Politika Dergisi

Kurucular: Sayı 24 iletisim@PolitikaDergisi.com Temmuz-Ağustos 2010

Emrah ÖZDEMĐR
Gökhan DAĞ
“Editörya”dan...
Değerli okuyucularımız, ön plana taşımak için kimine
Yeni bir sayıyla daha karşı- göre yaptığımız Don Kişot’luk
Bu Sayıda Yazanlar:
nızdayız. sayılsa da var gücümüzle çalış-
Alan WOODS mayı sürdüreceğiz…
Asım US Bu günlerde malum referan-
Aylin SAPAZ
dumla haşır neşiriz… Ancak ***
Bilgin TÜRK
E. Hasan MĐKAĐL halkoylamasının içeriği ile ilgili Bu sayımızı Temmuz-
Temmuz-Ağustos
E. Ülker TARHAN
Evren YELKANAT kaç kişinin bilgisi vardır, bu ko- ortak yayını olarak çıkardığı-
F. William ENGDAHL
Gökhan DAĞ
nuda karamsarım açıkçası. mızdan ve yazar durumumuzun
Đlker EKĐCĐ
Biz, Politika Dergisi olarak, iyice gelişmesinden dolayı çok
Medine AKBABA
Nuran TALAY demokrasiyi bir “sayı ve oranlar dolgun bir sayıyla çıkıyoruz
Oğuz Kemal ÖZKAN
rejimi”, “parmak kaldırma sis- karşınıza.
Oktay SĐNANOĞLU
Ozan ÖRMECĐ temi” veya “evet/hayır oyunu” Bu kısıtlı olanaklar ile yavaş
Sina AKŞĐN
Selvihan ÇĐĞDEM olarak görmüyoruz. Kendimizi yavaş da olsa, sürekli büyüme
Süleyman GÖK
Ümit MĐNEL
tanımlarken de kullandığımız eğilimindeyiz, demiştik geçen sa-
gibi, Türkiye için demokrasiyi; yıda. Dernekleşme ve basılı ya-
Kapak Tasarım: sadece seçimlere özgülenmiş bir şama geçme ile ilgili somut
Emrah ÖZDEMĐR rejim olarak değil Türkiye Cum- adımları ilerleyen günlerde site-
huriyeti’nin temel esaslarına mizden takip edebilirsiniz, ancak
Web Tasarım:
uyulmak şartıyla her kesimin bu atılımların başarılı olabilme-
Gökhan DAĞ
Metin TINAY
katılımının sağlandığı ve nite- si için siz değerli okurlarımızın
liksel ilerleme içinde olan bir re- desteği bizim için şart…
Politika Dergisi
Đrtibat Telefonu:
jim olarak tanımladığımızı söy- Gençlerin ve bayanların da
0507 4 737373 lemiştik. yüksek katılımının sağlandığı,
0507 4 PDPDPD
Niceliğin niteliğin önüne geç- demokratik ve özgür bir Türkiye
Not: Bu tabloda alfa-
betik sıralama kullanıl- tiği postmodern denilen bu top- umuduyla...
mıştır.
lumsal yapıda derdimizi anlat-
mamız kolay değilse de niteliği Emrah.Ozdemir@PolitikaDergisi.com
 Politika Dergisi

Sayı 24 iletisim@PolitikaDergisi.com Temmuz-Ağustos 2010

Đçindekiler
Yönetim Kurulu Başkanı:
Gökhan DAĞ Emine Ülker TARHAN
Genel Yayın Yönetmeni: Gerçeğin Dili Sade ve Nettir Sy. 10
Emrah ÖZDEMĐR

Yazı Đşleri Müdürü:

Evren YELKANAT

Đdari Đşler Müdürü:

Timur V.
Gökhan DAĞ
DOĞRUOK “Kamusal Şeyler, Özel Şeyler” Tartışmasında Anaya-
Plan-Proje Müdürü: sa Değişiklik Paketi ve Referandum Sürecine Bakış
Nuran TALAY Sy. 16
Editörler:
Selvihan ÇĐĞDEM

İlker EKİCİ
Referandumda Seçmen Tercihini Belirleyen
Faktörler ve Süreç Değerlendirmesi Sy. 26

Medine AKBABA
Temel Olarak Anayasa ve Referandum Gerçeği
Sy. 32

Evren YELKANAT
Sosyalistler Anayasa Referandumunda
Ne Yapmalı? Sy. 38
 Politika Dergisi

Sayı 24 iletisim@PolitikaDergisi.com Temmuz-Ağustos 2010

Đçindekiler
Hakkımızda: Dr. Elnur Hasan MİKAİL
ABD’nin Kafkasya Politikası Sy. 38
Politika Dergisi, Ulu-
dağ Üniversitesi öğ- F.William ENGDAHL
rencilerinin kurmuş
olduğu ve ardından Yapay Demokrasi Çin’e Karşı (1) Sy.52
da ülkenin pek çok
yerinden yapılan katı-
lımlarla büyüyen bir
politik gençlik hareke- Asım US
tidir. Yaratılmış ve
halen de artırarak
Tarihi Perspektiften Şark Meselesi ve Onun
sürdürülmek istenen Günümüzdeki Uzantısı Kürt Sorunu (2) Sy. 60
apolitik gençliğe bir
karşı duruş fikrinden
doğan Politika Dergi-
si, kanunlara uyuldu- Ümit MİNEL
ğu ve okuyucusuna
saygılı olduğu takdir- PKK’ya Gayrinizami Harp’i Kim Öğretiyor?
de her türlü görüşe
önem verir. PD, Tür- Sy. 66
kiye Cumhuriyeti'nin
temel niteliklerini be-
nimsemiş, cesaretini
Mustafa Kemal Ata- Oğuz Kemal ÖZKAN
türk'ün Bursa Nut-
ku'ndan almıştır. Olağanüstü Hal Bölgesi Değil,
Olağanüstü Hal Türkiyesi Sy. 74

Aylin SAPAZ
BOP Eşbaşkanları ile Terör Çözülemez
Sy. 80

Bilgin TÜRK
Pınar Akdağ’ın Katilleri Sadece PKK
ve Yandaşları mı? Sy. 84
 Politika Dergisi

Sayı 24 iletisim@PolitikaDergisi.com Temmuz-Ağustos 2010

Đçindekiler
Görümüz
Ozan ÖRMECİ
Politika Dergisi’nin
görüsü; gençlerin ve
Kadro Hareketi Sy. 90
genç düşüncelilerin
kavga ile değil fikirlerle
politik katılımını sağla-
maktır. Politika Dergisi, Prof.Dr. Sina AKŞİN
Türkiye için demokrasi-
yi; sadece seçimlere Atatürk Döneminde Halkçılık
özgülenmiş bir rejim
olarak değil Türkiye Ne Anlama Geliyordu Sy.102
Cumhuriyeti’nin temel
esaslarına uyulmak
şartıyla her kesimin
katılımının sağlandığı
bir rejim olarak tanım-
lar. Selvihan ÇİĞDEM
Geçmişten Günümüze
Bilim ve İktidar İlişkisi (1) Sy. 106

Nuran TALAY
Nükleer Santral Tehdidi ve Bilinçsiz Türkiye Sy. 116

Prof.Dr. Oktay SİNANOĞLU

İngiliz Atını Alan Üsküdar’ı Geçti Sy. 120

Alan WOODS
Kapitalizm Krizi ve
Marksist Düşüncenin Görevleri (2) Sy. 132
 Politika Dergisi

Sayı 24 iletisim@PolitikaDergisi.com Temmuz-Ağustos 2010

Đçindekiler
Görevimiz

Röp.Yapan: Nuran TALAY

1. Gençlerin ve genç
beyinlilerin politik dü- Selma Aliye Kavaf’la Çocuklar Üzerine Sy. 138
şüncelerine yer vere-
rek, depolitize olmaları-
nı engellemek ve bu
yolla ülkemiz politikası- Selvihan ÇİĞDEM
na bir ivme kazandıra-
bilmek, Yetmedi mi Canımızın Yandığı? Sy. 144
2. Cumhuriyetimizin,
Türk devrimlerinin,
insan haklarının, de-
mokrasinin ve laikliğin
özü korunmak kaydı ile
fikir serbestîsi sunabil-
kültür sanat kültür sanat kültür sanat kültür sanat kültür sanat kültür sanat kült
mek,
Der: Emrah ÖZDEMİR
3. Geniş bir politik yel-
pazenin sunulması ile P—Kitap: Seçkiler Sy. 148
okuru çok yönlü düşün-
meye sevk etmek,
4. Tüm bunların kaza-
nımları ile düşünsel
politizasyonu sağlaya- İnc: Süleyman GÖK
rak, gelecek için ger-
çek bir demokrasi oluş- P—Kitap: Türk Sorunu Sy. 149
turmaya katkıda bulun-
maktır.

Karikatür: Irmak ATABERK

ÇIZIKTIRMAK: İki “12 Eylül” Çakışması
Sy. 151

İnc: Ozan ÖRMECİ

P—Kitap: Yaban Sy. 152
Sayfa 8
Yok bir gücümüz, yok bir destekçimiz ama...
Yeni Adımlar Atacağız
D
eğerli takipçilerimiz,
Gençlerin birtakım
amatörce çabalarıyla
kurulan Politika Der-
gisi olarak sizlere daha rahat
ulaşabileceğimiz ve apolitikliğe
bir hançer daha vurabileceğimiz
adımları şartlar olgunlaştıkça
atmayı sürdüreceğiz…
Yakın bir zamanda basılı ola-
rak dergimizi elinize alabileceği-
nizi umuyoruz.
Hiçbir maddi kazanç amacı
gütmeksizin yaptığımız bu işte
bize olan desteğinizin artarak
sürmesi dileğimizle…
Saygılar sunar, iyi bayramlar
dileriz…
POLĐTĐKA DERGĐSĐ
Sayı 24 Sayfa 9
Sayfa 10

YARSAV Başkanı Tarhan, Anayasa değişikliğini değerlendirdi.

Gerçeğin Dili Sade ve Nettir

Kuruluşu da, varlık mücadelesi de bu oranda zorlu

Emine Ülker TARHAN olmuştur.
(YARSAV Başkanı)
Biz bu ülkedeki yargısal süreçlerin uzadığını, hal-
ka adaletin geç ulaştığını, bazen hiç ulaşmadığını,
bunun da yargı politikasındaki yanlışlıklardan kay-
Bugün bizi naklandığını yaşadık, gördük. Yargı bağımsızlığını
“halledeceklerini” söyle- engelleyen hükümlerin kaldırılması gerektiğini, çö-
zümün olanaklı olduğunu anlatmak istedik. Pek çok
yenler, o gün de kurulur soruna kaynaklık eden yargı bağımsızlığının evren-
sel ölçütlere getirilmesini istedik. Bugün bizi
kurulmaz, “tüzüğünüzde “halledeceklerini” söyleyenler, o gün de kurulur
yargı bağımsızlığını savu- kurulmaz, “tüzüğünüzde yargı bağımsızlığını
savunuyorsunuz, olmaz, derhal değiştirin, bu
nuyorsunuz, olmaz, der- görev sadece ve sadece devlete aittir” dediler.
hal değiştirin, bu görev sa- Avrupalı muhataplarına “ülkemizde yargıçlar ser-
bestçe örgütleniyor” diye övünürken içeride
dece ve sadece devlete ait- YARSAV’a karşı, darbe dönemlerindeki gibi
“kurucu üyelerini veto etmek”, fesih davası ve yasa
tir” dediler. ile kapatmak da dâhil her türlü yol denendi. “3-5
yargıcın bir araya geldiklerinde ne Hükümet, ne
Bakanlık dinlediklerini” söyleyerek, “Zaten dernek-

B
en de konuya doğrudan girmek,
YARSAV'ı anlatmak ve geldiğimiz bu
“Anayasa Değişikliği” sürecinde bizim
yargı bağımsızlığımıza yönelik yapılanla-
rı nasıl değerlendirdiğimizi sizlerle paylaşmak isti-
yorum.

YARSAV Avrupa’da ilki 1907’de kurulmuş yargıç

derneklerinin Türkiye’deki ilk örneğidir. Birleşmiş
Milletler ve Avrupa Konseyi’nin “danışma organları”
olan Dünya Yargıçlar Birliği (ĐAJ) ile AB’nin danış-
man organı olan “Özgürlük ve Demokrasi için Av-
rupalı Yargıçlar ve Savcılar Birliği (MEDEL) üyesi-
dir. Bu günlere çok zorlu bir örgütlenme mücadele-
sinin ardından gelen YARSAV, hukukun üstünlüğü-
ne inanır meşruiyetini iktidara ve majestelerine
biattan değil sadece adil olma kararlılığından alır.
Sayı 24
leri de var, parti de kursunlar.” diyerek yargıda ör-
gütlenmeye nasıl baktıklarını ortaya koydular.
Sanki büyük usta Aristoteles’i okumuşlardı, çün-
kü Aristoteles tiranlıkların sürdürülebilir olmasını
sağlamak için bazı yöntemler olduğunu belirtir ve
der ki:
1-) Sivrilenleri kes ve bağımsız görüşü olan
adamlardan kurtul.
2-) Toplumsal, kültürel ya da benzeri amaçlarla
derneklerde toplanmalarına izin verme,bunlar
(dernekler) bir tiranın sakınması gereken iki şeyin,
“bağımsızlık ile kendi güvenmenin” serpilip gelişe-
ceği yerlerdir.
Bize karşı uygulamalarında gerçekten de şaşırtıcı
bir yöntem benzerliği ile karşılaştık. Bugün de izle-
diğiniz gibi saldırılar sürüyor, en kısa zamanda
YARSAV’ı halletmekten, yok etmekten söz ediliyor.
Şunlarla da karşılaştık: Beğenmedikleri kararları
ideolojik ve hukuk dışı bulduklarını beyan ettiler;
ulema dururken yargı da kim oluyor dediler; yargıyı
siyasal amaçları önünde bir engel olarak gördükle-
rini her fırsatta açıklayıp, yargıçların boy boy fotoğ-
raflarını yayımlayıp, hedef gösterdiler. Bunun sonu-
cunda Türk yargı camiasına eşi görülmemiş, tarif-
siz, büyük acılar yaşattılar.
Đşte o gün yargıcı hedef gösterip, yok etmek
isteyenler bugün yargıyı hedef gösterip, yok
etmeye çalışıyorlar.
Oysa yok etmeye çalıştıkları bizler, başka bir ül-
keden gelmedik; bu toplumun, bu halkın çocukları-
yız; çok uzak yurt köşelerinden gelmiş, ülke sorun-
Sayfa 11
Sanki Aristoteles’i okumuşlar-
dı, çünkü Aristoteles tiranlık-
ların sürdürülebilir olmasını
sağlamak için bazı yöntemler
olduğunu belirtir ve der ki:
2-
2-) Toplumsal, kültürel ya
da benzeri amaçlarla dernek-
lerde toplanmalarına izin ver-
me,bunlar (dernekler) bir ti-
ranın sakınması gereken iki
şeyin, “bağımsızlık ile kendi
güvenmenin” serpilip gelişece-
ği yerlerdir.
larını kendi sorunlarımız bilmiş; bu güzel ülkeye
kendimizi hep borçlu hissetmişiz. Kendini bu ülke-
nin, bu halkın sahibi zannedenlerden her sözüne
“benim” diye başlayanlardan daha mı az seviyoruz
bu ülkeyi?.. Sorunlarımız bu toplumdan ayrı değil-
dir, toplum ne sıkıntı çekiyorsa biz de aynısı çeki-
yoruz; peki bizimle ilgili ama bizim dışımızda geli-
şen her konuda susmalı mıyız? “Yargıç sadece
kararları ile konuşur” söylemi bizi uyutmak için mi
uydurulmuştur; aslında yargıç hiç konuşmasın, hep
sussun mu denilmektedir?
Bizler hukuku en iyi bilip uygulayanlar, sahadaki
her güçlüğe hiç yakınmadan sabahlara kadar oku-
dukları dosyaları ve gece yarılarına kadar süren
duruşmaları ile meydan okuyanlar; bu ülkenin do-
ğusundan batısına, dağından taşından geçmiş,
rüzgarını hissetmiş olanlar değil miyiz; bizimle ilgili
alınan kararlarda hiç mi söz hakkımız yok? Biz her
gün ama her gün yeniden yeşerttiğimiz adalet
inancımızla adliyelerimize koşarken bir şey mi bek-
liyoruz? Tabii ki hayır, biz hiçbir karşılık bekleme-
den yaptık, yapıyoruz. Ülkemizden başka kimse-
ye borcumuz yok, beslediğimiz odaklar yok ki
borcumuz olsun, bir çıkar duygumuz yok ki
ayrıcalıklar isteyelim. Biz bu ülke için böyle çalı-
şırken, üretirken, biz dosyalarımızdan başka bir
şey göremez haldeyken, bir odada bazen dört yar-
gıç hafta sonu gece yarısı demeden çalışırken, bu
Sayfa 12

Böylece, aslında demokratikleşmeden, açılımlar-

Evet, ifade özgürlüğü der-
ken susturmaktan; örgüt-
lenme derken yalnızlaştır-
ma, bölme ve etkisizleştir-
meden; özgürlük derken tut-
saklıktan; adalet derken zu-
lümden; yargılama derken
aslında infazdan; demokrasi
derken bir korku krallığın-
dan söz ediyorlardı.
dan, adaletten, özgürlükten söz ederken ne söyle-
meye çalıştıklarını da deneyimlerimizle yaşayarak
öğrenmiş olduk. Evet, ifade özgürlüğü derken
susturmaktan; örgütlenme derken yalnızlaştır-
ma, bölme ve etkisizleştirmeden; özgürlük der-
ken tutsaklıktan; adalet derken zulümden; yar-
gılama derken aslında infazdan; demokrasi der-
ken bir korku krallığından söz ediyorlardı. Yani
ne söylüyor, ne yapıyorlarsa aslında tersinden oku-
mak gerektiğini biz yaşayarak öğrendik. Ve gerçek-
ten de son olarak tersinden okuduğunuzda darbe
anayasasının izlerini silmekten söz ettiklerinde deh-
şetle irkilmemek mümkün değildi. Çünkü aslında
darbe anayasasının izlerini silmek değil, darbe ru-
hunu güçlendirmek için yapılacağı anlaşılıyordu bu
değişikliklerin ve öyle de oldu.

Biz YARSAV olarak demokrasinin ve toplu-

ülke rutin dışı bir hukuksuzluğa alıştırılmaya çalışıl- mun güvencesi olan yargı bağımsızlığının güç-
makta, hukuk kendi hukukunu egemen kılmaya lendirilmesi için ne istiyorduk? Ama neler yapıl-
çalışanlarla kuşatılmakta. dı?

Pahalı zırhlı araçlarla ve onlarca korumla ile do- > Yargıda yürütmenin vesayetini yaratan ve dar-
laşan birileri tarafından sanki düşman bir ülkenin benin ürünü en önemli bağlantı olan yargıç ve sav-
düşman unsurlarıymışız gibi bize savaş açılmış cıları idari açıdan Adalet Bakanlığı’na bağlı kılan
adeta, aldığımız kararlar siyasal iktidarın önünde Anayasa’nın 140/6. Maddesi değiştirilsin. Yargıcı
engel gibi gösterilmekte, yargı sürekli temel yasa- memurlaştıran darbe anlayışına son verilsin.
larda yapılan değişikliklerle işlevsiz bırakılmakta,
> Yargıyı siyasallaştıran ve HSYK’yı kilitleyen,
yargının etkisi ve gücü kırılmaya çalışılmaktadır.
çalışamaz hale getiren adalet bakanı ve müsteşarı
Biz de bizimle ilgili karar süreçlerine katılmalı, ifade
ve örgütlenme özgürlüğümüzü kullanmalıydık. Av-
rupa’da ilk yargıç derneği 1907’de kurulmuştu, biz
geç bile kalmıştık. Đşte bunun için YARSAV’ı kur-
duk ve kendi saygın konumumuza uygun ses çı-
kartmaya, bizimle ilgili karar süreçlerine birileri hiç
istemese de katılmaya karar verdik.

Ama hep demokratikleşmeden ve Avrupa’nın

ortalama ölçütlerinden söz edenler demokrasinin
ortalama ölçütleri olan dokunulmazlık, siyasi parti-
ler, seçim sistemi, katılım, uzlaşma konularında
olduğu gibi bu konuda da şaşırtmadılar. Çünkü
ancak kendileştirdikleri ölçüde bir üniversiteye ol-
duğu gibi, kendileştirdikleri ölçüde bir sivil toplum
örgütüne tahammülleri vardı. O da tabii YARSAV
olamazdı. Aslında tahammül edemedikleri
YARSAV üzerinden yetkin, bağımsız, dinamik,
güçlü yargıydı.
Sayı 24
Kurulda yer almasın. HSYK’nın istisnasız tüm ka-
rarlarına karşı yargı yolu açılsın, Kurulun işleri şef-
faf olsun istedik.
> Yargıç ve cumhuriyet savcılarının mesleğe gi-
riş, eğitim ve mesleğe kabul, sicil, soruşturma değil
her türlü özlük işleri konusunda HSYK görevlendiril-
sin, teftiş Yüksek Kurula bağlansın.
> Kurulda birinci sınıf yargıç ve savcılarının özel
güvenceli temsili sağlansın.
> HSYK’nın bağımsız bütçesi, binası ve Kurulca
atanan sekretaryası olsun, kurumsal yapı ve hafıza
oluşturulsun.
> HSYK ve yüksek yargı organları üyelerinin
cumhurbaşkanınca seçimi uygulaması kaldırılsın.
> Yüce Divan sıfatına sahip ceza yargılaması
yapacak olan Anayasa Mahkemesi hukuksal dene-
timi sağlayacak nitelikte hukukçu üye ağırlıklı yapı-
landırılsın, istedik.
> Yargının iş yükü, ağır çalışma koşulları düzeltil-
sin, adalet gecikmesin, yargı kararları yerine getiril-
sin, hukuk sadece dolanmak için var olmasın, top-
lumun bireyin güvencesi olsun, yürütmeye yakın
soruşturmalar tehlikelidir, adli kolluk kurulsun, adli
tıp yürütmeye bağlı olasın özerk kılınsın, küçük bir
mağdurun fiziksel ve ruhsal sağlığını tespit için 2 yıl
sonrasına gün verilmesin istedik.
> Đstenilseydi bunların hepsi sekiz yılda pekâlâ da
yapılabilirdi, ancak yapılmadı, söz konusu edilmedi.
Yargı alanında yapılanlar, temel ceza ve yöntem
yasalarında defalarca değişiklik yapılarak örtülü
aflarla yargı kararlarını etkisizleştirmek, çağdaş
mimari anlayıştan işlevsellik ve sadelikten uzak
Sayfa 13
Adalet bakanı ve müsteşarı
Kurulda daha güçlü biçimde
yer aldı ve konumlandırıldı.
Kurul başkanı ve doğal üyesi
olan bu değişmez ikilinin ya-
şanan tüm handikaplara kar-
şın gerektiğinde Kurulu kilit-
lemeye devam kararlılığı bir
kez daha ortaya kondu.
gösterişli “adliye palas”lar yapmak, Cumhuriyet
tarihinde görülmemiş bir kadrolaşmaya imza atmak
ve istemedikleri soruşturmaları yapanları arayıp
taciz etmek, bu da kesmeyince daha başka yön-
temlere girişmek oldu.
Anayasa Paketinde ise Bakın Ne Yapıldı ya da
Yapılmadı?
Yargıda yürütme vesayeti yaratan Anayasa’nın
140/6. Maddesine dokunulmadı. Yani yargı refor-
mu yargının bağımsız ve tarafsız kılınması iddiası
ile yapılıyor dendi ama yargı bağımsızlığının önün-
deki en büyük darbe engeli olan bu maddeye sanki
yokmuş gibi davranılarak hiç dokunulmadı. Yani
“yargıç adalet bakanının bağlısıdır” tezi korundu.
Adalet bakanı ve müsteşarı Kurulda daha güçlü
biçimde yer aldı ve konumlandırıldı. Kurul başkanı
ve doğal üyesi olan bu değişmez ikilinin yaşanan
tüm handikaplara karşın gerektiğinde Kurulu kilitle-
meye devam kararlılığı bir kez daha ortaya kondu.
HSYK’da birinci sınıf yargıçların temsili hiçbir
güvence sağlanmadan olanaklı kılındı ve bu suret-
le yürütme etkisi altında tutulmaları amaçlandı.
Kurula seçilecek birinci sınıf yargıçların teftişi -
düşünebiliyor musunuz- o kurulun başkanı olan
bakanın iki dudağı arasına kaldı. Kaldı ki kararla-
rında yürütme vesayeti ve tehdidi hep hissedilsin…
Đdari açıdan bakana bağlı yargıçlar idari kurulda
güvencesiz kılınarak bakan tarafından denetlenen
bir HSYK oluşturulsun. Yani yargı güçsüzün zayı-
fın koruyucusu olmaktan çıksın, iktidarın yargısı
olsun; yargıda hakkınıza ulaşmanın tek yolu iktida-
Sayfa 14
ra yakın olmak olsun. Bunun tek bir adı olabilir, o
da “politik yargı”dır.
Hani “Çook insan tutuklanacak” diyorlardı
YARSAV’ı da kast ederek geçenlerde, biliyorsu-
nuz. Doğru ses çıkaranlara kendince gözdağı veri-
yorlardı, doğrudur, hedef tam da budur. Doğrudur,
yargı politikse binlerce insan süresi belirsiz biçimde
tutuklanabilir ve bir gün bir de bakarsınız tutuklular-
dan haber de alınamaz oluverir. Bunun örneklerini
dünya yaşamıştır. Bunu dünyaya musallat edenleri
tarih yargılamıştır; Nazi Almanya’sında, Faşist Đtal-
ya’da, Stalin döneminde, Şili’de darbe dönemimde
milyonlarca insan bunun sonuçlarını trajik biçimde
yaşamıştır.
Bu pakette yargı denetiminden yoksun kalan ço-
ğunluk iktidarının mutlak iktidara dönüşmemesi için
yani bu acıları bizim de yaşamamamız için hiçbir
güvencemiz yoktur.
Bakınız, daha neler yapılmadı?
Pakette HSYK için bağımsız bütçe de öngörül-
medi, sekretaryayı ise bakanın belirlemesi sağla-
narak kararnameler yine garantiye alındı. Kurul bi-
zatihi Bakanlığın bir sekretaryasına dönüştürüldü.
Düşününüz, bakanın seçtiği sekreter ne getirir,
neyi raporlar ve dosyanın ne kadarını gösterirse
işte size o kadar bağımsız yargı ve yargıç güvence-
si.
Mesleğe giriş, sicil ve soruşturma Bakanlık etki-
sinden çıkarılmadı. Aynen muhafaza edildi.
Biliyor musunuz, yazılı sınavı kazanan yargıç
adaylarını “Bakanlık bürokratlarının kurulu” mülaka-
ta tabi tutar, yani yürütme memurları yargıç adayını
sınar, test eder ve belki bir saniyede elimine edive-
rir. Mülakatı geçti diyelim, stajının yani eğitimini
yürütme güdümündeki akademi yapar. Atamaya
gelince, bakan ve müsteşar toplantıya katılırlarsa
ancak o zaman atanabilirler. Teftiş mi, o da şöyle
olur: Bakanın kararı ile ona bağlı olan Teftiş Kurulu
denetler. Bakan emir verirse bir şekilde denetlene-
cek bir şeyler de bulunur. Bakan emir vermez ise
görevini kötüye de kullansa ilanihaye soruştura-
mazsınız. Bunların hepsi muhafaza edildi. Soruş-
turma kararını bakan verirken değişiklikte Kurul
Sayı 24
Başkanı veriyor ki yargı denetiminden kaçabilsin.
Neden adalet bakanı hep kurul başkanı olarak de-
ğiştirilmiş, merak ettiniz mi? Mevcut durumda baka-
nın yaptığı işlemler yargı denetimine tabi, ancak
şimdi kuruldaki yetkileri bakan değil kurul başkanı
sıfatı ile kullanacağı için ve kurul kararı olacağı için
yargı yolu kapanıyor. Đşte bu paket tuzaklarla dolu
derken bunu kast ediyoruz.
Daha neler mi yapıldı?
Anayasa’nın 144 ve 159. maddelerinde ayrı ayrı
Bakanlık ve Kurul teftişi öngörülerek, yargıç ve sav-
cıların denetimi katmerli hale getirildi. Üstelik her
ikisini de bakan harekete geçirebiliyor. Adalet baka-
nının mevcut durumda sadece merkez teşkilatını
atamaya yetkisi varken artık merkez, ilgili ve bağlı
kuruluşlar yani Adalet Akademisi ve bir sanığı mah-
kum da beraat ettirme gücü de ve etkisi de olan
raporların mimarı Adli Tıp Kurumu da dahil pek çok
kuruma bizzat atama yetkisi getirildi.
AĐHM kararlarına karşın (Albayrak kararı – Yar-
gıçlar için getirilen güvenceler, kamu görevlilerin-
den az olamaz) bütün kararları değil Kurulun sade-
ce ihraç kararlarına karşı yargı yolu açıldı.
Gerektiğinde Yüce Divan sıfatı ile ceza yargıla-
ması yapacak olan Anayasa Mahkemesi’nde hu-
kukçu sayısı minimuma indirilerek hukuksal dene-
tim içeriksizleştirildi. Anayasa Mahkemesi bir mah-
keme olmaktan çıkarıldı. Üstüne üstlük bireysel
Sayfa 15
Neden adalet bakanı hep kurul
başkanı olarak değiştirilmiş,
merak ettiniz mi? Mevcut du-
rumda bakanın yaptığı işlem-
ler yargı denetimine tabi, an-
cak şimdi kuruldaki yetkileri
bakan değil kurul başkanı sıfa-
tı ile kullanacağı için ve kurul
kararı olacağı için yargı yolu
kapanıyor. Đşte bu paket tu-
zaklarla dolu derken bunu kast
ediyoruz.
başvuru getirilerek masumların AĐHM’e başvuru
süreci atiye terk edildi.
Kamu denetçisi, Parlamentoda salt çoğunlukla
seçilerek idare ile kişiler arasındaki sorunları çöz-
mekle yetkilendirildi. Kamu denetçisi, idarenin yani
yürütmenin yani iktidar partisinin oyları ile seçile-
cek. Denetçi böyle seçilecek ve sonra da iktidar
partisinin denetçisi iktidar partisinin oluşturduğu
yürütmeye bağlı tüm idari kurumları denetleyecek.
Şaka gibi… Bu denetçinin kendini seçen idarenin
hukuka aykırı eylem ve işlemlerini denetlemesi
mümkün müdür?
Sonuç itibariyle bu paketle yargı biteyin ve toplu-
mun değil iktidarın güvencesi haline getirildi. Yani
şu yapıldı: Kendi yargısını yaratarak kendisinin
yargılama olasılığı olan yargıçları kendisi seçmek
ve denetlemek heves olmaktan öteye geçip artık
kesin bir iradeye dönüştü. Bir sonraki ve ne olaca-
ğı tahmin edilebilen Anayasa değişiklikleri için
onaylayıcı bir yargı hedeflendi. Bizce bugün yapı-
lan bağımsız Türk yargısı üzerinden Türk demok-
rasisi ile oynamak, bağımsız yargıyı yok ederek
aslında 87 yıllık Cumhuriyetle 8 yılda hesaplaşmak
aceleciliğidir. Yapılan, yargının korumakla yükümlü
olduğu devletin kurucu değerlerini yıkmaya çalış-
maktır. Olan bu kadar sade ve nettir. Verilen yanıt
da sade ve net olmalıdır.
iletisim@PolitikaDergisi.com
Sayfa 16

Anayasa Değişiklik Paketi ve Referandum Süreci Hiç Böyle Anlatılmamıştı

“Kamusal Şeyler, Özel Şeyler”

Tartışmasında Anayasa Değişiklik
Paketi ve Referandum Sürecine Bakış
bir serüvendir ve geçmiştekilerin biliş kategorisinde
başarılı olma durumları gelecektekilere iyi bir tarih
Gökhan DAĞ bırakmayla doğru orantılıdır. Gelecek zamanda
yaşayacaklar geçmişlerini iyi yorumlayamazlarsa,
kendilerinden sonra geleceklere iyi bir tanımlama
yapamayacaklar ve gelecek nesillerin varlığı tehli-
Đyi gelecek, geçmişi keye girecektir. Gelecek neslin kurtarılması, gele-
cek nesilde yaşayan bir varlığın geçmişi iyi yorum-
lamasıyla gerçekleşebilir. Zaman bazen kurtarılma-
ve anı iyi yorum- ya müsait anları, bazen de kurtarılamayacak anları
bize gösterdiğinden gelecek neslin geçmiş zamanı
layanlarca gelecek; kısa sürede doğru yorumlayarak iş başına koyul-
ması, kendisine taraftar bulması şarttır.

kötü gelecek ise yo- Yukarıdaki paragrafta anlatmış olduğum şeyler

bir devletin veya devlet gibi yönetilen her şeyin var
olma serüvenini anlatıyor. Aslında anlattığı biraz
rumlayamayan-
rumlayamayan- karmaşık görünse de söylemek istediği basit: “iyi
gelecek, geçmişi ve anı iyi yorumlayanlarca gele-
cek; kötü gelecek ise yorumlayamayanlarca gele-
larca gelecektir. cektir.”
Politika Dergisi’nin internet sitesinde 25 Temmuz
2010 tarihinde yayımlamış olduğum içerikte (http://
www.politikadergisi.com/makale/evet-mi-hayir-mi-
peki-neye-gore) anayasa değişiklik paketine evet
“Ancak nerede yaşadığımı bilirsem, nerede veya hayır demekten ziyade neye göre evet veya
yaşadığımı doğru tanımlayabilirim.” hayır demeyi uygun buldum. Amacım referandum
tarihine kadar birkaç şey daha karalayıp varılacak
veya varacağınız sonucu pekiştirici çalışmalar yap-

Y
aşadığınız yerin nasıl bir yer olduğunu mak, işte hepsi bu.
bilmeniz, size, orayı tarif etme işiyle karşı-
laştığınızda herhangi bir stres yüklemez. Pekiştirme denilen şey, kafanızın, aşağı veya
Yaşadığınız yerin tanımlanması, yaşadı-
ğınız yerin tarihini bilmeyi gerektirir. Bu bilme aynı
zamanda kısa ve/veya uzun vadede oranın gelece-
ğiyle ilgili daha isabetli yorumlar yapma kabiliyetini
size yükleyecektir. Dolayısıyla geçmişte, geleceğe
yön verme amacıyla yapılmış her iş, tanımlama
veya başka bir şeyin başarılı olma durumu bağla-
mında geçmişte yaşayanların biliş yetenekleriyle
doğru orantılıdır. Bulunduğu anı, alanı (ve yalanı)
iyi yorumlayan(lar) bulunduğu toplu durumu iyi tarif
edebilir ve geleceği oluşturma konusunda yaşadığı
anı kendisine göre daha doğru yorumlayamayan-
dan daha başarılıdır(lar). Kısacası bu an, gelecek-
te yaşayacaklara, geçmişte yaşamışlarca bırakılan
Sayı 24
yukarı ya da sağa veya sola gördüğünüz her şahsa
göre şekil alması demek değildir. Dolayısıyla pekiş-
tirme denilen şeyin “sen, evet veya hayır de, gerisi-
ni boş ver” yorumundan çok farklı bir şey olması
gerekiyor; aslında, zaten de olması gerektiği gibi,
sadece biz onu yanlış yorumlayıp duruyoruz. Pekiş-
tirme konusunda bile bir yorum silsilesi mevcutken,
hatta bırakın pekiştirmeyi en saçma sapan şeylerde
bile bir yorum zinciri karşımızda karmaşıkça duru-
yorken anayasa değişiklik paketiyle ilgili yapılacak
referandumda maalesef ki yorumlar “evet veya ha-
yır de”nin ilerisine geçemiyor. Tartışmalarının yok-
luğunda yapmış olduğum bu tartışma kişilerin özel
ve kamusal algılarına göre değişiyor. Liberal köken-
lerine bağlı ya da liberal olmadığını savunup liberal
şekilde yaşayan biri(leri) özel ihtiyaçlarını kamusal
ihtiyaçları gibi sunabiliyor. Dolayısıyla özelin ve di-
ğer bir tahlilde bireyin hakkına saygı, kamusal ala-
nın hakkına saygının yerine geçiyor ve liberal bir
paradoks hemen kendisini belli ediyor. Bireyin hak-
larından bir kamusal alana gidiş yerine (bir veya
birkaç) bireyin haklarında tıkalı kamusala ulaşma
yalanı hemen kendisini belli ediyor. Kısacası toplu-
mun faydası söyleminde bireyin ve/veya toplulukla-
rın faydası öne çıkarılıyor, toplumun faydası ise
olduğu yerden geriye doğru sürükleniyor.
Liberalizm bireylerin teker teker mutluluklarını
toplumsal mutluluğa eş görür; fakat anayasa deği-
şikliği tartışmalarında özel amaçları için kamusal
mutluluğu ön plana çıkartarak yapılan yorumlar li-
beralizmin bir yanlışını gözler önüne sermektedir.
Anayasaların bireyler için değil, toplumlar için yapıl-
ma mantığı bireyin kendi çıkarları için toplumsal
alana yönelik tavrında tıkanır kalırsa söz kamusal
ve özel ayrımında bir tartışmaya doğru yol alır. Bi-
reyi toplumdan ayıran nitelikler söz konusuysa, bi-
rey, bu tüm toplumdan ayrı olan kişilerce bir toplum
içinde var olan bir topluluğun mensubu haline dö-
nüşür. Anayasalar bu topluluklar için de yapılmaz
ve daha öncede belirttiğimiz gibi anayasalar bir top-
lum için yapılır (Bu konuda mükemmel bir sunuş
için bkz: Suna KĐLĐ; “1876 Anayasasının Çağdaş-
laşma Sorunları Açısından Değerlendirilmesi”). Öz-
cesi anayasalar ve anayasaları değiştirecek uygu-
Raymond
Geuss
Sayfa 17
Anayasalar ve anayasaları de-
ğiştirecek uygulamalar bir top-
lumun ortak iyisi üzerine kuru-
lur; bir bireyin özel iyisi veya
topluluğun ortak iyisi üzerine
kurulamaz. Eğer olması gereken
uygulamanın dışında bir uygu-
lama söz konusuysa, yani top-
lumsal iyi dışında başka iyilere
yöneliş söz konusuysa yapılan
anayasa değişikliğinin farklı
amaçları olduğu sonucu ortaya
çıkar.
lamalar bir toplumun ortak iyisi üzerine kurulur; bir
bireyin özel iyisi veya topluluğun ortak iyisi üzerine
kurulamaz. Eğer olması gereken uygulamanın dı-
şında bir uygulama söz konusuysa, yani toplumsal
iyi dışında başka iyilere yöneliş söz konusuysa
yapılan anayasa değişikliğinin farklı amaçları oldu-
ğu sonucu ortaya çıkar.
Yukarıda yapmış olduğum yorumlarla yazımın
temelini oluşturduğumu düşünüyorum. Oluşturmuş
olduğum bu temel, yazımın sonuç bölümünde ka-
musal ve özel ayrımına dayanarak geçmişin şekil-
lendireceği geleceği yorumlamaya dayanak oluştu-
racak ve anayasa değişiklik tartışmalarını irdeleye-
cek; fakat öncelikle yapmam gereken “Kamusal
Şeyler, Özel Şeyler” kitabının yazarı Raymond
Geuss’a dayanıp üç farklı hikâyeyi anlatarak ka-
musal ile özel ayrımına ya da birlikteliğine göz at-
mak ve liberalizme bir eleştiri getirmek.
1- Kamusal Şeyler, Özel Şeyler Kitabı Hakkında
Kamusal şeylerin özel şeylerden ayrılması tezini
savunan anlayışa Raymond Geuss şu şekilde bir
karşılık veriyor: “Ben, ‘kamusal’ ve ‘özel’ arasında
tek bir net ayrımdan ziyade, örtüşen bir dizi karşıt-
lık bulunduğunu, dolayısıyla kamusal ve özel ara-
sındaki ayrıma genelde atfedilegeldiği kadar büyük
önem verilmemesi gerektiğini savunmak istiyo-
rum.”
Dolayısıyla söz konusu kitap liberal tezlerin sa-
vunduğu özelden kamunun ayıklanması görüşünü
tam olarak benimsemiyor ve birbirinden tamamen
ayrı gözüken bu iki kavramın bazı karşıtlıklarına
Sayfa 18

bizlere öğretiyor. Bu öğretim işini de antik çağdan

aldığı hikâyelere dayanarak gerçekleştiriyor.
Ramond Geuss kita- Bu hikâyeler Raymond Geuss’a özel ve kamusal
arasında bir siyasi tartışma yaptırmış görünüyorlar.
bında kamusal ve öze- Bense bu hikâyeler üzerinden yapılmış olan tartış-
maları bir adım daha ileriye götürerek anayasa de-
lin iç içe geçmiş iki ğişikliği tartışmalarına (!) bir bakı açısı geliştirmeye
çalışıyorum. Đlk hikâyeden başlamakta aceleci dav-
kavram olduğunu biz- ranacağım; çünkü mükemmel bir eseri burada başlı
başına tartışmak beni onlarca sayfa yazmaya zorla-
lere öğretiyor. Bu öğre- yabilir.
Belirmek isterim ki aşağıda, öncelikle Raymond
tim işini de antik çağ- Geuss tarafından aktarılan hikayeler benimde ekle-
melerimle sunulacak ve sonrasında bu hikayelere
dan aldığı hikâyelere bağlı kalarak yazı belirttiğim temel üzerinde amacı-
na kavuşacaktır.
dayanarak gerçekleşti-
riyor. A. Utanmazlık ve Kamusal Alan
M.Ö. dördüncü yüzyılda yaşayan Sinoplu
Diogenes’in pazaryerinin ortasında (kamusal me-
rağmen beraber irdelenmesi gerektiğini savunuyor. kânda) mastürbasyon yapma adedi (özel ihtiyaç
Yani iki kavram arasında kesin bir çizginin varlığını giderimi) vardı. Diogenes’in bu davranışının cinsel-
reddediyor ve bu iki kavramın birbirini sürüklediğini lik açlığını (özel ihtiyacını) gidermek için (kamusal
savunuyor. Kısacası Ramond Geuss kitabında ka- alanda) yaptığı ortada ve Diogenes bu davranışına
musal ve özelin iç içe geçmiş iki kavram olduğunu tepkili olanlara şu şekilde cevap veriyordu: “keşke
insanın açlığını da göbeğini ovarak bu kadar kolay-
ca giderebilmesi mümkün olsaydı”.
Geuss, Diogenes’in yapmış olduğu davranışın üç
sebeple ayıp olduğunu savunur. Birincisine göre
Diogenes; kamusal mekân olarak adlandırılan
“tesadüfen orada bulunan herhangi birileri”, yani
şahsen tanımadığım ve benimle yakın ilişki içine
girmeyi açıkça kabul etmemiş kişiler tarafından gö-
rülebileceğim alanda “medeni ilgisizlik” veya “dikkat
çekmezlik” ilkesini ihlal etmiştir (ve kamusal mekân-
larda bu ilke oldukça işlerdir). Antik bir kentteki bir
pazaryeri, bu tür bir kamusal mekânın mükemmel
bir örneğidir: Burada birbirini mutlaka tanıyor olma-
sı gerekmeyen ve – bir seviyede – birbirinden farklı,
önceden bilinemez ve belki de birbiriyle uyuşmayan
amaçları, tercihleri ve zevkleri olan farklı kişiler ken-
di özel işlerini görürken, birbirleriyle fiziksel yakınlık
içinde bulunurlar. Dikkat çekmezlik ilkesi, bu tür
bağlam ve mekânlarda başkalarını rahatsız etmek-
ten veya ne olursa olsun, sistemli bir şekilde rahat-
sız edici davranmaktan kaçınmak gerektiğini bildirir;
fakat dikkat çekmezlik ilkesi bilinçsizce, istem dışı
yapılmış davranışlar karşısında kendisini esnetir.
Örneğin burnu olmayan birisini kamusal bir mekân-
da gördüğünüzde bu kişi sizin dikkatinizi çeker; fa-
kat burnunun olmaması dolayısıyla bu kişi, mastür-
basyon yapan kişi gibi ayıplan(a)maz. Diogenes’in
burada deli olduğu için göstermiş olduğu davranışı
Diogenes gösterdiği savunulamaz; çünkü tarihsel kayıtlar
Diogenes’in deliden ziyade oldukça akıllı olduğunu
Sayı 24 Sayfa 19

bize fısıldar. Bu durumlardan dikkat çekmezlik ilkesi

kapsamına giren bir diğer davranışta bilgi ve beceri
eksikliğinden kaynaklanır. Bilgisi olmadan konuşan
Sezar kendi özel sorun-
birisi, bilgili bir kişiye ya da kişi topluluğuna denk
geldiği zaman söz konusu ilkeyi ihlal etmiş olur.
ları için ortak fayda sa-
Geuss’a göre Diogenes’in davranışının ayıp ol- vunduğunu iddia eden
masının ikinci sebebi bu davranışın imrenilecek bir
şey olabileceğinden ileri gelir. Kamusal mekânlarda bir otoriteye karşı ayak-
imrenmeye yol açabilecek durumlardan kaçınmaya
yönelik bir ilkenin de geçerli olması; yani eğer bazı landı. Bir kamu görev-
temel, zorunlu ihtiyaçların tatmini sorunlu ve şüphe-
li ise veya başka bir şekilde kolayca giderilebilir lisi olarak, sıradan va-
türden değilse, bu ihtiyaçların tatmininin teşhir edil-
mesi uygun görülmez. Dolayısıyla kişinin cinsel tandaş olmayı reddetti
olarak tatmin olmakta (veya daha yeni tatmin ol-
muş) olduğunun kamusal bir mekânda teşhir edil- ve kamusal alana özel
mesi tabudur; çünkü o mekânda bu anlamda tatmin
ol(a)mayan veya yakın geçmişte olmamış kişiler ihtirasları için müdaha-
bulunabilir. Diogenes, bu tabuyu kırdığı için ayıp-
lanmak durumundadır. Dolayısıyla bu harekette le etti.
aslında bir anlamda dikkat çekmezlik ilkesiyle bağ-
lantılıdır.
Diogenes’in davranışının ayıp olarak kabul edil- liklerini Galya – Đtalya sınırındaki Rubikon nehrine
mesinin üçüncü sebebi ise Diogenes’in davranışı- sürdü ve şu ifadeleri kullandı:
nın saf/temiz değil pis/mekruh ve tiksinç oluşudur.
Eğer bu ırmağı geçmezsem, başım belada;
Diogenes tarafından yapılmış olan bu davranış (her
ne kadar özel alanlarımızda biz bu davranışı yap- Eğer geçersem, dünyadaki herkesin başı belada.
maktan çekinmesek de) kamusal alanda tiksinçtir.
Gidelim!
Kısacası Sezar kendi özel sorunları için ortak
B. Res Publica (Siyasi, kamusal faaliyetin yö- fayda savunduğunu iddia eden bir otoriteye karşı
neldiği varlık – ordusal faaliyetin yöneldiği var- ayaklandı. Bir kamu görevlisi olarak, sıradan va-
lık – ortak mal) tandaş olmayı reddetti ve kamusal alana özel ihti-
rasları için müdahale etti.
Tartışılmak istediğimiz ikinci insan davranışı Ro-
ma Cumhuriyeti’nin son dönemlerine aittir. M.Ö.
50’nin sonlarında Senato’da Galya genel valisi C.
C. Tinsel ve Özel
Jül Sezar’ın yasadışı ilan edilmesi yönünde oylama
yapıldı ve konsüle, Sezar askeri komutayı terk et- Afrikalı retorik ustası Aurelius Augustinus Đtiraf’la-
mediği, bölüklerini yeni tayin edilmiş halefine dev- rında bir defasında bir kilisede, dini törenler sıra-
retmediği ve muhtelif siyasi yolsuzluklardan yargı- sında gördüğü ve arzuladığı genç bir kadınla cinsel
lanmak üzere tek başına, bir “sıradan vatan- ilişkiye girmeyi teşebbüs ettiğini anlatır. Neler olup
daş” [private citizen] olarak Roma’ya dönmediği bittiğine dair herhangi bir ayrıntı vermez; tek söyle-
takdirde ona karşı askerlerini toplama yetkisi verildi. diği, Tanrı’nın bu nedenle onu “ağır bir şekilde ce-
Sezar askerlerini devretmeyi ve yargılanmak üzere zalandırarak dövdüğüdür”.
Roma’ya dönmeyi reddederse, res publica’nın düş-
Augustinus bir gün kamu-
manı ilan edilecekti.
sal alandan çekilerek tinsel-
Belirtmekte fayda var: lik konusunda düşünmek
Roma’da bireyler diğer bi- için inzivaya çekilir. Bu ref-
reylerin mutluluğu için iyi leksi sonrasında insanın iç
vatandaş (asker) olarak ye- dünyasının sadece en iyi
tiştirilirlerdi. Dolayısıyla va- Tanrı tarafından bilineceğini
tandaşlar kamunun (res savunmuştur. Ayrıca insa-
publica) iyiliği için varlıkları- nın, kendi iç dünyasını sa-
nı otaya koyarlardı. dece kısmen bilebileceğini
dışarıdan başka birisinin ise
Sezar kendisi hakkında
kolay kolay başka bir insa-
verilen bu karar sonrası bir-
Sayfa 20
Kamusal alanı yönetmekle görevli
siyasal iktidar kamusal işlerin
bilinebilir olması gerçeğinde ge-
nelde halk tarafından bilinmesi
gereken işleri gerçekleştirmekle
mükelleftir. Bir ulusun geleceği-
nin belirlenmesi noktasında bu
geleceği halka iyi anlatmak geç-
mişi iyi tahlil etmiş bir iktidarın
işidir. Halka anlatılması gereken
her şeyin halka anlatıldığı bir
yapılanma demokrasilerin işler
kılınması için elzemdir.
nın iç dünyasını bilemeyeceğini savunan
Augustinus kişinin kendi iç dünyasını bilebilmesini
ise Tanrı’yı sevmesiyle doğru orantılı olarak görür.
Dolayısıyla kamusal alanı yönetenler kişilerin iç
dünyasına sanıldığı kadar erişemezler. Ayrıca
Augustinus anlattıklarıyla birçok kişinin hayatını
değiştirmiş ve tinsellik konusundaki özel fikirlerini
kamusal alanda bulunan kişileri etkilemek için kul-
lanmıştır.
Sonuçlar
Yukarıda Raymond Geuss tarafından yazılmış
“Kamusal Şeyler, Özel Şeyler” isimli eserden alıntı-
ladığımız hikâye ve ifadeler siyaset bilimi alanında
aslında oldukça ilginç sonuçları ortaya çıkartmak-
tadır. Kamusal ile özel arasında mükemmel bir ay-
rım olduğunu savunan liberal doktrin kamusal ve
özelin iç içe geçmiş yapısı karşısında ayrı bir para-
doks daha yaşamaktadır.
Avrupa liberalizminin kurucularından Benjamin
Constant modern bir toplum üyelerinin “özel
varoluş”u ile “kamusal varoluş”u arasında keskin bir
ayrıma gidiyordu. Özel varoluştan kasıt bireysel
insanlar, bunların aileleri ve yakın dost çevresiydi.
Kısacası özel, bizim ilk başta da atıfta bulunduğu-
muz şeklinde bireyi ve bireyin bulunduğu topluluğu
kapsıyordu. Kamusal varoluş ise siyaset alanını
simgeliyordu.
Antik çağa bakıldığında ise burada demokratik
meclislerin gücünün sınırsız olduğu görülür. Özel
üzerindeki bütün faaliyetler kamusal meclislerce
görülür ve bu sebeple her birey bir özel varlık ola-
rak kamusal alanda görev almayı arzular. Kamusa-
lın, özelin varlığını koruma düşüncesi her bireyi
özelin kölesi olma yoluna itiyordu ve bu kölelik il-
ginç olarak antik çağda bir saygınlık kazandırıyor-
du; çünkü bireyin yönetme hissiyatıyla kazandığı
itibar özelin iyiliği için köle gibi çalışmayı cazip kılı-
yordu. Antik çağda kamusalın özel üzerindeki etki-
si, özelin faaliyetlerini belirleme işlevi temsili de-
mokrasinin bulunmasıyla hafifledi.
Raymond Geuss yukarıda da anlattığımız üzere
özel ve kamusal arasındaki bu keskin ayrımın sa-
vunulmaması gerektiğini söyler. Ona göre bu iki
kavrayış arasında örtüşen bir dizi karşıtlık söz ko-
nusudur. Örneğin kamusal bilginin kamusallığın
doğası gereği herkes tarafından bilinebilir olması
esasken, özel bilginin sadece birey ve bireyin yakın
çevresince bilinebilir olması esastır. Dolayısıyla
özel, kamusala göre bu haliyle gizlilik yönü daha
ağır basan bir kavramdır; fakat bazı kamusal mese-
lelerde kamusalın varlığı için gizli tutulmalıdır. Bu
anlamıyla kamusalın gizliliği ortaya çıkar ve ikisi
arasında kesin ayrım olduğu söylenen kavramların
benzeşmesi gerçekleşir. Ayrıca kamu mensubu,
kamu için çalışan birisi (magistratus) özel kişilerle
iş yaşantısı dışında bir araya gelip bazı özel kişile-
rin bilgisini elde edebilir; fakat bu magistratus eğer
gizli bir kamusal görevi yerine getiriyorsa bu bilgileri
özel kişilere ifşa etmekte biraz terleyecektir. Dolayı-
sıyla kamusal bilgilere, kamusal alandan çıktıktan
sonra evine sıradan bir vatandaş gibi giden birisi
sahip olmuştur; fakat özel alanına geçse dahi bildiği
bu bilgiyi paylaşmayı cesaret edemeyeceği açıktır.
Yukarıda Raymond Geuss’tan aldığımız fikirlerle
ilerlediğimiz açıkça görülüyor. Bu noktadan sonra
yazımız siyasal iktidar, muhalefet ve anayasa deği-
şikliği tartışmalarına doğru yol alıyor.
Kamusal alanı yönetmekle görevli siyasal iktidar
kamusal işlerin bilinebilir olması gerçeğinde genel-
de halk tarafından bilinmesi gereken işleri gerçek-
leştirmekle mükelleftir. Bir ulusun geleceğinin belir-
lenmesi noktasında bu geleceği halka iyi anlatmak
Sayı 24 Sayfa 21

geçmişi iyi tahlil etmiş bir iktidarın işidir. Halka anla-

tılması gereken her şeyin halka anlatıldığı bir yapı- Hükümet yöneticileri kapalı
lanma demokrasilerin işler kılınması için elzemdir.
kapılar (Bakanlar Kurulu Top-
Diogenes’in pazaryerinde mastürbasyon yapar-
ken yarattığı tiksinçlik ve bu tiksinçliğin aşaması
lantısı) ardında tiksinç karar-
toplumdan topluma değişkenlik gösterebilir. Kamu- lar alabilirlerken iş daha bü-
sal bir alanda bilgisizliği ve tiksinçliği ile dikkat çek-
mezlik ilkesini yerle bir eden bir siyasetçi bulundu- yük bir kamusal alana geldi-
ğu ortama göre pis/mekruh olarak görülmeyebilir, ğinde (Meclis) işlerini bu kadar
aksine saf/temiz olarak görülebilir.
tiksinç göstermeyebilirler. Aynı
Bir an için Diogenes’in mastürbasyon yaptığı pa-
zaryerinde kendimizin de olduğunu varsayalım. Bu şekilde meclis içerisinde hükü-
durumda yaşayacağımız tiksinçlik orada olmadığı-
mız bir durumda Diogenes’in o iş üzerindeki fotoğ-
metin kararlarını tiksinç ola-
rafını gördüğümüz tiksinçlikle aynı oranda mıdır? rak nitelendiren birisi, hükü-
Tabii ki değildir. Belki de göreceğimiz o fotoğraf
bize tiksinçlik yerine gülme refleksini yükleyecektir. met kanadına geçtiğinde kendi-
Tiksinçliğin toplumdan topluma değişme huyunda si de tiksinç kararlar alabilir.
olduğunu az önce belirttim. Bir toplumda (bilerek)
yalan söylemek, diğer bir topluma göre daha az
ayıplanacak bir durum olarak karşımıza çıkabilir.
Bir siyasi partinin iktidar veya muhalefette olmasın-
ca bile desteklenecek yalan söyleme davranışının
dan bağımsız olarak kamusal alanda yapmış oldu-
tiksinçliği kaybolacaktır.
ğu bir mitingde siyasi parti liderinin yalan söylemesi
o siyasi partinin partizanlarınca hiç tiksinç bulun- Bir kişinin çıplak olarak giyiniklerin dolu olduğu
maz; fakat orada bulunan karşıt partinin temsilcisi bir plaja gitmesi sapıklık olarak nitelenirken herke-
bu yalanlardan tiksinçlik duyabilir. Söylenmiş olan sin çıplak olduğu bir plaja giyinik birinin gitmesi
bu yalan veya yalanlarla iktidara gelmiş olan kişi zekâ yoksunluğu olarak tanımlanıyorsa söylemiş
yukarıda bahsedilen Diogenes’in davranışlarının olduklarım daha net anlaşılır.
neden ayıp olduğuna dair belirtilen tüm özellikleri
Diogenes’in yapmış olduğu davranışı kendi evin-
taşımaktadır.
de her zaman yapma potansiyeli olan birileri,
1-Yalan söyleyerek dikkat çekmezlik ilkesini çiğ- Diogenes’in yapmış olduğunu kamusal alanda tik-
nemiştir. sinç bulur; fakat o tiksinç bulan kişi bahsedilen pa-
zaryerinde herkesin mastürbasyon yaptığını gör-
2- Yalan söyleyerek iktidara gelmiş ve yalan söy-
seydi mastürbasyon yapmadığı için kendisini kötü
lemediği için muhalefette olan bir parti mensubunda hissedebilecektir.
imrenmeye yol açma ihtimalini doğurmuştur.
Siyaset müessesinde de durum buna benzerdir.
3- Yalan söyleyerek, doğruluğun karşısında tik-
Hükümet yöneticileri kapalı kapılar (Bakanlar Kuru-
sinç bir hale bürünmüştür.
lu Toplantısı) ardında tiksinç kararlar alabilirlerken
Japonya’da kamusal bir alanda ulu orta işemek iş daha büyük bir kamusal alana geldiğinde
normal bir durum olarak algılanır; fakat bir Japon’un
kamusal alanda burnunu kaşıması (karıştırması
değil) oldukça ayıplanan tiksinç bir davranıştır. Do-
layısıyla başka bir milletten bir turistin Japonların
bulunduğu bir kamusal alanda burnunu kaşıması
turist için normal, Japon için tiksinçtir. Bu sepele
iktidar partileri, muhalefet partilerinin sözlerini ve/
veya muhalefet partileri iktidar partilerinin söylemle-
ri hep miting alanında söylerler. Bu tiksindirme dav-
ranışı mitinglerde bulunan partizan kişilerin her za-
man alkışlarıyla devam eder. Örneğin muhalefet
liderinin yalan söylediğini bir miting alanında parti-
zanlarına ileten bir iktidar partisi başkanı bunun
tiksinç olduğunu haykırırken kendisinin hiç yalan
söylemiş olup olmadığını hatırlamaz ya da hatırlar-
da bunu hatırlatmaz; çünkü hatırlatırsa partizanlar-
Sayfa 22
Bugün anayasa deği-
şiklik paketi iyi irde-
lenirse bazı kişilerin
özel çıkarları, itibar-
ları için bazı kurum-
larda değişiklik yap-
tıkları hemen ortaya
çıkar.
(Meclis) işlerini bu kadar tiksinç göstermeyebilirler.
Aynı şekilde meclis içerisinde hükümetin kararları-
nı tiksinç olarak nitelendiren birisi, hükümet kana-
dına geçtiğinde kendisi de benzer tiksinç kararları
alabilir.
Bugün anayasa değişiklik paketine bakıldığında
bu paketle ilgili tartışmalarında bu kapsamda de-
ğerlendirilmesi gerekiyor. 12 Eylül 1982 Anayasa-
sı’nı tiksinç bulanlar kapalı kapılar ardında daha
tiksinç bir anayasa paketini kamusal alana sunabi-
liyorlar.
Siyasetin bu aşamasında karşımıza başka bir
ilke, kendine yeterlik, ilkesi çıkıyor. Diogenes ken-
dine yeterlik düşüne o kadar bağlıydı ki başkaları-
nın davranışı onu hiç etkilemiyordu. Kişinin kendi
ihtiyaçlarını giderebilmesi ve belirli bir güce sahip
olması kendine yeterlik ilkesinin belirtileridir ve bu
ilke başkalarını önemsememeyi meydana getirir.
Bu meydana geliş de bir uzlaşmazlığı beraberinde
arz eder.
Bugün anayasa değişiklik paketini ortaya çıka-
ranlar, genel seçimlerde elde ettikleri oy kapasite-
siyle (güçle) kendine yeterlik rüyası içindedirler ve
sınırsız bir uzlaşmazlıkla söz konusu paketi meclis-
ten geçirmişlerdir.
Dolayısıyla kendine yeterlik, kendindeliğin doğası
gereği özel hayata vurgu yapar ve özel hayata
yapmış olduğu bu vurgu toplumsalı eler. Yani ken-
dine yeterlik Diogenes’de olduğu gibi eksiksiz bir
utanmazlığı beraberinde getirir.
Kendine yeterlik ve partizanca tavırlar ilerleyen
siyasi süreçte apolitikliğin bir göstergesi haline dö-
nüşebilir. Kendisinden başkasını umursamayan,
yani bir uzlaşmazlık tavrında bulunan partizan birisi
kendi partisinin dağılması sonrası ya siyaseti bıra-
kır ya da dönek olur.
Siyasiler, siyasi yaşamlarını ve/veya siyasi yaşam
sonralarını tehlikede gördükleri an kendilerini sağla-
ma alacak düzenlemeler yapma yoluna giderler.
Yapmış oldukları bir yanlış varsa ve bu yanlışı da
yargılayacak bir kurum mevcutsa bu kurumlarda
değişiklik yapma ya da yargıyı ele geçirme sık gö-
rülen reflekstir.
Yukarıda anlattığımız C. Jül Sezar hikâyesi de
bunun canlı bir örneğidir. Konsül tarafından suçlu
ilan edilen Sezar’a gerektiğinde ordusunu tarafın-
dan yakalanabileceği bildirilmişti. Sezar ise hatırla-
nacağı üzere ordusuna, ordu olmaktan daha büyük
bir vaat vermiş ve kendi itibarını kurtarmak adına
Rubikon nehrine kadar gelip Roma’ya iç savaş ilan
etmişti. Sezar’ın haksız yere suçlanıp suçlanmadığı
tartışılabilir; fakat bu tartışmaya girmek istemiyo-
rum. Zaten bu tartışmaya girmek yazının amacını
da aşar. Söylemek istediğimiz kişilerin kendi siyasi
itibarlarını korumak adına bazı kurumlarda (bu ordu
olur, bu yargı olur) yaptığı değişikliktir. Kısacası bir
magistratus olan Sezar toplumun ortak faydasını
korumak yerine kendi özel faydasını, itibarını düşü-
nerek Roma’ya iç savaş başlatmıştır.
Bugün anayasa değişiklik paketi iyi irdelenirse
bazı kişilerin özel çıkarları, itibarları için bazı ku-
rumlarda değişiklik yaptıkları hemen ortaya çıkar.
Bazı hükümdarlıkların kaderi oldukça trajiktir. Bu
hükümdarlıklardan biri de Roma’dır. Roma herkesi
ilgilendiren yasaların açıkça tartışılıp halka anlatıl-
ması gerektiğini savunmuş ve bu savunması sebe-
biyle tarih sahnelerindeki yerini almıştır; fakat her-
kesçe anlaşılamayan Sezar’ı suçlu ilan etme yasa-
sında halkına anlatamadığı durumlar sebebiyle,
Sezar tarafından iç savaşa sürüklenmiştir. Dikkatle-
ri çekmekte fayda olduğunu düşünmekteyim.
Retorik ustası Augustinus kilisede gördüğü bir
bayanı arzulaması sonrası Tanrı tarafından ceza-
landırıldığını düşünmekteydi. Hatta o kadar azap
çekti ki kendisini kamusal alandan çekip tinsellik
üzerine düşünmek için arkadaşlarıyla inzivaya çe-
kildi. Đnzivadan halkın arasına döndüğünde artık
kendisinin içsel dünyasını daha iyi anladığını sa-
vundu. Tanrıyı sevmesi oranında kendisini daha iyi
tanımladığını savunan Augustinus, kendi içseline
başkaları tarafından erişimin sınırlı, çoğu yerde de
imkânsız olduğunu dile getirdi. Merak ediyoruz;
Augustinus’u bu kadar vicdan azabına iten kiliseyi
dört duvar haline getiren beton yığınları mıydı?
Augustinus, Diogenes gibi bir pazaryerinde gördü-
ğü bayana derin bir arzuyla yaklaşsaydı acaba tin-
sel hayata yönelmek için bu kadar istekli olur muy-
du?
Sayı 24
Bence hayır.
Kişilerin özel hayatlarını ilgilendirmesi gereken
Tanrı ile kul arasındaki bir ilişkinin kamusal alanda
daha serbest yaşandığını herhalde ki bahsi geçen
hikâye daha iyi anlatıyor. Tanrı ile kulun birbirine
daha yakın hissedildiği bir kilise ortamında yaşanan
arzu patlaması Augustinus’un özel dünyasına daha
çok vurgu yapıyor; fakat aynı olay bir pazaryerinde
olsaydı belki de Augustinus Tanrı’dan bu kadar çe-
kinmeyecekti. Diogenes mastürbasyonunu pazar-
yerinde değil de kilisede gerçekleştirseydi belki o
da Augustinus gibi inzivaya çekilebilecekti.
Dolayısıyla kamusal alan tinsellik bağlamında
özel alana göre daha bir kendini rahat hissettirir. Bir
camiinin içinde kendisini biraz Müslüman gören biri
hiçbir küfür etmez; fakat camii dışında belki de ca-
miinin karşısında istediği küfrü ağzına almaktan
çekinmez. Bugün birçok siyasetçi camii çıkışlarında
rakip siyasetçiye haksız eleştiriler, küfürler etmiyor
mu, bu tavır camii içinde gösterilebilir mi?
Siyasilerin birbirlerine o kadar laf söyledikten son-
ra buluşmalarında ellerin sıkılıp iltifatların edilme-
sinde de durum budur; çünkü iş daha özel bir ala-
na, kapılı kapılar ardına çekilmiştir.
Bugün Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarını muaz-
zam bir kamusal alan beklemekte: “referandum”
Kamusal alanın demokratikleştirilmesi için, yani
kamu yararına oluşturulmuş referandum mekaniz-
masında halk ya kendi ortak faydasını koruyacak
ya da yukarıda anlatıldığı üzere birilerinin özel fay-
dalarını korumayı seçecektir.
Partizanlara sözümüz yok, zaten baştan yanıldı-
lar. Onları bir apolitiklik ya da döneklik bekliyor; fa-
kat yazımın en başında söylediğim gibi nerede ol-
duklarını bilmeyen partizanlar nerede olduklarını
doğru tanımlayamıyorlar. Geçmişi iyi irdelemiyor,
günü yaşıyor, geleceği şekillendirmekten uzak kaçı-
yorlar.
Sayfa 23
Kamusal alanın demok-
ratikleştirilmesi için, ya-
ni kamu yararına oluş-
turulmuş referandum
mekanizmasında halk
ya kendi ortak faydasını
koruyacak ya da anla-
tıldığı üzere birilerinin
özel faydalarını koru-
mayı seçecektir.
Geçmiş konusunda inandıkları ise partizanca
bağlı oldukları siyasi partinin ileri gelenleri; fakat
siyasi ileri gelenlerin bildikleri de ortada. Atatürk’e
ikide bir laf eden, Dersim konusunda siyasi tarih
bilgisizliğini gözler önüne seren birinden geçmişin
bilgiçliği alınıp geleceğe yön verilmeye çalışılıyor.
12 Eylül darbecilerini yargılamak sevdasıyla çıkılan
yolda amacın daha çok kendisini kurtarmak olduğu
anlaşılamıyor. Sezar kendisinden önce, kendisi
gibi cezalandırılmışların kaçının derdini anladı bu-
rası bilinmiyor; ama tarihin ihtimalleri oldukça dü-
şük. Herkes özel olarak kendisini kurtarmanın tela-
şını yaşıyor. Dolayısıyla bu bilgisizlik bir dikkat
çekmezlik ilkesinin yıkılması anlamına geliyor ve
yukarıda da belirttiğim üzere yalanlarla birlikte bir
ayıba dönüşüyor.
Sezar ise bir yasaklı olmak yüzünden sözde ka-
musalı kurtarmak adına bugünkü Đtalya’da bir iç
savaş çıkartıyor.
Augustinus ise günahlarını sevaba dönüştürmek
ve kendisini daha iyi tanımak adına Tanrı’ya daha
fazla yakınlığı seçiyor.
Bize ise kalın puntoyla yazdığım son üç kelime
kalıyor: “Ayıp, yasak, günah”
Okumanızdaki sabra teşekkür ediyorum.
Saygılarımla…
Gokhan.Dag@PolitikaDergisi.com
Telefon: 0555 557 0000
Sayfa 24

Dergimiz ve okurlarımız adına önemli bir çalış-

mayı sizlere duyurmak istiyoruz. Politika Dergisi
Prof. Dr. Ahmet Güner SAYAR
olarak, yapmış olduğumuz çalışmalar sonucunda
T.C. Beykent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar
Armağan KULOĞLU (E.Tümgeneral)
Merkezi’nin (BÜSAM) düzenlemiş olduğu “Siyaset
ve Devlet Yönetimi” Sertifika Programına okurla-
Prof. Dr. Haydar ÇAKMAK
rımızı özel avantajlarla davet ediyoruz.

