Professional Documents
Culture Documents
Mİ
LLÎ EĞİ
TİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİ
TİM VE ÖĞRETİ
M Sİ
STEMİ
NİN
GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)
TESİSAT TEKNOLOJİSİVE
İKLİMLENDİ RME
ELEKTRİ
K ARK KAYNAĞI–1
ANKARA 2007
ğ
Milli Eğitim Bakanlııtarafı
ndan geliş
tirilen modüller;
Örgün ve yaygı n eğ
itim kurumları
, iş
letmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşı
labilirler.
Bası
lmış modüller, eğ
itim kurumları
nda öğ
rencilere ücretsiz olarak
dağı
tı
lı
r.
Modüller hiçbir ş
ekilde ticari amaçla kullanı ı
lamaz ve ücret karş ğ
lıında
satı
lamaz.
İ
ÇİNDEKİ
LER
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
Gİ RİŞ.......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 ....................................................................................................3
1. İŞPARÇASINI HAZIRLAMA ...........................................................................................3
1.1. El Tesviyeciliği............................................................................................................. 3
1.1.1. El Tesviyeci Tezgâhları .........................................................................................3
1.1.2. Markalama Aletleri, Görevi, Özellikleri ve Kullanı lmaları ...................................5
1.1.3. Eğ e ve Çeş itleri ......................................................................................................6
1.2. Eğeleme.........................................................................................................................7
1.2.1. Serbest Eğ eleme ....................................................................................................7
1.2.2. Ölçülü ve Gönyeli Eğ eleme:..................................................................................9
1.3. Kaynak Ağ zıAçma..................................................................................................... 11
1.3.1. Kaynatı lacak Gereçlerin Birleş tirilmeleri............................................................ 12
1.3.2. Kenar İ ş lemsiz Alı n (küt) Birleş tirmeler .............................................................13
1.3.3. Kenar İ ş lemli Birleş tirmeler ................................................................................13
1.3.4. İ ç ve Dı şKöş e Birleş tirmeler .............................................................................. 14
1.3.5. Bindirme Birleş tirmeler ....................................................................................... 15
1.4. Kullanı lan Takı mları n Bakı mı ....................................................................................17
UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 18
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................19
ÖĞRENME FAALİ YETİ –2 .................................................................................................. 22
2. ELEKTROT TUTUŞTURMAK ........................................................................................ 22
2.1. Elektrot Tutuş turmak .................................................................................................. 22
2.1.1. Kaynak Makineleri .............................................................................................. 22
2.1.2. Elektrik Kazaları na Karş ıAlı nacak Tedbirler .....................................................32
2.1.3. Amper AyarıYapmak.......................................................................................... 37
2.1.4. Elektrotlar, Çeş itleri ve Özellikleri...................................................................... 39
2.1.5. KaynakçıTakı mları .............................................................................................43
2.1.6. Elektrik Kaynağ ı nda Güvenlik Önlemleri ........................................................... 44
2.1.7. Örtülü Elektrot Tutuş turmak ve Ark Boyunu Ayarlamak ................................... 45
2.1.8. Örtüsüz Elektrot Tutuş turmak(Çı plak Elektrot Arkı ) .......................................... 50
UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 51
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................53
ÖĞRENME FAALİ YETİ –3 .................................................................................................. 55
3. DÜZ Dİ Kİ ŞÇEKMEK ...................................................................................................... 55
3.1. Kaynak Uygulamaları ................................................................................................. 55
3.1.1. Amper Ayarlama ................................................................................................. 56
3.1.2. Elektrot Hareketleri .............................................................................................56
3.1.3. Ark Boyu ............................................................................................................. 57
3.1.4. Dikiş in Baş langı ç ve BitişYerleri ....................................................................... 58
UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 63
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................65
ÖĞRENME FAALİ YETİ -4................................................................................................... 70
4. PUNTALAMA................................................................................................................... 70
4.1. Puntalama ve Önemi ................................................................................................... 70
i
UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 74
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................75
MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 78
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 82
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 84
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 522GAZ011
ALAN Tesisat Teknolojisi Ve İ
klimlendirme
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI Elektrik Ark Kaynağı
1
Bu modül, kaynak yapı lacak işparçaları nıhazırlama,
kaynak makinelerinin çeşitlerini tanı
yı ş
p çalıtı
rma ve
MODÜLÜN TANIMI
elektrotu tutuş
turma konuları nıiçeren bir öğrenme
materyalidir.
SÜRE 40 / 32
Elektriğ in temel ilkeleri ve temel kanunlarımodüllerini
ÖN KOŞUL
almı şolmak.
Gerekli ortam sağlandı ğında kaynak uygulamalarıiçin iş
YETERLİ
K
parçalarıhazı rlayarak elektrot tutuş turmak.
Genel Amaç
Kaynak atölyesi ortamı nda kaynak yapı lacak iş
parçaları nıhazı rlayıp, elektrotu turtuş turabileceksiniz.
Amaçlar
MODÜLÜN AMACI
1. Gerekli donanı mıkullanarak kaynak uygulamaları
için işparçaları nıhazı rlayabileceksiniz.
2. Kaynak için gerekli donanı mıkullanarak tekniğine
uygun olarak elektrodu tutuş turabileceksiniz.
Atölye, sı nıf, laboratuvar, işparçası , çizecek, metre,
EĞİTİ
M ÖĞRETİ M testere, eğe, zı mpara ve gönye, kaynak makineleri,
ORTAMLARI VE elektrot, işparçası , kaynak çekici, tel fı rça, maske ve deri
DONANIMLARI önlük.
Modül içinde yer alan her öğ renme faaliyetinden sonra
verilen ölçme soruları
yla kendinizi değ erlendireceksiniz.
ÖLÇME VE
Modül sonunda ise kazandı ğı nı
z bilgi, beceri, tavırları
DEĞERLENDİ
RME
ölçmek amacı yla öğretmen tarafı ndan hazı rlanacak
ölçme araçlarıyla değerlendirileceksiniz.
iii
iv
Gİ
RİŞ
Gİ
RİŞ
Sevgili Öğrenci,
Kaynakçı lı
k, elektrik arkı
nın 1801 yı
lı
nda keş
fi ile baş ş
lamı, 1885 yı
lı
nda ilk kaynak
makinesinin yapılması yla süregelmiştir.
Teknolojideki baş döndürücü geliş meleri yakı ndan takip etmek gerekir. Bu
geliş
melerle kaynak otomobil fabrikaları nda, köprü yapı mında, çelik kostrüksiyon
yapımında, bası
nçlıkaplar yapı
mıgibi sanayinin birçok alanı ş
nda yerini almıtı
r.
1
2
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1
AMAÇ
Uygun ortam sağ ğ
landı ında işparçası
nıkaynağa hazı
rlama aş
amaları
nısı
rası
yla
öğ
renerek uygulamalarıyapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
El tesviyeciliği konuları
nda genişbilgileri makine teknoloji alanları
yla ilgili
sektörlerden kaynak taramasıyaparak bulabilirsiniz. Bu bilgileri derleyerek
rapor haline getiriniz.
1. İ
ŞPARÇASINI HAZIRLAMA
1.1. El Tesviyeciliğ
i
Yapılmasıistenilen metal işparçaları ndan talaşkaldı
rarak ya da talaşkaldı
rmadan
lan ş
yapı ekillendirme iş
lemlerine el tesviyeciliğ
i denir.
El tesviyecilik iş
leri teknolojik yeniliklere bağ
lıolarak azalsa bile mesleki baş
arı
nın
temelini oluş
turur.
3
Mengeneler
Tesviyeci mengeneleri,
Tezgâh mengeneleri,
Ayaklımengene,
EI ve pah mengeneleri,
Boru mengeneleridir.
1 2
5
Markalama
Yapılacak bir işparçası nın, yapım resminin veya ş ablonunun iş in yapı lacağı
malzemenin üzerine aktarı lması dı
r. Markalamada, verilen işresminin ölçüleri yapı lacak
malzemenin üzerine çizilir. Çizilen bu markalama çizgilerine göre işyapı lır. Bazıbasit
parçaları
n markalanması na gerek yoktur. En basit markalama iş leminde bile belli bir zaman
harcanmasından dolayıbazıiş ler markalanmadan da yapı labilir. Fabrikalarda seri üretimde
markalama işleminin yerini kalıplar, otomatik tezgâhlar almıştı
r.
1.1.2.1. Markacı
Pleyti
Ölçmeye, ölçü taş ımaya ve çizgi çizmeye yarar. Cetvel bölüntüleri 1mm’dir.
Paslanmaz çelikten yapı
lı
r.15O mm, 25O mm, 3OO mm, 5OO mm ve 1OOO mm boyları nda
bulunur.
1.1.2.3. Çizecek
Uç açı
sı1O º - 15º sivri çelik çubuktur. Malzeme üzerine çizgi çizmeye yarar.
1.1.2.4. Pergel
ı
Daire, daire yayıçizilmesinde, ölçü taşnması
nda, sac levhalara paralel düz çizgiler
çizilmesinde kullanılı
r.
1.1.2.5. Nokta
1.1.2.6. Çekiç
1.1.2.7. Gönye
5
1.1.3. Eğe ve Çeş
itleri
1.1.3.1. Eğ
eye Sap Takmak
ş
Yanlı ş
Yanlı
1.1.3.2. Eğ
elerin Bakı
mı
Eğeleme sı rası
nda eğ e diş
leri arası
nda talaş
lar sı
kış
abilir. Bunlar parçayıçizdiği gibi
eğelemeyi de güçleş tirir. Bunun önüne geçmek için eğ eler sık sı k tel fırçayla
temizlenmelidir.
6
1.1.3.3. Eğ
e Çeş
itleri
7
Eğeleme iş leri yaparken kişinin duruşşekli çok önemlidir. Vücudun ağ ı
rlığısol ayak
üzerine verilerek (sol ayak önde) 45 o açı
lmalı
dır. Bu sayede düzgün bir eğeleme yapılabilir.
Vücut hareket ettirilmeden esnetilmelidir
Sol el kesme
baskısınısağ lamalı
dı
r
Sağayak, dengeyi ı
Sol ayak, vücut ağ ğ
rlıını
sağlamalı
dır ı
taşmalıdı r
Şekil 1.5: Eğelemede çalı
şma konumu
Eğenin TutuluşBiçimi
8
Şekil 1.7: Çapraz eğeleme.
İ
şlemlerin cinsine, parçanı
n boyutları
na ve iş
lenecek profillere bağlıolarak eğ
e seçilir.
Eğeleme Tekniği
Kesme baskı sıeğenin üzerine bastı rarak, kesme hareketi ileri sürerek olur ve talaş
kaldı
rma oluş
ur. Eğeyi ileri sürerken daima yere yatay durumda olması na dikkat etmelidir.
