konusu dismda. Diger yaicin bilimsel degil. Once cansizlarla
niyla ise ashnda temel bir inanctan kaynaklandrgi aym doga kanunlarma
inane ile ilgilt kismma bakahrn: Insanlarrn cogu icin canhlann lenmek son derece zor. Canhlarm
tabi oldugu seklindeki net btlimsel gercegi kabul"icinde" onlan cansizlardan ayiran bir
sey oldugu inarust oyleslne baskin ki dunyadaki tum canh cesitliligt bir sed dogal surecle aciklansa bile ilk canlmm, "Icine" can katilmadan nasil var olabilecegi sorusunu sormadan edemiyoruz. Iste bu noktadan hareketle siklikla gundeme getirilen bu soru evrimt reddetmenin ve dolayisiyla guvenli (1) dusuncelerimize donebilmentn standart bir yontemi olagelmis. dismda olma sebebine gelince. En basit evrimini ele ahr, Orbir yontemi yoktur, Bu sorunun evrirn kurarrunm
haliyle soylemek gerekirse evrirn kurarru "canlrlarm" yiz ve evrirn kurarrunin boyle bir konuyu arastiracak
tada herhangi bir canh yoksa biyolojik anlamda bir evrtmden soz edeme-
12 Turlesme evrimsel biyolojinin kuramsal alt yaplsl ve deneysel kamtlari en saglarn olan konulanndan biri olmakla btrlikte anlasilmasr, ozellikle genetik ve biyocografya basta olmak uzere pek 90k konuda bilgi sahibi olmayi gerektlrtr, Fiziksel olanaklar geregt bu bilgilere burada yer veremiyoruz ancak merakh okuyucuya bu bilgilere ulasrnasmi tavsiye ederiz (om. http://evrlmianlamak.org/e/Evriml01:Ttirle§me).
Cogito, sayi: 60·61, 2009
Biyolojik: Evrim ve Evrim Kurami
97
"'U'''~.'' vrim kurami e
kapsammda olmasa da ilkin yasarnm ortaya 9IkI:;';1 He pek 90k onemli billmsel cahsma yaprldi ve yapiliyor, Bu cahsmalar geregi dtsiplinlerarasi fizige vanncaya bir sekilde ve astronomtden ve Uzay Dairesi'ntn kuruluslarm jeolojiye, biyodek pek 90k farkh arastirrna alarnrun isbirhgi (NASA) Astrobiyoloji da dahil oldugu bu pek cok sey ogrenme-
suruyor, Amerikan
Havacihk
gibi ciddiyetl kusku goturrnez sagJadlP <3. Ara form sorunu
ismalar daha simdlden yasam ve kokeni hakkmda
form ya da gecis fosili kavrarru paleontologlar . sekilde tarumlandi anlasilageldi. bakahm.

ya.;"""."'1
tarafindan
defalarca
net
ama konunun
yabancisi
olanlar tarafmdan
surekli yasamis Aslmda
Bunun nasil oldugundan gunumuze
once ara formun ne oldugu-
Ara forrnlar da diger tum fosiller gibi bir zamanlar taslasarak kadar gelebllmis kalmtrlarr.
canhlarm
her seyin btr ara form oldugunu cunku atasi He torunu arasrnda gecis oldugunu soyiemek kuramsal olarak dogru ama bu yaklasirn ara sorununu anlarnarmzi simdillk kolaylasnrrmyor; kasit ise buyuk gruplar Ara form dedlgimiz evrimsel gecisi gecisler neye arasmdaki ozelllklt kilan :;,;ey bunlarm Farkh formlarelan farkh formlar arasmdaki
",,",.,"'<T'''' suda yasayan bir gruptan
karaela yasayan bir grub a gecis, kt bugti-
kadar, karasal ortamlara

lJ""U_,,·'.HI".HH
yayrlrnaya baslayan ilk omurgah canhlarm
anlarmrmzr
saglayan pek 90k gecis fosili bulundu) ya da daha
·1'~''''U.'' taksonomik
birimler icerisinde gorulen gecisler olabilir (ornegtn ann milyon yilhk surec iceristnde kucuk yapih bir formdan daha iri yapih bir at ge9i:;,;fosilleri sayesinde atlarm bihyoruzj.l" ve onlardan et1,
. -.forma gecisl, ki bugune kadar bulunan Konunun

1-'>11"H<;1U'OO'
i 8, 15, 35 ve 50 milyon yil once nasil gorundugunu

uzmaru olrnayanlar,
ozellikle ele yaratihscilar
arasmda konuya dair en yaygm yanhs anlama, ara form denen ......... bir canh He baska blr canh arasmda yarrm yamalak ozellikler tasiseyin ·yan, tuhaf gorunuslu, >beraberinde ucube canhlara ait kalmtilar oldugu. Bu yanlis anlayis kanatlannelan biri ya da organlanrun yarisi olmayan canhlar,
yuzerken birden karada yasarnaya karar verip ertesi gun surungen olan
13 NAI (NASA Astrobiyoloji Ensntusu), 03.09.2009, http://astrobio]ogy.nasa.gov/nail 14 Atlann nasil evrlrn gecirdigtni net bir sektlde gosteren fosiIleri gormek isteyen okuyucuya Florida Doga Tarthi Miizesi'nin §U adresteki Fosil Atlar Siberrnuzesi'ni gezmesini onertrtz: http://www.flmnh.ufl.edulnatsci/vertpaleo/fhclfirstCM.htm
Coglto, sayi: 60-61, 2009
98
Kahraman Ipekdal= :jafak Mert
bahklar
(I) ve niceleri
gtbt fantastik
yaratiklarr getiriyor. Boyle canlilarm dogal sureclertn isledigt bir dunyaozel olarak fantastik
yasarms olmasi (en azmdan da) elbette Ihtimal dahtlinde hayaller kuran insanlardan gibi arasnrmalanru
bildigimiz secilmezler:
degil, zaten paleontologlar
onlar da dtger turn bilim insanlari yaparlar. Eger bir palegore olmus yapilabi-
bilimsel yontemler kullanarak
ontologun elinde bir hayvan grubuna ait farkh yaslarda (om. 1. fosi130, 2.'si 40 ve 3.'sil50 milyon yil yasmda olsun) uc fosil varsa ve bunlar yaslarma yan yana dtztldigtnde destekleniyorsa (3, 2, 1) yash fosilden gence bazi degislmlertn fosiller uzerinde genetik cahsma oldugu ntcel olarak gozleniyorsa - ki gunumuzde Iiyor) paleontologumuz bir kismr dunyadaki Ara formlarla
(ve ~ogu kez bu gozlem genetik veri Ile de bir gecis formu oldugunu sayisiz fosil var ve bunlarin "dogrudan ata" ve "dokaynaklandrgi buyuk anne ve
2. fosiltn 3 ile 1 arasmda
sayler. Bu sektlde gecis formu oldugu saptanan
pek 90k doga tarihi muzesinde sergileniyor.
ilgili dtger bir yanlis anlamanm
layh ata" kavramlari arasmdaki farkm anlasilamamasmdan goruluyor, Dogrudan ata icin en iyi ornek anneniz, babamz, buyuk babamz, ise amcamz,
buyuk buyuk babuyuk amor-
bamz ve dtgerleri. Dolayh ata icin halamz, calarrmz ve buyuk halalarirnz
nek olarak vertlebiltr. Buyuk haIanizm tasidig; bir genetik ozellik buyuk babamzda Bununla mtlayacak terilebilir. btrltkte bulunmayabileslzinle buyuk cegi icln sizde de bulunmayabilir. halanrz arasmdaki akrabahgi kagenelatasi
pek cok ozellik de gasFosil kayitlarda dogrudan
likle bir canhnm ozelliklerine bu canlmm
olmayan ama anatomlk ve genetik bakilarak muhakkak atasi (doIayh da olsa) sikca rastlamr,
oldugu dururnlara
Ornegin hem kus, hem de dinozor

Archaeopteryx Lithographtca
(surungen) ozelliklert gosteren Archaeopteryx (krsaca Archa) adli
Biyolojik Evrim ve Evrim Kurami
99
fosil cinsin kuslarla aym donemde yasadigi icin kuslarm tologlann bu fosll cinsln kuslarm dogrudan dmozorlarla Siz (Archa) ve halamzm
atasi olamayacagi sey paleonbir ara form (dinozorla(kuslaya da iddia etrnedik-
yaratl1r§C;1cevrelerde surekli dile getirlltr, Burada anlasilamayan atasi oldugunu gosterebilecek leri. Archa'yi kuslarm olarak gordukleri, rm) soyundan baglanusmi
torunu (kuslar) farkh ve benzer cocuklarina ama halamzm
ozeIliklere sa hip olabilirsinlz rin atasi olan dinozorlara) nuz bulunamadi), torunlannm
ve her Iklniz de buyuk babarnzm
gelirsiniz. Belki halaniza ya da halanizm daha cok benziyorsunuzdur
C;ocuklannm neye benzedtgint (kuslarm)
bilen kimse henuz yok (ilgili gecis fosillert hehalamzm buyuk babaniza (dinozorlara) ve onun cocuklabulmaya <;ah§lr.1S
Billm insanlari sadece sizi (Archa'yi) bulmussa kokenini arastmrken
bakip sizde var olan ve olmayan ozelliklere gore halamzm rmm (kuslarm atasi olan dinozorlarm) 2.4. Amacli bir surer; alma sorunu Evrimle ilgili en buyuk yanhs anlamalardan kaynaklamr, tartismalarm zorlarnyoruz. Aslmda Darwin'in
0
neye benzedtgini
biri erekselci bakis acismdan
kurammm
yiktigi temel dunya gorusu ve dusunmekte dusuyo"Dogal" Bu
kaynagi tam da burasi, Bizler canhlar alemlnde var olan seylekadar asinayiz ki baska turlusunu Boyle olunca da bir canhnm veya bir yapmm gelisimini aciklasu basit mantiksal dongu He tikamkhga onerilsin. aciklayan bir mekanizma
rin var olma durumlarma yan bir dusunce karsismda olan bu aciklama tip dusuncenin
ruz. Mesela gozun olusumunu
yap lSI geregi gozu hedefleyen bir btlincten veya amactan nasil olusturulacak? olmaz-
yoksun oIur. Peki, arna goz ne oldugu "billnmeden" sa olmazi olarak gormesinde gun btldigtmiz anlamda Bu nokta rneselenin
ternel celiskisi, var olan seyleri evrenin ve yasamm yanyor, Goz surec icerlsinde de.
ortaya cikmisnr,
idea olarak zaten var olan ve varrlmasi gereken bir hedef degildir. Hatta bubir goz hie; var olmayabilirdi merkezinde. Ilerleyen paragraflarda tanirnlayaca"evrim"
gmuz "dogal secilim" kavrami ve hatta yukarida kelimesi ilk olarak Darwin tarafindan melerl kullanmaktan c ci bir gozle bakrldigi donemlerde
tarnmladigmuz
bulunrnadi ve hatta Darwin bu keltbugunkunun tam olarak
uzunca bir sure kacmdi. Bunun nedeni dogaya erekselbu kavramlann
15 Bu orrick kaba bir ornektir ve konunun kolay anlasrlmasi icln vertlmtstir. Fostller arasmdaki akrabahktan bahsederken i§in Icinde bu hala orneglndekt gtbi blrkac yilm degtl milyonlarca yihn olabilecegt unutulmamahdrr,
[
In
:...(
."
100
Kahraman lpekdal - $afak Men
:·f
"(I,
karsit anlarmyla kullamlryor anzah bireylerl temizleyerek
olusuydu, Yani "dogal seciltm" turun icindekt turu "olmasi gereken" yani "mukemmel" se-
kilde kalrnaya zorlayan bir kuvvet, kabaca soylemek gereklrse, kusurlularm olup gitmesi He yapilan bir cesit Ilahi temizlik olarak algilamyordu, ise cogu zaman en yuce varhk olan insana giden ve tannnm He betimlenen bir sureci ifade ediyordu. Oysa doga acisindan yaratma Evrim sirasi
bakildigmda
"olmasi gereken" bir, ornegm, guvercin modeli yok. Aynca insan da nihai bir hedef degil sadece digerlert gibi bir canh turu (en azindan ortada bunun akslni gosteren bilimsel bir kamt bulunmuyor yi ayaklari uzerine oturttu ve bunu
0
ve hatta turn kamtlar tepetaklak
bunun yapti
boyle oldugunu gosteriyor). Yani Darwin kafalarda ki 16 eksikleri olmakla birhkte anlasilmayacak
duran mesele-
kadar dolaysiz blr dil kullanarak
hicbir yam yoktu. 0 eksikler
artik eksik degil. Bugun evrim kurami hie; olmadigi kadar anlasihr, 3. Evrim Kuramr'nm ne oldugu Evrim olgusunu aciklayan kelimesinin fiktrler manzumesi anlammm bir kuramdir ve her bilimsel kuram gibi bilimde gelinen son noktayi isaret eder. Oncelikle, kuram (teori) gunluk kullarurndaki cahsalim. yarattigi kafa kansikhgmdan kurtulmaya kurarrn.
17
r.:
Bir konuda yapilan gozlemler, deneyler ve benzeri Gezegenlerin, yildizlarm ve
bilimsel cahsmalar
toplarnda bir kavrayrs ortaya koyar. Orne gin yercekimt de birer gozlemdir. Yapilan deneyler ise dusen dogrusal degil ivmeli oldugunu ortaya koyar. elde edilen sonuclar on yrllar ve
Her cismin dH§ttigti, bir gozlemdir. hareketlenmestnin
baska cisirnlerin hareketleri
II
iii
H
cisimlertn
Bu ve buna benzer gozlem ve deneylerden
hatta bazen yuz yillar boyunca birtkir. Sonucta bir an gelir ki, ortaya cikan bu bilgi birikimi toplamda bir doga gerceglne isaret eder. Yani bir kuram gilvenilir bir bilgi birikimine anlamlandirrnakta Bu nedenledir lim insanlan isaret eder ve daha sonraki cahsma ve gozlemlert essiz bir referans noktasi olusturur, bikullanabilecegimiz
ki bir gozlern veya deney mevcut kurama ters dustugunde
birbtriyle cellsir gorunen ikl tepki verirler. Birincisi, ilgill deney
16 Darwin, C., 1859, The Origin of Species, Ed. John Murray, Londra (Darwln'm bu ve dtger turn eserleri icin bkz. http://darwin·online.org.uk/) 17 Burada okuyucunun akhna "0 yercekirni kanunu degtl rniydi?" diye bir soru gelebiltr. Kendisine Newton'un Yercekiml Kanunu'nun Einstein'm Gorelilik Kurarm'ndan sonra degistlgin! haurlatmz. Bu noktada ise okuyucu "0 zaman Evrim Kurarm da degi~ebilir, evrim gecersiz hale geleblltr,' seklmde blr yorum yapabilir. Kendisine yercekimi He Ilgtlt kuramlarrn degtsmestnin yercekimlnl ortadan kaldirmadigmi: benzer sekilde Evrlrn Kurarm'ndaki degi§ikliklerin de canhlarm evrim gecirdlgi gozlemmi degisttrmeyecegtnt soylemek istertz.
Biyoloiik Evrim ve Evrim Kurami
101
veya gozlemden daha cok ellerindekt kurama mantigi acik (cunku cok daha fazla smanmistir dayarur) ancak bu cehsktli durumu Cunku istisnat durumlar vusturabiltr: kis saglayabilir, toplamda dogal sureclerin cahsma
guvenmek, ikinclsi Ise bu gozguvenmenin ve uzun yillarm birikimine listesinin basma almak niye? bir noktayi acikhga ka-
lem veya deneyi cahsma Iistesinin en basma yazmak. Kurama
goremedtgimtz
i<; mekanizmasma
iliskin daha ayrmtih bir ba-
3.1. Evrimin kuramirun actklayici guci; - sorular Evrim kurami pek 90k deney ve gozlemin toplamda vardrgi sonuctur, Yeni gozlemler ve ilginc durumlar icin aciklayici bir temel olusturur, Kuramm bu busadeyuk aciklayici gucune Illskin cok sayida ornek verilebilir, biz bunlardan evrime dair gents arna ozet bir aciklama, sonra da cevaplari bulacaksmiz. 1. soru: Hawaii takimadalarmda sinegi turlerinin orada evrtmlesmis Bu turler Hawaii adalanna gercekten de bu turlerin bulunan Drosophila cinsine bagh sirke gore atasal formlardan Yapilan genetik analizler dunyanm diger yerleolarak anlamh" dagihrni ve evrimsel iliskileri sasirtrcr bir tablo sergillyor. ozgu, Evrim kuramma dagrlmis olmahlar, benzediklerlnden birbirlerine, ve adalara
ce dordunu verecegiz. Asagida once bu dort ornege Iliskin dort soru, ardindan
DNA dtztlerintn
rindeki strke sinegi turlerine
"istattstiksel
olcude daha 90k benzedigtnt gosterdi, Dahasi birbtrine daha yakm adalarda olan turlerin, beklendigi gibi, genetik olarak daha yakm olduklan da ortaya kondu.l" DNA dizilerinde ma hizr btlindiginden turlertnin arasmdaki zaman once turlesmis rim kurarm normal. olusan ve zarnanla blriken mutasyonlarm'" saptamak de
OlaSL
olus-
(bunu laboratuvarda genetik farkhhk olduklanm belirlemek zarnanma
mumkun)
bu sinek ne kadar ev-
miktarmdan
yola cikarak
Yapilan bu hesaplar
45 milyon YII gibi bir turlesme temel almarak
isaret edfyor." Tum bunlar bakttgrmizda
yapilrrus aciklamalar sirke sinegt turlerinin
ve buraya kadar her sey Isler karrsiyor, 45 milyon yil once yasarms
Fakat olaya jeoloji bilimi tarafmdan
Hawaii takrmadalarmdaki
18 Carson, H.L., Kaneshiro, K.Y., 1976, "Drosophila of Hawaii: Systematics and ecological genetics", Ann. Rev. Ecology Systematics, S. 7, s. 311-345. r 19 Mutasyon: DNA kopyalamrken olusan kucuk hatalar, 20 Bonacum, J., O'Grady, P.M., Kambysellis, M., DeSalle, R., 2005, "Phylogeny and age of diversification of the planitibia species group of the Hawaiian Drosophila", Molecular Phylogenetics and Evolution, S. 37, s. 73-82; DeSalle. R., 1992, "The origin and possible time of divergence of the Hawaiian Drosophthdae: evidence from DNA sequences", Molecular Biology and Evolution, C. 9, S. 5, s. 905-916.
[ lill
...
::":i
102
Kahraman Ipekdal= $afak Mer!
::i
bir atasal populasyondan evrtmlestigi gercekse adalardan en azmdan birinin 45 milyon yil veya daha yash olrnasi gerekir, Oysa mevcut jeolojik veriler bolgedeki en eski adamn 6,5 milyon yrlhk Kauai oldugunu ortaya koyuyorv" Sinekler neredeyse 40 milyon yil boyunca adalann okyanus tizerinde bazr volkanik yukselmesi icin havada mi beklediler? (l) Bu celtskilt dururnu nasil bagisikhk yetmezligt hastaligi) cagirmzm veSoma dogal
aciklariz? Jeolojlye mi guvenecegiz, yoksa biyolojiye mi? 2. soru: AIDS (kazamlrrus bast olarak adlandmhyor, liyor.22 Aslmda Ilaclaruniz btrdenbire hastahk Dunya'da 33,2 milyon AIDS hastasi olmeyi bekise yariyorlar,
var ve de ilk almdiklarmda
geri donuyor, Neden? (cevresel baskrya -bu ornekte AIDS'e- karst koyup hayatta kaldrgim
3. soru: Bir grup insan AIDS'e dogustan direncli, Evrim kurarnmm secilim Ilkesmt dnsununce genini aktaran yani en uyumlu olan btreylerin soylarimn bulunmasmi
soyleyen ilke) direncll bireylerin yogun olarak AIDS'in en yogun goruldugu yer olan Afrika'da bekleriz ama bu genetik ozellik neredeyse oldugu lskandinavya'da yaygm. Afrika'da ise koruyan genetik ozellik genetik bilolusan muCok yok denecek kadar az hastanm neden hastahkla
gorulme srkligr yaklasik olarak slhr!l} Hastahktan alakasiz bir bolgede evrimlesmts? 4. soru: Mutasyonlar ginin bu molekulun tasyonlarm
iyi midir, kotu mudur? DNA uzertndeki
aldrgi hasar sonucu rasgele bozulmasiyla
iyi bir sonuc verme ihtimall
var mr? Ya da soyle sorahm:
olumcul bir genetik hastahk
olan orak hucreli anerniye neden olan mutant genini dunyanm beltrli bolgelerin-
gen neden onu tasiyan bireylerin olup gitmesiyle yok olrnuyor? Dogal secilirn neden "kotu" olarn elerniyor? Bu hastahk de koruyan guc nedir? Evrirnsel biyoloji turn bu sorulan san yasammi sorulan ve dogaya bakisirmzr anlamak rna, evrim kuramma dan tammak yamtlayabiliyor,
".
Bunu yaparken de inbir kurasrraladigmuz
derinden etkileyen butunluklu
dayamyor, Evrirnsel biyolojinln yukarida
nasil yarntladigim gerekiyor.
icin evrim kurarnrru biraz daha yakm-
21 Carson, I-I.L., Clague, D.A., 1995, "Geology and biogeography of the Hawaiian Islands", Wagner, W.L., Funk, V.A., (ed), Hawaiian Biogeography: Evolution on a hot spot archipelago, Washington D.C., Smithsonian Institution Press, s. 14-29. 22 Dunya Saglik brgiitii (WHO), 2009, AIDS Epidemic Update 2007, (http://data.unaids.org! pub/EPISlides/2007/2007 epiupdate en.pdf). 23 O'Brien, S.l., Moore, l.P., 2000, "The effect of genetic variation in chemokmes and their receptors on HIV transmission and progression to AIDS", Immunol Rev., S. 177, s. 99-111.
103
3.2. Evrim kuraminin temelleri Dunyada yaklasik 4500 merneli hayvan turu oldugunu biltyor muydunuzv/" Peki, insanlann rm sergiledtgt oldugu tahmin da Inamlrnazr da dahil oldugu bu hayvan grubunun ge§itliligin yamnda memeltlertnktnin ediliyor.25 Tum bu cesitlilik Inamlmaz kac uyeslni sayabilirlafi bile olmazl Yeryugtbi gorunuyor, Daha siniz? 30? 50? 70? Cok azirmz bu sayilari gecebilir, Oysa diger buyuk gruplazunde yasayan toplam canh turu sayismm 6 milyon He 100 milyon arasinda yasamm tarihi boyunca yasamis turlerin %l'inden az bir kisgtbi gorunen cesitliltk, simdiye kadar
mmm hayatta olusul Yani 0 inamlmaz
yasamis butun turlertn sadece %1'il Iste evrim kurarni hayal etmekte zorlandignrnz turn bu cesltliligin ortaya cikismi aciklar, 11k bakista aralarmda bir tltski yokmus gibi gorunen canlilar aslmda 90k onemli bazi ortak noktalari paylasir, Ornegin bir cmar agaci He bir solucan ve bunlarla bir insan arasmda bir tliskt vardir, Ancak bu iliskiyl gorebtlrnek icin resmi incelemeye daha yakmdan baslarnahyiz. ki benzerlik asikardir. Ornegln karacamla Bazi canh turlerinin
0
arasmda-
kizilcam birbirine
kadar benzer
ki cogu insan bu Ikisini ayirrnada zorlarnr, Bu Ikiliye saricarm da ekleyelim. Sedir ve ladin gibi agaclar da olusturdugumuz landirrnaya ve biyolojide acik tohumlular biliriz. Aym seyi hayvanlarla bu ucluye benzer. Bu grupdevam edersek sonucta ortaya cikan sey yaklasik 900 tur iceren olarak bilinen bir bitki grubudur. Bunu devam da yapabilmz.i" Cogumuz bu iki ana dalm 90k ama gercek bundan oldukca farkh. Gruplar sedirlere 90k benzer ise 90k daha az benzerr'" ve sonuccanhlar sadece
ettirip tum bitki turlerini bir ana govdede birlesen agac dallan gibi gruplayaaz ortak yon icerdigini dusunuruz
buyudukce icerdtklert ortak ozellikler azahr (karacamlar ama cmarlara daha az benzer, solucanlara ta bakildiginda noktada birbirinden
buyuk hayvanlar dah ile buyuk bitkiler dalmm sadece birkac farkh oldugu gorulur, Yani yeryuzundeki
kaba bir inceleme tle bile buyuk bir yasarn agacmm dallarma yeriestirilebilir,
24 Wilson, D.E. ve Reeder, D.M. (ed)., 2005, Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (3. baski), Johns Hopkins UnL Press, s. 2, 142. 25 Bu tahminlertn nasil yapildigmi merak eden okuyucu guverultr Turkce kaynaklardan olan Campbell ve Reece'In Biyoloji'sinin (Palme Yaymcihk) 25. ya da Keeton ve Gould'un Gene! Biyolojl'stnin 18. Bolumu'nu okumahdir, Ancak 0 zaman bu tahminlerin arasmda neden bu kadar fark oldugunu da anlayacaktir, 26 Yasarn Agaci Web Projesi (Tree of Life Web Project), 2005, http://tolweb.org/tree/; bitki evrimi Ictn ayrica bkz.: ENSEMBLE, 2008, http·Uwww.ensemble.ac.uk/projectslplantsci/timelineltimeline.php 27 "Benzerlik"ten kastunrz sadece dis gorunusteki benzeme degtl, ayru zamanda anatomik, fizyolojik, embriyolojik ve genetik benzemedir.
104
Kahraman
Ipekdal - !$afak Mer!
Modern teknoloji bize hie beklernedigimiz bir seyi gosterdi. Yapilan rnolekuler incelemeler canhlarm "iceriden" bakildrginda "disaridan" gorundugunden cok daha benzer, hatta bazen ayru oldugunu runluluk yokken birbirine kamtladi.
0
Hicbtr zo-
sasilacak kadar cok benzeyen, hatta cogu zaman liste bu yazidan kahtsal madde ilk girdi parcalar-
aym olan molekuler yapilarm listesini cikarmaya kalksak kat be kat uzun olur, Ornegin neden tum organizmalarda DNA'dlr ya da neden tum yasarn formlan ,~ ~, .
,:
:
enerji uretim sureclerinde
olarak glikoz molekulunu
kullarur ve hatta onu ayrn basarnaklarla
lar? Cunku turn canlilar ortak bir atadan koken alnusnr, Simdi zamanda geriye, 1800'lere gidelim ve Darwin'in lugu sirasmda neydi? Charles Robert Darwin 1831'de "Majestelerinln giltere'den hate basladigmda Doga He yakmdan Ingiltere'ye gorduklerine icerisinde degtstigini, dahasi ortak bir atadan
su meshur yolcuzarnan dusunduren
bir goz atalrm, Acaba Darwin'e turlertn turlestlklerini
Beagle'!" adh gemi ile inSeya-
yola crkip yaklasik 6 yil suren bir dunya turu gerceklestirir. ilgilidir. Yolculugu sirasmda zamamn
22 yasmda olan Charles iyi egttimli, gene bir artstokratnr, onemli kitaplari, ilgilenrnis ve ve kafasmdaki sorularla
yaptigi ilginc ve onemli gozlemleri yil boyunca bu bilgi birikimine Yani evrim kurami gos adalannda
pek cok canh ve fosil ornegi toplarms olarak doner, Sonraki 20 muhtelif deney ve gozlemlerden gibi Darwin'in elde ettigi yeortaya koydugu kltabmi yayimlar, aklma unlu Galapa-
nilerini de ekler ve 1859'da unlu kuramiru bazen zannedtldtgi
gelen parlak blr fikir veya gozlem degildir. Darwin bu adalan
kurammi aciklamak icin bir model, bir ornek olarak kullanrmstir, Biz de oyle yapacagiz, Ama once Darwin'In gezi boyunca yapngi ve dusuncelerini etkileyen bazi gozlemleri ozetleyelim. Darwin sonrasmda
S1
stddetli depremlere nasil degtstlgtnt
tanik oldu. Yeryuzunun
deprem oncesi ve deniz canhgoz-
gordu. Yuksek daglarm uzerinde dagihmlarmi
fosilleri buldu. Canhlann
Inceledi. Uzak ve pek bilmmeyen
yerlerdeki ilgtnc canhlan lemledi. Canli turlertnin,
ve birbirine yakin yerlerdeki benzer canhlan bulunduklan gordti, Tum bunlardan faaltyetleri,
bolgenin jeolojik ve biyolojlk anlambasit bazi
daki cevresel ozelltkleri He olan uyumunu mayacakn, Siddetli depremler, yanardag
sonuclar cikardi. Dtmya hep boyle, goriindiigii gibi degildt ve boyle de kalruzgar ve su etkinltgi bir surec olaile degisen yeryuzu btr zamanlar okyanus tabarn olan yerleri bugun karstDegisim kacmilmaz
rrnza dagm tepesi olarak crkarabiltyordu.

!
Biyoloiik Evrim ve Evrirn. Kurami
105
rak isliyordu. Canhlarm altmdaydi. Bu sartlar
dogal cevresi siddetli ve surekli bir degisimin etkisi altmda canhlarm bulunduklan bolgeye olan yuksek
uyumu nasil ortaya cikiyordu? Neden yakin ve benzer yerlerde birbirme cok benzeyen canh turlert varken, mesafeler arttikca gozle gorulur sekilde daha degisik formlar ortaya cikiyordu? Darwin'In modern bllimin tum bu sorulara verdigi yanrt Simdi Guney en buyuk billmsel atihmlarmdan birini olusturur.
Galapagos'a gidelim ve Darwin'In yarutma bakahm, Yaklasik olarak ekvatoral konumlu olan Galapagos takrmadalarr, Amertkarun batr sahillerinden 1000 km kadar acikta, Pasiftk Okyanusu uze-
rindedir. Darwin bu adalarda simdiye kadar baska hicblr yerde gormedigi canh turlert gordu. Bunlarm bazrlarimn ozellikle Guney Amerika'daki bazi turiere benzedigt acikti fakat bunlar kesinlikle farkh ve yeni turlerdi. Darwin soyle dusunuyordu, parcasmdaki Amerika'dan "Tanri neden bu kadar kucuk ve onemsiz adalar icin yeni ve ozgun canh turleri yaratsm? Oyle olsa bile bu turler neden en yakm kara turlere benzemek zorunda olsun? Yoksa bu turler buraya Guney geIen az sayidaki atasal formdan mr turediler?" Yaptigi gozlemdayanarak canlilarm
0
ler ve topladigi karntlara tureyisin bir mekanizrnasi
ortak atasal forrnlardan, rnekanizma?
npki
buyuyen bir agacm yeni dallar verrnesi gibi turedlgt sonucuna vardi ama bu olmahydi. Neydi
o mekanizrna
Iste Darwin'in
Darwin'In
do gal seciltmdt. Bunu bugunku verilerin isigmda soylemek cok az oldugu 1S00'lerde soylemek ... Galapagos'un farkh adalarmda uyum gostertr, ispinozlar tarihi
cok kolay ama konuya dair bilgilerin yasayan ispinozlar, bulunduklan
basarrsi da burada.
iltskin aciklamasmi
adanm cevresel sartlarina
bu duruma
soyle ozetleyebtliriz:
§U
adalara ilk olarak Guney Amerika'dan (1) Canlrlar kaynaklarm
az sayida bireyin siddetli bir ruzgar iki anahtar bilgiyi verellm:
ile tasmmasi sonucu geldi, Bu noktada hemen le yeni bolgelerde sayrlarim hizhca arnrrna ile ortaya cikan topluluk buradan adalarda cevresel sartlar farkhydi. Buralara
srrurlayici olmadigi ve/veya rekabetin olmadigr boyegillmindedir, (2) Urerne sonucu
olusan bireyler beltrlt bir cesitlilik gosterir, Bu az sayida bireyin uremesi cesltlt adalara yayildr. Ancak yayildrklari Kimt adalar daha sulak ve bu nedenle dagilan ilk topluluktan tasiyanlari bireylerin
0
bocekler acrsmdan daha zenginken, kimi adalar daha kurakti ve temel besin kahn kabuklu tohumlardi, adadaki besine daha uygun farkhliklar kabuklu tohumlarm daha iyi beslendi ve daha cok neden oldu. Sonucta sert
ureyerek bir sonraki kusagm kendine benzemesine oldugu adalardaki
kuslar daha kahn gagah, ormanhk

106
Kahraman lpekdal= $afak Mert
adalarda Arna (
r
i
agac kabuklarmdaki
i§
bocekleri avlayan kuslar ise daha ince uzun
gagah bir hale geldi. burada bitmiyor, Kuslar eslerini otusleri He cezbeder ve gaga yaortaya cikan farkli gruplar birblrtne bulunmasinm ve bunlarm birblri tle ciftlesmeyen yakm ama btrbtrinden yasamda Guney Amerika' daki ispipismm degismest demek otli§un de degtsmesi demektir. Boyle olunca da bu seciltm sureci sonunda farkh ispinoz turlerinin nozlara benzemesinin farkli turlere dogru gider, Farkh adalarda
sebebi budur. Darwin, kucuk farklihklarm
kalma savasi He secilerek turun surekli olarak degismesi ve cevresine uyum gosterrneye devarn etmesini saglayan tum bu surece "dogal secilim" dedi ve evrimin mekanizmasi Ancak kurarmn aciklan olarak onerdi. aciklari da vardi. Yillardir evrirn karsitlari kuramdagibi yansitryorlar ama Darwin bu
ki bu aciklan kendi parlak fikirleriymis
150 yil kadar once bizzat kendisi belirledi ve unlu kttabi Turlerin yasi He ilgiliydi. Darwin'in evrimin mekanizmasma Iliskin
Kokeni'tuie. bunlara da yer verdi. Temelde tic; buyuk sorun vardi. Bunlardan ilki Dunyarun onerisi cok rnantiklr gorunse de turn bunlarm ra turlerin kendi ic cesitliliklerini inamldigi karisiyorsa gibi anne ve babanm bu cesitltligtn zamanla gerceklesmesi icin gereken, miydi? Son0
ornegin 500 milyon yil kadar bir zaman gercekten de yasanmis ortaya cikaran sey neydi? Eger ozelliklert yavruda birer
SlVI
zamanlar gibi
damlasi
artmak yerine azalmasi ve tarih boyunherkesin neden
ca suregelen ciftlesmelerle birbirine benzer ortalama jeologlarm Kambriyen hie; fosil bulunmuyordu?
(evlenmelerle) yani cesitli karismalarla caga ait katmanlarm
bir tip haline gelmesi gerekmez miydi? Son olarak daha altmda Daha ustlerde bulunan fosiller gercekten de kade-
dedikleri
meli bir gelisirni acikca gosteriyordu ancak yasarn Kambriyen tabakalarmda gorulen, basit de olsa kabuklu hayvanlar gibi gorece gellsrnis canhlarla baslarms olabllir miydi? Canlilarm win'den ruda
SIVl
genetik
cesttltltgtni
saglayan
mutasyon
mekanizmasr
Daryav-
cok sonra bulundu
ama anne babanm ispatlayan Bununla
genetik ozelliklerintn beraber,
damlasi gibi kansmadrgrm ortaya konmustu, duyurmada
temel genetik bilgisi henuz genetigln babasi buldugu karismak sonuclaen buyuk yerine basarismi,
Darwin hayattayken n btlim dunyasina desteklerden
diye arulan Gregor Mendel, bilim yapmadaki gosteremeyince, birini bulamadi.
Darwin aradigi
Mendel genetik ozelliklerin
parcah olarak kahtildigmi