16 – 23 – 30 Ekim ve 6 Kasım 2010 tarihlerinde

Talat ŞALK (E. C. Başsavcısı)
Beykent Üniversitesi’nin Taksim yerleşkesinde
düzenlenecek ve alanında birçok ünlü ve yetkin

Prof. Dr. Mithat BAYDUR
ismi konuşmacı olarak bünyesinde barındıran se-
miner, Politika Dergisi okuyucularına özel olarak

Prof. Dr. Kerem ALKĐN
minimum %50 indirimlik bir fiyatlamayla katılım
Siyaseti siyasetsizleştirme çabaları altında, siyasi
hakkı sağlıyor. Katılımın artması durumunda uygu-
bir bilgiye sahip olmak; seminer konuşmacılarıyla
lanacak olan indirim oranının artacağı haberiyle
yakından tanışmak, onlara sorularınızı yöneltmek
birlikte seminere katılım ücretinin seminer günün-
ve en önemlisi Politika Dergisi’ne destek olmak için
den bir gün önce (15 Ekim 2010) saat 17.00’ye
sizi bizimle orada buluşmaya davet ediyoruz.
kadar iki taksitle ödenebileceği bilgisini paylaşmak
isteriz. Bilgilerinize sunar, geniş bilgi ve sorularınız için 0
(507) 4 73 73 73 ve 0(555) 557 0000 numaralı
Söz konusu seminerin kişi başı katılım ücretinin GSM hatlarından bizimle irtibat kurabileceğinizi be-
432 TL (KDV dâhil) olduğunu belirtir, Politika Der-
lirtiriz.
gisi okuyucularının ise maksimum 216 TL (KDV
dâhil) ücretle seminere katılabileceğini özetlemek Katılım formu ve diğer her şey için lütfen sitemizi
isteriz. Söz konusu fiyatın iki taksitle ödenebileceği (www.politikadergisi.com) ziyaret ediniz.
seminere katılan konuşmacılar ise şöyle:

Hüsamettin CĐNDORUK (DP Genel Başkanı)

Yaşar BÜYÜKANIT (E.Orgeneral / Genelkur-
may Başkanı)

Onur ÖYMEN (E.Büyükelçi / Milletvekili)

Mustafa SARIGÜL (Şişli Belediye Başkanı)

Sadettin TANTAN (E. Đçişleri Bakanı)

Prof. Dr. Ümit ÖZDAĞ

Edip BAŞER (E.Orgeneral)

Fikret BĐLA (Milliyet Ankara Temsilcisi)

Prof. Dr. Hasan KÖNĐ

Yrd. Doç. Dr. Sait YILMAZ
Sayı 24 Sayfa 25

Norveç -
Svalbard
Küresel Tohum
Deposu
Sayfa 26

Referandumda
Seçmen Tercihini Belirleyen
Faktörler ve
Süreç Değerlendirmesi
Seçmen, Oy Verirken Neye Dikkat Eder?

Đlker EKĐCĐ Oy verme davranışı politik bilimin özellikle davra-

Davranışsalcı politik bilimciler
tarafından öne çıkan en önemli
belirti ise oy vermenin bir poli-
tik kitle psikolojisi olduğu ve
bunun sonucunda da politik
sistemin tüm sırlarının açığa
çıkarmanın en önemli anahtarı
olduğu vurgulanarak sonuç
nışsalcı akımı tarafından özel bir saha çalışmasına
tabi tutulmuştur. Bu süreç içerisinde detaylı analiz-
ler yapılmış, davranışsalcı politik bilimciler tarafın-
dan öne çıkan en önemli belirti ise oy vermenin bir
politik kitle psikolojisi olduğu ve bunun sonucunda
da politik sistemin tüm sırlarının açığa çıkarmanın
en önemli anahtarı olduğu vurgulanarak sonuç ola-
rak seçmen tercihini etkileyen belirli maddeler orta-
ya çıkarılmıştır. Bu vurgu teoriye dönüşme nokta-
sında sıkıntılar çekse de, psephology (oy verme
davranışının bilimsel analizi) hala politik analizlerde

olarak seçmen tercihini etkile-

yen belirli maddeler ortaya çı-
karılmıştır.

T
ürkiye 12 Eylül günü Anayasa’da değişik-
lik öngören 26 madde için sandık başına
gitmeye hazırlanıyor. Referandum yolu ile
yapılacak bu oylamada “halk”ın değişiklik
için cevabı nihai karar niteliği olma özelliği taşıdı-
ğından ötürü bugün ülkenin en önemli sorunu ola-
rak görülmekte ve yediden yetmişe herkesi ilgilen-
dirmektedir.

Bu yazımızda referandum için sandık başına gi-

decek olan seçmenin oy verme davranışının siya-
set bilimi çerçevesinde değerlendirilmesi amaçlan-
maktadır. Seçmen tercihleri analiz edilerek bu sü-
recin nasıl yürütüldüğü açıklanmaya çalışılacaktır.
Sayı 24 Sayfa 27

başat konum olma özelliğini kaybetmemiştir. Buna

sebep olarak da oy vermenin, bireyler toplum ve Çeşitli konuların yanlı ve
politikacılar arasındaki üçlü sacayağını tahlil edebi- partizan bir dille sunul-
len yegane yapı olması gösterilebilir. Oy verme
davranışına ilişkin analizlerimizle bireyden kitleye ması ve basın alanında
ve hatta siyasetin kurumsallaşmasına ilişkin değer-
lendirmeleri yaparak ülkenin demokrasi tarihi hak-
mülkiyet gibi yapısal, do-
kında öngörülerde bulunabiliriz. layısıyla daimi faktörleri
Oy verme davranışı kısa ve uzun döneme etkileri yansıtması durumunda
olarak ikiye ayrılabilir. Kısa dönemli etkilere; hükü-
metin veya liderin popülerliği, işsizlik, yolsuzluğun
kitle iletişim araçları da
açığa çıkması, enflasyon gibi temel olarak ekono- uzun süreli etki gösterebil-
mik belirleyicilerin etkisi olduğu söylenebilir. Kısa
dönemli etkiler belirli bir döneme özeldir, belirli bir
mektedir.
seçime ilişkindir. Uzun vadeli yansımalara etkisi
yeterince değildir. Kısa dönemli etkilerde oy vere- Genel olarak bir seçmenin oy vermesinde belirle-
cek seçmenin ekonomik anlamda yeterliliği ön pla- yici olan özellikler şunlardır:
na çıkmaktadır. Kısa dönemli etkilerde saydığımız
lider özelliklerine de dikkat çekmek gerekir. Liderin 1. Lidere olan bağlılık,
halk gözündeki değeri kısa dönemli tercihte büyük
etki eder. Medya, parti liderini partinin vitrini olarak 2. Partiye olan aşırı bağlılık (partizanlık),
yansıttığı için liderin tavrı davranışları önemlidir.
3. Partinin iktidar olması halinde kuracağı çıkar
Oy verme üzerindeki son kısa dönemli etki ise ilişkileri,
medyanın tutumudur. Çeşitli konuların yanlı ve par-
4. Aday olanlardan birisiyle kurulan bağlar
tizan bir dille sunulması ve basın alanında mülkiyet
(akrabalık, dostluk vd.),
gibi yapısal, dolayısıyla daimi faktörleri yansıtması
durumunda kitle iletişim araçları da uzun süreli etki 5. Mevcut yapıda daha iyi bir aday olmaması,
gösterebilmektedir. Buna karşın, medyanın olayları
sunma biçimi de seçimden seçime değişebilir. Ül- 6. Manevi anlamda kendisini zorunlu bağlı his-
kemizde de buna birçok örnek verilebilir. Medya setmesi,
patronlarının rekor cezalarla karşı karşıya kalması,
ister istemez medya grubunu belirli bir cepheye Yukarıda altı maddede topladığımız özellikler
çekebilir. genel anlamda seçmen davranışını etkileyen fak-
Sayfa 28

4) Grup üzerindeki baskılar ne kadar artarsa oy

Partiye bağlılık sadece oy
vermekle sınırlı değildir.
Ömür boyu sürecek olan
bir birlikteliğe vurgu ya-
pılır. Kuvvetli bir sadakat
vardır. Modelin olumlu
yönü ise kemik oy diye bi-
linen normal oy düzeyi-
nin çok rahat bir şekilde
elde edilmesidir.
törlerdir. Bunların akademik boyuttaki tahlilleri ise
daha geniş olmaktadır.
Lipset ve Lazarsfeld, sandık başına gidip gitme-
mekte dört etmenden söz eder (*):
1) Hükümetin izlediği siyaset, bir toplumsal gru-
bun çıkarlarını ne kadar etkiliyorsa, o toplum kesi-
minde oy verme eğilimi o kadar artar. Kamu görev-
lileri buna örnektir.
verme eğilimi de artar, tersi durumda da sonuç ters
yönde seyir izler.
Biraz önce değindiğimiz altı maddelik kısma tek-
rar göz atmakta fayda vardır. Bu altı maddeyi oy
verme teorileri arasında da gösterebiliriz.
Oy Verme Teorileri (**)
Parti Kimliği Modeli: Oy verme davranışında
parti önemli bir yer tutar. Đnsanlar partiye karşı psi-
kolojik bağımlılık duygusu taşıyabilir. Seçmenler,
partiyi kendi partileri olarak değerlendirir, partinin
yılmaz bekçileri olarak tüm ilkelerini savunur, yaptı-
ğı her şeyi iyi olarak görür. Bu modelde oy vermeyi
belirleyen dış etkenler, siyasalar, şahıslar, kampan-
yalar, medya gibi faktörlerin pek bir önemi yoktur.
Zira lidere koşulsuz şartsız bir itaat kültürü geliş-
miştir. Bu modelin en tehlikeli yönü olayın partizan-
lığa dönüşmesidir.
Partiye bağlılık sadece oy vermekle sınırlı değil-
dir. Ömür boyu sürecek olan bir birlikteliğe vurgu
yapılır. Kuvvetli bir sadakat vardır. Modelin olumlu
yönü ise kemik oy diye bilinen normal oy düzeyinin
çok rahat bir şekilde elde edilmesidir.
Sosyolojik Model: Sosyolojik modelde oy verme
davranışı ile grup üyeliğini, seçmenlerin ait olduğu

2) Hükümet ka-
rarlarının kendisiyle
ilgili sonuçları nok-
tasında bir toplum
kesimi ne kadar
bilgisiyle bu durum
sandığa yönelimi o
oranda arttırır.

3) Bir toplum ke-

simi üzerinde, siya-
sal katılım yönün-
deki baskılar ne
kadar fazlaysa, o
toplum kesimindeki
oy verme eğilimi de
o kadar artar. Bu
başlık altına dini
anlamdaki gruplar
örnek verilebilir.
Sayı 24
grubun içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik duru-
mu yansıtan bir oy verme biçimi geliştirme eğilimin-
de olduklarını ileri sürerek birbirine bağlar. Toplum
içerisindeki bölünmüşlükleri ortaya koyarak, bir bü-
tünleşme yoluna gitmenin yolları aranır. Bu bölün-
müşlükler genellikle etnik kimlikler, dini grup farklılı-
ğı, sınıf farklılığı ve bölge temellidir. Avrupa ülkele-
rinde sağ kanadın orta sınıf ve sol kanadın işçi sını-
fı ile kurduğu ilişki sosyolojik temellidir.
Rasyonel Tercih Modeli: Bu modelde toplumsal
grupların davranışlarından ve sosyalleşmeden ziya-
de birey önemlidir. Oylamada bireyin takınacağı dış
etkilerden arınmış tavır, rasyonel tercihin temelini
oluşturur. Bu modelde birey, siyasalar üzerine du-
rur. Siyasaların kendisine yönelik fayda değerlen-
dirmesini yapar. Đçerikten de anlaşılacağı üzere bu
model dünya üzerinde sıkça göremeyeceğimiz bir
modeldir.
Hakim Đdeoloji Modeli: Bu model, yapısal olarak
demokrasinin tam kurumsallaşmadığı ülkelerde
görülür. Bireyin sosyal hiyerarşi içerisindeki yerinin
kısmen de olsa belirleyicisi olduğu için sosyolojik
modelle ilişkilendirilebilir. Hakim ideolojiyi kurum-
sallaştıracak ve reklamını yapacak olan ise başta
medya olmak üzere farklı diğer kitle iletişim araçla-
rıdır.
Yazılanların sonucunda değerlendirme yapmamız
gerekirse seçmenin hangi gerekçeyle oy vereceği
artık bilinmektedir. Muhakkak ki yukarıda yazılanlar
genel anlamıyla bir seçime ilişkin değerlendirmeler-
dir. Bize lazım olan ise yakın dönem için referan-
dumdaki tavırdır. Yine yukarıda yazdığımız altı
madde ile özetleyebildiğimiz başlıklar arasında re-
ferandum için de cevap olabilecek başlıklar da var-
Sayfa 29
Referandum bir doğru-
dan demokrasi yoludur.
Halkın görüşlerini alma
noktasında önemli bir
kaynaktır. Ve türüne gö-
re bağlayıcı veya danış-
ma kararları niteliği ta-
şıyabilir.
dır. Aşağıda ise referandumun yarar ve sakıncala-
rını anlatan bir değerlendirme yapılmaktadır.
Referandumlar; Yarar ve Sakıncaları (***)
Referandumlar seçmenlere bir konu hakkında
devlet siyasasına ilişkin görüşlerini soran önemli
oylamalardır. Seçimlerde belirli bir siyasi amaç
gözetilirken seçmen tarafından da bir beklenti ola-
bilirken, referandumlarda böylesi bir tablo söz ko-
nusu değildir. Referandum bir doğrudan demokrasi
yoludur. Halkın görüşlerini alma noktasında önem-
li bir kaynaktır. Ve türüne göre bağlayıcı veya da-
nışma kararları niteliği taşıyabilir.
Referandumun sağladığı yararlar şunlardır:
- Seçilmiş hükümetin kamuoyuyla aynı noktada
kalmasını temin etmek suretiyle iktidarını denetler.
- Siyasi katılımı teşvik eder, böylece daha eğitim-
li ve donanımlı seçmenler yaratmaya yardımcı
olur.
- Belirli konularda halkın görüşlerini ifade etmesi
noktasında önemli bir fırsattır.
- Önemli konularda (anayasal düzenlemeler gibi)
halkın konuya duyarlılığını ölçme noktasında hükü-
metler için önemli bir araçtır.
Sakıncaları ise;
- Siyasi kararları, çok az eğitimli ve çok az dene-
yime sahip ve medya ve çevrelerindeki diğer et-
menlerden kolay etkilenen kişilerin ellerine bırakır.
Sayfa 30
Başbakan ya darbeciler,
ya siviller diyerek 12
Eylül’ü yapanlardan
hesap soracaklarını be-
lirtmektedir. Bunun
mümkün olmadığını
kendisi bilmektedir, bu
bir kara propaganda-
dır.
- En fazla belli bir zaman dilimindeki kamuoyu-
nun bir bakış açısını ortaya koyar.
- Siyasetçilerin, siyasi gündemi manipüle etmesi-
ni ve zor kararları verirken kendilerini sorumluluk-
tan muaf tutmasını sağlar.
- Siyasi meseleleri, sadece evet/hayır seçenekle-
ri olan sorulara indirmek suretiyle bu konuları basit-
leştirir ve tahrif eder.
Referanduma ve seçmen tavırlarına ilişkin değer-
lendirmeden sonra bu sürece ilişkin eleştirilerimizi
de yazmak önemli bir zorunluluktur. Bu süreci de
aşağıda irdelemek istiyoruz.
Kim, Ne Konuşuyor; Asıl Olan Nedir?
Liderler her gün bir meydanda referanduma iliş-
kin (!) görüşlerini peşi sıra sıralamaktadırlar.
Pekala yanlış olan uygulamalar nelerdir?
Öncelikle meydanlarda, referandumda ne oyla-
nacaktır, diye sorduğumuzda yazımızın ilk cümlesi
sorunun cevabıdır. Ancak meydanlarda garip söy-
lemler var. Đktidar açısından bakalım:
1) Dersim polemiği. Başbakan Sakarya’da diyor
ki CHP lideri nereli Dersimli. Dersim ne zaman
bombalandı? CHP’li Cumhurbaşkanı döneminde.
Đşte sizin cemaziyelevveliniz bu. Referandumla
Dersim’in ne alakası var, diye soran yok…
2) Başbakan Yardımcısı tarafından “hayır” oyu
vereceğini açıklayan sanatçılara telefon açmakta,
niye hayır diyorsunuz evet desenize diye baskı
yapmaktadır. Bu değişikliğin demokrasi getirme gibi
bir nitelemesi olabilir mi?
3) Başbakan ya darbeciler, ya siviller diyerek 12
Eylül’ü yapanlardan hesap soracaklarını belirtmek-
tedir. Bunun mümkün olmadığını kendisi bilmekte-
dir, bu bir kara propagandadır.
4) Referandum süreci bir seçim havasına sokul-
muştur. Meydanlarda AKP ve karşıtlarının bir sava-
şı yaşanmaktadır. Bunu tetikleyen ise iktidarın söy-
lemleridir.
5) Başbakan karşıtları sayarken CHP, MHP,
YARSAV, BDP, PKK demekten vazgeçmemektedir.
Bu durumda sözün bittiği yere gelinmiştir.
6) Ramazan ayı sebebiyle olayın boyutu dini
mecraya da sürüklenmiştir. Oruç Baba türbesinde
“evet” diyerek iftariyelik dağıtılıyor ve hükümet her-
hangi bir yaptırımda bulunmamaktadır.
7) Kendine ait kanunun beşinci maddesine göre
seçim ve halkoylamasında tarafsız olması gereken
TRT, YSK’nın yasaklarını hiçe saymaktayken bunu
gören(!) RTÜK inceleme bile başlatmamaktadır.
8) Başbakan seçimlerde olduğu gibi ikinci çıkar-
sam ben bırakırım diye konuşmaya devam etmek-
tedir. Bu ise halka yönelik imalı tehdidin göstergesi-
dir.
Sayı 24
9) AKP, süreci, 12 Eylül 1980 mağdurları üzerin-
den yürüterek yanlış bir çizgiye sokmaktadır. Yan-
daş TV kanallarında 12 Eylül’de mağdur olan olma-
yan kim var kim yok herkese mikrofon uzatılarak
halka akıl tutulması yaşatılmaktadır.
10) Başbakanın sık sık Adnan Menderes hatırlat-
ması yapması da psikolojik olarak yorulduğunun
göstergesidir.
11) Kendisinin sıkıştığı noktada Atlantik ötesin-
den, imkan olsa ölüleri de evet dedirtsek, diye des-
tek alarak süreç uhrevi niteliklere bürünmektedir.
Tüm bunların sonucu olarak gerçek gündemden
uzak bir süreç işlemektedir… Halka oylatılmak iste-
nen Anayasa değişiklikleridir. Ancak meydanlarda
sıra daha değişikliklere gelmemiş gibi duruyor!
Muhalefetin yanlış yaptığı ortak noktalar ise bir-
kaç başlıkta toplanabilir:
1) Meydanlarda referandumun ana temasına iliş-
kin vurgu yapılmamaktadır. Daha gerçekçi tahliller
yapılmalıdır.
2) Đktidarın istediği zaten paketin değil, kişilerin
tartışmasıdır. Halktan destek gören muhalefet bu
gücünü pakete ilişkin tahlillerde kullanmalıdır. Aksi
halde bu gidişle seçim döneminde propaganda
malzemesi kalmayacaktır.
3) Đktidarın propaganda birimine karşı acilen karşı
bir birim oluşturulmalıdır.
4) Kendilerini terör örgütüyle bir gösteren bir yapı-
ya karşı her türlü mücadeleyi hukuksal zemini göz
Sayfa 31
Đktidarın istediği zaten pa-
ketin değil, kişilerin tartış-
masıdır. Halktan destek gö-
ren muhalefet bu gücünü
pakete ilişkin tahlillerde
kullanmalıdır. Aksi halde
bu gidişle seçim döneminde
propaganda malzemesi kal-
mayacaktır.
ardı etmemek suretiyle yapmak muhalefetin temel
görevi olmalıdır.
5) Yerel birliklere özel bir ağırlık verilmeli ve son
güne kadar genç, dinamik bir kadroyla süreç yürü-
tülmelidir.
Yukarıda belirtilenler de uzun zamandır siyasal
analizler yapan birisinin gördüğü aksak yönlerdir.
Umuyoruz ki, gerçekler halk tarafından da görüle-
cek ve önce referandum ardından seçim ile salta-
nata dönüşme eğilimindeki sözüm ona demokrasi,
hak ettiğini alacaktır. Tüm bunlar için karanlığa
sövmek yerine kalkıp bir mum yakmak yeterlidir. O
mum da 12 Eylül’de sandık başında bir “hayır”la
yanacak güçtedir…
Ilker.Ekici@PolitikaDergisi.com
*KIŞLALI; A.Taner; Siyasal Sitemler;
sf:189;Đmge; 4.Baskı; 1998
**Heywood; Andrew: Siyaset; sf:350-
353; Adres yay. Ankara; Ekim 2007
*** Heywood; A.g.e. sf:328
Sayfa 32
Geçmişten günümüze kısa bir “anayasa” özeti ve referandum...
Temel Olarak Anayasa ve
Referandum Gerçeği
Medine AKBABA
“B
ir günlük adalet altmış yıllık
ibadetten faziletlidir.” (Hz. Mu-
hammed)
17 Eylül 1787’de ABD’de kul-
lanılan “anayasa” kavramı temelde devletin yöne-
tim kurallarının vurgulandığı, merkezi yasal bir bel-
ge olmakla birlikte devletten üst bir yasal çerçeve
olup hem devletin varlığını sağlar hem de devleti
denetler. Kavram Fransız Devrimi’nden sonra ders
olarak ele alınmış hem Devrimden önce hem Dev-
rimden sonra yasaklanmıştır. 3.Cumhuriyetin kurul-
masından sonra hukuk içinde ve siyaset temelinde
çok önemli yere sahip olmuş ve günden güne devi-
nimine de devam etmektedir.
Anayasa kavramını normal yasal zeminden ayı-
ran ve onu devlet denetiminde önemli kılan şey bu
kavramın Fransız Devrimi’nden sonra yaşama ge-
çen çağdaş ve laik devlet anlayışının direklerini
oluşturan yasama+ yürütme+ yargı güçlerini simge-
leyen farklı konseptteki yasal vurgudur ve aynı za-
manda yenilikçi bir “toplumsal sözleşme” biçimi-
dir.
Osmanlı’da Anayasa
Osmanlı’daki anayasa faaliyetine değindiğimizde
çıkış noktalarının Đngilizlerin anayasa anlamında
Kanuni Esasi’nin ilanıyla (1908 Devrimi)
II.Abdülhamit’in resmiyle basılan
“Yaşasın Anayasa” kartpostalı
Sayı 24
kullandığı “constitution” sözcüğünün “Kanuni Esa-
si” (1876) olarak çevrilmiş olduğunu görmüş oluyo-
ruz. Đngilizcedeki anlamıyla “kurmak”, “oluşturmak”
gibi anlamları ifade eden sözcük Osmanlı’da bir
hükümdarın başkanlığı altında parlamento yönetimi
olarak yansımıştır. Ancak “Kanuni Esasi” kavramı-
nın ne anayasa ne de güçler ayrılığı teziyle hiçbir
ilgisi bulunmamaktadır. Parlamento sadece mali
işlerde bağımsız olduğu için bağımsızlığı bütçe ile
sınırlı kalmıştır. 1921 ve 1924 tarihli “Teşkilat-ı Esa-
siye Kanunu” adlı belge çokça değişikliğe uğratıl-
mış olsa da temel anayasa çizgisini yansıtabilmiştir.
Anayasa fikri ilk kez 1924 tarihinde değil Osmanlı
aydınlarınca sıkça irdelenmiş ve Fransız Devrimi’-
nin getirdiği yenilikler ölçütünde heyecanla sorgu-
lanmıştır. Osmanlı’da temel sorgulama “millî ege-
menlik” üzerinde yoğunlaşmış, Osmanlı aydınların-
dan Namık Kemal ve Ali Suavi arasında derin tar-
tışmalar yaratmıştır. Namık Kemal’in
Rousseau’dan etkilenerek savunduğu “halk ege-
menliği” ve Đslâm terminolojisi ile açıklamaya çalış-
tığı “kuvvetler ayrılığı” tezi ile Ali Suavi’nin
“hakimiyet Allah’ındır” tezi birbirini hem tamamla-
ması hem de birbirine ters düşme vakasıyla ortada
kalmıştır. Bazı cenahların, milli egemenlik fikri Ata-
türk’te Fransız Devrimi ve batılı akımlardan geliyor,
taklitçilik yapılıyor, demesi çok büyük bir tarihi eksi-
lik ve cehaletin göstergesidir. Çünkü Atatürk milli
egemenlik hususuyla ilgili “egemenlik kayıtsız şart-
sız milletindir” diyerek eski meşruiyet teorilerine
dayanarak devletin yönetilmesinin imkânsızlığı ve
Ali Suavi
Sayfa 33
Atatürk milli egemenlik
hususuyla ilgili
“egemenlik kayıtsız şartsız
milletindir” diyerek eski
meşruiyet teorilerine da-
yanarak devletin yönetil-
mesinin imkânsızlığı ve
milli devlet şuuru ile Milli
Mücadelenin topyekun
kazanılma arzusunu ka-
nıtlamıştır.
milli devlet şuuru ile Milli Mücadelenin topyekun
kazanılma arzusunu kanıtlamıştır. Bu egemenlik
temeli Türk milletinde kendi kendine gelişmiş ve
filizlenmiştir.
“Anayasa”nın Felsefi Temeli ve Filozoflarca
Đrdelenmesi
Anayasa, fikri ve fiili olarak eski dönemlerde uy-
gulanmıştır ve sorgulanmıştır da. Atina ve Roma’-
da uygulanan demokrasi çerçevelerinde ele alın-
mıştır. Đslam dünyasında da “Medine Anayasası “
özde anayasa fikrine uymasa da devlet yönetimi-
nin yazılı esasla ele alınması açısından tarihçiler
tarafından öne sürülür.
Fransız hukukçu Jean Bodin egemenliği, içte
insanlar üzerinde sınırlanamayan mutlak ve üstün
bir iktidar, dışta ise bağımsız bir kudret olarak ta-
nımlamıştır. Bu bağlamda hukuk ve gelenek ara-
sındaki çizginin farklılığı ortaya konmuş olsa da
egemenlik devlet içindeki egemen temsilin güç
oranını artırmıştır. Bodin’den Hobbes’a ve
Austin’e kadar birçok düşünürü etkilemiş, irdele-
meler karşısında devletin içindeki gücü bir yandan
da sınırlayıcı bir denge unsuru aranmaya başlan-
mıştır. Đşte bu noktada devletin sınırsız gücü karşı-
sında kişilerin hak ve hürriyetlerini koruma kaygısı
yeni akımların filizlenmesine sebebiyet vermiştir.
Đngiliz düşünür John Locke güçler ayrılığı tezini
ortaya koymuştur. 1748’de yayımlanan
“Kanunların Ruhu” (De l’ Esprit des Lois) adlı
Sayfa 34
Rousseau ise kendine Đngil-
tere rejimini örnek alan
Montesquieu’dan farklı
olarak egemenliğin Đngiliz
halkında değil, parlamen-
tosunda olduğunu vurgu-
lar (çünkü Montesquieu’ya
göre egemenliği elinde bu-
lunduran halk değildir, Đn-
giliz Parlamentosudur).
eserinde Fransız düşünür Montesquieu, kişilerin
hak ve hürriyetlere sahip olabilmelerinin ve devlet
içinde bunların teminat altına alınabilmesinin yasa-
ma, yürütme ve yargının birbirinden ayrılmasıyla
mümkün olabileceğini savunmuştur. Rousseau ise
kendine Đngiltere rejimini örnek alan
Montesquieu’dan farklı olarak egemenliğin Đngiliz
halkında değil, parlamentosunda olduğunu vurgu-
lar (çünkü Montesquieu’ya göre egemenliği elinde
bulunduran halk değildir, Đngiliz Parlamentosudur).
Yine Montesquieu’daki kuvvetler ayrılığı ilkesini
reddeder ve doğrudan demokrasi örneklerinden
yola çıkarak kuvvetler birliği sistemini ar-
zuladığını ortaya koyar. ”Genelde de-
mokrasi yanlısı bir görüntü sergile- Montesquieu
yen, yüzde elli bir her şeydir, yüz-
de kırkdokuz buna katılmıyorsa
yanılmış farz edilir diyen
Rousseau, bu görüşüyle ço-
ğunluğun azınlığa tahakkümü-
ne yol açtığı gerekçesiyle de
ciddi şekilde eleştirilir”.
August von Hayek’e göre
ise “yasaları seçimle gelen
yöneticilerin eline bırakmak,
krema kavanozunu kedinin so-
rumluluğuna bırakmaya benzer”.
“Kısa süre sonra hiçbir yasa -en
azından hükümetin keyfi iktidarını
sınırlaması anlamında bir yasa- kalma-
yacağının aşikar olacağını “ söyler. Hayek'in de
kendini dahil ettiği liberal gelenek, çoğunluk yöneti-
minin bir tiranlığa sapması önlensin diye, çoğunlu-
ğun kendilerine oy verdiği iktidarlara sıkı sınırlar
koyar. Hayek yasamanın yürütmeden kesinlikle
ayrılması gerektiğini ve yürütmenin hiçbir zaman
kendi aleyhine kısıtlayıcı yasa yapmayacağını öne
sürer ki haksız da sayılmaz!
John Locke temelli güçler ayrılığı tezindeki çar-
pıcı nokta yargının yasama ve yürütmeden ayrıca
değerlendirilmesi hususudur. Egemen gücün, geç-
mişte kral veya padişah bugün ise sahte demokrat
devlet başkanı ve başbakanlar karşısında yasanın
her daim güçle elastike edilip şekillendirildiği ortam-
da amaç yeni ve çağdaş düzenin ve devlet birimle-
rinin “anayasa” temelli güçlü denetimi ve eşitlikçi
yönetimini ortaya koymaktır. Yargı bağımsızlığının
irdelendiği yahut yok edilmek istenildiği bir ortamda
devlet yönetimi sarsılır, kurumlardaki objektif duruş
yıkılır; yerine her dönemin yeni kurum ve ideolojileri
sızar. Bu noktada demokrasi dediğimiz kavram za-
yıflatılır, ayaklar altına alınır. Çünkü yüzde elliye
yakın halk kesimi etkinleştiği vakit ve topyekun bir
halk egemenliğinin sadece bu dilim ile simge edil-
mesi geriye kalan yüzde elliden fazla kesimin de-
mokratik hak ve özgürlüklerini yok saymak, onlar
üzerinde baskı ve korku kurmak anlamına gelmek-
tedir.
SONUÇ
Anayasa kavramının hiçbir millet ve
akım tekelinde olmadığı, yıllarca ben-
zer ad yahut girişimlerle az da olsa
ortaya konduğu, değerlendirmele-
rin farklı ve güzel sonuçlar ortaya
çıkardığını vurgulamak gayesini
gerçekleştirmeye çalıştım.
Anayasa kavramını günümüz
federe yönetimlerini baz alarak
değiştirmek ve yargı üzerinde
birtakım kötü planlar beni bu
hususa yoğunlaşmaya ve milli
egemenlik ile anayasa kavra-
mının ortaklığını kanıtlamaya
götürdü. Gücünün cazibesinden
asla vazgeçmeyen otorite ve siyasi
temsiller demokrasi kavramını yok
ettikleri gibi halkın hürriyetlerini ve bire-
yin özgürlüklerini de yüzyıllık kazanımlar
Sayı 24
ve milli iradeyi un ufak ederek sahte demokrasi
maskelerini takınmışlardır.
Son günlerde ortaya konan anayasa tasarısı sa-
dece bir odağın güdümünde fiile geçmişse de bazı
kavramları da karıştırmamak gerekir. Seçimler so-
nucu ortaya çıkan irade milli irade değil, çoğun-
luğun iradesidir. En büyük tehlike, milli irade var-
sayılan kavramların arkasına sığınarak parlamento-
da çoğunluğu elinde bulunduranların kendilerini
bütün milletin temsilcisi olarak görerek, demokratik
olmayan düzenlemeler yapabilmesidir. Aslında milli
irade bu olmayıp, iktidar-muhalefet bütünü olarak
algılanmalıdır.
Unutulmamalıdır ki 1930-40’lı yılların Nazi Alman-
ya’sında Hitler seçimle başa gelmiştir. Çoğunluk
insanların katledilişini desteklemiş ve hatta sağla-
mıştır. Demek ki çoğunluk fikrini gütmek çoğulcu
demokrasi anlayışını zedeler ve azınlıkları yok sa-
yar. Ülkeleri oluşturan grupların ve azınlıkların yok
edilmesi o yönetimleri birtakım açılım ve söylemlere
Sayfa 35
iter. Çünkü demokrasi anlayışını yok saymış, azın-
lıkları incitmiş ve geri kazanma gayeleri oy kaygıla-
rıyla bütünleşmiştir. Keza federe yönetimlerdeki
anayasa değişimleri olağandır, çünkü bu gelişmiş
sanayi ülkelerinde zaten yargı bağımsızlığı kesin
ve dokunulması keskin bir hançer olarak asla dev-
let başkanlarının gücünü kuramadığı alanlardır.
Türkiye gibi temel insan haklarının eksikliğinin gün
gibi ortada olduğu ülkelerde, insanların ötekileştiril-
diği, yandaş olmayanların psikolojik baskıya ve
hapis cezalarına maruz kaldığı bir ülkede yargıda
reform aslında yargıyı hizaya çekmek ve onu
gücün denetimine sokmaktır. Anayasa dediğimiz
toplumsal sözleşme çağdaş ve laik bir çıkıştır, in-
san hakları temelinde devletin geniş gücü karşısın-
da insanların olabildiğince hak kazanımlarını orta-
ya koyabilmektir. Bağımsız yargı, ülkede denetimin
teminatıdır. Ancak yasalardan kaçanlar ve yasala-
ra aykırı fiillerde bulunan siyasi odaklar yargıyı ba-
ğımlı hale getirmek ister.
Sayfa 36

Milli egemenliğe inananlar, hür demokratik rejim-
den başka yol tanımazlar. Ancak bu şekilde millet
varlığını devam ettirir, demokratik müesseseler
ayakta kalabilir ve hiçbir şekilde milli irade ipotek
altına alınamaz. 1982 Anayasasını “korseli anaya-
sa” olarak görenler bu noktada haklı olmakla bera-
ber; ben günümüz anayasa taslaklarının aslında
temel yönetim ve çözümler getirmediği, sadece
sahte demokrasi söylemleri ile bulandırıldığını dü-
şündüğüm için bu gibi taslaklara “korseli demokra-
si” girişimi adını vermeyi uygun buluyorum. Kendi
çıkar ve güdümlerinin demokrasisini inşa edenler
demokrasi kavramını asla algılayamamış ve temin
edemeyecek güruhlardır.
“Demokrasi, temsili ve çoğulcu karakteri ile
seçmene hesap verilmesini, kamu makamları-
nın hukuka uymak yükümlülüğünü ve adaletin
yansız bir şekilde dağıtılması da zorunlu kılar.
Kimse hukukun üstünde olamaz”. (Paris Şartı)
Medine.Akbaba@PolitikaDergisi.com
___
BAŞGĐL Ali Fuat, Esas Teşkilat Hukuku, C. 1, Đstanbul
1960.
CĐN Halil, Milli Hakimiyet ve Atatürk, Konya 1985.
CĐN Halil- AKYILMAZ Gül, Feodalite ve Osmanlı Düzeni,
Konya 1995.
GENÇ Reşat, “Đslamiyet’in Kabulüne Kadar Türklerde
Egemenlik Anlayışı”, Milli Egemenlik ve Demokrasi Kurul-
tayı, TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yay. No: 77,
Ankara 1995.
HAYEK Friedrich A. Von; Hukuk, Yasama ve Özgürlük,
Kurallar ve Düzen, (Çev. Atilla Yayla), Türkiye Đş Bankası
Kültür Yayınları, Ankara, 1993.
KODAMAN Bayram, Milli Egemenlik Kavramının Fikri
Gelişmesi Paneli, Samsun 22.04.1986, TBMM Kültür
Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No: 17.
KÖNĐ Hasan, Milli Egemenlik Kavramının Fikri Gelişmesi
Paneli, Samsun, 22.04.1986, TBMM Kültür Sanat ve
Yayın Kurulu Yayınları, No 17.
KÖSEOĞLU Nevzat, Devlet- Eski Türklerde Đslâm’da ve
Osmanlı’da, Đstanbul 1997.

KAYNAKLAR MEMĐŞ Emin, Anayasa Hukuku Notları, Đstanbul, 2005.

ARSAL Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, Đstanbul NĐYAZĐ Mehmet, Türk Devlet Felsefesi, Đstanbul 1995.
1947.
OĞUZ Orhan, Milli Ege-
menlik, Yurtta Sulh
Cihanda Sulh Đlkeleri ve
Atatürk, Đstanbul
2.5.1986, TBMM Kültür,
Sanat ve Yayın Kurulu
Yayınları No: 16.

SARICA Ragıp,
“Atatürkçülük, Milli Ege-
menlik ve Gençlik”,
Atatürk Milli Egemenlik
ve Gençlik Paneli, Đs-
tanbul 1985.

TEZĐÇ Erdoğan, Milli

Egemenlik Đlkesinin
Kabulü ve Gelişimi Pa-
neli, Đstanbul 5.5.1986,
TBMM Kültür Sanat ve
Yayın Kurulu Yayınları
No: 21.
Sayı 24 Sayfa 37

Kissinger’ın söylediği
net bir cümle ile ne-
deni daha açık:
“Petrolü kontrol eder-
sen ulusları kontrol
edersin, yiyeceği
kontrol edersin.”
Sayfa 38

Sosyalist bakış açısıyla referandum

Sosyalistler
Anayasa Referandumunda
Ne Yapmalı?
unutan ve sınıf kelimesini literatürlerden çıkarırken
bir yandan da kendilerine “özgürlükçü sol” ismini
Evren YELKANAT takan küçük bir grup da, “resmi ideoloji”nin tezleriy-
le kendilerini bezemekten geri kalmıyor.
“Gayriresmi ideoloji”nin
“Gayriresmi ideoloji”nin sözcülerine göre 12
sözcülerine göre 12 Eylül re- Eylül referandumundan “Evet” çıkarsa, Türkiye
ferandumundan “Evet” çı- demokratik ve özgür bir ülke olacak. Demokles’in
kılıcı gibi üzerimizde sallanan “askeri vesayet” orta-
karsa, Türkiye demokratik dan kalkacak, askeri ve sivil bürokrasi yerle bir ola-
ve özgür bir ülke olacak.
Demokles’in kılıcı gibi üzeri-
mizde sallanan “askeri vesa-
yet” ortadan kalkacak, as-
keri ve sivil bürokrasi yerle
bir olacak, hatta “içimizdeki
Sovyetler Birliği” çökecek.

B
ugüne kadar, gerek görsel gerek yazılı
basında izlediğimiz Anayasa tartışmala-
rında üç aşağı beş yukarı aynı sözleri
işittik. Konunun uzmanı burjuva hukuk-
çuları ve düzenin hizmetkârı gazeteciler iki ayrı
cephede yer alarak, birbirlerinin tam zıddı iki görüş
ortaya koydular.

Resmi ideolojiye karşıt olmak adına, “bu ideolo-

jinin tüm temel argümanlarına tezat” yeni bir
ideoloji (gayriresmi ideoloji) yaratmaya çalışan ikti-
dara göbekten bağlı, liberal-neoliberal sol maskeli
yeni-sağ görüşlüler (sivil toplumcular), dinci-gerici-
cemaatçi güruhun yanı sıra “eski ülkücüleri” de
saflarına katarak basında egemen sesi temsil edi-
yorlar. Tarihin, sınıf savaşımları tarihi olduğunu
Sayı 24
cak, hatta “içimizdeki Sovyetler Birliği” çökecek.
Resmi ideolojinin temel dayanağı olan ordu-yargı
kliğinin el değiştirmesi ise militarizmin kökünün ka-
zınmasına neden olacak. Đdeolojisini günlük gazete
yazıları veya televizyonlardaki kavga benzeri
“kayıkçı kavgası” tadındaki tartışmalardan alan (en
önemli örneği Rasim Ozan Kütahyalı) bu
“kaynaşmış, imtiyazsız ve sınıfsız kitlenin”
Tayyip Erdoğan’ın “biz onlara hap gibi sunuyoruz”
diye bahsettiği, Anayasayı değiştirecek maddelere
referandumda “Evet” diyecekleri gün gibi aşikar.
Burjuvazinin “Đslamcı kanadı” ise bu gelişmeleri
ellerini ovuşturarak bekliyor. Zira bu Anayasa deği-
şikliğinin asıl önemi, devletin tüm kademelerinin
burjuvazinin “Đslamcı kanadı”nın eline geçmesidir.
TSK’nin de, AKP’nin hegemonyasındaki ve hege-
monyası dışındaki burjuvazinin Đslamcı kanadı ile
uzlaşma yolları araması (Dolmabahçe görüşmeleri,
YAŞ kararları vs.) ve bunu kısmen de gerçekleştir-
mesi, ülkedeki çift başlı oligarşinin tek bir elde,
“Đslamcı burjuvazi”nin elinde toplanacağının göster-
gesi olacaktır.
Gayriresmi ideologların bilerek veya bilmeyerek
dümenine su taşıdığı “Đslamcı kanadın” özgürlükler
Sayfa 39
Burjuvazinin “Đslamcı ka-
nadı” ise bu gelişmeleri el-
lerini ovuşturarak bekliyor.
Zira bu Anayasa değişikli-
ğinin asıl önemi, devletin
tüm kademelerinin burju-
vazinin “Đslamcı kana-
dı”nın eline geçmesidir.
ve demokrasiyle uzaktan yakından hiç ilgisinin ol-
madığını da çok yakından biliyoruz. Başörtüsüne
özgürlük sloganları atan ve “Anayasa’ya evet” di-
yecek kişilerin demokrat olduğunu söyleyen, buna
karşılık Anayasaya hayır oyu veren “ya haindir ya
gaflet içindedir” diyen Yeni Şafak gazetesi yaza-
rı Prof.Dr Hayrettin Karaman’ın son günlerde
kaleme aldığı “çoğulculuk Đslam’a aykırıdır” içe-
rikli yazısı da, tezimizi doğrular niteliktedir.
Sayfa 40
Burjuva ideologlarının diğer
bir tezi de anayasanın
“renksiz” olmasıdır. Renksiz-
den kasıt, toplumun laik
yapısının kırılması, Kema-
lizm’in yok edilmesi ve ser-
best piyasa ekonomisine
bağlı yapının kırılmasını
önleyecek tedbirlerin alın-
masıdır.
Burjuva ideologlarının diğer bir tezi de anayasa-
nın “renksiz” olmasıdır. Renksizden kasıt, toplu-
mun laik yapısının kırılması, Kemalizm’in yok edil-
mesi ve serbest piyasa ekonomisine bağlı yapının
kırılmasını önleyecek tedbirlerin alınmasıdır. Sınıf-
sal yapıyı ve sınıfsal mücadeleyi temel almayan bu
yeni-sağ tezler; Türkiye’nin askeri bir vesayette ol-
duğuna da o kadar çok vurgu yapmaktadırlar ki,
toplumdaki resmi ideolojiye inanan insanlar bile
“darbelerin” Türkiye demokrasisine darbe vurduğu-
nu söylemektedir. Fakat askeri darbelerin belirli
sermaye katmanlarının birbirleri üzerindeki müca-
delesinde vurucu gücü oynadığını bilen
“sosyalistler/devrimciler”, bu söylemlere uzaktan
hafif bir tebessümle cevap vermektedirler.
Zira sosyalistler ve devrimciler, bu ülkede tek par-
ti döneminde de, çok partili dönemde de, askeri
dönemlerde de askeri dönemler dışındaki sivil yö-
netimlerin suyun başında durduğu devirlerde de
Türkiye’de demokrasinin olmadığını iyi bilmektedir-
ler.
Devrimciler ve sosyalistler; Türkiye Komünist Par-
tililerin tek parti döneminde nasıl öldürüldüğünü de,
6-7 Eylül olaylarını tertipleyenlerin Demokrat Parti
ile birlikte sosyalistleri nasıl hedef gösterdiğini de,
Milliyetçi Cephe hükümetlerinin kanlı katliamlara
nasıl ortak olduğunu da, DSP hükümeti döneminde
Sayı 24
Ulucanlar Cezaevinde “Hayata Dönüş Operasyonu”
ile devrimcilerin sistematik bir şekilde hayata bir
daha dönememelerinin sağlamasının da, 12 Eylül’-
de yargılanmaya başlanan Devrimci Yol davası
sanıklarının AKP döneminde müebbet hapse mah-
kum olduklarını da iyi bilmektedirler.
Sosyalistler, Anayasa referandumunda ne yap-
malıdır? Bu sorunun cevabını bulmak elzemdir.
Sosyalistler hem resmi ideolojik hem de gayriresmi
ideolojik enstrümanları ciddiye almamalı ve “somut
durumların” somut tahlilini yaparak bu soruya ce-
vap aramalıdır ve biz de bunu arıyoruz.
Anayasanın değiştirilecek Madde 53.a bendi, me-
murların toplu sözleşme haklarını kapsamaktadır.
53. maddenin yeni şekliyle yürürlüğe girmesi halin-
de artık sendikalar ile yöneticiler arasındaki görüş-
meler olumlu sonuçlanmazsa, uyuşmazlık Kamu
Görevlileri Hakem Kurulu’na havale ediliyor. Kamu
Görevlileri Hakem Kurulu ise bizzat burjuvazinin
Đslamcı kanadı tarafından yönetilecek. Kamu Gö-
revlileri Hakem Kurulu’nun verdiği kararı tartışmak
mümkün olamayacak, zira bu kararlara “itiraz” yolu
yok. Aziz Çelik’in dediği gibi bu uygulamaya
“zorunlu tahkim” deniyor ve bu uygulamadan
sonra memurlar greve gitme haklarını kaybediyor-
lar. Diyeceksiniz ki, memurların şu anda da grev
hakkı yok, o zaman sendikal haklarında bir değişik-
lik olmayacak. Fakat şu anda “zorunlu tahkim” uy-
gulaması olmadığından sendikalar bugüne kadar
görüldüğü üzere Anayasa’nın 90.maddesine daya-
narak greve gidiyorlardı ve AĐHM de bu grevleri
yasal olarak görüyordu. Zira şu anda görev yapan
Uzlaştırma Kurulu’nun kararlarına itiraz yolu açıktı.
Yeni Anayasa ile birlikte memurların sendikal hak-
larının kısıtlanacağı görülüyor.
Anayasa sürecinde sosyalistlerin ve devrimcilerin
dikkat etmesi gereken diğer bir nokta ise Yargı ve
Ordu’nun resmi ideoloji mensuplarında kalmasının,
“oligarşinin çift başlılığını” sürdürmesine yol açma-
sını öngörmesidir. Bu oligarşik grupların birbirleri
arasındaki sürtüşmenin artması ise toplumsal doku-
daki çelişkilerin hızla artmasına yol açacak ve
“sosyalistler” bu suni dengeyi bozmak için gerekli
ortama kavuşacaktır.
Biz sosyalistler, yeni ve gerçekten demokratik
bir anayasa istiyoruz.
Sayfa 41
Fakat şu anda “zorunlu tahkim”
uygulaması olmadığından sendi-
kalar bugüne kadar görüldüğü
üzere Anayasa’nın 90.maddesine
dayanarak greve gidiyorlardı ve
AĐHM de bu grevleri yasal ola-
rak görüyordu. Zira şu anda gö-
rev yapan Uzlaştırma Kurulu’-
nun kararlarına itiraz yolu açık-
tı. Yeni Anayasa ile birlikte me-
murların sendikal haklarının
kısıtlanacağı görülüyor.
Đşte bizim “Anayasamız”dan 7 somut madde:
1-) 12 Eylül’ün bir ürünü olan YÖK ortadan kaldı-
rılmalıdır.
2-) Türkiye Cumhuriyeti altında yaşayan her ulu-
sa “kendi kaderini tayin hakkı” verileceği ilkesi
Anayasaya girmelidir.
3-) Türkiye Cumhuriyeti, Anayasasına, mazlum
milletlerin öncüsü olacağı ibaresini koymalıdır.
4-) Halk Meclisleri kurularak; temsili demokrasi-
nin yanı sıra yerel düzeyde de örgütlenme sağlan-
malıdır. Halk Meclisleri üretim ve siyasete doğru-
dan müdahale edebilmelidir.
5-) Dokunulmazlıklar kaldırılmalıdır. (Fikir özgür-
lüğü bağlamında “dokunulmazlık” hakkı saklı kalır.)
6-) Seçim barajı ortadan kaldırılmalıdır.
7-) Tüm “çalışanların” grev ve genel grev hakkı
olmalıdır.
Bu değişiklikler hayata geçmediği sürece sosya-
listlerin referandumda cevapları net olarak
“hayır”dır.
Evren.Yelkanat@PolitikaDergisi.com
Sayfa 42

Rusya, ABD, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Türkiye...

ABD’nin
Kafkasya Politikası
Batum’a kadar tanklarla gelmiş ve geniş çaplı Tah-
Dr. Elnur Hasan MĐKAĐL ribata yol açmıştır. Maalesef ABD bu savaşta Gür-
cistan’a destek vermekten kaçınmıştır ve olaya mü-
“Türkiye'nin jeopolitik dahale ederse Rusya ile bir savaşın patlak verebi-
leceği endişesiyle savaşa müdahale etmekten çe-
önemini anlatmaya ge- kinmiştir.

rek yok, bunu Napolyon GĐRĐŞ

bile belirtmişti. Ama, bu Azerbaycan’ın meşhur tarihçilerinden Ziya

Bünyadov, SSCB’nin parçalanmasının arifesinde
gün en önemli Kafkasya jeopolitiği ile ilgili olarak “Türkiye'nin
jeopolitik önemini anlatmaya gerek yok, bunu
jeostratejik bölge Kafkas- Napolyon bile belirtmişti. Ama, bu gün en
önemli jeostratejik bölge Kafkasya'dır. Ufacık
ya'dır.” (Bünyadov) bir toprak parçasında (450.000 km2) çok büyük
bir mücadele veriliyor. Tarihte en çok kan dökü-
ÖZET len bölge burasıdır. Kafkasyalılar, dünyanın en
çok acı çeken halkıdır” demekteydi. (1)
Bu çalışmada SSCB’nin parçalanması sonrası
dönemde ABD’nin Kafkasya politikasının tarihi ir- Türk dış politikasının tanınmış siması diplomat ve
delenmiştir. ABD ile Rusya’nın Sovyetlerin parça- yazarlarından Gündüz Aktan ise Kafkasya’nın,
lanması sonrası dönemde Kafkasya’yı bir türlü Sovyet sonrası kaosta tarihinin en istikrarsız döne-
paylaşamamaları ve bunun için ABD’nin Kafkasya’- mini yaşadığını belirterek, Rusya, Đran ve Türkiye'-
ya yönelik ne gibi politikalar ürettiği araştırılmakta- nin yanı sıra, ABD ve AB müdahalesine sahne ol-
dır. Çalışmanın başlangıcında ABD’nin Azerbay- duğunu; bölgenin jeostratejik önemi yanında çok
can ve Ermenistan’a yönelik politikaları, sonlarında tehlikeli olaylara da gebe olduğunu ifade etmişti.(2)
ise Rusya-Gürcistan savaşının cereyan ettiği dö-
Avrasya tarihinin
nem incelenmiştir.
geçiş coğrafyası
olarak büyük bir Gündüz
ABD çok önemli jeostratejik konuma sahip Kaf- AKTAN
kasya bölgesine çok uzak bir mesafeden de olsa öneme sahip olan
müdahale etmekte ve Soğuk Savaşın bitmesine Kafkas coğrafyası,
rağmen Rusya ile bu bölgeyi paylaşamamaktadır. Rus Çarlığı’nın
ABD’nin Musevi asıllı dolar milyarderi George Avrasya’da 300 yıl
Soros vasıtasıyla Gürcistan’da yaptığı lale devrimi süren ilerlemesi
sonrası iktidara Saakaşvili getirilmiştir. Ardından sırasında 19. Yüz-
Gürcistan’ın özerk bölge Acaristan’a girmesiyle yılda Rus Orduları
Rusya kendinin gibi gördüğü Acaristan’a tanklarla tarafından işgal
girmiştir. Hatta bununla da sınırlı kalmamış ve edilmiş bir bölge-
Sayı 24
dir. Çarlığın yıkılması sırasında Kafkas halkları kısa
bir süre için bağımsızlıklarına kavuşmuş iseler de
Kızılordu olarak geri dönen Rus gücü 1990’a kadar
Kafkas halklarının bağımsızlıklarını ellerinden alır-
ken, Kafkasya’nın jeopolitik önemini Kızılordu’nun
Türkiye ve Đran’a saldırmak için konuşlandırdığı
ordular coğrafyasına indirgemiştir.
Sovyetler Birliğinin çökmesi ile birlikte Kafkasya,
dünya jeopolitiğine güçlü bir dönüş yapmış, dünya
siyasetinde önemli bir faktör haline gelmiştir. Türki-
ye ve Đran özellikle Güney Kafkasya’da etkili olma
mücadelesi verirken, Rusya da 1990’larda Kuzey
Kafkasya’da tutunmak için savaşmıştır. 2000’lerde
Kuzey Kafkasya’daki konumunu sağlamlaştıran
Moskova’nın tekrar güney Kafkasya’ya inmek için
mücadele ettiği gözlemlenmiştir.
Sovyetlerin dağılmasını takip eden ilk yıllarda bu
coğrafya ABD’nin dış politika öncelikleri arasında
değildi. ABD, bölgeye yönelik çıkarlarını bölgedeki
enerji kaynakları merkezli tanımlamaktaydı.
1990’ların ikinci yarısından itibaren bu durum de-
ğişmeye ve ABD’nin bölgeye yönelik çıkarlarının
tanımlanmasında jeopolitik unsurlar ön plana çık-
maya başlamıştır. ABD’nin politikasındaki değişikli-
ğin, Azerbaycan ve Gürcistan’ın Rus nüfuz alanın-
Sayfa 43
dan uzaklaşıp ve Batı yönlü politikalar izleme istek-
leri ile örtüşmesi sonucu, ilişkilerin yoğunluğunda
ve yakınlığında 1990’ların ikinci yarısında bir artış
yaşanmıştır.(3)
Bu süreçte birkaç dönüm noktasına tanık olun-
maktadır. 11 Eylül ve devamında yürütülen Afga-
nistan operasyonu bunlardan birisidir. Bu dönemde
sınırlı sayıda da olsa Amerikan askeri Gürcistan’a
gönderilmiştir. Ardından da hem Gürcistan’la hem
de Azerbaycan’la askeri ilişkiler belirgin bir şekilde
öne çıkmaya başlamıştır. Bu konudaki tartışmalar
ABD’nin Kafkasya’da askeri üs edinmeye çalıştığı
konusunda yoğunlaşmaktadır.(4)
Rusya’nın Ağustos 2008’de Gürcistan ile sa-
vaşı ABD’nin Kafkasya politikasına ağır bir dar-
be indirirken, Moskova’nın konumunu 1991’den
bu yana hiç olmadığı kadar güçlendirmiştir.
Ancak Kafkaslarda mücadele hâlâ bitmiş değildir.
Ve netice daha uzun süre belli olacağa benzeme-
mektedir. Yine de Ukrayna’da Moskova yanlısı bir
hükümetin demokratik seçimlerle işbaşına gelmesi,
Türkmenbaşı’nın bir suikasta kurban gitmesinden
sonra Moskova’nın bu ülkedeki konumunun sağ-
lamlaşması ve nihayet Nisan 2010 başında Kırgı-
zistan’da Rusya yanlısı bir yönetimin oluşmasına,
Sayfa 44
ABD’nin baskısı altındaki Ankara’nın izlediği yanlış
Ermenistan politikasının Azerbaycan’ı Rusya’ya
yaklaştırması, Moskova’yı rahatlatmaktadır.
ABD’NĐN KAFKASYA POLĐTĐKASI: ARAYIŞ-
LAR VE KARMAŞALAR BÜTÜNÜ
Brzezinski, ABD’nin SSCB’nin çöküşünden son-
ra Kafkasya’ya yönelik politikalarını üç döneme
ayırmak gerektiğini söylemektedir. Bu üç dönem
sırası ile şunlardır:
>1991-1995: Bu dönemin temel özelliği ABD’nin
Kafkasya’ya yönelik Moskova merkezli politika
üretmesidir.
>1995-2001: ABD’nin yeni bağımsız cumhuriyet-
lere öncelik tanımasıyla ilişkilerde yakınlık ve geliş-
me başlamıştır.
>2001- : ABD daha aktif politika izlemeye başla-
mıştır.(5)
Đlk dönemde ABD “Önce Rusya” politikası uygu-
lamıştır. Bu politikaya göre; Kafkasya ile, Moskova
üzerinden ilişki kurulması tercih edilmiştir. Bunun
en önemli nedeni Rusya Federasyonu’nun ulusla-
rarası sisteme entegre edilmesi ve böylece güven
altına alınmasını sağlamaktır. Bu anlamda Rusya
Federasyonu’nun 1993 yılında benimsediği “yakın
çevre doktrini” ABD tarafından da kabul edilerek;
Rusya ile ABD’nin Kafkasya’ya yönelik politikası
paralellik göstermiştir.
1995’ten itibaren değişen jeopolitik ortam, ABD-
’nin de dış politikasının değişmesine imkân vermiş-
tir. ABD’nin Kafkasya ve Orta Asya’yı “stratejik
hayati bölge” olarak tanımlaması Rusya’nın tepki-
sine yol açmıştır ve Rusya küresel politikada Ame-
rikan karşıtı bir çizgiye yer vermeye başlamıştır.
Bunun için de Avrasya-ABD karşıtı bir koalisyondan
oluşan karşı ittifak stratejisine yönelmiştir. Özellikle
Çeçenistan Savaşı’ndan sonra Moskova’nın zafiye-
tinin ortaya çıkmasının ardından ABD, Kafkasya’ya
yönelik dış politikasında daha aktif olmaya başla-
mıştır.(6)
ABD'nin Güney Kafkasya'ya "senin toprak bü-
tünlüğün benim milli çıkarımdır" şeklinde kesin
bir beyanla Gürcistan'a destek olduğunu, büyük bir
diasporası olan Ermenistan ile muazzam kaynakla-
ra sahip olan Azerbaycan'ı kimseye yedirmeye ni-
yetli olmadığını belirtti. Büyükelçi Gündüz Aktan,
Kuzey Kafkasya konusunda ise, güneyi etkileyecek
bir istikrarsızlıktan uzak durması yönünde bir yakla-
şım bulunduğunu açıkladı. (7)
11 Eylül süreciyle dünyada yeni bir durumun
oluşmasıyla birlikte ABD, bu yeni konjonktürden
yararlanarak Kafkasya ile daha yakından ilgilenme-
ye başlamıştır. Bu ilgisinin en büyük nedeni de
ABD’de baskın olan Ermeni lobisine dayanmaktay-
dı. Gürcistan ile de ilişkiler ilerletilmiştir. Terörizmle
mücadele çerçevesinde 2000 Gürcü askerin eğitil-
mesini hedefleyen 21 aylık Gürcistan Eğitim ve Do-
nanım Programı başlatılmıştır.(8) 11 Eylül süreciyle
başlayan yeni uluslararası arenada ABD; Kafkas-
Sayı 24 Sayfa 45

ya’da daha etkin olmaya başlamış ve bu program-

larla etkinliğini Rusya’ya karşı sürdürmeye devam Yani Azerbaycan ekonomik
etmiştir. ABD’nin küresel hegemonyasını devam alanda Ermeni lobisinin
ettirebilmesi için Kafkasya’da var olması gerekmek-
tedir ve bunun bilincinde olarak dış politikasını bu adaletsiz zaferi yüzünden
amaca uygun geliştirmektedir. (9) Ermenistan Devletine nis-
ABD’NĐN ERMENĐ / GÜRCÜ YANLISI- peten 20 senede en az 40
AZERBAYCAN KARŞITI POLĐTĐKALARI milyar dolar zararlı çıkı-
ABD, 1993 yılından bu yana Azerbaycan'a uygu- yordu. Bu miktar Azerbay-
ladığı ilginç bir ambargoyu 2004 yılının Nisan ayın-
da kaldırmak için girişim başlattı. Amerikan Kongre-
can gibi “Sovyet emperya-
si’nin 907 no'lu ambargo kararı, Azerbaycan'ın Yu- lizmi”nden yeni kurtulmuş
karı Karabağ'daki Ermeni isyancılara uyguladığı
abluka sebebi ile alınmıştı. ABD'deki Ermeni lobisi-
ülke için az miktar değildir.
nin başarılarından birisi olan bu karar, Karabağ’a
ambargo kalkmadıkça Azerbaycan'a da ambargo
uygulanmasını öngörüyordu. 907 no' lu karar, top-
sinin adaletsiz zaferi yüzünden Ermenistan Devle-
raklarının beşte biri Ermeni işgali altında bulu-
tine nispeten 20 senede en az 40 milyar dolar za-
nan Azerbaycan'ı bir bakıma cezalandırıyordu.
rarlı çıkıyordu. Bu miktar Azerbaycan gibi “Sovyet
11 Eylül saldırısı sonrası ABD'nin değişen dış politi-
emperyalizmi”nden yeni kurtulmuş ülke için az mik-
kası ve yönetimdeki petrolcüler (10), 2004 yılının
tar değildir. Üstelik Ermenistan, ABD yerine Rusya
Nisan ayında bu kararın askıya alınmasında önemli
yanlısı politikalar tercih ederken, Azerbaycan ABD
rol oynadılar. (11)
ve Batı yanlısı politikalar takip etmişti. Ermeni lobi-
ABD, ambargo süresince Ermenistan ve Gürcis- si şimdi, Azerbaycan'a askeri yardımın da önünü
tan'a yılda 1 milyar dolara yakın yardım yaparken açan yeni Senato kararının kaldırılması için uğraşı-
Azerbaycan'ı hep dışarıda tuttu. Dolaysıyla Azer- yor. (12)
baycan, Ermeni Lobisinin bu başarılı sayılabilecek
RUS-GÜRCÜ SAVAŞININ STRATEJĐK ETKĐ-
907 no’lu kararı sayesinde neredeyse 1993 yılın-
LERĐ
dan günümüze kadar geçen 8 yıllık süre zarfında
en az 20 milyar ABD Doları zararlı, buna karşılık 7 Ağustos 2008 tarihi, bölge ülkeleri kadar küre-
işgalci Ermenistan yaklaşık 20 milyar kârlı çıkıyor- sel aktörler açısından da tarihsel bir dönüm nokta-
du. Yani Azerbaycan ekonomik alanda Ermeni lobi- sına işaret ediyor. Gürcü-Oset ya da Gürcü-Abhaz
çatışmasının üst perde-
deki aktörlerinin Rusya
ve ABD olduğundan
kuşku yok. Bir de yedek-
teki aktörler var: Ameri-
kan projelerinin taşeron-
luğunu üstlenmiş Türki-
ye ve Ukrayna. Tabii bir
de ABD’yi de yönlendi-
ren Đsrail... Rusya ise
bölgenin büyük ağabeyi
olarak tek başına aktör.
Tarihte Kafkasya ile ilgi-
lenmiş olan Đran ise son
dönemde ilgisini Azer-
Sayfa 46
Tarihsel bir çarpıklık ola-
rak Gürcü asıllı Sovyet
diktatörü Joseph Stalin’in
Gürcistan’a armağan etti-
ği Abhazya ve Güney
Osetya, 1990’ların başın-
daki Gürcü istilasını at-
lattıktan sonra ambargo-
lara rağmen bağımsızlık
çizgisinden kopmadı.
baycan ve Ermenistan’la sınırladığından dolayı
değerlendirme dışı.
Yerel düzeyde ise Sovyetler’in dağılmasının ar-
dından Gürcistan’ın yanı sıra bağımsız devlet ola-
rak tanınma trenini kaçırmış ve Gürcistan’ın toprak
bütünlüğü içerisinde mülahaza edilmiş iki cumhuri-
yet yer alıyor: Güney Osetya ve Abhazya. Tarihsel
bir çarpıklık olarak Gürcü asıllı Sovyet diktatörü
Joseph Stalin’in Gürcistan’a armağan ettiği
Abhazya ve Güney Osetya, 1990’ların başındaki
Gürcü istilasını atlattıktan sonra ambargolara rağ-
men bağımsızlık çizgisinden kopmadı. Abhazya,
Gürcü saldırganlığının Korkunç Đvan ve Deli
Petro’dan beri Kafkasya’nın baş celladı Rusya’ya
mahkum ettiği bir ülke. Güney Osetya ise Kafkas
sıradağlarının öte yakasında yer alan Kuzey
Osetya ile bir gün birleşme ümidiyle “de facto”
bağımsızlığının hazzını bile duyamamış bir diyar.
SAVAŞTA KAYBEDENLER: ABD VE TÜRKĐYE
MĐ?
7 Ağustos, Kafkasya’da uluslararası sistemin fay
hatlarını çatırdattı; Gürcistan, Abhazya ve Güney
Osetya’da 1991’de kontrolünü ebediyen kaybetmiş
görünen Rusya, Boris Yeltsin’in “Götürebildiğiniz
kadar özgürlük alın.” sözüyle kendi haline bıraktı-
ğı Kafkasya’daki emperyal vizyonuna yeniden sarıl-
dı. Küresel düzlemde ise Rusya, Soğuk Savaş dö-
nemindeki etkinliğine kavuşmasa da dünya politika-
larını belirleyen “aktör” konumuna geri döndü.
Afganistan ve Irak’ta büyük bir çıkmazı yaşama-
nın ötesinde “küresel ekonomik kriz”in çıkış noktası
olan ABD’nin Kafkasya politikası Gürcistan içinde
ilerleyen Rus tanklarının paletleri altında çöktü. Üs-
telik Ankara, savaş sırasında ve sonrasında Ameri-
kan savaş gemilerinin Karadeniz’e çıkışına kısıtla-
ma getirirken, Rus ve Türk Deniz Kuvvetleri Komu-
tanları Karadeniz’de toplantı halindeydiler.
Bush yönetimi, Soğuk Savaş döneminde Kafkas-
ya sahnesini ancak kenardan izlemekle yetinebili-
yordu; yapabildiği tek şey Kongre’nin finanse ettiği
Özgürlük Radyosu ile milletler hapishanesine öz-
gürlük idealleri satmak ve Aleksander Soljenitsin
gibi son nefesini Putincilik yaparak vermiş muhalif-
lere kucak açmaktı. (13)
ABD, ANKARA ĐLE ERĐVAN ARASINDA YA-
KINLAŞMA ĐSTĐYOR
Sayı 24 Sayfa 47

