Professional Documents
Culture Documents
Niyazi AYHAN
Tez Danışmanı:
Prof.Dr. Bayram KAYA
BİŞKEK-2010
1
ÖZ
SOKAĞA YANSIMIŞ İŞ YERİ İSİMLERİ: BİŞKEK ULAŞIM ANA ARTERLERİNE
YÖNELİK İDEOLOJİK VE ANALİTİK BİR ÇÖZÜMLEME
Niyazi AYHAN
Yüksek Lisans, İletişim Bilimleri Anabilim Dalı
Tez Danışmanı:
Prof.Dr. Bayram KAYA
Haziran 2010, 120 sayfa
Çalışmamızda iş yerlerinin yabancı kelimelerden oluştuğunu tespit ettik.
Çalışmamıza göre iş yerlerinin yabancı kelimelerden oluşmasının sebepleri:
1- Küreselleşme ve Medya
2- Sosyal, ekonomik ve siyasal gelişmeler
3- Popüler Kültür
4- Yerel medya kanallarının etkisi
5- Yerel program üretme sürecinde teknoloji ve insan kaynaklarının yetersizliği
6- Reklamlar, kitle üretimi ve tüketimi
7- Yerel denetim eksikliği
8- Kent kimliği ve tarihi bağlar
9- Baskın ekonomi faktörü
10- Baskın kültür faktörü
Çalışmamız bu sebeplerden Baskın ekonomi ve Baskın kültür faktörü üzerine
kurulmuştur. Bu bağlamda analitik ve ideolojik çalışmalar yaptık. Baskın ekonomi ve
baskın kültürün unsurlarını belirledikten sonra. Bu unsurlar doğrultusunda Kırgızistan
ithalat ve ihracat rakamlarını devlet istatistik kurumundaki bilgilere göre tespit ettik.
Baskın ekonominin medyaya yansımalarını analiz etmek için televizyon kanalları,
gazeteler, radyo kanallarında incelemelerde bulunduk sonuç olarak hâkim ekonomin yani
Rusya’nın dili de Kırgızistan medyasında hâkim olduğunu söyleyebiliriz.
Analitik çalışmamız da Kırgızistan’ın Bişkek şehrinde bulunan dört ana ulaşım arteri
olan Ahunbaeva, Kievskaya, Mira ve Sovetskaya caddelerini ele aldık. İşyerlerini tek tek
saydıktan sonra SPSS programının yardımıyla analizler ve tablolar oluşturduk. Analitik
analizimizden çıkan sonuçlara göre:
2
532 işyerinin 246 sı Rusça,132 si İngilizce,97 si Kırgızca 97 ve diğer diller ise 57
adettir. Yüzdeliklerini vermek gerekirse Rusça % 46,2, İngilizce % 24,8,Kırgızca %
18,2,Diğer diller 10,7 dir.
İdeolojik çalışmamızda ise işyerlerini gruplara ayırdık bu gruplamalar
1) masal kahramanları 2) insan isimleri 3) yer isimleri 4) küresel anlamlar
İdeolojik çalışmamızın sonuçları:
Masal kahramanları, baskın ekonomi ülkenin yani Rusya’nın yüklediği anlamlara
göre şekillenmiştir. Ve masal kahramanları araç olarak kullanılarak insanlara ideolojik
mesajlar verilmiştir. Bu mesajları Rus masallarında yer alan kardeşlik, iyilik, yardımseverlik
olarak tespit ettik.
İnsan isimleri, İnsan isimlerinin verilmesinde Rusça isimler 16 iken Kırgızca 48,
İngilizce 6, Diğer isimler ise 3 adet tespit edilmiştir. Bu rakamlardan da anlaşılacağı gibi
Kırgızlar kendi isimlerini işyerlerine vermede daha yatkındırlar.
Yer isimleri, bu bağlamda Rus yer isimlerinde yine ideolojik olarak Ukrayna, Prag,
Rusya, Mossovet, Arbat isimleri verilmekle beraber, Amerikan yer isimlerine de yer
verilmiştir. Bu yerler ise Mayami, Hollywood, Las vegas tır.
Küresel anlamlar, İşyeri isimlerinde yer yer küresel anlamlara da yer verilmiştir. Bu
isimlerden örnek vermek gerekirse Дом итальянской мебели,(italyan
mobilyaları)Гролливудская улыбка (Hollywood gülüşü), Матритца (Matrix) Пекинская
утка (Pekin Ördeği), Mac Burger’dir.
Sonuç olarak Kırgızistan’daki işyerlerinde baskın ekonominin kodladığı anlamlarla
şekillenmiştir. Aynı zamanda küreselleşmenin ve popüler kültür gibi öğelerinde etkisiyle
İngilizce isimlere yer verilmiş ve hatta yer isimlerinde bile küreselleşmenin bir bakıma
Amerikan şehirlerinin izleri taşınmıştır.
Öneriler bölümünde ise yerel medyaya destek verilmesinin gerekliliğini ve yerel
denetimdeki olan eksikliklerin giderilmesi gerektiğini açıkladık.
Anahtar Kelimeler: Medya, işyeri isimleri, ideoloji, baskın ekonomi, baskın kültür.
3
ӨЗӨК
ЖОЛ БОЮНДА ЖАЙГАШКАН МЕКЕМЕ АТТАРЫ: БИШКЕКТИН НЕГИЗГИ
ТРАНСПОРТ ЖОЛДОРУНА КАРАТА ИДЕОЛОГИЯЛЫК ЖАНА
АНАЛИТИКАЛЫК ИЗИЛДӨӨ
Ниязи Айхан
Магистратура, Коммуникация билимдери тармагы
Жетекчиси:
Проф. Док. Байрам Кайа
Июнь 2010, 120 бет
Бул изилдөө ишинин жыйынтыгында мекеме аттарынын көбүнесе чет тилде
коюлганын көрдүк. Мунун негизги себеби катары төмөнкүлөрдү айта кетишибиз
мүмкүн:
1- Ааламдашуу жана медиа.
2- Социалдык, экономикалык жана саясий өнүгүүлөр.
3- Популярдуу маданият.
4- Жергиликтүү ММКлардын таасири
5- Жергиликтүү ММК программаларын даярдоодо технологиялык жана
адамдык ресурстардын жеткиликсиздиги.
6- Көрнөк-жарнактар, массалык түрдө өндүрүү жана керектөө.
7- Жергиликтүү башкаруучулуктун жеткиликсиздиги.
8- Шаардын өздүк статусу жана тарыхый байланыштар.
9- Доминанттуу экономикалык факторлор
10- Доминанттуу маданий факторлор.
Изилдөөбүз ушул себептерден улам доминанттуу экономикалык жана
доминанттуу маданий факторлорго негизделген. Ушул маселенин алкагында
аналитикалык жана идеологиялык изилдөө жасадык. Доминанттуу экономикалык
жана доминанттуу маданий факторлорду аныктагандан кийин ушул факторлордун
негизинде Кыргызстандагы экспорттук жана импорттук көрсөткүчтөрдү Мамлекеттик
Статистикалык Комитеттен алынган маалыматтарга карата белгиледик.
Доминанттуу экономиканын медиада чагылдырылышын анализ этүү үчүн
телеканалдарды, гезиттерди, радиоканалдарды изилдедик жана жыйынтык катары
экономикасы доминанттуу болгон мамлекеттин тилинин башкача айтканда орус
тилинин Кыргыз медиасында басымдуу экенин көрдүк.
Изилдөөгө алынган аймак Кыргызстандын борбору Бишкек шаарынын 4
негизги транспорттук жолдору Киев көчөсү, Тынчтык проспектиси, Совет көчөсү
4
жана Ахунбаев көчөсү болду. Бул көчөлөрдө жайгашкан мекемелерди бир-бирден
эсептеп чыгып аны SPSS программасынын жардамы менен анализ кылдык жана
таблицаларды түздүк. Аналитикалык изилдөөбүздөн алынган жыйынтыктарга таянып
төмөнкү айта алабыз:
532 мекеме жайларынын аттарынын 246сы орус тилинде, 132си англис
тилинде, 97си кыргыз тилинде ал эми канган 57си башка тилдерде аталган.
Пайыздарына карасак мекеме жайларынын аттарынын 46.2%ы орус тилинде, 24,8%ы
англис тилинде, 18,2%ы кыргыз тилинде жана калган 10,7%ы башка тилдерде
коюлган.
Идеологиялык изилдөөбүздө мекеме жайларынын аттарын төмөнкүдөй төрт
топко бөлдүк. Бул топтор:
1) Жомок каармандарынын аттары
2) Адам аттары
3) Жер аттары
4) Глобалдык маанайдагы сөздөр
Идеологиялык изилдөөбүздүн жыйынтыктары төмөнкүдөй болду:
Жомок каармандарынын аттары экономикасы доминанттуу болгон өлкөнүн
башкача айтканда Россиянын жомок каармандарынын аттарына карата коюлган жана
бул аттардын жардамы аркылуу адамдарга идеологиялык түшүнүктөр берилүүгө
аракет кылынган. Бул түшүнүктөрдү орус жомокторунда көп кездешчү бир туугандык,
жакшылык, жардам сүйүүчүлүк деп көрсөттүк.
Жер аттарына келсек бул жерде да көбүнесе орус жер аттары колдонулган.
Мисалы Украина, Прага, Россия, Моссовет, Арбат сыяктуу аттарды айтсак болот.
Андан сырткары Америкалык жер аттары да коюлган. Мисалы Майами, Голливуд,
Лас-Вегас сыяктуу аттарды көрсөтсөк болот.
Глобалдык түшүнүктөргө келсек мекеме аттарында кез-кез глобалдык
түшүнүктөргө да орун берилгенин көрөбүз. Мисалы кээ бир мекемелерге Дом
итальянской мебели, Голливудская улыбка, Матритца, Пекинская утка, Mac Burger
сыяктуу аттар коюлган.
Жыйынтык катары айтсак, Кыргызстандагы мекемелердин аттары доминанттуу
экономика тарабынан берилген түшүнүктөргө карата коюлган. Ошол эле мезгилде
ааламдашуу жана популярдуу маданият сыяктуу факторлордун таасири астында англис
аттарга да орун берилген жана ал гана эмес жер аттарында да ааламдашуунун таасири
башкача айтканда Америкалык шаарлардын таасири бар экенин байкашыбыз мүмкүн.
5
Сунуш бөлүмүндө болсо жергиликтүү ММКларга колдоо көрсөтүлүүсү
керектиги жана жергиликтүү башкаруучулуктагы кемчиликтердин азайтылышы
керектиги тууралуу айтып өттүк.
6
АННОТАЦИЯ
НАЗВАНИЯ РАБОЧИХ МЕСТ ПОСЕЛЯЮЩИХ ПО КРАЮ УЛИЦ:
ИДЕОЛОГИЧЕСКОЕ И АНАЛИТИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЯ НА ГЛАВНОЙ
ТРАНСПОРТНОЙ АРТЕРИИ ГОРОД БИШКЕК
Ниязи Айхан
Магистратура, Направление «Коммуникация»
Научный руководитель:
Проф. Док. Байрам Кайа
Июнь 2010, 120 бет
Наше исследование показало, что названия предприятий были составлены из
иностранных слов. По данным нашего исследования причин названия рабочих мест,
состоящих из иностранных слов:
1) Глобализация и СМИ
2) Социальные, экономические и политические события,
3) Массовая культура
4) Местные каналы средств массовой информации, действие
5) Местные программы обеспечения технологических процессов и
человеческих ресурсов
6) Реклама, массового производства и потребления
7) Недостаток местного контроля
8) Самобытности города и исторических связей
9) Фактор доминирующей экономики
10) Были определены в качестве доминирующей культурных факторов.
По этим причинам, наше исследование базируется на доминирующим факторе
для экономики и доминирующей культурой. В связи с этим, мы сделали аналитичесую
и идеологическую работу. Доминирующее положение в экономике и после
определения элементов господствующей культуры. Импорт и экспорт Кыргызстана
были определены в соответствии с информацией в органах государственной статистики
исследовали экономику, в которой доминирует в средствах массовой информации в
Кыргызстане русский язык.
В нашей аналитической работе в городе Бишкек, Кыргызской Республике, мы
взяли четыре основных транспортных артерий ул. Ахунбаева, Киевская, пр.Мира и
Советская улица. Мы посчитали с помощью SPSS анализа и таблиц. По результатам
нашего аналитического анализа:
7
Из 532 рабочих мест - 246 русские названия, 132 на английском, 97 на
кыргызском, 57 в Кыргызской Республики на других языках. Проценты -русский
46,2%, английский 24,8%, кыргызский18,2%, другие 10,7
Идеологически разделили на группы,
1) сказочные герои 2) человеческие имена 3) названия мест 4) глобальное значение
Результаты нашего идеологического исследования в сказках герои,в
доминирующей экономике страны, сформировались с помощью России. Рассказы о
героях, используются как средство идеологического сообщения. Русские названия,
содержат понятия братства, доброты, доброжелательности .
Русские человеческие имена 16, 48 кыргызские имена, английские 6, другие
имена 3. Как свидетельствуют эти данные в Кыргызстане, места работы склонны
назвать своими именами.
Глобальные названия, Бизнес-имена также включают и глобальный смысл.
Чтобы дать вам несколько примеров этого имени Дом итальянской мебели,
Голливудская улыбка, Матритца Пекинская утка, Macburger.
В результате, доминирующая экономика сформировала названия заведений в
Кыргызстане под закодированными значениями. В то же время под влиянием
глобализации и популярных предметов культуры, сформировались такие
географические названия на английском языке и даже географические названия
американских городов.
Географические названия, в этом контексте, русские имена, имеют место
идеология Украины, а так же назапния Прага, Россия, Моссовет, Арбат даются с
имена американских мест. Это Голливуд, Лас-Вегас.
Рекомендации в поддержку местных средств массовой информации и
необходимость устранения недостатков в местные управления мы разработали.
Ключевые Слова: СМИ, рабочих мест ,идеология ,доминирующей экономики
,доминирующей культуры
8
ABSTRACT
WORKPLACES’S NAMES WHICH ARE REFLECTED IN THE STREETS:
ANALYTİCAL AND İDEOLOGY ANALYSİS TOWARD BİSHKEK
TRANSPORTATİON MAİN ARTERY
Niyazi Ayhan
MA, Communication Sciences Department
Supervisor:
Prof. Dr. Bayram KAYA
June 2010, 120 pages
Our work consists of studies that have detected a foreign word. According to our study
of the causes of workplaces consisting of foreign words:
1) Globalization and the Media
2) Social, economic and political developments
3) Popular Culture
4) The effect of local media channels,
5) Local program generation process technology and human resources,
6) Advertising, mass production and consumption
7) Local control deficiency
8) Cities identity and historical ties
9) The Dominant economy factor
10) The dominant cultural factor
As we have observed.
These reasons, our study is based on the dominant factor for the economy and the
dominant culture. In this context, we made analytical and ideological work. Determine the
dominant elements of the economy and the dominant culture then. Kyrgyzstan imports and
exports in line with those elements of the state statistics bodies have been identified according
to the information.
Dominated economy to analyze the implications of media and television channels,
newspapers, radio stations, we have as a result of the economy that dominated the Russian
language media in Kyrgyzstan seems to be dominant.
In our analytical work in the city of Bishkek, the Kyrgyz Republic, the four main
transportation arteries Ahunbaeva, Kievskaya, Mira and Sovetskaya streets we take. Once
considered one of the businesses with the help of SPSS analysis and tables created. According
to the results of our analytical analysis:
9
246 Russian establishment, 132 English, 97 Kyrgyz and other languages is 57 To
give a percentage of the Russian 46.2%, 24.8% English, Kyrgyz 18.2%, other languages is
10.7.
Ideological work of the businesses we have grouped these groupings
1) Tales of heroes 2) Human names 3) Place names4) The global implications
The results of our ideological work
Tale heroes, that means installing the dominant economy of the country that Russia
has been shaped by. And tales of heroes to the people as a means of ideological messages are
used. Russian goods contained in these messages of brotherhood, kindness, benevolence were
found to be.
Human names, human names issuing 48 Kyrgyz, Russian names 16 of the english
names 6 pieces 3other names. As these figures can be understood in Kyrgyzstan are prone to
give their businesses names.
Place names, in this context, the Russian place names still in ideology Ukraine,
Prague, Russia, Mossovet, Arbat is given together with the names, the American place names
are also included. This is where Mayami, Hollywood, ,Las vegas
Global implications, Business names are also included in the global sense in places.
To give you some examples of this name Дом итальянской мебели (Italian furniture)
Гролливудская улыбка (Hollywood smile), Матритца (Matrix) Пекинская утка (Peking
duck), is the Mac Burger
As a result, the dominant establishments in Kyrgyzstan's economy has been shaped by
the encoded meaning. At the same time under the influence of globalization and popular
culture items such as place names given in English place names and even a sense of
globalization, even traces of American city has moved
Recommendations in support of the local media and the necessity to overcome the
shortcomings of local control that we've outlined.
10
ÖNSÖZ
İdeoloji anlam inşaası bakımından büyük bir öneme sahiptir. Baskın ekonomi ve
baskın kültür bağlamında baskın ekonomi sahibi ülke aynı zamanda ekonomisiyle baskı
kurduğu ülkenin kültüründe de çeşitli değişiklikler yapabilir. Baskın ekonominin aktörü
ülke işyerleri aracılığıyla kendi ideolojisine yönelik kodlar üretir ve bu kodlar halkın
bilinçaltında tüketilir.
Çalışmanın ilk yazılmaya başladığı tarihten çalışmanın son halini almasına kadar
çalışmanın her aşamasında emeği geçen, yol gösteren ve yönlendiren değerli danışmanım ve
hocam sayın Prof. Dr. Bayram KAYA’ya çok teşekkür ederim. Ayrıca uygulama
bölümlerinde yardımcı olan Dr. Emre GÜRBÜZ ve Gökçe YOĞURTÇU hocalarıma
teşekkürlerimi sunuyorum.
Bişkek
2010
11
İÇİNDEKİLER
ÖZ....................................................................................................................................ı
ӨЗӨК..............................................................................................................................ıv
АННОТАЦИЯ..............................................................................................................vıı
ABSTRACT.....................................................................................................................x
ÖNSÖZ.........................................................................................................................xıı
İÇİNDEKİLER............................................................................................................ xııı
TABLO VE GRAFİKLER........………….………………...………………………… xıv
GİRİŞ...........................................................................................................................1
1 – BÖLÜM
I. ÇALIŞMANIN PROBLEMİ NE DAİR GENEL ANLAMLAR
1. Problemler................................................................................................................12
2. Amacı ve Önemi......................................................................................................13
3. Varsayımlar..............................................................................................................20
4. Problem Sunumları…………………………………………………………………20
5. İlgili İncelemeler……………………………………………………………………30
2 – BÖLÜM
II. YÖNTEM VE KAVRAMLAR
1. Çalışmanın Yöntemi.............................................................................................40
2. Kuramsal Çerçeve………………………………………………………………..40
3. İşyerleri ve Kültür………………………………………………………………..40
4. Sovyet Döneminde Kırgız Kültürü………………………………………………42
5. Küreselleşme Kavramı……………………………………………………………43
6. Kültür……………………………………………………………………………..48
7. Medya…………………………………………………………………………….56
8. İdeoloji……………………………………………………………………………58
9. Baskın Ekonomi…………………………………………………………………..60
10.Hipotezler………………………………………………………………………...62
3 – BÖLÜM
III. UYGULAMA
1. Kırgızistan temel ekonomik göstergeleri……………………………..…………63
12
2. Kırgızistan’da Baskın Kültür Öğeleri……………………………..…………….69
3. Kırgızistan’daki İşyeri İsimleri………………………………….………………74
4. Kırgızistan’daki İşyerlerinin Analitik Analizi…………………….……………88
5. Kırgızistan’daki İşyerlerinin İdeolojik Analizi…………………….………….91
6. Sonuç ve Öneriler………………………………………………………………98
Kaynakça…………...………………………………………………………………104
7.Kırgızca
Özet……………………………………………………………………………………110
TABLO VE GRAFİKLER
13
GİRİŞ
Adlandırma özellikle yer adları, bir milletin mekânla ilgili düşünce arka planını,
hayata bakış açısının göstermeleriyle, onların karakteristik özelliklerini ortaya koymaktadır.