Cogtto, sayi: 60-61. 2009
ve belirli bir genetik ozelligin pek cok kusakta go-
Biyoloiik Evrim ve Evrim. Kurami
107
rulrnese bile sonunda ortaya cikabtldtgint
acikca gosterrnisti.
Bu durum ce-
;dtliligin eseyli urerne yoluyla hem ortaya cikisim hem de korunusunu acikhyordu. Ilerleyen yillarda DNA'nm ve DNA'da meydana gelen degisimler yoluyla yeni genetik ozelltklerin nasil ortaya ciktigirnn da anlasrlmasiyla resim netlesmis oldu. Canlilar buyuk blr genetik cesitlilik potansiyeli tasiyordu. Bu qe§itliligi elemelerle azaltip belirli bir duzeyde tutan guc ise Darwin'In tarif ettigt dogal seciltmdt. Dunya'nm yasina Iliskin sorun da tipki genetik cesitltligtn kaynagina kin sorun gibi krsa zamanda liyordu.i'' Bu, Darwln'in mandan zamanda Lord Kelvin Dunya'mn yasmm 20 milyon yil dolaylarmda onerdigi evrirnlesme mekanizmasi cok kisaydi. Ancak radyoaktivitenin Illscozuldu, 1800'lerin sonunda unlu biltm insam oldugunu hesapicin gereken zayasma ills-
kesfi ile dunyarun
kin yeni ve daha guventlir hesaplama yontemleri gellstirildl: tahminler kisa 1 milyar 200 milyon yil gibi surelere yukseldt. Darwin bir kere Biz bugun Dunya'mn yasmi kesine cok yakm bicimde gezegenimiz Darwin'In tahmin ettiginden donemmden daha eski fosiller fosillerdi cunku daha dogrulanmisn.
biliyoruz. 4,6 milyar yrl yasindaki Darwin'den de bulundu.
de yash ve son 3,8 milyar yrldrr yasama ev sahipiigl yapryor.i? kisa zaman sonra Kambriyen ongordugu Bunlar sayica daha az ve daha zor gorulebilir gibi Kambrlyen
tam da evrim kurarmrnn pilari vardi, Bu durum mesini guclestirtyordu. fosillerin bulunamadigi
donemi canhlarmdan ise gozlenebil-
daha basit yapih canlilardi. Boyle olunca da ne kabuk ne de iskelet gibi yafostllesmelertnt; fosillesebilenlerinin Boylece neden Kambriyen'den daha eski caglara ait
sorunu da cozulmus oluyordu.l" aitti ve cok hucreli canlilara Illskin fosiller daha eski kayaclarda en eskileri, basit yapih 3,8 milyar yilhk bazr
Zamanla cok daha eski fosiller de bulundu. Bulunan bu en eski fosillerin hemen hepst tek hucreli canhlara beklentilerimize gorulmuyordu, uygun bicimde belirli bir zamandan Bugun elimtzdekt fosil orneklerinden
ilk hucrelere ait olduguna dair onemli ipuclari bulunan yapilar. Yine de bu yasarrus her canhrun
fosilinin elimizde oldugu anlamma
28 Burchfield, J.D., 1990, Lord Kelvin and the Age ofthe Earth, University of Chicago Press. 29 Dalrymple, G.B., 1991, The Age 0/ the Earth, California, Stanford University Press, s. 474. 30 Yakm zarnanda bir televizyon prograrmnda bir evrlrn karsrn, elinde tuttugu blr Karnbrtyen donemi hayvamrnn (bir trrlobitln) fosil inl gostererek "Yasarn bu kadar karmasik yapili canhlarla birdenbire baslarmstrr, daha a§agl katmanlarda hicbir fosil yoktur, canhlar birdenbtre ortaya cikiyorlar, bu yaratrhsin blr karuudrr" diye haykmyordu. Oysa 100 yil oncekt vertler yerine modern btlimin verilertne ulasrnak icin onundeki bilgisayarr kullanmasi yeterltydl.
108
Kahraman [pelcdal= $afak Mert
gelmiyor. Yeryuzunun prldigrm bir dusunun, Bunlara ragmen
ne kadar az bir kisrmmn kazihp fosil arastrrmasi Buna canhlarm sekilde fostllesttklertnt
ya-
ancak bazi tesadufi olaylar sonucunde ekleyin. sayidaki fosil, yeryuzune gosteriyor,
da ve sadece az sayida bireyi kapsayacak
elimize gecmis olan inamlmaz
yasarrnn ve evrimsel surecin nasil da damga vurdugunu Burada karsnrnza ra da Darwin'den
bir soru cikiyor: Tum bu btlimsel gelismeler ozelde binasil geltsttgtni ve gunumuzun sasrrtici ve harikulade cevapla-
yoloji ve genelde billrn acisindan ne anlarna gelir? Once buna deginecek, sonbugune evrim kurammm sordugumuz sorulann sansasyonel biyolojik gelismelerine bunlar bizi yukanda rma goturecek, 3.3. Modern biyolojinin ternel paradigmast olarak evrim kurami Btlimi bilim yapan sey doganm fotografrni cekrnesi degtl onu aciklamasidir, Dogal olgulan sadece tanimlamak yetmez, bu tarumlamalarm genel btr kural ortaya koyabilecek sekilde degerlendirilmesi gi ongorebilecek genel bir cerceve olusturabilmesi belirli kavramlar altmda toplayip bu kavramlar ve cozulemeyen kuran temel can evrim kurarmdir, yeni yontemler katilmasmm yolunu acan bir anahtardir, Bilimsel Devrim olarak adlandmlan malanyla ve Galileo, Kepler ve Newtonun once insanhgm cahsbilinen buyuk bilimsel atihmlardan dogaya bakisi buna ornek mirasr olan dair her ve gecmisi aciklayip, gelecegerekir, Blyolojide olgulan arasmda anlamh btr Iliski nasil neden oldugunu ozetleyecegiz. Tum
Bu kuram ayru zamanda doga bilimlerine sorunlann ele almabtlrnesintn
idealistti. Yercekirninin "tasm dogal yeri olan yere dogru gitmek istemesinden kaynaklanan bir kuvvet" oldugu sekltndeki Aristoteles dusunust; bilimsel devrimlerin verilebilir. Daha sonra biltmsel dusunuse, bir tepki olarak organizrnalar rm onlan olusturan cegi dusunuldu, farkhhktan, aciklamada ra indirgenebilecegt
materyalist bakis acisi yerlesti, Bu surec yasamrken dogaustucu yaklasimlara da makine olarak ele almdi, canhhga cahsildi. Ornegtn canhlardaki basit devinimleri :;;eyftziksel yasalarla aciklanmaya tum olayla-
atom ve molekullerm
He aciklanabile-
Fakat yasamsal sureclerin fiztksel ve kimyasal mekanizmalagorusu, canh organizmalar ve cansiz madde arasmdaki birer gelismeydi cunku tartisihr hale getlrdi. gibi olgulara kadar cogu biyolojik kavrarrn
uyum ve davrarns
yetersiz kaldi. Ylne de bu yaklasimlar
canhhgi, arastmlamayacak
sekilde dogaustu guclerin etkileriyle yonetilen bir
alan olmaktan cikarip dogal dunyanm gercekliglnde

Biyoloiik Evrim ve Evrim
Kurami
109
Bilimsel Devrirn' in sonucunda belirlenimci) §imlerin dogal, ongorulebtltr Oysa canlrlar dunyasmda mez, Ortalama bir durumda n cozse de
0
gelisen doga anlayisi deterministik
(mutlak
idi, Her §ey fiziksel nesneler arasmdaki
bilinen ftziksel etktle-
ve kesin sebep sonuc iliskileri ile aciklamyordu. gerceklesecegini ongoruBoyle modern
aym sekilde baslayan tum olaylar aym sekilde bitsoz konusudur.
olarak olaylann belirli bir arahkta canhhk zamanlar
ruz ancak yine belirli smirlar icinde bir rastlantisalhk fizigi bile temelinden degtstirmis olan rastlantisalhk
nasrl bilim icine dahil edilebiltr? Gunurnuzde
ilkesi bu gibi sorunladunyasmdaki
icin bu durum canhligi bilirnin ve akli dusuncenin yetiyordu, Bugunun bu bilimsel devrim sureci ve
dismda "ozel" bir konuma yerlestirrneye canhlar
gents kitlelerin bilimsel algrsmi sekillendtren yasam bilimlerini dogru anlamarrnzda
dunyasmin arastmlrnasi Icin onerdigt yanhs yontem, gunumuzde engel olan onyargilara neden oldu." canhhk olgusunu da icine alacak yeni bir btlimsel cerceveye ge-
o halde
rek vardir, Her canh kendine ozgu ve tektir, Aynca buyuk canli cesitltltgt ve bu cesitlilig! olusturan farkh turlertn olusumu ve yok olusu kendine ozgu ve tekil olaylardir, Aynca dogal cevreye uyum ve davranis gibi olgular canhlarm molekullerinden turetilemez. Bu sorunlann cozurmine giden yol pek cok maddenin
0
bilimsel calisma neticestnde siradan degil organize icindeki molekulleri
soyle acrlmrstir, Oncelikle canhhk da,

0
bir halini tanrmlar. Her ne kadar canh hucrelerin molekuller degil, sadece mo-
inceleyeblltyorsak
lekullerin bir araya ge1erek olusturduklari organizasyon olan hucre canhdir, Yani bir canh, parcalarmm toplammdan fazlasidrr, Bu organize olmus madden in davraruslarrm da evrtmlesmis evrimsel gecmisintn olusturan bilgi gecrnis tecrubelere dayarnr ki bu kendi genetik programdir, Bu nedenle bu genetik program
Izlerinin cogunu tasir, Aym sekilde evrimsel bakis acisi farkh goruntulerle ortaya cikrnasmdan baska
olrnaksizm her biri tekil bir olay olarak gorulen turlesme ve yok olus olaylari ashnda aym temel kurallann bir sey degtldtr, Bir grup canhyi belki bir goktasi, bir diger grubu ise bir kurak donem yok etmis olabilir. Aslmda her iki olay da ilgili canh gruplannm uyum yeteneklerinin dismda bir yasarn alarn degisikligi karsismda ortak cerceve ilk olarak Darwin tarafmdan elenmeortaya sidlr kt bu acik kavramsal konmustur,
31 Bu sureci yasamarms bizlrnkl gibt toplumlann sadece surecin sonuclarrm teknolojik birer kazanim olarak almasi He elde ettlgt bu onyargrlar evrim kurarm, zekarun olculrnesi. dunya dismda yasarn olmasi 01a81hg1, kopyalarna gibi konularda yapngurnz tartisrnalarm dogru zemine oturtulamamasmda kendtni gostertyor olabiltr,
Coglto, sayi: 60~61, 2009
~.
I
:'!
110
Kahraman Ipekdal - $afak Mert
I.!I. .J
Ozetle, yeryuzundeki
buyuk canli cesttltligt ve her bir canhrun
kendine
i)
ozgulugu ve tekligi gercegini btlimsel olarak anlamlandirrnak
icin kuramsal
bir cerceveye gerek vardi. Evrim kurarm iste bu kavramsal temeli olusturdu ve boylece biyolojlnln temel paradigmasr oldu. Bu nedenle, unlu genetikci Theodosius Dobzhansky'nin de dedigl gibi "Biyolojide evrimin
l§lgl
altmda
degerlendirtlmeyen
htcbtr seyin anlami yoktur,"
3.4. Modern evrim anlayisimi; Gelelim son 150 yil icinde evrim kurammm
3.4.1 Gercekte evrim. geciren. ne?
blllmsel olarak nasil gelistigine.
Bireyler biyolojik anlamda yoktur, Kendisinden olarak kazamlmis degilse kim? Darwin'den
evrim gecirrnez cunkti bir canh ya vardir ya da ve sonrakilerden farkh olsa da kendismevrtrnsel dismda bir degisim daha dogrusu
oncekilerden
de olagan gelisimsel sureclerin
yeni bir genetik bilgl gorulmez. Peki, evrim geclren birey biri biyolojik tur kavramirun
sonraki en buyuk geltsrnelerden
ortaya crkmasi ve toplum (populasyon) bilimci Ernst W. Mayr'm tammladigr "kendi aralarmda tarnmlarur,
eksenli bakis acisidir, Buyuk yasam

32
"biyolojtk tur" kavrarrn farkh canh tur0 zamandan beri farkh turler olarak
leri arasmdaki belirsiz sirurlari netlestirdi,
ciftlesip verimli doller verebilen canh topluluklarr"
Ama Mayr'm baska pek cok buyuk bilim Insaru He beraber yaphayatta sorula-
tlgl asil katki evrirnlesen seyin toplum oldugunu gostermesi oldu. Gercekten de bir turun varligmi devam ettirrnesi yani dogal secilim surecinde kalmasi, bireysel degtl toplumsal rm cevaplarmda o mutasyonlardan da gorecegimiz bazilanrun nedeniyle cok sayida ise yaramaz ihtimali, turn virus toplumunun veya kalmasma bir basaridir, Ornegin yukandaki gibi HIV genomunda virus parcacigi
olusan mutasyonlar alt etme
da meydana gelir, Ancak ve ilaclaruruzi
savunma sistemimizi
sirtim dayadigi 0) temel secilim parametyapismda gorulen ve ge-
residir, Evrim, bir bireyin olmest veya kalrnasi degil ancak bireylerin olmesi bagh olarak bir canli toplumunun netik temeli olan btr degisirndir, Iste ancak bunlarm anlasrlmasmdan sonra evrim "bir toplumun gen sikhklarinda kusaktan kusaga gorulen degistmdtr" seklinde tammlanmistir,
32 Mayr, E., 1942, Systematics vard University Press. and the origin of species, from the viewpoint of a zoologist, Har-
111
3.4.2 lstatistiksel Gunumuzde prograrnlara mine oturtulrnustur,
ve matematiksel Modern Evrimsel Sentez buyuk olcude matematiksel btr zeOyle ki evrimsel btyolojinin bazi alanlarmda Iisansustu
evrirnsel biyolojt cahsmalari
girebilmek Icin ciddi bir rnatematlk
egitiml sart kosulur, Gene-
tigin kurucusu Gregor Mendel'In unlu kahtrm deneyleri bu maternatiksellestirme calismalarrrun temelini olusturur.P Mendel'in dikkat cekrneyi basaramayan cahsmalarmm 1900 yrlmdaki yeniden kesfinden hemen sonra (1908 Godfrey Harold Hardy ve Alman hekim Wilhelm genetigini) birbirlerinden bagimsiz yihnda) Ingiliz matematikci olarak matematiksel den hanrlayacagmiz Hardy-Weinberg
Weinberg toplum genettgint (populasyon
bir yapida ortaya koydular.i" Lisedeki biyolojl derslerinunlii (p+q)2"" p2 + 2pq + q2 denklemi ile bilinen bu cahsdenklemi evrimsel degisimln derecesini miktanm ve toplum uzeEvrimsel degistm Bu nedenle na-
rna evrimsel biyoloji tcin hala temel olan hir uygulama alam yaratrmsur, rindeki secilim baskisimn icin bu olcumleri dogrudan olcmede kullanrhr,
gecmiste kaldigi ve secilimle ilgili surecler pek 90k faktorden etkilenebildigi yapmak cogu zaman imkansrzdrr, Ardmdan mevcut toplumun soyle bir mantik izlenir: Bir toplum hie evrimlesmeseydi s11olurdu? Once bu hesaplarur, na bakihr ve aradaki fark bize bu toplum uzertndeki gen sikhklarr
gen sikhklari-
evrimsel baskiyi verir.
Hardy-Weinberg denklemi sonsuz buyuklukteki bir toplumun hicbir evrirnsel kuvvet olmadan nasil gorunecegml anlatlr.35 Dogada boyle bir toplum bulamazsmiz yaklasarak Haldane, arna bu mantikla olcmus oluruz. Sewall Wright, Edmund B. Ford, Ernst Mayr, Theodosius Dobzdogrudan olcemeyecegimiz olgulan tersten
Bu calismalarm ilerlemesiyle ve ozellikle de Ronald A. Fisher, John B.S. hansky, John Maynard Smith, Bernhard Rensch, Sergei Chetverikov, George
33 Mendel, J.G., 1866, "Versuche uber Plflanzenhybriden Verhandlungen des naturforschenden Vereines in Brunn", Bd, IV fur das Jahr, 1865 Abhandlungen: 3-47. Inglllzcc cevirist icin bkz: Druery, C.T ve William Bateson (1901), "Experiments in plant hybridization", Journal of the Royal Horticultural Society, S. 26, s, 1-32. http://www,esp orglfoundationslgenetics/classicallgm-65.pdf 34 Hardy, G.H. (JuI1908), "Mendelian Proportions in a Mixed Population", Science (New York, N.Y.), 28 (706): 49-50. ve Weinberg, W. (1908), "Dber den Nachweis del' Vererbung beim Menschen", lahreshefte des Vereins fur vaterldndische Naturkunde in wurttemberg. S. 64, s. 368-382. 35 BLl sonsuz buyukluk varsayirmmn amaci genlerm dagrhrrunda gorulebilecek sansa bag11sap mal an hesap disinda tutabilmek. Yazr-turada paramn yaZI gelme ihtimali %50'dir, ancak 10 defa attigmizda mutlaka 5'i yazi gelrnez. Ans sayrrnzr artirdikca %50'ye daha 90k yaklasrrsmiz cunku 1000 atistan 950'sinin yazi veya tura gelme Ihttrnali 90k dusuktur. Ancak sonsuz sayida atl~ kesin olarak %50'lik bir oran ortaya koyar,
112
Kahraman jpekdal- $afak Mert
Gaylord Simpson ve G. Ledyard Stebbins gibi bilim insanlarmm matematiksel kondu. Bugi.i.nbu calismalarm
SlZ
katkilariyla
ve istatistiksel analize dayah Modern Evrimsel Sentez ortaya gerektirdigl matematiksel duzey cogu zaman
btlgisayarh analizi zorunlu kihyor ve bu tur analizler icin gelistirrlmts sayibilgisayar programi He her gun yeni ve ciddi verilere ulasihyor,
3.4.3 Tesadiif dedikleri Gunumuzde edlndtgtrniz evrimse1 biyoloji alanmda yapilan cahsmalarda bilgilerle evrimsel degisimi soyle ozetleyebiliriz. modern rnoCanhlarda Iekuler biyoloji teknikleri yogun olarak kullamyor, Tum bu cahsmalardan
kalrnm maddest olan DNA molekulu her ne kadar 90k siki bir koruma altmdaysa da kacirulmaz dogal nedenlerle siklikla hasar gorur.36 Bu hasarlar her hucrede oldugu gibi urerne hucrelerinde canh olusturmasiyla t_'
r'-·
de olusur, Iste bu sekilde
ortaya cikmis bir DNA farkhligma sahip yumurta ve/veya spermin yeni bir genetik olarak farkli bir canh meydana gelir. Boylece canhlar sureklt olarak potansiyel bir cesitltlik uretir, Iste dogal cevrenin veya daha iyi yasayabilenlerin secilmesine ne-
etki ettigi potansiyel budur. Yani ekolojik etkiler var olan cesitlilik havuzundan sadece yasayabilenlerin den olarak evrirnlestirtci olusmasi basamagmda basarnagmda rim karsitlaruun bir baski olusturur, Bu nedenle evrim, cesttliligtn tamamen rastlantisal ama secilimtn gerceklesmesi ve nedensel bir goruntu sergiler. Ev"Bu kadar muazzam
son derece simrlandirici
sikhkla dtle getirdikleri ama altyaprsi olmayan elestirtler-
den btrl de evrimtn sureklt tesaduflerle acrklanmasi. mez. Genomda mutasyonlar arasmdan tesadufen
0
bir canlihk sadece tesadufle mi olustu?" Hayrr, aslmda pek de oyle deneolusur ama doga bu mutasyonlar Ornegin socevrede yasayan canlilar arasindan hayatta kalmissa bu secim yapar ve bu noktada tesaduften bahsedilmez.
guk bir cevre daha soguk oldugunda
daha sogukta yasarnayi saglayan genleri bulunanlar gecirrnelert ve bu mutasyonlann tesaduftur. bazilarmdan
bir tesaduf degtldir. Ama sogukta yasarnayi saglayan genlerin mutasyon daha sogukta yasamaya uygun genlertn ortaya cikmasi kelimenin tam anlarmyla ve butun ihtisarruyla
36 Her kusakta yeni birey basma 4,2 yeni mutasyon ve her kusakta yeni birey basma 1.601· durucu mutasyon (Crow, J.P', 1999, "The odds of losing at genetic roulette", Nature, S. 397, s. 283-284).
Cogito, sap: 60-61, 2009
Biyoloiik Evrirn ve Evrim Kuramt
113
3.4.4. Zaman dedikleri Bugune kadar ogrendiklertmiz gellstlrdl. Ozellikle tarihiendirme ler yasamm lendirllmesinl doga tarihine bakrsmuzi calismalarmda brrakngi da onernli olcude daha iyi degerkaydedilen buyuk ilerlemekarutlarm
tariht boyunca yeryuzunde
sagladi. Yine de jeolojik devirler boyunca gecen zaman insan
akh icin kolay anlasihr degil. Simdl bu zorlugu asabilmek icin doga tarihine daha gorse! bir bakis saglarnaya calisahm. Elimize bir metrelik bir cetvel alahm ve bunu modern insarun turn tarihtni gosterecek sekilde yuz bin yillrk bir zaman dillmi olarak degerlendtrelim, duo Insan bugun yeryuzundeki zamanlar neanderthalensis kullanarak Bu cetvelde Insanhgm tum yazrli tarlhi sadece sondakl 5 cm'de. Hz. Muhammed bunun son 2 cm'slnde dog-
tek Homo turu arna bunun boyle olmadigi soyu 30 bin
da oldu. Bu cetvelin ilk 70 crn'si boyunca Homo sapiens ile Homo bir arada yasadi ama H. neanderthalensisui olan sempanzenin son 30.em'sinde tukendl. Peki, boyle bir cetvel yasayan son ortak
yil once yani cubugurnuzun
insanla en yakm akrabasi
atasmt nasil gosterlriz? Bunun Icin 7 milyon yil kadar geriye gitmek gerekir ki bu da 70 metrelik bir uzunluk ne kadar uzaklikta? eder! Peki, insanla bize en yakm dinozor 5 em oldugu bir donemlni ise 6,5 lcin yanm kilometreden Tam 650 metre! Butun yazili tarihin
cetvelle jeolojik olarak yakm bir cagm gosterilmesi kilometre otede gosterebilirtz. Fotosentezin
fazlasma ihtiyac var. Daha once adr gecen unlu Kambriyen
ortaya cikngr zarnam gosterrnek
icin tam 22 kilometreye ve canlihgm ilk ortaya <;lkI§1 icln ise 38 kilometre geriye gitmek gerekir, Bu kadar uzun bir zaman kavrami, insamn emek vermeden kolayca anlayabilecegl smirlarm disinda.
3.4. Evrimin aciklayicr giicii - cevaplar Basta sordugumuz bunlan sorulara geri doneltrn ve yukandaki bilgilerimiz isrgmda nasrl yenlden ama bu sefer cevaplari He ele alalim. Simdi evrlrn kuramiaydmlatrrken goreceksiniz. Hawaii adalarmda bulunan sirke sinekleri gercekten orada? Dahasi evrim kurarrn nu hakli, jeoloji mi? Aslin-
run aciklayici gucunu ve gizemli gibi gorunen durumlari goz kamastirdigirn ne kadar zamandrr Kuramlar 1. sorunun cevabu
da btlim insanlari bu tur celtskili gorunen durumlarla da tam burada Ise yarar. Durumu
sikhkla karsilasrrlar,
Incelemek icln yola cikilmasi
gereken en saglam nokta oturrnus kuramlann isrgmda incelemeye baslamaktir, Bu yontemle cogu durumda mesele acikhga kavusur, Cok nadiren de
114
Kahraman
lpekdal - f$afak Mert
olsa kuramdaki kuramlarirmzdan
genel bir acigr ortaya cikaran bir cahsma yapma firsati da olan mevcut bir itibaren ele almak gerekir ki yeni gellsmeyi butunluklu katabilelim. Ehmizdekt slrke sinekleri orgelen veriler neginde hem jeoloji hem de biyoloji bilimlerinden dogrul Zaten baska turlusunun olmasi da pek Ihtimal dahilinde degil, Zira her iki bilim dah da 90k saglam kurarnlar uzerine kurulu (evrirn ve levha tektonigi kurami). Hawaii takimadalari levhasi altmda buyuk okyanus uzerinde
dogar, Ancak bunun icin de konuyu en buyuk bilgi birikimimiz btcimde bilgi dagarcigirmza
I,
I'
i:
hareket eden bir volkanik bolge yukselen yanardaglarBu volkanik c1l9Utabanmda ca olusturulmustur, bolge okyanus
Hawaii Takrmadalan
f
"
i
I.
lebilir blr hizla hareket ederken yeni yanardag olusumlari su-
rekli olarak eskilerden btraz daha ilerlde meydana gelir, Daha eski adalar ise asmmalar ve cokmelerle surekli olarak daha derinde olan okyanus tabamgosteren, adeta Buyuk Okyanus'taki suyu saglayan u9 boyutlu uydu verileri tum sorunu ve arkalannda daha once olusmus angosteriyor, Yani ve na dogru coker, Okyanus tabanmi kaldirip altma bakabilmemizi 90zuyor.
37
Bu veriler Hawaii takimadalarmm volkanik bolgenin hareketi dogbir ip gibi siralandigrru
rultusunda bu adalarm bulunduklan
cak su an okyanusa gomulmus daha eski adalan biraktigrm yer Asya'nm dogusuna bugunkunden
su anda su altmda olanlari 45 milyon yil once su ustundeydi
90k daha yakmdi. Dogu yerlestiler ve olusan yeni
Asya'da yasayan strke sinekleri bu yakm adalara
adalarla birlikte Buyuk Okyanus'un aciklarma dogru tlerledtler: arkada kalan adalarm zaman icerisinde yok olmasi ile ana kitadaki akrabalan He ciftlesme imkanlarr da kalmayinca milyonlarca yilhk surec icerlsinde baska turler
37 Google Earth'te Hawaii adalartm bulup, bunlarla Asya Kitasi arasmdaki okyanus tabaruna bakm. Suya gomulmus adalarm olusturdugu diziyi rahathkla gordugunuzde ne demek istedigimtzt cok daha iyi anlayacaksinrz.
115
oldular. Him bu gozlemler jeoloji ve biyolojinin iki saglam kurarmyla: evrim kurarni ve basttce kitalarrn lle uyurn Icertsinde. Hawati'de volkanik faaliyetler hala devam ediyor, Bu demek oluyor ki bugiine kadarkine benzer jeolojik ve biyolojik olaylar bugunden sonra da gone olacagi ise rulrneye devam edecek. Birkac mllyon yil icinde bu adalara heyecan verici bir arastirma konusu. 2. sorunun cevabn Amerikan em HIV'e karst kullarulmasrm kaymasi diyebtlecegimiz levha tektonigi kurami
Gida ve Ilac Dairesi 1987'de AZT adh ilaumudu
kabul etti ve AZT AIDS hastalarmm
oldu; 1989'a kadar! Birkac YII Icerisinde hastalar tedaviye cevap vermemeye basladilar, AIDS'i biraz tarnyahm. onlara ozgu bir protein bu RNA'YI cogaltacak hernen cekirdege HIV bagisikhk slsternirnlzi olusturan rastlaymca bazi hucreyuzeymde ona tutulere (makrofa] ve Tvlenfosttler) yerlesen bir parazit. Bu hucrelerin (CD4) var, HIV bu proteine icertgtni (kahtsal nur ve hucre yuzeytne baglanarak girer, burada
maddest olan RNA ve DNA sentezler ve
olan enzirni) hucreye bosaltrr, Virus enzimi ve RNA'sl enzim virus RNA'smdan Sonra da konak hucre bu virus gibi protein uretir, Oysa bu kendi mekanizmasi kendtni yok sahip dtger hucreleri
bu virus DNA'sl hucre DNA'sl ile kaynasir, DNA'slm kullanarak proteinler virus proteinleridir ve hucrenin
sanki kendine urettyorrnus
edecek bir yigin virus uretmesine eder ve kan dolasrmma
neden olmustur, Yeni virusler hucreyi terk sistemi yava§ yavas imha konak huezayif sagla-
katihr, Bunlar CD4 proteinine
buldukca ayru dongu devarn eder ve bu, bagisikhk olan hasta alene kadar surer. Viral hastahklarm relerlnin enzirnlerlni bir Ilac kullanirsamz dusurursunuz.
tedavisi zordur cunku virusler cogunlukla kullamr: eger bll enzimlerin konak hucreyi de oldurursunuz
cahsmasmi engelleyecek
ya da en azindan
AIDS'in bir zorlugu daha vardrr: HIV bagisikhk
sistemini,
yani konagm kendini HIV'den ve diger enfeksiyonlardan yan savunma sistemini cokertir, AZT (azidiotimtdln) HIV'in enfeksiyon sirasinda kullandigr enzimlerden yalayan enzim" dir. AZT RNA'YI olusturan
korumasmi
denen Ilac dahiyane bir bulus. Bakm nasil cahsiyor: birini hedef ahr: bu en"RNA' dan DNA kopbiri olan timine cok
zim HIV'de bulunan ama insan hucrestnde bulunmayan molekullerden
benzer (ama ayrnsi degildir). Eger ortama cok fazla AZT koyarsanrz "RNA' dan DNA kopyalayan enzirn" DNA uretirken sasmr (!) ve timin yerine ona cok benCogito, sayi: 60-61, 2009
116
Kahraman lpekdal-: $afak Mert
II
zeyen AZT'yi kullamr, Ama enzim AZT'yi baglaymca reaksiyon AZT'nin kimyasal yapisi geregt durur. Boylece HIV'in coglarnasi HIV hucre icerisine girer girmez engellenmls olur. Ancak HIV toplumlari kisa surede AZT'ye direnc farki tespit edemeyen kazandi, Nasil rru? AZT ile timin molekulu arasmdaki
HIV'ler elendiler: geriye timin molekulune karst daha hassas olan (yani uretti-
gi enztm ancak ve ancak timin molekulune baglanan) HIV soylan kaldi. Bazi
HIV'lerin limine karst daha hassas olmalanm AZT'ye tepki vermeyen hastalardan alman HIV orneklerintn ri karsilastirildrgmda saglayan §ey ise bir mutasyon. alinan HIV ornekleri He tepkl verenlerden HIV'lerin (yani direncli
"RNA' dan DNA kopyalayan enzim" sifreleyen genletepki vermeyen hastalardaki
Hl'V'Ierin) bu genlerlnde bir degtslkltk (mutasyon) oldugu bulundu. Bu gende baska pek cok mutasyon olur ve bu mutasyonlann buyuk bir kismi genln i§levini yerine getirememesine neden olur, Boyle mutasyonlara sahip HIV'ler yasamlartrn surduremezler; Ama gorunen
0
ki bir mutasyon bu enzimin daha icin btr cevrekarst
hassas cahsmasina saglayan ozelliklerlnl koyamamalanna
neden olmus, Ozetle AZT HIV toplumlan
sel baskidir: bu baskiya karst koyanlar hayatta kalir ve hayatta kalmalarmi sonraki nesillere aktarirken, karst koyamayanlar
38
neden olan tum ozelliklert He birlikte yok olur.
Virus ve bakterilerin ilginc bir ortak ozelligt 90k yuksek mutasyon sikhgina sahip olmalari. Bizde durum boyle degtl cunku DNA'mlz her hucremizde korunakh bir cekirdek icinde bannmakla He surekli onarihyor, sistemimiz kalrniyor, aym zamanda etkin bir tamir mekanizmasi jenler olamazdi AIDS hastasmm Eger HIV ve benzeri patojenlerin tarafmdan hemen alt edilirdi. Bir sistemi sayesinde alt etmeyi basarir, donuserek
bizdeki gibi 90k siki korunan ve bagrsikhk vucudunda
bir genetik yapilari olsaydi hicbiri gU9li.lpatoHIVe karsi bir bagrsikhk yarnn gelisir ama viststemlmizi
rus bizimkine kiyasla daha hatah cahsan DNA kopyalama surekli evrim gecirir ve bu sayede savunma Virusun maymunlardan yolunu acan da, insanlara insanlara bulasacak
sekilde bir evrim gecirmesinin
gectikten sonra farkh vlrus cesltlerine
evrimine devam etmesini saglayan da bu ozelligi, 3. sorunun cevabu Bazi insanlar ozellikle de Kuzey Avrupa kokenli olanlarm bazilarr AIDS konusunda sanshlar cunku HIV soylarmm buyuk bir
38 Freeman S, ve Herron, ],C., 2002, Evrimsel Analir; (Turkce cevirt editorleri Ciplak, B., Ba~lbuyuk, RH., Karaytug, S" Gunduz, L) Palme Yaymcihk, Ankara, s. 3-19; Mohri, H., Singh, M.K., Ching, W.T,W" Ho, D,D., 1993, "Ouantttatton of ztdovudine-reststant human immunodeficiency virus type I in the blood of treated and untreated patients", Proceedings of National Academy of Sciences, USA, S. 90, s. 25-29.
Biyolojik Evrim ve Evrtm Kurami
117
kisrm bu lnsanlarr "kiyak gecmis"? Yukanda
hasta etmiyor. Pekl, doga bu insanlara
neden boyle bir
da bahsettigimiz
gtbi HIV konak hucreye glrerken hucre yuzebundan bahsetmedik ama bu da genelde sozn edilen
yindeki CD4 Isimli bir alrnaci kullamr, Yukanda HIV CD4 almacr yanmda CCRS ya da CXCR4 adli proteinler
bir de ikincil bir almac kullamr;
oIur. Yapilan arastirmalar
"kiyak gecilrnis Insanlar' da CCRS proteinini A32'li genin olusturdugu
sifreleyen gende bir mutasyon ve boylece bu proteine sasorusunun cevabirn
oldugunu gosterdt.r" Bu mutasyon sonucu olusan yeni gene CCRS-A32 dendi. proteini HIV tamyamaz hip hucrelere girmez. Sonucta bu mutasyonu tasiyan birey disarrdan HIV'i
alsa bile hasta olmaz, Fakat "Neden Kuzey Avrupalilar?" karst bir direncin gerekirdi. ortaya cikrnasnu bekleyeceksek,
henuz vermedik. AIDS'in en yaygm oldugu yer Afrika. Eger bir yerde AIDS'e bu yerin Afrika olmasi yoCtinku dogal secilim surecinde Afrlka'da yasayan insanlann
gun AIDS nedeniyle olmeleri ve geriye direnclilerin nm onerecegi senaryodur gibi gorunuyor, Bununla yillar evvel buyuk caph btr salgm hastahk yasanmissa direncte CCRS-A.32 mutasyonu bireyler hastahktan (cunku mutasyonu bu mutasyona ve Avruparun korunmussa bu mutasyon
kalmasi evrim kuramibirlikte, eger Avrupa'da ve bu salgm hastaliga sahip
onemli bir rol oynamrs, bu mutasyona
Avrupa'da yayilmis olabilir uygun
tasimayan bireyler olmus, soyunu devam ettirebilenler tarihi bu senaryoyu destekler nitelikte. OrneAvrupa'da vebaya
sahip olan bireyler olrnustur). Bu senaryo da kurama salgin hastahk neden oldugu veba hastahgmm
gin Yersinia pestis adli bakterinin direncte ise yarayabilecegine olarak degerlendtriltyor, zer bir bag kuruyor. yan insan toplumlarrrnn
defalarca kez salgin yapngmi bihyoruz ve CCRS-A32 mutasyonunun Baska bir hipotez ise cicek hastahgi
dair bulgular mevcut, Ama bu hala bir hipotez salgmi He ben-
AIDS Afrtka'da cok kisa bir suredir salgm halinde. Yani Afrika'da yasahastaliga bir direnc gelistirrnelerine yetecek kadar zaman gecmis degtl: hatta henuz bir iki kusak bile gecmedt. 2009' da durum bu ama belki 8009' da AIDS Afrika'da bir sorun olmayacak, kim bilir? 4. sorunun cevabn Eskiden evrimsel biyologlar arasmda bile cevrelericogu ne tist duzeyde uyurn saglarrns olan canhlarda gorulen mutasyonlarm
39 Dean, M., Carrington, M., Winkler, c., Huttley, G., Smith, M., Alltkmets, R., Goedert, J., Buchbinder, S.P., Vltttnghoff E., Gornperts, E., Donfield, S., Vlahov, D., Kaslow, R., Saah, A., Rinaldo, c., Detels, R., 1996, "Genetic restriction of HIV-I infection and progression to AIDS by a deletion allele of the CCR5 structural gene", Science, S. 273, s. 1856·1862.
118
Kahraman lpekdal : Saiak Mert
zaman zararh,
ancak bazen faydali olacagi dusuncesi
haktmdi. cahsan
Bu gorus bir sistern-
temel mantigi itibariyle bugun de dogru, Gayet basarih deb degtstkliklertn kotu kelimelertnt kullamrken
ancak cok azi iyi bir sonuc verir, Fakat biyolojide iyi ve dikkatli olmak gerekir! Btr mu tasyon iyi midir,
yoksa kotu rnudur? Buna nasil karar verecegiz? Eseyll ureyen bir canh genetik mirasmi iki kopya halinde tasir, biri anneden digeri babadan almmis olarak. Bunun anlami sudur: Sahip oldugunuz cahsan bir bir gen de babamzdan her genetik ozelltk (ornegin goz renginiz ya da karacigerinizde enzim) icin bir gen annentzden, rin yapilarinda mavi goz geni iken, babadan cahsmazsa hasarhysa? Orak hucreli anemi olarak bilinen cok agir ve oldurucu tahk ozellikle Afrika'da son derece yaygmdir, Alyuvarlarda molekul olan hemoglobini den ortaya cikan hastahk, damarlarm tikanmasma olabilecek en kucuk boyutlu, teknik terimle tek nukleottdhk) sonuclari itibariyle korkunctur, sijen tasiyan kan hucreleri olan alyuvarlann Agrrh bir hastahktir bir genetik hasoksijen baglayan bir hata yuzunDamarlardaki okbazen kucuk farkhhklar
ahrsmiz, Bu genle-
olur (ornegin anneden ge1en kopya goz geni olabilir ya da annebiri
gelen kahverengi
den gelen gen saghkh, babadan gelen gen hasarh olabilir), Kopyalardan cogu zaman digeri durumu
kurtarir. Ancak ya her iki kopya da
sifreleyen gendeki (HbA) cok kucuk boyutlu (hatta
sekli carpihr ve bu, kucuk kilcal dokular olur,
sebep olur, Boylece oksijen alamayan aktaramadan
ve hastalar henuz cocukken olurler, Yani hasta bir birey olur. Peki, bu gen neden hala var? degil mi? Sitma Anopheles (anofel) cinsi sirasmda sinekten insana gecen Plascogalarak, alyuvarlarm
hatah gent cocuklarma sivrisineklerin patlamasma bir hastahktir
Cevap sitmal Mantikh gorunmedi kan emme faaliyetleri modium cinsi parazit canlmm
insan alyuvarlarmda
neden olan bir hastahktir. Iyi ama genetik bir hastahk olan orak ve cogunlukla (en azmdan Afrika'daki bicimi) oldurucudur. girip cogalma konu-
hucre anemisi Ile sitmanm Iltsktsi ne olabilir? Sitma Afrika'da oldukca yaygm Ancak Plasmodium sunda basarisizdir, eczacihgm yasiyorsaruz olmamzdir, orak hucreli bireylerde alyuvarlara
Bakm bu ne anlama geliyor: Henuz ortada modern tip ve olduructi srtmarnn yaygm oldugu bir cevrede seylerden bid orak hucreli
§U:
olmadigi caglarda sizi srtmadan
olmekten kurtaracak
Burada dikkat edilmesi gereken nokta
Hem anneden hem de olurler; ya an-
babadan orak hucre geni (HbS) alan bireyler anemiden olurler: hem anneden hem de babadan saghkh gen (HbA) alan bireyler sitmadan
Biyolojik Bvrim ve Evrim Kuramt
119
neden ya da babadan
(arna sadece birisinden)
orak hucre geni alan bireyler dolasan
(HbAS) orak hucre anernisi degtl, tasiyici olurlar ama kanlannda
HbS geninin urunii olan bozuk hemopglobinli carpik alyuvarlan sayesinde sitma da olmazlar,"? Oldurucu srtrnanm yaygm oldugu bir ortamda orak huere mutasyonunu kusaga aktarmada mutasyonu mutasyon yararhdir tasiyan bireyler hayatta kahp uremede ve genlerini sonraki digerlerine gore daha avantajhdir, Bu nedenle orak hucre
oldurucu sitmanm yaygm oldugu bir cevrede yok olmaz. Yani bu ve dogal seclltm surecinde korunur. Oysa bu mutasyonun srtmasiz ortamlarmda yasayan toplumYani
gorulme sikhgi Kuzey Yarrmkure'nin bu mutasyon zararlidir
larda yok denecek kadar azdir cunku orak hucre anemisi oldurucudur, orak hucre anemisine neden olan mutasyon iyi midir, kotu mudur? Bu yaziya baslarken soyle dernistik: "Dogayi anlamada
ve dogal secilim surecinde elenir. Sirndi slz soyleyln, bize yepyeni kapibahset-
lar acan bu kuram, gecen zamana ragmen hala biyolo]i bilirninin elindeki en saglam ve ise yarar kuram." Sirndiye kadar kuramm saglamhgmdan tik; bundan sonra da blraz ise yararligmdan 3.5. Evrim ksrramr ne i§>imize yarar? Evrirn kurarm nedeniyle elde edilen bilginin dogaya bakismuzi limi gelisttrdigtm anlattik. Ama bunlar buzdagmm cok srmrh bir iki bashkla kurarmn ne Isimize yaradigiru 3.5.1. Ttpta Tip 1 diyabet hastalari icin olumle yasam arasmdakl farki yaratan bir Hac; kanmdan olan insulin hormonu eskiden buyukbas hayvanlarm leri tarnamen kadar maymun akrabahgt farkhhklari aym ve mayrnun Instiltnini yetistirmenin kullanmak degistirip bigorunen kisrmydi. Sirndi netlestirelim. bahsedelim.
saflastmhr-
di, Aslmda yakm evrimsel ili§ki nedeniyle insan ve maymun insiilin molekulhtcbir sorun yaratmayeterli olacak cok kucuk bazi dan uygulanabilecek bir yontem. Fakat bu amastia kullanima
zorlugu nedeniyle uzunca bir sure, evrimsel hayvan insulini kullamldi. Bu madde bir hor-
daha az olan ve bu nedenle insan insullninden olan buyukbas
mon oldugu icin kanda cok az bulunur ve bir protein oldugu Icin de cok kolay bozulur. Bu da hayvan kanmdan
saflastmlan insulintn cok pahah olmasma
40 Williams, T.N., Mwangi, T.W., Roberts, D.J., Alexander, N.D., Weatherall, D.l., Wambua, S., Kortok, M., Snow, R.W., Marsh, K., 2005, "An immune basis for malaria protection by the sickle cell trait", PloS Med, C. 2, S. 5, s. e128.
Cogtto, sayi: 60-61, 2009
120
Kahraman Ipekdal - $afak Mert
1111
i'!i
neden oluyordu. Dahasi buyukbas
hayvan tnsultni, tasidigi kucuk farkhhk, Ancak evrimtn bu
:1
Iar nedeniyle bazi bireyler icin alerjiktir ve kullamlamaz.
durumlara da bir cozumu vardir, Tum canhlar ortak bir atadan koken aldrkIan icin hepsi aym genetik kodu kullamr. Bunu bilen ve insan insulin geninj DNA'dan kesip cikarrnayi basaran istifa edip bakterilerde yilda milyarlarca ilk arastirmacrlar hemen tmiversiteden stfreyt insulin tiretecek bir sirket kurdular. Bu sirket bugun urettigi yasamsal bir hormondan Pek 90k hastahgm dedigtmtz tedavisinde geliyor. veya tamsmda molelhskln yilhk pazari 16
dolar kazarnyor ve turn bu para insan genlerindeki
okumayi bilen baktertlerin bir alan da antikor uretimi. kullamlan antikorlar
Bunun kadar buyuk paralann
evrirnsel bilgi sayesinde kazamldigi baska da vazgecilmez
temel biyolojt arasnrmalarmm urettlirken canhlarm
kulleri. Bugun sadece anti-TNFa milyar dolar. Bu antikorlar
bir antikorun
evrlmsel tliskilerine
bilgilerin sagladigi bakis a91S1yogun olarak kullamldi da kullamlacak