Türkiye Başbakanı Erdoğan yaptığı açıklamada,

Ermeni Anayasa Mahkemesi tarafından alınan ka- Başbakan’ın defalarca
rarın Türkiye ile Ermenistan arasındaki yakınlaşma Karabağ sorunu çözülmeden ve
sürecini tehlikeye düşürdüğü uyarısında bulunarak,
kararın düzeltilmesi gerektiğini söyledi.
Azerbaycan’ın rızası alınma-
dan böyle bir açılım yapılma-
ABD Başkanı Obama’nın Türkiye ziyaretinden bu
yacak güvencesini vermesine
yana, Türkiye’nin Ermenistan açılımı ve Azerbay-
can yönetiminin rahatsızlığı gündemdeki yerini ko- rağmen Azerbaycan`da ve
ruyor. Uzmanlar, gelişmenin bölgedeki muhtemel Türk kamuoyunda bu denli
etkilerini yorumladılar. Ankara Üniversitesi`nden
büyük bir hassasiyet varsa, de-
Prof. Dr. Çağrı Erhan ve Uluslararası Stratejik
Araştırmalar Kurumu Başkanı Sedat Laçiner, ko- mek ki Türkiye bunun kamu
nuyu Hüseyin Hayatsever`e değerlendirdiler. diplomasisi bacağını iyi yürü-
Ankara Üniversitesi Uluslararası Đlişkiler Bölümü temiyor demektir. Yaptığınız
öğretim üyesi Prof. Dr. Çağrı Erhan, Türkiye ile değil, yaptığınızın nasıl algı-
Azerbaycan arasında kamu diplomasisinin başarı-
landığı önemli uluslararası
sızlığına şöyle dikkat çekti: Azerbaycan’la ilişkiler
açısından bakıldığında bu konuyu bir kamu diplo- ilişkilerde.
masisi fiyaskosu olarak değerlendiriyorum. Çünkü
bu tür önemli konularda hala aradan 15 gün geçmiş
Erhan, Türkiye’nin bu yıl içinde Ermenistan sınırını
olmasına rağmen ve Başbakan’ın defalarca
açarak yapıcı yaklaşımını sürdürmesi gerektiğini
Karabağ sorunu çözülmeden ve Azerbaycan’ın rı-
belirtti: Bu yaz aylarında Azerbaycan’ın da dâhil
zası alınmadan böyle bir açılım yapılmayacak gü-
olacağı üçlü görüşmeler yoluyla belki Rusya’nın da
vencesini vermesine rağmen Azerbaycan`da ve
arabuluculuğuyla Türkiye’nin Azerbaycan-
Türk kamuoyunda bu denli büyük bir hassasiyet
Ermenistan arasındaki sorunların çözümünü belli
varsa, demek ki Türkiye bunun kamu diplomasisi
ölçüde bir noktaya getirmesi -ki zaten uzun yıllardır
bacağını iyi yürütemiyor demektir. Yaptığınız değil,
kapalı kapılar ardında devam eden görüşmelerde
yaptığınızın nasıl algılandığı önemli uluslararası
bir noktaya gelinmişti- Karabağ sorununda. Ama
ilişkilerde.
bu sonbahar aylarına doğru Azerbaycan’ın bu se-
fer rızasını ve gönlü-
nü de alarak bu kapıyı
açması gerekiyor. En
azından bu noktada
somut bir adımı orta-
ya koyması gerekiyor.
(14)

Rusya bu konuyu
kullanarak Azerbay-
can`ı kendi etki alanı-
na almaya çalışıyor.
Çünkü Azerbaycan`ın
Türkiye’den kopartıl-
ması demek, bu ülke-
nin Amerika’dan, Ba-
tı’dan kopartılması
demek. Böyle bir or-
tamda Rusya’nın son
derece açık tahrikleri-
Sayfa 48
Çok basit bir çözümü var
bunun. Kalkarsınız Cum-
hurbaşkanı, Başbakan, yan-
larına Genelkurmay Başka-
nını da alırlar, beraber bu-
güne kadar yapılmış en üst
düzey geziyi Bakü’ye yapar-
lar. Yani Aliyev’le Abdullah
Gül kucaklaşırlar, bundan
sonra ne Rusya’nın ne baş-
ka birinin etkisi olmaz bu
işte ve bu iş burada biter.
ne maruz bulunan Azerbaycan kamuoyunda Türki-
ye aleyhtarı birtakım yazıların çıkması beklenirdi,
beklenmeliydi ve bunun önünü alacak birtakım
adımlar atılmalıydı. Çözüm? Çok basit bir çözümü
var bunun. Kalkarsınız Cumhurbaşkanı, Başbakan,
yanlarına Genelkurmay Başkanını da alırlar, bera-
ber bugüne kadar yapılmış en üst düzey geziyi
Bakü’ye yaparlar. Yani Aliyev’le Abdullah Gül
kucaklaşırlar, bundan sonra ne Rusya’nın ne baş-
ka birinin etkisi olmaz bu işte ve bu iş burada biter.
Ben Aliyev`in de açıkçası öyle Batı dünyasından
uzaklaşmayı, Rusya`nın etkisi altına girmeyi çok
arzu ettiğini zannetmiyorum.
Öte yandan, Türk Dışişleri Bakanlığı, Türkiye ile
Ermenistan’ın, Đsviçre’nin arabuluculuğunda yaptık-
ları görüşmelerde somut ilerlemeler kaydedildiğini
duyurdu. Bakanlıktan yapılan yazılı açıklamada,
ilişkilerin normalleştirilmesi yolunda kapsamlı bir
çerçeve üzerinde anlaşıldığı ve bir yol haritası belir-
lendiği ifade edildi. Bunun üzerine Azerbaycan Dı-
şişleri Bakanlığı sözcüsü, her ülkenin dış ilişkilerin-
de kendi politikasını belirleme hakkına saygı duy-
duklarını, ancak görüşlerinin, Ankara-Erivan arasın-
daki normalleşme sürecinin Dağlık Karabağ’ın işga-
linin sona ermesiyle paralel yürütülmesi gerektiği
yönünde olduğunu açıkladı. Bu gelişmeler sürerken
Azerbaycan Savunma Bakanı Korgeneral Sefer
Abiyev`in, Türkiye`ye geleceği açıklandı. Abiyev’in
temaslarında Türkiye’nin Ermenistan açılımının da
gündeme gelmesi bekleniyor. (15)
Türkiye ve Ermenistan arasındaki yakınlaşma
süreci, Batı basınının gündemindeki yerini koruyor.
Đngiliz The Guardian gazetesinde yayımlanan bir
yorum yazısında, "Bu yakınlaşma tabuları orta-
dan kaldırıp, Türkiye'nin AB üyeliği sürecini ko-
laylaştırabilir" denildi. (16)
Türkiye Dışişleri Bakanı Davutoğlu da Ermeni
meslektaşı Nalbandyan'a telefon açarak, Türkiye'-
nin bu durumdan duyduğu rahatsızlığı iletti. (17)
Ankara ile Erivan, Ağustos 2009'da imzalanan bir
protokolle diplomatik ilişkilerin kurulmasının yanı
sıra iki ülke arasındaki ilişkilerin
geliştirilmesi konusunda uzlaşmıştı.
Uzlaşma, 1993'ten bu yana kapalı
olan sınırların açılmasını da kapsı-
yordu. Bunun, protokolün iki ülke
parlamentoları tarafından onaylan-
masından iki ay sonra gerçekleş-
mesi öngörülüyordu. Ancak şimdiye
kadar bu gerçekleşmediği gibi son
gelişme de çok sayıda soru işareti
içeren onaylamayı daha da imkân-
sız hâle getiriyor. Erivan'daki hâ-
kimler gerçi 12 Ocakta açıkladıkları
kararda protokollerin Anayasa'ya
uygun olduğunu açıklamışlar, an-
cak önemli kısıtlamalar getirmişler-
di. Örneğin, Ankara'nın girişimiyle
kurulması planlanan, 1915'teki Er-
Sayı 24
menilere yönelik kitle katliamını incelemesi öngörü-
len komisyonun, protokollerde formüle edildiği gibi,
"Tarihî kaynak ve arşivleri tarafsız bilimsel incele-
mesi"nin söz konusu olamayacağı, zira Ermenilerin
olaylarla ilgili görüşünün sabit olduğu, Komisyon’un
görevinin sadece Ermenilere yönelik soykırımı dün-
ya genelinde tanıtmak olabileceği belirtiliyor. Karar-
da ayrıca, Ankara açısından Türkiye'nin toprak bü-
tünlüğünü tehdit eden kısıtlamalar yer alıyor. Türk
Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan bir açıklama-
da, alınan kararın protokollerin "ruhunu ve lafzını"
şüpheye düşürdüğü ve yakınlaşma için "kabul edil-
mez ön koşullar" dayattığı, bu şekilde sürecin tama-
mının sorgulandığı belirtiliyor. Ermenistan'ın Bakü
ile yaşanan ihtilafta taviz vermemesi, bir başka de-
yişle Ermeni birliklerinin devletler hukukuna göre
Azerbaycan'a ait topraklardan geri çekilmemesi
hâlinde sınırın açılmayacağını Erdoğan defalarca
dile getirmişti. Başbakan, aksi takdirde kendi parti-
sinin bazı kesimleriyle sorun yaşayacağı için de bu
talepte bulunuyor. (18)
10 Ekim 2009’da Zürih’te imzalanan Türkiye-
Ermenistan Protokolleri ile ilgili Ermenistan Anaya-
sa Mahkemesi’nin gerekçeli kararı üzerine tartış-
malar devam etmektedir. Sürecin sona ereceği izle-
nimi daha ağır basmaktadır. Đki ülke arasındaki ya-
kınlaşma projesinin mimari ABD ise baskılarını de-
vam ettirmekte kararlıdır. (19)
Ermenistan'ın eski Cumhurbaşkanı Levon Ter-
Petrosyan'ın dışişleri danışmanı ve dışişleri bakan
yardımcısı olarak görev yapmış olan tarihçi Gerard
Libaridian şimdi Michigan Üniversitesi'nde Ermeni
Çalışmaları Programı'nın direktörü. Türkiye ile Er-
menistan arasındaki yakınlaşma sürecinin kısa va-
Sayfa 49
deli çıkarlara kurban edildiğini düşünen
Libaridian, hem Ankara'nın hem de Erivan'ın bu
süreçte yanlış hesap yaptığı kanısında.
Libaridian'a göre Türkiye'nin tarih komisyonu öne-
risiyle Ermeni soykırım savlarını durduracağını
düşünmesi kendini kandırmaktan başka bir şey
değil. Dağlık Karabağ sorununun ABD'nin telkinle-
rine karşın iki ülke arasındaki normalleşme süreci-
nin kaçınılmaz bir parçası olduğunu düşünen
Libaridian, bundan sonraki süreçte Rusya'nın da-
ha etkin bir rol oynayabileceğini öne sürdü. (20)
ABD’NĐN SON ĐKĐ YILDA GÜRCĐSTAN’A YÖ-
NELĐK POLĐTĐKALARI
Rus-Gürcü savaşı ve ardından da Rusya’nın
Gürcistan’a karşı kapılarını kapatması Ermenistan-
’ı sınırlamış, dış ticaretini olumsuz etkilemiştir. (21)
Gürcistan’ın Güney Osetya bölgesinde başlayan
ve Rusya’nın Tiflis’i bombalamasına varan çatış-
maların ardından, Washington’daki gözlemciler,
ayrılıkçılar tarafından başlatıldığı öne sürülen ça-
tışmaların, Gürcistan’ın NATO üyeliği yoluna gir-
mesinden hoşnutsuz olan Rusya’dan kaynaklandı-
ğı görüşünü işliyor.
Washington’daki muhafazakâr düşünce kuruluş-
larından Hudson Enstitüsü’nün Avrasya Politikası
Merkezi direktörü Zeyno Baran, olayların, Nisan
ayında Bükreş’teki NATO toplantısında Gürcülerin
NATO üyeliği yolunun açılmasıyla başladığına işa-
ret etti. Baran, Rus liderlerin, Gürcistan’ın NATO
üyeliğinin kabul edilemez olduğu yönündeki açıkla-
malarına dikkati çekti ve bu nedenle Almanya gibi
ülkelerin, Güney Osetya ve Abhazya meselesi çö-
zülmeden Gürcistan’ın NATO üyeliği konu-
sunda adım atmada isteksizlik sergilediğini
kaydetti.
Rusya’nın Abhazya bölgesine asker
gönderdiğini ve birkaç kez Gürcü hava
sahasını ihlal ettiğini belirten Baran,
Abhazya konusunda Washington’ın, Gür-
cülerin yanında yer aldığını söyledi. Tem-
muzdan beri düşük düzeyli bir çatışmanın
devam ettiğini belirten Baran, Rusya’nın
asker göndermeye başlamasıyla işin bo-
yutunun değiştiğini ifade etti. Baran,
“Ruslar gördü ki, ne Batı somut bir şey
yapıyor, ne de Gürcistan’ı provoke ede-
biliyor, o yüzden kırmızı çizgiyi geçtiler.
Sayfa 50
Bir süredir böyle bir durumun ortaya çıkması
bekleniyordu, çünkü Ruslar Gürcistan’ı provo-
ke etmek için çok uğraştı. Bu mesele
Abhazya’ya da uzanacaktır” dedi.
RUSYA MI KAZANACAK , ABD MĐ?
Rusya’nın NATO’yu bölmek istediğini ve bu çer-
çevede yaptıklarıyla “göz korkutmaya çalıştığını”
savunan Baran, bölgeden görüştüğü Azeri ve
Türkmenlerin, “Bakalım Rusya mı kazanacak
ABD mi?” dediğini söyledi. Baran, “Rusya Gür-
cistan’da kaybetmek istemeyecektir. O yüzden
Tiflis’i bombalayacak kadar ileri gittiler” dedi.
ABD’nin ne kadar ileri gidebileceğini tahmin etme-
nin güç olduğunu belirten Baran, “Rusya’ya ‘dur’
demezse bunun ciddi yankıları olacak. BM’de
acil toplantılar yapılıyor” dedi.
Gürcistan Devlet Başkanı Saakaşvili’nin Ameri-
kan halkına “Özgürlük ve demokrasiyi seçtik.
Onun için cezalandırılıyoruz. ABD bize yardım
etmeli” mesajını hatırlatan Baran, “ABD şimdi bir
şey yapmazsa, Orta Asya’da, Azerbaycan’daki
çıkarları tehlikeye girer. Rusya, Đran dolayısıyla
ve Irak’ta da eli sıkıştığı için ABD’nin bölgede
aktif bir şey yapacağını hesaba katmadı. ‘Cevap
vermez’ diye düşündü” değerlendirmesini yaptı.
ABD’NĐN KAFKASYA’DA RUSYA’YI DURDUR-
MAK ĐÇĐN POLĐTĐKASI
Batı, Saakaşvili için Rusya’yla savaşmaz. Dış
Đlişkiler Konseyi (CFR) uzmanı Jeffrey Mankoff,
Batı’nın, başlattığı eylemden sonra Saakaşvili’yi
kurtarmak için harekete geçeceğini sanmadığını
söyledi. Mankoff, “Batı, Saakaşvili için özellikle
Rusya’ya karşı savaşmayacak” dedi. Brookings
Enstitüsü’nün uzmanı Steven Pifer da, Rusya’nın
Gürcistan’a müdahalesindeki temel güdünün, ABD-
’nin Orta Avrupa’ya kurmak istediği füze savunma
sisteminden kaynaklanmadığını ve esas sebebin,
Gürcistan’ın askeri yöntemlerle istediğini elde ede-
meyeceğini göstermek olduğunu savundu.
SONUÇ
ABD Soğuk Savaşı kazandıktan sonra iki kutuplu
dünya son bulmuştur. Bugünkü yeni sistem tek sü-
per gücün ABD olduğu yeni bir dünya düzenidir.
Çünkü Rusya artık bugün nükleer silahları dışında
ABD’ye karşı koyabilecek güce sahip değildir. Bu
askeri veya istihbarat alanında, isterse de ekono-
mik alanda bu şekildedir. Nükleer güç konusunda
ise değişik dünya dengeleri mevcuttur. Örneğin
Müslüman dünyasının tek nükleer gücü olan Pakis-
tan’ın bile başına bugün ABD tarafından çeşitli
oyunlar getirilmektedir ve bu olaylarla Pakistan yö-
netimi bazen baş edememektedir. Rusya da 2.
Dünya Savaşı’ndan beri ABD’ye rakip nükleer bir
güç ama bugün Rusya ekonomisi 2 trilyon Ameri-
kan Dolarıyken ABD’nin Milli Geliri 15 trilyon Dolar-
Sayı 24
lara dayanmaktadır. Rusya’nın nüfusu 150 milyon,
ABD’nin nüfusu ise 300 milyondur. Bu da bize
Amerikan ekonomisinin bugün Rusya ekonomisin-
den nerdeyse 3 kat büyük olduğunu anlatmaktadır.
Putin dönemi Rusya’sında Rusya dış borçları ka-
pattı ve Rus ekonomisini 5 kat büyüttü. Buna rağ-
men ülkede bugün halen yoksulluk hüküm sürmek-
tedir.
ABD’nin Kafkasya gibi önemli jeostratejik konuma
sahip bir bölgede at koşturmak istemesi Kafkasya’-
nın Rus kontrolünden çıkmasını istemesinden kay-
naklanmaktadır. Son Gürcistan savaşında ABD,
NATO üyesi olarak almak istediği Gürcistan’ı
uluslararası arenada yalnız bırakmıştır. Bu da
ABD’nin nasıl bir dış politika yürüttüğünü ve
herkesle istediği şekilde oynadığını tüm dünya-
ya kanıtlamıştır.
emikail@turansam.org
www.turansam.org
____
(1) BÜNYADOV, Ziya; Azerbaycan, Azerbaycan Devlet
Neşriyatı, Elm, 1965, Azerbaycan Diline Tercüme,
Azerneşr, 1989 Bakı, 1989, s. 12.
(2) Emekli Büyükelçi Gündüz Aktan, Kafkas Vakfı Genel
Merkez konferans salonunda 12.01.2002 Cumartesi gü-
nü Türkiye'nin Kafkasya politikasını anlattıkları; http://
www.kafkas.org.tr/ajans/2002/
ocak/16.01.2002_konferans_gunduz_aktan_.htm ; 05
Nisan, 2010.
(3) http://www.mfa.gov.az/ ; 13.04.2010.
(4) Dr. Yaşar KALAFAT; “Kafkasya’daki Son Gelişmeler
ve Türkiye Üzerine Etkileri”; http://www.egm.gov.tr/egitim/
dergi/eskisayi/39/web/makale/Dr_Yasar_Kalafat.htm ;
05.04.2010.
(5) Bkz. Zbigniew Brzezinski, Büyük Satranç Tahtası/
Amerika'nın Küresel Üstünlüğü ve Bunun Jeostratejik
Gereklilikleri, ĐNKILAP KĐTABEVĐ Yayınları, Đstanbul,
2005.
(6) Çar Petro’nun vasiyetnamesi için bakınız ek 1.
(7) Aynı Konuşmadan.
(8) Kamil Ağacan, “ABD’nin Kafkasya Politikası”, Değişen
Dünya Düzeninde Kafkasya, Ed. Okan Yeşilot, Kitabevi
Yayınları, Đstanbul, 2005, s. 33.
(9) Işıl YASA; "Küresel ve Bölgesel Güçlerin Kuzey Kaf-
kasya Bölgesine Yaklaşımları"; 13/05/2008; http://
Sayfa 51
www.bilgesam.com/tr/index.php?
option=com_content&view=article&id=137:kueresel-ve-
boelgesel-gueclerin-kuzey-kafkasya-boelgesine-
yaklamlar&catid=86:analizler-kafkaslar&Itemid=148;
05.04.2010.
(10) ABD’deki Cumhuriyet Partisi, “Cumhuriyetçi Parti”
Bush Yönetiminin Irak’a saldırısının arkasında petrol
merakı olduğu için birçok uzman bu yönetimi
“petrolcüler” olarak adlandırmaktadır.
(11) Elnur Hasan MĐKAĐL; A.g.m.
(12) Elnur MĐKAĐL ; " AZERBAYCAN ", Đ.Đ.B.F. , Selçuk
Üniversitesi, 2000
(13) Fehim Taştekin; “DÜNYA GÜNDEMĐ: Kafkasya'daki
savaşla kırılan fay hatları”; http://
www.dusuncegundem.com/content/view/747/198/,
05.04.2010.
(14) 2009 Human Rights Report: Russia; Bureau of
Democracy, Human Rights, and Labor, 2009 Country
Reports on Human Rights Practices, March 11, 2010;
http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/
eur/136054.htm ; 13.04.2010.
(15) Nihat Halıcı, Ahmet Günaltay; “Ankara-Erivan ya-
kınlaşması tartışma yarattı”, http://
www.tumgazeteler.com/?a=4993117 ; 13.04.2010.
(16) http://www.boardturk.com/cnn-turk/quotankara-
erivan-yakinlasmasi-ab-surecine-yararquot-29044/ ;
13.04.2010.
(17) Remarks With Turkish Foreign Minister Ahmet
Davutoglu; Hillary Rodham Clinton, Secretary of State,
Secretary of State, Treaty Room, Washington, DC; June
5, 2009; http://www.state.gov/secretary/
rm/2009a/06/124409.htm ; 13.04.2010.
(18) Michael Martens; Türkiye Ermenistan Yakınlaşması
Tehlikede, http://www.kafkassam.com/index.php?
option=com_content&view=article&id=65:tuerkiye-
ermenistan-yaknlamas-
tehlikede&catid=32:tuerkiye&Itemid=28 ; 13.04.2010.
(19) Dr. Ali Asker; “ERMENĐSTAN AÇILIMI GERÇEKLE-
ŞEMEDĐ”, http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?
ID=3248&kat=18 ; 13.04.2010.
(20) http://www.ankarahaber.com/news_detail.php?
id=58905 ; 13.04.2010.
(21) Kamil AĞACAN; Protokoller ve Ermenistan Ekono-
misi, http://www.21yyte.org/tr/yazi.aspx?
ID=3065&kat=18 ; 13.04.2010.
Sayfa 52

Amerika için ilk tehdit nüfus artışı mı?

Yapay Demokrasi
Çin’e Karşı (1)
Bu stratejinin kökleri, Đngiliz Kraliyet Coğrafyacısı
F. William ENGDAHL Sir Halford Mackinder’ın önermelerine uzanmak-
tadır. Mackinder için hem Đngiliz, hem de daha son-
ra Birleşik Devletler’in esas hedefi, dış ve askerî
siyaset, Avrasya topraklarının iki büyük gücü olan
“Avrasya toprakla- Rusya ve Çin arasında doğal ya da suni bir birliği
engellemek idi. (1)
rındaki gücün dağı-
Dış Đlişkiler Konseyindeki (CFR) Amerikan siyaset
lımı Amerika’nın elitleri Mackinder’ın jeopolitik stratejisinde eğitim
görmüşlerdi. Nixon’un 1972’deki Çin’e karşı siyaset
küresel üstünlüğü değişikliğini hazırlayan Henry Kissinger’ın yardımcı-
sı olan Pekin eski Büyükelçisi Winston Lord, Pekin
konusunda belirleyi- eski CIA yöneticisi ve Büyükelçisi George Herbert
Walker Bush; ve Bush’un CIA’dan uzun dönem
ci öneme sahip ola- dostu, Çin Büyükelçisi, James R. Lilley. Hem Dış
Đşleri Bakanı Henry Kissinger, hem de Ulusal Gü-
cak…” (Zbigniew venlik eski Danışmanı Zbigniew Brzezinski
Mackinder’ın jeopolitiğinin savunucularıydılar. Âşi-
Brzezinski) kâr nedenlerden ötürü onların Mackinder’a ne ka-
dar borçlu oldukları pek dillendirilmezdi. (2)

Savaş sonrası Amerikan siyaset yapıcıları az sa-

Çeviren: Deniz UÇLUOK
yıdaki bazı seçkin ailelerden seçilirdi. Bunların ço-

“A
vrasya topraklarındaki gücün dağılı-
mı Amerika’nın küresel üstünlüğü
konusunda belirleyici öneme sahip
olacak…” (Zbigniew Brzezinski)
ğunluğu Rockefeller ailesinin çevresindeki etkili
gurubun bir parçasıydı. Özellikle de John D. III ve
banker kardeşi David Rockefeller. Savaş Sonrası
Çin siyasetini belirleyen de özellikle bu gurup oldu.

“Adamına Göre Muamele…” Amaçları, Asya’da ve özellikle de Avrasya’da bir

ABD’nin Çin Halk Cumhuriyeti’ne karşı askerî ve
jeopolitik stratejisi 1945’ten 2008’e kadar asla ana
hedefinden sapmadı. Ancak taktikleri “sopa” ile
“sopa ve havuç” diplomasisi arasında çeşitlilik
gösterdi. Đlki doğrudan askeri tehdit kullanırken,
ikincisi biraz daha baştan çıkarıcı bir şey kullandı.
Ancak tümü de Çin egemenliği için tehlikeli idi.
Amerika’nın her dâim “böl ve yut” stratejisi her
zaman geçerli oldu.
“Gerilim Stratejisi” sürdürmekti. Örneğin Japon-
ya’yı eğer Amerikan siyasetini izlemezse askeri
korumadan mahrum bırakmakla tehdit edecek, Çin’i
de ABD’den fason iş yaptırıp ayartarak aslında ba-
şarısız Amerikan üreticilerine büyük kârlar sağlaya-
caklardı.
Kullanılan taktikler ne olursa olsun, ABD’nin Çin
siyaseti, Asya’nın muhtemel iktisâdî dev gücü olan
Çin üzerinde denetim sağlamaktı: Enerjisi, gıda
Sayı 24
güvenliği, ekonomik gelişimi, savunma politikası…
kısacası geleceği üzerinde.
Birleşik Devletler silâhlı kuvvetlerinin 2007 itiba-
riyle Irak ve Afganistan’daki kötü sonuçlar doğura-
cak olan işgallere fazlasıyla kendini kaptırması ne-
deniyle ABD’nin Çin’i kontrolü giderek zorlaşmaya
başlıyordu.
Vaşington’un siyaseti, her ne kadar hâlâ Ameri-
kan askerî tahakkümünün artırılmasına dayalı idiy-
se de, Çin ve onun dış siyasetini denetleme girişi-
minde psikolojik (ruh bilimsel) ve iktisâdî savaş silâ-
hı olarak, giderek artan oranlarda, “insan hakları
ve demokrasi” maskesi arkasına gizlenmek oldu.
Africom:
Pentagon’un “Kaynak Savaşları” Stratejisi
Çin, Kasım 2006’da 45 kadar Afrikalı devlet baş-
ka-nının katıldığı daha önce eşi benzeri görülme-
miş bir ekonomik işbirliği, yatırım ve ticaret zirvesi-
ne ev sahipliği yaptı. Vaşington Çin’in Afrika’daki
yeni girişimine fazla sessiz kalmayacaktı. Haziran
2007’de Almanya’nın Stuttgart kentinde Bush yöne-
timi kıdemli Pentagon yetkililerine özel bir Afrika
biriminin (AFRICOM) kurulması için yetki verdi.
Neden elli yıldan fazla bir süredir -Güney Afrika
ya da petrol zengini Nijerya, Angola ve Mozambik
hariç- Afrika’yı yok sayan Vaşington şimdi Afrika’ya
böylesine önem veriyordu? Ve neden ABD bu kıta-
da özerk bir askerî karargâh için ek masraf yapma-
ya gereksinim duyuyordu?
Sayfa 53
AFRICOM’un kurulması
Vaşington’un Afrika’daki
hammaddeler üzerindeki
kontrolü giderek kaybet-
mesine karşı verdiği tep-
kiydi. ABD’nin Afrika
üzerindeki yeni ilgisinin
nedeni terörizm değil, Çin
idi.
Afrika’da 53 ülkeyi vuruş menzilinde olan ayrı bir
askeri birimin konuşlandırılması için sebep
“Terörizm” miydi? Hayır. AFRICOM’un kurulması
Vaşington’un Afrika’daki hammaddeler üzerindeki
kontrolü giderek kaybetmesine karşı verdiği tepkiy-
di. ABD’nin Afrika üzerindeki yeni ilgisinin nedeni
terörizm değil, Çin idi.
1 Ekim 2008’de ABD’de çöken finans pazarları-
nın yarattığı karmaşanın tam ortasında Pentagon
yeni askerî komutanlığı USA-AFRICOM ya da kı-
saca AFRICOM’u kurdu.
Amerika Birleşik Devletleri Afrika Komutanlığı
(AFRICOM) Birleşik Devletler Savunma Bakanlığı-
nın yeni Birleşik Savaş Komutanlığıydı. 53 Afrika
ülkesindeki ABD askerî harekâtları ve askeri ilişki-
lerinden sorumlu olacaktı.
Sayfa 54

rebilmek için petrol, metal ve diğer ham madde

Dahası ABD, Çin ve Rusya’-
ya açıkça atıfta bulunarak
stratejik plânını şöyle açıklı-
yordu: “Doğal kaynaklar ve
deniz aşırı pazarlar için kü-
resel anlamda yarıştığımız
bir dönemde ortaya çıkan
akranların sebep olduğu ge-
leneksel güvenlik tehditlerine
geri dönme olasılığımız var.”
kaynaklarını güvence altına alabilmek için yeryüzü-
nü arayıp tarayan Çin idi.
Askeriye ve enerji tedariği açısından ortaya çıkan
olası tek “yakın akran” Rusya olabilirdi. Rusya ileri
bir endüstriyel ekonomi için gerekli olan tüm hayatî
kaynakların tedariğinde stratejik bir rol oynuyordu:
petrol ve gaz, madenler ve diğer tüm ham madde-
ler. Rusya, Güney ve Güney Afrika devletleri dışın-
da Birleşik Devletlerin doğrudan denetimi altında
olmayan stratejik kaynakların ana tedarikçisiydi.
Vaşington’un 1991’den beri Rusya’yı kuşatmak için,
NATO’yu kullanmaya yönelik çatışmacı siyasetinin
arkasında Rusya’nın Afrika’da giderek artan rolü
bulunmaktaydı.

Pentagon ve Vaşington siyasi çevrelerinde en

Kaynak Savaşları:
“2008 Ordu Modernleştirme Stratejisi”
Bu yeni konuşlandırmanın tam açıklaması Penta-
gon’un 2008 Ordu Modernleştirme Stratejisi bel-
gesinde yer almaktadır. Bu belge, ABD Ordu stra-
tejisinin sadece dünyayı değil, tüm evreni denetle-
mek olduğunu belirtiyordu. Belgede “Herhangi bir
zamanda, yerde ve herhangi bir düşmana karşı,
uzatılmış süreler boyunca tüm çatışma alanları-
nı tahakküm altına alabilecek seferî ve sefer-
berlik dönemi niteliklerine haiz bir Ordu” talep
ediliyordu. (3) Belge şöyle devam ediyordu: “Ordu,
tedarik ve modernleşme çabalarını karşılıklı
olarak birbirini destekleyen iki hedefe odakla-
malıdır: Dengenin sağlanması ve Küresel Tam
Hâkimiyet.” (4)
çok korkulan, Rusya ve Çin’in ekonomik ve hatta
askerî işbirliğini, büyük olasılıkla da “Şangay Đşbir-
liği Örgütü” aracılığıyla, derinleştirmeleriydi.
Zbigniew Brzezinski’nin dediği gibi eğer bu gerçek-
leşirse Birleşik Devletlerin küresel egemenliği teme-
linden sarsılacaktı. (6)
Pentagon’un “2008 Ordu Modernleşme Strateji-
si”, Savunma Bakanlığı’nın uzun süreli stratejik
plâncısı Andrew Marshall tarafından
ayrıntılandırılan doktrinin bir uzantısıydı. Pentagon-
’a 1973 yılında getirilen RAND Şirketi kıdemli ana-
lizcilerinden Marshall’a, komuta zincirinde daha

Tarihte hiçbir ordu bu kadar ihtiraslı olmamıştı.

“Ordu Modernleşmesi” ile Birleşik Devletlerin

gelecekteki “otuz, kırk yıl” yeraltı kaynaklarını kont-
rol için sürekli savaşacağı öngörülüyordu.

Dahası ABD, Çin ve Rusya’ya açıkça atıfta bulu-

narak stratejik plânını şöyle açıklıyordu: “Doğal
kaynaklar ve deniz aşırı pazarlar için küresel
anlamda yarıştığımız bir dönemde ortaya çıkan
akranların sebep olduğu geleneksel güvenlik
tehditlerine geri dönme olasılığımız var.” (5)

2008’de ekonomik büyüme açısından gezegen-

deki tek “rakip”, çarpıcı büyüme hedeflerini sürdü-
Sayı 24
önce hiç duyulmamış bir statü verildi. Marshall,
Pentagon komuta zincirinde hiçbir ara rütbe olmak-
sızın doğrudan Savunma Bakanına rapor veriyor-
du.
Marshall yıllar içerisinde 87 yaşına rağmen
“Askerî Meselelerde Devrim” (RMA) dediği şeyi
uygulayacak birçok izdeş yetiştirdi. Himâye ettikleri
arasında Dick Cheney, Donald Rumsfeld, Paul
Wolfowitz, Richard Perle ve daha sayısız savaş
şâhini bulunmaktaydı. Rumsfeld ve Cheney’i
2001’de Rusya sınırına stratejik füze savunma sis-
temlerinin yerleştirilmesi için iknâ eden kişi
Marshall’dı. Bu, Birleşik Devletlere uzun süredir
hayalini kurduğu nükleer üstünlüğü, Rusya’nın nük-
leer bir ilk vuruş yapma ve karşılık verme kabiliyeti-
ni yok etme imkânı verecekti. (7)
Rusya’nın Güney Osetya’daki yüzeysel bir kışkırt-
maya 2008’de çok sert tepki vermesinin asıl nedeni
ABD’nin bu nükleer üstünlük arayışıydı; Bir diğer
Sayfa 55
neden de, ABD’nin Ukrayna’yı NATO’ya sokma
arzusu idi.
Marshall, Rumsfeld’in Irak savaşında felâkete
dönen “Elektronik Savaş Alanı” stratejisinin mi-
marıydı: GPS yön bulma cihazlarıyla internete
bağlı askerler kullanmak. Ancak eleştiriler, Başkanı
Rumsfeld’i harcamaya ittiyse de, Marshall’a doku-
nulmadı ve Pentagon’da kaldı; işte o böylesine bir
güce sahipti.
ABD Plânları “Sürekli Kaynak Savaşı”
Pentagon’un “2008 Ordu Modernleştirme Stra-
tejisi” belgesi ABD Ordusunca resmi doktrin olarak
çoktan benimsenmiş çok önemli stratejik ilkeleri ve
varsayımları açığa çıkarıyordu. Önsözünde soğuk
savaş sonrası bir “Dâimî Savaş” geleceği öngörü-
lüyordu.
Belgeden sorumlu olan Pentagon yetkilisi Gene-
ral Stephen Speakes, Sunuş kısmında şunları
vurguluyordu:
Sayfa 56
Pentagon belgesi şunu vur-
guluyordu: “Dâimî bir ça-
tışma dönemine girdik…
Soğuk Savaş döneminden
çok daha belirsiz ve tahmin
edilemez bir dönem bu.”
Bu 2008 belgesi, daha önceki yıllardakinden ol-
dukça farklıdır. Bu sene modernleştirme stratejimi-
zin kısa bir tanımı ile doğrudan olayların kalbine
nüfuz ediyoruz. Nihâî duruma ulaşabilmek için Or-
du Tedarik Kurumunu nasıl kullanacağımızın he-
defleri, yolları ve araçları: Askerlerin olası en iyi
teçhizatla donatılmaları ve böylelikle Ordu’nun tek-
mil yeteneklere sahip dünyanın en üstün askerî
gücü olması.
Amerika, gücümüzün sınanmaya devam edilece-
ği dâimi bir çatışma çağında yer almaktadır. Bu
savaşı kazanmamız için uzun soluklu donatılmış
orduya ihtiyacımız var: Askerlerinin çatışma alanı-
nın tamamında görevlerini yerine getirebilmesi için
her şeye sahip olan bir ordu.” (8)
Pentagon belgesi şunu vurguluyordu: “Dâimî bir
çatışma dönemine girdik… Soğuk Savaş döne-
minden çok daha belirsiz ve tahmin edilemez
bir dönem bu.”
Orta Doğu Boru Hatları ve Üsler
Belge, teröristlerin kitle imhâ silâhı kullanması
gibi bilindik lâflarla dâimi savaşın plânlı döneminin
ana hatlarını çiziyordu. Belge, Ford hükümeti döne-
minde Henry Kissinger’ın yayımladığı “Ulusal Gü-
venlik Stratejisi Memorandumu - 200ӟnden
(NSSM-200) bu yana ilk kez, ABD Ordusu resmî
“görevleri” arasında hammadde açısından zengin
ülkelerde nüfus kontrolünün de bulunduğunu belirti-
yordu. (9)
Sayı 24
2008 belgesi ABD ve müttefikleri için en önemli
tehlikenin “Nüfus Artışı” olduğunu belirtiyor ve yer
altı kaynaklarının kontrolü için savaşa çağıyordu.
Belge her ikisini birleştirmişti:
Özellikle az gelişmiş ülkelerdeki nüfus artışı, hü-
kümet istikrarını tehdit eden hükümet karşıtı ve ra-
dikal ideolojilerde gençlerin kümelenmesine neden
olacak.
Artan nüfusun yol açtığı kaynaklar için rekabet
daha fazla gıda, su ve enerji harcamasına neden
olacak. Bu kaynaklar onları kontrol eden devletler
ya da oluşumların güvenliği için bir kaldıraç olarak
kullanılacak. (10)
Pentagon için iki resmi öncelik (kaynak zengini
ülkelerde “Gençlerin Kümelenmesi” ve Rusya ile
Çin’in gelişmekte olan dünyanın gıda, su ve enerji-
sini kontrol etmesine engel olması) AFRICOM’un
kurulmasının ardında yatan nedenlerdi.
ABD Dışişleri böylesi bir gücün gerekli olacağını
daha önce hiç düşünmemişti, ya da hayal etmemiş-
ti. ABD Afrika’nın kaynaklarına sahip olduğunu dü-
şünüyordu. Ancak, Pekin’in 2006’da 40’dan fazla
devlet başkanını ağırladığı kabulün ardından
George W. Bush AFRICOM’un oluşturulması için
başkanlık emrini imzaladı.
Sayfa 57
2008 belgesi ABD ve
müttefikleri için en
önemli tehlikenin
“Nüfus Artışı” olduğu-
nu belirtiyor ve yer altı
kaynaklarının kontrolü
için savaşa çağıyordu.
Belge her ikisini birleş-
tirmişti...
Soğuk Savaş dönemi boyunca Afrika’nın devasa
maden yataklarının ABD tarafından kontrolü Ame-
rikalıların gizlice beslediği sivil savaşlar ve suikast-
larla ya da Đngiltere, Fransa, Portekiz, Belçika gibi
eski zorba sömürgeci güçlerle işbirliği ile mümkün
oluyordu. 43 Afrika devlet başkanının IMF şartları
ya da Amerikalıların dayattığı kemer sıkma politi-
kaları yerine milyarlarca dolarlık ticaret anlaşmaları
öneren Çin tarafından saygı ve itibarla karşılanma-
sı Vaşington’u oldukça endişelendirdi. (11)
Sayfa 58
Bir bakıma Pentagon, 2002
başlarında Irak ve Afganis-
tan’da olduğu gibi çatışma-
nın yalnızca hava saldırıla-
rıyla sınırlanması, Ameri-
kalı askerlerin yerde tehlike-
ye girmemesi gerektiğini be-
lirterek “Vietnam Savaş
Sendromu”nun sona erdiği-
ni resmî olarak duyuruyor-
du.
Çin devlet petrol şirketinin Sudan hükümetinden
büyük bir araştırma imtiyazı kazandığı Darfur’dan
Nijerya, Çad ve Güney Afrika’ya kadar Vaşington,
Afrika boyunca artmakta olan Çin etkisini bertaraf
etmeye çalışıyordu.
Üçüncü dünya ülkelerindeki nüfus artışını bir teh-
dit olarak belirleyen “2008 Pentagon Strateji Bel-
gesi” gelecekteki savaşların nasıl yapılacağına
dair bazı paradigma değişikliklerinden bahsetti:
“Ordu yakın zamanda yeni doktrini FM 3-0 Ope-
rasyonlarını açıkladı. Bu doktrin belirsiz bir gelecek-
te faaliyet için bir şablon sunar ve kurumlarımızda,
eğitimlerimizde, önder yetiştirmede, personel politi-
kalarında, tesislerde ve malzeme geliştirmedeki
değişikliklerde esas itici güç olarak hizmet eder.
FM 3-0 komutanların saldırgan ve savunmacı
operasyonlar ile istikrar ya da sivil destek operas-
yonlarını eş zamanlı olarak gerçekleştirmelerini
kurumsallaştırır. FM 3-0 21.yy operasyonlarında
toplumları ve farklı kültürleri yok edecek değil, onla-
rın içinde yer alacak askerlere gereksinim duyula-
cağı gerçeğini kabul eder.” (12)
Bir bakıma Pentagon, 2002 başlarında Irak ve
Afganistan’da olduğu gibi çatışmanın yalnızca hava
saldırılarıyla sınırlanması, Amerikalı askerlerin yer-
de tehlikeye girmemesi gerektiğini belirterek
“Vietnam Savaş Sendromu”nun sona erdiğini
resmî olarak duyuruyordu.
Sayı 24 Sayfa 59

(Devam edecek…) Mackinder’ı övmesine karşın adını Halfrod yerine dik-

katsizce Harold olarak belirtti. Rockefeller grubunun on
William.Engdahl@PolitikaDergisi.com yıldır parçası olan ve 2008’de Barack Obama’ya dış
siyaset danışmanlığı yapan Brzezinski kitapta şöyle ya-
___
zıyordu: “emperyal jeo-stratejinin üç büyük zorunluluğu:
tebaası arasında gizli anlaşmaları engellemek ve güven-
Notlar:
lik açısından birbirlerine bağımlılıklarını sağlamak, vergi
(1) 1904’ten 1947’de ölümüne kadar hem Büyük Britan- verenleri uysallaştırmak ve korumak ve barbarların bir
ya, hem de daha sonra ABD’nin en etkili dış siyaset araya gelmesine engel olmaktır.” (Brzezinski, ae, sf.40)
stratejistlerinden olan, Halford Mackinder meşhur Can Brzezinski için bir araya gelmelerine engel olunması
Damarı teorisini formüllendirdi. Bu teoriye göre Avrasya gereken en endişe verici ‘barbarlar’ iki Avrasya gücü
kıtasının Rusya’da bulunan kalbinin coğrafi konumu Bri- olan Çin ve Rusya idi.
tanya’nın dâimi tahakkümü için en büyük engeldi. Tutkulu
(3) Stephen M. Speaks, Korgeneral., 2008 ORDU MO-
bir Đngiliz emperyalisti olan Mackinder New York Dış Đliş-
DERNĐZASYONU STRATEJĐSĐ, 25 Temmuz 2008, Ordu
kiler Konseyi dergisinin Temmuz 1943 sayısında yer alan
Bakanlığı, Vaşington D.C., 7.
Küresel Savaş ve Barışın Kazanılması makalesinde,
ortaya çıkan Amerikan Đmparatorluğu için az bilinen ama
(4) ae., 9.
oldukça etkili bir siyasi tavsiye yazdı. Bu makaleye göre
Birleşik Devletler Đngiltere’nin halefi olarak küresel ege- (5) ae., 5, 6.
menliğe yükselecekti. Mackinder 1904’te yazdığı devrim
niteliğindeki tezine atıfta bulunarak Đngiliz egemenliğine (6) Brzezinski, ae.
tehdit olabilecek bir Alman ve Rus ittifakından bahsetti.
(Đngiliz diplomasisi II.Paylaşım -Dünya- Savaşı’nda Hitle- (7) Marshall’ın hamilik yaptığı kişilerin tam listesi için
rin doğuya ilerlemesini teşvik ederek bunu engellemeye Yedinci Bölüm:Askeri Meselelerde Bir Devrim? Bölümü-
çalışmıştı). Mackinder’a göre Rusya’nın Can Damarı ne bknz.
olarak merkezi ya da oyun kurucu rolünü ele geçirebile-
cek, Đngiliz egemenliğine eş değer bir diğer güç daha (8) ae., Önsöz.
vardı: “Çinliler örneğin… Rus Đmparatorluğunu yıkıp top-
(9) Kissinger’ın 1975 NSSM-200 belgesi hakkında daha
raklarını fethederek dünyanın özgürlüğüne sarı bir tehlike
yarıntılı bir açıklama için F. William Engdahl’ın, Ölüm
teşkil edebilirlerdi çünkü büyük kıtanın kaynaklarına ulaş-
Tohumları: Kalıtımın Arkasındaki Karanlık Oyunlar kita-
mak için bir de okyanus sınır açacaklardı.” 1943’te
bına bknz., Bilim+Gönül Yayınları
Mackinder ve Amerikalı çalışma arkadaşları Birleşmiş
Milletler’in yapısını plânlarken Çin’in Sovyetler Biriliği Can
(10) ae., 6.
Damarına karşı dengeleyici rol oynayacağını öngördüler
ancak Çin Halk Cumhuriyeti 1949’da kurulduğunda bu (11) China Daily, “Çin Afrika’ya yardım paketleri öneri-
durum büyük ölçüde değişti. Bundan sonra Amerikan yor,” 4 Kasım, 2006, www.chinadaily.com.cn.
politikası 1950’de tertiplenen Kore savaşı, 1959’da başla-
yıp 1975’te Birleşik Devletlerin onur kırıcı mağlubiyetiyle (12) ae., 7
sona eren Vietnam ya da Đkinci Hind-i Çinî savaşı ile Çin’i
kuşatma siyasetine kaydı. 1972’de Nixon-Kissinger ikilisi-
nin Pekin’e yaptığı yolculukla başlayan siyaset değişikliği
Çin’i Amerikan ve Batılı yatırım ve mallarına ekonomik
olarak bağımlı kılarak etki altına alma girişimiydi. Yüzyılın
sonunda Amerikan elit çevrelerindeki bazı gruplar bu
ekonomik stratejinin Asya’da Birleşik Devletlerin kontrol
edemeyeceği bir iktisâdî süper güç yaratacağından endi-
şe ettiler. 2001’de Bush-Cheney yönetimi ile ABD Çin
politikası daha saldırgan bir tavır almaya başladı. Mayıs
1999’da Çin’in Belgrad Büyükelçiliğinin Amerikan NATO
kuvvetlerince bombalanması Amerika’nın Çin’e karşı
değişen siyasetinin sinyallerini veren bilinçli bir saldırıydı.

(2) Hayatı boyunca Rusya’ya karşı öç duygularıyla dolu

olan bir Polonyalı olan Brzezinski 1997’deki aydınlatıcı
Büyük Satranç Tahtası: Amerikan Üstünlüğü ve Onun
Jeostratejik Zorun-lulukları adlı kitabında, açıkça
Sayfa 60

Tarihi Perspektiften
Şark Meselesi ve
Onun Günümüzdeki Uzantısı
Kürt Sorunu (2)
Asım US
Öncelikle, Kürt kökenli Türk
vatandaşlarımızın etnik kö-
kenlerine ilişkin pek çok tez
vardır, ancak Đlber
Ortaylı’nın da değindiği gi-
bi, henüz kabul edilmiş bir
tez, bu konuda yoktur. Yani
kesin olarak Kürtlerin kö-
Prof. Dr. Đlber Ortaylı’nın da değindiği gibi, henüz
kabul edilmiş bir tez, bu konuda yoktur. Yani kesin
olarak Kürtlerin kökenleri nereden geldiğine dair
genel kabul görmüş bir müspet teori yoktur. Var
diyen ise, tarih bilgisinden yoksundur.
Bu konudaki tezlerden bir tanesi, onların Đrani ya
da Arabi kökenli olduklarına dair araştırmaları içerir.
Bir diğer kaynağa göre ise onların, menşei Orta
Asya’da bulunan Turani bir kavim olduklarıdır.
‘’Türkmenlerin Kürtleşmesi’’ni işleyen M.Eröz ise,
Ziya Gökalp ve kendi saha çalışmalarına dayana-
rak, Osmanlı Devleti’nin Alevileri baskı altında tuttu-
ğunu, bu sıkıntıların bölgedeki asayişsizlik, iktisadi
zorluklar ve Safeviler’le olan devletler arası reka-

kenleri nereden geldiğine

dair genel kabul görmüş bir
teori yoktur. Var diyen ise,
tarih bilgisinden yoksundur.

G
eçtiğimiz bölümde, Şark Meselesinin
ne olduğunu ve bunun hangi devletler-
ce, hangi amaçlar uğruna çıkarıldığını,
Türkiye’ye yapılan bu saldırıların ve
çıkartılan isyanların, neden emperyalizm uzantısı
sayılması gerektiğini incelemiştik.

Şimdi ise bu sorunun ortaya çıkarılışını, Osman-

lı’nın iç işlerine müdahalenin bir aracı olarak kulla-
nılışını, sorunun çıkış kaynağına inmeye çalışaca-
ğız.

