Geometrik ortalama:

n
G = n X 1 * X 2 * X 3 * ...... * X n = n ∏X
i =1
i bağıntısı ile hesaplanacaktır.

Geometrik ortalamayı Logaritma yardımı ile de şöyle hesaplayabiliriz.

n
log G = log( n X 1 * X 2 * X 3 * ...... * X n ) = log( n ∏X
i =1
i )

1 n
log G = ∑ log X i
n i =1

Örnek: Aşağıdaki sınıflı serinin geometrik ortalamasını bulunuz.

Sınıflar fi Xi logXi filogXi

0-5 4 2,5 0,39794 1,59176

5-10 9 7,5 0,87506 7,87554

10-15 15 12,5 1,09691 16,45365

15-20 2 17,5 1,24304 2,48608

30 28,40703

k
1 1
log G = k ∑f i log X i =
30
(28,40703) = 0,94690
∑f
i =1
i
i =1

G = 8,84

Olarak bulunmuş olur.

İstatistiksel araştırmalarda gözlem sonuçları arasındaki oransal (nispî) farkların mutlak

farklardan daha önemli olduğu durumlarda geometrik ortalamaya başvurulur. Diğer
bir ifade ile gözlem sonuçlarının her biri bir önceki gözlem sonucuna bağlı olarak
değişiyorsa ve bu değişmenin hızı saptanmak istenirse geometrik ortalama sağlıklı
sonuçlar verir

Geometrik ortalama iktisat ve işletme alanlarında yaygın olarak kullanılan bir ortalama
türüdür. Geometrik ortalama özellikle; 1) değişim oranlarının (yüzde, oran, vb.)
ortalamasının hesaplanmasında, 2) bir zaman aralığı içerisindeki bir üretimin ya da
satışın artış miktarının ortalamasının belirlenmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Not: Eğer veri değerlerinden bir 0 ya da negatif değerlikli ise Geometrik ortalama
hesaplanamaz.

Örnek: Bir inşaat şirketinin bir projedeki yıllık ortalama kâr yüzdeleri dört yıl için 3,
2, 4 ve 6`dır. Bu şirketin bu tüm 4 yıl boyunca ortalama kârı nedir?

Geometrik ortalama daha tutucu bir kar değeri vermektedir. Çünkü aşırı değerlerden
aritmetik ortalamaya göre o kadar fazla etkilenmemektedir. Bu nedenle geometrik
ortalama ya aritmetik ortalamaya eşit olacaktır ya da küçük olacaktır.
• Harmonik Ortalama

Harmonik ortalama, oransal olarak verilen değerlerin, ortalamasının bulunmasında

kullanılır. Bir serideki değer sayısının, serideki değerlerin terslerinin toplamına
bölünmesi ile elde edilir, ve H harfi ile gösterilir.

Yani;

N N
H= =
1 1 1 N
1
+
X1 X 2
+ ...... +
XN ∑
i =1 X i

Örnek: Aracımızla 150 km lik bir yolun ilk 50 km lik kısmını saatte 100km/saat lik bir
hızla, sonraki 50km lik kısmını 120km/saat lik bir hızla, ve son 50 km lik kısmını da
90/km saatlik bir hızla katedersek, bizim tüm yolculuk boyunca ortalama hızımız ne
olmuş olur.
Çözüm: Öncelikle isterseniz, bu soruyu normal fizik kurallarına göre bulalım.

Toplam aldığımız yol 150 km.. Biz bu yolu kaç saat de aldığımızı bulursak, bu durumda
ortalama hızımızı bulmuş oluruz.

İlk 50 km lik kısmı: 30 dk (0,5 saat )

İkinci 50km lik kısmı: (50/120)*60 =25 dak (0,417 saat )
Üçüncü 50 km lik kısmı : (50/90)*60 = 33.33 dak (0,555saat)

Dolayısı ile 150 kmlik yolu biz 0.5 +0,417 +0,555 = 1,472 saat de almış olduk.

Ortalama hızımız: 150/1.472 = 101.9 km/saat olarak bulunmuş oldu..