Eğelemede sağel ileri geri hareket ettirilirken sol el hafif bir basma etkisi yapar.
9
Eğe ileriye giderken aynıdoğ
rultuda olmalı
dır. Geri gelirken ise ilerleme payıkadar
yana kaydırılmalıdır.
10
1.3. Kaynak Ağ
zıAçma
Boru ve işparçaları nın kaynakla birleş tirmelerinde, birleş
me yerlerinde alı
n alı
na
gelen yüzeylerin profiline kaynak ağzıdenir.
Kaynak ağ zıaçmadaki esas amaç sağ lıklıve iyi nüfuz etmişkaynak oluşturmaktı
r.
Hazı
rlı
k yapacak kiş
i ya da kaynakçı
nın kaynatma tekniği bakı
mından yeterli bilgiye
sahip olmasıgerekir.
Ön Hazı
rlı
kta Dikkat Edilecek Noktalar:
11
Şekil 1.17: Kaynak ağı
zşekilleri
Kaynak Ağzı
Açı
lması
nıGerektiren Hususlar:
Gereç kalı
nlı
kları
Kaynak alanına kavuşma durumu
Kaynağıyapma konumu
Birleş
tirmedeki kaynağın kalitesi
Kaynak yapma yöntemi
Kaynak ağzıaçma aletlerinin durumu
İ
şin ekonomik boyutu
1.3.1. Kaynatı
lacak Gereçlerin Birleş
tirilmeleri
Küt birleştirmeler (kenarları n alı
n alı
na eş
lenmesi)
İç köşe ve dışköş e birleş
tirmeleri
Bindirme birleş tirmeler
12
1.3.2. Kenar İ
şlemsiz Alı
n (küt) Birleş
tirmeler
2
Şekil 1.18: Küt Birleş
tirme.
Kapalıküt birleş
tirme: 2 mm’ye kadar kalı
nlı
ktaki parçalar aralı
k olmaksı
zı
n
kaynak edilir.
1.3.3. Kenar İ
şlemli Birleş
tirmeler
ı
J ve U kaynak ağzlarıkaynak dikiş
inin özelliğ
ine göre açı
labilir.
13
Şekil 1.22: Kenar hazı
rlı
ğıyapı
lmı
şiş
ler
1.3.4. İ
ç ve Dı
şKöş
e Birleş
tirmeler
Şekil 1.23: İ
ç köş
e kaynakları
Şekil 1.24:Dı
şköş
e kaynakları Şekil 1.25: Dı
şköş
e dikiş
i
14
1.3.5. Bindirme Birleş
tirmeler
ı
Kaynak ağz yüzeyleri düzgün olmalı
dı
r. Oksit, pas, boya, yağvarsa temizlenmelidir.
Simetrik iç
köşe dikişi
Simetrik olmayan
iç köş
e dikişi
15
Ağı
z (kenar) kayması
Parçalar arası
ndaki açı
klı
k çok az
Kenarları
n düz kı
smıçok yüksek
Parça arası
ndaki açı
klı
k çok fazla
Borulara Kaynak Ağ
zıAçmak ve Puntalama Yapmak
16
1.4. Kullanı
lan Takı
mları
n Bakı
mı
17
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİ
FAALİ YETİ
YETİ
İ
ŞPARÇASI HAZIRLAMA
İ
şlem Basamakları Öneriler
İş parçası nı mengeneye İş parçasını mengeneye
yerleş
tiriniz. ortalayarak, dengeli sı
kını
z.
Kesilen iş parçası
nı Çapaklarıince eğe ile alı
nı
z.
temizleyiniz.
Zı mpara taşıile desteği arası
ndaki
boş luk 2 – 3 mm’den fazla
olmamalı dır.
Zı mpara taş ı desteğini taş
İş parçası
na kaynak ağzı dönerken ayarlamayı nız. Bir
açı
nız. kazaya neden olursunuz.
Parçaya iyi iş lemişbir kaynak
için kaynak ağzıaçı nız.
18
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞ
DEĞ ERLENDİ
ERLENDİ RME
RME
Bu faaliyet kapsamı ğ
nda hangi bilgileri kazandıını ağı
zıaş daki sorularıcevaplayarak
belirleyiniz.
ÖLÇME SORULARI
1. İ
şdisiplin kurallarıaş
ağı
dakilerden hangisidir?
2. ş
Makine ve aletlerin çalıma ömürleri aş
ağı
dakilerden hangisine bağ
lıdı
r?
3. Aş
ağı
dakilerden hangisi el tesviyeciliğ
i iş
i değ
ildir?
A) Metal işparçaları
na kaynak yapmak
B) Metal işparçaları
ndan talaşkaldı
rmak
C) İ
şparçalarınıölçmek
D) İ
şparçalarını markalamak
4. Aş
ağı
dakilerden hangisi mengene çeş
idi değildir?
A) Demirci mengenesi
B) Boru mengenesi
C) Tezgâh mengenesi
D) Tesviyeci mengenesi
19
B- BOŞLUK DOLDURMA TEST SORULARI
4. Altı
mm ve daha……………..kalı
nlı
klarıolan borulara kaynak ağ
zıaçı
labilir.
5. İ
şkazaları ş
ndan uzak, verimli çalımanı
n temeli, atelyedeki ……………. .
DEĞERLENDİ
RME
Cevaplarınızıcevap anahtarı ı
yla karşlaş
tı
rı
nı
z. Doğ
ru cevap sayı
nızıbelirleyerek
kendinizi değ
erlendiriniz.
Yanlış cevapları
nız varsa eksiklerinizi faaliyete dönerek, araş
tı
rarak ya da
öğ
retmeninizden yardı
m alarak tamamlayabilirsiniz.
20
UYGULAMALI TEST
İ
ŞİN TANIMI: Atölyede verilen malzemeden işparçasıhazı
rlamak.
ğı
Yaptı nı
z iş
lemleri kontrol listesinde iş
aretleyiniz.
KONTROL Lİ
STESİ
21
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2
ARAŞTIRMA
2. ELEKTROT TUTUŞTURMAK
2.1. Elektrot Tutuş
turmak
Kaynağ ı
n yapı lması(elektrotun tutuşturulması) için ark akımıüreten makinelere
gereksinim vardı r. Ark akı mıüreten makinelere kaynak makinesi denir. Makineler
çoğ unlukla kaynatı lacak malzemelerin kalınlıklarıtemel alınarak tasarlanı
rlar. Diğ
er bir
faktör ise kaynakçının çok kolaylı
kla kaynak yapması nısağlamaktır.
Kaynak transfomatörü varolan alternatif akı mın gerilimini değiş tirir. Kaynak
jeneratörü gibi yeni bir akı m oluş turmazlar. Kaynak transformatörleri, ince saclardan
oluşmuşbir demir çekirdek ile bu çekirdeğ
e sarılıiki sargı
dan meydana gelir.
22
Şekil 2.1: Basit bir transformatör devresi
23
Şekil 2.4: Kaynak transformatörü
Kaynak akımını mş
n gerilimi 25 – 35 V. akı iddeti ise, makinenin gücüne göre 10 –
250 amper arası nda değiş
mektedir. Kaynak transformatörleri daha çok lastik tekerlekli
olarak yapı
lır.
Elektrik motoru ve kaynak jeneratöründen oluş ur. Kaynak akı mı nın üretilmesi,
elektrik motorunun aynımil üzerinde bulunan jeneratörünü çevirerek oluş ur. Genellikle
ş
elektrik motoru 380 voltla çalıır. Kaynak akı
mıdoğru akı
m olup kaynak akı m gerilimi 25 –
35 V, akı m ş iddeti makinenin gücüne göre 10 – 500 amper arasındadır. Akı m ş iddetini
kolayca ayarlayabiliriz.
24
Elektromotor, yı z-üçgen ş
ldı alterli bir trifaze motordur. Şalter iki kademeli olup aynı
anda birinden diğ ş
erine geçerek çalıtı
rılma hatalıve tehlikelidir.
Diğ klamayla, ş
er bir açı alter kolu (0) dan λa getirilir. Ses yükselir. Sesin sabitleş
mesi
beklenir. Şalter kolu λdan Δe getirilir, makinenin çalı
ştığ ıgörülür.
Ark sıcaklı ğı
na (ergime) dayanı klıtungsten elektrot kullanı lır. Kaynak sı rası
nda
koruyucu gaz elektrotu, kaynak alanı nı, ergiyik kütlesini ve çevresel ı
sıetkisinde olan yerleri
havanı n oksitlenmesinden korumaktadı r. Tungsten elektrotun görevi sadece ark
oluş turmaktı
r. Ark başladıktan sonra pens hamlaç gibi kullanı larak diğer elde oksijen kaynak
teli bulunmalıdır. Koruyucu gaz olarak helyum veya argon gazıkullanı lır.
26
Argon, helyum veya bunları n karı ş
ımıolan gazlar koruyucu gaz olarak kullanılır. Bu
gazları
n kaynağ ı
n sağ lam yapı lması nda katkılarıtartışılmaz. Elde edilme kolaylı ğı nın,
ucuzluğu ve iyi koruma yapmasınedeniyle argon gazıdaha çok kullanı lır. Helyum gazı ,
kaynağın derin işleme yeteneğini arttırmasıözelliği vardır. Argon gazıhavadan daha ağı r
oluşu nedeni ile daha iyi koruma yapar. Bütün bunları n yanında gaz türünün seçiminde
kaynak yapılacak gerecin önemi büyüktür.
Koruyucu gazlar oksijen ve asetilen tüpleri gibi çelik tüplere doldurulur. Tig kaynağı
düz, yan, dik ve tavan konumları nda uygulanır. Tig kaynağı nda normal maske kullanmak
mümkün değ ildir. Çünkü bir elde pens, diğ er elde kaynak teli olacağ ından baş a geçmeli
maskeler kullanı lır. Maske camıdaha koyu renkli olmalı dı
r. Elektrot uçlarıalternatif akı
mda
sivri, doğ
ru akı mda ise küreseldir. Elektrot pens ucundan kaynak konumuna göre 3,5 – 10
mm uzunlukta olmalı dı r. Kaynak sı
rası
nda pens parçaya 75, tel kullanı ğ
ldıızaman 15lik
bir eğimle tutulmalı dı
r.
27
Şekil 2.10: Tig kaynatma tekniği
2.1.1.5. Mİ
G Kaynağı(Metal İ
nert Gas)
MIG Metal Inert Gas Welding sözcüklerinin başharflerinden oluş an bir isimdir. Gazın
koruyucu etki altı nda yapılan metal ark kaynağ ıyöntemidir. Elektrot ince tel halinde bir
makaradan (bobinden) pense gönderilir. Bu kaynak otomatik veya yarıotomatik olarak
yapı lır. Tel gelişhızı, akı
m değeri ve gaz gelişhızıyarıotomatikte önceden ayarlanı r. Pens
(torç) elle yönetilir. Kaynağın oluşmasıiçin kaynakçı nın beceri ve tecrübesine gereksinim
vardı r.