Ayrıca bu adlar milletlerin bir yerlerde varlığında kanıtı olması bakımından da önem taşır.
(Gülensoy, T. (1995 : 9 )Coğrafyaya ad vermede her ulusun kendine özgü bir eğilimi vardır.
Bazı araştırmacılar insanların verdikleri yer isimlerinin mantığını araştırarak genel bir
sonuca ulaşmak istemişlerdir. Buna göre yer adı vermede ‘yerleşim yerinin kurulduğu
zamanki durumu ve konumunun, orada bulunmuş, egemenlik sürmüş önemli bir kimsenin,
çevredeki yaygın mesleklerin, göl veya akarsuların etkili olduğu tespit edilmiştir.’( Aksan,
D. 1998:107) Örneğin, Bişkek isminin ilk ismi ‘‘Pişpek’’ tir. Pişpek Sovyetler Birliğinde adı
değiştirilerek Sovyet generali olan Mihail Vasilevich Frunzenin adı konularak ‘ ‘‘Frunze’’
olarak değiştirilmiştir. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Frunze ismi ‘‘Bişkek’’ olarak
değiştirilmiştir. Bişkek ismi kimi tarihçilere göre Kırgızların milli içeceği olan kımızın
karıştırılmasında kullanılan çubuğun adı, kimilerine göre ise Kırgız kahramanı olan Bişkek
Baatır’ın adını almıştır. Buradan da açıkça görüldüğü gibi isimler bir milletin tarihini ve
kendi tarihleri içerisinde geçiş dönemlerini yansıtır. Bir şehrin ismine ya da şehirde bulunan
işyerleri isimlerine bakarak da o şehir hakkında ilk bilgileri alabiliriz. İsimler bir milletin
aynasıdır aynı zamanda kültürel değişimin başlangıç noktasıdır.
‘Kent, tarihi farklı dönemlerine ait fiziksel, sosyal ve kültürel katmanların tarihsel
süreklilik içinde üst üste yığılması sonucu oluşan fiziksel, mekânsal ve sosyal bir ortamdır.
Kent kimliği ise kente ait olan, o kenti diğerlerinden farklı kılan ve o kente değer katan, o
kente özgü unsurların oluşturduğu bir bütündür.’ (Birol, 2006: 1)Ayrıca hükümetin,
ticaretin, reklamların ve medyanın merkezidir. Kentte yapılı çevrenin kimliği, bir yandan
kent kimliğinin önemli bir parçasını oluştururken diğer yandan da o kentteki toplumsal ve
kültürel yaşama ilişkin ipuçları verir. Yapılı çevrenin kimliğini oluşturan değerlerin
zenginliği, kentteki sosyal ve kültürel yaşantı zenginliğinin de ifadesidir. Çünkü kimlikler,
sosyal yaşamın mekânsallaşması aracılığıyla kurulan sosyal yapılardır. (Birol, 2006: 6)
İnsanların kent kimliğini etkiledikleri gibi kentin kimliği de toplumun kimliğini etkiler.
Diğer bir deyişle toplum içinde bulunduğu kente göre davranış biçimlerini sergiler.
14
değişimlerin başlıca sebepleridir. Ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesi yani küresel bir
üretim ve tüketim söz konusudur. Bu da dünyanın her yerinde aynı tüketici davranışlarını
beraberinde getirir. Ve işyerleri bu tüketici davranışlarına göre şekillenir. Kent mekânlarında
giderek İşyerlerinin isimleri küresel isimlerden oluşmaya başlamıştır. Yani Amerika’da bir
işyerine verilen ismi Kırgızistan’da da rastlayabiliriz. Bu da küreselleşmenin kente yaptığı
en büyük etkilerden biridir. Değişimin işyerleri isimlerinden başladığını varsayarsak Bişkek
şehrinin değişen yüzünü görmüş oluruz.
Yaşam biçimi arasından olan kentler arasında temel olarak ortak özellikler olmasına
rağmen, kentin tarihsel gelişimi, ülkenin ekonomisi ve izlediği politika, kentin kendine özgü
kimliğinin oluşmasına katkıda bulunur. Kent kültürü bu kapsam içinde, evrensel değerleri
içerdiği gibi, kentler doğal, sosyal, ekonomik çevrelerin yarattığı değerlerden de etkilenir.
(Soyer 1996: 31-35) Bir kentte bulunan heykeller, parklar bize o kenttin kültürü ve geçmişi
hakkında bilgi verir. Örnek verecek olursak Bişkek’te bulunan Lenin heykellerine
baktığımızda biz Bişkek’te hala baskın kültür aktörlerinden birinin de Rusya olduğunu
görebiliriz. Diğer bir örnekte Park isimleri ‘Park Panfilova’ ismi Kırgızca kökenli bir isim
değil Rusça kökenli bir isimdir. Ama Kırgızistan bağımsızlığını ilan ettikten sonra bile
değiştirilmemiştir.
15
oluşumunu gerçekleştirmiştir. Tüm yaşam biçimi, davranışlar ve dünya görüşü üzerinde
etkili olan bu değişim, kentleşme sürecinde sosyal olarak birçok olgusal değişimi de içinde
barındırmıştır.( Akıcı, Yıkıcı ve Yiğit: 2004: 80) Örneğin Küreselleşme zaman ve mekân
açısından, kentte yoğunlaşma ve sıkışma duygusunu da beraberinde getirmektedir.’ Bu
algıya Ridley Scott’un Blade Runner adıyla oynayan filmi örnek verilebilir. Film bilim
kurgu filmi olmakla beraber 2019 yılında Los Angeles’te geçmektedir. Bir şirketler
topluluğunun piramit şeklinde dev bir binası vardır. Şirket, film de kopya adı verilen insan
benzeri robotlar üretmektedir. Cadde de algılanan kent duygusu kargaşa içermektedir.
Yunan, Roma sütunları Maya, Çin, Doğu Victoria dönemi ve günümüz mimarisine özgü
alışveriş merkezine yapılan göndermeler birbirine girmiştir. Kentin sokakları çeşit çeşit
insanlarla doludur. Ve sokakta Coca-cola reklamını yapan bir Japon kadınının gülen yüzü
vardır.’(Akıcı, Yıkıcı ve Yiğit: 2004: 90) Ekonomik küreselleşme ile sermaye akışının
sağlamasıyla, iletişim ve taşımacılıktaki gelişmeler içinde üreticilerin rekabet edebileceği
bir dünya pazarının belirli sektörlerde gelişmesine yol açmıştır. Çeşitli ülkelerde küresel
girişimlere sahip çok uluslu şirketle ortaya çıkmış ve dünya çapındaki dağıtım söz konusu
olmuştur. Ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesi beraberinde kültürel dönüşüm ve kültürel
küreselleşmeyi getirir. Bu ilişki içinde yaratılan evrensel kültür üretimiyle şekillenmektedir.
Yeni kültür endüstrilerinde dünyanın kültürel bütünleşmesiyle birlikte bütün dünyada benzer
tüketici davranışları görülür. (Marley ve Kevin: 2000: 66)Örneğin Amerika’da Dolce
Gabbana markası ne ise verdiği mesaj ne ise Kırgızistan’da veya dünyanın başka bir yerinde
de aynıdır.
Stuart’a göre; (Stuart 1998: 39-61) ‘günümüzde küresel olanla yerel olan iç içe
geçmiştir ve yeni bir tür küreselleşme sürecinin başladığını savunur.’ Yeni bir tür
küreselleşmenin Amerikan kültürünün başka bir deyişle Amerikan yaşam tarzının
küreselleşmesi olduğunu vurgular. Bu yeni tür küreselleşmeye kültür tarafından
baktığımızda Amerikan kültürünün diğer yerel kültürlerle etkileşimde olduğunu ve yerel
16
kültürü etkilediğini görürüz. Bu etkileşim sonucunda Amerikan kültürünün yerel kültüre
göre daha baskın olduğunu söyleyebiliriz. Kültürel olarak değişim internet, küresel medya
vb. yolu ile devam etmektedir. Bu da tüm dünyada aynı ya da benzer kültürlerin oluşumunu
beraberinde getirir. ‘İnsanların giyim, yaklaşımlarında kullandıkları nesnelerin ve
benzeşmeye başlayan boş zaman ve eğlence türlerini ile kentlerin benzer kültürlerin bir
ürünü olacağı gerçeği kendini hissettirmektedir.’ (Yılmaz ve Çetin, 2005:69) Sokaklara
baktığımızda bunu daha yakından hissedebiliriz. Sokakta bulunan mağaza isimlerinde
kullanılan İngilizce kelimeler, insanların giyinişleri ve kendilerini ifade etmedeki
kullandıkları nesnelerin diğer dünya ülkeleriyle aynı olması buna birer örnektir.
‘Kitle iletişim araçları ve onlara bağlı olarak gelişen kamusal ve özel kurumlar
geleneksel toplumda sözlü şekilde yapılan iletişimi tamamlamakta, onun da ötesinde toplum
yapısında devrimci olarak nitelendirebileceğimiz sosyal değişmelere yol açmaktadır.’
(Taylan ve Arklan, 2008: 25)
17
bakımdan baktığımızda Kırgızistan medyasının yerel programlar yapabilmesi ve batı
kültüründen daha az etkilenebilmesi için devlet desteği ( teknolojik araç ve gereçlerin
alınması )ve program yapabilecek nitelikli insanların yetiştirilmesi gerekir, bunu da
üniversitelerde iletişim bölümlerine destek verilmesiyle olabilir.
3-Sonuç olarak çoklu bir kültür düşünüldüğünde Amerikan popüler kültürü bir
referans gibi görülebiliyor.
4-Popüler kültür Amerikan toplumu odaklı bireysel mutlu olma aracı gibi
görülebiliyor. Böylece popüler kültürün Amerikan menşeli bireysel bir mutluluk aracı
olduğunu söyleyebiliriz. (Pehlivan, 2007: 274)
A.B.D de üretilen film ve dizi ve popüler kültür ürünlerinin milyonlarca doları aşar.
Bu Amerika da ki uçak sanayisine harcanan paralardan da daha çok bir parayı dizi ve
filmlere harcanıyor. Bu da bize diğer ülkelere kadar uzanan ekonomik ve kültürel gücün
boyutunu gösterir.( Huntington,2003: 1)
Kitle iletişim araçları, kültürün yayılmasında tek güç değildir ama kültürün
yayılmasında sınırları kaldırması bakımından hızlandırmıştır. Bu teknolojiye sahip ülkeleri
teknolojiye sahip olmayan ülkelerle bir etkileşim içine sokmuştur ve kendi ülkelerinin
ideolojilerini yayması bakımından bir araç olmuştur. Bunu günümüzde Amerikan
18
filmlerinde görebiliriz. Buna en güzel örnek ise; Vietnam filmleri ya da ‘Kara Şahin Düştü’
filmlerindeki kendi ideolojilerini yayarak Amerikan işgallerini haklılaştırmıştır bir bakıma.
19
kurması sağlanmaya çalışılmaktadır. Medya tarafından kurulan hegemonya zora değil,
rızaya dayanan bir çerçeve gelişir.’ (Taylan ve Arklan, 2008: 91)Biz batı kültürünün, batı
tüketim kültürünün, öteki kültürlere medya aracılığıyla diğer kültürlerde yaygınlaşmasını
kültürel emperyalizm desek yanlış olmaz. Batı bunu çeşitli dizi ve reklamlar yoluyla yapar.
Batılı ülkelerden gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelere doğru tek yönlü bir bilgi
aktarımı vardır. Dolayısıyla hâkim medya yerel medya üzerinde bir hâkimiyet kurarak
kültür akışını böylece yapar. Yerel medya da yalnızca küresel medyanın taklidini yaparak
programlar üretir. Burada belirtmek gerekir ki kültür endüstrisinin son günlerde hedefi
çocuklar ve gençlerle ilgili tüketimle ilgilenmeye başlamasıdır. Çocuk kültürünün
vazgeçilmezlerinden olan oyuncaklar bugün medya devleri tarafından yönlendirilmektedir.
Burada çocuklara yeni kahramanlar üretme hedeflenmiştir. Üretilen son kahramanda Harry
Poter desek yanlış olmaz. Harry Poter filminden sonra Harry Poter oyuncaklarının çıkması,
örümcek adam filminden sonra örümcek adamın oyuncaklarının çıkması buna örnektir.
Yerel medya küresel medyanın taklidini yaparak programlar üretir demiştik biz bu
programların ya da dizilerin, yarışma programlarının yerel versiyonlarını kendi medyamızda
görebiliriz. Örnek verecek olursak Türkiye deki ‘Çocuklar Duymasın’ , ‘Dadı’ ‘Şahane
Pazar’ , ‘Kim 500 milyar ister’ gibi ya da Kırgızistan’a da yayın yapan TNT kanalında
gösterime giren Univer, Shastlivı Vmeste ( Çocuklar duymasın tarzında bir dizi) Nyanya (
dadı ),Dom 2 ( Biri bizi Gözetliyor.) gibi program ve diziler birer örnek teşkil eder.
‘Toplum bireyin yetişmesinde önemli bir yere sahip olup, aynı zamanda onun
toplumsal statüsünü de belirleyen tüketim biçimlerini üzerinde de etkin bir rol oynar. Bu
bakımdan firmaların hedef pazarını oluşturan toplumun dikkatle izlenmesi gereğini
doğurur.’
Jain, ülkelerin refahı belirli bir gereksinimin düzeyini tatmin ettiği zaman, tatmin
edilmesi gereken yeni gereksinimler için kültürel değişimin zorunlu olabileceğini ve bu
potansiyeli yakalayabilen firmaların kültürel değişimi yaratabileceğini belirtir. Kültürel
devrimin amacı öncelikle ticari sonrada siyasal yakınlaşmayı getirir. Bunu yapabilecek
firmaların gelişmiş ülkeler tarafından yapılacağını varsayarsak az gelişmiş ülkelere doğru
kültürel asimilasyon olduğunu rahatlıkla görebiliriz. Usiner’e (Usiner 2000: 119 )göre
kültürel asimilasyon süreci oldukça uzundur. Bazen bu sürecin tam anlamıyla
başarılabilmesi için birkaç kuşaklık zaman gerekebilir. ‘Pazarlamacılar geleneksel
toplumlarda değişim aracı olarak önemli görevlere sahiptirler. Ürünle ilgili yeni ve farklı
kavramları vurgulamak yerine, bu kavramları geleneksel değerlerle ilişkilendirmek ve
20
farklılıklardan çok benzerlikleri vurgulayarak daha iyi bir sonuç alabilirler.’ (Eren,Tunç,
Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,2000 : 1-19)
Jain, Avrupa, Amerika veya Japonya da üretilmiş ürünlerin genellikle son teknolojiye
sahip, modern, orijinal ve yüksek kaliteli olarak algılandığını vurgular. Bu tutum gelişmiş
ülke firmaları tarafından olası bir kültürel direnişi ortadan kaldırabilen ve hatta kültürel
kabulü hızlandıran bir avantajdır. Bu durumun olması halkın yabancı isimli mağaza ve
dükkânlara rağbet etmesini doğurabilir. Halkın yabancı isimli dükkân ve mağazalara girmesi
de iş yeri sahiplerinin dükkân isimlerindeki seçimleriyle doğrudan alakalıdır. İşyeri sahipleri
sattığı ürünlerin kaliteli olduğunu kanıtlamak için işyeri isimlerini yabancı bir isim vererek
yapabilir. (aktaran Eren, Tunç, Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,2000: 13)
Ayrıca daha fazla tüketmek gücün ve mutluluğun sembolü olmuş sosyal yapıda sınıf
ve kimliği belirleyen ana unsur olarak algılanmıştır. Bu bağlamda ortaya çıkan tüketim
toplumu kitlesel üretim sonucunda ortaya çıkan kitlesel tüketime ilişkin yeni bir anlayış
olarak algılanır. Buna bağlı olarak da kitlesel tüketim elbette toplumu şekillendirir. Rassuli
‘tüketimi, doğal kaynakların hesapsızca tüketildiği, insanları kendi ürettiklerinden fazlasını
tükettikleri, başkalarını ve bir ölçüde de kendilerini yaşam tarzları ile yargıladıkları bir
kültürel ortamda var olma hali olarak tanımlar.’ Kendi toplumumuzu değerlendirdiğimizde,
batıdan gelen değerler, moda ve tüketim ürünleri yeni yaşam biçiminin temel unsuru olarak
algılanır. Üst tabakanın davranışları Batı’yı taklit etme ile şekillenir ve toplum alt
katmanları da üst tabakanın değerlerini benimser ve tüketim kültürü aşağıya doğru yayılır.
(Üstün ve Tutal 2008: 74)Aynı şey Kırgızistan içinde geçerlidir kuşkusuz. Dolayısıyla
21
tüketim toplumun kültürünü etkilediğinden ve tüketim yapılırken batı örnek alındığından
tüketim kültürünün beraberinde toplumun kültürü de değişir. Toplum batının tükettiklerini
tüketerek kendini bir batılı gibi hissederken onun değerlerini de alır. Bu da beraberinde
kültürel değişimi getirir. Bugün Bişkek şehrine baktığımız da batı giyiniş tarzının aynısını
bulabiliriz. Daha Sovyetler birliği dağılmadan ülkeye kaçak yollarla kot pantolonların
girmesi halkın tüketim kültürünün o zamanlardan başlayıp batıya dönmesinin bir
göstergesidir. Ger ve Belk in yaptıkları araştırmalara göre;(aktaran Üstün ve Tutal 2008: 75)
‘tüketiciler maddi ürünlere sahip olma amaçlarını ‘iyi hayat, medenileşme, batılılaşma,
ilerleme, batılılar gibi yaşama, moda’ gibi kavramlarla ifade etmiştir.’ Böylelikle yerel
üreticilerde batı markalarını taklit yoluna gitmişlerdir, yerel üreticiler ürünlerinin marka
isimlerini yabancı kelimelerle ifade etmek durumunda kalmışlardır. Türkiye’de bilinen bir
kot pantolon markası olan Rodi halk arasında yabancı bir marka olarak bilinir. Oysaki Rodi
markasının açılımı Remzi Oğulları Dikim İmalathanesidir.