Öncelikle, Kürt kökenli Türk vatandaşlarımızın

etnik kökenlerine ilişkin pek çok tez vardır, ancak
Sayı 24
betle birleşince kendilerine huzur arayan Türkmen-
lerin Kürt derebeylerine katılmak, onlara bağlanmak
yolunu seçtiğini ifade eder. (5)
Aydın Taneri’ye göreyse, Kürtler, önceden gö-
çebeyken, kendilerinden daha ileri bir yerleşik me-
deniyet düzeyine ulaşan Osmanlı’yla kurdukları
bağlar sonucu, farklılıklarını hissettirmişler ve bunu
telafi etmek için yeni bir kimlik arayışı içersine gir-
mişlerdir. Şerif Mardin’e göreyse, bu farklılığın or-
taya çıkma sebebi, Osmanlı’nın yapısında bulunan
derin hükmeden-hükmedilen uçurumuydu. Saray
ahalisi ve halk arasındaki bu kopukluk, zamanla
halk arasında da kültürel bazı kopuklukların doğ-
masına ve Osmanlı tebaasındaki Türklerin farklı
ünitelere ayrılmasına yol açmıştı. (6)
Kaynak veremeyeceğim ama, bazı medya kuru-
luşlarında tartışıldığı veya sözde Kürtlerin bir millet
olduğunu ve sözde Kürdistan tezini savunanlar,
Kürtlerin antik bir medeniyet olan Medlerden geldik-
lerini ileri sürerler. Ancak daha önce belirttiğim gibi,
bunu bir tarih bilgisi olarak kabul edebilmek için
yeteri kadar done ve kanıtımız yoktur.
Yurtdışı kaynaklarda ise, başta Đngilizler olmak
üzere Avrupalılar, Kürtleri vahşi, kan dökücü ve
Hristiyan oldukları için korumak zorunda hissettikle-
Sayfa 61
Yurtdışı kaynaklarda ise,
başta Đngilizler olmak
üzere Avrupalılar, Kürtle-
ri vahşi, kan dökücü ve
Hristiyan oldukları için
korumak zorunda hisset-
tikleri Ermenileri katleden
bir topluluk olarak gör-
müştür.
ri Ermenileri katleden bir topluluk olarak görmüştür.
(7)
Fakat aslında, durum aksinedir. Esas olarak
Kürtler, komşuları Ermeniler tarafından çeşitli me-
zalime tabi tutulmuşlar ve 1915-1918 yılları arasın-
da, yuvarlak rakamla 600.000 kişi hayatını bu şe-
kilde kaybetmiştir. Hasan Arfa, The Kurds: An
Historical and Political Study (Oxford,1966) adlı
çalışmasında bu konuyu işlemiştir. (8)
Bu konuyu kitabında işleyen diğer bir
yazar olan Ximenez ise, Kurds and
Armenians adlı kitabında, Batı kamu-
oyunda, Kürtlerin saldırganlığının
abartıldığını, Osmanlı Devleti kadar
hiçbir ülkede bu denli hoşgörü olma-
masına işaret ederek, herhangi bir
Batı ülkesinin, geçmişi eğer kağıt üze-
rine dökülürse, bu bölgedekinden da-
ha kanlı olduğu görülecektir, demiştir.
(10)
20. yüzyıl yaklaştığında ise, Batıya
ait bu oryantalist görüşler, gittikçe
“romantik egzotizme” dönüşmeye
başlayacak ve Batı insanının bu coğ-
rafyaya bakış açısı daha ılımlı hale
gelecektir. Özellikle bölgeyi gezip,
gözlemlerini yazan araştırmacılarda,
bu görüş hakim olmaya başlayacaktır.
(10)
Sayfa 62
Ancak bu isyanları tek
tek incelediğimizde, çoğu
herhangi bir siyasi içerik-
ten yoksun, daha ziyade
feodal ve dini ayaklan-
malardır. Kürt Đsyanları
diye lanse edilen isyanla-
rın çoğunun anahtar ke-
limeleri aşiret, vergi ve
tekke idi.
Bu gözlemciler, yukarıda bahsi geçen durumu
daha da ileriye götürüp, Kürtleri Basklara, hatta
Đskoçlara benzeteceklerdir. Mesela Parfik, Kürt
köylülerinin fiziki özelliklerinden çok etkilendiğini
belirtmiş, mavi gözlü Kürtlerin Đskoç Highlanderlara
benzediğini yazacaktır. (11)
Prof. Dr. Mim Kemal Öke, ayrıca Walter B.
Harris’in, From Batum to Baghdad via Tiflis, Tabriz
and Parsian Kurdistan ( Londra 1926) adlı kitabın-
dan yaptığı alıntıyla şu ifadeyi kitabında yansıtmış-
tır:
“Kürtlerin renkli giysileri de pek çok Avrupalı sey-
yahın dikkatini çeker, beğenisini kazanır. Çeşitli
ipek kumaşlardan oluşturulmuş bir sarık, rüzgarla
savruldukça adeta kanat çırpan daracık cepkenler,
altında bol, fakat genel kıyafete uygun şalvarlar,
ayakta Basklıların giydiği espadriller ve bütün bun-
ları tamamlayacak aksesuar kabilinden beldeki ku-
şağa sıkıştırılmış cembiyeleri pistolleri ve göğüs
kafesini bir haç gibi çevreleyen fişekleri ile Kürtler,
Avrupalının gözlerindeki hayallerindeki Şark tablo-
sunun vazgeçilmez insan tiplerini oluşturuyorlar-
dı.” (12)
Detaya çok fazla girmeden konuyu toparlamak
gerekirse, yurtiçinde ve Avrupa’da Kürtlerin köken-
lerine ve onların bakış açılarına ilişkin çeşitli görüş-
lere yer verdik. Şimdiyse biraz siyasi örgütlenmele-
rine bakalım.
Bugüne kadar 17’si Osmanlı Devleti’nde, 2’si
Đran’da, 1 tanesi Đngiltere hakimiyeti zamanı Irak’ın-
da, 22’si Türkiye Cumhuriyeti’nde, 2’si Irak’ta ol-
mak üzere pek çok Kürtlerin karıştığı isyan patlak
vermiş.
Ancak bu isyanları tek tek incelediğimizde, çoğu
herhangi bir siyasi içerikten yoksun, daha ziyade
feodal ve dini ayaklanmalardır. (13) Zaten yazı dizi-
sinin birinci bölümünde belirttiğim gibi, Kürt Đsyan-
ları diye lanse edilen isyanların çoğunun anahtar
kelimeleri aşiret, vergi ve tekke idi.
Çoğu isyan iddia edilenin aksine tabandan bir
halk isyanı değil, daha çok ağaların, şeyhlerin,
aşiretlerin çıkarlarına dokunulduğu için, belli
güçlerce çıkartılmış isyanlardır. Benzer isyanlar
daha batıda, Kürtlerin yaşamadığı yerlerde de çık-
mıştır: Menemen olayı, Börklüce Mustafa’nın Ay-
dın’da, Şeyh Bedreddin’in Trakya’da çıkardığı
ayaklanma vb…
Bu tür ayaklanmaların sebebi genellikle aynı ol-
makla birlikte, hiçbir şekilde külliyatlı bir ulusal is-
yan sayılamazlar. Yani çıkan isyanların Güneydoğu
Anadolu-Doğu Anadolu’da olması, bunları bir sözde
“Kürt ulusal isyanına” dönüştürmez. Bu isyanlar
daha ziyade o bölgenin geri bırakılmışlığı, aydınla-
tılmamışlığı, kandırılmışlığı- kullanılmışlığı ve feo-
dal yapısıyla ilintilidir.
Şimdi tekrar siyasi yapıya dönecek olursak, esa-
sen emperyalistler o bölgeye ellerini sokana kadar,
pek fazla olay olduğu da söylenemez. Fakat
1840’larda, yani “Şark Meselesi”nin ortaya çıktığı
Sayı 24
1815 Viyana Konferansı’nın hemen ardı bir zaman-
da, Türkiye’nin kuzeydoğu bölgelerinde yaşayan ve
kimi Hristiyan mezheplere mensup olan Süryaniler-
le yıllarca aynı bölgede yaşamakta olan Kürtler ara-
sında olaylar çıkarmak için kışkırtmalar yapıldığı
bilinmektedir. (14)
O döneme baktığımız vakit, Osmanlı’nın özellikle
kuzeybatı cephelerinde Avusturya-Macaristan Đm-
paratorluğu ve özellikle Çar Petro döneminden
sonra da Rusya Çarlığı karşısında aldığı derneşik
yenilgilere rastlamaktayız. Bu vaziyet-i umuminin
muhtelif sebeplerinden en önemlileri kuşkusuz; bi-
limsellikten uzaklaşılması, iktisadi hayatın zayıfla-
ması, Sanayi Đnkılabının ve dönemin yeni ekonomik
düzeninin gerektirdiği dönüşümün yaşanamamış
olmasıdır.
Kısacası, zayıf ekonomi güçsüz ve teknolojik ba-
kımdan geri bir askeri düzen yaratmıştır. Bu da Os-
manlı Devleti’ni varlığını sürdürebilmek için dışa
bağımlı olmasına yol açmıştır.
Özellikle Đkinci Sanayi Đnkılabı ya da “ağır sanayi
kapitalizmi” (demir-çeliğin buharlı tren ve demiryol-
ları için kullanılması) (15) ve bu inkılabın yaşandığı
ülkelerdeki burjuvazi sınıfının ürünlerini satmak için
durmadan genişleyen bir “Pazar” gereksinimi ile
dünyanın her tarafına yayılma eğilimi (16) Osmanlı
Sayfa 63
“...Sömürgeleştiren bir halk,
kendi ihtişamının ve üstünlü-
ğünün temellerini geleceğe ta-
şır(…) Uygar devletlerin, sö-
mürgeleştirmeyi gerekli bir
amaç olarak görmemesi müm-
kün değildir.” (P. Leroy-
Leroy-
Beaulieu)
Đmparatorluğu, Babür Đmparatorluğu (Mughal Đmp.),
Çin gibi devletleri, emperyalistlerin açık hedefi yap-
mış ve geri kalmışlıkla onları emperyalist devletler
karşısında savunmasız birer sömürge-yarı sömür-
ge durumuna getirmişti.
Zira emperyalizmin en büyük fikir babalarından
birisi ve Collége de France’da öğretim üyesi olan
P.Leroy-Beaulieu, ‘’Modern Toplumlarda Sömür-
geleştirmeler Üzerine’’ adlı yapıtında şu ifadeleri
kullanacaktır:
“Sömürgeleştirme bir halkın büyüyen gücü, ken-
dini yeniden üretebilme kuvveti, bir alanda genişle-
yip çoğalması ve dünyanın büyük bir kısmında dili-
ni, fikirlerini, yasalarını egemen kılmasıdır. Sömür-
geleştiren bir halk, kendi ihtişamının ve üstünlüğü-
nün temellerini geleceğe taşır(…) Uygar devletle-
rin, sömürgeleştirmeyi gerekli bir amaç olarak gör-
memesi mümkün değildir.” (17)
Đşte bu perspektiften bakıldığı vakit, zengin doğal
kaynaklar üzerine kurulmuş olan Osmanlı Đmpara-
torluğu’nun, Yeni Çağ’dan Yakın Çağ’a geçerken,
neden ve nasıl bir anlayışla, -özellikle Đngiltere,
Fransa ve Rusya Devletleri arasında- bölüşülmeye
çalışıldığını ve buna kılıf olarak ‘’Şark Meselesi’nin
uydurulduğunu ve mamafih Osmanlı’nın iç işlerini
nasıl karıştırdıklarını anlamak çok da zor olmasa
gerek.
Đşte günümüzde yaşadığımız bu terör sorunu, bu
sebeplerle ortaya çıkartılmıştır demekteyiz. Kanaa-
timizce, bu sorun günümüzde de, emperyalizmin
bayraktarlığını Birleşik Krallık’tan devralan ABD
tarafından devam ettirilmektedir.
Sayfa 64
1900’lere doğru, II. Abdülha-
mit Düyun-
Düyun-u Umumiye’yi
kurmuş, -yani bugünün borç-
lar idaresi kurumu-
kurumu- bu ku-
rumda alınan vergilerin,
borçlar karşılığı olarak ya-
bancı ülkelere aktarılmasını
düzenlemiştir. Dahası Osman-
lı’nın Genelkurmay Başkanlı-
ğı da, Almanların ellerindey-
di. 1917 Aralık ayında Os-
manlı Genelkurmay Başkanı,
Tuğgeneral Hans von Seeckt
idi.
Bu geri kalmışlık ile boğuşan Osmanlı, durumu-
nun farkına yeni yeni varmaya başlamış, Tanzimat
Fermanı ve Islahat Fermanı ile reform çabalarına
girmiştir. Tanzimat Fermanı, hiçbir teminat göster-
meksizin bütün yurttaşlara eşit haklar, mal ve can
emniyeti vaat ediyor; mali, askeri ve adli sahada
Islahat Fermanı’nın okunması
bazı reformlar ileri sürüyordu. Tanzimat Fermanı’-
nın ardından Islahat Fermanı, Babıali’nin 1856’da
toplanan Paris Konferansı’na katılmasının şartı ilan
edildi.
Bu iki fermanla birlikte, Osmanlı Đmparatorluğu’n-
da yeni bir siyasal görüş belirmeye başladı: Os-
manlıcılık. Yani Osmanlı Đmparatorluğu’nun bütün
tebaasını eşit yurttaş sayma fikri, 1876 Kanun-i
Esasi’sinde kabul olundu ve kuramsal olarak, 1918
yılına kadar yürürlükte kaldı. Azınlıklar tarafından
benimsenen milliyetçilik akımları ise daha sonradan
Türk tebaa tarafından da kabul görmeye başladı.
(18)
Özellikle Islahat Fermanı sırasında görmekteyiz
ki, Osmanlı Devleti, yabancı devletlerin diledikleri
gibi at koşturabildikleri bir “serbest ticaret bölgesi-
ne” dönüşmeye başlamıştı. Tam da emperyalistle-
rin istedikleri gibi!
Bu plan tabii ki Osmanlı için pek vahim sonuçlar
doğurmuştur. 1900’lere doğru, II. Abdülhamit Dü-
yun-u Umumiye’yi kurmuş, -yani bugünün borçlar
idaresi kurumu- bu kurumda alınan vergilerin, borç-
lar karşılığı olarak yabancı ülkelere aktarılmasını
düzenlemiştir.(19) Dahası Osmanlı’nın Genelkur-
may Başkanlığı da, Almanların ellerindeydi. 1917
Aralık ayında Osmanlı Genelkurmay Başkanı, Tuğ-
general Hans von Seeckt idi. (20)
Osmanlı Devleti, ekonomik ve ticari
yönden Đngiltere ve Fransa’ya, askeri
yönden de Almanya’nın elinde idi. Tabii
ki, Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan
sonra, emperyalist devletler Osmanlı’-
nın iç işlerini, bizzat Osmanlı’nın baş-
kentinden kontrol etme şansına elde
etmişlerdi.
1815 Viyana Kongresi’nde ortaya
atılan Şark Sorunu, 1918’e gelindi-
ğinde, dönemin emperyalistleri tara-
fından tıkır tıkır işletilmekteydi. Va-
tan, tam anlamıyla yere serilmiş, ba-
şına üşüşen emperyalistlerin vicda-
nına terk edilmişti. Ta ki 19 Mayıs
1919’a kadar.
Đşte bu yukarıdaki sebeplerden ötürü
Atatürk, Nutuk’un ilk bölümü olan
‘’Samsun’a çıktığım gün genel vaziyetin
Sayı 24
görünüşü’’nde, millî varlığa yararlı ve zararlı cemi-
yetler ve mensupları, kısacası dostla düşmanı ayırt
etmeye yardımcı olacak bilgileri bir bölümde temer-
küz ettirmişti. Çünkü durum, emperyalizmin Türkleri
sömürgeleştirme planından ibaretti. Zaten daha
sonra Lenin de, emperyalistlerin bu planlarının bel-
gelerini, açıklayacaktır.
Bu bölümde, “yapay” Kürt sorununun nasıl oluştu-
rulmaya çalışıldığını, bu sorunun Ermeni meselesi,
Rum meselesi, Süryani meselesi vb. nasıl kullanıl-
dığını ve ne şekilde daha büyük bir planın parçası
olduğunu ve hangi ortamda zuhur ettiğini, kimlere
hizmet ettiğini biraz yüzeysel bir şekilde özetleme-
ye çalıştık. Bir sonraki bölümde bu husus, daha
detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
(Devam edecek…)
Asim.Us@PolitikaDergisi.com
(5) ÖKE Mim Kemal, Musul-Kürdistan Sorunu ‘’1918-
1926’’, s.14 , Bilge Karınca Yayınları 2002 Đstanbul
(6)Aynı eser, s.15
(7) Aynı eser, s.15
(8) Aynı eser, s.15
(9) Aynı eser, s.15
Sayfa 65
(10) Aynı eser, s.16
(11) Aynı eser, s.16
(12) Aynı eser s.16
(13) Aynı eser
(14) SONYEL Salahi R. , Gizli Belgelerde Osmanlı Dev-
leti’nin Son Dönemi ve Türkiye’yi Bölme Çabaları, s.40 ,
Kaynak Yayınları , Mayıs 2009
(15) ALPKAYA Gökçen, ALPKAYA Faruk , 20. Yüzyıl
Dünya ve Türkiye Tarihi, s.17, Tarih Vakfı, Đstanbul 2004
(16) MARX Karl, ENGELS Friedrich, Komünist Manifes-
to, s.46, Bilim ve Sosyalizm Yayınları, Kasım 1968
(17)BEAUD Michel, Kapitalizmin Tarihi, s.179, Dost
Kitabevi, Ankara Mart 2003
(18) KARPAT Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, s.105-106,
Đmge Yayınevi, 3. Baskı
(19) ÖZAKINCI Cengiz, Türkiye’nin Siyasi Đntiharı ‘Yeni-
Osmanlı’ Tuzağı, s.20 Otopsi Yayınları, Nisan 2005
(20) Aynı Eser, s.48
Sayfa 66
Birkaç köylü kendi kendine öğrenmiyorsa...
PKK’ya Gayrinizami Harp’i
Kim Öğretiyor?
Ümit MĐNEL
Ş
u an Türkiye’nin PKK terör örgütüyle yürüt-
tüğü “gerilla savaşının” iki ismi daha var-
dır. Bunlardan ilki politik söylemle; “düşük
yoğunluklu savaş”, diğeri askeri literatür-
deki adı “gayrinizami harp”tir. “Gerilla savaşı”
terimini kim ya da nerede kullanır derseniz; aslında
gerilla, bu savaş taktiğiyle savaşan kişilere denir.
Ben bu yazımda bu savaşın “gayrinizami harp
(GNH)” adını kullanacağım.
Hangi terimi kullanırsanız kullanın, GNH çok zor
bir savaş taktiğidir. Düşmanla savaşmanın yanında
zorlu arazi şartları ve çetin hava koşullarıyla da sa-
vaşmanız gerekmektedir. Aynı zamanda yiyecek ve
içecek kaynaklarının yerlerini iyi bilmeniz ve doğa-
da aç kalmama taktiklerini de üstün bir disiplinle
uygulamanız gerekmektedir. Ancak bu şartları ne
kadar yerine getirirseniz getirin, savaştığınız bölge-
deki halktan veya başka bir yerden yiyecek ve cep-
hane yardımı alamazsanız GNH taktiğiyle en fazla
Sayı 24
6 ay savaşabilirsiniz. Bu sebepten GNH ile savaş-
ma taktiği aynı zamanda bölge halkının üzerinde
psikolojik baskı ve propaganda yapma yeteneğini
de gerektirmektedir.
GNH silah gücü bakımından küçük olmasına kar-
şılık, yıkım gücü bakımından büyük çapta yıkımlar
yapılabilecek bir savaş taktiğidir. Bu savaş taktiğiy-
le düzenli ordular dağıtılabilir ya da en azından dü-
zenli orduların yerlerinden kıpırdayamamasına ve-
ya moral bozukluğuna yol açar.
Yazılı kaynaklara göre ilk modern GNH taktikli
savaşı Đspanyollar Napolyon’un ordularına karşı
kullanmışlar ve bunda başarılı olmuşlardır. Bundan
sonra bu savaş taktiğiyle ülke kuran Mao Zedun’u
görmekteyiz. Vo Nguyen Giap da bu savaş takti-
ğiyle Vietnam’da ABD’ye büyük kayıplar verdirmiş-
tir. Ve en son olarak da Ernesto Che Guevara...
Che Guevara, GNH taktiği ile savaş konusunda
kitaplar yazmış ve bu savaş taktiğini oldukça geliş-
tirmiş bir kişi olarak GNH taktiğiyle savaşan toplum
veya örgütlerin atası olmuştur.
Sayfa 67
Yazılı kaynaklara göre ilk mo-
dern GNH taktikli savaşı Đs-
panyollar Napolyon’un ordula-
rına karşı kullanmışlar ve bun-
da başarılı olmuşlardır. Bun-
dan sonra bu savaş taktiğiyle
ülke kuran Mao Zedun’u gör-
mekteyiz. Vo Nguyen Giap da
bu savaş taktiğiyle Vietnam’da
ABD’ye büyük kayıplar verdir-
miştir.
Peki tarihinde birçok savaş görmüş ve yapmış bir
halk olan Türkler, GNH taktiğiyle ne zaman karşı-
laşmışlar ve uygulamışlardır?
GNH taktiğiyle savaşla, ilk olarak Fatih Sultan
Mehmet, Akkoyunlularla giriştiği Otlukbeli Sava-
şı’nda karşılaşmış, neredeyse kaybetmek üzere
Sayfa 68
Fatih’e karşı kullanılan GNH
taktiğiyle savaşı, 1911 yılında
Osmanlı, Trablusgarp’ta Đtal-
yanlara karşı kullanacaktır.
Osmanlı’nın Đtalyanlara kar-
şı yürüttüğü GNH taktikli
savaşan gerillaların başında
Enver Paşa, Mustafa Kemal
Paşa, Fuat (Bulca), Nuri
(Conker) ve Fethi (Okyar) bu-
lunacaktı.
olunan bu savaşı yeni geliştirdiği havan topları sa-
yesinde zor da olsa kazanmıştır. Đstanbul’u fethe-
derek Bizans Đmparatorluğu’nu yok eden Fatih,
Akkoyunlular karşısında zorlanmasından ötürü ka-
çan birlikleri takip etmeye cesaret edememiştir.
Tam olarak yok etmediği Akkoyunlular, taht kavga-
ları yüzünden kendi kendilerini yok edene kadar
(yaklaşık 1 sene) GNH taktiğiyle Fatih’in ordularını
oldukça yıpratmıştır.
Fatih’e karşı kullanılan GNH taktiğiyle savaşı,
1911 yılında Osmanlı, Trablusgarp’ta Đtalyanlara
karşı kullanacaktır. Osmanlı’nın Đtalyanlara karşı
yürüttüğü GNH taktikli savaşan gerillaların başında
Enver Paşa, Mustafa Kemal Paşa, Fuat (Bulca),
Nuri (Conker) ve Fethi (Okyar) bulunacaktı. Bu
paşalar Trablusgarp’ta aşiretleri örgütleyerek Đtal-
yanlara karşı GNH taktiğiyle başarılı bir savaş ger-
çekleştirmiş, 1 yıl boyunca Đtalyan askerlerinin sa-
hilden içerilere kıpırdayamamaları sağlanmıştır.
1.Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan Türkiye
Cumhuriyeti’nin doğusunda zaman zaman ayaklan-
malar çıkmış, Türkiye Cumhuriyeti tartışmalı müda-
halelerle (Dersim Olayı) bu ayaklanmaları bastır-
mayı başarmıştır.
Sayı 24
PKK’nın Doğuşu
1980 Darbesinden sonra çoğu silahlı eylemci Do-
ğu ve Güneydoğu bölgesine, Irak’ın kuzeyine, Suri-
ye’ye Đran’a ve Beyrut’a kaçtı. Bu sıralarda Ortado-
ğu dört büyük ve önemli olaya sahne oldu: Đran'da
Şah'ın devrilmesi, Sovyet Rusya'nın Afganistan-
'ı işgali, Irak-Đran Savaşı... (1)
ABD’nin Ortadoğu’da aktif rol alması da bu za-
manda başladı. Đran-Irak savaşını başlatarak aza-
lan dolar rezervlerini tekrar eskisi haline getirdi.
Afganistan’ın Rusya’ya karşı direnişini sağlamak
için sonradan Taliban’a dönüşen “Afgan mücahitle-
re” askeri eğitim, silah ve patlayıcı yardımı yaptı.
Afganistan’a yaptığı patlayıcı maddeler öyle çoktu
ki, her Afgan mücahidine 1.200 kilo patlayıcı düşü-
yordu.
Ve Tabii ki Bekaa Vadisi...
Bekaa Vadisi, Suriye'nin kontrolüne geçmesiyle
birlikte, bölge uluslararası terörün bir eğitim merke-
Sayfa 69
Bu kamplarda Japon "Kızıl
Ordu Fraksiyonu"ndan,
Tayland'lı "Şetani Kurtuluş
Cephesi"ne, "Eritre Kurtuluş
Hareketi"nden,
POLISARIO'ya, Ermeni
ASALA'dan Kürt PKK'ya ka-
dar dünyanın dört bir köşe-
sinden gelen birçok terör ör-
gütünü barındırıyor, besliyor,
koruyordu.
zi durumuna gelmişti. Bu kamplarda Japon "Kızıl
Ordu Fraksiyonu"ndan, Tayland'lı "Şetani Kurtu-
luş Cephesi"ne, "Eritre Kurtuluş Hareketi"nden,
POLISARIO'ya, Ermeni ASALA'dan Kürt PKK'ya
kadar dünyanın dört bir köşesinden gelen
birçok terör örgütünü barındırıyor, besli-
yor, koruyordu. Hatta Yunanistan'da sos-
yalist Papandreu iktidarının Bakanların-
dan Safis Valirakis, Vasilis
Konstandineas ve 1988'de Yunan Đstih-
barat Teşkilatı'nın Başkanı Kostas
Tsimas'ın da Bekaa'da eğitildikleri bilini-
yor. Bunlar ve daha başkaları PASOK
Partisi iktidara geldikten sonra, Yunanis-
tan'ın kapılarını uluslararası terörizme
açtılar. Suriye'nin, 1983'te uluslararası
terörizme yeni bir yön verdiği gözlendi. O
tarihten sonra Şam yönetimi, Muhaberat
ajanlarının terör eylemlerinde doğrudan
yer almalarına bazı sınırlamalar getirdi.
Suriye'nin bir devlet olarak itibarının ko-
runması yani bir "terör devleti" olduğunu
gizlemesi gerekiyordu. Uygulamaya baş-
ladığı bu yeni terör politikasıyla, ajanlarını
terör eylemlerinden çekmiş, devreye
Bekaa vadisinde topladığı terör militanla-
rını sokmuştu. (2)
Peki Suriye Bunu Neden Yapıyordu?
Suriye rejiminin PKK’ya göz yumması-
nın arkasındaki en önemli motivasyon,
Türkiye’ye karşı manevra imkânlarını ge-
Sayfa 70
PKK, ilk büyük eylemini 15
Ağustos 1984'de yaptı.
Siirt'in Eruh ve Hakkari'nin
Şemdinli ilçesini basan PKK'lı-
lar, karakollara ve askeri loj-
manlara saldırdılar. Her iki il-
çeyi bir süre kontrol altında tu-
tan örgüt militanları, ilçe mey-
danından ve cami minaresinden
bir süre propaganda yaptı ve
daha sonra da teröristlerin Ku-
zey Irak'a döndükleri bildirildi.
liştirmek istemesinin yanı sıra, Đsrail’in Lübnan’a
dönük saldırılarına karşı PKK’nın bekçilik görevini
üstlenmesidir. PKK, Đsrail’e karşı savaşan ilk Kürt
örgütü olma niteliğini, 1982 yılında Đsrail’in Lübnan-
’a saldırmasıyla elde etmiştir; Prof. Ümit Özdağ’ın
verdiği bilgilere göre, bu çatışma sırasında 11 PKK
militanı ölmüş, 13 tanesi de Đsrail’e esir düşmüştür.
(3)
PKK’nın Türkiye’deki Đlk Eylemi
PKK, ilk büyük eylemini 15 Ağustos 1984'de yap-
tı.
Siirt'in Eruh ve Hakkari'nin Şemdinli ilçesini basan
PKK'lılar, karakollara ve askeri lojmanlara saldırdı-
lar. Her iki ilçeyi bir süre kontrol altında tutan örgüt
militanları, ilçe meydanından ve cami minaresinden
bir süre propaganda yaptı ve daha sonra da terö-
ristlerin Kuzey Irak'a döndükleri bildirildi.
Sadece Eruh'ta bir askerin hayatını kaybettiği
olay, ölü sayısının az olmasına da bakılarak ilk an-
da çok önemsenmedi. O dönemde bazı siyasetçiler
Sayı 24
eylemi gerçekleştiren PKK için “bir grup eşkıya”
diyerek olayın çözüleceğine dair inançlarını dile
getirdiler. Son birkaç yıldır zaman zaman ve yer yer
görülen vur-kaç eylemlerinden biri sanıldı. PKK
sonraki her 15 Ağustos'u önceleri "ilk kurşun gü-
nü" sonra da "Diriliş Bayramı" olarak yeni eylem-
lerle kutlama kararı aldı. (4)
Bazı siyasetçilerin bu olaya “bir grup eşkıya” bo-
yutunda bakmaları PKK’nın yıllar içinde büyüyüp
gelişmesine sebep olmuştur. Daha da kötüsü
TSK’nın bile olaya bu boyutta bakması, GNH takti-
ğiyle savaşan bu örgütle ne şekilde savaşacağını
yıllarca öğrenmemesine sebep olacak, bu yüzden
binlerce Mehmetçik şehit olacaktır...
TSK’nın GNH Taktiğiyle Savaşmayı Öğrenme-
si
TSK, yıllarca GNH taktiğiyle savaşan PKK ile yıl-
lar sonra GNH taktiğiyle savaşmayı akıl edecek,
bunun için GNH taktiğiyle savaşmayı iyi bilen Özel
Kuvvetleri terör bölgesinde görevlendirecektir.
Bugünkü Özel Kuvvetler Komutanlığının çekirde-
ği; 2’nci Dünya Savaşını müteakip, Sovyetler Birli-
ği’nin Türkiye için büyük bir tehdit oluşturması üze-
rine, Silahlı Kuvvetlerin harekatını, düşman gerisin-
de icra edilecek faaliyetlerle kolaylaştırmak maksa-
dıyla; 1952 yılında, zamanın Yüksek Savunma Ku-
rulunun karan ile Milli Avcı Birlikleri şubesi olarak
kurulmuştur. Kurulduğu günden itibaren, gelişimini
Sayfa 71
Ancak son zamanlarda
PKK ile savaşmış bu özel
askerler “Ergenekon Terör
Örgütü” üyesi oldukları id-
diasıyla gözaltına alınmış,
kimlikleri basın tarafından
deşifre edilmiştir. Bu da
son zamanlarda PKK’nın
silahlı eylemlerini arttır-
masına olanak sağlamıştır.
modem çağın gereklerine uygun olarak sürdürmüş
ve TSK’nın reorganizasyonu kapsamında 1992
yılında Özel Kuvvetler Komutanlığı adını almıştır.
Özel Kuvvetler Komutanlığı Özel Birlikler, Okul ve
Destek Birlikleri şeklinde teşkilatlanmıştır. Özel
Birliklerin temeli her biri kendi konularında uzman
timlerden oluşmuştur.
Bordo Bereliler, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin değişik
sınıf ve rütbelerdeki subay ve astsubaylarından
oluşan, iç ve dış tehditlerin bertaraf edilmesine
karşı her türlü arazi ve iklim şartlarında görev ya-
pabilecek nitelikte üst düzey eğitime tabi tutularak
yetiştirilmiş özel askerlere verilen
isimdir. Bu askerler aynı zamanda
devlet büyüklerinin yakın koruma
görevini de yerine getirirler. Dün-
yanın en iyi askeri özel timleri sı-
ralamasında 3. sırada yer alır.
Ününü Abdullah Öcalan'ın yaka-
lanma görevinde duyurmuştur.
Bordo Berelilere üye olan askerle-
rin adları soyadları MĐT tarafından
korunur. (5)
Ancak son zamanlarda PKK ile
savaşmış bu özel askerler
“Ergenekon Terör Örgütü” üyesi
oldukları iddiasıyla gözaltına alın-
mış, kimlikleri basın tarafından
deşifre edilmiştir. Bu da son za-
Sayfa 72
manlarda PKK’nın silahlı eylemlerini arttırmasına
olanak sağlamıştır.
TSK-PKK Savaşı 1993-1995
Özel Kuvvetlerin terör bölgesinde görevlendiril-
mesi PKK’ya büyük kayıplar verdirmeyi başarsa da
bunlar lokal başarılar olarak kalmıştır. Büyük başa-
rılar elde etmek için TSK’nın topyekun savaş hali-
ne bürünmesi gerekmekteydi. Bunun için üç ay
komando eğitimi almış erler de kullanılmaya baş-
lanmış, binlerce GNH taktiğiyle savaşan askerler
ve yüzlerce gezici birliklerle PKK’ya bölgede göz
açtırılmaz olunmuştur. GNH taktiğiyle savaşan bu
askerlere aynı zamanda hava desteği de verilerek
büyük başarılar sağlanmıştır. PKK ve TSK’nın top-
yekun savaşı 1993-1995 yılları arasında çok yoğun
bir şekilde yaşanmıştır.
PKK’nın Eylemlerini Arttırdığı Zamanlar
PKK, 15 Ağustos 1984 yılında yaptığı ilk silahlı
eyleminin ardından eylemlerini arttırarak sürdür-
müştür. PKK’nın 1984 yılından itibaren artarak sür-
dürdüğü bu silahlı eylemler 1992 yılında kuruluşun-
dan bu yana en yüksek seviyesine ulaşmış, 1993-
1995 savaşında TSK’nın başarılı operasyonları
sayesinde PKK neredeyse dağılma sürecine gir-
miş, hatta liderleri Abdullah Öcalan’ın yakalanma-
sıyla da bitme noktasına gelmiştir. Ancak PKK’nın
günümüzde silahlı eylemlerinde tekrar gözle görü-
lür bir artış olmaktadır.
PKK’nın Şansı
Genelkurmay Başkanı Đlker Başbuğ, son zaman-
larda artan PKK’nın silahlı eylemleri dolayısıyla bir
televizyon programında şu ifadeleri kullanmıştır:
“PKK aslında şanslı bir örgüt. Tam çökme nok-
tasına, çözülme noktasına geliyor ama maalesef
konjonktürel durumlar hep lehine cereyan edi-
yor. Bir diğer önemli tespit ise, ne zaman terör
eylemleri azaldı veya hiç olmadı, biz bunu yan-
lış algıladık. Sanki terör örgütü bitti dağıldı. As-
lında dağ kadrosu duruyordu ama eylem sayıla-
rı düşmüştü. Örnek 1999’dan 2004 yılına kadar
eylem yok ancak örgüt bitmedi. Örgütün dağ
kadrosu yine duruyordu. Burada bir algılama
yanlışlığımız oldu. Biraz daha doğru algılasay-
dık o dönemde daha sağlıklı tedbirler alabilir-
dik.” (6)
Peki PKK’nın şansı, silahı, eğitimli gerillaları ne-
reden geliyordu? PKK’nın gerilla toplamak için cahil
köylü halkı kandırıp dağda GNH savaşı öğrettiği
biliniyor. Peki bu kadar zor bir savaşı köylülere kim
öğretiyor? PKK’nın bünyesinde bulunan bu kadar
cahil elemanlar GNH taktikli savaşı nasıl öğreniyor-
Sayı 24
lar, kimlerden öğreniyorlar? 25 yıldır cephaneyi,
yiyeceği nereden temin ediyorlar? PKK’nın yardım
görmemesi için TSK’nın boşalttığı köyler varken,
PKK yine de yiyeceği nereden buluyor?
Tabii ki tüm bu soruların mantıklı cevapları var:
uyuşturucu ticareti, Kuzey Irak’ın karışık siyasi du-
rumu, Avrupa ülkelerinin yardımları…
Ancak ben burada sizin dikkatinizi başka bir dev-
lete çekmek istiyorum. PKK’nın ana sponsoru...
PKK’nın Ana Sponsoru ABD!
PKK’nın eylemlerini arttırdığı zamanlara dikkatlice
bakarsanız ABD’nin Ortadoğu’yu karıştırdığı za-
manlara denk geldiğini hayretle göreceksiniz.
PKK’nın silahlı eylemlerini arttırdığı dönemlerde
Ortadoğu’da hep ABD vardı...
PKK’nın emeklediği zamanlar olan 1980 sonra-
sında ABD’nin Đran Şahını devirdiği ve Saddam’ı da
kullanarak çıkarttığı Đran-Irak savaşından 4 yıl son-
ra PKK, Türkiye’ye savaş ilan etmiştir.
1990-1991 yılları arasında Saddam’ın Kuveyt’i
işgali ve ABD’nin Irak’a müdahalesinden 1 yıl sonra
PKK kuruluşundan bu yana Türkiye’ye karşı en
kanlı eylemlerini gerçekleştirmiştir.
Ve şimdi...
11 Eylül saldırılarından sonra “kimyasal silah var”
bahanesiyle işgal ettiği Irak’a askerlerini yerleştir-
mesinden yaklaşık 7 yıl sonra PKK’nın silahlı ey-
lemlerinde artış başlamıştır.
Gördüğünüz gibi PKK’nın silahlı eylemlerini ger-
çekleştirdiği dönemlerde hep Ortadoğu’da ABD
varlığı söz konusu...
ABD, PKK’ya Eğitim Veriyor!
Her ülke PKK’ya yardım yapabilir ancak her ülke
bire bir PKK gerillalarına eğitim veremez. Gerilla
eğitimi savaşılan bölgede verilir. Bunun için de eğit-
menlerin savaşılan bölgede olmaları gerekmekte-
dir. Yani Ortadoğu’da...
GNH savaşı sadece dışarıdan ya da içeriden si-
lah-cephane ve yiyecek teminiyle değil, aynı za-
manda iyi eğitilmiş nasıl pusu atılacağını bilen, ka-
çış yollarını öğrenen, mayın yerleştirmeyi, bubi tu-
Sayfa 73
GNH savaşı sadece dışarıdan
ya da içeriden silah-
silah-cephane
ve yiyecek teminiyle değil,
aynı zamanda iyi eğitilmiş
nasıl pusu atılacağını bilen,
kaçış yollarını öğrenen, ma-
yın yerleştirmeyi, bubi tuza-
ğı kurmayı, propaganda
yapmayı bilen kişilerce ger-
çekleştirilir. Bunları da emin
olun ki cahil köylüler birbir-
lerine öğretiyor olamaz...
zağı kurmayı, propaganda yapmayı bilen kişilerce
gerçekleştirilir. Bunları da emin olun ki cahil köylü-
ler birbirlerine öğretiyor olamaz...
Afganistan’da Ruslar ile savaşması için Af-
gan mücahitleri (Taliban’ı) eğiten, Đran’da Şahı
devirmek için propaganda yapan, Saddam’a
karşı Barzani ve Talabani’yi eğiten kim ise,
PKK’yı da eğitenin o olduğundan hiç şüphem
yok...
Umit.Minel@PolitikaDergisi.com
Kaynaklar:
(1): www.gazetemuz.com (1970-1980 Türkiye Ve Orta-
doğu Senaryoları)
(2): www.temha.net (Suriye ve Terör)
(3): www.odatv.com (PKK TEKRAR SURĐYE'YE MĐ YA-
KINLAŞIYOR?)
(4): www.haberpan.com (PKK’nın adını duyuran eylem:
Eruh baskını)
(5): askerenes.blogcu.com (ÖZEL KUVVETLERĐN TA-
RĐHÇESĐ)
(6): www.bugun.com.tr ('PKK şanslı bir örgüt')
Sayfa 74

Teröre Çözüm:

Olağanüstü Hal Bölgesi Değil,

Olağanüstü Hal Türkiyesi
Oğuz Kemal ÖZKAN
Her şeyden önce, bütün ek-
sikliklere ve yanlışlıklara
rağmen, bu sorunun çözüle-
memesinin temelinde yatan
sebep olarak, bölgesel farklı-
lık gözetmeksizin, sadece dev-
let olarak değil bu ülkenin
fertleri olarak da, insan ha-
yatına değer vermememiz en
öncelikli problemimizdir.
çözülememesinin temelinde yatan sebep olarak,
bölgesel farklılık gözetmeksizin, sadece devlet ola-
rak değil bu ülkenin fertleri olarak da, insan hayatı-
na değer vermememiz en öncelikli problemimizdir.
Özellikle PKK terörünün başladığı yıllarda, bu soru-
na “üç beş çapulcu” yaklaşımı, bu ve benzeri so-
runlarda, normal sürüp giden hayatımızda, kaybedi-
len bir canla, yüz canı ya da fazlasını eşit görme-
yen anlayışımız, yaşanan sorunların üç gün konu-
şulup sonra unutulması gibi faktörler, zihniyet anla-
mında bu terör sorunun bitmemesinin en önemli
sebeplerindendir.
Bu süreçte devletin ve siyasetçilerin, terör
sorununa ağırlıklı olarak, bölgesel ve ordunun
çözebileceği bir sorun olarak yaklaşması, sanki
terör örgütü mensuplarının, bu ülkenin vatan-
daşlarından ve başka Ortadoğu devletlerinden
olsalar dâhi aynı etnisiteden ve kültürden olma-
dığı bakış açısı, terör örgütünü destekleyen,
maddi güç ve silah sağlayan organların, Avrupa

Y
aklaşık 30 yıl olmak üzere, PKK terörüy-
devletleri ve ABD olduğu kısır döngüsü içerisi-
le mücadele ile geçen yıllar… Đlân edilen
OHAL’ler, askeri harekât-
lar, GAP, ekonomik teşvik-
ler, zaman zaman da olsa demokratik
adımlar; bütün bu çözüm yollarına
baktığımız zaman, 73 milyonluk ve G-
20’ye dâhil olan bir ülkenin, böyle bir
sorunun üstesinden gelememesi, bir
yerlerde eksikler ya da hatalar yapıl-
dığının bir işareti olduğunu gösteriyor.
Bu çözüm yolları içerisinde en somut
adım olan GAP’ı dahi bitiremeyen bu
büyük ülkenin, artık hatalarından ders
çıkarmasının zamanı geldi de geçi-
yor.

Her şeyden önce, bütün eksikliklere

ve yanlışlıklara rağmen, bu sorunun
Sayı 24
ne sokmakta ve askeri, sivil yöneticilerin de, bu
sorumluluğu alma ve sorunu bitirme cesaretini
göstermelerini engellemektedir. Bunun sonucu
olarak da bu terör sorunu, arapsaçına dönüşmüş
ve komplo teorileri üzerinden çözümlemeler üretile-
rek bir çıkmaz sokağa sokulmuştur.
PKK sorunu, sadece bölgesel bir alandan ve o
bölgenin sıkıntılarından türeyen bir sorun ya da
sadece dış güçlerin desteklediği, taşeron olarak
kullandığı bir örgüt olarak görüldüğü için, askeri
çözümler ve günü kurtarmaya yönelik adımlarla,
sorun daha da büyük yumak haline getirildi. Olağa-
nüstü hallerle ve son zamanlarda etnisiteye indir-
genmesiyle, Misak-ı Milli sınırları içerisinde, adeta
hem bölgesel, hem etnik iki farklı bölge ve millet
çizgisine getirilerek, kutuplaşma ve ayrışma tehli-
kesi baş göstermeye başladı. Ve bu soruna “Hattı
müdafa yoktur, sathı müdafa vardır, o satıh bü-
tün vatandır” yaklaşımı ile çözümler üretmek zo-
runluluğu yıllarca göz ardı edilmiştir.
Yine son zamanlarda, çaresizlik ve acziyet ema-
releriyle, tıpkı Osmanlı’nın son dönemdeki manda-
Sayfa 75
PKK sorunu, sadece bölgesel
bir alandan ve o bölgenin sı-
kıntılarından türeyen bir so-
run ya da sadece dış güçlerin
desteklediği, taşeron olarak
kullandığı bir örgüt olarak
görüldüğü için, askeri çözüm-
ler ve günü kurtarmaya yöne-
lik adımlarla, sorun daha da
büyük yumak haline getirildi.
cılık anlayışına benzer düşünceler hortlamaya baş-
ladığını görmekteyiz. Terör örgütüyle masaya otur-
maktan tutun NATO’yu bölgeye çağırmak gibi dü-
şüncelerin Mütareke basınından ya da o dönemde-
ki emperyalist devletlerin himayesi altına girmeyi
kabul edenlerden, farkları olduğunu söyleyebilir
miyiz?
Sayfa 76
Bugün de artık toplumun
her kesimini yaralayan, ağ-
latan bu sorunun çözümün-
de öncelikle anlayışın, “sathı
kalkınma” anlayışıyla değiş-
mesi gerekmektedir. Ve yine,
tek bir millet olabilme yo-
lunda devrim niteliğinde
projeler üretilmelidir.
Tabiî ki “olağanüstü hâl Türkiyesi” derken, o bilin-
dik ve antidemokratik uygulamaları kapsayan
OHAL ilanlarını kastetmiyorum. Cumhuriyetin te-
mel ilkelerinden ve amaçlarından olan ulusçuluk
anlayışı farklı ırk, kültür ve dinlerden oluşan Ana-
dolu halkını ortak bir çatı altında toplama yolunda,
toplumumuzu önemli noktalara getirdi. Đçeriden ve
dışarıdan yapılan bütün saldırılara karşı, amacı
Türk kültürü ve Türk milleti oluşturmaya yönelik
olan Cumhuriyet, ayakta kalmayı bugüne kadar
başardı. Kurtuluş Savaşı’nda “sathı müdafaa” anla-
yışıyla hareket eden Cumhuriyetin kurucuları, sa-
vaş sonrasında da “sathı kalkınma” anlayışıyla ha-
reket etti. Fakat mütegallibe tayfasının engelleme-
leri ve halkın eğitim seviyesi dolayısıyla, atılan
adımların ilerlemesi yavaş oldu ya da engellendi.
Bugün de artık toplumun her kesimini yaralayan,
ağlatan bu sorunun çözümünde öncelikle anlayışın,
“sathı kalkınma” anlayışıyla değişmesi gerekmekte-
dir. Ve yine, tek bir millet olabilme yolunda devrim
niteliğinde projeler üretilmelidir. Millet olma yolun-
daki en büyük engellerden birisi de hemşehri der-
nekleri ve dinî vakıflardır. Özellikle hemşehri der-
nekleri, kuruldukları illerde, kendi siyasi ve maddi
çıkarları doğrultusunda hareket ettikleri için yerel
halkla bütünleşmeyi, kaynaşmayı ve kültür alışveri-
şini engellemekte ve milli kimlikten önce etnik ya da
bölgesel kimlikleri ön plana taşımaktadır. Dini vakıf-
lar da kendi varlıklarını idame ettirmek adına Cum-
huriyetle çatışmakta, toplumu dincilik ve mezhepçi-
Sayı 24
lik yaparak bölmektedirler. Hemşehricilik dernek-
leri kapatılmalı; vakıflar yasası, ulusalcılık anlayı-
şıyla yeniden düzenlenmelidir.
Geri kalmış bölgelerin ya da şehirlerin insanları
da gerek terör ve sosyal şartlar itibariyle gerekse iş
umutlarıyla büyük şehirlere göç etmektedir. Bu
orantısız göçler de yerleşik halkın kültürünü yozlaş-
tırmakta, sosyal ilişkileri zedelemektedir. Ekonomik
kalkınma tam olarak sağlanamadan bu göçlerin
engellenmesi şu aşamada mümkün olmasa da en
azından bu bölgesel göçlere, bir şekilde orantılı ve
karşılıklı etnik yapıları dengeleyecek şekilde ekono-
mik ve sosyal çözümler üretilmelidir.
Yine devletin acziyet göstergesi olan “Köy sınırı
içinde herkesin ırzını, canını ve malını korumak
için köy korucuları bulundurulur” kanunuyla
devreye sokulan koruculuk sistemi de gözden
geçirilmeli ve aşamalı olarak korucular mağdur edil-
meden kaldırılmalıdır. Devletin polisi, askeri gibi
emniyet güçleri varken, vatandaşını silahlandıran
bir devletin güçlü olduğundan ve çağdaşlığından
bahsedilebilir mi? Aynı zamanda bu, terörle müca-
deleyi, askeri sahadan çıkartmak değil midir? Koru-
culuk sistemine ayrılan bütçe, yine arttırılarak Türk
Silahlı Kuvvetleri’ne aktarılmalı ve bu bütçe
TSK’nın terör örgütüne karşı psikolojik savaşta kul-
lanılması ve o bölgede ki halka TSK’yı sevdirmesi,
benimsemesi adına çeşitli yollardan TSK eliyle da-
ğıtılmalıdır.
Terörle mücadelede temel devlet politikası olarak
görülen silahlı kuvvetlere endeksli çözüm yolunda
da önemli eksikliklerden birisi de görev değişiklikle-
ri, atamalar ve erken emekliliktir.
Sayfa 77
Bu bağlamda GAP en kısa
sürede bitirilmeli ve bittikten
sonra da bu projenin sağlaya-
cağı kaynaklar adil bir şekil-
de dağıtılmalıdır. Bu adaletin
sağlanmasının en temel yolu
da, “toprak reformu”nun ya-
pılmasından geçmektedir.
Bölgede göreve atanan askerler, tam o bölgenin
şartlarına adapte olurken, terör örgütünü tanırken
ve mücadele anlamında direnç kazandığı esnada
ya emekliye ayrılıyor ya tayini başka bir bölgeye
yapılıyor. Bu da terörle mücadele de zafiyet ve
istikrarsızlığı getiriyor. Aynı şekilde generallerin de
görev süresi uzatılmalı ve rütbe değişiklikleri üzeri-
ne, terörün devamlılığı doğrultusunda yeni düzen-
lemeler getirilmelidir.
Bölge milletvekillerinin çoğunluğunun, oradaki
aşiret liderlerinden olması da, oradaki halkın va-
tandaşlık, birey statüsüne geçmesini engellemek-
tedir. Bu milletvekillerinin, kendi maddi ve aşiret
çıkarları doğrultusunda hareket etmesi, bölgede
devletin hizmeti tam olarak ya da adil bir şekilde
dağıtamamasına neden olmaktadır. Bölgedeki hiz-
metler, o aşiretlerin izni ve yönlendirmesiyle yapıl-
dığı sürece, terör örgütü bu zihniyetin sebebi olan
geri kalmışlığı her zaman kullanmaya devam ede-
cektir. Bu bağlamda GAP en kısa sürede bitirilmeli
ve bittikten sonra da bu projenin sağlayacağı kay-
naklar adil bir şekilde dağıtılmalıdır. Bu adaletin
sağlanmasının en temel yolu da, “toprak refor-
mu”nun yapılmasından geçmektedir. Bu bölgede,
devletin belirleyeceği sahip olan dönümün üzerin-
deki topraklar halka ve hatta koruculuk sisteminin
kaldırılmasından doğacak sıkıntılara mahal verme-
mek için koruculara dağıtılabilir.
Dokunulmazlıkların kaldırılması konusu da millet-
vekilliğinin daha çok tabana yayılmasını, şeffaflaş-
masını ve dürüst insanların siyasete katılımını sağ-
layacağı için bu da her anlamda ülkemizin sorunla-
rının çözümüne çok önemli katkı sağlayacaktır.
Siyaset ve meclis bir kaçış ve sığınma yeri olma-
Sayfa 78
Terörün dış bağlantıları ko-
nusunda, destekçisi kim olursa
olsun ilkeli bir duruş sergilen-
meli, kayıpları ne olursa ol-
sun terörün destekçileriyle iliş-
kiler kesilmelidir. Terör örgü-
tünün bitirilmesi adına sınır
ötesi harekatlar kalıcı olmak
kaydıyla, tekrar doğması
mümkün olmayana dek Ku-
zey Irak’ta konuşlanmalıdır.
yacaktır. Saygınlık, sadece milletvekilliği kimliğiyle
kazanılmayacak, kişilik ve dürüstlük ön plana çıka-
caktır. Ülke sorunlarına duyarlı olan vatandaşları-
nın siyasete katılımı artacaktır. Bununla birlikte
siyasi partiler yasası da demokratikleştirilmelidir.
Seçim yasası da baraj düşürülerek değiştirilmelidir.
Seçilme yaşı 18’e indirilmelidir.
Genç nüfusa sahip olan ülkemizin en önemli so-
runlarından birisi de bu özelliğinden faydalanama-
masıdır. Mevcut sistem, gençliğin dinamizmini ve
yeni fikirlerini devlet anlayışına yansıtamamakta,
bunun yanı sıra gençliğin de sosyal ve gelecek kay-
gıları altında enerjisinin kaybolup gitmesine neden
olmaktadır. Eğitim konusundaki eksiklikler, özellikle
doğuda gençliğin terör örgütüne katılmasına, so-
kaklarda kullanılmasına kadar birçok sorun doğur-
maktadır. Gençliğin, enerjisini en sağlıklı ve bilinçli
yoldan harcayabileceği spora da yeterince önem
verilmemekte, spor, futbol kısır döngüsü ve seyirci-
liğinden öteye geçememektedir. Bu doğrultuda,
bütün spor dallarına eşit şekilde destek verilmeli,
gençliğin spora katılımı tüm maddi destekler verile-
rek sağlanmalıdır. Üniversitelerin spor akademile-
rinden destek alınarak, ilk ve orta öğretim okulların-
da bu anlayışla spora yaklaşılarak, küçük yaşlardan
itibaren spor yeteneği kazandırılmalıdır.
Üniversitelerin de her alanda yönetime katılımı;
devlet idaresinde, kişisel düşünce, ideoloji ve çıkar-
ların hakimiyetini yok edecektir. Bilimin ve felsefe-
nin hakim olduğu bir anlayışta, devlet vatandaşına
maddi pencereden çok sosyal açıdan gelecek plan-
laması yaparak bakacaktır. Hızla yenilenen ve geli-
şen dünyada bilimden ve medeniyetten geri kalan
toplumların durumu ortadadır. Öncelikle üniversite-
lerdeki eğitimin kalitesi arttırılmalı, YÖK kaldırılarak
TÜBĐTAK’la ortak çalışacak bilimsel bir kurul oluş-
turulmalı ve üniversiteler birer araştırma ve bilim
yuvalarına dönüştürülmelidir. Hatta mahalli idareler-
deki meclislere benzeri bir yapı oluşturularak, ülke
ve kent yönetimlerinde üniversiteler söz sahibi ol-
malıdır. Bilimsel bir bakış açısı toplumun ufkunu
açacak, kaynaşmasını sağlayacak ve toplum
etnisite ya da din temelinde değil medeniyet teme-
linde birleşecektir.
Medya da elbette demokratik bir ülkede her za-
man dördüncü kuvvet olarak görülmelidir. Fakat bu
kuvvet, yine menfi çıkar mantığından çıkarılmalıdır.
Bir medya organı oluşturmak sadece paranın gü-
cüyle olacak kadar kolay olmamalıdır. Medyanın
toplum yapıcılığı görevini üstlenecek ve kötüye kul-
lanmayacak kişiler tarafından kurulacak medya or-
ganları desteklenmeli, yasalar bu anlayışa göre
düzenlenmelidir. Terör ve diğer sosyal, siyasi konu-
lardaki yönlendirmelerin, RTÜK’ün tarafsız hale
getirilmesiyle oluşturulacak bir organ tarafından
denetlenerek, toplum yapıcılığı görevi medeni ve
bilimsel şekilde yapılması sağlanmalıdır.
Sayı 24 Sayfa 79

Terörün dış bağlantıları konusunda, destekçisi

kim olursa olsun ilkeli bir duruş sergilenmeli, kayıp- Ülkemizin ihtiyacı olan
ları ne olursa olsun terörün destekçileriyle ilişkiler
kesilmelidir. Terör örgütünün bitirilmesi adına sınır zaman zaman tekrar gün-
ötesi harekatlar kalıcı olmak kaydıyla, tekrar doğ- deme gelen “olağanüstü
ması mümkün olmayana dek Kuzey Irak’ta konuş-
lanmalıdır. Bu ülkenin insanları, sonuçları ne olursa hâl bölgeleri” değil bu öne-
olsun ülkenin birliği bütünlüğü ve geleceği için her rilen ve benzeri çözümler
şeyi kabullenecektir. Önemli olan bu mücadelede
samimi ve dirençli olabilmektir. Siz PKK’yı terör doğrultusunda, toplum ya-
örgütü saymayan Rusya’yla onların lehine olan her
türlü ve anlaşmalar yaparsanız terörün dış bağlantı-
pıcılığı ve kalkınma plan-
larını nasıl kesersiniz? ları içeren kanun maddele-
Biz bağımsızlık ülküsü ve bu topraklar uğruna rinden oluşan “olağanüstü
kan, can vermekten çekinmeyen ecdadın torunları hâl Türkiyesi”dir.
olarak, terör sorununa sadece ve sadece kendi ulu-
sal çıkarlarımız doğrultusunda yaklaşmak zorunda-
yız. Bizler Kurtuluş Savaşı’yla nasıl o emperyal
devletin Wilson Đlkeleri’ni geçersiz kıldıysak bugün Burada önerilen çözümlerin bir kısmı geçici ve
de bu terör sorunun çözümünde ulusal adımlar attı- kalıcı olabilir. Mustafa Kemal Atatürk’ün getirdiği
ğımız sürece, önümüzde hiçbir güç duramayacak- devrimcilik anlayışı statükoculuğu reddeder. Gü-
tır. Okyanus ötesinden, terör saldırısına cevap ver- nün ve çağın gereklerine göre sorunlara çözümler
mek ve terörü bitirmek amacıyla yola çıkanların getirmeliyiz. Bugün ortaya koyulan bir çözüm yarın
haklı olduğu bir dünyada, bizlerinde burnunun di- geçerliliğini yitirebilir. Tıpkı 30 yıldır terörle seçilen
binde, ülke güvenliğini tehdit eden bir terör örgütü- mücadele yolu gibi. Bu yüzden terör sorununu,
ne yapacağımız sınır ötesi harekatın, haklılığını bölgesel bir sorun olarak değil toplumsal bir sorun
anlatmamız zor olmasa gerek. Anlatamıyorsak bu olarak görmeliyiz. Toplumsal sorunların çözülmesi
da beceriksiz ve suçu başka yerde arayan politika- de, “sathı kalkınma” yoluyla olur. Ülkemizin ihti-
calar yüzünden olsa gerek!.. yacı olan zaman zaman
tekrar gündeme gelen
“olağanüstü hâl bölge-
leri” değil bu önerilen
ve benzeri çözümler
doğrultusunda, toplum
yapıcılığı ve kalkınma
planları içeren kanun
maddelerinden oluşan
“olağanüstü hâl
Türkiyesi”dir.

OguzKemal.Ozkan
@PolitikaDergisi.com
Sayfa 80

Bağımsız olmayanlar terörü çözebilir mi?

BOP Eşbaşkanları ile

Terör Çözülemez
ABD'nin çıkarları için çalışanlar PKK ile nasıl
Aylin SAPAZ mücadele edebilir?

Bu zihniyet iktidara hükmettiği sürece toplumsal

Milli iradeyi yıllardır ta-
bansız politika izleyerek
uyutan hükümet, aldığı
emirle Barzani ve
Talabani’yi dostları ilan
ederek terörle mücadele
konusundaki çıkışlarını
bir kez daha gözler önüne
serdi.
adalet, birlik beraberlik, barış, eşitlik ve özgürlük
kavramları uygulamaya nasıl geçebilir?
Avrupa Birliği ile sürdürülen ve sürdürülmekte
olan ilişkilerin Türkiye açısından ne anlam ifade
ettiği, Türkiye'ye neler kazandırdığı ya da neler yiti-
rildiği artık irdelenmiyor; irdelemek bir yana, konu
bile edilmiyor. Sürdürülen tek yanlı ilişkiler, seçene-
ği olmayan tek yol olarak görülüyor ve bu ilişkiler,
yalnızca resmi politikalarda değil düşünsel gücü
yüksek olması gereken akademik çevrelerde de
araştırılıp sorgulanmıyor; yalnızca övgüye dayalı
yaymaca yapılıyor. Oysa halkın yaşam koşullarını,
bağlı olarak ulusal çıkarları doğrudan ve olumsuz
biçimde etkileyen bu ilişkilerin dikkatlice sorgulan-
ması ve uygulanabilir sonuçlar çıkarılması gereki-
yor.

H
ükümet iradesinin terörle mücadele ko-
nusunda yine tavizler verdiği dönemden ABD silahları PKK’lı teröristlerin elinde çıkıyor.
geçiyoruz. Artık hiç kimse şaşırmıyor, ABD bombalarıyla askerlerimiz şehit ediliyor. ABD
verilen tepkiler gün geçtikçe azalıyor, PKK’yla temaslarını artık yalanlama ihtiyacı bile
yine bir uyuşturulma sürecinden geçi-
yoruz.

Türkiye'nin doğusunda PKK terör örgütünü kolla-

yanlar, yardım ve yataklık edenler gün gibi ortada-
dır. Gün gibi ortada olan hükümet bugünlerde Tür-
kiye Cumhuriyeti Anayasasının “ırzına geçmeyi”
elden bırakmıyor...

Milli iradeyi yıllardır tabansız politika izleyerek

uyutan hükümet, aldığı emirle Barzani ve
Talabani’yi dostları ilan ederek terörle mücadele
konusundaki çıkışlarını bir kez daha gözler önüne
serdi. Barzani ve Talabani'yi dost ilan edenler,
Sayı 24 Sayfa 81

duymuyor ama aynı zamanda ABD hâlâ Türkiye’-

den müttefiklik adına Đran’a karşı lojistik destek iste-
yebiliyor.
Terörle mücadele konusunda en çok acının ya-
şandığı, en çok tavizlerin verildiği dönemlerden bir
tanesi kuşkusuz AKP hükümeti döneminde oldu.
Cezaevinden tavsiye edilen PKK’lılar bugün
TBMM'de milletvekili oldu. [ABD]dullah Öcalan'ı
Đmralı'dan çıkarmak için açılım adı altında türlü
oyunlar oynandı.
Türkiye’de her türlü ihanet bedelsiz kalıyor, hatta
ödüllendiriliyor. Birileri Türkiye’ye karşı ihanet plan-
larına ortak oldu. Türk askerine kurşun sıktı ve Türk
milletine karşı terör uyguladı. ABD, PKK ve
AKP tarihte bir ilki gerçekleştirdiler. Bir devlete kar-
şı hem isyan örgütlemek, hem kurşun sıkmak hem
de o devletin zirvesinde oturmanın mümkün olabil-
diğini gösterdiler. Türkiye terörizmin en az riskle ve
en büyük kazançla yürütüleceği bir ülke haline geti-
rildi. Örnek olarak Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı
azınlık mebuslarının hem devletten para aldıkları,
hem kabineye girdikleri hem de devlete karşı isyan
örgütledikleri bir karargâhtı; şimdi Türkiye tıpkı Os-
manlı gibi aciz bir duruma sürüklendi.
Hükümet yetkililerinin de söylediği gibi artık so-
kaktaki çocuklar bile her şeyin farkında. Türk halkı
aslında şu günlerde bir yol ayrımında. Đçimizdeki
hainler temizlendiğinde bize dışarıdan hiçbir gü-
cün hiçbir şey yapamayacağının farkında. Bu du-
rumda bizlere düşen görev halkımızın kenetlenip
tek bir hedef için, ülke bütünlüğü için dostumuzu
düşmanımızı iyi analiz etmek olacaktır.
Türkiye’de her türlü ihanet
bedelsiz kalıyor, hatta ödüllen-
diriliyor. Birileri Türkiye’ye
karşı ihanet planlarına ortak
oldu. Türk askerine kurşun
sıktı ve Türk milletine karşı
terör uyguladı. ABD, PKK ve
AKP tarihte bir ilki gerçekleş-
tirdiler. Bir devlete karşı hem
isyan örgütlemek, hem kurşun
sıkmak hem de o devletin zir-
vesinde oturmanın mümkün
olabildiğini gösterdiler.
Bütün bu vahim olaylar devam ederken Tayyip
Erdoğan'ın başbakan olarak seyirci kalması PKK
ve teröre yardımını desteklemekte, onların cüretini
artırmakta, moral olarak da Türk milletine ve Silahlı
Kuvvetlere zarar vermektedir. Şurası gerçektir ki,
AKP ile bölücülük arasında gizli bir işbirliği
vardır.
Tarihin tekerrürden ibaret olunduğu bilinci yok
edildi, kendi çıkarları uğruna ülke menfaatlerini
hiçe sayan sahte kahramanlar türedi.
Artık bir kültür haline gelmiş şefkat, yüreklendir-
me, gizli mazeret; olsa olsa
toplumun doğuş döneminde
geçerli olabilir.

Gerçekleri görmekten
kaçan kadrolar hala duru-
mu saptırmayı sürdürüyor-
lar… Gelişmiş toplumlarda
yaşam şefkatle değil başa-
rıyla ölçülür, ancak başarılı
insan yüreklendirilir.

Türk ulusu artık yeni acı-

lar, yeni uyuşturulmalar,
yeni yalanlar, yeni oyun-
lar… vs. istemiyor.
Sayfa 82
PKK destekçileri ABD emir-
leri doğrultusunda sıcak iliş-
kiler kurmaya devam eden
zihniyet ülkeyi sarmışken
terör çözülemez. PKK’nın
ekonomik gücünü bankalar-
da koruyan AB ülkelerine
karşı kılını kıpırdatmayan
aciz bir hükümet terörü en-
gelleyemez. Büyük Orta Do-
ğu Projesi eşbaşkanlarıyla
terör çözümlenemez…
Türk ulusu acılara gömülmeden moralini yüksek
tutarak terörle mücadele konusunda taviz verenleri
uyarmalı, teröre karşı mücadele eden Türk Silahlı
Kuvvetleri’ne de desteğini sürdürmelidir.
Türk Silahlı Kuvvetleri ebedi Başkomutanı Mus-
tafa Kemal Atatürk’ün açtığı yolda, ulusunun ken-
disine olan güveninden güç alarak yoluna devam
edecektir.
Ordumuzun savaştığı ve şehit verdiği cepheleri
bugün genç nesillere unutturan, unutturmaya çalı-
şanlar, aslında geçmişimizi unutturmak istemekte-
dirler. Bugün hala “al bayrak” altında yaşıyorsak
bunun tek nedeni vardır: “Kahraman Ordumuz”.
Türk ulusu terör belasını yok edebilir, nasıl mı?
“Milli egemenlik öyle bir nurdur ki, onun karşısında
zincirler erir, taç ve tahtlar batar, mahvolur. Milletle-
rin esirliği üzerine kurulmuş müesseseler her taraf-
ta yıkılmaya mahkumdurlar.” Yeter ki ülkenin bütün-
lüğünü savunanlar tüm kışkırtmalara, yalanlara,
samimiyetsizliğe, timsah gözyaşlarına rağmen kol
kola girip yan yana yürümeli…
Bağımsızlık uğruna binlerce şehit verirken, binler-
ce masum insan katledilirken, insan hakları savu-
nucuları “Allah” adıyla her yerde boy gösterip Bü-
yük Orta Doğu Projesi eşbaşkanlığına soyundular.
Büyük Orta Doğu Projesi Eşbaşkanının “Diyarbakır
bir yıldız olabilir” söylemini kullanarak bağımsızlık
savunucusu olduğu düşünülebilir mi?
PKK destekçileri ABD emirleri doğrultusunda sı-
cak ilişkiler kurmaya devam eden zihniyet ülkeyi
sarmışken terör çözülemez. PKK’nın ekonomik gü-
cünü bankalarda koruyan AB ülkelerine karşı kılını
kıpırdatmayan aciz bir hükümet terörü engelleye-
mez. Büyük Orta Doğu Projesi eşbaşkanlarıyla te-
rör çözümlenemez…
Şehitlerimizi anmak ve yaşatmak için biz “Şehit
ve Gazi Aileleri” olarak buradayız.
Peki siz neredesiniz?
Samimiyetten uzak ideolojik çıkarlar peşinde yola
devam ediyorsunuz.
“Diren ey memleket! Kara kışta, kavuran yaz-
da, bir avuç hainin ortasında, düşman kuşatma-
sında, sağcı faşistlere, solcu faşistlere, emper-
yalist esirlere, satılmışlara, satanlara rağmen
diren. Diren, Kuvayi Milliye şehitlerinle, gence-
cik yiten bugünkü şehitlerinle, Nâ-
zım gibi şairlerinle, evrensel sevgiyi
büyütenlerinle yediden yetmişe da-
yan. Diren ey memleket, senin için
düşlerimi vermişim, ruhumda atan
canı mı vermeyeceğim? (Medine AK-
BABA)
Aylin.Sapaz@PolitikaDergisi.com
Sayı 24 Sayfa 83
Sayfa 84
Başkalarının hiç mi sorumluluğu yok?
Pınar Akdağ’ın Katilleri
Sadece PKK ve Yandaşları mı?
Bilgin TÜRK
Hiçbir şey, hiçbir dava,
hiçbir düşünce, hiçbir ide-
oloji, hiçbir durum sivil ve
masum insanların öldü-
rülmesini haklı göstermez.
Ama karşınızda eli, ağzı
kan kokan bir terör toplu-
luğu ve onun yandaşları
varsa biz bu sahneleri da-
ha çok izleriz.
S
evgili Politika Dergisi okurları; yeni bir
sayıda, yeni bir yazıda yine sizlerle ol-
mak, sizlerin karşısında olmaktan mutlu-
luk ve onur duyarken malum son birkaç
aydır yine yükselen terör ve terör olaylarıyla içimiz
yine kan alıyor. Ülkemiz 30 yıla yaklaşan bir bela
ve illet yüzünden adına PKK ve ‘Kürt sorunuymuş’
dedikleri terör örgütü ve terörist yandaşları yüzün-
den kan ağlıyor. Resmi ağızlardan gelen açıkla-
malara göre terörle mücadele sürecinde yaralı
ve sağ ele geçenler, teslim olanlarla birlikte et-
kisiz hale getirilen terörist sayısı 46 bin. Bu dö-
nemde verilen şehit sayısı 4 bin 937’si asker
olmak üzere 6 bin 482. Yine resmi ağızlara göre
terör nedeniyle 25 yılda Türkiye’nin mali kaybı
300 milyar dolar oldu. Bu terör belası yüzünden
yine birçok eve ateş düştü, birçok ailenin canı yan-
dı. Bunlardan biri, biliyorsunuz Tokat Erbaa’da dü-
şen ve biri yarbay üç şehidimizin olduğu helikopter
kazasında şehitlerden biri de eğitim için bulundu-
ğum Afyonkarahisar’ın Çay ilçesinde sokak kom-
şum olan Kamil Tuna’ydı. Şehidimiz Kamil Tuna’ya
Allahtan rahmet, kederli ailesine başsağlığı dilekle-
rimiz ne kadar söylesek de dile getirsek de acımızı
dindiremiyoruz. Tabii o kazayla ilgili de kafamıza
birçok soru takılmıyor değil, ama gelişmeleri izleyip
göreceğiz.
Diğer yandan ne yazık ki ülkemizin doğusundan
batısına, kuzeyinden güneyi en çok üzen gelişme
Osmaniye merkeze bağlı Kırıklı Köyü'nde bulunan
Jandarma Komando Birliği'ne teröristler tarafından
roketli saldırı düzenlendi. Bu saldırıda Teğmen
Cumhur Akdağ'ın eşi Pınar Akdağ şehit düştü.
Akdağ’ı gencecik yaşta dünyadan, kocasından ve
hayallerinden ayırdılar. Bütün ülke olarak çok bü-
yük acı çektik. Hele ki bu gencecik kızımızın 40 gün
önce babasının cenazesini def edip kocacısının
yanına gitmesi ve şehit olması hiçbir şekilde adı ne
olursa olsun kabul edilecek bir şey değildir. Hiçbir
şey, hiçbir dava, hiçbir düşünce, hiçbir ideoloji, hiç-
bir durum sivil ve masum insanların öldürülmesini
haklı göstermez. Ama karşınızda eli, ağzı kan ko-
kan bir terör topluluğu ve onun yandaşları varsa biz
bu sahneleri daha çok izleriz.
Sayı 24
Önce dünya siyasi tarihine ibretle geçecek bir
AKP hükümetimiz var. Her yaptığının nasıl ülkesi-
nin insanlarına zarar, can ve mal kaybına neden
olduğunu, her siyasi olayda ve arenada ülkesine ve
vatandaşlarına düşmanlarından daha çok zarar
verebilecek tek siyasi parti ve hükümetleri olarak
tarihliktir. Belki şahsi olarak sevmediğim bir kişilik
olan büyük siyaset adamı Đsmet Đnönü’nün “Aç bı-
raktım ama babası bırakmadım” sözünü söylemesi-
ne neden olan ve binlerce askerimizi bir hiç uğruna
Kore’de şehit düşüren Adnan Menderes’i kahraman
mı değil mi diye bu ülke tartışabilir. Peki, bazıları
kahraman ilan eder bazıları hain ama ne bu hükü-
metteki siyasetçileri ne de RTE bin Şeyh Efendi ile
ABDullah Gül’en’i kimse değil kahramanlıkla aynı
cümlede devrik cümlelerinde bile kullanmayacaktır.
Öncelikle ülkeyi tam bir keşmekeşin içine sürükle-
diler. ABD’ci, dış güçlerin yandaşlarıyla, çeteci, te-
röristlerle bu ülkenin en büyük değerleri yan yana
koydular. Ne olduğu bilinmeyen en yakın bilinen ve
bu ülkenin birçok kesiminden büyük saygı gören
kişiler bu sözde ulusalcıların kurduğu partilere üye
olmaz. Gene saygı duyulan gerçek ulusalcı gazete-
ciler bu kişilerden irtibatını keserken bu kişiler bir
ulusalcı edasıyla sözüm ona ulusalcılar adına yar-
gılandıklarını söyleyip duruyorlar. Đşte AKP hükü-
meti ve zihniyeti sapla samanı birbirine önce çok
güzel karıştırıp sonrada istedikleri çatışma ortamını
doğurdular. Din kendi tekellerindeyken, Mustafa
Kemal ATATÜRK de bu sözde ulusalcıların tekeline
indirgenmiş oldu.
Böylece hem AKP hem dış mihraklar hem de iş-
birlikçiler istedikleri kavram karmaşasını da yarata-
rak “bizden” ve “bizden değil” ile kamplaşma ve
çatışma ortamının temellerini atmış oldular. Peki
laik – anti laiklik ile kaldılar mı? Hiç olur mu, bakın
ister Vakit, ister Yeni Şafak, isterseniz Zaman ga-
zetesi yazarlarını okuyun, hepsi bir PKK’lıdan daha
çok sözde “Kürt sorunu” var derler. Hani dinde üm-
metçilik vardı? Hani alt kimlik, üst kimlikti? Hani
"Türkiye’de din çimentodur." sözlerini sarf eden-
ler şimdi ne oldu da “bu ülkede bir Kürt sorunu
vardır, o da benim sorunumdur” demeye başla-
Sayfa 85
Ancak bu işin ehli olanlar
hatta “kurt” tabirini alanlar
PKK denen kanlı örgütün
yandaşlarınca bu saldırıların
geleceğini biliniyordu. Ben
bile bekliyordum. Hatta bu
denli sivillere ve batı illerinde
yapılacağını biliyorduk.
dılar. Ya da şöyle soralım, din ümmetçilik diyorken
siz nasıl bir ırk sorunu var diyorsunuz? Sayın RTE
bin Şeyh Efendi bu ne perhiz bu ne lahana turşu-
su?
RTE bin Şeyh Efendinin 8 yıldır bu ülkeye verdiği
zararların hepsine değinmeye kalksak bu yazıyı
tek başına bir dergi olarak yayınlamak zorunda
kalırız. Ben lafı fazla uzatmadan son zamanlarda
yine yükselen terör olaylarına değinmek istiyorum.
Önce Hakkâri’de çatışma haberleri sonra malum
Đskenderun’da deniz ikmal birliğine yapılan roket
atarlı saldırı, ardından Osmaniye’de Jandarma
Lojmanlarında “sivillere” yapılan saldırı ile terör
ve terör olayları zirve yaptı. Malum TSK’den de
yaz geldiği için Kuzey Irak’a bir saldırı bekleniyor.
Bir iki hava saldırısı yapıldığına dair haberler de
duyduk ve gördük.
Ancak bu işin ehli olanlar hatta “kurt” tabirini
alanlar PKK denen kanlı örgütün yandaşlarınca bu
saldırıların geleceğini biliniyordu. Ben bile bekliyor-
dum. Hatta bu denli sivillere ve batı illerinde yapıla-
cağını biliyorduk. AKP hükümeti zihniyeti gibi bizler
ne ermişiz, ne rüyalarımıza ak sakallı dedeler giri-
yor ne de geleceği önceden görme yetisine sahip
değiliz. Sadece şu Đmralı’da yatan şahsı muhterem
olmayan zatın avukat konuşmalarıyla bu örgüte
yolladığı mesajları çözebilme yeteneğine sahibiz.
Yani koskocaman Türkiye Cumhuriyeti devlet
yöneticileri ve bunların çok üstün danışmanlarının
yapmadığı/yapamadığı şeyi yapıyoruz. Đmralı’daki
eli ve ağzı kanlı terör başının sözlerinin alt şifreleri-
ni çözüp bu kan ve terör kusan örgütün ne yapabi-
leceğini öngörebiliyoruz. Hatta Can Dündar “Canlı
Gaste” için Parmaksız Zeki ile yaptığı röportajda;
Sayfa 86
“...talimat, öyle ‘Gidin
filan yerde şu eylemi
yapın’ biçiminde veril-
mez. Bunun imkânı da
yok. Öcalan’ın Đmralı’-
dan talimatı şöyledir:
Mesela ‘Benim karnım
kaşınıyor’ bir talimat-
tır.”
“…talimat, öyle ‘Gidin filan yerde şu eylemi
yapın’ biçiminde verilmez. Bunun imkânı da
yok.
Öcalan’ın Đmralı’dan talimatı şöyledir:
Mesela ‘Benim karnım kaşınıyor’ bir talimattır.
‘Benim boğazım kurudu, cildim yaralandı, işte
odamı badana ettiler, aslında beni zehirlediler,
yerimi değiştirdiler. Çok dar bir yer vermişler,
burası çok dardır, ben boğuluyorum, ben ölü-
yorum.’ Bu, dağdaki militanlara ‘Ya aptallar, siz
ne durmuşsunuz, ben sizin lideriniz değil mi-
yim, nasıl cevap vermiyorsunuz?’ mesajıdır.
‘ (1)
Yani eskiden içlerinde olan 33 erin katili olarak
da bilinen Parmaksız Zeki apaçık delil getiriyor.
Dağdaki teröristlere talimatların nasıl gittiğini ve
nasıl terör saldırılarının harekete geçirildiğini gös-
termiş oluyor.
Gelelim bugüne… Öncelikle bu sözleri burada
yazacağım için siz değerli okurlarımızdan özür dili-
yorum. Ancak Đskenderun’daki, Hakkari’deki şehit-
lerin ve Pınar Akdağ’ın katilleri PKK olduğu kadar
basiret gösteremeyen yönetimler ve yöneticilerdir.
Önce “Kürt açılımı” sonra “demokratik açılım” saf-
satalarıyla terör örgütünü ve teröristleri ve yandaş-
larını muhatap alıp azdıran AKP Hükümeti ve yöne-
ticileri de suçludur. Tam 2 yıldır bir neresi sayılacak
zatsa terörist başına “Sayın” denilip duruldu ve
AKP hükümeti bu ülkenin yasalarında, bu ülkenin
mahkemelerinde ve bu ülkenin insanlarının vicdan-
larında bir suçlu ve azılı katil görülen kişiyi “Sayın”
unvanı verdirtmeye çalışılmasına sessiz kaldı. Sö-
züm ona açılımlarla teröristler ve yandaşlarını ve
de terörist başını muhatap alabilecek konuma ge-
tirttirdiler.
Bir başka konu da bu ülkenin iç istihbarat birimle-
rinin verdiği açıklar artık kabul edilemez noktaya
gelmesidir. Belki normal vatandaş bunu görmeyebi-
lir ama bizim gözümüzün içine sokula sokula bir
istihbarat hataları ve zaafları veriliyor. Biraz bu terör
örgütü hakkında bilgiye sahip ve takip eden kişiler
ne tür eylemler yapılacağını bilir. Zaten en basit
olarak kendileri yandaş internet sitelerinde paylaşır-
lar. Bizim istihbaratımız bu kadar mı kör? Bu kadar
mı iç güvenliğe önem vermiyor? Bunlar da cevap-
lanması gereken sorular arasında yerini alıyor. En
azından birileri kalkıp (birilerinden kastımız sadece
MĐT, Hükümet değildir. Burada TSK’den de bildiri
Sayı 24
bekliyoruz) bize verilen bu güvenlik zaafları hakkın-
da bir bilgilendirme açıklaması yaparsa sevineceğiz
ve kafamızdaki bazı soruları giderebiliriz. Çünkü
Kuzey Irak’ın Kandil Dağı’ndan kalkıp Orta Anadolu
sayılabilecek bir yer olan Đskenderun ve Osmaniye’-
de terör olayları gerçekleştiriliyor. Uydudan izleme
sistemlerinin geliştiği ABD’nin Afganistan’daki Tali-
ban ve El-Kaide üyelerini okyanus aşırı ülkeden
görüp vurabiliyorken, biz 100 km.lik alana hakim
olamıyoruz ve teröristler elini kolunu sallaya sallaya
gelip bir taburu ve lojmanı vurabiliyorlar. En azın-
dan Pensilvanya ajanlarından istihbarat alınsaydı
da bu saldırılara önlem alınsaydı.
Ancak durum ve ortam ne yazık ki terör saldırıla-
rının gerçekleşeceği yönünde. Yukarda da Parmak-
sız Zeki’nin sözlerini sizle paylaştım talimatların
nasıl ulaştığını ve şimdi neden bu saldırıların gele-
ceğini bildiğim ve daha da geleceğini ve artacağını
gösteren ne kadar pek hoşuma gitmese de terörist
başının avukatları aracıyla yaptığı açıklamayı siz-
lerle paylaşıp hep beraber görelim:
31 Mayıs’tan Sonra Çekiliyorum
“Sağlık durumuma ilişkin; gözlerim sürekli sulanı-
yor, biber sürülmüş gibi yanıyor, kızarıyor ve kaşıntı
var. Neden bu kadar uzun zamandır devam ettiğini
bilmiyorum. Daha önceleri doktor her gün rutin
kontrol yapardı ama bir süredir sistem değişti, artık
Sayfa 87
“Sağlık durumuma ilişkin; göz-
lerim sürekli sulanıyor, biber
sürülmüş gibi yanıyor, kızarıyor
ve kaşıntı var. Neden bu kadar
uzun zamandır devam ettiğini
bilmiyorum. Daha önceleri dok-
tor her gün rutin kontrol yapar-
dı ama bir süredir sistem değişti,
artık her gün gelmiyor, gelenler
de göz uzmanı değil. Belki alerji
olabilir ama bilemiyorum”’
her gün gelmiyor, gelenler de göz uzmanı değil.
Belki alerji olabilir ama bilemiyorum”’
Yukarıda Parmaksız Zeki yani Şemdi Sakık ne
diyordu:
“Mesela ‘Benim karnım kaşınıyor’ bir talimat-
tır.
‘Benim boğazım kurudu, cildim yaralandı, işte
odamı badana ettiler, aslında beni zehirlediler,
yerimi değiştirdiler. Çok dar bir yer vermişler,
burası çok dardır, ben boğuluyorum, ben ölü-
Sayfa 88
yorum.’ Bu, dağdaki militanlara ‘Ya aptallar, siz
ne durmuşsunuz, ben sizin lideriniz değil mi-
yim, nasıl cevap vermiyorsunuz?’ mesajıdır.”
diyordu Şemdi Sakık. Bakın terörist başı ne diyor;
beyefendi (!) hastaymış yanıyor, kızarıyormuş!
“Muğla’da yaşamını yitiren Kürt öğrenci Şerzan
Kurt’un yakınlarına başsağlığı dileklerimi sunuyor,
acılarını paylaşıyorum. Tokat’ta da Kürt öğrencilere
dönük benzer saldırılar var. Sindirmeye çalışıyor-
lar, bunlar sindirme amaçlıdır. Bu saldırılar daha
da artarak devam edebilir, buna karşı tedbirler
alınabilmelidir.”
Ölen öğrencinin acısını paylaşıyormuş! Bu bir
ırkçı saldırıymış üniversiteli sözüm ona Kürt genç-
leri buna karşı tedbir almalıymış! Yani üniversitede
olay çıkaran polisle, üniversite yönetimiyle çatışa-
bilirlermiş!
“Bir kez daha söylüyorum. Karşımda muhatap
olmadığından dolayı bu süreci daha fazla devam
ettirmemin ne anlamı ne faydası ne de şartları var-
dır. Bir muhatap bulamadığımdan dolayı da 31 Ma-
yıs’tan sonra çekiliyorum. Bu yanlış anlaşılmasın.
Ben bir savaş çağrısı değil bir savaş falan baş-
latmıyorum. Benim sağlığım ve şartlarım da orta-
da. Bu şekilde sürecin ne Kürtlere ne KCK’ye ne
de devlete bir faydası vardır. Bundan sonra so-
rumluluk KCK’dedir, hatta BDP’de ve devlette-
dir. Sonuçta ben burada yönetemem. Ne yapa-
caklarına kendileri karar verecekler. Bayık, Ka-
rayılan, Abbas, Haydar onlar samimidirler, hal-
kın önderliği rolünü üstlenmişlerdir. Artık bu
ağır sorumluluk onlardadır. Bulunduğum şartlar-
dan dolayı haklarında olumlu, olumsuz bir şey de-
mek istemiyorum. Osman-Botan gibi alçaklar ise
yanlarına kadın ve milyonlarca para alarak kaçtılar.
Görüyorsunuz bunların izi hala Avrupa’da çıkıyor.
Bunlar binlerce kişi de yanlarına alarak gittiler.
Bunlara da çağrı yapıyorum kendilerini bir şekilde
affettirsinler, yoksa bunları bu haliyle bundan sonra
ne yer, ne gök kabul eder.
Bana dayanarak bir şey yapılmamalıdır, ne
yapılacaksa, herkes kendisi için yapsın artık
kendi siyasetlerine kendileri karar vermeliler.
Bir kez daha belirtiyorum, ben muhatap bulama-
dığım için çekiliyorum. Eğer şartlar değişir ve
muhatap çıkarsa ben görüşmeye hazırım.”
Kendine muhatap bulamıyormuş, çekiliyormuş
ama bu savaş olarak anlaşılmasın diyor. Yönetimi
Bayık; 1951 Elazığ-Hazar doğumlu. PKK’nın 18
kurucusundan biri. Örgütün askeri kanadı
ARGK’nın başında ve Đran bağlantılarını sağlıyor.
PKK’nın iki numaralı ismi. Kod adı “Cuma”.
Karayılan; Şanlıurfalı. PKK’ya 1979’da katıldı.
Kod adı Cemal. Silahlı mücadelenin ön planda ol-
masını savunan Muhafazakâr kanadın lideri.
Ali Haydar Kaytan; Kod adı Fuat. Tuncelili.
PKK’nın üst düzey kadroları arasında, istihbarat
biriminin de yöneticilerinden
Bunlar PKK’nın şu anki saldırı kanadı liderleri ve
terörist başına bağlılıklarıyla tanınırlar. Üçünün en
büyük özelliği siyasi ve politik görüşmelerle değil
silahlı saldırılarla sözüm ona ‘”Kürt sorunu” çözül-
melidir, görüşüne sahip olmalarıdır. Yani terörist
başı terör saldırıları yapılmalı beni muhatap aldır-
maya çalışın diyebilecek kadar küstahlaşabiliyor.
Osman Öcalan ile Botan olarak bilinen Nizamettin
Taş’a da geri dön çağrısı yapılıyor. Yani örgüt için-
de ciddi kan kaybı var, sizler geri gelirseniz buna
bir şekilde “dur” diyor.
“Ben karşımda bir muhatap olmadığı için çekiliyo-
rum ama bu muhatap olursa görüşme olmaz anla-
mına gelmiyor. Dediğim gibi çekiliyorum, bundan
sonra ne olacağına Kürtler kendileri karar vere-
cektir. Türkiye’deki ve diğer parçalardaki KCK
örgütlenmeleri kendi koşullarına göre karar ve-
rip mücadele yöntemlerini belirleyebilirler. Ben
Sayı 24 Sayfa 89

masum-sivil insanların zarar görmemesini umut

ediyorum. 1984’te silahlı mücadeleyi başlatmak
amacıyla ülkeye gönderdiğim güçler benim öngör-
düğüm bir savaş yürütemediler. Đşte bu Hogir gibi
örnekler var. Benim savaş anlayışım bu değil-
dir. Ümidim sivillerin ölmemesidir. Devlet de
savaş hukukuna uymalı, sivillere, kadınlara ve
çocuklara dokunmamalıdır. KCK de buna uyma-
lıdır. Ama olur mu olmaz mı bilemiyorum, so-
rumluluk onlara aittir. Bundan sonra PKK devletle
uzlaşabilir de, bir çözüme de gidebilirler, ‘90’lı yıllar-
daki gibi savaşırlar ve sonuç alamadan tıkanabilir-
ler de. Ya da ihtimaldir PKK yenilebilir, savaşı kay-
bedebilir, tasfiye de edilebilir, bunları bilemeyiz.
Savaş geliştikten sonra ne olacağını bilemeyiz.
Ben Sayın Erdoğan’a yine sesleniyorum. Bu
sorunu kendi içimizde demokratik barışçıl yol-
lardan çözebiliriz. Aksi takdirde bundan sonraki
tüm sorumluluk AKP hükümetinindir.”
*26 Mayıs 2010 tarihli görüşme notundan alın-
mıştır…
Đşte terörist başı avukatları aracılıyla böyle tehdit-
ler savurmuştu. Bu görüşme 26 Mayıs’taki görüş-
melerinden sonra yandaş terörist sitelerde yayın-
landı. Şimdi bunca şehidimizin tek katili PKK ve
yandaşları değil 1999’da yakalanmış 2002’ye kadar
liderlik savaşıyla çökme noktasına gelen PKK’yı
bugün tekrar hortlatanlardır. PKK ve yandaşlarını
açılım gibi dolaylı yollarla muhatap alanlardır. Bun-
ca şehidimizin katillerini Meclise sokanlardır. Şimdi
soruyorum:
Đskenderun’daki saldırı ne zaman oldu?
Şimdi yine soruyo-
rum: Pınar Akdağ’ın
katilleri sadece PKK ve
yandaşları mı? Yoksa
teröristleri ve terör ör-
gütünü tekrar bu nok-
taya getiren bu ülke-
nin yöneticileri midir?
Hakkari ve Osmaniye’deki saldırılar ne zaman
oldu?
Pınar Akdağ ne zaman teröristlerin kör kurşuna
kurban oldu?
Şimdi yine soruyorum: Pınar Akdağ’ın katille-
ri sadece PKK ve yandaşları mı? Yoksa terö-
ristleri ve terör örgütünü tekrar bu noktaya ge-
tiren bu ülkenin yöneticileri midir?
Bir teröristin, terörist avukatları aracılıyla örgütü-
nün iletişimini ve terörist açıklamalarını engelleye-
meyenler mi?
Bilgin.Turk@PolitikaDergisi.com
(1) http://www.netgazete.com/News/666360/
can_dundara_roportaj_veren_semdin_sakik_kesk
e_senin_yerine_helin_avsar_gelseydi.aspx
Sayfa 90

Faşist miydi, komünist miydi, milliyetçi miydi; neydi?..

