22.04.

2010

DEMİR-SEMENTİT
(Fe-Fe3C) (META STABİL)
DENGE DİYAGRAMI
Yrd. Doç. Dr. Burak DİKİCİ

KATILAŞMA ŞEKİLLERİ

STABİL SİSTEM META STABİL SİSTEM

(Dengeli Sistem) (Dengesiz Sistem)

Fe-C (Demir-Grafit) Fe-Fe3C (Demir-Sementit)

Sıvı haldeki Fe ve C alaşımına Sıvı haldeki Fe ve C alaşımına

Silisyum ilave edilerek yavaş
yavaş soğutulursa, alaşımdaki
tüm C miktarı yapı içerisinde
grafit halinde bulunur.Fe ise tek
başına kristalleşir. Bu olaya
stabil katılaşma denir. Örneğin
kır dökme demir, kır ham demiri
gibi.
Mangan ilave edilerek hızlı bir
şekilde soğutulursa alaşımın
ihtiva ettiği bütün C miktarı Fe3C
şeklinde bağlanır ve sementit
şeklinde yapıda yer alır. Örneğin
çelik, temper ham dökme demir,
sert dökme demir gibi.
2

1
 22.04.2010

1536 Sıvı+ T(°C)

-Fe SIVI(L)

+ SIVI +
SIVI +
OSTENİT
K I.SEMENTİT
1147
OSTENİT()

LEDEBURİT
OSTENİT I.SEMENTİT(Fe3C)
911 + +
LEDEBURİT LEDEBURİT
+ L
723

DÖNÜŞMÜŞ LED.
FERRİT
() FERRİT PERLİT PERLİT I.SEMENTİT
PERLİT

+ + + +
PERLİT II.SEMENTİT II.SEMENTİT LEDEBURİT

0,025 0,8 2 4,3 6,67 %C

Ötektoid Altı Ötektoid Üstü Ötektik Altı Ötektik Üstü
Soğuk Şekil Ticari Dökme
Değiştirme Olmaz Demirler

Sıcak Şekil Değiştirme Olmaz

ÇELİKLER BEYAZ DÖKME DEMİR
3

FERRİT ()
Hemen hemen saf demir,
Kübik hacim merkezli,
Çok mukavim değil,
İyi şekil değiştirebilir,
Sünek,
Manyetik,
723 °C’de %0,025 C çözündürür,
Oda sıcaklığında % 0,008 C çözündürür.

GERİ DÖN
4

2
 22.04.2010

OSTENİT ()
Çözünmüş C’lu demir,
Kübik yüzey merkezli,
Çok iyi şekil değiştirebilir,
Çok sünek,
Manyetik değil,
Alaşımsız çelikler oda sıcaklığında ostenit ihtiva etmezler,
Alaşımlı çeliklerde oda sıcaklığında görülü.

GERİ DÖN
5

SEMENTİT (Fe3C)
Kristalleşmiş Fe3C’dur,
Çok sert,
Kırılgan,
Şekil değiştirme kabiliyeti yok,
Yüksek mukavemetli.

GERİ DÖN
6

3
 22.04.2010

PERLİT VE ÖTEKTOİD ÇELİK

PERLİT (Fe3C + )
Sementit ve ferrit,
YMK demir kafesi, HMK demir kafesine ani olarak dönüşür,
Bu arada yapıdaki C atomları da HMK kafesi içinden dışarı itilir,
Difüzyon yolu ile kafesten ayrılır ve sementit plakaları halinde bir araya gelir.
% 100 Perlit yapısı ancak C miktarının %0,8 olması durumunda elde
edilebilir.(Yani ötektoid noktada)

Bu bileşime sahip çeliğe,

Ötektoid çelik denir  Ötektoid çelik % C = 0,8 içerir.

