mühendis

ve makina
t ı n ı nkna ıMisleri ıdası
ajhfc yaqrın arganulır
CİLT 24, SAYI 277, NİSAN-MAYIS 1982 USA

PROJE ve MÜHENDİSLİK

DANIŞMANLIK, YÜKLENİM ve SERVİS

HİDROLİK + PNOMATIK
Merkez: Tersane Cad. No: 43 Karaköy-İstanbul Tel: (11) 43 72 36 (4 hat)
Fabrika: Alemdağ Cad. Çakmak bayırı No: 1 52 Dudullu-İstanbul Tel: (11) 35 06 25
İzmir Şubesi: Şehit Fethi Bey Cad. No: 52 İzmir Tel: (51) 25 36 37
 AKIŞKAN GÜCÜ
m Hidrolik Pnömatik
)!İ KURSLARI

Siz de katılabilirsiniz...
broşür isteyiniz;
MERT TEKNİK FABRİKA MALZEMELERİ TİCARET ve SANAYİ A.Ş.
Tersane Cad. No: 43 Karaköy-istanbul Tel: (11) 43 72 36
SAHİBİ: Makina Mühendisleri Odası adına
Prof. Selçuk SOMER

SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ

mühendis
ve makina
Fahrettin ATE5

YAYIN KURULU
Turhan T U N A , Reşat E R L E V E N T . İ b r a h i m Ö N A L ,
Dr. R. Orhan Y I L D I R I M , Yüksel DEMİ REKLER,
Mehmet İ N A N , Yavuz GÜLEÇ

YAZI YAYIN KOŞULLARİ

Yazılar, dosya kağıdına, daktilo ile seyrek satirli AYLIK TEKNİK DERGİ SAYI:277 NİSAN-MAYIS 1982
yazılmış, iki kopya olarak; yazt özeti, yazarın ki .
özgeçmişi, adresleri ve telefonları ile birlikte gön-
derilmelidir. Yazı eki olan fotoğraflar, net ve temi/
olmalı, grafik ve şekiller basım için aydınger veya
beyaz kağıda rapido ile çizilmelidir, özgür ve derle-
me yazılarda, varsa, yararlanılan kaynaklar; çeviri
yazılarda, çevirinin yapıldığı kaynak belirtilmelidir.

Gönderilen yazılar, yayınlansın veya yayınlanmasın

yazarına geri verilmez, özgün ve derleme yazılarda-
ki fikir ve görüşler yazarına, çeviriden doğacak so-
rumluluk ise çevirene aittir.

Yayın K u r u l u , gönderilen yazılar üzerinde gerekli

gördüğü düzeltmeyi yapmaya yetkilidir.

Gönderilen yazılar, daha önce başka bir yaytn orga-

nında yayınlanmamış olmalıdır.

Dergide yayınlanan yazılara, bir dergi sayfası İçin,

özgün ve derleme yazılarda 1.000,- T L , çeviri yazt-
larda 750,-TL net ödeme yapılır.

Bu özel sayıdaki yazılar Yaytn Kurulu'nun izni ol-

madan, kısmen de olsa başka yerde yayınlanamaz.

ABONE KOŞULLARİ
Makina Mühendisleri Odası'ntn Türkiye'deki üyele-
rine parasız gönderilir. Sayısı 100,- T L ; Yıllık abo-
ne 1.000,- T L ; mühendislik eğitimi yapan öğrenci-
lere % 50 indirim yapılır. Yurt dışı yıllık abone 25
ABD Doları.

YÖNETİM YERİ
Sümer Sokak 36/2, Kızılay - A N K A R A
Tel:301165-30 1166-301167-302816

REKLAM FİYATLARI VE KOŞULLARI

o ön Kapak 100.000,- TL
o ön i c Kapak 40.000,-TL
o i ç Sayfalar 25.000,-TL
o Arka i ç Kapak 35.000,- TL
50.000,- TL
o Arka Kapak İl I\!)LKILER
Derginin sayfa boyutları 2 0 x 2 7 cm'dir. Reklam
filmlerinin hazırlanmasında bu boyutların (yalnız
ön kapak için 17.5x14 cm) gözönüne rrtınması ge- ÖNSÖZ 4
rekir, iç ve dış kapaklarda, renkli baskı istenebilir.
Ek renk kullanıldığında, her bir ek renk için 15.000
TL ek ödeme yapılır. HİDROLİK 5
Renk süzümü istenirse, ayrıca 15.000,- TL ödenir. MERT MVHF.SDİSI.İK Clil'HI
Reklam bedelleri, yayın tarihinden başlayarak en
geç on beş gün içinde, Vakıflar Bankası Maltepe Mal: Müh. Fatih ÖZCAS
Şubesindeki 6430/3 No'lu hesaba yatırılır. Mah Müh. Şemsenin I Şİİ.
Mal: Müh. Ayhan KIRCI
DİZGİ
Ajans ERAT - T e l : 30 25 62 - A N K A R A PNÖMATİK
BASKI MERT MÜHENDİSİ.İK GRl:BI:
Ankara Basım Sanayii - Tel: .30 35 97 - A N K A R A Malı. Müh. Fatih ÖZCAS
Mal:. Müh. Şemsettin İŞİL
Mak. Müh. Ayhan KIRCI
 YAPI İLE İLGİLİ
PROJECİ ve UYGULAYICILAR
Sıhhatli, konforlu ve ekonomik yapının ilk şartı,
projelendirme ve uygulama kurallarının bilinmesi-
dir.
Gelişmiş ülkelerde denenmiş ve müspet sonuçları
alınmış hesaplama sistemleri ve uygulama örnekle-
rinden derlenmiş, aşağıda özet olarak belirtilen ki-
taplar ile konut ve endüstriyel tip binalarda karşıla-
şabileceğiniz her türlü ısı, su ve ses yalıtımı prob-
lemlerini çözebilirsiniz.
YAPILARDA ISI - SU YALITIMLARI
Oltl
Yapıfiziksel Tanım - Hesaplama Esasları
19,5 x 27,5 cm, 338 sayfe, 74 Şekil, 85 Tablo
Fiyatı: 500,-TL.
Yapı Fiziğinin Anlamı - insan, Oda, Yapı Kliması,
Konfor Şartları - Hesaplama Esaslarının Temel
Bilgileri - Asgari Isı Korunumu, Ekonomik Isı Ko-
runumu, Tam Isı Korunumu - Yapı Elemanlarının
ve Kapalı Hacimlerin Isı Tutuculuk özellikleri,
Amplitüd Azalması, Faz Gecikmesi Hesap Metod-
ları - Döşemelerde Isı Transferinin Hesaplanması -
Su Buharı Difüzyonu
YAPILARDA ISI - SU YALITIMLARI
OH 2
Konstrüktif Detaylar
19,5 x 27,5 cm, 448 Sayfa, 402 Şekil, 38 Tablo
Fiyatı 750 TL.
Dış Duvarlar Dış Duvarlarda Yüzey Neminden, Dış
Hava Şartlarından Korunma - Dış Duvarlarda Isı
Yalıtımı ve Yalıtım Tabakalarının Konumu - Tek,
iki ve Üç Tabakalı Duvar Elemanları, Hafif Dış
Duvar Elemanları.
Dış Pencereler Isı Kayıpları ve Isı Yüklenmesi - Ter-
mo Camlar - Pencerelerin Boyutlandırılması - Göl-
gelendirme Düzenleri.
Çatılar Sıcak Çatılar - Soğuk Çatılar - Çatı Kapla-
ma Malzemeleri - Isı ve Su Yalıtım Tabakaları -
Eğimsiz Çatılar - Metal Çatılar - Işık Geçiren Çatı-
lar - Su Giderme Sistemleri.
Özel Amaçlı Yapılar Nemli ve Islak Odalar - Ahşap
Kurutma Odaları - Saunalar - Soğuk Yapılar, So-
ğuk Depolar ve Dondurma Odaları.
Döşemeler Toprak Zemin Üzerindeki Döşemeler -
Islak Oda Döşemeleri • Isıtılan Döşemeler - Buz Pa-
teni ve Tekerlekli Paten Pistleri.
YAPI AKUSTİĞİ VE SES YALITIMI
19,5x27,5 cm, 480 Sayfa, 252 Şekil, 95 Tablo
Fiyatı 500 TL.
Yapı Akustiğinin Fiziki Esasları • Ses Titreşimleri-
Fizyolojik Akustik-Ses Emilmesi, Yayılması-Dar-
be Sesleri - Yalıtım Hesapları - Yapılarda Sesten
Korunmada' Talep Edilen Hususlar - Talimatlar •
Akustik Planlama, Hesaplama ve Konstrüksiyon -
Yapı Planlaması, Ses Emicileri, Yapı Elemanlarının
Yalıtım özellikleri, Darbe Sesi Yalıtımı, Tesisat
Gürültüleri, Vibrasyon ve Darbe Yalıtımları.
 Makina Mühendisliği El Kitabı'nın 4. Cildi, uzun bir aradan sonra, ya-
yınlanma aşamasına gelmiş bulunuyor.
El Kitabı Cilt 4, aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır:
Bölüm 14-YAPI BİLGİSİ
Bölüm 15-BAKIM
Bölüm 16-ELEKTROTEKNİK
Bölüm 17- MOTORLU ARAÇLAR
Bölüm 18- KALİTE KONTROLÜ VE BOYUTSAL ÖLÇÜMBİLİM
Bölüm 19-OTOMATİK KONTROL VE ÖLÇÜ ALETLERİ
Bölüm 20- NÜKLEER ENERJİ VE UYGULAMASI
Başlangıçta 4 - 5 cilt ve yaklaşık 32 bölüm olarak yayınlanması planla-
lan Makina Mühendisliği El Kitabı, bugünkü verilere göre, yaklaşık 34 bö-
ümü içeren 6 ciltte tamamlanacaktır. 4. Cilt'in yayınlanması ile, bu konu-
Ja önemli bir gelişme sağlanmış olacaktır.
Bildiğiniz gibi, Matematik, ölçü Birimleri ve Çevirme Katsayıları, Katı
Cisimler ve Akışkanlar Mekaniği, Titreşim ve Ses, Cisimlerin Mukavemeti
/e Termodinamik olmak üzere altı bölümden oluşan El Kitabı 1. Cilt, 1976
/ılında yayınlanmıştı.
El Kitabı Cilt 2'de Malzeme, Yapım Yöntemleri, Bakım Tekniği, Plas-
:ik Şekil Verme, Saç Presçiliği, Talaş Kaldırma, Kaynak Tekniği ve Alışıl-
mamış Yapım Yöntemleri bölümleri yer almıştı.
1977 yılında yayınlanan El Kitabı 3. Cilt'te ise Yakıtlar ve Yakma, Sa-
nayi Fırınları, Buhar Üretimi ve Buhar Üreticileri, Gaz Dinamiği ve Uygula-
nası ve İçten Yanmalı Motorlar bölümleri yer almıştı.
Bu Cilt de, ilk üç cildi baskıya hazırlayan Üyemiz Ali Münir CERİT ta-
afından baskıya hazırlanmaktadır. 15 Aralık 1982 tarihine kadar, bölüm
îölüm baskıya hazırlanarak basılacak ve 1983 Ocak ayı içinde, El Kitabı
Dilt 4, satışa sunulacaktır.
Üyelerimizin ve mühendislik eğitimi yapan gençlerimizin aradıkları 1,
2 ve 3. Cilt'i gibi, 4. Cilt'in de aynı ilgiyi göreceğine inanıyoruz.
Diğer taraftan El Kitabı 1,2 ve 3. ciltlerinin yeniden basımı için de ön
çalışmalara başlanılmıştır. Bu üç cildin ilk baskılarını alıp kullanmış olan
üyelerimizden, bu ciltlerin yeniden basıma hazırlanmasında gözönünde bu-
lundurulmak üzere:
1. Konu ve içerikleri açısından eleştirinizi,
2. Yanlışlar, eksikler ve gereksiz uzatmaları,

MAKİNA
3. Yeniden eklenmesini gerekli gördüğünüz konu ve yaklaşımları,
4. Bunlar dışındaki dikkate alınmasını gerekli gördüğünüz hususları

MDHENDİSIİGİ
kapsayan yazılı görüş ve önerilerinizi:
TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI
ODA MERKEZİ
KİTAP YAYIN KOMİSYONU
Sümer Sokak, 36/2, Kızılay - ANKARA
ıdresine göndermenizi rica eder, bu konuda göstereceğiniz yakın ilgi ve iş-
EL KİTABI
birliği için şimdiden teşekkür ederiz.
4dcf
TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI
YÖNETİM KURULU akıyor
 onsoz

Bugün enerji iletiminde kullanılan 3 ana kontrol yöntemi vardır: Me-

kanik, elektrik ve akışkan gücü sistemleri. Bu sistemlerin tümünde enerji,
enerji üretim kaynağından kullanım alanına iletilir. Genellikle, daha verimli
olması için bu 3 yöntem birleştirilerek kullanılır. Mekanik güç iletim siste-
mi tekerleğin icadından itibaren bilinen ve kullanılan en eski yöntemdir.
Akışkan güçlü sistemler ise en eski şekliyle su değirmenlerinde mevcuttur.
Her 3 sistemin de avantajlarının yanında bir takım dezavantajları da vardır.

Çok eskiden, aşırı bir basıncı olmayan, doğadan hazır olarak sağlana-
bilen büyük miktarlardaki su veya hava akışı güç elde etmekte kullanılıyor-
du. Fakat geçen yüzyıllarda yapılan araştırmalar sonucu kompresör ve
pompalar geliştirilmiş, daha yüksek basınçlar ve daha düşük boşluklar (va-
kum) elde edilerek akışkan gücü sistemlerinin daha verimli ve avantajlı ol-
ması sağlanmıştır. Yüksek basınç ve nispeten daha az akış miktarı ile bir-
çok sistemler son derece kolaylıkla kontrol edilebilir, verimli çalışabilir du-
ruma gelmiştir. Hafif bir temas ile tonlarca kuvvet iletimi, hiçbir kas gücü
olmaksızın sağlanabilmektedir. Kuvvet ve hızın anında ve de sisteme zarar
vermeden kontrol edilebildiği nadir yöntemler hidrolik ve pnömatik güç
iletim yöntemleridir.

Ülkemizde akışkan gücünün önemi son yıllarda giderek belirginleş-

miştir. Fakat bu konuda baş vurulacak Türkçe literatürün olmayışı bu ge-
lişmenin yeteri} düzeye ulaşmasını engellemiştir.

-- Bu konuya olan ilgiyi geliştirme ve temel bilgiler konusunda bir baş-

vuru kaynağt olarak kullamlmasT amacıyla Dergimizin bu sayısını akışkan
gücü özel sayısı olarak yayınlıyoruz.

YAYIN KURULU
 lbar*H,5PSI

drolik
ı ÖZCAN
Sonuç olarak:

1 bar = 1
daN

cm
kg
= 1,02 — - - dir.
cm
settin IŞIL
HİDROSTATİK: (Duran akışkan mekaniği)
m KIRCI
HİDROSTATİK BASINÇ: (Yerçekimi Kuvveti)

Bir im sütununun dibindeki alanda sıvının ağırlığı nedeniyle

IEL İLKELER
Tanım: Hidrolik, su bilimi olarak tanımlanır. Ancak endüstri-
idrolk kavramı ile kuvvet ve hareketlerin bir akışkan aracılığı
:timi ve denetimi kastedilmektedir. Bu tanımın sonucu olarak
ı iletim maddesi akışkan olmaktadır. Sistemlerde enerji iletim
olarak sentetik akışkanlar, su, su-yağ karışımları kullanılıyorsa
cak genel olarak madensel yağlar kullanılmaktadır.
basınç oluşur. Bu basınç sıvı sütunu yüksekliğine (H), yoğunluğa (0),
ve yerçekimi ivmesine (g) bağlıdır.
P=
Şekilleri farklı kaplar içine aynı akışkan konulursa, oluşacak
basınç sıvı sütununun yüksekliğine bağh olduğundan beBrB bir dü-
zey için her kaptaki basınç eşittir. Şekil (2)

Akışkanlar Mekaniği iki ana bölümden oluşur.

Hidrostatik: Statik akışkan mekaniği

Hidrodinomik: Dinamik akışkan mekaniği.

Hidrolikteki kuvvet iletimi hidrostatik, türbinlerde akış ener-

ı elektrik enerjisine dönüşmesi Hidrodinamik için örnek olarak
(ilebilir. Şüphesiz hidrolikten başka enerji iletim yöntemleri ve Şekil 3
üntemlerden her birinin uygulama alanı vardır. Fakat bazı du-
ırda bunlardan birkaçı içinden birini seçmek söz konusu ohır.
:çimde hidro&ği tercih edilir kılan özelliklerinden birkaçını say-, Hidrostatik basmç kabın tabanında bir kuvvet yaratır. Şekil-
gerekirse: deki tüm kapların taban alanları eşit olduğundan ohışan kuvvetler
— Küçük hacimde büyük kuvvetler, momentler ekle edilir de eşittir.
— Kuvvet gerektiğinde kendiliğinden oluşur. DIŞ KUVVETLERİN YARATTIĞI BASINÇ:
— Dururken, tam yükle harekete geçmek olasıdır.
(Pascal Yasası)
— Hız, kuvvet ve moment kademesiz olarak kolayca ayarla-
nır.
Kapalı bir kapta bulunan bir akışkana (A) alanından (F) kuv-
— Fazla yük durumundan korunmakolayhkla gerçekleştiriEr.
veti uygulandığında akışkanda/basmç oluşur. Bu basman büyüklüğü
— Çok hızlı ve çok yavaş hareketler büyük bir duyarlılıkla
alana ve bu alana uygulanan dik kuvvete bağlıdır. Şekil (3).
denetlenebilir.
— Gazlar yardımıyla bir miktar enerji biriktirme olanağı var- F P = (bar)
dır. P= t = (daN)
A
A=(cm2)
IıV«P n Ohışan basmç aynı anda ve her yönde yayım- ve etki yapar.
Hidrolik denotim ve
ava' elemanları
Hidiol ; silindir
Hldrol
—
Harekat «[Unlan
is parçan Bu nedenle baancm her noktadaki değeri aynıdır.

Bu hesap yöntemi, statik basmç gözönüne alınmadığı durain-

hr için geçerlidir. Eğer kaptaki sıvı sütununun vukseklği fazh is*,
bu basıncı dış kuvvet nedeniyle oluşan basmca eklemek gerekir. Hkt-
rofik devrelerdeki çalışma bannca statik basmca göre çok büyük ot
Şekil 1 duğundan, statik basınç gözönüne aınmaz.
Baanç: Birim yüzeye etki eden kuvvet olarak tanımlanır. P ile
erifir. 10,2 m su yüksekEği 3si Dar
F
HİDROLİK KUVVET İLETİMİ:
P= Basınç (Pa)
A
F= Kuvvet (N)
A = Alan (m 2 )

SI birim sistemine göre kuvvet (Newton) ve alan (m ) için te-

büyükKikler kullaiukrsa, basınç birimi olarak Pascal (Pa) kullam-

N
Pa = İt
m Sekil 4 Şekil S
Pa birimi KiııianıHtgifirta uygulamadaki basınç değerleri için Basmç her yöne eşit olarak yayıldığından içinde bulunduğu
yüksek rn^r?"llır ortaya çıktığından "bar" birimi kullanılır. kabın sekinin önemi yoktur. Pascal yasasun açıklamak için Şekil
(4)'den yararlanabiliriz. Burada A j atanma F^ kuvveti uygulandığın-
1 bar = 100.000 Pa da ohışan basmç değeri

. İngiliz ölçü birimi olarak PSI (Pound force per square inch)
mi. (ittikçe azalarak da oha, kullanılmaktadır.
 Oluşan bu (p) basıncı kabın her noktasına olduğu gibi A« ala- b) Tedirgin akış: Boru çapı aynı kaldığı halde akış hızı artı-
nını da etkiler ve bir kuvvet yaratır. yorsa beDi bir kritik hızdan sonra akışın yapısı değişir. Akış dalgalı
ve tedirgin bir durum alır. Akışkan parçacıkları da, katmanlı akışta
F2=p.A2 olduğu gibi, düzgün sıralar halinde değil, birbirine çarparak karışık
bir şekilde akarlar.
Basınçlar aynı olduğundan bu iki eşitlik sonucu:
F Bu da akış direnci ve hidrolik kayıp yaratır. Doğaldır ki tedir-
F
2 ll F A
—2- — _ 2— ohır. ..
x gin akış hidrolik devrelerde istenmeyen bir akış türüdür.
_ = — = . veya-
l A
2 l l
Kuvvetler oranının alanlar oranına eşit olduğu görülür. Kapta Basınç ve akış kavramlarının netleşmesi için şu üç ilke hatır-
oluşacak basınç yük ve etkin alanın büyüklüğüne bağlıdır. Basınç lanmalıda::
önündeki direnci yenene dek yükselecek ve hareketi gerçekleştire-
cektir. Hareket miktarları (s,, s,) ile alanlar arasında ters bir orantı — Basınç akışa olan dirençten oluşur.
vardır. — Akışkan daima kendisi için en az dirençli olan yolu seçer.
— İki nokta arasında bir akış olabilmesi için bir basınç farkı
olmalıdır.

Kuvvet pistonu ile yük pistonunun yaptığı iş birbirine eşittir. ENERJİ YASASI:
W
(Bernoulli Eşitliği)
1=F1»1
Akmakta olan bir akışkan için enerji yasası şöyle tanımlanır.
W
2 = F
2*2 Dışarıya enerji verilmiyor veya alınmıyorsa akmakta olan akışkanın
toplam enerjisi değişmez. Akış sırasında değişmeyen toplam enerji
BASINÇ ARTIRMA İLKESİ: iki cins enerjinin toplamıdır.
Çaplan farklı iki piston bir mil ile birleştirilir. (Aj) alanına Potansiyel Enerji: Sıvı sütununun yüksekliğine bağlı olarak
(Pj) basıncı uygulandığında (Fj) kuvveti oluşur. Büyük pistonda konum enerjisi, basıncına bağlı olarak basınç enerjisinden oluşur.
oluşan bu kuvvet mil aracılığıyla küçük pistona iletilir. (An) alanına
uygulandığında (p_) basıncı ortaya çıkar. (Şekil 5) Kinetik enerji: Akış hızına bağlı olarak hareket enerjisidir.