28
Şekil 2.11: Mig kaynağı
Mİ G Kaynak Ünitesi
Akım kaynağıredresör veya jeneratördür. Alternatif akı m genelde tercih edilmez.
Bütün konumlardaki kaynaklar için 200 – 250 amperlik kaynak akı mıyeterlidir. Doğ ru
akımı n negatif ve pozitif kutuplarıkullanı labilir. Kaynak pensinin üç görevi vardı r. Teli
belirli yöne iletmek, koruyucu gazıüflemek ve kaynak akı mının telin uç kısmına geçiş ini
sağ lamaktı r.200 ampere kadar kaynak pensleri hava soğ utmalı, 200 amperin üzerinde su
soğutmalıolarak yapı lı
rlar. Pensteki tetik veya düğ me ile kaynak oluş umunu sağlayan
ş
nitelikler harekete geçer. Mig kaynak pensleri eğri ve dik çalıacak biçimde yapı lı
rlar.
Özel yapılı
, özlü kaynak elektrotu kullanı
lı
r. Karbondioksit CO, koruyucu gaz olarak
kullanır.(MAG) kaynağı
lı na karbondioksit ark kaynağ ıdenir. Çeş ı
itli metal ve alşmları
nı
n
kaynağında kullanılı
r.
29
2.1.1.7. Redresörlü Kaynak Makinesi
Bir transformatör ile bir redresörden (doğrultmaç) oluş ur. Transformatör ş ebeke
gerilimini değiş mş
tirir. Akı iddeti yükseldikçe gerilimi düş
ürür. Redresör de akı mıbir yönde
geçirdiğinden doğ ru akım elde edilir. Bu makinelerde hareketli parça yoktur. İ
yi bir ş
ekilde
soğutulmaya ihtiyaçlarıvardı r. Bunun için bir soğ
utucu vantilatör vardır.
30
Şekil 2.14: Kaynak makinesinde hatalıbağlantı
Şayet parça kablosu atölyede bir demir konstrüksiyona bağlanı rsa, bu bağ lantıdan
akımı
n geçiş i yetersizdir. Konstrüksiyondaki perçin bağlantılarını
n dirençleri akım geçişine
olumsuz etki yapar. Civata, flanşbağ lantı
sı
, zincir gibi kı
sı
mlar akı
mı n dağılması nısağlar.
Parça kablosunun doğ rudan doğ ruya parçaya bağ lanmasıgerekir. Pens ve parça
kablolarıkaynak makinesi üzerine veya koluna sarı lmamalı dır. Böyle sarı
lma bobin haline
dönüş eceğinden kuvvetli bir manyetik alan meydana gelir. Bu durumda kaynak makinesine
tesir eder. Kabloları
n açı
larak yere konulmasıdaha doğ ru olur.
31
Akı
m bağ
lantıkablosunda ayrı
ca topraklama hattıvardı
r.
Şantiyelerde kullanı
lan kaynak gurupları
nın ayrı
ca topraklanmalarıgerekir.
2.1.2.1. Akı
mın Vücuda Etkisi ve Elektrik Çarpması
50 volta kadar gerilimlerin insan vücuduna etkisi vardı r. Normal ş artlarda tehlikesi
yoktur. Tehlike sınırı65 volttan sonradır.110, 220, 380 voltluk tesisler ile yüksek gerilim
hatlarıtehlike oluş
turur.
İnsan vücudunun iletkenliği teller kadar değ ildir. Vücut akıma karş ıdirenç gösterir.
Vücudun direnci insana ve durumuna göre değ işir. Bir işçinin iki elinin parmak uçları
arasındaki direnç, bir büro memurunun parmak uçlarıarası ndaki dirençten kat kat fazladır.
Bir işçinin iki elinin parmak uçlarıarası ndaki direncin en fazla 100.000 ohm olduğunu
düş ünürsek, bu durum elleri terli ve ı
slak olmasıhalinde 1000 ohm’a düş ebilir.
Çı plak elle elektrik tellerine dokunmayı nız. Teli iki elle tutmayı
nız. Nemli yerlerde
ş
çalıı
p, toprağa basıyorsanı z enerji hatları
na sakın dokunmayı nız.
32
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Islak elle elektrik düğ mesini açı p kapamayı nı z.
Elektrikli aletler de tamirat yaparken almacı n fişini pirizden çıkarmayı
unutmayı nı z.
Yerdeki elektrik tellerine basmayı nı z, ellemeyiniz.
Elektrik düğmesi mutlaka banyonun dı şında olmalı dır. Banyonun
içindeki pirizlerin kapaklıankastre olmasış arttır.
Nemli bezlerle ampulleri temizlemeyiniz.
Elektrik direklerine tı rmananlarıuyarı nız.
Evlerde çocukları n ulaşacaklarıpirizlerin plastik kapaklıolması na dikkat
ediniz.
Evde, iş yerinde mutlaka yanı nı zda bir kontrol kalemi bulundurunuz.
Emniyet açı sı ndan elektrik ile ilgili işlerde sol elinizi kullanmayı nız.
Elektrik Yanı
kları
Fişin çıkarı ğı
ldı ndan elektrik
akı mı nın kesildiğinden emin olunuz. Hâlâ
kazazede akı mla temas ediyorsa, anahtarı
kapatarak temasıkesiniz, ya da kendinizi
yalıtı nı
z. Sonra kazazedeyi sürükleyerek
ve çekerek uzaklaş tı
rını
z.
Yanı klar büyük olmayabilir, derine
işler.
Yaralıbölgeyi temiz ve steril bir Şekil-2.17: Elektrik yanı
kları
nda ı
lk yardı
m
bezle kapatı nız.
Çok çabuk bir uzman çağ ı
rınız
Elektrik Çarpması
nda İ
lk Yardı
m
( Ne yapmalı sı
nız? )
Elektrik düğmesini kapatı
nı ş
z, sigortayıdevre dıı
bı rakını z veya kabloyu sökerek akı mıkesiniz. Bunlar
yapı lmazsa; lastik, kuru tahta veya plastik gibi bir
yalı tım malzemesinin üstüne çı kını z ve kazazedeyi
iterek veya çekerek akı mla teması
nıkesiniz.
33
Şayet kazazede baygı n ama nefes alı p veriyorsa;
o Göğüs, boyun ve belindeki giysileri gevş etiniz ve kazazedeyi yüz
üstü yatırı
nız.
o Nabı z atış
larınıve teneffüs ediş
ini sürekli kontrol ediniz.
o Kazazedenin serin ve rahat tutulması nısağ layı nız.
o Yardı m için kazazedeyi sevkediniz.
Ağı
zdan Buruna Teneffüs
Şayet kazazedenin ağ
zıaçı
lmı
yorsa veya ağ
zında temizlenmiyecek
bir tı
kanma varsa;
35
Şekil 2.22: Kalp masajı(B)
Kalp Masajı
ş
Kalp atıları
nın durması
nda, çabuk davranmalı
sı
nız.
36
o Tekrar 15 tane kalp komrpresyonu ve bunu takiben ağı zdan ağıza
teneffüsle iki nefes verme iş lemine devam ediniz. Belli aralı
klarda
damar atı şları
nı kontrol ediniz.
o Kalp atı şlarıoluş ur oluş maz, kompresyonu hemen durdurunuz,
ağızdan ağı za suni teneffüsü tabii teneffüs sağlanı ncaya kadar
sürdürünüz.
o Kazazede yüzüstü yatı rılıp, serin tutulmalı
dır.
o Acil uzman yardı mısağ lanmalı dır.
Kaynakçımalzemeye göre elektrot çapı nıtesbit eder. Elektrot çapı na göre akı m
yaklaşık olarak ayarlanır. Deneme dikişi yapılarak akı
m ayarıyapı lır. Teorik olarak elektrot
çapının her mm’si için 35 – 40 amper üzerinden hesap yapı lı
r. Buna göre 3,25 mm elektrot
kullanılacağızaman 3,25 x 35 = 115 amper akı m ayarıyapı lıp daha sonra elektrotun
tutuşması na bakılarak kesin akı
m ayarıyapı lı
r.
Amper ayarı
nın kesin olarak yapılmasıhakkında belirli bir kural yoktur. Kaynakçının
becerisi, kaynak konumu, kaynatı lacak gerecin türü, kaynatı lan iş in biçimi, kaynak
makinesinin kablo uzunluğ u, kablo kalı ğ
nlııve bağlantı lar gibi nedenler amper ayarı nın
belirlenmesinde önemli faktörlerdir. Özet olarak amper ayarıkaynakçı nın tecrübesine
bağ lıdır.
37
ELEKTROD ÇAPI , mm
Et
1,6 2 2,5 3,25 4 5 6
Kalınlı
ğ ı
( mm ) KAYNAK AKIM Şİ
DDETİ, A
1 25 ----- -----
2 35 45 50
3 60 70 80 KULLANILMAYAN ALAN
4 85 95 120
5 90 110 130 140
6 120 135 140
8 KULLANILMAYAN ALAN 130 150 160
10 140 160 190 225
Elektrot, çıplak (örtüsüz) yerinden pensteki kanal açı lmışyere takı lmalı
dır. Böylece
örtülü kısmını n tamamıark için kullanı lacaktır. Elektrodu tutma çeneleri kaynak akımınıtam
olarak iletmesi için çok temiz olmalı dır. Kaynak pensinin çı plak yerleri masaya
değ dirilmemelidir. Aksi halde ark oluşarak kaynakçı nın çarpılmasına neden olur.
b) İ
şparçası na elektrot temas edince kı
sa devre meydana gelir ve voltmetre = 1v,
ampermetre = 300 amper gösterir.
c) İ
şparçasından elektrot çekilip normal ark meydana getirildiğ
inde voltmetrede 28
volt ve ampermetrede 160 amper değ erleri görülür.
38
a-Yaklaştırma ( Boşçalı ş
ış)
b- Temas ( Kısa devre )
c- Normal ark
d- Uzun ark
a b c d
Şekil 2.24: Çalı
şma sı
rası
nda, elektrotun durumları
na göre amper ve volt değerleri
Ark oluş turmak için kaynak akı mı nıileten çubuklara elektrot denir. Genellikle
birleş
tirme ve doldurma kaynakları
nda kullanı
lı
r.
Yapı
lı
şları
na göre elektrotlar:
Kömür elektrotlar
Çıplak elektrotlar
Örtülü elektrotlar
Otomatik kaynak elektrotları
39
2.1.4.1. Kömür Elektrotlar
a) Saf grafit
b) Fırınlanmı şkarbon elektrotlar
2.1.4.2. Çı
plak Elektrotlar
Dolgu teli için kullanılırlar. Oksijen kaynağ ıiçin özel yapı lmışteller çı
plak elektrot
olarak kullanı
lır. Boylarınormal örtülü elektrot (300-350 mm) boyunda olup yüzeyleri çok
temiz olmalıdır. Kaynağı n ilk yapı şyı
lı llarında özellikle sert dolgu kaynaklarında çok tercih
edilmiştir.
