Tesisat Mühendisliği Dergisi

Sayı: 87, s. 49-52, 2005

Soğutma Kulelerinin Isıl Hesaplarında Kullanılan

Pratik Yöntemin Hata Analizi

Hilmi Cenk BAYRAKÇI*

Arif Emre ÖZGÜR**

Özet
Soğutma kuleleri, iklimlendirme sistemleri ve soğutma sistemleri gibi atık ısı üreten birçok sistemde kulla-
nılırlar. Soğutma kulelerinin ısıl hesaplarının hassas olarak yapılması zor ve detaylı bir işlemdir. Bu se -
beple soğutma kuleleri için yapılan ısıl hesaplarda birçok basitleştirici kabuller yapılır. Pratik uygulamalar-
da yapılan bu kabuller ısıl hesapların hassasiyetini azaltmaktadır. Pratik olarak kullanılan en yaygın soğut -
ma kulesi hesap metodu, Merkel metodu olarak da bilinen Entalpi Potansiyeli metodudur. Bu metot iklim-
lendirme ile ilgili birçok kaynak kitap ve yayında açıklanmaktadır.

Bu çalışmada, Entalpi Potansiyeli metodu ile, soğutma kulelerinin ısıl hesapları için geliştirilmiş hassas bir
metot karşılaştırılmıştır. Hassas metot, entalpi potansiyeli yönteminde yapılan ihmalleri ve literatürdeki bir
-
çok çalışmada göz ardı edilen birçok hususu da dikkate alır. Hassas yöntemde üretilen denklemler Runge
– Kutta yöntemi ile çözülmüştür.

Deneysel amaçlı bir soğutma kulesinden elde edilen veriler ışığında her iki yöntem ile ısıl hesaplar yapıl-
mıştır. Sonuç olarak iki yöntemin birbirleri ile kıyaslanması yapılarak, entalpi potansiyeli yönteminin has -
sas yönteme göre hata oranı yüzde olarak sunulmuştur.

1. GĐRĐŞ Merkel analizinde , bir soğutma kulesinde bu -

Soğutma kuleleri, iklimlendirme sistemleri ve
soğutma sistemleri gibi atık ısı üreten birçok
sistemde kullanılırlar. Soğutma kulelerinin ısıl
hesaplarının hassas olarak yapılması zor ve
detaylı bir işlemdir. Bu sebeple soğutma kule -
leri için yapılan ısıl hesaplarda birçok basitleş -
tirici kabuller yapılır. Pratik uygulamalarda ya -
pılan bu kabuller ısıl hesapların hassasiyetini
azaltmaktadır. Pratik olarak kullanılan en yay -
gın soğutma kulesi hesap metodu, Merkel me -
todu olarak da bilinen "Entalpi Potansiyeli" me-
todudur.
harlaşma sırasında olan su kaybı ihmal edil -
miştir ve sistem için Lewis sayısı "1" kabul
edilmiştir. Sistemden çıkış şartların belirlen -
mesi birden çok diferansiyel denklemin tekrarlı
sayısal integrasyonunu gerektirmektedir.
Detaylı yöntemde ise Merkel metodunda kulla -
nılan kabulleri kullanmayarak eğer doğru trans-
fer katsayısı kullanılırsa
Bu çalışmada, Entalpi Potansiyeli metodu ile,
soğutma kulelerinin ısıl hesapları için geliştiril -
miş hassas bir metot karşılaştırılmıştır.

* Öğr. Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, Senirkent MYO, Đklimlendirme-Soğutma Bölümü

** Arş. Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Makine Eğitimi Bölümü

49

Hassas metot, entalpi potansiyeli yönteminde eşitlikler aşağıdaki gibi olmaktadır.