Bernoulli eşitfiği:
Pl ı =P2 • A 2 P V
2

gJı+— + = Sabit
P l A
l = F
l P 2
HİDROLİK YAĞLAR
2 2 2
P
l A
l Bir hidrolik sistemden iyi bir çalışma ve uzun bir ötxf&
veya = ohır.
P2 A, elde edebilmenin en önemli koşullarından biri deyreye uy-
gun yağın seçilmesidir. Yağlar, başlı başına bir uzmanlık
HİDRODİNAMİK: konusu olduğu için sadece yağların özellikleri ve yağ seçi-
Akış yasası: mindeki esaslar incelenecektir.
Hidrolik sistemlerde kullanılan sıvının bazı temel ödev-
Değişik çaplara sahip bir borudaki akışta çaplara bağlı ol- leri yerine getirebilmesi gereklidir. Bu ödevler başlıca; "güç
maksızın eşit akış miktarları geçer. Bunun sonucu olarak da akış hı-
iletimini" gerçekleştirmek, sızdırmadığı sağlamak, soğut-
zı değişir.
mak ve yağlama yapmaktır.
Verdi : (Debi) Bugün hidrolikte kullanılan yağlar üç ana sınıfa ayrı lir:
V — Standart madeni yağlar
Q= Q = Verdi (It/dk) — Su - Yağ çözeltileri
t V = Hacım (İt) — Sentetik yağlar
t = Zaman (dk) En basit ve ucuz sıvı sudur. Fakat suyun bazı olumsuz
A= Kesit alanı
etkileri vardır. Örneğin; kaplanmamış metal yüzeylerde ok-
s = Yol
sitlenme (paslanma) ve korozyona neden olur. ince olduğu
'lacım: V=A.s
A.s için sızdırmazlık sağlanması güçleşir. Pompa ve motordaki
Q= hareketli parçalar yeteri kadar yağlanamayacağı için çabuk
t bozulurlar. Buna rağmen fazla yağ gerektiren büyük hid-
S
— =v(hız) olduğundan rolik sistemlerde sudan da yararlanılır. Bu su, oksitlenme ve
t korozyonu önlemek üzere gliserin ve diğer antikorozif mad-
0 = A . v bulunur. delerin eklendiği Su-Glikol çözeltisidir. Bu tür sıvılar çalış-
ma sıcaklığı yüksek olan sistemler için de salık verilir. Devre-
SürekHBk Denklemi: deki önemli parçalar, paslanmaz çelik ve bronz gibi koroz-

A V =A V e k f i n d e U a d e edUt
yona dayanıklı malzemeden yapılırlar. Günümüzde, bu ko-
l • l 2 * 2 * v
nuda uzmanlaşmış birkaç firmanın üretimi ile su hidroliği
sanayideki yerini korumaktadır.
AKIŞ TÜRLERİ:
Petrol kökenli standart madeni yağlar, sudan pahalı ol-
Boru çapı ve akış hızına bağlı olarak iki tür akış vardır:
a) Katmanlı akış: Bu akış türünde akışkan parçacıktan düzgün malarına karşın, çok daha fazla kullanılırlar. Bazı özel uygu-
katmanlar hafinde birbirine çarpmadan akarlar.
V3ğ!ar geliştirilmiştir. Dökümhane, demir-celik isletmeleri
gibi sıcak ortamlar için ateşe "yüksek sıcaklığa" dayanıklı
yağlar gereklidir. Uçaklar ve iş makinaları gibi soğuk ortam-
da çalışan sistemler için akma noktası düşük olan yağlar ge-
reklidir. Sentetik yağlar su içermezler, çok pahalıdır.
YAĞDA ARANAN ÖZELLİKLER
YAPIŞKANLIK "VİSKOZİTE": Yapışkanlık değeri,
büyük bir sıcaklık aralığında kabul edilen sınırlar içinde kal-
malı, fazla değişmemelidir. Aksi durumda yapışkanlığı yük-
sek olan kalın bir yağ seçilecektir. Bu da boru hatlarındaki
basınç kayıplarını artırır ve soğukta ilk çalıştırma sırasında
emişi güçleştirir. Yağın yapışkanlığının sıcaklıkla değişim
direncinin ölçüsü olarak yapışkanlık indeksi "Vl-Viscosity
lndex" tanımlanmıştır.
VI -18°C 38°C 98°C
50 2592 32,4 8,85
90 1728 32,4 9,3
Bu çizelgede 50 VI ve 90 VI yağların değişik sıcaklık-
lardaki yapışkanlık değerleri mm 2 /s olarak verilmiştir. Dik-
kat edilirse 90 VI yağ (-18°C)'de daha ince, (98°C)'de da-
ha kalın kalmıştır. Bu da bizim aradığımız bir özelliktir. Ma-
deni yağlar 90 VI -110 VI arasında değişir.
YAĞLAMA YETENEĞİ: Yapışkanlık ve moleküllerara-
sı çekim sonucu metal yüzeylere yapışan yağ birkaç molekül
kalınlığında bir katman oluşturur. Böylece ayrı bir yağlama-
ya gerek kalmadan hareket eden parçaların mekanik sürtün-
mesi ve aşınma sorunları en aza indirilir. Aksi halde havada-
ki nemin yoğuşmasından veya doğrudan su ile temastan do-
layı metal yüzeylerde pas oluşabilir.
ESKİME DİRENCİ: Yağın eskimesi, yani kullanılamaz
hale gelmesinin nedenleri:
- Polimerleşme: Benzer veya farklı moleküllerin, Poli-
mer denen büyük molekül şeklinde birleşmesi olayıdır. Ya-
ğın kalınlaşmasına yolaçar.
- Oksidasyon: Yağın bileşenlerinin oksijenle kimyasal
tepkimeye girerek bazıları erimeyen türden kimyasal bile-
şikler oluşturması olayıdır. Oksidasyon sonucu oluşan ça-
mur ya da sakız yapısındaki bileşikler yapışkanlığı artırırlar;
lyrıca pompa ve valflerdeki küçük delikleri tıkayarak kesikli
;alışmaya neden olurlar. Aynı şekilde açığa çıkan asidik
naddeier sızdırmazlık elemanlarının bozulmasına ve metal
güzeylerde korozyona neden olurlar. Sıcaklık, metal artıkla-
ı ve pislikler oksidasyona neden oldukları için dikkat edil-
nesi gereken unsurlardır.
- Köpüklenme: Kesinlikle istenmeyen bir durumdur.
Soslum "Kavitasyon" olayına yol açarak yağın ısınmasına,
>ok ve gürültü oluşmasına ve basıncın düşmesine neden olur.
('ağlara köpük önleyen katkılar katılmaktadır. Buna karşın
lepodaki yağın üzerinde köpük varsa pompa bir yerden ha-
'a alıyor demektir. Sistem derhal durdurulup gerekli onarım
yapılmalıdır. Yukarıda en önemlilerini saydığımız birçok
kelliği sağlayabilmek için yağlara türlü katkılar (Additive)
sklenir.
VAGLARIN ÖNEMLİ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
ÖZGÜL AĞIRLIK: Birim hacmin ağırlığıdır. 20° C'deki de-
ğerleri ile anılır. Hidrolik yağda
y = _ 5 L = JUL = 0,91... 0,95 daN/dm3
YOĞUNLUK: Birim hacmin kütlesidir. Hidrolik yağla-
rın 20°C'deki yoğunluğu:
5 = _ Ü L = _ l _ = 0,9kg/dm3
V g
YAPIŞKANLIK "VİSKOZİTE": Yağ katmanlarının
birbirinden ayrılmamak için gösterdikleri dirence, diğer bir
deyişle yağın iç sürtünmesine yapışkanlık denir.
Katmanların gerek birbiriyle, gerek metal yüzeylerle
sürtünmesi sonucu kesme gerilmesi ve iç sürtünme kuvvetleri
ortaya çıkar. Yağda oluşan bu iç kuvvetlerin bir ölçüsü ola-
rak Dinamik "mutlak" yapışkanlık "17" tanımlanmıştır. Eski
birimi Poise "P" yeni birimi "Ns/m2 "dir.
1P = 100 cP = 0,1 Ns/m2 = 0,1 kg/ms
Dinamik yapışkanlığın yoğunluğa oranına Kinematik
Yapışkanlık adı verilir.
Hesaplarda bu büyüklük kullanılır. Kinematik yapışkan-
lık için Avrupa'da Engler (°E) ABD ve İngiltere'de Stokes
(St), Redwood saniye (Rs) Saybolt Universal saniye (Ssu)
birimleri kullanılıyordu.
Yeni SI birimi mm 2 /s'dir. 1 St = 100 cSt = 100 mm 2 /s1
dir.
AKMA NOKTASI: Yağın akıcılığını yitirip katılaşmaya
başladığı sıcaklığa denir. Standart yağlarda -10°C, - 2 5 ° C
ye kadar inilebilmektedir.
ALEVLENME NOKTASI: Standart yağların alevlenme
sıcaklığı 180 - 210°C'dir. Bunun 40°C üzeri Yanma Noktası
adını alır. Hidrolik sistemlerde 50°C'nin üzerine çıkılmadığı
için uygulamada sorun yaratmaz.
ISIL GENLEŞME: Sıcaklığın artması her maddede ol-
duğu gibi yağda da hacimsel genleşmeye neden olur. Ha-
cimle sıcaklık arasındaki ilişki aşağıdaki formülle belirlenir.
AV = V o . 7 • At
Burada V = başlangıç hacmi, At sıcaklık farkı (°C), 7
genleşme sayısı da: (1/°C)dir. Hidrolik yağlar için değeri or-
talama 0,0007 (1/°C)dir. Sıcaklığın her 1°C artmasıyla ha-
cim % 0,07 kadar artar. Bu olayın gücünü görmek için şöyle
bir sayısal örnek yeterlidir: 100 litre hacmindeki bir kaba
konup havası alınan yağın sıcaklığı 15°C'den 80°C'ye çıka-
rılırsa:
AV = 100 x 0,0007 x (80 -15) = 4,5 litre
Bu hacim artışı da kabın içinde 700 bar basınç oluştu-
rur.
SIKIŞTIRILABİLİRLİK: Akışkanlar esnek olduğu
 için yağa basınç uygulandığında yoğunluğu artar ve hacmi ISO 68 ISO 100
küçülür. Sıkıştırıtabilirlik (kompresibilite) basınç ve sıcaklı-
ğa bağlı bir özelliktir. 20 - 70°C arasındaki sıcaklık etkisi ENERGOL ENERGOL
çok azdır. Basınçla olan ilgisi ise 300 bar'a kadar doğrusal- HLP 68 "ISO" HLP 100 "ISO"
dır, her 50 bar için başlangıç hacmi %0,36 kadar küçülür. D.T.E. 26 D.T.E. 27
Bu etkiyi belirlemek üzere sıkışma sayısı tanımlanmıştır: ARELOIL300 ARELOIL400
RANDOOIL RANDOOIL
H = — = 0,000007 r- 0,000008 cm 2 /N HD68 HD100
K TELLUS68 TELLUS 100
(K) Sıkışma (Hacimsal esneklik) modülüdür. Sıkışma
olayım bir hidrolik silindirde incelersek: 80-

70-
Boy değişimi = AL = 10H ApL(mm)
Hacim değişimi = AV = 10H ApVofcm3) 60-
»100
50- • 46
32*
40 —

30—
Şekil 6
20-
örnek: 4> 80 mm. çaplı bir silindire aralıklarla 1500
daN bir yük etkimektedir. L = 600 mm yağ sütunu boyu 10 —
olan silindir bu yük karşısında ne kadar geriler, hacim farkı
0—1
ne olur? (Şekil 6)
Sıcaklık "°C" ISO No Yapışkan}
« mm:/s '
Çözüm: Silindir alanı:
— Yağların değişik sıcaklıklarda yaklaşık yapışkanlıkları

Tablol !
I

Yük etkidiğinde oluşan basınç: HİDROLİK BORULAR VE HORTUMLAR

Borular: Basınç hattında kullanılan borular st.

V
A 50 . kalitesinde dikişsiz çelik çekme borulardır, özellikleri
2391'de belirtilmiştir. Boruların iç yüzeyleri paslanr
AL = 10 H ApL = 10 x 0,000007 x 30 x 600
karşı fosfatlanmıştır. Kaçakların azaltılması ve sistetr
= 1,26 mm
gürültülü çalışmadan kaçınmak için boruların uygun baj
AV = A x AL = 50 x 0,126 = 6,3 cm 3 silindir 1,26 ması gerekir. (
mm geri kayar.
Sıkıştırılabilirliğin olumlu yanı darbeler karşısında sö- Boru bağlantılarında dikkat edilecek noktaların b;
nümleyicilik yapmasıdır. Olumsuz yanları ise: Uzun stroklu da temizlik gelir. Bunun dışında boru hatlarının uyguı
şekilde desteklenmesi ve fonksiyonuna dikkat edilmesi;
silindirlerin durmasında salınım ve darbeler oluşturmasıdır.
kir. Bu fonksiyonlara göre: '
Bazı özel uygulamalarda hidrolik bir uyarının gecikmesine
yolaçar. (Örneğin uzakta bulunan bir valf yağla kumanda 1- Pompa emiş boru çapı basma hattındaki boru ç<
dan daha büyük olmalıdır. Depodan pompaya kadar i
edildiğinde bu gecikmeler görülebilir.) Ani basınç ve kuvvet
bağlantı kısa olmalıdır. Girişteki dirsek veya benzeri baj
değişmelerinde hareketin kesintili ve titrek bir hal almasina
ti elemanlarından kaçınılmalıdır. |
yol açar. Bu nedenle hassas takım tezgahlarında tablanın
doğrusal hareketi için uzun silindir yerine, hidrolik moto- 2- Pompa emişinde vakum olması nedeniyle emi:
run döndürdüğü civata-somun düzeneği kullanılır. bağlantılar hava girişini önleyecek biçimde sıkı olmalıdı
Yurdumuzda üretilen hidrolik yağların marka ve eşde- 3- Dönüş hatlarında kısıtlı geçişler basıncın yükseli
ğerleri şöyledir: ne ve gücün harcanmasına neden olur. Akış hızının d
tutulması için boru çapı uygun olmalıdır. |
^Firmaismi ISO 32 ISO 46 4- Silindir ve hız kontrol valfleri arasındaki mesafe
BP ENERGOL ENERGOL olmalıdır.
HLP32-ISO" HLP 46 "ISO" 5- Dönüşlerde yeterli yarıçap verilmelidir.
MOBİL D.T.E. 24 D.T.E. 25
PEGA ARELOIL-150 ARELOIL-200 Boru çapının saptanması: Hidrolik sistem tasarırr
PETROL OFİSİ RANDOOIL RANDOOIL sistemin verimli çalışması açısından seçilecek boru çaı
HD32 HD46 uygun olması gereklidir. Boru çapının saptanmasında a
SHELL TELLUS 37 TELLUS 46 daki formüller kullanılabilir.
 d = Boru iç çapı (mm)
Q = Pompa verdisi (It/dk)
V = Akış hızı (m/sn)
V
emme=1-1'5m/sn
= 4 - 6 m/sn arasında seçilir.

Şekil 7
örnek: Pompa verdisi 80 It/dk olan bir sistemde emme
ve basma hatlarında kullanılacak boru çaplarını bulunuz.
Çözüm:

=y_ 2 üL =
/ _?L?°_ = 40 mm
İnce etli boru kullanıldığında yüksük zayıf bir yüzeyle
temas ettiği için bağlantı sağlıksız olur. Bunu önlemek için
borunun içine dayanma yüksüğü konarak o bölge güçlendi-
/_21_Q / 2VJ»_ rilir.
= = =
18 mm HORTUMLAR: Kural olarak, silindir gövdesinin hare-
ket ettiği veya ortamın titreşimli olduğu uygulamalarda çe-
bulunur. Tablo 2'de Standart boru çapları ile bağlantı ölçü- lik boru yerine hortum kullanılır. Hortumlar, sentetik lastik
leri ve akış hızına göre basınç kayıpları verilmiştir. ve dayanıklılığı artıran bez veya çelik tel örgü katmanların-
dan oluşur. Düşük basınçlarda bez örgü, yüksek basınçlarda
BAĞLANTI ELEMANLARI: Boruların güvenli, temiz çelik tel örgü kullanılır, örgü sayısı basınca göre değişir.
ve kolay sökülüp takılabilirliğini sağlamak için yüksüklü ra- Hortum malzemesi olarak Kloropren, Nitril, Klorsülfo-
korlar geliştirilmiştir. Bu rakorlar 0 42 mm çapa kadar stan- nitpolietilen Neopren, Perbunan, Hypalon ve Viton kullanı-
dart olarak üretilirler. Daha büyük ölçüler için alın (flanş) lır. Hortumlar sistemde oluşan şokları genişleyerek sönüm-
bağlantı kullanılır. Bunlar, kullanılma basınçlarına göre, ha- lerler. Çelik boru hatlarının arasına kısa bir hortum konarak
fif (LL), orta (L) ve yüksek (S) basınç düzeyinde imal edi- şok etkisi azaltılabilir. Hortumların ömürleri çelik boruya
lirler. göre daha az olduğu için, hortumların yedeklerini bulun-
durmakta yarar vardır.
Şekil 7'de, yüksüklü tip bir rakorun çalışma ilkesi gö-
rülmektedir. Rakorun boruya bağlanan kısmında borunun Basınç altında hortum boyu değişebilir. Bu tür değiş-
uç kısmının oturduğu bir yuva vardır. Yüksük boruya takı- meleri (genişleme veya çekme) karşılamak üzere hortum bir
larak bu yuvaya oturtulur. Somun ilerledikçe ilişkide oldu- parça sarkık bırakılmalıdır. (Şekil 8)
ğu yüksüğü de ileri itecektir. Rakorun konik yüzeyine daya-
nan ve ilerlemek zorunda olan yüksük konik yüzeyde kaya- Hortum bir egzost monifoldu veya bir ısı kaynağının
rak boruyu ısırır. Böylece borunun bir parçası haline gelen yakınından geçiyorsa ısıya dayanıklı izolasyon maddesi ile
yüksük borunun rakordan çıkmasını önleyecektir ve sızdır- korunmalıdır. Hortum kelepçeleri hortumun sürtünme yo-
maz bir bağlantı temin edilmiş olacaktır. luyla aşınmasını azaltır. Eğer aşınma bu yolla önlenemiyor-
Boru (mm) Akış değerleri
Et kalınlığı Bağlantı Dişi
Debi, Akış hızı (m/s) Her m.'deki
Dış çap Max. Metrik With- basınç kaybı (kg/cm2)
Q, Çalışma Basıncı Diş vvorth
kp/c m2) ISO Boru Max Çal şma Basın cı (kp /cm2 )
(It/dk) 63 100 160 250 400 DİN 13ff Dişi 63 100 160 250 400 63 100 160 250 400
0,63 6 1 1 1 1 1,5 M10xl R 1/6" 0,84 0,84 0^4 0,8* 1.5 0,51 0,51 0,51 0,51 1,6 Lamİner
. 2.5 8 1 1 1 1.5 1,5 1.5 1,5 ı,5 2 , 1 2 , 1 0 , 4 ı 0,41 0,4ı 0,82 0,82
Ml4xl,5 R 1/"+"
6,3 10 1 1 1 1.5 2 2,1 2 , 1 2 , 1 2 , 7 3,7 0,32 0,32 0,32 0,54 1,0
2) 2)
16 12 1 1 Ir^ 2 2 , 5 MIöxl,5 R 3 / 8 " ?.4 3,t 4 , 2 5 , 3 0,33 °>33 0,51 0,81 1,"
2)
40 16 1,5 1.5 1.5 2 3 M22xl,5 R 1/2" 5 5 5 5.9. 8,5 0,40 0,40 0,40 0.59 1,06
1*0 . . _ _ 4 . _ - 5,9 - - 0,59
20 M27x2 R 3/4"
63 1.5 1,5 2 2.5 - 4,6 4 , 6 5,2 5,9 - 0,25 0,25 0,33 0,45 -
63 - - - - 5 - - - - 5,9 - - - - 0,45
Türbülans

25 M33x2 H 1"
100 2 2 3 3 - 4,8 4 , 8 5.9 5.9 - 0,21 0,21 0,35 0,33 -
100 - - - - 6 - - - - 6,6 - - - - 0,44
30 M't2x2 Rl 1/4"
160 2 2 3 1* - 5 5 5.9 7 - 0,17 0.17 0,25 0,38 -
1Ğ0 - - . . 7 - - - -5.9 - - - 0.25
38 M48x2 Rl 1/2"
250 3 3 1+2) 5 - 5,2 5,2 5.9 6,8 - 0,14 0,14 0,19 0,26 -
250 - - . - 9 ı. - - - - 5.2 - . - -• 0,14
50 M60x2 K 2"
1*00 3 3 6 6 - 4,4 4,4 5.9 5,9 - 0,07 0,07 0,14 0,14 -
Tablo 2
|
a hortumun üzerine koruyucu çelik veya plastik şerit takıl-
Tialıdır.(Şekil9)
EMİŞ FİLTRELERİ: Pompa emiş ağzına yerleştirilen
bu filtreler depodan pompaya gelen akışkanı temizler. (Şe-
kil 14)'te tipik bir emiş filtresi görülmektedir. Çok hassas
bir filtrasyon gereken durumlarda basınç düşümünü azalt-
mak için büyük alanlı bir filtre elemanı kullanmak gerekir.

Bazı pompalar emiş tarafında diğerlerine oranla daha

hassastır. Bu yüzden filtre seçerken pompa karakteristiğini
Sekil 9 bilmek gerekir. Ayrıca pompa, depodan pozitif bir basınç
yüksekliği olacak şekilde yerleştirilmelidir.
BASINÇ HATTI FİLTRELERİ: Adından da anlaşıla-
bileceği gibi sistem basıncında çalışan filtrelerdir. Pompa
hariç, korunması istenen devre elemanının girişine bağlanır-
lar. Filtre elemanı sistem basıncında bulunduğu için bu ba-
sınca dayanıklı bir yapıda olmalıdır. Bu tip filtreler bazı du-
Sekil 10 Şekil 11 rumlarda pompanın aşınmasıyla oluşan parçacıkların siste-
me girmesini önlemek amacıyla pompa çıkışına da bağlana-
bilirler. (Şekil 15)

DÖNÜŞ HATTI FİLTRELERİ: Bunlar sistemin dönüş

hattı üzerine bağlanmış düşük basınç filtreleridir. (Şekil 16)
Sekil 12 Bu filtreler ana dönüş hattına bağlanabileceği gibi, sızıntı
hattına veya emniyet valfı dönüş hattına da bağlanabilirler.
Uygulamada dikkate değer titreşim veya bükülme varsa
Düşük basınç filtreleri olduğu için bağlandıkları yerde basınç
yeterli hortum boyu bırakılmalıdır. Metal hortum bağlantı-
oluşmamasına dikkat edilmelidir.
.an elastik değildirler, fakat uygun yerleştirilmeleri metal
Kısımları aşın gerilmelerden korur. (Şekil 10)
Eğer hortum burulmuş olarak bağlanırsa yüksek basınç Filtrenin büyük akış kapasitesi olduğu halde iç veya dış
onu düzeltmeye çalışır. Bu da bağlantı elemanının sökülme- baypası vardır. Bu filtrelerin, otomobil motorlarında olduğu
sine, hatta gerilme noktasından patlamasına neden olur. gibi, kolay sökülüp takılmasını sağlayacak şekilde geliştiril-
(Şekilli) miş olan lan da vardır.
Dönüşlerde geniş bir yarıçap vermek için yeterli hor-
tum boyu bırakılmalıdır. Aksi takdirde hortum sıkışarak
akışı kısıtlar (Şekil 12)

DEPO VE DONANIM

HİDROÜK FİLTRELER: Hidrolik sistemdeki akışka-

nın belli bir temizlikte tutulması amacıyla filtre kullanılır.
Filtreler akışkanı belli bir temizlik seviyesinde tutarak sis-
tem performansını artırması ve devre elemanlarının ömrünü
uzatması yanında, akışkan içine karışabilecek iri parçacıkla-
rın sistem içine girip devre elemanlarını bozmasına da engel
olurlar.
Filtre seçiminde gözönünde tutulacak noktaları aşağı-
daki şekilde sıralayabiliriz:
— Filtreleme hassasiyeti •
— Akış hızı
— Basınç düşümü
— Sistem ile uygunluğu
— Filtre elemanının temizlenebilirliği ve değiştirilebi-
lirliği
— Sistem basıncı
-Sıcaklık

FİLTRE TİPLERİ: Filtreler genellikle sistem içinde bu-

lundukları yere göre tanımlanırlar. Uygulamada kullanılan
filtreler, emiş filtreleri, basınç hattı filtreleri, dönüş hattı
filtreleri ve baypas filtreleri olarak adlandırılırlar. (Şekil 13) f, i
Ayrıca akışkan içindeki metal parçaları tutmak için manye- Şekil 16 I
tik çubuklu tutucular da vardır.
10 MÜHENDİS VE MAKİ NA CİLT 24 SAYI 277 NİSAN - MAYIS 1982 t
 FİLTRE/HAV ALIK: Deponun üzerine taMir. (1(1 (İÇ Öİr ÖaSIflÇ ÖİÇC!" İÜ basınç ölçerin sürekli basınç altında
la kullanılır. kalmasını önleyen koruma valfı görülmeKtedir,
- Doldurma filtresi olarak: Depoya yağ doldurulurken
büyük parçacıkların depoya ve devreye girmesini önler.
— Havalandırma filtresi olarak: Devre yağ çektikçe de-
podaki yağ düzeyi değişir.
HİDROLİK GÜÇ KAYNAĞI: Hidrolik güç kaynağı
(HGK) tek tek devre elemanlarının bir araya getirilip' bağ-
lanmış şeklidir.
İ>okıl 18 şekil 17
HGK yapısı ve içeriği uygulamaya göre değişir. Buna
rağmen belli standart ve kurallara bağlı olarak yapılabilir. FİLTRE ANMA ÖLÇÜLERİ: Filtrenin anma büyüklük-
(Şekil 18) leri mikron ile ifade edilir.
Mutlak Anma Büyüklüğü: Filtredeki maksimum göze-
- Depo doldurulurken temiz kap, hortum ve huni kul-
nek ya da delik ölçüsüdür.
lanmalıdır.
Nominal Anma Büyüklüğü: Filtrenin en çok geçirebildi-
— Devre elemanları değiştirilirken sisteme yabancı
ği parçacığın büyüklüğüdür.
maddelerin girmemesine dikkat etmelidir.
FİLTRE BAKIMI:
- Depo üzerindeki doldurma kapakları ve havalıkların
- Bir filtre bakım programı yapılıp buna uyulmalıdır.
uygun bir şekilde bağlanması sağlanmalıdır.
- Filtre değiştirilirken çıkarılan filtre incelenip değiş-
— Normal filtreleme elemanları olmadan sistem çalış-
tirme periyodunun kısaltılıp uzatılmasına karar verilmelidir.
tırılmamalıdır.
- Sızıntıların sisteme girmemesine dikkat etmelidir.
— Sistemde kullanılan akışkan, imalatçı firmalar tara-
- Yeni yağın tamamen kapalı bir kap içinde tutulma-
fından önerilen Özellikte olmalıdır.
sına dikkat etmelidir.
- Akışkan tipini değiştirmek gerekiyorsa devre ele
DEPOLAR: Deponun yerine getirdiği birçok işlev var-
manian ve filtre elemanlarının yeni akışkanda kullanılabilir
dır.
olup olmayacağına dikkat edilmelidir.
- Yağ barındırmak: Olanaklar ölçüsünde tüm devre ya-
YAYICI: Yayıcı, üzerinde boşaltma delikleri bulunan
ğını alabilecek hacimde olmalıdır. Alıcılara ve çalışma çevri-
eş merkezli iki tüpten oluşur. Depoda yağ seviyesinin altına
mine bağlı olarak değişen depo düzeyi gözönüne alınmalıdır.
yerleştirilmelidir. Yayıcı köpüklenmeyi, yağ içindeki havayı
- Soğutma (ısı yayma): Her enerji iletiminde kaçınıl-
ve depodaki gürültüyü azaltarak pompa emiş koşullarını iyi-
maz olan kayıplar, hidrolikte yağa verilen ısı olarak kendile-
leştirir.
rini gösterirler. Kayıp derecesi devrenin verimini belirleyen
ESNEK KAVRAMA: Pompa-Motor bağlantısında pom-
unsurdur. Toplam kayıp boru hatlarında, pompa, motor ve
pa ve motor milinin eksenleri aynı hizada olmalıdır. Fakat
valflerde, ayrıca akış ayar ve basınç valflerindeki kayıpların
zamanla bazı kaçıklıklar ortaya çıkabilir. Eğer bağlantı bir
toplamıdır. Bu kayıplar nedeniyle yağa geçen ısının bir kıs-
elastik kavrama ile yapılırsa, kavrama açısal veya eksenel ka-
mı borular, valfler ve depo tarafından çevreye dağıtılır. Geri
çıklıkları alarak pompa veya motora zarar gelmesini önleye-
kalan ısı, yağı ve devre elemanlarını ısıtır. Bu andaki sıcaklık
cektir. Elastik kavrama pompa ve motor miline takılan birer
devrenin doyma sıcaklığıdır.
dişli ile bunları birleştiren bir plastik parçadan oluşmuştur.
Aşırı zorlanma durumunda plastik eleman parçalanarak si- Eğer devrede soğutucu yoksa, doyma sıcaklığının en
gorta görevini görecektir. çok çalışma sıcaklığına eşit veya daha az olması gerekir.