Genellikle kaynakçı lı
kta adi karbonlu çeliklere uygulanan elektrot türleri kullanı lı
r.
Özel alaş ımlıçeliklere uygulanan elektrotlar yüksek karbonlu çeliklerin gurubuna
uygulanı rlar. Döküm gereçlerin kaynağ ında döküm elektrotlar kullanı lı
r. Nikel ve bakı r
alaşımlıçeş itleri vardır. Hafif alaşımlı(çelik olmayan) gereçler için yapı lan elektrotlar;
bakır, alüminyum ve pirinç gibi metallerin kaynağı nda kullanılır.
Sadece kaynatı lan gereçlerin türlerine göre elektrot üretilemez. Kullanılacak kaynak
akımıda çok önemlidir. Elektrotları n çoğu doğ ru ve dalgalıakı mlıkaynak makinelerinde
kullanı lı
r. Elektrot seçiminde kaynak konumu da çok önemlidir. Dik ve yan kaynakta bazı
elektrot türleri kullanılmayabilir. Elektrot üzerindeki örtülerin amaçları;
a) Elektrik arkı
nıhavanı
n etkisinden korumak,
b) Kaynak dikiş
i üzerinde kabuk oluş
turup birleş
tirmeyi havanı
n etkisinden korumak,
c) Bileş
im bakı
mından kaynak dikiş
ine katkı
da bulunmaktı
r.
40
Örtü içinde selüloz, titanyum dioksit, ferro-mangan gibi birçok element bulunur.
Toplam 90 tane element vardı r. Hepsi birden kullanı lmaz. Elektrotun kullanma yerine göre
örtü elementleri vardı r. Yüzeyleri örtü ile kaplanan elektrotlar kurutma fırı
nları
nda 110C de
kurutulur, paketlenir. Örtüler elektrot yüzeyindeki et kalınlıklarına göre;
a) İnce örtülü elektrotlar “D” harfi ile gösterilirler. Örtü kalı ğıtel çapı
nlı nın 1,2
katı
dır. Örneğin; selülozik elektrotlar ince örtülüdür.
Örtülü Elektrotlar
a) Asit türü elektrotlar (Es), demir (ferro) ve mangan örtünün temel elementidir.
b) Rutil (Ti), örtünün temel elementi titandioksittir.
c) Selülozik (Ze) elektrotlar, selüloz örtünün temel elementi olup yanı
cıniteliktedir.
d) Bazik elektrotlar (Kb), kalsiyum karbonat örtünün temel elemanıolup, az hidrojenli
diye tanımlanabilir.
e) Demir tozlu elektrotlar (fe Es, fe Ti, fe Kb).Dikişe katkı
da bulunmak amacıile örtü
içerisine demir tozu eklenerek elektrotun ergime yeteneğ i arttı
rı
lı
r. Demir tozlu olarak bazik,
rutil ve asit türü elektrotlar vardir.
Rutil Elektrotlar
Kaynak tekniğ inde en çok kullanı
lan elektrot çeş
idi olup, yumuş
ak çeliklerin
ı
kaynağnda kullanı
lı
r.
Demir Tozlu Elektrotlar
Mekaniksel mukavemet istenmeyen, birleş me özelliğ
i istenen (çoğunlukla iç köş
e)
kaynakları
nda kullanı
lı
r. Örtü türü rutil olarak seçilir.
Sertleş
ebilen çeliklerin, sarsı
ntı ş
ya, darbeye, çalıan elemanları ıile asite, suya
n kaynağ
ve sı
vı
ya dayanıklıolması istenen yerlerin kaynağı nda kullanı
lı
r.
41
Selülozik Elektrotlar
Basınçlıboruları
n kaynaklarında, her türlü boru imalatı
nda ve konstrüksiyonları
nda
kullanı
lı
r.
Döküm Elektrotlar
Nikel, bakı r ve demir bileş imli elektrotlardı
r. Örtü elementlerine ve örtülerine göre
sı
nı
flandı rılamazlar. Elektrot içindeki elementlere göre nikelli (nikel oranıçok yüksek) ve
monelli (bakı r oranıyüksek) elektrotlar olarak tanımlanı rlar. Dökmedemirlerin onarı mında,
boş
lukları n doldurulmasında ve dökümlerin çeliklere kaynağ ında kullanı
lır.
Bakır-Bronz Elektrotlar
Çoğ u zaman bakı ı
r ve alaşmları
nı ı
n kaynağnda, dökümün ve çeliğin birleş
tirmelerinde
kullanı
lı
r.
Alüminyum Elektrotlar
Silisli veya saf alüminyum olmak üzere iki çeşit olan elektrotları
n bir ucu kullanma
yerine göre ya renklendirilir veya numaralandı
rı
lı
r. Alüminyum ve alaş ı
mlarının kaynağ ında
kullanılı
r.
Elektrot Ölçüleri
1,6 – 2 – 2,5 – 3,25 – 4 – 5 – 6 – 8 – 10 mm çapları ndadı r. Depolanma ve korunma
örtülü elektrotlarda çok önemlidir. Elektrottaki elementlerin bazı larısu ve bileşiklerini çok
kısa zamanda emer. Nemli elektrotun kullanı lmasıiyi değildir. Bu nedenle elektrotlar yerden
en az 10 cm yükseğ e istiflenip, paketin kapalıolmasıgerekir. Özellikle bazik elektrotlar
nemlenince kurutulmadan kullanı lmamalı dır. Örtü türü, çapıve boylarıile elektrotlar
tanımlanı rlar. Örneğin rutil 3,25 x 350 elektrotun örtüsü rutil, çapı3,25 mm ve boyu 350
mm’dir.
42
Tellerin bileş imleri diğ er normal elektrotları n bileş
im elementleri gibidir. Mİ
G
kaynağında paslanmaz çelik ve alüminyum makara teller kullanı lmaktadır.
Kaynatı lacak gereçlere göre elektrot seçiminde dikkat edilecek hususlar:
a-Kaynak yapı lacak gereçlerin türü ve bileş imi
b-Kaynak akı mı(alternatif akı m veya doğ ru akım)
c-Kaynak konumu (düz, yan, dik ve tavan)
d-Kaynatı lacak gereçlerin kalınlığ ıve biçimi
e-Birleş tirme ş ş
ekilleri ve gereçlerin alıtı
rılması
f-Kaynatma koş ulları veya çalışma durumu
g-Üretim verimi
h-İşlerin yapı m koş ulları
Özlü Elektrotlar
Elektrotun yüzeyi bakır veya silis kaplıolup makara biçimindedir. Tel içerisine çok
kısa zamanda iyonlaş arak arkıkoruyan maddeler konmuşelektrotlardı r. Yapılışıboru yapı m
tekniğiyle aynıdır.
2.1.5. KaynakçıTakı
mları
2.1.5.4. Maskeler
Baş a takı lacak veya elle tutulacak ş
ekilde
yapı lı
rlar. Kaynakçı nın gözlerini ı
şıkları
n zararlı
etkilerinden korur. Şekil 2.27: Kaynak maskesi
43
Maskelere koyu renkli özel maske camıtakılır. Bu camların her iki tarafı
nıkorumak
için aynıölçüde birer adi cam konulur. Maskeler hiçbir şekilde ı
şın sı
zdı rmamalı , hafif ve
sağ lam olmalı
dır.
2.1.5.5. KaynakçıEldiveni
2.1.5.6. KaynakçıÖnlüğü
Deriden yapılmış
tır. Kaynakçı nın elbisesini kaynak
ndan, vücudunu ı
damlaları şınlardan korur.
Şekil 2.28: Kaynakçı
2.1.5.7. KaynakçıÇekici ve Fı
rçası
önlüğü
Kaynakçıçekici ile yapı lan kaynakları n kabukları(cürufları) kı rı
lır. Tel fı
rça ile
cüruflarıkı
rılan yer fı
rçalanarak temizlenir. Tel fı
rça esnek, kaynak çekici hafif olmalı
dır.
Kaynakçıtakı
mları
nın korunmasıve bakı
mına gereken özen gösterilmelidir.
44
1-Kaynak kabinleriyle(paravana) çevrede çalı şanları n, ış
ın ve artı klardan rahatsız
olmalarıönlenmelidir.
2-Atölyede yangı na karş ıönlemler alı nmalıdır.
3-Kaynak makineleri iyi bir ş ekilde topraklanmalı dır.
4-Elektrik tesisatlarıgüvenli biçimde olmalı dır.
5-Atölye çevresi ve döş emesi akı m kaçağına karş ıyalı tılmalı
dır.
6-Kaynak atölyesinde iyi bir havalandı rma olmasış arttı r.
7-Kaynak iş i için uygun elbise olmalıve maske kullanarak zararlıı şı
nlardan
korunmalı dı r.
8-Elektrot değ iş
tirirken pensten akı m geçmemesine dikkat edilmelidir.
9-Kaynak kı smı nda çalı şanlar, kaynakçıkadar kendini korumalı dı r.
10-Kaynak kabuğ unu (cürufu) temizleme sı rası nda gözlük kullanı lmasıdoğ ru olur.
11-Kaynak kabloları nın sürtünerek veya baş ka bir sebeble yı pranmaması na dikkat
edilmelidir.
12-Özellikle yanı cı(zararlı ) gaz üretecek kapları n kaynağı ndan önce gerekli önlemler
titizlikle alınmalıdır.
13-Varil ve buna benzer iş lerin kaynağında, iş lem yapı lmayan hacim su ile
doldurularak emniyet gerçekleş melidir.
14-Ark üflemesi için gerekli önlemler alı nmalı dır.
15-Yüksek ve denge sorunu olan yerlerde kaynak yaparken emniyet kemeri
takı lmalı dır.
16-Özel yerlerde bulunan gereçler, çabuk fark edilmeleri için farklırenge
boyanmalı dı r.
17-Atölye, yapı mısı rasında havalandı rma dikkate alı narak yüksek yapı lmalıdır.
18-Kaynağ a baş lamadan önce çevredeki kolay yanan maddeler temizlenmelidir.
19-Kaynak pensi veya kablosunu koltuk altı na sıkı ş
tırmak doğru değildir.
20-Tavan ve benzeri kaynaklarda yeterli önlem almak için ş apka, önlük ve eldiven
giyilmelidir
Elektrik arkı
, elektriğin kütlesel halde bir kutuptan diğer kutba (aradaki hava
boş luğunu) atlaması ndan oluş ur. Arkı n meydana gelmesi için iki kutup arası
nda az da olsa
bir hava boş luğuna ihtiyaç vardı r. Elektrik arkı
nın oluş
turduğu alandaki yüksek sıcaklı
ko
alanı n hemen ergiyik hale dönüş mesini sağ lamaktadır.
