1

Şubat 2008

Üretim ve Yapım
Dev Fuarcılık / Dev Yayıncılık
Tanıtım ve Organizasyon Hiz. Ltd. Şti.
Atatürk Cad. No:174/1
Kat:6-7 D:11-13 Ekim İş Merkezi
Alsancak / İZMİR
Tel: 0.232 464 30 41
Faks: 0.232 464 30 42
www.devajans.com
info@devajans.com

Görsel Yönetmen
Yeşim AYAN

Sayfa Tasarım
Mehtap ÖZEN COPYRIGHT

Baskı Tarihi Bu kitap içeriğindeki tüm yazı ve

14 Şubat 2008 fotoğraflar Telif Hakları ile ilgili yasal
Baskı mevzuat uyarınca korunmakta olup, eser
Şanal Matbaası
Fatih Cd. No: 105/128 sahibinin yazılı izni olmadıkça kullanılamaz,
Çamdibi İş Merkezi her ne suretle olursa olsun ticari amaçla
2 Çamdibi - İzmir
Tel: 0232.459 82 82 çoğaltma ve yayma yapılamaz.
 ithaf
Kendilerini tanıma mutluluğuna eremediğim
ablalarım Firdevs ve Aynur’un aziz hatıralarına…

Mekanları ışık olsun…

3
 GENEL OLARAK DENİZ FENERLERİ 15
Deniz Fenerlerinin Tanımı 16
Deniz Fenerlerinin Sınıflandırılması 17
Deniz Fenerlerinin konumlarına göre Sınıflandırılması 17
Kıyı Fenerleri 17
Açık Deniz Fenerleri 17
Yönlendirici Fenerler 17
Dalgakıran Fenerleri 17
Doğrultu Fenerleri 17
Deriz Fenerlerinin Işık Tiplerine Göre Sınıflandırılması 17
Husuflu Fenerler 17
Renkli Fenerler 17
Grup Çakarlı Fenerler 17
Sabit ve Çakarlı Fenerler 18
Deniz Fenerlerinin Çakış Şekillerine Göre Sınıflandırıması 18
Sabit Şimşekli Fenerler 18
Çakıcı Fenerler 18
Deniz Fenerlerinin Işık Kaynakları 19
Odun ve Kömür 19
Yağ 19
Hava Gazı 19
Akkor Gömlekli Madeni Yağ Yakıcılar 19
Petrol Gazı 19
Propan 19
Asetilen 19
Elektrik 19
Güneş Enerjisi 19
Deniz Fenerlerinin Optik Sistemleri 20
Katoptrik Sistem 20
Dioptrik Sistem 20
Katadioptrik Sistem 20
Deniz Fenerlerinin Karakteristikleri 21
Renk Karakteristikleri 21
Işık Karakteristikleri 21
Deniz Fenerlerinin Işık Karakterleri 22
Deniz Fenerlerinin Haritada Gösterilmesi 23
Deniz Fenerlerinin Mimari Özellikleri 24
Deniz Fenerlerinin Çeşitleri 25
Yapılış Biçimleri 25
Kagir Fener Binaları 25
Metal Fener Binaları 25
Kagir ve Metal Fener Binaları 25
Yapı Malzemeleri 25
Taş 25
Ahşap 25
Tuğla 25
Dökme Demir Levhalar 25
Çelik Kafes Sistem 25
Betonarme 25
Alüminyum ve Fiberglas 25
4 Deniz Fenerleri Terimleri 26
DÜNYADA DENİZ FENERLERİ 29
Deniz Fenerlerinin Tarihçesi 30
Optik Aletlerin Tarihçesi 35
Işık Kaynaklarının Tarihçesi 36

TÜRKİYE’DE DENİZ FENERLERİ 39

Osmanlı Döneminde Deniz Fenerleri 40
Cumhuriyet Döneminde Deniz Fenerleri 45

TÜRKİYE’DEKİ TARİHİ DENİZ FENERLERİ 49

Hopa Sarp Deniz Feneri 50
Hopa Deniz Feneri 53
Işıklı Deniz Feneri 55
Çamburnu (Vona) Deniz Feneri 57
Bafra Deniz Feneri 59
İnceburun Deniz Feneri 62
İnebolu Deniz Feneri 65
Kerempe Deniz Feneri 67
Amasra Deniz Feneri 70
Zonguldak Deniz Feneri 73
Şile Deniz Feneri 74
Anadolu Deniz Feneri 79
Türkeli (Rumeli) Deniz Feneri 82
Rumeli Karaburun Deniz Feneri 87
İğneada Deniz Feneri 89
Yelkenkaya Deniz Feneri 92
Fenerbahçe Deniz Feneri 95
Ahırkapı Deniz Feneri 98
Yeşilköy Deniz Feneri 103
M. Ereğli Deniz Feneri 105
Hoşköy Deniz Feneri 107
Kapsüle Deniz Feneri 109
Gelibolu Deniz Feneri 110
Mehmetçik Deniz Feneri 113
Kepez Deniz Feneri 115
Bozcaada Batıburnu Deniz Feneri 116
Bozcaada Mermerburnu Deniz Feneri 119
Babakale Deniz Feneri 120
Karaburun Deniz Feneri 123
Foça Değirmenburnu Deniz Feneri 125
Kuşadası Deniz Feneri 127
Çamlıkburnu Deniz Feneri 129
Bodrum Deniz Feneri 131
Hüseyinburnu Deniz Feneri 132
Deveboynu Deniz Feneri 135
Mersin Deniz Feneri 137

DENİZ FENERLERİNİN HARİTADAKİ YERLERİ 138

KAYNAKÇA 140 5
 Bu kitap, bir kısım fenerlerimizi tanıtım amacıyla hazırlanmış olup,
deniz trafiği yönünden ilgili haritaların kullanılması gerekmektedir.

6
 sunuş
Gemicilerin dostu…
Karanlığın sessiz tanıkları…
Denizcilerin kader arkadaşları…
DENİZ FENERLERİ…

M. Vefa Toroslu, Türkiye’de ki tarihi deniz fenerlerini anlattı

“Denizciye Göz Kırpan Sevdalar”
“DENİZ FENERLERİ ” adlı kitabında…
Kitabı okurken adeta tarihte kısa bir yolculuk yapıyorsunuz. Hem deniz fenerlerini
tanıyor, hem de fenerlerin çevresinde geçen tarihi olayları yaşıyorsunuz..

Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi olarak ‘deniz’ ile ilgili etkinliklere destek
verdiğimizi sürekli olarak dile getiriyoruz. Çünkü, deniz sevgi ister, emek ister,
kısacası ilgi ister.

Bu çalışma sonucunda deniz kültürümüze ışık tutacak bir eser ortaya çıkıyor.

Deniz Ticaret Odası adına Sayın M. Vefa Toroslu’ya teşekkür ederim.

Sevgi ve Saygılarımla…

´ DOLOGH
Geza
Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi
Yönetim Kurulu Başkanı

7
8
 önsöz
2002 yılında fotoğraf ile yeniden ilgilenmeye başladığımda bende fotoğrafa yeni başlayan herkes gibi
her konuyu fotoğraflıyordum. Bir süre sonra belli bir konu üzerinde çalışma ihtiyacı duydum ve deniz
fenerlerini kendime çalışma konusu olarak seçtim. Bu konuyu seçimimde Şile fenerinin de katkısı
bulunmaktadır. Yaz aylarında hafta sonlarını Şile’de geçirdiğim dönemlerde zaman zaman geceleri
fenerin ışığını seyretmeye giderdim. Bu seyir süreci beni zaman zaman geçmiş anılara götürür zaman
zaman da gelecek ile ilgili hayallere sevk ederdi. Fenerler benim için yalnızlığın, hüznün, umudun
ifadeleriydi.

Bu vesileyle deniz fenerlerini fotoğraflamaya başladığımda bu yapıların tarihçelerini de araştırmaya

başladım. Çalışmalar ilerledikçe konunun gizemi beni içine doğru çekti. Başlangıçta bir fotoğraf
albümü olarak düşündüğüm bu çalışma zaman içerisinde konsept değiştirdi ve topyekün bir deniz
feneri kitabı halini aldı. Çalışmalarım sırasında yok olmaya yüz tutmuş enteresan bir mesleği de tanıdım.
Fener bekçiliği veya fener bakıcılığı genellikle babadan oğla geçen bir aile mesleği. Fenerlere yaptığım
seyahatler sırasında 3. kuşaktan, 4. kuşaktan fenerciler ile tanıştım. Fakat teknolojik gelişmeler
geleneksel olan bir çok şeyi tehdit ettiği gibi fenercilik mesleğini de tehdit etmeye başlamış. Artık
günümüzde birçok fener uydudan elektronik sistemlerle kumanda edilmekte ve bir arıza durumunda
teknik elemanlar devreye girmektedir. Klasik anlamda fenercilerin varlığı ise giderek azalmaktadır.

Bu çalışmanın amacı, kültür miraslarımızdan olan tarihi nitelikteki deniz fenerlerinin ve fenercilik
mesleğinin gelecek kuşaklara aktarılmasına ve tarihe tanıklık yapılmasına küçük bir katkı sağlamaktır.
Bu çalışma oldukça uzun sürdü. Fotoğraf çekimlerine 2003 yılında başladım. Çalışmalarımı yoğun
profesyonel iş hayatımın içerisinde ancak yıllık izinlerimde ve zaman zaman da yakın mesafelere olan
seyahatlerde de hafta sonu tatillerini kullanarak yaptım. Umarım okuyucuların beğenisini sağlayacak
bir çalışma ortaya çıkmıştır.

Bu çalışmanın basılmasını sağlayan Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi’nin Başkanı sayın Geza
Dologh’a ve bütün Oda Meclisi üyelerine, yardımlarından dolayı Oda Müdürü sayın Halil Hatipoğlu’na
şükranlarımı sunuyorum. Bir teşekkür daha etmem gerekiyor. Fenerlere yaptığım seyahatlerin
önemli bir kısmında yanında bulunan sevgili dostum Mustafa Yaşacan’a ve yabancı kaynakların
çevirisini sağlayan sevgili dostum Can Aksoy’a. Ayrıca çalışmalarım sırasında beni destekleyen ve
yüreklendiren bütün dostlarıma da teşekkür ediyorum.

M. Vefa TOROSLU
9
İstanbul, Aralık 2007
10
 kendi kaleminden
1963 yılında Ünye’de doğdum. Aslen Hemşin’liyim. İlk ve orta öğrenimini
Samsun’da tamamladıktan sonra 1984 yılında Ankara Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F.
Ekonomi Bölümü’nden mezun oldum. Meslek hayatına 1986 yılında İstanbul’da
başladım. 1997 yılına kadar reel sektörde çeşitli kademelerde muhasebe ve
finans yöneticiliği yaptım. 1997 yılından buyana finans sektöründe üst düzey
yönetici olarak görev yapmaktayım.

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir unvanına sahibim ve İstanbul Serbest Muha-

sebeci Mali Müşavirler Odası (İSMMMO) üyesiyim. Muhasebe ve finans konula-
rında yazdığım 8 adet kitabım ve 40 civarında makalem bulunmaktadır.

Fotoğraf ile ortaokul yıllarında tanıştım. Ortaokul 2. ve 3. sınıfta seçmeli fotoğraf-

çılık dersi aldım. Fotoğraf ile ilgim üniversite bitimine kadar hobi şeklinde devam
etti. Uzun bir aradan sonra 2002 yılında fotoğraf ile yeniden ilgilenmeye başla-
dım ve aynı yıl İFSAK İstanbul Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Derneği’nin Temel
Fotoğraf Semineri’ne katıldım. 2003 yılında da İFSAK’a üye oldum. 2005-2006
yıllarında İFSAK’ta Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yaptım. Mayıs 2006’da
“Deniz Fenerleri” isimli 1. Kişisel Fotoğraf Sergimi açtım.
11
M. Vefa TOROSLU
12
 teşekkür
Yardımlarından dolayı

Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü’ne

Teşekkür ederim.