I
ve bugun bu tur tire-
timler artik rutin bir sekilde yapihyor, Bu Islemler sirasmda, orne gin insanbir antikor molekulu, dtyelim ki bir kuduz serumu uretilesonra bazi hucreler baska bazi fare kanser hucreleri antikoru sentezleyen hucreler olumsuzlestirilir bolunur). elde edilen antikorlar donusturulerek He birlesti(cunku kancekse, once bir grup fare kuduz virusu He asrlamr, Pek cok asarnadan
,I
fare dalagmdakt rilip istedigimiz ser hucreleri bu hucrelerden insan antikoruna
1
"I
his: durmadan
Sonsuza kadar bolunup cogalabilen daha sonra bazi bolgeleri degistirtlip Bazen de bu hucrelerln isteuygun bolgelerine Hatta su an piyaisimli antikor iyi
kullarulabtlir. bakterilere
";:!
nilen antikor molekulunu
ureten genleri almip bunlann aktanlabilir.
insan genleri eklenip ardmdan molekulu bakterileri bilmek ve ozelliklertni
sada satilan HUMIRA isimli bir ilaem icindeki adalimumab hasta eden bazr viruslerde kullanarak
uretthyor, Yani canhligi
fayda saglayabilrnek icin evrim kuramina yapilan organ nakilleri. Pek
ve onu dogru anlamaya cok ihtiyacnmz var, Bir dtger evrimsel uygulama hayvanlardan
cogurnuz deve kuslarmm

rim duymusuzdur, Iuklarm
goz (daha dogrusu kornea) naklt icin kullamldiklahastahklara sebep olan genetik bozukkullamldigim pek azmnz baska canlilarm
Ancak insanlarda
tedavisi icin insandan
bilir, Kulaga garip gelen bu durumun
nedenl insanda olusan genetik bir so" baska canlilarda da gozlenebllir varsa buna sebep olan gen
runun cesitli duzeylerde akraba oldugumuz bulunur ve hemen insan gen haritalannda
Cogito, says: 60-61, 2009
olusudur, Ornegin farelerde benzeri bozukluklar
buna karsihk gelen yere bakihr,
121
Boylece Insanlarda
da ilgili bozuklugu durduracak
yapan gen belirlenmis
olur. Dahasi
bu arizah genin cahsmasim
veya ekstkligi nedeniyle ortaya 91denenip bulunur. 0
kan sorunu giderecek maddeler de basta fareler (Mus musculus) ve sicanlar (Rattus norvegicusi olmak uzere cesltli akrabalarimizda canhda ise yaradigmda genelIikle dogrudan bazen de cok kucuk oynamalarIa Insanda da ise yarar, Evrim belki de en 90k hastahklara hastasma bakis acirmzda Isirnize yariyor, Yadoktor veremli kin zamanda unlu blr bilim dergisinde cikan bir karikaturde evrimle ilgili goruslerinize
soyle soruyor: "Sizi nasil tedavi edecegimtze karar verebllmek icin ihtiyacirruz var." Hasta "Nasil yani?" diyor, Doktor elimizde 40 yil oncesinden kalrms ve Ise yaraEger evrimi kabul ediyorsamz ilaclardan birakamaz yeni vere-
"Eger evrimi reddediyorsaruz,
mayan pek cok ilac var, onlari kullamriz.
evrirnlesmis direncli bakteri soylan icin yeni geltstirdigimiz cegiz!", Elbette bir doktor bu konudaki kararr hastasma saghk poltttkalarmuzla insanlar bi degillerse? Hatta bazi onyargi ve inanclarla saglrk soz konusu oldugunda cannrnz her istediginde Boyle olunca sadece yetkiltlerm ler var, Ornegin
ama ya
ilgili kararlari alanlar bu konuda yeterince bilgi sahidavramyor, karar ahyorlarsa? evrimle her gun karst karsiyalar. antibiyotik kullanmak bakteriler do-
degll gents kttlelerin de yapmalari gerekenBunun sonucunda vucudumuzda
uzerinde bir secilim baskisi olusturur, gal olarak bulunan ve bulunmasi
gereken bazr bakteriler
bile antibtyotiklere Eger evrtmsel
direnc kazarnr ve tehlikeli birer hastahk etkenine donusebtlir. biyolojiyi en azmdan bile bilmlyorlarsa
tik kullanmamaya
zorunlu temel egitirnde anlanlmasi gereken duzeyiyle alrnaya ve gereksiz antibiyo-
halki bu konuda sorumluluk nasil cagiracagrz?
3.5.2. Tanmda 1845-1852 yillari arasi Irlanda'mn Buyuk Kithk yillari. 1 milyon Irlandah oldu, bir 0 kadarr da goc etmek zorunda kaldi. Cunku Irlanda'da var olan achk sorununa rildi ancak bu yapihrken olarak urettlmis"' oteden beri bir cozum olarak ulkede patates ekimi yaygmlastitek bir cesit patates, dahasi aym patatesin vejetatif Butun tarlalardaki patatesler genetik
soylan kullanrldi.
olarak birbiriyle neredeyse aymydi, Sonra bir patates hastaligr bas gosterdl . (Phytophthora infestans) ve genetik olarak ozdes yani hastahklara direnc ba41 Ornegln bir sogut agacmdan bir dal koparrp 0 dab topraga soktugunuzda 0 daldan yeni bir s6gut agaci meydana gelir. Bu durumda sogiidii vejetatif olarak uretrnis olursunuz,
122
Kahraman Ipekdal= $afak Mert
kimmdan
tekduze oldugundan
ulkedeki tum patates bttkileri kisa bir sure tanm alanmda yapngi en buyuk hata gormernis ya da ctddiye 1900'lerde de yasadi: 2000'lerde
icerisinde olup gitti. Ozellikle fakir halkm tek yiyecegi olan patates de olmaymca net ice korkunc oldu. Insanhgm almamis olmasi. irlanda evrimsel bir gercek olan genetik cesltltlik zaruretini
ornegi ne ilk oldu, ne de son. Insanlik yasayacak. Acilen gecmisten
de aym hatayi yapmaya devam etti ve buyuk sorunlar devam ediyor ve sorunlar cesitlilik dayatmasmi yetkililere hem de ciftcilere evrim kurammm anlatmahyrz. Peki, evrim kurarnmm samaya aday bitkilerden
ders almah ve hem
saghkh blr tarim icin genetik
bu noktada "cesttliligt koru" demekten baska yaanlatilan sorunu yacok atasirn

(Zea
pabildigi bir ~ey yok mu? Var! Ornegin rmsrr yukarida onemli zararlara neden oluyor. Evrimsel arastirmalar
biri. MISlr virusleri her yil misir tarlalannda bize rmsmn
gosterdi, Mismn, Amerikan yerlileri tarafindan yuzlerce yil once teosint
diploperennis) denen ve yaban hayatmda hftlft var olan bir bitkinin yapay secilimi He elde edildigtnt artik biliyoruz. Teosint bitkisi ise bircok misir vtrusune karst direncli. Simdi biltm insanlari teosintteki virus direnci He ilgili genlerin rmsrrda kullamrm uzerine arastirmalar yapiyorlar, Teosint He rmsirm akraba cunku bu akbaska gorece daha kolay. basvuruluyor, Zirai ilaclarla Evrim direnc yeni yonoldugunu bilmek ise arastmcilarin isini oldukca kolaylastmyor rabalik sayesinde teosintteki genleri rmsirda kullanmak MISlr virusleri bazi zararlrlar (yazmm He mucadelede genetik yontemlere
icin ise (om, bocekler) zirai ilaclar kullamhyor, anlattignmz laboratuvardaki
ilglll en buyuk sikmti zararh canhlann basmda kurami bu noktada gelisiminin da imdadirmza
bu Ilaclara karst direnc kazanmasi sinekleri hatrrlaym), konusunda
yetisiyor, Evrlmsel arastirmalar
onlenmest ya da en azmdan geciktirilmesi
temler onererek yeni umutlar dogurdu, Bu yontemlerden olarak biliniyor; Buna gore zirai Hac;uygulamasi kucuk bir alanmda htcbir kimyasal uygulamasi direncli olmayan zararh boceklerin nin) yok olmamak, yasamaya oluyor. Ilac uygulamasmm ile sigmak alandaki sayede direncsizlik
biri sigmak yontemi
yapilan bir tarim arazisinln yapilmiyor, bu "temiz" alan genleribir yer
(dolayisiyla onlarm "direncsiz"
devam edebilmek icin srgmabilecekleri
yaprldigi alanda ya§aYlp direnc kazanan bocekler ortaya cikan yavru iki yok olmasi, yani
direncsiz bocekler ctftlestigtnde ozelltglntn toplumun
direncli bocegin olusturacagi yavruya gore cok daha az direncli oluyor. Bu gen havuzundan oluyor. toplumun direnclilik yonundeki evrimi geciktlrilmts
Biyolojik Evrim ve Evrim
Kurami
123
Tanmm g6rdugunuz
neyi nasil degtstirdlgini gibt evrim kurammm
iyi anlarnak
zorundayiz
cunku ancak
bu anlayis sayesinde tanmsal
sorunlarirmzr
cozrneye daha yakin olacagiz ve
bu konuda soyleyecek cok sozu var.
3.5.3. Doga korumada Sayfalar once gunumuzde bildtglmiz turlerln, simdiye kadar yasarms olanYok olma dogal bir cikardi: larm sadece %1'i oldugunu soylemisttk. Demek ki turlerln yok olmasi dogal bir olay. Peki, onlari korumak olay ama insanoglu telasrmizrn benzetrnesi. evrtlmesint, turlerin icin ned en telaslaruyoruz? yok olusunu dogal olmayan oranlara su damlayan
nedeni bu hizh yok olus. Bu konu He ilgili en guzel benzetmelerama bir yandan da sizdiran kova damlayan su yeni turlertn Bu benzetmede kovaya musluktan
den blri, icine bir musluktan
kovanm sizdiran deliginden bosalan su ise turlerin yok olmasi-
rn temsil ediyor. Kimi zarnan (kitlesel yok oluslara neden olan ya da insan kaynakli felaketlerde) kovanm sizdiran deligi buyuyor ve kovanm icindeki su seviyesi hizh bir sekilde dusuyor, Iste doga koruma cahsmalari deligt kucultmenin yollarrm arastrrryor, bu sizdiran
Ingiliz Whitley VakfI her sene doga koruma iIe ilgili olarak yapilan cahsmalara oduller veriyor, Bu oduller arasmda en itibarhsi Whitley Altm Odulu, 2008' de bu odulu Kars'ta yuruttugu aldi, Sekercioglu'nun calarmdan uzmanlarr koruma projesi ile Dr. Cagan Sekercioglu oldugu cahsmalar en onemli parkaderi bu
0
ve ekibintn Kars'ta halen yurutmekte
son derece onemli. Kuyucuk Golu'nun ve pro]e sayesinde degismis durumda." doga parcasmi korumamn tek yolu
0
gol ekosisteminin
olan ve de nesilleri tehlike altmdaki gibi cok onemli bir seyin farkmda:
gocmen kuslarm
Sekercioglu da diger turn doga koruma biyolojik cesitltlik. Hedefteki sahip oldugu biyolojik biyolojik cesitlilik doga parcasinm
cesitlilig! korumak.
Bu doga parcasi bir gol ekosistemiyse
tarnmmuz 0 ekosistemi olusturan tum canh bilesenler. Eger Sekercioglu orneginde oldugu gibi bir bolgedeki kuslari korumaktan bahsediyorsak biyolojtk cesitlilik tarnmirruz tan bahsediyorsak oradaki turn kus toplumlari, biyolojik cesitlilik tammirruz Eger tek bir turu korumak0
turn olusturan
bireylerin
sahip oldugu genetik farkhhklar, Bu sonuncusuna naklari blllrsinlz, ulkemizde Urfa-Birecik'te btr koruma prograrru yurutuluyor, sayisi 500 civarmda. Insan, etrafmda
bir ornek verelim. KelayBir de Fas'ta bu sayi
koruma altmdalar,
Bu sayede yaban hayatmda yasayan birey ucusan 500 kusu dusununce
42 Kuzey Doga Dernegi, 2009. http://www.kuzeydoga.org/
124
Kahraman lpekdal - $afak Mert
cok da azrms gibi gelmiyor arna evrirn kurami bize baska bir sey soyluyor, Bir turden bahsediyorsak bu oldukca az bir sayi. Zaten bu nedenle kelaynak turu IUCN43 tarafmdan hazirlanan nesli tehlike altmda olan canhlar listesinde "kritik" seviyede yer ahyor (bu seviyeden sonra "yaban hayattnda yok oldu" seviyesi geltyor, en son seviye Ise "tamamen yok oldu" seviyesi). Evrirn kuramma gore kuculen toplumlar Iki sikmtr Ile karst karsiya kahr. Bunlardan biri kendilesme. Kendilesmeden kasit, akraba evltligiInsanlarda kacmilmasr gerektigi ozenle vurgularnyor akraba evlillgtnden mutascunku yakm akrabalann
yonlarla olusan aym cekinik gen hastahklanm tasimalarr riski fazla. Aym cektnik hastaligi tasiyan saghkh bireylerin bu cekinik genlerin bir araya geldig] cocuklan hasta olurlar. Diger canhlarm toplumlarinda da durum farkli degil;
0
akraba evliligi gelecekte ise genetik cesttltligtn insanlarm
toplumun yok olmasma kadar varan ciddi sonuclar
dogurur, Evrim kurarnmm kuculen toplumlar icin isaret etttgi ikinci sikmti azalmasi. Buyuk bir felaket sonucu dunyadaki butun kaldigim yok oldugunu, geriye Afrtka'da yasayan 500 Afrikalmm geninin Afrlkahlarda
dusunun. Bunu yaparken de yukarida, 3. soruya verdigimiz cevapta AIDS'e direnc saglayan CCRS-b32 mutasyonlu ru soyledigimizi turu artik hanrlaym, bulunmadrgiButun bu veriler isigmda bu 500 kisiyi nasil bir sartiy-
sonun bekledigtni tahmin etmek cok kolay... Tek bir AIDS salgirn ... Ve insan
"tamameri
yok oldu" seviyesi ile aruhrl Hastahgi degisttrmek kelaynaklar icin de gecerli oldugunu soyleyebtliriz. karsrlasngmuz sorunlann
la aym senaryonun aciklamakla
Evrirn kurami doga korumada bulabilecegimiz
nedenlerini bazrlarrm bireyle-
kalmaz; ayni zamanda kuram bu sorunlarin bir arac ozelltgindedir. (1) Doga korumacilar
cozum yollanrn
Bu cozum yollanndan
soyle srralayabiliriz:
ele aldiklari yerel canli toplumu onune gecmeyi denerler (tabii
bir kendilesme ya§lyorsa, aym turun baska bir yerel toplumundan ri bu toplumun icine sokarak kendilesmenln ltltgm azalmasi canh toplumlarmm
aym turun baska yerel toplumlari kalrrussa). (2) Kurarna gore genetik cesitdegisen cevresel sartlara cevap olarak sadece toplumun bireyleevrtrnlesmesini engeller ve bu onlan yok eder. Bu evrirnsel gercegi kullanan doga korumaci biyologlar koruma cahsmalarmda rini degil,
0
toplumun genetik cesitltltgtni korumaya cahsirlar. Bunun icin
ornegin bazr hayvan yetisttrme ctftltklertnde hayvan toplurnunu yapay secilimin olumsuz etkilerinden korumak adma dogal secillm benzeri sureclerin
43 IUCN: International Union for the Conservation of Nature and Natural rarasi Doga ve Dogal Kaynaklari Koruma Birltgt) Resources (Ulusla-
Cogtto, sayi: 60-61, 2009
Btyolojik: Evrim ve Evrirn Kurami
125
i~lemesi ictn cahsihyor, Baska bazi koruma cahsmalarmda da evrimsel analiz yontemleri kullanilarak koruma altma aIman turun yakm akrabalari belirleniyor ve bunlar bir araya konarak ureyip, gen cesitliltgtnt Ieniyor. (3) Evrirn kurami doga koruma cahsmalarmda artirrna hedefda karar asamasmda
yardimci oluyor. Eger bir doga korumacmm karsismda uc ada arna sadece blr adadaki kelebekleri korumaya yetecek kadar para varsa, onceligt hangi adaya verrnesi gerektigi konusunda rln soyolus agaclari cikarihyor. en yuksektir evrimsel analize basvuruyor,
0
Kelebekle-
Bu agaclara gore hangi adadaki kelebek turadanm kelebek <;.:e;;itliligi oncelik

0
leri evrimsel olarak btrbirine en uzak akraba ise deniyor ve korumada Doga dedtgimtz seyi olusturan gectlebilecegtne
adanin oluyor. bunun nasil onune
canh ogeleri yerlerine yenilert gelemeden
yok ediyoruz. Ama evrim kurarnr ve evrim arastirrnalarr
dair paha btcilmez bilgtler sunrnaya devam ediyor,
4.Sonu~
Yazmm basmda bir tehlikeden dugunu umuyoruz, bahsetmistik, artik bunun daha anlasihr 01Bu arada akla soyle bir soru gelebtlir: Sadece 150 yrldir
bilinen evrim kurami bu kadar onemliyse ondan once insanhk nasil hayatta kaldi? 1800'lerin baslarrnda Dunya'da yaklasik 900 milyon insan yasiyordu, bu sayi 18S0'de 1 mllyar 200 bin, 19S0'de 2 milyar 400 bin 01du;44 su anda 7 milyara yakin, 2050'de ise 9 milyar civannda sayi, seyahat olanaklarmdaki trrdi (havaalanlarrrn, gelismeler insanlar dttsunun). stadyumlarr olmasi bekleniyor.f' arasmdaki Artan aretkilesimi
Slzce Times Meydanrndaki Taksim Meydam'na nufusu gelmesi ne 1 milyar 500 rnilyon kistye bulasti ve
cok bulasici ve olumcul btr insan virusunun bunlarm yaklasik 100 milyonu oldu: bugunku baglantiyi
0
kadar surer? (Ispanyol gribt 1918-1920 arasmda 600 bindi ve insanlar
zarnan Dunya'nm
kadar sik ve hizh seyahat etmiyordu.) Tarim kurmak da zor degil (daha cok tarim
He artan nufus arasmdaki her zamanklnden
arazisi, daha cok gubre, daha cok zirai ilac, daha 90k sorun). Ozetle artik daha hizh ve isabetli kararlar alrnarruz gerekiyor ve bunun daha bllgili ve billncli olmak zorundayiz. koyup dusunme zamarn, Evrim kurammi 90miyiz? Bazilarmm dedigi glbi miyiz, ogretmemelt lcin her zamankinden : cuklarirruza ogretmelt
Sirndl elimtzi vicdanmuza
44 Mcfivedy, c., Richard, J.. 1978, "Atlas of World Population History", Facts on File, New York, s. 342-351 . 45 ABD Nufus Sayim Burosu, 2009. Uluslararasi Verttabani. http://www.census gov/ip.c/wwwl jdb/worldpo~php
126
Kahraman Ipekdal-. $afak Mert
yaratihs
gorusu de evrim kurarrn kadar gerekli ve gecerli mi, degtl mi? Yaevrim gecirdigini bilen insanlara rm ernanet edecegiz, Peki ya cevre so-
ratihs ya da akilh tasarrm gorusune gore turler asla degisrnezler, Saghk sistemimizl viruslerin runlarrmizi?
...Ve ins an
yoksa bunlar asla degismez diyenlere mi? Ya tarrrmrrnzr?
Ne dersek diyelirn, ne kamt gosterirsek nunun insana kurarmmn gelmesi kacmilmaz.
gosterelim tum bu tartismalarm
so-
Akillarr kurcalayan
ana soru su: evrirn
kabulu ile tamarnen materyalist
ve yaptiklarmm sorumlulugunu
almayan insanlardan rin kaybmm yaratacagi parak ahlakm
olusan bir toplum mu ortaya cikacak? Ahlaki degerleboslugu nasil dolduracagiz? ozel olarak yaratilmadigmi soyler ama bunu yakorkular yersiz ve soylemis olmaz. Btl konudaki
Evrirn kurarni insanm olmadignu
temelsiz cunku ahlak kavrami nasil ortaya cikrms olursa olsun fltlen var. Evrim kurarrn ve modern biyolojinin ortaya koydugu gerceklere gore insan dogal surecler sonunda ortaya cikrms bir canh turu. Ahlak kavrami da bu kisaca acalim. ve hemen hepsinde ahlak surec Icerisinde olusmus olmah. Bayle bir kavramm toplumsal, tarlhsel ve blyolojik kokenleri var, Bu sonuncusunu Ahlak biyolojik olarak anlamh bir davrarns ve bunda sasilacak bir sey de yok. Dogada en gU91u turler sosyal hayvanlar kurallari (paylasma, yerine getirmediginde ceza alma) bulunuyor. grup icin kendini feda etme, sadakat, Isbirllgi, bunlari Bu, temelde basit bir gereklihayatta kalma, es ve yiyecek bulma gibi koda bu mevcut ve hayati toplumsal hormonlarla icguduler ve oggosteriyor. Iste bu
likten doguyor, Sosyal davranis
nularda kolayhk saglarken, ahlak kurallan duzenlenen davrarnslar,
yapmm devarrnm saghyor, Bu nedenle basit yapih hayvanlarda daha gellsmis yapih hayvanlarda davramslar halinde kendilerini bugunku renrne yoluyla kazamlan ahlak anlayrsimizm la paylasarak bulusturabiltriz.
gi, bu dunyanm
tarihsel surec icerisinde gelistirtp Kim bilir, belki de kendimizle onlan tum insanhk canlilar
haline gettrdigtrniz toplumsal
biyolojik kokeni. ilgilt en acik ve basit gercegi cocuklarmuzicin ortak olabilecek bir ahlaki anlayista bir digerine olan dogal ihtiyacim ve bu buyuleyici gerce-
Boylece her insanm
tum bu gezegendeki
ile olan akrabahgirmzi,
adarru oldugunu (I) bllerek buyuyecek nesiller simdikinden daha fazla "insan" olacaklardir,
Cogtto, sap: 60·61, 2009
Evrimin 1'101Olmadan Biyolojide Hi~bir SeVin Anlaml Yoktur*

THEODOSIUS DOBZHANSKY
Seyh Abdulaziz
bin Baz, 1966 yih glbi yakm btr tarihte,
Suudi Arabistan
kralmdan ulkestnin topraklannda yayrlmakta olan sapkm bir dusunceyi engellemesini isternisti . Soyle yazrmsn seyh:
"Kuran-i Kerim, Peygamber'm ogrettleri, Islam allmlerintn ve duragan olan dunyanm da Allah tarafindan na dumduz serlldtgtnt kamtlamaktadir. Kuran'i ve Peygamber'i yalancihkla Insanlarm buyuk cogunayaklan alti-
lugu ve hakikatler, gunesin dunyanm ekseni etrafinda dondugunu ... sabit Aksini tddla eden herkes Allahi,
itham etmls olur,"
Sevgili seyh, Kopernik kuramim bir "olgu" degtl, yalmzca bir "kuram" olarak kabul etmektedtr besbelli. Bu dusuncesinde teknik olarak hakhdir da. Cesitli verilerle dogrulanmasi, kurami bir olgu yapmaz, onu karntlanmis bir kuram haline getirir. Belki de, kraldan Kopernik sapkmligmm masmi isteyen seyh, Uzay Cagi'nm baslarms oldugundan nm yuvarlak oldugunu astronotlar seyh, Tanrrrun yaratngi dunyanm gtinu, dunyanm rinde yasayan sayisiz insan televizyon ekranlarmda yayilmasma habersizdi. engel 01Dunya-
kendi gozleriyle gorrnus, hatta dunya uzeIzlemistt. Buna karsihk sanrilar gordusirnriari disma crkanlarin
gercekte duz oldugunu iddia ederek cevabi yaprstirabilirdi.
* American Biology Teacher, Mart, 1973. S. 35, s. 125-129. Cogito, sayi: 60-61, 2009
128
Theodosius Dobehansky
Kopernik
dunya modelinin
bazi bolumleri,
ornegin
dunyanm
gunesn,
cevresinde dondugu ve aksinin gecerli olmadigi savi, dunyamn gibi dogrudan gozlernlerle ispatlanmarmstir.
W·
yuvarlakhgi
Oysa bilim Insanlari bu modelin sag-
gercegi dogru bir bicimde tasvir ettigini kabul eder. Neden? Aksi takdirde anlarnsiz ya da sacma gorunebilecek bir dizi olgunun anlam kazanrnasmi Iadrgi icin. Uzman olrnayan kimselerin cogu bu olgulardan haberdar degildir.
o halde,
dunyanm yuvarlak oldugunu ve yuvarlak btr .s:iine~in cevresinde don-
dugunli, "sadece bir kuram" olmasma ragmen nicin kabul ediyoruz? Otoriteye boyun egmts olmak icin mi? Oyle denemez: Kabul ediyoruz cunku kamtlan incelemeye zaman ayiranlarm bunlari ikna edici buldugunu btltyoruz, Sevgtli seyhimiz, yemeyecekti, buyuk olasilikla bu kamtlardan habersizdl. Daha da baska bir tebuyuk olasihkla, oyle pesin hukumlu ve tarafhydi ki hicbir karnt onu etkilecelismez, Koper-
Zaten onu ikna etrneye cahsmak zaman kaybmdan
~ey olmayacakti. Kuran ve Kitab-i Mukaddes, Kopernik'le nik de onlari yalanlamaz, insan ve onun Tann'yla almrmslardir,
Kitab-i Mukaddes ve Kuran'i doga bilimlerinin Iliskisinden bahseder. Yazildiklan
mel kitabi sanrnak gulunc bir hatadir, Bu kitaplar daha onernli konulardan; cagda ve diger Bazi kimselebiltyordu. caglarda yasayan butun insanlarm anlayabilecegi rin, menfaatlerine
:i iI
I
siirsel simgelerle kaleme korktugunu
Arap krali, seyhin talebini yerine gettrmemisti. aykm oldugu icin aydinlanmadan amaciyla kullarnlmamahdir.
Egitim, gertclltgi desteklemek

!
Dunya, belki manevi merkezi sayilsa bile, evrenin geometrik merkezi degildir; Smtrsrz uzayda bir toz zerreciginden ibarettir, Piskopos Ussher'in hesaplarmm aksine, M.O. 4004 yilmda simdiki haliyle ortaya crkmamrstir, evrenin yasiyla Ilgtli aciklamalari bile, hesaplarna Bazi evrenbtllmctler evrenin 10 rnilyar yasmda ortaya cikisi 3 ila 5 milModern evrenbillmcilerin gosteren) kaba tahminlerdir. oldugunu dusunurken, olacagirn dusunuyor,
yontemleri gehstikce gozden geciriltp duzelttlen (ve genellikle artma eglltrni baskalari ezelden beri var oldugunu ve ebediyen var Dunya uzerinde ilk canhlann insana benzer canhlar 2 ila 4 rntlyon yil gibi ortaya ciknlar, Dunyanm yasi, jeolojik ve tarihiyle Ilgili tahminler kullarnltemel izotop oranlarrkarntlar -bu tur cahsmalarda
yar yil oncesine tarihlenirken, paleontolojik gunumuzde donemlerln cogunlukla
cok daha yakm bir tarth araligmda