Talep fazlası üretilen maddi ve manevi kültür öğeleri kitle iletişim araçları aracılığıyla
insanlara pazarlamakta ve yapay gereksinimler yaratılmaktadır. Bu yapay gereksinimler de
kişileri ‘tüketim kölesi’ haline getirmekte, toplumda tek boyutlu insanlardan meydana
gelmeye başlamaktadır.’ (Adıgüzel, 2001: 21) Tüketmek toplumda bir kimlik haline
gelmiştir. İnsanların ne tükettiği başkaları tarafından değerlendirilir. Değişen kültür ve
değişim gereksinimler kültürel tüketimi meydana getirir.
22
taklitlerini Mc Burger adıyla görebiliriz. Bişkek şehrinde Mc Donalds gibi işyerlerini her
geçen gün değişik adlarla çoğaldığını belirtmek gerekir.
Kellner’e göre, (Kelner 1991: 64 ) ‘gerçekte reklamcılık ve moda, başlı başına bir
değer, politika erkek ve kadın tipleri, doğru ve yanlış gündelik toplumsal davranış şekilleri
sunmakta olan bir ideoloji biçimidir.’ Dolayısıyla bu iki kültür endüstrisi kolu, tüketim
talebinin oluşturulmasında ve davranışların şekillendirilmesinde hayati önemi bulunan
toplumsal ve ekonomik işlevlere sahiptir. Sonuçta da reklam ve moda endüstrisi tarafından
yeni bir tüketim toplumunun katılmaları öngörülmektedir. Amaç tüketimi olabildiğine
körüklemek ve sahip değerleri ve tüketim ideolojilerini diğer insanlara bu yolla aşılamaktır.
Mesela Türkiye de kahvaltı kültürünü değiştiren bir ürün olan Nesquick mısır gevreğinin
sütle karıştırıp kahvaltılarda yenmesini örnek verebiliriz. Türk kültüründe bulunan
kahvaltıda zeytin, peynir gibi yiyeceklerin yerine yavaş yavaş batıdan empoze edilen bu
kahvaltılık ürünlerinin almasını buna en iyi örnektir. Aynı örnek Kırgızistan içinde geçerli
tabii ki. Yine başka bir örnek te Coca Cola’nın diğer ülkelere girmesi için o ülkenin
kültürüyle anlamlandırması gibi. Ramazan da Coca Cola’nın tüketimini artırmak için
gelinen sonuç Coca Cola bir Ramazan içkisi halini almasıdır. Reklamda ‘Nerde kaldın
Ramazan’söylemi bunu en iyi temsilidir. Coca Cola Kırgızistan’a ise Manas la özleştirilip
girmiştir.
Günümüzde reklamlar, ürün veya hizmet ürünleri bir takım duygularla eşleştirip
popüler kültür ürünlerinden aldıkları simgeleri kullanarak bu ürünleri tanıtma yoluna
giderler. Açık işlevi ürünleri satmak olan reklamların bize sundukları, sadece satmaya
çalıştıkları ürünlerin doğasında var olan nitelikler değildir. Tüm bu ürünler bizim için bir
şeyler ifade eder. Bunu gerçekleştirirken de yaşam içinde var olan nesneleri, şeyleri
şekillendirme yoluna gider. (Batı, 2005: 34) Örneğin Türkiye’de hazır kart reklamı burada
sim kartına özgür kızı kullanarak hazır kartı özgürlük duygularıyla eşleştirip tanıtım yoluna
gitmiştir. Yine Sprite reklamında da ‘ imaj hiçbir şey dir susuzluk her şey’ diyerek aslında
imajsız olmanın imajını çizmiştir. İmajsızlığı Sprite‘la eşleştirip ürünü tanıtma yoluna
gitmiştir.
23
alabildikleri ürün ve hizmetlerle toplumdaki konumlarının belirlenmesi sonucuna gider.
İnsanların satın aldıkları otomobille bile bir alt gruba dâhil olabilirler.
‘Dil, bir toplumda şüphesiz en yaygın iletişim aracıdır. İletişimden de öte o toplumu
bir arada tutan birlikte yaşamalarına olanak sağlayan en önemli kurumdur.’( Aksan 1983:
15)İnsanlar ana dillerinde düşünürler, rüya görürler ve yaratıcı özelliklerini ana dilleriyle
geliştirirler (Gökçora, 2004:1) Dili etkileyen faktörlerse kültürel gelişmeler, sosyal
gelişmeler, siyasi gelişmeler, teknolojik gelişmelerdir. (Demirbağ 202: 126) Eğer bir dile
dışarıdan belirli bir müdahale gelmediğini varsayarsak ve ya bir dili konuşan insanların
sosyo-ekonomik, kültürel ve siyasi yapılarında bir değişme meydana gelmezse, o dil, büyük
ölçüde varlığını sürdürür. (Karabulut, 2005: 19) Bir dilin ölmesi için, o dili kullanan
toplumun konuşmayı unutması değil, toplumsal ve siyasal sebeplerden dolayı o dilin başka
bir baskın dil tarafından zaman içerisinde yavaş yavaş kullanım dışına itilmesi ve
etkisizleştirilmesi ile açıklanır. Aitchison diller kendilerine ihtiyaç duyulmadığı, yani
ailelerin bu dili kendi çocuklarına aktarmak için çabalamalarını gerektirecek yeterli sosyal
işlevleri kalmadığı zaman yok olup giderler. (aktaran Karabulut, 2005: 19) Kırgızistan
24
toplumuna baktığımızda Rusçayı prestij bir dil olarak görürüz. Burada ülkenin dili olan
Kırgızca prestij bir dil olan Rusça karşısında ezilmesi söz konusudur. Halk Kırgızcayı bir
bakıma etkisizleştirmiş, kullanım dışına itmiştir. Bu bakımdan işyerleri isimlerinde
Rusçanın etkisini görebiliriz. Ayrıca Kırgızca karşılığı olmayan mesleki kelimeleri işyerleri
isimlerinde verilir. Örneğin Vulkanizatsya (Eksozcu ) mesleğinin Kırgızca karşılığı yoktur.
Ayrıca ülkenin iki resmi dilinin olması ( Rusça ve Kırgızca) işyerleri isimlerinde Rusça
kullanılmasında ve Kırgızcanın Rusça karşısında ezilmesinde etkisi büyüktür. Kırgızistan
halkının büyük bir çoğunluğu Rusça konuştuğunu varsayarsak bütün kesimden halkın
anlayabilmesi için işyerleri isimlerinin Rusça adlandırılmasına sebep olabilir.
25
I. BÖLÜM
1.1. PROBLEMLER
26
1.2.AMACI VE ÖNEMİ
27
3- Kent kimliğinin oluşumu için bir süreç gerekir. Tıpkı kentin kendisi gibi kimliğinin
de zamansallık boyutu bulunur.(Tekeli: 1991)Kent kimliğinin oluşumu tarihsel bir
süreç içerisinde gerçekleşir. Dünya çapında oluşan sosyo ekonomik gelişmeler
ülkeyi etkilediği gibi o ülkenin şehirlerini de etkiler ve bu ülkede başlayan değişim
kent kimliğinin oluşmasına katkıda bulunur. Kentin tarihi ve içerisinde bulunduğu
zaman ki durumu o kentte bulunan işyerlerinin isimlerini etkileyebilir. Bişkek
şehrindeki mağaza ve dükkân isimleri sosyoekonomik bir sebebe bağlanabilir mi?
Siyasi gelişmeler işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden seçilmesini etkiler mi?
Etkilerse nasıl etkilediğini çalışmamız sonucunda anlaşılmış olacaktır.
28
batının taklidini yaparak yayınını sürdürür. Kırgızistan yerel medya kanallarına
baktığımızda yerel kanallar yoluyla batı tarzı yayın yapan kanallar sunulur.(NBT
kanal Kırgız kanalının CTC Rusya kanalıyla ortak yayın yapması gibi.)Peki bu
bağlamda Kırgızistan’daki yerel medya kanallarının işleyişinin işyeri ismi seçiminde
etkisi var mı yok mu? Varsa yerel medya kanalları işyeri isimlerini nasıl etkiler?
Çalışmamız bittiğinde bu sorular cevaplanmış olacaktır.
6- Teknoloji ve insan kaynakları, yerel program üretme açısından çok önemlidir. İnsan
kaynaklarının ve teknolojinin yetersizliği yerel program üretmeyi sınırlar. Bu
bağlamda dışarıdan beslenen medya kanalları kendi kültürel öğelerine yönelik
programlar üretmekte zorlanırlar. Böylece dışarıdan gelen kültürel tehditlere karşı
savunmasız kalırlar. Yerel program üretememe işyerleri isimlerinin yabancı
kelimelerden oluşmasını etkiler mi etkilemez mi? Etkilerse nasıl etkilediği
çalışmamızın sonunda açıklanmış olacaktır.
7- Kitle iletişim araçlarının gelişmesi ile kültür de pazarlanan bir meta haline gelmiştir.
McPhall a göre (1991:151) yabancı batı ülkelerinden ithal edilen kitle iletişim
ürünleri vasıtasıyla az gelişmiş ülkelerde yaşayan insanların davranışlarını ve yaşam
biçimlerini tüketim sürecinde seçim yapma imkânlarını etkisi altına almayı
amaçlamaktadır. Buna göre batıdan gelen reklamların etkisiyle insanlar kendilerini
batılı gibi hissetmeleri için bu ürünleri tüketmeleri gerekmektedir. Çünkü
reklamlarda verilen mesaj budur. Bu bağlamda medya kanallarında yayınlanan
reklamlar işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden oluşmasını etkiler mi etkilemez
mi? Reklamların işyeri isimlerinin verilmesindeki rolü nedir? Çalışmamızın
sonucunda açıklanmış olacaktır.
8- Jain, e göre( aktaran Eren,Tunç, Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,2000 : 13)
ülkelerin refahı belirli bir gereksinimin düzeyini tatmin ettiği zaman, tatmin edilmesi
gereken yeni gereksinimler için kültürel değişimin zorunlu olabileceğini ve bu
potansiyeli yakalayabilen firmaların kültürel değişimi yaratabilir. Bu sayede de
kültür çeşitli pazarlama stratejileriyle biraz da olsa değiştirilebilir. İnsanların
29
alışkanlıkları bu stratejilerle değişir ya da bir mal o kültüre mal edilip o mal ve ya
hizmetin tüketimi sağlanabilir. Örneğin Türkiye’de Coca Coca nın Ramazan da iftar
vakitlerinde tüketilen bir içecek halini alması gibi. Ayrıca talep fazlası üretilen
ürünler insanları tüketim kölesi haline getirmekte bu üretilen malların satımı içinde
mal ve hizmetler suni duygularla eşleştirilmektedir. Bu gibi nedenler kültürü
etkilediği gibi bir millete mal olan işyerleri isimlerini de doğrudan etkileyebilir. Bu
açıdan baktığımızda kitle üretimi ve kitle tüketimi işyerleri isimlerine yabancı
isimler verilmesini etkiler mi etkilemez mi? Etkilerse nasıl etkilediği çalışmamız
sonunda açıklığa kavuşmuş olacaktır.
9- Medya yoluyla halkta oluşan bilişe göre batıdan gelen ürünler daha kaliteli yerli
ürünler ise kalite bakımından daha kötüdür. Halk batıdan gelen malları kullanarak
kendini daha medeni ve modern hissedebilir. Kırgızistan toplumunun tüketim
alışkanlıkları yerli imalatlara da yönelik olabilir.Bunları çalışmamızın sonucunda
daha net göreceğiz.Yabancı ürünlerin Kırgızistan içerisindeki imajı nedir? Yabancı
ürünlerin Kırgızistan içerisindeki imajı işyerleri isimlerinin yabancı isimler
verilmesini etkiler mi? Etkilemez mi çalışmamız sonucunda anlaşılmış olacaktır.
10- Türkiye de yasalara göre şirketlerin ticaret unvanlarının Türkçe olarak belirlenmesi
gerekiyor. Ancak bu maddeye istisna olarak şirketin faaliyet konusuna giren mal ve
hizmetlerin yabancı dilde olması ya da şirket ortakları arasında bir yabancının olması
halinde şirket isminde yabancı kelime bulundurulmasına izin verilmiştir. Buna
karşılık işyerleri isimlerinde böyle bir uygulama yok. Kırgızistan’da da işyerleri
isimlerini denetlemeyle ilgili bir kanun konulmamıştır. Bu da herkese istediği bir
ismi işyerine verebilme olanağı sağlamıştır. Bu durum Kırgızistan’ın Bişkek
şehrindeki işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden oluşmasını etkiler mi? Eğer
etkilerse nasıl etkiler çalışmamız sonunda anlaşılmış olacaktır.
30
11- Kentin kimliği işyerleri isimleri bakımından büyük bir öneme sahiptir. Bir kentin
tarihi uğradığı işgaller, siyasi, ekonomik ve tarihi gelişmeler kenti etkilediği gibi o
kentte yaşayan insanları da etkiler. Kırgızistan’ın Sovyetler birliğinde ki varlığını
göz önüne alırsak o tarihten günümüze kadar heykellerin, binaların, parkların
günümüze kadar ulaştığını görürüz. O tarihlerde yaşayan insanların çoğunluğunun
Rusça konuştuğunu varsayarsak günümüzde işyerleri isimlerinde etkilerini
görebiliriyiz? Bişkek şehrinin kentsel kimliği ve kent kimliğinin işyerlerinin yabancı
isimlerden oluşmasına etkisi var mı yok mu? Çalışmamız sonunda anlaşılmış
olacaktır.
12- Dil insanların iletişimini gerçekleştirmesi bakımından en etkili araç olmakla birlikte
insanları bir arada tutan tek şeydir. İnsanlar konuştukları dille kimliklerini
belirledikleri gibi yine o dille bir millete aidiyetini de belirtirler. Kırgızistan’a
baktığımızda çoğunlukla Rusça konuşulduğunu görürüz. Kırgızların kendi dillerinde
değil de Rusça konuşması Rusçayı prestijli bir dil haline getirip Kırgızcayı da
kullanım dışına itmektedir. Ayrıca ülkenin iki resmi dilinin olması ve medya
kanallarının çoğunluğunun Rusça yayın yapması gelecek yeni nesillere Kırgız dilini
aktarımını engellemektedir. Bu bağlamda Kırgızistan’ın iki resmi dili olmasını göze
alarak bu durum işyerleri isimlerinin yabancı dilden oluşmasını etkiler mi? Etkilerse
nasıl etkilediği çalışmamız sonucunda açıklığa kavuşmuş olacaktır.
31
1.3. ÖNEMİ
32
Küresel medya sahipleri kendi kültürlerini yaymak için kuşkusuz medyayı kullanır.
Bu medya kanalları vasıtasıyla İnsan biçimlenir. Tutum ve davranışlarında medya önemli bir
rol oynar. Kırgızistan’daki medya sahipleri kendi kültürlerini içeren programlar yapmalıdır.
Çalışmamız Kırgız medya sahipleri ve Devlet medya kanallarının bilinçlenmesi açısından
da önemlidir.
Halkın küçük olarak gördüğü şeylerin aslında büyük bir öneme sahip olduğunu da
çalışmamız da bulabilirsiniz. Mağaza ve dükkân isimlerinde yabancı kelimelerin
kullanılmasındaki ana sebepler kültürel değişimdir ve halkın medya kanallarından farkında
olmadan negatif yönde etkilendiğini de söylemek gerekir. Çalışmamız halkın bilinçlenmesi
bakımından büyük bir önem taşır.
VARSAYIMLAR
1-Usiner, medya kaynaklı filmler, diziler, reklamlar yoluyla firmaların mallarını satabilmesi
için toplumda kültürel değişim yapılmaktadır. Buda beraberinde Kültürel Asimilasyonu
getirir.
2-Küreselleşme boyunca tek bir merkezden yerel kültüre doğru kültürel etkileşim söz
konusudur.
Problem 1. Adlandırma, dükkân isimleri, insanlar neden isim koyar, yabancı dil
de isim koymak neye yarar, zararları neler? Kültür bozulur mu?
33
Bişkek şehrinin işyerleri isimleri Kırgızcadan fazla diğer yabancı dillerde bulunan
kelimelerden oluşması dikkat çekiyor. İnsanlar neye göre bu isimleri veriyor? Steve Rivkin
in yaptığı araştırmalara göre insanlar öncelikle hatırlanma olasılığı yüksek ve anlamlı
isimlerden seçiyorlar. Dünyadaki şirketlerde aile yönetimin var olduğunu varsayarsak.
Şirketlerin büyük bir bölümünün soyadlarını bu firmalara verdiğini görebiliriz. Örneğin
Koç, Sabancı, Eczacıbaşı vb. gibi. İnsanlar neye göre kendi dillerinde olmayan kendi
dillerine yabancı kelimeleri işyerlerine veriyor? İsmail Doğan’ın Ankara’da yaptığı,105
işyerini kapsayan araştırma sonuçlarına göre işyeri isimlerinin verilmesine neden olan
etkenleri şöyle sıralamış:
Sanem Alkibay’a göre ise İngilizcenin egemen bir dil olarak günlük yaşantımıza
girmesini, evrensel bir dil olmasına bağlayabileceğimiz gibi kulağa hoş gelme ve farklı
olma düşüncesinin isim seçiminde ön planda geldiği düşünülebilir.
34
Bizin araştırmamızda bu araştırmalardan farklı olarak Bişkek şehrinde yapmamız
olmamızdır. Bu araştırmalar Türkiye de yapıldı mutlaka Türkiye ve Kırgızistan arasında
konum, tarihi geçmiş, kültür ve resmi dilleri itibariyle farklılıklar var biz bu farklılıklarında
çerçevesinde Kırgızistan’ın Bişkek şehrine yönelik bir araştırma yapacağız
araştırmamamızın Türkiye’ye benzer yanları olabileceği gibi farklı yanları da olabilir.
Alkibay’ın İngilizcenin egemen bir dil olmasını biz Bişkek şehrinde Rusça olarak da
görebiliriz. Tüm bu varsayımlar araştırmamızın sonunda açıklığa kavuşacaktır.
Ertuğrul Yaman ise tam tersine işyerlerine verilen isimlerin kültürel bir tehdit
oluşturduğu kanısındadır.
35
Stuart (Stuart 1998: 39-61) yeni bir küreselleşmeden bahseder ve bu yeni küreselleşme
Amerikan kültürüne doğru gitmektedir. Amerikan ürünlerinin, tüketim alışkanlıklarının,
kültürel değerleri egemen olabilir. Kürselleşmenin dili İngilizce olduğunu varsayarsak
bununda etkisiyle işyerlerine yansıyan İngilizce isimleri görmezlikten gelemeyiz.
İşyerlerine yabancı isimler verilmesinin elbette tek nedeni küreselleşme değildir ama
nedenlerinden biri olabilir.
Burada önemli olan küresel medyanın kültüre yönelik etkilerini en aza indirmektir.
Yerel medya kanalarıyla verilen mesajlar bu bağlamda önem kazanabilir. Yerel medya
küresel medyanın taklidiyle şekilleniyorsa o ülkenin kültürü zarar görebilir. Yerel medyanın
verdiği mesajlar önemli olduğu gibi o medyanın yayın dili de oldukça önem kazanır.