Tüm hızlarımızı toplayıp, 3 e bölseydik ( yani aritmetik ortalamasını bulsaydık ),

Hızımız: 103.33 km/saat olarak bulunacaktı.
Şimdi bulduğumuz bu ortalamayı Harmonik ortalama olarak bulalım.

H= [ 3/(1:90 +1:100 + 1/120)]

= [ 3 / (0,0111 +0,01 +0,00833) ]
= ( 3 / 0,02943 )
= 101.9 km/saat
• Kareli Ortalama

Dolayısı ile basit serilerde kareli ortalama:

∑X i
2
bağıntısı ile hesaplanabilir.
K= i =1

Frekans serilerde kullanacağımız formül ise;

∑fX i i
2

K= i =1
k
olacaktır.
∑fi =1
i

UYGUN ORTALAMANIN SEÇİMİ:

Aritmetik ortalama, uygulamalarda en çok kullanılan ortalamadır. Yani, bir şekilde

ortalama denilmişse ( ön ad kullanılmadan ), buradan biz aritmetik ortalamayı anlarız.

Aritmetik ortalamanın hesaplanmasında, seride aşırı düşük veya aşırı yüksek değerlerin
bulunması durumunda, aritmetik ortalama bu değerlerden aşırı etkileneceğinden, seriyi
temsil etme özelliğini kaybedebilir.
 Geometrik ortalama, aritmetik ve kareli ortalamalara göre serideki aşırı değerlerden
daha az etkilenmektedir. Bu nedenle serinin bütün değerlerinin kullanıldığı bir
ortalama hesaplanacaksa,ve seride aşırı değerler varsa, geometrik ortalamanın
kullanılması uygun olabilir. Serimizde sıfır (0) ve/veya negatif değerlerin bulunması
durumunda, geometrik ortalama hesaplanamaz.

Kareli ortalama hesaplanırken, serinin değerlerinin kareleri alındığından, seride ters

işaretli birimler bulunduğunda, kareli ortalama hesaplaması uygun olmaktadır.

Bir seri için aritmetik, geometrik ve kareli ortalama birlikte hesaplandığında, en küçük
ortalama geometrik ortalama, en büyük ortalama ise kareli ortalama olacaktır. Yani:

G < X < K olacaktır.

MOD

Serinin en çok tekrarlanan değerine MOD denilmekte ve Mo sembolü ile

gösterilmektedir.

Bir seride, değişkenin aldığı farklı değerler aynı sayıda tekrarlıyorsa, bu seri modsuz
seridir.

Aynı şekilde, tekrar sayıları sürekli artan ve azalan seriler de, modsuz serilerdir.

Mesela, bir seride değişkenin aldığı farklı değerlerin hepsi üçer kere tekrarlanıyorsa, bu
seri modsuz seridir.Yine, değişkenin aldığı farklı değerlerin tekrar sayıları 2,5,6,9,…
gibi artıyor, veya …….21,18,12,10,…. gibi azalıyorsa, bu seriler modsuz serilerdir. Bu
bahsettiğimiz serilerin frekans dağılım grafiklerini ayrı ayrı çizersek:
fİ fİ fİ

X X X
İ İ İ
Serinin modlu bir seri olabilmesi için, tekrar sayılarının ( değişkenlerin aldığı değerlerin
frekanslarının ) maksimum değerinin veya değerlerinin olması gerekir. Eğer frekans
dağılımlarının, sadece tek bir maksimum değeri varsa, seri, tek modludur. Birden fazla
maksimum değeri varsa, seri çok modludur.

fİ

fİ
 X X
Mo Mo Mo
İ İ

Örnek: Aşağıdaki frekans serisinin modunu hesaplayınız.

Xi fi

2 15

3 21

4 36

6 27

7 18

8 13

Seride en yüksek frekans 36 olduğuna göre, bu frekansa tekabül eden değişkenin 4

değeri, serimizin modudur.

Örnek: Aşağıdaki frekans serisinin modunu hesaplayınız.