M. Vefa TOROSLU

13
14
 BÖLÜM I
GENEL OLARAK DENİZ FENERLERİ

15
 Deniz Fenerlerinin Tanımı
Deniz fenerleri; kıyılara yakın bölge-
lerde seyreden de­niz taşıtlarına yar-
dımcı olmak amacıyla, kıyılarda, sığ
sularda yada tepelerde inşa edilen,
aydınlatma aygıtlarıyla donatılmış ve
çoğun­lukla kule biçimindeki yapılar-
dır. Genelde yüksek yerlere kurulma-
larının nedeni en uzak mesafelerden
bile rahatça görülmelerini sağlamak-
tır.
Deniz fenerle­ri, gündüzleri yapının
belirgin renginden, geceleri ise ışığı-
nın renginden, parlamasın­dan ya da
yanıp sönmesinden tanınırlar. Deniz
fenerleri çeşitli mercek sistemleriy-
le ışığı yoğunlaştırır ve yönlendirirler.
Deniz fenerleri ışıklarının rengi, çakış
süresi ve şimşek biçimiyle denizciler
tarafından tanınırlar.
Fenerlerin enlem ve boylam olarak
bulunduğu noktaları iyi bilen kap-
tanlar, buna göre kendi bulundukları
noktayı saptayıp, karanlıkta rotaları-
nı düzelterek yollarını bulurlar. Farklı
çakış süreleri ve ışıklarının rengi sa-
yesinde de kaptanlar tarafından ta-
nınan deniz fenerleri,
en yakınlarındaki
fenerlerle sürekli
bir göz teması
halindedirler.
16
Günümüzde deniz fenerleri, kendile-
rine özgü mimarileri, dalgaların döv-
düğü kayalarda yükselen gövdeleriy-
le estetik bir figür haline gelmiş olup
dünyanın birçok ülkesinde kültürel ve
tarihi miras olarak kabul edilmekte-
dir. Eskiden deniz feneri deyince akla
yalnızlık ve hüzün gelirdi. Bununda
nedeni bu binaların ıssız doğada bir
başına bulunmaları idi.
Eski dönemlerde fener bakıcıları fe-
nerin bir parçası olan evlerinde yaşar-
lardı. Oysa günümüzde fener bakıcı-
ları yakın bir yerleşim yerinde ikamet
edip; bakım için fenere periyodik
aralıklarla gitmektedirler. Fenerlerin
önemli bir kısmı günümüzde güneş
enerjisi ile çalıştığı için insana olan
gereksinim giderek azalmıştır. Buda
genellikle babadan oğla geçen fe-
ner bakıcılığı mesleğinin giderek
kaybolmasına yol açmaktadır.
 Deniz Fenerlerinin Sınıflandırılması
Konumlarına Göre
Kıyı Fenerleri
Sahil boyunca seyreden gemilere yol
gösteren, yaklaşık 20 mil mesafeden
görülebilen fenerlerdir. Bu fenerleri
diğerlerinden ayıran en önemli özellik
çok çeşitli karakterlerde olmalarıdır.
Bir sahil boyunca birbirine benzer
karakterde birden fazla fener bulun-
ması tehlike yaratır. Kıyı fenerleri Ana
Kara ve Ada olmak üzere ikiye ayrılır.
Ana Kara Fenerleri, ana kara kıyılarına
inşa edilen fenerlerdir. Bu fenerlerin
yapımı için seçilen yerler çoğunlukla
ücra ve toplu yerleşim alanlarından
uzak bölgelerdedir. Ada Fenerleri ise
adalar üzerine inşa edilen fenerlerdir.
Açık Deniz Fenerleri
Açık denizlerden karalara doğru ha-
reket eden gemilere yol gösteren,
yaklaşık 30 mil mesafeden görülebi-
len ve çok güçlü ışık şiddetine sahip
deniz fenerleridir. Işık şiddeti bakı-
mından diğer fenerlerden kolaylıkla
ayırt edilirler.
Yönlendirici Fenerler
Eğer bir fener dar kanal boyunca
sadece yol göstericisi olarak kulla-
nılacaksa, bu mevkide döner fener
kullanılmaz. Bunun yerine elips yö-
rüngeli mekanizması olan sabit fener
optikleri kullanılır. Yönlendirici fener-
ler, birden fazla fener kulesine gerek
olmayan yerlerde ihtiyaca cevap ve-
rirler. Bu tür fenerler bir kanal boyun-
ca veya tehlikeli sahil kıyılarında seyir
yolunu göstermeleri için görülebilen
yerlere yerleştirilmelidir. Bu tip fener-
ler, diğer fenerlere göre daha küçük
boyutlardadır.
Dalgakıran Fenerleri
Deniz araçları limanlara girerken
doğrultularını dalgakıranlar üzerine
konan fener ışıklarına göre saptar-
lar. Limana yaklaşan tekneler yeşil
renkli ışığı sancak, kırmızı renkli ışığı
iskele tarafında görecek şekilde rota
saptarlar. Bu ışıklar sabit veya çakarlı
olabilirler.
Doğrultu Fenerleri
Deniz derinliklerinin çok değişken ol-
duğu bazı bölgelerde deniz araçları
limanlara yaklaşırken belirli rotaları iz-
lemek zorunda kalabilirler. İzlenecek
rotalar doğrultu fenerleri ile işaretle-
nir. Doğrultu fenerleri, biri geride, kıyı-
ya yakın olan diğeri önde iki fenerden
oluşur. Gerideki fener yüksek, öndeki
ise daha alçaktır. Limana yaklaşan
deniz araçları rotasını bu iki fener ışı-
ğını aynı düşey düzlem içinde göre-
cek şekilde saptar. Böylece güvenli
yol alabilecek doğrultuya girmiş olur.
Işık Tiplerine Göre
Husuflu Fenerler
Düzgün aralıklarla ani ve tam karanlık
gösteren fenerlerdir. Işık müddeti ka-
ranlık müddetinden çok veya eşittir.
19. yüzyıl son çeyreğinde, sabit fe-
nerlerin bazı eksik yanları ortaya çık-
mış ve bu tür fenerler önemsiz liman
ve nehirlerin dışında yetersiz kalma-
ya başlamışlardır. Seçkin özellikler
sağlama gereği, daha önceki yılların
sabit fenerlerinin yerine husuflu fe-
nerleri, ya da onların daha modern
türleri olan ve çakarlı fenerler denilen
tiplerini ortaya çıkartmıştır. Işığın kay-
bolması, ışık kaynağı civarında alça-
lıp yükselen silindirik bir eksen veya
döner bir ekran ya da gazlı fenerlerde
ışığın, zaman zaman söndürülmesiy-
le sağlanır.
Renkli Fenerler
Fenerlerde renk, ışığın gücünü azalt-
tığından oldukça az kullanılır. Tehlike-
lerin olduğu yerlerde ve limanlarda
ayırıcı özelliklerin gerektiği durumlar-
da kullanılır. Renkli veya parlak ışığın 17
 atmosferde yutulması nedeniyle, de-
ğişen renklerin fenerlerde kullanılma-
sı istenmez.
Grup Çakarlı Fenerler
Birbiri ardınca belirli sayıda şimşek
göstererek belirli bir süre karanlıkta
kalan fenerlerdir. Bu tür fenerlerin ol-
dukça kullanışlı özelliklerinden biri, iki
veya daha fazla sayıda çakmalarıdır.
Bu çakmalar sayesinde ışık kısa ara-
lıklı karanlıklarla ayrılarak gruplaşma-
yı oluşturur. Gurup çakarlı fenerler;
1874’te Doktor John Hopkinson ta-
rafından döner diyoptrik ışıklı mercek-
lerin ayarlanması sayesinde oluşturul-
muştur.
Sabit ve Çakarlı Fenerler
Kısa aralıklarla çok güçlü çakmalar
yoluyla değişim gösteren fener ti-
pidir. Atmosferde belli durumlarda
çakmalar görülürken, düşük güçlü
sabit fenerlerin belirsiz hale gelmesi
ve fenerin gerçek karakterini göste-
rememesinden dolayı bu tip fenerle-
rin kullanımı istenmemektedir.
Çakış Şekillerine Göre
Sabit Şimşekli Fenerler
Yanan bir ampul ile bunu çevreleyen
ve dönen bir kristal hazneden oluşur.
Kristal haznenin iç kısmı, üst tarafta
yukarıdan aşağıya, alt kısmı ise aşa-
ğıdan yukarıya bir panjuru andırır şe-
18 kilde katmer katmerdir. Bu katmerli
yapı ışığın içeriye yansımamasına ne- (alev) bulunur. Üstteki örnekte olduğu
den olur. Yani dışarı doğru yansıyan gibi 2,5 saniyede beklere gönderilen
ışıklar bu katmerler sayesinde içeride asetilen gazı, beklere geldikten son-
toplanmış olur. Işınları şiddetli olarak ra beklerin hemen yanında bulunan
dışarı verir ve kuvvetli bir ışık yayar. kandil alevi, asetilen gazının bekler-
Hazne kısmı kristalden yapılır. İşlen- de yanmasını temin eder. Yanma ile
miş kristaller mat olduğundan ışığı iyi oluşan ışık, hazne içindeki kertikler
yansıtmaz. sayesinde içerden ve düz kısımdan
şiddetli bir şekilde dışarıya çıkar. Bek-
Çakıcı Fenerler lerdeki bu çakma beklerin yanındaki
Çakıcı fenerler kristal hazne (kesme kandil sayesinde olur. Çakıcı fenerle-
kristal) ve asetilen tüpüne bağlı olan rin, elektrikli olanları da vardır, elektrikli
eklipsör olmak üzere iki ana bölüm- olanlarında bekler yerine ampuller kul-
den oluşur. lanılır. Asetilen ve elektriğin bir arada
kullanıldığı fenerlerde, hem ampuller
Kristal Hazne: İki boğumlu ve bo- ve hem de bekler birlikte bulunurlar.
ğumlar arası düz olan bir haznedir. Elektrik kesilmesinde ampullü kısım
Çeperleri döner fenerlerde olduğu otomatik olarak çekilir, yerine bekler
gibi kertiktir. Kertik, ışıkları içinde top- devreye girer. Asetilen gazlı kısım dev-
layıp düz kısımdan kuvvetlendirerek reye geçer ve çakmaya başlayarak
dışarı vermeye yarar. Kristal haznenin fenerin devamlı ışık vermesini sağlar.
çapının genişliği fenerin etki alanının
genişlemesini sağlar.
Eklipsör: Asetilen tüpüne bağlı olan
kısımdır. Kapaklı olan cihazlı kutu ile
kutuya bağlı beklerden oluşur. Cihazlı
kutunun alt kısmında asetilen gazını
beklere pompalayan körük bulunur.
Örneğin, 10 saniyede 4 kez çakılması
isteniyorsa 2,5 saniyede bir gazı pom-
palayacak şekilde ayarlanır.
Çakıcı fenerlerde çakma işleminin
gerçekleşmesi için asetilen gazı 15
atmosferik basınçla beraber 6 adet
tüpten gelir. Beklerin hemen yanında
devamlı küçük bir alevle yanan kandil
 Deniz Fenerlerinin Işık Kaynakları
Odun ve Kömür
Deniz fenerlerinin ilk zamanlarda kul-
lanılan aydınlatma araçları fener te-
pesindeki bir maltız veya ızgara için-
de yakılan kömür veya odun ateşidir.
Yağ
1846 yılına kadar İngiltere’deki deniz
fenerlerinde balina yağı kullanılmış-
tır. Domuz yağı, kakao yağı ve diğer
çeşit yağlar da fener aydınlatmasın-
da kullanılmıştır. Daha sonra, üretimi
çok daha ucuz olan kolza yağı kulla-
nımı yaygınlaşmıştır. Maliyeti hayvani
ve bitkisel yağlara oranla çok daha
düşük olan madeni yağlarla tanışma,
deniz fenerleri aydınlatmasında bir
devrim olmuştur.
Hava Gazı
Hava gazı ilk olarak 1837 yılında kul-
lanılmıştır. Welsbach gömleğinin ica-
dı ile yüksek yoğunluklu bir ışık üretil-
diğinden, deniz fenerleri idarelerince
yaygın bir şekilde kullanılmıştır.
Akkor Gömlekli Madeni Yağ Yakıcılar
Madeni yağlı akkor yakıcılarındaki
prensip, sıvı petrolün basınç altında
bir buharlaştırıcıya itilmesi ve ısıtılarak
buharlaştırılmasıdır. Buhar bir me-
meden çıkar ve hava ile karıştırılarak
yakıcının başındaki bir odacığa girer.
Burada akkor gömlek içinde yan-
mak üzere karışır. Buharlaştırıcının yerlerini elektrik flamentlerindeki ge-
ilk ateşlemesi için gereken ısı ispirto lişmeler nedeniyle içi gazla doldurul-
alevi kullanılarak elde edilir. muş lambalara bırakmıştır. Otomatik
elektrik donanımı ile birleştirilmiş olan
Petrol Gazı bu lambaların kullanılması, elektrik-
Pintch’in petrol gazı sistemi, gazlı ay- li istasyonlardaki bakım masraflarını
dınlatma yönteminin ilk biçimlerinden dikkate değer bir şekilde azaltmıştır.
biridir. Yüksek basınç altında sıvılaş- İlk karbon arklı elektrikli lamba 1862
tırılan bu gaz, şamandıraların gövdesi yılında İngiltere’deki Dungeness’deki
içindeki özel bir yerde 9 atmosferlik deniz fenerinde kullanılmıştır. 1920’li
basınca düşürülüyor. Bu sayede elde yıllarda yüksek güçteki büyük telli
edilen aydınlatma normal gaz ile elde elektrik lambaları kullanılmaya baş-
edilenden aydınlatmadan yaklaşık % lanmıştır.
40 daha fazladır.
Güneş Enerjisi
Propan Son yıllarda deniz fenerlerinde ışık
Fransa’daki şamandıralarda standart kaynağı olarak güneş enerjisi hızlı bir
olarak kullanılan bir yakıt olan pro- şekilde kullanılmaya başlanmıştır.
pan, akkor gömlekli yakıcılar kullanı-
larak yakılmıştır.
Asetilen
Asetilen, ilk olarak 1896 yılında şa-
mandıra ve ışıklı işaretlerde denen-
miştir. Alevinin yüksek parlaklığı ve
gazın güvenli nakliyesi asetilenin sa-
dece işaret fenerleri ve şamandıra-
larda değil, ikinci derece önemli kıyı
fenerlerinde de yaygın biçimde kulla-
nılmasını sağlamıştır.
Elektrik
Önceleri bütün geniş optik aygıtlarda
aydınlatma sağlayan ark lambaları 19
Nantucket Yeni Güney Sığ Fener Gemisi-1891
 Deniz Fenerlerinin Optik Sistemleri

Optik Sistemleri
Deniz feneri kulesi üstünde açıkta yakılan
bir ateş ışığının yaklaşık % 97 si kaybol-
maktaydı. Arkasında yansıtıcı bulunan bir
ışığın ise yaklaşık % 83 ü kaybolmaktay-
dı. Fresnel merceklerinin kullanımıyla ışık- Parabolik Yansıtıcı Fresnel’in Dioptrik Merceği
taki bu kayıplar % 17 seviyesine kadar
düşürülmüştür. Katadioptrik Sistem
Bu sistemde ışınlar cam ortama gir-
Deniz fenerlerindeki optik aygıtlar ışık dikten sonra, ortamı terk etmeden,
kaynağından çıkan ışınları yoğunlaştır- toplam içsel yansımaya uğrar. Fresnel,
mak için kullanılır. Değişik görünümde 1827 yılında daha önce merceklerin
çakan fener ışıkları ile dar su kanallarını üst ve altına yerleştirilen gümüş kap-
veya tehlikeli yerleri işaretlemek için kul- lı yansıtıcıların yerini almak üzere, ışığı
Parabolik Yüzeyde Yansıma tam olarak yansıtabilen katadioptrik
lanılan sabit ışıklar, optik aygıtların deği-
prizmaları icat etti. Bu yöntemde ışık
şik düzenlemeleri ile elde edilirler. Işıkla-
Dioptrik Sistem ışınlarının bir cam prizmadaki kırılma
rın yoğunluğunu arttırmak için katoptrik,
Dioptrik sistemde ışınlar bir cam ortam- ve yansıma özelliklerinin ikisi birden
dioptrik ve katadioptrik adı ile anılan üç
dan geçer ve bu cam ortamdan geçer- kullanılıyordu. Böylece prizmoidal hal-
aygıt tipi kullanılır.
ken de optik kurallarına göre kırılır. 1822 ka üzerine düşen ışık ışınları, yansıma-
yılında, Fransa Yollar ve Köprüler İdaresi dan sonra ikinci bir kırılmaya uğraya-
Katoptrik Sistem
mühendislerinden Augustin Fresnel, ge- rak yatay doğrultuda dışarı çıkıyordu.
Bu aygıt tipinde ışınlar bir yansıtıcı yü-
liştirilmiş yuvarlak bir mercek yaptı. Tek
zeyden sadece yansır. İlk defa 1763
küresel yüzeyi “mandagözü” olarak ad-
yılında kullanılan parabolik yansıtıcılar
landırılan merkezdeki küçük parça idi. İlk
gümüş kaplı küçük camların parabolik
döner ışık 1823 yılında Fresnel tarafından
bir yüzeye alçı ile yapıştırılmasıyla elde
yapılan projeye göre Cordouan deniz fe-
edilmiştir. 1781 yılında Fransa’da kü-
nerinde uygulandı. Fresnel, sistemin üst
resel metalik; 1790 yılında Fransa ve
kısmına yansıtıcı olarak gümüş kaplanmış
İngiltere’de gümüş kaplı parabolik yan-
sekiz düzlem ayna ekledi. Daha sonraki
sıtıcılar ortaya çıkmıştır. Parabolik yansı-
dönemde aynalar sistemin alt kısmına da
tıcılarda ışık kaynağı parabolik yüzeyin
yerleştirildi.
odak merkezine yerleştirilir.
20
 Deniz Fenerlerinin Karakteristikleri
Kıyı boyunca seyreden gemiler için çok
sayıda deniz fenerine ihtiyaç duyul-
maktadır. Bu fenerleri birbirinden ayıran
özelliklere “Fener Karakteristikleri” de-
nir. Fener karakteristiği, fenerlerin çakış
ve karanlık evreleri ile bunların birbirine
göre ayrıcalıklarını ifade eder. Başlıca ka-
rakteristikleri, gösterilen ışık ve karanlık
aralıklarının süresi ile bazı hallerde ışık
renklerinin sırasıdır. Bir fener verilen ker-
terizlerde sabit karakterini korumalıdır.
Yanma ve karanlık kalma süresi fenerin
karakterinin ana hatlarını göstermekte
olup en azından aynı bölgedeki bütün
fenerlerde birbirinden farklıdır.
Renk Karakteristikleri
Deniz fenerleri çeşitli renklerde ışık gös-
terirler. Gösterdikleri ışığın değişimi açı-
sından deniz fenerleri renk değiştiren
fenerler ve renk değiştirmeyen fenerler
olmak üzere iki gruba ayrılır.
a) Renk Değiştiren Fenerler: Bir periyot
içerisinde farklı renkler gösteren ritmik
fenerlere denir.
b) Renk Değiştirmeyen Fenerler: Hep aynı
rengi gösteren fenerlere denir.
Fenerler tarafından gösterilen ışıkların renk-
leri ve haritada gösterimi şu şekildedir:
Bl Mavi
G Yeşil
R Kırmızı
Vl Menekşe
W Beyaz
Or Portakal
Işık Karakteristikleri
Fenerin karakterine göre belli bir zaman
aralığındaki ışık ve karanlık sürelerinin
toplamına fenerin periyodu denir. Periyo-
dun her elemanına (ışık ve karanlık) faz
denir.
Bir fenerin ışık karakteristiğinin seçimi sı-
rasında kıyıda var olan ışıkların durumu
göz önünde bulundurulmalıdır. Kıyı hat-
tına ve fenerin yakın çevresine fenerde-
kinin aynı veya benzeri bir ışık yerleştiril-
memelidir. Işık karakteristikleri açısından
deniz fenerleri üç gruba ayrılır.
a) Sabit Fenerler: Kesintisiz veya ka-
rakteristiğinde bir değişiklik olmadan
görülen fenerlere denir.
b) Ritmik Fenerler: Işık ve karanlık ara-
lıklarını düzenli olarak peş peşe veren
fenerlere denir.
c) Karma Fenerler: Sabit ve ritmik fener
özelliklerini bir arada taşıyan fenerlere
denir.
Temel fener karakterleri şunlardır:
F (Fixed - Sabit)
Sürekli olarak sabit kalan bir ışık.
Fl (Flashing - Çakarlı)
Işık süresi kararma süresinden daima az ol-
mak üzere belirli aralıklarla tek bir şimşek.
Gr Fl (Group Flashing - Grup Çakarlı)
Belirli aralıklarla iki yada daha az sayıda
şimşek grupları.
Occ (Occulting - Husuflu)
Belirli aralıklarla ani ve tam kararmalı sa-
bit bir ışık. Kararma süresi ışıma süresin-
den az yada ona eşit olur.
Gr Occ (Group Occulting - Grup Husuflu)
Belirli aralıklarla iki yada daha çok sayıda
ani kararmalı grupları olan ışık.
F Fl (Fixed and Flashing - Sabit ve
Çakarlı)
Belirli aralıklarla biraz daha parlak bir
şimşek ile değişen sabit bir ışık. Şimşek-
ten önce yada sonra bir kararma olabilir
yada olmayabilir.
F Gr Fl (Fixed and Group Flashing
- Sabit ve Grup Çakarlı)
Belirli aralıklarla biraz daha büyük parlaklıkta iki
yada daha çok sayıda şimşekleri olan bir grupla
değişen sabit bir ışık. Gruptan önce yada sonra
bir kararma olabilir yada olmayabilir.
21
 IŞIK KARAKTERLERİ