Değişen dünyada, artık tek değişmeye hiçbir şeyin karşı koyamadığı günümüzde;
kentlerde değişime ayak uydurmaktadır. İletişim, bilgi ve kentin değişen yüzünün yarattığı
değişimi insanların gerçekleştirdiği ve alıştıkları yaşam standartlarının ve düzeninin
değişmesi, toplumsal ilişkilerin kopması, kendini yalnız hissetmesi ve aile kavramındaki
anlam kaybı toplumsal doku bozulması gibi olaylar kentte toplumsal değişimlerin
örneklerinden bir kaçıdır. Artık insanlar kentleri değil kentler insanları değiştirir hale
gelmiştir. İnsan davranışlarını yaşadığı çevreye göre şekillendirir. Kentte yaşanan sosyal
değişimler insanları etkileyebilir. Kentsel değişim insanlar üzerinde fiziksel ve çevreyle
ilgili farklılıkları, sosyal yaşam ve yaşama biçimine ait farklılıkları doğurmuştur. Johnson,
fiziksel ve çevreyle ilgili anlamda kentleri belirleyen, farklılaşma, seçicilik ve bağımlılık
gibi üç faktörden söz eder.(Johnson 1974:30) Farklılaşma, fiziksel ve mekansal olarak
başlar ülkenin ekonomik durumu kentlere şekil verir. Günümüzde ekonomik durumu iyi
olan ülkelerdeki rastladığımız büyük alışveriş merkezlerinden bahsedebiliriz. Ekonomik
durumu iyi olan insanlar zaman kaybetmemek için ihtiyacı olan şeyleri bu büyük alışveriş
merkezlerinden alırlar, çünkü aradığı her şey bu devasal alışveriş merkezlerinin
içerisindedir. Ve bu alışveriş merkezlerini isimleri genelde yabancı bir dil de adlandırılır.
Yabancı dilde isim verilmeyen alışveriş merkezlerinin de sonunda centre, plaza, stores gibi
kelimeleri görebiliriz. Bişkek şehrinden örnek verecek olursak. Dordoi Plaza, Beta Stores,
Vefa Centre.
36
Ülkeler belli bir refah düzeyine ulaştığında bazı firmaların ülkelerdeki kültürü etkiler
ve böylece kültürel dönüşüm yaşanır. Bu kültürel değişimin amacı tamamen ekonomik
olarak gözükse de ticari yakınlaşma sağlayan ülkeler daha sonra siyasal yakınlaşma getirir.
Bunu yapabilecek firmaların gelişmiş ülke firmaları olduğunu da varsayarsak az gelişmiş
ülkelere doğru bir kültürel asimilasyon görülebilir. Kültürel asimilasyona maruz kalmış
ülkelerin tüketim alışkanlıkları değişebileceğinden, bu gelişmiş ülkelerden gelen mal ve
hizmetleri daha kaliteli olarak görebilir ve bu da işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden
oluşmasına olanak sağlayabilir. Şöyle ki ülkede oluşan siyasal değişim, ülkeler arasındaki
siyasal yakınlaşma işyerleri isimlerine etki edebilir.
Popüler kültürün en klasik anlamı halka ait olan demektir. Alemdar ve Erdoğan a
göre (Alemdar ve Erdoğan 205: 30 ) bu kavram birçok kişi tarafından toplumca sevilen,
toplumun benimsediği, kabullendiği, sevilen beğenilen anlamında kullanılmaktadır. Bu
kavramın yaratılmasındaki asıl sebep kapitalist üretimin kültür alanının biçimleyen bir ana
etmen olmasındandır. İlk popüler kültür ürünleri ise; resimli magazin dergileri ve popüler
romanlar olmuştur. Daha sonraları ise görsel sanatlar, gösteri sanatlar izlemektedir.
(Alemdar ve Erdoğan 2005: 30 )
Ulusal kültürler diğer yerel kültürleri etkilemek için teknoloji ve kitle iletişim
araçlarını kullanarak moda, sinema ve müzik gibi dallarla ülkeye girip yerel kültürü etki
altına alabilirler. Batı da moda olan bir şey Kırgızistan’da da moda olabilir ve bunu batı
kullandığı gelişmiş teknoloji sayesinde yapar. Batının markaları, mal ve hizmetlerinin
imajları bir ülkeye girip o ülkenin kültürünü etkileyebildiği gibi tüketim alışkanlıklarını da
tamamen değiştirebilir. Tüketim alışkanlıkları değişen ülkede batı tarzı kavramlar ve
kendilerini ifade etmede kullandıkları mal ve hizmetleri tüketerek statü kazanabilir. Bu da
yerel tüketimi etkileyebileceğinden ülkede üretilen mal ve hizmetlerin kendi dillerinde değil
yabancı bir kelime altında verilebildiği gibi mal ve hizmetleri satın alabileceğimiz işyerleri
isimlerinde de yabancı kelimeleri görebiliriz.
37
Medya Latincede ortam, araç anlamına gelen medium kelimesinin çoğulundan
gelmiştir. Türk Dil Kurumunun sözlüğüne göre medya iletişim ortamı, iletişim araçları
anlamına gelmektedir. Yaygın kullanımıyla medyayı kitle iletişim araçlar ( gazete, dergi,
radyo, televizyon, internet)olarak tanımlamak mümkündür.(T.C Radyo Televizyon Üst
Kurulu Medya El Kitabı: 20 )Medya günümüzde toplumsal yaşamı belirleyen en önemli
merkezlerden biridir. Özellikle televizyon seyretmek dünyanın pek çok yerinde en yaygın
serbest zaman etkinliğidir. Günde en azından 3-4 saati ekran karşısında geçirmeyen insan
sayısı çok azdır, bu da bize televizyon kanallarının insanı nasıl etki altında bıraktığına bir
örnektir. Bu konuda yapılmış araştırmalar özellikle Türkiye’nin bu konuda başı çektiğini
göstermektedir.( T.C Radyo Televizyon Üst Kurulu Medya El Kitabı: 25 )Günümüzde
medya kuruluşlarının çoğu devletten bağımsız şirket halindedir. Bu şirketlerin birinci amacı
kar elde etmektir. Bunların haricinde devlet kanalları da bulunur. Türkiye de TRT
Kırgızistan’da KTR kanalları gibi bu kanallar gücünü devletten aldığından kar elde etme
gibi bir amaçları yoktur. Bu kanalların amacı haber verme ve ülkenin kültürünü korumaktır.
Kırgızistan medyasına baktığımızda yerel kanallar yoluyla batı tarzı yapan yayın
yapan kanalların halka sunulduğunu görürüz. NBT Kırgız kanalının CTC Rusya kanalıyla
ortak yayın yapması Kırgız halkının bu yolla batı tarzı kanallardan etkilenmesine sebep
olabilir. Ayrıca bu televizyon kanalının yayın dilinin Kırgızca değil de Rusça olması
Rusçanın bir üst dil olarak algılanmasına da sebep olabilir.
Kırgızistan’da yayın yapan KTR, KANAL 5_,NBT kanallarının yayın akışına göre:
38
Bu üç kanalı incelediğimizde Rusçanın Kırgız medyası üzerinde baskınlığını
rahatlıkla görebiliriz. Bu durum Kırgızistan’da Rusçayı popüler bir dil haline getirip
işyerleri isimlerinin Rusça kelimelerden oluşmasına etken olabilir.
Açık işlevi belirgin olarak bizlere yani tüketicilere talep yaratmak suretiyle bir şeyler
satmak olan reklamlar, ürünleri tüketiciler için bir şeyler ifade eder hale getirmek amacıyla
yeni anlam yapıları oluşturur. Bu bağlamda, reklam aynı zamanda bir anlam yaratma
sürecidir. Reklamlar, şeyler dünyasından aldığı ifadeleri, insanlar için bir şey ifade eder
biçime çevirmek zorundadır. Bunun sonucu olarak reklamlar bir üst yapıyı
oluşturur.(Williamson 2002,12) İnsan tükettikleri mal ve hizmetlerle bu üst yapıya geçebilir.
Bu tüketim süreci genelde batı tarzı mal ve hizmetlerin tüketilmesidir. Batı neyi tüketiyorsa
bizde onu tüketmeliyiz ki biz de kendimizi batılı gibi hissedip kendimizi o tüketim
eşyalarıyla ifade edebilelim. McPhall’ın da dediği gibi (1991: 151 ) Batıdan gelen
reklamların etkisiyle insanlar kendilerini batılı gibi hissetmeleri için bu ürünleri tüketmeleri
gerekir. Çünkü reklamlarda verilen mesaj budur. Son zamanlarda sıkça oynayan Cristiano
Ronaldo’nun Rexona reklamında Rexona deodorantını alın ki kendinizi benim gibi hissedin
39
mesajında olduğu gibi. Batılı markaların satın alımını körükleyen bu tür reklamlar batılı
yaşam tarzını bize ilettikleri gibi aynı zamanda batılı ürünlerin kalitelerini de bize
gösteriyorlar. Çünkü bütün ünlü kişiler ki bunların hepsi batılı onlar bu ürünü tüketiyorlarsa
demek ki bu ürünler kalitelidir, mesajı veriyor. Bu da halkın ister istemez batılı ürünleri
tüketmesini doğurabilir. Batılı ürünlerin daha kaliteli olduğu varsayımlarıyla insanlar
yabancı isimli işyerlerinden alışveriş yapabilirler.
40
bulunan işyerleri isimlerinde de görebiliriz. Kırgızistan’dan verebileceğimiz bir örnekte
OKNA LUX markalı pencereler Bişkek’te üretilmesine rağmen tamamen yabancı isimli bir
markayla Kırgızistan pazarına girmiştir. Okna kelimesinin Rusça ve Lux kelimesinin
İngilizce olması burada dikkat çekicidir.
Buna ek olarak 26 Ocak 2008 den itibaren, Tabelalardaki isimler yabancı kelime
yazılacağı takdirde Kırgızistan belediyesinin izniyle yazılabilir. Yabancı firmalar, yabancı
işyerleri isimlerini Kırgızca çevirisini yazmak zorundadır.
Türkiye de Türk Dil Kurumu Başkanlığınca yabancı isimli işyerlerini Türkçe olarak
değiştiren işyerlerine Türkçeye karşı duyarlılık ve onur belgesi verilerek Türkçe isimli
işyerlerinin çoğalmasına katkı sağlayacağı düşünülüyor. Böylelikle dilimiz yabancı
kelimelerin baskısından kurtulmuş olacak. Böyle bir uygulama Bişkek’te de başlatılabilir.
Kent, tarihi farklı dönemlerine ait fiziksel, sosyal ve kültürel katmanların tarihsel
süreklilik içinde üst üste yığılması sonucu oluşan fiziksel, mekânsal ve sosyal bir ortamdır.
Kent kimliği ise kente ait olan, o kenti diğerlerinden farklı kılan ve o kente değer katan, o
kente özgü unsurların oluşturduğu bir bütünüdür.( Birol,2005: 1) Ülkenin izlediği politika,
kent tarihi, kent kimliğinin oluşmasına da katkıda bulunur. Bir kentte birden fazla milletin
41
yaşaması o kentteki farklı tüketici davranışlarını da beraberinde getirir. Bir kentte ki birden
fazla milletin yaşaması aynı zamanda o kentteki en çok konuşulan dilin üstünlüğüyle
beraber işyerlerine yansımalarını da görebiliriz. Örneğin Bişkek’te birçok milletin yaşaması
ve ortak konuşulan dilin Rusça olması dolayısıyla biz Bişkek’te duyuru, ilan ve işyerleri
tabelalarının Rusça olduğunu görebiliriz.
Aynı zamanda Bişkek’in tarihi kimliği dolayısıyla Rusça ve Rusya büyük önem teşkil
ettiğinden bunun yansımalarını yine işyerleri isimlerinde bulabiliriz.
İnsanların başka insanlarla iletişime geçmesi için dil büyük bir önem teşkil eder.
Ülkelerin resmi dili ise o ülkenin neresi olduğuna dair o ülkede hangi dilin konuşulduğuna
dair bilgiler verir. Kırgızistan’ın iki resmi dilinin olması Rusça ve Kırgızca. Bir dili popüler
kılarken diğer bir dili kılanlım dışına itebilir. Medya da Rusçanın ağırlıklı rol oynaması,
sokakta Kırgızların kendi dillerinde değil de Rusça konuşması Kırgızcayı kullanım dışına
itmiştir diyebiliriz. İnsanların çoğunlukla konuşmasını ve tüm milletten insanların anlaması
bakımından işyerleri isimlerine Rusça ad konulabilir. Biz bu baskın dilin yansımalarını
işyerleri isimlerinde görebiliriz.
42
1.5. İlgili İncelemeler
43
yaşadığı çıkmazda dilde uygulanan bazı yanlış politikaların da etkili olduğunu da
belirtmiştir. Araştırmanın sonuçlarını özetlemek gerekirse yabancı isimli işyerlerinin % 19
‘u üst gelir gruplarına,% 9 ‘u öğrencilere,%57 si her kesimden müşteriye hitap ediyor.
İşyerlerine yabancı isim verenlerin % 42 si lise,%38 i üniversite mezunu öğrenim durumları
daha düşük olanların ise % 20 dir. Yine işyerlerine yabancı isim verenlerin % 72 si yabancı
dil biliyor ,% 28 i ise bilmiyor. İsmail Doğan araştırma sonuçlarını İsim tercihlerinde belirli
bir ortak gerekçe, genel-geçer bir ölçüt olmamakla beraber kişisel eğilimler, kişisel
tecrübeler daha öne gelmektedir diyerek özetlemiştir.
44
belirtmek gerekir. Örnek bir balık restaurantının reklam afişi ‘Fish me ’ ülkede İngilizce
konuşulmamasına rağmen İngilizce ilan verilmesi son derece dikkat çekicidir.
45
tehdit edip etmediğini inceleyerek ortaya koymaya çalışmıştır. Araştırmanın sonunda ise
küreselleşmenin bir açıdan kültürel söylemi homojenleştirme potansiyelini taşıdığını ve bu
nedenle yerel kimliklerin ifadesi için tehdit oluşturduğu sonucuna ulaşır.(aktaran
Küreselleşme, Kültür ve Siyaset: Türk Düşünsel ve Siyasal Yaşamında Küreselleşme
Yaklaşımları 2002: 4 ) Entwislenin de belirttiği gibi küreselleşme müziği de etkilemiş ve bir
Hip-hop kültürü üretmiştir. Bu kültürün tamamen Amerikan kaynaklı olduğunu belirtmek
gerekir. Küreselleşme sanat alanında etkili olduğu gibi bu sanatla insanların giyim
tercihlerinde de etkili olur bu bağlamda mağaza ve dükkân isimlerini etkilediğini de
söylemek yanlış olmaz.Bu görüşle beraber biz Kırgızistan’daki genç nüfusun giyim
tarzlarına baktığımızda Kırgızistan ve küreselleşme ilişkisini daha iyi anlamış
oluruz.Amerika’daki gençlerin giyim tarzının aynısını Bişkek’te de görmemiz Entwisle’ın
çalışmasını doğrular niteliktedir.Ayrıca müzik alanında da Amerikan müziğine benzeyen
yanlarını Bişkek’te görebiliriz.Son zamanlarda artan Hip Hop müzik tarzı Kırgızistan’da
oldukça yaygınlık göstermiştir.
Jain’in (aktaranErem Tunç Tek Baybars ,Gegez Ercan,Börü Deniz 2007 : 6)de
belirttiği üzere ülke içerisindeki ekonomik değişimler ya da ekonomik gelişmeler belirli bir
refah seviyesine geldiğinde bazı firmalar bu ekonomik refahtan yararlanıp yeni ihtiyaçlar
üretebilirler. Bu yeni ihtiyaçların sonucunda kültürel değişim oluşur. Yani bir milletin
tüketim değerleri ve ürünleri bir başka ülkeye girerek o ülkenin kültürünü tüketim yoluyla
etkiler. Bu tamamen ekonomik olarak görülse bile zamanla siyasi yakınlaşmayı ve daha
sonra ise kültürel asimilasyonu getirir.
Dünyada oluşan ekonomik küreselleşme ile bir ülkeden bir ülkeye sermaye akışı
sağlanmıştır. İletişimin ve taşımacılığın da gelişmesiyle rekabet edebileceği bir dünya
46
pazarının belirli sektörlerde gelişmesine yol açmıştır. Bu sayede dünya çapında üretim ve
dağıtım ortamı oluşmuştur. (Sarı,2006: 1)
Bu dağıtımlardan Kırgızistan’ı da soyutlayamayız. Dünya çapında üretilen ürünler
Kırgızistan pazarına da girip Kırgız halkının tüketim kültürü üzerinde etkili olduğunu
söyleyebiliriz. Ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesi beraberinde küresel dönüşümü de
getirir.
Bu tür Filmlerde, romanlarda karşımıza çıkan, egemen sınıfın bakış açısıdır. ‘İnsanlar
reklamlardaki malları tüketme, bir dizideki gibi yaşam sürme, dergilerdeki ünlüler gibi
giyinme çabasına girerler. Kendilerine sunulanları eleştirisiz kabul
ederler‘(Oktay,2002:28)Bu ürünleri tüketmek için ya o baskın kültürün markasını ya da
yabancı isimli işyerlerine rağbet gösterebilirler. Bu bağlamda yabancı adlı iş yeri isimleriyle
popüler kültürün halka verdiği mesaj arasında doğru bir orantı göze çarpar. Popüler kültürün
dili de İngilizce olduğundan bu işyeri üzerindeki İngilizce kelimelerin baskınlığını
görebiliriz.
Küreselleşme sürecinde medya aktif bir rol oynar. Bu sayede hâkim kültür diğer
kültürler üzerinde etkili olmasına olanak sağlar. Yerel medya kanallarının da bu küresel
iletişim ağlarına bağlanmasıyla küresel alanlar yerelselleşmektedir. Küresel mesajlar yerelle
birleşmek suretiyle küresel akışın içeriğini zenginleştirmektedir.(Taylan ve Arklan 2008
:35). Kırgızistan medyasını ele aldığımızda yerel kanallar yoluyla başka ülkenin kanallarına
bağlandığını görürüz. Bu durum Kırgız halkına tamamen yabancı bir kültürden yabancı bir
dilden yayın yapan bu medya kanallarından etkilenmesine yol açmaktadır.
47
Adıgüzel'in (2001:103) belirttiği gibi kitle iletişim araçları üreten gelişmiş ülkeler bu
araçları üretemeyen ülkelere medyatik ürünlerle birlikte kültürü de ihraç etmektedir.
İnsanlar ise toplumsal çevreyi yorumlamak için kullandıkları simgeler tamamen bu medya
kanallarından alınan simgelerle olur. Yani Kırgızistan medya kanallarının Rus kanallarıyla
ortak yayın yapmasının sonucu olarak Kırgız halkının çevrelerindeki olup biten olguları bu
kanalların verdikleri imgeler yoluyla yorumlar diyebiliriz. Ama burada unutulmaması
gereken nokta, üretilmekte ve yayılmakta olan bilgi ve haberlerin kültürel bir ürün olduğu
ve ekonomik bir amaca dönük olduğudur. Bu amaç ise kitle iletişim araçları teknolojisini
üreten ülkelerin kültürünü yaymak ve küresel dünyada bu ülkelerin standartlaşmış popüler
ürünlerini satmaktır.(Adıgüzel 2001: 13) Bu ürünlerin satın alan toplumlar o ürünleri var
eden toplumun standartlarına uygun ya da üreten toplumun dilinde olan işyerlerine yönelme
ihtiyacı hissedebilirler.