Xi fi

1 8

2 13

3 20

4 14
 5 16

6 19

7 26

8 14

9 10

Serinin frekansları artarak 20 olduğunda ilk maximumu, daha sonra azalıp tekrar
artarak 26 olduğunda ikinci maksimumu görmektedir. Dolayısı ile serimiz iki modlu
olup, serimizin modları 3 ve 7 dir.

Serimizde iki veya daha fazla mod varsa, bu durumda MOD değeri ( kavramı ) uygun
ölçü olma özelliğini kaybetmektedir.

Sınıflı serilerde ise MOD, frekansı en yüksek olan sınıfta yer alacaktır. Bu nedenle
frekansı en yüksek olan sınıf MOD SINIFIDIR ( Dikkat edin MOD değildir )

Mod`un hesaplanmasında, mod sınıfı ile birlikte, mod sınıfından bir önceki ve bir
sonraki sınıfların frekansları alınarak enterpolasyon yapılır.

Sınıflı serilerde mod`un hesaplanmasında yapılacak enterpolasyon işlemi şu bağıntı ile

verilebilir.

∆1
M o = la + C
∆1 + ∆ 2

Burada

l a : Mod sınıfının alt sınırını

∆1 : Mod sınıfının frekansı ile bir önceki sınıf frekansı arasındaki farkı

∆2 : Mod sınıfının frekansı ile bir sonraki sınıf frekansı arasındaki farkı

C : Sınıf aralığını göstermektedir.

Örnek: Aşağıdaki sınıflı serinin mod`unu hesaplayınız.

Sınıflar fi

0-3 4
 3-6 9

6-9 13

9-12 6

12-15 3

Mod Sınıfı: 6-9

la :6

∆1 : 13 - 9 = 4

∆2 : 13 - 6 = 7

C :3

4
Mod = 6 + * 3 = 7,0909 olarak bulunmuş olur
4 +7

MEDYAN

Seriyi iki eşit parçaya bölen değere medyan ( Me ) denilmektedir.

Medyan serimizi iki eşit parçaya böldüğüne göre, birimlerin %50 sinin değeri
Medyan`dan küçük, %50 sinin değeri de, Medyan`dan büyük olacaktır.

Toplanan verilerin küçükten büyüğe doğru sıralanması ile elde edilen basit serilerde,
medyan`ın hesaplanmasında seri birim sayısının ( n ) tek veya çift sayıda olması
önemlidir.

Seri birimlerinin tek sayıda olması durumunda, serinin (n+1) / 2 `inci biriminin değeri
medyan olacaktır.

Seri birimlerinin çift sayıda olması durumunda ise, serinin (n+2) / 2 `inci birimi
olmayacağına göre, medyan; serinin (n/2)`inci ve (n/2) + 1`inci birimlerinin değerlerinin
ortalaması olarak kabul edilecektir.

Örnek: Aşağıda verilen serilerin medyan değerlerini hesaplayınız.

Xi : 2,4,7,11,13,13,17 ( 7 birimden oluşmakta )

Yi : 3,9,13,17,19,19,23,24 ( 8 birimden oluşmakta )

Xi serisi 7 birimli bir seri olduğuna göre;

(n+1) / 2 = (7+1)/2 = 4

olarak elde edildiğine göre, serinin medyanı 4.birimin değeri olan, 11 olacaktır.

Yi serisi 8 birimli olduğuna göre;

(n/2) = (8/2) = 4

(n/2)+1 = (8/2)+1 = 5

olarak elde edileceğinden, serinin medyanı, 4. ve 5. birimlerin değerlerinin ortalamasına

eşit olacaktır.

Me = (17+19) / 2 = 18 olarak elde edilir.

Frekans serilerinde medyanın bulunabilmesi için, artan birikimli frekansların

hesaplanması gerekir. Bu frekanslar hesaplandıktan sonra, seri birim sayısının yarısı
( n/2 ) bulunarak, bu değerlerin artan birikimli frekanslar sütununda, hangi aralıkta yer
aldığı belirlenir. Bu şekilde belirlenen aralığın büyük değeri karşısındaki değişken
değeri, serinin medyanı olarak belirlenmiş olur.

Örnek: Aşağıda verilen frekans serisinin meydanını hesaplayınız.