~.::i
surest, insarun atalannm radyometrik belli kirnyasal elementlerin
maya uygun kayalardaki almarak hesaplamyor,
Seyh bin Baz ve onun gibiler, radyometrik

karntlarr "alt tarafi bir kurarn"
Evrimin
1$lg1
Olmadaft Biyoloiide Hicbir Seyin Anlami Yoktur
129
oldugu gerekcesiyle reddediyorlar. jeologlar ve biyologlan kandirmak lenmek rnumkundur
Peki oteki secenek nedir? Yaratici'nm arnacryla oyunlar oynadigmdan suphe2
ornegtn. Aslmda 6.000 yasmda olan bazi kayalarm
milyar ya da 2 milyon yasmda oldugunu dustmmemizi saglayarak hedef sa§ll'tmak icin bu kayalann izotop oranlarim ozenle ayarlarmstir Tann. Boylesi sozde aciklamalar pek de yeni sayilrnaz. ilk evrirn karsitlarindan biri olan P. H. Gosse, Omphalos [Gobek Deligi] adh bir kitap yazrrusti. Bu hayret verici kitabm anafikri suydu: Adem, bir anadan dogrnarms olmasma ragmen gobek deligiyle yaranlmisn [estiren Yarancrydi: hareketlerini ve fosilleri simdi onlarr buldugumuz yerlere yerbunu kasten, sozde eski caglan ve jeolojik yerkabugu
gercekten olmus gibi gostermek icin yaprmsti, Bu ve benzeri suclayan sovgulerdir, Bunlardan medet urnhem de rnunasebetstzliktir,
goruslerm tehlikeli bir kusuru vardir ve bu kusur apacik ortadadir, Bunlar, Tanrryi sacma bir sahtekarhkla mak hem mide bulandirrcrdrr, Canhlarm «;e~itliligi Canlilarm cesitltligi ve uyumu, canlrlar dunyasimn esit olcude carpici ve anlarnh iki ozelligidir, Tammlanrnis ve inceleme altma almmis yaklasik 1.5 ila 2 milyon hayvan ve bitki turu bulunmaktadir, dan da tammlanmayi bictmlertntn beklemektedir, Canhlann cesitlilig! sersemletlci buyuk olasilikla bir bu kaboyutlari, yapilari, yasam de. Sizlere
oldugu kadar buyuleytcidir
sadece blrkac ornek vermek istiyorum. Sap hastahgi ozelltklerine parazttlerdir: virusu, 0.2-0.3 mikrometre capmda bir yuvardir, Mavi bahalde baska organizmalarm hucrelerinde yasayan linanm boyu 30 metreye, kilosu 135 ton a ulasir, En baslt virusler, en temel indirgenmis az miktarda DNA ya da RNA, konak canlmmki yerine kendi
genetik bilgisini kopyalamak icin konak hucrelertn biyokimyasal mekanizmasim bozar, Viruslerin canh organizmalar rni yoksa olagandisi kirnyasal maddeler gore degtsebilir, Boylesi mi oldugu meselesi, farkh gorus ya da tanimlara
konularda farkh goruslerm var olabllmesl bile bash basma kayda deger bir durum cunku canh ve cansiz madde arasindaki smmn ortadan kalkngr anIarrnna geliyor, Basitlik-karmasrkhk spektrumunun diger ucunda, insarn da 12 milyar sinir kavsaklarmm kapsayan ornurgali hayvanlar bulunur. Insan beyninde yaklasik sinir hucresi vardrr; sinir hucrelerl [noron] arasmdaki [sinaps] say lSI belki bunun bin katidrr,
130
Theodosius Dobzhansky
III
il:·!1
~ Bazt organizmalar cok cesitlt ve farkh cevrelerde yer almaktadir. edinimleri yasarnakta kalabiltr, yasayablhr, Insari, yasayan aksine yabir bu acidan listenln en ustunde bir ttir oldugu gibi, teknolojik yuzeyinde olaganustu mantardir bulunan ve uzayda krsith cevrelerde Dunya genelinde
Y·I
sayesinde krsa bir sure icin aym Bazi organizmalarsa, uzmanlasmrstir. Ekolojik
~I
!.i ·.•: .....•....
da hayatta
sam alam en dar olan turlerden ve yalruzca Fransarun Aphenops
biri, Laboulbeniaceae guneyindeki larvasi, list kanatlanmn gelisir: bilindigi
familyasmdan
bazi kalker rnagaralarmda [elitra] arka kispetrol sabaska hiekadanyla California'daki
cronei adh bocegin
mmda yasar, Psilopa petrolei sinegintn halarmdaki ham petrol btrtkinttlertnde bacagimn hicbir yerde bulunmaz.
Bu, petrol btrtkintilert olmadigi
uzerinde yasayan ve petrol-
le beslenen tek bocek turudur: birikintilerinin ruricolo'tiui yuzeyinde
son bolutu harte govdesinin Drosophila carcinophila
bir kismi petrolle temas halinde Iarvasi, Karayipler'deki
zaman, yetiskin sinekler petrol stnegintn altmda-
yuruyebtltr.
belli adalarda
yasayan kara yengeci Geocarcinus
U;;UncU agiz parcasmm [maksilllped] kanatciklarinm
ki nefrik girintilerde buyur, Canhlarm bu muazzarn cesitliligtnl anlasihr krlacak bir aciklama var rm? Laboulbenia gibi bir mantar, Aphenops cronei gibi bir bocek, Psilepa petro lei gorunurde kaprtsli ve onlar gibi saYISIZbiyolojik tuhafhk organik ge§itliligin, dunyadaki faydalanamazdi. nereden cikti? Akla cevresel ge§itlilige Milyonlarca cevresinden tuve Drosophila carcinophila gibi sinekler; bu olagandisi, gereksiz yaratiklarla uygun gelen tek aciklama,
yamt olarak gelistigtdir. Ne kadar kusursuz ve 90k yonlu olursa olsun hicbir tur, butun elverislt yasarn olanaklarmdan run her biri, yasammi yonternlerle yararlamr. kendine ozgu bicirnlerde surdurur, Var olan turler tarafrndan farkh
henuz degerlendirtlrnemis
pek cok olasi yasarn bicimi bulunmaktadir lan degerlendirtlmeyecekti.
elbette, ama suna hie suphe yok:
organik cesitliltk bu kadar gelismis olmasaydi, bazr elverislt yasarna kosulEvrim sureci, elverisll ekolojik yasam alanlanm [ntsleri] doldurma egilimi gosterir, Bunu bilincli bir sekilde ya da kasten yaprnaz: Evrim sureciyle cevresel kosullar arasmda 90k daha incelikli ve ilginc bir Iliski vardir, Evrimsel degisimleri canhlara cevrenin dayattrgirn varsayan neo-Lamarkci landirmarun kuramlar artik gecersiz sayihyor, Kosullari zihlnde can[adaptive en iyi yolu su: Cevre, canh turlerine cesitli mucadele olanaklan da buna uyumsal genetik degistkltklerle
[challenge] sunar, canhlar
genetic changes] karsihk verebilirler.

Evrimin l$lgt Olmadan Biyolojide Hicbir Seyin Anlami Yoktur
131
Bos bir nis, yani anl durumdaki
elvertsli bir yasam olanagr da bir mucade-
le firsatrdrr, Cevre kosullarmdaki degisimler, ornegin Buzul <;agl ikliminin yumusayip daha ihrnan bir Iklirne donmesi de oyie, Dogal secilim, bir canh ttiri.lnlin rnucadele olanagma [challenge] uyumsal genetik degisikliklerle ya§am alarum doldurarak sunabilecegi yeni bir yasarn olanagirn degerlendirmesine tepki firsat vermesine neden olabilir, Bu degisikhkler, turun onceden bos olan ekolojik bir gibi, olumsuz yonde deglsen cevre kosullarina direnc gosterme-
sine de neden olabtlir, Ancak verilen karsihk basarih
olabiltr de, olmayabilir
de. Basari, pek 90k etmene baghdir, bunlardan en onemllst de cevap veren ttirlerin tepkinin gerekh oldugu zamanki genetik btlesimtdir, Basarilr cevap veremeyen tur, yok olabilir. Fosil kamtlarr, yasamis olan turlerin kucuk bir azmhgmm sayisi gitgide azalmamis, Evrlm kurarnrrun cogu evrimsel soyun er ya da gee gecmiste geriye gitbasarih altsoylaridir: yak oldugunu acikca gosteriyor, Simdi hayatta olan organizmalar,
tlkce bu azmhk gruplari da gtderek kuculur, Bunaragmen, canh turlerinin aksine, buyuk olasihkla zaman icinde artrmstir. mtirnkundur: oysa bir Tanri isigmda bunlann hepsini anlamak
yigm turu hiclikten var edlp soma cogunu olup yok olmaya birakmak acismdan ne kadar anlamsiz bir mudahele olurdu!
Dogal secilimde biltncli ya da kasitlr hicbir sey yoktur elbette. Biyolojlk bir tur kendi kendine, "Yarm (ya da bir milyon YII sonra) degi§ik bir toprakta buyumeyi, degtsik biryiyecekle kararlar beslenmeyi veya baska bir yengecin farkh bir demez. Yalnizca insan boyle billncli de yerinde yasamayi deneyeyim bakahrn"
alabilir, Homo sapiens denen turu evrtmin zlrvesine yerlestiren muazzam btyolojik basariyi, mantar, diger yanda yukarida
budur. Dogal secilim ayni anda hem kor, hem yaratici bir surectir, Bir yanda insan dedtgirniz uyarianrrnshk degindigirniz asrn uzmanlasmis bicimlermt nus olabilir. Evrim karsrtlari, bocek ve sinekler gtbi krsith ve smirh
yalrnzca yaranci fakat kor bir surec ortaya cikarnasrl Isledigtni anlayamiyor, Var olan
dogal seclitrnin
butun turlerin, dogaustu bir kornut uzerme, blrkac bin yil once ve hemen hemen bugunku halleriyle dunyaya geldigtni hayal ediyorlar, 0 halde, dunya uzerlnde 2 ya da 3 milyon farkh turun yasarnasmm turun varhgi anlasihr ne anlami var? Evrimi meydana getiren ana etrnenin dogal secilirn oldugu kabul edilirse, cok sayida hale gelir: Cunku dogal secilim onceden belirlenmis Ihtiyactan kilan genetik bir tasariya gore islemez ve turler belirli bir amac dogrultusunda degil. sadece cevresel bir elverisli durum ve turleri mumkun
132
Theodosius Dobrhansky
donanrm var oldugu icin ortaya cikar, California petrol sahalan petrolei'yi ve sadece Karayipler'deki rln vucutlarmm ve kaprislerine belirli bolgelerinde belli adalarda bulunan
icin Psilopa
bazr yengecle-
yasarnak iizere Drosophila'vs yaratirken yi.iruttugti evrim aracihgiyla ve
Tanri sakaci bir ruh halinde rniydi acaba? Oysa Yaratici, canh hayati keyfine gore degil de dogal secllimin yarattiysa, organik cesitlilik mantikli ve anlamh bir hal ahr, Yaratihscrhk bir yaranhsci yontemldir,
evrimin birbirtni dislayan secenekler oldugunu dusunmek yanhsnr, Ben hem
hem de evrimciyim. Evrim, Tanri'mn ya da Doga'nm yaratma

Yaratihs M.O. 4004'de gerceklesmis btr olay degtldir: bundan
yaklasik 10 milyar yil once baslarms, hala devam etmekte olan bir surectir. Canhfarm Uyumu
Canhlarm uyumu da en az onlarm cesrtliltgt kadar dlkkat cekicidtr, Cogu yasam bicirni pek cok acidan benzerlikler gosterir, Evrensel blyolojik benzerlikler, ozellikle biyokimyasal carpicidir, Viruslerden insanlara, Iki maddede kodlanrmsnr: boyut goz onunde bulunduruldugunda, kalium kimyasal olarak birbiriyle cok illntllt
DNA ve RNA. Genetik kod, evrensel oldugu kadar yermi urasil ahr, Canlilar dunyasmm gerceklesmistir, proteinlerdeHepsi olmasa da en ge-
basittir de. DNA'da sadece dort tane genetik "harf" bulunur: adenin, guanin, timin ve sitozin. RNA'da timin'in surekli yeni kombinasyonlan ki aminoasit aminoasitten u<;:lU nukleotit lisirni, genetik "alfabede" yeni "harflerin" icadiyla degil, var olan harflerin
detaylandirmasiyla
DNA-RNA genetik kodu gibi, DNA-RNA "harf" dizilerinin dizilerine cevrirn yontemi de evrenseldir, birbirinden olusur, Farkh aminoasitler, grubu tarafmdan azmdan cogu organizmadaki
farkh sayisiz protein, aym 20 temel DNA ve RNA'daki bir He alti tane evrenseller genetik hucresel
kodlarnr. Biyokimyasal
kodun ve protein cevriminin metabolizmalannda riboflavin, hemler, pirtdoksln,
otesine uzarnr: En farkh canhlarm K ve B12 vitaminleri
carpici benzerlikler
bulunur. Adenozin trifosfat, biotin, He Iolik asit metabolik geliyor? Bunlar,
sureclerl gerceklestirtr. Bu btyoktrnyasal ya da biyolojik evrenseller
ne anlama
ya§amm cansiz maddeden bir kerede ortaya ciktrgrm ve baska acilardan ne kadar farkli olurlarsa olsunlar, butun organizmalann ilksel [primordial] yasamm temel ozelltklertni birinin soyu varhgmi
muhafaza
etttgtni onerir, (Yasamm birden fa zl a , sayet oyleyse, bunlardan sadece
hatta pek cok kokeni olmasi da mumkun: surdurup
dunyaya yayrlrrustrr.) Pekt, evrtrn olmasay-
Evrimin l~tgt Olmadan Biyoloiide Hicbir Seyin Anlamt Yoktur
133
di ve milyonlarca durumda,
turun
her biri farkh bir komutla yaratilrms ve mantiga ne kadar hakaretarniz suclarnak zorundadrr, konusunda
olsaydi? Bu gelirse gelsin, Onun, her ictenisrar etmek
dint duygulara
evrirn karsrtlari Yaratici'yi yine hilekarhkla seyi kasith olarak sanki yaratma likle gercegi arayanlan zorundadrrlar, Son yillarda malzemeden
yontemi evrirnmis gibi duzenledigi,
bilerek yanhs yonlendtrdigt biyoloji alanmda
molekuler
kaydedilen
onemli gelismeler
sayesinde, cok cesitli organizmalarm -sadece ce dort tur ntikleotit den- olustugunu Ingillzcedeki harfinden
nasil olup da ayrn benzer ve tekduze meydana gelen ve her biri sadekodlanan proteinler26
20 tur aminoasitten
iceren DNA ve RNA tarafrndan
anlayabiliyoruz.
Bunun yontemi, sasilacak kadar basittir, ve kitaplar alfabenin uc isaretiyle de -nokta, siralanisrdrr, kodlanan cizgi,
butun sozcukler, cumleler, paragraflar
olusur, (Bu harfler, Mors kodunun olustugundan cok harflerln
bosluk- temsil edilebiltrler.) Blr sozcuk ya da ctimlenin anlammi hangi harflerden genetik "harflerin" -nnkleotttlertnsiralamsryla
tayin eden, tcin de benzer-
Aymsi, DNA'daki kahtim
gecerlidir, Bunlar, proteinlerdekt Molekuler arastrrmalar, lik ve farkhhklarm lar dunyasmdaki azmdan hatasiz
arnlnoasit dizilertne cevrillrler, arasmdaki ulasmarruzi btyoktrnyasal mum kiln kildi. Canhyari evrensel ya da en izole edtldiginaz alfa Insan
organizmalar olculerine
bazr enzimler
ve baska proteinler
cok yaygmdir, Farkh canlilarda
benzer islevler gorur, yani benzer farkh organizmalarda
kimyasal reakstyonlari cok degisik aminoasit zincirlerindeki gorilde bu dizinin
katalize ederler, Ancak bu proteinler belirlendtginde, dizileri tcerdlklert
de ve yapilart kimyasal analizlerle aminoasit
gorulur, Ornegin, hemoglobin tek bir aminoasiti farkhdir,
diziliml insanda ve sempanzede
tipatrp ayruyken,
(141 tane arasmdan)
hemoglobmlndeki alfa zincileri, sigir hemoglobininden 17, attan 18, esekten 20, tavsandan 25, bahktan (sazan) 71 aminoasit degtsimtyle ayrrhr, Sitokrom C, aerobik hucrelerin enzirndlr. Insanlar canlilarm benzerlikler malarda bulunur. E. Margoliash, sitokrom C aminoasit metabolizmasmda onemli rol oynayan bir ve kuf de dahil olmak uzere, cok cesitlt ve farkh organizW. M. Fitch ve baska arastirmacilar, farkh dizilerini karsilasnrdilar. En dikkat cekici Omurgah
SI-
ve farklar ortaya cikarrldi, Buna gore, farkh mernell ve kus tur2 ila 17 aminoasit farki bulunur. bocekler arasmda 23 ila 41 amtnoasit, 56 ila 72 aminoasit farki vardrr, Fitch ve
Cogito, sayi: 60-61. 2009
Ierinin sitorkom C dizilerinde hayvanlarla
mflan arasmda 7 Ila 38, omurgahlarla maya ve kufler arasmda
134
Margoliash, bulgulanm tercih ettiler, Yukanda, leotit ucluleri tarafmdan Mutasyonlarm bir nukleotitin baskasiyla
"minimum
mutasyon uzakhgi" diye adlandrrmayi gen DNA'larmdaki farkh nukbu kod artik biliniyor. belirtmtstik;
farkh aminoasitierin kodlandigiru
cogu, bir proteini kodlayan DNA ztnctrinm bir yerindeki tek yer degtstirmestyle meydana geliyor. Dolayisiyla, sitokrom C'sinin bir baskasma donusmesi icin geresitokrom C'si arasmdaki minimum mutasyon
belli bir organizmanm
ken minimum nokta mutasyonu sayismr hesaplamak mumkun. Insan sitokrom C'sl ile diger canhlann uzakhklari, Maymun Kopek At Esek Domuz Tavsan Kanguru Or'dek Guvercin asagidakt gibidir: 1 13 17 Tavuk Penguen Kaplumbaga Cmgirakh yilan Balik (Orkinos) Sinek Guve Kuf mantari Maya
16
13
12 12
17
16
18 18 19 20 31 33 36 63 56
Bir protein cesidlndeki aminoasit dizilerinin turler arasmda oldugu kadar belli bir tur icinde de degisebileceglni belirtmek gerekir. Tur, cins, familaym zamanda ya, takirn, smif ve filum duzeyindeki protein farkhhklarmin,
belli bir turu olusturan bireyler arasmda da degisen unsurlardan meydana geldigi ortadadir, Bireysel ve grupsal farkhhklar, nitelikse1 degil, njcelikseldir, Yukandaki kamtlarm onermeleri destekleyen cok say Ida kamt bulunuyor ve bu bireysel varyasyonlar alanmda pek cok cahsma sayisi hizla artiyor, Son yrllarda, insan kanindakt hernoglobinleYuzden fazla varyasyon tespit edildi. Bunlarin cogu, tek bir yol actigi degtstkltklerdir, Beklenildi-
rin animoasit dizilerindeki gerceklestirildi. aminoasitin atalanndaki
degisikltgiyle ilgilidir; tespit edildikleri bireylerde ya da onlarm genetik mutasyonlarm bir bolumu tasiyicilarr icin zararhyken avantajli olabilbazilan sadece bir bireyde ya da ailede evrirnin l§lgr al-
gi gibi, soz konusu mutasyonlann mektedir. Mutant hemoglobinlerden bulunurken,
[deleteriy6z], dtgerleri etktsiz, hatta bazi cevre kosullarinda
dtgerleri dunyanm farkli yerlerinde yasayan kimselerde tekrar
tekrar tespit edilmistir. Butun bu dikkate deger bulgularm

Evrimin I$zgz Olmadan Biyoiojide Hicbir Seyin Anlami Yoktur
135
tmda anlam kazandigmi, aksi takdirde htcbir anlam tasimadigmi teslim etmek istertm. Kar~da~hrmah Anatomi ve Embriyoloji Biyokimyasal evrenseller, evrirn aracihgiyla yaratihsm en etkileyici ve en son kesfedilmis izlertdir, ancak suphesiz baskalari da var, Karsrlastirmah tomi ve ernbrlyolojl, dunyanm bugunku sakinlerinin anaevrimsel kokenlerini
Han ediyor. 1555 yihnda, Pierre Belon Insan ve kusun gorunurde birbirinden cok farkh Iskeletlertndekl esturel [homolog] kemiklerin varlrgirn karutladi: iskelet ve organlannDaha sonra, anatomi uzmanlari butun omurgahlarm gorunurde cok farkh eklembacakhlarm turellik ornekleri sonsuzca cogalnlabtlir. Gorunurde birbirinden cok farkh hayvanlarm embriyolan carpici benki, embriyogelistrken Bir baska Bu sozde zerlikler sergtler, Bir asir once, bu benzerlikler (Alman zoolog Ernst Haeckel basta olmak uzere) bazi biyologlan oyle heyecanlandirrmstir tarihtnt tekrarladigr bicimtnde yorumlarmslardir: nik benzerliklert, embriyonun gelisim surecinde ait oldugu turun evrimsel embriyonun eski atalarma benzeyen asamalardan gectigini dusunmuslerdir, sanrmslardrr,
daki esturellikleri tespit etti, Esturelligin tzleri, istakoz, sinek ve kelebek gibi dis iskeletlerlnde de surulebilir, E:;;-
deyisle, ilk biyologlar, embriyonun gelisim surecini inceleyerek, bir bakima evrimseI gelisim asamalarim okuyabileceklerini biyogenetik yasasi arnk orijinal haliyle kabul edilmtyor. Fakat embriyonik benzerlikler buna ragmen etkileyici ve onemlidir, Kopepodlar gibi serbest yuzen kabuklularla gorunurde hicbir benzerllgi olmayan yerlesik kabuklu deniz canlrlarim [barnacle] herhalde herkes bilir, Bu kabuklu deniz canlilarmm nauplius denen larva asamasmdayken serbest yuzuculer olmasi ne kadar ilginctir! Gelistrnlertntn bu evresmde, bir barnacemble ve bir Siklops suphe goturmez bir sekilde btrbtrlerine benzerler, Akraba olduklari belltdtr, Insan embriyolarmda ve baska kara omurgahlarmm riyolarmda bulunan solungac yanklan da baska bir unlu ornektir, Insan
0
embriyosu gelisiminin htcbir evresinde bahk deglldir, hicbir zaman islevli solungaclara da sahip olmaz elbette. Pekl halde, eski atalari solungaclar kusku goturrnez bir bicimyardirmyla nefes almadiysa, insan ernbriyosunun ziplik pesinde olabilir mi?
de sahip oldugu solungac yariklarim nasil aciklayacagiz? Yaranci yine mu-
Cogito, sap: 60-61, 2009
I
1
I'
136
Uyumsal A~lhm: Hawaii Sinekleri Dunya uzerinde toplamda yaklasik 2,000 kadar Drosophilidae [sirke sinegi] turu bulunmaktadir, Takrmadalarm toplam yuzolcumn ancak New Jer-
sey eyaletinin yuzolcumune denk dusse de, sirke sineklerinin dortte biri Hawait'dedir, Hawaii' deki turlerin 17 tanesi harte hepsi endemiktir (baska hicbir yerde bulunmaz). Dahasi, Hawaii'ye ait endemik turlerin buyuk cogunlugu takimadalarm kirni zaman adalardan turunun hepsinde yasamaz: yasam alanlan tek tek adalarla, birinin bir bolumuyle kisitlanrmstir. Drosophilidae bir cesitlilikle cogalmasimn
boyle kucuk bir alanda olaganustu
aciklamasi ne olabilir? H. L. Carson, H. T. Spieth, D. E. Hardy ve baskalarirun yakm zamanda yapngi cahsmalar, durumu anlasihr hale getiriyor. Hawaii adalan volkanik kokenlldir: marmstrr. Takirnadalarm dir. Insanlarm hicbir zaman bir kitanm parcasi 01yasi, 5.6 ila 0.7 milyon yrl oncesine tarlhlenmekte-
gelisinden once, bu adalann sakinleri hava akimlari ve baska olusuyordu. Hawaiiye sayisiz rakiblnden once gelen
rastlantisal sebeplerle okyanusun bir yanmdan diger yanma tasman gocmen turlertn nesillerinden tek bir drosophilidae turu, bos ve elverlsli ekolojik nislerin bollugu karsismda mucadele olanagi buldu. Turun ardrllari, bu mucadele olanagma uyumsal acihmla [adaptive radiation] karsihk verdi ve gunumuzun dlkkate deger drosophilidae turleri ortaya cikti. Olasi bir yanlis anlasrlmanm icin, Hawaii 'ye ozgu endemik turlerin, yanhshkla samlabilecek kadar birbirlerine benzemediklerini aksine, baska yerlerdeki drosophilidaelerden onune gecmek aym turun varyantlari acikca belirtmek isterim;
daha cok farkhlasmislardir, En
iri ve en ufak drosophilidae turlerinin ikisi de Hawaiide bulunmaktadir, Sa-
silacak kadar cok cesitli davrams kahplari sergilerler, Bazrlari, orurnceklerin yumurta kozalannda asalak olarak yasamak gibi, bir drosophilidae icin uyum saglarrustir. kadar fazoldukca siradisi yasarn bicimlerine
Engtn Buyuk Okyanus'a dagilmis diger adalarda, Hawaii'deki ulasip kolonilestigmde, fmdan doldurulrnus tikh bir hipotezden
la endemik drosophilidae turu yoktur. Drosophilidae turleri bu diger adalara cogu ekolojik nis daha once gelen baska turler taraolmahdir, Elbette sadece bir hipotezden, ancak mansoz ediyoruz. Belki evrim karsitlarr da kendi alternatif
hipotezlerini one surebilir: Yaratici dalgm bir anmda Hawaii icin icin olc;uyu kacirdi ve boylece bu takimadalarda asirr miktarda drosophilidae yaratti. Hangi hipotezin daha mannkh olduguna buyrun sizler karar verin.
Evrimin I$tgz Olmadan Biyoloiide Hicbir Seyin Anlami Yoktur
137
Kuramtn Giicii ve Benfmsentsl Evrimin l~lgl altmda bakildigmda, biyoloji, zihinsel olarak belki de en docok cesitlt bir yurucu ve buyuleyict btlim dahdir, Ancak 0 isik olmadan, bazrlari Ilglnc ya da tuhaf olsa da bir arada anlamli bir resim olusturmayan olgular yigmma donusur. ogrendigimiz anlamma
Bu, biyolojt ve evrim hakkmda biltnebilecek ve bilinmesi gereken her seyi gelmiyor, Her yetkin biyolog, henuz cozurne ulascok sayida soru oldugunun tamamlanmaya yaklastimamis 90k sayida sorun ve yamn bulunmarms bilinclndedir; Ne de olsa, biyolojik arasnrmalarm aralarmda sik sik anlasmazliga
gma dair hicbir isaret yok; hatta bunun tam aksi gecerli, Biyologlar kendi duser, gorii~ ayrrhklari yasarlar: zaten canh ve buyurnekte olan bir bllim dalmda olmasi gereken budur. Evrim karsulari, bu anlasmazhklari butun evrirn kurammm kuskulu oldugu yonunde ve kendi isaretler olarak gorme yamlgisi Icindedirier, ya da boyle bir yarulgi icindeymis numarasi yaparlar, Evrimcilerin hicbir seyi kamtlayamadrgini aralannda hicbtr konuda anlasrnaya varamadigmi baglammdan kopartilrms bazen uzmanhkla almtilari gosterrnek Icin ozenle ve arka arkaya dizmek sozlerirnizt oku-
en buyuk eglenceleridir. Bazr meslektaslarrmm evrim karstti oldugumuzu yup sasirdigirmz ve eglendtgtmiz oldu.
ve bizzat benim de, icten ice
gosterecek sekilde ahntrlanrms
Evrim konusunda nelerin supheye yer birakrnayacak sekilde kanrtlanrnis oldugunu ve hangi alanlarda daha fazla cahsmaya ihttyac duydugurnuzu basmdan beri devam eden bir surer; acikca ozetleyeyim. Dunya tarihinin gellemeler yasadiklari
olan evrimden suphe edenler ya kanrtlari bilmiyordur ya da duygusal enveya dupeduz bagnaz olduklan icin kanrtlara direnimekanizmalarm mutlaka daha gerekiyor. Evrimin ve onun canlilar tarthakkmda surekli yeni ve
0
yordur, Diger yandan, evriml gerceklestiren fazla incelenmesi ve aydmlatilmasi hine getirdigi aciklamalarm,
elestirel incelemeye dtrenebilecek bir altern a-
tift yoktur. Dtger yandan, evrimsel mekantzrnalar onemli olgulara ulasiyoruz. Darwin'In yuzyildan daha uzun zaman once, dilen kilit olgulan kullanmadan ulasngi
gunden bu yana kesfe-
evrirnsel bulgular olaganustudur, kavrana-
1900'lerden sonra genetik alanmda -ozelltkle son yirmi yilda molekuler genetik alarunda- kaydedilen ilerlemeler, evrimsel mekanizmalarm bilrnesi acismdan temel onemde bilgilert sagladi bizlere. Ancak hala kesin-
lesrneyen ve ogrenilmesi gereken pek cok sey var, Ekmegini hak eden her
138
bilim insarn icin cesaret ve ilham vericidir bu. Her seyin eksiksiz biltndtgin] ve btlimin kesfedecegi hicbir sey kalmadigim olurdu! Evrim kurarrn dini inancla cansir rrn peki? Hayrr, cansmaz. Kutsal kitaplan, astronomi, jeoloji, biyoloji ve antropoji ders kitaplari sanmak hatadir, biRayali, cozumsuz catismalar ctmlerde yorumlanmasiyla ancak sirngelerin Ifade etmeyi amaclamadigi suclamaya goturur, dusunun; ne korkunc bir kabus
ortaya cikar, Yukarida isaret edildigi uzere, boyle
gaflar kistyt kufre, Yarancryi sistematik hilekarhkla
Cagimizm onemli dusunurlerinden Pierre Teilhard de Chardin, sunlan yazrmsti: "Evrlm bir kuram midir, sistern midir yoksa bir hipotez mi? Evrim, bundan cok daha fazlasidir: dusunulebilir ve dogru kabul edilmek Icin bundan boyle butun kuramlarm, butun hipotezlerin, butun sistemlertn boyun egmesi ve tatmin etmesi gereken genel bir postulattir, Evrtrn, butun olgulari aydmlatan yorungedir: lar Teilhard'm 'Ieilhard'm bir isik, butun dusunce ogretllermtn cizgilerlntn takip etmesi gereken bir elbette; onun iste evrim budur." Bazr bilim insanlari, felsefectler ve teologbazi bolumlertne katilmayacaktir kabul edtlirhginin evrensel nitelikte oldugu soylenemez, Hrristlyanhgm onun dunya goru§uhie suphe yok. Dahasi, onun dun-
dunya gorusunun nun kosetaslarmdan ya gorusunde sizdirmaz rusunttn
dindar bir adam olduguna, birini olusturduguna
bilim ve inane bugun pek cok insan icin gecerli oldugu uzere ahenkle uyan parcalariydi. gerceklestigtnt Teilhard, Yaratihs'm dunya-
bolmelerde tecrit altmda degildi. Bilim ve inane, onun dunya gobirbirine anlayan bir yaranhscrydi. Ingiltzceden ceviren: Begum Kovulmaz
rmzda evrim aracihgiyla
Oarwin'in Tuhaf Bir Bi~imde "Akll Yiiriitmeyi Tersine Ceviri~i"

DANIEL DENNETT
iki Tuhaf IIAkd Yiiriitmeyi Tersine «;evirif" Biz felsefecilerin ciddiye aldigi bnemli dusunurlerden blr kismi felsefeci degtl biltm insarudrr - ornegin, Newton, Einstein, Godel ve Turing- ancak felsefeye digerlerme gore acik ara en buyuk katkida bulunmus bilim insam Charles Darwin'dir, Eger tek basma en iyi fikri ortaya atana bir odul verebillyor 01saydim bunu Darwin'e verirdim. Darwin'tn mi, bir yanda ftzik ve ftziksel mekanizmalar amac alemint dogal secilirn yoluyla evrim kuraalemini ate yanda Ise anlam ve
·tek bir
~_:_=:=;::..:.:.-:====c~
hamlede bir araya getirmistir, Darwinci perspektlften
bakildl~~ yanda cansiz maddenin diger yanda ise butun canlilarm ve onlarm btrttm eylem ve urunlerinin devamhhgi ana hatlanyla btrlikte kavranabilir ve ayrmtrli olarak arastmlabtltr: bu kapsama salt canhlarm mucadelestve yasam bitkilerin mukemmel tasarrrni degil aym zamanda insanm anartik
lam ve amaci -sanat ve bilirnin kendlsl ve hatta ahlak- da dahildir. Elimizle yaptigmnz seyleri yasam agacmm birer meyvesi olarak gordugumuzde He Hoover Baraji, bir bulbul yuvasi He "Bulbule Ovgu" arasmdaki ve farkhhklari anlayabllmemize demektir, Darwin'in bu btrlestirici tzin veren bir perspektif hamlesi sadece kapsammm bir orumcek agi He Dunya Capmda Ag [World Wide Web], bir kunduz baraji benzerlik birligine
ulastik
derinligi ola-
rak degil olusturulma sekli Ile de devrimcidir; en onemlisi, bildik her seyi tek tek ters yuz etrnistir, Darwin oncesi dunyayi bir arada tutan bilim degtl gelenekti: En engininden ("insan") en mutevazisma ("karmca, cakiltasr, yagCogito, sayi: 60-61, 2009
164
Daniel Dennett
mur damlasi") evrendeki her §ey gene daha engin bir seytn, her seye kadir ve her seyi bilen akilh yaratici olan ve ikinci en engin varliga carpici bir sekilde benzeyen Tanri'nm birer yaratrgiydilar, bir yaratrhs Buna yaranhsin "asagiya da damlar kurarrn'" diyelim, Darwin bunun yerine tamamen kurarm koydu. Darwin'! ondokuzuncu biri bunu canh bir bicimde Hade ediyor:
Karsimizda duran kuramda, Mutlak Cehalet zanaatkarm kendisidir ve
asagidan yukanya isleyen

yuzyilda elestirenlerden
dolayisiyla tum sistemin temel ilkesinin "Mukemmel ve cok guzel bir rnakine yapmak icin onun nasrl yaprlacagrm bilmek gerekrnez" oldugunu one sureblliriz. Bu onermenin, dikkatlice incelendiginde, ozlu bir ifade olarak, kurarrnn temel anlarrnm ve akil yurutmeyi tuhaf bir bicimde tersine cevirerek, yaratici yetenegln tum elde ettiklerinde Mutlak Cehaletin, Mutlak Akhn yerine gecmeye butunuyle uygun oldugunu dusundugu gorulen Bay Darwin'In esas amacmi ifade etttgt gorulecekttr.f
Bu cidden, tuhaf bir "akil yurutmeyi rafmdan
tersine cevtrtstir ve Maclxenzie'' ta-
bir yuzyildan daha uzun bir zaman once Hade edilen bu ofke ve
[ suphe yirmibirinci yuzyilda hala nufusun cesaret ktrici bir cogunlugunda yank! bulmaktadir, Yirminci yuzyihn yaratihsci bir brosurunde yer alan bir sahife (bkz.: Sekil l) Darwin'tn kurarnmm kemmel bir sekilde gostermektedir, Darwin'in asagidan yukanya Isleyen yaratihs kuramma donersek, tum yaratici tasarim cahsmasmi mecazi olarak bir Tasanm dogru bir hareket olarak kavrayabtliriz. ga gelen asamalarmdan alma imkamna lamah, asama asarna yukariya dogru tirmanarak, Boylesine bir islern biyosferde gozlemledigimiz gercekten Alanmda yukanya karst geldlgi "net" kaderctltgi mu-
Surec en basit tekrarlayicilar ile basdogal seciltmin dalga dal-
sonra cok hucrell yasamm turn ttirlerlne ulasmahdir, butun bu mucizeleri yaratrrns bu yana suphectler, su sahip midir? Darwin'den
Trickle-Down Theory: Ekonomide bir azmhgm eli~de toplanan varligm uretim yolu He azar azar daha yoksul kesimlere aktanlarak onlara da refah saglanmasi olarak tammlanabilecek bir kuram. Dennett genelde ham hayal olarak gorulen bu kuram He yaranhs kurarrn arasmda bir benzetrne yaptyor. (c.n.) 2 MacKenzie, R. B., The Darwinian Theory oithe Transmutation of Species Examined, 1868. Nisbet & Co, Londra. 3 Robert Beverly MacKenzie: Charles Darwin'e gelen veya kendisinin yazdigr birkac mektupta adi gecen, Cambridge Trinity Koleji mezunu bir yazar, Darwin'tn kuramim ilk elestirenlerdendir, (c.n.)
Darwin'in Tuhaf Bir Bicimde "Akil Yurutmeyi Tersine Cevirisi"
165
TEST iKi 1. Insaatcisr olmayan bir bina biliyor musunuz?
o EVET o EVET o EVET