Işık Karakteri Açıklama Kısaltması

Sabit Sürekli bir ışık FW
Çakarlı Işık süresi karanlık süresinden az olup, muntazam aralıklarla tekrarlanan çakar FIW
Uzun çakarlı Muntazam aralıklı, süreleri 2 saniyeden az olmayan bir çakarlı fenerdir LFIW
Grup Çakarlı Muntazam aralıklarla iki veya daha çok çakar gruplar FI(3)W
Birleşik grup çakarlı Çeşitli sayıda değişen çakar gruplar FI(3+2)W
Izofas Işık ve karanlık süreleri eşit IsoW
Husuflu Muntazam aralıklarla tekararlanan husuflar OcW
Grup husuflu Muntazam aralıklarla iki veya daha çok husuf gruplar Oc(2)W
Birleşik grup husuflu Çeşitli sayıda değişen husuf gruplar Oc(3+)W
Seri çakarlı Seri çakan fenerler olup (Işık + karanlık) QW
süreleri 1 saniyeden fazla olmayan fenerler (dakikada 50-80 arası çakar)
Grup seri çakarlı Muntazam aralıklı grup seri çakar (Dakikada 50-80 arası çakar) Q(9)W
Kesintili seri çakarlı Seri çakarların muntazam aralıklı sabit ve uzun süreli kesintilerle kesilen çakarlar IQW
(Dakikada 160’dan fazla çakarlı)
Hızlı seri çakarlı Muntazam aralıklarla hızlı seri çakarlı fener (Dakikada 80-160 arası çakar) VQW
Hızlı grup seri çakarlı Muntazam aralıklarla grup çakarlı hızlı seri çakarlı fener (Dakikada 80-160 arası çakar) VQ(3)W
Kesintili hızlı seri çakarlı Seri çakarların muntazam aralıklı sabit ve uzun süreli kesintilerle kesilen çakarlar IVQW
(Dakikada 80-160 arası çakar)
Çok hızlı seri çakarlı Muntazam aralıklarla çakar gösteren çok hızlı seri çakarlı fener UQW
(Dakikada 160 dan fazla çakarlı)
Kesintili çok hızlı seri çakarlı Seri çakarların uzun süreli kesintilerle kesilen çok hızlı seri çakarlar. IUQW
(Dakikada 160 dan fazla çakarlı)
Mors Kod Çakar süreleri bir Mors karakteri veya karakterleri meydana getiren grup çakarlar. Mo(K)W
Mo(AR)W
Mo(4)W
Sabit çakarlı Muntazam aralıklarla bir çakar gösteren sabit fener. FFlW
Sabit grup çakarlı Muntazam aralıklarla bir veya daha fazla çakar gösteren sabit fener. FFl(2)W
Renk değiştiren fenerler Aynı kerterizde renk değişikliği gösteren, süreli ışık gösteren fener. AlWGR
Renk değiştiren çakar fenerler Aynı kerterizde renk değişikliği gösteren muntazam aralıklarla AlFlWR
tekrarlanan çakar fenerler.
Renk değiştiren grup Aynı kerterizde renk değişikliği gösteren muntazam aralıklarla AlFlRW
çakarlı fenerler iki veya daha çok çakar gruplar. AlFlWWRR
Renk değiştiren husuflu Aynı kerterizde renk değişikliği gösteren ve muntazam aralıklarla tekrarlanan AlOcWR
veya grup husuflu husuflu veya grup husuflu fenerler. AlOcWGR
Renk değiştiren sabit ve Aynı kerterizde renk değişikliği gösteren ve muntazam aralıklarla bir çakar veya bir ve AlFWFlR
çakarlı veya sabit grup çakarlı daha fazla çakarlar gösteren sabit fenerler. AlFWFlRG
AlFWFl(3)G
Renk değiştiren sabit ve Aynı kerterizde renk değişikliği gösteren çeşitli sayıda çakar gruplar. AlFWFlWRR
birleşik çakarlı
22
 Deniz Fenerlerinin Haritada Gösterilmesi
Deniz fenerleri haritalarda karakteri, Oc R 4s 15m 12M
ışık rengi, periyodu (çakma sıklığı), Dört saniyede bir kırmızı ışık veren,
yüksekliği ve görünme mesafesi gibi onbeş metre yüksekliğinde, oniki mil-
tanıtıcı bilgileri ile gösterilirler. Hari- den görünen hüsuflu fener.
tada fenerler, fenerin cinsine göre
yuvarlak mor nokta veya yıldız biçi- Qr 2m 3M
minde gösterilir. Göze çarpması için Seri beyaz çakar, iki metre yüksekli-
fener yıldızına mor renkli bir kuyruk ğinde, üç milden görünen fener.
da eklenir.
VQ G 7m 5M
Fenerler, ışık düzeni, rengi, periyodu, Hızlı seri yeşil çakarlı, yedi metre
yüksekliği, görünme mesafesi gibi yüksekliğinde, beş milden görünen
özellikleriyle tanımlanırlar. Fenerlerin fener.
periyodu saniye olarak “s” kısaltması
ile, denizden yüksekliği metre olarak
“m” kısaltması ile, görünme mesafesi
mil olarak “M” kısaltması ile gösterilir.
Fenerlerin görüş mesafeleri normal
hava şartlarına göre belirlenir. Ayrıca
haritada fenerin ışık rengi gösterilme-
miş ise beyaz ışık gösterdiği kabul
edilir.

Fl G 3s 10m 5M
Üç saniyede bir yeşil çakan, on met-
re yükseklikte, beş milden görünen
fener.

Fl WR 5s 20m 3-5M
Beş saniyede bir beyaz kırmızı ışık
veren, yirmi metre yükseklikte, beyaz
ışık üç milden, kırmızı ışık beş milden
görünen, çakarlı fener.

Fl (3) 6s 10m 7M
Altı saniyede bir üç defa çakan, on
metre yükseklikte, yedi milden görü-
nen fener. 23
 Deniz Fenerlerinde Mimari
Deniz fenerleri lojmanlı (bekçili-fener
bakıcılı) ve lojmansız (bekçisiz) ol-
mak üzere iki tipte yapılmaktadır.
Deniz fenerlerinin hangi türden inşa
edileceği coğrafi konumu ve konu-
mundan dolayı fenerden beklenen
fonksiyon doğrultusunda belirlen-
mektedir. Bekçili olan fenerlerde
gardiyan da denilen fener bakıcı-
sı yaşamaktadır. Bu tür fenerlere
gardiyanlı fener de denilmektedir.
Fener bakıcısı, fenerin çalışmasını
sağlamak ve fenerde doğacak her-
hangi bir arızayı gidermekle görev-
lidir. Bu tip fenerler; fener kulesi ve
dış galeri, optik alet, nöbetçi odası,
yakıt ambarı, sarnıç, depolar ve fe-
nercinin yaşayacağı mekanlardan
oluşmaktadır. Bekçisiz fenerler ise;
fener kulesi ve optik aletini içermek-
tedir. Bu tür fenerlerde devamlı ola-
rak bir fener bakıcısı yaşamamakta,
bakımları görevi kişiler tarafından
periyodik olarak yapılmaktadır.

İlk dönemlerde fener binasında yapı

malzemesi olarak taş kullanılması
çok yaygındı. Çünkü taş atmosferin
ve dalgaların yıkıcı etkilerine karşı
dayanıklıydı. Fakat taş duvarların
yükseklik ve taşıma güçlüklerinden
dolayı yapılamadığı yerlerde, krom-
lu çelik kullanılmıştır. Bu malzeme
paslanmaya karşı yapıyı çok iyi ko-
24 rumaktadır.
 Deniz Fenerlerinin Çeşitleri
Yapılış Biçimleri
Kagir Fener Binaları
Genellikle fener kulesi ile lojman bir bütün-
dür ve kuleye lojman içinden girilmektedir.
Kule silindir gövdeli olup tepede gövdeyi
çepeçevre saran balkona sahiptir. Bu gö-
rüntüleriyle cami minaresini andırmaktadır-
lar. Kulenin bitiş noktasında kapalı bir fanus
içinde ışık kaynağı yer almaktadır. Küçük
boyuttaki fenerlere ise bakımı için dıştan
gemici merdiveniyle çıkılmakta ve ışık kay-
nağı kapatılmamaktadır. Bu sınıf içinde dört
tür fener vardır.
•Silindir Planlı Kagir Kule
•Konik Planlı Kagir Kule
•Payandalı Kagir Kule
•Dörtgen Planlı Kagir Kule
Metal Fener Binaları
Çeşitli tipte metal konstrüksiyonlu fener
kulelerinden oluşmaktadır. Küçük boyutta
olanlarına fenerin bakımı için dıştan bir ge-
mici merdiveni ile ışık kaynağına ulaşılmak-
tadır ve ışık kaynağı fanusla kapatılmamış-
tır. Büyük boyutta olanlarına ise silindir bir
merdiven gövdesiyle balkon mekanına eri-
şilmektedir. Ayrıca kule gövdesi çeşitli me-
tal payandalarla desteklenerek kule rijit hale
getirilmiştir. Bu tip fenerlerin ışık kaynağı bir
fanus ile kapatılmaktadır. Bu sınıf içinde üç
tür fener vardır.
•Çatma Metal Sehpa Kule
•Kara Üzerinde Şamandıra Tipi Kule
•Metal Direk Kule
Kagir ve Metal Fener Binaları
Genellikle kagir bir kaide üzerinde metal
konstrüksiyon gövdeli fener tipinden oluş-
maktadır. Lojmanlı fener türünde, lojman
kagir kaide görevini üstlenmiştir. Metal kule,
lojmanın çatısında veya lojman arazisi üze-
rine fener arazisinin denizden yüksekliğine
göre konumlandırılır. Bu sınıf içinde iki tür
fener vardır.
• Kagir Blok Üzerine Çatma Metal Kule
• Üç Ayaklı Kagir Sehpa ve Metal Kule
Yapı Malzemeler
Taş
Antik çağdan itibaren kullanılan en eski fe-
ner yapı malzemesi taştır. Taş, fener kulele-
rinde moloz olarak kullanıldığı gibi, kesme
taş olarak da kullanılmıştır. Moloz taşlar bir-
birine harçla bağlanmış, kesme taşlar da
birbirine harç ve kamalarla tutturulmuştur.
Ahşap
Özellikle Amerika’da, 18. yüzyıl ortalarında
hizmete sokulan deniz fenerlerinin büyük
çoğunluğu ahşap kullanılarak inşa edilmiş-
tir. Başlangıçta inşa kolaylığı ve maliyetinin
düşük olması nedeniyle geniş kabul gören
bu İnşa yöntemi, ahşabın doğa etkilerine
dayanım süresinin kısalığı ve yangınlar ne-
deniyle zamanla terk edilmiş ve fener kule-
si inşaatlarında ahşabın yerini tuğla ve taş
almıştır
Tuğla
Taş kulelerin maliyeti, hem uygun nitelikte
taş temini hem de nitelikli işçilik gerektir-
mesi dolayısıyla oldukça yüksektir. Maliyet,
kule yüksekliğinin artmasına paralel olarak
yükselmektedir. Maliyetin önemli ölçüde
arttığı durumlarda yapı malzemesi olarak
taşın yerini tuğla almıştır.
Dökme Demir Levhalar
Taş ve tuğla maliyetinin yüksek, kagir yapıyı
yapacak iş gücünün nadir ve aşırı derece-
de pahalı olması, zemin taşıma gücünün
ağır kagir yapıyı taşımakta zorlanması gibi
durumlarda deniz feneri kulelerinin birçoğu
dökme demir levhalar kullanılarak yapılmış-
tır.
Çelik Kafes Sistem
Bu tip fener kuleleri zemine aktarılacak
yüklerin küçük olması gerektiğinde tercih
edilir. Ortasında silindirik bir tüp bulunan
kafes sistemler yanında sadece fener fa-
nusu altında bekçi odasına sahip kafes sis-
tem fenerler de inşa edilmiştir.
Betonarme
Çimentonun yapı gereci olarak kullanıl-
maya başlanması ile beraber, betonarme,
fener kulelerinde yaygın bir kullanım alanı
bulmuştur.
Alüminyum ve Fiberglas
Son dönemlerde alüminyum ve fiberglas
da fener kulesi yapımında kullanılmıştır.
Alüminyum önceleri sadece fener fanusu-
nun yapımında, daha sonra da fener kule-
si gövdesinde kaplama malzemesi olarak
kullanılmıştır. Fiberglas malzeme bazı fener
kulesi gövdelerinin yapımında kullanılmışsa
da yaygın bir kullanımı olmamıştır. 25
 Deniz Fenerlerinin Terimleri
Ana Fener
Aynı veya bitişik destek üzerinde
bulunan iki fenerden büyük olanıdır.
Arasıra Yanan Fener
Yalnızca gerekli olduğu zaman ya-
nan fenerdir.
Bakıcı
Fenerin bakımından ve ışık kaynağı
ile optikten sorumlu kişidir.
Balıkçı Feneri
Balıkçıların kullanması için gerekti-
ğinde yanan fenerdir.
Coğrafi Görünüş
Dünyanın yuvarlaklığı, meteorolojik
şartlar, gözlemcinin ve fenerin yük-
sekliğine göre fenerin görülebileceği
en uzun mesafedir.
Düşey Fenerler
Farklı karakter ve görünüşle düşey
veya yatay kullanılan iki veya daha
fazla fenerdir.
Faz
Fener periyodunun her elemanıdır
(ışık ve karanlık).
Fener Camı
Fenerde bulunan, lensi ve ışık kay-
nağını koruyan ve aynı zamanda
maksimum miktarda ışığın sızmasını
sağlayan cam panellerdir.
Fener Gemisi
Sığ kayalıklar gibi deniz fenerlerinin
26 inşasına uygun olmayan yerlerde,
olası bir tehlikeyi veya liman girişini
işaret etmek için ışık yayan, olduğu
yere demir atmış gemidir.
Fener Güvertesi
Fener odasında lens ve dönen me-
kanizmanın bakımı ve temizliği için
kullanılan alandır.
Fener Periyodu
Fenerin karakterine göre belirli bir
zaman aralığındaki ışıklı ve karanlık
sürelerin toplamıdır.
Fener Odası
Deniz fenerinin ışık kaynağına ve
lense ev sahipliği yapan ve bu ekip-
manı koruyan kısmıdır.
Gelgit Feneri
Sadece gelgit zamanı yanan fener-
dir.
Hafif Işık
Atmosferdeki dağılmadan dolayı bir
engelin sakladığı veya ufkun altında-
ki fenerden yayılan parlaklıktır.
İstikamet Feneri
Tek bir rehber olup çok dar bir sek-
törü gösterir. Bu sektör ışık şiddeti
az sektörle veya farklı renk veya ka-
rakterli sektörlerle takviye edilir.
Karakteristik
Deniz fenerlerinden yayılan ışığın
parlak ve karanlık dönemlerinin za-
manlanmasıdır. Belirli bir coğrafi
bölgede bulunan deniz fenerlerinin
kendilerine has bir döngüsü vardır.
Bu şekilde denizciler gördükleri ışı-
ğın hangi deniz fenerine ait olduğu-
nu ayırt edebilirler.
Menzil (Işık Görünüşü)
Meteorolojik görünüş ve gözlemci-
nin göz hassasiyetine göre bir fene-
rin görülebileceği en uzun mesafe-
dir.
Nominal Görünüş
Meteorolojik görünüş 10 deniz mili
olduğu zamanki ışık menzilidir.
Renk Değiştiren Fenerler
Bir periyot içerisinde farklı renkler
sergileyen ritmik fenerlerdir.
Rehber Feneri
Rehber hattında iki veya daha fazla
fenerin birlikte kullanılmasıdır.
Ritmik Fenerler
Işığı düzenli aralıklarla yanıp sönen
fenerlerdir.
Sabit Fenerler
Işığı kesintisiz olarak görülen fener-
lerdir.
Sektör Feneri
Ufuk düzleminde farklı renk ve ka-
rakterlerde değişik açılarla gözlenen
fenerdir.
Yardımcı Fener
Ana fener yanında veya üstünde bu-
lunan ve seyirde özel olarak kullanı-
lan fenerdir.
27
28
 BÖLÜM II
DÜNYADA DENİZ FENERLERİ