Xi fi Artan birikimli frekanslar

10 8 8

11 13 21

12 19 40

13 15 55
 14 12 67

16 3 70

Serimizde toplam 70 birim olduğuna göre,

(n/2) =(70/2) = 35 bulunur.

Bu değer artan birikimli frekanslar sütunun da 21-40 değerleri arasında yer

aldığından, 40 `ın karşısındaki 12 değeri, serimizin medyanı olacaktır.

Örnek: Aşağıdaki serinin meydanını hesaplayınız.

Xi fi Artan birikimli frekanslar

10 6 6

18 9 15

21 15 30

37 18 48

42 12 60

Bu örneğimizde, (n/2) =(60/2) = 30 olduğundan, ve bu değer artan birikimli frekanslar

sütununda olduğundan,

Me = ( 21 +37 ) / 2 =29 olarak bulunur.

Bu serimizi basit seriye dönüştürseydik, basit serinin ( n/2) `inci biriminin ( buda 30 dur
) değeri 21 ve (n/2)+1 `inci biriminin ( buda 31 dir ) değeri 37 olacağına göre, daha önce
basit seriler için verilen bağıntıyı kullandığımız da da, serimizin medyan`ını yine;

(21 + 37 ) / 2 = 29 olarak bulabiliriz.

a.) KARTİLLER ( BÖLENLER – ÇEYREKLER )

Kartil, birimleri küçükten büyüğe doğru sıralanmış bir seriyi, ikiye, dörde, ona, yüze
bölen Merkezi Eğilim Ölçüleridir.
Bu değerler, Medyan ( Ortanca ), Çeyreklik ( Kartil ), Onluk ( Desil ) ve Yüzlük
( Persentil ) olarak adlandırılır.
Kartillerin hesaplanmasındaki amaç, serideki birimlerin, dörtte, onda, yüzde belirli bir
oranının, hangi değerin altında, üstünde ya da arasında bulunduğunu
belirleyebilmektir.
Kartiller genel olarak “Qh/r” olarak ifade edilirler.

Q1/4 : Birinci çeyreklik

Q3/4 : Üçüncü çeyreklik
Q4/10 : Dördüncü onluk
Q23/100 : Yirmi üçüncü yüzlük anlamlarına gelmektedir.

Verilen bir seri için yüzlük hesabı yapılacaksa, önce seriler büyükten küçüğe doğru
sıralanır, sonra bulunması istenilen yüzlük değeri belirlenir.

Bir serinin yüzlük değerini şu bağıntıyı kullanarak bulabiliriz.

P
Yüzlük = n
100

burada n, birim sayısını ; P istenilen yüzlük değeri temsil etmektedir.

Örnek: Büyük bir mağaza, 20 satış elemanı tarafından yapılan satış miktarlarını
belirlemiş ve aşağıdaki seriyi oluşturmuştur. Bu serinin,
a.) 50. b.) 80. c.) 90. yüzlük değerlerini hesaplayınız.
Seri: 9,6,12,10,13,15,16,14,14,16,17,16,24,21,22,18,19,18,20,17

Çözüm:
a.) 50. yüzlük değeri:
 50. yüzlük değeri = 20 * (50 / 100) = 10 bulunur.
Bulmuş olduğumuz bu 10 değeri bizim için ne ifade etmektedir? Bunu nasıl
yorumlayacağız?
Bu sorunun cevabını verebilmek için öncelikle isterseniz serimizi, küçükten
büyüğe doğru sıralayalım.

6,9,10,12,13,14,14,15,16,16,16,17,17,18,18,19,20,21,22,24

Bu sıralama yapıldıktan sonra şöyle söyleyebiliriz;

Serinin küçükten büyüğe doğru sıralanmış değerlerinden 10. Sıradaki değer,
50. yüzlük değerdir. Bu değer de, “16” dır.
b.) 80. yüzlük değeri
80. yüzlük değeri = 20 * (80 /100) = 16
Yani serimizin küçükten büyüğe doğru sıralanan değerleri içinden, 16.
Sıradaki değer 80. yüzlük değeridir. Bu değer de, “19” dur.
c.) 90.yüzlük değeri :
90.yüzlük değeri = 20 * (90 / 100) = 18
Serimizdeki 18. Sıradaki değer 21 olduğuna göre, 90. yüzlük değeri “21”
olmaktadır.