SICAKLIK VE DÜZEY GÖSTERGESİ: Depodaki ya- ORTALAMA BİR HİDROLİK SİSTEMDE ISI ÜRETİ-
ğın sıcaklığını ve düzeyini her an görebilmeyi sağlar. Bu MİNİN VE KAYBININ TAHMİN EDİLMESİ: Ortalama bir
çağdaş hidrolik güç kaynağının kaçınılmaz öğesidir. İçinde hidrolik sistemde ısı üretiminin ve kaybının tahmin edilme-
delik olan iki civata ile dıştan depoya tutturulur; gösterge sinde faydalı olabilecek ve endüstride yaygın olarak kullanı-
altındaki sızdırmazlık öğesi yağ sızmasını önler. Böylece lan bazı kurallar vardır. Bu kurallar uygulanarak sistem için
depodaki yağ düzeyi ve sıcaklık depo dışından görülebilir. gerekli soğutma yüzeyi hesaplanabilir.
BASINÇ ÖLÇER: Basınç ölçer devredeki yağ basıncını 1- Ortalama bir hidrolik sistem giriş gücünün % 20'si
ölçmeye yarayan bir göstergedir. Başlıca çeşitleri: Diyaf- kadar ısı yaratır.
ramlı ve tüplü basınç ölçerlerdir. Göstergeler genellikle yu- 2- Ortalama ısı iletim katsayısı K = 8.51 W/m2 - ° C ve-
varlaktır. Fakat dörtgen şeklinde olan pano tipi göstergeli ya K = 11.35 W/m2 - ° C alınabilir.
olanlar da yapılmaktadır. Basınç ölçeri tanımlanırken bazı örnek: Giriş gücü 75 KW olan bir hidrolik sistem için
büyüklüklerin de belirtilmesi gerekir. Gösterge çapı (<j> 63 - soğutma yüzeyini hesaplayalım.
100 - 160 - 250 mm gibi). En yüksek basınç değeri, gliserin- Giriş gücünün % 20'si ısıya dönüşür.
li olup olmadığı, yağ bağlantı bölümünün alttan veya arka- 75.000 x 0.20 = 15.000 Watt
dan olduğu, bağlantı rakorunun diş ölçüsü belirtilmelidir. AT = 40°C'lık bir denge sıcaklık farkını muhafaza et-
Basınç ölçerin gliserinli olmasının yararı, gliserinin sönümle- mek için.
yicilik yaparak basınç ölçeri basınç değişimlerinin kötü Q = KxAxAT—A = — -
etkilerinden korumasıdır. Yağ bağlantısının arkadan olma-
sı denetim masası yapıldığında, masa üstünde yalnız göster- 15.000 15.000
genin bulunup iyi bir görünüm sağlaması içindir. Şekil 17' A, = = 44m veyaA2 = = 3 3 rrr
8,51x40 11,35x40
 14 16 16 17 18

Böylece sistemde bulunması gereken soğutma yüzeyi

saptandıktan sonra sistemin sahip olduğu yüzey ile karşılaş-
tırılır; eğer yeterli değilse devreye bir soğutucu ilave edilir.
Havayı ayırma: Madensel yağlarda, basınç ve sıcaklığa
bağlı olarak çözünmüş hava bulunur. Küçük kabarcıklar ha-
lindeki bu hava, yağla birlikte devreye taşınır. O nedenle bu
havanın depodan ayrılması gerekir. Bunu sağlamak için de
yağın üst yüzey alanı olanaklar ölçüsünde geniş olmalıdır. t -ıterilnesi i l e her i!;i y- rıdc Yu.- arıdaki şe-ilde ortalarca bir silindir
Kir birikintilerini ayırma: Uzun bir çalışma süresinden et edebilen ve en cck k'.'llr.nı- kesiti rrrülmolrtedir.
l a n .-i ilindir türüdür. Tek veya ç i : t rar^n i r i ileri:
llu olabilirler.çift .'.ellu ı_Arka kapak
sonra, filtreleme yapılmasına rağmen, kir parçacıkları ve ya- ı;i-t
sjlin uirin .:cl -apları farklı y;:pıl-e-ö-Hslka
ll-Foru
12-Plston kolu
da,aynı basınç de erinde
ğın eskimesinden ötürü oluşan çamur ve parçacıklar birikir farklı kuvvet yaratır.
3-P'lanş
4-Sc(-man ,
13-tin kapak
lı ( -0-Halka
5-Ynetıklama ..omunu 15-Yata'vlama burcu
Emiş ve dönüş hatlarının tasarım ve yapımı bu nedenle ayn 6-^e-çe pulu 16-FO az keçesi
Sekil 20 ?-Keçe yuvası 17-Keçe kaparı
bir önem taşır.
rılmış ve (Ra) değerleri: 0,2 - 0,4 - 0,8 -1,6 ve 3,2 (m/i) olj
HİDROLİK SİLİNDİRLER
rak verilmiştir. Boru ile piston arasında İT 7 ve İT 8 tole-
Pompanın devreye verdiği basınç enerjisi silindir ve hid- ransları kullanılır. Boru için H 8, H 9, H 11 ve H 12 (Hava
romotorlar tarafından mekanik enerjiye dönüştürülür. Silin- silindiri" için) H 13, piston için ise f 7, f8 veya e 8 tolerans-
dire doğrusal motor adı da verilir. Pistona uygulanan ba- ları kullanılır.
sınçla oluşan kuvvet piston kolu tarafından itme ya da çek- PİSTON KOLU: Kesit şekli dairesel olmakla birlikte
me kuvveti halinde kullanılabilir. (Şekil 19) Hidrolik silin- dönmemesini sağlamak amacıyla dörtgen kesitli yapılan pis-
dirler üç ana gruba ayrılırlar: ton kolları da vardır. Piston kolu tornalandıktan sonra taşla-
1-Tek etkili silindirler ma işlemi yapılır. Yüzey pürüzlüğü (2mju) değerlerini aşma-
2- Çift etkili silindirler malıdır. Bazı özel uygulamalarda ısıl işlemle veya indüksi-
3- Teleskop silindirler. yonla sertleştirilirler ve mutlaka sert krom kaplanırlar. Ko-
TEK ETKİLİ SİLİNDİRLER: Bu tür silindirlerde pom- lun gazlar, alkaliler, asitler ve toza karşı, korozyona daya-
panın bastığı yağ bir yönde hareket ve kuvvet sağlar. Geri nıklılığını sağlamak üzere noktada (yarı çap) en az 30
dönüş silindir önündeki yük, milin kendi ağırlığı veya bir (mju), genellikle 50-60 (m//) sert krom kaplanır.
yay tarafından gerçekleştirilir. PİSTON KOLUNUN BURKULMA HESABI: Burkulma
Platform kaldırmada, lastik pişirme preslerinde, sıvama hesabı genellikle Euler formülüne göre yapılır.
preslerinin karşı direnci yaratan pot silindiri olarak kullanı : 7T2 X E X J
lırlar. Burkulma Yükü K = ;
ÇİFT ETKİLİ SİLİNDİR: Yağ gönderilmesi ile her iki
yönde hareket edebilen ve en çok kullanılan silindir türüdür. Bu yükle piston kolu burkulur.
Tek veya çift piston kollu olabilirler. (Şekil 20) K
Maksimum çalışma yükü F =
ÇALIŞMA YAPISI: Silindirin bir bölümünden yağ ve-
em
rildiğinde, diğer bölüm depoya bağlanır ve bu şekilde bir
hareket elde edilir. Silindirin çalışabileceği en üst hız değeri S = Serbest burkulma boyu (cm)
üretici firma tarafından verilir. Silindirin dayanabileceği hız E = Elastisite modülü (kg/cm 2 ) = 2.1.106 çelik için
J = Eylemsizlik momenti (cm 4 )
değerinden yukarıda çalışırsak silindir, bağlı olduğu yük
dolayısıyla, yükün atalet momenti veya en azından kendi j = d
X 7 r
= 0.0491 x d 4 (dairesel kesit için)
hızı nedeniyle strok sonunda bir darbe uygulayarak durur. 64
Bunu önlemek amacıyla silindirlerde "yastıklama" düzeneği Sem = Emniyet katsayısı (yaklaşık 2.5 - 3.5)
geliştirilmiştir. Kural olarak piston hızının 0,1 m/s'den bü-
Serbest burkulma boyu Delirtilen yük ve bağlantı şekli-
yük olduğu hallerde yastıklama kullanılır.
ne göre saptanmalıdır. (Şekil 21)

Sekil 19

HİDROLİK SİLİNDİR BORUSU: Hidrolik silindir bo-

ruları genellikle dikişsiz çelik çekme veya dikişli (kaynaklı)
boru olduğu gibi derin delme tezgahlarında dolu malzeme-
den de yapılabilirler veya dökümle elde edilirler. En çok
kullanılan türü St 35 veya St 52 niteliğinde çelik çekme bo-
rulardır. Silindirde kullanılacak borunun içinin çok iyi iş-
lenmesi gerekir, iyi işlenmemiş bir boru keçe törpüsüdür,
kısa zamanda keçeleri bozar. Boru tornalandıktan sonra
honlama veya ezme işlemlerinden geçirilerek gerekli yüzey
temizliği sağlanır. CETOP'un hidrolik silindir boruları ile il- Sekil 21
-31-H bölümünde boru iç yüzey kalitesi beş sınıfa ay-
 \GLANTI ŞEKİLLERİ:
•kil 22'de bağlantı şekilleri görülmektedir.
Bağlantısız durum
Ortadan eklem
Önden yuvarlak flanş
Arkadan yuvarlak flanş
önden dörtgen flanş
Arkadan dörtgen flanş
Arkadan eklem
Arkadan oynak eklem
A opren.
Sekil 22
IZD1RMAZLIK E L E M A N L A R I .
Giriş: Hidrolik ve pnömatik devre elemanları, basınçlı
tamda çalıştıkları için basınçsız bölgeden çok iyi yalıtıl-
laları gerekir. Örneğin çift etkili bir silindirin hareketi için
r bölüme yağ gönderilir, diğer bölüm basınçsız ortama,
ini depoya bağlanır. Eğer piston keçesinde bir kopma, yır-
Ima varsa gönderilen yağ diğer bölüme geçeceğinden ba-
nç yükselemeyecek ve silindir işlevini göremeyecektir. Sız-
ırmazlık Elemanları basınç ve sıcaklık altında üretildikleri
in boyut toleransları talaşlı üretim toleranslarından daha
Uyüktür. Sızdırmazlık öğeleri uzun süre depoda kalacaksa
ozulmaması için birkaç noktaya dikkat edilmesi gerekir,
•epo serin, kuru, tozsuz olmalı ve zaman zaman havalandı-
İmalıdır. Sıcaklık ( - 1 0 ile + 20°C) aralığını aşmamalı,
ıtma aracından en az 1 m uzakta olmalıdır.
Sızdırmazlık malzemesinin kullanım anına dek paket-
;nmiş olarak saklanması en basit fakat en etkin önlemdir.
!ğer açıkta duruyorsa şekillerinin bozulmaması için üst üs-
s fazla yüklenmemeli ve bakır, pirinç, paslı demir yüzeylere
onulmamalıdır. Sızdırmazlık öğelerinin temizlenmesine ge-
nce, benzin, benzol, terebantin gibi sıvılar ve tel fırça, zım-
ıara kağıdı gibi malzemeler kullanılmamalı, ılık su ve temiz
ıir bez ile temizlik yapılmalıdır. Bunlar kurutulmak için ısı
aynağına çok yakın konulmamalıdır.
MALZEME CİNSLERİ: Bu konu başlı başına bir uz-
nanlık ve üretim dalı olduğu için sadece sınıflandırılıp
inemli özelliklerini vermekle yetineceğiz. Sızdırmazlık öğe-
erinin sahip oldukları sertlik DİN 53505'te belirtildiği gibi
) -r- 100 ölçekli "Shore" birimi ile de gösterilir. Sızdırmazlık
iğelerinin sertlikleri 54 -f 95 Shore arasındadır.
Başlıca üç cins malzeme vardır:
— Bezli malzeme
— Termoplastik malzeme
* ....Madeni yağa dayanıklı
— Esnek malzeme
....Madeni yağa dayanıksız
Bezli malzeme: Bez olarak pamuklu ve asbest, emdiri-
malzeme olarak da nitril kauçuk kullandır. Bu şekilde
edilen malzeme sürtünme, aşınma yüksek sıcaklık ve
• darbelerine dayanıklıdır. Ayrıca sentetik yağla yapı-
denemede Neopren malzeme % 122,.benzil malzeme
% 30 fiaCİm değişimine (jijmeye) uğramıştır. Günümüzde
Özellikle takım keçe yapımında kullanılır.
TERMOPLASTİK MALZEME: Plastomer olarak da bi-
linen bu malzeme cinsi yüksek sıcaklığa dayanıklıdır. Sızdır-
mazlık özelliği olmamasına karşın sırt halkası, kayma halka-
sı olarak kullanıldığında 0— halka ve keçe ömrünü önemli
ölçüde yükseltir.
Esnek malzeme:
Madeni yağa dayanıklı malzemeler:
Başlıca cinsleri: "NBR" Butadien Akril Nitril kauçuk;
"FKM" Fluor Kauçuk; "AU - EU" Poliüretan; "CR" Klor-
Madeni yağlara dayanıksız malzemeler:
Başlıca cinsleri: "SBR" Styrol Butadien Kauçuk;
"EPDM" Etilen Propilen Termolimer Kauçuk.
O—HALKA: Sızdırmazlık öğelerinin en basiti, Şekil 23'
teki gibi çok değişik olabilen fakat genellikle yuvarlak ke-
sitli, dairesel şekli olan O-ha I kadir. Statik uygulamalarda
doğru malzeme seçimi ve düzgün yüzeylerle çalışılırsa 1000
bar ve daha yüksek basınç değerlerinde bile sızdırmazlık
sağlanır. O-halkanın dinamik uygulamalarda kullanılmaları
oldukça sınırlanmış, ancak çok az hareketli olan aygıtlar da
kullanımına devam edilmektedir.
Sekil 23
O-halkaların ölçümü: Bir O-halkayı oelirlemek için ç.;
lışma koşulları yani basınç, sıcaklık, sertlik, uygulaman»
durgun olup olmadığı, boyutları belirlenmelidir. O-halkan
"d1" ile gösterilen iç çapı ve "d2" ile gösterilen kesit ça
kesinlikle belirlenmelidir. O-halka üzerinde ölçü yazılmaı
ğından varolanın boyutlarını çıkarmak için iki aygıt kullar
lir. "d1" iç çapını ölçmek için konikliği 1 + 1000 olan "0
mm" aralıklarla çapların belirtildiği, DİN 254'e uygun m,
tar kullanılır. "d2" kalınlığı ise 0,01 mm aralıklı mikrome
ile ölçülür.
KEÇELER: Keçeleri başlıca üç grupta toplayabili
Tek keçeler, takım keçeler, kayma halkalı O-halkalar. Keçi.
ler sızdırmazlık öğesidir, o bakımdan yataklama öğesi ola-
rak kullanılmamalıdır. Yüksek basınçlarda çalışıldığında ke-
çenin arkasına termoplastik sırt halkası konulur. Yüksek sı-
caklıklarda, ısıl genleşmeler nedeniyle sürtünme ve aşınma
artar. Bu da görev yapamama ve çabuk bozulma yaratır. Bu
nedenlerle sızdırmaziık öğesini kullanmadan önce üretici fir-
manın katalogları dikkatle okunmalıdır.
Keçenin gerekli çapı, örneğin piston keçesi ise diş çap,
boğaz keçesi ise iç çapın yanı sıra devredeki en çok basınç,
sıcaklık ve hız değerleri belirtilmeli, bunlara uyan keçe kul-
lanılmalıdır.
TEK KEÇELER: Piyasada Nutring olarak da bilinen ve
yukarıda değişik kesitleri görülen tek keçeler simetrik (sol-
da) ve asimetrik (sağda) şekillidirler. Başka bir deyişle çift
dudaklı ve tek dudaklıdırlar. Silindirlerde iki bölgede hare-
ket halinde sızdırmazlık sağlanması istenir. Bunlar piston ve
boğaz bölgeleridir. Keçelerin takılması sırasında temizliğe
önem verilmeli, dudakların zedelenmemesi için sert cisim
kullanılmamalı, dudaklar basınç gelecek yöne dönük olmalı-
dır. Aksi halde keçe ile sağlam da olsa, sızdırmazlık sağlana-
maz. Pistonu takarken boru ve keçeler yağlanmalı, önce ke-
çenin alt yarısını boruya geçirmeli ve üst bölüm keskin kö-
şeli olmayan bir plastik parça ile yuvaya yerleştirilmelidir.
(Şekil 24)
Şekil 24 5ekil 25
T A K I M KEÇELER: Özellikle büyük çaplı silindirlerde
kullanılan ve zor koşullarda çalışabilen bir keçe türüdür. Pi-
yasada manşet olarak da bilinen, birkaç parçadan oluşur.
Uçlarda sert bezden yapılmış aşınmaya dayanıklı basınç
halkası ve dayanma halkası bulunur. Arada ise sızdırmazlığı
sağlayan lastik ve bezden yapılmış dudaklı parçalar bulu-
nur. Ara parça sayısı çap ve basınca göre 3, 4... olabilir. Bu
tip keçeler eksenel ve çevresel yük salınımlarına, kaçık mer-
kezli yüklemelere, basınç darbelerine, hızlı basınç, hareket
ve sıcaklık değişmelerine karşı dayanıklıdır. Takım keçeli-
rin ana uygulama yeri boğaz bölümüdür, özellikle tek etkili
silindirler de kullanılırlar (Şekil 25)
Giriş
Şekil 26
HİDROLİK POMPALAR:
Hidrolik pompalar, kendilerini tahrik eden motor tara-
fından iletilen enerjiyi hidrolik çalışma enerjisine dönüştü-
rürler.
Pompalama hareketi tüm pompalar için aynıdır. Tüm
pompalar emiş ağzında artan bir hacim, basma ağzında aza-
lan bir hacim yaratırlar.
Endüstriyel hidrolikte kullanılan pompaların diğer tüm
pompalardan en önemli ayrıcalığı pozitif iletimli olmaları-
dır, yani bu tip pompalarda emilen yağ basılmak zorunda-
dır, böylece basılan yağın önünde direnç sözkonusu oldu-
ğunda basınç oluşacaktır.
Bir çok değişik tür pozitif iletimli pompa mevcut olma-
sına rağmen, burada en yaygın olan üç tip pompayı incele-
yeceğiz. Bunlar kanatlı pompa, dişli pompa ve pistonlu
rampadır.
Kanatlı pompa, kanatları bir halka boyunca hareket e
tirerek pompalama hareketi yaratır. Bir kanatlı pompa es;
olarak rotor, kanatlar, halka ve üzerinde giriş ve çıkış delil
leri bulunan dağıtım plakasına sahiptir. (Şekil 26)
Üzerindeki yarıklarda kanatlar bulunan pompa rotor
hareketini bağlı olduğu tahrik milinden alır. Rotor döndi
rüldüğünde kanatlar merkezkaç kuvvetin etkisiyle dışa do|
ru savrulurlar ve halka çeperini izlerler (halka dönmez) Re
tor halkaya göre kaçık merkezli olarak yerleştirilmişti)
Böylece rotor döndüğünde kanatlar halka boyunca gittikç
büyüyen ve daha sonra da küçülen hacimler oluştururlar.
KOVAN (CARTRIDGE):
Şekil 27
Kanatlı tip bir pompanın pompalama düzeneği genellik-
le kovan diye adlandırılan tümleşik bir parçadır. (Şekil 21)
Kovan iki dağıtım plakası arasına yerleştirilmiş kanatlar, ro-i
tor kam biçimli halkadan oluşur. Kovanın avantajı pompa-
nın bakımının kolay yapılmasını sağlaması, aşınma duru-
munda genellikle sadece kovanın değiştirilmesidir. Ayrıca
pompanın verdisi değiştirilmek istendiğinde dış boyutları
aynı, basma kapasitesi farklı bir kovan kullanmak suretiyle
daha büyük veya daha küçük verdili bir pompa elde edebilir.
Kanatlı pompanın uygun olarak çalışabilmesi için ka-
nat uçları ile halka arasında azdırmazlığın sağlanması gere-
kir. Pompa çalıştığında kanatlar merkezkaç kuvvetin etki-
siyle dışa savruldukları için devir sayısının 6 0 0 dev/dak'dan
az olmaması gerekir. '
Değişken verdili kanatlı pompa: Pozitif iletimli bir ka-ı
natlı pompanın bir devirde verdiği yağ miktarı sabittir. En-
düstriyel kanatlı pompalar genellikle sabit bir devirde çalış-
tıkları için ( 1 4 5 0 dev/dk. vb.) verdisi de sabit kalır.
Yalnız bazı hallerde verdinin değişken olması daha uy-
gundur. Bu tahrik motorunun dönme sayısını değiştirerek
sağlanabilir, fakat ekonomik olarak pratik değildir. En iyi
yol pompanın basma hacmini değiştirmektir.
Bir kanatlı pompanın bastığı yağ miktarı kanadın stro-
ku ve kanat genişliğine bağlıdır. Pompa çalışırken kanat ge-
nişliği değiştirilemeyeceğine göre pompayı kanat strokunu
değiştirecek düzeneğe sahip olacak şekilde tasarlamak gere-
kir. ;
Değişken verdili kanatlı pompa esas olarak rotor, ka-
natlar, serbest hareket edebilen bir halka, halkaya kılavuz-
luk eden baskı yatağı, halkanın konumunu değiştiren ayar
 jasindan oluşur. (Şekil 28) Değişken verdili kanatlı pom
ılar dengelenmemiş tip pompalardır. Yani halka daire bi
mlidir.
Sekil ?8
Ayar vidası tam sı kılı iken rotor ile halkanın eksenleri
açıktır ve kanatların stroku ile buna bağlı olarak basılan
ağın miktarı en çoktur. Ayar vidası gevşetildiğinde, halka
areket eder, böylece halka ekseni ile motor tarafından çev-
len rotor ekseni arasındaki uzaklık azalır.
Ayar vidası tamamen geri alındığında rotor ekseni ile
alka ekseni" çakışır. Rotorun dönüşünde büyüyen ve küçü-
n hacimler yaratılmadığı için pompa yağ basmaz. Böylece
ir ayar vidası ile pompanın debisi sıfırdan en çoğa kadar
ademesiz olarak değiştirilebilir.
Genellikle değişken verdili bir kanatlı pompa ayarlanan
:1li bir basınçtan sonra yağ basmaz.
Basınç duyarlı kanatlı pompa, değişken verdili pompa
•aynı elemanlara sahiptir; ek olarak halkayı merkezlemek
in ayarlanabilir bir yay konulmuştur. Halkanın iç çeperi-
; etkiyen basınç yayın kuvvetini yenecek değere ulaştığın-
» halka merkezini rotor milinin merkezine getirir, kaçaklar
in gerekli yağ miktarı dışında pompanın yağ basması du-
ır. (Şekil 29) Sistem basıncı yayın ayar değeri ile sınırla-
ır. Basınç duyarlı bir pompa için, Şekil 30'da da görülebi-
ceği gibi, verdi ayarlanan basınç değerine kadar ve kaçak-
irin dışında, sabittir. Bu basınç değerine ulaşıldığında ver-
i sıfıra ulaşacaktır.
Bu özellik, sistemdeki emniyet valf inin yerini alır; fakat
n önemli ayrıcalığı basınç ayar değerine ulaştığında yağ
mniyet valfınden boşalmadığı için ısınmaz ve ayrıca bu ba-
nç değerinde yağ basılmadığı için güç kaybı en azdır,
ompa bu anda çıkışındaki yağın basıncını tutar. Sistemdi
asınç düştüğünde yay halkayı tekrar eski konumuna getir
iği için yağ basma işlemi devam eder.
Sekil 29
Sekil 30
Dişli Pompa:
Bir dişli pompa basit olarak üzerinde giriş çıkış delikle-
ri bulunan gövde ve biri tahrik motoruna bağlı çeviren dişli,
diğeri çevrilen dişliden oluşur. (Şekil 31)
Tahrik motoru çeviren dişliyi döndürdüğünde çevrilen
dişliyi kavrar ve döndürür. Dişlilerin birbirini kavraması ve
ayrılmaları artan ve azalan hacimler yaratır. Emişte dişlile-
rin birbirlerinden ayrılmalarıyla (artan hacim), yağ pompa
gövdesine girer. Dişliler ve gövde arasında hapsolan yağ taşı-
narak basma ağzına iletilir.
Sekil 31
Sekil 32
Dişli pompalarda pompanın emme ağzında atmosfer
basıncının altında bir basınç, basma ağzında ise sistem ba-
sıncı vardır. Bu basınç farkı dişlilere büyük bir kuvvet uygu-
layarak yatakların kısa sürede bozulmalarına yol açacaktır.
Bunu önlemek amacıyla hidrostatik yataklama uygulanır.
Dişli milinin ve yatakların yağlanması emme bölgesinden
alınan yağ ile sağlanır. Yağlama kanalları emme bölgesine
bağlı olduğu için pompanın tersine çalışması durumunda
hu kanallardan gelen basınçlı yağ mil keçesini patlatacaktır.
Dişli pompanın verdisi dişli büyüklüğü ile belirlenir.
İçten dişli pompa, bir halkanın içine açılmış dişleri
kavrayan bir dıştan dişliden oluşur. Endüstriyel sistemlerde
en yaygın olarak kullanılan içten dişli pompa tipi gerotor
pompadır. Gerotor pompada ortada çeviren bir dıştan dişli
vardır. (Şekil 32)
Ortadaki dişli motor tarafından döndürüldüğünde daha
büyük olan halka dişliyi döndürür. Dişler birbirinden ayrıl-
dığında artan bir hacim oluşur ve yağ pompa gövdesine gi-
rer.
VERİM: İki dişli birbiriyle temasta olduğundan birleş-
me bölgesinde yağın basınç bölgesinden emme bölgesine
geçmemesi gerekir. İmalat toleransına bağlı olarak gerek
dişliler arasından, gerek dişli ile duvarlar ve yan parçalar
arasında kaçaklar oluşur. Bu da verdinin düşmesine, zaman-
la da basıncın yükselememesine neden olur. Kaçak değeri
gerçek verdinin, kuramsal verdiye oranı olan hacimsal verim
ile belirlenir.
 Pompada enerji dönüşümü yapıldığından bir miktar ka- Eksenel pistonlu pompalar basınç duyarlı olarak da y.
yıp güç olacaktır. Pompadaki bu güç kaybı çıkıştaki hidro- pılabilirler. Pompanın eğim plakası sistemin basıncını duy;
ik gücün girişteki mekanik güce oranı olan genel verim ile bilen bir pistona bağlanmıştır. (Şekil 34)
>elirlenir. Sistem basıncı pistonun arkasındaki yay basıncında
daha büyük olduğunda piston eğim plakasını hareket ettiril
eğim plakası mekanik durdurucuya dayandığında düşey kc
numa gelmiş olur.
Son olarak genel verimin hacimsal verime oranı olan POMPA SEÇİMİ: İyi bir pompa tesisinin seçimi, eld
mekanik verim belirlenmiştir. mevcut olan katalog ve imalatçının tarifelerinin düzgünlüği
ne ve seçen kimsenin tecrübesine, bilgisine bağlıdır. Başarı
77m = T?g/T?v = % 8 8 ~ 9 4 bir tesisat, en ucuz şekilde yapılabilen tesisat değildir. E
iyi verim, çalışma şartlarına uygunluk, en ekonomik çalı;
Gerekli motor gücü:
ma şekli ile beraber ele alınmalıdır. Elde tam bilgi ve dokt
P = QxP/600g(KW)
man mevcut olmadan çarçabuk bir tesisat uydurmak, zaraı
Q = Verdi (lt/dk[
dan başka hiçbir şey sağlamaz.
•> = En yüksek basınç (bar)
Seçimde gözönüne alınacak başlıca hususlar:
f g = Genel verim (art. % 85)
1-İstenen çalışma basıncı
Pistonlu pompalar: Pistonlu pompalarda pompalama, 2- Kapasite (devir/dak. veya beygir gücü)
istonun silindir içinde ileri geri hareket etmesi ile sağlanır, 3- Verimlilik
'istonlu pompaları pistonların diziliş şekillerine göre iki ana 4- Kontrol
•ruba ayırabiliriz: 5- Ağırlık
— Eksensel pistonlu pompalar 6- Hız
— Radyal pistonlu pompalar 7- Akışkan [
Eksensel pistonlu pompalar: Pistonlar pompa eksenine 8- Gürültü
paralel şekilde yerleştirilmiştir. Eksenel pistonlu pompaları 9- Masraf '
da, pistonların girip çıkma (emme-basma) hareketini sağla- 10- Bakım
yan yapı türüne göre: Eğik plakalı, Bloku dönen, Bloku sa- 11-Yedek parça ve servis imkanı.
bit, Eğik bloklu olarak tekrar sınıflayabiliriz. Mühendislik açısından genel olarak bir pompanın ani
karakteristikleri şunlardır:
Eğim Plakalı Döner Bloklu Pistonlu Pompa - Manometrik basma yüksekliği (max. basınç)
Eğim plakası - Verdi (debi)
- Emme yüksekliği
0
o o] czrzprzD ifa :ı, - istenen mil dönme sayısı
- Beygir gücü j
Pabuç plakası yayı Piston dslifii Giriş Çıkış
- En fazla hızı |
Şekil 33 - Emme şartları (depo derinliği, emme borusu çapı)
Pompa satıcısına bütün bu durumlar belirtildikten sonrz
şartlarımıza en uygun düşecek pompayı bulmak ve tesisat,
Pompalama mekanizması esas olarak silindir bloku, pis-
hazırlamak güç olmayacaktır.
tonlar, piston pabucu, eğim plakası, pabuç plakası, baskı
/ayı ve dağıtım plakasından oluşur (Şekil 33).
YAPILACAK İŞE GÖRE POMPA SEÇİM TABLOSU
Eğim plakası düveyle bir açı yapacak biçimde bağlan-
mıştır. Pabuçlar eğim plakası üzerinde hareket ederler. SABİT VERDİLİ İSLER İÇİN:
Az masraflı küçük iş — Dişli,paletli
Silindir bloku döndürüldüğünde piston pabucu eğim
Hafif - orta kapasiteli iş - Dişli,paletli
plakasının yüzeyini izler (eğim plakası dönmez). Eğim pla-
Orta ve yüksek kapasiteli iş - Dişli.paletli
kasının açılı olması, pistonların silindirde girip çıkma hareke-
Ağır presler - Eksenel pistonlu veya - Radyal pistonlu
ti yapmasını sağlar. Dönmenin bir yarısında piston silindir
i
flokundan dışarıya doğru hareket ederek artan hacim yara-
DEĞİŞKEN VERDİLİ İŞLER İÇİN: \
tır. ;; ,••;•
Dönmenin ikinci yarısında ise piston silindir blokunun
Hafif işler - Paletli
cine doğru hareket ederek azalan hacim oluşturur.
Orta-yüksek kapasiteli işler - Eğik bloklu
eksenel pistonlu,
îasınç Duyarlı, Değişken Verdjli Pompa
— Radyal pistonlu veya
— Eksenel pistonlu,
Yüksek kapasiteli işler— Radyal pistonlu,
- Eksenel pistonlu,
— Eğik bloklu eksenel pistonlu,
Çok yüksek basınçlı işler:
Şekli 34 - Eksenel Pistonlu, *
- Radyal Pistonlu >
 Konstrüksiyonlarına göre sınıflandırdığımız endüstriyel J26Û0
hidrolik pompaların çalışma basınçları yaklaşık olarak aşa- P= = 250.79 bar
50,24
ğıdaki gibidir:
1- Kanatlı (paletli) pompalar.... 140 bar, 2
c) A 2 = - ^ = 25,6 cm
2- Dişli pompalar 160-210 bar
3- Pistonlu pompalar ...300 - 350 bar.
HİDROLİK POMPA VE SİLİNDİR SEÇİMİ F = p x A2 = 250,79 x 25,6 = 6420.22 daN