48
Reklamlar günlük hayatımızı şekillendiren ve alışveriş kültürümüzü etkileyen
önemli unsurlardan biridir. Marcuse’nin de dediği gibi ( Marcuse 1997: 84) ‘hedef kitlenin,
reklamların içinde bulunan büyüsel dile inanmadığı ve aldırmadığını söylediği durumlarda
bile, ona göre davranmaları söz konusudur.’( Batı, 2005: 175-190) Reklamcılığın ilk
dönemlerinde reklamların amacı var olan ürünün avantajlı yanlarını vurgulayıp ürünü
satmakken, günümüzde gelişen teknoloji ve oluşan yeni pazar şartlarıyla birlikte reklamların
misyonu da farklılaşmaya uğramıştır. Günümüzde ürünlerde standartlaşma görüldüğü gibi
reklamcılar tarafından tüketicilerin duygularına hitap etmek için farklı anlamlarla
biçimlendirilmektedir. Bu da beraberinde birey ve marka arasında duygusal bir bağ
oluşturmuştur. Günümüzdeki reklamcılık anlayışına göre reklamlar, ürün veya hizmet
hakkında doğrudan bilgilendirme yapmak yerine, daha çok ürünleri bir takım duygularla
eşleştirip, popüler kültür ürünlerinden aldıkları simgeleri kullanarak tanıtma yoluna giderler.
Bunu gerçekleştirirken gündelik yaşam içinde var olan nesneleri şekillendirme yoluna
giderler.(Batı : 2005 : 194) Örnek verecek olursak Türkiye’de bulunan Hazır kart
reklamında olduğu gibi burada popüler kültür simgelerinden biri olan özgürlük bir kızla
eşleştirilip özgür kız yaratılmıştır. Ve hazır kartı özgür kızla şekillendirerek ürüne suni bir
duygu verilmiş ve hedef kitleye sunulmuştur. Hedef kitleye verilen mesaj ise özgürsen hazır
kart kullanmalısın. ‘Kitle iletişim araçları ve onun ürünlerinden olan reklam gibi popüler
kültür ürünleri, egemen ideolojiyi yayan etkili araçlardır.’ Batıdan gelen reklamların
etkisiyle insanlara suni bir duygu aşılanıyor bu duygu insanlar ancak kendilerini batılı gibi
hissetmeleri için batının ürettiği ürünleri tüketmek zorundadır çünkü reklamlarda verilen
mesaj budur.(aktaran Batı,2005: 190) Bu bağlamda düşünecek olursak kişiler kendilerini bir
batılı gibi hissetmek isteyebilirler bunun için batının ürünlerini tüketmek gerekecek ve bu
ürünleri satın almak için yabancı isimli iş yerlerine yönelebilir. Reklamların bize aşıladığı
duygulardan biri de insanların tükettikleri mal ve hizmetlere göre sınıflandırıldığıdır. Bir
kişi sahip olduğu otomobille bile bir alt sınıfa dâhil olabilir. Bu bakımdan reklamlar bize
sürekli batı tarzı ürünleri tüketmemiz duygusunu verirler.
49
aynı zamanda kültür de ithal edilir. Türkiye’den bir örnek vermek gerekirse Coca Cola’nın
Türkiye’ye uyguladığı ithalat politikasıdır. Coca Cola ürününü satmak için ürününü
Ramazanda iftar vaktinde tüketilen bir içecek gibi tanıtmıştır. Bu bağlamda biz ülkelerin
ithalatlarına baktığımızda hangi ülke, kültürünü nereye pazarladığını anlayabiliriz.
50
etkisiyle de Kırgızistan’daki yerel mala olan rağbet azalmıştır diyebiliriz. Ülke içerisindeki
Türkiye’den gelen giyim eşyalarının imajı buna örnektir.
Türkiye de ise Türk dil Kurumu Başkanı Haluk Akalın’ın başlattığı projeyle yabancı
isimli işyerlerinden Türkçeye geçen işyerlerine onur belgesi verilerek Türkçenin
korunmasına katkıda bulunmuştur. (Bkz http://www.turkcan.org/anasayfalist.asp) Çankaya
belediyesinin yaptığı açıklamaya göre Çankaya sınırları içerisinde bulunan işyerlerinin
Türkçe kullanmaları doğrultusunda teşvik edildiğini ve yeni açılan işyerlerinde Türkçe
kullanıldığını belirtti. (Bkz http://www.turkcan.org/haberlerview.asp?key=2014) Türkiye’de
işyerlerinin Türkçe kullanması konusunda teşvik çalışmaları yapılmasına rağmen
Kırgızistan’da böyle bir proje henüz gerçekleştirilmemiştir.
‘Kızılçelik ve Erdem’e göre kent: tarımsal olmayan üretimin yapıldığı, daha önemlisi
hem tarımsal hem de tarım dışı üretimin dağıtım ve denetim fonksiyonlarının toplandığı,
teknolojik gelişme derecelerine göre belirli bir büyüklükte yerleşim biçimleri olarak
tanımlanmaktadır.’ (Yılmaz ve çetin 2005: 30)Kentsel değişim insanlar üzerinde büyük bir
etkiye sahiptir. Toplumsal değişim kent insanlarının ihtiyaçlarını da çeşitlendirmiştir.
Böylelikle artık insanlar kentleri değil kentler insanları değiştirir olmuştur.
Bir kentteki çevrenin kimliği kent kimliğini de oluşturur. ‘Kent, sosyal etkinlikler
için bir tiyatro sahnesidir. Ve kullanıcının anıları, kentin değerini oluşturur.’(Birol, 2005:
19) Bu nedenle, insan tarafından kimlik oluşturmak için yapılmış anıt ve heykel gibi
yapıtlar kentte yaşayan insanların kimliklerini de yansıtırlar.
51
Elbette işyeri isimlerinde dil olsun ya da işyerine ad koymada olsun bu kent kimliğinden
doğan yansımalarını görebiliriz.
Kırgızistan anayasasına göre ülkenin iki resmi dili vardır. Bunlar Rusça ve Kırgızca dır.
Buna rağmen medya ağırlıklı olarak Rusçayı kullanmaktadır. Medya dilinin Rusça olması
sonucunda iki resmi dilden biri olan Kırgızcayı zaman zaman kullanım dışına itmektedir.
Bişkek sokaklarına baktığımızda ağırlıklı olarak Rusça konuşulduğunu görürüz bu da Rus
diline bir popülarite kazandırmakla beraber Kırgızcanın kullanım alanlarını da
daraltmaktadır.
Üretime dayalı olarak aynı kalitede hizmetleri, aynı fiyatlarla, aynı mağaza
düzeniyle ve aynı satış modeliyle sunan markalaşmış mağaza sistemi tüketicilerin mağaza
seçiminde etkili olmuştur. Ünüsan,Bilge, 2008: 22) Bu araştırmanın sonuçlarına göre
tüketiciler açısından marka bilinirliğinin kalite ve güven ifade ettiği anlaşılmıştır. Aynı
araştırmada markalı ürünün kaliteli olduğunu düşünen tüketiciler çoğunluktadır.
52
II. BÖLÜM
II YÖNTEM VE KAVRAMLAR
Bu çalışma da yöntem olarak literatür taraması yapılmıştır. Ayrıca Bişkek ulaşım ana
arterlerine yönelik analitik ve ideolojik analizlerde de bulunulmuştur.
53
olmuştur. Bir örnek verecek olursak tarım da Hollanda keten kenevir, tütün, Hollanda da
üretilen peynir daha 1600lü yıllarda bütün Avrupa’ya yayılmıştır. Sanayi devriminin
ardından İngiltere tekstilde gelişme sağlamış ve bu mallardan sattığı ürünlerden
ekonomisine katkı sağladığı kadar ithalat yoluyla kendi kültürünü de yaymayı başarmıştır.
18. Yüzyılda ise İngiliz finans ve sermaye iş dünyasına hâkim olmaya başlamıştır.
(Chuntolova, 2001: 19)
( Bkz http://www.5ballov.ru/referats/preview/40279)
Günümüzde ise son yıllarda ekonomik ve sosyal sahalarda yaşanan gelişmeler ,hızlı
şehirleşme sonucunda şehirde yaşayan insanların arttığını gözlemlemekteyiz.Yerleşim
birimlerinde yaşayanlara nispeten daha fazla artış göstergesi,eğitim ve kültür düzeyinin
yükselmesi ,tüketicinin satın alma alışkanlıklarında bir takım değişikliklerin meydana
gelmesi mağazaların ve işyerlerinin gelişimini hızlandırmıştır.Küreselleşmenin de etkisiyle
bu mağaza ve İşyerleri Avrupa’daki işyerlerine benzer olması bir yana işyeri isimlerinde de
biz bu Avrupa ve Amerika’nın izlerini görmekteyiz.
54
2.3.1.2. Sovyet Döneminde Kırgız Kültürü
Ayrıca müzik, tiyatro ve diğer sanat türleri için Flormoni Salonu, Drama Tiyatrosu,
Tiyatro Opera ve balesi açıldı. S.Kiyizbaeva, B.Ryskulov yanı sıra bir opera sanatçısı Boris
Minzhylkiev, bale sanatçısı S.Beishenbaeliva, A.Tokonbaev, Güzel sanatlarda heykel
G.Atieva, T. Sıdıkov ve diğerleri hızla büyüdü.Kırgız sineması 1960-1980 yılları arasında
sinemada dünya çapında tanındı.O dönemin yönetmenleri T.Okeyev , B. Shamshiyev,D.
Asanova dır. (bkz www.gokyrgyzstan.net)
Peki, bu kültür devrimi nasıl yapıldı? Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Kültür
devrimi Sovyet iktidarının ilk on yılı içinde okuma yazma bilmeyenlerle mücadelesiyle
başladı.1926 da toplam okur-yazarlık oranı %15 idi. Kırgızistan’da 1939 yılında parti ve
hükümet kuruluşlarının çabalarıyla okur-yazarlık oranı % 82 ye yükseldi. Ve bu
okuryazarlığın yayarken Rusça kullanıldı. Yani halk eğitimini Kırgızca değil Rusça olarak
aldı. Ve halkın kimliği bu aldığı derslere göre şekillendi. Sovyet gücü bu yıllarda kamu
gücünü geliştirip milli alfabe yazdırma ve kültürel eğitim kurumları kurdurdu.
(www.kyrgyzstan.orexca.com)Sovyetler birliği Kırgız kimliğini öğrettiği Rus dili ve verdiği
Rus kültürü sayesinde şekillendirmiştir. Yazarlarıyla, şairleriyle, sanatçılarıyla tamamen Rus
okullarında yetişmiş ve Sovyet politikalarıyla birlikte Kırgız kültürü arka plana itilmiştir
diyebiliriz. Biz bu bakımdan Kırgız kültürü ve Sovyet kültürü arasında bir yakınlık
bulamadık. Bu yüzden Rusça isimli işyerlerini biz Bişkek’te yabancı isimli işyerleri statüsü
içerisinde aldık.
55
2.3.2. Küreselleşme Kavramı
56
2.3.2.1 Küreselleşme Yaklaşımları
Bozkurt’a göre küreselleşme, tek yanlı bir süreç değil aksine zıt eğilimlerle
gelişmektedir. Ülkelerin birbirlerine karşı bağımlılıkları artmaktadır. Bu nedenle
küreselleşmenin siyasal, kültürel ve ekonomik sonuçları bakımından taraftarları olmasına
karşın karşı çıkanları da vardır. Çünkü küreselleşmeden kazananlar olduğu kadar
kaybedenlerde vardır. Bu ‘bakımdan küreselleşmeciler, küreselleşme karşıtları ve
dönüşümcüler olmak üzere sınıflandırabiliriz.’ (aktaran Çalık ve Sezgin 2005: 58)Aşırı
küreselleşmeciler radikaller diye de anılabilir. Bunlara göre, endüstri uygarlığının bir ürünü
olan ulus devlet, küreselleşme süresince paralel olarak önemini yitirmiştir. Artık piyasa,
politikanın yerini almaktadır. Küreselleşme karşıtları, aşırı küreselleşmecilerin karşısında
yer alırlar. Bunlar küreselleşmen her boyutuna kuşkuyla yaklaşırlar. Dönüşümcüler ise
küreselleşmeyi modern toplumları ve dünya düzenini yeniden şekillendiren hızlı sosyal,
siyasal ve ekonomik değişmelerin arkasındaki ana siyasal güç olarak görmektedir. Holton
ise aktaran (Çalık ve Sezgin 2005: 59) küreselleşmeye olan yaklaşımları olumlu ve olumsuz
olmak üzere ikiye ayırır. Küreselleşmeyi olumlu yönleriyle değerlendiren, bir gelişim ve
dönüşüm fırsatı olarak görenlerin yanında, olumsuz yönlerine dikkat çeken, batının kültürel
ve ekonomik emperyalizm olduğunu söyleyenlerde vardır.
57
a) Küreselleşme süreci uluslar arası güçlerin dışında piyasa güçlerinin oluşturduğu bir ortam
değildir. Uluslararası etkileşim devam etmektedir.
b) Uluslar arası şirketler, uluslar ötesi şirketler değildir. Büyük ölçüde ulusal tabanlara bağlıdır.
c) Küreselleşme sürecinde ülkelerin rekabetinin, uluslar arası firmalar arasında geçeceği
anlaşılmaktadır.
d) Dünya ekonomisi ilişkilerin % 85’i, gelişmiş ülkeler arasında cereyan etmektedir. Dünya
ekonomisine yön verme, kural koyma ve düzenleme imkânı ve gücü, bu ülkelerin elinde
bulunmaktadır.
e) Küreselleşmeyi bir doğa kuralı olarak yorumlamak ve ona tabi olmak, diğer bir yanlış
olacaktır.
f) Korumacılığın dünya ekonomisinin gelişmesinde en büyük engel olduğu inkâr edilirken
ekonomik bloklaşmalarla yeni korumacılıklar gelişmektedir.
g) Küreselleşme konusunda dikkat edilecek yer, küreselleşmenin ideolojik yönüdür. Bir takım
ideolojik ölçütleri, evrensel değerler veya küreselleşmenin ön şartı olarak yorumlamak,
rekabet edilen cepheye baştan teslim olmak anlamına gelir.
Küreselleşmenin olumlu yanlarının olduğu kadar olumsuz yanlarının da olduğu kaynaklar
vardır. Bu kaynaklar doğrultusunda küreselleşmenin olumsuz yanlarını şöyle sıralayabiliriz.
Oran,2000: 39)
a) Küreselleşme, batı etkisinin her tarafa yayılması demek olduğu için, bir tekdüzelik, bir tek
kültürün hâkimiyeti ve tekdüzeleşme olabilir.
b) İnsan hakları üzerinde durulmasına rağmen, kısmende olsa güçlü iktidar özlemlerinin dile
getirildiği de rastlanabilmektedir.
c) Yerel dillerin kaybolmaması amacı güdülürken, diğer yandan İngilizcenin dünya dili olması
yönünde gelişmeler vardır.
d) Küreselleşme ile birlikte gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler işsizlik ve bununla birlikte
geleceğe yönelik umutsuzluk ve güvensizlik artmaktadır.
e) Çok tartışılan bir konu da, ulusal hükümetlerin küresel sermaye ve çok uluslu şirketler
karşısında politika oluşturma ve egemenliğini kabul ettirme de yetersiz kalmasıdır.
f) Ticaretin ve yatırımın önündeki engellerin kaldırılması, uluslar arası sınırları aşabilen
grupları ile aşamayan gruplar arasındaki dengesizliği artırmaktadır.
58
2.3.2.3 Küreselleşme ve Eğitim
2001 yılı verilerine göre 1975 okul bulunmaktadır. Bu okulların 136 tanesinde
sadece Rusça eğitim verilmektedir.280 okul ise Rusça ve Kırgızca,15 Rusça-Özbekçe,14 ise
Rusça-Özbekçe-Tacikçe dillerinde eğitim verilmektedir.
1 111 374 öğrenciden her yıl 252 697 öğrenci sadece Rus dili öğreniyor. Ülkede Rusça
eğitim veren öğretmen sayısı ise 7862 olarak belirlenmiştir.
(Bkz http://www.edinenie.kiev.ua/Flash/rusobraz.htm)
59
kahramanlarına ve yer isimlerine de rastlamamızın temel sebeplerinden biridir. Örneğin;
feya, dobriy juk, Rossiya, Simbat, Mayami, Las vegas v.b gibi.
Küreselleşme bir yandan emperyalizmin yeni boyutu olarak ele alınıp, başta küresel
Amerikan kültürü ve ekonomisin bütün dünyaya yayılma ve egemenlik kurma eğilimi olarak
gözlemlenirken, diğer yandan yerel ve bölgesel unsurların harekete geçmesi şeklinde olaylara
sebep olmaktadır. Küreselleşmenin asıl başlangıç noktası küreselleşmeye karşı direnmenin
imkânsız olması gelir. Küreselleşme iki temel psikolojik boyutu vardır. Bunlardan birincisi,
küreselleşmenin demokrasi, insan hakları, özgürlük gibi masum içeriklerle sunulması ikincisi
de bunun kaçınılmaz olduğu telkinidir. En sonunda ise küreselleşmeye katılmayan toplumların
medeniyet dışına itileceği öngörüsüdür. Kültürel benzeşmenin ve iç içe geçmenin en önemli
etkeni kitle iletişim araçlarının etkin biçimde kullanılmasıdır. (Arslan,2005: 1)
Yani kitle iletişim araçlarına ve bu araçları kullanabilecek teknoloji ve insan
kaynaklarına sahip ülkeler bu teknolojiye sahip olmayan ülkelere kitle iletişim araçları
yoluyla kendi kültürlerini empoze ederler. Biz bu bakımdan Kırgızistan medyasına
baktığımızda yerel kanallarla birlikte ortaklaşa program yapan kanalları görüyoruz. Bu
durum da Kırgızistan’a kitle iletişim araçları vasıtasıyla kültür empoze ediliyor yargısına
varabiliriz. Kırgız medyasının dili çoğunlukla Rusça olduğundan bu durumda sokaktaki
halka dolayısıyla da sokakta bulunan işyerleri isimlerine yansır.
60
2.3.2.5. Küreselleşme ve Medya
Kültürün kökeni Latincede tarım anlamına gelen Cultura kelimesinden gelir. Batı
dillerinde daha sonra Culture olarak kullanılmıştır. (Bilig,2005: 2)Avrupa’da kültür terimini
19. Yüzyılın sonunda İngiliz Antropologları incelenen toplumların sahip oldukları temel
düşünce, inançlar, değer sistemleri, simgeler olarak kullanmışlardır. Sosyolojide ise kültür
tanımı ilk kez İngiliz antropolog Taylor tarafından kullanılmıştır. Taylor kültürü
61
etkileşimlere yön veren senaryo ve rollerin işleyişinin daha iyi anlaşılması için yardımcı
olan bir kavram olarak görmektedir. Taylor kültürün tanımını şöyle yapmıştır.