Kadro Hareketi
Ozan ÖRMECĐ
Yine Kemalizm-
Kemalizm-Sosyalizm
sentezi çabalarının yapılması
ve Türk devriminin dünya-
daki antiemperyalist devrim-
lere öncü olacak bir devrim
olarak düşünülmesi bakımın-
dan Kadro hareketi erken dö-
nem bir neo-
neo-Marksist hareket
bile kabul edilebilecek çok
önemli bir dergi ve siyasal
arayıştır.
lizmin, ezilen ulusların ve sömürgelerin metropolle-
re karşı verdikleri mücadelenin, devletçiliğin ilk defa
bu kadar geniş kapsamlı olarak tartışıldığı bir plat-
form olarak daha sonraki dönemlerde ortaya çıkan
ilerici, devrimci hareketler üzerinde dolaylı ya da
doğrudan bıraktığı etkiyle varlığını fazlasıyla hisset-
tirmiştir. Yine Kemalizm-Sosyalizm sentezi çabala-
rının yapılması ve Türk devriminin dünyadaki anti-
emperyalist devrimlere öncü olacak bir devrim ola-
rak düşünülmesi bakımından Kadro hareketi erken
dönem bir neo-Marksist (Bağımlılık Okulu ve Dünya
Sistemi Teorisi’ne benzeyen) hareket bile kabul
edilebilecek çok önemli bir dergi ve siyasal arayış-
tır. Kadro’nun 1960’larda belirecek olan Yön hare-
keti ve Milli Demokratik Devrim tezi üzerindeki
etkileri de açıktır.

K
adro hareketi sosyal bilimciler tarafın-
dan ülkemizde yeşermiş en değerli ve
özgün siyasi ve entelektüel hareketler-
den biri olarak uzun zamandır Türk sos-
yal bilimlerinde bir çekim merkezi olmuş, gerçekten
çok önemli bir konudur. Kadro hareketi, ismini
1932 Ocak ve 1934 Aralık tarihleri arasında kısıtlı
sayıda, yalnızca 32 sayısı yayınlanmış aylık Kadro
dergisinden alır. Derginin bu kısıtlı sayıda yayınına
ve sonraları Kemalist rejim tarafından kapatılmaya
zorlanmasına rağmen bıraktığı izler ve yaptığı etki-
ler çok önemli düzeydedir. Kadro hareketinin Türk
entelektüelinin düşünce çizgisi, Türk modernleş-
mesinin doğası ve Kemalizm’in yorumlanması üze-
rine yaptığı etkiler kanımca yadsınamaz düzeyde
önemlidir. Kadro hareketi Türkiye’de antiemperya-
Sayı 24
Kadro’nun düzenli yazarları (Şevket Süreyya Ay-
demir, Vedat Nedim Tör, Burhan Asaf Belge ve
Đsmail Hüsrev Tökin), Yakup Kadri Karaosmanoğ-
lu ve Mehmet Şevki Yaman dışında komünist geç-
mişleri bulunan eski Türkiye Komünist Partililer-
dir. Bu nedenle Kadro hareketine olan ilgi ve tepki-
ler yayımlandığı dönem de dahil olmak üzere hep
abartılı olmuştur. Tek parti rejiminin büyüyen
TKP’ye göz açtırmamak niyetinde olmasından geç-
mişte çok sıkı takip edilmiş bu isimler, 1925
tevkifatı sonrası sistemle barışık bir formül üzerinde
durmuş ve kapitalist ve sosyalist modellere alterna-
tif olarak üçüncü bir yol arayışında olmuşlardır. An-
cak geçmişin de etkisiyle Kadro’da yoğun bir sos-
yalist etki sezilmektedir. Kadro, baskıların arttığı ve
tek parti rejiminin giderek otoriterleştiği 1930’larda
sosyalist düşüncenin yaşamasında çok etkili olmuş
ve özellikle 1960 ve 70’lerde çok güç kazanacak ve
Yön Hareketi gibi oluşumlara neden olacak Kema-
lizm-Sosyalizm sentezini (sol Kemalizm) yaratmayı
başarmıştır. Kadro hareketinde neredeyse dönemin
tüm entelektüelleri en az bir makale yayınlamış ve
Cumhuriyet’in sorunlarına eğilmişlerdir. Ancak ge-
nel olarak Kadro ideolojisinin Şevket Süreyya tara-
fından şekillendirildiğini görmekteyiz. Yakup Kadri
de “Çankaya Sofrası”nın değişmez bir misafiri ola-
rak hareket içerisinde adeta bir paratoner görevi
görmüş, gelen tepkileri Atatürk’le olan dostluğunu
Soldan sağa: Vedat Nedim Tör, Burhan Asaf Belge, Yakup Kadri Karaosmanoğlu,
Mehmet Şevki Yazman, Şevket Süreyya Aydemir, Đsmail Hüsrev Tökin
Sayfa 91
Ancak genel olarak Kadro ide-
olojisinin Şevket Süreyya ta-
rafından şekillendirildiğini
görmekteyiz. Yakup Kadri de
“Çankaya Sofrası”nın değiş-
mez bir misafiri olarak hare-
ket içerisinde adeta bir para-
toner görevi görmüş, gelen
tepkileri Atatürk’le olan dost-
luğunu kullanarak göğüsleme-
ye çalışmış ve edebi konularda
değerli yazılar yayınlamıştır.
kullanarak göğüslemeye çalışmış ve edebi konu-
larda değerli yazılar yayınlamıştır. Bu yazıda Kad-
ro hareketine ilham kaynağı olmuş düşünce sis-
temlerini, olayları ve Kadro’nun ideolojik temellerini
aramaya çalışacak ve “sol Kemalizm”in ve neo-
Marksizm’in oluşmasında Kadro’nun rolünü sapta-
maya gayret edeceğim.
Sayfa 92

grup kabul edilen Đsmet Đnönü, Recep Peker gibi

isimlerin liderliğinde şekillenen devletçi, katı Kema-
Birinci anlayış CHP içerisinde bü- list kanattır. Đkinci grup liberal ekonomi yanlıların-
rokratik grup kabul edilen Đsmet dan oluşan ve başını Celal Bayar’ın çektiği Đş Ban-
Đnönü, Recep Peker gibi isimlerin kası grubudur. Bu iki temel anlayışa ek olarak kü-
liderliğinde şekillenen devletçi, katı çük bir grup da olsa Peyami Safa, Đsmail Hakkı
Kemalist kanattır. Đkinci grup li- Baltacıoğlu’nun başını çektiği “Cumhuriyetçi Mu-
hafazakarlar” da yavaş değişim yanlısı ve manevi-
beral ekonomi yanlılarından olu- yatı dışlamayan görüşleriyle Kemalizm’i farklı bir
şan ve başını Celal Bayar’ın çekti- çizgide yorumlamaya çalışmışlardır. Ancak Büyük
ği Đş Bankası grubudur. Bu iki Buhran sonrası dünyada oluşan tarihsel-yapısal
temel anlayışa ek olarak küçük bir koşulların da etkisiyle 1930’lardan başlayarak bü-
rokratik grubun ve Kemalizm’in devletçilik temelli
grup da olsa Peyami Safa, Đsmail
değerlendirilmesinin ağırlık kazandığını görüyoruz.
Hakkı Baltacıoğlu’nun başını çek- Bu aşamada devletçi ekonomi gereksiniminin halka
tiği “Cumhuriyetçi Muhafazakar- ve entelektüellere daha iyi anlatılması ve müdafaa-
lar” da yavaş değişim yanlısı ve sının yapılması için yararlı olarak görülen Kadro
maneviyatı dışlamayan görüşle- hareketi gibi ciddi komünist geçmişleri bulunan kişi-
lerden oluşan ve otoriter yönetim yanlısı bir grup
riyle Kemalizm’i farklı bir çizgide
Türkiye’de etkili olabilmiştir. Aynı dönemlerde
yorumlamaya çalışmışlardır. CHP’nin “Altı Ok” olarak bilinen temel ideolojisinin
şekillendiğini (Mayıs 1931 Kongresi’nde) ve dünya
genelinde otoriter sistemlerin ön plana çıktığını gö-
Kadro hareketini incelemeye başlamadan önce rüyoruz. Yine SSCB nedeniyle komünizm ve dev-
Kemalist Devrim ve Türk modernleşmesi üzerine letçi (Keynesçi) ekonomi anlayışının yükselişe geç-
birkaç söz söylemeliyiz. Hep söyleyene geldiği mesi dönemin bir diğer önemli özelliğidir.
üzere, Kemalist Devrim ulusal kurtuluş mücadelesi-
nin yanı sıra büyük de bir aydınlanma projesi, kül-
tür devrimidir ve eski rejimin tüm olumsuz etkilerini
Atatürk ve
silecek yepyeni ve modern bir Cumhuriyet inşa Recep Peker
etmeye, yeni ve çağdaş bir insan yaratmaya çalış-
mıştır. Ancak sosyal tabanı Osmanlı mirası olan
merkez-çevre karşıtlığı nedeniyle zaten zayıf
olan Kemalist Devrim, laik ve çağdaş bir devlet
yaratmaya çalışırken uyguladığı keskin devrim-
ci metodlar halkla arasında olan zayıf bağı iyice
koparmış ve devlet-halk uçurumunun doğması-
na neden olmuştur. “Batılılaşma sürecinin bir di-
ğer özelliği yukarıdan aşağıya empoze edilmiş ol-
masıdır. Kararlar sınırlı sayıdaki seçkinler arasında
alınıyor ve uygulanıyordu. Batılılaştırıcı reformların
tarzından dolayı halk, devletten ve seçkinlerden
kopmuştur” (Lütfi Sunar, “Kadro Dergisi/Hareketi
ve Etkileri”, s.513). Mustafa Kemal ve Cumhuriyet-
çi elitin 1930’lardaki siyasal ve ekonomik arayışları
ve Kemalizm’in kapsayıcı söylemi o dönemlerde
birden fazla Kemalizm’in ortaya çıkmasına ve meş-
ruiyet adına mücadele vermesine yol açmıştır. Bu
dönemde ön plana çıkan üç Kemalizm anlayışı
vardır. Birinci anlayış CHP içerisinde bürokratik
Sayı 24
Komünist geçmişlerinden sıyrılan Kadro yazarları
Kemalist Devrim coşkusu içerisinde eğitimli nüfu-
sun azlığından da faydalanarak önemli mevkilere
yükselmişler ve 1930 başlarında Ankara’da bir ara-
ya gelmişlerdir. Harekete Cumhuriyet’in o dönem
en önemli yazar ve entelektüellerinden biri olan
Yakup Kadri’nin katılması önemli bir dönüm nokta-
sıdır. Yakup Kadri harekete katılmasını şu şekilde
anlatmıştır: “Baktım bütün Meclis Halk Partili, fakat
Halk Partisinin ilkeleri hakkında hiçbir bilgileri yok.
Bunu izah etmek için bir çare arıyorduk. O sırada
kayınbiraderim olan Burhan Belge ‘Benim arkadaş-
larım var onlarla konuşalım’ dedi. Şevket Süreyya
Bey’in Đnkılap ve Kadro diye bir kitap hazırladığını
da söyledi. Onun üzerine gittim Şevket Bey’i bul-
dum” (Tekeli & Đlkin, “Kadrocuları ve Kadro’yu Anla-
mak”, s. 128). Hareketin yapısı içinde Yakup Kadri
ve Şevket Süreyya’nın diğer kişilere göre daha ön
planda olduğu aşikardır. Tekeli ve Đlkin’in Kadrocu
yazarların çektirdiği bazı fotoğraflardan yola çıkarak
yaptıkları analizler de bu doğrultudadır. Fotoğraflar-
da Karaosmanoğlu ve Aydemir’in ortada konuşlan-
dıkları ve diğer yazarların onlara yanaşmış oldukla-
rı görülmektedir. Kadrocuların dışarıdan devletin
ideolojisini yapmaya çalışmaları o dönemde CHP
bürokratik grubu içerisinde hızla yükselmekte olan
Recep Peker’i rahatsız etmiş ve Peker Kadroculara
karşı hep düşmanca, kuşkucu bir tavır benimsemiş-
tir. Hakimiyet-i Milliye gazetesinde ilk olarak fikir-
lerini dile getiren Kadrocu yazarlar liberal çevreler-
den büyük tepki de görseler, fikirleri ilk Cumhuriyet
entelektüelleri arasında etkili olmuş ve bundan alı-
Yakup Kadri Karaos-
manoğlu
Sayfa 93
Kadrocu yazarlar liberal çev-
relerden büyük tepki de görse-
ler, fikirleri ilk Cumhuriyet
entelektüelleri arasında etkili
olmuş ve bundan alınan güçle
Yakup Kadri’nin ikna çabala-
rıyla Kadro yayın hayatına
başlamıştır. Recep Peker’in
sert muhalefetine karşın Ata-
türk çok sevdiği Yakup Kad-
ri’nin ricasını kıramamış, Đs-
met Đnönü de dergiye bir yazı
yazarak desteğini belirtmiştir.
nan güçle Yakup Kadri’nin Çankaya Sofrasındaki
ikna çabalarıyla Kadro yayın hayatına başlamıştır.
Recep Peker’in sert muhalefetine karşın Atatürk
çok sevdiği Yakup Kadri’nin ricasını kıramamış,
Đsmet Đnönü de dergiye bir yazı yazarak desteğini
belirtmiştir. Şevket Süreyya derginin ideologu ola-
rak ön plana çıkmış ve hareketin ideolojik çizgileri-
ni genellikle kendisi belirlemiştir.
Başlarda Kadro hareketi için her şey iyi gitmekte-
dir. Dergide yazılan özgün yazılar büyük ses getir-
mekte ve Atatürk’ten dahi tebrik mesajları gelmek-
tedir. “Hatırlıyorum ki, Kadro intişar ederken mak-
sadının Türk milletine has meslek ve metodun mil-
let ve memlekette teessüs ve inkişafına hizmet
olduğunu yazmıştı. Kadro’yu bu maksadında geniş
muvaffakiyet temenni ederim” (Mustafa Türkeş,
“Kadro Hareketi”, s. 10). Ancak Kadro’nun bu dere-
ce etkili olması CHP elitlerini rahatsız etmiş ve
Recep Peker’in yoğun muhalefetine ek olarak
Kadrocuların komünist geçmişleri ve Kemalizm’in
solidarizm anlayışına ters düşen sınıfsal analizleri
nedeniyle Kadro bir süre sonra kapatılmaya zor-
lanmıştır. Ancak Atatürk’ün Yakup Kadri’ye olan
saygısı nedeniyle kapatılma işlemi oldukça nazik
bir şekilde gerçekleşmiştir. Atatürk derginin imti-
yaz sahibi Yakup Kadri’yi Tiran’a büyükelçi olarak
atamış ve dergi imtiyaz sahibi olmadan kapanmak
zorunda kalmıştır.
Sayfa 94
Fethi Tevetoğlu, Aclan
Sayılgan ve Đlhan
Darendelioğlu çalışmalarında
Kadroculara komünist propa-
gandası yapan bir grup olarak
önyargıyla yaklaşmış ve nes-
nellikten uzak bir tutum belir-
lemişlerdir. Yine Yalçın Küçük,
Merdan Yanardağ ve Rasih
Nuri Đleri gibi araştırmacılar
Kadro hareketine komünizme
ihanet eden bir grup olarak
yaklaşmış ve objektif değerlen-
dirme yapamamışlardır
Kadro hareketi üzerine objektif bir çalışma yap-
mak oldukça zordur. Zira kaynaklar genelde ideo-
lojik çatışmalara, çekişmelere göre yazılmış taraflı
eserlerdir. Mesela Fethi Tevetoğlu, Aclan
Sayılgan ve Đlhan Darendelioğlu çalışmalarında
Kadroculara komünist propagandası yapan bir
grup olarak önyargıyla yaklaşmış ve nesnellikten
uzak bir tutum belirlemişlerdir. Yine Yalçın Küçük,
Merdan Yanardağ ve Rasih Nuri Đleri gibi araştır-
macılar Kadro hareketine komünizme ihanet eden
bir grup olarak yaklaşmış ve objektif değerlendirme
Merdan Yanardağ
yapamamışlardır (Türkeş, age, s. 49-52). Đlhan Te-
keli ve Selim Đlkin daha objektif bir değerlendir-
meyle Kadro hareketini George Lenczowski’nin
“organizasyonal elit” kavramı içerisinde ayrıntılı
olarak incelemişlerdir. Mustafa Türkeş ise Kadro-
cuların iktidar kaygısı olmadan yürüttükleri çalışma-
ların “organizasyonal elit” kavramına uygun uy-
mayacağını belirterek, Kadro hareketini son tahlilde
“ulusçu sol bir akım” olarak nitelendirmiştir
(Türkeş, age, s. 62). Kadrocuların yaptıkları sınıf
analizlerine dikkat çeken Türkeş, Kadro hareketinin
sosyalist yönünün göz ardı edilemeyeceğini söyle-
miştir. “Kadrocular Türkiye’nin sınıfsız değil, sınıflı
toplum olduğunu ileri sürmektedirler ve Kemalist
söylemdeki sınıfsız toplum söylemi ile Kadrocuların
öngördükleri özdeş değildir” (Türkeş, age, s. 64).
William Hale, Kadrocular ve Đsmet Đnönü düşünce-
sindeki benzerliklere dikkat çekmiş ve “pragmatist
devletçi” olarak nitelendirdiği Atatürk’e karşı bu iki
grubu “ideolojik devletçi” kategorisine sokmuştur
(William Hale, “Ideology and Economic
Development in Turkey”). Metin Heper ve Gülser
Canıvar da Hale’in bu görüşlerine destek verir şe-
kilde yazmışlardır (Heper, Metin & Canıvar, Gülser,
1977, “Ülkü ve Kadro Dergilerinde Yayınlanmış
Bazı Makalelerde Beliren Devletçilik Anlayışı”, Bo-
ğaziçi Üniversitesi Dergisi, c. 4-5). Lütfi Sunar ise
Kadro hareketini “neo-Marksist” hareketlerin bir
öncüsü olarak değerlendirmeye çalışmıştır. Sunar
şöyle demiştir: “Zira Kadroculara göre kapitalist
dünya sisteminin temel çelişkisi artık sınıf çatışması
değil kolonileşmiş ve kolonileştiren arasındaki ça-
tışmadır. Bunu yaparak Kadro bir erken dönem
Üçüncü Dünya Hareketi haline gelmiştir” (Lütfi Su-
nar, “Kadro Dergisi/Hareketi ve Etkileri”, sayfa 517).
Hakkı Uyar da Kadrocuların Kemalizm ve sosyaliz-
min bir sentezini yapmaya çalıştıklarını ve bunda
başarılı olduklarını belirtmiştir. Kadrocular hakkında
en yakın tarihte en kapsamlı yayınlara imza atan
Mustafa Türkeş’e göre Kadro hareketinin düşünce
sistemini şekillendiren belli başlı olay, kişi ve ideo-
lojiler şunlardır: Ziya Gökalp, Yusuf Akçura ve
Türk milliyetçiliği, Leninizm, Sultan Galiyev,
SSCB ve NEP adıyla bilinen ekonomik politika-
sı, Werner Sombart ve Alman devletçiliği ve do-
ğal olarak Mustafa Kemal ve Milli Mücadele.
Şevket Süreyya derginin ilk sayısının ilk sayfa-
sında yer alan yazısında açıkça amaçlarının Kema-
list Devrimin ideolojisini belirlemek ve içini doldur-
mak olduğunu belirtmiştir. Aydemir’e göre inkılap
Sayı 24
henüz bitmiş değil, yeni başlamıştır. Ona göre as-
keri ve siyasal alanda yapılan devrimler, ekonomik
ve siyasal alanda devam etmeli ve ideolojik bir te-
mele oturtularak güçlendirilmeli, anlam kazanmalı-
dır. Kemalist Devrim genişlemeli ve derinleştirilmeli-
dir. “O henüz son sözünü söylemiş, son eserini ver-
miş değildir. Tavsiye edilmiş bir zemin üstünde ya-
rınki Türk cemiyetinin, kendine has ve kendine uy-
gun binası kurulabilmek için, inkılabımız derinleşme
ve genişlemelidir” (Aydemir, “Kadro”, sayfa 3, Kad-
ro no:1). Kadrocuların ideolojik derinliğe verdik-
leri bu önem dünyanın 1930’larda içinde bulun-
duğu fazlasıyla gergin ve ideolojik siyasal or-
tam ve Kadrocuların Marksist geçmişleriyle ala-
kalı olabilir. Yine Türk Devrimini tarihsel süreçte
bir yere oturtmak ve arkası gelmesi beklenen an-
tiemperyalist devrimlere öncülük edebilecek
güçlü bir Türkiye isteği Kadrocuların ideoloji ko-
nusundaki ısrarlarında bir etken olabilir. Zaten Ay-
demir bu isteğini açıkça belirtmiş ve Kemalist Dev-
rimi dünyanın en anlamlı olaylarından biri olarak
nitelendirmiştir. “Gerek milli mahiyeti gerek beynel-
milel şümul ve tesirleri itibariyle, tarihin en manalı
hareketlerinden biri inkılabımızın, zatinde münde-
miç bu ileri fikir ve prensip unsurlarını, şimdi inkıla-
bın seyri içinde ve onun icaplarına uygun bir şekil-
de izah işi, bugünkü Türk inkılap münevverliğine
düşen vazifelerin en acil ve en şereflisi-
dir” (Aydemir, “Kadro”, sayfa 3, Kadro no:1). Ayde-
mir’e göre işte tüm bu düşünceleri gerçekleştirmek
için Cumhuriyet’in ilerici bir yönetici kadro gereksi-
nimi vardır. “Đnkılabın irade ve menfaati, inkılabı
duyan ve yürüten azlık, fakat şuurlu bir avangardın,
azlık fakat ileri bir KADRO’nun iradesinde temsil
olunur. Bu kadro, inkılabın şeniyetinden çıkarılan
ve onun seyrine uygun bir şekilde izah edildikçe
şekilleşen ve nazariyeleşen prensipleri kendine
Yakup Kadri,
Atatürk’le
söyleşi
yaparken
Sayfa 95
Kadrocuların ideolojik
derinliğe verdikleri bu
önem dünyanın
1930’larda içinde bulun-
duğu fazlasıyla gergin ve
ideolojik siyasal ortam ve
Kadrocuların Marksist
geçmişleriyle alakalı ola-
bilir.
şuur edinir” (Aydemir, “Kadro”, sayfa 3, Kadro
no:1).
Đşte Kadro hareketi devlet elitlerine yakın bir grup
olarak bu ideolojiyi belirlemeye talip olarak ortaya
çıkmıştır. Ancak ideoloji konusundaki ısrarları daha
sonraları bu konuda daha çekinceli bir tutum sergi-
leyen Atatürk’ü rahatsız etmiştir. Bu konuda Ya-
kup Kadri’nin aktardığı bir anı ilgi çekicidir: “Bir
gün Cumhuriyet Halk Partisi’nin ilkelerini gözden
geçiriyordu. O sırada ukalalık edip demiştim ki;
‘Paşam, bu her bakımdan bir Đnkılap partisidir. Đnkı-
lap partisi ise bir ideolojiye, bir doktrine dayanmak-
sızın yürüyemez’. Yüzüme bir masumun yüzüne
bakar gibi bakmış ve gülümseyerek ‘O zaman do-
nar kalırız demişti’” (Hakkı Uyar, “Resmi Đdeoloji ya
da alternatif resmi ideoloji oluşturmaya yönelik iki
dergi: Ülkü ve Kadro mecmualarının karşılaştırmalı
içerik analizi”, sayfa 190). 1930’larda Serbest Fır-
ka’nın ortaya çıkması ve kısa sürede güçlenmesi
devletçi ve himayeci bir yönetim şekline meşruiyet
kazandırmak isteyen CHP için Kadro’yu tahammül
edilebilir bir grup haline getirmiş ve bu sayede
Kadro güç kazanmıştır. Kadro’yu organizasyonal
elit olarak değerlendiren Đlkin ve Tekeli’ye göre
Kadro aslında devlet tarafından liberal unsurları
bastırılmada kullanılmıştır. “Bu yarışta Kadrocula-
rın kaderi, iktidardaki elitlerin yerine geçmekten
çok, onlar tarafında toplumdaki diğer elitlerin elen-
mesinde kullanılmak olmuştur” (Tekeli & Đlkin,
“Türkiye’de Bir Aydın Hareketi: Kadro”, sayfa 45).
Kadro’yu daha iyi anlamak için sanırım farklı ideo-
lojilere yaklaşımlarını gözden geçirmek gerekir.
Sayfa 96
Kadrocuların liberalizme bakışı gayet açık ve net
bir şekilde olumsuz ve küçümseyicidir. Kadro libe-
ralizmi kapitalizmin demokrasiyle beraber kullandı-
ğı bir kılıf ve araç olarak görmüş ve bu nedenle
şiddetle eleştirmişlerdir. Mesela Burhan Asaf’a
göre “Demokrasi hattı zatında ve kendi manası
içinde mevcut değildir ve yine demokrasi kapitaliz-
min siyasi ve idari kılıfından ibarettir” (Hakkı Uyar,
“Resmi Đdeoloji ya da alternatif resmi ideoloji oluş-
turmaya yönelik iki dergi: Ülkü ve Kadro mecmua-
larının karşılaştırmalı içerik analizi”, sayfa 189).
Đsmail Hüsrev, Burhan Belge ve Vedat Nedim
liberalizmi kapitalizmle eş tutmuş ve liberalizmin
ekonomik boyutu üzerinde durmuşlardır. Tekeli ve
Đlkin’e göre Kadrocularda da görülen bu devlete
yakın durma, devletin gölgesinde yetişme durumu,
Osmanlı’dan başlayarak Türk aydınında görülen
bir özelliktir. Vedat Nedim Tör “Müstemleke
Đktısadiyatından Millet Đktısadiyatına 1-2” maka-
lelerinde ekonomik bağımsızlığın öneminden bah-
setmiş ve otarşik bir anlayışa sahip olduğunu gös-
termiştir. Kapitalist sistemin çevresel ülkeleri müs-
temleke (sömürge) ya da yarı-müstemleke (yarı-
sömürge) yapacağını belirten Tör, bu
kategorizasyonuyla “Dünya Sistemi Teorisi”nin
ulaştığı değerlendirmeye yaklaşık 40 yıl öncesin-
den ulaşabilmiştir. Tör’e göre askeri Dumlupınar
Vedat Nedim Tör
Savaşı bitmiş olsa da, “ekonomik Dumlupınar
Savaşı” daha yeni başlamaktadır. Ve ona göre,
“Askeri Dumlupınar planlı ve sistemli bir faaliyetin
yemişiydi. Đktisadi Dumlupınar da plan ve sistem
ister” (Tör, “Müstemleke iktısadiyatından Millet
iktısadiyatına”, sayfa 8, Kadro no:1). Tör’e göre
ekonomi alanında dünyada üç önemli model bulun-
maktadır. Birinci model Sovyetler Birliği’nin başını
çektiği sosyalist ülkelerde görülen ve işçi sınıfı
diktatoryasına dayalı planlı, devletçi ekonomi-
dir. Đkinci model ABD ve Milletler Cemiyeti ülke-
lerinde görülen ve büyük eşitsizliklere yol açtığı
için eleştirilen kapitalist gelişme yoludur. Kadro-
cuların üzerinde durduğu yeni üçüncü model ise,
bağımsız bir ulusal ekonomi arayışında olan
ülkelerin izlemesi gereken ve bu ülkeleri sömür-
ge olmaktan kurtaracak planlı milli ekonomidir.
Vedat Nedim planlı ekonomi olmaması durumunu
şu örnekle açıklar: “Binayı kurmak için lazım gelen
bütün malzeme ortada yığılır.. Fakat elde mühen-
dislerin, kalfaların, ustaların ve işçilerin zeka ve iş
kuvvetini bir hedefe doğru sevk edecek bir plan
yok” (Tör, “Müstemleke iktisadiyatından Millet ikti-
sadiyatına”, sayfa 10, Kadro no:1). Liberalizmi
“şuursuz iktisat siyaseti” olan gören ve
“anarşik” tanımını getiren Tör, korumacı politikala-
rın neden gerekli olduğunu şu şekilde açıklar:
“Çünkü Tanzimat’tan sonra Avrupa sanayi emtiası
ile beraber memleketimize giren fikir emtiası ara-
sında liberalizma da vardır. Avrupa sanayi emtiası-
nın memleketimize serbestçe girebilmesi için
‘Bırakınız yapsın, bırakınız geçsin’ prensibinin de
beraber girmesi şarttı. Fakat şimdi gümrük kapıları-
mız kontrolümüz arlındadır. Kafalarımızın da güm-
rük kapılarını yabancı, çürük ve zararlı fikir emtiası-
na karşı kapatalım” (Tör, “Müstemleke iktisadiyatın-
dan Millet iktisadiyatına 2”, sayfa 10-11, Kadro
no:2).
Kadro yazarları “Büyük Buhran”ı da kendi pers-
pektiflerinden açıklamaya çalışmışlardır. Özellikle
Đsmail Hüsrev ve Burhan Belge bu konuda sıkça
yazıp çizmişlerdir. Đstatistik verilerle güçlendirdikleri
düşüncelerini dile getiren Tökin ve Belge, Büyük
Buhran’ın birinci sebebinin aşırı üretim olduğunu
vurgularlar. Ancak Kadroculara göre antiemperya-
list devrimlerle sarsılan Batılı ülkelerde bu kriz kapi-
talizmin çökeceğinin işaretlerini vermektedir. “Đşte
bunun için iddia edilebilir ki, mevcut buhran, kapita-
list bünyenin kendine has olan inkişaf seyrinde vü-
cut bulmuş ritmik ve periyodik bir duraklama, yani
Sayı 24
bir alelade ve geçici buhran değil, kapitalist bünye-
nin çözülmesinden kuvvet alan onun için gerici ve
reaksiyoner, fakat bizler için ileri ve inkılabi bir bün-
ye tahavvülü safhasıdır” (Belge, “Dünya Buhranı
Ne Halde?”, sayfa 27, Kadro no:1). Şevket Sürey-
ya da Belge ile aynı sonuca ulaşmıştır: “Đşte şimdi
biz, emperyalizmin hem çöküş ve dağılış çağı için-
de, hem de artık hayat usaresi kalmayan, düşkün
fakat sırnaşık teaddisi karşısındayız” (Aydemir,
“Emperyalizm Şahlanıyor Mu ?”, sayfa 10, Kadro
no:16). Bu nedenle Tör’e göre devletçi ekonominin
geçerlilik kazanması ve uygulanması için çok doğru
bir zamandır. “O halde Türkiye dünya buhranının
bu safhasından menfi bir surette müteessir olan
değil, müspet bir surette istifade etmesi icap eden
bir memleket olabilir. Cihan buhranının bu safhası,
Türkiye için bulunmaz bir fırsattır. Bundan istifade
etmesini bilelim” (Tör, “Müstemleke iktisadiyatından
Millet iktisadiyatına 2”, sayfa 12, Kadro no:2). Libe-
rallerin sistemsizlik ve metotsuzluklarında yakınan
Tökin şöyle söyler: “Liberal cepheyi temsil eden
muarızlarımızda en çok göze çarpan şey,
metodsuzluk ve sistemsizliktir. Bizce bir fikir adamı-
nın cemiyet hadiselerini behemehal bir içtimai me-
toda, bir içtimai sisteme göre mütalaa etmesi lazım-
dır” (Tökin, “Milli Kurtuluş Devletçiliği”, sayfa 25,
Kadro no:4).
Ayrıca Lenin’in emperyalizm teorisinden fazlasıy-
la etkilenen Kadrocular kapitalizmi emperyalizmle
eş tutmuşlardır. Tarih boyunca sömürülmüş ve üre-
tim teknolojisi olarak geri kalmış Türkiye gibi ülkele-
rin serbest pazar ekonomisinde ucuz hammadde
Burhan Asaf
Belge ve eşi
Zsa Zsa Gabor
Sayfa 97
Tarih boyunca sömürülmüş ve
üretim teknolojisi olarak geri
kalmış Türkiye gibi ülkelerin
serbest pazar ekonomisinde ucuz
hammadde ve işgücü ihraç ede-
rek, pahalı teknolojik ürünler
satın alacak ve bu nedenle geri
kalmaya mahkum olacak oldu-
ğunu düşünen Kadro yazarları,
bu nedenle daha kapalı ve en-
düstrileşmeye, kalkınmaya da-
yalı milli bir ekonomiyi savun-
muşlardır.
ve işgücü ihraç ederek, pahalı teknolojik ürünler
satın alacak ve bu nedenle geri kalmaya mahkum
olacak olduğunu düşünen Kadro yazarları, bu ne-
denle daha kapalı ve endüstrileşmeye, kalkınmaya
dayalı milli bir ekonomiyi savunmuşlardır. Ancak
Tökin gibi yazarlar sadece sanayi üzerinde durma-
yarak köycülüğe ve köy kalkınmasına da önem
vermişlerdir. Đlkin ve Tekeli’nin “Türkiye’de Bir
Aydın Hareketi: Kadro” makalesinde yaptıkları
istatistiksel çalışma Kadro’nun liberalizme bakışı
çok net olarak ortaya koymaktadır. Buna göre
“liberalizm”, “burjuva”, “küçük burjuva”,
“ferdiyetçilik”, “bireysel çıkar” gibi kelimeler
defalarca olumsuz anlamda kullanılırken, “Milli
Şef”, “ilerici Kadro”, “kolektivizm”, “planlı eko-
nomi” gibi kavramlar olumlu anlamda kullanılmış-
tır. Tüm bunlar ışığında Kadro Hareketi’nin antiem-
peryalist, antikapitalist ve anti-liberal olduğunu söy-
lemek zor olmayacaktır. Ayrıca Kadrocular elitist
bir tavır takınarak ülkenin geriliği ve halkın cahilliği
nedeniyle demokrasi karşıtı da bir tavır benimse-
mişlerdir.
Kadro hareketinin faşizm ve nasyonal sosyaliz-
me yaklaşımı da oldukça enteresan ve tartışmalı
bir konudur. Bazı akademik çalışmalarda hiçbir
kanıt sunulmamakla birlikte, Kemalizm, Kadro ha-
reketi ve Đtalyan faşizminin üçünün de otoriter nite-
likli bir eğilim içinde oldukları ana temasından ha-
reketle Kadro’nun faşizm kategorisi içinde incele-
mesi gerektiği ima edilmektedir. “Giacomo
Sayfa 98
Carretto’nun ‘1930’larda Kemalizm-Faşizm-
Komünizm Üzerine Polemikler’ adlı makalesi bu
paralelde yazılmış en bilinen eserdir. ” (Türkeş,
“Kadro Hareketi”, sayfa 53). Ancak Kadrocuların
faşizme ve nasyonal sosyalizme bakışları kesin ve
açık bir şekilde olumsuzdur. Mesela Burhan Asaf
Belge “Faşizm ve Türk Kurtuluş Hareketi” isimli
yazısında faşizmi bazı yarı-kapitalist ülkeler tara-
fından kullanılan ve burjuva sınıfının çıkarına yara-
yan bir korporatizm anlayışı olarak gördüğünü vur-
gulamıştır. (Belge, “Faşizm ve Türk Milli Kurtuluş
Hareketi”, sayfa 36-39, Kadro no:8). Kadrocular
daha sonraları fikirlerini daha da netleştirerek
“faşizmin kapitalizmde doğal olarak varolan sınıf
çatışmasını bastırmaya, uzlaştırmaya çalıştığını ve
son analizde işçi sınıfının çıkarları pahasına sanayi
burjuvazisinin çıkarlarını savunduğunu” belirtmiş-
lerdir (Mustafa Türkeş, “Kadro Hareketi”, sayfa
127). Kadro’nun antiemperyalist anlayışı da faşizm
ve nasyonal sosyalizmle kesinlikle uzlaşmayacak
ölçüde nettir. Kadro’nun bu tutumunu devlet politi-
kası ve dönemsel koşullarla da açıklamak zordur.
Zira “Đtalyan Faşizmi”nin Mare Nostrum politikası
doğrultusunda Akdeniz’deki saldırgan tavrına karşı
açıkça net bir tavır koyan Türkiye Cumhuriyeti Dev-
leti, Hitler’e rağmen Almanya ile olan ekonomik
Şevket Süreyya
Aydemir
ilişkileri kesmemiş ve bundan istifade etmiştir. An-
cak Kadrocuların hem Đtalya, hem de Almanya’daki
rejimlere karşı muhalif tavrı bu anlayışlarının prag-
matist bir ölçekte olmadığının ispatıdır. Ayrıca Kad-
rocular ırkçılık karşıtı görüşlerini birçok yerde açık-
ça belirtmiş ve faşizm, nasyonal sosyalizm gibi ide-
olojilere karşı mesafeli olduklarını göstermişlerdir.
Milliyetçilik ve otoriterlik bağlamında Kadro hareketi
ve faşizm arasında bir ilişki kurmak zorlama olacak-
tır. Zira Kadrocular antiemperyalist ve kana de-
ğil yurttaşlık esasına dayalı ilerici bir milliyetçili-
ği savunmuşlardır.
Kadro ile faşizm arasında ilişki kurmak isteyenle-
rin sıklıkla gönderme yaptığı Yakup Kadri’nin der-
ginin 11. sayısında yer almış “Ankara-Moskova-
Roma” isimli makalesidir. Bu makalede Karaosma-
noğlu Mussolini Đtalya’sındaki coşkun ruhu ve di-
siplini övmüş ve şöyle demiştir: “Mussolini sayesin-
de daha doğrusu faşizm sayesinde bütün Đtalya
kronometre gibi işleyen bir memleket halini almış-
tır” (Tekeli & Đlkin, “Kadrocuları ve Kadro’yu Anla-
mak”, sayfa 231). Yakup Kadri gibi Kadro hareketi
içerisinde edebiyatçı kimliğiyle ön plana çıkan biri-
nin bu sözlerinden hareketle Kadro’ya faşist dam-
gası vurmak kolaya kaçmak ve makro bir değerlen-
dirme yapamamak olacaktır. Zaten Kadro yazarları
faşizmle ilgili görüşlerini açıkça belirtmişlerdir. Me-
sela Şevket Süreyya, derginin 4. sayısında yayın-
lanan “Fikir Hareketleri arasında Türk Nasyonaliz-
mi, Faşizm” isimli makalesinde faşizmin gelişmesin-
de Đtalya’da 1918-1922 arasındaki dönemde yaşa-
nan sancılı kapitalist süreçten bahseder ve faşizmin
üzerindeki durduğu beş maddeyi sıralar: ulusal bir-
lik, yönetici gücün tekeli, emperyalizm, devlet için
yaşayan vatandaşlar ve sınıfların birliği (Aydemir,
“Fikir Hareketleri arasında Türk Nasyonalizmi, FA-
ŞĐZM”, sayfa 9, Kadro no:4).
Her ne kadar Kadrocularda ulusal birlik ve yöneti-
ci gücün tekeli gibi konularda faşizmle paraleller
bulmak mümkün de olsa, Kadro hareketinin yaptığı
sınıfsal analizler ve güçlü antiemperyalist tutumu
Kadrocuları faşizmden kesin bir çizgiyle ayırmakta-
dır. Aydemir, Hitler’in ırkçı yönünü şu sözlerle
eleştirmiştir: “Bundan başka Hitler, beyaz ırkın dün-
ya üstünde yalnız iktisadi hakimiyetle iktifa etmesi-
ne de razı değildir. Esirlerin kanına susayan Neron
gibi o da, milletlerin esaretine susamıştır” (Aydemir,
“Fikir Hareketleri arasında Türk Nasyonalizmi, FA-
ŞĐZM”, sayfa 13, Kadro no:4). Tüm bu nedenlerle
Sayı 24
Kadro’nun anti-faşist bir düşünce sistemi olduğunu
iddia etmek doğru olacaktır.
Kadro hareketinin sosyalizme yaklaşımıysa ol-
dukça karışık bir konudur. Daha önce de belirttiğim
gibi Kadro hareketinin dört önemli yazarı (Aydemir,
Tör, Belge, Tökin) komünist geçmişleri bulunan ve
yaptıkları devletçe sürekli izlenen kimselerdir. “Bu
süreç içinde bir yandan Kadro dergisi çıkarılmakta,
öte yandan benimsenen ideolojik çizginin programı
aydınlatılmaktadır. Şevket Süreyya’nın Murat Bel-
ge’ye anlattığına göre, devlet bu konuyla yakından
ilgilenmekte ve toplantıları izletmektedir” (Tekeli &
Đlkin, “Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak”, sayfa
143-144). Kadrocuların Marksizm’den kendi istekle-
riyle mi vazgeçtikleri, yoksa devlet baskısı nedeniy-
le takiyye mi yaptıkları asla kesin olarak bilineme-
yecek bir konudur. Ancak Kadrocu yazarların ya-
şam öykülerine ve özellikle Şevket Süreyya Ayde-
mir’in hayatı boyunca yazdıklarına bakarsak; Kad-
rocular Marksizm’den koparak bir üçüncü yol olarak
Kemalizm-sosyalizm sentezini yapmaya çalışmış-
lardır. Kadrocu düşüncede ülkeler arası eşitsizlikler,
ülke içerisindeki sınıfsal eşitsizliklerden daha ön
plandadır. Ayrıca Türkiye gibi kapitalist gelişmenin
henüz yaşanmadığı ülkelerde sınıf farklılıkların or-
taya çıkmadan önlenebileceğini iddia ederek Kad-
rocular Marksizm’den farklı bir anlayışları olduğunu
ortaya koymuşlardır. “Vedat Nedim’e göre, ileri tek-
nikli bir Türk iktisadiyatı ve sınıfsız ve tezatsız bir
Türk milleti ancak devletçi bir iktisat siyasetinin ese-
ri olacaktır” (Heper & Canıvar, “Ülkü ve Kadro Der-
gilerinde Yayınlanmış Bazı Makalelerde Beliren
Devletçilik Anlayışı”, sayfa 10). Vedat Nedim Tör
cüretkar bir şekilde tarihin Karl Marks’ı yanılttığını
ve Türkiye’nin kapitalist dönem yaşanmadan sınıf-
sız toplum idealine ulaşabileceğini iddia eder.
(Mustafa Türkeş, “The Ideology of the Kadro
Movement: A Patriotic Leftist Movement in Turkey”,
sayfa 110).
Yine de Kadrocular özellikle Batı ülkelerinin tarih-
sel gelişimini açıklamak için tarihsel maddecilik
yöntemini kullanmışlardır. Özellikle Aydemir ve
Tökin’in yazılarında Marksist argümanlara sıkça
rastlanabilir. Ancak Kadrocular Batı ve Doğu top-
lumları arasındaki tarihsel-yapısal farklılıklara dik-
kat çekmiş ve Marksizm’in ancak Batı dünyasını
anlamak için kullanılabileceğini iddia etmişler-
dir. Devletçi bir ekonomiyle yeni oluşmakta olan
sınıflar arasındaki çatışmalar önlenecek ve Türkiye
Sayfa 99
Vedat Nedim Tör cüretkar
bir şekilde tarihin Karl
Marks’ı yanılttığını ve
Türkiye’nin kapitalist dö-
nem yaşanmadan sınıfsız
toplum idealine ulaşabile-
ceğini iddia eder.
kapitalist evreyi atlayarak sosyalizme Kema-
lizm yoluyla ulaşabilecektir. “Kadrocular, devlet-
çiliği sınıf kavramını yok ederek sınıflararası çatış-
mayı önleyecek bir politika olarak kabul etmekte-
dirler” (Heper & Canıvar, “Ülkü ve Kadro Dergile-
rinde Yayınlanmış Bazı Makalelerde Beliren Dev-
letçilik Anlayışı”, sayfa 10). Mustafa Türkeş Kad-
rocu yazarların tarihsel materyalizmi uygulamakta-
ki bu seçici tutumlarına dikkat çekmiştir. Aydemir
ayrıca Batıda oluşan sınıfsal eşitsizlikler kadar Batı
ülkelerinin sömürgecilik yoluyla Doğu ülkelerinin
ham madde kaynaklarını tüketerek ve bunları tek-
nolojik, toplumsal gelişmelerinde kullanarak nasıl
doğu ülkelerine üstünlük sağladıklarını belirtir.
Kadrocular devletin yapmayı düşündüğü top-
rak reformu konusunda sosyal sınıfların varlığı-
nı kabul ederken, diğer alanlarda solidarizm
anlayışına karşı çıkmamaktadırlar. Bunun nede-
ni sanıyorum Kadrocuların Kemalist rejimle ve
onun en önemli unsurlarından biri olan Emile
Durkheim’ın solidarizm anlayışıyla ters düşme-
mek istemeleridir. Kadroculara göre modern dünya
düzeninde üç büyük çatışma alanı ve türü vardır.
Birinci çatışma işçi sınıfı ve kapitalist sınıflar ara-
sında yaşanan ve yalnızca endüstrileşmiş Batı ül-
kelerinde görülen sorunlardır. Đkinci tip çatışma
gelişmiş Batı ülkelerinin kendi aralarında yaşadık-
ları pazar bulma, silahlanma ve kalkınma yarışıdır.
Üçüncü tip ve en önemli olan çatışmaysa geliş-
miş Batı toplumlarıyla kapitalistleşmemiş sö-
mürge ya da yarı-sömürge durumundaki doğu
ülkeleri arasında yaşanan sorunlardır.
Aydemir’e göre Marksizm ve faşizm gibi ideoloji-
ler kapitalist toplumlara ait tarihsel-yapısal gelişim
ve sınıf çatışmaları sonucu ortaya çıkmış düşünce
Sayfa 100
Kadrocular çok başarılı bir şe-
kilde 20. yüzyılın antiemper-
yalist devrimler çağı olacağını
öngörmüşlerdir. Türkiye’yi an-
ti-
ti-emperyalist, kapitalist veya
sosyalist olmayan bu bloğun
lideri olarak düşünmüş ve Ke-
malizm’i bu yönde tüm üçüncü
dünya ülkelerine model olacak
bir ideoloji yorumlamış, tasar-
lamışlardır.
sistemleridir ve Türkiye’de uygulanması imkansız-
dır. Kadrocular tarihi okurken Marksist-Leninist
metotlar kullanmaktan kaçınmamışlardır. Mesela
Aydemir, Lenin’in emperyalizm teorisinden etkile-
nerek emperyalizm olmadan kapitalizmin ayakta
duramayacağını ve Batıda sosyal devletin çökerek
Marksist devrimlerin yaşanacağını ileri sürer. Bu
nedenle ulusal bağımsızlık savaşları Batı sömürge-
ciliğine ve dolayısıyla kapitalizme son verecek
önemli olaylardır. Kadrocular çok başarılı bir şekil-
de 20. yüzyılın antiemperyalist devrimler çağı ola-
cağını öngörmüşlerdir. Türkiye’yi anti-emperyalist,
kapitalist veya sosyalist olmayan bu bloğun lideri
olarak düşünmüş ve Kemalizm’i bu yönde tüm
üçüncü dünya ülkelerine model olacak bir ideoloji
yorumlamış, tasarlamışlardır. Bu konuda Aydemir-
’e kulak verelim; “Đnkılabımızın, her biri ayrı ayrı
kıymettar ve orijinal olan bu fikir ve nazariye unsur-
ları birer birer izah edildikçe, bu esaslar inkılap
nesli için kriteryumlar olacak, yeni ve standartlaş-
mış inkılapçı tip böyle doğacaktır. Bu tip her nere-
de, her ne şerait içinde olursa olsun, karşılaştığı
her inkılap sahasında, aynı hadiseyi aynı
kriteryumlara vuracak, aynı ölçülerde düşünecek,
aynı neticelere varacak ve inkılabın kendisine has
cihanı telakki tarzı böyle vücut bulacak-
tır” (Aydemir, “Kadro”, sayfa 3, Kadro no: 1). Topla-
mak gerekirse Kadro hareketi Marksizm’den faz-
lasıyla etkilenmesine karşın Marksist bir hare-
ket değildir. Diyebiliriz ki daha sonra Latin Ameri-
ka’da ve üçüncü dünya ülkelerinde belirecek olan
sosyalizm anlayışına uygun bir düşünce sistemine
ulaşmışlardır. Türkeş’in iddialarına karşın Kadrocu-
ların fanatik seküler tutumları onları Sultan Galiyev
ve Đslami sosyalizmden de uzaklaştırmaktadır. Bu
nedenlerle Kadro ile Bağımlılık Okulu ve Dünya
Sistemi Teorisi arasında bir bağ kurmak daha
mantıklı olacaktır.
Bağımlılık Okulu 1960’larda Güney Amerika’da
ortaya çıkmış bir düşünce sistemidir. Samir Amin
ve Ernest Mandel gibi yazarların Batı merkezli dü-
şünce sistemine karşı olarak geliştirdikleri bu teori-
de modernleşme kuramına alternatif görüşler üretil-
miştir. Batı emperyalizmine maruz kalmış ülkeler
için serbest piyasa ekonomisine geçmek ezilmeyi
kabullenmek olacaktır. Ayrıca Batı merkezli düşün-
celer Doğunun kültürü, tarihi, dinleri ve öznel koşul-
larını görmezden gelerek Batının doğrularını tek
doğru olarak ortaya koymaktadır. Bu nedenle Ba-
ğımlılık Okulu düşünürleri kapalı, korumacı ve
planlı bir ekonomiyi ve ithal ikamesi politikasını
benimsemişlerdir. Immanuel Wallerstein’ın geliş-
tirdiği Dünya Sistemi Teorisi de, aynı doğrultuda
ortaya çıkmış bir teoridir. Wallerstein ülkeleri core
(merkez), periphery (çevresel) ve semi-periphery
(yarı çevresel) kategorilerine ayırarak, dünya eko-
nomik sisteminde ülkeler arası eşitsizliklere dikkat
çekmiştir. Vedat Nedim’in yaptığı kategorizasyonla
Wallerstein’ın düşüncelerinin benzerliği dikkat
çekicidir. Günümüzde Batı kalıplarını alıp Türki-
ye’ye uyarlayan sosyal bilimcilerimiz için Kad-
ro’nun bu dünya çapındaki öncü rolünü anla-
mak hiç kolay olmamaktadır. Eyüp Özveren bu
konuda şunları yazmıştır: “Kadro emperyalist kolon-
yal güçlerin ortadan kaybolacağını ve sonraki döne-
min ulusal bağımsızlık Hareketi dönemi olacağını
tahmin etmiştir. Bunu yaparak Kadro bir erken dö-
nem Üçüncü Dün-
ya Hareketi haline
gelmiştir” (Eyüp
Özveren, “The
Intellectual Legacy
of the Kadro
Movement in
Retrospect”, sayfa
569). Üçüncü Dün-
ya ülkelerinde geli-
şen bu neo-
Marksist hareketle-
rin ortak özelliği
Wallerstein
ulusalcı yönlerinin
bulunması ve ülke-
Sayı 24 Sayfa 101

ler arası eşitsizlikleri, sınıflar arası eşitsizlerden
daha ön planda tutmalarıdır. Kapitalist ve emperya-
list Batıya karşı kuşkucu ve isyankar tutum bu hare-
ketlerin bir diğer ortak özelliğidir. Otarşik ya da en
azından ithal ikamesine dayalı korumacı dış ticaret
esası tüm bu hareketlerde görülecektir. Bu hareket-
lerin bir diğer özelliği de komprador burjuvazi kav-
ramıyla uluslararası ya da küresel kapitalizmle iş
birliği yapan yerli burjuvaziye tepki göstermeleridir.
Dünya Sistemi Teorisi ve Bağımlılık Okulu’nun
Kadro hareketinden esinlendiğine dair elimizde
kanıt bulunmamasına karşın Kadrocuların bu dü-
şüncelere 30-40 sene önce ulaşmış olmaları
Türk sosyal bilimleri için bir iftihar konusu ol-
malıdır.
Ozan.Ormeci@PolitikaDergisi.com
KAYNAKLAR
larının karşılaştırmalı içerik analizi”, 1997, Toplum ve
Bilim sayı 74, 181-191
- Türkeş, Mustafa, “The Ideology of the Kadro
Movement: A Patriotic Leftist Movement in Turkey”,
1999, “Turkey Before and After Atatürk” (Sylvia
Kedourie), London: Frank Cass Publishers
- Tekeli, Đlhan & Đlkin, Selim, “Bir Cumhuriyet Öyküsü:
Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak”, 2003, Đstanbul: Tarih
Vakfı Yurt Yayınları 134
- Türkeş, Mustafa, “Kadro Hareketi Ulusçu Sol Bir Akım”,
1999, Ankara: Đmge Kitabevi
- Harris, George, “The Communists and The Kadro
Movement Shaping ideology in Ataturk’s Turkey”, 2002,
Đstanbul: The Isis Pres
- Harris, George S., “Türkiye’de Komünizmin Kaynakla-
rı”, 1975, Đstanbul: Boğaziçi Yayınları

- Biyografi.Net, http://www.biyografi.net - Heper, Metin, “State Tradition In Turkey”, Chapter 3: A

- “Kadro” Aylık Fikir Mecmuası, 1932, sayı 1, 2, 3, 4, 8,
12, 16, II. Kanun
- Tekeli, Đlhan & Đlkin, Selim, “Türkiye’de Bir Aydın Hare-
keti: Kadro”, 1984, Toplum ve Bilim Sayı 24, 35-67
- Sunar, Lütfi, “Kadro Dergisi/Hareketi ve Etkileri”, 2004,
Türkiye Araştırmaları Dergisi, Cilt:2, Sayı 1, 511-526
- Uyar, Hakkı, “Resmi Đdeoloji ya da alternatif resmi ideo-
loji oluşturmaya yönelik iki dergi: Ülkü ve Kadro mecmua-
Transient Transcendental State (48-66)
- Heper, Metin & Canıvar, Gülser, “Ülkü ve Kadro Dergi-
lerinde Yayınlanmış Bazı Makalelerde Beliren Devletçilik
Anlayışı”, 1977, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, c. 4-5
- Hale, William, “Ideology and Economic Development in
Turkey”, British Society for Middle Eastern Studies
- Özveren, Eyüp, “The Intellectual Legacy of the Kadro
Movement in Retrospect”, 1996, METU Development
Studies, Cilt: 23, Sayı 4

Dünya Sistemi Teorisi

ve Bağımlılık Okulu’-
nun Kadro hareketin-
den esinlendiğine dair
elimizde kanıt bulun-
mamasına karşın Kad-
rocuların bu düşüncele-
re 30-
30-40 sene önce ulaş-
mış olmaları Türk sos-
yal bilimleri için bir
iftihar konusu olmalı- Ernest Mandel
dır.
Sayfa 102

Bir yanda ağalığa-şeyhliğe, bir yanda ekonomik darboğaza karşı...