Bir hidrolik sistem tasarlanırken öncelikle hareket II. Örnek:

elemanlarının (silindir veya hidrolik motor) boyutları sapta-
nır. Daha sonra da seçilen basınç ve hızları sağlayacak güç
ünitesinin (pompa, motor) büyüklükleri belirlenir.
Bu hesaplamalarda kullanılan formüller ve birkaç örnek
çözüm aşağıda verilmiştir.
Çapı 80 mm, stroku 100 mm olan bir silindirin çalışma
basıncı 160 bar'dır.
a) Stroku 5 sn'de tamamlaması için pompa verdisi ne
olmalıdır?
b) Pompayı tahrik edecek motor gücünü bulunuz.

Kuvvet: F = p x A Çözüm:
2
TT8 2
Piston bölümü alanı: A, = a) A = - = 50,24 cm

Piston kolu bölümü alanı = A2 = — - = 2 cm/sn

4
3x50x3x2 ,UIM
Strok hızı: V = — = 6 It/dk
1 50 50
3xAxV pxO 160x6
Gerekli verdi: 0 = b)P = = 2 KW
50 600 7)g 600 x 0,85
PxQ III. Örnek:
Tahrik gücü: N
600Tj t o p
F = Kuvvet (daN) Birçok pres uygulamasında silindir, strokunun büyükçe
r = Çalışma basıncı (bar) bir bölümünde kuvvet uygulamaz ve bu boşta strokun hızla
A = Etkili alan (cm 2 ) katedilmesi istenir. Eğer sistemde tek pompa kullanılırsa bu
D = Piston çapı (cm) pompanın boşta stroku hızla katedebilecek verdiyi ve iş
d = Piston kolu çapı (cm) yapma sırasında istenen yüksek basıncı sağlaması gereklidir.
V = Strok hızı (cm/sn) Böyle bir pompayı tahrik edecek motor gücü de oldukça bü-
h = Strok (cm) yük olacaktır. Fakat eğer çift pompa kullanılırsa, önce her
t = Strok süresi (sn) iki pompa sisteme birlikte yağ gönderir. Bu pompalardan
V = Verdi (It/dk) biri yüksek verdili düşük basınçlı, diğeri ise düşük verdili
P = Tahrik gücü (kW) yüksek basınçlıdır. İş yapma sırasında yüksek verdili pompa
r?g = Toplam verim (0.8 - 0.85) devre dışı bırakılarak yüksek basınçlı pompanın işi tamam-
. I. Örnek: laması sağlanır. Böylece çok daha küçük güçte bir motor se-
çilebilir ve sonuçta da motor gücünden ve enerji tüketimin-
12600 daN kuvvet uygulayabilecek bir silindir için: den tasarruf sağlanır. Aşağıdaki örneği tek ve çift pompalı
a) Çalışma basıncı 160 bar olduğunda piston çapı ne sistem için ayrı ayrı çözeceğiz:
olmalıdır? — Uygulanacak kuvvet 171 ton,
b) Piston çapı 80 mm olduğunda çalışma basıncı ne boşta strok hx = 340 mm, iş stroku h2 = 30 mm
olacaktır? strok süresi tj = 20 sn, iş stroku süresi t2 = 3 sn.
c) Bu basınçta (b şıkkı) geri dönüşte ne kadar kuvvet
elde edilir? (Piston kolu çapı 56 mm) a) Piston çapını bulun.
b) Tek pompa için verdi ve motor gücünü saptayın.
Çözünr c) Çift pompa için pompa verdilerini ve motor gücünü
bulun.
12600
a) A = - = 78,5 cm2
P 160 Çözüm:
4x A / 4x78,5 171.000
D = = 10 cm = 490 cm 2

= 25 cm
 3jçAxV = 3x490x37/20 = 5
lanan veya kesilen delikli bir gövdeden oluşur. Bu hareketli
50 50 parça genellikle sürgüdür. Endüstriyel hidrolikte en çok kul-
lanılan valf türü sürgülü valf t ir.
PxQ 350 x 54
= 37KW
600 ntop 600 x 0,85 Şekil 35'te valf gövdesindeki deliklerden biri pompaya,
biri depoya, diğer ikisi de silindire bağlanır. Gövdesinde
c ) Q ı = 3x490x3/7 = dört çalışma deliği içerdiğinden bu valfe 4- yollu valf denir.
U 4-yollu valfin işlevi bir silindir veya motorun iki yönde
hareketini gerçekleştirmektir. Bu işlevi görebilmek için ilk
_ 10x(60
P, • = = 1,4KW konumda sürgü pompa deliğini bir alıcı deliğine bağlar. Sür-
600x0,85 gü aynı anda silindirin diğer yanını depoya bağlayacak şe-
350x12 kilde yapılmıştır.
P2 = = 8.2 KW
600 x 0,85
DEVREDE 4-YOLLU YÖN VALFLERİ (Şekil 36)
İki pompa birlikte çalıştıklarında silindir hızı:
Tüm valfler gövde ve içindeki sürgüden oluştuğu için
en az iki kesin konuma sahiptirler. Yön valflerinin simgele-
3xA 3x490
rinde bu konumlar iki ayrı kare ile gösterilir. Şekil 37'de
Boşta strok süresi kare içindeki oklar yardımıyla sürgünün o konumda hangi
delikleri birleştirdiği anlaşılır. Çalışma konumlarını göste-
ren kareler simgede bitişik çizilirler. Simge devrede gösteril-
V 2 , 44 diği zaman sadece bir konumu (valfin kumanda almadığı
Toplam strok süresi
; t = t , + t 2 =14 + 7 = 2 1 sn.

Görüldüğü gibi her iki çözüm için de çalışma süreleri

yaklaşık birbirine eşittir. Fakat tek pompalı sistemde motor
gücünün 37 KW olması gerekirken çift pompalı sistem için 8
KW'lık bir güç yeterli olmaktadır. •Hoftvdaıi lauac haltı Tank

VALFLER.
Şekil 35
GİRİŞ:
Vajf, bir gövde içerisinde akışkanı seçilen uygun delik
veya deliklere ileten ya da kısan hareketli parçadan oluşur.
Valf içerisindeki bu hareketli parça ile sistem basıncı, akış
yönü veya akış miktarı ayarlanır ve denetlenir.
Valflerin seçimi ve kullanılması bilinmeden bir hidrolik
sistemi verimli olarak çalıştırmak mümkün değildir. Valfler
bir hidrolik sistemde 3 ana büyüklüğü denetlerler ve buna
göre adlandırılırlar.
1 •-. Yön denetim valfleri
2- Basınç denetim valfleri
3- Akış denetim valfleri
Hidrolik sistem tasarımında yapılacak işin gerektirdiği
karakteristikleri sağlayacak en uygun valf tipinin seçimi Şekil 36
çok Önemlidir.
Valfler fonksiyonlarına göre, basit veya karmaşık yapı-
lıdırlar. Basit valfler sadece açıp kapama hareketlerini sağ-
andaki konumu) çizilir. Diğer yönde hareket için simgenin
larlar. Karmaşık valflere örnek olarak çok konumlu yön de-
öteki karesinin devreye geçirildiği açıktır.
netim valfleri gösterilebilir.
Basit yapılı valflere bir örnek olarak çek valfler gösteri-
Sürgünün gövde içinde iki kesin durumunu gösteren valf
lebilir. Çek valfler akışkanı bir yönde geçirip diğer yönde
simgesi 2 konumlu valf olarak bilinir.
geçirmeyen valflerdir.
3-Yollu Yön Valfi: 3-yollu yön valfi gövdesinde pompa,
Emniyet valfleri sistem basıncını belli bir seviyede sınır-
depo ve bir kullanıcı deliği bulunan valftır. (Şekil 38)
larlar. Böylelikle sistem elemanlarının fazla basınçtan dolayı
ısınmasını ve hasar görmesini önlerler. Valfin işlevi, sürgünün belli bir konumunda pompa ile
YÖN DENETİM VALFLERİ
silindir deliklerini bağlayarak, silindire gönderilen yağın de-
Yön denetim valf i, geçişleri hareketli bir parça ile bağ- poya dönmesini sağlamaktır.
18
 3-yollu valfler tek etkili silindirlerin denetlenmesinde — DEBİ: Bu şekilde yapılan bir tanımlama, Dasınç uu-
kullanılır. (Şekil 39) süsü ile birlikte kullanıldığı takdirde bir anlam taşır. Büyie
bir tanımlamada maksimum debi ve Ap = 1 bar basınç düşü-
müne karşılık gelen anma debisi kavramları karıştırılmama-
lıdır. Tam bir tanımlama için valfin karakteristik eğrisini
(debinin basınç ile değişimini gösteren eğriyi) kullanmak
gerekir.
— ANMA ÖLÇÜSÜ: Valfin ölçüsünü tanımlamak için
kullanılan en yaygın ifade şeklidir. Anma ölçüsü olarak be-
- lirtilen rakam fiziksel bir boyut olmayıp, sadece valfin bü-
yüklüğünü göstermek amacıyla kullanılan boyutsuz rakam-
Şekil 37 Şekil 38 dır. Bu rakamlar ve ifade ettikleri fiziksel ölçüler aşağıda
belirtilmiştir:

NG4 = 1 / 4 " NG16=3/4"

NG6 = 3 / 8 " NG20=1"
NG10 = 1 / 2 " NG32 = 1 1/2"
KADEMELİ TİP YÖN DtNETİM VALFLERİ:

Valf büyüklüğü arttıkça sürgüyü itmek için gerekli kuv-

vet de artar. NG 10 ölçüsüne kadar olan valfler doğrudan
bobin ile uyarılırlar. Daha büyük valfler iki kademeli yapıla-
rak sürgü basınçlı akışkan tarafından hareket ettirilir. (Şekil
41)

Şekil 39

0=
Şekil 41

Orta Konumlar: Şimdiye dek sürgünün iki uçtaki ko-

numlarını ele alarak elde edilebilecek konumları ve bağlantı

Q= f3
X durumlarını inceledik. Fakat yön valflerinde bu iki uç ko-
numdan başka ara konumlara da gereksinim vardır. Taşıt
hidroliğinde kullanılan, 4-yollu yön valflerinin bu iki uç ko-
num arasında birkaç konumu daha vardır. Endüstriyel hid-
rolikte kullanılan 4-yollu valfler genellikle, iki uç ve bir orta
konum olmak üzere üç konumludurlar. İki uç konum doğ-

\r'
Şekil 40
YÖN VALFİ UYARICILARI: Yön valfi sürgüsünün bel-
li iki konumu olduğunu görmüştük. Sürgünün konum değiş-
tirmesine yol açan hareketin enerjisi mekanik, hidrolik, pnö-
matik, elektrik veya insan gücü biçiminde olabilir.(Şekil 40)
HİDROLİK VALFLERİN ANMA ÖLÇÜSÜ:
Bir hidrolik valfin ölçüsü çeşitli şekillerde ifade edile-
bilir.
- İNCH olarak: Bu şekilde yapılan bir tanımlama valf
ya da takoza yapılabilecek bağlantıların ölçülerini ifade
eder. Valf ölçüsü ile ilgili karakteristik bir boyut değildir.
Örneğin 3/4" veya 1" metrik bir diş R 1 " ölçülü bir valf için
kullanılabilir. Bu durum da karışıklıklara neden olabilir. .
NİSAN - MAYIS 1982
rudan uyarıcının hareketi ile ilgilidir. Bu konumlar valfın
çalışrr\a konumlarıdır. Silindirin her iki yönde hareket et-
mesini sağlarlar. Orta konum ise sistemin bir gereksinimini
karşılamak üzere tasarlanır. 4-yollu valfler için tasarlanmış
çeşitli orta konumlar vardır. En çok kullanılan orta konum-
lardan bazıları, açık merkez, kapalı merkez, (H) merkez, yü-
zer merkez vb'lerdir.
H-Merkez Tipi Orta Konum: H-merkeztipi sürgüsü olan
bir yön valfı orta konumda -P, T, A ve B hatlarını birbirine
bağlar.
Bu tip bir valf, orta konumda silindir ve pompa hatları-
nı depoya bağladığı için, hem silindirin serbest hareket et-
mesini, hem de pompanın bastığı yağın düşük basınçta de-
poya dönmesini sağlar.
Şekil 42'de H merkez orta konuma sahip biı yön dev
tim valfinin devrede gösterilişi yer almaktadır.

Şekil 42
Kapalı Merkez Tipi Orta Konum:
Şekil 43
Tüm hatları kapalı olan konumdur. Kapalı merkez tipi
bir orta konum, bir hareket elemanının (silindir, motor)
herhangi bir konumda tutabildiği gibi sistemdeki diğer ele-
manların da birbirinden bağımsız olarak aynı güç kaynağın-
dan yararlanarak çalışmasını sağlar. (Şekil 43)
Açık Merkez Tipi Orta Konum: Silindir hatlarının (A,
B) kapalı, pompanın depoya (P-T) bağlı olduğu orta ko-
numdur. Silindirin hareketini durdurduğu halde pompanın
bastığı yağın emniyet valfı üzerinden basınçlı dönmesi yeri-
ne doğrudan depoya dönmesini sağlar.
Birden fazla açık merkez valfi seri olarak bağlama ol.ı
nağı vardır.(Şekil 44) Bu tür bir bağlantı ile silindir birbirin-
den bağımsız olarak çalışabilir ve tüm valfler orta konumda
iken pompa boşaltılabilir.
rii
TT^VTır 7 İT
X
L^LÜfUAJjUIJfl
M
( ?h
Şekil 44
MÜHENDIS VE MAKİNA
Diğer Orta Konum Çeşitleri:
Şekil 45
Açık merkez, kapalı merkez H-merkez, yüzer merkez
gibi çok kullanılan orta konum çeşitlerinden başka devre-
deki isteğe göre, şekilde görüldüğü gibi değişik orta konum-
lar mevcuttur. (Şekil 45)
BASINÇ DENETİM VALFLERl:
EMNİYET VALFİ: (RELİEF VALFLER)
Normalde kapalı tip valflerdir. Kural olarak denebilir ki
her akışkan gücü devresinde bir emniyet valfi bulunmalıdır.
(Şekil 46)
Şekil 46
Valfın bir deliği sistem basıncına, diğer deliği depoya
bağlantılıdır. Basınç önceden belirlenen belli bir değere
ulaştığında gövde içindeki sürgü hareket ederek basınç deli-
ğini depo deliğine bağlayıp akışı depoya yönlendirir. Bir
basınç denetim valfinde basınç ayarı, yayı sıkıştırıp gevşe-
ten ayar vidası ile gerçekleştirilir.
ön Uyarlı Basınç Denetim Valfleri: Basit doğrudan
uyardı basınç valflerinde sürgü sadece yay tarafından itilir,
ön uyardı valflerde ise hem yay, hem de yağ tarafından iti-
lirler. Çok daha hassas çalışmayı olanaklı kılan ön uyardı
valfler doğrudan uyardı valflerden çok daha fazla kullanılır-
lar.
Doğrudan Uyarılı Valflerin Hassasiyeti: Doğrudan uya-
rdı valfin basınç hassasiyetini gösteren basınç verdi karak-
teristiği Şekil 47'de verilmiştir.
r
I
Şekil 47
Şekil 48 Sekil 49
ÖN UYARILI VALFLERİN HASSASİYETİ:Ön uyarı-
lı bir emniyet valfinde sürgüyü itecek sert yay gereksinmedi-
ği için erken açılma veya ayarlanap değerin üzerine çıkma
gibi durumlar söz konusu değildir. (Şekil 48)
ön Uyarılı Emniyet Valfi: Emniyet valfi iki valften olu-
şur: Ana valf ve uyarıcı valf.
CILT 24 SAYı 277 NKAN.MÛV.C ı««
 Ana ralf, öir giriş ve bir çıkışı olan gövde,
ü ve sürgü vayından oluşur. Uyarıcı valf ise kapakç/k ya-
e ayar vidasından oluşur. (Şekil 49)
Sıralama Valfı: Bir işlemin yapılmasından önce diğer
işlemin yapılmasını sağlayan normalde kapalı basınç val-
sıralama valfı denir.
Bir Devrede Sıralama Valfi:
Sıralama valfı
rJZ
M ;
^ 1
Bir sıkma ve delme devresinde sıkma silindirinin delmı
ndirinden önce hareketini ve işlemini yapması gerekir,
ekil 50) Bu isteği yerine getirebilmek için devreye delme
ndirinden hemen önce bir sıralama valfi konur. Devrede-
basınç, sıralama valfının sürgüsünü kapalı tutan yayın ba-
cını yen inceye kadar valften yağ geçişi yoktur.
Bu nedenle yağ alamayan delme silindiri hareketsizdir,
mpanın bastığı yağ doğrudan sıkma silindirini ilerletir,
indir iş parçasına ulaştığında pompa, bu engeli yenmek
n, daha fazla basınç uygular. Basınçtaki bu yükselme sıra-
na valfının sürgününün hareket ederek akışa izin vermesi
neden olur. Artık sıkma işlemi gerçekleştirilmiştir ve
İme silindirine yağ gitmektedir.
Karşı Denge Valfi: Normalde kapalı bir basınç denetim
Ifıdir. Bir ağırlığı, örneğin bir pres tablasını dengelemekte
ya karşı koymada kullanılabilir. Bu tür bir valfe karşı den-
valfi denir.
Bir pres devresinde yön valfı, yağı silindirin piston bölü-
üne gönderdiğinde, piston kolu ucundaki tabla ağırlığı ne-
miyle denetlenemeyen bir hızla aşağı hareket edecektir.
)mpanın üst bölüme bastığı yağ miktarı da yetersiz kala-
ıktır. Bu durumu ortadan kaldırmak için silindirin piston
jlu bölümüne normalde kapalı bir basınç valfı konur. Val-
n sürgüsü, alt tarafında hissedilen basınç tablanın yarattığı
ısınçtan büyük oluncaya kadar giriş ile çıkışı birbirine
ığlamaz. (Şekil 51)
Basınç Düşürücü Valf: Basınç düşürücü valf normalde
;ık bir basınç denetim valfidir. (Şekil 52)
evrede Basınç Düşürücü Valf:
Şekilde gösterilen sıkma devresinde B sıkma silindirinin
. sıkma silindirinden daha az kuvvet uygulaması istenmek-
;dir. B silindirinin hemen girişine bir basınç düşürücü valf
onur. Basınç ayarlanan değere ulaşıncaya kadar yağın tü-
ıü valften rahatça geçer. (Şekil 53) Basınç ayarlanan değe-
î ulaştığı anda sürgü hareket ederek valfteki geçişi kısar ve
,ı yaratarak da olsa, basıncı düşürür. Böylece B silindirinde
aha düşük sıkma kuvveti elde edilmiş olur.
Fren Valfı: Fren valfı, hem doğrudan, hem de uzaktan
ırılı, normalde kapalı bir basınç denetim valfidir. Motor,
M'KİAN - MAYIS 1983
devrelerinde doğrudan uyarılı karşı denge valfı yerine genel-
likle fren valfi kullanılır.
îîî
I
Tv i iÜ, 1 • * 'T
Sekil 51 Sekil 52 Sekil 54
Karşı denge valfı
^
rl
Sekil 5J
i
Fren valfı
Sekil 55
Fren valfı giriş ve çıkışı olan bir gövde, içten ve uzak-
tan uyarı kanalları, sürgü, piston, ayar yayı ve ayar vidasın-
dan oluşur. (Şekil 54) İçten uyarının uygulandığı piston
alanı sürgü alanına göre çok küçüktür. Alanlar oranı genel-
likle 8:1'dir.
Devrede Frenleme Valfi: (Şekil 55) Eğer yük, motoru
hızlandırmaya çalışırsa girişteki basınç düşer ve valf kapa-
nır. Fren valfi motorun tahrik ettiği yükün isteklerine bağlı
olarak çalışan normalde kapalı bir basınç denetim valfidir.
Basınç Denetim Valfleri Hakkında Genellemeler:
A- Çıkış bölümleri basınçlı olan valfler dıştan sızıntı
bağlantılıdır. (Sıralama ve basınç düşürücü valf)
B- Çıkış bölümü depoya bağlı olan valfler içten sızıntı
bağlantılıdır. (Emniyet, boşaltrrft karşı denge, frenleme
valfleri)
C- Basınç valfınde geri dönüşü.sağlamak için çek valf
kullanılır.
Biriktirici Doldurma Valfı: Biriktiririnin doldurulmadı-
•ğı anda, emniyet valfınin bir basınç anahtarı ve yön dene-
tim valfı aracılığı ile boşaltılması yerine tek bir valf kullanı-
labilir. Biriktirici doldurma valfı tek bir gövde içinde emni-
yet valfı, çek valf ve fark pistonundan oluşur. (Şekil 56).
Gövde üzerinde pompa, depo ve biriktiriciye bağlanan de-
likler açılmıştır.
Biriktirici Doldurma Valfının Çalışması: Emniyet valfı
ve çek valfler daha önce anlatılan şekilde çalışırlar. Pompa-
nın bastığı yağ gövde içinde çek valfı geçerek biriktiriciyi
doldurur. Emniyet valfınde basınç sürgüdeki delikçiği geçe-
rek uyarıcı valfteki kapakçığa ulaşır.
21
 -ar< pistonu <apa<çığı açacak şekilde yerleştirilmiş- Silindirin, hızının denetlenmesi istenen yönde hare
tir. Pistonun her iki yanındaki alan birbirine eşittir. Birikti- tinde çıkış hattı üzerine akış denetim valfi yerleştirilir. (:
ricinin dolması sırasında pistonun her iki yanında eşit ba- kil 60) Böylece çıkan yağ kısılarak hız ayarlanır.
sınç vardır; bu nedenle piston hareket etmez. Uyarı valfi ka-'
pakçığının önünde yeterli basınç oluştuğunda kapakçık
açılarak, ana valfın yay bölmesinde basıncın daha fazla yük-
selmesini önler.
Fark pistonunun bir yanında sınırlanmış basınç oldu-
ğundan, diğer yandaki küçük bir basınç artışı pistonun ha- Şekil 58
ket etmesine neden olacaktır. Fark pistonu kapakçığa daya-
nıp iterek kapakçığı yuvasından ayırır ve yay bölgesindeki
basıncı tamamen düşürür. Ve emniyet valfi boşaltılır.
Ana valfin sürgüsü yukarı kalkarak pompa verdisinin
çok düşük basınçta depoya gitmesine neden olur. Aynı an-
da çek valf kapanarak biriktiricideki yağın emniyet valfin-
den boşalmasını önler. Bu noktada biriktiricinin en yüksek
çalışma basıncına ulaşılmış demektir. Biriktirici en düşük Şekil 59
çalışma basıncına düşene dek pompanın boşta çalışmasını
sağlayan unsur fark pistonudur.