O halde en genel anlamda k. yüzlük değeri şu şekilde yorumlayabiliriz.

“ k. yüzlük değeri bize, elimizdeki verilerin yaklaşık %k `sı kadarının, hesaplanan yüzlük
değerden küçük, % (100-k ) kadarının da, yaklaşık olarak hesap edilen bu k. yüzlük
değerinden büyük olduğunu ifade etmiş olmaktadır.”

Yukarıdaki örneğimize bakarsak, 90. yüzlük değeri için k = 90 dır. Bu k

değeri için hesaplanan ( bulunan ) yüzlük değer 21 idi. Yani, benim elimdeki
değerlerin yaklaşık %90`ı 21 den küçük, %10 `u da 21 den büyüktür.

Şimdi isterseniz “Yüzdelik Sırası Değeri” diye bir kavrama bakalım.

O değerden daha az, toplam

Bir değerin yüzdelik sırası = değerler * 100
Toplam birim değerd
sayısı
Örnek: Aşağıda 12 öğrencinin Karayolu dersinden aldıkları notlar verilmektedir.

a.) 85 not değerinin yüzdelik sırasını hesaplayınız ve yorumlayınız.

b.) 62. Yüzdelik değerini hesaplayınız.
75,80,68,53,99,58,76,73,85,88,91,79
Çözüm: Önce alınan notları ( birimleri, gözlem sonuçlarını, verileri ) küçükten büyüğe
doğru sıralayalım.
53,58,68,73,75,76,79,80,85,88,91,99

a.) Bu seriye baktığımızda 85 den küçük 8 değerin olduğunu görmekteyiz.

Dolayısı ile 85`lik notun yüzdelik sırası;

85`in yüzdelik sırası = ( 8 / 12 ) * 100 = % 66.67 olarak bulunur.

Yani, elimizdeki notların yaklaşık %67`si 85 in altındadır.

b.) 62. Yüzdelik değerini hesaplamak gerekirse;

62.yüzdelik değeri = n. (P / 100 )
= 12* (62 / 100 )
= 7.44
Yani serimizdeki 7.44`üncü değer ( birim, veri ), bizim 62`inci yüzsdelik
değerimiz olacaktır.
7.44`üncü birim, 7 ve 8`inci birimler arasında olduğundan,
7. birim değeri = 79
8. birim değeri = 80
Olduğuna göre, aralarında enterpolasyon yaparsak,
7.44`üncü birim, 79.44 değerine sahip olacaktır.
Yani, 79,44`lük değerden daha düşük yaklaşık %62 `lik bir yüzdemiz serimizi
oluşturmaktadır.
 MERKEZİ DAĞILIM ÖLÇÜLERİ

Şimdiye kadar anlattığımız Ortalama değerler, Medyan, Mod, Kartil gibi kavramlar,
araştırma ana kütlesinin tanınmasında çok büyük bir öneme sahip Merkezi Eğilim
Ölçüleri idi.
Bu ölçüler, ana kütle hakkında önemli bilgiler vermekle beraber, yetersiz kalmaktadır.

Çünkü, ana kütlenin “dağılımları” hakkında bilgi vermemektedirler.

Örneğin, iki farklı sınıftaki öğrencilerin boy ortalamaları 1.65 dir dediğimizde, bu
sınıftaki boy uzunluklarının dağılımları hakkında bilgi ihtiyacımız karşılanmış olmaz.
Bir sınıfta en kısa boy 1.10, en uzun boy 1.95 olabileceği gibi, diğer bir sınıfta bu
değerler 1.50 ile 1.70 olabilir.
Dolayısı ile, ana kütlenin verilerinin dağılımlarının tanımlanmasında gereksinim
duyduğumuz ölçüler vardır ve biz bu ölçülere Merkezi Dağılım Ölçüleri demekteyiz.