‘Etnografyadaki en geniş anlamında bilgi, sanat, hukuk, ahlak, töre ve tüm diğer yetenek ve
alışkanlıkları içeren karmaşık bir bütündür.’ (Bilig, 2005 :5)
Çeçen’e göre kültür konusunda her disiplin kendine göre değişik yaklaşımlar getirmiştir.
Kültür çok geniş bir kavramdır bu yüzden bir tanım içine koyulamaz. ‘Ne var ki, insanların
tarattığı tüm değerler ve ürünlerin topluca kültürü oluşturduğu bilinmektedir. Tanımı yapan
kişinin içinden geldiği disiplin ve yetişme biçimi verilen tanımın içeriğini belirlediği gibi
sınırlarını da çizmektedir. Kültür sorunu insanların varlığını ve etkinlik alanlarını içine
alan bir yapıdadır. Getirilen tanımlar, geliştirilen açıklamalar bu sorunun değişik
yönlerinin tanımasını sağlamaktadır. Bu tür gelişme de, birlik ve bütünlük konunun daha da
karmaşık yapıya dönüşmesine yardımcı olmaktadır.’( Çeçen 1994 :10)
Bazı kültür tanımları ise, İlk olarak 1969 yılında toplanan UNESCO uzmanlarının yaptığı
tanıma göre: ‘kültür bir insan topluluğunun kendi tarihi içerisinde sahip olduğu şuur
demektir.’(Bilig 2005 :5 )
Güngör’e göre : (Güngör 1989:35) kültür, bir toplumda yaşayan insanların hayatlarında var
olan problemlerin çözümlerinde kullandıkları çözüm yollarıdır. Bu çözüm yollarının bir
kısmı zamanla sabitleşir ve o topluma mal olur ve onun kültürünü oluşturur. Sosyal
ilimlerde ise kültür inançlar, örfler, adetler, normlar ve kutsal olgular anlaşılır. Kültürün bir
toplum için en önemli özelliği birleştirici olmasıdır. Yani kültür bir torak parçasında yaşayan
insanların ortak örf, adet ve inançlar çerçevesinde toplanmasıdır.
62
olmayacaktır.’ Comstok (aktaran Bilig 2005:8)televizyonun diğer iletişim araçlarıyla
etkilerini radyo, dergi ve sinema gibi iletişim araçlarıyla örneklerle değerlendirmeler
yapmıştır. Bu örnekleri şöyle sıralamıştır. Eskiden tek eğlence aracı olan radyo bu işlevini
televizyona bırakmak zorunda kalmıştır. Bunun neticesinde radyo programcılık bakımından
değişime gitmiştir. Aynı şekilde bu değişimler dergilerde de görülmüştür. Çok konuyu
kapsayan dergiler yerini sadece hobilere yer veren dergilere bırakmıştır. Sinema da ise
televizyona olan siyasi baskılar neticesinde televizyonda gösterilemeyen aşırı şiddet ve
cinsellik temalarını kışkırtıcı bir şekilde yönelmiştir. Televizyonun diğer iletişim araçları
üzerindeki etkisi halen devam ederken aynı zamanda kitle iletişim araçları içerisindeki en
fazla tartışmaya konu olan araçlardan biri olmuştur.
Aziz’e göre (Aziz 1982:91) Medyanın olumlu işlevleri olduğu yönünde görüş
belirtenlerin onu toplumun aynası olarak görürler ve televizyonla sıkıntılarını ve özlemlerini
giderirler yargısına varmakla birlikte televizyonun alışkanlıkları, beğeni düzeyi ve yaşama
bakış açısı o televizyon program yapısından anlaşılır görüşüne varmıştır.
63
aşılanan tüketim kültürüdür. Ayrıca haber kalitesindeki düşüklüğünün sorumlusu
algılamakla kalmayıp politikaya dair cehaletten suç ve şiddete, akşam sofrasındaki
muhabbet yokluğuna varıncaya kadar tüm toplumsal hastalıkların sorumlusunun televizyon
olduğunu savunur.
Kültür endüstrisi kavramını ileri atan Franfurt Okulu temsilcilerinden biri olan
Adorno dur. Nazilerin kullandıkları propaganda yöntemleri onun bu kavramı ileri sürmesine
yol açmıştır. Adorno’ya göre ( Adorno 1990) ideolojiden bağımsız, özgür bir sanattan
kültürden bahsetmek imkânsızdır. Adorno kültür endüstrisinin kitlelerin kendiliğinden çıkan
bir kültür sorunu ya da popüler bir sanatın çağdaş bir formu olmadığının altını çizer.
Kültürel varlıkların kar elde etmek amacıyla standartlaşmış mallara dönüştüğünü vurgular.
Genel olarak düşünüldüğünde, izleyici reklamı yapılan mal ve hizmetin üstün gücüne teslim
64
olmakta, o mal ve hizmeti kendine aitmiş gibi algılayarak ruhsal huzur satın alma, kişisel
zevk olarak tanımlamaktadır.
Adorno’nun kültür endüstrisi kültür sanat, siyaset ve ideoloji bir biri içine girmiştir.
Dolayısıyla özgür kültür ve sanattan söz etmek imkânsızdır. İdeoloji hem kültürü hem de
sanatı şekillendiren bir araç olmuştur.
65
2.3.3.5 George Gerbner Ekme ( cultivation) Kuramı
Gerbner’e göre ekmenin televizyondan izleyiciye doğru tek yönlü bir akış
olmadığını, mesajlar ve bağlamlar arasında izleyiciyle televizyon arasında bir etkileşim
vardır. Aynı zamanda şiddetin tercih edilen temalardan biri olması konusunda da kapalı
kültürel kodların küresel pazarda iyi dolaşamayacağını böylelikle basitlik ve çıplaklık lehine
sürekli gelişen bir pazardan söz eder.
(Bkz http://www.context.org/ICLIB/IC38/Gerbner.htm.)
66
kadar gitmiştir. Sonuç olarak Coca Cola iftar vakitlerinde tüketilen bir içecek halini almıştır.
Biz aynı reklamı Kırgızistan’da da görüyoruz. Coca Cola’nın reklam afişlerinde bir Kırgız
ailesi akşam yemeği yerken çekilmiş fotoğrafının yanında Coca Cola şişesi durmaktadır. İki
reklamın aralarında sadece bir fark var, Türkiye’deki reklamında Türk yemekleri yer
alırken, Kırgızistan’dakinde ise doğal olarak Kırgız mutfağından yemeklere yer verilmiştir.
Sonuç olarak ekme kuramı bağlamında görsel öğeler insanları şekillendirir. Aynı şekilde biz
iş yeri isimlerini bu oluşumdan soyutlayamayız. Her işyeri isminin sokağa yansırken verdiği
bir mesaj, bir anlam inşasının olduğunu görürüz.
Ekme kuramı A.B.D iletişim yaklaşımlarının temel konuların başında yer alan etki
sorunu çerçevesinde geliştirilmiştir. Etki geleneği ekme kuramı yoluyla televizyonları içerik
analiziyle çözümleme yoluna gider. Araştırmalarda temel faktörler izleyici yoğunluğu ve
imajları anlamdırılarak yapılır. Bu araştırmalarda izleyici yoğunluğu bakımından sınıflara
ayrım da yapılır. Bu ayrımlar yaş, cinsiyet, meslek, eğitim ve gelirdir. Bu bilgilerin
toplamlarıyla analizlerde bulunulur. Ayrılan kategoriler bağlamında ise çıkan sonuç çok
televizyon ya da az televizyon seyredenler şeklinde yorumlanabilir.Ve bu şekilde televizyon
etkileri dolaylı ve uzun vadeli olacak şekilde sonuçlar alınır.
‘Televizyon merkezileşmiş bir öykü anlatma sistemidir. Halk televizyonun simgesel çevresi
içinde doğar ve televizyonun tekrarlanan dersleri ile yaşar. Simgesel çevreyi yaratma sıkı
sıkıya denetlenen bir süreçtir. Halkın yönetiminden korunmuş ve özel şirketlerin yönetimine
bağlanmıştır. Bu yönetimi sağlayan mekanizma reklamdır. Reklam yapan firmalar televizyona
müşteri çektiği, teslim ettiği, haber ve eğlence yoluyla öteki hizmetleri gördüğü için para
öder. Televizyon olası en geniş izleyici sayısını en az maliyetle elde etmek için rekabet eder.
Bunun anlamı en geniş ve alışılmış yaklaşımlar (nüfusun çoğunun hoşuna gidecekleri verme),
keskin çatışmaların bulandırılması, rekabet eden görüşleri birbirine katma ve dengeleme,
farklı ya da sapan görüntülerden çekinme, korkulan ya da bastırılmış olarak sunmadır.
Gerbner’e göre televizyon seyretme farklı grupların yaşam koşullarıyla ve dünya görüşleriyle
farklı fakat uygun bir şekilde ilgilidir. Bu uygun kalıpların en genel olanları “ana akım”
olarak isimlendirilir. Ana akım (anayol, orta yol, ana damar) televizyonun ekmeye çalıştığı
genel dünya görüşü ve değerleri olarak tanımlanır. Televizyon toplumun bütün sektörlerine
girer, tekrarlanan ve yaygın kalıplar yoluyla belli bir dünya görüşünü ortaya atar; bu
67
kalıplar organik bir şekilde birbiriyle ilişkili ve içsel olarak uyumludur. Ekme analizlerinin
bulgularına göre, televizyon Amerikan toplumunu yansıtırken oranlı şekilde, demografik
nitelikleri temsil edecek bir biçimde yansıtmamaktadır. Örneğin televizyonda erkekler
kadınlardan üç kat daha fazla yer alır. Kadınların çoğu televizyonda erkeğe hizmet eder, genç
erkeklerle tanışır ve hızla yaşlanırlar. Televizyon dünyasında hemen herkes ortalama bir
gelirle rahat bir yaşam sürüyor görünür. Amerikan televizyonunda hemen hemen on
televizyon karakterinden yedi tanesi orta sınıfta görünür. Hizmet sektörü dahil işçi sınıfı
Amerikalıların yüzde 67’sini oluşturur, fakat televizyon karakterlerinin sadece yüzde onu
işçidir. Televizyon dünyasındaki düşük oranlı temsil, izleyicilerin sınırlı yaşam koşullarını,
sınırlı etkinlikler alanını ve katı bir şekilde ön yargılamıştır.’
Burada baskın kültürden de bahsetmek gerekir. Baskın kültür bir ülkedeki yerel
kültürü ikinci plana atan kültürdür. Zamanla yerel kültür medya ve ideolojik faktörlerle
hâkim bir kültür yaratılır. Baskın kültürün öğeleri medyanın dili, basılan kitap ve gazetelerin
dili dir.
‘Popüler kültürün en klasik anlamı ile halka ait olan demektir. Günümüzde ise birçok
kişi tarafından sevilen, toplumun benimsediği, kabullendiği veya seçilen anlamında
kullanılmaktadır.( Alemdar ve Erdoğan 2005: 30 ) Bu tanımın tersini söyleyen tanımlarda
mevcuttur örneğin: Popüler kültür yöneten sınıfların, kültürel değerleri ve gelenekleri,
egemen ideolojileri doğrultusunda yeni formüller biçiminde yansıtarak yarattıkları, bağımlı
bireylere sundukları kültürdür. Popüler kültür gündelik yaşamın kültürüdür. Dar anlamıyla
emeğin gündelik olarak yeniden üretilmesinin bir girişi olarak eğlence içerir. Geniş
anlamıyla, belirli bir yaşam tarzının ideolojik olarak yeniden üretilmesinin ön koşullarını
sağlar.’(Oktay,2002: 17)
Stuart ise popüler kültürün kullanıldığı biçimiyle iki tanımı olduğunun altını çizer.
Birinci tanımı popüler teriminin yaygın olarak beğenilen, tüketilen anlamında. Bu tanım
kapitalist sermayelerin popüler kültürü kullanarak kendilerine müşteri bulmak için
kullandıkları bir araçtır. İkinci tanımında ise halka ait olan, halkın çoğunluğunun yaptığı
davranışlar olarak tanımlar.(Özbek 2003:81)
68
Bu kavramın yaratılmasındaki en önemli sebep kapitalist üretim ve bu üretim sonucu
kültürü biçimlendiren ana etmen olmasıdır. Popüler kültürün kültürü biçimlendirmesinin
nedeni Batı ürettiği mal ve hizmetlere Pazar bulabilmesidir. İlk popüler kültür ürünleri
magazin dergileriyken günümüzde ise çeşitli diziler ve filmlerdir. ( Alemdar ve Erdoğan
2005: 30 )
Gramsci ise popüler kültüre olumsuz yaklaşan Frankfurt Okulu ile popüler kültüre
olumlu yaklaşan Kültürelciliği birleştirmiştir. Ona göre ‘ne yapısalcı ekolün dediği gibi
halkın kültürel deformasyonu ne de kültürelcilerin dediği gibi kendini doğrulama, kendini
yapma olarak görür. Popüler kültür, karşıt baskılar ve eğilimler tarafından biçimlenen güç
alanı ilişkileri olarak nitelendirir. Yani popüler kültür, ne egemen ideolojiyle çatışan,
empoze edilmiş kitle kültüründen ne de karşıt kültürden oluşmaz. Popüler kültür iki sınıfın
arasında pazarlık sahasıdır. Bu sahada egemen ve alttaki karşıt kültürel, ideolojik değerler
ve elemanlar farklı karışımlarda bulunurlar.’(Özkan,2006: 32)
Haber ve Bilgi Verme: Modadan sağlığa, siyasetten ekonomiye pek çok alana
ilişkin bilgi kitle iletişim araçları vasıtasıyla kitlelere ulaşmaktadır. İnsanlar yaşadıkları
69
dünyayla ilgili algılarının oluşmasında medya etkili olmaktadır. Çünkü bilgi ve haber
toplumlarının gelişiminde ve siyasallaşmasında belirleyicidir. Bizler medya aracılığıyla
bilgilenirken, aynı zamanda medya tarafından yönlendiriliriz.
70
Tanıtım: Medya devletlerin, şirketlerin, kurum ve kuruluşların hatta bireylerin en
önemli tanıtım aracıdır. Günümüz ekonomisi pazarlama üzerine kuruludur. Pazarlamanın en
önemli aracı da medyadır. (T.C Radyo televizyon üst kurulu 2007: 1-28)
Kırgızistan medyasını ele aldığımızda yerel kanallar yoluyla Rusya dan yayın yapan
bazı kanallar birleştirilmiştir. Medyanın insan üzerindeki işlevlerini açıkladıktan sonra
Kırgız toplumunun bu kanallar doğrultusunda eğitildiğini, eğlendirildiğini ve
şekillendirildiğini kolaylıkla söyleyebiliriz. Medyanın kültürü koruma işlevi bağlamında
yerel medyanın programlarının çoğunun Rusça yayın yapması ve yine Kırgız kültürü ne
yönelik programların yapılmaması ve ya yok denecek kadar az olması Kırgız medyasının
kültürü koruma işlevini yerine getirmediğini söyleyebiliriz. Kamuoyu oluşturma
bağlamında kamuoyu baskın ekonomi ve baskın medya kuruluşları tarafından şekillendiğini
de söyleyebiliriz. Bu şekillendirme doğrultusunda Rus dili popülarite kazanmış Kırgız dili
de ikinci plana itilmiştir. Rus dilinin popülarite kazanması işyeri isimlerine yansımıştır.
Kırgızistan da ağırlıklı olarak Rusça işyeri isimlerinin bulunmasının sebeplerinden biri
medya dır. Yine tanıtım yani reklam bağlamında yerel medyada baskın ekonominin ürünleri
ağırlıklı olarak tanıtıldığından işyeri isimleri bu tanıtımlara göre şekillenmiştir diyebiliriz.
2.3.5.1. İdeoloji
İdeoloji kavramı ilk defa Fransız ihtilalinin son aşamasında ideologlar olarak
aydınlarlardan biri olan Destut de Trancy tarafından kullanılmıştır.1797 tarihinde kullanılan
anlamına göre ideoloji ‘herkese doğru düşünme imkânı sağlamak için kullanılacak fikir
bilimi idi.’ Kavrama olumsuz anlamını ilk veren Napolyon olmuştur. Napolyon, ilk başlarda
ideologlara fikirlerini yaymak için destekte bulunmuşsa da dini kurumların eğitim yasağını
kaldırması yüzünden eleştirilerine maruz kalınca onları metafizik yapmakla suçlamıştır.
(Mardin,1976:10-11)
71
‘İdeolojinin insanda oluşan düşünce ve bilinç olarak eşyaya yönelmesi, Marks’ın
sosyal yaşam bilinci belirler görüşünün revize edilmesini zorunlu kılmıştır. George Lukacs
gerçeklik, olan bir şey değil oluşan bir şeydir ve oluşması için düşüncenin katılımı
gerekir.(Eagleton,1996:138) demekle Marksizm’i bir ideoloji olarak gerçeğine uydurmaya
çalışmıştır. Bu ifade ile aynı zamanda, Marks ve Engels’in ideoloji için öne sürdükleri
yanlış bilinç kavramı da reddedilmiş olmaktadır.’ (Saklı 2004: 3)
Althusser, bilim ile ideoloji arasında kesin bir sınır çizilebileceğini öne sürer. Ona
göre: bilimin açık uçlu ve devrime uğratılabilir yapısı vardır ama ideolojinin kapalı,
döngüsel ve kendi kendini onaylayıcı bir niteliği de vardır.(Eagleton,1996:194-95) ‘İdeoloji
bilimsel veya rasyonel değildir. Aksine, dünya ile aramızdaki duygusal ve bilinç dışı
ilişkilerle toplumsal gerçekliğe, düşünce öncesi bağlanma yollarımız hatırlatır’ (aktaran
Saklı,2004: 29)
Althusser devletin ideolojik aygıtları tezi ile Marksizm’in içinde kalarak bir yorum
yapmıştır. Ona göre, ideolojik bir sorunsal kendi içerisinde sorulabilecek her soru için,
belirli türden cevapları önceden varsayan bir biçimde kurulmuştur.(Eagleton,1996:194)
72
2.3.5.2. İdeolojinin İşlevleri
Eagleton’a ( Eagleton,1996: 225) göre ideolojik düşünen kişi ilk bakışta ideoloji
amaç edinmiş kişi olarak görünse de ideoloji başka amaçlara ulaşmayı mümkün kılacak bir
araç işlevindedir. Marks gibi Freud da asıl amacın dünyayı yorumlamak değil onu
değiştirmek olduğunu savunmuştur. Burada sadece ideolojinin işçi sınıfının iktidarına
hizmet ettiği sürece doğru kabul edilmesi şeklinde bir yaklaşım vardır.