29
 Deniz Fenerlerinin Tarihçesi
Dünyada ilk deniz fenerlerinin oluş-
masına, çok eski çağlarda deniz ta-
şıtlarına geceleri yol göstermek ama-
cıyla kıyılarda, yüksek tepelerde ateş
yakılması temel oluşturmuştur. Daha
sonraları liman ağızlarına konan taş
sütunlar üzerinde ateş yakılarak bu
görev sürdürülmüştür. Yüzyıllar bo-
yunca denizciler yollarını yıldızlara
bakarak buldular. Yıldızların konum-
ları kadar, yaydıkları sönük ışıklarda
önemliydi gemiciler için. Zamanla ka-
radan denizi aydınlatan ışık kaynakla-
rı denizciler için yaşamsal bir ihtiyaç
haline geldi. Yıllar önce denizciler için
30
inşa edilen ilk ışıklar  sahil boyunca
yakılan büyük ateşlerdi. Bir süre son-
ra insanlar yerden yükseltilmiş ateş-
lerin sahildeki ateşlere oranla daha
uzak noktalardan görülebildiklerini
keşfettiler. Taştan yüksek kuleler inşa
ettiler ve bu kulelerin tepesinde ateş
yaktılar. İlk fener kulelerinin tepesinde,
içlerinde kalın odun parçalarının yada
kömürün yakıldığı çıkıntı yada ocak
vardı. Bunları çalışır halde tutmak ol-
dukça maliyetli idi. Bazıları yılda 400
ton kömür tüketiyordu. Bu tarz kö-
mür fenerleri İskoçya’da 1816’lara,
İngiltere’de 1822’lere ve Batlık deni-
zinde 1846’lara kadar kullanılmıştır.
İnsanoğlu deniz fenerlerine ihtiyaç
duymaya başladığında kıyılara yakın
bölgelerdeki kayalıklar üzerinde gemi-
lerin göreceği şekilde ateşler yakmaya
başlamıştır. Bu ateşler özellikle karaya
yakın seyreden gemiler için kılavuzluk
ve kazalara karşı bir koruyucu önlem
niteliğindeydiler. İlerleyen dönem-
lerde benzer ateşler limanlara yakın
tepelerde yakılmaya başlanmıştır.
En eski deniz fenerinin M.Ö. 7. yüz-
yılda Sigeon’da, bugünkü
adıyla, Kumkale’de (Ça-
nakkale) yapıldığı tahmin
edilmektedir. Diğer ünlü
antik fener kuleleri bugün-
kü İtalya bölgesinde
bulunan Tiber ırmağı girişindeki Ostia
feneri, Ravenna, Messina, Bologna
ve İngiltere’deki Dover fenerleridir.
Okyanus ülkeleri kıyılarında deniz fe-
nerlerinin yapımına ancak 18. yüzyılda
başlanılmıştır.
Günümüzde Roma İmparatorluğu
zamanına kadar uzanan bir çok yapı
mevcuttur ve bu yapıların arasında,
hiç bir kanıt bulunmaksızın, deniz fe-
neri olarak kullanıldığı sanılan yapılar
da bulunmaktadır. Bu yapılardan biri
de Rodosun devleridir. Rodos limanı
girişinde Güneş Tanrısı Helios adına
yapılan bu bronz heykel ilk fenerler
arasında sayılmasa da heykelin göz-
lerinde ve ellerinde  ışık bulunduğuna
dair rivayetler bulunmaktadır. Antik
çağın yedi harikasından biri olarak
anılan Rodos Heykelinin yapımına
heykeltıraş Chares of Lindos tarafın-
dan M.Ö. 282 yılında başlanmış ve
12 yıl sürmüştür. Temeli beyaz mer-
merden yapılan bu bronz heykel 56
yıl sonra M.Ö. 226 yılındaki şiddetli bir
deprem sırasında yıkılmıştır. 654 yılın-
da Arapların adayı işgalinden sonra
heykelin kalıntıları Suriyeli Yahudilere
satılmıştır. Kalıntıların 900 deve yükü
tuttuğu söylenir.
Kesin olarak varlığı bilinen ilk deniz
feneri dünyanın antik çağdaki yedi
harikasından biri olan İskenderiye
Feneri’dir. Fener, Mısır’da İskende-
riye Limanı’nın karşısındaki Pharos
Adası üzerine yapılmıştır. Romalılar
Mısır’ı ele geçirdikten sonra burada
Ptolemaios (Batlamyus) olarak anı-
lan bir devlet kurmuşlardır.
Fenerin inşaatı M.Ö. 285-246 yılla-
rı arasında sürmüştür. Fenerin ta-
sarımı ve ilk çalışmaları bu devletin
ilk kralı Ptolemy Soter’a aittir ama
fener, oğlu Ptolemy Philadelphus
tarafından bitirilmiştir. Ptolemy So-
ter, Mısır’ı bir dönem yönetmiş ve
İskenderiye’nin ku-
ruluşuna tanık ol-
muştur. Kentin kıyısını
Pharos Adası yani Fi-
ravun Adası kapatıyordu.
Kıyıda ve liman girişinde su altı
çok tehlikeli olduğundan bir fenerin
yapılması gerekliydi. Fener limanın
girişini belirtiyordu. İçinde geceleri
ateş yakılıyor, gündüzleri ise güneş
ışığı bir ayna yardımıyla yansıtılıyor-
du.
Kaidesi ile birlikte 135 metre yüksek-
liğinde olan fener, beyaz mermerden
yapılmıştı. Tepesinde bulunan, tunç-
tan yapılmış büyük bir ayna 70 kilo-
metre uzaklıktan görülüyor ve lima-
na giren gemilere rehberlik ediyordu.
Fenerin mimarı Euclid’in bir çağdaşı
olan Knidos’lu Sostratus’tur. Yapı,
Sostratus tarafından İskenderiye
Kütüphanesi’nde tasarlanmıştır.
Fener üç bölümden oluşmakta-
dır. Alt bölümü dikdörtgen
şeklinde ve yaklaşık 55 metre
yüksekliğindeydi. Orta bölüm,
yaklaşık 27 metre yüksekliğin-
de ve sekizgen şeklindeydi.
Onun üstünde de 7,30 metre
yüksekliğindeki silin-
dir şeklinde üçüncü
kat bulunuyordu.
Bu bölümde içinde alevin
bulunduğu bir oda vardı.
İskenderiye Feneri, antik
çağın yedi harikası içinde
günlük yaşam için kullanılan
tek eserdir. Ayrıca yedi harikanın ve
gelmiş geçmiş deniz fenerlerinin en
yüksek olanı da bu fenerdir.
Üst kısmı M.S. 955 yılında bir dep-
rem ve fırtınada kopan fenerin
gövde kısmı da 1302’de başka bir
depremde yıkılmıştır. Depremlerden
epey zarar gören fener 1480 yılında
Memlüklüler tarafından şehri koru-
mak için yapılan bir kalenin inşasın-
da malzemeleri kullanılmak üzere
tamamen yıkılmıştır. Üzerinde inşa
edildiği adadan dolayı Pharos ola-
rak anılmış ve bu kelime bir çok dile
yerleşmiştir. İspanyolca, Fransızca
ve İtalyanca’da Pharos, deniz feneri
anlamına gelmektedir. Yıkılmadan
önce yapılan resimleri, dünyadaki
deniz fenerlerine yüzlerce yıldan beri
mimari örnek oluşturmuştur. Fener,
eski Yunan ve Roma paralarında da
gösterilmiştir.
M.Ö. ilk birkaç yüzyılda Fenikeliler
ve Romalılar Karadeniz, Akdeniz
ve İngiltere’nin Atlas Okyanusu kı-
yıları olmak üzere birçok bölgede
deniz fenerleri yapmışlardır. Roma 31
 İmparatorluğu’nun yıkılmasından
sonra de­niz ticareti oldukça azaldı-
ğından, 12. yüzyılda ticaretin yeniden
canlanmasına kadar Avrupa kıyıların-
da hemen hemen hiç deniz feneri
yapılmamıştır. Bu dönemde, önce
Fransızlar ve İtalyanlar Akdeniz’de,
ardın­dan da Hansa Birliği, İskandi-
navya ve Almanya kıyılarında fener
kuleleri inşa etmişlerdir. 16. yüzyılın
sonunda Avrupa kıyıla­rında en az 30
deniz feneri bulunuyordu. Modern
anlamda deniz fenerlerinin yapımına
18. yüzyılda başlanmıştır. 1800’lü
yılların başında ise dünyadaki deniz
fenerlerinin sayısı 250’ye ulaşmıştı.
İtalya’daki en eski deniz feneri
Messina’da bulunmaktadır. Brindisi,
Ravenna, Puzzuoli ve Capri fenerleri,
Roma döneminin diğer tanınmış yapı-
larıdır. İmparator Caligula tarafından
M.S. 40 yılında inşa edilen Boulogne
feneri 17. yüzyıla kadar kullanılmıştır.
32
Dover’de ve Herkül Sütunu adıyla bili-
nen İspanya’nın La Coruna bölgesin-
deki fenerler aynı dönemin diğer ta-
nınmış yapılarıdır. Üzerinde odun veya
kömür ateşi yakılan çok sayıda fener
17. ve 18. yüzyıllar boyunca Avrupa kı-
yılarındaki değişik yerlere inşa edilmiş-
tir. 1611 yılında Fransa’da Gironde’da
inşa edilen Cordouan Feneri kayalıklar
üzerine inşa edilmiş olan ilk deniz fe-
neridir. Dünyaca meşhur en eski deniz
fenerleri de şöyle sıralanabilir: 60 m
yüksekliğinde, Manş Denizi üzerinde,
İmparator Caligula tarafından yaptırıl-
mış olan Gesoriacum (Boulogne) Fe-
neri. Bu fener M.Ö. 41 yılında yapılmış
ve 18. yüzyıla kadar gelebilmiştir. Por-
tus Dubris (Dover) şehri ağzında, Fo-
rum Julii (Frajus) Feneri, Baetis (Gu-
adalguivir) şehrinin ağzındaki fener
ve Brigantium (La Coruna) Feneridir.
Ortaçağ’da Cenova’da 1139’larda
yapılan deniz feneri, 125 m yüksek-
liğindeydi. 1611’de Fransa’da yapılan
Gironbe Feneri, 1698’de İngiltere’de
yapılan Pleymouth’daki Eddystone
Feneri, 1811’de Bell Rock Feneri,
1884’te Argyllshire Feneri, 1867-81
yıllarında Fransa’nın Sein Adasındaki
Ar-Men Feneri, 1885’te Almanya’da
Roter Sand Feneri, Ortaçağ’ın diğer
meşhur fenerleridir.  fenerleri, alışılmış, sağlam görünüşlü
19. yüzyılda deniz ticaretinin art-
masıyla birlikte, çok sayıda deniz
feneri inşa edilmiştir. Bunlardan
İngiltere’deki Bell Rock (Forfarshi-
re, 1811), Skerryyore (Argyllshire,
1884), Fransa’daki Ar-Men (Sein
Adası, 1881) ve Almanya’daki Roter
Sand (Weser ağzı, 1885) dikkate de-
ğer deniz fenerleridir.
Granitten yapılan Bell Rock Deniz Fe-
nerinin yapımı 3 yıl sürmüş ve 60,000
pound’a, 110 insanın yaşamına mal
olmuştur. Fenerin yapımı tamamlandı-
ğında ve ilk ışıklarını yaktığında, onu ka-
radan ve denizden görenler, yapımına
harcanan her kuruşun değdiğine karar
vermişlerdir. Kuzey denizi sularından
116 feet yüksekliğindeki bu taş dikme,
bir birini takip eden kırmızı ve beyaz
ışıklar gönderiyordu. 2835 masif taştan
oluşan 2000 tonluk bu sağlam yapı,
neredeyse 200 yıldır hizmet vererek
kendini ispatlamıştır.
Modern deniz fenerleri 18. yüzyılın
başla­rında yapılmaya başlanmıştır.
Başlangıçta bu fenerler, ağaç kule-
ler halindeydi. İnşaatında taş blokların
kullanıldığı ilk deniz feneri, 1759’da
İngiltere’deki sarp Eddy-stone kayalık-
larında yapılmıştır. Deniz feneri yapımın-
da, ana malzeme olarak kullanılan ve
duvar örme yöntemiyle birbirine bağla-
nan taş blokları, 20. yüzyılda yerini çelik
ve betona bırakmıştır. Bugün ise deniz
silindir benzeri yapılar yerine, radyo ve-
rici istasyonlarının kulelerine benzeyen
çelik iskeletler biçiminde yapılmaktadır.
Amerika kıtasındaki ilk fener Boston
Limanı girişindeki Little Brewster adası
üstüne 1716 yılında inşa edilmiştir.
İskenderiye Feneri’nin yapımından
19. yüzyıla değin, deniz fenerlerinde,
odun ateşi, mum ve yağ lambaları
başlıca aydınla­tıcı malzeme olmuş,
16. yüzyılda bir ara kömür kullanılmış-
tır. Fener yanarken çıkan duman, ate-
şi rüzgâr ve sudan koruyan camların
yüzeyini çok çabuk karartırdı. 1750 li
yıllarda aydınlatma aracı olarak kan-
diller kullanılmaya başlanmıştır.
18. yüzyılın sonlarında, balıkyağı, bit-
kisel ve madensel yağlar kullanabilen
ve bu alanda bir devrim sayılan, du-
mansız yağ lambası bulundu. Bu lam-
balar yalnızca temiz ve daha güvenilir
olmakla kalmıyor, metal yansıtıcılar ve
büyüteçlerin yardımıyla, ışı­ğın daha
uzaklara ve daha şiddetli biçimde
gönderilebilmesini olanaklı kılıyordu.
19. yüzyılda prizmatik büyüteçler ve
yansıtıcılar sayesinde, bir yağ lamba-
sının zayıf ışığı, modern bir otomobil
farının gücüne ulaşabi­lecek duruma
gelmiştir. Işığın yalnızca tek bir nokta-
da yoğunlaşması, lambanın dönmesi-
ni gerekli kılıyordu ve böylece döner
beykınlar geliştirilerek hemen bütün
deniz fenerle­rine yerleştirilmiştir. 20.
yüzyılın başlarında gazyağı ve aseti-
len lambaları geliştirilmiştir. Asetilen
lambası, ucuz, kullanışlı ve daya­nıklı
olması nedeniyle bugün de bazı deniz
fenerlerinde kullanımaktadır.
Fenerleri döndürmek için kullanılan ilk
motorlar, büyük saatlerinkine benze-
yen bir yay (zemberek) sistemiyle çalı-
şıyordu. Daha sonraları aseti­len gazın-
dan, hem motorun çalıştırılmasın­da,
hem de lambanın yakıtı olarak yararla­
nılmıştır. Öteki aydınlatıcılardan çok
daha güçlü ve kusursuz olan elektrik
lambaları, 1920’lerde deniz fenerle-
rinin başlıca aydınlatma aygıtı duru-
muna gelmiştir. Dünyada ilk elektrik
kullanılan fener İngiltere’deki South
Fockland feneridir. Elektrik lambala-
rının için­de en güçlüsü olan karbon
elektrotlu ark lambasıyla 500 milyon
mum (kandela) gü­cünde bir parlaklık
oluşturulabilir. Mercek­ler ve yansıtıcı-
lardaki duyarlılık sayesinde 250 W’lık
bir ampul, yüzbinlerce mum gücüne
yükseltilebilir. Yaygın olarak kulla­nılan
ksenon flaşı, fotoğrafçılıktaki yeniden
kullanılabilen flaşa benzer ve kısa
patlama­larla yaydığı güçlü ışık çok
uzaktan görüle­bilir. Deniz fenerinin ve
ışığının görülemediği kötü hava koşul-
larında sesli uyanlar yap­mak amacıy-
la, eskiden top ve çanlardan yararla-
nılmıştır. Günümüzde ise, sirenler ve
kornalar kullanılmaktadır. Ama sesin
yayılabildiği alanın hava durumuna
bağlı olması nedeniyle birçok deniz
fenerinde, telsiz ve gemicilerin kullan-
dığı türden sinyalleri ya­yan yada bir
geminin radarını güçlendirebilen radar
kuleleri de bulunmaktadır.
Aydınlatma amacıyla kullanılan ilk fener
gemisi, 1732’de Thames Halicindeki
Nore Sand’de denize indirilmiştir. Mo-
dern bir fener gemisi çelik gövdeli bir
tekne olup fener görevi gören aydın-
latma aygıtları, sıkıştırılmış hava yada
elektrikli sis sinyali aletleri, telsiz kulesi
ve seyir radarıyla donatılmıştır. Fener
gemisinin yal­palaması durumunda
bile ışığın yatay doğ­rultuda kalabilme-
si için, ışık donanımı, kardan halkaların
yardımıyla bir dengeleme platformu
üzerine yerleştirilmiştir. Çok güçlü ay-
dınlatma gerektirmeyen yerlerde ve
uygun korunaklı sularda, asetilen ışı-
ğıyla ve gazla çalışan birçok insansız
fener gemisi bulunmaktadır. Fener şa-
mandıraları ise, haliçlerdeki ka­nalların
ve limanların çevresine, gemi en­
kazlarına ve seyir için tehlike oluşturan
bölgelere yerleştirilir. Şaman­dıralar, bir 33
 tek zincire bağlı, iki yada üç tonluk be-
ton yada demir döküm ağırlıklar­la deniz
tabanına demirlenir. Günümüzde, cam
yününden yapılmış küçük şamandıra-
lar da kullanılmaktadır. Radar, loran ve
öteki seyir sistemleri, 20. yüzyılın son
dönemlerinde deniz fenerlerine olan İh-
tiyacı önemli ölçüde azaltmıştır. Bugün
işletilen birçok deniz feneri bütünüyle
otomatikleştirilmiş ve gezici teknisyenler
ya da yerleşik bakım ekiplerinin sayısı
azaltılmıştır. Günü­müzde, elektrikli ay-
34
Fener Gemisi
gıtların kullanımının artmasıyla modern
sanayide kullanılan oto­masyon teknik-
leri fenerlere de uygulanma­ya başla-
mıştır. Sis başladığında deniz fenerle-
rinin otoma­tik olarak sinyal vermesini
sağlayan bir dizi aygıt geliştirilmiştir.
20. yüzyılın en önemli deniz fenerle-
ri de şunlardır: İngiltere Cornwalla’da
Wolft Rock, Fransa’da Les Triagoz,
Jument el’Ousseat, Heaut de Breher;
yine İngiltere’de  Maplin, Haulbowline
Rock; Almanya’da Brüsterort, Krkona,
Helgoland; Amerika Birleşik Devletlerin-
de New York limanındaki Hürriyet Anı-
tı, St. George’s Reef, Minots, Ledge;
İspanya’da Capo Villana, Punta Galea,
Castillo de San Sebastian; Arjantin’de,
Island; İtalya’da Punta Caprera, Faro
del Tino, Livorno. Bugün dünyada çe-
şitli ülkelerde toplam olarak 50.000
civarında deniz feneri olduğu tahmin
edilmektedir.
 Optik Aletlerin Tarihçesi
Uzun zaman, fener ışığının şiddetini
kuvvetlendirmek için bir çaba veril-
memiştir. Bu konuda yapılan ilk gi-
rişim, 1763 yılında W. Hutchinson
tarafından gümüşle kaplı billurdan
yapılmış parabolik reflektörler kul-
lanmak olmuştur. 1784 yılında düz
ve parlak metal reflektörler kullanıl-
mış, böylece ışınların belli bir yönde
yansımaları sağlanmıştır. Reflektör
döndürülerek ışığın da dönmesi sağ-
lanmıştır. Bu sisteme “katoptrik” adı
verilir. Günümüzde yalnız küçük fe-
nerlerde kullanılır. Büyük fenerlerde
ise, Buffon’un 1748 yılında geliştirdi-
ği mercek sistemleri kullanılmaktadır.
Fresnel Merceği
Bunlara “diyoptrik” ya da “kadiyoptrik”
sistem adı verilir. 1850 yılında T. Ste-
venson, merceklere prizma da ekleye-
rek önemli bir ilerleme kaydetmiştir.
Işığın kesikliliği sorusu birçok araştır-
malara konu olmuş ve bir çok sistem-
ler kullanılmıştır.
• Işık kaynağının çevresinde silindirik
perdenin kaldırılıp indirilmesi.
• Bir perdenin döndürülmesi.
• Işığın kendisinin belli aralıklarla sön-
dürülüp yakılması.
Optik aletlerin gelişmesinde en
önemli atılım, 1811 yılında Fransız
bilim adamı Augustin Fresnel tarafın-
dan yapılmıştır. Işık veren maddele-
rin korunmaları ve ışığın bir biçimde
yansıtılması yöntemlerini kısa zaman-
da geliştirdi ve ışığın gücünü arttırdı.
Daha sonra ışık kaynağının önüne
güçlü mercekler yerleştirerek, ışığı
huzme haline getirmeyi gerçekleştir-
di. Böylece ışığın gücü daha da arttı.
Kristaller dilimli olarak kesiliyor, birbi-
rine paralel olan kristaller ufaltılarak,
çevreden merkeze doğru dairesel
hale getiriliyor ve ortasına bir delik
açılıyordu. Işık huzmesi bu delikten
35
güçlü olarak görülmekteydi.
 Işık Kaynaklarının Tarihçesi
Deniz fenerlerinde ışık kaynağı olarak
odun ve kömür, 19. yüzyılın ilk yansına
kadar kullanılmıştır. Zamanla yakacak
maddelerin yerini petrol lambaları ve
koza yağı almıştır. Işık kaynağı olarak
kömür ateşinin kullanılması, May ada-
sında (İngiltere) 1810, Cumberlend’da
(İngiltere) 1823, Kanegat’daki (İskan-
dinavya) Nidingen’de 1846 yılına ka-
dar devam etmiştir. Liverpool’da (İn-
giltere) 1763 yılından beri kullanılan
hayvansal ve bitkisel yağların pahalı
olması sebebiyle, zamanla bu ürünler
yerini madeni yağlara bırakmak zo-
runda kalmıştır.
18. yüzyılın sonlarında, balıkyağı, bit-
kisel ve madensel yağlar kullanabi-
len ve bu alanda bir devrim sayılan,
dumansız yağ lambası bulunmuştur.
Bu lambalar yalnızca temiz ve daha
36 güvenilir olmakla kalmıyor, metal yan-
sıtıcılar ve büyüteçlerin yardımıyla,
ışı­ğın daha uzaklara ve daha şiddetli
biçimde gönderilebilmesini olanaklı
kılıyordu. 19. yüzyılda prizmatik bü-
yüteçler ve yansıtıcılar sayesinde, bir
yağ lambasının zayıf ışığı, modern bir
otomobil farının gücüne ulaşabi­lecek
duruma gelmişti. Işığın yalnızca tek
bir noktada yoğunlaşması, lambanın
dönmesini gerekli kılıyordu ve böylece
döner beykınlar geliştirilerek hemen
bütün deniz fenerle­rine yerleştirilmişti.
20. yüzyılın başlarında gazyağı ve
asetilen lambaları geliştirildi. Asetilen
lambası, ucuz, kullanışlı ve daya­nıklı
olması nedeniyle bugün de bazı deniz
fenerlerinde kullanılmaktadır. Fenerleri
döndürmek için kullanılan ilk motor-
lar, büyük saatlerinkine benzeyen bir
yay (zemberek) sistemiyle çalışıyordu.
Daha sonraları aseti­len gazından, hem
motorun çalıştırılmasın­da, hem de
lambanın yakıtı olarak yararla­nılmıştır.
Tarihte ilk olarak; havagazı 1837 yılın-
da Troon’da (İngiltere), Asetilen 1896
yılında Chassiron’da (Fransa), elektrik
ise 1858’de South Foreland’da (İngil-
tere) kullanılmıştır.
Öteki aydınlatıcılardan çok daha güç-
lü ve kusursuz olan elektrik lambaları,
1920’lerde deniz fenerlerinin başlıca
aydınlatma aygıtı durumuna gelmiştir.
Elektrik lambalarının için­de en güçlüsü
olan karbon elektrotlu ark lambasıyla
500 milyon mum (kandela) gü­cünde
bir parlaklık oluşturulabilir. Mercek­ler
ve yansıtıcılardaki duyarlılık sayesinde
250 W’lık bir ampul, yüzbinlerce mum
gücüne yükseltilebilir. Günümüzde
faaliyet gösteren pek çok deniz fene-
rinde 8000 Watt’lık veya daha güçlü
ampuller kullanılmaktadır.
37
38
 BÖLÜM III
TÜRKİYE’DE DENİZ FENERLERİ