Hassas metot, entalpi potansiyeli yönteminde eşitlikler aşağıdaki gibi olmaktadır.
yapılan ihmalleri ve literatürdeki birçok çalış -
mada göz ardı edilen birçok hususu da dikkate Havaya buharlaşma yoluyla giden su miktarı;
alır. Hassas yöntemde üretilen denklemler
Runge – Kutta yöntemi ile çözülmüştür. dms = mh.d x
(2.1)
2. SOĞUTMA KULESĐ ANALĐZĐ
Şekil 1. Ters akımlı bir soğutma kulesinin şematik şeklinde, buharlaşmadan dolayı dF yüzeyli
gösterimi soğutma hacminden hava hacmine giren su
kütlesi
Ters akımlı bir soğutma kulesi şematik olarak
giriş çıkış durumları ile birlikte Şekil 1’de gös - dms = s (xd-x).dF
terilmiştir. Detaylı analizde denklemlerin basit (2.2)
olarak türetilmesi için şu kabuller yapılmıştır.
olarak ifade edilmektedir. Bu ifadelerden
ms,g, Ts,g
mh, x h.0, hh,0 m hdx = s (xd-x).dF
(2.3)
Su
olmaktadır.
x h + dxh ms+dms
hh + dhh Tss+dT Soğutma suyu kontrol hacmine giren enerjinin
burayı terk eden enerjiye eşitliği yazılarak yu -
Dolgu karıdaki ikinci denklemin de yardımıyla;
dl . . . . .
mshs + d(m shs ) – m s hs = m h(h h + dh h) – m hhh
(2.4)
x a, ha,i ms,Ts
elde edilir. Bu ifade düzenlenirse,
. . .
Hava m ssdh + dm shs = mhhdh
(2.5)
mh, x h, hh,g ms,g , Ts,g
olacaktır.
1) Bir yöndeki ısı ve kütle transferi sadece
akış normali doğrultusundadır. Hava kontrol hacmi için enerji denge denklemi
2) Kuleden çevreye akış boyunca ısı transferi gibi yazılırsa,
ihmal edilebilir. .
3) Kule fanından veya fanlarından havaya veya m ssdh = [ash (Td–Th )+s(xd–x) (h fg +hg,i )]dF
suyun buharlaşmasıyla ısı transferi ihmal (2.6)
edilebilir.
4) Su ve kuru termometre sıcaklıkları sabittir. denklemi elde edilir. h fg değeri yazılır ve yuka -
5) Hava buhar karışımındaki su buharı kütle rıdaki eşitlik enerjinin eşitliğinde yerine konur -
oranı yaklaşık olarak nem oranına eşittir. sa;
6) Herhangi bir kule kesitinde su akışı boyun - .
ca üniform sıcaklık dağılımı vardır. m=[–T
sdh s ash (Td h)+s(xd–x) (h fg +hs,i–h s)]dF
(2.7)
Merkel analizini basite indirgemek için iki kabul
yapmıştır. Soğutma kulesinde buharlaşma sı - olur.
rasında olan su kaybı ihmal edilmiştir ve sis - Su yüzeyi ile sınırlı hava kontrol hacmindeki
tem için Lewis sayısı "1" kabul edilmiştir. enerji denge denklemlerinden;

Soğutma kulesi hesaplamalarında kullanılan

50 TESĐSAT MÜHENDĐSLĐĞĐ DERGĐSĐ, Sayı 87,

2005

(T d – Th ) şeklinde düzenlenecektir. Bu denklemler, Şe -

dTh = ———— [ash + s(xd – x)cb]dF (2.8) kil 1’de gösterilen diferansiyel kontrol hacminde
. dL mesafesi boyunca, sırasıyla buharlaşan su
m hcp kütlesi sebebi ile su debisindeki değişimi, ser -
best hava akımının özgül nem değerinin deği -
elde edilir. şimini, su sıcaklığının değişimini ve hava sı -
elde edilir. şimini, su sıcaklığının değişimini ve hava sı -
caklığının değişimini ifade etmektedir.
Hassas yöntemde izlenilen yol şu şekildedir.
Soğutma kulesi dolgu yüksekliği l, kule enine Su ve havanın kuleye giriş büyüklükleri bilindi -
kesit alanı A, 1 m 3 kule dolgu hacmindeki su ğine göre önceden kule yüksekliğine göre belir-
yüzeyi a ise lenen adıma uygun artışlar verilerek G s , x, t h
ve t s belirtilen denklem sistemlerinden buluna -
F= A.l.a bilir. Bu değerler bulunurken iterasyonlu olarak
Runge-Kutta Metodu kullanılmıştır. Kullanılan
yazılabilir. A = 1 m2 seçilerek diferansiyel alınır- hassas yöntem, Merkel metodundaki yapılan
sa kabullerin ve ihmal edilen kısımların hesaba
katılmasıyla şekillenmiştir.
dF= a.dl
3. BULGULAR
olur. Yapılan deneyler neticesinde elde edilen veriler
hassas yöntem ve Merkel metoduyla çözül -
(2.2) denkleminin dl’ye göre değişimi, sCp/müş
ash ve elde edilen değerler karşılaştırmalı
oranı Lewis faktörü Le ile gösterilerek, grafikler halinde verilmiştir.
Şekil 1. Özgül nem değişimi
dm s ash aLe
—— = ——–— (x d – x) (2.9) 0.025

dl Cp 0.02

0.015
Hassas yöntem L/G=0.4
şeklinde olurken, (2.3.) no’lu denklemin deği0.01- Merkel L/G=0.4
X
şimi; 0.005 Hassas yöntem L/G=0.36
Merkel L/G=0.4
0
dx ah a Le
0 0.3 0.6 0.9 1.2 1.5
—– = ———— (x d – x) L(m)
(2.10)
dL c p Gh

olmaktadır. Aynı şekilde (2.7) ve (2.8) ifadeleri Şekil 1’de iki farklı L/G (hava debinin su debi -
de gerekli ara işlemler ve dl’ye göre diferansi - sine oranı) değeri için hassas yöntem ve Mer -
yelleri alınarak; kel ile yapılan hesaplamalar neticesinde bulu -
nan özgül nem değişimi yüksekliğe bağlı ola -
dTs 1 a ash rak grafiksel olarak verilmiştir.
—— = —— ash a(Td–Th )+—–— Le(xd –x)(hfg+h s,i–hs) Şekil 2. Su sıcaklığı değişimi
dL Gs cs cp
34
32
(2.11) 30
28
26 Hassas yöntem L/G=0.4
ve 24 Merkel L/G=0.4
22 Hassas yöntem L/G=0.36
Ts (°C)
20
Merkel L/G=0.36
dTh ashaLe(Td –Th) 1 c p,b 18
16
—— = ——————— —– + —–– (xd –x) 0 0.3 0.6 0.9 1.2 1.5
L(m)
(2.12)
dL c pGh Le cp
Şekil 2’de ise kule yüksekliğine bağlı olarak su