Baskın ekonomi teorisi ekonomik yaşamın temel ilkesi olarak ekonomik faktörlerin
eşitsizliğine dayalı bir teoridir. Bu eşitsizliklerden söz etmek gerekirse faaliyet koşullarının
farkındalığı üretim ve sermaye miktarındaki farklılıklar, ortaklar ve rakiplerdir. Bu
eşitsizliğin en önemli sonucu baskın ve alt ekonomik birimlerin varlığıdır. Baskın olan
ekonomi bir alt ekonomiyi her zaman etkiler. Baskın ekonomi teorisini atan F.Perroux
deformasyondan söz eder.Deformasyonla açıklamak istediği egemen ekonomik birimin
73
etrafında ve içeriğinde bulunan değişik birimlerin ekonomik ilişkileri olduğu anlamına
gelir.Ve baskın olan ekonomi baskı kurduğu ülkeleri mal ve hizmetlerini satmak için o
ülkenin kültürünü değiştirebilir.Bunlar giyim ve yemek alışkanlıkları olabilir.
Baskın ekonominin öğeleri ise bir ülkedeki ithalat ve ihracat rakamları, o ülkedeki
sermayenin miktarı ve yeri, basılan kitap sayısı ve o kitapların dili şeklinde yorumlanabilir.
74
2.4.1. METODOLOJİ BÖLÜMÜ
Hipotez 1:
Hipotez 2:
Hipotez:3:
Hipotez: 4
Hipotez: 5
Hipotez: 6
Hipotez:7
75
III. BÖLÜM
III UYGULAMA
Kırgızistan İstatistik kurumu raporlarına göre İhracatta bir numaralı ortağı Rusya
dır.Rusya’nın Kırgızistan ihracatındaki payı % 20’ dir. İkinci sırada ise İsviçre gelmektedir
bu da ihracatın % 19,9 dur. İsviçre’ye ihraç ürünlerin başında altın gelmektedir.
Kerosin 106.628,1
Dizel 75.470,8
Sebzeler 46.078,6
Çimento 40.029,1
77
Cam 38.196,8
Elektrik 32.462,6
İthalat
Kırgızistan ithalatında yer alan başlıca ülkeler Rusya ( % 34,9 ),Çin ( % 14,7) ,Kazakistan (
% 11,2), Özbekistan (% 4,3) ve Abd dir (% 3,4)
KEROSİN 224.690,3
DİZEL 140.540,8
78
ELEKTRİKLİ İLETİŞİM 88.890,0
DONANIM PARÇALARI
DOĞALGAZ 75.220,0
İLAÇLAR 74.106,3
BUĞDAY 69.911,7
LASTİKLER 44.598,5
79
KIRGIZİSTANIN DIŞ ÜLKELERLE TİCARİ İLİŞKİLERİ (MİL. DOLAR )
80
AVRUPA 34.5 74.0 204.1 208.8 228.1 592.7
BİRLİĞİ
81
MALEZYA - - - 1.3 2.4 4.0
82
3.2. Kırgızistan’da Baskın Kültür Öğeleri
Bunların
içinde
276 254 217 299 426
Kırgızca
olanlar
Rusça
Basılan dergi
sayısı
100 74 75 60 79
Bunların
İçinde Kırgız
Dilinde
10
6 8 7 5
Rusça
olanlar
90 68 67 53 74
83
Buradan da anlaşıldığı gibi Kırgızistan’da çıkan kitap, dergi ve broşürlerin dili
ağırlıklı olarak Rusçadır.
Kırgızistan’d
aki çıkarılan
gazetelerin
sayısı 214 219 213 190 198
Kırgız
Dilinde
105 109 106 103 110
Çıkanlar
Rus dilinde
Çıkanlar
109 110 107 87 88
Gazetelerin
tirajları her
881.4 949.4 916.1 1249.6 980.5
bin sayı
Bunların
içinden
341.2 375.5 393.1 610.9 495.6
Kırgızca
olanlar
Bunların
içinden
540.2 573.9 523 638.7 484.9
Rusça
olanlar
84
Tablo verilerinden çıkarttığımız sonuca göre son yıllarda Kırgızca çıkan gazete
sayısında artışlar olsa da tirajları bakımından Rus dilinde çıkan gazete sayısı ağırlıktadır.
Buradan gazetelerin kişilere en çok ulaşan Rus dilinde çıkan gazetelerin olduğunu
belirtmek gerekir.
Hit FM: 10 yıldır hizmet vermektedir. 18-35 yaş arasına yayın yapmaktadır. Rusça ve
uluslararası müzikler de yayın yapmaktadır. Radyo dili Rusçadır.
Avto Radio: Taksici ve dolmuş şoförleri için ideal kanaldır. Dinleyici kitlesi bu
kişilerdir. Yayın dili Rusçadır.
Radyo Şanson: 25 ten daha yaşlı kişilere yönelik yayın yapmaktadır. Rusça caz ve
Rus halk müziklerine yönelik yayın yapan bir radyodur.
85
Kırgızistan medya kanallarına baktığımızda yerel medya kanalları yoluyla batı tarzı
yapan yayın yapan kanalların halka sunulduğunu görürüz. NBT Kırgız kanalının CTC
Rusya kanalıyla ortak yayın yapması Kırgız halkının bu yolla batı tarzı kanallardan
etkilenmesine sebep olabilir. Ayrıca bu televizyon kanalının yayın dilinin Kırgızca değil de
Rusça olması Rusçanın bir üst dil olarak algılanmasına da sebep olabilir.
Kırgızistan’da yayın yapan KTR, KANAL 5_,NBT kanallarının yayın akışına göre:
86
yayınlar yapıyor. Burada ekme kuramından söz etmek gerekir. Ekme ( cultivation ) teorisi
George Gerbner aracılığıyla ortaya atılmıştır. Gerbner’in yaklaşımı görsel hafıza oluşumu
ve bu hafızaya bilinçli bir biçimde yerleştirilen kodlardan görsel olanları ön plana çıkarır.
Ekme teorisi ile izleyicilerin düşünce, davranış, tutum ve değer yargılarında televizyonun ne
kadar önemli faktör olduğunu açıklamaya çalışmıştır. Ekme ile bireylerin toplumla ilgili
düşüncelerinde kitle iletişim araçlarının katkısını anlatmaya çalışan Gerbner çalışmalarında
görüntülerin en çok tüketilen yer olan televizyonu merkez olarak almıştır. ‘Toplumun
televizyon üzerinden görüntülere olan bağımlılığını ve inanılırlığını yaşanılan dünyanın
anlaşılması ve tanımlanmasındaki öneminden hareketle televizyonu gösterdiği ile gerçek
dünya arasındaki farkı belirtmektedir.’( Bayraktaroğlu 2009) Bu bağlamda yerel medya
kanallarının Rusya kaynaklı kanallarla yayın yaptığını düşünürsek ekonomisinde baskın rol
oynayan aynı zamanda televizyon aracılığıyla kültürünü de yaydığını belirtmemiz gerekir.
Yerel halkın algılayışı bu medya kanallarından verilen bilgilere göre şekillenir dolayısıyla
yerel medya baskın ekonominin kültürüne yönelik yayınlar yapmış olur. Dördüncü
hipotezimiz yerel medya kanallarıyla baskın ekonominin kültürüne yönelik yayınlar yapar
doğrulanmış olur.
87
Альянс Алма X.o corparation Данита
Докка Айжана
Кафетерий Аяна
Какаду Аракет
Магистрат
Народный
Народный
Площадь
88
Пилигрим
Папа Карло
Панда
Россия
Риал партнёр
Сто пудов
Симфония
С Любовью
Триада
Форум
Шоколад
Шашлык вкусный
Шмель
89
Эстетика
Экзотика
Юг
Зебра
Ясежена
Круиз
Лидер
Шмель
Компьютеры
Захар
Босфор
90
3.3.2. Kievskaya Sokağındaki İşyeri İsimleri:
Rusça İşyeri İsimleri Kırgızca İşyeri İngilizce İşyeri Diğer İşyeri İsimleri
İsimleri İsimleri
91
Евразия Ордо United colors of
Benetton
Шик Evita
Игрушки Modart
Мебелион Orient
Карапуз İntel
Народный Delta
Авиакасса Target
Жалюзи
Дента
Мастер гриль
Цветочная фантазия
92
Мая
Швецария
Дизайн
Мега
Компаньон
Дока
Гобсек
Атлас
Персона
Салют
Прага
Цветы
Розы
Караван
Далия
Престиж
Альянс
Гранд
Призма
Гролливудская улыбка
Престиж
Светоч
93
Утро
Вулкан
Техас азия
Айва
Лист
Юг
Украина
Электроника
Славутич
Минутка
Алина
Столовая
Матис
Биостом
Грация
Народный
Эксквайэр
Елена
94
3.3.3. Sovetskaya Sokağındaki İşyeri İsimleri:
Rusça işyeri isimleri Kırgızca işyeri İngilizce işyeri Diğer işyeri isimleri
isimleri isimleri
95
битл Айсалкын reebookk Делидо
Народный Orient
Ломбардик joker
Англия diplomat
96
Станбул leostro
Шмель
Моссовет
Мир цветов
Лас Вегас
Вулкан
Тюльпан
Казкомерцбанк
Шмель
Гала
Фирменный
Мега обмен
Людмила
Арктик
Покупайка
Эстет
Клеопатра
Зебра
Кактус
Восток
Виктория
97
Застольный
Андрей
Кошки мышки
Роза
Мультик
Фунтик
Rusça işyeri isimleri Kırgızca işyeri İngilizce işyeri Diğer İşyeri İsimleri
isimleri isimleri
98
Россия Ырыс Gala
Жук janet
Вулкан Planet
Англия skynet
Народный glass
99
Экзотика winner
Тиговитол coffe
Поролон biteks
Ника dekor
Агро химия
Мега
Шмель
Одиссей
Авиа касса
Океан
Каринка
Сибирское
здоровье
Аладин
Виктория
Алиса
Андрей
Мебель
100
Колокольчик
У подруг
Принц
Frequenc Valid
y Percent Percent Cumulative Percent
ingilizc
132 24,8 24,8 89,3
e
101
Sokak isimleri
Cumulati
Frequenc Valid ve
y Percent Percent Percent
sovetskay
159 29,9 29,9 76,3
a
sokakisimleri
kirgizca Count 20 27 23 27 97
102
% within
21,5% 17,5% 14,5% 21,4% 18,2%
sokakisimleri
% within
21,5% 22,7% 25,2% 29,4% 24,8%
sokakisimleri
diger Count 7 13 30 7 57
% within
7,5% 8,4% 18,9% 5,6% 10,7%
sokakisimleri
% within 100,0
100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
sokakisimleri %
103
İncelediğimiz sokaklar ve işyerleri bağlamında Rusça isimli işyerlerinin bütün
sokaklarda çoğunluğunu gördük. Sokakların tümüne baktığımızda İngilizce isimli işyerleri
ikinci sırada yer alırken Kırgızca isimli işyerleri üçüncü sıradadır. İngilizcenin ikinci sıra da
yer almasını küreselleşen medyaya da bağlayabiliriz. Ülkenin kendi dili olan Kırgızca
üçüncü sırada yer alması oldukça dikkat çekicidir. Burada baskın ekonomi sahibi ülkenin
dili işyerlerine yansımıştır. Beşinci hipotezimiz baskın ekonomi işyeri isimlerine yansır
hipotezimiz bu bağlamda doğrulanmaktadır.
104
daha sonra verilmiştir. (Oruzbaeva 1984 : 184) Kırgızistan bağımsızlığını ilan ettikten sonra
Kırgız kahramanı olan Manas’ın adını almıştır.
Çalışmamızda ideolojiyi anlam inşa etmesi olarak ele aldık. İdeoloji aynı zamanda
siyasi anlatımında inşasıdır. Öncelikle işyeri isimlerinin arkasında yatan anlamları
keşfetmemiz gerekir. İdeolojik analiz de Bişkek sokaklarındaki işyerleri neye gönderme
yapıyor? Gibi sorulara cevaplar arayacağız.
Добрый жук : (iyi böcek) : Bu bir rus masal kahramanıdır. Bir böceğin başından geçen
ilginç olaylar ve diğer böceklere yaptığı yardımlar anlatılmaktadır.
105
Три кита: Eskiden insanlar dünyayı 3 balinanın tuttuğuna inanırlardı.Çünkü gördükleri en
büyük şey balinaydı.
Гобсек : Gobsek adındaki tefeci hakkındaki roman ,Gobsek çok acımasız ve çok cimri
biridir.Hayatında tek değer verdiği şey paralarıdır.
Карларсон: Karlarson adında bir çocuğun arkadaşlarına iyiliklerini anlatan bir romandır.
Olağanüstü özellikleri vardır. Uçması gibi bu yollarla insanlara özelliklede çocuklara
yardım eder.
Симбат: Denizde yaşayan Simbat korsanlara karşı gemileri korurdu. Korumasız kalan gemi
sahiplerine iyiliklerini anlatan bir masaldır.
Ай болит: Ay bolit isimli çocuk doktoru, çocukları tedavi ettiği ve çocukların nasıl
hastalandığını anlatan masallardan biridir.
Фунтик : Funtik isimli bir domuz yavrusudur. Ve çok iyi bir karakteri vardır. Başından
geçen olayların anlatıldığı çizgi filmdir. Sovyetler döneminde yayınlanmıştır.Sovyet
ideolojisini çocuklara yayan çizgi filmlerden biridir.
Самсон : Samson isimli bir kedinin yaptığı iyilikler ve anılarını anlattığı bir çizgi filmdir.
Sovyetler döneminde yapılmıştır.Yine ideolojik bir çizgi filmdir.
Багира : Bagira isimli bir kaplanın bir çocuğu eğitmesini konu alan bir masaldır. Tarzan’ı
andırır.
Али баба : Ali baba iyi bir insandır ve kırk haramilerle olan savaşını anlatır. Masalın ana
teması iyiler her zaman kötülere karşı galip gelir.
Аладин : Alâeddin isimli bir çocuk bir yerde lamba bulur ve lambanın içinden cin çıkar
iyiliklerini anlatan bir masaldır.
106
Алиса : Alica isimli kızın harikalar ülkesindeki yaşadıklarını anlatan olağanüstü bir
masaldır. Son zamanlarda filmi gösterime girmiştir.
Асылзат, Толубай ,Улан, Нурлан, Айжан ,Алтын ,Айжана, Аяна ,Бектур ,Аян
Манас, Бакыт, Руслан, Айпери, Жылдыз, Султан, Мээрим, Асман, Азиз, Айжамал
107
Майрам, Аян, Дастан ,Умут, Азат, У Гульмиры ,Сейтек, Камиля, Жылдыз, Бектур
Ырыс ,Айбек, Аким, Аяна, Али, Зарина, Манас, Адеми, Адилет, Дилан, Марат,
Sonuç olarak Kırgız toplumu kendi isimlerini işyerlerine vermeye daha yatkınlar.
Bunu Kırgızca isimli işyerlerine baktığımızda rahatlıkla görüyoruz. Kırgızca isimli
işyerlerinden yarısından fazlası kendi isimlerini veya insan isimlerini işyerlerine
koymuşlardır.
(3), Россия(2), Юг, Евразия, Лондон, Швецария ,Прага, Украина ,Голливуд ,Алабама
Майями ,Моссовет ,Лас Вегас ,Восток , Арбат ,Политех ,
Кашкасуу, Кыргызстан(3) Астана, Беш саары ,Aqua city, Vegas, Kent, Metropol, Tokyo
Rio, İnk-Terra
Англия ( İngiltere) : Bu ismi taşıyan yerlerin çoğu 2. El giyim eşyası satıyor ve bu giyim
eşyaları genelde İngiltere’den geliyor.
Швецария ( İsviçre ) : İsviçre saatiyle meşhur bir ülke ve bu işyeri de İsviçre’den ithal
saatler satıyor.
108
Голливуд ,Алабама, Майями, Лас Вегас : (Hollywood, Alabama, mayami, Lasvegas)
Amerika’nın en meşhur şehirleri Hollywood Amerikan sinemasının sembolü bir şehir
Alabama, Amerika’da bir nehrin adı Mayami kumsalıyla dünya da ün salmış bir yer ve Las
vegas Dünyanın en büyük kumarhane şehri. Bu şehirlerden de anlaşılacağı gibi
Kırgızistan’da işyeri isimlerinde küreselleşmenin de etkisi vardır. Halkın bilinçaltında
Amerikan şehirleri bulunmakta ve bu şehirlerden haberdardırlar.
Прага, Украина ,Россия Моссовет, Арбат : ( Prag, Ukrayna, Mossovvet, Arbat) Prag Çek
cumhuriyetinin başkenti, Arbat Moskova’da bir sokağın adı. Ve Rusya Sovyetler birliğinin
kurucu ülkesi bu isimlere baktığımızda bize ticari kar gütmeden çok ideolojik bir mesaj
veriyor. Ve hâkim ekonomi sahibi ülke Rusya kodladığı anlamları halka iletiyor.
Матритца : Hollywood’un son dönemlere damgasını vuran filmlerinden birinin ismi orijinal
adı Matrix dir.
Пекинская утка : Çin’in Pekin kentinin ördekleri meşhurdur. Bu işyeri bir Çin mutfağıdır.
Ve Pekin ördeğiyle meşhur bir yerdir.
Сибирское здоровье : Sibir sağlığı anlamına gelen bu kelime, Sibirya’da yetişen bitkilerin
satıldığı bir nevi eczanedir. Genelde halk tarafından Sibirya’dan gelen otların şifa kaynağı
olduğuna inanılır.
Az-tek gold: Kızıl derili altını anlamına gelmektedir. Bir altıncı dükkânıdır. Eski insanlar
Kızılderili altınının değerli olduğuna inanırlardı.
Mac Burger: Bu dükkân Amerika’da ve birçok ülkede var olan Mc Donalds ‘ın bir
taklididir. İşyerinin rengi, stili ve mekânsal olarak özellikleri Mc Donald’ın kopyası gibidir.
109
China town: Çin şehri anlamına gelir. Çin yemekleri satılan işyerlerinden bir tanesidir.
Genel olarak ideolojik analizlerde çıkaracağımız sonuç hâkim ekonomi anlam inşa
etmesinde masal kahramanlarını kullanmıştır. Bu masal kahramanlarında tema Sovyet
ideolojisinde bulunan halkların kardeşliği, paylaşım ve iyilik üzerine kurulmuştur. Ayrıca
sokak isimlerinin de yansımalarıyla birlikte yorum yaptığımızda baskın ekonomi aktörü
olan Rusya Kırgızistan’ın sokaklarının şekillenmesin de etkin rol oynarken aynı zamanda
kişilere verdiği iletilerle de toplumun o sokaktan her geçişinde kendinde bir şeyler
bulmasını ve kendisini Rusya’nın bir parçası gibi hissetmesini sağlamıştır. İşyerlerinin
isimleri ne olursa olsun içeriye girdiğimizde bize çoğunlukla Rusça karşılık vermeleri
baskın ekonomi aktörü olan Rusya’nın etkinliğini gösterdiğine bir kanıttır.
Ayrıca Kırgız işyerlerinin çoğunun insan isimlerinden oluşması Kırgız toplumu için
kendi isimlerini işyerlerine verme geleneğini bakımından önemlidir. Kırgız kültürüne ilişkin
işyerleri isimlerine gelince Manas destanından kahramanlardan oluştuğunu gördük.