39
 Osmanlı Döneminde Deniz Fenerleri
Osmanlı İmparatorluğu döneminde
inşa edilen ilk fener Fenerbahçe fe-
neridir. Kanuni Sultan Süleyman ta-
rafından 1562 yılında inşa ettirilmiştir.
Daha sonra 1855 yılında Osmanlı İm-
paratorluğu ile Fransızlar arasında fe-
nerlerin işletilmesine ait imzalanan bir
imtiyaz sözleşmesi ile ilk modern fe-
nerler inşa edilmeye başlanmış olup;
1857 yılında Ahırkapı Feneri, 1856 yı-
lında Fenerbahçe Feneri, 1856 yılında
Kızkulesi, Rumeli Feneri ve Anadolu
Feneri inşa edilmiştir Ayrıca İstanbul
Boğazı Karadeniz girişinde bir fener
40
gemisi tesis edilmiştir. Söz konusu
imtiyaz sözleşmesi sonucu fener hiz-
metleri, “Fenerler İdare-i  Umumiyesi
Müdürlüğü” adı altında yürütülmeye
başlanmıştır. Bu fenerlerde zeytinya-
ğı yakılır ve büyük fitilli kandiller kulla-
nılırdı. Ahırkapı Feneri 12 kandilli, Fe-
nerbahçe Feneri ise 8 kandilli idi. Bu
iki fenerin yılda 1200 kg zeytinyağı ve
yarım altın liralık fitil harcadıkları eski
kayıtlarda yer almaktadır. Çanakkale
Boğazı’na ise 1856 yılında Gelibolu
ve Kumkale, 1861 yılında Seddülba-
hir fenerleri inşa edilmiştir.
İstanbul Boğazı’nda özellikle 1800’lü
yıllardan sonra çoğalan gemi geçiş-
lerinde kaza riskinin artış göstermesi
üzerine fenerler inşa edilmeye baş-
lanmıştır. Özellikle 1855 yılında Kırım
Savaşı sırasında, İngiliz ve Fransız
gemilerinin İstanbul Boğazı’na rahat
giriş yapabilmeleri için Fransızlar ta-
rafından Boğaz’ın iki yakasına birer
deniz feneri yapılmıştır. Bunlardan
biri Karadeniz’in Anadolu yakası gi-
rişinde Yom Burnu üzerinde yapılan
fener ile diğeri de Rumeli yakasında
yapılan fenerdir. Bu iki fenerde de ön-
celeri gazyağı yakılmıştır. Daha son-
ra bir süre bütan gazı ile çalıştırılan
bu iki fener, günümüzde elektrikle;
elektrik kesildiğinde de otomatik ola-
rak devreye giren bütan gazı ile ça-
lıştırılmaktadır. O günden bu güne irili
ufaklı, devirli çarklı, çok sayıda ve çe-
şitte inşa edilen fenerlerden Yeşilköy,
Ahırkapı, Rumeli ve Şile Fenerleri ta-
rihi öneme sahiptir.
İmparatorluk kıyıları boyunca, yani
Girit ve çev­resindeki adalar, Make-
donya kıyıları, Ege Adaları, İzmit Kör-
fezi, Ege kıyılarımız, Suriye, Çanak-
kale Boğazı, Marmara Denizi, İzmir
Körfezi, Boğaziçi, Karadeniz kıyıla-
rı, Romanya ve Bulgaristan kıyıları,
Anadolu’nun kuzey kıyıları, Kızıldeniz
kıyılarında yer alan 205 kadar fener
48 yıl içinde (1856-1904 yılları ara­
sında) yapılarak hizmete sokulmuş-
tur.
Önceleri Osmanlı sahillerinde faaliyet
gösteren birkaç fener Bahriye Neza-
reti tarafından yönetilmekteydi. Mari-
us Michel isimli bir Fransız, Osmanlı
Devleti’ne sahillerin önemli yerlerine
deniz fenerleri inşa edilmesi ve bir fe-
nerler rüsumu alınmasını önermiştir.
Osmanlı İmparatorluğunda Fener-
ler İdaresi’nin oluşumu bu öneri ile
başlamıştır. Mösyo Michel’in bu öne-
risi Bakanlar Kurulu tarafından Ali
Galip, Mehmet Fu­at, Safvet, Ahmet
Muhtar, İsmail Afif, Mustafa, Mehmet
Salih ve Derviş paşalardan kurulu bir
ko­misyona havale edilmiş ve öneri
Hazine-i Hassa’da tartışılmıştır. Yapı-
lan bir sözleşme ile fener imtiyazı 10
yıllık bir süre için (1855-1865) Mösyo
Michel’e verilmiş ve kendisi Tersane-i
Amire’nin gözetimi altında Fenerler
İdaresi’nin genel müdürü yapılmış-
tır. Mösyö Michel’e aylık 2500 Frank
maaş bağlanmıştır. Böylece Karade-
niz ve Akdeniz’deki fenerlerin idare-
si Mösyo Michel’e geçmiştir. Mösyö
Michel ile yapılan 14 maddelik anlaş-
manın en önemli iki maddesi şu şe-
kildedir:
“Madde 8: Fenerlerin yer seçimini
layıkiyle yapmak ve daha sonra da
belirli bir zaman için kontrolü sağla-
mak üzere Osmanlı Devleti, İngiltere
ve Fransa devletlerinden birer bah-
riye subayı gö­revlendirilecektir. Fe-
nerlerin inşası sona erdikten sonra
ise fenerlerin teftişi sadece Osmanlı
Bahriyesince sağlanacaktır.”
“Madde 14: Osmanlı Hükümeti
ile Mösyö Michel arasında bir an-
laşmazlık çıktığında iki taraf iş bu
hususu çözmek üzere taraflardan
seçilecek iki ha­kimin hüküm ve ka-
rarlarına uyacaklarını kabul ederler.
İş bu hakimlerin arasında bir anlaş-
ma sağ­lanamadığı takdirde üçüncü
bir hakimi seçmeleri lazım gelecek
ve onun kararı kesin karar olacaktır.
(19 Muharrem 1272 = 1856 = tarihli
mukavelena­menin Bahriye muhase-
besindeki suretinden)”
Bu maddelerden birincisi, idarenin
Bahriye Dairesi’ne karşı durumunu,
ikincisi de karşılıklı dengeyi gösterir.
Bu dönemde, ayrıca bir de rüsum
tarifesi yapılmıştır. Buna göre: Bir bo-
ğazdan girip diğerin­den çıkacak olan
gemilerden her 100 tonilato için yir-
mi beşlik (yirmi çeyrek), Akdeniz’den
ve Karade­niz’den İstanbul’a gelen
ve İstanbul’dan bu denizle­re giden
gemilerden yine her 100 tonilato
için 10 beşlik (10 çeyrek), Marmara
Denizi iskeleleri ile İs­tanbul arasında
işleyen gemilerden, her 100 tonila­to
için 5 beşlik (5 çeyrek), 100 tonilato
ve bunun al­tındaki gemilerin her toni-
latosundan 10 para, rö­morkörlerden
ayda 10 beşlik (10 çeyrek), Boğaziçi
ve Adalar ve Kadıköy iskelelerine işle-
yenlerden ay­da 10 beşlik (10 çeyrek)
alınacaktır. Böylece “Fenerler İdare-i
Umumiyesi” adıyla Osmanlı İmpara-
torluğu kıyılarındaki fenerleri yöne­ten
işletme kurulmuş ve Genel müdür
Mösyö Michel olmuştur. İşletmede
müdür ve mühendisler Fransız, tek-
nisyenler Türk vatandaşı gayrimüs-
limler, fener bakıcıları ve memurlar ise
Türklerdi. İdarede görev alan diğer
elemanlar ise şunlardır:
Enspektör Mösyö Garbirun, aylık
maaşı 150 frank (7500 kuruş)
Baş yazıcı Mösyö Aman Michel, ma-
aşı 100 frank (5000 kuruş)
Yazıcı Mösyö L’Eulene, maaşı 500
frank (2507 kuruş)
Yazıcı Mösyö Düversatli, maaşı
208 frank (1040 kuruş)
Yazıcı Mösyö Lütiye, maaşı 333 frank
(1665 kuruş)
Yazıcı Mösyö Kebun, maaşı 500
frank (2500 kuruş)
Makinist Buruve, maaşı 416.5 frank
(2082.5 ku­ruş)
Makinist Puvet, maaşı 416.5 frank
(2082.5 ku­ruş)
Makinist Seriz, maaşı 250 frank (1250
kuruş) görev yapmaktaydı.
14 Aralık 1859 tarihinden itibaren,
Bahri­ye Kolordu Kumandanı Arif
Paşa’nın da aylık 9700 kuruş maaş
ile Fenerler İdaresi’nde görev aldığı
kayıtlardan anlaşılıyor ki, bunun da
yukarıda yazı­lan sözleşmenin 14.
maddesinin uygulanma­sından kay- 41
 naklandığı anlaşılmaktadır. Fenerler
İda­resi bu dönem içinde 21 fener
yaptırmıştır. Bu 21 fenerin bir yılda
harcadığı yağ miktarı yirmi bin ok­kayı
bulmaktaydı.
leri hizmete girmiştir. Böylece, o sıra- Fener Rüsumunun İhdası
larda faaliyete geçen Şirketi Hay- Hakkında Ferman
riye gemileri de geceleri güvenle 26 Mayıs 1839
seyir yapabilme ola­naklarına ka-
vuşmuştur.

İkinci sözleşme, ilk sözleşmenin sü- Yukarda adı geçen fenerler

resinin dolması beklenmeden 1860 Fransızlar tarafın­dan yapılmıştı.
yılında yapılmıştır. Bu sözleşme ile Daha sonra, bu fenerleri İzmit
Mösyo Culas, Mösyo Michel’in or- Körfezi, Çanakkale Boğazı,
tağı olarak görevlendirilmiştir. Fener Ege Denizi, Akdeniz, Kuzey
İdaresi’nin yönetimi 20 yıllık bir süre Afrika, Güneydoğu Avrupa
için Kaptanpaşa ve Babıali’nin ataya- kıyıları, özellikle Selanik çev-
cağı bir yetkilinin başkanlığında Os- resi kıyıları izlemiştir.
manlı ve Avrupalı üyelerden (Avustur-
ya, İspanya, İran, Sardünya, Rusya,
Yunanistan ve Fransız delegelerden)
kurulu bir komisyona verilmiştir.
Sözleşmeyi Osmanlı Devleti adına
Kaptan-ı Derya Mehmet Ali Paşa im-
zalamıştır.

Fenerler İdaresi böylece 19 yıl daha

Bahriye Nezareti’nin denetiminde
kalmış, yine imtiyaz süresi dolma-
dan 1879 yılında yeni bir sözleşme
daha imzalanmıştır. Bu sözleşme ile
20 Ağustos 1860 tarihli sözleşmenin
süresi 15 yıl daha uzatılmıştır.

Bu dönemde Fenerler İdaresi iyi ça-

lışıyordu. Özellikle ge­milerin seyir gü-
venliği ve boğaz güvenliği ön plan­da
tutuluyordu. Nitekim, 15 Ağustos
1861 de Kuru­çeşme, Kandilli, Ru-
melihisarı (Kayalar), Kanlıca, Yeniköy,
Tarabya, Umuryeri (Beykoz, Sütlüce
42 ara­sı) bankı ve Anadolu Kavağı fener-
Bu yıllarda tüm fenerler oniki bölgede toplanmıştı; VII- Rodos Hattı Fenerleri
1- Rodos Kalesi Feneri
I- Akdeniz Boğaz Hattı Fenerleri 2- Değirmen Burnu Feneri
1- Marmara Ereğlisi Feneri
2- Ekinlik Feneri VIII- Karaman ve Şam Hattı Fenerleri
3- Merkep Adası Feneri 1- Mersin Feneri
4- Bozcaada Feneri 2- İskenderun Feneri
5- Marmaracık Feneri 3- Lazkiye Feneri
4- Trablusşam Feneri
II- Midilli Hattı Fenerleri 5- Trablusşam Feneri
1- Babakalesi Feneri 6- Beyrut Feneri
2- Mevlüt Burnu Feneri 7- Beyrut Kalesi Feneri
3- Tomari Burnu Feneri 8- Hayfa Feneri
4- Midilli Burnu Feneri 9- Yafa Feneri
5- Midilli Liman Ağzı Feneri 10- Larnaka Limanı Feneri

III- İzmir Hattı Fenerleri IX- Girit Hattı Fenerleri

1- Mermince Burnu Feneri 1- Hanya Feneri
2- Yenikale Burnu Feneri 2- Suda Limanı Feneri

