POLİTİK BİLİM

Çılgın proce
Aykut Göker
http:/www.ınovasyon.org;hagoker@ttmail.com

BaşlıkHTülayHAkarsoy’aHait.HKonuH‘OtomotivdeHStrateji’
olunca,HbaşlığıHdaHonunHatmasıHmünasipHoldu...

Sel Gider Kum Kalır...
Geçen hafta anlatmaya çalıştığım, başkentimizin ‘otomobilli hal-
leri’ aklınızın bir köşesinde kalsın. Gelelim, asıl konumuz olan Türki-
yeHOtomotivHStratejiHBelgesiHveH2011-2014HEylemHPlanı’na…HKonuya
ilişkinHaçıklamayı,H14HNisan’da,HSanayiHveHTicaretHBakanıHNihatHErgün
yapmıştı.H‘Otomotiv’HsözHkonusuHolunca,HherHzamankiHgibiHaçıklananHstra-
tejininHdeğerlendirilmesindeHsözüHişinHerbabına,HTülayHAkarsoy’aHbı-
rakıyorum:
“OtomotivHsektörüHgibiHküreselleşmeninHyoğunHolduğuHsektörler-
de,HülkeninHveHoHülkedekiHinsanlarınHyararındanHsözHedilecekse,H‘kal-
masıHbeklenenHkum’HbüyükHölçüdeHbilgiHtemelliHyetkinliklerdir.HBuHaçı-
danHbakıldığında,HbirkaçHnoktaHdışında,HsözHkonusuHStratejiHveHEylem
Planı’nınHhayataHgeçmesiniHdilemektenHbaşkaHbirHşeyHyokHgibiHgözük-
mektedir.HÖzellikle ‘otomotivdeHARGEHveHtasarımHmerkeziHolma’ hedefine
katılmamakHmümkünHdeğildir.
“Belgede,HsektörleHilgiliHaktörlerinHyabancısıHolmadığıHsaptamalar
SadeceHseçimHyatırımınıHamaçlayan,HdoğayaHveHaklaHzarar,HciddiyeHalmadı-
ğımızHveHmodernHtoplumdaHaslaHgerçekleşemeyecekHbuHproce’yiHtartışmakHge-
reksizH(buradaH‘proce’HkelimesiHözellikleHseçilmiştir).HÖteHyandan,HyolHaçabile-
ceğiHdoğaHhasarlarınaHkarşıHhalkıHaydınlatmakHgerekiyor.HPekiHamaHmevcut
tartışmalardaHşuHsorularaHyerHvarHmı:H
CanHçekişmekteHolanHiçHdenizimizHMarmaraHbuHzulmüHkaldırabilirHmi?HKara-
deniz’inHduyarlıHsuHdengesiHdeğişirHmi?HHalenH“Akdeniz’leşme”HsüreciHyaşa-
yanHKaradenizHekosistemiHnasılHetkilenir?HBuHdoğaHkatliamınıHnasılHböyleHhoy-
ratçaHyapabilirsiniz?HKaradeniz’eHkıyısıHolanHkomşuHülkeleriHbırakınHbirHyana,
uluslararasıHtoplumdanHitirazHgelmeyeceğiniHnasılHvarsayabilirsiniz?HBilimHdışı
herHkonudaHfikirHbeyanHedenHçok,HbuHenHönemliHsorularıHsoranHyok.HHemHbu
‘çılgın’ kelimesiyleHbizeHneHanlatılmakHisteniyorHacaba? EminHÖzsoyHve Bayram
Öztürk (ODTÜHDenizHBilimleriHEnstitüsü,Hozsoy@ims.metu.edu.tr,HİstanbulHÜniversitesiHSu
ÜrünleriHFakültesi,Hozturkb@istanbul.edu.tr)
niz’den bağlantı yapma fikri ağırlık kazanmıştır. İs-