• Merkezi Dağılım Ölçüleri:

Merkezi dağılım ölçüleri, bir serideki değerlerin, serinin ortalamasından ne kadar uzağa
dağıldığını gösteren ölçümlerdir.
Farklı serilerin aritmetik ortalama ve medyan ( ortanca ) gibi merkezi eğilim ölçüleri
aynı olduğunda, bu ortalamaların hangi seriyi daha iyi temsil ettiğini belirlemek güçtür.
Bu güçlükten kurtulmak için, bu seriyi oluşturan değerlerin, ortalamadan ne kadar
uzağa dağıldığını da, göstermek durumundayız.
Şimdi isterseniz bu kavramları incelemeye başlayalım.

• Değişim Aralığı:
Değişim aralığı, bir dağılımdaki en büyük ve en küçük değerler arasındaki farkı
gösteren bir dağılım ölçüsüdür.
Bu ölçüm değeri, serilerin aşırı uç değerlerinin karşılaştırılması gerektiğinde kullanılır.

Örnek: İki farklı iş yerinde 10`ar işçi çalışmaktadır. X1 ve X2 olarak adlandırılan bu iş

yerlerindeki işçilerin aldıkları ücretler aşağıda verilmektedir. Her iki işçi grubunun da
ortalama aldıkları değerler aynı olduğuna göre, bu ortalamanın hangi iş yerindeki
işçilerin aldığı ücretleri daha iyi temsil ettiğini ( yansıttığını ) bulalım.

İş
Yerleri İş yerlerindeki 10 işçinin aldıkları ücretler
X1 150 155 155 165 320 150 180 125 75 85
X2 165 145 165 170 155 160 140 160 150 150

Çözüm:
Her iki iş yerinde de ortalama ücret;
1560
X = = 156 birimdir.
10

Her iki serideki ücretlere baktığımızda, X1 iş yerindeki bazı işçi ücretleri aritmetik
ortalama olan 156 birim den çok uzaktayken, X2 iş yerindeki işçi ücretlerinin tümünün
156`ya daha yakın bir dağılım gösterdiği görülmektedir.
Bu ortalama, 156 birim çerçevesinde bakıldığında, bu işçi ücretlerinin değişim
aralıklarını dikkate aldığımızda,
X1DA = 320-75 = 245 birim
X2DA = 170-140 = 30 birim bulunur ki, bu örneğimizde 156 birimlik aritmetik
ortalamanın, X2 iş yerindeki dağılımları daha iyi temsil ettiğini kabaca söyleyebiliriz.

Soru: Değişim aralık değeri yüksek olduğu halde, ortalama değer serimizi daha iyi
temsil edebilir mi? Ederse, nasıl?

• Ortalama Sapma (0S):

Ortalama Sapma, bir dağılımdaki tüm değerlerin aritmetik ortalamadan sapmalarının
mutlak değerlerinin ortalaması olan bir dağılım ölçüsüdür.
Ortalama sapma, aritmetik ortalamanın yetersizliğini gideren ölçülerden biridir.
Hesaplamada, serideki tüm değerler kullanıldığı için, değişim aralığı ölçüsünden daha
çok güven vermektedir.
OS hesaplanırken, önce sapma değerleri hesaplanır. Sonra sapma değeri, S, bir
dağılımdaki “Xi” değerlerinden X ( ortalama değer ) çıkarıldığında bulunan farkın
mutlak değeridir.
Bir dağılımın ortalama sapmasını bulmak için, dağılımı oluşturan her değerden,
aritmetik ortalamanın çıkarılması ile elde edilen sapma değerlerinin toplamı elde edilir,
ve birim sayısına bölünür. Bulunan sonuç, dağılımın sapmalarının ortalamasıdır, yani,
ortalama sapmadır.
Örnek: İsterseniz bir önceki örnekteki 1. ve 2. İşyerleri için ortalama sapma değerlerini
hesaplayalım.
Çözüm: Her iki iş yeri içinde ortalama değer 156 idi.

1. işyeri
Xi 150 155 155 165 320 150 180 125 75 85
X 156
X i −X 6 1 1 9 164 6 24 31 81 71

∑X i −X
394
OS1 = i =1
= = 39,4
n 10
Yani, aritmetik ortalaması 156 birim olan ücretlerin, 1. İşyeri için ortalama sapması,
39.4 birim olmuştur.