Sementit (Fe3C)
Şekilde L noktası ötektoid noktadır.(Şekle bak)

Ferrit

%100 Perlit 7

PERLİT

Ferrit (Fe)

Sementit (Fe3C)
8

4
 22.04.2010

Perlit Dönüşümünün TTT Diyagramında Gösterilmesi

GERİ DÖN
9

ÖTEKTOİD ALTI ÇELİK

Bu bölgede,
Çelik iç yapısı Ferrit + Perlit’ten ibarettir,
%C miktarı 0,8’den küçüktür (yani ötektoid noktadan küçüktür),

Bu bileşime sahip çeliğe,

Ötektoid altı çelik denir  Ötektoid altı çelikte % C < 0,8 dir.

Perlit Ferrit

10

5
 22.04.2010

Ötektoid Altı Dönüşüme Bir Örnek : Ötektoid Altı Çeliğin Elde Edilmesi

GERİ DÖN
11

ÖTEKTOİD ÜSTÜ ÇELİK

Bu bölgede,
Çelik iç yapısı Perlit + Sementit ibarettir,
%C miktarı 0,8’den büyüktür (yani ötektoid noktadan büyüktür),

Bu bileşime sahip çeliğe,

Ötektoid üstü çelik denir  Ötektoid üstü çelikte % C > 0,8 dir.

Sementit

Perlit

12

6
 22.04.2010

Ötektoid Üstü Dönüşüme Bir Örnek : Ötektoid Üstü Çeliğin Elde Edilmesi

GERİ DÖN
13

LEDEBURİT
Yapısı Sementit + Ostanittir (Bu yapıya ötektik yapıda denir),
Ötektik sıcaklığında (1147°C’de)sıvıdan dönüşüm ile oluşur.
%4,3 C içeren alşım 5100 ledeburitten ibarettir (Şekle bak)
Şekilde K noktası ötektik noktadır.
Bu durumda C miktarı %4,3’tür.

Sementit (Fe3C)
Ostenit ()

%100 Ledeburit
14

7
 22.04.2010

DÖNÜŞMÜŞ LEDEBURİT
Ötektoid sıcaklığın altındaki ledeburit yapısıdır (yani 723 °C’nin altında),
Dolayısıyla bu noktanın altında ostenit olmayacağı için ostenit taneleri
perlite dönüşür (ledeburitten tek farkı budur.)
Bu durumda C miktarı %4,3’tür.

Sementit (Fe3C)
Perlit

%100 Dönüşmüş Ledeburit

15

Ötektik Dönüşüme Bir Örnek

GERİ DÖN 16

8
 22.04.2010

DİAGRAMIN DÖKME DEMİR KISMI

Bölge Fe-Fe3C Fe-C I
I +Sıvı +Sıvı II
II +Fe3C +C III
III + Fe3C +C
Sıvıya ~0,5 Mg veya Ce Katılır

Sıvı Durumdan Soğutma Hızı Artış Yönü → Sıvı Durumdan Soğutma Hızı Artış Yönü →

Ferritik Ferritik-Perlitik Perlitik Beyaz Ferritik Ferritik-Perlitik Perlitik

Kır D.D. Kır D.D. Kır D.D. D.D. Sfero D.D. Sfero D.D. Sfero D.D.

Bayaz D.D. Bölge II’de uzun süre ısıtılır.

Nötr ortamda Oksitleyici Ortamda

Isıtma İşlemi Sonunda Soğutma Hızı Artış Yönü →

Ferritik Siyah Ferritik-Perlitik Perlitik Siyah Beyaz

Temper D.D. Siyah Temper D.D. Temper D.D. Temper D.D.
17

DİAGRAMDA İÇERİK MİKTARLARI

%0

%20 FERRİT I.SEMENTİT

II.SEMENTİT
%50 PERLİT
LEDEBURİT
%70

% 100
Bu alaşım % 50 Ferrit + % 50 Perlit’ten meydana gelmiştir. ÖRNEK için tıkla

Bu alaşım % 100 Perlitten meydana gelmiştir. Başka bir ÖRNEK için tıkla
18