45
Şekil 2.30: Ark ile oluş
an krater ve dikiş
Dikiş
Birleşme alanı nda elektrotun ergimesi sonucu oluş an dar ve yüksek biçimdeki
kısı
mdı r. Yapı şsı
lı rasına paso denir. Dikişler birleş
me yerindeki yüzey seviyesinden daha
yüksektir. Dikişin sıklığı
nıbelirleyen katları
n yakı nlı
kları
kaynağın sağlamlığınıbelirtir.
Krater
Ark, işparçasıile elektrot arası nda meydana gelen elektriksel atlamadı r. Çıplak
elektrota göre arkta meydana gelen sı caklı k daha fazladı r. Bu sıcaklık, akı
mı n ayarlanma
değ erine göre 3500 C civarı nda olabilir. Örtülü elektrot arkında, diğelerinden farklıolarak
kaynak yapı lan gerecin, elektrot uç kı
smı nın ve örtünün erimesi sağ lanmaktadı r. Örtünün bir
kısmıeriyip cüruf, bir kı smıda gaz haline gelir. Gaz haline dönüş en örtünün kütlesi, arkı
havanı n etkisinden korur. Örtülü elektrot arkı nın kontrolü böylece diğer türlerine göre daha
kolay olur. Kaynak alanı na ergiyik elektrot kütlesel damlalar halinde değil, ince iplik veya
kum taneleri biçiminde akar.
46
Şekil 2.31: Örtülü elektrot arkı
Arkı
n Baş
latı
lması
47
Arkı
n Baş
latı
lması
nda Uygulanan Yöntemler
1-Vurma
2-Sürtme hareketleri ile ark meydana getirilir.
1-Vurma Yöntemi
Şekil-2.33: Arkı
n baş
latı
lma yöntemleri
2-Sürtme (kaydı
rma) Yöntemi
Korunmasıgereken ark yüksekliğinin kesin bir ölçüsü yoktur. Pratik olarak elektrot
çapıkadar tutulabilir. Bu değ er büyük ölçüde elektrot çapıile kaynak akımı na bağlı
dır.
Küçük çaplıelektrotlarla yapı lan iş
lemlerde ark boyu elektrot çapı
ndan daha küçük, büyük
çaplıolanlarda daha büyüktür.
48
Arkı n baş latı
lmasısı rasında elektrotun uç kı smının hemen donmasıveya gerece
yapış ması nın nedeni, teğet( kontak) iş leminden önce ark oluş masıve elektrotun ergiyik
duruma gelmesi çok sı k rastlanan olaydır. Bunun önüne geçmek için baş langıçta yüksek
akım kullanı lmalıdır. Yapı şı
k durumdaki elektrotu ayı rmak için elektrot pensle beraber, ya
ani bir hareketle çekilir veya pens gevş ş
etilerek gerece yapıık elektrot serbest bırakı
lır.
Ark Üflemesi
Ark üflemesi (ark tepmesi) kaynak ark alevinin istenilen yönün tersine doğ ru
gitmesidir. Ark üflemesi bir manyetik etken olup genelde doğru akı m kaynak
makinelerinde(jeneratör ve redresörlerde) oluş ur. Arkın değiş ik yönlere sürüklenmesi
manyetik alanı n etkisi arttı
kça görülür. Manyetik alanı
n etkisi akımın geçişmerkezi olan
arkın çevresidir. Bundan dolayımanyetik alanı n yönü doğrultusunda ark sürüklenir.
Arkın elektrot ilerleme yönünün tersine itilmesine arkaya (geriye) üfleme denir. Gidiş
yönüne üflemesine öne üfleme denir. Diğer bir tanı mla ark üflemesi, manyetik kuvvetlerin
arkıkendi krateri dı ş ı
na çıkarması dır. Tüm elektrik taş ıyan kablolarda manyetik kuvvet
oluşur. Manyetik alanı n değ ı
eri taşnan akım ile yakı ndan ilgilidir. Kaynağ ın başlangıç ve
bitim yerlerinde, iç ve dışköş e kaynaklarında, derin dolgu kaynakları nda ve yüksek akım ile
yapılan kaynaklarda ark üflemesi görülür.
49
2.1.8. Örtüsüz Elektrot Tutuş
turmak(Çı
plak Elektrot Arkı
)
Elektrot ile işparçasıarası nda oluşur. Normal olarak ark sı caklığı2480 – 3870 C
arasındadır. Gerecin ve elektrot ucunun hemen ergimesini sağ lar. Elektrot ergiyik kütlesinin
bir miktarı
nı n buharlaş
masıark sı ğı
caklı nın yüksekliğ
i nedenindendir.
Şekil 2.35: Çı
plak elektrot arkı
Ergime sı rasında dökülen damlaları n dışçevresi hemen soğur, bir tabaka oluş turur.
İçerde ise bir ergiyik konisi kaynatı lan gerece girmektedir. Damla dı ş
ındaki ani soğuma
dikişi sertleş
tirir. Bundan dolayıçıplak elektrotlar sert yüzey dolgu kaynakları
nda kullanılı
r.
50
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİ
FAALİ YETİ
YETİ
ELEKTROT TUTUŞTURMAK
İş
lem Basamakları Öneriler
İş parçası nı
n yüzeyini Kaynak alanı nı
n yüzey
temizleyiniz. durumuna göre (paslı , boyalı,
yağ lıv.b.) temizleyiniz.
Kaynak dikiş inin düzgün
olmasıiçin işparçasınokta,
Eğe Avuç taş
lama çizecek, tebeş ir gibi gereçlerle
markalayı nı z.
Parça üstünde ark çizgilerini Jeneratörlü kaynak
makinelerinin iki kademede
çalı ştığını unutmayı nı z
(Yı ldı z – Üçgen )
Makine çalı ş maya baş lamadan
önce kaynak pensi ile kaynak
markalayı
nız. mengenesinin temas
etmemesine dikkat ediniz.
Kaynak makinesini Genellikle çap 3,25 ‘lik elektrot
ş
çalıtı
rı
nız. 100 – 140 amper ile kaynak
yapı r. Kaynak ş
lı ekline ve
Amper ayarı
nıyapı
nız. parça kalı nlığı na göre bu
değ erleri ayarlayı nı
z.
Elektrotu kaynak pensine iyi
oturtunuz.
Makinenin (-) ucu elektrota, (+)
ucu parçaya bağ lanı r.Bazı
elektrotlar ise ters bağlanı r.
Elektrotu kaynak pensine Parça ile elektrot arası ndaki
takı
nı z. mesafeyi pratik olarak elektrot
çapıkadar alı nız.
Kaynak iş i sonunda makineyi
kapatmayıunutmayı nız.
Elektrotu kaynak parçası na Fiş i çıkarı p kabloyu sarı nız.
sürdürerek ark oluş
turunuz. Dikiş soğumadan kabuğu
kı rmayı nı z.
Cüruf kı rmak için kaynak
çekici kullanı nı z.
Kabuklarıkı rıp temizlemeden
diğ er dikiş leri çekmeyiniz.
Cürufu kı rmadan parçayı
Makineyi kapatı
nız. fırçalamayı nız.
Kaynak cürufunu kı
rı
nız.
51
Parça üzerini fı
çalayı
nız.
52
ÖLÇME
ÖLÇME VE
VE DEĞ
DEĞ ERLENDİ
ERLENDİ RME
RME
Bu faaliyet kapsamı ğ
nda hangi bilgileri kazandıını ağı
zıaş daki sorularıcevaplayarak
belirleyiniz.
1. Üç fazlı ağı
kaynak makinelerinde girişgerilimi aş dakilerden hangisidir?
2. Tİ ı
G kaynağnda kullanı
lan elektrotun yapı ğ
ldıımalzemenin çeş
idi nedir ?
3. MAG kaynağı
nda kullanı
lan gazı
n ismi nedir ?
4. Elektrik çarpması
nda ilk yapı
lacak iş
lem hangisidir?
A) Yalı
tı
m malzemesi bulmak. B) Kazazedenin ağ
zınıaçmak.
C) Akımıkesmek. D) Kalp masajıyapmak.
5. Elektrot çapı
nın her mm’si için ne kadar amper hesabıyapı
lı
r?
7. Kaynak ı
şı
nları
ndan gözü korumak için kullanı
lan kaynakçıtakı
mıhangisidir?
53
8. İ
şparçasıile elektrot arası
nda meydana gelen elektriksel atlamaya nedir?
A) Parça kalı ğı
nlı kadar B) 10 mm C) Elektrot çapıkadar D) 15 mm.
DEĞERLENDİ
RME
Cevaplarınızıcevap anahtarı ı
yla karşlaş
tı
rı
nız ve doğru cevap sayı
nızıbelirleyerek
kendinizi değ
erlendiriniz.
Yanlış cevapları
nız varsa eksikliklerinizi faaliyete dönerek, araş
tı
rarak ya da
öğ
retmeninizden yardı
m alarak tamamlayabilirsiniz.
54
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–3
ARAŞTIRMA
A
İşhayatı nda elektrik ark kaynağıyapı lı
rken hangi donanı
mlara ihtiyaç
duyulduğunu araş tı
rınız.
Araştırma ve gözlemlerinizi rapor haline getriniz.
Hazı ğı
rladı nı
z raporu sını ş
fta tartıı
nız.
3. DÜZ Dİ
KİŞÇEKMEK
3.1. Kaynak Uygulamaları
Elektrik ark kaynağ ının düzgün bir ş ekilde yapı lmasıel becerimizle doğ rudan
iliş
kilidir. Çünkü kaynağ ıyaparken elektrotu hangi açı da tutacağı
mı z, elektroda hangi
hareketleri yaptıracağı
mı z, kaynak yönümüzü nası l ayarlayacağımız gibi ölçütler çok
önemlidir. Bu bakı ı
mdan elektrik ark kaynağ ş
yla ilgili bazıalıtı
rmalar yapmak gerekir.
Metallerin kaynağ ı
nın yapı lmasında, değişik kaynak pozisyonlarıvardı r. Kaynağı nı
yapacağ ımı z işparçasıtavanda, yatay konumda, dikey konumda veya baş ka bir konumda
olabilir. İşparçası nı n konumuna göre, kaynak yapacağ ı
mı z pozisyon ve kaynak yöntemi
değ işebilir. Kaynak iş leminin ilk aşamasıişparçası nın kaynağa hazı r hale getirilmesidir. İş
parçasıüzerinde gerekli çizgiler, ölçüler ve diğer bazıiş lemler için markalama yapmayı
bilmemiz gerekir. (bkz. Resim 1.1) Bunun için Elektrik Ark Kaynağı1 Modülünün
markalama ile ilgili bilgi sayfası nıinceleyiniz. Ayrı ca ihtiyaç duyacağ ınız elektrot
tutuşturma, amper ayarıyapma gibi bilgileri de aynımodülde bulabilirsiniz. İ htiyaç
duyacağ ımı z önemli bazınoktalarınıkısaca hatı
rlayalı
m.