AKIŞ DENETİM VALFLERİ: Bir akış denetim valfi-

nin işlevi, devreye veya bir bölümüne giden pompanın bastı-
ğı yağ miktarmı azaltmaktır. Bunu devrede, normal geçiş
hattında bir kısıtlama yaratarak gerçekleştirir (Şekil 57)
Kısmayı aşmak için pozitif iletimli pompa sıvıya daha bü-
yük bir basınç uygular, bu da sıvının bir miktarının başka
bir yolu izlemesine neden olur. Bu yol genellikle emniyet Şekil 60

valfinden boşalmaktır, fakat fazlalık sistemin bir başka bö-

lümüne de gidebilir. Akış denetim valfini;
1- Kısma valfleri,
2- Akış ayar valfleri olmak üzere 2 genel gruba ayırabi-
liriz.
Şekil 61

Şekil 56 57
Akış ayar valflerinde kısma deliğinin önündeki veya ar
kasındaki basınçta herhangi bir değişme delikteki akışı etki-
ler; sonuç olarak silindir hızında değişmelere neden olur.
Akışı hassas bijr şekilde denetlemek için bu basınç değişme-
leri etkisizleşdUlmeli veya duyulmalıdır. Bu şekilde hassas
bir denetleme* (geçirme) gerekirse basınç duyarlı bir akış
denetim valfi kullanılır. Akış ayar valflerinin 2 yollu (kısıt-
layıcı) ve 3 yolfu (kısa devre) olmak üzere iki türü vardır.
2 yollu akış ayar valfı, üzerinde giriş ve çıkış delikleri
bulunan bir gövde, bir iğne valf, bir dengeleme sürgüsü ve bu
sürgüye basan bir yaydan oluşur. (Şekil 58)
Çek Valfler:
Amaç: Çek valfler akışa bir yönde izin verip, ters yon
de geçirmezler. Çek valfler oturmalı tip yapıldıklarından ka
çaksız bir kapama sağlarlar. (Şekil 61)
Kilitleme Valfi: (ön uyarılı çek valf) Kilitleme valfinir
basit çek valften farkı, uyarı verildiğinde ters yönde de akı!
şa izin vermesidir. (Şekil 62)
Kullanma nedenlerinin başlıcaları: j
- Basınç altındaki devrelerin sızdırmazlığının sağlan-
ması, • ,
- Boru veya hortum patladığında yükün düşmesinin
önlenmesi.
ön Doldurma Valfi: ön doldurma valfleri aslında büyükı
ölçüde yapılmış ön uyarılı çek valflerdir. Büyük ölçülü ha-
cimleri doldurmak için kullanılır. Çalışmasını daha iyi anla-
mak için kesit resmi ile basit devre şeması birlikte incelen-
melidir. (Şekil 63)

Akış Denetim Yöntemleri: Giren yağın kısılması. KOVAN VALF:

Bu yöntem pozitif bir yüke karşı çalışan silindirlerde Çoğunlukla mantık (lojik) elemanlar olarak da bilinen
kullanılır. (Şekil 59) kovan valflerinin kovan grubu, üst kapak ve denetim delikle-
ri (1), dış burç (2), popet (3) ve popete basan yaydan olu-
Çıkan Yağın Kısılması: . şur. (Şekil 64)
MÜHENDİS VE MAKİN A CİLT 24 SAYI 277 NİSAN -MAYIS 1982
 valfler, sağladıkları avantajlar nedeniyle gittikçe
gınlaşarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu avantajları sıra-
ılım:
— İmalat kolaylığı,
— Yüksek verdi geçirme kapasiteleri,
— Sızdırmaz bir kapama sağlamaları,
— Boyutlarının küçük olmaları,
— Farklı amaçlar için kullanılabilmeleri ve değişik de-
netim olanakları sağlamaları.
Şekil
Şekil 64
}ROLİK BİRİKTİRİCİLER
Bir hidrolik biriktirici belli hacimdeki basınçlı yağı bi-
tirme, tutma ve istendiğinde geri verme görevlerini görür.
Irolik biriktiriciler devrelerde çok değişik amaçlar için
(anılırlar:
— Kısa süre içinde çok miktarda yağ istendiğinde»bu
;ı sağlamak üzere kullanılırlar.
— Enerji kesilmesi durumunda başlamış bir hareketi
rmek için biriktiricide saklanmış olan basınç enerjisi
lanılır.
— Devredeki sızıntıların uzun sürede devre basıncını
ürmemesi için biriktirici kullanılır.
— Sıcaklık nedeniyle oluşan genleşmelerin devreye za-
vermesini önler.
— Valflerin açıp kapama anlarında devrede aşırı basınç
şmasını önler.
— Titreşimlerin sönümlenmesini sağlar.
— Frenleme enerjisinin tekrar kazanılmasını sağlar.
Başlıca biriktirici türleri:
1- Ağırlıklı biriktiriciler
2- Yaylı biriktiriciler
3- Pistonlu biriktiriciler
4- Balonlu biriktiriciler
5- Membranlı biriktiriciler.
Ağırlıklı ve yaylı biriktiriciler endüstriyel uygulamalar-
hemen hiç kullanılmazlar. Basınç enerjisini sıkıştırabilen
gaz (azot) ile toplayan gazlı biriktiriciler çok miktarda
lanılırlar. Pistonlu, balonlu ve membranlı biriktiriciler
lı tip biriktiricilerdir. (Şekil 65)
DROLİK MOTORLAR VE SEÇİMİ:
Hidrolik motorlar hidrolik sistemin çalışma enerjisini
kanik dönme enerjisine çevirirler. Hidrolik motorlar mi-
BU dengesizlik motor türüne bağlı olarak farklı şe-
killerde oluşturulur. Hidrolik motorlar pozitif iletimli ele-
manlardır, yani motor sabit miktarda akışkan aldığında ba-
sınca bağlı olmaksızın hızı sabit kalacaktır. Endüstriyel sis-
temlerde kullanılan motorları kanatlı, dişli ve pistonlu ol-
mak üzere 3 gruba ayırabiliriz.
HİDROLİK MOTORLARDA FRENLEME: Hidrolik
motor devrelerinde dikkat edilmesi gereken önemli nokta-
lardan biri motor miline bağlı yükün denetlenmesidir. Bu
sistemlerde kullanılan fren valfi yükü hisseder ve yükün du-
rumuna göre otomatik olarak cevap verir. Fakat çoğunluk-
la frenlemenin otomatik değil, istenildiğinde sağlanması ge-
rekir. Frenleme işlemini seçmek için bir yön denetim valfı
kullanılır. Frenleme, yön denetim valfini genellikle orta ko-
numuna alarak, motordan çıkan yağın önünü kapatmakla
sağlanır. Motor çıkışında basınç fren emniyet valfınin ayar
değerine yükseldiğinde valf açar ve motoru frenler. Eğer
motorun her iki dönüş yönünde de frenlenmesi istenirse şe-
kilde görüldüğü gibi bir frenleme emniyet valfi çek valfler
yardımıyla motor hattına bağlanır. (Şekil 66)
• > • <-..
vC ÜV\
Şekil 66 Şekil 6/
Böylece, motorun dönüş yönüne bakılmaksızın frenle-
me aynı valf ile gerçekleştirilir. Bazı uygulamalarda frenle-
menin farklı 2 basınçta gerçekleşmesi istenebilir. Bunun
için 2 adet frenleme emniyet valfine ihtiyaç duyulur. Her 2
yöne dönebilen motor devresinde emniyet valilerinin çıkışı
karşıt hatlara bağlanabilir. İlk bakışta bu çapraz emniyet
valflerinin, motorun çıkışındaki yağı girişine sevk ettikleri
için, girişin yağsız kalmadığı düşünülebilir. Fakat yine de
motorun kaçakları ve sürgü valfin sızıntısı nedeniyle besle-
me çek valflerine ihtiyaç vardır. (Şekil 67)
HİDROLİK MOTOR SEÇİMİ: Hidrolik motor seçimin-
de motor imalatçılarının hazırladıkları işlevsel diyagramlar-
dan yararlanılır. İşlevsel diyagramdaki toplam verim eğrileri
midye kabuğunun üzerindeki çizgilere benzediği için bu di-
yagrama kabuk diyagramı adı da verilir. (Şekil 68)
Örnek olarak V = 160 cm 3 / devir bir hidrolik motorun
diyagramını inceleyelim. Diyagramda yatay eksen devir sa-
vılarım (O'dan 500 dev/dk'va) düşey eksen moment (M) de-
ğerlerini ( ( 0 - 2 3 kpm) göstermektedir. Güç (N) değerleri Vxn
(0,5 • 10 HP) hiperbol olarak çizilmiştir. Sabit verdi eğrileri (l/dak)
1000x7jvol
10 It/dk aralıklarla birbirine paralel eğik düşey doğrularla
gösterilmiştir. Q = Verdi (It/dk)
3
Paralel yatay doğrular ise sabit basınç eğrileridir. Di- V = Emiş hacmi (cm )
yagramda koyu olarak görünen bölüm sürekli çalışma bölge- n = Devir sayısı (dev/dk)
sidir. Dairesel eğriler, toplam verim eğrileridir ve eğri bo-
yunca verimler sabittir. Motorun elastik bir kaplin ile bağlı Devir Sayısı:
olduğu yükü n = 150 d/d hız ve M = 14 kpm ile tahrik
XT?volx1000
etkiğini düşünelim. Diyagramda koordinatları verilen, n = (dev/dk)
çalışma noktasını bulmak için verilen değerleri işaretlediği-
miz M, n eksenine dik doğrular çizip kesiştiririz. Bulduğu- Moment:
muz bu çalışma noktasından geçen sabit verdi eğrisi (yakla-
., A p x V x t) hm
şık 25 It/dk) istenen devir sayısına ulaşmak için gerekli ver- M = (daNm)
diyi gösterir. Daha sonra çalışma noktasından Ap hattına 2x7rx1OO
hayali bir paralel çizersek M = 14 kpm momenti sağlamak Ap = Motorun giriş ve çıkışı arasındaki basınç fart
için Ap = 66 bar basıncın gerekli olduğunu görürüz. Çalış- 7} top = toplam verim (0,8 - 0,85)
ma noktasına en yakın güç eğrisi 3BG'dir. Motor çıkış gü- r/vol = Volumetrik verim (0,9-0,95) j
cünü yaklaşık 2.9 BG kabul edebiliriz. Çalışma noktasından T? hm = Hidrolik mekanik verim (0,9 - 0,95)
I
geçen toplam verim eğrisi % 79'dur. Motorun volumetrik
(hacimsal) veriminin % 100 olduğunu kabul edersek 160 x Güç:
150 = 24 It/dk'hk bir verdi olmalıdır. Fakat 25 It/dk akış- p = Ap x Q x T? top
kan verilmektedir. Volumetrik verim: 600

x100 = %96,9'dur. P —-motor çıkış gücü

25

Toplam verim, volumetrik verim, mekanik verim ve KULLANMA YERLERİ: Hidrolik motorların uygıi
hidrolik verimin çarpımına eşittir: ma alanları çok geniştir, iş makinelerinde, takım tezgaf,
rında, ziraat makinelerinde, gemilerde, tanklarda ve döncj
me momentinin gerekli olduğu sistemlerde rahatlıkla kü
nılmaktadır. Kullanıcıya düşen görev sadece hidrolik md
79 x100 = %82,3 ra giden basınçlı yağ kanalını açıp yağı yönlendiren yön
netim valfinin sürgüsüne dokunmaktan ibarettir. Bir hafif
96
Eğer: makinesinde kepçeye veya bıçağa verilen hareket, bir tr
r] mh = % 100 olsaydı motorun momenti törde tekerleklerin tahriki, gemi pervanelerinin tahri
tanklarda paletlerin tahriki artık hidrostatik tahrik ile ş
14 çekleştirilmekte olup, hidrolik motor gün geçtikte ya
M= = 17 kpm olacaktı.
0,823 maktadır.
Hidrolik motor seçiminde aşağıdaki formüllerden de
yararlanabiliriz:
Verdi:

Functionol djoaram Inr nanfa— maiof tvp« 0MP «0

Şekil 68
 HİDROLİK MOTOR İLE ELEkTRl'k MOTORUNUN Çalışma Metodu; Pres silindirinin yukarıda olduğunu
KARŞİLAŞTİRİLMASİ kabul edelim. Silindiri aşağıya indirmek i^n 4/3 yön dene
tim valfinin (6) konumunu değiştirir, (çapraz kare) ve yağ
Hidrolik motorların elektrik motorlarına karşın bazı hızlandırma silindirlerine (1) gönderilir. Büyük silindir için
belirgin avantajları vardır. Bunlardan bazıları: gerekli akışkan üstteki depodan (3), ön uyarılı çek valf (4)
1 - Motorun aniden tersine döndürülebilmesi, vasıtasıyla sağlanır.
2- Zarar görmeksizin belirsiz süre max. yükte kalması.
3- Çalışma hızı boyunca momentin kontrol edilebilmesi
4- Etkin frenlemenin kolayca sağlanması
5- Birim güç başına ağırlık oranının hidrolik motorda
çok avantajlı olması. (Elektrik motoru için 4,53 kg/HP iken
hidrolik motor için 0,222 kg/HP'dir)
6- Elektrik motoru için uygun olmayan ortamlarda da
(su içinde veya yangına müsait ortamda) hidrolik motor gü-
venle kullanılabilir.

ENDÜSTRİYEL HİDROLİK DEVRE UYGULAMALARI:

I- Farklı 3 silindire farklı anlarda kumanda devresi:

Silindirlerin birbirinden bağımsız çalışması istendiğin-
de kapalı merkez valfleri kullanılır. Böylece aynı anda 2 ve-
ya 3 silindir birlikte çalıştırılabilir. Yalnız bu durumda önce
önünde en az direnç olan silindir hareketini tamamladığında
basınç yükselebilecektir. Paralel devre olarak da adlandırabi-
leceğimiz bu tür bağlantıda silindir hızları pompa verdisine
ve silindirlerdeki yüklere bağlı olacaktır.
Bu tür bir devrenin sakıncası tüm valfler orta konumla-
rında iken pompanın bastığı yağın basınçlı olarak emniyet
valfi üzerinden boşalmasıdır. Bunun önlenmesi için bu dev-
rede görüldüğü gibi değişken verdili bir pompa kullanılabile-
Sekil 70
ceği gibi, elektrik kumandalı bir emniyet valfı de kullanıla-
bilir. Böylece gereksiz güç kaybı ve yağın ısınması önlene- Pres tablası iş parçasına temas ettikten sonra direnç ar-
cektir. (Şekil 69) tar ve sistemde basınç yükselir. Ayarlanan basınca ulaşıldı-
ğında sıralama valfı (5) açılarak pompadan gelen yağ ana
silindire ulaşır. Böylece her 3 piston da sistem basıncından
etkilenir ve ön doldurma valfi tam olarak kapanır. Geri dö-
nüş strokunda ise hızlandırma silindirlerinin piston tarafı
tahliye edilir, piston kolu tarafına yağ gönderilir. Aynı hat-
tan ön dolduruş valfinin uyarısı verilir ve ön dolduruş valfı
ters gönderilir

pnömatik
Fatih ÖZCAN
Şemsettin IŞIL
Ayhan KIRCI

Sekil 69 Tanım: Hava basıncıyla çalışan cihaz, makine ve sis-

II- Derin Sıvama Presi:
Büyük çaplı silindirlerin kullanıldığı pres devrelerinde
pistonun hızlı hareketi için büyük verdili pompalar kullan-
mak- yerine ön dolduruş valfleri kullanılır, ilke olarak bu
valfler büyük ölçülü ön uyarılı çek valilerdir. (Şekil 70)
temler pnömatik ekipmanlar olarak adlandırılır, pnömatik
ise geniş olarak tüm bu ekipmanların uygulamasıdır.
Pnömatiğin hızla yaygınlaşması, basınçlı havanın di-
ğer enerji iletim yöntemlerine göre daha uygun özelliklere
sahip olmasındandır. Aşağıda basınçlı havanın olumlu ve
olumsuz yanları belirtilmiştir. Pnömatik bir sistem tasarla- BASINÇLI HAVANIN HAZIRLANMASI:
nırken bu hususların bilinmesinde yarar vardır.
Basınçlı havanın olumlu özellikleri: Pnömatik bir sistem kurulmadan önce kullanılacak
1) Hava kolayca ve her yerde sınırsız ölçüde bulunabilir. havanın miktarı ve basıncı tayin edilmelidir. Basınçlı hava-
2) Havanın boru hatlarında iletimi kolaydır. nın üretimi genellikle merkezi basınç kaynağından sağlana-
3) Hava depo edilebilir ve gerektiğinde bu depodan alına- rak kullanıcılara boru veya hortumlarla iletilir. Böylelikle
rak kullanılabilir. birden fazla kullanıcı aynı hattan beslenmiş olur. Ancak bu
4) Havanın sıcaklığa karşı duyarlılığı azdır. Bu nedenle kullanıcının (Silindir veya hava motoru) sürekli yer değiştir-
yüksek sıcaklıklarda hava ile çalışmak daha emniyetlidir. mesi istenirse taşınabilir kompresörler (sıkıştırıcılar) kulla-
5) Basınçlı havanın yanma ve patlama tehlikesi yoktur. nılır.
6) Basınçlı hava kullanılan ortamlar temizdir. Herhangi bir
sızıntı çevreyi kirletmez. Kompresörler debi ve basınç değerleri ile anılırlar.
7) Basınçlı hava sistemi elemanları basit bir yapıya sahiptir-
Normal bir kompresörde hava debisi Hlt/dk veya Nm 3 /dk
ler ve ucuzdurlar. cinsinden, basınç ise bar cinsinden ifade edilir.
8) Basınçlı hava ile yüksek çalışma hızı elde edilebilir. Pis-
ton hızı Max. 1-2 m/sn!ye ulaşabilir. 20 mm/sn.nin altın- Pnömatik sistemlerde çalışma basıncı genellikle 5-7
daki düzgün hareketler ve hızlar için pnömatik-hidrolik, bar olup, 3-15 bar arasında da çalışılabilir. Tablo (1)'de
mekanik veya hidrolik sistemler kullanılabilir. kompresörlerin sınıflandırması yapılmış olup değişik tip
9) Çalışma hızı ve basıncı kolaylıkla ayarlanabilir. kompresör kesit resimleri Şekil (l)'de gösterilmiştir. Tablo
(2)'de ise tiplerine göre kompresörlerin basınç ve debi ka-
Basınçlı havanın olumsuz özellikleri:
rakteristikleri verilmiştir.
1) Basınçlı havanın iyi hazırlanması gerekir. (Yani filtrelen-
mesi, kurutulması, yağlanması gibi) Kompresör
tipleri
2) Kuvvet sınırlıdır. Çalışma basıncına bağlı olarak max.
2-3 tonluk kuvvetler elde edilebilir.
3) Basınçlı hava egzost edilirken gürültü yapar. Bunu önle- 1 I
<rank-biyel Döner pistonlu Türbin tip
mek için susturucular kullanılır. •nekanizmal kompresör kompresör
4) Basınçlı hava, enerji iletim yöntemi olarak pahalıdır.
Kullanılan elemanların ucuz oluşu bu sakıncayı dengeler. t
1
ı I
5) Basınçlı hava sıkıştırılabilir bir özelliğe sahiptir. Bu se-
1
Pistonlu
1
Diaframlı Radyal Eksenel
kompresör kompresör kompresör kompresör
beple çalışma elemanlarında üniform bir hız elde etmek
mümkün değildir.

HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEMLERİN

1
Kanatlı tip Vidalı
1
Roots tipi
kompresör kompresör kompresör
KARŞILAŞTIRMASI:
Tablo 1
a) Hidrolikte kullanılan yağların sıkıştırılamaz bir özelliğe
sahip oldukları kabul edilebilir. Yani çalışma elemanları-
na karşı bir yük uygulandığında ters yönde hareket ola
nağı yoktur. Ancak"350 bar basıncın üzerindeki değer-
lerde çok az bir sıkışma söz konusudur.

Pnömatikte ise çalışma elemanına, karşı yönde bir kuv-

vet uygulandığında, hava sıkıştırılabilir.

b) Hidrolik sistemlerde bazı hallerde, basıncın düşürülmesi

gerekebilir. Bu da, istenmeyen bir ısı enerjisinin açığa
çıkmasına yol açar. Halbuki, pnömatikte basınç düşmesi
anında böyle bir sakınca yoktur.

c) Hidrolik sistemde yağ, çalışma elemanlarını aynı za-

manda yağlayan ve sızdırmazlığı sağlayan bir unsurdur.
Pnömatikte, böyle bir unsur yoktur. İlave bir yağlayıcı
eleman gerekir.

d) Pnömatik devrelerde yangın tehlikesi azdır. Basınçlı hava

çok büyük sıcaklık değişimlerinden etkilenmez. Hidro-
Sekil 1
likte ise mecbur kalınmadıkça yağın sıcaklığı 50°C'nin
üzerine çıkmamalıdır.
 SIKIŞTIRILMIŞ HAVANIN
ŞARTLANDIRILMASI.