Yukarrdakflerfn ayrlnfl veriniz:
0 HAYIR 0 HAYIR 0 HAYIR herhangi birine 44EVET" yamtr verdiyseniz
2. Ressamr olmayan bir resim biliyor musunuz? 3. Ureticisi olmayan bir otomobil biliyor musunuz?
~ekil I Darwin' in akil yitriitmeyi tersine geviri$inin kuskuyla karstlamsinm bir iiadesi, bir yaratihsc: propaganda brosurunden, 1970ler.
veya bu mucizenin gecmis tarafmdan
basitce bu zorlu ve akildan yoksun yolla yaratilamayacaOnlar, bu Tasartrn Alamnda asih duragelen, akilh yaratimm ozel bir eyleminin dogZaman iclnde bu supheciler oladaha --ve Tasarrm Alanmda bulunan, desteklenmeyen,
girn gostermeye cahsrnaktadir,
rudan sonucu olan bir "kanca" aramaktadirlar, naklariru daha etkin bir sekilde arasnrmarmzi
mucizevi bir kanca olmasa da muhtesern bir "kaldirac" buldu; tasarirmn da yukselmeyi bir kaldiractir: emrindeki saglayan, Tasarrrn Alarn dahilinde lisan ve kultur birer kaldiractir, alanma
hie; de mucizevi evrimin
olmayan bir yenilik. ie; ortak yasam (endosymbiosis) Ar-Ge araclari
bir kaldiractir; cinsellik Iclermde ates bocegi olmazdi." Bunlar ve
(Ornegin, bunlarm
eklenmesi olmadan
genleri tasiyan ve karanhkta barajlari gtbt yasarn agacmm bizlrn kulturel araclarmuz
isildayan tutun bttktlertmiz
birer rnucize degil. Bunlar basit ve net olarak orumcek aglan veya kunduz meyveleri ancak Homo sapiens mudahalesi sifrr.) olmadan ortaya cikma olasihklari
4 Farkh yasarn turlertnln genlerinin birbirleri ile Iliskilertni inceleyen cahsrnalar cercevesinde atesbocegi genlert He tutun bitkisi genleri bagdasnrilarak yen! bir genetik yapiya sahip tutun bitkistntn elde edildigt bu calisma 1986 yihnda ABD'de yayimlandi, (Science Dergisl, Kasim 1986) (c.n.)
166
Daniel Dennett
Butun bunlan rnumkun kilan yasamin nano-mekanigt uzerine bilgimiz arttikca bir baska parlak Ingiliz'In, Alan Turing'in tuhaf btcimde akil yurut. meyi tersine cevirisinl de takdir edebiliriz. MacKenzie' den odunc alman bir ifadeyle iste Turing'in akil yurutmeyi tersine cevirisi:
MUKEMMEL VE <;OK GUZEL BiR HESAP MAK1NESi OLMAK i<;iN ARiTMETiGiN Turing'den matematik Insanlardi NE OLDUGUNU BiLMEK BiR ON~ART DEGiLDiR. vardi: yuzlercesi btlimsel ve muhenne oldugunu bilen
once de hesap yapanlar
dtslik hesaplamalari alanmda
uzerine cahsryordu. Bunlarm cogu kadmdi ve cogunun dereceleri vardi. Onlar arrtmetigin Notlarmda Aritmetik belir-
ancak Turing cok onemli bir seyi acikhga kavusturdu: degillerdf
bilmek zorunda
da yazdigi gibi "Bir hesaplayicmm mukemmel bir blclmde yagosterdi.
davramsi, gozlemledigi semboller ve 0 andaki 'akll durumu' tarafrndan lenir ..."5 Turing Mutlak Bilgtsiz ancak arttmetigi pan makinalar -Turing makinalan ve esdegerleriyapilabtlecegtni
Turing ayrrca gosterdt ki eger bu makinalar aritmetik yapabiliyorsa, oniara ~ zayiflanlrms anlarm He "anlayabileceklerl" talimatIar verilebilir ve onlar bu talimatlarla hesaplanabtlir her seyi yapabilirler, (Church-Turing Teztne gore, tum "gecerli islemler" Turtng-hesaplanabtltr'diryapilmasr, cogu islem 90k uzun zaman aldigmdan islemler He ilgill anlayisirmz ispatlanabilir Tasanm olmamakla sel olarak etkililigin Alaninda kacimlmaz ancak bu hesaplamalarm anlamh degildir, Gecerli bu tez neredeyse evrenona erlslmimizi
olarak sezgisel oldugundan
btrlikte Turlng-hesaplanabilirllgt bolumu acarak
kabul edilebilir islemsel tamrm olarak ahrnr.) Turing devasa bir bilgl-isleme
mumkun krldi ve Tasarim Alaninda uzun bir yolculuk sonucu Mutlak Bilgisizlikten Yapay Zekaya bir gecis oldugunu ongordu, Bircok kisinin Darwin'in tahammulu akil yurutmeyt tuhaf bicimde tersine cevirisine diyoruz. Onlar hiUft kancaolmayan "saedemez. pesindedir, Bircok kist de Aralarmda seckin dusuyoktur. Bu insanlara "yaratihscilar"
laruun -bu biyosferde Darwinci sureclerle evrtlmesi mumkun delestirilemeyecek Bunlara da

"~!
kadar karmasik" yaranklarmmdemeyi onertyorum,
Turlng'In akil yurutmeyi
tuhaf bicimde tersine cevirisine tahammul
5 Turing A., "On computable numbers, with an application to the Entscheldungs-problem", Proceedings of the London Mathematical Society. S. 42,1936, s. 230-265, duzeltilmis hall: age. S. 43, 1937, s. 544-546.
167
nurler de vardir, Onlarm savlan -yaratihscrlardan rma karsm-
daha basarih olmamalaoldugu ve
(insan) akhnm sonsuzluga uzanan birtakim unsurlari
"Ilke olarak" bunlara erismenin Turing makinelerinin 0 zahrnetli Ilerleyisiyle mumkun olmadigidir, John Searle6, 7 ve Roger Penrose8, 9 bu dusunurlerin en btlinen Ikisidir, Ilginctlr
Ki, son
zamanlarda
savlannda
her iki yaratrhscilik
turunu de bentmseyen bazi felsefeciler one cikmaktadir: Jerry Fodor, 10, 11, 12 Thomas Nagel':' ve Alvin Plantlnga.!", 15 Fodor ve Nagel, evrim kurarrnna supheyle yaklasmalarmda dinin herhangi bir etkisi oldugunu reddeder. Fodor, uyarlammlarm Akilh Tasanmcmm i§i oldugunu one surmedigi Icin savlarirun Akilh Tasarima destek verir nitelikte olmadigmi, uyarlanimlarm nasil olustugunu kimsenin deglstmlerle ya§ayan canhlarm bilemeyecegtni soyledigini belirtir. 0, nesillerin one surer. "Evgeltsttgint kabul etmekle birlikte dogal secillrnin ("uyarlamm") herhangi blr ozelligint acrklayarnayacagmr
rimin gercekten olup olmadrgmi merak etmek baska bir seydlr, evrimin uyarlammla olusup olusmadrginr merak etrnek ise baska bir §ey."16Paleontolog insan aklmm Hiristiyan Simon Conway Morrts'" carpici bir bicrmde farkh blr yol izler: Uyarlamm surecine yurekten inanmakta ama ayrn zamanda Tanri'run aciklanamaz btr urtirui olduguna inancmi da korumaktadir,
Plantinga'mn Dogalclhga Kar,l Reductio ad Absurdum Denemesi Plantinga'nm bu muhalefetinin verir.18 ayrn zamanda oldukca acik dini temelleri de her ikt tur yavardir ve dogalciliga karsi reductio as absurdum * denemesinde raticihga da yer yetilerimizin guvenihr oldugu onermesidir:
N dogalcihk, E mevcut evrim kurami ve R de blltssel
6 Searle, J., Akillar, Beyinler ve Bilim, Say Yaymlarr, 2005. 7 Searle, J., The Rediscovery of the Mind, MIT Press, Cambridge, MA, 1992. 8 Penrose, R., Krahn Yeni Usu I, II ve III TUBITAK Yaymlari, 1998. 9 Penrose, R., "The nonalgortthmic mind", Behav Brain Sci, S. 13, s. 692-705,1990. 10 Fodor, J., "Why pigs don't have wings", London Rev Books, S. 20, s. 5·8, 2007. 11 Fodor, J., "Against Darwinism", Mind Language, S. 23, s. 42-49, 2008a. 12 Fodor, J., LOT 2: The Language of"Thought Revisited, Oxford Univ Press, Oxford, 2008b. 13 Nagel, T., "Public education and intelligent design", Philosophy Public Af"ftLirs,S. 36, s.187205,2008. 14 Plantinga, A., Warrant and Proper Functiort.i Oxford Univ Press, New York, 1993. 15 Plantinga, A., "Darwin, mind and meaning", Books and Culture, 1996. (http://www.veritas. uscb.orgllibrary/plantigafdennett.html adresinden okunabilir.) 16 Bkz. Fodor, J., agy., 2008a. 17 Conway Morris, S., "Darwin was right. Up to a point". Guardian, 12 Subat 2009 (http://www. guardian.co.uk/globaI/2009ffeb/l 2fsimon-conway-morris-darwin) * Sacma olana indirgeme (c.n.) 18 Bkz. Fodor, I., age., 2008b.
I:·
168
Daniel Dennett
1. P (RIN&E) dusuktur,
[N ve E'ye bagh olarak R'nin olasihgr dusuktur.]
2. N&E'yi kabul eden biri (i)'in dogru oldugunu gorur ve R He celisir, 3. Bu celtsme kendisi He celisemez, 4. Rile celisen biri kendi bilissel yettleriyle urettlen her sey ile, N&E dahi1
celistr,
Dolayisiyla : 5. N&E kendiyle celisir ve akilci olarak kabul edilemez. Plantinga" Turn bu tartismanm denlni gorebtltriz. nelim. Tum canhlar anlarru uzerinde durrnayacagiz mukemmelligi cunku kritik onemdusu-
de olan 1. oncul yanhsnr, Dogal secilim yoluyla evrim sayesinde bunun neCesitli organlarm yelpazesinde, ve guvenirligmi ornegin omurgahlari ele alahm: yurekler
oldukca guveniltr birer pompa, akcigerler oldukca guvenilir birer oksijenle kan temizlerne araci, gozler ve kulaklar ise gene oldukca guvenillr uzak mesafe bilgi algilayicilardir, -ancak Bu organlarm, her bir turde hayranhk uyandmci zorlu kosulgozmukemmel olmayanbtcimde bulunduklari ortamlarm
larma uygun bicimde ince ayan yapilrms hirer ornegl vardir. Kartalm led bir tavsan veya kurbaganmkinden
carpici bir sekilde farkhdir. 0 gozler
ve kulaklar tarafmdan uyarilan Inanclar (eger bu terimi kullanmaya tovbeli .olanlardansaruz, "bilgi duzeyleri") oldukca guvenilir -ancak mukemmelikten cok uzak- gercek avcilaridir. Genelde, dogru bilgi alan hayvanlar algilan kendilerini ranhscmm aldatip duranlara gore daha iyi durumda olur, Bu tabii ki uyarlammci (adaptationist) btr akil yurutme ve her iki tur ya-
da biyolojideki uyarlammci yaklasrrru hedef aliyor olmasi hie de sasirticr degil: cunku eger uyarlarnmm bu alandaki guveniltrligini sarsabl-
lirlerse, biyolojide bu organlarm olusurnunu gerekcelendirecek veya rasyonel olarak kabulunu saglayacak tek temeli yok etmis olacaklar, Eger organlari
-ornegin salt kutlesi, yogunlugu veya fosfor tukettrnt acismdan degil de- gilter-
ventlirlikleri acisindan ele alacaksak konulari bu "tersine muhendtslik"

minolojisini kullanarak * maya yarayan yuksek guvenirlikli organlar gelistirrne gucunden
tartisrnarruz gerekecek. Dogal secilirnin bilgi toplamedet um-
Plantmga, A., Amerikan Felsefe Birltgt Merkez Bolumu 106. Yilhk Toplarmsi, 21 Subat 2009, Chicago, IL.
Darwin'in Tuhaf Bir Bicimde "Akil Yiirutmeyi Tersine Cevirisi"
169
mak, eger bu basarrlar desteklenmezse ve baykusun biyosonarlannm
bagimsiz muhendtslik keskinligi,
olcutleriyle carpici bir bictmde gorrne ve yarasalann
kisrr bir dongude kalma riski tasir, Ornegin, kartalm duyma yetisinin yaym bahklarmm
ayirt etme gucu ve gerek insanm
gerekse de diger turlerin savugosteve
btlissel yetenekleri hep nesnel olarak olcumlenmtsttr, Burada suphecilerin, rerek gecersiz kilmalari bizim gercek avcilari olarak guveniltrligtrnizin mumkundur, Sozde inanchlar, nusunu, gercegm izini surme yolunda asarnah blr ilerleme olmadigmi yarrm yarnalak kavrayanlann rada Turing'in akil yurutmeyi olmadigmi
oncul dusunurler
iddia edebtlir: tam olarak gelismls one surebiltrler, Iste tam da buve yadsinamaz dernekte israr
bir aklm ya var oldugunu ya da olmadrgiru
tersine cevirtsi yardrrna kosar, cunku onun
anlayisi bize tam da bu tilrden kismt kavrayism bol miktarda yapan cihazlar, Buna, kavrayis olmaksizm edebiliriz ancak yetkinlik bir kavrama olusan yetkinlik
ornegtni sunar; ayrrt edici, ongorucu ve cozumleyici blr dizi etkileyici Islem gellstikce, bu yetkinligin icerisinde
barmdmlan
onlarin motor
olmadigi savi giderek daha zayiflamakta trilyonlarca anladikca protein robotu oldugunu:
ve ikna gucunu yitirbu robotlann
mektedir. Bu durum, hucrelertmizdeki icinde bulunan
nano teknolojiyi kesfettikce ve muhafizlar
proteinler, kontrol ediciler, kesiciler, birlestiriciler Iii Isleve ayrildigmr yoksun unsurlardan Yasamm gerekli dtger turn yetkinliklerinin olusabildigi sin kendisl neden bir istisna oIsun?
gibi her tur-
daha da canh bir sekilde somutlasmaktadrr, cansiz ve kavrama yeteneginden bir gercekken kavrayiartik reddedilemez
Zekaya giden kademeli yolda i~ ortak yasarn guclu bir kaldirac rolu 0Ynarmstir; Okaryotik" devrimin
i~ ortak yasamda
bulunan
kokleri yaklasik oldukca canh bir yildir silren
2.5 milyar YII oncesinden bagimsiz arastirma
bize yetkinligtn
ani cogahmmm sonucunda
ornegint sunmaktadrr: Ortak yasarrun her bir ortagi milyarlarca ve gelistirme bulunmayan surecinin kimsenin atalannda rarak- bir anlamda
elde edilmls ve hie ve enerjisine ayristi-
bir yetenegi tasrr, Ortama disaridan giren en degerli
unsurlari yiyip bitirmek yerine -onu hammaddelerine
blr isbirligtne sokarak, tasarimrnda bulunan
* Canhlar hucre yapilarma
gore okaryotlar, bakterrler ve arkeler olarak il9 ana gruba ayrihr, Gunumuzun 90k hucrelt tum organizmalannm genel grubu olan Okaryotlar ise hayvan, bttki, mantar ve protista olarak dort ana alt gruptan olusur. Okaryot etimolojik olarak "Eu" - "gercek" ve "Karyon" - "cekirdek" ke1imelerinin btrlesimtnden olusur, Okaryotlarm ortaya crkmasinm 1.6 He 2.1 milyon yrl once oldugu dusunulmekle blrllkte bazt arastrrma sonuclari tariht 2.7 milyar yil onceye de goturmektedir. (c.n.)
~ ... ..
1,
) :
fi L: !'
170
Daniel Dennett
bilgi parcacrklarmi bir dizi isbolumune cokhucreltltgin prokaryotik"
muhafaza
eder. Bu surecler sonucu ortaya cikan okarcokhucreltlertn evrimine neden alan arsiz bolun-
yotlarm buyuk kismmm
karrnasikhgr
ve cesrtltlige izin verrnistir, (Lukecs'in de gosterdigt gtbt, 90k hticrell organizmalarm de basttlestirmtstir.) icin gecici ve enerjik olarak san derece yetersiz alan
evrimt, yasayabllir cogalrna yonternlerint
me hrzmi desteklemek
~ekil 2. Bir sinek Iarvasi besin kesesi, denizden bir baska besin temin etme duzenegt alan ama bu kez insan elinden cikrms istakoz tuzagi (Bkz. Sekll 3) He carpici amac ve tasarim benzerlikleri tasimaktadir," (Copyright 2000, Cambridge University Press)
Evrimin Serbest Dalgalanan Sinek larvasmm
MantIksal Temelleri (Bkz.: Sekil 2) debenzerljkleri
etkileyici besin kesesini inceledigimizde
nizden bir baska besin ternin etme duzenegi alan ama bu kez insan elinden cikrms istakoz tuzagi (Bkz.: Sekil 3) He carprci arnac ve tasanm tasimakta oldugunu goruruz. Fark ise ilk ornekte tasarrm nedenlerinin manus olmasmdadir,
iyl tasarirru
herhangi
bir yerde kayda ahn-
Ne sinegtn "akil" veya beyninde, ne de korlernestne en bu nedenlere "deger veren" dogal secilim surecin-
hedefleyerek
Okaryotik organizmalarm onculleri olan prokaryotik organizmalarm cekirdek hucreleri yoktur, Prokaryotlarm dunya kabugunun olusmasmdan 1 milyar yil sonra yani 3,5 milyar yil once ortaya cikuklarr dusunulmektedtr. (c.n.) 19 Hansell, M., Bird Nests and Construction Behaviour, Cambridge Univ Press. Cambridge, 2000.
Darwin'in Tuhaf Bir Bicimde "Aktl Yurutmeyi Tersine Cevirisi"
171
de. Bunlar evrimin her yerde karsilasngirmz ridir.

20
"serbest mantigimn"
ornekle-
Istakoz tuzagmm bazi ozelliklert ayrn sekilde tuzak imalatcrlarmm tuzaklannda gorulen tasarim ozelliklerinin neredeyse tamamitarafmdan yazrlrms, ctzilmts,
yuzyrllardrr uyguladigi kor bir deneme yarnlma sureclnin sonucudur ancak gunumuzun run nedenleri (az veya cok zeki) yaprmcilan anlasrlmis ve paylasrlrmstrr, Guguk kusu yavrusunun saglamak icin yumurtalari dusunun. Bu tavrm ardmdaki kendi payma daha fazla yiyecek dusmesini yuvadan asagiya atarak gosterdigi canice tavn mantik gayet aciktir ancak yavrunun bunu manngi bilmeden izledigi blr tavir "-""'_'
Bilme Gereksinirni yoktur; ardmdakt
ona yarar saglayabtliyor, Bu Turtng'In tuhaf bir bicimde akrl yurutmeyi tersine cevlristnin .-------------- dogadaki karsihgrdir. Hayvanlarm sergile~caaslmda tavirlari abartarak okumak ve gereksinirn duymadiklari ve ve tepkisel olarak ortaya cikan davramslarina Iar21 arasindaki anlasilrrus yarrsmalari aksettirir oniarda
,--
olmayan bir kavrama yetenegtni onlara atfetrnek ve bunun tam karsismda onem vermemek gibi iki genel uzun bir dizi egilim vardir, Hayvan zekasi uzertne yazilanlar, romantikler He oyunbozanve zekice hazirlanmis deney bu yetkinlik alanlarmm gercek smrrlarmi yavas yavas bellrler, Yan zirvelerine yok.
ktsmi inanclar icin gunluk dillmizde yeterli sozcuk olmadigmtammiayacak yerlesik bir terminolojimiz
dan, Turing guclerinin bizim insan duzeyindeki kavrayisirmzm dogru sira sira Ilerlernesinl Kuslara ve sempanzelere
inane; atfetmek "mecazi" bir sey midir? Bircok mi ayirrnahyiz? Bu
benzeri gibt bu sozcugu de (yetiskin) insan kullammma dugu sanrrsrru desteklemektedir yis acmazlari "Onlarm da bir akil kuramlan ramlarrrmzr
sozcuk kIthgl hayvan akh He insan akli arasmda kapanrnaz bir ucurum 01- hem de kucuk bir cocukken benzer anla§U
blzi uzmesine ragmen. Ne zaman
veya bu test sonucunda,
var" veya "Sayilardan anliyorlar" dememizi
saglayacak kadar yeterli oiduklan ortaya cikacak? Biz insanlar, kendi kavanlamak icin ne kadar bilmeliyiz? Bu soruya vertlecek iyi, tlkelt bir yarnt yok.
20 Dennett, D., Darwin's Dangerous Idea, Simon & Schuster, New York, 1995. 21 Dennett, D., "Intentional systems in cognitive ethology: The 'Panglossian Paradigm' ded", Behav Brain Sci, S. 6, s. 343-390, 1983.
defen-
Cogtto, sayr: 60-61, 2009
172
Daniel Dennett
24
~ekil 3. Blr istakoz tuzagi, sinek larvasi besin kesesi (Bkz. Sektl z) He benzer tasarirn ozelliklert gosteriyor ancak tasarrm amac ve nedenleri patent basvurusunda tanrmlanrrustrr, (bkz.: http://www.freepatentsonline.comI7111427.html). [Btrlesik Devletler Patent no 7111427 izni tle yayimlanrmsnr.]
Dii,iince Ara~larlDlD Evrimi Gereklilik ve yeterlilik uzerine k6tii amacli bir soru sormaktan mary ve Maynard Smith22 He birlikte amiplerden uzanan yolda okaryotlarm kosut bir baska onemli surec oldugunu raclarindan biri olan dil ve kulturun organizmalar kinlikler hakkmdaki bilgiyi
0
cok Szathbize guc olarak da bireysel girrneksibasladigi top-
ve guguk kuslarmdan
ic ortak yasarn surecinde dogumuyla evrimi. Her iki durumda deneme yarnlma carkma de muazzarn ugrasmaya
gorelim: evrimin en onemli kaldigellstirilmis yetetkileri oidu .
bir baska yerde ve daha oncekt bir zamanda biknrici Bunun, gercekten
' .1,
zin hizhca edinebilmektedir. Mact.ready'ntn"
hesaplamalarma
gore insanm tanmia toplamma
donemtn safagmda dunya insan nufusu He eveil ve ciftlik hayvanlarmm Iarmnm karada yasayan omurgahlar di. Gene onun hesaplamalarma gore bu oran gunumuzde %98' dir!
orarn yaklasik %0.1 kadar-
22 Maynard Smith, J., Szathmary, E .•The MajorTransitions in Evolution, Freeman, Oxford. 1995. * Paul B. MacCready (1925-2007) Amerikah ucak muhendisi. Ozellikle insan hareketi ve gunes enerjisi ile ucabilen hava araclarirnn tasarlanrnasi ve protiplerinin yapim ve kullarnrm Ile tarumr, Tasarlayip uretttgt btl tur araclarla Mans Denizi defalarca asilrmstrr, (c.n.)
173
Milyarlarca YIb askm bir suredtr tallh benzersiz bir kuredeki yasamm uzerine ince bir tabaka resmetti - karmasik, Imkansiz, cok guzel ve kmlgan. Biz insanlar aniden nufus, teknoloji ve zekaca gelisip buyuyerek berbat bir guce ulasnk: simdi firca bizim eltmizde.v' Yaklasik 530 milyon Yll24once biyolojik olarak "aniden" olusan ve birkac milyon yil suren Kambriyan patlamasmdan farkh olarak MacCready patlamasi yaklasik 10,000 yil yani yaklasik 500 insan nesli kadar once meydana gelmisttr. Suphe yoktur ki bunu mumkun kilan, kulturel evrimin birikip duran urunleridir, Richerson= ve Boyd'un/? (2006) gosterdlgi gibi standart ana yol olan genlerin dikey aktanmma ek olarak ebeveynden cocuklara uzanan ikinci ve onemli baska bir bilgi anayolu oldukca zor kosullarda evrllebiltr ve bu dikey kulturel aktanm yolu bir kez acihp optimize edildiginde iyi huylu olma olasrhgi her zaman olmayan "serseri kulturel degiskenler" tarafmdan isgal edilebilir. (Burada internet uzerindeki spamlerle benzerlik kurmak kacmilmaz.) Richard Dawklns/" tararafmdan "mem'Ter olarak adlandirilan bu serseri kulturel degiskenlerin turevlerinin bazrlari kacirulmaz olarak kotu huylu -parazit, karsihkli bir iliski gozetmeyen- nitelikte Ise de digerleri, icinde yuvalandrklari ev sahiplerlnln icsel yetkinliklerini onemli olcude artmr, Kist buradan, cok sayida rvir zrvir ve dumentn yam srra ebeveynlerimizin tahmin bile edemeyecegi cok degerli bilgiler edinebillr. ii anahtar nitelikte bir kiilti.irel ur.d.ur, cunku guveniltr bir evrim birikimi icin tek basma sayisal bir temel hazirlamaktadrr, (Lisan, aktarimdaki gurultuden, farkh aksan ve ses tonlarmdan, pelteklik gibi konusma bozukluklanndan onu kendiliginden norrnlara ceken bir mekanizma sayesinde etkilenmeyen, soniu bir soyut, ya hep ya hie ozelltkli elemanlar kumesmden -ses birimlerinden (fonemj- olusmasi anlarmnda sayilsaldrr.) Diger turler ornegin sempanzeler -beyaz karmca avi, ciftlesme istegi, fmdik kabugu kirma gibi eylemler icin- bir avuc dolusu haberlesme ogesiyle yetinlr ve hicbirl insan kulturu gibi dallamp budaklanmamrsnr, unsurlardan olusan temel bir repertuar Lisan kolayca tekrarlanabtllr yart anlasilmis forrnullesunarak
r::
23 MacCready, P, "An ambivalent Luddite at a technological feast", 1999, http://www.designfax.net/archives/0899/899trL2.asp. 24 Gould, S. J., Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History, Norton, New York 1989. 25 Peter J. Richerson (1943) Amerikah zoolog. Ana ..alisma alam kulturel evrirn ve insan ekolojisidir. (c. n.) 26 Rob Boyd, Amertkah antropolog. Ozellikle kulturun evrim uzerrndeki etkisi uzerindekt ..a-
hsmalari tle tarnrur, (...n.)

27 Dawkins, R., Gen Bencildir, TUBITAK Yaymlari, 2004.
174
Daniel Dennett
(:'.
rin, recetelerin, ogutlertn ve tekniklerin guvenllir bir sekilde aktarrlmasjj-j saglar, (Lisanm en degerli ozelligmin "papagan gibi tekrarladigi" bilglnin ne oldugunu anlamayan bir dizi aktarici He iletme oldugu genellikle farkedtl, memektedir.) Lisan kavrayista farkhhklara bir anlamda duyarsiz bir sekilde kopyalama ve aktarma islemlerini yaparak bilgiye sadakati saglar, Sonlu ses btrimlerl "alfabe'sinden olusan sozcukler paraziti ortadan kaldiran veya cuk farkhhklari hesaplama ve kopyalama etme'yi saglayan genetik kodlu kendi kendini normallestirme He bilgisayarlarla paylasihr, Boylece lisan kullanilarak mrs" bir dizi dusunme tadter
28
ku-
amach olarak "birrnis gibi kabul mekantzmasi oldukca "standartlas, kihmr, Douglas Hofs-
aracma sahip olmak mumkun
kendi begendikleri He ilgili soyle bir liste sunar:
• bosa kurek cekrnek • yapiskanhk • alavere dalavere • ulasilamayan clgere pis deme • alm teri • hamuru bozuk • deliftsek • birkac tahtasi eksik • laf ebeligi • besbelli • geribesleme Bunlarm her biri soyut birer dusunce aracidir, aynen uzun bolrne veya ortalama alma gibi: her birt daha gents baglamlar yelpazesinde bir rol alarak hipotez gelistirrneyi daha etkin, kahplart algilamayi daha mumkun kilarlar, Bu tur araclarla donanmis birisi aksi durumda formule edilmesi oldukca zor olacak dusunceleri uretebllir, Tabii ki kullamlabilir.
0
eski deyiste oldugu gibi elinizdeki
tek arac cekic ise hersey size civi gibi gorunur ve bu araclarin her biri asm Araclarr edinme ve onlan akilhca kullanma ayn ayn becerilerdir ancak once araclari edinmekten baslamak gerekir. AkIlh Tasarrm ve Ger~ege Giden Yolumuzu Aydmlatmak Aslmda dusunrnek, tasarlamak, bilgiyi edinmek ve kaydetmek icin kullandigUTIlZ
kulturel araclarm gelisimi, inane olusturan yetilerimiz uzerinde ina-
mlmaz buyuklukte ilerleme saglamistir, Basit bir ornegi alahm, cetvelin ev28 Hofstadter, D. R., I Am a Strange Loop, Basic Books, New York, 2007.
Darwin'in Tuhaf Bir Bicimde "Aksl Yurutmeyi Tersine Cevirisi" ~ 175
rirni, Duz bir cizgtyi nasil cizerstniz? Kaleminizi boyunca kaydirarak, Cetveli nereden buldunuz? o cetveli yapmak icin kullanacagi alet lireticisinden bizim yolumuzu aydmlatmarnn
cetvele dayayip, onu cetvel Cetvel ureticisinden? Peki
cetveli nereden buldu? Daha onceki bir
ve bu boyle devam eder; ama sonsuza kadar degil. Iste bu hie de mucizevi olmayan ve cok kere tekraruzak cetvelcetvel 1960'larancak gunumuzde
lanrrus bir ornegidtr, En eski gorece daha Ilkel ve hassasiyetten lere kadar ama sonlu bir geri gidis soz konusudur, uretimi giderek daralan buyutulmus vermektedir. degerlendiren da uretilen bir cetvelin mukemmellikten
bir tolerans snuri iclnde yapilmaktadir,
ne kadar uzak oldugu rnilyon kere Bu tur temsiller tasarim alaimkan
olarak Sekil 4'te gorulmektedir.
mnda yuksek verirnlillge sahip, gudumlu ve ilerl goruslu faaliyetlere dusunce gucumuz sadece kendi gelismemtzl degerlendirmekle yontemleri de degeriendirebtlecegtmiz guvenmemizi, bu tekrarlayan anlamma da bu yontemlere
Ve bizim bu sonsuz bir blcimde gelisen ve kendtni tekrarlayan kalmayip onu gelmekte, bu
surecin arastirmalarrrmzda saglamaktadir.
bizi en iyi sonuca goturecegine inanmamizr
Bilim bu hay- -'.
vansi donarnmizda kelimenin gercek anlamiyls yuzlerce hata bulup onlan duzelten ve kulturel olarak aktanlan ve rnuhafaza edilen bir gercegt arama sistemidir; 0 ne gokten zembille inmistir, ne de Tanrrrun bir lutfudur, sadece uyum sureclerinin bir urunu, yasam agacimn bir meyvesidir;
I
~
rr__
ltr~
(.UI'::'1f .. ':'fJ'lO
(~:~~
_"_
~ekil 4. Mukemmelllkten sapmalari gosteren dtkey olarak bir milyon kez buyutulmus bir hassas 619me cihazrmn cizglsi (Copyright 1970, Moore Special Tool Company)29
29 Moore, W. R. Foundations 1970. of Mechanical Accuracy, Moore Special Tool Co, Bridgeport, CN,
Cogito, sap: 60·61, 2009
1 76
Daniel Dennett
Bu kabaca Plantinga'nm
1 numarah onerrnestne yamttir. Bilimin genel
olarak guvenilir ve sadece dogal guclerin eseri olduguna inanmak lcin rnukern mel kamtlarmiz var - genlerin dogal secilim sureci ile "mem'Terin dogal sectltm sureci. Dogalcihga ve gunumuzun Inanclarirmzm evrim kuramma baghhk biltrnsel acikliyor da. guvenilirligini desteklemekle kalmiyor onlan
Bizim "tanrisal" kavrama ve duslerne gucumuz bizi koken olarak en yakmlarirmzdan, sempanzeler ve cuce sempanzelerden uzak birakrmstir: ancak btzim tum bu guclerimiz rami ile ifadesini bulmakta mukemmelDarwin'In asagidan yukariya isleyen yaratim kubir
0
ve Turing'in kendi tuhaf -ancak
kadar da
bicimde akil ytirtitmeyi tersine cevirisiyle netlesmektedtr,
~ekil
5. Esnek duzlem, btrtnln mevcut durumuna gorece olarak onemlt olaylann veya hedeflerin dolaysiz olarak gosterilmesinde kullarulabilir, [Izin almarak kullamlmisur ref. 13 (Copyright 1991, Springer).]
Bizlm temsil guclerimtz uzerine yerlestirtlmis tarafa,

0
ornegin
bazi cikmazlarmnzr
esnek duzlemler diger
noktaIar
olarak gostermemize
izin veriyor (Bkz. Sebir yolu yok mu? Bu
kil 5). Iste burada optimum olmaktan olaylan temsil edebildlgtmtz cizimlerl kullanmaniza ilk kez onumuzdeki vadilerin
uzak bu noktada durrnaktayrm,
kuresel zirve olarak gorunen yere gitmenin
icin (cizimler veya sozcuklerle - esnek duzlem ardmdaki ztrvelerl "gorebiliyor" ve

0
aslmda gerek yoktur ama onlar lsimizi kolaylastmr) vadileri Gerekceleri temsil etme
asmak icin yollar gelistirrnek icin gudulenebillyoruz.
yetenegine sahip olan bizler gelecegimizi diger turlere gore yakmi cok daha iyi gorerek, cok daha guclu bir sekilde degerlendirebiltyor, geriye donup tari-
Darwin'in Tuhaf Bir Bicimde "AId Yurutmeyi Tersine Cevirisi"
177
himlze bakabiliyor ve yasam agacmin her yerinde ternsil edilmemis anlarnlar kesfedebiliyoruz, Bizler mukemmel gercek avcilari degiliz ama stmdiye kadar gelistirdigtrniz yontemler He kendi eksikliklerimizi degerlendirebtltyoruz ve boylece de gorulebiltr bir gelecek perspektiftnde yontemlerimiztn kendimizden ernin olabiliyoruz. akilsi: bir surec icinde yaranldigrm kesfettl. olara~arm nedenleri degil sonuclaDarwin tum bu anlamlarm Biz "akIUl tasarrmcrlar" rryrz. gecerltllgl konusunda
0(
Ingilizceden ceviren: Neset Kutlug
Darwinciligin Felsefi Temelleri