2. İşyeri
Xi 165 145 150 165 170 155 160 140 160 150
X 156
X i −X 9 11 6 9 14 1 4 16 4 6

∑X i −X
80
OS 2 = i =1
= =8
n 10
Yani, aritmetik ortalaması 156 birim olan ücretlerin, 2. İşyeri için ortalama sapması 8
birim olduğuna göre, aritmetik ortalama değeri 2. İşyerini daha iyi temsil etmektedir.

Dikkat edildiyse, sapmaların gerçek değerleri yerine, mutlak değerlerini aldık. Bu da

hesaplamaya duyulan güven düzeyinde sorun oluşturabilir.
Bu anlamda şimdi, standart sapma kavramını inceleyebiliriz.

• Standart Sapma:
Standart sapma, bir dağılımdaki tüm değerlerin, o serinin aritmetik ortalamasından,
sapmalarının karelerinin toplamının, serinin birim sayısına bölümünün karekökünün
alınmasıyla elde edilen bir merkezi dağılım ölçüsüdür.
Standart sapma, değişim aralığına ve ortalama sapmaya göre önemli bir üstünlüğe
sahiptir.
Zira, hesaplamada, hem serideki tüm değerler kullanılmakta, hem de sayıların mutlak
değerleri yerine, gerçek değerleri kullanılmaktadır.
Bir serinin standart sapmasının hesaplanma sürecinin aşamalarını şöyle ifade edebiliriz.
1.) Serinin aritmetik ortalaması bulunur.
 2.) Serideki her değerden, aritmetik ortalama çıkarılır ( elde edilen bazı değerler
negatif olacaktır ).
3.) Farklardan her birisinin karesi alınır.
4.) Karelerin toplamı, birim sayısına bölünür ve varyans elde edilir.
n

∑(X i − X )2
σ2 = i =1
N
5.) Varyans`ın da karekökünü aldığımızda, standart sapmayı bulmuş oluruz.

∑ (X i − X )2
VEYA σ = K 2 − X 2 …K: Kareli ortalamanın karesi
σ = i =1
n

Bir seriyi oluşturan birimler, aritmetik ortalamanın etrafında geniş bir dağılım
gösteriyorsa, bu serinin varyansı ve standart sapması büyük olur.
Eğer bir serideki tüm değerler eşitse, bu serinin varyansı ve standart sapması sıfır`a eşit
olacaktır.
Sonuç olarak, bir serinin standart sapması büyük ise, bu seri geniş bir dağılıma sahiptir
yargısına varabiliriz.
Standart sapması hesaplanacak seri frekans serisi ise, birimlerin değerlerinin aritmetik
ortalamadan farklarının karelerinin toplamı ;
n n

∑ f (X
i =1
i i − X )2 ve n = ∑ f i olduğuna göre,
i =1

∑ f (X i i − X )2
σ = i =1
n olacaktır.
∑f
i =1
i

Yine, kareli ortalama cinsinden standart sapma değeri,

σ = K 2 − X 2 olacaktır.

Örnek: Aşağıdaki frekans serisinin standart sapmasını hesaplayınız.

Xi fi fiXi Xi- X ( Xi- X )2 fi(Xi- X )2 fiXi2
2 3 6 -2.5 6.25 18.75 12
3 6 18 -1.5 2.25 13.50 54
4 7 28 -0.5 0.25 1.75 112
5 16 80 0.5 0.25 4.00 400
6 8 48 1.5 2.25 18.00 228
40 180 56.00 866

∑ f (X i i − X )2
56
σ = i =1
n
= = 1.18
40
∑f
i =1
i

∑fX i i
2
866
σ = K2 − X 2 = i =1
n
− X2 = − (4.5) 2 = 1.18
40
∑f i =1
i

olarak bulunmuş oldu.

Sınıflı serilerde standart sapmayı bulmak için, frekans serilerinde kullanılan bağıntılar
kullanılır. Ancak, formüllerde kullanılan Xi yerine, sınıf orta değerleri kullanılır.