110
SONUÇ ve ÖNERİLER
Sokağa yansımış işyeri isimleri Bişkek ulaşım ana arterlerine yönelik ideolojik ve
analitik çözümleme başlıklı çalışmamızın temel yaklaşımı baskın ekonomi ve baskın kültür
ilişkisine dayanmaktadır. Bu çerçevede baskın ekonominin unsurları ve baskın kültürün
unsurlarını ortaya koyduktan sonra analitik olarak analizler yapılmıştır. Bu analizler sonucu
olarak Rusya Kırgızistan’ın ithalat ve ihracat ortağıdır, dolayısıyla Kırgızistan’daki baskın
ekonominin de aktörüdür. Baskın kültürün unsurları ele alındığında yine çeşitli analizlerde
bulunduk. Bu bağlamda çıkan kitapların sayıları, tirajları, televizyonun dili hakkında
incelemeler yaptıktan sonra Rus dilinin baskınlığını verilerle ortaya koyduk. Medyanın
insanı şekillendirdiğini varsayarsak Kırgız kanalarıyla ortak yayın yapan Baskın ekonomi
aktörü olan Rusya’nın kültürünü bu kanallarla yaydığını tespit ettikten sonra bunun sokağa
yansımalarını dolayısıyla işyerlerine yansımalarını analizlerle ispatlamış olduk. Kırgız halkı
Rusya kaynaklı medyanın yayınladığı yayınlar doğrultusunda şekillenmektedir. Bunu da
Rusçayı araç olarak kullanmıştır. İşyerleri medyanın etkisine göre de şekillenebilmektedir.
Çıkardığımız sonuçlar doğrultusunda işyerlerinin büyük çoğunluğunu Rusça isimli işyerleri
alırken, ikinci planda İngilizce almıştır bunu dış yatırımlara bağlayabileceğimiz gibi
küreselleşmeye de bağlayabiliriz. Kırgızca isimler ise 3. Sırada yer almaktadır. Yaptığımız
ideolojik çalışmada Kırgız işyerlerinin çoğunluğunun insan isimlerinden oluştuğunu da
ispatlamış olduk. Ulaştığımız veriler doğrultusunda Rusça iş yeri isimleri % 46.2, İngilizce
iş yeri isimleri % 24.8, Kırgızca işyeri isimleri%18.2 dir. Diğer dillerden oluşan işyeri
isimleri ise %10,7 dir.
111
vermek gerekirse 1600’lü yıllarda İngiltere’de başlayan sanayi devriminin ardından dışarıya
sattıkları ürünler doğrultusunda ekonomisine katkı sağladığı kadar, kültürünü de yaymayı
başarmıştır. O dönemlerde İngiliz gibi giyinmek statü sahibi yaparken insanları, giyindiği
elbiseyle kendini bir İngiliz gibi hissetmesini sağlamıştır. Fransız sanayi devrimi yapılır.
Fransa genelde lüks tüketim maddeleri üretmeye yönelir, askeri elbiseler, jalûziler,
mobilyalar v.b lüks tüketim ürünler. Bu ürünlerin pazarlamasını yapar ve o dönemde
Fransızca popüler bir dil olarak dünyaya yayılır. O dönemde Fransızca konuşmak yine
asaletin ve statünün sembolü olmuştur. Günümüzde ise küreselleşen medyayla bizlere neyi
giyinmemiz ve nasıl hareket etmemiz gerektiğini medya gösterir. İnsanlar kullandığı
arabayla bile bir alt gruba üye olabilirler. Günümüzde Amerika kültürünü medya yoluyla
yayar. Hollywood filmleri, Hip-hop müziği, Coca Cola, Mc Donalds Amerika’nın artık
sembolü olmuştur. Günümüzde İngilizce bilmemek ayıplanır duruma gelirken bilenlerin
gelen bilgi ve iletilere ilk önce alması gibi bir prestij kazandırır. Kırgızistan ‘ın şu anki
görünümü üretemeyen tüketen bir toplumdur. İlerleyen zamanlarda Kırgızistan üretim
yapmaya başlarsa bunun yansımalarını işyerlerinde görebiliriz. Üreten toplumlar kültürel
sömürüye daha az maruz kalırlar. Üreten bir Kırgız toplumunda daha yerel marka ve
işyerlerine rastlamamız mümkün olabilir.
112
Kurumu Başkanlığınca yabancı isimli işyerlerini Türkçe olarak değiştiren işyerlerine
Türkçeye karşı duyarlılık ve onur belgesi verilerek Türkçe isimli işyerlerinin çoğalmasına
katkı sağlayacağı düşünülüyor. Böylelikle dilimiz yabancı kelimelerin baskısından
kurtulmuş olacak. Böyle bir uygulama Bişkek’te de başlatılabilir.Yerel denetimler
sıklaştırılarak çeşitli projelerle mesela iş yerlerine yerel isim verenlere vergide muafiyet v.b
gibi politikalar yürütülerek Kırgız dilinin korunması sağlanabileceği gibi kültürün sokağa
yansımalarının tek kanıtı olan işyerlerinin de yerel kültüre uygun olması sağlanılabilir.
Ayrıca Kırgız işyerlerinin çoğunun insan isimlerinden oluşması Kırgız toplumu için
kendi isimlerini işyerlerine verme geleneğini bakımından önemlidir. Kırgız kültürüne ilişkin
işyerleri isimlerine gelince Manas destanından kahramanlardan oluştuğunu gördük.
113
Burada ayrıca funtik ve samson gibi Sovyetler döneminde yayına girmiş tamamen
ideolojik olan çizgi film isimlerini işyerlerinde görmemiz oldukça dikkat çekicidir.
Kırgızistan’ın bağımsızlığının ardından bu isimleri Bişkek sokaklarında görmemiz bize
Sovyet ideolojisinin bir yansıması gibi gelse de kültür bakımından Sovyet ve Rus kültürü
arasında bir ayrıma gitmezsek Rusya politikalarının bu topraklardaki etkilerini görebiliriz.
Özelikle işyerlerinde çocukların hafızalarında yer alan masal ve çizgi film kahramanların
yer alması baskın ekonomi aktörü olan Rusya’nın halkın şekillenmesine çocuklardan
başladığı anlamına da gelebilir. Yine bu masal kahramanlarından küresel masal
kahramanları da vardır. Örneğin Simbat.
Kırgızistan medya kanallarına baktığımızda yerel medya kanalları yoluyla batı tarzı
yapan yayın yapan kanalların halka sunulduğunu görürüz. NBT Kırgız kanalının CTC
Rusya kanalıyla ortak yayın yapması Kırgız halkının bu yolla batı tarzı kanallardan
etkilenmesine sebep olabilir. Ayrıca bu televizyon kanalının yayın dilinin Kırgızca değil de
Rusça olması Rusçanın bir üst dil olarak algılanmasına da sebep olabilir.
Kırgızistan’da yayın yapan KTR, KANAL 5_,NBT kanallarının yayın akışına göre:
114
NBT televizyon kanalının yayına sunduğu programları incelediğimizde 27 programın
yalnızca 1 tanesi( Şaardıktar ) Kırgızca olması geri kalan programların Rusça olması dikkat
çekicidir. Rusya’dan yayın yapan CTC kanalının NBT kanalının yoluyla yayın yaptığını da
burada belirtmek gerekir.
Англия ( İngiltere) : Bu ismi taşıyan yerlerin çoğu 2. El giyim eşyası satıyor ve bu giyim
eşyaları genelde İngiltere’den geliyor.
Швецария ( İsviçre ) : İsviçre saatiyle meşhur bir ülke ve bu işyeri de İsviçre’den ithal
saatler satıyor.
115
Прага, Украина ,Россия Моссовет, Арбат : ( Prag, Ukrayna, Mossovvet, Arbat) Prag Çek
cumhuriyetinin başkenti, Arbat Moskova’da bir sokağın adı. Ve Rusya Sovyetler birliğinin
kurucu ülkesi bu isimlere baktığımızda bize ticari kar gütmeden çok ideolojik bir mesaj
veriyor. Ve hâkim ekonomi sahibi ülke Rusya kodladığı anlamları halka iletiyor. İşyeri
isimlerinde saptadığımız sonuçlara göre hem hâkim ekonominin ürettiği anlamlar hem de
küreselleşme doğrultusunda gelişen Kırgızistan küreselleşmeden etkilenen bir ülke
konumundadır.
116
KAYNAKÇA
3. Akıncı, Yıkıcı, Yiğit (2004) ,Değişen Kent ve Anladıklarımız İstanbul, Mimar Sinan
Üniversitesi
4. Aksan, D. (1998) Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara, Türk Dil Tarih
Kurumu Yayınları,
9. Batı U.(2005) Bir Anlam yaratma Süreci ve İdeolojik Yapı Plarak Reklamların
Göstergebilim Bir Bakış Açısıyla Çözümlenmesi Sivas, C.Ü. Sosyal Bilimler
Dergisi Aralık Cilt: 29,
117
11. Bennet, W.Lance (2000) Politik İlizyon ve Medya, Çev. Seyfi Say, İstanbul, Nehir
Yay.
12. Bilig (2005) sayı 34: 5 Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanlığı
13. Birol, G.(2006) Bir Kentin Kimliği ve Kervansaray Oteli Üzerine Balıkesir, Balıkesir
Üniversitesi Mühendislik mimarlık Fak.
14. Briggs, Asa culture(1992) çev. Sevim kebeli Oxford University Press
16. Çalık Temel, Sezgin Feridun (2005 ) Kastamonu, Kastamonu Eğitim Dergisi Mart
sayısı
18. Dağtaş, B (1999) İngiliz Kültür Çalışmalarında İdeoloji, İstanbul, Kurgu Dergisi sayı
16
20. Doğan İ. (1999), Sokaktaki Yabancı İşyeri İsimlerine Yansıyan Kültürel Eğilimler,
İstanbul,
21. Sistem Yayıncılık
23. Eren, Tunç, Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,(2000) Global Pazar
Stratejilerinin Tasarım ve Uygulamasındaki Kültürel Etkileşimin Rolü
24. Gülensoy, T. (1995)Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları
118
26. Hall, S (1998) Yerel ve Küresel: Küreselleşme ve Etniklik ,Bilim Ankara ,sanat
yayınları
28. Kellner, D.(1991)Reklam ve Tüketim Kültürü (çeviri Kaplan, Yusuf ,)Kayseri, Rey
yayıncılık
29. Kocadaş, B. (2002) Görsel Medya ve Şiddet Kültürü Malatya, İnönü üniversitesi
31. Mardin, Şerif (1976), İdeoloji, Ankara, Sosyal Bilimler Derneği yayını
34. Odabaşı, (1999) Tüketim Kültürü, Yetinen Toplumun Tüketen Topluma Dönüşümü,
Ankara, Erk yayınları
37. Önür, N.(2002) Küreselleşen Dünyada İletişim ve Toplum, Ankara, Alp yayınevi
119
42. Saklı, A (2004) İdeoloji
47. Turgut. B (2005)Küreselleşme ve Milli Değerler, Milli Eğitim Dergisi Mayıs sayısı
48. Ünüsan, Ç,Bilge, O.(2008) Tüketicilerin Satın Alma davranışları açısından Marka,
Mağaza Ve Franschising Sistemi İstanbul, Marmara Üniversitesi
53. Yılmaz İ. Çetin B.(2005) Postmodernizm ve Kent Fırat Üniversitesi Fen – Edebiyat
Fakültesi Sosyoloji Bölümü – ELAZIĞ
Elektronik kaynaklar
54. http://www.context.org/ICLIB/IC38/Gerbner.htm.
55. http://www.edinenie.kiev.ua/Flash/rusobraz.htm
120
56. www.gokyrgyzstan.net
57. http://www.photoshopmagazin.com/paylasim/7008/companynzn_name_nedr_sirketi
nizin_
58. http://online.toktom.kg/forum/message.phtml?id_subject=222
59. www.kyrgyzstan.orexca.com
60. http://www.turkcan.org/anasayfalist.asp
61. http://www.turkcan.org/haberlerview.asp?key=2014
62. adi_ne.htm1
63. http://www.5ballov.ru/referats/preview/40279
64. http://www.russianclub.net
65. www.stat.kg
66. http://www.irfanerdogan.com/makaleler1/gerbner.html
121
КЫРГЫЗЧА МАЗМУН
ЖОЛ БОЮНДА ЖАЙГАШКАН МЕКЕМЕ АТТАРЫ: БИШКЕКТИН НЕГИЗГИ
ТРАНСПОРТ ЖОЛДОРУНА КАРАТА ИДЕОЛОГИЯЛЫК ЖАНА
АНАЛИТИКАЛЫК ИЗИЛДӨӨ
КИРИШҮҮ
Баарыбызга маалым болгондой шаарлар соцалдык жана маданий окуялардын
негизинде тарыхка калышат. Ар бир шаардын жеке айырмачылыктарды бар. Бирок
акыркы мезгилде ааламдашуу процесси бир эле мамлекеттерди эмес шаарларды да
өзгөрүүгө дуушар кылууда.
Убакыттын өтүшү менен мамлекеттер да, шаарлар да маданияттык
өзгөрүүлөргө жараша өзгөрөт. Эгерде маданият өзгөрсө шаарлар да, мамлекет да
өзгөрөт. Мисалы Совет мезгилинде Бишкек шаарындагы дүкөндөрдү караганда
орусча жана совет идеологиялык аттарды көрчүбүз. Ал эми азыркы учурда болсо бул
аттар көбүнесе кыргызча, орусча жана англис тилинде коюлат. Эмне үчүн адамдар
дүкөндөргө, мекеме жайларга орусча жана англисче ат беришет? Изилдөөбүздүн
негизги максаты ушул суроого жооп табуу болчу.
1. Изилдөөнүн методологиясы
1.1 Изилдөөнүн гипотезалары
Г1: Доминанттуу экономика доминанттуу маданияттын жаралуусуна себепкер
болот.
Г2 : ММКларда колдонулган тил экономикасы доминанттуу болгон өлкөнүн
тилинде болот.
Г3 : Доминанттуу экономиканын тили да доминанттуу болот.
Г4: Жергиликтүү ММКлар экономикасы доминанттуу болгон өлкөнүн
маданиятына карата көрсөтүүлөрдү даярдайт.
Г5 : Доминанттуу экономика мекеме-жайлардын аттарында да өзүн сездирет.
Г6 : Мекеме жайларында доминанттуу экономика тарабынан аныкталган
түшүнүктөр жаратылат.
Г7 : Ааламдашуу процесси мекеме жайларына да өз таасирин берген.
1.2 Изилдөө ыкмасы (методу)
Изилдөө сапаттык жана сандык контент анализи, идеологиялык анализ менен
изилденет.
122
2. Гипотезаларга тийиштүү анализ
123
саны 100 74 75 60 79
Кыргызча 10 6 8 7 5
Орусча
90 68 67 53 74
124
өзүн сездирет, 6-Мекеме жайларында доминанттуу экономика тарабынан аныкталган
түшүнүктөр жаратылат, 7-Ааламдашуу процесси мекеме жайларына да өз таасирин
берген деп белгиледик. .
125
Шмель
Эстетика
Экзотика
Юг
Зебра
Ясежена
Круиз
Лидер
Шмель
Компьютеры
Захар
Босфор
126
Игрушки Modart
Мебелион Orient
Карапуз İntel
Новость China Town
Народный Delta
Ваш Стиль Brond
Авиакасса Target
Жалюзи
Дента
Мастер Гриль
Цветочная
Фантазия
Мая
Швецария
Дизайн
Мега
Компаньон
Дока
Гобсек
Атлас
Персона
Салют
Прага
Цветы
Розы
Караван
Далия
Престиж
Альянс
Гранд
Призма
Гролливудская
Улыбка
Престиж
Светоч
Утро
Вулкан
Техас Азия
Айва
Лист
Юг
Украина
Электроника
Славутич
Минутка
Алина
Столовая
Матис
Биостом
127
Грация
Народный
Эксквайэр
Елена
128
Шмель
Моссовет
Мир Цветов
Лас Вегас
Вулкан
Тюльпан
Казкомерцбанк
Шмель
Гала
Фирменный
Мега Обмен
Людмила
Арктик
Покупайка
Эстет
Клеопатра
Зебра
Кактус
Восток
Виктория
Застольный
Андрей
Кошки Мышки
Роза
Мультик
Фунтик
129
Вулкан Манас Planet
Семейный Адеми Neo Planet
Азия Универал Адилет Pizza İnn
Банк
Шмель Ак Ниет London-Bishkek
Тренинг Дилан Trans Avia
Магнолия Марат Kodak
Мир Жазат Fast Food
Кармен Аракет Gemma
Жук Janet
Али Баба Rich
Вулкан Planet
Англия Skynet
Народный Glass
Магнат Sun Shine
Экзотика Winner
Тиговитол Coffe
Лиза Air Manas
Добрый Жук K.İ.C.B
Народный Kassa VİP
Поролон Biteks
Любимые Цветы Second Hand
Ника Dekor
Агро Химия
Мега
Шмель
Одиссей
Авиа Касса
Океан
Каринка
Сибирское
Здоровье
Аладин
Виктория
Алиса
Андрей
Мебель
Колокольчик
У Подруг
Принц
Саны Пайызы
Орусча 246 46,2
Кыргызча 97 18,2
Англис тили 132 24,8
130
Башка тилде 57 10,7
Саны Пайызы
Ахунбаев көчөсү 93 17,5
Киев көчөсү
154 28,9
Совет көчөсү
159 29,9
11% орусча
25% 46%
кыргызча
18%
англиз
тили
башка
тилде
131
Изилденген көчөлөрдөгү мекеме-жайларынын аттарына көңүл бурсак орус
аттарынын басымдуулук кылганын көрөбүз. Ал эми англис тилиндеги аттар 2-орунда
турат. Бул албетте доминанттуу экономиканын кандайдыр бир деңгээлде таасири бар
экендигин көрсөтөт. Ушуга карата биз алтынчы жана жетинчи гипотезаларбызыды
белгиледик.
132
ЖЫЙЫНТЫК
133
Андан сырткары Америкалык жер аттары да коюлган. Мисалы Майами, Голливуд,
Лас-Вегас сыяктуу аттарды көрсөтсөк болот.
Глобалдык түшүнүктөргө келсек мекеме аттарында кез-кез глобалдык
түшүнүктөргө да орун берилгенин көрөбүз. Мисалы кээ бир мекемелерге Дом
итальянской мебели, Голливудская улыбка, Матритца, Пекинская утка, Mac Burger
сыяктуу аттар коюлган.
Жыйынтык катары айтсак, Кыргызстандагы мекемелердин аттары доминанттуу
экономика тарабынан берилген түшүнүктөргө карата коюлган. Ошол эле мезгилде
ааламдашуу жана популярдуу маданият сыяктуу факторлордун таасири астында англис
аттарга да орун берилген жана ал гана эмес жер аттарында да ааламдашуунун таасири
башкача айтканда Америкалык шаарлардын таасири бар экенин байкашыбыз мүмкүн.
Сунуш бөлүмүндө болсо жергиликтүү ММКларга колдоо көрсөтүлүүсү
керектиги жана жергиликтүү башкаруучулуктагы кемчиликтердин азайтылышы
керектиги тууралуу айтып өттүк.
134