ERNST MAYR
Uygarhk tarthinin baskm olmustur, Ronesans,
her donerninde
belirlt birtakrm dusunce veya ideolojiler ve blztm modern donemimiz 1<;1n ne 01-
Bu, antik Yunan donemi 1<;inoldugu kadar Hiristiyanhk, donemln egemen dusuncelerinin
Bilirnsel Devrim, Aydmlanma
de gecerlldir; Icinde bulundugumuz gunumuz dusuncesi
dugu ise zorlu bir sorudur. Bu soru, farkh acilardan da sorulabilir, dir? Kacimlmaz olarak ilk basta Kutsal Kitap telaffuz edilecektir.
Orne gin, Marksiz-
uzerlnde en buyuk etkiye sahip olan kitaplar hangileri-
min Iflasmm Han edildigi 1989 yilma kadar Karl Marx'm Kapital'i suphesiz ki ikinci sirada olurdu ve hala da dunyanm bircok yerinde etkisi suruyor, Darwin'In Turlerin Kokeni Uzertne (1859) kitabi da hie suphe yok ki U<;:UncU Bu konumun kabulune tek nedeninin Darwin'in dunyanm sekuler bir en cok katkida bulunmus olan kisi olmasi olmadide sasilacak kadar srrayi almahdir, aciklamasmm
gnu, ayrica bu dunyanm
dogasi uzerine dusunusurnuzu
cok acidan kokten degistirmls Darwin'in Yontemi
olmasi oldugunu gosterrnek istiyorum,
Darwin, her seyden once bir dogabilimclydi. karak tahmine tern addederdi dayah bir ftkir gelistirirdi, ve gunlugune
En gozde yonterni de dogabilimyola

<;1-
ci yontemiydi. Bir dizi gozlemde bulunur ve elde ettigi kamtlardan Bu yaklasmu
tumevarrmsal
yon-
de kendini Bacon'm sadik bir takipcisi olarak cahsan bazrlari, yontem adhipotenk-tumdengelimlt
gordUgUnU kaydetmistir, Ne var ki, Darwin'in yapitlarirn ornegin Ghiselin (1969) bu yaklasrmm dedilrnesinin
daha uygun olacagiru dusunur, Aslmda Darwin bazen bu yonCogito, sayi: 60-61, 2009
202
Ernst Mayr
temi de kullarnrdi.
En dogrusu,
Darwin'in
bir pragmatist
oldugunu
ve en
soylernek olacaktir, Darwin cok keskin bir gozlemciydi ve gozlemin onun en uretken yaklasimi oldugu suphe goturmez. ,"
r
iyi sonuclari verecegini dil§ilndilgil yontemt kullandiguu
Ancak
aym zamanda
cok becerikli bir deneyciydt
r":
r
ve ozellikle botanik arastirrnalarmda

Zaman
cok sayrda deney yapardi.
Doga bilimlerinde
en 90k basvurulan
yontern, deneydir. Aneak Darwin evdoga bilimlerinde Geekasoyunun yontemtemel karar cograft
rirnle ilgili cahsmalarmda, misteki
jeoloji ve kozmoloji dismdaki
on em arz etmeyen bir faktor olan zarnanla basa cikmak zorundaydi. biyolojik olaylar uzerine deney yapilamaz. Dinozorlarm olan, "tarihsel anlatilar" tukenmesi gibi olgular ve butun diger evrimsel olaylar deney yontemine
pahdir ve tumuyle farkh bir yonternbilim
bilirnini gerektirir. Bu yontemde kisi gecmisteki olaylarm sonuclarim alarak hayali bir senaryo uretir, Daha sonra bu senaryodan sitli tahminlerde bulunur ve bunlann verir. Darwin biyocografya bicimde kullanrmstrr, dagihmlari tarafmdan Tarihsel anlanlar gormezden cahsanlar rekonstruksiyonlarmda gercekleslp gerceklesrnedigine gunumuz
yola crkarak ce-
bu yontemi cok basarih
Ornegin, hangi eskl kara kopruleri desteklenmekte, yonteminin onemi uzun zamandir
hangileri desteklenmemektedir? ftlozoflar tarafrndan
geliniyordu. Oysa bu yontem, gecmis olaylarm sonuclari uzerine icin vazgecilmez bir yontemdir, Bu yontemin vertmliltgt goz onu-
ne almdigmda, billm tarihcileri tarafmdan bu derece goz ardi edilmesi cok sasirtici gelir, Ornegin Buffon, Linnaeus, Lamarck ve Blumenbach, tarihsel anlatilardan ne kadar yararlanrmslardir? Yazrmm bashgmda yaptim ve yazmm zoflardan Darwin'tn dusuncesinin felsefi temellerine gonderme bir yerinde de Darwin'In gelrnis gecmis en buyuk ftlobiriydi ama onun temel alan felsefe-
biri oldugunu beltrttim. rnatematik
Bu, genel kabul goren bir gori.i§ deglldir, en buyuk filozoflarmdan ve doga bilimlerini ki, cahsmalarmm
Gercekten de Darwin, donemintn biyoloji felsefest, mantik, lerden ozunde

'l::
j"t::
kadar farkhdir
felsefi yapisi geleneksel

0
olarak goz ardr edilrnistlr, Evrirn, herhangi reddedilisi bir doga bilimleri ogrencisi icin kadar apacik bir
01-
gudur ki, ondokuzuncu
yuzyilm ortalarma
l§lgl
kadar neredeyse evrensel olarak de dogru
koca bir bilmecedir,
Genetik bilimci Dobzhansky'nin
bictrnde soyledigi gibi, "Evrtmin

Cogito,saYI: 60-61, 2009
olmadan biyolojide hicbir seyin anlarm
Darwinciligin Felse{i Temelleri
203
yoktur", ki bu islevsel olmayan butun biyoloji altdallan Elbette ki Darwin'den sarlanmis rim destekcisi olrnustur men butun dogabllimctler dunya gorusunu kabulunu once de -Buffon'dan baslayarak evrim kuramiyla Jean Baptiste Lamarck'a
Icin de gecerlidir,
ve hatta titlzlikle takadar- cok sayida ev-
arna meslekten olrnayan herkes ve hatta hemen heve felsefeciler de, 1859'a kadar sabit, deglsmez bir Evrirn herkesin gozil onunde dururken A§ikllr olarnn sonuc subelirli temel engellernistir, vardigim
kabul ediyorlardr,
nasil oldu da, 1859 yilma kadar kabul edilemez dururndaydr? engelleyen neydi? Benim uzerinde dusunerek yuzyil baslarmm bazrlarmi dur: Ondokuzuncu Zeitgeist'mm bilesenleri,
ideolojiler ve kavramlar, Simdi bu faktorlerden
evrimin daha once kabul edilmesini ele alacagrm,
Koktencilik
Incil'dekl her ifadenin kelimesi kelimesine kabulu her ortodoks Hiristiyan'm standart sarlanmis gorusuydu, dunyamn Bu dunyada gordugumuz mukemmel uyumunu haliyle her sey Tann tarafmyaratihs sirasmda, cok iyi tabir etmeye yarayacak dan yaranlrmsti. Dogal teoloji buna, Tanrrrnn
muhafaza
dizi kural belirledtgi
inancim ekledi. Darwin, bu gorusun ilC;ana bilesenituremis-
ne birden meydan okudu. Oncelikle, dunya sabit degildi, evrim gecirtyordu; ikinctsi, yeni turler ozellikle yaratilmis degtllerdi, ortak atalardan duzenleniyordu. butununde Darwin'in teortlerinde, yasayan dunyanm Ierdi ve ucuncusu her turun uyumu surekli dogal secillm sureci tarafmdan evrimi surecinin ilahi mudahaleye veya dogaustu guclerm eyleme gecmesine ihtidevrimci onertsi, ilahl gucler tarafindan
yac yoktur, Bu nedenle, Darwin'In denetim altmda tutulan bir dunyayla degistirmektir, Sasirtici bicimde, Darwin'in gunlugu tarafmdan
dunyayi dogal yasalara: gore yonetilen kati sekuler ortak atadan tureyis sayesinde evrim gecibuyuk 90Bu sadece ingiltere
ren dunya onerisi, 1859'dan soma dogabflimcilerin ve filozoflann neredeyse hemen kabul gormustur, icin degil, ozellikle Almanca konusan
ulkeler ve Rusya basta olmak uzere
butun Avrupa kitasi icin gecerlidir, Neredeyse bir gecede, evrim fikri benimsenmlstir ama evrimin nedenleri uzerine tartisma bir seksen yil daha devam etmistir. Bu sasirtrci derecede hizh degisim, Turlerin Kokeni'tuie, evrim lehinde karst konulamayacak gerceklesmistir. kadar 90k sayida kamt sunan Darwin sayesinde cok daha fazlasmi yaprmstir ama bundan bahsedilmez. Dogal secilim yoluyla
Aslmda Darwin bundan
gene1de Darwin biyografilertnde
204
Ernst Mayr
basitce aciklanabilen
ama ozel yaranhs
kabilinden
herhangi
btr aciklamaya
karst dayamkh olan ve "zeki tasarim" adi verilen sey tarafmdan da aciklanamayan elll veya altrrus kadar biyolojik fenomen sunrnustur, Darwin'In ortak atadan ku Linnaeus'un karsrlasnrrnah organizma tureyis teorisi cok hizh kabul gormustur cunturlerini hiyerarsik bir sistemle smiflayisuu ve bulgulanm aciklayan bir kuramdir, Ancak, buyuk bolumaymunlar dunyasmm
anatomistlerin
ortak atadan tureyis teorisi, Darwin'in Viktoryen cagdaslarimn mu icln sindirmesi zor bir sonuca goturur. Insanlarin atalarmm turediyse, canhlar Bu, her insanbicimci oldugunu one surer, Eger insan maymundan dismda degtldir, onun bir parcasidir, modern evrimciler
felsefenin sonu sorgularnanusnr, cagda yurugenlerirnlzln
demektir. Darwin, homo sapiens'ixi benzersiz ozelltklerint gmda, ozel olarak evrtlmis bir maymundur. tulen butun arastirmalar, dakt inanilmaz benzerlikleri
de bunu yapmaz. Yine de insan, zoolojik acidan bakildiAslmda, modern sernpanze gibi bir maymun turuyle insan arasmortaya cikarrmstir, Ben bundan,
%99'unun ve ornegin hemoglobin gibl bircok proteinimizin ortak oldugu gercegtni cikanyorum. Bilincln dogasi, zeka ve insanm digerkamhgr gibi meseleleri ele alan felseft bir incelemede, insana atfedilen bu yetilerin insarnmsr atalarirmzda kokenlendigi gercegi artik goz ardi edilemez. Insan tirru, evrtmi suresince cok sayida benzersiz ozelltk ve yetenek edinmis olsa da, bu dogrudur,
Ozciiliik
Arna simdi dogrudan Darwin'in kurammm felseft temellerinin cozumlemebir gercek sine donelim. Canh bilimleri calisan her ogrenci icin tartrsmasrz
olan evrimin kabulu neden bu kadar uzun surmustur? Darwin'In en orijinal ve en onemli yeni kavrarm, dogal secilimdtr, Neden sadece filozoflar degil, biyologlar bile bu kurama bu kadar uzun sure dusman kalrmstir? Benim iddiarn, donemin kavramsal cercevesi ve ozellikle de -Popper'in ozculuk admi neredeyse evrensel kabulunnn bundan sorumverdigi- tipolojik dusuncenin fmdan teide; olustugunu gerceklige
lu oldugudur, Bu tur dusunce felsefeye, dunyanm sirurh sayida varhk smive ancak bu varhk simflarmrn bunlann gorunurdeki her birtntn ozunun sahlp oldugunu, butun cesitlenmelerinin oldugu ve baska Boylesi tipolojik
konu disi ve onemsiz oldugunu koyutlayan mistir, Platoncu btcimlerin
Platon'la ve Pythgorascrlarla gir-
(veya eide) sabit ve zamandisi
bu tur tiplerden keskin bir bicirnde ayrildigi dusunulurdu.

Darwinciligin Felseji Temelleri
205
dusunce flzik bilimcileri tarafmdan sabittir ve birbtrlerlnden sirndi populasyon
benimsenmisti ayrihrlar,
cunku, nukleer partikul-
ler veya kimyasal elementler gibi maddenin keskin snurlarla
butun temel birimleri de aslmda bunun yerine,
Darwin organik cesttliligtn boylesi bir tammmi reddetmis, dusuncesi adrm verdtgimtz bir dusunce tur. Biyo-populasyonda, tek yumurta
modeli koyrnus-
iktzleri de dahil olmak uzere, ozdes ikt
birey olamaz. Bu, insan turunun
altr milyar bireyi icin de gecerlldir, Iste,
9z-
gul btcimde farkli olan bireyler arasindaki
bu cesitlihk gergektir, bu cesitlengorus, turnuyle acismdan cozme
menin Istatistiksel ortala~rnse blrsoyutlamadir~--Bu yeni bir--fuJ.;~ramd;-;~dog~l-;~~ili;i:~~-;;l~~~~la§llmasl elzemdi. Bu kavramm sunceye kaydigmda konusundaki Iuk yasamda yeniligiyse, Darwin'in
kendisi ara sira tipolojik du-
ortaya cikti. Onun, yeni turlerin kokeni sorununu
basansizhgmm nedeni de budur. Populasyon dusuncesi guncok buyuk oneme sahiptir. Ornegin, populasyon hlcbir zaman populasyon dusuncesini Charles Bunun Tipolojik \ dusuncesmi Darwin'in,
hayata gecirme basarisizhgi, irkcihgm esas nedenidir. Lyell ve T. H. Huxley gibi arkadaslari benimsemernis sonucunda, ve yasarnlari
boyunca tipolojist olarak kalrmslardrr, ve kabul edememislerdir, oylesine derinden yer etmistir
dogal secillmi anlayarnarms sistemirnizde
dusunce dusunce cilim kavrammm Filozoflarm
ki, dogal se-
1930'larda evrensel kabul gormesinin
seksen YII surrnus
olmasi sasrrticr degildtr, ve politika uretlcilerin gorrnezden gelmeye devam ettigl §ey, populasyon dusuncesine kayism ne derece etkili olducozumune yapici bir kavrarmru gelistireki kendisi bile bu tipolojik dusunceden
gudur. Hicbir tipolojist, Irk ve esitsizlik sorunlarmin katkida bulunamayacaktir, rek modern dusunceye kavrarm her zaman tstikrarla Erek~ilik Simdi de ondokuzuncu Darwin biyo-populasyonlar temel bir katkida bulunmustur, uygulayamarmstir.
yuzyihn
ilk yarismm
bir baska baskin kavrarmm Ele$tirisi'nde Newton'm
ele alahrn, Filozof Immanuel
Kant, Yargl Gucunun
fizikselci felsefesini temel alan bir biyoloji felsefesl gelistirmeye cahstigmda, utandmci btr btcimde basarisiz olmustur, Nihayetinde btyolojlnin doga bilimlerinden farkh oldugunu ve Newton tarafmdan kullamlmayan bir felseft etken bulmanuz gerektlgtni itiraf etrnistir, Aslmda kendisi Aristoteles'tn dorduncu nedeninde, ereksel nedende boyle bir etken bulmustu, Boylece Kant
206
Ernst Mayr
erekbilgisine
sadece evrimsel degisimi (ki, kendisi bunu bu sifatla bilmiyoracaklayamadigi her seyi erekbi1yuzyil Alman felsefesinde oldukca ters
du) atfetrnekle kalmadi, Newton yasalanyla gisine havale etti. Bu, ondokuzuncu kipcilerinin Kant'm, dusundugu tirdigimiz felsefelerinde fenomenleri
bir etkiye yol acn cunku desteksiz bir erekbilgisi guvencl Kant'm butun taonemli rol oynadi, yardirrnna basvurarak acrklababileceginl buyuk basariAristoteles'In Dogal sectzayif olam yardirmyla hepsi dogal secllimle aciklamak Darwtn'In ancak erekbilgisinin
sidir, Buyuk Amerikah ftlozof Van Quine, olumunden bir sohbette bana Darwin'In curutrnek ereksel nedenini oldugunu dusundugunu
blr yil once gerceklesbelirtmisti.
en buyuk basarismm
limin, her nesilde bolca cesitlenme aciklanabilecek dort erekbilgisel
ureten ve her zaman daha aciklayabilir,
eleyen salt otomatik sureci, 1859' dan once sadece erekbilgisinin olan surec ve fenomenleri aciklanabilir fenomen veya surec ayirt ediyoruz,
Biz de hala dogada turden bir
ancak bunlarm
kimya ve ftzik kurallanyla kozmik erekbilgisi yoktur.

~anslU RolU.
ama Kant'm benimsedigi
Darwin'den rthintn
once determinizm
basat felsefeydi. Laplace boburlenerek, biltrse, dunyarnn
ev-
rendeki her nesnenin
yerini ve hareketini
gelecekteki tasikica bagh gibi
her ayrmnsim ongorebilecegtnt Donemtnln standart
soylemisti. Onun felsefesinde sansa
veya tesadufe yer yoktu. Darwin de boylesi bir determinizme gorunmustur. kurallan zamanlar reein bir nedeni oldugu Inamsmi genetik farkhligi
gorusu olan, evrendeki her sans eseri sukabul ediyordu. Ne var ki, Newtoncu fizik yeterli degildt. Boylece Darwin de ozelliklertn kahnrm daha cesitli oldugunu
0
aciklamada
gene1 kabul goren, edinilmis yabani olanlardan
ilkesini kullancunku daha kahtirnsal gozkav-
di. Eveil hayvanlann zengin beslendtklerint lemlenebilir Darwtn'in,
ve bu yolla meydana gelen degisikliklerin sonucuydu. Kendigtnden
olarak sonraki nesillere gectigtni soyledi. Ona gore butun mutasyonlar bir nedenin olusan mutasyonlar one suruldu. rarrn blyolojlde ancak 1890 yilmda, DeVries tarafindan
Newtoneu doga yasalarmi temel almayan cesitlenme kurarm,
cagdasi ftlozoflar Icin kabul edilemezdt. Bu turden cesitlenmeler sans veya tesaduf eseri olarak goruluyordu. Fizikci ftlozof Herschel, kucumseytci bir tavirla dogal seciltmin "kesrnekes" yalniz da degtldt; Cambrtdge'Ii
oldugunu
soyluyordu,
Bu elestirisinde diger elestir-
jeolog Sedgwick ve Darwin'In
Darwinciligin Felsefi Temelleri
207
menleri ona sansi evrimsel bir faktor olarak one surrnesinden dolayi cikisryordu. Darwin'e tekrar tekrar, goz gibi mukernrnel bir orgamn nasil olup da sans eseri olustuguna bir cozumlemeden asamah dogasmm cesitlenmenin inanabildtgtm yoksunuz. soruyorlardi. Biz hala, sans faktorunun iki asarnah olarak bilimsel aciklamalara nufuz edistnin tarihcesine dair etrafh gore, dogal sectllm sure-
Sansm, evrirnde dogal secilim surectnin
bir parcasi oldugu anlasildigma yararlanabilir,
cinin ikinci asarnasmdaki
secme veya eleme surecleri, ilk adimdakl rastgele yuzyrlm ortasmda, doga bi0
olumlu katkisindan
Hernen hemen aym donernde, ondokuzuncu siddetle elestirtlmtyordu. netik cesttlenmenin
limlerinde de sansm onemi anlasildr, sansm keftli olan Darwin artrk Modern bir yazar sans eserl cesitlenmeden
kadar
bahse-
derken molekuler nedensel guclerin varhgmi inkar etmez ama bu turden gebir organizmanm uyarlanim ihtiyaclarina verilrnis bir ve genetik sans gosterrnistri. yamt oldugu iddiasmi reddeder. Boyle bir yamt asla gerceklesmez bilimi edlrrilmls ozelliklerin Darwin, faktorunu birtaktrn kalrnrm diye bir sey olmadigmi ragmen belirsizliklere
bircok biyolojik fenomende
kabul edilebilir bir kavram haline getirrnis bir oncudur,
Yasalar
Newtoncu Kakeni'tvie bilirn felsefesinde kuramlar genelde yasalar temel almarak gelistirilir, Darwin bu yaklasimi tumuyle benimsemisti. Bu nedenle Turlertn Ancak sor-
"yasa" ifadesini comertce kullandigi duzenliliklerden
gorulur, Duzenli aralrklargecerliligini
la vuku bulan herhangi bir neden veya olayi hemen yasalastirrrustrr, ben, evrimsel gibi maddenin yanhslama Bundan, benimsenen yasa olarak bahsetmenin gulayan modern ftlozoflara kisith bicimde bulunurlar cunku istisnalar katihyorum:
cunku bu yasalar fizikteki yasalar vardir, Popper'm nedeni budur,

0
temel ilkelerini ele almazlar, Uzam ve zamanda surekli olarak ve genelde cok say Ida istisnalan
ilkesinin evrimsel biyolojide uygulanamamasmm cogu duzenliltgtn
genel gecerliltgtnt yanhslarnaz. Simdi genel olarak cok kavramlar icin
evrimsel biyolojide dogal yasalar olmadigi sonucu cikarihrsa ne uzerinde temellendirecegiz? gorus, evrimci biyolojt kuramlarmm ve bu bilim dahnm kavram oldugudur, yasalardan
zaman biyolojik kuramlari uzerinde temellendigi elinde bol miktarda kahm mncadelesi,
kuramlarmi temellendtrrnek
uyarlamm,
Burada sadece dogal secillm, sagureme basarrsi, disi Bu kavrarn-
rekabet, biyopopulasyon,
secimi ve erkek dominanthgi
gibi birkac kavrarm hatirlarayim.
208
Ernst Mayr
lardan bazilarmm biraz cabayla sahte-yasalara ediyorum ama bu turden yasalann nin, kavramlan gorulmektedir, olusturrna
donusturulebtlecegini
kabul
Newtoncu doga yasalanndan
cok farkh
oldugu malum. Sonne olarak, doga yasalarmi temel alan bir fizik felsefesitemel alan blr biyoloji felsefesinden Darwin, doga yasalan yerine kavramlan modern insamn dusuncesine oldukca farkh oldugu temel alarak kuram
isini baslatan kisi oldugu halde, bu farkm bilincinde deglldi. katkilarmi ozetlemeye r,;akati bicirnsagladi. Aynca yazrlariyla icin Newton yasareddedilmesida dogal temel alan bir dunya gorusunun, ve evrimin aciklanmasr kavramlan,
Simdi Darwm'in
hsayim, Hrristiyan dogmalanm ozculuk, erekcilik, determinizm lannm uygunlugu ne onayak oldu. Bu curutulmus onem arz eden birtaknn
de sekuler bir dunya gorusuyle yer degistirrnesini
gibi cok sayida baskm dunya gorusunun yeni kavramlarla
biyoloji dismdaki alanlarda degistirdi: biyopopulasyon,
secilim, sans ve olumsalhgm oneml, zaman faktorunun a91k1aYICI onemi (tarihsel anlatilar) ve toplumsal grubun etigin kaynagi olarak onemi. Darwin'in kavramsal katkilari, modern insanm inane sisterninin hemen her bilesenini soyle ya da boyle etkilernistir, Bir butun olarak yapiti, hizla gelisen biyolojl felsefesinin temelini olusturmaktadir, Suphesiz ki her modern Batih insarun dusunme biciml Darwin'In felseft dustmcesinden etkilenrnlstir, Ingilirceden ceviren: Seyda GZWrk
Darwinci Devrimin Anlam ve Onemini Yeniden Dii~iinmek

MICHAEL RUSE
Otuz YII once (1979'da) Darwinci Devrim adinda bir kitabirn yayimlandi.' Kimse kitabm gercekten bir konusu olup olmadrgim bundan
0
sorgulamadi, Darwinci
Devrim diye bir sey vardi ve benim kitabrrn da bunu ele aliyordu. Bugunse kadar emin olamayrz. Aradan gecen zamanda bilimsel devrim duolsa bile, biz neyden bahsediyoruz ki? Bu makalede bu suncesi sorgulandi: Darwin'in katkisma meydan okundu; bu konulara olumlu bir yaklasimrmz uc soruyu ele alacagim. Darwinci bir Devrim Oldu mu? Tarihci Jonathan Hodge/ bu konunun en atesli muhaliflerinden Kuhn'un cazip ve etkili cahsmasi Btlimsel Devrimlerin gelen butun
0
biri. Thomas yayimlarn-
Yapzsz'nm3
smdan sonra cok say Ida tarihct ve bilirn felsefecisi icin bir tur takmn haltne blltmsel devrim tartismalarmm fazlasiyla yamlnci oldugunu ve
0
dusunur, Bu terim acikca analoji yoluyla siyasetten odunc almmistir
alanda bile bu tur bir seyin -en azmdan, ortak ozellikler tasiyan bu turden bir §eyin- olup olmadigi suphelidlr: ki bilim alanmda da aym sekilde ortak ozellikler tasiyan bu turden seyler oldugunu dusunmemizi gerektirecek bir
Ruse, M., The Darwinian Revolution: SCience Red in Tooth and Claw, Chicago: University of Chicago Press, 1979. 2 Hodge, M. J. S., "Against 'Revolution' and 'Evolutlon", Journal of the History ofBiology S. 28. 2005. 3 Kuhn, T., The Structure of Scientific Revolutions, Chicago: University of Chicago Press, 1962.
210
Michael Ruse
durum yoktur. Her dururnda, bu tartisma daha bastan yanhstir cunku bazi olaylara ve insanlara odaklamrken,
Yarnt olarak, biltm alamnda
baska olaylari ve insanlari daha onernmeseleyi belirli
siz gormeye veya tumuyle goz ardi etmeye goturur, devrimlere odaklanmanm yonlerden carprttrgmr anatomist pesinen kabul edelirn. Uzun uzadrya Darwin'e odak(bakngi her yerde homolojiler goren Alman (evrimin, salt
lanmak, Naturphilosophen'dan uyarlanimsal ondokuzuncu basaridan
Lorenz Oken gibiler) ortogenez kuramcilarma
fazlasr olmasmi saglayan bir i~ guce sahip olduyaprms olanlarm kat-
gunu dusunen Amertkah paleontolog Henry Fairfield Osborn gibiler) kadar yuzyrl boyunca bu alanda cahsmalar kilarmi goz ardi etme riskt tasir, Daha da kotusu, elinizde heyecan yaratan ve kriz cikaran bir sey olmadikca bilimin pek de onemli olmadigi yolunda bir izlenim birakir. Unutmayahm ki, Kuhn'un devrimci bilimlnin alternatift normal bilimdlr ve bu da ancak (ve belki de haksiz yere), Presbiteryen bir papazm yagmurlu bir pazar gunu Iskocya' da verdigt uc saatlik bir vaaz kadar ses getirir. Ama buna karsm profesyonel bir disiplin olarak bilim tarihinin elli yildan biraz uzun bir gecmisi oldugu ve i~e bir yerden baslamak gerektigi soylenebiltr. Darwin soz konusu oldugundaysa, bundan daha otuz yil once elde gercek bir sentez bile olmadigi hatirlanmahdir, i~i brrakip ilerleme kaydetmeselerdi once ve sonra gelen insanlar ley gibi cagdaslarr yapilrmstir, Rtchards'r' Sadece
tiC;
Tarihciler
noktada
felaket olurdu. Ama tabii ki boyle 01-
madi. Gecttglmiz otuz yilda, evrimci dusunce tariht alamnda Darwin'den uzerine oldugu kadar Thomas Henry Huxadmi verecek olursak, Robert J. (ornegtn Desmond)" uzerlne de cok sayida cahsma arastirmacinm yuzyilda ve Darwin'den once ve sonra Alman yuzyilda Darwin sonrasi donemde one
ve ondokuzuncu
evrim dusuncesi uzerine cahsmalarrm: onsekizlnci yuzyilda paleontolojiyle ise baslayan ve ondokuzuncu cikan kistler uzerine kapsamli eserler veren ve strndi de yirrninci yuzyil-
4 Desmond, A., Huxley: From Devil's Disciple to Evolution's High Priest, New York: Basic Books, 1999. 5 Richards, R. J., Darwin and the Emergence of Evolutionary Theories of Mind and Behavior, Chicago: University of Chicago Press, 1987; The Meaning oj' Evolution: The Morphological Construction and Ideological Reconstruction oi Darwin's Theory, Chicago: University of Chicago Press, 1992; The Romantic Conception of Life: Science and Philosophy in the Age of Goethe, Chicago: University of Chicago Press, 2003; The Tragic Sense ofLite: Ernst Haeckel and the Struggle over Evolutionary Thought, Chicago: University of Chicago Press, 2008.
Darwinci Devrimin Anlam ve Onemini Yeniden Dusunmek
211
daki gelismelerl arastrrrnaya
baslayan Peter Bowler'i? ve genetik bilimtnin bizi evrim
evrim anlayisma etkisi uzerine cok ayrmtih ve parlak cozumlemeler yapan William Provine'i" anabtllrtz. Onceltkle Darwin'e odaklanmanm tarihtnin diger konulan konusunda kacmilmaz dugu dogru degildir, bir acmaza suruklernis 01-
Yine de, "devrim" teriminde israrcr olmah miyiz? Aslmda bu, neyi savunmak tstedtgimize bagh, Belli ki, "devrirn" terlmi siyasette tarumlayici bicirnde kullarnhyor.Kimse kanhgmdan Amerikan Devriminin ve Fransiz Devriminin aym sey gecis surecinin sahip olmadieski hukumetten kesin bir oldugunu dusunmez ama bu iki devrim de, ornegin Ronald Reagan'm basGeorge W. Bush'un baskanligma
gl birtakirn ozellikler paylasir, Bu devrimlerde,

kopus vardi: bunu gerceklestirenler
iktidan ele geciren bir gruptu ve carpici teknolojik
degtsimler meydana geldi, Terimin kapsamim mecazi olarak genlsletmemek Icin gecerli bir neden yok bana gore. Son yirmi yilda yasanan devrimi dusunelim. Dizustu bilgisayarlar artrk alelade nesneler, elektronik kutuphane kullammi norm haline geldi ve Google ve Yahoo gibi arama motorIan bilgi toplama yontemini donusturdu. Eger bunlann hepsi bir araya gelince devrime yol acmiyorsa, ne acar btlemiyorum. Eskiden Londra yerine Washington'dan yonetilmeye baslayan bir Amertkali icin oldugu kadar muazzarn bir gecmisten kopus yasamyor, Mevcut durumda, degisim buyuk devrim terlrnini bilim alarum da kapsayacak bicimde genisleteda olsa yakalayabiliyorsa, kullarnolasihkla daha da buyuk,
o halde,
ceksek, eger terim olan biteni ucundan bu kullaruma
rruna sonuna kadar destek verelim. Ama simdi mesele, Darwtnci Devrirnin
layik olup olmadigi. Eskiyle buyuk, bir devrimden bahsetme-
ye yetecek kadar onemli bir kopus yasandi rm? 1859'da buyuk -gercekten buyuk- bir §ey oldu mu ve bu olan, evrimci dustmcenin tarihinde hala ozel bir yere sahip olmayi hak ediyor mu? Bazi acilardan, olan bitene besledogumudigimiz takdir duygusu, otuz yil oncektnden =bugun, Darwin'in
nun 200. YIh olan 2009'da, Darwin'In olumunun yuzuncu yildonumu olan
6 Bowler, P. J., Fossils and Progress, New York: Science History Publications, 1976; Evolution: The History of an Idea, Berkeley: University of California Press, 1984; The non-Darwinian Revolution: Reinterpreting a Historical Myth, Baltimore, Md.: Johns Hopkins University Press, 1988; Life's Splendid Drama, Chicago, Ill.: University of Chicago Press, 1996. 7 Provine, W. B., The Origins of Theoretical Population Genetics, Chicago: University of Chicago Pres, 1971; Sewall Wright and Evolutionary Biology, Chicago: University of Chicago Press. 1986.
212
Michael Ruse
1982'de oldugundan-
bile fazla. Daniel Dennett'' Darwin'In dogal secilim
fikrinin gelmis gecmis en bnemli ftkir oldugunu soyluyor, Kimileri bunu tartismah bulabillr -Platon'un formlar kurami ciddi bir rakip sayrlabt. ltr- ama herkes, 1859'da Turlerin Kokent' cok bnemli bir seyler oldugu konusunda Hodge'un endtselerinden neden bahsediyoruz? bazilariru nedeniyle ve onun aracihgiyla hemflklr olacaktrr, Ama simdi,
ele alahm, Ternel soru su: Biz burada
Darwin soz konusu oldugunda iki eylem ve ilgi alaru
duzeyi var. Bolunmeler tamarmyla safmis gibi yapmadan, bllimsel duzey ve metafizik duzey (bir tarafta bilimseI sayilabilecek seyler, obur taraftaysa dini veya ideolojik seyler oldugunu teslim ederek) arasmda bir bolunme oldugunu soyleyelim, Bir tarafta, Turlerin Kokeni'tiu: ana konusu olan bilimsel kurarn, dogal secilim yoluyla evrim var. Obur tarafta, Thomas Henry Huxley'nin kullandigi basligi'" odunc alan Robert M. Young'! gibi akademisyenlerin dogadaki yeri" uzerine tartisma olarak atifta bulunduklan muzde bu turden Ifadeleri kullanmaya "insanm ;;ey var, Gunu-
asla cesaret edemesek de, bu ikisl
ozunde konuyu tamarruyla dogru ifade etmistir. Bir duzeyde, Darwinct Devrim, insarnn hem sembolik olarak hem de kelimenin tam anlamiyla slhirli bir degnek dokunmuscasina mucizevi bir sekilde ozel oldugu
0
eskt imgeyi
sonsuza dek tahrip etmistir. Kuskusuz ki, bugune kadar Hiristiyan (ve diger dinlere mensup) koktencller bunu kabul etmeyi reddetmistlr ama, bu dogrudur, Hala dlndar olabtlebtlecegtntzt, hatta gercek bir Hmstiyan olabileceginizi dusunsentz de, insan olmanm anlamiru entelektuel acidan oldugu kadar ve hatta ondan 90k duygusal acidan tekrar dusunmeltsiniz. konusu oldugunda biraz tevazu gostererek baslayahm.V Bu duzeylerin herhangi btrlndekt degtsimlerin ebedi yasama dalr bir Yunan kurarnmdan Kendimlz soz
onemini sorgulayan bi-
rine nasrl yanit verilecegtni bilmek zor, Bllim duzeyinde, ister degismeyen oisun ister yasamm aniden orgorusten, evrim dustinSonra da gunumuz taya cikngnu savlayan, daha Hirtstiyanlastmlrms
cesine gecmek kendi icinde muazzam bir degtstkllktir,
8 Dennett, D. C., Darwin's Dangerous Idea, New York: Simon and Schuster. 1995. 9 Darwin, C., On the Origin of Species by Means of Natural Selection. or the Preservation of' Favoured Races in the Struggle for Existence, Londra: John Murray, 1859. 10 Huxley, T. H., Evidence as to Man's Place in Nature, Londra: Williams and Norgate, 1863. 11 Young, R. M., Darwin's Metaphor: Nature's Place in Victorian Culture, Cambridge, Mass.: Cambridge University Press, 1985. 12 Ruse, M., Can a Darwinian be a Christian? The Relationship between Science and Religion, Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
213
biyologlarmm nizmasmi
en az yuzde 90'1 tarafmdan
kullamlan
dogal secilim meka- eger boygostertr,
eklerseniz,
Turlertn. Kokeni oncesi gecmisle daha da kesin bir koYukanda bahsi gecen Amerikah koktencilerin veya her seyln mumkun oldugunu
0
pus yasarsmiz. Metaftzlk seviyesinde degistm daha da derindir le bir ;;ey rnumkunse. yaratiliscrlarm siddetli muhalefeti
Soz konusu olan sadece kim oldugurnuz rmz gerektlgtdir.l ' Moderntzrne gents anlamda Darwinci
degtl, yasarrnrmzi
nasil yasarnaolmasa da,