55
3.1.1. Amper Ayarlama
ı
Elektrot çapı= d, Kullanacağmı
z amper değ
eri = I olduğ
unda:
İ
nce örtülü elektrotlarda: I= dx(40 – 45) A
Kalı
n örtülü elektrotlarda: I= dx(45 – 50) A
Gereğinden düş
ük amper ayarıkullanı ğı
ldı ağı
nda aş ı
daki olumsuzluklarla karş ı
laşrı
z
Amper ayarı ı
yla ilgili gerekli diğer bilgileri Elektrik Ark Kaynağ–1 Modülünden
inceleyiniz.
56
Elektrot sağsol hareket
ettirilmeden düz çekilir.
Dikişgeniş
liğ
i
Dikişyüksekliğ
i
Dikiş Nüfuziyet
İ
şParçası
Ark oluş ması nda elektrot ile işparçasıarası ndaki mesafe çok önemlidir. Uygun ark
boyu ile kaynak yapı lmadı ğ
ında kaynak dikiş i, buna bağlıolarak kötü olur. Kaynak yaparken
işparçasıile elektrot arası ndaki mesafe ark boyu olarak adlandı rılı
r. Normal ark boyu,
kullandığ ı
mız elektrot çapıkadar olmalı dı
r. Ark boyu elektrot çapı ndan büyük olursa buna
uzun ark boyu, elektrot çapından küçük ise kısa ark boyu denir.
57
3.1.4. Dikiş
in Baş
langı
ç ve BitişYerleri
Kaynak dikiş inin, başlangıç ve bitişyerleri arası nda bir doğrultuda olmasıve bu hattı n
dışına çı kmamasıiçin markalama yapı lan hat aynızamanda kaynak yönüdür. Dikiş e
baş larken yapı lan elektrot yakma iş lemi, dikişbaş langı ç noktasında değil de bu noktanı n
yaklaş ık 5 – 10 mm uzağı ndan yapı lmalıdır. Ark baş latıldıktan sonra ark boyu bir miktar
arttırılarak başlangıç noktası na gelinir. Burada oluş an ergime kaynak banyosunu oluş turur ve
dikişsürdükçe kaynak banyosu da akı şkan halini korur. Ark sayesinde meydana gelen
kaynak metali, sı caklı ğın etkisiyle sı vıhale gelir. Bu ergimişmetal birikintisine kaynak
banyosu denir. Kaynak banyosu ark kesilmediğ i sürece devam eder. Dikiş in boyutlarının
aynıolmasıiçin, kaynak banyosunun eş it bir hızda kaynak yönünde ilerlemesi gerekir.
Elektrotumuzu kaynak yönünde ilerlettiğimizde kaynak banyosu da bu harekete uygun
olarak ilerleyecektir. Dikiş in bittiği yerde en son katı laşan kaynak banyosu, krater adı
verilen oval biçimdeki kı smıoluş turur. Kaynak dikiş lerindeki hatalar büyük oranda kraterde
oluş ur. Kraterin olduğ u yerde boş luk ve delikler meydana gelebilir. Bunun nedeni de ark
bitirilirken elektrotun ani olarak çekilmesidir. Bu nedenle kaynak bitimlerinde yeni elektrotla
devam edilmesi gereken durumlarda, arkı n bitişyerinde yaklaş ı
k iki saniye daha arkı
sürdürerek, kraterde boş luk oluşmasıönlenmelidir.
Elektrotun işparçasına temas etmesi ile ark oluşur. Arkın oluş tuğu yüzeyde elektrot
çekirdek metali ve işparçasıergiyerek birleş me meydana gelir. Burada meydana gelen
dikişin üzeri elektrot örtü malzemesi ile dışetkilerden korunur. Kaynak dikiş inin istenilen
geniş likte ve yükseklikte olabilmesi için malzeme kalı ğı
nlı na ve türüne göre elektrot çapını
seçmemiz gerekir.
58
Kaynak yaparken malzemenin kalı ğ
nlıı, kaynak pozisyonu ve elektrotun cinsi
elektroda yaptı racağımız hareketi belirler. Elektrotun belli bir düzen içerisinde
ilerletilmesine kaynak hı zıdenir. Kaynak hı zımızıiyi ayarlayamadı ğ ımızda düzgün bir dikiş
ve nüfuziyet elde edemeyiz. Nüfuziyet, kaynak banyosunun işparçası nda indiği derinlik
olarak tanı mlanabilir. Nüfuziyet yetersiz olursa, yaptığımı z kaynak sağlam olmaz. Kaynak
hı zıgereğinden fazla olursa dikişince bir görünümde olur. Yavaşbir kaynak hı zıise dikişin
yüksekliğ inin fazla olmasına sebebiyet verir. Kaynak hı zı
, tecrübe edilerek kazanı
labilir.
59
Resim 3.7: Bozuk kaynak dikiş
leri
3.1.4.2. Düş
ey Konumda Düz DikişÇekme
60
İ
şParçası
Kaynak dikiş
i
Elektrot örtüsü
Çekirdek metal
Markalama çizgisi
Noktalama
3.1.4.2.1. Aş
ağı
dan Yukarı
ya Düz Dikiş
Aş ağ ı
dan yukarı ya düz dikişiş leminde; işparçası nın alt noktası ndan baş lanarak
yukarı ya doğru sabit bir kaynak hı zı
nda ilerlenir. Bu işlemde dikiş ğı
in yı lma (aşırıbirikme)
yapmasıolası dır. Ayrıca bu dikişpozisyonunda işparçasıdaha yüksek sı caklıklara
ulaştığından işparçası nda yanma oluklarıve delinme oluş abilir. Daha sağ lam kaynak
dikişleri istenilen parçalarda iyi sonuç verir. Bu kaynak pozisyonunda düzgün kaynak
dikişleri elde etmek zordur. Kaynakçı nı n becerisi dikiş
in düzgün olup olmayacağ ı nıbelirler.
Aş ağıdaki önlemleri alarak başarılıbir dik kaynak uygulaması yapabiliriz.
3.1.4.2.2. Yukarı
dan Aş
ağı
ya Düz Dikiş
62
UYGULAMA FAALİ
UYGULAMA YETİ
FAALİYETİ
DÜZ Dİ
KİŞÇEKMEK
İ
şlem Basamakları Öneriler
Unutmamalı sınız ki işparçasıtemiz değilse
İş parçası
nın yüzeyini
ark oluş umu engellenebilir veya dikiş
temizleyiniz. bozulabilir, dikkat ediniz.
Markalama yapmamı zın çekeceğ imiz düz
İşparçasıüzerinde ark çizgilerini
dikişin düzgün bir hat boyunca olması
markalayı nız.
açısı
ndan önemli olduğ unu unutmayı nı
z.
İ şparçası nıyatay pozisyonda gönyesinde
İş parçası nı kaynağa hazı
r hale olacak şekilde masaya yerleş tiriniz.
getiriniz.
Kaynak makinesinde amper ayarı İ ş parçası nı n et kalı nlığı
nı, kaynak
yapınız. pozisyonunu ve elektrot türünü amper
OFF ON ayarı nda dikkate alı nız. Elektrik Ark
Kaynağ ı–1 Modülünü inceleyiniz. Amper
2 00 300
ayarı nda akı m ş iddeti yatay kaynak
100
konumunda üst değ
4 00
ere yakı n seçilirken, dik
0 500
konumda alt değerlerde seçilmelidir. Örneğ in;
80–100 A (Amper) arası nda akı m ş iddeti
kullanı lacak ise yatay konumda 100 A değ eri
seçilebilirken, dik konumda 80 A değ eri
seçilmelidir.
Elektrodun kaynak konumuna ve malzeme
cinsine göre uygun olması gerektiğ ini
Uygun elektrot seçimi yapını
z.
unutmayı nız. Elektrot seçimi için Elektrik
Ark Kaynağ ı–1 Modülünü inceleyiniz.
Kaynak masası na ş ase kablosunu Şase kablosunu iyi sabitleyiniz ve işparçası na
takı
nız. yakı n olması na dikkat ediniz.
İ ş parçası ile elektrot teması Elektrot tutuşturma işlemini dikiş
kurularak ark oluş
turunuz. başlangı cının 5-10 mm uzağ ından baş latınız.
63
Yatay konumda düz dikişiş lemi yaparken
elektrot hareket açı nı70°-85° olacak ş
sı ekilde
tutunuz. Elektrot hareket verdirmeden düz bir
ş ekilde çekiniz. Ark boyuna ve kaynak
ilerleme hı zına dikkat ediniz. Markalama
yaptı ğını
z çizgiyi takip etmeye özen
gösteriniz.
Dikey düz dikişiş leminde ise kaynak yönüne
Uygun konumda düz dikişişlemini doğru elektroda yaklaş ık 20° açıveriniz.
yapınız. Gerekli teknik bilgiler için “Düş ey konumda
düz dikiş çekme” konusuna dönerek
inceleyiniz. Elektroda, sağa ve sola zig zaglar
yapacak ş ekilde hareket yaptı rını z. Amper
ayarı nıdik konumda iki değer arası ndan alt
değ er seçilerek yapınız. İlerleme hı zınıyatay
konuma göre biraz daha seri tutunuz.
Kaynak bittikten sonra çapakları Çapak kı rarken gözlük kullanı nı z ve diğ er
kırı
nız. güvenlik önlemlerini alı nız.
İ şparçası nımengeneye sabitleyerek ya da
İ şparçasınıfı
rçalayı
nız. penseyle tutarak iyice fırçalayını z.
64
ÖLÇME
ÖLÇME VEDEĞ
VE DEĞERLENDİ
ERLENDİ RME
RME
Aşağ ı
daki test sorularınıcevaplandı
rarak bilgilerinizi ölçünüz. Arka sayfada yer alan
cevap anahtarıile karşı
laştı
rınız.
1. İşparçası
nın doğ ru iş lenmesi ve ölçüsünde olmasıiçin aş
ağı
dakilerden hangisini
yapmalıyı
z?
A) Sabitleme
B) Markalama
C) Amper ayarıyapma
D) Doğ ru elektrot seçme
2. Dikişesnası
nda işparçasıdeliniyorsa aş ağ ı dakilerden hangisi söylenemez?
A) Amper ayarıyüksektir.
B) Amper ayarıdüş üktür.
C) Elektrot seçimi hatalı
dı r.
D) İ şparçasıince et kalınlı ğ ı
na sahiptir.
3. Aş ı
ağdakilerden hangisi yüksek amper ayarı nı
n bir sonucu değildir?