Sıkıştırılmış hava, pnömatik devrelerde sakıncalar do-

ğurabilecek cisimler ihtiva eder. Bunlar; su damlacıkları,
toz, kompresör yağlama,yağı artıkları, pas parçacıkları, ça-
paklar ... vs. gibi sıralanabilir. Devredeki bütün elemanlar
(güç elemanları, kumanda, uyarma, ayarlama elemanları) sı-
kıştırılmış hava ile sürekli temas halinde bulunduklarından,
bu havanın yabancı maddelerden arınması zorunludur. Ba-
sınçlı havanın şartlandırılması bu elemanların ömrünü uza-
tırken arızaların sayısını azaltır; periodik bakımlardaki ba-
kım sürelerini kısaltır.

Sıkıştırılmış havada bulunan neme çok dikkat edilme-

si gerekir. Kompresörün atmosferden emerek sıkıştırdığı ve
şebekeye dağıtılan havada, nem, su buharı şeklinde bulu-
nur. Şebekedeki havanın nem miktarı, emilen atmosfer ha-
vasının bağıl nem miktarına (mutlak nemin doyma miktarı-
na olan oranı), yani havanın sıcaklığına ve iklim şartlarına
bağlıdır. Mutlak nem 1 m3 havada bulunan su buharı mikta-
rıdır. Doyma miktarı ise 1 m3 havanın buhar halinde taşıya-
5000 10000 50000 100000 500000 bileceği maksimum nem miktarıdır.
1
rn- h "*•

BASINÇLI HAVANIN DAĞITILMASI.
Pnömatik sistemlerde basınçlı havanın dağıtılmasında bazı
temel unsurlara dikkat edilmelidir:
a) Kompresör ile kullanıcı arasındaki iletim hattı kolay akı
şı sağlamak amacıyla % 1-2 eğim ile yapılmalıdır (Şe-
kil 2).
b) Ana iletim hattından ayrılmalar Şekil (3)'deki gibi deve-
boynu ile yapılmalı ve yarıçapları uygun seçilmeli.
c) Dağıtım şebekesi fabrika alanına göre düzenlenmelidir.
Şekil (4) a'da fabrika alanının küçük; b'de ise büyük ol-
ması durumunda dağıtım şebekesinin yapısı görülmek-
tedir.
Örnek:
Kompresörün emdiği hava miktarı Qn = 1000 m3 /sa-
at, Sıkıştırılan havanın basıncı P = 7 atmosfer. Emilen hava-
nın sıcaklığı (atmosfer sıcaklığı) = 20°C, (293°K), Bağıl
nem miktarı ise % 50 olsun.
Sıkıştırmadan önce bulunan su miktarı:
20°C #(293°K)'de doyma miktarı = 17 gram/m3'dür
(tablodan). Yani bu sıcaklıkta 1 m3 hava en fazla 17 gram
suyu buhar halinde taşıyabilir. Bağıl nem oranı % 50 oldu-
ğundan

20 -1 1 , / 1 • 1

E
Z.
2 f-
-*- -
P --=_:=.şu=
_j=s_ö,___ ı ' EEEJEEi

Şekil 2 02

"T mitip—
-40-30-30-10 0 10 ÎO 30 40 SO t

Tablo 3

17x50
(mutlak nem) = = 8,5 gr/m , emilen
100
» t
-1 1
t havadaki nem miktarıdır.
1 • 1

Sekil 3 Şekil Emilen debi 1000 m3/saat olduğundan, 8,5 gr/m 3 x

1000 m3/saat = 8500 gr/saat su buharı bulunacaktır.
 Doyma Eğrisi: Havanın çeşitli sıcaklıklarda buhar ha-
linde taşıyabileceği maksimum su miktarını verir. Görüldü-
ğü gibi sıcaklık arttıkça havanın buhar halinde taşıyabilece-
ği maksimum nem miktarı da artmaktadır.
Sıkıştırma sonucunda yoğuşacak su buharı miktarı:
1 saatte elde edilen sıkıştırılmış hava: (P,V! = P 2 V 2 )
1000x1 = 7xV formülüne göre hesaplanırsa V: 143 m3
bulunur. Sıkıştırma sonucunda sıcaklığın 40°C (313°K)'a
kadar çıktığını düşünelim.
Kurutma yöntemleri:
a) Fiziksel
b) Kimyasal
c) Düşük sıcaklıkta, kurutmadır.
a) Kimyasal Yöntem:
Bu yöntemde, hava, kapalı bir kap içinde bulunan ve
su ile kimyasal bir bileşik oluşturan bir madde üzerinden ge-
çirilir. Meydana gelen bileşik, kabın alt kısmında toplanır ve
sistemden periodik olarak alınır. Genellikle bu madde sod-
yum klorittir. Yılda 34 defa değiştirilmelidir. Şekil (5).

40°C'da doyma miktarı 51 gr/m 3l dür. Yani bu sıcak- b) Fiziksel Yöntem:

lıktaki 1 m3 hava maksimum 51 gr. suyu buhar olarak taşı-
yabilir (basınç önemli değil)
1 4 3 x 5 1 = 7293 gr/saat.
Yoğuşacak su buharı miktarı 8500 - 7293 = 1207
gr/saat olur. Bu miktar kompresör deposunda su olarak biri-
kecektir.
Kullanma yerine gelen havanın 15°C'a (288° K) kadar
soğuduğunu düşünelim. Bu sıcaklıkta doyma miktarı 12
gr/m 3l dür.
Bu yöntemde "Jet" olarak adlandırılan % 100 silisyum
dioksit ihtiva eden bir madde kullanılır. Havanın içindeki su
buharı kapalı bir kap içindeki bu madde yüzeyine çarparak
tutulmuş olur. Daha sonra bu kap kızgın buhar veya elek-
trikle kurutmaya tabi tutulur. Tüplerden bir tanesi kurut-
mada iken diğeri su buharını ayrıştırmada kullanılır (Şekil
6).
c) Düşük sıcaklıkta kurutma yöntemi:
Burada ise hava bir özel soğutucu ile soğutulan 1,7°C
sıcaklıktaki bir ortamdan geçirilir ve içerisindeki şu buharı
yoğuşturuİmak suretiyle sistemden alınır. (Şekil 7)

1 4 3 x 1 2 = 1716 gr/saat.

7293 - 1716 = 5577 gr/saat borularda yoğuşacak su

buharı miktarıdır.
Toplam yoğuşma miktarı ise Şekil 5 Sekil 6

5577 + 1207 = 6784 gr/saattir.

Kompresör deposu dışında, dağıtım şebekesinde, bo-
rularda yoğuşan su buharı, boruların, kumanda elemanları-
nın ve nihayet makinelerin paslanmasına neden olur. Yoğu- Sekil 7
şan su pnömatik devredeki elemanlara ulaşırsa, bu devre
için sıhhatli bir çalışma garanti edilemez. Ayrıca kompresör HAVA HAZIRLAYICI (ŞARTLANDIRICI)
yağlama yağı artıklarının da havaya karışıp 80°C'nin (353°
K) üzerinde patlayıcı bir karışım oluşturduğunu gözden Kullanma yerine gelen hava, filtre, basınç regülatörü ve
uzak tutmamak gerekir. Bu nedenle basınçlı havayı su buha- yağlayıcıdan oluşan bir şartlandırıcı takımından geçerek
rından ve yabancı maddelerden arındırmak için emiş filtre- son özelliklerini kazanır. (Şekil 8)
si, ara soğutucu ve son soğutucu kullanmak gerekir.
Kompresörün emiş tarafına yerleştirilen filtre atmos-
fer havasının, çapaklardan ve tozlardan arınmış olarak
kompresöre gelmesini sağlar. Ara soğutucu ile son soğutucu
kompresörün çıkışına takılır. Bunların görevi sıkıştırılmış sı-
cak havayı belirli ölçüde soğutarak içindeki su buharının
yoğuşmasını sağlamaktır. Haznenin dibinde birikecek olan
su bir musluk yardımıyla boşaltılabilir. Son soğutucunun
bir diğer önemli görevi de havayı kompresör yağı damlacık-
larından arındırıp patlayıcı karışım oluşmasını önlemektir.
Şekil 8
Genellikle sınai tesislerde, yukarıda bahsedilen önlem-
ler kuru ve temiz bir havanın elde edilmesi için yeterlidir. FİLTRE:
Fakat tamamen kuru hava istenen özel devrelerde özel ku- Filtreye giren hava bir dönme hareketi kazanır. Katı
rutucu elemanlar kullanılır. Kimyasal ve Fiziksel yöntemde parçacıklar ve su, merkezkaç kuvvet yardımıyla kavanozun
3ı
devredeki nem miktarı 0,001 gr/m e kadar indirilebilir. iç yüzeyinde birikir. Hava daha sonra, Genellikle sinterize
bronzdan yapılan süzücü kartuştan geC
çıkar. Filtreden çıkan süzülmüş havanın içinde bulunabile-
cek tozların büyüklüğü süzücü kartuşun kalitesine bağlıdır.
Genel amaçlı devrelerde kullanılan filtreler 70 mikrondan
büyük tozların geçmesine müsaade etmezler. Kavanozun di-
binde biriken suyu boşaltmanın iki ayrı yöntemi vardır. El
ile boşaltmalı filtrelerde, su düzeyi izin verilebilir düzeye
erişmeden yapılmalıdır. Bu da kavanozun altında bulunan
musluğu açarak gerçekleştirilir. Otomatik tahliyeli filtreler-
de ise bu işlemin insan dikkatine gerek kalmadan, yoğuşma
suyunun basıncından yararlanarak otomatik bir şekilde ger-
çekleşir. (Şekil 9)
BASINÇ REGÜLATÖRÜ: (Basınç düşürücü)
Her pnömatik devre için belirli bir optimal çalışma
basıncı vardır. Gereğinden yüksek bir basınç enerji kaybına
ve çabuk aşınmalara, gereğinden düşük bir basınç ise fonk-
siyonun yerine getirilememesine veya en azından verim dü-
şüklüğüne neden olur. (Şekil 10)
Kompresör deposundaki hava basıncı sürekli değişti-
ğinden bu dalgalanmayı sisteme yansıtmamak için bir ba-
sınç düşürücüye ihtiyaç duyulur. Regülatöre giren havanın
basıncı değişse bile, çıkan havanın basıncı sistem için opti-
mal olan ve regülatör üzerindeki manometreden okunabilen
sabit değerde kalacaktır. Ancak burada dikkat edilmesi ge-
reken nokta, kompresör deposundaki minimum basıncın,
regülatör çıkışında istenen basıncın altına düşmemesidir.
YAĞLAYICI:
Sistemde kullanılacak havanın bir miktar yağlanması
şu avantajları sağlar:
A) Aşınmaların azalması,
B) Sürtünmeler dolayısıyla oluşacak kayıpların azal-
ması,
C) Tesisin korozyona karşı koruması.
Yağlayıcıların bir çoğu Venturi prensibine göre çalı-
şır. Dar kesitten geçen havanın hızı artarken basıncında bir
düşme olacağından bu kesitte bulunan ince yağ borusundan
emiş yaparak, yağın hava içine zerrecikler halinde dağılma-
sını sağlar. Ancak, damlamanın başlayabilmesi için hava de-
bisinin bir minimum değerin üzerinde olması gerekir. Aksi
takdirde çok az olacak basınç düşüşü'yağın emilmesi için
yeterli olamaz. (Sekil 11)
Sekil 10 Sekil 11
Yağlayıcıda kullanılacak yağın 20°C'deki viskozitesi
22-25cST (Santistoks) dolayında olmalıdır.
Örnek Olarak Shell TELLUS 15, BP ENERGOL HLF
40, Mobİl VaC HLP 9. ESSO SPİNESSO 34 yağları sayılab'ı
lir. (Şekil 12)
Sekil Sekil 12
Eğer tek bir silindir için kullanılacaksa, şartlandırıcı
silindir giriş deliği ile aynı boyutta olmalıdır. Birden fazi
silindir kullanılması halinde daha büyük boyutlu şartlandın
cı eleman kullanılmalıdır. Bir şartlandırıcı içindeki basıncı
en fazla 0,75 bar düşmesine izin verilebilir. Pnömatik si:
temde birden fazla basınç kademesi yoksa, sadece bir şar
landırıcı kullanılır. Böyle sistemlerde, şartlandırıcı ile e
uzak silindir arasındaki uzaklık 3 metreden az olmalıdıı
Birden fazla basınç kademeli pnömatik sistemde daha değ
şik bir uygulamaya gidilir. İlk olarak, bütün sistem için ba:
ta bir filtre kullanılır. Bundan sonra, her basınç kolu içi
bir basınç regülatörü ve bir yağlayıcı eleman takılır. Pnöm.
tik sistemde yağlanmaya en fazla gereksinimi olan elemai
lar yön denetim (kontrol) valfleridir. Bu nedenle yağlayıc
lar yün denetim vaiflerine mümkün olduğu kadar yakın t
kılmalıdırlar. Sistem basıncı sabit ise ve silindirler birbiriı
den çok uzaksa, filtreleme elemanı ve basınç regülatörü si
tem girişine takılır. Ayrıca her koldan evvel bir yağlayı
eleman takılmalıdır. Çok küçük silindir kullanılması hali
de, silindir girişinde bir yağlayıcı kesinlikle kul lanı I mal id ı
Şartlandırıcı elemanları şu sıra ile takılmalıdır.
FİLTRE •* BASINÇ REGÜLATÖRÜ -> YAĞLAYICI
Sıcaklık ve korrozyonun söz konusu olduğu sistemli
de, şartlandırıcıdaki plastik kap yerine metal olanı da kul
nılabilir. •
PNÖMATİK SİLİNDİRLER
Bunların çalışma prensibi hidrolik silindirlerin aynı;
dır. Hidrolik silindirlerden ayrıldıkları tek nokta, daha k
çük kuvvet taşımalarıdır. Şekil (13-14)'de bir pnömatik
tindir ile montaj şekilleri görülmektedir.
Şekil 14
Sekil 13
 1- Silindir Borusu
(Çelik, alüminyum veya sarı olabilir; içi
honlanmıştır)
2- Arka kapak (Al. Döküm)
3- ön kapak (Al. Döküm)
4- Piston kolu (Sert krom kaplı)
5- Boğaz keçesi
6- Yataklama burcu (sinter bronzu)
7- Toz keçesi
8- Piston keçesi
9- O-Ring

Eğer gerekli çalışma kuvveti 2000-3000 daN altında

se pnömatik sistem tercih edilir. Daha büyük kuvvetler için
nekanik ya da hidrolik sistemler daha uygun bir çözümdür.

•nömatik sistemlerde piston hızı:

Pnömatik sistemler oldukça hızlı sistemlerdir. Bu sis-

emlerde oldukça büyük bir hız olarak kabul edilebilen 1-2
rt/sn.lik hız değerlerine erişilebilir. 20 mm/sn.nin altındaki
üzgün hareketler ve hızlar için pnömatik - Hidrolik, meka-
Jk veya hidrolik sistemler kullanılabilir. Normal piston hız-
ın 30-50 m/dak.dır. En düşük piston hızları ise 0,8-4,2 m/ y ıo u 12
|ak. arasındadır. p Basınç (bar)

Tablo 4

'ÎSTON KUVVETİ:
SİLİNDİR STROKU:
Bir pnömatik silindire ait pistonun taşıyabileceği kuv-
Çok özel tasarımların dışında pnömatik sistemlerde
•t normal olarak:
silindir strokları 1-2000 mm. arasında değişir. Uzun stroklu
F=AxP-R silindirlerde, özellikle piston kolu uzunluğunun piston kolu
çapına oranının büyük olduğu hallerde burkulma meydana
•rmülü ile hesap edilebilir. Burada: gelebilir. Piston kolu çapının artırılması ile bu olay önlene-
bilir.
F: Piston kuvveti (kg-f)
A: Piston alanı (cm 2 ) PNÖMATİK SİSTEMLERDE İLK TASARIM:
P: Basınç (bar)
R: Sürtünme kayıplarıdır. Pnömatik sistemlerde ayrıntılı bir tasarıma girişebil-
mek için şu 3 soru tamamen cevaplandırılmalıdır:
Genellikle piston kuvvetinin daha sağlıklı bir biçimde
lunmasında aşağıda verilen diyagram kullanılır. Bu diyag- a) Çalışma kuvveti nedir?
nda silindir çapı ve çalışma basıncı bilindikten sonra pis- b) Strok uzunluğu nedir?
ı kuvveti kolaylıkla bulunur. c) Piston hızı nedir?
T.ıblo (4-5) piston kuvveti diyagramı
Bunlardan başka çalışma sırası en açık biçimde belir-
tilmiş olmalıdır. Optimum düzeydeki bir çalışma için tek-
gıoo
nik olarak mükemmel bir sistem, makine çevresinde güvenli
çalışma ortamı ve az yer kaplama gibi bazı koşullar da sağ-
lanmalıdır.

SİLİNDİR TİPLERİ

Tek etkili silindir: (Şekil 15)

Bu tip silindirlerde hava girişi tektir. Silindirin piston
tarafına hava verildiğinde yay sıkıştırılacak, hava tahliye ol-
duğunda yay nedeni ile piston kolu geri gelecektir. Uygula-
Tablo 5
mada yay piston kolu tarafına konabildiği gibi kol tarafına,
dışarıdan da monte edilebilir. Bu tip silindir genellikle ger-
dirme, kaldırma, sıkıştırma, besleme işlerinde kullanılır.
 Diyaframlı silindir: (Şekil 16)
Bu tip silindirlerde yay yerine bir diyafram kullanılır
Diyafram lastik, plastik hatta metal olabilir. Damgalam.ı a/
perçinleme, germe ve presleme işlerinde kullanılır.
Şekil 21 Sekil 2?

Darbe silindiri: (Şekil 23)

Sekil 15
Sekil :6
Uzun stroklu diyaframlı silindirler: (Şekil 17)
Böyle bir silindirde, basınçlı hava verildiğinde diyaf-
ram silindir iç duvarı boyunca açılır ve piston çubuğunu ile
ri iter. Genellikle strok boyu 60 - 80 mm'yi geçmez.
Çift etkili silindir: (Şekil 18)
Bu silindirlerde 2 giriş deliği vardır. Her iki yönde de
iş yapılabilir. Strok boyu sınırlanmamış olmasına rağmen
Bu silindirlerde 7.5-10 m/sn.lik hızlara çıkılabilmek-
tedir. İlk anda silindirin arka kısmındaki haznede ve kol ta-
rafında hava vardır. Kol tarafındaki havanın tahliye olması
ile silindir hızla aşağı iner. Hızın artması ile artan kinetik
mV 2
enerji (E k = — - darbe olarak kullanılır.
Kablo silindiri: (Şekil 24)
Çift etkili bir silindirdir. Pistonun her iki tarafına bir
kablo bağlanmıştır. Bunun görevi alttaki hareketli elemanı
sağa ve sola ötelemektir.

m
eğilme ve burkulma nedeniyle uzun stroklu silindirlerde ko-
lun yataklama sorununun halledilmiş olması gerekir. Döner silindir: (Şekil 25)
Silindir koluna bağlı bir kremayer dişli vasıtasıyla diş
boyuna bağlı olarak 45°, 90°, 180°, 270°lik dönme açıları
elde edilebilir.

Sekil 17 Sekil İR

Yastıklı tip silindir: (Şekil 19)

Silindirin strok sonunda darbeli bir hareket yaparak iş
parçasına zarar vermesi istenmiyorsa bu tip silindirler kulla- Şekil '2 , Şekil 24
nılmalıdır. Yastıklama piston keçesinin her iki tarafına ve
kol üzerine yerleştirilmiş yastıklama keçesi ile yapılır. Strok
tamamlanmadan önce bu keçe çıkış ağzını kapatır; arada
kalan hava kısıtlama deliğinden geçerek silindirin hızının
azalmasını temin eder.
Sekil 25

Çift milli silindir: (Şekil 20)

Şekilde de görüldüğü gibi havanın etkime yüzeyi her
iki yönde de aynı olduğundan bu silindirlerde hız ve kuvvet
iki yönde de aynıdır.
HAVA MOTORLARI:
Basınçlı hava ile dairesel hareket elde edilen eleman-
lardır. Basınç enerjisi motor milinden alınan mekanik dön-
me enerjisine dönüştürülür. (Şekil 26-27)

Aşağıdaki tabloda hava motorlarının tipleri ve karak-

teristikleri verilmiştir.
Şe,.ıl 19 Sekil 20

Dönme sayısı
Tip (Devir/dk) Güç (KW)
Tandem silindir: (Şekil 21)
Pistonlu 5000 1,5-19
İki adet çift etkili silindirin bileşiminden meydana
Kanatlı 3000 - 8500 0,1 -17
gelmiştir. Her iki silindire aynı anda hava verildiği için etki-
Dişli 44
me yüzeyi artırılmış olacağından kuvvet yaklaşık iki katına Düşük
Türbin 500.000
çıkar.
Çok konumlu silindir: (Şekil 22) Hava Motorlarının olumlu özellikleri:
Çift etkili farklı stroklu iki silindirin gövdeleri birleş-
tirilmek suretiyle pistonların ön ve arka kısımlarına değiş- a) Dönme sayısı ve döndürme momentinin kademesiz
meli olarak hava verilerek dört ayrı konum elde etmek ayarı mümkündür. Dönme sayısı hava miktarı (De-
mümkündür. bisi) ile orantılı olarak artar ya da azalabilir. Aynı

fc/l /\ L^ I M û «VI 777 NİSAN - MAYIS 1982

 şekilde basıncın artıp azalması ile döndürme mo- Pnömatik yön denetim valflerinin anma ölçüsü bağ-
menti ayarlanabilir. lantı çapı olup valfin tam olarak belirtilmesi için yol ve ko-
b) Hafif ve küçük olması (elektrik motoruna nazaran) num sayısı ile birlikte valf uyarı tipinin de verilmesi gerekir.
c) Aşırı yük emniyeti (aşırı yükte sadece motor du- Genellikle yol ve konum sayısı 5/2 ve 3/2 şeklinde gösteri-
rur) lip bunlardan iki rakamı birbirinden ayıran çizginin solun-
d) Toza, suya, aşırı sıcağa ve soğuğa duyarlı değildir. daki yol sayısını, sağındaki ise konum sayısını belirtir. 5/2
f) İstenilen dönme sayısına ayarlanabilir.
g) Bakım masrafları azdır. (5 yollu 2 konumlu) bir yön denetim valfin in yolları harf-
h) Dönme yönü kolaylıkla tersine çevrilebilir. lerle şu şekilde gösterilir: - -

PNÖMATİK KONTROL VALFLERI: Ditakr uy»"

II Makilik

Pnömatik kontrol valfleri başlangıçta 3 ana sınıfa ay-

rf-rrk
dırlar. Bunlar: on»
«-m* »m,
cdrlTl*

• ^ rk
£±d_LJ.-i
"••«•

PnAmaıik EMttıik

-t-TTk nEDw
Sekil 26 Şekil 27 iRplıfcU—J*; mrrru
r7Ts~( 1 hm
•<ca-

1-Yön denetim valfleri, Sekil 28

2-Akış denetim valfleri, .

• 3-Basınç denetim valfleridir. •

I- YÖN DENETİM VALFLERİ

Halen yaygın olarak kullanılan pnömatik yön kontrol
valfleri, isminden de anlaşılacağı gibi akış yönünü denetle-
yen temel pnömatik elemanlardandır. Akış yönünü değiştir-
mek için valf üzerindeki kumandaya bir uyarı verilmesi ye-
terlidir. Çeşitli kumanda tiplerinden bazıları şunlardır:
a) Bobin (Solenoid)
b) Düğme
c) Hava uyardı
d) Kol
e) Makara
f) Pedal
Şekil (28-29)'da kumanda tipleri ile valf sembolleri
;örülmektedir.
Valfın kullanım yeri ve şartına göre bu uyarı tiplerin-
len herhangi biri seçilebilir. Bağlantı ölçüsü olarak en çok
çullanılanlar: R1/8", R1/4", R1/2", R3/4", R1". Çok kü-
ük devreler için mini pnömatik valfler kullanılır.
Yön denetim valflerinin devre iletkenlerine açılan çe-
şitli bağlantı ağızlan vardır. Bu ağızların birbirinden değişik
»lan bağlantılarına "yol" denir. Yön denetim valflerinin sağ-
adıkları birbirinden farklı akış şekli sayısına ise "KONUM"
ıdı verilir.
Yol sayılarına göre 3 yollu veya 5 yollu valfler mev-
uttur. Konum olarak 2 veya 3 konumlu olabilirler. 3 ko-
lumlu valfler pnömatikte genellikle çok az kullanılır.
Sekil 29
1. Hava girişi :P
2. Hava çıkışı : A
3. Hava çıkışı :B
4. Tahliye
(Egzost) : R
5. Tahliye
(Egzost) : S
Yaylı tip yön denetim valflerinin yayına yük binmedi-
ği konuma "NORMAL KONUM", yayın yüklenmesi ile elde
edilen konuma da "ÇALIŞMA KONUMU" denir. Pnömatik
devrelerde valfler özel durumlar dışında her zaman normal
konumda gösterilir. İki konumlu valflerde kullanım yerine
ve şartlarına göre valfin her 2 konumu için iki ayrı uyarı ti-
pi seçilebileceği gibi, tek bir uyarı ile konum değiştiren ve
uyarı kaldırıldığında geri dönüşü yay vasıtasıyla sağlanan
valfler de seçilebilir. 5/2 valflerde hava P yolundan girer ve
birinci konumda A'dan, ikinci konumda ise, B'den çıkar.
Havanın tahliyesi her iki konumda ayrı ayn çalışan R ve S
hattından olur. 5/2 valfler genellikle çift etkili silindirlerin
kumandasında kullanılır. Aşağıdaki devrede çift etkili pnö-
matik bir silindirin 5/2 bir valf ile dolaysız kumanda devresi
görülüyor. (Şekil 30)
5/2 valflerin çıkış hatlarından birisi kapatılarak 3/2
bir valf elde edilebilir, örneğin A çıkışı kapatıldığında P'
den gelen hava B'den çıkar, ikinci konumda A kapalı oldu-
ğu için hava çıkmaz. Bu uygulamaya pnömatik devre tasa-
rımında sıklıkla gereksinim duyulabilir.
 iÜ valflar flMftilikift tek etkili iilindirferin kumana-
sında ve sinyal valfı olarak kullanılırlar.
Aşağıdaki devrede tek etkili bir silindire ait kumanda
devresi görülmektedir. (Şekil 31)
Pnömatik devrelerde kullanılan elemanlar aşağıdaki il-
kelere göre adlandırılır ve numaralandırılır:
(34)'de 5(2 sürgülü tip bir yön denetim valfi gö-
rülmektedir . Valf bir gövde ve gövde içinde hareketli Dır sür-
güden oluşmuştur. Normalde sürgü yay nedeniyle yukarıya
doğru itili durumdadır. P hattı, A'ya açıktır. P'deki basınçlı
havanın B'ye geçişini sağlamak için sürgünün aşağıya doğru
itilmesi gereklidir. Bu durumda P hattı B'ye açılmışken A'
daki hava R hattından tahliye edilir.