Atatürk Döneminde
Halkçılık
Ne Anlama Geliyordu?
batiye) bozguna uğratılmış; henüz Ermeniler sal-
Prof. Dr. Sina AKŞĐN dırmamış; Delibaşı Mehmet Konya’da isyan etme-
mişti. Bunlar olumlu etkenlerdi. Buna karşılık Yu-
nanlılar, istilalarını Uşak’a, Bursa’ya vardırmış;
Atatürk 13 Eylül 1920’de Đstanbul Hükümeti, Sevr Antlaşması’nı imzalamış
bulunuyordu. Yine olumlu bir gelişme, Sovyetlerle
TBMM Hükümetinin ilk ilişkilerin kurulmuş ve gelişmekte olmasıydı. Đlkba-
harda Mustafa Kemal, Lenin’le mektuplaşmış;
kapsamlı siyasal progra- ardından Bekir Sami başkanlığındaki bir heyet
mını ve aynı zamanda ilk Moskova’ya gitmiş, görüşmelere başlamıştı. Bu
arada, 3 Haziran 1920 günü, Sovyetler Dışişleri
anayasa taslağını Meclise Komiseri Çiçerin’in bir mektubuyla Misak-ı Millî’yi
sundu. Belge 18 Eylül’de kabul ettiklerini bildiriyorlardı. Böylece Yunan işgali-
ni ve Sevr’i ortadan kaldırmak için Sovyet desteği,
Mecliste okundu. Belgenin TBMM Hükümetinin dış siyasette en önemli umut
kapısı durumuna gelmiş bulunuyordu.
bir adı da “Halkçılık
Halkçılık Programı böyle bir ortamda TBMM’ye
Programı” idi. sunuluyordu. Programı incelerken bu ortamla ilişki-
lendirmek gerekir. Bu belgeye göre, TBMM Hükü-
metinin yegâne amacı, halkı emperyalizm ve

H
alkçılık ilkesi, denilebilir ki altı oktan ilk
çıkan ilkedir. Atatürk 13 Eylül 1920’de
TBMM Hükümetinin ilk kapsamlı siyasal
programını ve aynı zamanda ilk anaya-
sa taslağını Meclise sundu. Belge 18 Eylül’de Mec-
liste okundu. Belgenin bir adı da “Halkçılık Prog-
ramı” idi. Daha sonra 21 Ekim’de TBMM kısa bir
beyanname ile programda yer alan emperyalizm
ve kapitalizm karşıtlığını yineleyecek ve 18 Ka-
sım’da başlayan görüşmeler, 20 Ocak 1921’de
Türkiye’nin ilk anayasası, Teşkilat-ı Esasiye Ka-
nunu ile sonuçlanacaktı.
Bu sırada, yani 13 Eylül 1920’deki genel duruma
bakalım: Anzavur, Düzce-Adapazarı, Çapanoğlu
Đsyanları bastırılmış; Hilafet Ordusu (Kuvayı Đnzi-
kapitalizmin “tahakküm ve zulmünden” kurtar-
maktı (m.2). Gerçi 1. maddede, TBMM’nin hilafet
ve saltanatı kurtarmak üzere kurulduğu belirtili-
yordu, ama 6. maddede egemenliğin kayıtsız
şartsız milletin olduğu vurgulanıyordu. 25 Ey-
lül’de yapılan gizli oturumda Mustafa Kemal,
Vahidettin için “Hain bir adamdır.” dediği zaman
alkışlar ve “bravo” sesleriyle karşılanıyordu. (1) Bu
biçimde ortaya konan devrimci cesarette, emperya-
lizm ve özellikle kapitalizme karşı tavır alınmasın-
da, kuşkusuz Sovyet desteğinin önemli bir payı bu-
lunuyordu. Ayrıca bu sıralar Anadolu’da Bolşevikle-
re yakın Yeşil Ordu gibi bir örgütün açıkça ve 14
Temmuz’da kurulan Türkiye Komünist Partisi’nin
gizli olarak çalıştığını, kimi dinsel çevrelerin bile
Bolşevikliğe yakınlık gösterdiğini biliyoruz. (2)
Sayı 24 Sayfa 103

Bu girişten sonra, bütün Atatürk Dönemi boyunca

halkçılık uygulamalarını ele alalım. Önce Halkçılı- Halkçılığın ağalık-
ağalık-şeyhlik
ğın karşı olduğu iki şeye değinelim. Birincisi, salta-
nat ve hilafet karşıtlığıdır. Bu daha geniş olarak,
düzenine karşı olmasının
feodalizme, yani ortaçağa, yani ağalık ve şeyhlik nedeni, halkın gerilik, ce-
düzenine karşı olmak demekti. Türklerde 1915’te
tahminen %5 olan okuryazarlık oranı, onların orta- halet, eşitsizlik ve baskı
çağ düzeninde yaşadıklarının bir belirtisiydi. Ayrıca içinde yaşamasının kabul
bir ortaçağ hukuk dizgesi olan şeriat uygulanmak-
taydı. Böyle bir düzende padişah, ağaların ağası, edilmemesinden kaynak-
bir çeşit başağa; aynı kişi halife olarak da şeyhlerin lanmaktadır. Mahmut Esat
şeyhi, baş şeyh durumundaydı. 1922’de saltanatın,
1924’te halifeliğin kaldırılması, ağalık-şeyhlik düze- Bozkurt’un dediği gibi,
nine vurulmuş ağır bir darbeydi. Ama toplumun bü- “Bir ferdin, bir milletin ben
yük çoğunluğu ağalık-şeyhlik düzeninde yaşarken,
yalnızca saltanat ve halifeliğin kaldırılması, çarpıcı hür olmayacağım, esir ola-
ve önemli ama bir bakıma yüzeysel bir önlemdi. cağım deme hakkı yoktur.”
Ağalık-şeyhlik düzenine son verilmesi, uzun yıllar
sürecek, pek çok alanda yürütülecek bir çabanın,
bir savaşımın sonucu olabilirdi. Ne yazık ki, pek çok
mesafe alınmış olmakla birlikte Kısmi Karşıdevrim list çelişkisi anlamında) sınıf çatışmasına hiç sıcak
yüzünden bugün de henüz o noktaya ulaşabilmiş bakmadığı, dayanışmacılıktan yana olduğu açıktır.
değiliz. Halkçılığın ağalık-şeyhlik düzenine karşı Bununla birlikte, Atatürk düzeninin, feodalizme,
olmasının nedeni, halkın gerilik, cehalet, eşitsizlik ağalık ve şeyhlik düzenine düşman olduğu da
ve baskı içinde yaşamasının kabul edilmemesinden kesindir ve bu da bir sınıf çatışması sayılmalı-
kaynaklanmaktadır. Mahmut Esat Bozkurt’un de- dır.
diği gibi, “Bir ferdin, bir milletin ben hür olmaya-
cağım, esir olacağım deme hakkı yoktur.” (3) 1929’da Atatürk’ün Afet Đnan ile yazmış olduğu
ve o dönemin ortaokullarında yurttaşlık bilgisi ders
Atatürk halkçılığı, 1920’lerin ortalarında çokpartili kitabı olarak kullanılmış olan Medeni Bilgiler’de,
dizgeye sıcak bakmıyordu. Atatürk’e göre partiler Atatürk’ün demokrasiden söz ederken, bu sözcü-
sınıfların çıkarlarını temsil ederler. Türkiye’de mo- ğü açıklamak için ayraç içinde “halkçılık” sözcü-
dern sınıflar, yani kapitalist sınıfla işçi sınıfı pek ğünü yazmış olduğunu görüyoruz. Böylece halkçı-
bulunmadığına göre
tek parti olması nor-
maldir. Burada Ata-
türk, Ziya Gökalp
kanalıyla
Durkheim’dan gelen
dayanışmacılık kura-
mına dayanıyordu.
Buna göre toplumda
çeşitli meslekler var-
dı ve bunlar birbirle-
rini bütünledikler için
çatışmadan (sınıf
çatışması) çok, da-
yanışma söz konu-
suydu. Atatürk’ün de
bu anlamda “El öptürmemek” için
(proletarya - kapita- mücadele veren Atatürk...
Sayfa 104
Önce eşitlik uygulamalarını
görüyoruz. En temel, en
önemli eşitlik, kadın-
kadın-erkek
eşitliğidir. Geleneksel toplum-
da kadın-
kadın-erkek eşitsizliği önce-
likle bir ortaçağ hukuk dizgesi
olan şeriattan kaynaklanıyor-
du. Mirasta, ceza hukukunda,
tanıklıkta kadın açıkça erkeğe
göre yarı insan sayılıyordu.
lığın olumlu anlamına gelmiş oluyoruz: demokrasi.
Demokrasi konusunda iki anlayış var. Kimisi de-
mokrasiyi çokpartili dizgeyle özdeşleştiriyor. Yani
birden çok parti olacak, dürüst seçimler yapılacak,
kitle iletişim araçları özgür olacak. Bu demokrasi-
nin dar anlamı. Geniş anlamı da bence şu: bir
toplumdaki toplam özgürlük ve eşitliğin düzeyi.
Özgürlük düzeyini ölçmek için örneğin yasalara,
yasaların uygulanma biçimine, çocukların nasıl
terbiye edildiğine, eğitimin nasıl yürütüldüğüne ba-
kabiliriz. Eşitlik için örneğin, o toplumda ayrıcalıkla-
rın olup olmadığına, varsa bunların derecesine,
varlık ve gelir farklarına, eğitimin ve sağlık hizmet-
lerinin ne ölçüde yaygın ve herkes için ulaşılabilir
olduğuna, kadın-erkek, yaşlı-genç eşitliğinin duru-
muna bakabiliriz. Demek ki bir ülkenin, bir toplu-
mun demokratik olup olmadığını, ne ölçüde de-
mokratik olduğu, özgürlük ve eşitliğe bakarak anla-
şılabilir. Çokpartili dizge birçok kez demokrasiye
hizmet edebilecek bir mekanizmadır, fakat bu me-
kanizma demokrasi derecesi çok düşük olan bir
ülkede de bulunabilir, bugünkü Đran gibi. Ayrıca
seçmenler demokrasi düşmanlarını seçebilirler;
Almanya’da Hitler’in, Türkiye’de şeriat partilerinin
seçilmesi gibi. Bu takdirde çokpartili dizgenin de-
mokrasiye hizmet ettiği söylenemez. Bütün bun-
lar, demokrasiyle çokpartili dizgeyi özdeşleştir-
menin ne denli yanlış olduğunu bize göster-
mektedir. (4)
Atatürk Döneminin demokrasi bakımından halk-
çılık uygulamalarına baktığımızda, başta siyasal-
hukuksal demokrasi uygulamalarını görüyoruz.
Önce eşitlik uygulamalarını görüyoruz. En temel,
en önemli eşitlik, kadın-erkek eşitliğidir. Geleneksel
toplumda kadın-erkek eşitsizliği öncelikle bir orta-
çağ hukuk dizgesi olan şeriattan kaynaklanıyordu.
Mirasta, ceza hukukunda, tanıklıkta kadın açıkça
erkeğe göre yarı insan sayılıyordu. Evlilik hukukun-
da kadının değeri belki daha da düşmekteydi.
1926’da Medeni Kanun’un yürürlüğe girmesiyle,
şeriat da yürürlükten kalkmış oldu. Böylece medeni
hukuk alanında kadınla erkek hemen hemen eşit-
lenmiş oldu. 1934’te kadınların seçme ve seçilme
hakkını kazanmasıyla siyasal haklar bakımından da
eşitlik sağlanmış oldu.
Erkekler arasında eşitlik sağlayan kimi adımlara
da değinelim. 1934’te lakap ve unvanların; 1923’te
oy vermek için vergi ödeme koşulunun kaldırılması,
böyle adımlardır.
1920’lerde Atatürk tek partililiği savunuyordu. Bi-
lindiği gibi, buna rağmen 1924’te kurulan Terakki-
perver Cumhuriyet Fırkası denemesi, Şeyh Sait
Đsyanı’nın gürültüleri içinde son buldu. Daha sonra
Atatürk, fikrini değiştirerek bir muhalefet partisinin
(Serbest Fırka’nın) kurulmasına öncülük etti (1930).
Bu parti, devrimi tartışma konusu yapmayacaktı.
Buna rağmen büyük gürültüler koptu ve az sonra
Menemen Olayı’na kadar gidecek olan gürültüler
arasında Fırka kapatıldı. Böylece bir kez daha
çokpartili dizgeden geri dönülmüş oluyordu. Kuşku
yok ki, Atatürk Devriminin yürümesi, demokrasi ya-
ni eşitlik ve özgürlük açısından, çokpartili dizgenin
yürümesi açısından daha önemliydi. Çünkü henüz
aydınlanmamış bir toplumda çokpartililik gericiliği
özendirmekteydi. Bu deneylere rağmen Đsmet Đnö-
nü’nün 1945’te Sovyet tehdidinden ürkerek
çokpartililiğe geçmesi, erken bir karar olduğu için
yanlış olmuş, Türkiye’yi Karşıdevrim sürecine sok-
muştur (1950’den başlayarak).
Atatürk Döneminde toplumsal demokrasi uygula-
maları da görülmektedir. Halkçılık Programı ve Be-
yannamesi gerçi emperyalizme ve kapitalizme cep-
he almış gibi görünse de, bu Millî Mücadele’nin
uluslararası düzlemdeki konjonktürel sıkışıklığı ile
açıklanabilir. Nitekim Lozan Konferansı konjonktü-
ründe, Đzmir Đktisat Kongresi’nde, kapitalizme açık
bir tavır sergilenmiştir. Fakat her ikisi de Türkiye’nin
iki sıkışıklık anına denk düşmektedir; o bakımdan
da kabil-i ihmal görülebilir. Altı oku iki devrimin
(Fransız ve Sovyet Devrimlerinin) bireşimi olarak
Sayı 24 Sayfa 105

değerlendiren görüşler dikkate alınırsa, sosya-

list olmasa da Atatürk Devriminin iyice solda Toplumsal demokrasi ba-
olduğu kabul edilmelidir. Üç ok Fransız Devri-
mi’nden; devletçilik ve halkçılık, Sovyet Devrimi’n- kımından halkçılık, önce-
den gelmektedir denilebilir. Zaten “Sağ Kema-
lizm”den söz edenler o bakımdan yanılıyorlar. Nasıl
likle dar gelirlilerin, işçi
sağ sosyalizm; sağ komünizm denemezse, sağ ve köylülerin gözetilmesi
Kemalizm de denilmemelidir. Ama tabii, bu dev-
rimci hareketlerin içinde sağ ya da sol eğilimler ya demektir. Eğitim ve sağlı-
da kanatlar bulunabilir.
ğın parasız olması, üste-
Đşte demek ki halkçılık ve devletçilik Atatürkçülü- lik parasız yatılı Köy
ğü sosyalizme yaklaştıran ilkelerdir. Toplumsal
demokrasi bakımından halkçılık, öncelikle dar Enstitüsü gibi uygulama-
gelirlilerin, işçi ve köylülerin gözetilmesi de-
mektir. Eğitim ve sağlığın parasız olması, üste-
lar dar gelirlileri gözetme
lik parasız yatılı Köy Enstitüsü gibi uygulamalar siyasetinin sonucudur.
dar gelirlileri gözetme siyasetinin sonucudur.
Aynı biçimde, ekmek fiyatının kamu tarafından be-
lirlenmesi; devlet fabrikalarının dar gelirlilerin gerek-
sinimleri için ucuz dokumalar, giyim kuşam, ayak-
kabı, terlik üretmesi de aynı yaklaşımın sonucudur. iletisim@PolitikaDergisi.com
(Liberalliğin ağır bastığı günümüzde, “devlet pabuç,
terlik, pijama mı üretirmiş” diye söz konusu tutuma ___
isyan edilmekte, belki alay konusu edilmektedir.) (1) TBMM Gizli Celse Zabıtları (Ank, Đş Bankası, 1985)
Üçüncü olarak çok yoksul olan Atatürk Dönemi c.1. s.135
devletinin, yine de ne yapıp yapıp devlet fabrikala-
rında ve işletmelerinde çalışan işçiler ve diğer çalı- (2) Emel Akal, Mustafa Kemal, Đttihat ve Terakki ve Bol-
şanlar için doğru dürüst lojman, okul, sağlık, spor şevizm (Đst, TÜSTAV, 2002).
ve eğlence yerleri sağlamaya çalıştığını görüyoruz.
(3) S. Akşin, “Bozkurt ve Peker’in Devrim Tarihi Ders
Devletin o dönemde bütün yurttaşlarına bunu Kitapları”, Türkiye’nin Önünde Üç Model (Đ
yapmaya gücü yoktu, fakat hiç değilse kapısın- st, Telos, 1997).
da çalışanları gözetmeye çalışıyordu. (5)
(4) S. Akşin, “Atatürk Döneminde Demokrasi”,
“Demokrasi Kuramı, Atatürk
Devrimi ve Faşizm”, Atatürkçü
Partiyi Kurmanın Sırası Geldi
(Ank, Đmaj, 2002)

(5) Devlete ait tüm sanayi ku-

ruluşlarında çalışanların sayısı
1938’de 70.445’ti. Bu konuda
bkz. Ahmet Makal, Türkiye’de
Tek Partili Dönemde Çalışma
Đlişkileri: 1920-1946 (Ank, Đm-
ge, 1999), s.253-281.
Sayfa 106
Güç ve bilim...
Geçmişten Günümüze
Bilim ve Đktidar
Đlişkisi (1)
Selvihan ÇĐĞDEM
B
ilim ve iktidar tarih boyunca ilişki içinde
olmuştur. Kimi zaman bilim iktidarın kimi
zaman da iktidar bilimin etkisi altında
kalmıştır. Bu etkileşimin olumlu ve olum-
suz tarafları olmuştur şüphesiz. Geçmişten günü-
müze uzanan bilim ve iktidar ilişkisinin neden ve
nasıl oluştuğu ve nasıl olması gerektiği ise tartış-
malı konuları beraberinde getirmektedir.
Bilim, insanlığın var oluşuyla birlikte, merak duy-
gusunun kamçıladığı öğrenme isteğiyle yeni buluş-
lar elde etmenin ve süreklilik ilkesine bağlı olarak
birikimli ilerlemenin adıdır. Đnsanlığın var oluşuyla
diyoruz, çünkü insanın insan olarak kendi farkına
varması da yine bilim sayesinde olmuştur. Bilimde
esas olan tıpkı sanat gibi yaratıcılıktır. Çünkü insa-
nın içinde yatan yaratma isteği onu doğaya karşı
hükmetmeye zorlamıştır. Bu sayede insan bir za-
manlar kendisinin üstesinden gelemediği güçlere
hakim olmaya başlamış, yaşam şartlarını günden
güne iyileştirmiştir. Bilimin temeli deney ve gözle-
me dayanmaktadır. Đnsanın içindeki merak, sürekli
soru sormasına neden olmuş, bu sorulara verilen
cevaplar başka soruların sorulmasına yol açmış, ne
sorulan sorular tükenmiş ne de aramaktan vazge-
Sayı 24
çilmiştir. Bu devinim ise bambaşka bir dünyanın
kapılarını aralamıştır: “Bilim dünyası.”
Her çağda bilim dünyasında adım adım ilerleyen
insan, aklını kullanmayı öğrenmiş ve kendinden
başlattığı aydınlanmayı geleceğe taşımıştır. Đnsanın
aklını kullanması bilimin sistemli olarak ilerlemesine
büyük katkıda bulunmuş, bunun yanında bilim çe-
şitli dallara ayrılmış, bilimde uzmanlaşmaya gidilmiş
ve modernleşme ile günümüzde hemen her alanda
kullanılan teknoloji bilime hız kazandırmıştır.
Elbette bilim, günümüze burada anlatıldığı gibi
rahat bir şekilde gelmedi. Yeri geldi çetin koşullara
karşı savaş verdi, kan kaybetti ama mücadelesin-
den asla taviz vermedi. Bilim, ezberleri bozarak
insan hayatına yön vermeye başlamasından beri
engellenmeye çalışıldı, yok sayıldı, duraksatıldı…
Fakat görüldü ki her seferinde katlanarak büyüdü,
daha da güçlendi ve önünde durulamaz bir sel hali-
ne geldi. Bir zamanlar bilime karşı çıkanlar, onun
önünde boyun eğmek zorunda kaldı, hatta öyle za-
man geldi ki ondan faydalandı, yararını gördü.
Uygarlık tarihine baktığımızda bilime karşı çıkıp
ona “köstek” olan medeniyetler olduğu kadar bilimi
destekleyen, bilimle uğraşanları koruyan, hatta biz-
zat bilimin açtığı yolda birlikte yürüyen medeniyetler
de olmuştur. Yazımızın başlığından da anlaşıldığı
üzere bizim de asıl üzerinde durmamızı gerektiren
tam da bu nokta. Bilim ve iktidarların tarihi süreçteki
ilişkileri.
Đktidar, devlet yönetimini elinde bulundurma ve
devlet gücünü kullanma yetkisidir. Bu yetkiyi elinde
bulunduran kişi ve kuruluşlar öncelikle kendi çıkar-
larını gözetmektedir. Bunu yaparken de çeşitli yön-
temlere başvururlar. Bu yöntemlerin başında da
“din”i kullanmak gelir. Çünkü iktidar sahiplerinin,
ellerindeki bu gücü kaybetme kaygısı, yönetilenler
üstünde din üzerinden bir korku fanusu oluşturma-
ya çalışmasına sebep olmuştur.
Bilimin sorgulamaya dayanması ve temelinde
kuşkuculuk olması, dinin ise sorgulamadan kabul
etmesi ve körü körüne inanca dayanması tarih bo-
yunca bilim ve dini karşı karşıya getirmiştir. Dinsel
dogmalar kimi zaman bilimin gelişimini etkilerken
bilimdeki gelişmeler de dini inanışları etkilemiştir.
Đktidarın ise insanların zayıf yönlerinden yararlana-
rak dini önünde kalkan gibi kullanması her defasın-
da bilimin yoluna taş koymuştur. Geçmişten günü-
Sayfa 107
Bilimin sorgulamaya da-
yanması ve temelinde kuş-
kuculuk olması, dinin ise
sorgulamadan kabul etmesi
ve körü körüne inanca da-
yanması tarih boyunca bi-
lim ve dini karşı karşıya ge-
tirmiştir. Dinsel dogmalar
kimi zaman bilimin gelişi-
mini etkilerken bilimdeki
gelişmeler de dini inanışları
etkilemiştir.
müze kadar bilim iktidar arasındaki ilişkide dinin
etkisi hâlâ devam etmektedir. Fakat bu etki sadece
dinle de kalmamış; çeşitli gelenekler, alışkanlıklar,
savaşlar, bilimdeki gelişmeler de yine bu ilişkide
farklı zamanlarda görev almışlardır.
Politik düzen ve doğa düzeni arasındaki ortak
görünümleri ilk kez tanımlayan kişi bir bilim ada-
mıydı. Bu kişi politik iktidarı, doğa bilimlerine uygu-
lanan nesnelliği aratmayacak ölçüde katı bir nes-
nelliği amaçlayan bir metodoloji kullanarak analiz
etti. Bu kişi Platon’un öğrencisi, Büyük Đskender’in
hocası ve gezgin okulunun kurucusu olan
Aristotales’ti.(MÖ 384-322) (1) görüldüğü gibi bize
siyaset ve bilim arasındaki gelişmenin ilk ipuçlarını
Aristotales vermektedir. Đnsanı “politik bir hay-
van” olarak tanımlarken iktidarın çeşitli dağıtım ve
kullanım yollarına göre ilk iktidar ve yönetim sınıf-
landırmasını da sunar.
Yunan-Roma dönemi olarak adlandırılan Eskiçağ
biliminin son dönemi, Roma’nın Mısır’ı işgal etme-
siyle başlar ve MS 4. yy.da sona erer. Düşünce,
eylem, bilimsel araştırma ve teknolojik yenilik mer-
kezleri olan şehir-devletlerin çöküşü, bilim, toplum
ve felsefi düşünme arasındaki ilişkide baş gösteren
bir dönüm noktasını işaret eder. Bu dönüm noktası
Sezar’ın tanrılaştırılmasıyla doruk noktasına ula-
şan otokratik baskıcı iktidarın gelişimiyle çakışır.
Epikuros ve Lucretius gibi devlet iktidarı karşısın-
daki güçsüzlüklerinin farkına varan bilim adamları
Sayfa 108
Eski zamanların tüm düşü-
nürleri arasında Epikuros,
kültür çerçevesi içinde bilime
en öncelikli yeri tanıyan ki-
şiydi. Bilimin, toplumu hu-
rafelerden ve tiranlıktan kur-
tarması için insana esin kay-
nağı olacak, dünyaya ilişkin
bir görüş açısı sağlamasının
gerektiğini düşünüyordu.
bu mutlakiyetçi devlete bir tepki olarak, dış dünya-
dan ve bundan dolayı geçici iktidardan bağımsız
bir ahlaki mükemmelliğe varma arayışıyla kendi
içlerine kapandılar.
Epikuros hiç kuşkusuz dönemin önde gelen kişi-
liklerindendi. Platon ve Demokritos MÖ 342
Samos’ta doğan Epikuros’un hocalarıydı. Eski za-
manların tüm düşünürleri arasında Epikuros, kültür
çerçevesi içinde bilime en öncelikli yeri tanıyan
kişiydi. Bilimin, toplumu hurafelerden ve tiranlıktan
kurtarması için insana esin kaynağı olacak, dünya-
ya ilişkin bir görüş açısı sağlamasının gerektiğini
düşünüyordu. Epikuros bilimin önemli olduğunu,
çünkü yalnız bilimin bize mutluluk verebileceğini
vurguluyordu. Doğanın incelenmesi yalnızca yal-
nızca bir insanın diğer insanlar karşısında
güç iddiasında bulunması ve bunu kanıt-
laması amacıyla yapılmaz; tam tersine,
bu incelemenin amacı sadece dış
görünüşe önem vermekle yetinme-
yen hakiki kişisel niteliklerin kıymeti-
ni bilme yeteneğine sahip ciddi ve
bağımsız bireyler yaratmaktır. Bu-
rada eski çağda bilim adamlarına
karşı iktidarın açıktan bir baskısını
söyleyebiliriz. Oysa bilim özgür dü-
şüncenin var olduğu yerde gelişir.
Bilim adamları iktidarın korku ve baskı-
sının olmadığı yerlerde gerçek görevleriy-
le ilgilenir.
Epikuros
Epikuros, okulunu Midilli’de kurdu ve kadınları ve
köleleri de öğrenci olarak kabul etti. Epikurosçuluk
hem Rodos’ta hem de Roma’da imtiyazlı sınıfın
felsefesi haline gelen Stoacılığın tersine halkın öğ-
retisi oldu. Bu durum bilim ve anayasal iktidar ara-
sında tarihteki ilk ciddi çatışma ortamını hazırladı.
Epikuros’un başlattığı hareket Helenistik dünyayı
bir uçta diğerine kaplayarak Roma’ya dek ulaştı.
Epikurosçuluk MÖ 170 yılında öylesine toplumsal
ve politik bir önem kazandı ki bu yıl içerisinde Ro-
ma Senatosu Epikuros’un iki öğrencisi Alceus ve
Philiscus’u senatodan kovdu.
Epikurosçu teolojiyi reformdan geçirme girişimle-
rinde otoriter iktidara karşı daha iyi savunabilmek
için dini ve doğa yasalarını birbirinden ayırmaya
çalışıyorlardı. Amaçladıkları bu reformlar gerçekleş-
tiği takdirde tanrılar bu dünya üzerindeki hakimiyet-
lerini yitirmeye başlayacaklar ve yalnızca bilge in-
sanların vicdanlarını biçimlendiren, aşkın birer bilgi
ve mutluluk etkeni haline geleceklerdi. Tanrılar ko-
nusundaki bu görüş açısı aynı zamanda tanrıların
fiziksel evrende ve insanın toplumsal hayatında
olup bitenlerden sorumlu tutulamayacaklarını ima
ediyordu. Buna göre insan ruhu atomlardan oluş-
maktaydı ve ölüm gelip çattığında bedenle birlikte
parçalanıp dağılıyordu. Ölümsüzlük yoktu.
Bu dönemde Roma’da muhafazakârlar ile
Epikurosçular gibi birçok reform ve toplumsal yeni-
lik yanlıları arasında şiddetli bir iktidar mücadelesi
cereyan etmekteydi. Doğa modeli uyarınca yaşama
sorununu öğretinin temel öğelerinden biri olarak
ortaya koyan Epikuros, resmi Roma iktidarına hiz-
met eden birçok kâhin, rahip ve rahibeyle
doğal olarak çatıştı ve sonuçta bu ikti-
darı tehdit etmeye başladı. Böylece
Epikurosçu hareket iktidarda olan-
lara karşı toplumsal ayaklanma-
nın bir öğesi ve Gracchus’un
önerdiği yeni toprak yasalarına
benzer reform yasalarının bir
savunucusu haline geldi.
Roma’da hapse atılan ve kısa
sürede Scipio çevresinin bir üyesi
haline gelen Polybios, Roma ikti-
darının hakiki mihenk taşının hurafe
olduğunu yazmıştı. Her zaman
Demokritos’tan esinlenen Epikuros ve bu
konuda ondan daha ileri giden
Sayı 24
Lucretius, bireyin özgürlüğü ve bireyin istenç öz-
gürlüğü arasında önemli bir adım attılar.
Bu dönemin bilim adamları ve düşünürleri arasın-
da başka bir önemli sima Zenon’dur. (MÖ 336-
264). Ünlü matematik paradoksuyla ve Stoa okulu-
nun kurucusu olarak tanınan ve Epikuros’un çağda-
şı olarak tanınan Zenon da Roma’daki iktidar mü-
cadelesinde önemli bir rol oynamıştır. (2)
Roma Đmparatorluğu’nda teknolojinin lehine bili-
min gücünü yitirmesinin nedeni konusunda pek çok
tartışma yapıldı. Romalıların günlük hayatı düzenle-
yen ve kolaylaştıran pek çok olaya imza atmalarına
rağmen bilimsel açıklamalarda bulunmaları yok
denecek kadar azdı. Bunun nedeni böylesi açıkla-
malar yapanların yönetici sınıfa hizmet eden tanrı-
sal varlıkların ve astrologların gücünü tehdit etmesi
ve onlara meydan okumasıydı.
Modern bilimin doğuşu, Galileo’nun çalışmaları
ve ampirik metotların zaferiyle aynı zamana rastla-
maktadır. Bilim ve matematiğin 17. yy.daki sergile-
diği gelişmenin önceki yy.lara göre daha yüksek
olmasının sebebi Rönesans’ın kültür devriminin ve
teknolojik ilerlemeyle bağlantılı olarak ticaret ve
ekonominin gelişmesidir. Modern bilimin doğuşu
Ortaçağ’ın sonunda toplumsal yapıda ortaya çıkan
değerlerden kaynaklanmıştır.
Fakat bu gelişmelerin tarihi sürecine baktığımızda
gelinen noktanın altyapısını bilim adamlarının din
ve iktidarın dogmatizmine verdikleri mücadelenin
zaferleri hazırlamıştır. Gerçekten de bilimin geliş-
mesi ve insanlık tarihine ışık tutması için canların-
dan olan bu bilim adamlarına bizler bu gün çok şey
borçluyuz.
Galileo’nun yargılanması
Sayfa 109
Modern bilimin doğuşu,
Galileo’nun çalışmaları ve
ampirik metotların zaferiyle
aynı zamana rastlamaktadır.
Bilim ve matematiğin 17.
yy.daki sergilediği gelişmenin
önceki yy.lara göre daha
yüksek olmasının sebebi Rö-
nesans’ın kültür devriminin
ve teknolojik ilerlemeyle bağ-
lantılı olarak ticaret ve eko-
nominin gelişmesidir.
Đşte bu bilim adamlarından biri modern bilimin
babası sayılan Galileo Galilei’dir. (1564-1642)
Galileo düşünce tarihindeki belli başlı üç fikrin ya-
ratıcısıdır: Birincisi doğa kesin yasalara uygun ol-
gularla doludur. Đkincisi astronominin gösterdiği
gibi devasa boyutlardaki bir mekanizma bile gülle
gibi sıradan ve aşina olduğumuz nesnelerin hare-
ketlerinden çıkarsanmış olan yasalar temel alına-
rak yorumlanabilir. Bu nedenle zekamız, doğal
olayların iç hakikatini kavrayabilir. Üçüncü ve son
olarak bu hakikatin özünde matematiksel olan ya-
salar yoluyla ifade edildiği göz önünde bulundurul-
duğunda aynen geometri gibi hesaplama da aklın
ideal modelini oluşturmaktadır.
1609 yılında kendi teleskobunu yapan Galileo
Jüpiter’in uydularını ve ayın evrelerini gözlemleye-
rek yeni bir kozmolojik gerçekliği açığa çıkardı.
Galileo’nun tüm imaları bakımından temelde
Copernecusçu olan Siderius nuncius (Yıldızların
Habercisi) başlıklı çalışmasının yayımlanışı, bilim-
deki yeni düşünceler geleneksel felsefeciler ve
kilise arasında sert bir hesaplaşmanın baş göster-
mesine neden oldu. Galileo çifte hakikat düşünce-
sinin saçmalık olduğunu pervasızca savundu. En-
gizisyonun gittikçe daha katı ve acımasız bir tutum
içerisine girdiği bir dönemde Galileo kutsal kitapla-
rın sıklıkla harfiyen ifade ettiğinden daha farklı bir
açıklamaya ihtiyaç duyulduğunu ve doğa yasala-
rıyla ilgili tartışmada Kitab-ı Mukaddes’in her
Sayfa 110
halûkarda gerçekten de ikinci bir rol oynaması ge-
rektiğini söyleme cesaretini gösterdi.
Galileo aynı zamanda insanın imgelem ve yaratı-
cılık gücüne sahip olduğunu da savunuyordu. Bilim
Kitab-ı Mukaddes yorumlarına değil, Kitab-ı Mu-
kaddes yorumları bilimin ortaya koyduğu sonuçlara
uymak zorundaydı. Galileo’nun savunduğu devrim-
ci görüş buydu. Copernicus ve Galileo’nun yalnız-
ca bilim ve din arasında acımasız kapışmaların
doğmasına neden olmakla kalmayıp, aynı zaman-
da Katolik Kilisesi’nin kendi içinde çatışmalar çık-
masına yol açtı.
Ama Galileo’nun “Đki Dünya Sistemi Üzerine Di-
yalog” başlıklı eserinin yayımlanışı Galileo’nun En-
gizisyon tarafından yargılanmasını ve mahkûm
edilmesini kaçınılmaz kıldı. Böylece dünyanın en
büyük zekâlarından biri artık hemen hemen kör ve
ciddi bir şekilde hastalanan bir dehâ, Kutsal Engi-
zisyon’un tutsağı olarak 8 Ocak 1642’de hayata
veda etti. Galileo ölmüştü ama karanlıklar içinde bir
dönemden sonra bilim en sonunda kiliseye karşı
giriştiği düşünce özgürlüğü savaşından galip çıktı.
Galileo’nun düşünceleri boşlukta oluşmamıştı
elbet. Onun düşüncelerini anlamak için birkaç adım
geriye gidip Orta Çağ’ın sonunda büyük bilimsel
kişilik olan Copernicus’a göz atmak gerekir.
Rönesans’ın yenilikçi atmosferine rağmen yerle-
şik kültürel gülerin tamamı, 17. yy.ın ikinci yarısın-
da ve 18. yy.ın ilk yirmi yılına dek Copernicusçu
teorilere karşı çıktı. Geleneksel Aristotelesçi ve
skolastik bilginler Copernicusçu teorilere yalnızca
matematiksel anlamda çok zor olmasından ötürü
değil, aynı zamanda dünyanın iyi örgütlenmiş bir
evrenin -Dante’nin Đlahi Komedya’sındaki betim-
lediği- merkezinde tutulmaya devam etmesinin
zorunlu olduğu inancıyla karşı çıktılar.
Yeni modelin kendi konumlarına
yönelik bir tehlike barındır-
dığını içgüdüsel olarak
sezinlediler.
Calvin, Luther,
Bellarmino ve VII.
Urbano gibi kişilik-
lerde somutlaşan
dinsel dogmatiz-
min gücü
Copernicusçu dü- G. Bruno (heykel)
şünceleri sapkınlık olarak gösteriyordu. Söz gelimi
Melnchton 1541 yılında otoriteleri bu “sorumsuz
fanteziler” karşısında etkin önlemler almaya davet
ediyor, Luther ise Copernicus’u deli ilan ediyordu.
Galileo’nun çağdaaşı olan Sir Francis Bacon
(1561-1626) bilimin ve onun toplumla ilişkisinin ye-
nilenmesinde öne çıkan bir simaydı. Verimli bir ya-
zar ve ampirik (gözlemci) bir bilim adamı olan
Bacon, etin kar altında muhafaza edilip edilemeye-
ceğini denerken öldü. Bacon’ın yeni bir toplumun
inşasına yönelik asıl katkısı, teknolojinin insanlığın
refahının yaratılmasında temel bir rol oynayacağı
yönündeki sezgisinden oluşmaktaydı.
16. yy.ın ikinci yarısında Avrupa, yukarıda işaret
edildiği gibi bilimsel düşüncenin ilerlemesine katkısı
bulunan başka bir özgür ruha ev sahipliği yaptı.
Görecelik ve sonsuzluk kavramlarını Giordano
Bruno’ya (1548-1600) borçluyuz. Bruno evrenin,
üzerinde hayat bulunan sayısız gezegen sistemle-
riyle dolu ve sonsuz olduğuna inanıyordu. Ayrıca
Bruno mutlak hakikatin var olmadığını ve bir kimse-
nin dünyaya ilişkin algısının zaman ve uzam içeri-
sinde işgal ettiği yere bağımlı olduğunu iddia edi-
yordu; bunlar modern bir bilim adamının kavramak-
ta zorlanmayacağı, ama Bruno’yu kiliseyle çatışma-
ya sürükleyecek iki yeni anlayıştı. Bruno 1591 yılın-
da Engizisyon tarafından hapse atıldı, yargılandı ve
1600 tarihinde yakılarak idam edildi.
Bruno Prag’dayken tarihe geçecek şu sözleri söy-
lemişti:
“Ne gördüğüm hakikati gizlemekten hoşlanı-
rım, ne de bunu açıkça ifade etmekten korkarım.
Karanlık ve aydınlık arasındaki; bilim
ve cehalet arasındaki savaşa her
yerde katıldım. Bundan dolayı her
yede nefretle karşılandım ve ce-
haletin babaları olan resmi aka-
demisyenlerin yanı sıra ve
kalın kafalı aptal çoğunlu-
ğun öfkesine hedef
olarak yaşadım.”
Bir kuşak sonra,
modern düşüncenin
ustası olarak kabul
edilen ve aydınlan-
macı hareketi derin-
den etkileyen bir si-
Sayı 24
ma olan René Descartes (1596-1650) ortaya çıktı.
Descartes tıp öğrenimi almıştır ancak fizik ve mate-
matik alanlarına da birçok katkısı olmuştur.
Copernicusçu teorilerin tamamen kabul edilmesin-
den yana çıkmış ve yerkürenin kökenine ilişkin ya-
radılış öyküsüyle birçok bakımdan çelişen bir hipo-
tez ortaya atmıştı. Descartes, dostlarının, hayatını
tehlikeye atmış olacağını bildiren uyarılarını dikkate
almasından ötürü “Tabiat Işığı ile Hakikatı Ara-
ma” başlıklı çalışmasını yayımlayabilmek için uzun
yıllar beklemek zorunda kalmıştı.
1633 yılında Descartes’in ou le traité de la
lumiére başlıklı bilimsel felsefi denemesi tamam-
lanmıştı. Descartes bu çalışmasında yer kürenin
hareketine ilişkin Copernicuçu ve Galileocu düşün-
celeri, sonsuz evren kavramını ve yaradılışla çatı-
şan diğer birçok noktayı kabul ediyordu.
Galileo’nun Engizisyon tarafından mahkûm edildiği
haberini aldıktan sonra el yazmalarını sakladı ve
kitap ancak ölümünden 14 yıl sonra yayımlandı.
Bilim adamları ve dinsel iktidar arasındaki çatışma
şiddetinden hiçbir şey yitirmemişti hâlâ, öyle ki, kili-
se yasak kitaplar dizinine Descartes’in tüm eserleri-
ni dâhil etmişti.
Descartes fizikten çok matematiğe düşkündü ve
“Metot Üzerine Konuşma” başlıklı çalışması mo-
dern bilimin doğuşundaki mihenk taşlarından birini
oluşturmaktaydı. Descartes’in cogito ergo sum
(3)’undan ve matematiğin önceliğine ilişkin yorum-
larından geçerek yap-bozun çeşitli parçaları bizi
adım adım modern bilimsel, felsefi ve hümanistik
kültürün doğumuna yaklaştırdı. Bunun kaçınılmaz
sonucu, bilimin kilise iktidarının ve o sıralar hâlâ
güçlü olan dogmatik inançların rehininden kurtul-
masıydı.
17. yy.ın ikinci yarısında Avrupa’daki diğer bir
özgür ruh olan Spinoza (1632-1677), Kartezyen
düşünceyi zirvesine vardırır. Geometriden ve mate-
matikten alınan kavramlardan türetilmiş kavramlarla
yazdığı “Etik” başlıklı çalışmasında dürüst bir tarz-
da düşünmenin bir kimsenin kendi düşüncelerini
geliştirerek bunları gerçeklikle eşleştirmesi anlamı-
na geldiğini savunur. Bunun nedeni felsefenin izle-
yeceği tek doğru yolun, Eukleides’in modelini sun-
duğu matematiksel yaklaşımın izinden giden yol
olmasıdır. Spinoza ayrıca kilisenin devlete tâbi ol-
ması gerektiğini belirttiği ve “Đlâhiyat ve Siyaset
Sayfa 111
Galileo’nun Engizisyon tara-
fından mahkûm edildiği ha-
berini aldıktan sonra el yaz-
malarını sakladı ve kitap an-
cak ölümünden 14 yıl sonra
yayımlandı. Bilim adamları
ve dinsel iktidar arasındaki
çatışma şiddetinden hiçbir
şey yitirmemişti hâlâ, öyle
ki, kilise yasak kitaplar dizi-
nine Descartes’in tüm eserle-
rini dâhil etmişti.
Đncelemesi” yurttaşlara eksiksiz bir düşünce öz-
gürlüğünün tanınması gerektiğini savundu.
Modern bilimin doğuşu aynı zamanda kilisenin
yenilenmesine ilişkin yapılan iç tartışmalarda da
önemli bir rol oynadı. Bu bağlamda, matematikçi
ve fizikçi Blaise Pascal’ı (1623-1662) görmezden
gelemeyiz. Pascal o dönemde son derece yaygın
olan esprit géométrique’i reddetti ve Descartes’in
tersine, zahmetli matematiksel düşüncenin deney-
lerin betimlenmesinde kullanılabileceğini ama, so-
nuçların önceden yargılanması ya da sonuçların
katı şemalar içinde kısıtlanması amacıyla kullanıla-
mayacağını savundu. Böylelikle matematiğin,
Descartes’in bir tarafa bıraktığı tam sayılar teorisi
ve yeni sonsuz parçacıklar anlayışı gibi, gizemli
yeni sınırlarını keşfe çıkı. Pascal’ın düşünceleri ve
sezgileri inanılmaz ölçüde moderndir. Sözgelimi,
Popperci yanlışlama teorilerini önceden kestirdiğini
gösteren “Geometrik Đlke Üzerine” başlıklı kitabı-
nın bazı bölümleri bunu kanıtlar.
Galileo’nun öldüğü yıl doğan Isaac Newton’un
(1642-1727) oynadığı temel rolü hatırlatmak gere-
kir. Newton henüz genç olmasına rağmen optik ve
matematik alanında büyük ilgi uyandıran bir tez
sunduktan sonra Cambridge’de kürsü başkanlığına
getirilmişti. Gezegenlerin eliptik yörüngelerine iliş-
kin matematiksel açıklama ve Güneş ile gezegen-
lerin kütlelerinin hesaplanması konusundaki çö-
zümleriyle birlikte yeni kozmoloji teorilerine giden
Sayfa 112
yolu sonsuza dek açmış oluyordu. Newton’un kur-
duğu matematik sistemi insan aklının o güne dek
gerçekleştirdiği en olağan üstü üründü. Bu, bilim
açısından oldukça olumlu bir dönemdi.
Đngiltere’de “Şanlı Devrim” olarak anılan ve kral
ile halk arasında yeni bir anlaşmanın (Halklar Bil-
dirgesi) damgasını taşıyan bu dönem, basın özgür-
lüğünün doğuşuna ve işkence yoluyla yargılanma-
nın feshedilmesine tanık oldu. Newton yeni devle-
tin kurulma sürecine katıldı ve Cambridge
Parlementosuna üye oldu. Newton aynı zamanda
Kraliyet Akademisi’nin sekreterliğini ve daha sonra
Krallık Darphanesi’nin genel müfettişliğini yaptı.(4)
Bilim, sonunda, dini kullanan baskıcı iktidarı dize
getirdi diyemesek de bağnazlığa karşı aydınlanma
yolunda önemli adımlar attı. Bunun için Galileo,
Bruno gibi değerli bilim adamları canlarından oldu-
lar, fakat onların açtığı yolda bilim bu gün de inanıl-
maz başarılara imza atıyor. Düşünce özgürlüğüne
karşı her devirde, o devire ait Engizisyonlar kurul-
muş, kendi iktidarını paylaşmak istemeyen baskıcı
yönetimler çoğu zaman sert kuvvetle karşı durmuş-
lardır. Buna rağmen kendileri belli bir noktada ya
bilime boyun eğmiş ya da onunla uzlaşma yoluna
gitmiştir.
Bilimin uygulamalı şekilde teknolojiye dönüşmesi
bilim ve toplum ilişkisini meydana getirmiştir. Bili-
min toplumsal rolünü gerçekten kavramayı ve ge-
liştirmeyi beceren tek belli başlı düşünür belki de
sosyolojinin resmi kurucusu olan Auguste
Comte’dur. Comte’a göre bilim popüler imge-
lemin hâlâ öyle gördüğü yalnız ve gizemli
bir girişim şöyle dursun, temel ve toplum-
sal rolü yerine getirir ve modern toplumda-
ki belirleyici güçtür. Bilimin oynadığı rol
araçsal değil modern endüstri toplumunun
kendisini meşrulaştırdığı temelle ilintilidir.
Bu meşrulaştırma gelenek tarafından, me-
tafizik ya da teknolojik değerler tarafın-
dan sağlanmaz, zorunlu olarak bilim-
sel bilgiye yaslanır. Modernliği
tanımlayan nokta tam da yeni
bilim kavramıdır. -bilim bun-
dan sonra tek kişilik inisiyatif ya
da mutlu azınlık için olan içrek,
gizemli bilgi olmayıp, kendi eski
değerleri ve inançlarıyla bağını
koparacak bir yenileşme süre-
A. Comte
cine girmeye kalkışacak denli cüretkâr olabilen her
hangi toplumun toplumsal temelidir. Comte’a göre
bilim yalnızca “boş zaman merakı”nın ürünü olarak
kavranan bilgi değil, toplumsal süreç, planlama ve
inisiyatif çerçevesinde oluşturulan bilgidir. Bu nasıl
mümkün olur? Comte’un hocası olan Saint Simon
şunu önermişti: “Đnsanlık perişan halde yaşama-
ya uygun değildir; kesinliğe ve istikrara ihtiyaç
duyar.” Eski toplumsal geleneksel ve inançlar bir
yana toplumsal konsensüsün tamamen yeni bir
temel üzerine kurulması zorunluydu. Bu noktada
Comte’un katkısı bir dâhinin fırça darbesi olarak
ortaya çıkar: Bireysel istenç doğası gereği
anarşizandır ve bundan dolayı bireysel istence gü-
venilmez. Ama bunun tersine bilimin öznelerarası
bağlayıcı bir değeri vardır. Bilim bireysel tercih ilke-
lerine yaslanmaz. Bilim kamusal bir uygulamalar
bütünüdür. Bilim, aklın arı gücüyle ikna edicidir.
Toplumsal konsensüsün yeni temeli olarak iş göre-
bilir.”
Burada kavranılması zorunlu olan nokta, bilimin
ve uygulamalı bilimsel bilgi olarak teknolojinin yeni
toplumsal işlevidir. Günümüzün gelişmekte olan
toplumlarında enformasyon hayati bir rol oynamak-
tadır. Artık enformasyon insan gelişiminin zaruri ön
koşulu haline geldi. 18. ve 19. yy.lar boyunca insa-
nın insanı sömürmesi dolaysız yoldan gerçekleşi-
yordu ve az çok kesin olarak nicelleştirilebilirdi. Đn-
sanın insanı sömürmesi kas enerjisiyle çalışma
saatleriyle, ücret düzeyleriyle, fabrika disiplinleriyle
ilintiliydi. Bu gün bu senaryo büyük ölçüde farklı.
Sömürünün yeni değişkenleri yalıtlanma, ayrı
tutulma, yalnızlık, ihmal, dışlamadır. Mo-
dern dünyada sömürülmek demek toplu-
mun kıyısında köşesinde tutulmak, top-
lumdan koparılmak demektir. Gündelik
yaşantımız ve ortak duyumuz bu dile geti-
rişle çelişiyor gibi görünebilir. Kitle iletişim
araçları tüm dünyaya yayılmayı sürdürüyor.
Örgütlü birliklerin tüm düzeylerinde alınan
kararlar sayıca daha fazla, daha gürül-
tülü patırtılı olup daha yaygın ola-
rak bilinmektedir. Ama kararla-
rın alındığı bir merkeze erişim
olanağı daha kısıtlıdır. Merkez
bizlere uzak durur. Merkezin
keyfi mahiyeti gizem tarafından
kutsallaştırılır. Bu merkezin tam
olarak nerede yer aldığını ve kim-
lerden oluştuğunu belirlemek
Sayı 24 Sayfa 113

bile zordur. Đktidarın verdiği mesaj Kafka’nın

“imparatorun mesajı” gibi olma riskine girmektedir. Bu yüzden iktidar bu gün
Bu yüzden iktidar bu gün sömürmek ve baskı kur- sömürmek ve baskı kurmak
mak için dolaysız eyleme başvurmaz; tersine basit- için dolaysız eyleme başvur-
çe bilmezden gelerek; müdahale edemeyerek, ey-
leme geçmeyi reddederek, hukuki biçimselciliğin ve
maz; tersine basitçe bilmez-
politik felcin birbirine yardıma koştuğu karmaşık ve den gelerek; müdahale edeme-
mükemmelliyetçi uygulamaların ardına sığınarak
yerek, eyleme geçmeyi redde-
sömürür ve baskı kurar. Bu gün iktidarın en ciddi
günahları ihmalden kaynaklanan günahlardır. Bu derek, hukuki biçimselciliğin
günün hakiki gericisi bir darağacı kuran ya da san- ve politik felcin birbirine yar-
sürü alkışlayan adam değil, eylemi önleyen ne pa-
hasına olursa olsun tevekkülü öğütleyen ve insan- dıma koştuğu karmaşık ve
ları kendiliğinden, otomatik yol alan bir evrime gü- mükemmelliyetçi uygulama-
venmeye zorlayan ve “şefkatli ihmali” uygulayan
adamdır.
ların ardına sığınarak sömü-
rür ve baskı kurar.
Bu bağlamda toplumsal enformasyonun en azın-
dan üç temel işlevi vardır: 1. Halkın inisiyatifinin,
bürokratik karmaşıklıkların ve kendi içine dönük
Eski çağ adamları pratik, yararlı uygulamaya pek
durağan kurumların sonucu olarak sönüp gitmesini
değer vermezdi. Bol sayıda köle bulunduğundan
önler; 2. Halkın toplumsal dönüşüm sürecinde katı-
emekten tasarruf edilmesini sağlayan vasıtalar
lımını güvence altına almaya yetenekli belli başlı
olarak makinelere başvurma zorunluluğu yoktu.
demokratik bir araç olarak aşağıdan gelen basıncın
Dahası hizmetçi sınıfıyla herhangi bir ilişkiye gir-
etkili olmasını bir noktaya kadar garantiler; 3. Politik
mekten duyulan korku bilginler arasında yaygın ve
kararlar ve yurttaşların istekleri arasında bir ölçüde
engelleyici bir etki yaratıyordu. Yunan biliminin yal-
bağlantı olmasını sağlayarak hem otoriter gözü
nızca öyle istemediğinden ötürü büyük bir teknolo-
pekliğe hem de vesayetçi eğilimlere karşı korur.
jik gelişme sağlamadığı isabetli bir şekilde saptan-
Saydığımız bu üç işlem toplumsal enformasyon mıştır. Eski çağda ve orta çağda bilim adamı ses-
tarafından değil, bilimsel analize dayalı bir enfor- siz kaldı ve sessizliğini koruması yüzünden devleti,
masyon tipi tarafından yerine getirilebilir. Bilim ve politik ve dinsel iktidarı korkuttu. Para değilse de
teknoloji günümüz toplumunun algılanması ve yo- saygı kazandı.bilim adamları eza gördüler, işken-
rumlanması açısından vazgeçilmezdir. Günümüz ceden geçirildiler ya da öldürüldüler ama genelde
toplumu yalnızca enformasyon toplumu olarak be- özgürlüklerini koruyabildiler. Đktidarlar ancak bilim-
timlenemez. Günümüz toplumu bilimsel enformas- sel kültürün sağladığı araçlar hizmetlerine sunuldu-
yona dayalı, yani özneler arası bağlayıcılığı olan ğu ölçüde yaşabilir, savaşabilir ve gerçekten güçlü
enformasyona dayalı bir toplumdur. Bu gün bir top- olabilirler.
lum ideolojik ve kurumsal bir bakış açısından kapi-
Bilim farklı ve arı spekülasyondan (fel: kuramsal
talist, sosyalist katılımcı bir toplum olabilir ya da
araştırma) daha fazla bir şey haline gelir gelmez
karma bir ekonomik yapıya yaslanabilir. Günümüz
ve bilim adamı bilgisini özellikle gelişmekte olan
toplumunun tanımlanışının temel ölçütü bu dışsal
endüstriyel üretim alanında toplumsal kullanıma
görünümlerin ötesine uzanır. Bu tanım özünde bilim
sunmaya hazır olduğu zaman bu durum değişir.
ve teknolojinin bu toplumun yapısını ve temel geliş-
Bilim adamı bundan böyle bağımsız değildir. Bilim
me doğrultusunu belirleme eğiliminin tarzına ve
adamı iktidara yakın bir konumda olma ve araştır-
derecesine işaret eder. Bu perspektiften bakıldığın-
malarını yürütebilmek için ihtiyaç duyduğu maddi
da bilimin doğa ve toplum bilimleri ya da insan bi-
araçlara sahip olma karşılığında özerkliğinden vaz-
limleri dahil olmak üzere en geniş anlamıyla bilimin
geçmiştir. Bilim adamı bundan böyle bir münzevi
önemi tüm niteliğiyle açığa çıkar ve “iki kültür” hak-
değildir; giderek daha fazla bir grup içerisinde çalı-
kındaki ünlü polemik değerini yitirir.
şır ve bir örgütün parçasıdır. Bilim, dönüşmekte
Sayfa 114
Bilim ve iktidar arasında tu-
haf bir efendi-
efendi-köle ilişkisi geli-
şir. Bu noktada Hegel’e baş-
vurmak zorundayız: Köle
efendisine hizmet eder, ama
efendisine hizmet ederek efen-
disinin içeriğini azar azar bo-
şaltır, efendisini görev başında
olmayan bir mülk sahibi gibi
herhangi bir özel inisiyatifin-
den yoksun bırakır, efendisini
arı dış görünüşe indirger ve
nihayet efendisinin yerini alır.
olan bir toplumun zorlayıcı sorularına yanıt verir.
Geleneksel yargı ölçütleri iletişim araçlarının yay-
gınlaşmasıyla ve yönetici iktidarların meşruluklarını
yitirmesiyle zayıflar. Bir meşruluk kaynağı olarak
gelenek bir kez çöktükten sonra meşruluk için kime
başvurulacaktır? Modernleşme politikasına geniş
bir ölçekte adım atacak denli maceracı ya da basi-
retsiz toplumlar için kendi kendine kulak veren ve
kendi kendini yönlendiren yeni bir araç nerede bu-
lunabilir. Toplumsal konsensüsün yeni temeli nere-
de aranabilir?
Yenilik bilimsel planlamadan ayrı tutulamaz. Ye-
nilik rasyonel hesabın bir işlevidir. Ampirik
(deneysel) sınamadan geçirilen bilgiye yaslanır.
Üstelik yenilik çok istisnai durumlarda tek bir olağa-
nüstü birey tarafından yaratılabilir ve örgütlenebilir.
(Burada yeri gelmişken belirtelim ki Atatürk’ün bi-
limsel kişiliği ve zekası yeni bir yönetim kurmaya
ve halkı bu yönetimde örgütlemeye çok yatkındı.
Çünkü kurtuluş mücadelesi ve hemen sonrasında
kurulan yeni devlet ancak güçlü bir gözlem ve bi-
limsel zekaya dayanıyordu.)
Yenilik ve bilimsel araştırma sürekliliğe, disiplinler
arası bir yaklaşıma, bütünsel bir mali plan doğrultu-
sunda sürekli nakit para akışına ve belirli sonuçla-
rın uygulanmalarına ve değerlendirmelerine ihtiyaç
duymaktadır. Bu anlamda Endüstri Devrimi ve bu
devrimden kaynaklanan kapitalizm yeni bir toplu-
mun ortaya çıkışını belirler. Bu toplum yalnızca yeni
yeni ürünler ve yeni hayat tarzı sağlamasından ötü-
rü yeni değildir. Yeni bir iktidar kavramına yaslan-
masından ve ahlaki yükümlülüklerin bir temeli ola-
rak geleneksel değerlerin ve aşkın dinsel dogmala-
rın yerine geçen bilimle donanmış olmasından ötü-
rü bu toplum yenidir. Bundan dolayı günümüzün
ileri toplumları bilimsel bilginin her yere nüfuz eden
gücüyle nitelenir.
Bilim bir kez tamamen örgütlü bir grup faaliyeti
haline geldikten sonra neredeyse kaçınılmazcasına
bürokratikleşme eğilimine girer. Bunun bireysel ya-
ratıcılık yeteneği üzerinde bariz olumsuz etkisi var-
dır.
Bilim hükümet için ya da çeşitli hükümetler tara-
fından desteklenen uluslararası bir kuruluş için ça-
lıştığı zaman ortaya çıkan öykü daha farklıdır. Bu
durum ilginç bir paradoks cereyan eder gibidir. Bi-
lim kuşkusuz yönetimin bir aletidir ama aynı za-
manda yönetim ve onun iktidarı da her nasılsa bili-
me hizmet etmeye zorlanır. Bilim ve iktidar arasın-
da tuhaf bir efendi-köle ilişkisi gelişir. Bu noktada
Hegel’e başvurmak zorundayız: Köle efendisine
hizmet eder, ama efendisine hizmet ederek efendi-
sinin içeriğini azar azar boşaltır, efendisini görev
başında olmayan bir mülk sahibi gibi herhangi bir
özel inisiyatifinden yoksun bırakır, efendisini arı dış
görünüşe indirger ve nihayet efendisinin yerini alır.
Yönetim belli amaçlarını gerçekleştirmek için, tek-
nik ayrıntılar ve uygulamalar hakkında bir şey bil-
meksizin ve bundan dolayı etkili bir denetim uygula-
maktan yoksun bir halde bilime para tahsis eder.
Bunun sonucunda yönetime neyi, nasıl ve ne kadar
hızlı yapması gerektiğini buyuran bilim olur. Gerçek
bilgi olmaksızın hiçbir denetim olanaklı değildir.
Sonunda politika yapıcıları ortaya koydukları tüm
retoriğe (hitâbet) rağmen bilim adamlarıyla karşı
karşıya geldiklerinde güçsüzdürler.
Endüstri Devriminin kökenine geri dönecek olur-
sak, felsefe ve bilimin iktidar konumları üzerinde
yarattıkları tarihsel etkinin iyi bir örneği Diderot ve
Voltaire’in hayatlarında görülebilir. Hem politik hem
de toplumsal iktidar konumundaki insanlar,
Encyclopédie’nin yazarlarının çoğuna, özellikle
D’Alembert’e fikir danışmışlardır. Bunların arasında
Đsveç Kraliçesi Christina ve Büyük Rusya’nın
Katerina’sı da vardı. Gelgelelim, kölenin konumu
Sayı 24
genelde bir boyun eğme konumuydu. Köleden fikir
vermesi hatta eylem planları yapması bekleniyordu
ama kendisini önerilerinin uygulayıcısı konumunda
göremezdi. Bunların uygulandığını görse bile uygu-
lama sürecini denetlemesine hiç izin verilmezdi.
Friederich Nietzsche bir keresinde soğukkanlı
canavarların en soğukkanlısının devlet olduğunu
söylemişti. Ama günümüzde bilim tam da bu cana-
vara ihtiyaç duymaktadır. Bilim özelikle II. Dünya
Savaşı’ndan sonra dev bir girişim haline geldi. Bilim
artık bireysel, tek kişilik bir meşgale değil; artık
“büyük bilim” haline geldi ve büyük bilim de işlev
görebilmek için sürekliliği olan bir örgütsel yapıya
ihtiyaç duyar. Bu, bilimin çok iktidarda paraya ve
sürekliliğe ihtiyaç duyduğu anlamına gelir. Bir vesi-
leyle patronların ara sıra yapacakları yardımlara bel
bağlayamaz. Bu gün hükümetlerin tahsis edecekleri
para olmaksızın geliştirilebilecek tek bir bilimsel
proje dahi yoktur muhtemelen. Öte yandan, hazırlık
evresinde bilimsel araştırma yapmaksızın ve sürekli
bir bilimsel gözetleme olmaksızın alınabilecek ve
uygulanabilecek hiçbir önemli hükümet kararı da
olamaz. Bilim, iktidarın meşrulaştırılmasının yeni
kaynağı haline gelirken aynı zamanda devlet yapı-
sının ve hükümet iktidarının gündelik işlemlerinde
bilimsel araştırmaya gittikçe daha fazla bağımlı ol-
masının en önemli nedeni budur. (5)
Buraya kadar bilim ve iktidar ilişkisinin süreç için-
de nasıl bir yön izlediğini genel çerçevesiyle açıkla-
maya çalıştık. Milattan önceki yıllarda birbiriyle an-
laşamayan bilim ve iktidarın -her fırsatta dini kulla-
nan iktidarın bilime saldırması- II. Dünya Savaşı’na
Sayfa 115
Friederich Nietzsche bir ke-
resinde soğukkanlı cana-
varların en soğukkanlısı-
nın devlet olduğunu söyle-
mişti. Ama günümüzde bi-
lim tam da bu canavara
ihtiyaç duymaktadır.
doğru özellikle Endüstri Devrimi’nden sonra yaşam
şartlarının değişmesiyle uzlaşmaya çalıştığını gör-
dük. Bundan sonraki yazımızda II. Dünya Sava-
şı’ndan sonraki bilim ve iktidar ilişkisine ve bu ilişki-
nin doğurduğu sonuçlara bilimsel, siyasal, ekono-
mik ve sosyal açıdan hep birlikte bakacağız.
Selvihan.Cigdem@PolitikaDergisi.com
___
(1) Bilim ve Đktidar, Federico Mayor/Augusto Forti, Çvr:
Mehmet Küçük, Tübitak, 13. Basım, 2008, Ankara,
“Eski Çağda Bilim, Felsefe ve Đktidar, s:14
(2) Bilim ve Đktidar, Federico Mayor/Augusto Forti, Çvr:
Mehmet Küçük, Tübitak, 13. Basım, 2008, Ankara,
“Eski Çağda Bilim, Felsefe ve Đktidar”, Augusto Forti,
s:15-21
(3) Düşünüyorum öyleyse va-
rım.
(4) Bilim ve Đktidar, Federico
Mayor/Augusto Forti, Çvr: Meh-
met Küçük, Tübitak, 13. Basım,
2008, Ankara, “Modern Bilimin
Doğuşu ve Düşünce Özgürlü-
ğü”, Aguto Forti, s: 23-36
(5) Bilim ve Đktidar, Federico
Mayor/Augusto Forti, Çvr: Meh-
met Küçük, Tübitak, 13. Basım,
2008, Ankara, “Endüstri Devrimi
ve Bilim, Teknoloji ve Đktidarın
Yeni Nitelikleri”, Franco
Ferrarotti, s:53-67
Sayfa 116

Biz hazır mıyız, Sinop hazır mı?

Nükleer Santral Tehdidi

ve Bilinçsiz Türkiye
Zengin orman örtüsü, Karadeniz'e uzanan kıyısı,
Nuran TALAY doğal kumsalları, yaylaları, mesire yerleri il’in başlı-
ca güzellikleri arasındadır. Gezmek, yaşamak ha-
vasını solumak, sahildeki balıkçı teknelerinden ya-

S
iyasetten biraz uzak, doğaya yakın Si-
nop’ta almak istedim soluğu. Yeşille ma- yılan balık kokularını duymak gerekiyor.
vinin birleştiği enfes doğa manzarası ile
Çeşitli uygarlıkların izlerini taşıyan kaleler, kaya
tarihi değerlere sahip Karadeniz’in güzel
mezarları, kiliseler, camiler, medreseler, çeşmeler,
ili Sinop.
türbeler saymakla bitmeyen eşsiz değerleri ve gü-
zellikleri bulunuyor.

Gerze / Sinop
Sayı 24 Sayfa 117

Birçok medeniyete ev sahipliği yapan Sinop’ta

kültürel ve arkeolojik değerlerle doğal güzellikleri bir Birçok medeniyete ev sahipli-
arada görmek mümkün. Merdivenleri oldukça dik
ve dar olan Sinop Kalesinden şehre bakmak, Kara-
ği yapan Sinop’ta kültürel ve
deniz’i izlemek oldukça etkileyici. Sinop merkezinde arkeolojik değerlerle doğal
gezinirken en çok gemi maketleri yapan dükkânlar güzellikleri bir arada görmek
ilginizi çeker. Ahşaplar, ustaların hünerli elleri ile
makete dönüşüyor. Renkleri ile sıcacık bir hediyedir mümkün. Merdivenleri ol-
Sinop’u anımsatan. dukça dik ve dar olan Sinop
Sinop’ta ticaret komşu illerle bağlantılıdır. Kurulan Kalesinden şehre bakmak,
pazarlar ve Sinop’un Ayancık ilçesinde her yıl Tem- Karadeniz’i izlemek oldukça
muz ayında düzenlenen “Ayancık Keten Festiva-
li”. 3 gün süren festivalde yer alan sanatçılar da etkileyici. Sinop merkezinde
şarkıları ile renk katmaktadır. Đlk festival, 1989 yılı- gezinirken en çok gemi ma-
nın Temmuzunda ayında gerçekleştirilmiştir. Festi-
valin amacı, Ayancık keten ve el sanatlarını bü-
ketleri yapan dükkânlar ilgi-
tün Türkiye’ye tanıtabilmek ve ileride uluslara- nizi çeker.
rası seviyeye ulaşabilmek, Đlçe Turizmine katkı
sağlamaktır. Yine Sinop’un ilçesi Gerze’de her
yılın Temmuz ayında “Gerze Deniz Şenlikleri” ler de bu pazarlarda pazarlanmaktadır. Đlin gele-
düzenlenmektedir. Đlde, sonbaharda ekonomik kay- neksel ürünleri olan pirinç, kestane, balık ve keres-
naklı yerel panayırlar düzenlenmektedir. Panayır- te gibi tarım ürünleri ile tuğla, hazır giyim, balık unu
larda şenlikler yapılmakta, pazarlar kurularak köylü- ve yağı, sim ipliği ve cam ürünleri gibi sanayi ürün-
nün tarımsal ürünleri değerlendirilmektedir. Yaygın- leri iç ve dış pazarlarda pazarlanmaktadır. Bu Pa-
laşan seralarda üretilen turfanda sebze ve meyve- zar sayesinde yıllık toptan alışveriş yapılmaktadır.

Asco Nükleer Santrali,

Tarragona - Đspanya
Sayfa 118

yayılan radyasyon yüzünden hayatını kaybet-

Hatırlayacağımız gibi, geri mişti. Bizde de Doğu Karadeniz bölgesinde, kan-
ser vakalarının artış gösterdiği biliniyor.
teknoloji ürünü Çernobil Nük-
leer Santralı, 26 Nisan 1986 Nükleer santraller kurulduğunda bu üretimi
yaparken diğer yandan da her yıl toplam 12 bin
günü bir reaktörünün infilâk
ton nükleer atık üretiyor. Bu atıkların nerede de-
etmesi ile çevreye dehşet saç- polanacakları ise bilinmiyor. Başta Avrupalı ülkeler
mış, 31 kişi ölmüş, 4 yıl içinde olmak üzere birçok devlet kendi topraklarında nük-
leer atık depolamak istemiyor. Nükleer atıkların
25 bin kişi çevreye yayılan etrafa yaydıkları radyasyonun çok ölümcül ol-
radyasyon yüzünden hayatını ması ve bir felaketin yaşanmaması için atıkların
kaybetmişti. Bizde de Doğu uzun yıllar büyük bir dikkatle saklanması gere-
kiyor.
Karadeniz bölgesinde, kanser
vakalarının artış gösterdiği Uranyum, atomlarındaki tükenen enerji sonra-
sı çubukların normal seviyeye gelmesi için su-
biliniyor. yun altında muhafaza edilir, sonrasında kalın
muhafazalar içinde analizlerinin yapılacağı is-
tasyonlara nakledilirler. Đstasyonda radyasyon
Şimdi siyasetten uzak bu şehre neden gittik?
seviyesi yüksek olanlar ayrılır. Radyasyonu nor-
Đçimdeki Sinop özlemini bir yana bırakıp, güzel
mal düzeye inen katı cisimler toprağa gömülür-
doğası ve kültürel değeri ile önemli ilimizi teh-
ken sıvı denize verilir. Radyasyonu yüksek
dit eden “nükleer santral”den bahsetmek iste-
olanlar özel binalarda veya kurşun mezarlarda
dim. Önceliği şehri anlatmaya verdim, zira nasıl
saklanır.
bir değerin tehdit edildiğini ısrarla bilmek isteme-
yenler var. Saklama koşulları da oldukça pahallıdır. Sant-
raldeki en ufak sızıntı milyonlarca canlının rad-
Santralın yapılacağı yerlerin nasıl seçildiği ve
yasyona maruz kalmasına sebep olacaktır.
hangi faktörlerin bir araya gelmesi ile belirlen-
diği konusunda kamuoyu bilgilendirmesi yapıl- Peki, buna hazır mıyız?
mıyor yetkililer tarafından.
Bu altyapıya sahip miyiz?
Nükleer enerjiyi kullanmaya hazır mıyız? El-
bette hazır değiliz. Bizler daha elimizdeki sular-
dan elde ettiğimiz kinetik enerji potansiyelinin
%28’ini kullanıyorken, bu oranları artırmak yeri-
ne, önceliği doğayı tehdit eden, üstelik çok pa-
halı bir yatırım olan bu insani tehlikenin kurul-
masına veriyoruz. Oysaki rüzgâr ve güneş
enerjisini dahi kullanma ve bunlardan elektrik
üretme bilgisine sahip değiliz.

Elektrik enerjisi, bu günün dünyasında en başta

gelen enerjidir. Elektriği üretmek için ise başka
enerji kaynaklarını kullanmamız gerekiyor. Ancak
bu ihtiyacımızı karşılamak için de kendimize ve
çevremize zarar vermemiz gerekmiyor. Hatırlaya-
cağımız gibi, geri teknoloji ürünü Çernobil
Nükleer Santralı, 26 Nisan 1986 günü bir reaktö-
rünün infilâk etmesi ile çevreye dehşet saçmış,
31 kişi ölmüş, 4 yıl içinde 25 bin kişi çevreye
Sayı 24
Nükleer santrallerde önemli olan husus, tek-
nolojide en ufak bilgisizlik ve ihmale yer veril-
memesi; bir de radyoaktif atıkların saklanmasın-
da titizlik gösterilmesidir. Bunun için de uzman
fizikçi ve mühendislere ve de ciddî yönetime gerek-
sinim vardır.
Bu vasıfta bilim adamlarına sahip miyiz?
Beyin göçünün önüne geçilmeden, bir donanıma
sahip olmadan bu insani tehlikeyi kurmak, projelen-
dirmek yanlıştır. Nükleer santral projesini uygula-
madan önce elimizdeki değerleri doğru kullanarak
enerjiyi üretmekten yanayım. Bu kadar yüksek
maliyetli bir projeye imza atmak yine ABD kredi-
si ile yapılabilir ancak. “Borç yiğidin kamçısı-
dır”; ancak doğru altyapı oluşturulmaz ise o yiğitler
de kalmayacaktır.
Nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanıl-
ması öngörülse de ülkemiz insanlarına ve doğal
hayata yönelik açık bir tehdit olduğu görülmek-
tedir.
Sayfa 119
Avrupa’da kapatılan santrallerin, Türkiye’de
yeniden açılması ekonomik bir tezgâhın da ayrı
bir göstergesidir.
Her yeni gelişmeyi veya sunulan öneriyi etraflıca
düşünmeden, değerlendirme yapmadan kabullen-
mek gibi bir durum söz konusu.
Bu eğitim modelinde de böyle, dış ilişkilerde de.
Kendi ayakları üzerinde duramayan, dış et-
kenlerin güdümü ile hareket eden bireysel ha-
reketlerin, toplumsal hale dönüşmesi ülkemiz
itibarına, ekonomisine; çevre ve insan sağlığı-
na zarar veriyor.
Yeşille mavinin birleştiği enfes doğada tehli-
keden uzak yaşamak hakkının elimizden alınma
hakkını bulan siyasi baskılar sürdüğü sürece,
önümüze nice güçlüklerin çıkacağı muhakkak.
Neyi isteyip, neyi istemediğini bilmek önemli.
Kilitlendiğimiz nokta tam da budur.
Çözüm ise kararlılıktır.
Nuran.Talay@PolitikaDergisi.com
Sayfa 120

Osmanlıca, Öztürkçe derken...

Đngiliz Atını Alan

Üsküdar’ı Geçti!
“Osmanlıca” Hakkında
Prof. Dr. Oktay SĐNANOĞLU
Türkler sekizinci yüzyıldan sonda Đslam medeni-
yetine büyük, köklü bir Asya kültürü katkısını bera-
berlerinde getirerek girdiler. Okumuş, yazmış üst
Herhalde bizim kadar ça- tabakanın diline bol miktarda, Arapça, Farsça gir-
buk ve sık, ıstakozun ka- mesi birkaç yüz yıl sürdü. Đbn-i Sina, Farabi gibi
bilginler bilim dili olarak Arapça’yı kullandılar. Bun-
buk değiştirmesi gibi dil da şaşılacak bir şey yok. Unutmayalım ki, Avrupa
değiştiren bir millet olma- milletleri 18. yüzyıla kadar Latince’yi bilim dili olarak
kullanmaya devam etmişlerdir. Rönesans’la birlikte
mıştır. Neredeyse bir nesil Đtalyanların 13’üncü yüzyılda edebiyat dili olarak
Latince yerine Đtalyanca’yı kullanmaya başlamaları-
içinde Osmanlıca’dan na rağmen (1) gerçi Arapçalı, Farsçalı Türkçe’ye
Öztürkçe’ye, oradan sonradan “Osmanlıca” denmiş, ama bunda da bir
tuhaflık var. Şimdi dilbilimci ve tarihçi uzmanlarımı-
“Anglomanca” diye tabir za soruyorum. Bu “Osmanlıca” lâfı ne zaman ve
edeceğim yeni garip dile nerede çıkmıştır? Yoksa 19’uncu yüzyılda mı? Ne-
den derseniz, Anadolu Selçuklu Devleti adeta dev-
geçtik. letin resmi dilini bile Farsça etmişti. Bu Fars merakı
o kadar ileri gitmiş ki, Anadolu Selçuklu Sultanları
Đslamiyet’ten değil Fars efsanelerinden isimlerini

H
erhalde bizim kadar çabuk ve sık, ısta- alıyorlardı. Keykubat, Keykâvus gibi. Anadolu bey-
kozun kabuk değiştirmesi gibi dil değiş- likleri zamanında -Karamanoğlu Mehmet Bey’in
tiren bir millet olmamıştır. Neredeyse bir Türkçe için yaptıkları iyi bilinir- ve Osmanlıların ilk
nesil içinde Osmanlıca’dan dönemlerinde Türkçe yeniden devletin dili olmuştur.
Öztürkçe’ye, oradan “Anglomanca” diye tabir ede- Okuryazar takımının dilinde Arapça, Farsça kökenli
ceğim yeni garip dile geçtik. Bu sonuncusu inanıl-
maz bir hızla gerçekleşti. Aslında pek de şaşılacak
bir hızla değil. Kendiliğinden safiyane olmuş bir şey
değil. Birazdan aşağıda belirteceğim gibi yakın
tarihte başka bir-iki misali de var. Gayet iyi tasar-
lanmış, uygulamaya geçirilmiş bir planın sonucu
bu. Ama iş daha tam bitmedi. Devamı var.

Muamma gibi konuşur oldum. Açıklayayım.