ikinci smif
gecisin merkezinde,
tek faktor
dusunce vardir, Biz hala -kadmlann
vatandas oldugu, escinsellerin zulum gordugu, kurtajm yasak oldugu- eski usullere mi tabiyiz yoksa gercek anlamiyla Aydmlanma sonrasi bir dunyayr, aklm ve karutlarm tamarmyla sekuler bicimde gidlsati belirledigi bir dunyayi rm beklemeliyiz?
o halde,
buyuk bir seylerin oldugunu
teslirn edelirn. Ama biz bu buyuk yuklemekle
seyi tumuyle
1859 yilma ve Turlerin Kokeni'tiit: yayimlamsma
hata rm ediyoruz? Buradan, ikinci buyuk sorurna gecebiliriz. Yanm, arastirrna duzeylerine gore bolumleyelim. Darwinci bir Devrtm Oldu Mu? (Biliw) Tartismasiz kalmayip, bir gercekle baslayahm, Charles Darwin'In Dogal secilimt Darwin'le birlikte kestakdir edilmedlglni bu kendlnden dusunmekle daha gene feden Alfred Russel Wallace'm yetertnce
butun iyi fikirlerini
biyologdan asirdigmi da dusunenenler
hep olmustur ve olacaktrr, Bu kisilebu kistlerin en bilinen ornegidir). dogumlu Hlndistanh
re gore bu devrime Wallaceci Devrirn adrru verip, Charles Darwln'I sadece bir dlpnotta anmak gerekir (Brackmarr'" Ama bu ise merakh baska adaylar da var. Ingtltere
dogabiltrnci Edward Blyth, uzun zamandir zikredtlen populer bir isirn (Bunun kay nag 1 da Eiseley'dirj.P Daha yakm bir zamanda, James Secord!" odul kazanan bir kitabmda, Ism zor kismim gerceklesttrenin lskocyah Vestiges of the Natural History of Creation kitabmm anonirn yazari Robert Chambers
13 Ruse, M., The Evolution-Creation Struggle. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2005. 14 Brackman, A. C., A Delicate Arrangement: The Strange Case of Charles Darwin and Alfred Russel Wallace, New York: Times Books, 1980, 15 Eiseley, L., Darwin's Century: Evolution and the Men who Discovered it. New York: Doubleday, 1958 16 Secord, J. A., Victorian Sensation: The Extraordinary Publication, Reception, and Secret Authorship of Vestiges of the Natural History of Creation, Chicago: Un iversity of Chicago Press, 2000.
214
Michael Ruse
oldugunu one surdu.17 Yazara gore, Charles Darwin ya cikip ovguleri topladi (Bu turden suclamalarm darwin-legend.org Bu iddialarla tutar tarafi sitesine bir goz atmamzi onertrim).
i§
bittikten sonra orta-
orneklert icin http://www.
vakit kaybetmeye gerek yok cunku temelde bunlarm pek Han edelim: Darwin, Wallace'm fikirlerini 1842'de Bu notlarbulmustur fiktrleri -yani Turlerin Kokeni'ndeki ftktrlerbulunmaktadtr.P
yok. Bagirarak
Ii
I"
calmadi.
Darwin'In
[·:1
kaleme aldigr 35 sayfalik Taslak'ta eksiksiz da bulundugu sekliyle uyarlammm belki de Darwin cesitlenme -ki turler uzerine notlannda ama butun Kokeni'uus birazdan
0
r::
[':
dogasi fikrinin uzertnden gecilrnistir;
ilkesini ancak 1850'lerin basinda
da bunu isaret eden ipuclart bulunmaktadir(dogal ve cinsel secilim) oldugu kadar, Turlerin yapisi da bu notlarda vardir (sonuncusunu suslu pasajlarm bir bolu-
mekanizmalar
esas argumanmm daha ayrmtih
ele alacagiz). Kitaptaki
mu, ozellikle yasamm muhtesernligt uzerine son paragraf bile erken donern yazrlarmda goruleblltr, Wallace suphesiz ki Darwln'i harekete gecirmtstir, dikkatle incefarkhhklari gorursunuz, Ornegin Wallace veya er0
ama bu kadarla kalrrustir. Tesadnfen Wallace'm makalesini lerseniz, Darwin'Ie arasmdaki yapay secilimin uygunlugunu rimini hie kullanmamrstrr. Bunlan
inkar etmistir, Wallace "dogal secilim" te-
Wallace, secilimi Turlerin Kokeni'nde icin soylemiyorum. AsIa! Arna,
ken donem yazilarda mevcut olmayan bir bicimde gruplama egiltmindedtr. Wallace'i kucumsemek Charles once, Darwin degildi. Digerierinin iddialan da rahathkla goz ardi edtlebtlir, Darwin'den dogal secilim uzerine dusunen 90k sayida insan vardi ve Darwin'in bu kisileri okudugunu biliyoruz. Ornegin, uretici John Sebrtght'm bir kitapcigmda, dogal secilimin gucune apacik bir gonderrne vardir - Darwin bu gondermenin alum cizmis ve yazarlarm Darwin'in
0
sayfanm kenanna yorumunu yazml§tlr.19 Ancak bu son haliyle harekete gecirrnesi icin dogal seclliml kullanoldukEdward Blyth" -Darwin'In
evrimci dusunumunu
gibl bir durum soz degildtr ve evrimi tarntmak mak genellikle bu ktsilertn ca samlrni ve yardimsever mektup arkadasi
yapmak Istedigi son seydi. Darwin'In
17 Chambers, R., Vestiges of the Natural History of Creation, Londra: Churchill, 1844. 18 Darwin. C. ve A. R. Wallace. Evolution by Natural Selection, "Onsoz", Gavin de Beer. Cambridge: Cambridge University Press, 1958. 19 Ruse, M., "Charles Darwin and artificial selection", Journal of the History of Ideas, S. 36, s. 339-50, 1975. 20 Blyth, E., "An attempt to classify the 'varieties' of animals, with observations on the marked seasonal and other changes which naturally take place in various British species. and which
Darwinci Devrimin Anlam ve Onemini Yeniden Dusicnmek
215
dtkkatini Wallace'm eskiden kalerne aldigi onernli bir makaleye ceken de Blyth'tirrimcilerin, dusuncesinin evrimsel Icerimleri oldugunu acikca reddetmistir, Digerlertninse, ozellikle de Darwin oncesi -yani Turlerin Kokeni oncest- evgenel karn uzerinde belirli etkileri olmustur ama, Darwin gibi Vestiges kltabi suphesiz ki evrirn konusunu insanlann bu sayede Darwin kitabiru Bu, degil. Chamber'm yayimladigmda
gozunde daha kabul edilebillr hale getirmistir;
evrirn konusu bir bakima bilinen bir konu olmustur ama icin de gecerlldir, Evrim fikri Spencer'in evrimsel degisimin esas nedeni en yakm arkadasi Thomas Henry
Vestiges elbette ki Turlerin Kokeni'uts: yarattigr etkiyt yaratmarrustir, Herbert Spencer gibi baskalari da
21
akhna gelmistir ama
Lamarckcihgm
oldugunu dusunmustur
ve dusunceleri
Huxley de dahll olmak uzere klmtleri uzerinde etktli olmus olsa da, Turlerin Kokeni gtbi sarsici bir etki yaratmamistir, Butun bun Ian soyledikten sonra, devrimin ne derece Darwinci bir de vrim olduguna dair Ilgmc sorular kahyor geriye. Belli ki burada Incellkli dusunmek gerekiyor: Charles Darwin'den once evrimci dusuncenin 150 yilIrk bir tarthi oldugu, Darwin'In buyukbabasr Erasmus Darwin'in spekulasyonlarmm da bu donemin kaydadeger goruslerinden oldugu gerceginden yola cikmak gerekiyor. Eksiksiz bir cozumleme icin evrimci dusuncenin
!arihini uce bclumleyeltm.F Onsekizinci yuzyihn basmdan (Fransiz siklopedi yazan ve erken donem evrimci Denis Diderot'nun donemi) Turlerin Kokeni'tiu: yayrmlandigi 1859 yihna kadarki zaman arahgmi kapsayan birinci donern, evrimci dusuncenm sahte bilirn konumunda seydi, Turlerin Kokeni'siu: yayrmlanismdan tarafrndan Wright'm cahsmalarryla oldugu do-
,~An.]
I
nemdi: Evrim bu donernde ilerlemenin kulturel degerinde ortaya cikan bir Mendelizmin evrimci du§unce tumuyle ozumsendigl -Ronald Fisher, J.B.S. Haldane ve Sewall birlikte, asagr yukari 1930'lara kadarki- ikinci doBu alanda, ozellikle de turlerin gerceklesttrtlen profesyonel c;a-
nemde evrim populer bilim stattistindeydi. ortaya crkismm (filojeni) takibt alanmda
hsmalar da vardi ama evrim genelde bir rnuze bilimi, ilerleme dusuncelert icin bir aracn. Nedensel dusunce ikinci smifti ya da (siklikla) tamamiydo not constitute varieties", The Magazine of Natural History, and Journal o(Zoology, Botany, Mineralogy, Geology, and Meteorology, 5, 8, s. 40-53, 1835. 21 Spencer, H., "A theory of population, deduced from the general law of animal fertility", Westminster Review, S. I, s. 468-501, 1852. 22 Ruse, M., Monad to Man,' The Concept of Progress in Evolutionary Biology, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1996.
216
Michael Ruse
la yoktu. Biyoloji alarunda yapilan en kaliteli calismalar takibinden mikroskopi bilimlerine,
giderek filojenj
ozellikle de hucrebilime ve oradan da
yirminci yuzyilda genetik billmine gecen gene arastrrrnacrlardan cikryordu. Nihayetinde, 1930'dan gunumuze kadarki donernde, tumuyle profesyonel bir evrimsel biyoloji bilim dalma sahibiz. (Britanya'daki Darwincllik veya Amertka'daki girrnis bulunuyoruz. Simdi, tarusmayi yuzyihn baslangicma bu uclu tarihsel bolumlemenin l~lgmda ilerletelim. yirmibirtnct Devrimi gents anlamiyla, onsekizinci yuzyilm baslangicmdan adiyla) Neodonemine adiyla sentetik evrim kurami
kadar olan donem icin ele ahrsak, bunun Darwinci
bir devrim oldugunu gosteren iki ana nokta var. Ilki, sahte bilimden populer bllime gecis noktasidir, Turlerin Kokeni'nden once, evrime dair herhangi blr karnt yoktu. Evrime inananlan Insanlarm kamcilayan tek sey ideolojik nedenlerdi. homolojilerden haberi oldugu, fosil kayrtlarmm arttigi, embriyosonra akhseltrn sahibi olan evrimci oluyordu. Ve ozellikle
lojinin ftkir veriei oldugu vs dogru ama eksiksiz tablo henuz ortaya cikmamisti. Turlerin Kokeni'nden insanlar da evrimci oluyorlardi. Kilise mensuplan bile. Arnerikah,
de Guneyli protestanlar dismda, evrim geneI kabul goruyordu.r' Yuzyihn sonunda ozellikle Katolik Kilisesi'nde evrimci dusunceden uzaklasma oldugu dogrudur ama genelde insanlar evrimi benlmsedi. pisma borcluyuz, rarmni Gunun bilim yonternbllimcllert
24
Bu degisimi Darwin's, ozellikle de Turlerin K6keni'ndeki argumarnn ya-bilhassa, Darwin'In kuen israr duyumkesfettigt ve formule etttgi 1830'lann btltm yontembilimcileri-
iyi biltmin ozunde gercek bir neden, bir vera causa barmdirdigmda
ediyorlardi, Btr vera causa'nm yasryorlardir, sal kamta veya benzerine
nisam olan sey uzerinde ise gorus ayrrhgi

25
John F. W. Herschel,
empirist egiltmlerle, dogrudan
sahip oldugumuzda
israr ediyordu. Bir gucun ayi
dunyaya dogru cektigini biltriz 9tinkti bir ip par9asma bagh bir tasr dondurmek icin tasi iceri, kendimize dogru cekmemiz gerekir, William Whewell/? rasyonalist egllimlerle, hipotezimizin kabulunu, bir dizt ampirik karuta
23 Roberts, J. H., Darwinism and the Divine in America: Protestant Intellectuals and Organic Evolution, 1859-1900, Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press, 1988 .. 24 Artigas, M., T. F. Martinez, R. A. Gltck., Negotiating Darwin: The Vatican Confronts Evolution, 1877-1902, Baltimore, Md.: Johns Hopkins Universtty Press, 2006. 25 Herschel, J. F. W., Preliminary Discourse on the Study of Natural Philosophy, Londra : Longman, Rees, Orme, Brown, Green, and Longman, 1830. 26 Whewell, W., The History of the Inductive Sciences. Londra: Parker, 1837; The Philosophy of the Inductive Sciences, Londra: Parker, 1840.
217
Isaret etmesiyle gerekcelendirdigimtzde "birlesrneli tumevarim"
israr ediyor ve boylece Whewell'in
adiru verdigi seyi aciga cikartiyordu. Sucun, acikde karsilamak Icin Ise koyuldu.F Once,
ladigi cok sayida kamtla atfedildigi bir hukuk mahkernesinde oldugu gibi. Darwin her iki vera causa kriterini cahsrnalarmdan yoluyla evrimin biyocografya, isik tuttugunu analoji yoluyla tartisarak yapay secilimden ve elde ettigt zaferlerdenbiyoloji dismdaki sirnflandirma gorulen bir seyden bilinmeyen ve gorulmeyen bilimi, anatomi, -hayvan ve bttkl yetlstirlcilerin dogal secilirne gecti - bilinen ve bir seye, Sonra donup secilim da -Icgudu, paleontoloji, embriyoloji ve daha fazlasi-
diger alanlara
gosterdi. Seciltm yoluyla evrirn nasil bircok seyi acrkhyorsa,
acikhk getlrdigi seyler de bizim secilim yoluyla evrime olan inancrrmzr hakh cikartrr, Yapay secll irnin yardirruna maktadir, Turlerin K6keni'nden basvurrnamn ne kadar etkili oldugu tartrsildeonce yapay secilim genellikle suregiden
gi§ime inanmamak icin bir ned en olarak one surulurdu -kimse bir an bir inege donusturmemistiK6keni'nden ve ben de Wallace'm yapay secilimin evrim acismTurlerin kaIcin gucunu tamamiyla dan herhangi bir onemi oldugunu acikca inkar etttgtni soylemisttm, sonra Huxley gibileri, dogal secllimin bul etmeden once durup dusunulmesint
saglayacak bir neden yaratmak
yapay olarak yeni bir tur uretrne gibi bir hataya dustu. Ancak suphesiz ki, analoji insanlarm evrime daha yumusak yaklasmasim dehasi kismen, flkirlerlni her zaman sorunsuz lasyon taleplerinin sinden cikrmstrr, hoslarma da sagladi. Darwin'in yerlesttrrnesidir. baglarnlara
Dogal secllimi sagkahm icin mucadele uzerinden tartrsmisnr ve bu da popuher zaman mekan ve yiyecek icin potansiyel kazanclara Herkes Malthus'un de Darwln'm bu hesaplamalarmi btliyordu ve pek kati olmamaustun gelecegmi isaret eden Papaz Thomas Robert Malthus'urr'" dusuncegitmese de, vardigi sonuclar gene! olarak kabul ediliyoru, Benzer one surdugu argumanlarr, buluyorlardi. gibi,
bicimde, yetistiriciler Bilgi birltktellglyse Ikna etti. En azmdan Turlerin Kokeni'nden
lanna ragmen rahatlatici
bir baska rneseleydi. Darwin iste bu konuda insanlan bir konuda ikna etti, Daha once de belirttldigt sonra evrlm hemen hemen bir malumu Ham hallne
27 Ruse, M., "Darwin's debt to philosophy: an examination of the influence ideas of John F.W. Herschel and William Whewell on the development theory of evolution", Studies in History and Philosophy of Science, S. 6, 28 Malthus, T. R., An Essay on the Principle of Population (Altmci Edisyon), [1826] 1914.
ofthe philosophical of Charles Darwin's s. 159-81, 1975, Londra: Everyman,
I ... f
218
Michael Ruse
gelmisti. Mekanizmasi
ise bir baska meseleydi. Kimse dogal secilimi inkar iddiaettigt kadar yiginlar halinde evrirnci oluyor-
etmiyordu. Ama cok az insan dogal seclltminDartwn'In etkili oldugunu kabul ediyordu. Insanlar duo Saf Darwinctlerin, bunlann
ki on lara secilimciler diyebiliriz, sayisi cok azdi - ve
Darwin'den sonra en tamnaru, yani Wallace29 1860'larda tinsellige
merak sardi ve soz konusu insanlar oldugunda sectlimi reddetmeye basladi. Bu yan kabulun nedenleri cok iyi bilinir. Bir tarafta, secilime dair bilimsel sorunlar vardi. Kahtimm varsayilan ortalayici dogasirn alt edecek kadar guclu olabilecegi dusunulmuyordu, curumenin En iyi yeni cesitlenmeler bile bir veya Iki nestl soma yenilgiye ugrayip yok olabtltrlerdt.l" Buna ek olarak, (radyoaktif ismci etkilerinden de aym sekilde bihaber olan) ftzikciler, dogal sectlim kadar yavas isleyen bir surec icin yeterli zaman olmadigma Inamyorlardr.I' ate tarafta, uyarlanim meselesi vardi. Secilim sadece degtslme yol acmakla kalmaz. Secilirn uyarlamaci bir degisime yol acar, Bu da her iki taraftaki kistler lcin d~ sorunluydu. Huxley'? gibi Alman akimlarm etkisinde kalmis biyologlar, uyarlarnmm (bugun makromutasyon minor bir olgu oldugunu dusunduklerinden sectlimi benimseme ihtiyaci duyrnadi. Uyarlaruma ugramayan degisintmler adrm verdigimiz sicramalar) evrlmin gerceklesmesi Amerikah botanikci Asa Gray33 gibi bageksiksiz aciklayamayacagmi cesitlenmeler olrnasim yonlendirtlen icin gerekli olani gerceklestirecekti. dusunduklertnden kihyordu. Boylece, 1859'dan soma evrim kabul ediliyordu arna, dogal secilirn pek kabul gormuyordu. gerceklestirtlememesi Bu, Darwin'In evrtrnsel cahsmalari, dogal seciltrni temel alan, profesyonel bir bilim dalma donusturme hayalinin hicbir zarnan
naz Hirlstiyan evrimciler secilimin uyarlamnu (Tann tarafindan)
Istiyorlardi. Darwin'In de dedigi gibi, bu da dogal secilimi oldukca gereksiz
demekti. Elbette, profesyonel evrimcilik vardi, ozelyararlamlarak Inamlmaz oykuler uydurulduk-
likle de Alman biyolog Ernst Haeckel'in cevresinde.v" Ama, guvenilir olmayan biyogenetik kuralmdan
29 Wallace, A. R., Contributions to the Theory of Natural Selection: A Series of Essays, Londra: Macmillan, 1870. 30 Greg, W. R., "On the failure of 'natural selection' in the case of man", Fraser's Magazine, Eylill, 1868. 31 Burchfield, J, D., Lord Kelvin and the Age of the Earth, New York, NY: Science History Publications, 1975. 32 Huxley, T. H., "The Darwinian hypothesis", Collected Essays: Darwiniana, Londra: MacMilIan, s. 1-21, [1859) 1884 33 Gray, A., Darwiniana, New York, N.Y.: D. Appleton, 1876, 34 Haeckel E., Generelle Morphologic der Organismen, Berlin: Georg Reimer, 1876.
219
ca, ontojeni filojenlyi ozetledikce, uretilen seylerln buyuk bolumu giderek gerceklikle olan bagmi yitiriyordu. Britanya' daondokuzuncu yuzyrhn iklnct yarrsinda Turlerin Kokeni sonrasinda basi ceken evrlmci olan Thomas Henry Huxley, ortaogretim sonrasi egitim konusunda nufuzlu ve oldukca etkili bir isim olarak ogrenctlerine evrim kurammi ogretmiyordu! Onlarrn fizyoloji ve morfolojiye odaklanmalan gerektlgini dusunuyordu, 35 Boylece evrirn, populer konferans salonlannm yirsever vatandaslardan -Isadami kuluplert ve hamuolusan British Association for the Advancement of
Science- konusu haline geldi ve onde gelen evrlmciler unlversitelerden
zelere ge<;i§yapti. Huxleyrnn ogrencisi E. Ray Lankester Londra'daki British Museum'u (Doga Tarthi Muzesi) ve yine Huxley'nln ogrencisi Henry Fairfield Osborn New York'taki Amerika Doga Tarihi Muzesinin basmdaydi. Insanlar muzelerde egiticl ve kulturel mesajlar veren sergilemeler gorrnek ister. Iste bu saglandi. Foslller, ozelllkle de yeni kesfedilen ve Bah Amerika'dan getirilen dinozor fosillert sergileniyor ve yasamm bir su damlasiyla baslayip insanla, ozellikle de beyaz insanla sonlandignn bir sekilde bir araya getiriliyordu. Nlhayet asagi yukan 1930'da populer bilimden profesyonel bilime gecis gerceklesti. Basi ceken matematikctler, yukarida bahsi gecen populasyon genetik bilirncileriydi, Ardmdan arnpirik bilimciler, matematigtn ayrmtilarma inen deneyciler ve dogabillmciler geldi: E. B. Ford ve Britanya'daki okulu ve Theodosius Dobzhansky ve ABD'deki evrimci arkadaslari. Arnk profesyonel bir biltm dahnda olmasi gereken her §ey vardi: universite gorevleri, arastirmacilar, yuksek lisans ogrenctleri ve burslar, dergiler, toplululdar vs. Aynca bunlar sadece sosyolojik getiriler degildi cunku yapilan cahsmalar, matiksel rnodellerin aciklarna isint ustlendigt empirik cahsmalardi, eptstemik erdemleri -tutarhhk, sitltk- ciddiye ahmyordu ve bir cahsmanm la olculuyordu. BUW.nbu cahsmalarm katkida bulunmustur. mateBilirnin gosterecek bicimde asarnali
bagdasim, ongorulebtltrllk, uretkenlik, badegert bu krtterlerdeki basarrsiycok onemli bir merkezindeyse dogal seciltm vardi ve
bugun de oyledir, Darwin bu alanda da evrimci cahsmalara
35 Ruse, M., Monad to Man: The Concept of Progress in Evolutionary Mass.: Harvard University Press, 1996.
Biology, Cambridge,
I,
220
Michael Ruse
Darwinci
Bir Devrim Oldu mu? (Metafizik) kendirnlze metafizik bakrsrmiz, dogadakt ye-
Peki ya daha gents anlarmyla, basarih olamamis
rimizle ilgili Darwinci bir devrirn oldu mu? Iste bu noktada Darwin, turruiyle olsa da cok onernli btr rol oynarrnstir, Kendisi biz insanlaGuney rm doganm bir parcasi oldugundan en kucuk bir suphe duymuyordu.
Amerika'run en uc noktasi olan Tierra del Fuego yerlileriyle tecrubelert onu buna iyice ikna etmisti. 36 Ve bu goruslerini, gayet iyi bilindigt uzere, (insan konusunda pek bir seyin soylenmedlgt) tlr.37 Turlerin Kokeni'tuie degll, ondan yakInsanin TiireyiJi'nde aciklarmsne anlama seylelasik on iki yol sonra, 1871'de yayimlanan geldtgini sormahyiz, rin dogal duzenintn
Ancak biz simdi insamn kendini dogada konumlamasmm
Bunun tic;:olasr yamti vardir. Birincisi, insanlan
bir parcasi haline getirmek olabilir. Biz de diger her sey tabiyiz. Ikincisi, dogal secilimin bizi ve belki de bu secilimin
glbi ftztk, kimya, biyoloji vb kurallanna biz yapan esas nedensel guc oldugunu
hal§. onem-
u oldugunu
herhangl
gostermek
olabillr, O<;tinctisti, baska seylerden deger acismdan olmadigmi iddia etmek olabtlir, Bir mese agaci, bir hepsi doyo-
bir farkirmz
afrika domuzu, ayrndir, Bu iddtalardan gallasnrmak,
bir insan - ontolojik ve akstyolojik acidan bunlann birincisini, Darwinci Devrirnin insanlarr tarnarmyla bu basarida tamamiyla
yani insanm,
diger her seyin urettlirken
ve islerken tab! oldudogallastrrrnak
gu doga yasalarma Devrimin basarih m soyleyeblliriz. gal cercevemizl

]·1
tabi olmasi anlarnmda oldugunu ve Darwin'In ise insan turunun
lunda bir giristm oldugunu dusunuyorsamz,
cok sayida Insan icin Darwinci buyuk rol oynadigiInsanin sadece dogelir.
Turlerin Kokeni bizi dogal resmin icine yerlestirtr:
TureyiJi'nin devammda
dogalci perspektiften,
degil ayrn zamanda
ahlakl inamslarirmzi
0
ve gene! olarak
toplumsal ve entelektuel dogamizi da ele ahndigi buyuk bir cozumleme Huxley, Man's Place in Nature'" kitabiyla, biriydi ve elbette
0
:i
donemin onde gelen klsilertnden yapit veren ondan ununu hak eder. programm hemfikir
gunden bugune kadar biyolojl alanmda Ama Darwin bu alandaki
baska yuzlerce yazar olmustur,
Aslmda cahsmalarmi pek umursamayanlar gorunrnektedir,
bile, dogabiltmct
dogru oldugu ve evrtrni hesaba katmak zorunda oldugu konusunda Bunu soylemis olsak da, bu program:
kabul edilemez bulan
36 Darwin. C., Autobiography, New York Norton, 1969. 37 Darwin, C., The Descent of Man and Selection in Relation to Sex, Londra: John Murray, 1871. 38 Huxley, T. H., Evidence as to Man's Place in Nature, Londra: Williams and Norgate, 1863.
~221
ve Darwin'in
basarih oldugunu ya da basarih olabilecegtni
Inkar eden cok
sayida insan oldugu da kabul edilmedlir, Ornegin, resrni Katolik gorii~, Insanlarm ruhu oldugu ve bu ruhlann yaratrldigr, daha sonra mucizevi blr bicimde insanlarm icine =aslmda insan zigotlarm Ierne- yerlestirtldtgidtr, 39 Ve bu, apacik bicimde yelpazenin, altmci gun yaranldigrm dusunen Zeki Tasarrm Kuramcilarmdan''? kan Gens; Dunya Yaratihscilarma bazilakadar rmm kabul ettig! gudumlu evrirn ucundan, insanlarm mucizevi bir bicirnde
uzar."
Ikinci yanrta, dogal seciltme gelelim. Darwin burada limcilik konusunda
!}i,
da, hatta dogabi-
oldugundan
cok daha fazla onemlidir, Insantn Tiireyidogal seciiimtn btztm insani, flztksel ve
(yapay secillmle birlestirllmls)
toplumsal oldugunu dusundugurnuz pek cok seyi aciklayan cok onemli bir faktor oldugunu gostermistir. Bu, pek cogunun, son zarnanlarda ozellikle Harvardli biyolog Edward O. Wilson'in On Human Nature= bashkli, ahlak, ve cok daha fazlasi uzerine kitabmda Izledlg! yoldur, Wilson degildlr ama (kendi Ifadesiyle) "agacm yasken Bugun fiztksel antropolojiden, insan davramsi cahsan cok din, karmasa
kati bir evrirnci determinist ri tarafrndan ekolojistIerine sekillendirtlir,
egildigtni" tarnsir, insan zihni bir tabula rasa degildtr, dogal seciltm gucleve evrimci psikologlara kadar evrim konusunda Ilki, Darwinci
say Ida kisi, onunla aym flklrdedlr, Ancak ikl cekince dile getirtlmelidir. bir benzerlik loji barindiran tasimaktadir. secilim adma iddia sadece geclci Ilham almis edilen pek cok sey, Insantn Tureyi$i'nde belirlenen programla ve Charles Darwin'den cok Herbert Spencer'dan
Tarihsel acidan akla pek cok sayida farkh ideo-
olan sosyal Darwinizm alabilecegtni
geliyorY Ozelltkle korkunc bir ornek verecek olursak, von Bemhardl'" komsularinm Darwin'In gucu olanm istedigini olana el koymasi gerektiginl
0
Alman general Friedrich
ve anavatanin
gos-
terdigin! iddia ettiginde, Ingiltere'deki cok az sey borcluydu. Bu doktrinin
kir evinde cahsan
yash evrimctye
kokeni Darwin'den
cok Platon'a atfedile-
39 John Paul II. "The Pope's message on evolution", Quarterly Review of Biology, S. 72. s. 377-83, 1997. 40 Behe, M., Darwin's Black Box: The Biochemical Challenge to Evolution, New York: Free Press, 1996. 41 Whitcomb, 1. C., H. M. Morris, The Genesis Flood: The Biblical Record and its Scientific Implications, Philadelphia: Presbyterian and Reformed Publishing Company, 1961. 42 Wilson, E. 0., On Human Nature, Cambridge, Mass. Harvard University Press, 1978. 43 Ruse, M., The Evolution Wars: A Guide to the Controversies, Santa Barbara, California. ABCCLIO,2000. 44 von Berhardi, F., Germany and the Next War, Londra: Edward Arnold, 1912.
!;.
222
Michael Ruse
btlir cunku Devlet'teki Thrasymachus'un maktadir, Ornegin, ftlozof Peter Singer one surmustur, toplumsal
45
dusunceslru
cok daha fazla andir, en az onun kadar destekler bicimde haric) dogal sectsavunanlarm genetik 0
Darwin'In acikca sol btr manifesto
kaleme aldigmi
Filozof Larry Arnhart'" gdrii~iiniin sag politikalan kendlstnt reddedenler
coskuyla Darwin'in
oldugunu savunmustur, Ikincisi, (dogabilimci da oldugu sdylenmelidir.
programm
limtn insan dogasiru cozumlemek arna onde gelen biyologlardan

Sapiens'; anlamarmzi
icin uygun arac olmadigmi
Pek cok sosyal btltmct suphesiz ki boyle dusunur bazrlari da bunu savunur. Harvard'Ii
bilimci, stki bir Marksist olan Richard Lewontin, evrimsel biyolojlnin Homo saglayacak kilit nokta oldugunu reddedenlerdendir. daha cok ekonomi ve benzeri guclerin buna uygun oldugunu savunur.F Son donem Stephen Jay Gould'un Secilimin bllim alanmda kalmayip insan ahlakmm da onunla ayni dusuncede tarzlarirmzr olmasi muhtemel. one surrnekle da dusunce etkiledigini
secilim temelli dogasmm atesli bir savunusunu
yapmis olan'" Eliot Sober"? gibi birkac istisna dismda, felsefecilerin secilimInsaru-acikhyor programma yaklasirm olumsuzdur, Burada, ayrmtilar yanhs ele alrnrnaktadir -femtntst filozof Lisa Lloyd 50 kadm orgazrrunm biyolojik temelli olduguna programm dair yanhs inarnsa savas acrrusnrama daha da onemlisi Insan cok dustmenler
52
tamaminm ideolojik ve uygunsuz oldugu beyan edilmistir, kalitesinin herhangi bilime uygun standartlarin
dogasma evrimi temel alan bir yaklasim olabileceginl diye kadar yapilan cahsmalarm gerisinde kaldigim hayal kmkhgiyla Ucuncu iddiaya, biz insanlarrn asma gelelim. Darwin'in lirsiniz -nihayetinde,
bile, sim-
beyan etmektedtr.I',
bir sekilde ozel olmadrgi iddioldugunu dusunebiasla kul-
amacinm bunu kamtlamak
"daha yuksek" ve "daha asagi" terirnlerini
45 Singer, P., A Darwinian Left: Politics, Evolution, and Cooperation, New Haven: Yale University Press, 2000" 46 Arnhart, L., Darwinian Conservativism, Exeter, U,K.: Imprint Academic, 2005. 47 Levins, R., R. C. Lewontin, The Dialectical Biologist, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1985. 48 Sober, E., D. S. Wilson, Unto Others: The Evolution of Altruism, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1997. 49 Sober, E., "The evolution of rationality", Synthese, S. 46, s. 95·120, 1981. 50 Lloyd, E, A., The Case of the Female Orgasm: Bias in the Science of Evolution, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2005. 51 Buller, D., Adapting Minds: Evolutionary Psychology and the Persistent Quest for Human Nature, Cambridge. Mass: MIT Press, 2005. 52 Richardson, R. C; Evolutionary Psychology as Maladapted Psychology, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2007,
Darwinci Devrimin Anlam ve Onemini Yeniden DUJunmek
223
lanmamak
gerektlgint
(Vestiges kitabmm
1<; kapagina)
not etmisti: ayrica, Hangisi olmak daha Ancak buDarwin'In biri-
dogal secilim mekanizmasi
sonuna kadar esitlikcidir,
iyidir, AIDS virusu mil, duz alan gorih rni? Salt biyolojik acidan bakarsak, maymun olmanm daha iyi olacagmi soyleyen pek crkmayacaktrr. nun Darwinci Devrimin asil amacr oldugunun kendisini de pek sasrrtacagr oldugunu, en tepesinde basimlarma, Avrupah insanlarm
54
ortaya cikmasirun
inkar edilemez. 0, insanlarm
yasam agacmin sonraki yarrdaha
da en yuksek dallardan
ni olusturdugunu
dti§i'mmil§WrY, eklernisti.
Aslmda, Turlerin Kokeni'tiui evrimcilerlnin
dogal seclltmin
ilerlemeye ve nihayetinde Bugunun
zekaya yo! actigim "silahlanma
isaret eden materyal
sr" adnu verdigi, soylarm acacagmi soylemisttr.
birbirleriyle
rekabet ederek uyarlarumlari
iyi hale getlrdigi btr surec oldugunu
ve bu surecin zekaya ve ilerlemeye yol
Her varhgm yetiskin doneminde cok sayIda organmm ozellesrne miktanm orgutlenmenin ozellesmesintn, (bu, beynm zihni arnaclarla standardi olarak belirlersek,
farkhlasrna
ve
gellsmesinl de Icerir) lyi
dogal secilimin varhklari bu sagla-
standarda dogru goturmekte
oldugu aciknr: Butun fizyologlar organlarin
bu durumda islevlermi daha iyi yerine getirrnelertni toplamasi,
digi surece, her varhk icin bir avantaj oldugunu kabul ederler; bu nedenle ozellesme egllimh cesttlenmelertn dadIr.55 dogal secilrmin kapsamin-
Darwin'In
cagdaslarirun buyuk bolumu secilime guvenmese de, onlar da evrirnln esas itibariyla ilerlemeci oldugunu, insanlarm da en ustte oldugunu kendiliglnden olacaksak varsayiyorlardr. Muhternel istrsnalardan canavan yenmemiz biri, 1893'te, olugerektlgim one milnden iki yil once, evrimin ilerlemeci olmadigrru ve ahlaki acidan basarih Icimtzdeki evrim gecirrnis suren Thomas Henry Huxley'dir.I" Belki de
° bile
bizlm ozel oldugumuzu,
53 Richards, R. 1., The Meaning of Evolution: The Morphological Construction and Ideological Reconstruction of Darwin's Theory, Chicago; University of Chicago Press, 1992. 54 Ruse, M., Monad to Man: The Concept of Progress in Evolutionary Biology, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1996. 55 Darwin, c., The Origin of Species by Charles Darwin: A Variorum Text. Ed. M. Peckham, Philadelphia, Pa.: University of Pennsylvania Pres, 1959, s. 222 (Bu pasaj, 1861 tarihlt ticuncu edisyonda eklenmistir). 56 Huxley. T. H., Evolution and Ethics, ed. ve Onsoz: Michael Ruse. Princeton, N.J.: Princeton University Press, [1893] 2009.
..
224 Michael Ruse
I
\'
!'
I
!
!
!
F !
ama hakkrmiz
olan en ust konurn uzerinde
hak iddia edebilmek icin evrim gerektiglni dustin-
gecirrnis ahlaki duygularrmizr rnustur,
ve zekanuzi kullanmarrnz
Bugun ne dururndayiz? Bu konuda fiilen cahsan biliminsanlarmm pek aZI, ozellikle de uzmanhk alanlarmda bu tur iddialarda bulunacaktir, Belirll nisler oldugunu ve organizrnalarm bunlan arayip ele gectrdigini ve en tenis pede biz insanlann benzersiz btcimde bulrnus oldugu zeka nisi-kulturel paleontolog genel okur kltlesine yonelik kitaplan
oldugunu savunan Cambridge'It tisnalar, bu tur spekulasyonlari
Simon Conway Morriss7 gibi isicin bir Darwinci Devrimin de olamaya-
kenarda tutar. Ayrica, ilerleme olrnadigrm,
cagmi gosterdigini savunanlar vardir - Stephen Jay Gould bu alanda basi ceker.S8,S9 Nihayetinde, dogal seciltm tlerleme ureten bir mekanizma degildir, Demek ki, Darwinci Devrimin insanlann ozel olmayan konumunu karutladignu ve bugun insanlarm bu gercegin farkma vardiklariru gunumuzde soyleyebtlirtz.
Ancak bu, gercegin tamarm olmayabilir, Sonunda insanm ortaya cikmasma yol acan Ilerleme dusuncesinin gunu soyleyebillrtz. de populer algilayis btcimi olduseyl Arastirmalar, Tam da Gould'un yakmip durdugu
evrtm lehinde dusunenler de dahtl olmak uzere okul ogretmenlerintn, ogrencilerine ogrettiklermtn de bu yonde oldugunu gostermektedlr.P" Muzeler de sik sik aym izlenimi birakrnaktadir, serginin kucuk damlalardan kan sizinle sonlandigim Parts'teki Doga Tarihi Muzesine gidin ve karsmiza
<;1-
baslayip, bir televizyon ekranmda mesa] konusunda incelikli formlara
gorunl Buradaki
supheniz varsa, kadar uzanan
ust katta en basit aletlerden gunumuzdeki bir teknoloji sergisi var, ona bakin. Ozetlersek: basariyla Darwin bizi insan dogasma
dair dogalci bir goruse kaymatamamiyla ve in-
rnrzda cok onemli bir rol oynarmsnr, yapilabileceginden dini acidan bakan) insanlar
1.1
her ne kadar bunun
suphe duyan (her zaman olmasa da genelde olsa da. Darwin insanlari dogal secilimin ve belki de bugun bile kontrol etmede killt bir
san dogasmi sektllendirmede
57 Conway Morris, S., Life's Solution: Inevitable Humans in a Lonely Universe, Cambridge: Cambridge University Press, 2003. 58 Gould, S. J., "On replacing the idea of progress with an operational notion of directionality", Evolutionary Progress, Ed.: M. R Nitecki, Chicago: The Universtty of Chicago Press, s. 31938, 1988. 59 Gould, S. J., Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History, New York, N.Y.: W. W. Norton ce., 1989. 60 Zimmerman, M., "The evolution-creation controversy: opinions of Ohio high school biology teachers", The Ohio Journal of Science, C. 87, S. 4, s. 115-24, 1987.
Darwinci Devrimin Anlam ve Onemtni Yeniden Du§unmek
225
nedensel faktor olduguna
inandrrmakta
da en az bunun kadar (belki daha rahatsiz olan, onu
da cok) onemli bir rol oynamistir, her seye ihtiyatla yaklasmahyiz; vardir: Darwin'In
ama biz yine de onun adma iddia edilen simdi bu prograrndan
kismen veya tumuyle reddeden (illa ki dtndar olmayan) cok fazla elestirmen dunyada bize hicbtr ozel konum vermeyen bir insanhk goayricahk tarnyan inanclar gunumuz-
rusunun yolunu actigi one surulse de bu kestnlikle Darwin'in niyeti degildt