IV- Sakız Hattı Fenerleri X- Trablusgarp Hattı Fenerleri

1- Koyun Adaları Feneri 1- Trablusgarp Feneri
2- Panaya Kayası Feneri 2- Bingazi Feneri
3- Derne Feneri
V- Selanik ve Galos Hattı Fenerleri
1- Palos Burnu Feneri
XI- Karadeniz Anadolu Hattı Fenerleri
2- Kesendire Feneri
1- Ereğli Feneri
3- Selanik Liman Feneri
2- İnebolu Feneri
4- Terikeri Burnu Feneri
3- Sinop Feneri
VI- Sisam ve İstanköy Hattı Fenerleri 4- Giresun Feneri
1- Kuşadası Feneri 5- Trabzon Feneri
2- Vati Feneri 6- Batum Feneri
3- Dimitri Burnu Feneri 7- Samsun Feneri
4- Limni Feneri
XII- Karadeniz Rumeli Hattı Fenerleri
5- Kumburnu Feneri
1- Galata Burnu Tabyası
2- Varna Limanı Feneri 43
 Bu fenerler 1860 sözleşmesine göre
yapılmış ve 19 yıl Fenerler İdaresi’ne
bağlı olarak Bahriye Nezareti’nin gö-
zetiminde çalışmıştır. Yine bu söz­
leşme dönemi bitmeden 1879 yı-
lında yeni bir söz­leşme yapılmıştır.
Kaptan-ı Derya Hacı Mehmet Rasim
Paşa ile Mösyö Michel ve Mösyö Cu-
las arasında yapılan bu yeni sözleş-
me 19 fene­rin yapımına ilişkindir. Bu
fenerlerden başlıcaları: Girit, Dedea-
ğaç, Alanya, Meis, Çeşme, Bodrum,
Trablusgarp, Bingazi, Derne, Selanik
fenerleridir.
Fenerler İdaresi, 1898 yı-
lına kadar ne Kızıldeniz ve
ne de Basra Körfezi’nde bir
faaliyette bu­lunmamıştır. Fa-
kat, diğer bölgelerde yapılan
çalış­malardan memnun kalan
Osmanlı Hükümeti Seniyye
Mösyö Michel’e paşalık rüt-
besi vermiştir. Kızıldeniz ve
Basra Körfezi sahillerine fener
yapımı 1881 yılında yapılan
yeni bir sözleşme ile başla­
mıştır. 14 Nisan 1881 tarihin-
de yapılan bu sözleşme gereğince,
fener yapılacak yerler; İbn-ül behir,
Şab-ı Saba, Cidde, Cezire-i Küsran,
Konfide, Hadide, Reis ül Biyat, Reis
ül Cedir, Tiran Adası, Elektra Limanı,
Jüpiter Adası, Ebuabil Adası, Hürmüz
Boğazı’nda Koyun Adacığı, Reis ül
had ve Şaron fenerlerinden ibarettir.
Bu fenerlerden önce Kızıldeniz’de Mı-
sır Hidivleri tarafından kurulmuş olan,
Kudül Mürekkep, Esra-fi, Abdülhüsn
gibi fenerler de vardı. Bunlardan baş­
44 ka Kızıldeniz gibi büyük bir denizde
fener yoktu. Bu bakımdan, Michel
Paşa’nın başvurusuna gereken önem
verilmiş ve bu konu ile ilgili olarak Na-
mık, Ka­mil, Ahmet, Celil, Refet, Rıza
ve Cevat paşalardan ibaret bir komis-
yon kurulmuştu. Bu komisyon, kısa
sürede çalışmalara başlayarak, yeni
kurulacak fe­nerlerin yerlerini saptadı.
9 Mart 1882 tarihli karar ile Kızıldeniz
ve Basra Körfezi fenerler imti­yazı, 40
yıl süreyle yine Michel Paşa ve Mös-
yö Culas’a verilmiştir. Daha sonra,
yapılan yeni bir sözleşme ile imtiya-
zın Michel Paşadan Mösyö Culas’a
geçtiği, Mösyö Culas’unda 1898 yılı
Şubat ayı içinde öldüğün­den, oğlu
Mösyö Bernard Cambil Culas’a geç-
tiği anlaşılmaktadır. Osmanlı Hükü-
meti Fenerler İdaresi’nden değişik
sürelerde borç alma sözleşmeleri
imzalamıştır. En son sözleşme 1913
yılında imzalanmış olup 50.000 altın
liralık avansa karşılık imtiyaz 1924
yılından itibaren 25 yıl süre ile uza-
tılmıştır. Fenerler İdaresi ile hükümet
arasında 1. Dünya Savaşı’nda ortaya
çıkan anlaşmazlık nedeniyle 24 Tem-
muz 1923 tarihinde bir protokol ya-
pılmış ve bu protokol 16 Mart 1925
tarih ve 576 sayılı kanun ile onaylan-
mıştır. Osmanlı karasularına giren ge-
milerden fener hizmeti için alınan üc-
retlerin dörtte biri Osmanlı Devletine,
gerisi ise Fransız’lara kalıyordu. 1904
yılına kadar Osmanlı sahillerinde yapı-
lan fenerlerin sayısı 205’e yükselmişti.
Osmanlı Devleti’nin üç kıtaya bıraktı-
ğı mimari eserler arasında fenerlerde
vardı. Midilli, Selanik, Rodos, Lazkiye,
Beyrut, Hayfa, Hanya, Trab-
lusgarp, Bingazi ve Varna
olmak üzere Kızıldeniz, Bas-
ra Körfezi, Kuzey Afrika, Yu-
nanistan, Bulgar ve Romen
kıyılarına 50’yi aşkın fener
Osmanlı Fenerler İdaresi ta-
rafından yaptırılmıştır.
1839 yılından itibaren fener-
lerde büyük fitilli kandillerde
zeytinyağı yakılarak ışık elde
edilirken, daha sonra ışık
kaynağı olarak fitilli gazyağı
lambası kullanılmıştır. Bunu
asetilen gazı ile çalışan flaşerler, LPG
ile çalışan parlak ışıklı, manşonlu lam-
balar takip etmiştir. Günümüzde ise
elektrik enerjisi ve güneş enerjisi kul-
lanılmaktadır.
Bir rivayete göre Galata Kulesi Doğu
Roma imparatorlarından Anastasius
Dilozus tarafından 507 yılında fener
kulesi olarak inşa ettirilmiştir. Daha
sonra Cenevizliler tarafından büyütü-
lüp tahkim edilerek savunma ve gö-
zetleme amacıyla kullanılmıştır.
 Cumhuriyet Döneminde Deniz Fenerleri
Fenerler İdare-i Umumiyesi, 1937 yılı
sonuna kadar görevine devam etmiş-
tir. 1 Ocak 1937 tarihinden itibaren,
Fransızların imtiyaz ve yönetiminde
olan Fenerler İdaresi, Nafıa Vekili Ali
Çetinkaya tarafından Türkiye Cum-
huriyeti Devleti adına gözetim altına
alınmıştır. Fenerler İdare-i Umumiyesi,
1938 yılı sonuna kadar faaliyetlerine
devam etmiştir. 15 Ocak 1939 yılında
satın alınarak ulusallaştırılmış ve bu
dönemde kurulan Denizbank’a dev-
redilmiştir.
Fenerler daha sonra 1 Temmuz 1939
tarihinde Devlet Limanları İşletmesi
Umum Müdürlüğü’ne bağlanmış-
tır. 1 Şubat 1944 tarihinde ise Dev-
let Denizyolları ve Limanları Umum
Müdürlüğü’ne bağlanmış ve adı Fe-
nerler ve Cankurtaran Teşkilatı ola-
rak değiştirilmiştir. 1 Mart 1952 tari-
hinde bu kurum, Denizcilik Bankası
T.A.O’na devredilmiştir. Böylece Fe-
nerler ve Cankurtaran Teşkilatı da adı
geçen banka bünyesinde bir işletme
hüviyetini almıştır. Denizcilik Bankası
T.A.O 10 Ekim 1983 tarihinde Türkiye
Denizcilik Kurumu adını almış, Kuru-
mun adı 08 Haziran 1984 tarihinde
de Türkiye Denizcilik İşletmeleri ola-
rak değiştirilmiştir.
Fenerlerin yönetimi son olarak 12
Mayıs 1997 tarihinde Bakanlar
Kurulu’nun aldığı karar ile tüm seyir
yardımcılarının, kurtarma, yardım ve
tahliyesi hizmetlerinin tek çatı altında
toplandığı, Kıyı Emniyeti ve Gemi Kur-
tarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne
bağlanmıştır. Kurumun, bünyesine
2003 yılında Türk Boğazları Gemi
Trafik Hizmetleri, 2005 yılında da
Telsiz İşletme Müdürlüğü’nün (Türk
Radyo) katılmasıyla hizmet alanın-
da bir genişleme yaşanmıştır. Bu
gelişmeler sonucunda Kıyı Emniyeti
ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel
Müdürlüğü’nün gerek personel do-
nanımı, gerek ekipman ve gerekse
tecrübesiyle dolu bir hizmet anlayışı
içinde seyir emniyetinin arttırılmasında
makro açıdan kıyı emniyetini gerekti-
ren her türlü hizmeti verebilmek ama-
cıyla adının değiştirilmesi gerekmiştir.
Bunun sonucu Kurumun unvanı, ak-
den ve hukuken kazanılmış hak ve
yetkileri ile sorumlulukları saklı kalmak
şartıyla, Yüksek Planlama Kurulunun
07.02.2007 tarih ve 2007/T-3 sayılı
kararı ile Kıyı Emniyeti Genel Mü-
dürlüğü olarak değiştirilmiştir.
Ülkemiz kıyılarında bugün değişik tip
ve özelliklerde 422 adet deniz feneri
bulunmaktadır. Bu fenerlerin 37 ta-
nesi İstanbul’da boğaz kıyılarında ve
adalardadır. Boğaziçi’nde irili ufaklı 19
adet fener bulunmaktadır. Bu fener-
lerden Rumeli yakasında olanlar yeşil,
Anadolu yakasında kırmızı renkte ışık
çakmaktadırlar.
Üç tarafı denizlerle çevrili bir ülke ol-
mamıza rağmen kendi teknolojimizle
inşa ettiğimiz fener yoktur. O dönem-
lerde yapılan fenerlerin hemen hemen
tamamı Fransız Fenerler İdaresi
45
 tarafından inşa edilmiştir. Başlangıçta Ayrıca Türkiye’nin en kuzey ucun-
gazyağı ve daha sonra asetilen ga- daki fener; Sinop İnceburun Feneri,
zıyla çalıştırılan fenerlerimize dünya- en güney ucundaki fener ise Anamur
daki gelişmeler doğrultusunda yeni Feneridir. Türkiye’nin adalar üzerinde
teknikler uygulanmaktadır. Bu yönde yer alan deniz fenerleri ise Süngüka-
yapılan çalışmalar sonucu, özellikle ya, Fener, Peksimet, Delik, Tavşan,
yerleşim bölgelerine yakın olanlarının
Kızıl, Türkeli, Altın, Kefken adaları
elektrik enerjisi ile çalışmaları sağ-
üzerinde bulunan fenerlerdir.
lanmıştır. Böylece bu fenerler daha
verimli ve ekonomik çalışır duruma
getirilmiştir. Bu fenerlerde elektrik ke-
silmelerinde devre dışı kalmamaları
için asetilen gazı ve akümülatör gibi
yedek enerji kaynakları bulunmakta-
dır. Güneş enerjisi dünya fenerciliğin-
de giderek önem kazanmaktadır. Bu
çerçevede ülkemizde de özellikle Ege
ve Akdeniz bölgelerindeki fenerlerde
güneş enerjisi kullanılmaya başlan-
mıştır.
 
Türkiye’de kule yüksekliğine göre en
yüksek olan deniz fenerleri:

Rumeli Feneri (30 mt),

Ahırkapı Feneri (29 mt),
Mehmetçik Burnu Feneri (25 mt),
Hoşköy Feneri (22 mt)
Fenerbahçe Feneri (20 mt) dir.

Yine Türkiye’de denizden yüksekliği-

ne göre ışık seviyesi en yüksek olan
deniz fenerleri:

Alanya Feneri (209 mt),

Akıncı Burnu Feneri (109 mt)
Sinop Boztepe Burnu Feneri
(107 mt)

46
47
48
 BÖLÜM IV
TÜRKİYE’DEKİ TARİHİ DENİZ FENERLERİ

49
 hopa sarp on istikamet
deniz feneri

Konumu : Hopa - Artvin

Kuruluş Tarihi : 1980
Kule Yüksekliği : 27 metre
Denizden Yüksekliği : 33 metre
Mevkii : 41º 31’ 17’’ N
41º 32’ 59’’ E
Karakteri : Fl WRG 1s
Görünme Mesafesi : 14 mil
50 Fener Sistemi : Çakar
51
52
 hopa
deniz feneri

Konumu : Hopa-Artvin
Kuruluş Tarihi : 1935
Kule Yüksekliği : 12 metre
Denizden Yüksekliği : 23 metre
Mevkii : 41º 22’ 00’’ N
41º 20’ 30’’ E
Karakteri : W Fl (2) 15s
Görünme Mesafesi : 19 mil
Fener Sistemi : Devvar 53
54
 isikli
deniz feneri

Konumu : Trabzon
Kuruluş Tarihi : 1886
Kule Yüksekliği : 8 metre
Denizden Yüksekliği : 25 metre
Mevkii : 41º 06’ 24’’ N
39º 25’ 18’’ E
Karakteri : Fl W 5s
Görünme Mesafesi : 18 mil
Fener Sistemi : Devvar
55
56
 camburnu (vona)
deniz feneri

Konumu : Vona- Ordu

Kuruluş Tarihi : 1880
Kule Yüksekliği : 6 metre
Denizden Yüksekliği : 39 metre
Mevkii : 41º 07’ 55’’ N
37º 48’ 18’’ E
Karakteri : W Fl 10 s
Görünme Mesafesi : 18 mil
Fener Sistemi : Devvar
57
58
 bafra
deniz feneri

Konumu : Bafra-Samsun
Kuruluş Tarihi : 1880
Kule Yüksekliği : 23 metre
Denizden Yüksekliği : 25 metre
Mevkii : 41º 43’ 36’’ N
35º 56’ 30’’ E
Karakteri : W Fl 5s
Görünme Mesafesi : 20 mil
Fener Sistemi : Devvar
59
 BAFRA DENİZ FENERİ

Fener, 1880 yılında Fransızlar tarafından Kızılırmak’ın denize döküldüğü yerdeki delta üzerinde
Halis Burnu mevkiine inşa edilmiştir. Karadeniz’de bu mevkide seyreden gemiler için önemli bir
rota feneridir. Bulunduğu arazinin delta olması nedeniyle demir boru kazıklar çakılarak üzerine
yapılmıştır. Fener, 22 metre silindirik çelik kule çevresinde çelik çatma profillerle tamamen çelik
konstürüksiyon olarak inşa edilmiştir.

Fenerde ışık kaynağı olarak ilk önce fitilli gaz yağı lambası daha sonrada LPG ile çalışan
parlak ışıklı manşonlu (gömlekli) lambalar kullanılmıştır. Şu anda aydınlatma 500 W elektrik
lambası ile sağlanmaktadır. Yedek enerji kaynağı olarak da jeneratör bulunmaktadır.

Işık kaynağını güçlendirerek uzaktan görünmesini sağlamak için odak uzaklığı 250 mm olan 4
adet kotodiyoptrik panel kullanılmaktadır. Bu optik paneller cıva banyosu üzerinde dönebilen
dairesel platform üzerine dörtgen teşkil edecek şekilde yerleştirilmiş bulunmaktadır. Işık
kaynağı odakta sabit olarak yakılmakta ve platform üzerindeki optik panellerin döndürülmesi
suretiyle fenerin çakar ışık vermesi sağlanmaktadır. Panellerin döndürülmesi için kurmalı devir
makinesi kullanılmakta saat makinesi muadili olan makine düşey ağırlıkta tahrik edilen tambur
ile kurularak çalıştırılmaktadır.

Bafra fenercisi Ferşat Özkan fenerin dördüncü kuşak bekçisi, aslen Sürmene’li. Kendisinin 50
yaşında olduğunu ve memleketine bugüne kadar iki defa gittiğini ancak aile bireyleri ile irtibat
halinde olduğunu söylüyor. Büyük dedesi Recep kan davasından dolayı kardeşleriyle birlikte
Samsun’a gelmiş. Burada nalbur dükkanı işletmeye başlamış, fenerin yapımı aşamasında da
inşaatında çalışmış. Fener tamamlanınca Fransızlar Ferşat’ın büyük dedesini fenerci yapmak
istemişler. Fakat o dönemde fenerin olduğu bölge bataklıkmış ve sıtma salgınları varmış. Bölgede
mevsimsel olarak gelen balıkçılar dışında kimse yokmuş. “Dedem olmaz, benim işim gücüm
var Samsun’da demiş” diye anlatıyor Ferşat. Derken, konu Samsun Mutasarrıfı, ardından da
Samsun’un o zamanlar bağlı olduğu Trabzon Vilayetinin Valisine intikal ettiriliyor. Valinin emri
üzerine büyük dede Recep işi kabul ediyor, ancak babaanne yeri görünce burada çoluk çocuk
yaşamaz deyip dönüyor.

O dönem Bafra’da mübadele zamanı. Büyük dede Recep’e boşalan Rum evlerinden biri
verilmek isteniyor. Fakat kendisi bunu kabul etmiyor, “ben yer yurt istemiyorum ve bu görevi
de yapacağım” diyor. Ailesini Bafra’nın üst köylerinden Darboğaz Köyüne yerleştiriyor ve ufak
kardeşi Fikri ile birlikte vardiya usulü çalışmaya başlıyor fenerde.

O zamanlar kıyıdan at arabası ile altı saatte gidilen Bafra kasabasına şimdi arabayla uzaklık
yarım saat. Ferşah Özkan ailesiyle birlikte fenerde yaşıyor, Recep dedesinden kendisine kadar
60 dört kuşaktır devam eden geleneği sürdürüyor ve fenerin ışığını yakmaya devam ediyor.
61
 inceburun
deniz feneri

Konumu : Sinop
Kuruluş Tarihi : 1863
Kule Yüksekliği : 12 metre
Denizden Yüksekliği : 26 metre
Mevkii : 42º 06’ 36’’ N
34º 58’ 48’’ E
Karakteri : WGp Fl(4) 20s
Görünme Mesafesi : 9 mil
62 Fener Sistemi : Devvar
63
64
 inebolu
deniz feneri

Konumu : Kastamonu
Kuruluş Tarihi : 1863
Kule Yüksekliği : 9 metre
Denizden Yüksekliği : 38 metre
Mevkii : 41º 58’ 42’’ N
33º 45’ 54’’ E
Karakteri : W Fl 10s
Görünme Mesafesi : 11 mil
Fener Sistemi : Çakar 65
66
 kerempe
deniz feneri

Konumu : Kastamonu
Kuruluş Tarihi : 1885
Kule Yüksekliği : 8 metre
Denizden Yüksekliği : 82 metre
Mevkii : 42º 01’ 12’’ N
33º 20’ 12’’ E
Karakteri : W Fl 20s
Görünme Mesafesi : 20 mil
Fener Sistemi : Devvar 67
 KEREMPE DENİZ FENERİ
Cide Burnunda bulunan deniz feneri 1885 yılında Fransızlar tarafından
yapılmış. Fenerin bakıcısı Mustafa Güler, klasik bir fenerci ailesinin
dördüncü kuşak üyesi. Büyük dedesi Mehmet, Erzincan’ın Kemaliye
ilçesinden gelmiş buraya. Mustafa, o dönemde buradaki İlyasbey
bölgesinde gümrük olduğunu, bölgenin Rusya ile irtibatı olduğunu ve
ticaret yapıldığını anlatıyor. Büyük dedesi gümrükte bahriye çavuşu
olarak askerliğini yapıyormuş. Askerlik bitiminde “ Mehmet çavuş
biz böyle bir tesis yaptık seni burada göreve verelim demişler” diye
anlatıyor Mustafa. Mehmet çavuş askerlik bitiminde memleketine
dönmüyor ve fenerde göreve başlıyor. Fenerde 17 yıl çalışıyor ve 41
yaşında vefat ediyor. Daha sonra oğlu Fransızlar tarafından fenerci
yapılıyor ve ailenin fenercilik geleneği başlıyor. Mustafa’nın babası
1963 yılından 1987 yılına kadar fenerde görev yapıyor. Bu tarihte
görevi Mustafa Güler devralıyor ve halen devam ettiriyor.