Sayı 24 Sayfa 121

sözcük yoğunluğunun artışı 20. yüzyılın başlarına

kadar sürmüştür. Sonuna doğru Türk aydınları yeni Her dilde bilimin ve tek-
kavramlar için gereken yeni terimleri Arapça, Fars-
ça dil kurallarına göre dillerdeki köklerden kendileri niğin gelişen ihtiyaçları-
türetmişlerdir. O kadar ki o, özellikle bilimsel ve tek-
nik terimlerin bir kısmı bugün Arapça’da, Farsça’da nı karşılamak için yeni
yoktur, bir kısmını ise, Araplar öğrenmiş kullanmak-
tadırlar. Bu konunun inceliklerini uzmanlarımıza
terimler türetmek icap
bırakalım, bizden sadece hatırlatması. Burada il- eder. Bu türetmeyi, ge-
ginç bir nokta aklımıza geliyor. Şimdi bizimkilerin
türettiği bu Arapça Farsça kökenli bilimsel terimlere nellikle dilciler değil, o
acaba “uydurmaca” diyecekler çıkar mı?
bilimsel ya da teknik ko-
Yeni Bilimsel ve Teknik Kavramlara Karşılık
Terimleri Kimler ve Nasıl Türetir?
nuyu icat eden bilim
Her dilde bilimin ve tekniğin gelişen ihtiyaçlarını
adamı yapar.
karşılamak için yeni terimler türetmek icap eder. Bu
türetmeyi, genellikle dilciler değil, o bilimsel ya da
yan, daha da geliştiren bilim adamına, bu getirdiği
teknik konuyu icat eden bilim adamı yapar. Neden
yeni kavramların adını kendi dilinde koymak so-
mi? Elbet buluşunu ilk kez yazar veya anlatırken,
rumluluğu düşer. Onun için bilimin ön saflarında
yeni kavramların adını kendisi koyması gerekir de
vuruşan, dünya bilim meydanında güreş tutması
ondan. O konu başka bir dilde icat edilmişse de,
gereken bilim adamının, gereken yabancı dil veya
yeni konuyu ilk kez ülkesine getiren tanıtan, uygula-
diller kadar kendi dilinin yapısını, sözcük, terim
türetme kurallarını çok iyi bilmesi icap eder. Bu
kendini bilen epeyce ilerlemiş her ülkede böyledir.
Ha, ya o bilimci kendi dilini bilmez, ülkesinin dilini
sevmez ve hatta, bazı eski veya yeni usul sömür-
gelerde görülen sömürgeleşmiş, aşağılık duygusu-
na kapılmış kafayla, kendi dilini, kültürünü küçüm-
ser ise, işte o zaman, bir bilim + gönül adamında
olması gereken sorumluluğu hissetmez, hatta ade-
ta düşmanca bir tavırla yabancı kelimeleri kullan-
makla övünür, büyüklük taslar, halkının dilini pa-
ramparça ederken hiç yüreği sızlamaz. Şimdi, izin
verirseniz, başka bazı dillerde bilimsel ve teknik
terimleri bilimci ve araştırmacılar nasıl türetiyor,
ona bakalım.

Latin Dillerine Karşı Almanca ve Roma’nın

Keltlerle Mücadelesi

Fransızca, Đtalyanca, Portekizce, Đspanyolca,

Latince kökenlidir, bunlara “Latin Dilleri” de denir.
Dolayısıyla, bu dillerde terimler genellikle Lâtince
kurallarına göre, bazen de eski Yunan (Grek) kök-
lerinden türetilir. Latince’de kelime türetme yetene-
ği mevcuttur. Almanca konuşan ülkelerin dili, o da
Latin gibi bir “Hint - Avrupa” ana öbeğinden olmak-
la beraber çok farklılaşmış bir alt-öbek, “Cermen”
türündendir. Almanca’da da yeni terim sözcük tü-
Sayfa 122

kavimler, yüzlerine mor boyalar sürülü, sarı saçları

Gerçi sonradan Avrupa kendi-
ni Roma ve Yunan medeniye-
tinin devamı gibi görmek iste-
miş ve kendini 19’uncu yüzyıl-
da sömürgelerine öyle tanıştır-
mışsa da, Avrupa’nın kökenini
ve hatta bugünkü davranışla-
kireç sürülerek havaya dikleştirilmiş halde, vahşi
çığlıklarla saldırır, başlangıçta Romalıları çok ürkü-
türlermiş. Roma daha küçükken Romalılar bunlarla
uğraşa uğraşa bilenmişler, askeri yöntemler geliştir-
mişler. Gene de birkaç yüzyıl sonra Sezar’a gelindi-
ğinde Keltlerle devamlı uğraşmaları gerekiyormuş.
Bunun üzerine ne yapsak da bu dertten uzun vadeli
bir şekilde kurtulup rahat etsek, diye düşünmüşler.
Üç şıkkı tartışmışlar:

rının temelini oluşturan bu 1-) Bunların hepsini katliam’dan geçirsek; buna

Kelt kavimleridir. Bugün hâ-
lâ, birçok tanınmış Avrupa
kentinin ismi Keltçeden gel-
mektedir.
kolumuzun kuvveti yetmez (o zaman atom bombası
yok ya!).
2-) Tüm ülkelerini istila etsek, devamlı askeri
baskı altında tutsak, buna da ne askerimiz ne para-
mız yetişir. O halde?

3-) Bunları Latinleştirelim, yâni kültürlerini, töre-

retme yetenekleri kalmıştır. Almanlar tarafından lerini, bunun içinde dillerini unutturalım.
icat edilmiş olsun olmasın, terimleri genellikle Latin
dillerininkilere hiç benzemez. Latin kökenli dilleri Ve öyle yapmışlar. Đş bitmiş. Roma Đmparatorlu-
olan ülkeler Roma Đmparatorluğu’nun en geniş dö- ğu’nun büyümesi, tabii sınırına ulaşması Cermen
neminde o sınırlar içine fütuhatla dahil edilmiş kavimlerini içine alamadı. Onun için Almanca Latin-
Gaul, Iberia, vb. gibi ülkelerdir. Oraların dili Roma leşmeden Cermen dili olarak kaldı. Sonunda o Cer-
egemenliğinden önce Latince gibi değildi. Çoğu, men kavimleri Batı Roma Đmparatorluğu’nun 416
Kelt kavimlerinin Seltik, Keltik, Gaul, Gaelik, Galata yılında defterini dürdüler. (Đşlerini, biliyorsunuz,
şeklinde telaffuz edilmiş olan çok yakın akraba ka- uzak atalarımızdan Hunlar kolaylaştırdı, ama o da
vimlerin dilini konuşuyordu. Gerçi sonradan Avrupa ayrı bir hikâye.)
kendini Roma ve Yunan medeniyetinin devamı gibi
görmek istemiş ve ken-
dini 19’uncu yüzyılda
sömürgelerine öyle ta-
nıştırmışsa da, Avrupa’-
nın kökenini ve hatta
bugünkü davranışlarının
temelini oluşturan bu
Kelt kavimleridir. Bugün
hâlâ, birçok tanınmış
Avrupa kentinin ismi
Keltçeden gelmektedir.
Örneğin: Leibzig, Lieg,
Lyon, Kelt tanrısı
Lug’tan geliyormuş. Mi-
lano bile Đtalyanca’dan
değil, Keltçe
Milanumas’tan geliyor.
Julius Sezar’a kadar
Keltler Romalılara çok
çektirmişler. Bu yabani
Sayı 24 Sayfa 123

Đngilizce Neyin Nesidir? Đngilizce ve

Amerikanca’da Terim Türetme Bugünkü haline 4- 4-5 yüz-
Gelelim Đngilizce, sonra Amerikanca’da nasıl bi- yıl önce gelmeye başlayan
limsel terim türetildiğine. Şimdi, bu aslan Đngilizce
bir kere çok yeni dildir. Mazisi 500 seneyi pek geç- Đngilizce beş kadar dilin
mez. Halbuki meselâ Türkçe’nin, Çince’nin en az rastgele ve kuralsız karışı-
birer 10.000 senesi var. Bu on bini nereden çıkar-
dım çok merak eden olursa söylerim. mından oluşmuş, bu dil-
1066’da Đngiltere, Fransa’dan gelen Normanların lerin hiçbiri dilin ana ku-
istilasına uğradığında, Anglo-Sakson yerliler or-
manlarda sırık ve otlardan yapılmış kulübelerde
rallar iskeleti diyebileceği-
oturuyorlardı. Kendi nehirlerinin bir kıyısından öbür miz temel yapısını sağlar
kıyısına dosdoğru geçecek kadar bile denizcilikleri
yoktu. Kasaba ve köyleri arasındaki başlıca yolları
konumda kalamamıştır.
hâlâ 100 sene önce Romalıların yaptığı yollardı.
Yerli ahalinin kökeni Keltlerle Viking (Nors, Nordik)
ve Cermen soyundan Engel ve Sakson karışımı idi.
Roma’nın eyaleti oldukları birkaç yüzyıl içinde
Tabii bu Đngiltere dediğimiz bölge Britanya Adası’-
Đngilizler tam Latinleşmemiş ama dillerine büyük
nın güneydoğusunda onun küçük bir kısmı oluştu-
ölçüde Latince karışmıştı. Norman istilasından az
ruyordu. Bölgenin kuzeyinde, batısında ve de yan-
önce üst tabaka Fransızca konuşmaya merak sar-
daki Erin Adası’nda, Romalılardan kaçtıkları için
mış, bazı krallarını Normanlar tayin eder olmuştu.
Latinleşmemiş, Keltçe dillerini korumuş son Keltler,
Norman istilasından sonra yapı iyice değişti. Dil bu
yâni Đskoçlar, Velşler, Đrlandalılar bulunuyordu. Bri-
sefer de iyice Fransızca ile karıştı. Bugünün Đngiliz
tanya’nın bu durumu bugüne kadar sürmüştür. O
üst tabaka ve asilzadeleri bence daha çok
son Keltlere sorarsanız, Đngilizlerle hesapları daha
Norman, hâlâ yabaniliğini sürdüren alt tabaka
bitmemiştir. Her biri bugün, Đngilizlerin süregelen
Koknen takımı da eski yerlilerin devamıdır. Sınıf
çeşitli baskı ve oyunlarına rağmen dillerini, kimlikle-
farkı sürmektedir. Amerika’ya da başka kılıflar al-
rini korumaya çalışmaktadırlar.
tında yansımıştır.

Sonuç olarak, bugünkü haline 4-

5 yüzyıl önce gelmeye başlayan
Đngilizce beş kadar dilin rastgele ve
kuralsız karışımından oluşmuş, bu
dillerin hiçbiri dilin ana kurallar is-
keleti diyebileceğimiz temel yapısı-
nı sağlar konumda kalamamıştır.
Dolayısıyla, Đngilizce’de belli ku-
rallara göre yeni terim türetme
yeteneği hemen hemen yoktur.
Buna karşılık, Türkçe binlerce yıl-
dır matematiksel yapısını, sözcük
türetme yetenek ve kurallarını ay-
nen korumuştur. Türkçe’nin bu
olağanüstü yapısı Osman-lıca’daki
Arapça, Farsça alıntılara rağmen
hâkim yapı olarak kalmış, onun
içindir ki yirmi yıl içinde tekrar öz
ve halk Türkçe’sine dönmek müm-
kün ve kolay olmuştur. Türkçe’ye
Sayfa 124
18-
18-19. yüzyıl bilimcilerinin
hele daha pek netleşmemiş
kavramlara Latince (ve Eski
Yunanca’dan) türetilmiş adlar
takarak bir ‘âllâme-
‘âllâme-yi cihan’-
lık taslamak eğilimi de olunca
büyük Latince, eski Yunan
lâfları etmenin nedeni daha
da iyi anlaşılır sanırım. Ama
gene de önemli bir etken
Đngilizce’de yeni terim türetme
yeteneğinin bulunmayışıdır.
Arapça, Farsça karışması Đslamı bir bütün olarak
görme gereğinden ve Türklerin kendi hevesleriyle
olmuştur. Bu seferki Đngilizce etkisi ise kendiliğin-
den olmamış, 40 yıl önce -daha da belirgini
1953’te- Türk Millî Eğitimi’ne Đngiliz ve Amerikan
gizli teşkilatlarının el atması ve Türk okullarında
eğitim dilinin Đngilizce yapılması, yâni birçok
derslerin Türk hoca tarafından Türk öğrencisine
Đngilizce olarak anlatılmasının zorunlu kılınması
hainliği ve garabeti ile meydana gelmiştir. Bu en
büyük, en sinsi ve en tehlikeli sömürgeleştirme
oyunu halen son sürat ve hızlanarak devam et-
mektedir. Đngilizce ve onun sulandırılmışı olan
Amerikanca’da niye yeni terim türetmek yeteneği-
nin kalmamış olduğunu az önce belirttik. Peki o
halde, son yüzyılda birçok yeni bilim ve teknik kav-
ram yaratmış olan bu milletler, bulduklarına nasıl
“Đngilizce” karşılıklar buldular?
Đngiltere’nin Roma eyaleti oldukları devirde,
Đngilizce’ye bol miktarda Latince karıştığını söyle-
miştik. Buna Đngilizleri sömürgecilik döneminde, bir
de kendilerini Roma-Yunan medeniyetinin vârisi
gibi görme hüsn-ü kuruntusunu ekleyin. Đşte o za-
man, 18-19. yüzyıl bilimcilerinin hele daha pek net-
leşmemiş kavramlara Latince (ve Eski
Yunanca’dan) türetilmiş adlar takarak bir ‘âllâme-yi
cihan’lık taslamak eğilimi de olunca büyük Latince,
eski Yunan lâfları etmenin nedeni daha da iyi anla-
şılır sanırım. Ama gene de önemli bir etken
Đngilizce’de yeni terim türetme yeteneğinin bu-
lunmayışıdır. Đngiliz bilim adamları Latince-Eski
Yunanca’dan yeni terim türetebiliyorlardı. Çünkü
daha liselerinde Latince ve Eski Grekçe zorunlu
dersler olarak herkese öğretiliyordu. Amerikan okul-
larında da önceleri bu böyle idi. Gelgelelim
1960’lardan sonra, Amerika, önce yavaştan, şimdi
ise hızlı hızlı çökme yoluna girdikçe okullarından
mecburen Latince ve Eski Yunanca dersleri kaldırıl-
dı. Mecburen diyoruz; çünkü, bugün ABD’de, orta
ve lise düzeyi eğitiminde büyük bir bunalım yaşan-
maktadır. Değil Latince, yüzde doksan halk okulla-
rında dosdoğru Đngilizce yazmak ve okumak bile
öğretilememiştir. Birkaç yıl önceki “New-York
Times” gazetesi araştırma makalesine göre
‘Amerikan liselerini bitiren Amerikalı gençlerin
%60’ı dosdoğru okuma yazma
bilmemektedir’ler!.. Öğretmenler, “Ne eğitimi? Biz
Sayı 24
bir saatlik derste öğrencilerin birbirlerini tabanca ile
vurmasını önleyebilirsek, başarılı addediliyoruz,”
diyorlar.
Şimdi bu durumda Latincesiz olarak eğitim bitirip
bilim-teknik adamı olan Amerikalı’da Đngiliz’deki
yeni terim ve ad koyma yöntemi de yok; o zaman
ne oldu? Birkaç kelimelik uzun bir lâf edip her keli-
menin baş harflerini birleştirerek yeni sözcük icat
etmeye başladılar. Meselâ, bilgisayarlarda biliyor-
sunuz, “ana-bellek”e RAM diyorlar. Bunu türetmek
için “Random Access Memory” lâfından baş harfleri
almışlar. Şimdi şu işe bakın: Hiç bilmeyen gariban
bir Türk’e “bellek” deseniz, bellemekle, hafızayla
ilgili bir lâf ettiğinizi en azından tahmin eder. Halbu-
ki kara cahil bir Amerikalı ve Đngiliz’e “RAM” dese-
niz koyunun erkeğinden bahsediyorsunuz sanır.
Dilbilimciler böyle baş harflerden yapılmış (işte
hakikî uydurukça) sözcüklere “Akronim” (Acronym)
diyorlar. Gene bu Batılı bilginler, bir dilde bunların
başlamasını o dilin tam yozlaşıp gücünün kalmadı-
ğına yoruyorlar. Üst sınıfla halk arasında bir uçuru-
mun gitgide büyümesine katkısı da caba. Çok şü-
kür ki (bu ifâde bilimsel değil ama, bilimcinin bizce
gerekli bilim+gönül adamı tanımına uygun, değil
mi?) Türkçe, bu yozlaşmaya gereği olmayan, türet-
me yeteneği matematikçilere parmak ısırtacak dü-
zeyde, bilimcisini de, halkını da kafaca ve gönülce
birleştirebilecek nitelikte nâdir bir dildir. Yeter ki,
kırk sene önce başlamış olan haçlı kafalı, Batılı
misyoner sömürgecilerin büyük oyununa kurban
gitmesin.
Türkçe’de yeni kavramlara karşılıklar, dilinin özel-
liklerini iyi öğrenmişlerse kolayca bulunur. Tabii
dilini, bilimiyle, fenniyle, edebiyatıyla iyi öğrenmek,
onu iyice bilmek, onun eşsiz yetenek ve incelikleri-
ne âşık olmak bahtiyarlığına ermek içinse her konu-
da eğitimini Türkçe olarak görmüş olmak gerekir.
En az bir başka dili öğrenmenin de hem bilim için,
hem karşılaştırma sonucu kendi dilini de daha iyi
idrak etmek açısından faydası vardır. Her düzgün
ülkede olduğu gibi yabancı dil, mesleğine yardımcı
olacak kadar, ayrıca yabancı dil dersinde öğrenilir.
Yok eğer, bizdeki gibi Batılı sessiz oyunlar sonucu,
eğitim dili resmi dil veya anadilden olmazsa, o kişi
değil Türkçe terimler türetmek, konuşurken, yazar-
ken aklına mevcut Türkçe sözcükler bile gelmez,
hâlâ tam iyice anlamadığı yarım yamalak Đngilizce
lâflar söyleyiverir. Hele bir de öyle bir garip eğitim
Sayfa 125
Meselâ, bilgisayarlarda bili-
yorsunuz, “ana-
“ana-bellek”e RAM
diyorlar. Bunu türetmek için
“Random Access Memory”
lâfından baş harfleri almışlar.
Şimdi şu işe bakın: Hiç bilme-
yen gariban bir Türk’e
“bellek” deseniz, bellemekle,
hafızayla ilgili bir lâf ettiği-
nizi en azından tahmin eder.
Halbuki kara cahil bir Ame-
rikalı ve Đngiliz’e “RAM” de-
seniz koyunun erkeğinden
bahsediyorsunuz sanır.
düzeni ile içine sokulan aşağılık duygusunu önle-
yememişse telafi kabilinden bu çirkin Đngilizce boz-
ması lâfları kullanmakla da böbürlenir. Đşte bu ya-
bancı tuzağının sonunda bir nesil içinde
Anglomanlıca dediğim, yâni Đngilizlerin güvercin
Đngilizcesi dediği Đngilizce, yâni iki yüz elli kelime-
lik Tarzanca dil ortaya çıkar. Ama iş bununla da
bitmemiştir. Romalıların Keltleri nasıl yok ettiklerini
hatırlayalım: Millî kimlik, Amerika’nın son yıllarda
bize yutturmaya çalıştığı gibi bir ırk meselesi
katiyyen değildir, bir gelenek - görenek, kültür -
töre ve özellikle bir gönül ve onu, gemiyi yüzdüren
su gibi batmadan üstünde tutan dil meselesidir.
Dilini unutan kavimlerin tarihten adları bile silinir
gider. Anadolu, böyle yok olmuş kavimlerin bin-
lerce yıl sonra kazılarda bulunan çanak çömlek
kırıntıları ile doludur.
Đngilizlerin Đrlandalılara Yaptığı
Đngiltere’nin batısındaki Erin Adası’na sığınıp
yaşamını kimlikleri içinde sürdürebilen son Keltler
Đrlandalılar olmuştu. (Bir de kuzeyde Đskoçlar, yan-
da Velşler.) Roma bittikten sonra Erin Keltleri 500
yıllarından itibaren 1000 yıl kadar büyük bir mede-
niyet kurdular. Đrlanda’nın batısındaki Atlas umma-
nı ile devamlı çarpışan sarp kayalıklar üzerinde
kurdukları manastırlarda Erin keşişleri yazdılar,
Sayfa 126
Bugün Avrupa’da, Avrupa
Birliği’nde dil egemenliği
kavgası, pek göze batmama-
ya çalışarak, özellikle Đngi-
lizce, Fransızca, Almanca
arasında sürmektedir.
çizdiler, eski elyazması kitapları yenileyerek Roma
öncesi bilgileri de yaşattılar. Bu ara Roma sonrası
Avrupa tam bir karanlığa, ortaçağ’ın vebalı, kara
cadılı hurafelerine bürünmüştü. Erin keşişleri Latin-
ce bildikleri gibi, toplumda büyük itibarla önemli bir
yer tutan Erin şairleriyle birlikte anadilleri Gaelik’i
(Keltçe) geliştiriyorlardı. Toplumdaki eğitimden,
çeşitli okullardan Şair sınıfı sorumluydu (Bkz. Đrlan-
da Dilinin Başına Gelenler [1. Daniel Corkery, “The
Fortunes of the Irish Language” Mercier Press,
Cork 1954-1968] 2- Birgit Bramsba [Ed.] “Homage
to Ireland-Aspects of Culture and Language”,
Uppsala, 1990). Tüm okullarındaki eğitim dili
Gaelik idi. Keşişler zaman zaman Kıta Avrupa’sına
geçiyor, oradaki manastırlara biraz medeniyet ak-
tarmaya çalışıyorlardı (500-800 yılları).
15. yüzyıldan itibaren Đngilizler defalarca Erin’e
tecavüz ettiler. Sonunda Đrlanda’yı kendi eyaletleri
yaptılar. Đlk işlerinden biri şair sınıfını toplayıp kat-
letmek oldu. Daha sonra bütün coğrafi isimleri
Gealik dilinden Đngilizce’ye çevirdiler. (Bkz: Brian
Friel, “Tercümeler” Translations adlı sahne oyu-
nu...) Bütün bu uğraşlarına rağmen Đngilizler,
1890’a gelindiğinde Đrlandalıları bir türlü kendi kim-
liklerinden, kültürlerinden, bağımsızlık özlemlerin-
den vazgeçirememişlerdi; isyanlar gırla gidiyordu.
Onun üzerine Đngilizler Romalılar gibi düşündüler.
Bunların Gaelik dillerini unutturalım, o zaman iş
biter dediler. Derhal bir “Millî (!) Eğitim Kurulu”
oluşturdular. Kurulda Đngiliz sömürge - eyalet yöne-
ticileri, bir de onların Đrlandalı yardakçıları vardı.
Kurul bir karar aldı: Yarından tezi yok ilk, orta,
lise, evrenkent (üniversite), tüm okullarda (ki
hepsinde dersler Gaelik dilinde olmakta idi)
eğitim dili bundan böyle Đngilizce olacaktır dedi-
ler, öyle de oldu. Bir nesil sonra, o zamana dek
Đrlanda halkının %90’dan fazlası Gaelik konuşur-
ken, Gaelik bilenlerin sayısı %30’a düştü. Bu 30 da
dağdaki çobanlar, kentteki hamallar.
Fakat iş bitmeyecekti. Çünkü ciğeri yananlar, dil-
lerine, şiirlerine, töresine âşık olmuşlar, haysiyetli
kişiler tükenmemişti. Đşte öyle birtakım eğitimciler,
doktorlar, yazar çizerler bir araya geldiler, Gealik
Birliği (Konrath na Gaelge) diye bir dernek kurdular.
Şehrin çeşitli semtlerinde yetişkinlere anadilleri
Gaelik’i yeniden öğretmek için dershaneler açtılar.
Millet yorgun argın işinden çıkıp bu kurslara gidip
dilini öğrenmeye başladı. Bu etkinliklerin oluşturdu-
ğu bilinçlenme ile bugün bile bitmemiş çatışmalar-
dan sonra bağımsız Đrlanda Cumhuriyeti kuruldu.
Yeni devletin resmi dili Gaelik oldu.
Avrupa Birliği’ndeki Sessiz Dil Kavgası
Bugün Avrupa’da, Avrupa Birliği’nde dil egemenli-
ği kavgası, pek göze batmamaya çalışarak, özellik-
le Đngilizce, Fransızca, Almanca arasında sürmek-
tedir. Đki dünya harbi sonrası baş gösteren Đngiliz,
sonra Amerikan etkisi, bu ülkeler zayıfladıkça azal-
makta, irili ufaklı birçok dilin önemi artmakta, her-
kes kendi diline verdiği önemi artırmaktadır. Yaban-
cı dil öğrenme yöntemlerinin gelişmiş olması, dilden
dile çevirilerin bilgisayarlarca yapılmaya başlanma-
sı, insanlığın rengârenk zenginliği olan çeşitli dille-
rin yaşayıp serpilmelerini kolaylaştırmaktadır. Bu,
kendi dilini bırakıp da yabancı dilde dersleri vermek
şeklindeki “yabancı dil öğrenmek yöntemi(!)” birkaç
sömürgeden başka hiçbir ülkede yoktur. Öyleyse
diyoruz, ya biz dünyanın en akıllı milletiyiz de böyle
dehşet bir yabancı dil öğrenme yöntemi keşfettik ya
da resmen sömürge de olmadığımıza göre, dünya-
nın en aldatılmış milletiyiz. Hüküm sizden.
Şimdi bilim, teknik, dil konusunda Japonlar ne
yapmış ona bakıp bu önemli misalden sonra ana
konumuz Osmanlıca, Öztürkçe, Anglomanlıca kar-
maşasına döneceğiz.
Japonlar O Çetrefil Yazılarıyla Ne Yaptı?
Japon Meici Tanzimatı bizimkinden 30 yıl sonra,
1868’de başladı. Biz nereye vardık, onlar nereye,
işte meydanda. Japonlar daha başında “Batı tekni-
ği, Japon ruhu” sözünü kendilerine düstur edindi-
ler (gerçi bizde de Ziya Gökalp, sonra Atatürk “Türk
harsı içinde çağdaşlaşmak” dediler, ama kendilerin-
den önce ve sonra böyle bir uygulama hemen he-
men olmadı). 1868’den itibaren bütün eğitim Japon-
Sayı 24
ca olarak büyük bir hassasiyetle tutuldu. Bilim ve
teknik terimleri hep Japonca’dan türetildi. Bugün
Japonca’da “atom”, “molekül”, “elektrik” gibi terimler
bile tam Japonca’dır.(2)
Japonca’nın bir Ural-Altay Dili olduğu, dolayısıyla
Türkçe ile akrabalığı ayrıntılı bir şekilde 1975’te
ispatlanmış, ondan sonra bu akrabalık Japonya’da
ve Türkiye’de de bilinmiştir.(3) 800 yılından sonra
Çin’den Uygur tarzı Burhaniliğin (Budizm) Japon-
ya’ya gelmesiyle birlikte Japonca’ya bol miktarda
Çince sözcük girmiş, ama Japonca’nın Türkçe’ye
benzer yapısı hâkim kalmıştır. Japonca’nın dünya
üzerindeki önemi artmaktadır. Bugün Batı ülkelerin-
de birçok uluslararası ortamda, Đngilizce, Fransızca,
Almanca, bazen Đspanyolca veya Đtalyanca ile birlik-
te Japonca’ya sık sık raslanmaktadır.
Ya Biz?
Peki biz ne yaptık? Osmanlı dönemi aydınlarının
nasıl bilimsel ve teknik terimler türettiğinden yukarı-
da bahsetmiştik. Türkçülük akımlarından sonra do-
ğan Cumhuriyet’te dildeki Arapça, Farsça sözcükler
fazlalığı temizlendi. Batı’dan yeni gelen kavramlara
gerekli karşılıkların Türkçe’den türetilmeleri doğaldı.
Zaten yazının değişmesi, Arapça ve Farsça’nın
öğretilmemesi, Đslam âleminden sıyrılıp Atatürk’ten
sonra çağdaşlaşma emelinin Avrupalı olma özenti-
sine dönüşmesi ile, eski Türkçe (“Osmanlıca” yeri-
ne böyle dedim) bilen de pek az kalmıştı. Atatürk
bilim dilinin Türkçe, tüm derslerinin her düzey okul-
da Türkçe olmasına büyük özen göstermiş, o kadar
ki 1934’te oturup bir “Geometri” kitabı yazmış, bu-
gün kullandığımız “üçgen” gibi terimleri kendi türet-
mişti. Yabancı dilli misyoner okullarına özenilmesin
diye de Türk Eğitim Derneği’ni, onun özel okulu
TED Yenişehir Lisesi’ni kurmuştu. Ben bu okulda
yetiştim. Yabancı dil öğretilmesine önem veriliyor,
ama bu, her akıllı ülkede olduğu gibi takviyeli ya-
bancı dil derslerinde yapılıyordu. Bütün fen, edebi-
yat, felsefe, vb. dersler tam Türkçe idi. Đşte bu gaye
ile kurulan böyle ve başarılı bir okula Đngiliz-
Amerikan çengeli 1953’te atılıp dersler Đngilizce’ye
çevrildi. Okula “Ankara Koleji” dendi. O zamana
dek yurtta böyle bir misyoner tipi Türk okulu yoktu.
“Kolej” (Robert Kolej gibi) misyoner okulu demekti.
Sonra açılan bu Đngiliz deliğinden kova gibi su girdi.
“Anadolu Liseleri” vb. aldı yürüdü. Millete de yaban-
cı dil öğretmenin yolu buymuş gibi yutturuldu. Gele-
ceğimizin teminatı Türkçe kalemizde bu gediği aç-
Sayfa 127
mayı başaran Oxfordlu Mr. Browning’e de 20 yıl
sonra Đngiltere Kraliçesi madalya verdi. Törene
katılanlar, sanırım, “Ufak bir okulda Đngilizce dersi
veren bir garip öğretmene koskoca Kraliçe niye
madalya verir?” diye sormadılar. Arkasından geldi
“Orta Doğu Teknik Üniversitesi”... Toptan Ameri-
kanca. O zamanlar hâlâ bahane gerekiyordu. De-
diler ki: Efendim buraya Ortadoğu’dan yabancı
öğrenciler gelecek… Yâni biz birkaç öğrenci için
kendi dilimizi feda edeceğiz. Halbuki her ülkede
yabancı öğrencilere eğitim verme fedakârlığı sağ-
lanıyorsa onların o ülkenin dilini öğrenmeleri şart
koşulur, o ülkenin kültürünü seven taraftarlar yetiş-
tirilir. Tabii denilen sadece kademeli fetihte kullanı-
lan geçici bir bahane, bir alıştırmaydı. Nitekim son-
ra peş peşe gelen Boğaziçi (yâni Bosphorus)”, der-
ken Bilkent (adı güzel ama!), şimdi de, Koç, vb.
için bahaneye artık lüzum görülmüyor. Çünkü ka-
muoyu artık yeterince uyuşturulmuştur. Bunun so-
nu, çok değil bir-iki nesil sonra Türkçe’ye “bye
bye” demek olacaktır. Bu, Türkçe’ye, Türk tarihi-
ne, Türk egemenliğine, Türk dünyasına, Müslüman
ülkeler önderliği emellerine, Türk’ün dünya üze-
rindeki haysiyetine “bye-bye” demektir. Beyler!
Havai’den ibret alalım. Türkçe’yi, dolayısıyla Türk-
’ün geleceğini satanlar torunlarının mirasyedi
olarak refah içinde yaşayacaklarını zannedip se-
vinmesinler. Havai milletini Amerikan misyonerleri-
ne satan yerli asilzade, hatta prenseslerin torunları
bugün Havai’de hamallık yapıyor. Gidip görünüz.
Batılıda -hele Amerikalı ve Đngiliz’de- emlak merakı
çoktur. Bir fırsat buldu mu, kimseye bırakmaz.
Đngiliz Atını Alan Üsküdar’ı Geçti...
1055 yıllık Đslami dönemde bazı Arapça, Farsça
kökenli sözcüler veya bunların Türkçe’ye uyarlan-
mış şekillerinin Türkçe halk diline kadar geçmiş ve
Türkçe’ye mal olmuş olması olağandır. Ayrıca böy-
le birtakım sözcükler geniş bir Avrasya alanına
yayılmış diğer Türk boylarının da dillerine
malolmuştur. Böyle ortak sözcükleri Kazak, Azeri,
Tatar, Başkır, Özbek, Karaçay, Çeçen, Uygur
Türkleri de kullanıyor. “Kelime”, “lâf”, “tabiat”,
“sohbet”, “rahmet” de Türkçe’dir; “sözcük”, “söz”,
“doğa”, “söyleşi” de Türkçe. Üstelik unutmayalım
ki, Đbn-i Sinâ, Gazali gibi büyük ve Batı’ya bilimi
öğretmiş olan gerçek âlimlere göre gerçek bilim
adamı, fenci ise, hekim ise, yalnız bu dış dünya
bilimlerinde değil, aynı oranda iç âleminin, gönlün
de bilimlerinde yetişmiş olmalıdır. Batılı bu konuda
Sayfa 128
Öte yandan; Türkçe’nin
kurallarına uygun olarak
dikkatle türetilen güzel,
yeni terimlere Türkçe ye-
rine Öztürkçe diyerek bir
ayrım yapmak, hele hele
bu terimlere
“uydurmaca” demek bü-
yük bir hatadır.
geri kalmıştır. Gönül gibi kelimelerin Batı dillerinde
karşılığı yoktur. Çünkü Batı’da böyle kavramlar
hâlâ yoktur. Derin, eski kültürleri olan Asya milletle-
rinde vardır. Batı bu eksikliğin acısını bugün bol bol
çekiyor. Sanayide ilerlemiş, madden zenginleşmiş
olmalarına rağmen Batı’nın insanları ve toplumları
huzursuzluk, mutsuzluk içindedirler. Sözün kısası,
“Osmanlıca”dır, diye “hikmet”, “rahmet” gibi söz-
cükleri atmak çok şey kaybetmemize yol açar. Hal-
buki biz kendi insanlık hasletlerimizi korumakla
kalmayıp bu zavallı Batı’ya da onları öğretmeliyiz.
Hele Türk dilinin unutturulup, ulusumuzun
Anglolaştırılması oyunu’na kurban gidersek,
gençlerimiz yabancı dilde, misyoner tipi okullar-
da yetişmeye devam ederse gönül gibi sözcüklerle
birlikte gönlümüz de gider.
Öte yandan; Türkçe’nin kurallarına uygun olarak
dikkatle türetilen güzel, yeni terimlere Türkçe yeri-
ne Öztürkçe diyerek bir ayrım yapmak, hele hele
bu terimlere “uydurmaca” demek büyük bir hatadır.
Kaldı ki, diğer Türk budunları ile dil birliğimizi bozu-
yor diye, Türkçe terimlere karşı çıkanlar herhalde
çoğu kez yanılmışlardır. O “yeni” terimlerin birçoğu-
na ya da benzerine Kazak, Özbek gibi Türk lehçe-
lerinde rastladım.
30, 40 yıldır dil ve edebiyat üstatlarımız, dil ve
edebiyat dergilerinde “kelime” mi “sözcük” mü gibi
çatışmaları sürdürdüler. Halbuki Türkçe’nin karşı-
sındaki asıl tehlike Đngilizce ile eğitimin gitgide hız-
landırdığı Đngilizce istilası idi. 1970’lerde Türk Dil
Kurumu’nu bu konuda uyardım. Rahmetli ağabe-
yim, dilci Samim Sinanoğlu ile birlikte bilim ve
teknik terimlere Türkçe karşılıklar türetme işine
ağırlık verilmesini önerdik. Bu konuda rahmetli
Prof. Abdullah Kızılırmak gibi bilim ve Türk dili
kahramanlarını şükranla analım. 1960’larda Abdul-
lah Bey Ege’de Avrupa çapındaki rasathanesi ve
öğrencileri ile gökbilim yaparken bir yandan da
Türkçe fen dergisini çıkarıyordu. TDK ile “Gökbilim
Terimleri Sözlüğü”nü yayınladı. Aydın Bey ise, Tür-
kiye’de ilk bilgi işlem merkezleri kurulurken, arka-
daşları ile “yazılım” “bilişim” gibi güzel terimleri dili-
mize kazandırdı. Halen “Bilgisayar” terimi yerleş-
mişken, yabancı dille gördükleri eğitimin yarattığı
bilinçsizlik ve sevgisizlikle “komputer” diye yazanla-
rı ayıplamak gerekir. Haydi ayıplamayalım da, ken-
dilerini ikaz edelim.
1978’de 5 yıllık bir çalışma ile hazırladığım
“Fiziksel Kimya Terimleri Sözlüğü” Türk Dil Kuru-
mu’nca basıldı. Tabii önce TDK’nın dilbilimcileri
tarafından da incelenmişti. O yıl sözlük hakkında
çeşitli bilim ve teknik meslek kuruluşlarının toplantı-
lar düzenlediğini, sözlük hakkında methiyeler yazıl-
dığını sevinmemeye çalışarak öğrendim. Fakat
kısa süre sonra kitap piyasadan garip bir şekil-
de kayboldu. Dileriz şimdiki Türk Dil Kurumu da
bilim ve teknikte terimlerin Türkçe’nin ana kuralları
ile türetilmesi gereği üzerinde durur, Osmanlıca’nın
da, Öztürkçe’nin de Türkçe olduğu ve uğraşılacak
ana davanın Anglomanlıca’yı bertaraf etmek oldu-
ğu hakkında birleştirici bir tutum alır.
Düpedüz Đngilizce Đstilası
1930’lardan 1980’e kadar dilin sadeleştirilmesi,
devletin, aydın kesimin dilinin halk diliyle daha da
bütünleşmesi hareketi yaygınlaşmıştı. Ama son 5-
10 yılda halk diline kadar geçmiş, iyice yerleşmeye
başlamış Türkçe terimlerin yerine, garip
“Anglomanlıca” sözlerin kullanılması âdet oluveri-
yor. Şu örneklerde olduğu gibi:
vekiller heyeti>bakanlar kurulu>kabine
mebus>milletvekili>parlamenter
matbuat>basın-yayın>media
muhaberat>iletişim>komünikasyon
içtimai>toplumsal>sosyal
kanuni>hukuki>yasal>legal...
Sayı 24 Sayfa 129

meclis-i mebusan>millet meclisi yor. Đşte bizim yabancı dille eğitim bu işe yarar,
başka bir şeye değil. Bu gidişle bir-iki nesile kal-
meclis>parlamento maz resmi dil (zaten fiilen Đngilizce ve Türkçe ol-
muşa benziyor) Đngiliz sömürgelerindeki gibi Đngiliz-
mesele>sorun>problem
ce oluverir. Tabii uyanır engel olmazsak. Kuvvetle
usul>yöntem>metot inanıyorum ki bu Đngiliz oyunu mutlaka bozulacak-
tır. Çünkü Türkçe son birkaç bin yılda birkaç kez
asgari>en az>minimum böyle saldırılara maruz kalmış, ama kendini kurta-
rabilmiştir. Şimdi de Türkiye Türkçe’si Đngiliz; Ka-
azami>en çok>maksimum zak, Kırgız, Tatar Türkçeleri Rus; Güney Azerbay-
can Türkçe’si Đran dil kültür soykırımı taarruzundan
seçenek>alternatif
kendini kurtaracaktır.
faaliyet>etkinlik>aktivite
Yeniden Kurtuluş Savaşı: Nereden Başlaya-
karmaşa>kaos lım?

müstemleke>sömürge>koloni Dilimize olan son saldırının altında yabancı dille

eğitim temel silah olarak yatar. Yapılacak şey çok
mutabakat>konsensus, consensus var. Hemen yapılabilecekler:

eşgüdüm>koordinasyon 1-) Kamuoyu yabancı dil yalnız böyle öğrenilir

diye aldatılmıştır. Konunun vahametini kavrayanlar
encümen>kurul>yar çevrelerindeki herkese, velilere, eğitimcilere, halka
gerçeği anlatsınlar. Hazırlık sınıfı diye bir uygula-
kurul>komite>komisyon
manın başka ülkelerde olmadığını, bunun büyük
kurultay>kongre bir israf olduğunu duyursunlar.

müdür>yönetmen>direktör 2-) Hangi yabancı dillerin hangi mesleklerde fay-

teşkilat>örgüt>organizasyon
Bazı “Anglomanlıca” dediğim lâflara da şaşıp
kalıyorum: Ne Đngilizce’ye anlamı tam benzer, ne
Fransızca’ya. Şimdi bir de düpedüz Đngilizce lâflar
moda oldu. Az evvel hiç olmazsa imlâlarını, söy-
lenişlerini Türkçe’ye uyarlıyorduk. Şimdi aynen
Đngilizce yazılış ve telâffuzu kullanmakla kendi-
lerine böbürlenme fırsatı çıkaranların sayısı artı-
dalı olduğu, ne tarz öğrenilmesi gerektiği tespit
edilsin. Meselâ, gezim (“Turizm”) rehberliği, konu-
kevi (“Otel”) yöneticiliği yapacak kişilerin Đngilizce
fizik, matematik terimleri bilmeleri gerekmediği gibi,
bilimcinin de sokak Đngilizcesini bülbül gibi bilmesi
değil, kendi mesleğini takip edecek kadar yabancı
bilim dilini bilmesi yeterlidir. Asıl bilmesi gereken
matematiktir.

Yazarımız Prof.Dr. Oktay Sinanoğlu’nun ses getiren kitabı:

Batı’nın Batışı ve Dünyada Yeni Ufuklar (2 DVD + kitap)
2008 yılının son aylarında Amerika’da başlayan “kriz” (Türkçesi “buhran”) lâfı tüm
dünyayı sardı. Aslında yaşanan iktisâdî buhran çok daha derin sebeplerden oluşan
ve uzun zamandır da oluşması geciktirilen “Batı’nın Tam Batışı”dır.

“Güneş tekrar Doğu’dan doğacak” demiş ya Atatürk, halkımız, gençlerimiz de her

geçen gün bilinçleniyor, gençlerimiz gönüllerinden aldıkları kuvvetle bilime sarılıyor.
Türkiye’nin kurtuluşu da yakındır. Bizler Nâzım Hikmet’in şiirinde dediği gibi Asya’nın
bağrından kopup bir at başı gibi Avrupa’ya uzanan hem Asya hem de Avrupa milleti-
yiz. Tarihte kaç kere olduğu gibi Batı’ya insanlığı gene Türkler öğretecek.

Bilim+Gönül Yayınevi, 2009, 118 sayfa + 2 DVD.

Sayfa 130

6-) Partisinin sağ veya sol edebiyatı ne olursa

Đşte o zaman her ülke- olsun iktidardakiler ve hükümetleri gerçekten Türki-
ye, Türk dünyası ve Türk halkının beka ve çıkarını
nin gerisinde değil en ön plana almalıdır. Bu anlamda millî olmalıdır.
Peki öyle oldukları nereden belli olacak? Anlama-
önünde oluruz. Çünkü nın kolayı var. Türkiye ve Türk dünyasının baş so-
runu eğitim ve eğitim dili sorunudur. Bu konuya
öğretilen Đngilizce sadece eğilmeye, kesin önlemler almaya yanaşmayan bir
iktidar millî olamaz; lâfları ve giysileri ne olursa ol-
züppelik, “rock and sun.
roll”culuk dilidir. Gerçek 7-) Konuşurken Đngilizce lâflar katmak övünülecek
bilim dili matematiktir. bir şey değil, ayıplanacak bir şey olmalıdır. Böylele-
rine bu kibarca hissettirilmelidir.

8-) Belediyeler, sorumlu kuruluşlar, işyeri ya da

3-) Đnsanlar, yeni seçilen bakanlar, vb. yalnız ya-
dükkânları güzel Türkçe isimler koymaya teşvik
bancı dil bilmeleriyle methedilmemeli, matematik,
etmeli, yarışmalar açmalı, törenlerle ödüller dağıt-
bilgisayar yazılım dilleri, iktisat, felsefe, Türk lehçe-
malıdırlar. Buna rağmen aşağılık duygusu hastalı-
leri, mühendislik, vb. bilgi ve yetenekleri için övül-
ğından veya Türk diline gizli düşmanlıktan kurtula-
meli.
mayanların ruhsatları verilmemeli veya yenilenme-
4-) Hukukçularımız yabancı dille eğitimin anaya- meli, yabancı dilden adlarla manen her gün yara
saya aykırı olduğu açısından (eğitim resmi dilden bere içinde bırakılmamız önlenmelidir.
olur) gereken mercileri uyarmalı, hatta toplu dava-
9-) Keza millî iktidarın yetkili mercileri basın-
lar açmalıdırlar.
yayında dergi, gazete, TV, radyo isimlerinin Türkçe
5-) Orta ve yüksek öğretimin tümünde yabancı olmasını Madde 8’deki gibi önlemlerle sağlamalıdır.
dille eğitim devlet tarafından yasaklanmalıdır. Hat-
10-) Dergilere abone olanlar yayımcılara toplu,
ta yabancı misyoner okullarında bile (Robert Kolej,
çok imzalı mektuplar yazmalı, isim Türkçeleşmediği
Sen Joseph vb.) eğitim dili tümüyle Türkçe olmalı,
takdirde abone olmayacaklarını bildirmelidirler. Ke-
yabancılar bu okullarında ayrı yabancı dil dersinde
za, ilan verenler de TV olsun, gazete olsun önce
takviyeli, yeni ve hızlı yabancı dil öğrenme yöntem-
ricada bulunmalı, olmazsa ilan yoluyla olan parasal
leri ile faydalı olmalıdırlar. Eğer bu değişikliğe ya-
kaynağı keseceklerini belirtmelidirler.
naşmazlarsa gerçek gayeleri daha da açığa çıka-
caktır. Özel veya devletin tüm okullarında yabancı 11-) Anglolaştırma yolunda dış kaynakların
diller ayrıca yeni verimli yöntemlerle öğretilmeli, 1970’lerde başlattığı masum görünüşlü, sessiz fa-
yaz kursları açılmalı, kamuoyu düzel-
tilmeli, hazırlık sınıfı uygulaması ke-
sinlikle kaldırılmalıdır. Eğer devletin
fazladan bir-iki yıl eğitim yapmak gibi
imkânı bolsa(!) ve illa da her ülkeden
bir-iki yıl daha çok okunacak deniyor-
sa, hazırlık yılında, her öğrenci, seçe-
ceği meslek ne olursa olsun, matema-
tik, bilgisayar kullanım ve yazılımını
öğrenmelidir. Đşte o zaman her ülkenin
gerisinde değil önünde oluruz. Çünkü
öğretilen Đngilizce sadece züppelik,
“rock and roll”culuk dilidir. Gerçek
bilim dili matematiktir.
Sayı 24 Sayfa 131

kat son derece etkili bir yöntem de “T-shirt”

dedikleri mintan seferberliğidir. Gençlerin
üzerindeki üstleri Đngilizce yazılı çoğu da
açık-saçık anlamlı (hatta Amerikan bayrak-
lı!) bu gömlekler önemli birer beyin yıkama
aracıdırlar. Şimdi bu silahı tersine çevirmeli-
yiz. Esnaf, küçük imalatçı kuruluşlar bu ko-
nuda toplantılar yapmalı, önce bu yazı ve
resimlerin kimlerce sokuşturulduğu saptan-
malıdır. Đngilizce bile bilmeyen bazı imalatçı
ve esnafa bu yazıları kim veriyor? Dış ülke-
lerde aynılarına rastlamıyorum. Şimdi yete-
nekli çizimcilerimize esnaf güzel Türkçe ya-
zılı resimler çizdirsinler, bunlar da başarıyla,
millî kültüre, Türk okul ve evrenkentlerine
(üniversite) özendirecek sunuşlar olsun.
Para kazanılırken millî bilince, dile zararı
değil, faydası dokunsun.

12-) Türk dünyasının bekasını isteyen,

Türk dilini seven herkes, diğer siyasi, ülkü-
sel görüşleri ne olursa olsun, dilimizin, eğiti-
mimizin kurtarılmasını en önemli, birinci millî
dava olarak görmeli, önce bu davayı hep
birlikte halletmek için birleşmelidirler. Bu
arada, şimdiki Türk Dil Kurumu’nun
“Osmanlıca”yı unutulmaktan kurtarmış olan
değerli dil ve edebiyat şahsiyetleri, yıllarca
uzak Türk lehçelerinin sözcüklerini hazırla-
mış, Türk bilim ve teknik diline gerçek
Türkçe’den güzel terimler türetmiş, bu sefer de
“sağcı” veya “solcu”ya kızıp “Anglomanlıca”yı kö- Oktay.Sinanoglu@PolitikaDergisi.com
rüklememiş eski Türk Dil Kurumu uzmanlarıyla ba-
rışmalı, hep birlikte gerçek Türkçe bilim dilinin geliş-
tirilmesi ve de Türk Dünyası’nın ortak yazı dilinin,
ortak Türkçe bilim dilinin bir an önce sağlanması
(1) Bkz. Nüzhet Hâşim Sinanoğlu, “Dante ve
için çalışmalıdırlar. Yoksa Türk dili, lehçeleriyle be-
Divine Comedia”, Devlet Matbaası, Đstanbul,1934.
raber, Anglo-Sakson, Rus ve Đran’ın “böl ve fethet”
siyasetine kurban gidebilir. Osmanlıca - Öz Türkçe (2) Bkz. O. Sinanoğlu,” Fizik Kimya Matematik
diye anlamsız kavgalar, aslında gene anlamsız Ana Terimleri Sözlüğü, Bilim+Gönül Yayınla-
“sağ-sol” dış kaynaklı kavgaları ile dilseverlerimiz rı,2010.
bölünürken, Đngiliz atını alan sessizce Üsküdar’ı
geçiyordu. Ama şimdi, halkımız dahi bu, gece yarısı (3) Bkz. 1975 ve sonrası O. Sinanoğlu’nun Ja-
ilerleyen düşman atlısını ay ışığında gördü, fark ponya ve Türkiye’deki yazıları, özellikle Türk Dün-
etti. Onun için, on bin yıldır nice badireler atlatmış yası Araştırmaları Dergisi, Haziran 1983, sf 121-
olan Türk dili ailesi gene muhakkak kurtarılacaktır. 130.
Bu en büyük ve en şerefli kurtuluş savaşı Türk dün-
yasının her köşesinden başlamıştır. Türk dili yalnız
kurtulmayacak, o nadir matematiksel yapısıyla dün-
yanın da bilim dili olacaktır.
Sayfa 132

Troçkist yazar Alan Woods’un yazı dizisi sürüyor...

Kapitalizm Krizi ve
Marksist Düşüncenin
Görevleri (2) *

50 yılı aşkın süre içerisinde ekonomik gelişmeler

Alan WOODS için teşekkür ederiz, gelişmiş kapitalist ülkelerdeki
* Özgün adı: The Crisis of Capitalism and the tasks of the (Avrupa, Amerika, Japonya, Avustralya vs.) işçi
Marxists (Part two) sınıfı ve örgütleri en azından yarı uygar yaşam ko-
şullarını kazanabildiler. Onlar, bu koşulların normal
olduğunu düşündüler, çünkü başka hiçbir şey bilmi-
Örneğin emekli maaşlarını yorlar. Ama son 50 yıldır olanlar tümüyle normal
ele alalım. Emekli maaşı değildi. Kapitalizmin etkisi altında, gidişat normal
değildir tezi tarihi bir istisnaydı.
fikrini ilk ortaya koyan
Bismarck’tı. Bu sağcı, geri- Örneğin emekli maaşlarını ele alalım. Emekli ma-
aşı fikrini ilk ortaya koyan Bismarck’tı. Bu sağcı,
ci Bonapartist iyi niyetli gerici Bonapartist (ek bilgi: Bonapartizmin genel
olarak (!) herkes için emekli ideolojisi, devrimcilerin askeri güçler tarafından
bastırılması ve bir popüler sınıf reformizmi sayesin-
maaş yaşının, 70 üstü oldu- de monarşiyi sağlamasıdır.) iyi niyetli olarak (!) her-
ğunu tanıttı. Aynı zaman kes için emekli maaş yaşının, 70 üstü olduğunu
tanıttı. Aynı zaman içerisinde Almanya’da ortalama
içerisinde Almanya’da orta- yaşam süresi 45’ti. Bismarck gerçekten de akıllı bir
lama yaşam süresi 45’ti.

Đngilizceden çeviren: Göktuğ YELKANAT

Günümüz kapitalist dünya krizleri şu anlama gelir:

Yeni bir döneme girdik ve bu dönemde sağlıkta
kesintiler ve çalışma koşullarına müdahale yön-
temleriyle çalışanlar daimi bir tasarruf devriyle
yüzleşeceklerdir. Çoktandır var olan radikalleş-
me, özellikle Latin Amerika’da ve dünyanın diğer
az gelişmiş bölgelerindeki milyonlarca işçi ve genci
etkiliyor ve bununla birlikte bu durum giderek geliş-
miş ülkelere yayılıyor.

Tüm Tasarruf Dönemleri

Sayı 24 Sayfa 133

adamdı! Bu günlerde birçok ülkedeki çalışanlar, 60

veya 65 yaşlarında çalışma hayatını sona erdirip, British Havayolları işçiler-
devletten para alma hakkını bir hak olarak düşün-
mektedirler. Bunun normal olduğunu, kendiliğinden den çalışmamalarını talep
doğan bir hak olduğunu düşünüyorlar. Ama, bu ne etti, çünkü “size ödeyecek
normal ne de kendiliğinden doğan bir haktır.
paramız yok” denildi.
Şimdilerde burjuvazi açıkça şunu söylüyor:
“Buna gücümüz yetmez. Yaşı ilerlemiş ve üret-
Temmuz ayında, Ameri-
ken olmayan insanların bakımını sağlamaya gü- ka’daki işçi sınıfının en
cümüz yetmez. Problem insanların uzun yaşam-
sıdır. Bizim için bir kıyak yapmalı ve biraz daha güçlü kesimi olan kamyon
erken ölmeliler!”; The Economist” dergisinin 27 şoförleri maaşlarından %
Temmuz tarihli sayısının başyazısından bir alıntı
yapalım: “Sevelim veya sevmeyelim, çalışma 10 kesinti yapılmasını ka-
hayatının yasal bir durma noktasının olmadığı bul etti.
Bismarck öncesi (pre-Bismarckian) bir dünyaya
geri gidiyoruz.”; diğer bir deyişle, ölene kadar ça-
lış. nistler ve mezhepçilerden duyduğumuz olağan
saçmalıkları mı söyleyelim? Hayır! Böyle bir sonuç
Amerika’da fitili ateşlenen emekli maaşları saldırı-
ortaya koyamayız. Bu gibi şeyler, bir dönemden
ya maruz durumda kalacaktır. Başkan Obama ka-
tamamen farklı bir diğer döneme geçmekte oldu-
pitalizmin gülümseyen maskesini temsil etmektedir.
ğumuz evrelerin şimdiki kaçınılmaz bir sonucudur.
Obama, diş macunu reklamlarını hatırlatan daimi
gülümser bir elbise giymiştir. Ama bu hoş gülümse- Toplumdaki Huzursuzluk
yen maske çok hızlı bir şekilde kayıyor ve insanlar
maskenin arkasındaki kapitalizmin çirkin, gaddar, Tanımladığımız, basit veyahut tekdüze bir süreç
acımasız yüzünü görecekler. Bu ahmaklık sorunu değildir. Şimdi bile meydana gelen şiddetli grevler
değildir, bu kesin bir gereklilik sorunudur, çünkü var. Sadece Güney Afrika’da değil, Britanya’da da
onlar ahlaksızdır. Kapitalist bakış açısıyla, onların fabrika işgalleri yaşanmaktadır. Bundan bir hafta
bunu yapmama haricinde başka bir seçenekleri önce (2009’dan söz edilmektedir) Isle of Wight’ta
yoktur. ( Đngiltere’de bir ada), bir fabrika işgali yaşandı.
Yoldaşların böyle bir yerin varlığından haberdar
Piyasa ekonomisi bakış açısıyla, bu reformları
yapmaya gücümüz yetmez, söz-
leriyle doğruyu söylüyorlar: ke-
sinti yapmalı, daha çok kesinti,
hatta piyasada canlılık olsa bile.
British Havayolları işçilerden
çalışmamalarını talep etti, çünkü
“size ödeyecek paramız yok”
denildi. Temmuz ayında, Ameri-
ka’daki işçi sınıfının en güçlü
kesimi olan kamyon şoförleri
maaşlarından %10 kesinti yapıl-
masını kabul etti.

Bu durumda nasıl bir sonuca

varırız? Bilinçlilik seviyesinin
düşük mü olduğunu, işçilerin
devrimci olmadığını mı, revizyo-
Sayfa 134
Marx’ın “insanlık için seçim,
sosyalizm veya barbarlıktır“
sözü abartısız doğrudur.
Sahraaltı Afrika kâbus denecek
kadar kötü durumdaydı, hatta
piyasada canlılık olduğunda
bile durum farksızdı;
Ruanda’daki korkunç soykırım,
Kongo’da kimsenin bahsedeme-
diği, yaklaşık 5-
5-6 milyon insa-
nın katledildiği dehşet verici bir
iç savaş…
olup olmadığını bilmiyorum. Bu ada, zengin insan-
ların yat gezileri düzenlediği, insanların tatil mekânı
olarak seçtiği, Muhafazakâr Parti’nin de oy çoğun-
luğuna sahip olduğu, Đngiltere’nin güney sahilinde
yer alan bir adadır. Her zaman yağmurlu olmasının
dışında hoş bir yerdir.
Bir hafta önce Isle of Wight’ta bir fabrika işgalinin
yaşandığını söylemiştim. Bu gerçektir ve hayli
önemli bir vakadır, ama bu olay hakkında biraz
dikkatli olmalıyız. Bunun, Britanya’daki işçilerin
genel fotoğrafı olarak nitelendirseydim, yanlış yap-
mış olurdum; bu aşamada bu, genel bir fotoğraf
değildir. Buna daha sonra değineceğim. Ama du-
rum henüz böyle değildir. Ancak kimse, birçok yol-
la kendini ifade eden radikalleşme ve grevin arası-
na otomatik olarak bir paralel çizemez. Marksistler
bu derin krizde çok sayıda grev hareketinin gerçek-
leşeceğini umuyorlar; bu tamamıyla gerçek dışı-
dır. Doğruyu söylemek gerekirse, Britanya’da, Đtal-
ya’da, Fransa’da, Amerika’da düşük seviyede
grevler söz konusudur. Ama bu, sorunları ortadan
kaldırmaz.
Toplumda çok büyük bir huzursuzluk var. Daha
önceden olmayan ve kapitalist sisteme karşı geniş
alana yayılmış bir itiraz söz konusudur. Burası bi-
zim toprağımız: Fikirlerimizin büyük bir etki yarata-
bileceği bir toprak parçası. Bu bir değişim ve
önemli bir değişim. Bu değişim, Marksist eğilimin
gelişmesi için uygun koşulları yaratmalıdır.
1929’dan 1933’e kadar Amerika’da hemen hemen
hiç grev olmadığını söylemiştim, ama o günlerde
Amerikan Komünist Partisi, özelikle Amerika’da
yaşanan işsizlik ve ırkçılık hareketleri arasında hızlı
bir şekilde büyümüştü.
3. Dünya Ülkeleri
3. Dünya Ülkesi diye adlandırılan ülkeler için on
kat daha fazla doğru olan şeyin gelişmiş kapitalist
ülkelerde doğruluk payı nedir? “3. Dünya” ifadesin-
den hoşlanmam, düşünceme göre bilimsel olmayan
bir ifadedir ama bunun yerine bir alternatif düşüne-
miyorum. Bizler Asya, Latin Amerika, Ortadoğu ve
Afrika’dan “3. Dünya ülkesi” diye söz ederiz.
Marx’ın “insanlık için seçim, sosyalizm veya bar-
barlıktır“ sözü abartısız doğrudur. Sahraaltı Afrika
(Afrika kıtasının Sahra'nın güneyinde kalan kısmını
veya tamamı veya bir kısmı Sahra'nın güneyinde
kalan Afrika ülkelerini ifade eden coğrafya terimidir.
Sahraaltı Afrika, siyahî popülâsyonu sebebiyle Kara
Afrika olarak da anılır.) kâbus denecek kadar kötü
durumdaydı, hatta piyasada canlılık olduğunda bile
durum farksızdı; Ruanda’daki korkunç soykırım,
Kongo’da kimsenin bahsedemediği, yaklaşık 5-6
milyon insanın katledildiği dehşet verici bir iç sa-
vaş… Şimdilerde Somali’de meydana gelen acıma-
sız bir savaş söz konusudur. Son günlerde bir
Amerikan strateji uzmanın sözleri şu şekildeydi:
“Hepiniz Afganistan konusunda endişelisiniz, ama
benzer gelişmelerin yer aldığı Somali ve Pakistan
konusunda daha çok endişeli olmalısınız.”
Ama Afrika’da işçi sınıfının güçlü olduğu ve büyük
grevlerin yaşandığı kilit ülkeler de bulunmaktadır:
Nijerya ve Mısır gibi… Ama “Kara Afrika”daki kilit
ülke ise Güney Afrika’dır. Afrika Ulusal Kongresi
(ANC/ African National Congress), tam anlamıyla,
bölgede oluşan ihanet ve ruhunu satma karşıtlığı
temeli üzerinden iktidara gelmiştir. Siyah işçiler bu
anlaşmadan hemen hemen bir şey kurtaramadılar.
Olanların tümü şuydu: Beyaz sömürücülere kay-
naştırılmış “siyahî orta sınıf”, siyahî bir burjuva
sınıfı ve Thabo Mbeki tarafından yönetilen
ANC’nin burjuva kanadının oluşması. Thabo başta
Stalinist’ti ama daha sonra tamamen bir burjuvaya
dönüştü ve sonuç olarak ANC’nin içinde bir çatlak
belirmiş oldu.
Güney Afrika’ da 17 yıldır herhangi bir ekonomik
kriz yaşanmamasına rağmen, ülke ekonomik kriz-
den çok şiddetli bir şekilde etkilenmiştir. Şimdilerde
de derin bir durgunluk dönemindeler, resmi işsizlik
oranı %23,5, gerçek rakamlar ise bu orandan daha
fazla. Zuma, Mbeki‘nin yerini aldı ve siyah işçi top-
Sayı 24
luluklarının Zuma’nın sola gideceğini ve kendi hak-
larını koruyacağını düşündükleri aşikardı. Ama ge-
çen hafta Güney Afrika’da geniş çapta bir grev ya-
şandı. Bu grev otobüs çalışanları ile başladı, ama
bu hafta içerisinde pazartesi ve salı günleri Güney
Afrika’nın büyük kentlerinde kitlesel grevler yaşan-
dı; sadece otobüs çalışanları değil; klinik çalışanla-
rı, trafik memurları, kütüphaneciler, park çalışanları,
genel olarak tüm kamu sektörü grevdeydi. Belediye
çalışanlar birliği maaşlarının %15 oranında artırıl-
masını talep ediyor. Ve bu hakkı alacaklar gibi gö-
züküyor. Burada polis ile bir çatışma yaşandı, bari-
katlar kuruldu ve polis plastik mermilerle işçilere
ateş etti. En az 12 işçi bu çatışmada yaralandı ve
yaralı sayısı artmaya devam ediyor. Böylece dev-
rim hareketi Güney Afrika’dan başlamak üzere Afri-
ka’daki diğer kilit ülkeler yayılmaya başladı
Latin Amerika hakkında fazla şey söylemek iste-
miyorum, çünkü yeterince daha evvel bahsettiğimi
düşünüyorum. Tabii ki, dünya devriminde kilit bir
bölge olarak kalmaya devam ediyor. Venezüella’da
inanılmaz gidişat gösteren devrim, 10 yılı aşkındır
sürüyor. Ama burada liderlik sorunu baş gösteriyor.
Chavez çok cesaretli ve dürüst bir insan, ama
Chavez deneysel olarak (yani deneme-yanılma
yöntemi yaparak), doğaçlama yaparak, gidebildiği
yere kadar bir program yaparak ilerliyor. Burjuva-
ziyle işçi sınıfını dengede tutmayı deniyor. Ama bu
imkânsız. Bu şekilde devam edemez.
Ekonomik durum nedeniyle Chavez bir süre bu
durumu idare edebildi. Lenin’in söylediği gibi;
“Politikalar ekonomiyi belirler.” Yüksek benzin fiyat-
ları onları kurtardı, tasarruf etmelerini sağladı.
Ödün verdiler, reform yaptılar, misyonlarını yerine
getirdiler ve dahası, ama sonra bu devir sona erdi.
Benzin fiyatları aşağı çekildi. Birazcık da olsa, fiyat-
Sayfa 135
Hiç şüphem yok ki Venezü-
ellalı işçiler Chavez'e sadık
kalmaya devam edecek. Ve
hiç şüphem yok ki, kendini
Chavez’e adamış destekçiler
ve birçok işçi de şunu düşü-
nüp, söyleyeceklerdir:
“Nasıl bir devrim bu?”,
“Nasıl bir sosyalizm bu?”,
“Bu problemleri çözecek mi-
yiz yoksa sorunlar devam
mı edecek?”
lar kendine geldi, ama bu yeterli değil. Rakamsal
verilere baktığım kadarıyla, enflasyon %30 civarın-
da. Bu durum üzerinde reel ücretlerde bir düşüş
yaşanmaya devam ediyor. Birçok refah projesi ke-
sintiye uğruyor ve işsizlik artıyor.
Hiç şüphem yok ki Venezüellalı işçiler Chavez'e
sadık kalmaya devam edecek. Ve hiç şüphem yok
ki, kendini Chavez’e adamış destekçiler ve birçok
işçi de şunu düşünüp, söyleyeceklerdir: “Nasıl bir
devrim bu?”, “Nasıl bir sosyalizm bu?”, “Bu prob-
lemleri çözecek miyiz yoksa sorunlar devam mı
edecek?” Ve bu, Sosyalist Parti içinde, sonbahar-
da kongre düzenleyecek olan Venezüella Birleşik
Sosyalist Partisi içinde derinlemesine düşünmeye
yol açmalıdır.
Parti, aşırı derecede bürokratikleşmiştir ve lider-
lik, reformcular tarafından yönlendirilmektedir, ama
aşağıdan gelen baskı da mevcuttur. Venezüella’da
sağ ve sol arasında bir kutuplaşma söz konusudur
ve bu kutuplaşma Bolivarcı hareketin kendisi içer-
sinde de yansıtılmalıdır. Bu durum, Marksist eğilim
için çok elverişli bir durum olmalıdır.
Kitle örgütlerinin başrolü oynamasıyla birlikte
bıkıp usanmadan direndiğimizde, ne kadar haklı
olduğumuzu göreceksiniz. Güney Afrika'da bahset-
tiğimiz hareket, ANC'yi ve Güney Afrika Komünist
Partisi'ni, tabii ki Güney Afrika Sendikalar Birliği'ni
(COSATU'yu) de gözden geçirdi. Hareket biraz
Sayfa 136

Revolutionary Party /Kurumsal Devrimci Parti)

Ama işçiler deneyimli insanlar-
dır. Bir Meksikalı işçi PRD'ye
bakar, sonra da o partinin ön-
derlerine ve şöyle der: “Bu in-
sanlar umutsuz, yapacakları
hiçbir şey yok. Yemeğe ihtiya-
cım var. Bir işe ihtiyacım var.
PRI iktidardayken, onların
gangsterlerden rüşvet aldıkları-
nı bilirdik, ama en azından bi-
ze yiyecek bir şeyler verirlerdi,
ve işim vardı.” Birçok insan,
kendilerine bir şey vereceklerini
gördükleri için bu psikoloji içe-
risinde PRI’ya oy verdi.
ertelenmişti ve genellikle de ekonomik durum yü-
zünden bu durum ertelenme süresini uzatmıştır.
Sabırlı olmalıyız. Ama Güney Afrika hakkındaki
görüşlerimiz gözümüzün önünde vuku bulmaya
devam ediyor.
Venezüella'da da durum benzerdir, çünkü yol-
daşlar Bolivarcı hareketin ve PSUV yani Venezüel-
la Birleşik Sosyalist Partisi'nin rolünü daima vurgu-
layarak ve gerekli taktiksel esneklikle teorik sağ-
lamlığı birleştirerek Venezüella'da olağanüstü işler
yaptılar. Đnanıyorum ki birkaç yıl içerisinde
PSUV'un içinde bizim de katılacağımız, Marksizm
düşüncesiyle onların fikirlerini gübreleyecek karşıt
bir sol kanat gelmiş olacak.
halktan büyük destek kazandı.
Bunun anlamı Meksikalı işçilerin gerici olması
mıdır yoksa aniden muhafazakar olmaları mıdır?
Meksikalı işçilerin psikolojisini anlamalıyız. Onlar
PRD'yi , Lopez Obrador'u desteklediler ama Mek-
sika'da ciddi bir kriz sorunu var. Meksika'daki tüm
bölgeler, Amerika Birleşik Devletleri'nde çalışan
göçmenlere bağlıdır. ( Bu durum tüm Orta Amerika
için doğrudur ve bunu Honduras ve El Salvador'da
da görebiliriz.) Bu göçmenler işten çıkarıldığında,
ailelerine gönderecek para bulamazlar. Bu bir fela-
kettir. Bu durum, Honduras'ta ihtilallerle açıklanır
veya çözülür. Orta Amerika'daki tüm ülkeler için bu
durum birbirine benzerdir.
Ama işçiler deneyimli insanlardır. Bir Meksikalı
işçi PRD'ye bakar, sonra da o partinin önderlerine
ve şöyle der: “Bu insanlar umutsuz, yapacakları
hiçbir şey yok. Yemeğe ihtiyacım var. Bir işe ihtiya-
cım var. PRI iktidardayken, onların gangsterlerden
rüşvet aldıklarını bilirdik, ama en azından bize yiye-
cek bir şeyler verirlerdi, ve işim vardı.” Birçok insan,
kendilerine bir şey vereceklerini gördükleri için bu
psikoloji içerisinde PRI’ya oy verdi. Onlar bir şey
yapmadan, PRI kendi itibarın yakında sarsacaktır.
PRD, daha sol bir çizgi üzerinden durumu kendi
lehine tekrar çevirecektir.
Faşizm Tehlikesi?
Birçok çelişkiler içeren bu geçiş dönem sadece
Güney Amerika'da değil genel olarak Avrupa'da da
görülmektedir. Avrupa’da son gerçekleşen seçim-
Lopez Obrador

Tekrar tekrar Meksika 'da da liderliğin ne kadar

önemli olduğunu görüyoruz. 2006'da Lopez
Obrador sadece küçük parmağını kaldırarak, mil-
yonlarca insanın sokağa dökülmesine vesile olmuş
ve başarılı bir sosyalist devrimi gerçekleştirebilmiş-
lerdi. Lopez Obrador bu hareketten korktuğu ka-
dar Calderon hareketinden korkmadığını düşünü-
yorum, çünkü hareketin önüne taş koymaya çalış-
mıştı. Bu sebepten, insanlar mantık olarak düş kı-
rıklığına uğradılar. Son seçimlerde PRD (Party of
the Democratic Revolution / Demokratik Devrim
Partisi) ağır bir yenilgi tattı ve eski PRI (Partido
Revolucionario Institucional/ Institutional
Sayı 24
lerde, özellikle “sosyal demokrat” partiler ağır bir
yenilgiye uğradılar ve bazı Avrupa ülkelerinde ise
aşırı sağ partiler büyük destek gördü. Aşırı sol frak-
siyonların ciddi bir psikolojik problemi olduğunu
biliyoruz. Asabi bir tik hastalığına yakalanmış gibiler
ve ne zaman aşırı sağ partiler biraz daha fazla oy
alsa, hemen tamtam sesleri başlar ve “Faşizm,
faşizm, faşizm!” diye bağırırlar.
Bu tamamen bir saçmalık. Bu aşamada, tüm ül-
kelerdeki sınıf gücü kolerasyonu, faşizm olasılığını
kabul etmez. Savaştan önce Đtalya, Almanya, hatta
Đspanya gibi ülkelerdeki işçi sınıfı azınlıktı. Hatta
Almanya'da aşırı sağ kanat ve faşist partilerin de-
magojik argümanlarıyla kolayca devşirebildikleri
(askere alabildikleri) devasa boyutta köylü sınıfı
mevcuttu. Hatta Fransa'da da savaştan önce du-
rum bu şekildeydi. Şimdi ise tüm bunlar bitti. Köylü
sınıfı, birçok Avrupa ülkesinde kayıplara karıştı ve
işçi sınıfı şimdilerde, toplumda kati bir çoğunlukta-
dır.
1930'larda tüm ülkelerdeki öğrenciler varlıklı, baş-
ka bir deyişle zengin ailelerin çocuklarıydı (o dö-
nemler üniversitede okuyan kız öğrenci sayısı ol-
dukça azdı). Çoğu muhafazakardı ve büyük çoğun-
luğu faşist ve Nazi'ydi. 1926'da, Britanya'da öğren-
ciler grev bozucuydu (yani grevdeki işçinin yerini
alan kişi konumundalardı). Almanya'da, Đtalya'da ve
Avusturya'da çoğu öğrenci faşistti. Peki durum şim-
di böyle mi? Dünya'da faşistlerin öğrencileri kontrol
ettiği herhangi bir ülke adı verebilir misiniz? Aksine,
Sayfa 137
çoğu ülkelerdeki öğrenciler artık sol görüşlü veya-
hut gerici (sağcı).
Bu bakımdan 1930'lar gibi benzer dönemlerde
faşizmi tartışmak gülünç. Faşistler gidebildiği yere
kadar var olacaklar, tabi iki küçük topluluklar halin-
de. Bilhassa saldırgan tutum sergileyebilir, zorba,
şiddet yanlısı olabilir ve de provokasyonlarda yer
tutabilirler, ama gücü ellerine aldıklarında yani ikti-
darı ele geçirdiklerinde ise onlar için hiç sorun yok-
tur. Her halükarda, yönetici sınıf sadece, işçi
sınıfı bir dizi ağır yenilgiye uğradıktan sonra
reaksiyon gösterip, çare bulmaya başvuracak-
tır. 1919 - 1939 dönemlerinde Almanya, Đtalya
ve Đspanya için durum böyleydi. Bundan dolayı,
sorunların karşılığı, çok geçmeden ortaya ko-
nacak, Avrupa ve Latin Amerika'daki işçiler
zaman zaman iktidarı ele geçirmeyi deneyecek-
tir. Bu, kaçınılmaz ve gerçek bir durumdur.
Bolivya'da faşist hareketlerin olduğu söylenebilir.
En azından karşı sağ kanat hareketi içinde faşistler
kendilerine yer buldu. Kahraman Bolivya işçi sınıfı
son bir kaç yılda, en az iki sebepten dolayı iktidarı
kolayca ele geçirebildi. Đktidarı ele geçirmeselerdi,
bu onların hatası sayılmazdı, ama düzensizlik
(kafa karışıklığı) ve lider yetersizliği olarak adlandı-
rılırdı. Bolivyalı işçiler iki ayaklanma sahneye koy-
dular. Đki hükümet devirdiler. Size sormak istiyo-
rum; Bolivyalı işçilerden daha ne isteyebiliriz, daha
ne yapmalarını umuyorsunuz? Ama onlar iktidarı
ele geçirme bakış açısı olmayan liderler yüzünden
bu güne kadar başaramadılar.
Böylece yeni dönem, Evo Morales'in reformist
(yenilikçi) hükümetiyle sonuçlanmıştır. Bu durum,
Bolivya'da henüz çözülemeyen keskin bir sınıf mü-
cadele dönemi başlattı. Bu, Bolivyalı Marksistlerin
liderlik kurma kapasitelerine bağlıdır ve de şunu
duyurmaktan mutluluk duyarım ki; IMT
(Uluslararası Marksist Eğilim) en önemli iki kesimin
arasındaki ilişkiyi tasvip etti: Bolivyalı kesim ve
Faslı kesim...
(Devam edecek…)
iletisim@PolitikaDergisi.com
www.marxist.com
Sayfa 138

Politika Dergisi—Selma Aliye Kavaf Mülakatı

Devlet Bakanı
Selma Aliye Kavaf’la
Çocuklar Üzerine...
“Kayıp Çocuklar Ulusal Bilgi Sistemi Projesi”
Mülakatı Gerçekleştiren: Nuran TALAY ile kayıp çocuklarla ilgili mevcut kayıt sistemi ve
yapılan çalışmalar değerlendirilecek, yeni kayıt sis-
temine esas olacak üç ayrı bilgi formu ile sağlıklı

N
uran TALAY: Kayıp çocuklar konu-
sunda sizin de desteğinizle TBMM’de veri toplanacak, arama işlemlerinde uygulanacak
alt komisyon kuruldu. Bu konuda işlemlere standart getirilecektir. Öte yandan oluştu-
polisle bir işbirliği de yaptınız. Bun- rulacak yeni kayıt sistemi ile toplanacak bilgilerin
lardan bahseder misiniz? belli aralıklarla istatistiksel analize tabi tutularak
konunun çeşitli yönleriyle değerlendirilmesi müm-
Selma Aliye KAVAF: Kayıp çocuklar ulusal bilgi kün olacaktır. Bu sistemin oluşturulması sonrasında
sisteminin oluşturulması, ilgili kurum ve kuruluşlar kurumumuza bağlı kuruluşlarımızdan izinsiz ayrılan
arası işbirliği ve koordinasyonun sağlanması kayıp
çocukların bulunmasında çok önemlidir. Bu doğrul-
tuda TBMM Genel Kurulu’nda kayıp çocuklar soru-
nunun araştırılarak, alınması gereken önlemlerin
belirlenmesi amacıyla Araştırması Komisyonu ku-
rulması 2010 Şubat ayında oy birliğiyle kabul edil-
miştir.