A) Yanma olukları
B) Bozuk kaynak dikiş i
C) Elektrot örtüsünün yanarak iş
levini yapamaması
D) İ yi bir nüfuziyet
65
7. Dikişüzerinde cüruf oluşumunu sağ
layan madde aş
ağı
dakilerden hangisidir?
A) Elektrot çekirdek malzemesi
B) İşparçası
C) Elektrot örtü malzemesi
D) Dikiş
9. Aş ı
ağdaki durumları n hangisinde elektrot çapı
nın küçük seçilmesi doğ
ru olur?
A) Kalı n parçaların dikiş
inde
B) Yatay kaynak iş leminde
C) Dikey kaynak iş leminde
D) Yüksek amper ayarı nda
10. Dik kaynak konumunda daha küçük kesitli dikiş kullanı lması
nı
n amacı
aş
ağı
dakilerden hangisidir?
A) Kaynak banyosunun hı zla katı
laş
arak akması
nıönlemek.
B) Dikiş in daha estetik olmasınısağlamak.
C) Kaynak pozisyonunu sabit tutmak.
D) Ark boyunu sağ lamak.
DEĞERLENDİ
RME
Cevaplarını ı
zıcevap anahtarıile karşlaş
tı
rı
nı
z ve doğ
ru cevap sayı
nı
zıbelirleyerek
kendinizi değ
erlendiriniz.
66
UYGULAMA TESTİ
Aş
ağ ı
da size iki adet uygulama faaliyeti verilmiş tir. Bu faaliyetleri gerçekleş
tirirken
ğ
uyguladıını
z her işlem sırasıiçin kontrol listesinde iş
aretleme yapı nız.
Aş
ağ ı
daki yatay konumda düz dikişuygulaması nıyapı nız.
ARAÇ VE GEREÇLER
Aş
ağı
daki dikey konumda düz dikişuygulaması
nıyapı
nı
z.
ARAÇ VE GEREÇLER
Kaynak Yönü
67
KONTROL Lİ
STESİ
H
E
a
Sı
ra v
DEĞERLENDİ
RME ÖLÇÜTLERİ y
Nu e
ı
t
r
İ şgüvenliğ i kuralları
a. Atelye yeterince aydı nlı
k mı ? …………………………………….
1 b. Çalışacağı nız yerde yanıcımaddeler bulunmadı ğından emin
oldunuz mu? ………………………………………………………………
c. İ
şönlüğ ünüzü, eldiveninizi, kaynak maskenizi hazı rladınız mı? ..
2 İ şparçası nı n yüzeyini temizlediniz mi?
Parça üzerinde ark çizgilerini markalamak
3 a. Ölçü alırken yeterince hassas davrandını z mı?
b. Markalama çizgilerinizi yeteri kadar belirgin hale getirdiniz mi?
İ şparçası nı kaynağ a hazı r hale getirme
4 a. İşparçası nıkaynak masası na uygun konumda yerleş tirdiniz mi?
b. Kullanacağ ınız takı mlarıuygun yerlere hazı rladınız mı ? ………..
Kaynak makinesinde amper ayarı yapmak
a. Kaynak makinesini açtı nız mı ? ……………………………………
5
b. Akı mş iddetini yatay konum için alt değere göre ayarladı nız mı
?
…
Uygun elektrot seçmek
6 a. Seçtiğiniz elektrot işparçası nın özelliğine uygun mu? …………
b. Seçtiğ iniz elektrot işparçası nı n kalı
nlığına uygun mu? ………..
Kaynak masası na şase kablosu takmak
7 a. Şase kablosunu kaynak masası nın işparçası na yakı n yerine
taktı
nız mı ? ………………………………………………………………..
İ şparçasıile elektrot temasıkurularak ark oluş turdunuz mu?
8 a. Elektrodu vurarak yada sürterek ark oluş turdunuz mu?
………….
Uygun konumda düz dikişiş lemini yapmak
a. Ark boyunu elektrot çapıkadar olacak ş ekilde ayarladı nız mı?…
b. Elektrot çalı şma açı sınıkontrol ettiniz mi?
c. Elektrot hareket açı sı nıkontrol ettiniz mi?
d. Dikiş i çekerken markalama çizgisini takip ettiniz mi? …………
9 e. Elektrodu sağa sola kaydı rmadan düz olarak çektiniz mi?
….……
f. Dikişgeniş liğini iki elektrot çapı na göre ayarladı nı z mı ?
………..
g. Dikişyüksekliğ ini elektrot çapıkadar ayarladı nı
z mı ?
………..…
1 Kaynak bittikten sonra curuflarıkı rmak
10 a. Göz siperini curuf iş leminden önce taktı nız mı ? …………………
68
b. Eldiven taktı nız mı? ………………………………………………
c. Dikiş in üzerindeki curufu tamamen kı rdınız mı?
…………………
İşparçası nıfırçalamak
a. Eldiven taktı nız mı? ………………………………………………
11
b. İşparçası nımengeneyle veya pense ile sabitlediniz mi? ………...
c. Tel fırça ile işparçası nıtitiz bir ş ekilde fı
rçaladını
z mı ? …….…..
Tertipli ve düzenli çalı ş mak
a. Kullandı ğını z takımlarıtemizlediniz mi? ………………………..
12 b. Takı mlarıyerlerine düzgün bir ş ekilde koydunuz mu? …………..
c. Çalı ş ğı
tı nı
z yeri temizlediniz mi?
…………………………………
Verimli çalı şmak
13
a. Yaptı ğınız dikişistenilen ölçülerde ve düzgünlükte yapabilidiz mi?
69
ÖĞRENME FAALİ
YETİ- 4
ARAŞTIRMA
A
Aşağı daki konularla ilgili araştırmalar yapı nız.
Punta yapmaya neden ihtiyaç duyulur? Araş tırınız.
Punta yaparken ne gibi güvenlik önlemleri almalı yı z?
Punta yapı lmazsa ne gibi sorunlar yaş anır?
Elde ettiğiniz bilgileri rapor haline getirerek sı nıfını ş
zda tartıı
nız.
4. PUNTALAMA
4.1. Puntalama ve Önemi
Kaynağ ıyapı lacak işparçalarını n uygun ölçülerde kalmasıiçin belli aralı
klarla
sabitlenmesi iş
lemi olarak tanı
mlanabilir.
Punta işparçası nı
n biçim değiş
ikliklerinin engellenmesi için kullanı
lan en önemli
yöntemlerden birisidir. Punta, işparçasının kı sa ve belli aralı
klarda sağlam dikişlerle
sabitlenmesiyle gerçekleş
ir.
Puntaları ağı
n ara mesafesi belirlenirken aş daki kı
staslar göz önüne alı
nmalı
dır.
Parça kalı ğ
nlıı5 mm’den küçük işparçaları
için Parça kalı ğ
nlıı
nın 30 katı
Parça kalı ğı5 mm’den büyük işparçalarıiçin
nlı Parça kalı ğ
nlıı
nın 20 katı
71
Örneğ
in, işparçası
6 mm kalı ğ
nlıı ğı
nda ise Punta aralı 6x20=120 mm olmalı
dı
r.
Parça kalı ğ
nlıı
Kaynak boş
luğ
u
şparçasıuzunluğu
ğı
Punta aralı
İ
Punta yapı lacak parça herhangi bir kalıpla veya başka bir mekanizma ile sabitlenmişse
punta yapmaya gerek yoktur. İ ki parçayıPunta yaparken parçanı n hareket etmemesi için
işkence ile veya ısıya dayanı klıeldiven kullanarak el ile sabit tutulmalıdır. Punta yapmaya
sağelle kaynak yapı lacaksa sağdan baş lanmalıdır.
72
Resim 4.3: İ
şparçası
nda çekme Resim 4.4: İ
şparçası
nda çarpı
lma
Özellikle T, iç köş
e ve dışköş e kaynaklarında dikişdaha belirgin çekmelere yol açar.
Bu çekmeler kaynak yapı lan yöne doğru meydana gelir. (bk. Şekil 2.2) Bu nedenle bu durum
dikkate alınarak parça iyice sabitlenmeli veya bu imkân yoksa punta atarken yaklaş ık 5° lik
bir açıverilerek bu sorun giderilebilir. Örneğin 90° dik kaynak yapılacaksa punta 95° olacak
şekilde atı
lmalı dır.
ı
Yaklaşk 5° lik çekme
73
UYGULAMA
UYGULAMA FAALİ
FAALİ YETİ
YETİ
PUNTALAMA
İ
şlem Basamakları Öneriler
Punta işlemine başlamadan işparçasını
n
İ
şparçası
nıtemizleyiniz. iyice temizlenmiş olması na özen
gösteriniz.
Elektrot çekirdek metalini işparçaları
Kullanı
lacak elektrodun çı
plak metal çapı
arasına koyarak kaynak boş luğunu
kadar iş parçaları nı
n arasında boş luk
ayarlayınız.
bırakı
nı
z.
Çekirdek metali pense iyice oturtarak
Elektrodu pense takı
nız. temas etmesini sağ
layı
nı
z.
Elektrik Ark ı
Kaynağ–1 Modülünü
Kaynak makinesinin amper ayarı
nı
inceleyiniz.
yapı
nız.
Puntaların sağlamlı ğına ve tekniğ ine
uygunluğuna hassasiyet gösteriniz.
İş parçası nı uygun yerlerinden
Puntanı n eş
it aralıkta olması na dikkat
puntalayı
nız. ediniz. İşparçasını, çekme ve çarpı lma
yapmamasıiçin sabitleyiniz.
Kaynak çekici ve yüz siperi kullanını
z.
Punta cürufları
nıkı
rı
nız.
74
ÖLÇMEVE
ÖLÇME VEDEĞ
DEĞERLENDİ
ERLENDİ RME
RME
ÇOKTAN SEÇMELİTEST SORULARI
1. İ
şparçası4 mm kalı ğ
nlıı ğ
nda ise punta aralııkaç mm olmalı
dı
r?
A) 100 mm
B) 120 mm
C) 150 mm
D) 210 mm
Aş
ağı
daki sorularıdoğru veya yanlı
şşeklinde (X) iş
aretleyiniz.
5. Özellikle T ve köş
e parçalarıpuntalanı ı
rken yaklaşk 5°’lik çekme oluş
ur.
Doğ ru ( ) Yanlı ş( )
6. Parça kalı
nlığıarttı ğıazalı
kça punta aralı r.
Doğ ru ( ) Yanlı ş( )
DEĞERLENDİ
RME
Aş
ağ ı
da size bir uygulama faaliyeti verilmiş tir. Bu faaliyeti gerçekleş
tirirken
ğ
uyguladıını
z her iş
lem sı
rasıiçin kontrol listesinde iş
aretleme yapı
nız.
Aş
ağı
daki puntalama uygulaması
nıyapı
nı
z.