1.0,2.0, 3.0 iş yapan elemanlar Şekil (35)'de 3/2 Tek hava pilotlu yaylı bir valf görül-
(Silindir, hava motoru) mektedir. Z ise hava pilotunun verildiği kısımdır. Valfin
1.1,2.1,3.1 Ana yön denetim valfı içindeki pistona bağlı bir diyafram, Z deliğinden hava veril-
12,1.4,2.2,2.4,3.2, 3.4 Sinyal Valfi diğinde, pistonu sağa doğru iter.
(İlerleme)
1 3 , 1.5,23,2.5,33 Sinyal Valfi
(Dönüş sinyali)
0.1,0.2,03 Şartlandırıcı, açma kapama valfı
1.02, 1.03, 2.02 Yardımcı elemanlar, cek valf, kısma
valfi, çabuk egzost (boşaltma) valfi

Şekil 34 Şekil 35

P ile A'nın bağlantısı açılmış olur. Hava pilotu kesildi-

ğinde, yay pistonu sola doğru iter. P kapanır, A, R'ye açılır.

Şekil (36)'da, elektrik kumandasının dolaylı olarak

etkisi görülmektedir. Bu defa valfın uyarısı hava pilotlu ola-
Şekil 30 Sekil 3 1
rak düşünülebilir. Fakat hava pilotunun yolu bobine enerji
vererek açılmaktadır. İlk anda çekirdek yay sebebiyle aşa-
YAPILARINA GÖRE YÖN DENETİM VALFLERİ
ğıda olduğundan pilotun yolu kapalıdır. Bobine enerji veril-
diğinde pilotun yolu açılır ve valf konum değiştirir.
Yapılarına göre yön denetim valfleri 2 sınıfa ayrılırlar:

Şekil (37)'de ise sürgülü bir valf görülmektedir. Y ve Z

1- Poppet Valfler (Bilyalı, Diskli)
pilot delikleridir. Valfın özelliği konum değiştirme için pi-
2- Sürgülü Valfler
lotlardan herhangi bir tanesinin bir an için verilmesi yeterli-
dir. Mesela Y pilotu verildiğinde sürgü sağa hareket edecek,
Şekil (32)'de 2/2 PİM uyarılı, bilyalı tip bir yön dene-
Y pilotu kesilse bile valf bu konumunu koruyacaktır. Tek-
tim valfi görülmektedir. Normal konumda yay kuvvetiyle
rar konum değiştirmek istendiğinde bu defa Z pilotu verilir.
bilya geçiş kesitini kapatmış olup, P'den A'ya geçiş için Pi-
me yay kuvvetini yenecek kadar bir kuvvet uygulamak gere

M
kir. Bu durumda P hattı A'ya açılmış olacaktır.
Şekil (33)'de ise, 3/2 normalde kapalı bir valf kesiti
verilmiştir.
Şekil 37

Başlangıçta P hattı yay nedeniyle yukarı doğru itilen

disk tarafından kapatılmış olup P'den A'ya geçiş için diski Şekil 3ı
aşağıya doğru iten pime basmak yeterli olacaktır. Pim üze-
rindeki kuvvet ortadan kalktığında, yay nedeniyle disk P
hattını kapatırken A hattı da R egzost hattına açılmış ola-
caktır.

Şekil 32 Şekil 38

Şekil 39
Sekil 33
II- AKIŞ DENETİM VALFLERİ: "VEYA" VALFİ:

Bunlar pnömatik devrelerde çalışma elemanlarının hı-
zını denetleyen valflerdir. Belirli bir kesitten birim zamanda
geçen akışkan miktarı olarak tanımlanan ve Q = A.V bağın-
tısı ile verilen hava debisi değiştirilmek suretiyle hız kontrol
altında tutulur. Bu da geçiş kesitinin değiştirilmesiyle sağla-
nır. İşte akış denetim valfleri gövdesi üzerindeki bir ayar vi-
dası yardımıyla geçiş kesitini azaltıp çoğaltabilirler. Uygula-
mada genellikle bu valfler gövde içerisindeki cek-valf nede-
niyle tek yönde hız ayarı yaparlar. Şekil (38)'de cek-valfli
bir akış denetim valfi kesiti görülmektedir. Hız ayarı bu
valfte tek yönde yapılmakta olup diğer yönde cek-valf açı-
larak hava kısılmadan yoluna devam etmektedir.
P, veya P2'den basınçlı hava verildiğinde A'dan bir
çıkış elde edilir. Valf içerisindeki hareketli eleman P! 'den
hava verildiğinde P 2 'yi P2'den hava verildiğinde Pı hattını
kapatarak A'ya geçiş sağlar. (Şekil 43)
ÖRNEK: Çift etkili bir silindirin ileri çıkış hareketi-
nin isteğe bağlı olarak hem makine üzerindeki, hem de
uzakta bulunan kumanda tablosundaki birer buton ile sağ-
lanması istenmektedir. Geri dönüş ise, piston strokunu ta-
mamladığında makaralı valfe çarparak kendiliğinden ola-
caktır. Bu örneğe ilişkin pnömatik devre şeması şekil (44)'
de görülmektedir.

AKIŞ DENETİM YÖNTEMLERİ: "VE" VALFİ: (Şekil 45)

1- Giren Havanın Kısılması: Tek etkili silindirlerde ve-
ya küçük boyutlu silindirlerde kullanılır.
2- Çıkan Havanın Kısılması: Çift etkili silindirlerin
hız ayarında kullanılır.
Şekil (39)'da tek etkili ve çift etkili silindirlerde hız
ayarı görülmektedir.
Ç E K V A L F : (Geri Döndürmez Valf) (Tek Yönlü Valf)
Akışa tek yönde müsaade eden valftir. Şekil (40)'da
başlangıçta yay nedeniyle oturma elemanı (poppet) geçiş
kesitini kapatmış durumda olup geçişe müsaade edilmemek-
tedir. Ancak ters yönde basınçlı hava verildiğinde geçiş ke-
sitini kapatan poppet, yayı sıkıştırarak geçişi açar.
A hattından bir çıkış elde edebilmek için Pt ve P2
sinyallerinin verilmesi gerekir. Sinyallerden sadece birinin
verilmesi halinde hareketli elemanın geçiş kesitini kapatma-
sı nedeniyle A'dan çıkış elde edilemez.
ÖRNEK: Tek etkili bir silindirin ileri hareketinin 2
ayn butona basıldığında gerçekleşmesi istenmektedir. Geri
dönüş ise, yay nedeniyle olmaktadır. Butonlardan sadece bi-
rine basılması halinde, hiç bir hareket olmayacaktır. Şekil
(46)'da, böyle bir pnömatik devre şeması görülmektedir.
t t
jll
J

ÇABUK EGZOST VALFİ:

Üzerinde P, A ve R delikleri bulunan ve tahliye hava-
sının kısa yoldan atılmasını sağlayan bir valftir. P'den A'ya
geçiş sırasında içerisindeki hareketli eleman R hattını kapa-
tarak A'ya geçiş sağlanır. A hattından hava verildiğinde bu Sekil 4.'
defa eleman P hattını kapatarak A'daki havanın R hattından
atmosfere çabucak atılmasını sağlar. Dolayısıyla kullanıcı-
nın hızı artmış olur. (Şekil 41)
Çabuk egzost valfinin devrede' kullanılışı (Şekil 42)'
de verilmiştir. » ••"'"«

Şekil 45

Sekil 44

Şekil 40
Sekil 41

Butona basıldığında P'den A'ya geçiş sağlanır ve pis-

ton ileri çıkar. P'deki hava kesildiğinde silindir içerisindeki
hava çabuk egzost valfı üzerinden butonlu valfe ulaşmadan
kısa yoldan tahliye olur ve geri dönüş hızı artar.

MANTIK VALFLERİ:
Şekil 47
Şekil 46
Uygulamada en çok kullanılan mantık valfleri (VE)
valfi ile (VEYA) valfidir.
34 MÜHENDlS VE MAKİNA CİLT 24 SAVI
BASÎTPNÖMATİK KONTROL
UYGULAMALARI:
1- BANT DEĞİŞTİRME DEVRESİ:
Bir taşıyıcı bant üzerinde hareket eden kolilerin çeşit-
lerine göre 2 ayrı banta nakli istenmektedir. Bir butona ba-
sıldığında geçiş bantı belirli bir açı ile konum değiştirerek
koliler diğer banta kayacak, aynı buton serbest bırakıldı-
ğında bant yeni konumunu koruyacaktır. Geçiş bantını eski
konumuna getirebilmek için ikinci bir butona basılacaktır.
(Şekil 47 ve 48)
Pnömatik devrenin açıklaması:
1.2 butonlu valfı, çift etkili silindirin ileri çıkış sinyal
valfıdır. 1.2'ye basılarak 1.1 ana yön denetim valfine Z sin-
yali gönderilir. Ve piston ileri çıkar. 1.1 ana yön denetim
valfı çift hava pilotlu bir yön denetim valfi olduğundan,
1.2'den gelen Z sinyali kesilse bile, valf konumunu korur ve
piston ileride kalır. Pistonun geri hareketi, yani geçiş ban-
tının eski konumuna dönmesi, istendiğinde bu defa Y sinya-
linin verilmesi gerekir. Bu, sinyalde 1.3 butonlu valfine bas-
mak suretiyle elde edilir. Pistonun geri gelmesi için, 1.3 geri
dönüş sinyal valfine bir kez basılıp, bırakılması yeterlidir.
2- DÖKÜM KEPÇESİ HAREKETİNİN PNÖMATİk
KONTROLÜ:
Başlangıçta yukarıda boş olarak bulunan bir döküm
kepçesinin döküm potasına Jalarak ergimiş malzeme ile dol-
duğunda otomatik olarak yukarıya doğru hareketi ve için-
deki malzemenin kalıba akması istenmektedir. Kepçenin
aşağı ve yukarı hareket hızları kontrol edilebilecektir. (Şe-
kil 49).
Pnömatik devre şemasının açıklaması:
Başlangıçta yukarıda bulunan kepçenin aşağıya hare-
keti için, 1.2 butonlu valfine basılıp bırakılması yeterlidir.
Çünkü, Z sinyalinin bir anlık verilmesi, ana yön denetim val-
fınin (1.1.) konum değiştirmesine yetecektir. Piston stroku-
nu tamamladığında, 1.3 makaralı valfine çarparak, 1.1 valfi-
ne Y geri dönüş sinyalini verecektir. Dolayısıyla, Piston ko-
lu geri dönecektir, yani kepçe üst pozisyona geldiğinde,
içindeki malzeme tamamen kalıba akmış olacaktır.
c-HAİ \h< 1
-i- - i. .-- J iekıl 51
Sekil 48
-m-
Şekil 49
--ÜST- : - :
2. SANDIK TRANSFERİNİN PNÖMATİK
KONTROLÜ
Bir bant üzerinde, aşağıya doğru hareket eden sandık-
ların, farklı seviyedeki ikinci bir bant üzerine nakli isten-
mektedir. Bu işlem için tasarlanan pnömatik sistemde san-
dıkların, önce A silindirinin üzerine geldiği, daha sonra A
pistonunun yukarı çıkmasıyla, B silindirinin önüne gelen
sandığın B pistonunun ileri çıkması ile, ikinci banta transfe-
ri düşünülmüştür. (Şekil 50). A ve, B silindirlerinin hareketi-
ni, ileri hareket için (+), geri hareket için (-) ile, gösterile-
rek adım sırasını yazacak olursak, A+, 3 + , A - , B- olacak-
tır.
A ve B pistonlarının hareketlerini bir diyagramda be-
lirtecek olursak O hattı pistonun hareketsiz (geride) olduğu-
nu, L hattı ise ileride bulunma halini gösterir. Yatay eksen,
zaman eksenidir. (Şekil 51).
Pnömatik devrenin açıklaması:
Problemin çözümünde 1.1 ve 2.1 ana yön denetim
valfleri ile 1.2, 1.3, 2.2, 2.3 sinyal valfleri kullanılacaktır.
İlk anda, her 2 silindirin de kol tarafında hava olması gerek-
mektedir. A pistonunun ileri hareketi, 1.2 valfiyle elde edi-
lir. (Şekil 52)
A pistonu ileri çıktığında öyle bir valfe kumanda ede-
cektir ki, bu da B pistonunu ileri çıkartacaktır. (2.2 makara-
lı valfi) B'nin ileride kumanda edeceği valf ise, adım sırasına
göre A'nın .;cri dönüş sinyalini verecektir. (1.3 valfi) A geri
geldiğinde yine bir valfe kumanda edip B'yi geri getirecek-
tir. Bu da 2.3 valfidir. A pistonunun ucuna yerleştirilmiş bir
kam ilk anda 2.3 valfine basmakta ve bu valften bir hava ge-
çişi sağlanmaktadır. Dolayısıyla, 2.1 valfinin sağ tarafında
ilk anda devamlı sinyal olacaktır. A pistonu ileri çıkınca bu
sinyal kesileceğinden, 2.1'inde sağındaki sinyal kesilecektir.
A pistonu ileri çıkıp 2.2'ye basınca, 2.1 'in solunda sinyal ol-
duğundan B ileri çıkacaktır. Ancak burada 1.1 ve 2.1 ana
yön denetim valflerine her 2 taraftan aynı anda sinyal gel-
mesi durumunda bu valfler kararsız kalırlar. Bu pnömatik
kontrolda istenmeyen bir durum olup "Sinyal çakışması"
olarak adlandırılır. Sinyal çakışmasını önlemek için tek
yönde sinyal alan mafsal makaralı valfler kullanılır. (Şekil
54)
\
/ \
ipekli bO
Bu örneğimizde sinyal çakışması olmamakla birlikte,
tasarlanan her pnömatik devre için sistem kurulmadan ön-
ce devredeki tüm elemanların hareketini ve sinyal durumu-
nu inceleyen "Hareket ve Kontrol" diyagramı çizilir. (Şekil
v3)
 BORU ÇAPI DİYAGRAMI

Boru uzunluğu (m) Eksen 1 Eksen 2

I
J° Boru iç çapı (mm)
Basınç düşmesi
UF Pa)
11)3
Hava tüketimi (NmJ/h)
İM
Çalışma Basıncı PJE
10* Pa
bar

Sekil 52
13

PNÖMATİK SİSTEMLERDE BORU ÇAPININ

BULUNMASI VE EŞDEĞER BORU
UZUNLUKLARININ TAYİNİ:

Pnömatik sistemlerde kullanılacak boru çaplarının he-

saplanması ve seçilmesi aşağıdaki temel etkenlere göre ya-
1 32
|
pılır: C D
Tablo 6

s
J 4 l-t

\ Bu çizginin F eksenini kestiği yerde bir nokta daha elde edi-

/

/ lir (2)

__1 Elde edilen (1) ve (2) numaralı noktalar birbiriyle düz

- •
-i MtİMl Mak»>h .
bir çizgi ile birleştirilirlerse, bu çizgi üzerinde boru çapları-
nın işaretli olduğu D eksenini bir noktada keser. Buradan
boru çapı (90 mm) tayin edilmiş olur.

Şekil 53 Sekil 54 Devre üzerinde bulunan kısıtlayıcı elemanların (iki

yollu valf, köşe valfi, T dirseği, normal dirsek, vb.) akışa
1) Debi (Verdi)
karşı dirençleri eşdeğer boru uzunluğu devre üzerindeki bu
2) Boru uzunluğu
tip kısıtlayıcı elemanların akışa karşı yaptıkları direncin ay-
3) Basınç düşümü (kabul edilebilir)
nısını yapabilecek düz bir borunun uzunluğudur.
4) Çalışma basıncı
5) Boru hattındaki kısıtlayıcı sayısı
Tablo (7)"de verilen diyagramdan eşdeğer boru uzun-
lukları kolaylıkla bulunabilir:
Boru çapının bulunması için kullanılan diyagram Tab-
lo 6'da verilmiştir. Bu diyagramdan faydalanarak boru çapı- 6 ad. T dirsek 6 x 10.5 = 63 m.
nın hesaplanmasını bir örnek üzerinde inceleyelim. I ad. İki yollu valf = 32 m.
Örnek: Bir fabrikanın hava tüketimi 4Nm3/dak. (240 S ad. Normal dirsek 5 x 1 = 5 m.
3
Nm /h)'dır. Üç yıl içinde hava tüketiminde meydana gele- Toplam: 100 m.
bilecek artış % 300 olacaktır. Böylece Uç yıl sonra hava tü-
ketimi 12Nm3/dak. (720 Nm3/h) olacaktır. Toplam hava Daha önce bir önceki diyagramdan boru çapını hesap-
tüketimi 16Nm3/dak (960Nm3/n)'dır. Boru uzunluğu 280 larken boru uzunluğunu 280 m. almıştık. Boru hattı üzerin-
m'dir. Boru hattı üzerinde 6 adet T dirsek, 5 adet normal deki diğer kısıtlayıcıları da göz önüne alırsak:
dirsek, 1 adet iki yollu valf bulunmaktadır. Müsaade edilebi- 280 m.
lir basınç düşmesi Ap: 0.1 x 10 5 Pa ve çalışma basıncı 8 x + 100 m.
10 5 Pa'dır. (Boru çapının hesaplanması isteniyor.)
Toplam boru uzunluğu 380 m. olur.
Çözüm: A ekseni üzerindeki boru uzunluğu ile B ek-
seni üzerindeki hava tüketimi miktarı, düz bir çizgi ile bir- Yeni bulduğumuz boru uzunluğu ile ilk bölümde kul-
landığımız diyagramı kullanır ve boru çapını tekrar hesap
leştirilir. Bu çizgi C eksenine doğru uzatılarak C ekseni kes-
edecek olursak, boru s ıpı diyagramda noktalı çizgilerle gös-
tirilir ve C ekseni üzerinde bir nokta bulunur.(1)
terildiği gibi tayin ediliı 'e 95 mm. olarak bulunur.

E ekseni üzerindeki çalışma basıncı ile G ekseni üze-

PNÖMATİK SİSTEM ERDE UYGUN VALF
rinde basınç düşümü miktarı, düz bir çizgi ile birleştirilir.
SEÇİLMESİ:
EŞDEĞER UZUNLUK DIVAGHAM1
Pnömatik sistemlerde uygun valf seçilmesi verilen di-
yagram ve tabloları kullanarak kolaylıkta yapılabilir.
Bu tabloların ve diyagramın kullanılmalını bir örnek
üzerinde inceleyelim.

ÖRNEK:

Çalışma Basıncı = 6 x 10 5 Pa
Yük;=350 N
Silindir çapı = 40 mm
Seçilen Valf = 1 / 8 "

Seçilen valfin 300 mm/san bir hıza erişebilmek için

uygun olup olmadığı sorulmaktadır.

1. İki yollu valf

2. Köşe valfi Tablo 8'de, silindir çapı sütunundan verilen silindir
3. T dirsek çapı (40 0) bulunur. Kendi hizasındaki yük sütununda 350
4. Sürgü valf
5. Normal dirsek N'lık yük bulunur ve buradan, şekilde kesikli çizgi ile çizi-
len, dikme çizilir. Bu dikme yukarıda çift etkili silindirler
için verilmiş olan eğriyi bir noktada keser.

Bu noktadan çizilen yatay çizgi ile, piston hızı tablo-

suna gidilir. Valf tablosunda 1/8"lik bir valf seçilmişse, bu
Nurmncfl Çap sütundan çıkılan dikme ile eğriden çizilen yatay kesikli çiz-
ginin kesiştiği yer bu valf ile sağlayabileceğiniz hızı ortaya
VALF SEÇİM TABLOSU çıkarır. Bu hız 130 mm/sn. olur.

Piston hızı (mm/s) ÇtFT ETKİLİ SİLİNDİRLER İÇtN PİSTON HIZLARI

71C 180 20C 100 « X 5O0 850 12S 62,!
830 160 18C 90 MC 450 225 112 56.
BO0 400 KX) 10C >O
P " 50E 12B 145 7 710 355 180 90 »6
460 1M63 160 80 30
400 100 112 56 560 ?8C
3SE 90 10C 50 500 !50 125J62.
450 22S
28C 4 0 0 2 0 0 ,00 50

tu m n 35,S 355 (80 90

62.! 31. 31S 16XJ BO

20Oİ50 58 28 38Q 140 70

50 2$ 250 128 62;! 31

0C4O 12 56

40 t »
36 80 90
•«86 3e 190 30
O0!S 28 140 70

m
22 12 S6
00 50

I Valf Seçimi Silindir Çapı Yük (N)

12» 1 1 2 8.5 3 4 5 62
16<S 1 2.5 4 5 6 75 10 12.5
i
250 2
I 8 IS 10 125 15 20 25
I 358* s 10 15 20 26 30 40 50

L 40* 7 14 21 28 35 42 S6 70
V8 50® 10 20 30 40 50 60 80 100

â/a 700 20 40 «0 80 100 120 160 200

100040 80 120 160 200 240 320 400
V2 140080 160 240 820 400 480 640 800

2000170 340 610 880 850 1020 1350 1700

3/4! 260 0260 570 780 1040 1300 1560 2080 2600
 Görüldüğü gibi eğer biz 1/8"lik bir valf seçersek an- Bu sisteme bir dakikada gerekli olan hava miktarı ne
cak 130 mm/sn.lik bir piston hızı sağlayabilmekteyiz. 300 kadardır:
mm/sn.lik bir piston hızı sağlayabilmemiz için ise 1/4"lik
bir valf kullanmalıyız. Bu valf aynı zamanda 500 mm/sn ka- Q = 2(s.n.q)
dar olan bütün hızları verilen şartlarda bize sağlayabilmekte s = 14 cm.
dir. n = 50(strok/dak.
PNÖMATİK SİSTEMLERDE HAVA q = 0.134 l/cm (tablodan)
TÜKETİMİNİN HESAPLANMASI Q = 2 (14 cm x 50 strok/dak x 0.134 l/cm. strok)
Q= 187.6 l/dak.
Hava tüketiminin hesaplanması için Tablo (9) ve aşa-
ğıda verilen formüller kullanılabilir. Tek etkili silindirler
için hava tüketimi O = s.n.q l/dak. Çift etkili silindirler
için: Hava tüketimi Q = 2 s.n.q l/dak.

Q: Hava tüketimi l/dak.

q: Piston strokunun her santimetresi için hava
tüketimi.
s: Piston stroku cm. KAYNAKÇA
n: Dakikada strok sayısı
q değeri verilen tablodan çalışma basıncı ve piston çapına 1- Pneumatlc Control, Werner Deppert/Kurt Stoll
2- Bauelemente der ölhydraulik (l-ll), Krausskopf
göre bulunup formüldeki yerine konacaktır. 1- Anvvendungen der ölhydraulik (l-l I), Krausskopf
4- Introduction.to Pneumatics, FESTO
ÖRNEK: 5- vVartung Pneumatiscrıer Gerate und Anlagen, FESTO
6- Steuerungstechnik, FESTO
7- The Hydraulic Trainer, Rexroth
Çapı 50 mm, strok uzunluğu 140 mm. olan çift etkili 8- Industrlal Hydraulic Technology, PARKER Fluid Power
9- Hydraulics Course For Vocatlonal Tralning, FESTO
bir silindirimiz var. Çalışma basıncı 6 atm. Dakikadaki strok i.0- Akışkan Gücü Bülteni (1-2-3-4), MERT
sayısı 50. 11- Endüstriyel Hidrolik, MERT

Enerji iletimi
. l.^.l
veya valfı
Dönen hat baOlantıları | luEıl

t
O— Basınç kapafiı

_— Çalışma hattı -e- Tek yollu | „ ||| Besleme ünitesi Hız ayar valfı

Üç yollu A I—,
Uyarı hattı •©• Çabuk egzoat valf t

;
Tahliye hattı -C33 Susturucu 1 Şiddetlendi rici

Sinem Hava deposu

^ = > Basınç denetim valfleri

• A. Hava hazırlama Hava-yağ deposu

Elektrik hattı Basınç sinirleme valfı

Esnek hat
Sıralama falf ı

Kesişen hatlar
-Ç- Su ayırıcı
Regülatör, tahliyesi!

—I— Kalisrtıeyen hatlar Su ayırıcı otomatik

Yön denetim valfleri

RegülatAr lehllyelf
Tahliye noktaları
Filtre va su tutucu
Ayarlanabilir kısma valfı
U Boru bağlantısız 2/2 Valf
Normalde kapalı

Boru oağlantılı 2/2 Valf

O
Normalde açık
YaOlayicı
Basınç bağlantısı
3/2 Valf
—X Kör tapalı

Bağlantı hattı
Normale kapalı

3/2 V.» -
-m- Akı» denetim valflar!