68
69
 amasra
deniz feneri

Konumu : Kastamonu
Kuruluş Tarihi : 1863
Kule Yüksekliği : 3,5 metre
Denizden Yüksekliği : 77 metre
Mevkii : 41º 45’ 48’’ N
32º 23’ 00’’ E
Karakteri : WFl 10s
Görünme Mesafesi : 20 mil
Fener Sistemi : Çakar
70
71
72
 zonguldak
deniz feneri

Konumu : Zonguldak
Kuruluş Tarihi : 1908
Kule Yüksekliği : 9 metre
Denizden Yüksekliği : 53 metre
Mevkii : 41º 27’ 54’’ N
31º 47’ 18’’ E
Karakteri : W Fl 5s
Görünme Mesafesi : 20 mil
Fener Sistemi : Çakar
73
 sile deniz feneri

Konumu : Şile - İstanbul

Kuruluş Tarihi : 1859
Kule Yüksekliği : 19 metre
Denizden Yüksekliği : 60 metre
Mevkii : 41º 10’ 45’’ N
29º 37’ 00’’ E
Karakteri : Fl W 15s
Görünme Mesafesi : 21 mil
74 Fener Sistemi : Çakar
75
 ŞİLE DENİZ FENERİ
Fener, Karadeniz sahillerinde seyir yapan gemiler için rota feneri olarak
1859 yılında Fransız Fenerler İdaresi tarafından imtiyazlar çerçevesinde
yapılmıştır. Türkiye’nin en büyük feneri olup deniz seviyesinden 60
metre yüksekliğindeki kayalıklar üzerine 110 cm kalınlığında örme taş
olarak yapılmıştır. Fenerin sekizgen şeklindeki kulesinin yüksekliği 19
metredir. Gündüz iyi görünebilmesi için kule siyah-beyaz yatay bantlar
şeklinde boyanmıştır. Fenerin görünüş mesafesi 25 deniz milidir.
Fener kurmalı devir makinesi sistemi ile çalıştığı için fener görevlisi
tarafından iki saatte bir kurulması gerekmektedir.

Fenerde ışık kaynağı olarak önce fitilli gaz yağı lambası daha sonrada
LPG ile çalışan parlak ışıklı manşonlu (gömlekli) lambalar kullanılmıştır.
Şu anda aydınlatma 1000 W elektrik lambası ile sağlanmaktadır. Yedek
enerji kaynağı olarak da jeneratör bulunmaktadır.

Işık kaynağını güçlendirerek uzaktan görünmesini sağlamak için odak

uzaklığı 925 mm olan 8 adet kotodiyoptrik panel kullanılmaktadır. Bu
optik paneller cıva banyosu üzerinde dönebilen dairesel platform üzerine
sekizgen teşkil edecek şekilde yerleştirilmiş bulunmaktadır. Işık kaynağı
odakta sabit olarak yakılmakta ve platform üzerindeki optik panellerin
döndürülmesi suretiyle fenerin çakar ışık vermesi sağlanmaktadır.

Fener kulesinde çelik tellerle aşağıya dik olarak hareket eden ağırlıklar
bulunmaktadır. Ağırlık inerken saat harekete geçer ve yolda ağırlık
yukarı doğru geriye kurulmadığı takdirde ağırlık dibe ulaştığı zaman
saat durur. Fener bekçileri optik sistemin hemen altında yer alan
mekanizmaya bağlı geniş kurma kolu ile deniz feneri optik saatini
kurmaktaydılar. Bu sistemde iki saatte bir mekanizma kurulmaktadır.

76
77
78
 anadolu
deniz feneri

Konumu : İstanbul
Kuruluş Tarihi : 1856
Kule Yüksekliği : 19 metre
Denizden Yüksekliği : 75 metre
Mevkii : 41º 13’ 16’’ N
29º 09’ 38’’ E
Karakteri : Fl W 20s
Görünme Mesafesi : 20 mil
Fener Sistemi : Devvar
79
 ANADOLU DENİZ FENERİ
Anadolu Feneri, 1856 yılında Fransızlar tarafından yapılmıştır. 1858
yılında karşı sahildeki fenerle, kule kısmı inşa edilerek kullanılmaya
başlanmıştır. Fenerin yerden yüksekliği 19 metre, denizden yüksekliği
75 metredir. Aşağıdan yukarıya daralan bir yapısı vardır. Kulede 73
ahşap basamaklı merdiven bulunmaktadır. Fener mercekli ve dönerli bir
sistemle çalışmaktadır. Enerji kaynağı elektriktir. Elektrik kesildiğinde
jeneratörle ve bütan gazla yedeklenmektedir. Fenerin 20 mil görülme
mesafesi vardır.

Osmanlı devrinde ahşap olan bu fenerden ilk defa 1755’de İstanbul’a

gelen Macar asıllı Fransız Mühendisi Baron de Tott bahseder. 1790’da
ise İngiliz doktor Olivier Boğazın iki yakasındaki fenerden söz
etmektedir. 1666 ve 1793 tarihli iki ayrı İtalyan haritasında ise Boğaz’ın
iki yakasında yer alan fenerler açık bir şekilde gösterilmiştir. 1814’de
Karadeniz yoluyla İstanbul’a gelen Polonyalı Kont Edward Raczynski
“Kaptanımız 9 Ağustos günü sabaha karşı Boğaz’ın iki yakasında
yanan fenerleri görmüştü” diye anılarında yazmaktadır.

Fenerde ışık kaynağı olarak önce fitilli gaz yağı lambası daha sonrada
LPG ile çalışan parlak ışıklı manşonlu (gömlekli) lambalar kullanılmıştır.
Şu anda aydınlatma 1000 W elektrik lambası ile sağlanmaktadır. Yedek
enerji kaynağı olarak da jeneratör bulunmaktadır.

Işık kaynağını güçlendirerek uzaktan görünmesini sağlamak için odak

uzaklığı 500 mm olan 4 adet kotodiyoptrik panel kullanılmaktadır.
Bu optik paneller bilye üzerinde dönebilen dairesel platform üzerine
dörtgen teşkil edecek şekilde yerleştirilmiş bulunmaktadır. Işık kaynağı
odakta sabit olarak yakılmakta ve platform üzerindeki optik panellerin
döndürülmesi suretiyle fenerin çakar ışık vermesi sağlanmaktadır.

80
81
 turkeli (rumeli)
deniz feneri

Kuruluş Tarihi : 1856

Kule Yüksekliği : 30 metre
Denizden Yüksekliği : 58 metre
Mevkii : 41º 14’ 07’’ N
29º 06’ 45’’ E
Karakteri : Fl(2) W 12s
Görünme Mesafesi : 18 mil
Fener Sistemi : Çakar
82
83
 TÜRKELİ (RUMELİ) DENİZ FENERİ
Türkeli Feneri olarak ta bilinen Rumel Deniz Feneri, gemilerin
Karadeniz’den İstanbul Boğazı’na emniyetle girmelerini sağlamak
üzere 1856 yılında yaptırılmıştır. Fenerin ilk inşaatını yapan Fransızlar
yapım esnasında kulenin birkaç kere yıkılması üzerine bu bölgedeki
köyün ileri gelenleri tarafından burada bir yatır olduğu ve bundan dolayı
kulenin yıkıldığını Fransızlara söylemeleri üzerine, Fransızlar önce
türbeyi yapmışlar ve üzerine bugünkü fener kulesini inşa etmişlerdir.
Halen fener kulesinin içinde Saltuk Hazretlerinin türbesi bulunmakta
ve halk tarafından ziyaret edilmektedir.

Fener deniz seviyesinden 58 metre yüksekliktedir. Kule yapısı örme

taştan 3 kademe şeklinde ve 30 metre yüksekliğindedir. Fenerin ışığının
görünüş mesafesi 18 deniz milidir. Fenerde ışık kaynağı olarak önce
fitilli gaz yağı lambası daha sonrada LPG ile çalışan parlak ışıklı
manşonlu (gömlekli) lambalar kullanılmıştır. Şu anda aydınlatma 500
W elektrik lambası ile sağlanmaktadır. Yedek enerji kaynağı olarak ta
jeneratör bulunmaktadır.

Işık kaynağını güçlendirerek uzaktan görünmesini sağlamak için odak

uzaklığı 500 mm olan kotodiyoptrik silindirik lens kullanılmaktadır.
Yapıldığı tarihte optik etrafında dönen karanlık perdelerin ışık kaynağını
kapatması ve açması suretiyle çakan fener daha sonra elektrik-asetilenli
flaşör ile faaliyetini sürdürmüş olup günümüzde elektrikli flaşör ile
faaliyetini devan ettirmektedir.

84
85
86
rumeli karaburun
deniz feneri

Konumu : İstanbul
Kuruluş Tarihi : 1968
Kule Yüksekliği : 12 metre
Denizden Yüksekliği : 54 metre
Mevkii : 41º 21’ 00’’ N
28º 41’ 00’’ E
Karakteri : Fl W 5s
Görünme Mesafesi : 15 mil
Fener Sistemi : Çakar 87
88
 igneada
deniz feneri

Konumu : Kırklareli
Kuruluş Tarihi : 1866
Kule Yüksekliği : 8 metre
Denizden Yüksekliği : 44 metre
Mevkii : 41º 53’ 12’’ N
28º 03’ 30’’ E
Karakteri : Fl(2)W 15s
Görünme Mesafesi : 20 mil
Fener Sistemi : Devvar 89
 İĞNEADA DENİZ FENERİ
İğneada Deniz Feneri, Türkiye’nin Karadeniz sahili üzerinde batıya
giderken en sonda yer alan fenerimizdir. Fenere ulaşmak için İğneada’dan
sonra Liman üzerinden Limanköy köyüne gitmeniz gerekmektedir. Köyün
girişinden sola sapan yolu takip ettiğinizde yaklaşık 500 metre sonra
Karadeniz’e ulaşılmaktadır. 1866 yılında Fransızlar tarafından kurulan
fener halen ayakta olup görevini yapmaktadır. Diğer fenerlerden farkı
ise sınır ve rota feneri olmasıdır. Fenerin konumu o kadar önemlidir ki
uçaklar bile rotasını ona bakarak ayarlamaktadırlar. Yüzyıldan fazla
kurma koluyla kurularak çalıştırılan fener gazyağı ile ışığını saçmıştır.
Gazyağının verdiği cılız ışık kristallerle büyütülüyordu. 1979 yılında
asetilen devreye girene kadar fener böyle çalıştı. Her akşam hava
karardığında 25 litrelik tenekelerden gaz boşaltılır fenerin çarkları
harekete geçirilirdi. Çarklar fener boyunca sarkan topa bağlanır, topu
kurmak için iki saatte bir koca tokmağı çevirmek gerekirdi. Bütün gün
sıkıntıyla geçen fener hayatı gece ise uykusuzluk demekti. 2000 yılında
Fener teknolojiden nasibini aldı ve son sistem teknolojiyle donatıldı.
Şu an 100’lük halojen ampul ile çalışan fener plastik yansıtıcılar
sayesinde 20 mil uzaktan hile görülebiliyor. Otomatik ayarlı iken hava
karardığında kendiliğinden devreye giriyor. Elektrikler kesildiğinde ise
3 gün kesintisiz çalışıyor.

90
91
 yelkenkaya
deniz feneri

Konumu : İzmit
Kuruluş Tarihi : 1896
Kule Yüksekliği : 9 metre
Denizden Yüksekliği : 20 metre
Mevkii : 40º 45’ 18’’ N
29º 21’ 12’’ E
Karakteri : Fl W 15s
Görünme Mesafesi : 18 mil
Fener Sistemi : Devvar
92
93
94
 fenerbahce
deniz feneri

Konumu : İstanbul
Kuruluş Tarihi : 1856
Kule Yüksekliği : 20 metre
Denizden Yüksekliği : 25 metre
Mevkii : 40º 58’ 08’’ N
29º 01’ 57’’ E
Karakteri : Fl(2) W 12s
Görünme Mesafesi : 15 mil
Fener Sistemi : Çakar 95
 FENERBAHÇE DENİZ FENERİ
Fenerbahçe Feneri, Marmara’dan Boğaz’a giren gemiler için önemli bir yol göstericidir.
İstanbul’un en eski deniz fenerlerindendir. Yapılışı, bazı kaynaklarda Bizans dönemi olarak
gösterilse de, tarihsel belgelerde adına Bağçe-i Fener olarak ilk kez Kanuni Sultan Süleyman
döneminde rastlanıyor. Nitekim 1562 tarihli bir padişah fermanında günümüz diliyle şöyle
denmektedir: “Kalamış Burnu’ndan gece geçen gemiler, burada ‘fanus’ olmadığından, çoğu
kez, kayalara çarpıp zarar ve ziyana neden olmaktadır. Sözü geçen yerde bir fener yapılmasını
buyururum.” Buna göre bugünkü deniz fenerinin 1562 yılında yapılmış olduğu düşünülmektedir.
Çeşitli ressamlara konu olan Fenerbahçe feneri, uzun bir dönem bakımsız kalmıştır. 18.
yüzyılda ise bazı sadrazam ve devlet ricalinden önemli kişilerin tutuklu olarak kapatıldığı veya
infaz edildiği yer olarak kullanılmıştır. 1707’de III. Ahmed’in kubbe veziri olan Seyyid Firârî
Hasan Paşa Fenerbahçe fenerinin fenerci odasında, fenere çıkan kapının dibinde boğdurulmuş
ve başı kesilerek buradan denize atılmıştır. Kesik baş ise önce saraya götürülmüş sonra da
Sarayburnu’ndan denize atılmıştır. Fener, II. Mahmut döneminde, 1837-38 yıllarında yeniden
onarılmış ve bugünkü görünümünü almıştır. İlk yapıldığından itibaren fitilli kandiller, gazyağı ve
bazen zeytinyağı ile çalışan fener günümüzde elektrik enerjisi ile çalışmaktadır. Yuvarlak fener
kulesinin yüksekliği 21 metre olup, kulenin üzerinde iki ayrı kat halinde etrafı parmaklıklı gezinti
yeri bulunmaktadır.

Bazı kaynaklar Fenerbahçe Fenerinde kullanılan ilginç bir haberleşme yönteminden

bahsetmektedir. Buna göre, Fenerbahçe’nin arka tarafında Kayış Dağı’nın eteklerinde bir
kule daha vardır. Bu kule diğer kulelerle yakılan ateşler vasıtasıyla haber aldığı bilgiyi özel
bir metotla Fenerbahçe’deki kuleye, o da tarihi yarımadadaki imparatorluk sarayı yakınında
bulunan Kontoskopium denen kuleye iletmektedir. Metot şu şekildedir: Ateş kulelerinin her
birinde, aynı hacimde kapların altında, aynı çapta bir delik vardı. İşaret verilmeden önce bu
kaplar doldurulur, işaret verilince de kabın dibindeki delik açılırdı. Su, kabın kenarına işaretli
harflerden istenen harf seviyesine gelince delik kapanır, aynı sırada işareti alan kule de deliği
kapatır ve harfi okurdu. Seviyeleri, harfleri ve kelimeleri okuyan diğer kuleye bildirirdi.

Fenerde ışık kaynağı olarak önce fitilli gaz yağı lambası daha sonrada LPG ile çalışan parlak
ışıklı manşonlu (gömlekli) lambalar kullanılmıştır. Şu anda aydınlatma 1000 W elektrik lambası
ile sağlanmaktadır. Yedek enerji kaynağı olarak da jeneratör bulunmaktadır. Işık kaynağını
güçlendirerek uzaktan görünmesini sağlamak için optik sistem olarak odak uzaklığı 500 mm olan
kotodiyoptrik silindirik lens kullanılmaktadır.

96
97
 ahirkapi
deniz feneri

Konumu : İstanbul
Kuruluş Tarihi : 1857
Kule Yüksekliği : 26 metre
Denizden Yüksekliği : 36 metre
Mevkii : 41º 00’ 25’’ N
28º 59’ 10’’ E
Karakteri : Fl W 6s
Görünme Mesafesi : 16 mil
98 Fener Sistemi : Devvar
99
 AHIRKAPI DENİZ FENERİ

Ahırkapı’da fener yapılmasına bu çevrede meydana gelen önemli bir deniz kazasından sonra ihtiyaç duyulmuştur. Osmanlı
İmparatorluğu zamanında 1755 yıllarında Mısır’a ticaret eşyası götürmekte olan Hacı Kaptan idaresindeki bir kalyon havanın
bozulması üzerine geceleyin Kumkapı’da karaya oturmuş, olayı haber alan zamanın padişahı III. Osman, Sadrazam Said Paşa ile
birlikte Kumkapı’ya gitmişler, kalyon ve gemicilerin kurtarılışını izlemişler, daha sonra Hacı Kaptana yeni bir kalyon vermişlerdir.
Bu arada gemicilerden biri “Eğer burada sur üzerinde bir fener yapılıp her gece kandiller yakılırsa böyle uzağa giden gemiler
ışığı görünce yollarını bulurlar ve kazaya uğramazlar” demesi üzerine Padişah da buraya fener yapılması için emir vermiş ve
Kaptan-ı Derya Süleyman Paşa tarafından fener yapılmıştır.

İstanbul’un en eski deniz fenerlerinden biri olan Ahırkapı Feneri ilk kez 1755 yılında ahşap fener kulesi olarak İstanbul’u
çevreleyen surların Otluk Kapısı burcu üzerine yaptırılmıştır. Bakımı ve işletmesi Bostancı ocağı tarafından yapılan fener, bölgede
çıkan yangınlarla birkaç kez yıkıma uğramış ve yeniden yapılmıştır. Abdülhamit döneminde fener bekçiliği babadan oğla geçen bir
yönteme bağlanmış ve bu gelenek günümüze kadar sürmüştür.