14 0
Ka
yn
ak
yö
nü
mm
a sı4
ar ç
şp
İ
ARAÇ VE GEREÇLER
76
KONTROL Lİ
STESİ
H
E
a
Sı
ra v
Nu
DEĞERLENDİ
RME ÖLÇÜTLERİ y
e
ı
t
r
İ şgüvenliği kuralları
a. Atölye yeterince aydı nlı
k mı ? …………………………………….
1 b. Çalı şacağınız yerde yanı cımaddeler bulunmadı ğından emin
oldunuz mu? ………………………………………………………………
c. İşönlüğ ünüzü, eldiveninizi, kaynak maskenizi hazırladı nız mı?…
2 İ şparçası nın yüzeyini temizlediniz mi?
Kullanı lacak elektrot çapıkadar işparçalarıarasına boşluk bırakmak
a. Elektrot çekirdek metalini, işparçalarıarası na tutarak kaynak
3
boş luğunu ayarladı nız mı?
b. Kaynak boş luğu bozulmayacak ş ekilde işparçası
nısabitlediniz mi?
Elektrodu pense takmak
4 a. Kaynak pensine bağlıkabloları nın sağ lamlığı
nıkontrol ettiniz mi?
b. Elektrodun çekirdek metalini penste doğru taktı nı
z mı ? …...
Kaynak makinesinin amper ayarı nı yapmak
a. Kaynak makinesini açtı nız mı ? …………………………………..
5
b. Elektrot çapına göre akı mş ğ
iddeti aralıınıbelirlediniz mi? …….
c. Akımş iddetini yatay konum için alt değere göre ayarladı nız mı?
İşparçasınıuygun yerinden puntalamak
a. Punta aralığını işparçasıkalı nlığı
na göre belirlediniz mi? ………
b. Çekme ve çarpı lma olmamasıiçin işparçası nısabitlediniz mi? …
6
c. Kaynak boş luğ unun bozulmadı ğı
ndan emin oldunuz mu? ……….
d. Punta boyunu işparçasıkalı nlığ ı
nın 4 katıkadar yaptı nı
z mı ? …...
e. Punta yüksekliğ ini dikişyüksekliğine uygun ş ekilde yaptınız mı?
Punta cüruflarınıkı rmak
a. Göz siperini taktı nı
z mı ?
7
b. Eldiveni taktını z mı?
c. Cürufu tamamen temizlediniz mi?
İşParçası nıfı rçalamak
a. Eldiven taktı nız mı? ………………………………………………
8
b. İşparçası nımengeneyle veya pense ile sabitlediniz mi? …….…...
c. Tel fı
rça ile işparçasınıtitiz bir ş
ekilde fı
rçaladı
nız mı
? ….….…..
Yapı lan uygulamanı n kontrolü
9 a. Puntalamadan sonra işparçası nın gönyesini kontrol ettiniz mi? ……
b. Gerekiyorsa puntalamayı tekrar yaptı nız mı
?.............................……
Tertipli ve düzenli çalışmak
a. Kullandı ğınız takımlarıtemizlediniz mi? ………………………...
10
b. Takı mlarıyerlerine düzgün bir ş ekilde koydunuz mu? …………..
c. Çalış ğı
tı nız yeri temizlediniz mi? ………………………..……..…
77
MODÜL DEĞERLENDİ
RME
MODÜL DEĞERLENDİ
RME
Aş
ağ ı
da size bir uygulama faaliyeti verilmiş tir. Bu faaliyeti gerçekleştirirken
ğ
uyguladıını
z her iş
lem sı
rasıiçin Performans Denetim Listesine iş
aretleme yapı
nız.
Aş ağı
daki düz dikiş ve punta uygulaması
nı öğ
rendiğiniz bilgi ve beceriler
çerçevesinde yapı
nız.
40
2
4
113
3
3
1
15
8
78
ARAÇ VE GEREÇLER
78
MODÜL DENETİ
M Lİ
STESİ
TESİ SAT TEKNOLOJİ SİVE
Alan Adı Tarih
İKLİ MLENDİ RME
Modül Adı ı
Elektrik Ark Kaynağ Öğrencinin
Adı
Faaliyetin Adı Düzlem parçalarıpuntalamak Soyadı
Numara
Gerekli donanımıkullanarak işparçası
nı Sını
fı
Faaliyetin
puntalayabileceksiniz.
Amacı Bölümü
Sevgili öğ renci, bitirdiğiniz faaliyetin sonunda aş ağıdaki
performans testini doldurunuz. (Hayı r) olarak işaretlediğiniz iş
lemleri
AÇIKLAMA
modül bilgi sayfası na dönerek ve öğ retmeninizden yardı m alarak
gidermeye çalı şınız.
H
E
a
Sıra v
DEĞERLENDİ RME ÖLÇÜTLERİ y
Nu e
ı
t
r
İ şgüvenliğ i kuralları
a. Atelye yeterince aydı nlı k mı? …………………………………….
1 b. Çalı şacağ ınız yerde yanı cımaddeler bulunmadı ğından emin
oldunuz mu? ………………………………………………………………
c. İ
şönlüğ ünüzü, eldiveninizi, kaynak maskenizi hazı rladınız mı ?
2 İ şparçası nı n yüzeyini temizlediniz mi? ………………………………
Parça üzerinde ark çizgilerini markalamak
3 a. Ölçü alırken yeterince hassas davrandı nız mı? …………………..
b. Markalama çizgilerini yeteri kadar belirginleştirdiniz mi?
İ şparçası nıkaynağ a hazı r hale getirmek
4 a. İşparçası nıkaynak masası na uygun konumda yerleş tirdin mi? …
b. Kullanacağı nız takımlarıuygun yerlere hazı rladı
nız mı ? ………..
Kaynak makinesinin amper ayarı nıyapmak
a. Kaynak makinesini açtı nız mı ?
5 …………………………………..
b. Elektrot çapı na göre akı mş ğı
iddeti aralı nıbelirlediniz mi? …….
c. Akımş iddetini yatay konum için alt değ ere göre ayarladınız mı
?
Uygun elektrot seçmek
6 a. Seçtiğiniz elektrot işparçası nın özelliğine uygun mu? …………
b. Seçtiğiniz elektrot işparçası nın kalı ğ
nlı ına uygun mu? ………..
Elektrodu pense takmak
a. Kaynak pensine bağ lıkabloları nın sağlamlı ğı
nıkontrol ettiniz
7 mi? .
b. Elektrodun çekirdek metalini penste bulunan yuvaya oturttunuz
mu?
79
Kaynak masası na ş ase kablosu takmak
8 a. Şase kablosunu kaynak masası nın işparçası na yakı n yerine
taktınız mı ? ………………………………………………………………..
İ şparçasıile elektrot temasıkurularak ark oluş turmak
9 a. Elektrodu vurarak ya da sürterek ark oluş turdunuz mu?
………….
Uygun konumda düz dikişiş lemini yapmak
a. Ark boyunu elektrot çapıkadar olacak ş ekilde ayarladı nız mı ?…
b. Elektrot çalı şma açı sıdoğru mu? ………………………………..
c. Elektrot hareket açı sı doğru mu?
…………………………………
10 d. Dikiş i çekerken markalama çizgisini takip ettiniz mi? …………
e. Elektrodu sağa sola kaydı rmadan düz olarak çektiniz mi?
….……
f. Dikişgeniş liğ ini iki elektrot çapına göre ayarladı nız mı ?
………..
g. Dikişyüksekliğini elektrot çapıkadar ayarladı nız mı ? ………..
Kullanı lacak elektrot çapıkadar işparçalarıarası na boş luk bırakmak
a. Elektrot çekirdek metalini, işparçalarıarası na tutarak kaynak
11 boşluğunu ayarladı nı z mı ? ……………………..…………………………
b. Kaynak boş luğ u bozulmayacak ş ekilde işparçası nısabitlediniz
mi? …………………………………………………….………………….
İ şparçası nı uygun yerlerinden puntalamak
a. Punta aralı ğınıişparçasıkalı nlığına göre belirlediniz mi?
………
12 b. Çekme ve çarpı lma olmamasıiçin işparçası nısabitlediniz mi?
c. Kaynak boş luğunun bozulmadı ğı
ndan emin oldunuz mu?
d. Punta boyunu işparçasıkalı nlığı
nın 4 katıkadar yaptı nız mı?
e. Punta yüksekliğini dikişyüksekliğ ine uygun ş ekilde yaptı nı
z mı?
İ şparçası nı n curufları nıkı rma
a. Dikiş lerde ve puntalarda bulunan curuflarıtemizlediniz mi?
13 …….
b. Curufları n kazaya sebebiyet vermemesi için gerekli işgüvenliğ i
önlemlerini aldı nız mı ? …………………………………………………….
İ şParçası nıfı rçalamak
a. Eldiven taktı nı z mı ? ………………………………………………
14
b. İşparçası nı mengeneyle veya pense ile sabitlediniz mi? …….…...
c. Tel fı rça ile işparçası nı titiz bir ş
ekilde fırçaladı nız mı ? ….…
Tertipli ve düzenli çalışmak
a. Kullandı ğınız takımlarıtemizlediniz mi? ………………………..
15
b. Takımlarıyerlerine düzgün bir ş ekilde koydunuz mu? …………..
ş
c. Çalı ğ
tıınız yeri temizlediniz mi? …………………………………
Yapı lan uygulamada başarılıolmak
16 a. Yaptığınız uygulamada sizce yeteri kadar baş
arılıoldunuz mu? ….
b. Uygulamada eksik kaldığ ını
z yönleriniz varmı?
80
Modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafı
ndan uygulanacak performans denetim
listesi sonuçlarına göre değerlendirilecektir. Bu değerlendirmeyi öğ retmen yukarı daki
performans denetim listesine veya kendi belirleyeceği ölçütlere göre yapacaktı r. Bu
değ erlendirmeler için öğretmeninize baş
vurunuz.
81
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
-1 CEVAP ANAHTARI
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
-2 CEVAP ANAHTARI
1 D
2 C
3 B
4 C
5 A
6 C
7 D
8 B
9 C
10 A
82
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
-3 CEVAP ANAHTARI
1 B
2 B
3 D
4 A
5 C
6 B
7 C
8 B
9 C
10 A
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
-4 CEVAP ANAHTARI
1 B
2 A
3 C
4 D
5 DOĞRU
6 DOĞRU
7 YANLIŞ
83
KAYNAKLAR
KAYNAKLAR
ADSAN Kası m. Elektrik Kaynağı
, Emel Matbaacı
lı
k Bakanlı
klar, Ankara, 3
Kası
m 1977.
Anık Salahaddin, Halil GEDİ K, Elektrik Ark Kaynakçı sı. BÖHLER Kaynak
Çubukları, ElektrotlarıSan ve Tic AŞ, Tunç Grafik Matbaası,İstanbul.