TESĐSAT MÜHENDĐSLĐĞĐ DERGĐSĐ, Sayı 87, 2005 51

sıcaklığı verilmektedir. L/G = 0,4 oranı için bir için kullanılan hesaplamalar yüzde 4 ila 10 ara-
kısımda çakışma görülürken, L/G = 0,36 ora - sında hata payı içermektedir. Bu da hassas
nında ise veriler birbirine yakın olmakla bera - yöntemle yapılacak hesapların daha verimli
ber çakışma olmamaktadır. olacağını göstermektedir.
Şekil 3. Hava sıcaklığı değişimi
KAYNAKLAR
26
• ASHRAE Handbook, Applications,1991.
25.5 • ASHRAE Handbook, Fundementals,1993.
25
24.5 • Dreyer, A.A., Erens, P.J., 1990. Heat and
Hassas yöntem L/G=0.4
24 Mass Transfer Coefficient and Pressure
 Hassas yöntem L/G=0.4
24
Merkel L/G=0.4
Mass Transfer Coefficient and Pressure
23.5
Th (°C)
23 Hassas yöntem L/G=0.36 • Drop Correlations for a Crossflow Evaporative
22.5
22
Merkel L/G=0.36
Cooler. Proceedings of The Ninth Internati -
0 0.3 0.6 0.9
L(m)
1.2 1.5 onal Heat Transfer Conference. (Hetsroni,
G.,- eds), 233 – 238, Jarusalem.
• Hasan, A., Siren, K., 2002. Theoretical and
Şekil 3’de ise kule yüksekliğine bağlı olarak
Computational Analysis of Closed Wet Co -
hava sıcaklığı değişimi görülmektedir. L/G =
oling Towers and its Applications in Cooling of
0,4 ve L/G = 0,36 oranları için farklılıklar açık -
Buildings. Energy and Buildings. 34, 447 –
ça görülmektedir.
Şekil 4. Sudan transfer olan ısı (Qsu) değişimi
486.
• Kim, J.K., Smith, R., 2001. Cooling Tower
Şekil 4’de sudan transfer edilen ısı miktarları System Design. Chemical Eng. Science. 56,
3641 – 3658.
• Kunduz, M., 1992. Soğutma Kulelerinde Isı ve
60 Kütle Transferi Analizi ve Çözümü, Güneş
50 Enerjisi Enstitüsü Dergisi. Cilt:1, Sayı: 4, 63-
40
71.
Hassas yöntem
Merkel metodu
• Merkel, F. 1926.Verdunstungskühlung,VDI-
30
Zeitschrift, Vol.70, 95-102.
20
Qsu (kW) • Stefanovic, V., Lakovic, S., Radojkovic, N.,
10 Ilic, G., 2000. Experimental Study on Heat and
0 Mass Transfer in Cooling Towers. Facta Uni -
1 2
versitatis Mechanical Eng. Series. 1(7), 849 –
861.
görülmektedir. Hassas yöntemle yapılan he - • Sutherland, J.W., 1983. Analysis of Mechani -
saplamalarda transfer edilen ısı miktarının cal-Draught Counterflow Air/Water Cooling
Merkel Metoduna göre daha fazla olduğu görül- Towers. Trans. of ASME. 105, 576 – 582.
mektedir. • Webb, R.L., 1988. A Critical Evaluation of Co-
oling Tower Design Methodology. Heat Trans-
5. SONUÇ fer Equipment Design. (Shah, R.K., Subba
Soğutma kulelerinin ısıl hesapları hassas, zor Rao, E.C., Mashelkar, R.A.,- eds), 547 – 558,
ve detaylı bir işlemdir. Bu sebeple soğutma ku- Hemisphere Publishing Company, Washing -
leleri için yapılan ısıl hesaplarda birçok basit - ton.
leştirici kabuller yapılır. Pratik uygulamalarda • Zalewski, W., Gryglaszewski P.A., 1997. Mat-
yapılan bu kabuller ısıl hesapların hassasiyeti - hematical Model of Heat and Mass Transfer
ni azaltmaktadır. Bu çalışmada hassas yön - Processes in Evaporative Fluid Coolers. Che-
temle yapılan hesaplamalarda transfer edilen mical Eng. and Processing. 36, 271 – 280.
ısı miktarının Merkel Metoduna göre daha faz -
la olduğu görülmektedir. Yapılan hesaplamalar
sonucunda deney sonuçları ile hassas meto -
dun, Merkel metoduna göre daha uyumlu oldu-
ğu görülmüştür. Buna dayanarak, incelenen
sistemde ısı ve kütle transferi mekanizmaları

52 TESĐSAT MÜHENDĐSLĐĞĐ DERGĐSĐ, Sayı 87,

2005