Haziran 2010’da “Kayıp Çocuklar Ulusal Bilgi

Sistemi Projesi Kurumlar arası Đşbirliği Protokolü”
Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek, Adalet Bakanı
Sadullah Ergin, Đçişleri Bakanı Beşir Atalay ve
Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım ve Bakanlığım
tarafından imzalanmıştır. Protokolle; Türkiye’de
çocukların kaybolmalarının önlenmesi ve kaybolan
çocukların bulunması için sorumlu kurumlar arasın-
da etkin işbirliğinin sağlanması amaçlanmıştır. Söz
konusu protokol kapsamında kaybolma vakalarına
ilişkin ulusal bilgi sisteminin oluşturulması; kayıp
vakalarının incelenerek nedenlerinin araştırılması;
yerel, bölgesel ve ulusal düzeyde etkin işbirliği ile
çözüm odaklı uygulama ve politikaların geliştirilme-
si ile kayıp çocuk bilgilerinin e-Devlet Kapısı üze-
rinden sunulması hedeflenmektedir.
Sayı 24 Sayfa 139

çocuklarımızın veri girişleri ve veri düşümleri, kuru-
luşlarımızdan internet bağlantısı ile e-Devlet Kapısı
üzerinden yapılabilecektir.
Đçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü koor-
dinesinde yürütülen ve Bakanlığıma bağlı Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumumuzun pay-
daş olduğu “Kayıp Çocuklar Projesi” de hazırlan-
dı. Bu projenin amacı çocukların kaybolmalarının
önlenmesi, kaybolan çocukların bulunması için so-
rumlu kurumlar arasında etkin işbirliği sağlanması,
kaybolma vakalarına ilişkin ulusal bilgi sisteminin
oluşturulması, kayıp vakalarının incelenmesi, ne-
denlerinin araştırılması ve kayıp çocuk bilgilerinin
e-Devlet Kapısı üzerinden sunulmasıdır.
Kurumlarımızda koruma altında olan çocukları-
mız, kimi zaman aileleri kimi zaman arkadaşları ile
vakit geçirmekte, ya da izinli olarak ayrıldıkları hal-
de zamanında kurumlarımıza geri dönmemektedir.
Bu çocuklarımızdan bazıları bu ayrılışları alışkanlık
haline getirmekte ve onlarca defa aynı davranışı
sergileyebilmektedirler. Bu çocuklarımızın nereye
gittikleri bilinmektedir. Ancak izinsiz ayrılan ya da
zamanında geri dönmeyen çocuklarımız için hiç
vakit kaybetmeden Emniyet Genel Müdürlüğü’ne
haber verilmekte ve gerekli işlemler yapılmaktadır.
Şu an kuruluşlarımızdan izinsiz ayrılan ya da izin
süresi dolduğu halde kaldıkları kuruluşlara dönme-
yen çocuk sayısı 487’dir. Yapılan çalışmalarla bu
rakam son dönemde azalma göstermektedir.
SHÇEK'e bağlı kuruluşlarımızdan izinsiz ayrılan
ya da izinli ayrılıp dönmeyen çocukların kayıp bildi-
rimleri daha önce kurum yetkilisinin bizzat müraca-
atı üzerine alınırken, 25 Ocak 2010 tarihinden iti-
baren, bu müracaatın mesai saati dışında faks ve-

“Öte yandan oluşturulacak

yeni kayıt sistemi ile toplana-
cak bilgilerin belli aralıklarla
istatistiksel analize tabi tutu-
larak konunun çeşitli yönle-
riyle değerlendirilmesi müm-
kün olacaktır. Bu sistemin
oluşturulması sonrasında ku-
rumumuza bağlı kuruluşları-
mızdan izinsiz ayrılan çocuk-
larımızın veri girişleri ve veri
düşümleri, kuruluşlarımızdan
internet bağlantısı ile e-
e-Devlet
Kapısı üzerinden yapılabile-
cektir.”
Sayfa 140
Bu çocuklarımıza ihtiyaçları
olan destek hizmetlerini de
veren 25 kuruluşumuzda
bakmaktayız. Dört yılda 25
kuruluşun açılması çok
önemli bir rakamdır. Şu an
yaptığımız çalışmalarla
önümüzdeki dönemde suç
mağduru olan ve suça sü-
rüklenen çocuklarımız için
18 kuruluşun açılması için
yatırımlarımıza devam et-
mekteyiz.
ya internetten e-posta yoluyla yapılması ve bu bil-
dirim üzerine çocuğun ivedilikle kayıp olarak aran-
ması uygulamasına başlanmıştır. Burada dikkat
edilmesi gereken nokta ise kurumlarımızdan izinsiz
ayrılan çocuklarımızın tamamına yakınını suç mağ-
duru olmuş ya da suça sürüklenmiş çocukların
oluşturmasıdır. 2006 yılından itibaren Sosyal Hiz-
metler ve Çocuk Esirgeme Kurumumuz bu kap-
samdaki çocuklarımız için verdiği hizmeti daha pro-
fesyonel hale getirmiştir.
Bu çocuklarımıza ihtiyaçları olan destek hizmet-
lerini de veren 25 kuruluşumuzda bakmaktayız.
Dört yılda 25 kuruluşun açılması çok önemli bir
rakamdır. Şu an yaptığımız çalışmalarla önümüz-
deki dönemde suç mağduru olan ve suça sürükle-
nen çocuklarımız için 18 kuruluşun açılması için
yatırımlarımıza devam etmekteyiz.
Kuruluşlarımızda bu çocuklar ve aileleri ile aile
odaklı mesleki çalışmalar yapılmakta ve ailelere
danışmanlık hizmeti verilmektedir. Aileye Dönüş
Projesi kapsamında özellikle ailesinin yanında ya-
şamak isteyen çocukların aileleri, yapılacak ince-
lemede ailenin yanında yaşamalarında bir sakınca
olmadığının tespiti halinde ekonomik olarak des-
teklenmekte, yapılan periyodik ziyaretlerle de aile
güçlendirilmeye çalışılmaktadır. Psiko-sosyal yön-
den travmaya uğramış bu çocuklar, aileleri ve ya-
kın çevreleri ile kuruluşlarımızdaki sosyal çalışma-
cılar ve psikologlar mesleki çalışma gerçekleştir-
mekte, psikiyatri kliniklerinde tedavi süreçlerine ive-
dilikle başlanmaktadır. Çocuklar, sosyal, kültürel,
sanatsal ve sportif faaliyetlere yönlendirilmekte,
eğitimlerini başarılı bir şekilde sürdürmeleri için ge-
rekli takipleri ve izlenmeleri sağlanmaktadır.
2009 yılının Ekim ayında 81 ilimizin Çocuk Şube
Müdürleri bir araya getirilerek Đçişleri Bakanlığı tara-
fından “Kayıp Çocuk Rehberi” oluşturulmuştur. Bu
rehberle, kayıp çocukların bulunması amacıyla yü-
rütülecek iş ve işlemlerde standartlaşma sağlanma-
sı ve araştırmanın bütün boyutları ile gerçekleştiril-
mesi hedeflenmektedir. Rehber, çocuğun bulunma-
sından sonra yapılacak iş ve işlemleri de içermek-
tedir. Ayrıca, yürütülen faaliyetler sırasında karar
alma mekanizmaları ve kurumlararası işbirliğine
yönelik açıklamalar da bulunulmaktadır.
Kayıp çocuklarımız için ALO 183 Sosyal Hizmet
Yardım Hattı, ile ALO 150 BĐMER Hattı ve Başba-
kanlık Đnsan Hakları Başkanlığı’na bağlı telefonlara
başvuruda bulunulması, Türk Ceza Kanunu’nun
104. Maddesinde geçen 15–18 yaşındaki mağdura
yönelik cinsel eylemlerin takibinin şikâyete tâbi ol-
maktan çıkarılması kayıp çocuk sorununun çözü-
münde etkili olacaktır.
Anayasamız, ailenin ve çocuğun korunmasını
özel olarak güvence altına almış korunmaya muh-
taç çocukların topluma kazandırılması konusunda
düzenlemeler yaparak çocuğa verilen önemi vurgu-
lamıştır. Son Anayasa değişikliği de; çocukların
öncelikli olarak korunması gereken bir kesim oldu-
ğunun vurgulanması ve çocukların yüksek yararının
gözetilmesi ile, ülkemiz çocukları için önemli bir
kazanım olacaktır.
Çocuklar ihmal ve istismara son derece müsait
olup, zaman zaman suç ve çıkar aracı olarak kulla-
nılmaktadırlar. Bu nedenle ailelerin öncelikle çocuk-
larıyla doğru iletişim kurmaları, onların akran çevre-
sini ve sürekli görüştüğü kişileri bilmesi gereklidir.
Özellikle internette tanıştığı kişiler çocuklarımızı
birtakım maceralara sürükleyebilmektedir. Aileleri-
miz bu konuda duyarlı olmalı, çocuklarına yardımcı
olmak için bilinçli hareket etmeli, gerekiyorsa bu
konuda Bakanlığım bünyesinde hizmet veren
“Toplum Merkezlerimiz” ve “Aile Danışma Merkez-
lerimiz”den destek hizmet almalıdırlar.
Sayı 24
Ailelerimizin çocuklarıyla iletişimi ve bu konularda
nasıl bir yol izlemeleri gerektiğine dair Bakanlığıma
bağlı Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü
geniş kapsamlı bir aile eğitim programı hazırladı.
Önümüzdeki aylarda tamamlanacak çalışmada ha-
zırlanan eğitim materyalleri tüm kamu ve özel kuru-
luşların kullanımına açık olacak, ayrıca internet
üzerinden de herkes ulaşabilecektir. Amacımız,
ailelerin çocukları hakkında daha bilinçli olmalarını
sağlamak ve sıkıntı duydukları her alanda ve özel-
likle çocuklarıyla ilgili konularda yardımcı olmaktır.
Çocuklarımızın sağlıklı ve güvenli ortamlarda yaşa-
malarını sağlamak hem devletimizin hem de ailele-
rin görevidir.
Anne-babalar kadar medyaya da sorumluluk düş-
mektedir. Medya kuruluşları yayınlarında çocukların
evden kaçmalarını özendirecek mesajlardan kaçın-
malı ve çocukları kendilerine zarar verecek çevre
ve kişilere karşı uyarmalıdır.
Kayıp çocuklar bizim çocuklarımızdır, hiç kimse-
nin böyle bir sorunu görmezden gelme hakkı yok-
tur. Bu konuda toplumumuz her bir ferdiyle, kamu
ve özel kuruluşlarıyla topyekûn bir mücadele içinde
olmalıdır.
Nuran TALAY: SHÇEK’te kalan çocuklarımızın
hayata daha iyi hazırlanmaları için çalışmaları-
nız nelerdir?
Selma Aliye KAVAF: Bakanlığıma bağlı Sosyal
Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Mü-
dürlüğümüz, her kademedeki personeli ile, koruma-
mız altında olan çocukları sağlıklı bireyler olarak
topluma kazandırmak için her türlü olumsuzlukları
minimum seviyeye indirmek ve hızlı bir şekilde yeni
hizmet modellerini çocuklarımızın hizmetine sun-
mak için çalışmalarını sürdürmektedir.
Bu çalışmalar içinde çok önemli bir yere sahip
olan sosyal hizmet çalışanlarının niteliğinin ve eği-
timlerinin arttırılması, özellikle çocuklarımızla birebir
iletişim içinde bulunan bakım elemanlarımızın bi-
linçli, donanımlı olması gerçeğinden hareketle, per-
sonel eğitimine hız verilmiştir. SHÇEK ile Milli Eği-
tim Bakanlığı arasında Eğitimde Đşbirliği Protokolü
yapılarak; kuruluşlarımızda çalışan ve istihdam edi-
lecek bakım elemanlarının öncelikle kız meslek
lisesi çocuk gelişimi mezunu olmaları ya da en az
lise öğrenimini tamamlayarak sertifika almaları sağ-
lanmıştır.
Sayfa 141
Ayrıca 0–6 yaş Benim Ailem ve 7–19 Yaş Aile
Eğitim paket programları aracılığı ile kuruluşları-
mızda çalışan personelin çocuk yetiştirme beceri-
leri geliştirilmekte, yaşam becerileri Akrandan Ak-
rana Eğitim paket programı ile de çocuklara gü-
venli davranışlar ve yaşam becerileri öğretilmekte-
dir. Kuruluşlarımızda çalışan personelin birebir
ilgilenerek çocuklara daha fazla zaman ayırmaları-
nın sağlanması bakımından, personelimizin çalış-
ma koşullarında iyileştirme çalışmaları yapılmıştır.
Genel Müdürlüğümüz tarafından korunmaya
muhtaç çocuklarımızın topluma sağlıklı bireyler
olarak katılımı konusunda çalışmalar sürdürülür-
ken, hizmetin iyileştirilmesinin yanı sıra geliştirilme-
sine yönelik çok sayıda projelendirme çalışması
yapılmaktadır.
Nuran TALAY: Sokaklarda dilendirilen veya
çalıştırılan çocuklar için neler yapıyorsunuz?
Selma Aliye KAVAF: Sokakta yaşayan ve/veya
çalıştırılan çocukları tehlikelerden korumak ve sos-
yal rehabilitasyonlarını sağlamak için SHÇEK’e
bağlı Çocuk ve Gençlik Merkezleri hizmet vermek-
tedir. Sokakta yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuk-
ların yoğun olarak görüldüğü 30 ilde 38 Çocuk ve
Gençlik Merkezi ve bu merkezlere bağlı 6 Gözle-
mevi hizmet vermektedir.
Çocuk ve Gençlik Merkezleri aracılığı ile sokakta
yaşayan ve/veya çalıştırılan çocuklara yönelik ola-
rak; bakım, barınma, sağlık, eğitim-öğretim siste-
mine kazandırma, eğitim-öğretim sisteminde des-
tekleme, mesleki beceri kazandırma, psiko-sosyal
gelişimlerini destekleme ve madde kullanan çocuk-
ları tedaviye yönlendirme çalışmaları yürütülmekte-
dir. Ailelerine yönelik psiko-sosyal destek ve bilinç-
lendirme çalışmaları, meslek edindirme faaliyetleri,
ekonomik yoksunluk içinde olduğu belirlenen aile-
lere sosyal yardım hizmetleri, çocukların aileye
dönüşlerinin mümkün olduğu durumların tespiti
halinde aile ve çocuğun bir arada yaşamasına iliş-
kin uyum çalışmaları gerçekleştirilmektedir.
Sokakta yaşayan/çalıştırılan çocukların, örgün
eğitim veya mesleki eğitime dâhil edilmeleri ve ai-
lelerinin yanına veya kurum bakımına yönlendirile-
rek, eğitimini tamamlamış ya da iş sahibi gençler
olarak rehabilitasyonlarının tamamlanması ama-
cıyla, 2004 yılında Bakanlığımın koordinasyonun-
da, Đçişleri Bakanı, Sağlık Bakanı, Milli Eğitim Ba-
Sayfa 142
Yeni Hizmet Modeli, öncelikle
sokakta çalıştırılan, sokakta 24
saatini geçirip her türlü istis-
mara açık olan, madde kulla-
nan, suçun faili veya mağduru
olan çocukların sokaktan çekile-
rek örgün eğitim ve mesleki eği-
time yönlendirilmelerini, mad-
de bağımlılığı tedavilerinin ya-
pılmasını, barınma, beslenme,
giyim, sağlık, eğitim gibi tüm
ihtiyaçlarının karşılanmasını,
toplumla yeniden bütünleştiril-
mesini içeren çok sektörlü yak-
laşımı içermektedir.
kanı ve Adalet Bakanından oluşan bir komite kurul-
muştur. Bakanlardan oluşan Komitenin kararları
doğrultusunda SHÇEK Genel Müdürlüğü’nce, Tür-
kiye genelinde uygulanmak üzere basamaklandırıl-
mış yeni hizmet modeli hazırlanmış ve model, Baş-
bakanlığın 2005/5 sayılı genelgesi, 25 Mart 2005
tarih ve 25766 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak
uygulamaya konulmuştur.
Yeni Hizmet Modeli, öncelikle sokakta çalıştırı-
lan, sokakta 24 saatini geçirip her türlü istismara
açık olan, madde kullanan, suçun faili veya mağ-
duru olan çocukların sokaktan çekilerek örgün eği-
tim ve mesleki eğitime yönlendirilmelerini, madde
bağımlılığı tedavilerinin yapılmasını, barınma, bes-
lenme, giyim, sağlık, eğitim gibi tüm ihtiyaçlarının
karşılanmasını, toplumla yeniden bütünleştirilmesi-
ni içeren çok sektörlü yaklaşımı içermektedir. Ayrı-
ca önleyici tedbirleri de kapsamaktadır.
Hizmet Modeli öncelikle sorunun yoğun görüldü-
ğü, Đstanbul, Đzmir, Ankara, Antalya, Diyarbakır,
Adana, Mersin ve Bursa Đllerinde uygulanmaktadır.
Diğer illere de yaygınlaştırma çalışmaları sürdürül-
mektedir.
Nuran TALAY: Erken evlilikler ve kız çocukla-
rımızın eğitimleri hakkında neler düşünüyorsu-
nuz?
Selma Aliye KAVAF: Erken ve zorla evlendiril-
me, kız çocuklarının ruhsal ve bedensel gelişimleri
üzerinde olumsuz etki yaratan, eğitimlerini kesintiye
uğratan, ileriki yaşlarda da buna bağlı olarak istih-
dam olanaklarına yeteri kadar erişememeleri nede-
niyle sağlık ve sosyal haklardan yeterince yararla-
namamalarına neden olan bir olgudur. Küçük yaşta
evlendirilen kız çocuklarının, aile içinde şiddete ma-
ruz kalma ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara yaka-
lanma riskleri de artmaktadır.
Đlk evlilik yaşının doğumlar üzerinde de önemli bir
etkisi vardır; daha erken yaşlarda evlenen kadınlar
ortalama olarak daha uzun süre gebelik riski altına
girmekte, bu da genellikle yaşam boyunca daha
fazla sayıda doğuma yol açabilmektedir. Medeni
Kanun ile evlenme yaşı kadın ve erkek için eşitle-
nerek yükseltilmiş ve 17 yaşını doldurma şartı geti-
rilmiştir. Ancak hâkim olağanüstü durumlarda ve
önemli bir sebeple 16 yaşını doldurmuş olan erkek
veya kadının evlenmesine izin verebilir.
Ülkemizde yapılan araştırma sonuçları ve TÜĐK
istatistikleri yıllar itibari ile ilk evlenme yaşının yük-
selme eğiliminde olduğunu göstermektedir. Türki-
ye’de son 20 yılda ilk evlilik yaşında düzenli bir artış
olmuştur. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
(TNSA)-2008 sonuçlarının 25–49 yaşlarındaki ka-
dınlar için daha önceki araştırmalarla karşılaştırıl-
ması da evliliği erteleme eğilimini doğrulamaktadır;
TNSA-1993 ve TNSA-2008 arasındaki 15 yıllık dö-
nemde ilk evlenme yaşı neredeyse iki yaş artmıştır.
Yasalarımızda erken evliliği önleyici mekanizma-
lara yer verilmekle birlikte, diğer sorun alanlarında
olduğu gibi erken ve zorla evliliklerin önlenmesi için
de yasal düzenlemelerin yanı sıra sosyo-kültürel
çalışmalara ve toplumsal zihniyet dönüşümüne ihti-
yaç duyulmaktadır.
Bu kapsamda; 25.2.2009 tarihli ve 5840 sayılı
Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Kanunu ile
kurulan Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu tara-
fından, Erken Yaşta Evlilikler Hakkında Đnceleme
Yapılmasına Dair Alt Komisyon oluşturulmuştur.
Bakanlığıma bağlı Kadının Statüsü Genel Müdürlü-
ğü de yasal çalışmalarının yanı toplumsal zihniyet
dönüşümünün sağlanması sürecinde farkındalık
Sayı 24
yaratmak ve duyarlılık arttırmak üzere çalışmalar
yürütmektedir.
Bunların yanı sıra, kız çocuklarının okullulaşma
oranlarının arttırılması ve okul terklerinin önlenmesi
büyük önem taşımaktadır. 2010 Şubat ayı itibariyle
zorunlu eğitim çağında olup ilköğretime kaydı olma-
yan 89.350 kız çocuğu bulunmaktadır. Bu sorunu
ortadan kaldırmak için gerek kamu kurum ve kuru-
luşları gerekse uluslararası kuruluşlar, sivil toplum
kuruluşları ve özel sektörün destekleri ile pek çok
çalışma yapılmaktadır.
Bu kapsamda kız çocuklarının okullulaşma oran-
larının arttırılması amacıyla “Haydi Kızlar Okula”
başta olmak üzere “Ulusal Eğitime Destek”,
“Kardelenler-Çağdaş Türkiye’nin Çağdaş Kızları” ve
“Baba Beni Okula Gönder” kampanyaları yürütül-
mektedir. Bunun yanı sıra Sosyal Riski Azaltma
Projesi kapsamında yürütülen Şartlı Nakit Transferi
uygulaması ile yoksul ailelerin çocuklarına yönelik
karşılıksız eğitim yardımları yapılmakta ve kız ço-
cuklarına erkek çocuklarına oranla daha fazla des-
tek verilmektedir.
Okul terklerinin önlenmesi ve devamsızlıkların
izlenmesi amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı tarafından
Sayfa 143
“e-Okul” veri tabanı etkinleştirilmiş, ilköğretime ka-
yıtsız çocuklar ekranı kurulmuştur. Ayrıca Adrese
Dayalı Kayıt Sistemi ile e-Okul veri tabanı karşılaş-
tırılmakta ve sistem dışındaki çocuklar adresleriyle
birlikte il ve ilçe ölçeğinde belirlenmektedir.
“Yetiştirici sınıf öğretim programı” ile zorunlu eğitim
çağı kapsamında olup çeşitli sebeplerle öğrenimle-
rini yaşıtlarıyla birlikte zamanında yapamamış,
okula hiç kayıt olmamış ya da sürekli devamsız
olan 10–14 yaş grubundaki çocukların eğitimlerine
akranları ile birlikte devam edebilecekleri yeterlilik-
leri kazandırması, ilköğretime devamlarının sağ-
lanması çalışması yürütülmektedir. Bu program
kapsamındaki öğrencilerin %67’sini kız çocukları
oluşturmaktadır.
Nuran TALAY: Son olarak eklemek istedikleri-
niz?..
Selma Aliye KAVAF: Sosyal sorumluluk çerçe-
vesinde, dezavantajlı gruplara ilişkin gösterdiğiniz
ilgi ve duyarlılığınızdan ötürü sizlere çok teşekkür
ederim.
Nuran TALAY: Biz de teşekkür eder, çalışmala-
rınızda başarılar dileriz.
Nuran.Talay@PolitikaDergisi.com
Bunların yanı sıra, kız
çocuklarının okullulaş-
ma oranlarının arttırıl-
ması ve okul terklerinin
önlenmesi büyük önem
taşımaktadır. 2010 Şu-
bat ayı itibariyle zorun-
lu eğitim çağında olup
ilköğretime kaydı olma-
yan 89.350 kız çocuğu
bulunmaktadır.
Sayfa 144

Temmuz en sıcak aydır...

Yetmedi mi
Canımızın Yandığı?
besi yapmadılar mı göğe yükselen kara dumanların
Selvihan ÇĐĞDEM sahipleri?

Evet, o yangını çıkaranların, o yangını çıkarttıran-

ların ve o yangına göz yumanların hayatlarında bir
Evet, o yangını çıkaranların, şey değişmedi. Onlar o küçücük karanlık, küflü
o yangını çıkarttıranların ve dünyalarında, kendi kabuklarında tüm acizlikleri ve
o yangına göz yumanların eziklikleriyle yaşamaya devam ettiler. Hiçbir şey
yapmamışçasına vicdanları kendi çaplarında rahattı
hayatlarında bir şey değişme- da. Böyle gelmiş böyle gider mezar kasvetinden
di. Onlar o küçücük karanlık, farksız hayatlarını devam ettirdiler rezilce. Acıyarak
baktık o çok abdestli, namazlı, dini bütün hallerine.
küflü dünyalarında, kendi
kabuklarında tüm acizlikleri
ve eziklikleriyle yaşamaya de-
vam ettiler. Hiçbir şey yap-
mamışçasına vicdanları kendi
çaplarında rahattı da.

2
Temmuz 1993 yılında yaşanan “Sivas
Olayları”nın üzerinden 17 yıl geçti. “Ateş
düştüğü yeri yakar” derler. Otelde yitirdi-
ğimiz canlarımızın yakınları o acıyı ilk gün-
kü gibi taşırlar yüreklerinde şüphesiz. Ancak ateş
sadece düştüğü yeri yakmakla kalmadı bu kez.
Tüm yurdu sardı. Maraş, Çorum, Erzincan derken
Sivas da tarihe derin yanıklarla kazındı. Aradan
geçen yıllar unutmadı, unutturmadı Pir Sultan diya-
rında yaşanan acıyı…

Neydi kavgası yobazın hayatında hiç tanımadığı

32 canla? Kimin eline ne geçti yangından geriye
kalan küllerden başka? Ne değişti hayatlarında
insanlar yitip gittikten sonra? Hiç vicdan muhase-
Sayı 24
Ve “Madımak” küllerinden doğdu; büyüdü büyü-
dü bir simge oldu karşılarında, onlar göremediler.
Ölüler göremez zaten. Ancak öldürdüklerini zannet-
tikleri “diri canlar”ın omuzlarında yükseldi yakıp
yıkmaya çalıştıkları değerler. Neydi vurmak istedik-
leri hedef?
Oraya kültürlerini yaşatmak için gelen bir avuç
Alevinin kanı mıydı sadece, yoksa asıl öldürmek
istedikleri ama 32 canın ölümüne sebep olurken bir
türlü öldüremedikleri dinsiz diye nitelendirilen Aziz
Nesin miydi? Öyle din falan elden gitmiş de değildi
hani. Din elden gitse yuvalandıkları camilerden çı-
kıp da cihat naraları atabilirler miydi? Bu kadar ba-
sit miydi? Perde burada kapandı ve oyun bitti di-
yenler yanılmaya devam etti.
Perdeyi kaldırdık bakın ardında sahnelenen ney-
di? Ne ne demişti aşağılık yobaz orada:
“Cumhuriyetin temelleri burada atıldı burada
yıkılacak.” Đşte şimdi düğüm çözülmeye başladı.
Demek ki tek bir dertleri vardı; o da içlerine bir türlü
sinmeyen “Cumhuriyet”. Bunu nasıl yapacaklardı,
bir araç (bahane) bulmalıydılar kendilerine. Cumhu-
riyete gönülden bağlı “Aleviler”. Đşte şimdi taşlar
yerine oturuyordu. Aleviler üzerinden Cumhuriyete,
laikliğe, demokrasiye, barışın getirdiği insan sevgi-
sine, bilimin önderliğindeki aydınlığa, adalete, öz-
gürlüğe gözdağıydı bu. Özünde akıl ve bilinç olan
Atatürk ilke ve devrimlerinin üzerine dökülen benzi-
ni ateşlemişlerdi. Đnsan emeğine çakılmıştı o kibrit.
Bundan daha iyi bir ortam bulamazlardı. Şartlar
Sayfa 145
Perdeyi kaldırdık bakın ar-
dında sahnelenen neydi?
Ne ne demişti aşağılık yo-
baz orada: “Cumhuriyetin
temelleri burada atıldı bu-
rada yıkılacak.” Đşte şimdi
düğüm çözülmeye başladı.
Demek ki tek bir dertleri
vardı; o da içlerine bir tür-
lü sinmeyen
“Cumhuriyet”.
olgunlaşmıştı onlar için. Alevler gökyüzüne el verir-
ken Atatürk’ün, Pir Sultan’ın heykellerini yerde
sürüklemişler ve biraz olsun intikam egolarını tat-
min etmişlerdi.
Yüzyıllar önce zamanın iktidarı da kendisine ra-
kip gördüğü Pir Sultan’ı halkı isyana teşvik ediyor
diye astırmamış mıydı Sivas’ta? Oysa sormazlar
mı hiç Pir Sultan neden isyan etmişti? Osmanlı’nın
yaptığı haksızlığa, zulme, fakirliğe, sindirmeye kar-
şı isyan etmemiş miydi? Benim köpeklerimin bile
boğazından haram lokma geçmez derken zamanı-
nın Sivas valisine “Sen köpek kadar olamıyorsun
halkın rızkını yemeye utanmıyor
musun?” diye hesap sormamış
mıydı? Bu yüzden devlete karşı
isyancı diye teşhir edilip darağacı-
na gönderilmemiş miydi?
Đşte Sivas’ın bu kara yazısını
Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı’n-
da bozmaya and içmişçesine mü-
cadelenin kalbi yapmıştı Sivas’ı.
Evet, dediği gibi eli kanlı yobazın,
onu bile adam yerine koyan Cum-
huriyetin temellerini atmıştı orda.
Bu güzel olayın anısına orada ku-
rulan üniversitemizin adına
“Cumhuriyet” Üniversitesi den-
mişti. Gelin görün ki o kalbi yine 2
Temmuz 1993’te ateşte yaktılar
Cumhuriyetten nasibini almamış-
Sayfa 146
lar. Kuran’dan başka kitaba el sürmemişler. Cami-
den başka mekana kafasını sokmamışlar. Đmam-
dan başkasına kulak vermemişler. Atatürk’ün
“Cumhuriyet fazilettir” demesine karşılık Cumhu-
riyeti hiç hak etmeyenler.
Aradan geçen 17 yıl boyunca en fazla konuşulan
konu “Sivas Olayları”nın simgesi haline gelen
“Madımak Oteli”nin ne olacağı oldu. Kimileri
“müze” olsun dediler, kimileri kayıtsız kaldı altında
işleyen “et lokantası”na. Faili meçhulleri bulun-
madan, arkasında kimler var, bu olaya kimler ze-
min hazırladı araştırılmadan, devlet vatandaşları
arasında ayrım yapma politikasını değiştirmeden
(bilindiği üzere zamanın başbakanı Tansu Çiller:
“Çok şükür halktan birilerine bir şey olmadı.” de-
mişti sanki otelde can verenler halktan değilmiş
gibi), daha da önemlisi kendinden başkasına ta-
hammülü olmayan, birilerinin gazına gelerek farklı
kültürden, inançtan olan yurttaşını yakabilen geri
kafalı, cahil, yobaz zihniyet değişmeden
“Madımak” müze olmuş ya da otel olarak kalmış
ne fark eder ki?
Eğer bu ülkede “Kemalist ideoloji” devlet yöne-
ticileri başta olmak üzere halkın bir kısmını rahatsız
ediyorsa, bunu bilen yöneticiler hâlâ laikliği bir tara-
fa atıp dini kullanarak bu halk tabakasının zaafın-
dan yararlanmaya çalışıyorsa ve bu olaylara çanak
tutuyorsa, eğer hâlâ ülkenin aydını, gazetecisi, öğ-
retim görevlisi, üst düzey yöneticisi, genci-yaşlısı,
liberali, sosyalisti “2 Temmuz”larda sözde yas tu-
tarak çarkın bir dişlisi haline geliyor ama yanlış işle-
yen bir düzeni değiştirmek için bir şeyler yapmıyor-
sa daha çok otuzar otuzar yanarız biz.
Bu sadece “din” meselesi değildir, bu sadece
“Alevi” meselesi de değildir. Bu bir yaşam şekli
olan “Cumhuriyet” meselesidir. Đşte bu yüzden
“Sivas Katliamı”nı unutmayacağız unutturmaya-
cağız. Ağlayarak değil, ancak eylem ve düşünceyi
birlikte yürüterek “2 Temmuz”ların olmasını engel-
leyebiliriz.
Selvihan.Cigdem@PolitikaDergisi.com
Sayı 24 Sayfa 147
 Sayfa 148

P—Kitap: Seçkiler

Ivan ILLICH, Mustafa BALBAY, Selma JAMES, Noam CHOMSKY, Zygmunt BAUMAN,
Tüketim Köleliği 78’liler Cinsiyet, Irk, Sınıf Đktidarı Anlamak Sosyolojik
Düşünmek

Mustafa Kemal
ATATÜRK:
“Ben
çocukken
fakirdim. Đki
kuruş elime
Alev COŞKUN, Đsmail CEM, Andre VLTCEH, Muzaffer Ayhan
Anayasayla Sivil Darbe Sosyal Demokrasi Batı Terörü ve Propa- KARA,
geçince bunun Nedir, Ne Değildir? gandası Koalisyon
bir kuruşunu
kitaba
verirdim. Eğer
böyle
olmasaydım,
bu
yaptıklarımın
hiçbirisini
F. William ENGDAHL, Anthony GIDDENS, Emile DURKHEIM, Ozan ÖRMECĐ,
Sahte Domuz Gribi, Kapitalizm ve Sosyolojik Yönetim Türk Siyasal Tarihi
yapamazdım.” Sahte Gıdalar Modern Sosyal Teori Kuralları

Hazırlayan
Emrah ÖZDEMĐR
Emrah.Ozdemir@PolitikaDergisi.com
Bu Bölüme Đlişkin Önerileriniz Đçin:
kultursanat@politikadergisi.com
Sayı 24
P—Kitap: Türk
* Türk Sorunu, Prof. Dr. Ümit ÖZDAĞ, Kripto Basım-
Yayın, 2009
Süleyman GÖK
2
1. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Başkanı ve
Gazi Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler
Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ümit
ÖZDAĞ tarafından ele alınan, son geliş-
meler ışığında meydana gelen olayları değerlendir-
diği kitap, Kürt sorununa karşı yapılmak istenen
çözümler neticesinde olası “Türk Sorunu”na deği-
nerek ortaya çıkabilecek bir kavgadan bahsetmek-
tedir.
Özdağ; Türk Sorunu başlıklı kitabını dört bölüme
ayırarak, sistemli bir inceleme yaparak meydana
getirmiştir. Bu bölümlere bakacak olursak; birinci
bölümde Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı açılan örtülü
operasyondan bahseden yazar, Türkiyelilik kavra-
mının Türkiye’ye ve milli devlete karşı açılan savaş
nitelendirmesinde bulunmaktadır. Đkinci bölümde,
terör konusunu işleyerek; terör örgütü PKK’nın geli-
şim aşamalarını sistemli bir biçimde yer vererek
örgütün iç ve dış bağlantılarını, kuruluş stratejisini,
amaç ve hedeflerini realist ve objektif bir şekilde
analiz etmiştir. Üçüncü bölümde; terör örgütünün
yerli ve yabancı işbirlikçilerinin Türkiye Devleti üze-
rindeki amacının etnikçilik olduğunu vurgulayarak,
çarpıcı belgeler ile ortaya koymaktadır. AB, ABD ve
yerli işbirlikçilerin asıl amaçlarının Türkiye’nin milli
birliğini zedeleyecek, üniter ve ulus devlet yapısına
zarar verecek, etnisiteye dayalı bölücülük sorunun
varlığından bahsetmekte ve Avrupa Birliği’nin çifte
standartlarının, kamu yönetimi reformunun ve ikiz
yasaların Türkiye’de bir etnik bölünmeye yol açaca-
ğı tespitinde bulunmaktadır. Dördünce ve son bö-
lümde ise; Kürt açılımı ile başlayan ve zaman içeri-
sinde isim değiştirerek demokratik bir süreç olan
“milli birlik” ve “kardeşlik planının” sonucunda Kürt-
leri memnun ederek ortaya büyük ve önlenmesi
güç olan Türk Sorunu üzerinde durarak, Türk hal-
kına, milli bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti’ni
koruma ve kollamayı hukuki sınırlar içerisinde bı-
Sayfa 149
Sorunu*
rakmamayı, hü-
kümeti, dış güç-
leri her platform-
da baskı altında
tutmayı öğütle-
mektedir. Kita-
bın son bölü-
münde bugün
açılması planla-
nan ancak açıla-
mayan bu pake-
tin içerisinde
kısa, orta ve
uzun vadede
hangi taleplerin
yattığı ve bu
taleplerin kimler
tarafından hangi
örtülü/psikolojik operasyonlarla, nasıl stratejiler
izlenerek ortaya konulduğunu, Türk ve Kürt olarak
bir etnik ayrışmanın küresel güçlerin geçmişten
beri hedefleri olduğunu vurgulamaktadır. Kitabı
değerlendirirken bazı kesimler kitabın içeriğinin
komplo teorileri üzerine kurulduğunu ve gerçek-
leşmesinin imkanlar dâhilinde olmadığını belirte-
ceklerdir. Bu konu üzerinde fazla durmadan sade-
ce realist bir bakış açısı ile değerlendirmeye aldı-
ğım ve sonuna kadar katıldığım kitabın içeriğinden
önemli gördüğüm bazı bilgiler ışığında sizlerle pay-
laşacağım. Komplolar, bir ülkenin insanlarına örtü-
lü olarak yerleştirilmiş uyuşturucu niteliğinde olan
kavramdır diye düşünmekteyim.
Đlk olarak Kürt mağduriyeti üzerinde durmak ge-
rekirse terör bölgesinde yaşayan halkın yaklaşık
30 seneden beri “seçilmiş travma” psikolojisinde
görülmesidir. Kürt mağduriyeti elbette vardır ancak
bu süreç kendilerini üstün bir ırk göstermeye ve
devletten ayrılmayı gerektirmemektedir. Milli kimli-
ğin parçalanması durumunda ortaya iç savaşlar,
krizler, değişen ittifak yapıları, devletin dağılması
Irmak.Ataberk@PolitikaDergisi.com
gibi sonuçlar çıkabilir. Milli kimlik bağlamında de-
ğerlendirilen diğer bir husus ise Türkiye Cumhuri-
yeti Başbakanı R.T.Erdoğan’ın Türkiyelilik kavra-
mıdır. Özdağ; “Aynı coğrafyayı paylaşmak ve
sürekli değişen bir anayasaya bağlı olmak dı-
Sayfa 150
şında ortak bir paydası olmayan insanlar yığını-
nı anlatmaktadır.” diyerek bu kavramın kullanıl-
ması ve gerçekleşmesinin milli ve üniter yapımıza
zarar vereceği kanaatindedir. En önemli eleştiriyi
ise yazar; Türkiye’nin mozaik bir ülke olduğunu dile
getirenlere karşı yöneltmektedir. Ona göre, bir ül-
kenin sosyolojik olarak mozaik olması için %65
oranında bir nüfusun etnik olarak aynı kökten di-
ğerlerinin ise farklı etnik gruplardan olması gerekti-
ğini ifade etmektedir.
Terör konusunda açıklamalarını dile getiren
Özdağ; terörün yerli ve yabancı güçlerin bir aracı
olduğunu, bugün “PKK kimin taşeronu” tartışması-
na kitapta açıkça yer vererek sorunun cevabını bir
nevi vermiş bulunmaktadır. “PKK,1984’ten 88’e
kadar Sovyetlerin arka planda desteklemesi ile
Đran ve Suriye adına Türkiye’ye karşı savaşmış-
tır. 1987’de Türkiye’nin AB tam üyeliği için baş-
vuru yapması, AB Ülkeleri ‘ Kürt-PKK kartını’
oynamaya başlamışlardır.1991’den sonra,
PKK’nın Türkiye’ye karşı savaşı AB-Suriye-Đran
adına sürdürülen vekâleten bir savaşa dönüş-
müştür. 2003 sonrasında da artık PKK, Irak’a
yerleşen ABD’nin dolaylı-dolaysız denetiminde
bir terör sürecinin içindedir”, diyerek terör örgü-
tünün dış desteklerini açıkça ortaya koymaktadır.
Bu süreçte, Türklerin hassasiyetlerini dile getiren
yazar; bayrak yakılmasına Türk halkının verdiği
tepkileri, DEHAP’lı belediyelerin yaptıklarını ve
bunların Türkler üzerindeki etkilerinden bahset-
mektedir. Prof. Özdağ; Devletin yani hükümetin
aciz bir politika izlediğini belirtmekte ve görüşlerini
şu sözlerle temellendirmektedir: “Diyarbakır’da
elektrik parasını toplayamayan bir devlet dağ-
daki eşkıyayı yok edemez, şeklindeki açıklama-
sı ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu’ya gezi dü-
zenleyen başbakanın 100 polis ile gitmesini
eleştirirken ‘Başbakanın bu ülkede Türklerinde
yaşadığının farkına varması için Afyon’a da mı
4000 polisin korumasında girmesi gerekiyor?”
diyerek haklı bir eleştiride bulunmaktadır. Bu sü-
reçte koşulsuz hükümet büyük bir hata, gaflet için-
dedir. Sürecin nasıl biteceğini kestiremeyen devlet
yöneticileri sorumluluğu kendi üzerinden atmak için
bu bir hükümet projesi değil devlet politikası diye-
rek ortaya çıkabilecek olası sonuçları kabullenme
cesareti bile gösterememektedir. Yazarın bu tür
yapıcı ve haklı eleştirilerine katılmamak mümkün
değildir. Soruna yanlış tanı koyan geçmiş ve bu-
günkü hükümetler sonucu da yanlış analiz para-
metreleri ile tedavi etmeye kalkışmaktadır. Burada
bir kesimi memnun etmek için ülkenin %85’inin
Türkçe konuştuğu ve Türkiye’nin sahibinin ırkçı ve
şoven anlamda değil “vatandaşlık bağı ile bağlı her-
kes Türk’tür” anlayışını taşıyan çevreler tarafından
son derece kaygıyla izlenmektedir. Terör örgütünün
girişimleri ve siyasi kanadın ve örgüt liderinin açık-
lamaları ülkede Türk-Kürt çatışmasına varan dar
kapsamlı bir iç çatışmaya yönelme tehdidini hükü-
met unutmamalıdır. Terör konusunda yazar; Öca-
lan’ın ütopist değil, Makyavelist bir reel politika izle-
diğini ve Öcalan’ın demokratik konfederasyon/
özerklik talebinin Türkiye’nin milli bütünlüğünün
tehdit etmesinin yanında Đran, Irak ve Suriye’deki
idari ve kültürel özerklikler çerçevesinde bir araya
gelmesini öneren model olduğunu belirtmekle, poli-
tik nihai çözümü Güneydoğu Anadolu’da DTP ve
AKP dışındaki siyasi partilerin de tekrar etkin olma-
sına bağlayarak bu konudaki görüşlerini belirtmek-
tedir.
Etnikçilik bağlamında ise yazarın belirttiği görüş-
lerden ortaya çıkan kavramsal sonuç; Türkiye, milli
üniter devletin tasfiye edilmesi amacı ile gerçekleş-
tirilen büyük bir örtülü operasyon ile karşı karşıya-
dır. Avrupa Parlamentosu’nun kararlarında Türk
hükümetlerinin ülkenin tamamını temsil etmediği
kararını alarak “Kürt halkının kendi kaderini tayin
hakkı olduğunu kabul etmiştir” ifadesi ile önemli
sorunlara yol açacak kararlar vermektedir. En
önemlisi ise, Cumhuriyet bürokrasisi içinde etnik-
merkezli bir örgütlenme olduğu iddiasıdır. Kürdün
Kürdü ve Türk kökenli atanmaması gibi etnik bilinç
patlaması yaşanmaktadır.
Sayı 24
Sonuç olarak belirtmek gerekirse; Türkiye Cum-
huriyeti’nin, Türklerin devleti olduğudur ve bu Cum-
huriyete vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes
Türk’tür. Türkiye Cumhuriyeti’nin üzerinde kurulu
olduğu en önemli temel değer budur. Bu, Cumhuri-
yetin varlık nedenidir. Türkiye, AB tam üyelik süre-
cinde Türkiye’nin etnik haklar konusunda attığı
adımlara rağmen yıllarca “Bizim istediğimiz sadece
bireysel kültürel haklar” diyen çevrelerin “Kültürel
haklar yetmez, AB bizi tatmin etmiyor, cumhuriyet,
iki millet esaslı ve federasyon zemininde yeniden
kurulmalı” tezini savunmaya başlamaları Türk mille-
tinin kızgınlığını arttırmaya başlamıştır. Özetle; ül-
ÇIZIKTIRMAK
IRMAK / Đki “12 Eylül” Çakışması… (Irmak ATABERK)
Irmak.Ataberk@PolitikaDergisi.com
Sayfa 151
kesinin kültürünün, egemenliğinin tehdit altında
gören Türk milleti binlerce yıl içinde yüzlerce büyük
tehdidi atlatarak varlığını muhafaza etmenin verdi-
ği özgüvenle kızgınlığını “Türk Sorununu” evlerin-
den balkonlarından Türk Bayrağı asarak “Şu Çılgın
Türkler” kitabını bir milyon adet satın alarak ve
okuyarak, şehit cenazelerinde sakin fakat öfkeli
durarak gösteriyor.
Suleyman.Gok@PolitikaDergisi.com
Irmak.Ataberk@PolitikaDergisi.com
Sayfa 152

P—Kitap: Yaban
ve Mustafa Kemal’in yaptıklarını köylülere çarpıta-
rak anlatır, onu bir hain gibi tanıtır. Köylüler de
Ozan ÖRMECĐ Mustafa Kemal düşmanıdır ve bağımsızlık yerine
düşman egemenliği altında yaşamaya razıdırlar.
Köye zaman zaman Şeyh Yusuf diye biri gelir.

R
oman Haymana Ovası, Porsuk Çayı
civarında geçiyor. Kurtuluş Savaşı’nda Köylüleri okuyup, üfler ve yüklüce miktarda para,
bir kolunu kaybeden Ahmet Celal; aile- erzak alıp köyü terk eder. Ahmet Celal Şeyh Yu-
si, yakını olmayan biridir ve eri olan suf’un sahtekar olduğunu ahaliye anlatmaya çalışır
Mehmet Ali’nin daveti üzerine Mehmet Ali’nin kö- ama diğer konularda olduğu gibi bu konuda da
yüne yerleşir. Başlarda Mehmet Ali’nin evinde kal- köylü onu dinlemez. Bir gün Ahmet Celal, Şeyh
maktadır. Uzun süren savaştan yorgun düşmüştür Yusuf’a gider ve onunla tartışır; Şeyh köyü onun
ve tek kolunu kaybetmesi onun sıkıntısını arttır- yüzünden hemen terk eder. Bunun üzerine köylü-
maktadır. Her şeyden elini ayağını çekip, köyde ler Ahmet Celal’i dışlamaya başlar ve ona
sakin bir yaşam kurmayı hayal eder. Ancak köy ve “Yaban” lakabını takarlar. Bunun nedeni Ahmet
köy ahalisi savaşın etkisi ve devletin ilgisizliği ne- Celal’in kendilerine hiçbir yönden benzememesi en
deniyle sefil bir haldedir. Köylüler kısa boylu, cılız basitinden mesela her gün traş olmasıdır. Ahmet
ve bakımsızdır. Giysileri paramparça olmuş, sakal- Celal artık köyden ve köylülerden nefret etmeye
ları iyice uzamış ve genç olanların dahi yüzleri kı- başlamıştır. Zaten onu hayata tek bağlayan şey
rışmıştır. Köylüler ayrıca çok cahil ve bağnazdırlar. olan Kurtuluş Savaşı’ndan da kötü haberler gel-
Kurtuluş Savaşı hiçbirinin umurunda değildir, sade- mektedir. Bu dönemde ayrıca Mehmet Ali köyden
ce askere alınmamak için neler yapabileceklerini
düşünmektedirler. Ahmet Celal başlarda Kurtuluş
Savaşı’nda verdiği mücadeleyi gösteren olmayan
kolunu köylülere fark ettirmek için uğraşır ancak
hiçbir köylü onun bir kolunun olmamasını yadırga-
maz. Bunun nedeni köyde de birçok sakat insanın
bulunmasıdır. Ahmet Celal Mehmet Ali’nin evinde
Mehmet Ali’nin annesi, iki kız kardeşi ve erkek kar-
deşi Đsmail’le beraber kalmaktadır. Ahmet Celal bir
gün kahvede köyün zengini Salih Ağa ile tanışır.
Salih Ağa zavallı durumdaki cahil köylüleri hile do-
lapla iyice sömüren uyanık, menfaatçi bir adamdır.
Ahmet Celal onu ilk günden sevmez. Salih Ağa da
ondan hoşlanmaz çünkü onun diğer köylüler gibi
kolay sindirilecek bir insan olmadığını anlar.

Romandaki diğer önemli bir karakter Bekir Ça-

vuş’tur. Bekir Çavuş Anadolu’da çok gezmiş bir
insandır ve bu nedenle diğer köylülere göre biraz
daha bilgili, kültürlüdür. Ahmet Celal kendisine en
yakın olarak onu görür ve genelde onunla sohbet
eder. Ahmet Celal savaş gelişmelerini takip etmek
için kasabadan gazete aldırır ve Mustafa Kemal’in
haklılığını, bağımsızlığın önemini köylülere anlat-
maya çalışır. Ancak köy muhtarı yobaz bir insandır
Sayı 24
bir kızla evlenir. Bu sıkıntılı dönemde Ahmet Celal-
’in bir gün komşu köylerden birinden geçerken gör-
düğü bir kız onu tekrar hayata bağlar. Bu kız diğer
köylülerin aksine Ahmet Celal’e güzel gözükür.
Onun utangaç, nazlı hareketleri, güzel yüzü ve vü-
cudu Ahmet Celal’in başını döndürür. Bir ara onu
istetmeyi düşünür ama daha sonra aynı kıza Meh-
met Ali’nin kardeşi Đsmail’in talip olduğunu öğrenir
ve hemen bu düşüncesinden vazgeçer. Đsmail tam
bir haylazdır ve evde sürekli sorun çıkarır. Kız kar-
deşlerine, annesine zulüm uygular ancak gücü Ah-
met Celal’e yetmez. Ayrıca kısa boylu, kambur ve
zayıftır. Ahmet Celal güzelim Emine’nin Đsmail’le
evlenecek olmasını bir türlü hazmedemez. Zaten
Mehmet Ali tekrar askere gittikten sonra annesi de
Ahmet Celal’e kötü davranmaktadır. Bunun üzerine
Ahmet Celal Bekir Çavuş’un köyün biraz dışındaki
evine taşınır. Burada köylü bir kadın gelip kendisine
yardım etmektedir. Ayrıca bir eşek almıştır ve en iyi
dostu raflardaki kitapları ile ahırındaki eşeğidir.
Eşek, Ahmet Celal’in yalnızlığına ortak olur, inleme-
leriyle onun durağan hayatına biraz renk katar. Bir
süre sonra düşman uçakları köy üzerinden geçme-
ye ve yere bazı bildiriler atmaya başlarlar. Bu bildi-
rilerde, bir süre sonra köy düşman askerlerinin ge-
leceği ancak kimseye zarar gelmeyeceği ve köylü-
lerin korkmamaları gerektiği yazılıdır. Ahmet Celal
artık köylüden tamamen kopmuştur ve onların ne
Sayfa 153
yaptıklarıyla ilgilenmemektedir. Köylüler üzülmek,
korkmak bir yana düşmanın kendilerine para bıra-
kacağını düşünmekte ve geleceklerine sevinmek-
tedirler. Bu arada köy Cennet adlı bir kadının yap-
tıklarıyla çalkalanır. Bekaret ve namus köyde çok
önemli kavramlardır ancak Cennet kocası Süley-
man’ı aldatmaktadır ve birçok kez köyde değişik
erkeklerle yakalanmıştır.
Bir süre sonra köye düşman askerleri girmeye
başlar. Đlk günlerde düşman askerleri kaba değil-
lerdir. Sadece Ahmet Celal’in eşyalarını karıştırır
ve silahına el koyarlar. Birkaç gün köyde bu şekil-
de geçer. Düşman askerleri köyde diledikleri gibi
yiyip içmektedirler ve bunların parasını daha sonra
ödeyeceklerini söylemektedirler. Salih Ağa düşma-
na her konuda yardımcı olur, ileride olabilecek bir
tatsızlıkta düşmanın kendisine bir zarar vermemesi
için böyle bir politika izlemektedir. Ahmet Celal de
düşmanın kötü niyetli olduğundan emindir ve köy-
den kaçmanın yollarını aramaktadır. Bir sabah Ah-
met Celal seslerle uyanır. Kapısının önünde birkaç
düşman askeri onu rahatsız etmektedir. Đçeride
Ahmet Celal’den başka onun sonradan tanıştığı ve
arkadaş olduğu küçük yaştaki çoban Hasan ve
Ahmet Celal’e bakan kadın vardır. Düşman eve
gelir ve Ahmet Celal’in kitaplarını yırtmaya başlar,
Ahmet Celal onlarla boğuşur. Bu boğuşma sonucu
küçük Hasan araya girmek isterken düşman asker-
leri tarafından öldürülür. Köyde artık savaş resmen
başlamıştır. Düşman askerleri köy halkını evlerin-
den çıkarır ve evleri yakmaya başlar. Halk köy
meydanında toplanır. Kadınlar, kızlar ağlamakta;
erkekler çaresizlik içinde beklemektedirler. Ahmet
Celal de aşkı Emine’yi orda görür ve onunla arka
taraflara doğru geçerler. Emine de Đsmail’le evlen-
diğine pişmandır. Bekleme süresince aralarında
yeniden bir şeyler doğar ve Ahmet Celal beraber
kaçmak için bir plan yapar. Akşam saatlerine doğ-
ru evler yanmaya devam ederken düşmanlar ka-
dınlara saldırmaya, tecavüz etmeye, erkekleri döv-
meye başlar. Ahmet Celal bu kargaşayı fırsat bilip,
Emine ile beraber dağa doğru kaçar. Gece boyun-
ca köyden silah sesleri, ağlayışlar, bağırışlar duyu-
lur. Dağa doğru da ateş açılır ve hem Emine hem
de Ahmet Celal vurulur. Geceyi birbirlerini tedavi
ederek koyun koyuna yatarak geçirirler. Düşman
aynı gece köyü terk eder. Ahmet Celal’le Emine
yaralıdır ancak yollarına devam etmelidirler. Emine
tüm gayretine rağmen vurulduğu için yürüyemez
Sayfa 154

ve orda kalır. Ahmet Celal karnından kanlar akar mektedir: “Eğer bilmiyorlarsa kabahat kimin?
bir halde yürümeye devam eder... Kabahat benimdir. Kabahat, ey bu satırları he-
yecanla okuyacak arkadaş, senindir. Sen ve ben
Türk edebiyatının önde gelen eserlerinden biri onları, yüzyıllardan beri bu yalçın tabiatın göbe-
olan Yaban kanımca bazı çevreleri rahatsız ede- ğinde, herkesten, her şeyden ve her türlü yaşa-
bilecek bir romandır. Yaban toplumsal bir gerçekli- mak şevkinden yoksun bir avuç kazazede halin-
ği çok keskin bir anlatımla ve sürükleyici bir hika- de bırakmışız. Açlık, hastalık ve kimsesizlik
yeyle anlatır. Özetten de anladığımız gibi romanda bunların etrafını çevirmiştir. Ve cehalet denilen
köylüler cahil, yoz, bağnaz ve aciz olarak gösteril- zifiri karanlık içinde, ruhları her yanından örtülü
miştir. Ahmet Celal’le köylüler arasında inanılmaz bir zindanda gibi mahpus kalmıştır”. Görüldüğü
bir kopukluk vardır. Köylüler Ahmet Celal’in temiz gibi Yakup Kadri, bu cehaletin sorumlusunun köye
olmasını, düzgün giyinmesini yadırgamaktadırlar. eğitim, teknoloji ulaştıramayan devlet ve onları eği-
Ayrıca köylüler ülkelerinin bağımsızlık savaşıyla temeyen aydınlar olduğunu düşünmektedir.
ilgilenmemekte, Mustafa Kemal’e düşman gözüy-
le bakmaktadırlar. Düşman askerlerinin gelmesin-
den rahatsız değillerdir ve kendilerine saldırılma- Ozan.Ormeci@PolitikaDergisi.com
dıkça onların hakimiyetine razıdırlar. Yakup Kad-
ri'nin daha sonraları Kadro Hareketi ile somutlaş-
tıracağı “halka rağmen halk için” şeklinde jenerik
bir özeti yapılabilecek elitist, himayeci ve ente-
lektüel bir kadro gereksinimini yansıtan düşünce-
leri bu romanda da bulunabilir. Zira köylüler doğru
ile yanlışı seçemeyecek kadar cahil, fakir, siyaset-
ten yabancılaşmış durumdadırlar. Yakup Kadri,
köylüleri bu denli kötü bir biçimde ele aldığı roma-
nının birçok yerinde bu suçun köylülerde olmadığı-
nı da belirtmiştir. Kitaptan bir alıntı yapmak istiyo-
rum. Ahmet Celal kitabın bir yerinde şöyle düşün-
 PD

www.politikadergisi.com — iletisim@politikadergisi.com

ŞEHĐT ASKERLERĐMĐZĐ
SAYGIYLA, MĐNNETLE, BÜYÜK ÜZÜNTÜYLE
ANIYORUZ.
AĐLELERĐNĐN, SEVDĐKLERĐNĐN VE ULUSUMUZUN
Teşekkür:

> Uludağ Üniversitesi’nin

BAŞI SAĞOLSUN.
“eskimez rektörü” Mustafa
Yurtkuran’a,

> Değerli hocamız Sertaç

Serdar’a,

> Hocamız Tahir

Baştaymaz’a,

> YeniÇağ yazarı Arslan

Bulut’a,

>Dilek ve Oktay
Sinanoğlu çiftine,

> Cumhuriyet yazarı Emre

Kongar’a,

> Kerem Doksat’a,

> Sina Akşin’e,

> Soner Yalçın’a ve EY TÜRK GENÇLĐĞĐ!

odatv.com’a,
> Milliyet gazetesi yazarı
Melih Aşık’a ve elbette
Haldun Ertem’e,
> UMED Başkanı Erdinç
Dündar’a
> Metin Tınay ve Verim
Hosing’e,
> Tüm emeği geçenlere
> Ve tabii ki desteğini
esirgemeyen tüm okurla-
rımıza
Dergimize verdikleri
destekten ötürü teşekkür
etmeye borç biliriz.
Birinci ödevin Türk Bağımsızlığını, Türk Cumhuriyetini, sonsuza dek korumak ve
savunmaktır.
Varlığının ve geleceğinin biricik temeli budur. Bu temel, senin en değerli
(güven) kaynağındır. Gelecekte de, yurt içinde ve dışında, seni bu kaynaktan
yoksun bırakmak isteyecek kötüler bulunacaktır. Bir gün, Bağımsızlığını ve
Cumhuriyetini savunmak zorunda kalırsan, göreve atılmak için içinde buluna-
cağın ortamın olanak ve koşullarını düşünmeyeceksin! Bu olanak ve koşullar
çok elverişsiz olabilir. Bağımsızlığına ve Cumhuriyetine kıymak isteyecek düş-
manlar, bütün dünyada benzeri görülmedik bir yenginin temsilcisi olabilirler.
Zorla ya da aldatıcı düzenlerle, sevgili yurdunun bütün kaleleri alınmış, bütün
tersaneleri ele geçirilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve yurdun her köşesine ey-
lemli olarak girilmiş olabilir. Bütün bu durumlardan daha acı ve daha korkunç
olmak üzere, yurdun içinde yönetim başında bulunanlar, aymazlık ve sapkın-
lık ve üstelik hayinlik içinde bulunabilirler. Dahası, yönetim başında bulunan
böyleleri, kişisel çıkarlarını, yurduna girip yayılmış olan (dış) düşmanların siya-
sal amaçlarıyla birleştirebilirler. Ulus, yoksulluk ve darlık içinde ezgin ve bitkin
düşmüş olabilir.
Ey Türk geleceğinin genç kuşakları! Đşte bu ortam ve koşullarda bile ödevin,
Türk Bağımsızlığını ve Cumhuriyetini kurtarmaktır.
Gereksindiğin güç, damarlarındaki soylu kanda vardır.