Bugünkü Ahırkapı Feneri de Sultan Abdülmecit döneminde, Fransızlara verilen imtiyaz çerçevesinde 1857 yılında Fransız Fener
İdaresi tarafından yaptırılmış olup günümüzde de ilk yapıldığı zamanki biçimini korumaktadır. Gemilerin Marmara Denizi’nden
gerek İstanbul Limanı’na girişi, gerekse İstanbul Boğazı’ndan geçişlerinde rota feneri durumundadır. Fenerde ışık kaynağı olarak
önce fitilli gaz yağı lambası daha sonrada LPG ile çalışan parlak ışıklı manşonlu (gömlekli) lambalar kullanılmıştır. Şu anda
aydınlatma 1000 W elektrik lambası ile sağlanmaktadır.

Işık kaynağını güçlendirerek uzaktan görünmesini sağlamak için optik sistem olarak odak uzaklığı 500 mm olan kotodiyoptrik
silindirik lens kullanılmaktadır. Işık kaynağı lensin odak noktasında sabit olarak yakılmakta ve optik etrafında dönen karanlık
perdelerin ışık kaynağını kapatması ve açması suretiyle fenerin çakar ışık vermesi sağlanmaktadır. Karanlık perdelerin döndürülmesi
için kurmalı devir makinesi kullanılmakta saat makinesi muadili olan makineye düşey ağırlıkta tahrik edilen tambur ile kurularak
çalıştırılmaktadır.

Fransızlar tarafından yapılıp fenere yerleştirilen mekanik aksam, mükemmel bir biçimde korunmuş ve halen kullanılabilecek
durumdadır. Fenerde elektrik kullanılmasına başlandığı tarihten sonra bile yararlanılan bu mekanik zamanlama sistemi, fener
ışığının belirli aralıklarla yanıp sönüyormuş gibi görünmesini sağlayan döner bir pervane sistemidir. Kaidesinde “Henry Lapaute
146 Rue de Rivoli A Paris” ibaresinin bulunduğu mekanizma, Ahırkapı Fenerinin çanaklığında, camlı bölümün hemen altına
yerleştirilmiştir. Madeni bir sütundan çıkan destek kolları ışık kaynağının çevresine yerleştirilmiş döner paravana sistemini taşıyan
bir çemberi kavramaktadır. Bu sütunun hemen yanında camlı bir mekanizma kutusu bulunmaktadır. İçinde bir makara ve dişli
sistem bulunan bu kutu yine bir dişli takımı vasıtası ile bitişiğindeki sütuna bağlıdır. Mekanizma kutusundan çıkan bir kurma kolu
çevrilerek ucunda bir ağırlık asılı olan ince bir çelik halat, mekanizma kutusunun içindeki bir makaraya sarılmaktadır. Mekanizma
kilidi serbest bırakıldığında, ucunda asılı ağırlığın etkisiyle, çelik halat sarıldığı makaradan boşalmaktadır. Ağırlığın etkisiyle
makaradan boşalan çelik halatın makaraya verdiği hareket, dişlilerle aktarılarak ışık kaynağının çevresindeki döner paravanayı
hareket ettirmektedir. Ağırlığın yuvasına oturması iki buçuk saat sürdüğünden fenerin yandığı süre boyunca her iki buçuk saatte
bir yeniden kurulması gerekmektedir.
100
101
102
 yesilkoY
deniz feneri

Konumu : İstanbul
Kuruluş Tarihi : 1856
Kule Yüksekliği : 10 metre
Denizden Yüksekliği : 23 metre
Mevkii : 40º 57’ 18’’ N
28º 50’ 48’’ E
Karakteri : Fl W 10s
Görünme Mesafesi : 15 mil
Fener Sistemi : Çakar 103
104
marmara ereglisi
deniz feneri

Konumu : İstanbul
Kuruluş Tarihi : 1861
Kule Yüksekliği : 26 metre
Denizden Yüksekliği : 52 metre
Mevkii : 40º 57’ 48’’ N
27º 58’ 18’’ E
Karakteri : W Fl 10s
Görünme Mesafesi : 16 mil
Fener Sistemi : Devvar 105
 Konumu : Tekirdağ
Kuruluş Tarihi : 1861
Kule Yüksekliği : 22 metre
Denizden Yüksekliği : 50 metre
Mevkii : 40º 42’ 00’’ N
27º 18’ 48’’ E
Karakteri : Fl(2) W 10s
Görünme Mesafesi : 19 mil
Fener Sistemi : Devvar
106
 hoskoy
deniz feneri

Hoşköy Deniz Fenerinden bir görünüm

107
108
 kapsule
deniz feneri

Konumu : Balıkesir
Kuruluş Tarihi : 1945
Kule Yüksekliği : 10 metre
Denizden Yüksekliği : 20 metre
Mevkii : 40º 28’ 38’’ N
28º 02’ 20’’ E
Karakteri : R Fl (2) 10s
Görünme Mesafesi : 12 mil
Fener Sistemi : Çakar
109
 gelibolu
deniz feneri

Konumu : Çanakkale
Kuruluş Tarihi : 1856
Kule Yüksekliği : 9 metre
Denizden Yüksekliği : 34 metre
Mevkii : 40º 24’ 42’’ N
26º 40’ 54’’ E
Karakteri : Fl W 5s
Görünme Mesafesi : 15 mil
110 Fener Sistemi : Devvar
111
112
 mehmetcik
deniz feneri

Konumu : Çanakkale
Kuruluş Tarihi : 1856
Kule Yüksekliği : 25 metre
Denizden Yüksekliği : 50 metre
Mevkii : 40º 02’ 42’’ N
26º 10’ 30’’ E
Karakteri : Fl WR 5s
Görünme Mesafesi : 19 mil
Fener Sistemi : Devvar 113
114
 kepez
deniz feneri

Konumu : Çanakkale
Kuruluş Tarihi : 1936
Kule Yüksekliği : 10 metre
Denizden Yüksekliği : 10 metre
Mevkii : 40º 05’ 43’’ N
26º 21’ 54’’ E
Karakteri : W Fl 5s
Görünme Mesafesi : 10 mil
Fener Sistemi : Çakar
115
 bozcaada batiburnu
deniz feneri

Konumu : Çanakkale
Kuruluş Tarihi : 1861
Kule Yüksekliği : 20 metre
Denizden Yüksekliği : 32 metre
Mevkii : 39º 48’ 06’’ N
26º 05’ 00’’ E
Karakteri : WGp Fl(2) 15s
Görünme Mesafesi : 15 mil
Fener Sistemi : Çakar
116
117
118
bozcaada mermer burnu
deniz feneri

Konumu : Çanakkale
Kuruluş Tarihi : 1961
Kule Yüksekliği : 7 metre
Denizden Yüksekliği : 35 metre
Mevkii : 39º 48’ 04’’ N
26º 04’ 53’’ E
Karakteri : W Fl 5s
Görünme Mesafesi : 10 mil
Fener Sistemi : Çakar
119
 babakale
deniz feneri

Konumu : Çanakkale
Kuruluş Tarihi : 1937
Kule Yüksekliği : 10 metre
Denizden Yüksekliği : 32 metre
Mevkii : 39º 20’ 46’’ N
26º 04’ 00’’ E
Karakteri : Fl(4) W 20s
Görünme Mesafesi : 18 mil
120 Fener Sistemi : Devvar
121
122
karaburun (sarpincik)
deniz feneri

Konumu : İzmir
Kuruluş Tarihi : 1938
Kule Yüksekliği : 13 metre
Denizden Yüksekliği : 97 metre
Mevkii : 38º 39’ 54’’ N
26º 21’ 42’’ E
Karakteri : W Fl(4) 20s
Görünme Mesafesi : 12 mil
Fener Sistemi : Çakar 123
124
foca degirmenburnu
deniz feneri

Konumu : İzmir
Kuruluş Tarihi : 1887
Kule Yüksekliği : 12 metre
Denizden Yüksekliği : 20 metre
Mevkii : 38º 40’ 06’’ N
26º 44’ 48’’ E
Karakteri : W Fl 5s
Görünme Mesafesi : 8 mil
Fener Sistemi : Çakar 125
126
 kusadasi
deniz feneri

Konumu : Aydın
Kuruluş Tarihi : 1864
Kule Yüksekliği : 12 metre
Denizden Yüksekliği : 20 metre
Mevkii : 37º 52’ 00’’ N
27º 16’ 18’’ E
Karakteri : Fl(2) W 10s
Görünme Mesafesi : 8 mil
Fener Sistemi : Çakar
127
128
 camlikburnu
deniz feneri

Konumu : Muğla
Kuruluş Tarihi : 1960
Kule Yüksekliği : 6 metre
Denizden Yüksekliği : 15 metre
Mevkii : 37º 14’ 18’’ N
27º 37’ 18’’ E
Karakteri : W Fl 8(2)5s
Görünme Mesafesi : 18 mil
Fener Sistemi : Çakar
129
130
 bodrum
deniz feneri

Konumu : Muğla
Kuruluş Tarihi : 1880
Kule Yüksekliği : 6 metre
Denizden Yüksekliği : 8 metre
Mevkii : 37º 02’ 06’’ N
27º 25’ 12’’ E
Karakteri : R Fl 5s
8Görünme Mesafesi : 8 mil
Fener Sistemi : Çakar 131
 huseyinburnu
deniz feneri

Konumu : Muğla
Kuruluş Tarihi : 1964
Kule Yüksekliği : 9 metre
Denizden Yüksekliği : 15 metre
Mevkii : 36º 57’ 48’’ N
27º 17’ 42’’ E
Karakteri : W Fl (2) 15s
Görünme Mesafesi : 10 mil
132 Fener Sistemi : Devvar
133
134
 deveboynu
deniz feneri

Konumu : Datça - Muğla

Kuruluş Tarihi : 1931
Kule Yüksekliği : 9 metre
Denizden Yüksekliği : 104 metre
Mevkii : 36º 41’ 18’’ N
27º 21’ 48’’ E
Karakteri : Fl(2) W 10s
Görünme Mesafesi : 12 mil
Fener Sistemi : Devvar
135
136
 mersin
deniz feneri

Konumu : Mersin
Kuruluş Tarihi : 1865
Kule Yüksekliği : 12 metre
Denizden Yüksekliği : 14 metre
Mevkii : 36º 47’ 06’’ N
34º 37’ 06’’ E
Karakteri : W Fl(3) 10s
Görünme Mesafesi : 15 mil
Fener Sistemi : Devvar
137
 6
15
8 7

9
14
13 12 10
11
18 17

16
19
20
21

22 23

24

25

26 27

28

29
31 30

32
33

Fenerler ile ilgili teknik bilgiler Kıyı Emniyeti

Genel Müdürlüğü’nün web sitesinden
alınmıştır.

138
 1
5 2

3
4

1- Hopa Sarp Ön İstikamet 13- Türkeli (Rumeli) 23- Kepez

2- Hopa 14- Rumeli Karaburun 24- Bozcaada Batıburnu
3- Işıklı 15- İğneada Bozcaada Mermer Burnu
4- Çamburnu (Vona) 16- Yelkenkaya 25- Babakale
5- Bafra 17- Fenerbahçe 26- Karaburun (Sarpıncık)
6- İnceburun Ahırkapı 27- Foça Değirmenburnu
7- İnebolu Yeşilköy 28- Kuşadası
8- Kerempe 18- Marmara Ereğlisi 29- Çamlıkburnu
9- Amasra 19- Hoşköy 30- Bodrum
10- Zonguldak 20- Kapsüle 31- Hüseyinburnu
11- Şile 21- Gelibolu 32- Deveboynu
12- Anadolu 22- Mehmetçik 33- Mersin
139
 AKÇAOĞLU, Veli - AKÇAOĞLU, Sunay: Deniz Fenerleri, IV. Kıyı Mühendisliği Ulusal Sempozyumu, Antalya, 2002

AKÇAOĞLU, Veli - AKÇAOĞLU, Sunay: Deniz Fenerleri, İMO İzmir Şubesi, Ekim 2004, Sayı: 119

AKOVA, Akgün: Karadan Denize Bir Temaşa Deniz Fenerleri, Ulusoy Travel, Temmuz 2005, Sayı: 98

ATMACA, Sezar: Amatör Denizci Elkitabı, Amatör Denizcilik Federasyonu, İstanbul, 2005

AY, Reyhan: İstanbul Boğazındaki Deniz Fenerleri ve Tahlisiye Yapılarının Koruma ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi,
Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2000

BİGAT, Sadık: Deniz Fenerleri, TÜRSAB Dergi, Ekim 2004, Sayı:247

BROWN, Lackum: Lighthouses, London, 2005

BURAK, Salahattin: Deniz Fenerleri Neye Yarar? Nasıl Yapılır ve Bunlara Nasıl Bakılı?, Deniz Mecmuası, Sayı: 347, İstanbul,
1938

CAMCI, Bayram - ZAFER, Cezmi - YAMAN, Şükrü: Türk Deniz Ticareti ve Türkiye Denizcilik İşletmeleri Tarihçesi, TDİ Kültür
Yayınları, İstanbul, 1994

CROMPTON, Samuel Willard – RBEIN Mizhael J: The Ultimate Book of Lighthouses, Scotland, 2003

DEMİREL, Ersin: Denizin Çakmak Taşları Fenerler, Yolculuk Kamil Koç Aylık Kültür ve Yaşam Dergisi, Aralık 2005, Sayı:18

GİRAY, Deniz: Deniz Fenerleri, http://www.yelkenokulu.com/denizfenerleri.html

GUICHARD, Jean: Lighthouses of France, Flammarion, 2002

GÜRSOY, Aynur: Işık Evleri Turizmin Hizmetinde, Şehr-i İstanbul, Mayıs-Haziran 2005, Sayı:9

HATİPOĞLU, Aydın: İstanbul’un Deniz Fenerleri, www.chez.com

HOLLAND, Francis Ross: America’s Lighthıuse, Dover Publications Inc. New York, 1972

JONES, Ray: The Lighthouse Encyclopedia, The Globe Pequot Pres, 2004

KARAAHMETOĞLU, Orhan: Türkiye’deki Fenerlerin Tarihi Gelişimi, Denizcilik Dergisi, Ekim-Kasım 2003, Sayı:13

KORUCU, Hilal: Fenerler, İstonbul, Ocak-Şubat-Mart 2001, Sayı: 3

PEARSON, Lynn: Lighthouses, Grear Britian, 2003

SOYSAL, Ali: Anadolu Feneri: Tarihten Gelen Işık, Denizler Kitabevi, İstanbul, 1998

SOYSAL, Ali: Karadeniz Beyaz Işık: Rumeli Feneri, Denizler Kitabevi, İstanbul, 2004

SUSMUŞ, Cenk İsmail Murat: Türkiye’de Fener Hizmetlerinin Geçmişi ve Geleceği, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi
Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, İstanbul, 2004

ŞEHSUVAROĞLU, Haluk: Asırlar Boyunca İstanbul, Cumhuriyet Gazetesi Tıpkı Basım Eki, 2005
140
 kaynakça
TANKUTER, Aykut - ERMİN, Emre: Yalnızlığın Işıkları Deniz Fenerleri, Novartis Yayınları, İstanbul 2003

TOK, Gökhan: Denizcilerin Umut Işığı: Deniz Feneri, Bilim Çocuk, Temmuz 2002, Sayı: 55

TURNALI, Esin: İstanbul Deniz Fenerleri, www.kenthaber.com

UÇAR, Ertuğ - URAS, Atila: Deniz Fenerleri: Nesli Tehlike Altında Bir Kıyı Yapısı, Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları IV. Ulusal
Konferansı, İzmir, 2002

UÇAR, Ertuğ - URAS, Atila: Ancient Lighthouses on the Anatolian Coast, Yayınlanmamış Çalışma

UÇAR, Ertuğ: Boğazın Bekçileri, Paylaşım, Ekim 2005

UĞUR, Fatih: Fenerler Kapılarını Gezginlere Aralıyor, Aksiyon, 23.08.2004, Sayı:507

YILDIRIM, Yücel - ÖZEN, Enver: Ahırkapı Feneri, Denizin Sesi, Kasım-Aralık 1987, Sayı:61

--------------- Ahırkapı Fenerinin Öyküsü, Kıyı Emniyeti, Ekim-Kasım 2004, Sayı: 2

--------------- Deniz Feneri, http://bizimsahife.net/RehberAnsiklopedisi/D/5_d_diyapazon/ra5_deniz_feneri.htm

--------------- Deniz Fenerinin Tarihsel Gelişimi, www.lighthouse.com.tr

--------------- Deniz Feneri maddesi, Ana Britanica

--------------- Deniz Feneri maddesi, Yurt Ansiklopedisi

--------------- Fenerler ve Sis İşaretleri, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Hidrografi Yayını, İstanbul, 2001

--------------- Fenerler Hakkında Genel Bilgiler, www.vardiyakurali.sitemynet.com/fenerbilgileri.htm

--------------- Fenerler: İstanbul’un Deniz Bekçileri, www.denizce.com

--------------- Zeytinyağından Güneş Enerjisine Fenerler, Kıyı Emniyeti, Ağustos-Eylül 2004, Sayı: 1

http://www.egitim.com/cocuk/0251/0251.1H_index.asp?BID=02

http://users.pandora.be/ufonet/GiZEMLi%20YERLER/iskenderiyefeneri.htmhttp://user

http://ari.cankaya.edu.tr/~figen/iskenderiye%20feneri.htm

http://www.atlasmobidik.com/arkeoloji/00198/

http://scatar.20m.com/fener.htm

http://www.gantep.edu.tr/~ae24567/%DDSKENDER%DDYE%20FENER%DD.htm

http://www.coastalsafety.gov.tr

http://www.mcn.org/1/palight/illumination.html

http://www.lanternroom.com/lighthouses/nlharsel.htm 141
142
not
143
144