ve ozellikle kamusal alanda insanlara de de hala var, Darwinci Devrim Oldu mu? Son olarak, Turlerin Kokeni nedeniyle olanlar kavramsal olarak nasrl cozumlenebilir? Kurarn degislmlnin lki ternel kuramiyla Ernest Nage161 ve Carl Hempel= surekhligt gibi mantikci baslayahm, Bir yanda, ternernpiristler tarafmdan
sil edilen gorece gelenekseI gorus var, Bu gorus, kamtlarm ettigi hareketlerle kuramlarm devarnhhk vurgularnaya yerine daha yeni, daha dogru kuramlar buna benzer bir sey olmustu, Copernikus'un vakasmda da olacaktir.
ve aklm kontrol
meyillidir, Belli bir oranda, eskt gelecektir, Copernikus Ama buyuk olasihkla vardi. Iktslnin de betimmuhafaza edildtgt konuarna
Ptolemy'yi yendiginde
Iedigi dunya aym dunyaydi - aym dunya, ayrn gunes, aym ay, aym gezegenler ve aym yildizlar, Iki taraf da dairesel hareketin sunda hemfiktrdi. kullandi. tki taraf da tasiyici cemberleri Bunun hernen tamarnmm ve gezegen cemberlerini
yillar gectikce degtsttgt dogrudur
btlimin ilerlemesi devrimci degtl evrimcidir, Devrimler birden degil asamali gerceklesir ve bir kuramm bir ifadeyle btr kuramm rtlebildigi durumlari netik gazlar kurammm bir dtgeri tarafmdan bir baska kuramm indirgeme emildigl ya da daha dogru ozel bir sonucu olarak gostekavrarm bu noktada onemlidir, (Boyle'un yasasi, vs.) ktdegtsim
betimleyen
iddia edildigine gore, makroskopik Ote yanda, Thomas Kuhn'un
gaz anlayismm
ozel bir asamasi oldugu gostertlebilir, devrimci gorusu vardlr.63 Burada bir paradigmadan harekete geclrtlmez. digerine giHer zarnan
antden gerceklesir, Kuhn'un terminolojistyle digerine deglsmest asIa akil aracihgryla
derlz ve bir silreklilik yoktur, Bu nedenle, gorus acismm bir paradigmadan
61 Nagel, E., The Structure of Science, Problems in the Logic of Sctentific Explanation, New York, NY: Harcourt, Brace and World, 1961. 62 Hempel, C. G., Philosophy of Natural Science, Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, 1966. 63 Kuhn, T., The Structure of Scientific Revolutions, Chicago: University of Chicago Press, 1962.
r
!I
Li
226
Michael Ruse
daha cok bir donusturme amansiz
deneylmi olmahdir, Biliminsanlart
arasmda bazen bir ortak
kavgalar olmasi bundandrr,
Kesin sonuca goturebilecek
inane kumest YOktUL Siyasi tartrsmalarda da oldugu gibl, herkes dahil oldugu sistemin disma cikmadan tartisrr, Her Iki tarafm da her seyi belirsiz bir agirbashhkta insaru beklerneye yonlendtrecegi turdeslestirmeksiBelli ki, eski yanhs ve her uzere, Darwin bazi paleontolog zin Darwin ve basarrlarina isik tutacak mantikci ernpiristlerin sozleri olmasi muhtemel,
acilardan eski konumlari yenileriyle degisttriyordu. Adam Sedgwick'I'" okudugunu zaman olacagmi yapmtilari organizmalar ele alahm, Darwin, Sedgwick'In Sedgwick kayitlarda da sureklilikteki ve bunlarm
Ornegln Darwin'In fosil kayitlarmi oldugunu
arkadasi ve akil hocasi, evrime siddetle karst cikan Cambrtdge'li soylernektedlr, bosluklar
gercek bosluklari
temsll et-
tigini one surer. Darwin de bu bosluklarm oldugunu bu baglannlarm nem meselesinde
tamamlanmamrs
fosillesmenin
ve biz onlarr asla bulamayacak soyler, Benzer bir arguman, bulunmarrusn
olsak da -ki bu bizi
pesinde kosmaktan alikoymamahdrrde one cikar, Turlerin Kokeni'tiui en buyuk sorunlanndan
bunlari kopruleyen
oncesi dodonemde Trilo-
oldugunu
Kambriyen yayimlandigi
bu donemden kalan hicbir organizrna Darwin'tn kuramirun Bu organizmalar Kambriyen larm varoldugunu hitler gtbi ilk organizmalar
ve onlarm yoklugu da
bid olarak gorulmustu,
oldukca karrnasik ve cok gelismis omurgasizlardi.
donemi oncesi organizmalar one suruyordu,

0
nasil olup da ortaya 91km1§ olabilirlerdi? Sedgwick basitce olmadignu soyledi. Darwin Ise onIki
ZIt
gorus
SOZ
konusuydu ve Darwin'in Sedgwick'inki dogru digerinin gecersiz yanhs
kurami buttin kapsarmyla kabul edilmis oldugundan sayihyordu, Bugun elimizde Darwin'tn karsiyaydik, Peki ya indirgeme? Darwin'In cesi tutumlarm cesitliligtne kurammm, hakli oldugunu blliyoruz.v' Bir kurarnm
donemden kalma 90k sayida organizma var ve
oldugu ve dogru olanm yanhs olarn gecersiz kildigi basit btr durumla karsi
butunluklu konumlanmalarm gel.
yerine gecmesi gibi bir durum soz konusu olmarrus ama Turierin Kokeni onbakmca indirgeme 90k etkilenmis bahsi cok da uygunsuz mtyor, Naturphilosophen'tuui olan Richard Owen gibi biri-
64 Sedgwick, A" Discourse on the Studies at the University of Cambridge, (Beslncl Edisyon), Cambridge: Cambridge Universlty Press. 1850. 65 Knoll, A., Lire on a Young Planet: The First Three Billion Years of Evolution on Earth, Princeton, N.J.: Princeton University Press. 2003,
Darwinci Devrirnin. Anlam ve Onemini Yeniden Dusunmek
227
nin konumuna elestirilerden
bakahrn. On the Nature of Limbsi" gibi bir cahsmada, soylemek guc-buyuk kacinrnak icin suphe verici blcimde muphem kesinltkle reddetmese
evrimi ama
gercekten de destekledigini
olasihkla destekledigi
kalmayi tercih de, homolojiyi hornolojiama
ettig! soylenebilir, (Durum boyle olsa bile, Sedgwick'in di), Daha da onernlisi Owen uyarlanirm fazlasiyla vurgular. onu reddetmeyecektir
90k fazla suphesi var-
Darwin Tiirlerin Kokent'yle ortaya ciktrgmda, de. Daha da ilginci, homolojinin
yi, Owen'in yapngi glbi, diger seyierden daha cok one cikarmayacaktir
dogal secilim yoluyla
evrlmin bir sonucu olarak onun devammda

Butun organik varhklarm hil olan canlilarda kurarmrnda,
geldigtni one surer.
Iki buyuk yasa uyarrnca olustugu genel olarak ve bu canhlann yasarna ahskanhklarmBenim
kabul edilir: Tip Btrligl ve Varolus Kosullari. Tip btrlrgtyle, ayrn sirnfa dagordugumuz dan oldukca bagimsiz clan ternel yapi uyusmasi kastedilmektedtr. uzerinde durdugu varolus kosullari nin kapsarrnndadir;
tip brrligt, soy birllglyle aciklarur, Meshur Cuvier'nin israrla ifadesi, tumuyle dogal sectlim ilkesisimdi uyarlarnak ya da onlarr Cunku dogal secilirn her canlmm farkh parcalarini
organik ve inorganik yasarn kosullarma lanimlar bazi dururnlarda, sonucunda bu parcalarm
gecmtste uzun suren bir surecte uyarlarms olmak suretiyle Isler: Bu uyarkullanirrn veya kullanilmamasi bu uyarlarnmlar uzerinortaya cikar: dis yasam kosullarmm
deki dogrudan etkisi dusuktur ve her durumda cesitli buyume yasalarina tabidir. Boylece aslinda Varolus Kosullari yasasi daha yuksek duzeydeki yasadir, cunku onceki uyarlamrnlarr sasmi da kapsar.67 kahtim yoluyla alarak Tip Birlig! ya-
Indirgerne rafrndan
kurarrunm ozumsendigl
esas meselesi iste budur, Darwin, Owen'm dusunceyeni dusunceler tablr sureklihk vardi ve bu, Darwin'In cahsmalari ve
slni her yonuyle kabul etmezdi. Ama, eski dusuncelerln onerni soz konusu oldugunda kaydedilmesi
gereken bir gercektir, Hade edelim, Homoloji meselesini Owen'dan aynlacagi noktaya bakabir yil once
Simdi, Kuhncu goru§e olan yakinhgmuzi de alahm ve Darwm'in ve destekctlertnin
hm. Huxley= bu itirazuu Turlerin Kokeni'tiu: yayrmlanmasmdan
66 Owen, R., On the Nature of Limbs, Londra: Voorst, 1849. 67 Darwin, C., On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Existence, Londra: John Murray, 1859, s. 206. 68 Huxley, T. H., "On the Theory of the Vertebrate Skull, Croonian Lecture delivered before the Royal Society, June 17, 1858", Proceedings of the Royal Society, s. 381-457, 1857-1859.
228
Michael Ruse
Royal Society'de omurgah kafatasi uzerine verdigi konferansta dile getirmistiro Owen'! bir dogabillmclden cok bir idealist olmakla suclarrns, (hakli olarak) Owen icin bir arketipin, salt mekanik yasalarla uretilmis bir seyden cok ilaht bir Platoncu modeli temsil ettigmi soylernistir, Gercekte, yine hakh olarak, bu durumun Owen'i gerekcelendtrilmts donusturulmus olandan fazlasmi gormeye itttgini, ashnolustugunu soylemistir - Darwin once akillihk edeve maymunlarda da kafatasmm omurgadan
bu iddiayi kabul etmts ama Turlerin Kokeni yayimlanmadan temelde cok farkh olan bir dunya gorusu vardi. Insanlarda bulunsun ya da bulunrnasm hipokampus
rek terk etmistir, Konu su ki, Owen evrimct olsun olmasm Darwin'inkinden konusuyla kafasi iyice kansrrns olan
Owen Turlerin K6keni'nden sonra da bu gorusu benimsemeye devam etrnistir.69 Burada asil mesele gercekler degtl, gerceklige dair farkh goruslerdir. Bu anlamiyla burada Kuhncu bir durum, farkh paradigmalar soz konusudur. Ama bunun evrim veya evrim degtl ve kesinlikle secilim veya secilim degtl meselesi olmadigim uyma (Iiteralizrn) Kokeni uzerine rumlanmasmdan pos Wilberforce yert'ydi. not edeltm. Bu basit bir kutsal kitaba harfiyen guney bolgefosillerin yoyard! ama bu genel olarak Turlerin ilgiliydi.70 Sedgwick ve Piskedunyanm cok eski oldugudogadaki onde meselesi de deglldir. Ozellikle Amerika'nm bir konusu degildir, Literalizm,
sinde sayrlari giderek artan literalistler tartrsmarun
cok k61eligin savunusuyla
gibi buyuk dindar elestirmenler bir tarafrndaydi.
nu ve daha fazlasmi gelen Amerikali cesitlenrnelere
kabul ediyordu, Asil tehlikede olan "insanm
Owen tartismanm destekcist
Sedgwick de. Darwin'In cikardi,
Asa Gray de aym taraftaydi - Gray'in gudumlu btllm alamndan arasmda Baskalarim
"til-
asrri ilgisi tartrsmayi
da, ozellikle de evrimci olmakla muyle orangutan secilimln botanist log Charles Lyell'i da bu tarafta onemini azaltrms
olrnamak
gidip gelen arna
olmayi" kendine yediremeyen sayabiltrtz,"! olrnasma
Darwln'in Ote tarafta
eski dostu jeoise, Darwin'! ve
ragmen Huxley'yi sayabil irtz. Bir de, isteyen, sayilarr giderek artan cok
Joseph Hooker ve gelir kapilarr ktlisentn verdigi Isler olmayan ve
sekuler tarzda dusunmek ve cahsmak sayida gene insam sayabiliriz.
69 Rupke, N. A., Richard Owen: Victorian Naturalist, New Haven: Yale University Press. 1994. 70 Noll, M., America's God: From Jonathan Edwards to Abraham Lincoln, New York: Oxford University Press, 2002; Ruse, M., The Evolution-Creation Struggle, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 200S. 71 Wilson, L. G. (ed.), Sir Charles Lyell's Scientific Journals on the Species Question, New Haven: Yale University Press, 1970 ..
Darwinci Devrimin Anlam ve Onemini Yeniden Dicsunmek
229
Ve Kuhn'u onaylarcasma, isin nahoslastigi nokta da bu: Gazetelere Darwin'In yontembiltmt uzerine ofkeli mektuplar yazan Sedgwick.V HuxIey'nin atalarmi kucumseyen kotuye cikarmak tartisrnalar Piskopos Wilberforce,73 Darwincilerin yol acari nadiren adim billmin bu icin elinden geleni yapan Owen Vd?4 Btlim uzerine coskulu giren Huxley-Owen'da glriyordu
da vardi elbette ama hosnutsuzluga
kendisiydi. Her zaman (beyin uzerine agiz dalasma oldugu gibl) daha buyuk metafizik
resim nedeniyle birbirme
insanlar. Bu konuda, dunyarnn yasi sorunu 90k ogretlci olabilir, Fizikci William Thomson (daha sonra Lord Kelvin oldu) Darwin'in simmdan pek hoslanmiyordu ama aslen Darwln'tn dogabilimct yaklakurammm gerektirdi-
gi uzun sureye acikca itiraz etti. Aslmda, Thornpson'm arastirma asistarn Charles Darwin'in matematikte 90k yetenekli olan oglu George Darwin'den baskasi degildi, Bu nedenle Charles Darwin de bu sorunu unutmayi ondan kacrnayi terclh etti. Ancak, sonunda basitce gorus ayrrhgma olsalar da ne Darwin ne de Kelvin bu gorus ayrihgmin oldugunu dusundu. lediklertne Kuhn'un Bu oyle bir farkhhk konusmayi ya da dusmus
kisisel veya ideolojik soy-
degildi.75 Yani bu turden farkhhksurdurdugu farklihklarnedeniyle
lar -rekabet eden metafizik gorusler dolayisryla insanlarin birbtrlertntn kulak vermeden dusuncesinde, Darwinci Devrimin, Kuhncu oldugunu soyleyebiiiriz.
olanlari kavramamiza yardimci olan bir baska bir bilimcinin icinde cahstigi, ona gelecek tcin (biraz once not etttgimtz uzere) apacik veya kestn gorunen bir dunya resrnidir, icin apacik veya kesindir?6 Biyolojideki formahatirlaym ve onu daha gents bir tarihsel yam var, yani parcalar var. Insanlar yuzyilOnde isaret ettig! glbi, bir tarafta onun erekuyarlanimci parcalarin farkh amaclar
yon de var. Bir paradigma, gorevler veren ve bir anlamda Paradigmarun gorus acrsiru goremediginiz baglama yerlesttrin.
Icinde olmayan insanlarm
Iizrn ve islevselctlik bolunmestni Aristoteles'In
sel neden admi verdigi, organizmalarm butune fayda saglarnak icin de kullarulabilecegi lar boyunca
i9in Isliyor. ate tarafta,
homolojiler -Izomorftzrnalar-
organizmalarm
bu ikt yonunu dikkate almaya devam etrnistlr uymama egillmindedirler,
ve ne gariptir ki, bu konuda Ktllse gorusune
72 Sedgwick, A., "Objections to Mr Darwin's theory of the origin of species", The Spectator, Ntsan, 7, 1860. 73 Huxley, 1., The Life and Letters of Thomas Henry Huxley, Londra: Macmillan, 1900. 74 Owen, R., "Darwin on the Origin of Species", Edinburgh Review, S. 111, s. 487-532, 1860. 75 Burchfield, J. D., "Darwin and the dilemma of geological time", Isis, S. 65, s. 300-321, 1974. 76 Ruse, M., Mystery of Mysteries: Is Evolution a Social Construction>, Cambridge, Mass.; Harvard University Press, 1999.
230
Michael Ruse
lar da Darwin gibi su veya bu tarafm yandasrdir, Ya bicimi ikincil gorup isleve onceltk verirler ya da islevi iklncil kihp bictme onern verirler, Burada 90k ilginc olan, bu bolunmenin Ondokuzuncu yuzyihn Darwinci Devrimin tam ortasmdan gecmesidtr. vardi basmda evrimi kabul etmeyen forrnalistler
ornegin, Naturphilosophen'ui buyuk bolurnu. Filozof Hegel de bunlarm tipik bir ornegidir.77 Bir de evrimi kabul etmeyen islevciler vardi, Btiyuk Fransiz
karsilastirmah anatomist George Cuvier,78 (acikca ereksel neden dusuncesine bagladigi) varolusun Kokeni yayrmlandigi taraflarrndan birinde kosullari kuramiyla bunlara bir ornektir. Turlertn vardi, donemde de evrimci bolunmeyi asan, bu bolunrnentn
olan ama iki tarafi birden kabul etrneyenler
Darwin kati bir Islevciydi. Dogal secilimin butun anlarrn budur, Huxley de eslt derecede katr bir formaltstti." Dogal secilime pek de ihtiyac olrnadignu dusunrnesinin nedeni budur, Bu farklrhklar bugun de suruyor, Evrirni populerlestiren iki buyuk isrni, Ingtliz Richard Dawkins'i ve Amerikali Stephen Jay Gould'u (son donemini) ele alahm, Dawkinsj", 81 her zaman atesii bir i§levselci olmustur, Ona gore basmdan sonuna kadar uyarlarum vardir ve esas cozulmesi gereken sorun budur, Dogal secilimin evrensel bir doga yasasi 01-
dugunu dusunur, Gouldun=',
83
ise dogal secilim ve islev konusunda kararsiz

kalma oldugunu dusunur esas mesaji
oldugu bilintr, secilirnin Ingiliz doga teolojisinden
ve tekrar ve tekrar formu vurgular. Genetik bilimci Richard Lewontin'Ie birlikte kaleme aldigi kemer ustu dolgularr uzerine unlu makalenin da budur.t"
Ben burada Kuhncu paradigrna farklihklarm gercek anlamiyla islediglni one suruyorum. Farkh gorusler ve kapanamayan bir aynhk.85 Kuhn'un paradigma dusuncesinde onemli oldugunu vurguladigi metaforlarm da
77 Hegel, G. W. F., Philosophy of Nature, Oxford: Oxford University Press,1817. 78 Cuvier, G" Le regne animal distribue d'apres son organisation, pour servir de base q l'histoire naturelle des animaux et d'introduction. q l'anatomie comparee, Paris, 1817. 79 Huxley, T. H., H. N. Martin, A Course of Practical Instruction in Elementary Biology, Londra: Macmillan, 1875. 80 Dawkins, R., The Selfish Gene, Oxford: Oxford University Press, 1976, 81 Dawkins. R., The Blind Watchmaker, New York, N.Y.: Norton, 1986, 82 Gould, S. J., Ontogeny and Phylogeny, Cambridge, Mass.: Belknap Press, 1977. 83 Gould, S. J., The Structure of Evolutionary Theory, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2002. 84 Gould, S. J., R. C. Lewontin, "The spandrels of San Marco and the Panglossian paradigm: a critique of the adaptattonist programme", Proceedings of the Royal Society of Londra, Series B: Biological SCiences, S. 205, s. 581-98, 1979. 85 Ruse, M., Darwin and Design: Does Evolution have a Purpose), Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2003.
Darwinci Devrimin Anlam ve Onemini Yeniden Dusunmek:
231
istn Icinde olmasmi ilgtnc buluyorum. Organik dunyayi bir insan yapmnsi olarak goruyoruz (Darwin, Turlerin Kokeni'nden sonra kalerne aldigi orkideler uzerine kucuk kitabinda bu metaforu kullanrmstirj.j" Bunun disinda, dunyayi bir kar tanesi (Kant'in 1790 tarthli imgesi)87 veya bir kristal olarak (Whewell tarafmdan kullarulrmstrrj'f goruyoruz. Yaptsz'ndaki Kabul edeltm ki bu paparadigma anlayisiyla Bir saniye gekonularda radigma anlayisi Bilimsel Devrimlerin
tam olarak ortusmez. Baslangic olarak, her iki taraf da obur tarafm hakkinr verir. Ontolojilerin tamarruyla farkh oldugunu dusunemeyiz. icin bile olsa, ayni seyler konusunda cebilir. Homoloji bakimmdan, nusunda hemffkirlerdt. olan birinin dogrudur Bulduklari Owen ve Huxley Idealtst/dogalci iki insan farkli paradigmalardan
gorus ayrrhgi yasiyordu ama homolojtnin islevden daha onernli oldugu koUcuncu ve belki de en onemlisi, bu lki paradigrna (onyargih olmadan onlara bu adr verelim) asirlardrr devarn ediyor, Onernli digertni alt etrnesi degil, Bugun Islevselcillgm galip geldigl formalizm adma oldukca guclu bicimde sahaya cikiyor, ve meyvesineklerinin genetik one tamamiyla ternel onemde oldugunu dugerektirdigini ama her sey degi§ebilir. Aslmda, son yirrni yilda, evrimsel gehomolojilerln, ornegin insanlann
lisim hayranlari
duzenleri arasindaki
homolojinin
sunyor ve evrirnci dusuncenin suruyorlar,

Morfogenetik bazilarmi
tumuyle yenilenrnesini
alan surecleri
homolojilert
evrirnin
en iyi kanitlarmdan kadar gucludur, hornoloji0
sunmustur
- ayru, daha once iskelet ve organ homolojtlerlnde hie; olmadigi
oldugu gibi, Boylece, evrime dair kanitlar rulmektedir.
Ancak, dogal seciltmtn evrtrn surecinde daha onemsiz bir rol oynadigr goSecilim sadece geltsimin ortaya cikardigr basansiz genetik btltmi de evrlm acisindan
89
ler icm bir filtre gorevi gormektedir, ne kadar onemsizse, populasyon
Newtoncu mekanik ~agda~ fizik icin kadar
onemslz olmarnak Icin degismek zorundadlr.
86 Darwin, C., On the Various Contrivances by which British and Foreign Orchids are Fertilized by Insects, and On the Good Effects of Intercrossing, Londra: John Murray, 1862. 87 Kant, L, Critique of Judgement, New York: Haffner, 1951. 88 Whewell, w., Of the Plurality of Worlds. A Facsimile of the First Edition of 1853: Plus PreViously Unpublished Material Excised by the Author Just Before the Book Went to Press; and Whewell's Dialogue Rebutting His Critics, Ed.: M. Ruse, Chicago: University of Chicago Press, [1853) 2001. 89 Gilbert, S. F., J. M. Opitz, R. A. Raff., "Resynthesizing evolutionary and developmental biology", Developmental Biology, S. 173,8.357-72, 1996.
Cogito, sayr: 60-61, 2009
232
Michael Ruse
Butun bunlarm
sonucunu gorrnek lcin beklemek zorundayiz. Bu, benim gibi bile bezdiremedi.t'',
91
sevkli bir Darwinciyi
Tabii ben aym zamanda karutryim.
sevkli
bir Islevselctyim ve bolunme uzerine soyledtklerimin
Belli ki fi-
ktrler var olmaya israrla devam ediyor, hem de salt fosiller olarak degil. Sonu~ Simdi demek istedigim iyi karsilaruyorsa hydi, Darwinci Devrirn olmadil
belki de Hodge basmdan beri hakDarwin'den
Form ve islev paradigmalan
once istn icine girdi ve Darwin'den sonra ortaya cikti. Bunu genel bir sonuc olarak ele almak suphesiz ki yanhs olur, Charles Darwin ve Turlerin Kokeni sayesinde biyoloji biliminde 90k onemli seyler oldu, Daha az celtskilt bictmde, Darwinci Devrim gibi karrnasik bir olgunun cesitli yaklasrm duzeylert gerektirdigini soyleyelim. Biltmsel degisirni anlamaya cahsirken kor araclar bizi yan yolda biraktr, Neler oldugunu anlamaya ve degerlendirmeye cahsirken dugumleri cozmek ve her birini tekil olarak ele almak gerekli. Bu makalede buraya kadar ele almmayan ve bugun etkin bicimde deyam eden baska ihtilaflar tarihinin da var, Bunlar genelde dogrudan Darwin uzerl(evrirnsel biyoloji donemin, biri olarak gorulur) Darwin sonrasi ne degtl de daha genis resim uzerine. Robert J. Richards onde gelen katihmcrlarmdan
donernin, ozellikle de Alman evrimci Ernst Haeckel'm etkisindekt gorundugunden dusuncesinin Alrnanya'dan fazlasiyla romantik gelen akimlarm oldugunu, ondokuzuncu oldugunu
90k daha fazla salt Darwinci oldugunu one surer. Darwin'in yuzyilm basinda ve ona etktsinde
93
ve Turlerin Kokeni'nden
sonra Haeckel gibilertn basitce zaten mevcut olana yanit verdiklerini katkida bulunduklanm dusuncesinde nulara dusunur", oldugum blr grup arastirmaci, (Karl Marx'm da belirttigi 1930'lardaki
0 donerni cahsan, benirn de dahil gibi) Darwin'in
ozbeoz Ingihz oldugunu ve Haeckel'm Darwinci olmayan kosenteze kadar evrimci dusunerek buna kesinlikle karst 91kar.94
yanit verdtgint ve bu tutumun,
biyolojinin blcimini degistirdigini
Bir baska ihttlaf da, (yukarida da not edtldigi uzere, onde gelen katihmci90 Ruse, M., "Forty years as a philosopher of biology: why evo-devo makes me still excited about my subject", Biological Theory, S. 1, s. 35, 2006. 91 Ruse, M., Charles Darwin, Oxford: Blackwell, 2008. 92 Richards, R. J., The Romantic Conception of Life: Science and Philosophy in the Age of Goethe, Chicago: University of Chicago Press, 2003. 93 Bowler, P. J., Fossils and Progress, New York: Science History Publications, 1976. 94 Ruse, M. "The romantic conception of Robert J. Richards", Journal of the History of Biology, S. 37, s. 3-23, 2004.
Darwinci Devrimin Anlam ve Onemini Yeniden Dusicnmek
23,
lardan biri olan) Peter}, Bowler'in yorumlan lik sonrasi dusuncenrn
uzerlnedtr,
Bowler Darwinci-
tam anlarmyla Darwinci olmadrgirn kabul eder arna
yine de bunun da kaltteli bir bilim oldugunu ve senteze puruzsuzce dahil 01dugunu dusunur, Aslmda sentez, bu dusunce olmadan ortaya cikamazdi. 95,
96
Yine yazarm da aralarmda ve filojeni arasmda
oldugu baskalari surdurulemez
buna kestnlikle karst crkar: analojiler bularak Haeckel'm sentezcilerinin, daha
Darwinctlik paleontoloji
sonrasi evrimci biyolojinln genel oIarak (ernbrtyoloji, ontojeni, ve 1930'lann dusuncesine
izinden giden) kalitesiz bilim oldugunu bir araya getirtlmts) olduklarmi one surer. Tiirlerin K6keni'nin
97
fazla ilerleme olabilrnesi icin bu belayi bastan savarak (yeni genetik bllimiyle geri donmek zorunda
Ancak bu ihtilaflar baska bir maka1enin konusu. Ben burada bir ftlozof ve bilim tarihcisi Icin Darwinci Devrimi cozumlemenin faydali bir ugras 01dugunu gosterdigtrne Inamyorum. Ingilizceden ceviren: Seyda Ozlilrk
9S Bowler, P. J., The non-Darwinian Revolution: Reinterpreting a Historical Myth, Baltimore, Md.: Johns Hopkins University Press, 1988. 96 Bowler, P. J., Life's Splendid Drama, Chicago, rn. University of Chicago Press, 1996. 97 Ruse, M., Monad to Man: The Concept of Progress in Evolutionary Biology, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1996.

Cogito Evrim

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cogito Evrim

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Biyolojik Evrim ve Evrim Kuranu

KAHRAMAN jPEKDAL - $AFAK MERT

evrim gecirdigine iliskin birtakim

gozlemlere dayah bir evrimsel mekanizmayi de evrim kuramma anlamada

icin buyuk cabalar harcamiyorlar. cabalarirun toplumsal

en onemli nedeni okuyucunun

oldugu gibi evrirn kurammm

acidan hassas bir

olusu. Bunu biraz daha acahrn. Darwin evrim kurammi sekillen-

Cogito, sayi: 60-61, 2009

Biyolojik; Evrim ve Evrim. Kurami

gore (ozelhkle de Incil yorumlarma Kimtleri yorumunu bilimsel

gecen 150 yila ragmen

direniyor ve bunu yaparken sesleri

kadar cok cikiyor

biraz sabirh ile yazryi bi-

bir nesilden digerine meydana actklayan bilimsel Universltesi, Biyoloji Bu-

.Bolumu Ekolojik Btlimler Arastrrma Laboratuvan) biri bakm nasildi:

dedi toplu bir Turkce kaynak

Cogito, sayi: 60-61, 2009

Kahraman lpekdal= $afak Mert

oldurmeye yetmlyor, ki bunlar da beklenen durumlar

ve boceklerde oldurucu kimyasallara

rasgele secilen S'er bireyde kimyasallara birbtrinden

bolgeleri karsilastmhyor yilda) A ve B toplumlari ile ilgili genlerin toplumunun vardigmnz

ve goruluyor kt gecen 30 nesilltk surede (yaklasik 1 genetik olarak farkhlasmis.

sonuc su: A toplumunda

farkhlasirlar, Bu, canhlarin zaten var olan

bir zaman sayilmaz, birkac yrl yeter) farkh turlerln

Cogito, sayi: 60-61, 2009

Biyolojik: Evrim. ve Evrim

Evrim kurarru basmdan

yazarlar kendi yanhs anlamalarmi yapan unlu bilim

keslp bicerek, bu billm insanlarrna askurarmn sorunlariyrms gibi goru-

seyleri soyletiyorlar: boylece konunun uzmani olmayan en belirgin blrkacnu inceleyelim,

tnsanlar kurama dair yanhs anlamalari yorlar, Simdl bu sorunlarm

Cogito, sayi: 60-61, 2009

Kahraman Ipekdal= Saiak Mert

munun ortak bir atadan evrimlestigi"

konusu dismda. Diger yaicin bilimsel degil. Once cansizlarla

Cogito, sayi: 60·61, 2009

Biyolojik: Evrim ve Evrim Kurami

"'U'''~.'' vrim kurami e

gibi ciddiyetl kusku goturrnez sagJadlP <3. Ara form sorunu

ismalar daha simdlden yasam ve kokeni hakkmda

form ya da gecis fosili kavrarru paleontologlar . sekilde tarumlandi anlasilageldi. bakahm.

surekli yasamis Aslmda

Bunun nasil oldugundan gunumuze

once ara formun ne oldugu-

",,",.,"'<T'''' suda yasayan bir gruptan

karaela yasayan bir grub a gecis, kt bugti-

kadar, karasal ortamlara

yayrlrnaya baslayan ilk omurgah canhlarm

saglayan pek 90k gecis fosili bulundu) ya da daha

. -.forma gecisl, ki bugune kadar bulunan Konunun

i 8, 15, 35 ve 50 milyon yil once nasil gorundugunu

ozellikle ele yaratihscilar

Coglto, sayi: 60-61, 2009

Kahraman Ipekdal= :jafak Mert

degil, zaten paleontologlar

bilimsel yontemler kullanarak

2. fosiltn 3 ile 1 arasmda

sayler. Bu sektlde gecis formu oldugu saptanan