NormaBa açık
Makaralı hız ayar valfı
Çabuk beOlantılar
3/3 Valf
Kapalı merkez
Cek valfaız

4/2 Valf
-Ö-HD- Cek valili

Açık hat 4/3 Valf

- ~ Kapalı merkez

Kapalı hat Soğutucu 4/3 Valf

P kapalı. Deliklefin anlamı
A.B egzoeta açık
A.B.C... Çalışma hattı
Geri döndürmez vtlf P Basınç hattı
H.S.T... Tahliye hatlı
L Sızıntı hattı
Z.YJC... Uyarı hattı
Tablo 10
 Pnömatik silindirlerde piston çapı ve çalışma Dasıncına göre hava tüketim tablosu
Pnömatik silindirler çin hava tüketimi
Çalışma basıncı (bar)
Piston
Çapı 1 2 3 6 7 8 9 1 10 12 13 14 15

l c ı r strok uzunluğu için hav ı tüketimi

6 0.0005 0.0008 0.0011 0.0014 0.0016 0.0019 0.0022 0.0025 0.0027 0.0030 0.0033 0.0036 0.0038 0.0041 0.0044
12 0.002 0.003 0.004 0.006 0.007 0.008 0.009 0.010 0.011 0.012 0.013 0.014 0.015 0.016 0.018
16 0.004 0.006 0.008 0.010 0.011 0.014 0.016 0.018 0.020 0.022 0.024 0.026 0.028 0.029 0.032
25 0.010 0.014 0.019 0.024 0.029 0.033 0.038 0.043 0.048 0.052 0.057 0.062 0.067 0.071 0.076
35 0.019 0.028 0.038 0.047 0.056 0.066 0.075 0.084 0.093 0.103 0.112 0.121 0.131 0.140 0.149
40 0.025 0.037 0.049 0.061 0.073 0.085 0.097 0.110 0.122 0.135 0.146 0.157 0.171 0.183 0.195
50 0.039 0.058 0.077 0.096 0.115 0.134 0.153 0.172 0.191 0.210 0.229 0.248 0.267 0.286 0.305
70 0.076 0.113 0.150 0.187 0.225 0.262 0.299 0.335 0.374 0.411 0.448 0.485 0.523 0.560 0.597
100 0.155 0.231 0.307 0.383 0.459 0.535 0.611 0.687 0.763 0.839 0.915 0.991 1.067 1.143 1.219
140 0.303 0.452 • 0.601 0.750 0.899 1.048 1.197 1.346 1.495 1.644 1.793 1.942 2.091 2.240 2.389
200 0.618 0.923 1.227 1.531 1.835 2.139 2.443 2.747 3.052 3.356 3.660 3.964 4.268 4.572 4.876
250 0.966 1.441 1.916 2.392 2.867 3.342 3.817 4.292 4.768 5.243 5.718 6.193 6.668 7.144 7.619

Tablo 9

TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASİ İstan-

bul Şubesi olarak bünyemizde oluşturduğumuz
"SANAYİ/ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ DANIŞ-
ODAMIZIN MA BİRİMİ" ile, üretim ve yönetimde çalışan Oda
Üyelerimize ve içinde yeraldıkları işletmelere, so-
SANAYİ/ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ runlarını incelemede danışma hizmeti görmeyi
Alanında amaçlamaktayız.
"DANIŞMA HİZMETİ" vereceği
ÇALIŞMA KONULARI AMACIMIZ:

• Organizasyon Çalışmaları • İşletmelerin üretim ve yönetimine ilişkin kısa ve

uzun vadeli sorunlarını incelemek,
• Yatırım Planlaması ve Fizibilite
• Eğitim - Üretim - Bilim işbirliğini geliştirecek ko-
• İşyeri Düzenleme
şulları sağlamak,
• İmalat Analizi ve Planlama • Sanayi Mühendisleri - Makina Mühendisi diyalo-
• Stok Yöntemi gunu destekleyici koşulları sağlamak,
• Kalite Kontrolü • Sanayi Mühendisi çalışmalarına yaygınlık, sürekli-
• Malzeme Yönetimi lik ve gerçeklik kazandırmak.
• Bakım Planlaması
• Proje Yönetimi Üretimin girdileri olan hammedde, enerji ve işgücü
• Satınalma ve Yan Sanayi İlişkileri gibi kaynakların en verimli şekilde kullanılması, üre-
timin kalite ve miktar olarak en üst düzeyde gerçek-
• İş Değerlendirme ve Ücret Sistemleri
leştirilmesi, mamul ya da hizmetin tüketiciye yerin-
o Haberleşme ve Bilgi Akışı de ve zamanında ulaştırılabilmesi, faaliyetlerinin de-
• Bilgisayar Uygulama Çalışmaları netlenmesini gerektiren başarılı bir işletme yönetimi
• Satış Planlaması için:
• Üretim Planlama ve Kontrol
"MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI
• Tess Yenileme ve Tezgah Seçimi
İstanbul Şubesi"ne BAŞVURUNUZ.
• İş Eğitimi ve İşe Alma
• Mamul Dağttım Planlaması İstiklal Caddesi, Ankara îşhanı No. 99/4
• Maliyet Kontrol Beyoğlu, İstanbul - Tel: 45 03 63 - 45 03 64
 KLINGER
YAKACIK ARMATÜRLERİ
ULUSLARARASI KALİTE
KÜRESEL
VANALAR
PİSTONLU
VANALAR
(Düz. Köse
Y Tipi)
KAZAN BLÖF
VANALARI

ÖZELLİKLER :
N D 1 0 ND 16 N D 2 5 N D 4 0 v e
N D 6 4 ( a t ü ) çalışma basınçla- MANOMETRE VE
rında KAZAN DRENAJ
' 10 mm den 200 mm ye kadar MUSLUKLARI
iki veya
her çapta; üç yollu
- Flanşlı, Dişli ve Soketli bağ-
lantı şekillerinde
ÇEK VANA VE - Demir Döküm (GG-20) Çelik
PİSLİK- TUTUCULARI Döküm (GS-C25) ve Paslan-
maz Çelik Döküm Al SI 304 ve
AISI 316 malzemelerinden; • SCHLUMBEROER
•400°C ye kadar • YANGIN
HİDRANTLARI
* * *
PBR VE UPR TS 2 8 2 1 / 1
•Tüm vanalarımız K L I N G E R Tip (A) ve DİN
tipinde SEVİYE Avusturya lisansı ile kaliteli ola- 3222'ye uygun
GÖSTERGELERİ
rak imal edilmektedir. • SULAMA
- Vanaların bakımları gayet ko- HİDRANTLARI
laydır. Tesisattan sökülmeden
kolayca yapılabilmekte ve sız-
dırmazlık ringlerini değiştir-
mekle yeni bir vana kazanılmış
olmaktadır.
• Tüm armatürlerimizin yedek par
3 1 0 mm den 2 7 8 5 mm/
çaları mevcut olup, stoktan der-
ye kadar hal teslim edilmektedir.
• Gezici servis ekibimiz daima
müşteri hizmetine amadedir.

YAKACIK MAKİNE FABRİKASI

DÖKÜM VALF SANAYİ ve TİCARET A.Ş.
Şirket Merkezi: Ankara irtibat Bürosu: izmir İrtibat Bürosu: Adana İrtibat Bürosu
Kemeraltı Cad. Bankalar Han Necatibey Cad. Elgün Sok. Alsancak Gazipaşa Bulvarı
Kat 5 Karaköy-istanbul Sedef Han Kat 2 No. 5-6 Atatürk Cad. No. 3 7 4 / 3 No. 26/16
Tel: 45 46 20-49 34 42-49 91 05 Tel: 30 23 75 Tel: 21 7 2 0 8 Tel: 22210
Telex: 23129 ymf tr.
 TAKIM Tezgâhlarımız gerek kalite ve gerekse
verim bakımından çağımız teknolojisinin

TEZGAHLARINDA
en son aşamalarına uygun olarak
üretilmiştir.
• En zengin çeşit • Uygun fiyatlar
• Stoktan derhal teslim
• Devamlı bakım servisi
İşinizin niteliğine en uygun olanı seçebilmeniz için • ödemede kolaylık
• Bol yedek parça

en zengin çeşit
STANKOIMPORT
MOSKOVA - SSCB

imalât programında
 Thyşsen Edelstahlvverke A.G. (TEW) lisansı ile üretilir.
Üretimini uluslararası standartlara göre yapar.
Ucuzluk uğruna kalitesinden ödün vermez.
Üstelik, tüm ürünlerinin kalitesine
"Garanti Belgesi" verir.
Satış öncesi ve sonrasında, uzman kadrosu ile
ücretsiz "Teknik Servis" sunar.
Ayrıca, "Teknik Yayınlan" üe de
çelik standardizasyonuna katkıda bulunur.
Bu nedenlerle tüm çeşitlerini
dünya pazarlarına da kolaylıkla
ihraç etmektedir.

Yüksek ive
alaşımlı er üretir:
• Alaşımsız Makina Yapı Çelikleri (imalat çelikleri)
• Alaşımb Makina Yapı Çeükleri (sementasyon, ıslah çelikleri)
• Otomat Çelikleri
• Yay Çelikleri
• Alaşımsız Takım Çelikleri (karbon, su çelikleri)
• Alaşımlı Takım Çelikleri (yağ çelikleri)

RSİLCEUK
"Ağır Sanayimizin Temel Taşı"
Genel Müdürlük: Büyükdere Caddesi 121/6 - 7 Gayrettepe - İstanbul Telf.: 67 55 60 (3. hat) - 67 59 65 Tlx.: 26 101 ACEL TR
Fabrika: Gemiç Köyü Mevkii, Orhangazi - Bursa Tel.: Orhangazi 343- 344 Tlx.: 32104 ASIL TR
DENMARK • İLERİ TEKNOLOJİ

İmalat, tesis ve projelerinizde gâvenle

loıllanaİHİecegiitiz tecrübeli maifea
GENEL ENDÜSTRİDE
Genleşme Valfleri
Solenoid Valfler
Termostatlar
Pressostatlar
Termostatik Valfler
TE Kombine Otomatikler
Çek Valfler
Higrostatlar
Basinç Regülatörleri
Seviye Kontrolleri
Kapama Valfleri
Filtre Drayerler
Su Valfleri
BHO Amonyak Valfleri
Amonyak Otomatikleri
Brülör Yağ Pompalari
Kontrol Kutulari
Fotoseller
Püskürtücü Memeler
Solenoid Valfler
EVJD Kazan Termostatlari
Oda Termostatlari

HİDROLhC MAKİNALARDA
Hidrolik Motorlar
Direksiyon Tertibatları

PSU OMR

AVTB OSPB

Geniş bilgi için: Türkiye umum mümessili

ISI malzemeleri ve maklnasan. Tlc. ve mümessillik A.Ş.

BÜYOKDERE CADDESİ TELEFON: 669783 - 669784
NO. 67/71 TELEX; 26452 tote tr.
ALBA İS HANI KAT 5. TELEGRAF:
MECİDİYEKÖY - İSTANBUL TOTEMCO - İSTANBUL
 KULLANANLAR
L UPAMA T HAVA KOMPRESÖRLERİNİ
rf ÖNERİYORLAR!
ÖNERİLERİ İLE BİZİ BİNLERCE
YENİ MÜŞTERİYE ULAŞTIRDIKLARI
İÇİN SONSUZ TEŞEKKÜRLER...

Yüksek Basınçlı
(15 Atü 'den SOAtü 'ye kadar)
Kompresör arıyorsanız,
TÜRKİYE'DE TEK İMALATÇISI BİZİZ.

TÜRK MALI BİR YIL GARANTİ BOL YEDEK PARÇA ÇUVENU.IR SERVİS TEŞKİLATI

BOYACI TİPİ ATÖLYE TİPİ SANAYİ TİPİ YÜKSEK BASINÇ

KOMPRESÖRLER
8 alü İstetme basmanda
41-100 tipi S0 U/c*. 0.S HP
41-300 lipi 125 Ll/dk, 1 HP
4 1 - 300 A tipi 200 Ll/dk, 1.5 HP
S1-300 lipi 250 Ll/dk, 2 HP
KOMPRESÖRLER
8 atü isletme basıncındı
81-330 tipi, 300 Ll/ d*: 2 HP
81-330 A lipi 400 L l / * , 3 HP
81- 440 lipi 535 Ll/ dk, 4 HP
81- 550 tipi 700 Ll/ dk, 5.5 HP
14 alû isletme basıncında
82-310 tipi 180 Ll/dk 1.5 HP
82- 310 A lipi 200 Ll/dk 2 HP
82- 420 tipi 280 Ll/ dk 3 HP
KOMPRESÖRLER KOMPRESÖRLERİ
8 atü işletme basıncında 50 alü işletme basıncında
81- 550 A tipi 900 Ll/dk, 7.5 HP 83-521 lipi 350 Ll/dk, 5.5 HP
81-555 lipi 1120 Lt/dk 10 HP
14 alü isletme basıncında 25 atü işletme basıncında
82-520 lipi 400 Ll/ dk, 4 HP 82-410 tipi 280 Ll/ dk, 4 HP
82- 442 tipi 535 Ll/ dk, 5.5 HP 82- 520 Y tipi 400 Ll/ dk. 5.5 HP
82- 553 A lipi 815, Ll/ dk, 7.5 HP
82- 740 Tipi 2400 Ll/dk. 25 HP
3.5 atü işletme basıncında
81- 770 tipi 4800 Ll/ dK 30 HP

>•* MAKSAŞ
Makina Sanayii A.Ş.
"8
GENEL DAĞITIM: KOMPAS- ENDÜSTRİ VE TİCARET A.Ş ATATÜRK CADDESİ NO.386 KAT. 1 ALSANCAK- İZMİR TEL:137793 Ü5M52
FABRİKA: MAKSAŞ- MAKİNA SANAYİİ A.Ş. İZMİR CADDESİ NO.91 BORNOVA- İZMİR TEL: 160047-161287 -
İRTİBAT BÜROLARI VE SERVİS ATATÜRK CAODESI NO.386/A ALSANCAK-IZMfR TEL137793-255452
TERSANE CAD. No.15/603 KARAKOV İSTANBUL TEL: 455974 PARİS CAD. NO 30/A KAVAKLIDERE- ANKARA TEL: 3Ş8MJ
Gökyüzünü ısıtamazsımz
çatınızı I Z O C A M la
kaplatınız

*'~Z>

IZOCA/VV
tasarruftur...
Izocam ile yalıtılan yapılarda
• Daha küçük yüzeyli kalorifer kazanı.
• Daha az sayıda kalorifer dilimi.
• Daha küçük boyutlarda pompa ve boru.
•Ve dolayısıyla daha az yakıt tüketilir.

Yapınızı ve paranızı İzocam ile koruyunuz.

Teknik Danışma Bürolarımız Ücretsiz Emrinizdedir.
istanbul Ankara İzmir Bursa Trabzon Adana
43 50 50 26 80 89 13 48 59 12 470 23 98 22 980
(5 Hat)
 TEFLGN*Du fbnti ngistend tndemark

TEFLON
MAMULLER İLE KESİN ÇÖZÜM
Yüksek termal dayanım. + 270*C
En soğukta bile kırılgan değil.-25CfC
En kaygan malzeme.
Yüzeyine hiçbirşey yapışmaz.
En iyi kimyasal dayanım.
Hava şartlarına mutlak direnç.
Yüksek dielektrik dayanımı.

Salmastralar
fleksibl Hortumlor
Contalar ve
Genleşme Hörökleri
Levha. Takoz,
tunufc. Boru. Bant
Özel Parçalar
Elektrik ye Elektronik
Sanayii için O)

Komponentler
Adres- Necatibey Caddesi Karanlık Fmn Sok. 51
KARAKÖY-İSTANBUL
Telg : FENKARA - İSTANBUL
Tel : 494171-44 7044
 "Denenmiş başarılı
ürünlerimizi
sunmaktan kıvançlıyız..
ele\^tDr-IOTveyör-rnakina sanveticaş.
SEYYAR KONVEYÖRLERİ
ELKON Mini Tip ELKON

q•:<•]? I SÜREKLİ AKIM KONVEYÖRLERİ

W wr t_t

Saç Paletli
Tel örme Bantlı Tahta Paletli ve Zincirli
Konveyörler Zincirli Konveyörler
Konveyörler

Bantlı Rulolu Helezon Askılı

Konveyörler Konveyörler Konveyörler Konveyörler

KÖMÜR TESİSİ EKİPMANLARI

Paletli Kömür ve Titreşimli Elekler

Cüruf
Açık Saha Ban d Konveyörleri
Kon vey ör leri Kömür Kırıcı

N
MERKEZ: Ali SamiYen Cad. Muhaddisoğlu Han. No: 2 Kat: 6
Gayrettepe - İSTANBUL TEL: 66 91 53 • 66 58 44
FABRİKA: Ayazma Mevkii Alemdağ Köyü ÜSKÜDAR
 Isı-cam yakıt değildir.
Ama ısınmanızı sağlar!

SICAĞI
dışarı
kaçırır
SOĞUĞUJ

Tek camlı pencere Isı-cam takılan pencere

Kışın ısı kaybı en çok pencerelerden olur. Isıcam, ısı kaybını önleyen, özel olarak üretilmiş
yeni ve modern bir pencere sistemidir. Daha iyi ısınma ve yakıt giderlerinden büyük
oranda tasarruf sağlar. Ses 'geçirimini azalttığı için, sakin ve rahat bir yaşama ve
çalışma ortamı getirir. Pencere önlerindeki soğuğu ve gürültüyü önlediğinden,
odaların her köşesinden aynı derecede yararlanma olanağı verir.

a;

A.ş.
Valikonağı Cad.no73,Nişantaş İstanbul Tel.468027 (3hat) \
Carn Pazarlama A.Ş. Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaıan A.Ş. nirt bir kuruluşudur
 lllllllllllllllllllllll
ııııııııır

sanayide
geleneksel
güvence

•J RULKO
RULMANCILIK SANAYİ VE TİCARET AŞ
Kemeraltı Cad 16/4 Karaköy İSTANBUL
Tel: 49 17 63 44 64 32 Telex: 23207 ntn tr
 AEG
Elektrik Endüstrisi A.Ş., Gebze
İmalat Programı
Şalt Cihazları
• Orta gerilim şalt cihazları, 36 kV'a kadar
• Ayırıcılar, 36 kV'a kadar
• Sigortalı yük ayırıcıları
• Güç kesicileri. 10-36 kV, 150-1.500 MVA
Şalt Tesisleri
• Komple şalt dolapları, 36 kV'a kadar sabit veya çekmeceli tipte
• Komple reaktif güç kompenzasyön dolapları
• Komple güç dağıtım merkezleri
• Prefabrike şalt köşkleri, içine 1.000 kVA'e kadar
transformatörler monte edilebilir.
• Aydınlatma, makine kumanda ve güç dağıtım panoları
Transformatörler
• Dağıtım transformatörleri, 40 kVA'den 1.600 kVA, 34,5 kVa kadar
• Güç transformatörleri, 2.000 kVA'den 50.000 kVA güç ve
154.000 volta kadar gerilimlerde
• 1000 kVA'den 50.000 kVA güce kadar yük altında otomatik
gerilim ayarlı güç transformatörleri
Elektrik Motorları
• Türk Standartları TS 731 ve 732'ye uygun sincap kafes rotorlu
trifaze asenkron motorları korunma tipi P 33 (İP 44) yüzeyden soğutmalı,
190 ilâ 500 volt trifaze işletme gerilimli 50 hz. 1 PS'den 60 PS'ye kadar
750, 1.000, 1.500 ve 3.000 devir/dak.
Dokuma ve Tarak (Tüylendirme) Tezgâhları Motorları
• Dokuma tesislerinin ihtiyacına uygun tarzda imal edilmiş,
yüzeyden soğutmalı, pervanesiz, tam kapalı motorlar
3 kW, 3000 devir/dak, 2,2, 3 kW, 1500 devir/dak, 0,75, 1,5 kW, 1000 devir/dak.

Fabrika: >
AEG ETİ Elektrik Endüstrisi A Ş .
Gebze, P.K. 7 Teleks : 34133 aege tr
T e l : 9-1991-1800 (4 hat)

Müracaat adresleri:
AEG - Telefunken Genel Elektrik T.A.Ş.
Yıldız Posta Cad., Timlo İş Hanı, Esentepe - İstanbul
P.K. 125, Mecidiyeköy, P.K. 790, Karaköy, P K. 1 Esentepe
Tef: 67 44 10 (6 Hat), Teleks : 26433 ist tr
Ve Gazi Mustafa Kemal Blv. Atatürk Cad., Muhteşem iş Hanı,
Uğur Apt. N o . 23/5 Kat 2, Daire 35-36, Adana
Demirtenie - Ankara Te!.: 13 933
T e l : 29 89 8 0 - 3 0 03 32 Teleks :62297 aegt tr
Teleks : 42362 aega tr
 Merkezi ısıtma tesisatlarında
tek çözüm

Perkolon Radyatör GP 200 Kazan

Kolonlu Radyatör GP 300 Kazan
Çelik Radyatör G 500 Kazan
Panel Radyatör DL 400 Kazan
DEMİRDÖKÜM RADYATÖR: DEMÎRDÖKÜM KAZAN:
"YÜKSEK VERİMLİ RADYATÖR" "YÜKSEK-VERİMLİ KAZAN"
Döküm, çelik ve panel çeşitleriyle Demirdöküm Kazan yüksek verimlidir, yakıttan
tüm Demirdöküm Radyatörler yüksek verimlidir. büyük ölçüde tasarruf sağlar. Akaryakıt ve kömürle
DEMİRDÖKÜM RADYATÖR: çalışan tipleriyle yakıta göre seçme imkânı verir.
"MONTAJI KOLAY RADYATÖR" DEMİRDÖKÜM KAZAN:
Demirdöküm Radyatörler az yer kaplar, 'DUVAR DELDİRMEYEN YEGÂNE KAZAN"
kolayca monte edilebilir. Demirdöküm Kazan "dökme dilimli"dir,
DEMİRDÖKÜM RADYATÖR: duvar deldirmeden kolayca monte edilebilir.
"ESTETİK RADYATÖR" DEMİRDÖKÜM KAZAN:
Yüksek kaliteli Demirdöküm Radyatörler "EVLADİYELİK KAZAN"
estetik güzelliğe sahiptir. Yüksek kaliteli döküm kazan olduğu için
Tüm çeşitleriyle Demirdöküm Radyatörler Demirdöküm Kazan, uzun ömürlüdür, "evladiyelik"tir.
her an teslime hazırdır.

gerçek çözüm
 Klima ve Havalandırma Santrallan

ÖZERSON Hava ve ısı Tekniği

RADİ AL. VANTILATÖ R
Tesisleri İmalat ve Montaj Ltd. Şti. CONDAIR
ELEKTRİKLİ BUHARLI
MarkM : YUkMl Cad. 3/2 Kızılay — Ankara HAVA RUTUBETLENDİRİCİSİ
Tal : 10 15 53
Fabrika: OSTİM 17. Sokak 4-6
(Türkiye Genel Mümeuüi)
Macunköy — Ankara

KONFOR-ENDÜSTRİ -TIBBİ ve BİLİMSEL

amaçlar için
Klima - Havalandırma - Rutubetlendirme
Kurutma - Tozdan arıtma - Isıtma Soğutma
Otomatik kumanda - Enerji tasarrufu
konularında
YUVARLAK TAVAN MENFEZİ Projelendirme - İmalat - Montaj
CONOAIR
(Yuvarlak anemoftat) ve Müşavirlik hizmetleri BUHARLI HAVA
RUTUBETLENDİ RİCİ
İmalat Programımız
(Türkiye Genel Mümeuüi)
• Radial ve Axial vantilatörler
• Klima, Havalandırma Santrallan
• Soğutma gruptan
• Kondenser ve Evaporatörler
• Siklonlar-Tanklar
• Ses absorberleri
• Yangın damperleri
• Menfez ve Anemostatİar
• Hava damperleri ve panjurları
KARE TAVAN MENFEZİ
(Kar* aıumostat) TELKAFESLİ DIŞ HAVA
PANJURU

DİKEY V* YATAY KANATLI

DAMPERLİ MENFEZLER HAVA DAMPERİ YANOIN DAMPERİ SESABSORBCRİ
 /ZzZZZ^HİDROLİK

MAG, MERT Yatırım Gurubuna »it bir kuruluştur.

NOT UISUJI GİCİSM.KİİCU.

Merkez: Tersane Cad. No: 43 Karaköy-istanbul Tel: (11) 43 72 36 (4 hat)
Fabrika: Alemdağ Cad. Çakmak bayırı No: 152 Dudullu-İstanbul Tel: (11) 3 5 0 6 2 5 - 3 5 1 1 94
izmir Şubesi: Şehit Fethi Bey Cad. No: 52 İzmir Tel: (51) 25 36 37
 A / dan Z7ye
% 100 Türk Malı

PNOMATIK

MERT AKIŞKAN GÜCÜ SAN.VET1C.A.5.

Merkez: Tersane Cad. No: 43 Karaköy-istanbul
Tel: (11) 43 72 36 (4 hat)
Fabrika: Alemdağ Cad. Çakmakbayırı No:152 Dudullu-istanbul
Tel: (11) 3 5 0 6 2 5 - 3 5 1 1 94
İzmir Şubesi: Şehit Fethf Bey Cad. No: 52 İzmir
Tel: (51) 25 36 37 Har: UtPT V»*.. ..f*. -i* Ki. >,.....!..«».!.