veHçözümHönerileriHyerHalmaktadır.HHZaten,HbelgeninHhazırlanmasına,
sektörHtemsilcilerininHdeHkatıldıklarıHaçıklanmıştır.H2000’liHyıllarınHba-
şındaHyapılanHçalışmalardaHdaHotomotivHsanayicileri,HözellikleHotomotiv
anaHsanayiindenHolanlar,HTürkiye’ninHotomotivdeHbirH‘üretimHüssü’ ol-
duğunuHbelirtiyor;HamaHbuHüstekiHüretimHhatlarınınH/HtesislerininHherHan
başkaHülkelereHgötürülmeHtehdidiHaltındaHolduğundanHdaHsözHediyor-
lardı.HBuHsorununHçözümHyolu,HkabacaHsöylemekHgerekirse,HkavramHge-
liştirme,Htasarım,HtasarımHdoğrulama,Himalat,Hsatış,HsatışHsonrasıHhiz-
metler,HpazarHaraştırması,HmüşteriHtaleplerininHdeğerlendirilmesiHgi-
biHetkinlikHhalkalarınıHiçerenHotomotivHdeğerHzincirinde, sadece, düşük
katmaHdeğerHyaratanHimalatHhalkasındaHdeğil,HyüksekHkatmaHdeğerHya-
ratanHdiğerHhalkalardaHdaHsözHsahibiHolabilmektenHgeçiyordu.
“AslındaHsanayicilerinH2000’liHyıllardaHseslendirdikleriHtalepleriy-
le,H1990’lıHyıllarınHortalarındanHberiHhibeHolarakHverilenHaraştırmaHveHtek-
nolojiHgeliştirmeH(ATG)HdesteklerininHbuluşmasıHdaHbirHtesadüfHdeğil-
di.HBugünHdeHçeşitliHdevletHkurumlarıHaracılığıylaHverilmesiHsürdürülen,
dolayısıylaHdaHçeşitlendirilenHATGHveHyenileşimH[inovasyon]Hdestek-
leri,HsanayicileriHyüreklendirmektedir.HBelgedenHanlaşılmaktadırHki,Hsöz
konusuHkamuHdestekleri, otomotivHsanayiindeHbazıHkonularaHodakla-
narakHartacaktır.HAncak,H90’lıHyıllardanHbuHyanaHverilenHdesteklerinHsağ-
ladığıHyararlarHhiçHölçülmemiştir.HBuHkonudaHsürekliHveHsistematikHbir
değerlendirmeHyapılabilseydi,HyeniHdestekHmekanizmalarınınHinşasıHve
stratejininHsaptanmasında,HçokHdahaHisabetliHdavranılmışHolacaktı.
“SayınHbakanHaçıklamasındaHönemliHbirHnoktayaHdeğinerek,Hgö-
rüşlerini ‘Üretim,HmontajHveHdünyayaHentegrasyonHkonularındaHsergi-
lediğimizHbaşarıyıHkendiHtasarım,HmodelHveHmarkalarımızıHoluşturmaHgi-
biHalanlaraHdaHtaşımamızHicapHederdi’ biçimindeHdileHgetiriyor. Ancak
kanımca,HküreselleşmişHotomotivHüretimininHuluslararasıHdeğerHzincirinde
Türkiye’ninHyerHalmaHbiçimiyleHyerliHmarkaHyaratmanınHeylemHplanla-
rınıHçakıştırmakHmümkünHgözükmemektedir.HTürkiye’deHotomotivHana
sanayiindekiHfirmalarınHbüyükHbirHçoğunluğuHküreselHotomotivHşirket-
lerininHlisansıHveHortaklığıHileHdünyaHpazarlarınaHüretimHyapmaktadır-
lar.HBuHdurumHdünyayaHentegrasyonuHkolaylaştırmaktadır.HBuHnedenledir
kiHaynıHbelgede,HfikriHveHsınaiHmülkiyetinH‘yerleşik’H[‘yerli’Hdeğil!]Hşirketlere
aitHolmasıHifadesiHgeçmektedir.HSektörünHTürkiye’dekiHyapısıHbuHifadeyi
zorunluHkılmaktadır.
“Zaten, belgeyeHdönüldüğündeHdeHgörülmektedirHki,HyerliHmarkaHter-
cihlerininHağırHvasıtaHveHhafifHticariHaraçlaraHkaydırılmasınınHdahaHdoğ-
ruHolacağıHvurgulanmakta;Hancak, ‘yerlilikHoranı’H[bu,HTürkiyeHaçısın-
danHgeçerliliğiniHyitirmemişHbirHkavramdır]Hyüksek,HdışHpazarlardaHre-
CBT- 1259/ 6 6 Mayıs 2011
T
ahminimiz bu bilimdışı girişimin tam anla-
mıyla hesapsız-kitapsız bir öneri olduğudur: Sa-
yın Başbakan’ın ne teknik, ne bilimsel, ne de
mesleki bilgi birikimi var; proce İBB Metropoliten
Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi’ne iletilmiş-
miş, mühendislerden oluşan ekip kurulmuşmuş, sız-
ma olmasın diye internet bağlantısı kesilmişmiş!
Hem söylentileri pompalayıp, hem de sızma’dan
acaba niye korkmuşlar? Biri bunu da açıklasa ya! Her-
halde uzmanlığı mühendislikle veya mimarlıkla sınırlı
olan bu ekip, çok daha fazla disiplinler arası birikim
ve altyapıyı gerektiren doğa bilimlerinden habersiz.
Önerilen çılgın proce gibi megalo-projelerin,
olumlu düşüncelerle yaratılmış olsalar dahi, daha bü-
yük titizlikle ele alınması gerekir. Bir örnek vermek
gerekirse 1980’lerde Sovyet Rusya, kuzey denizleri-
ne dökülen nehirleri tersine çevirerek sularını çöl-
leşen Orta Asya bölgelerine aktarmak istemiş, yara-
tacağı tahribat ve iklim değişimi nedeniyle, uluslar-
arası kurumların uyarılarıyla terk etmek zorunda kal-
mıştır.
İsrail’de deniz seviyesinin 400 m. altındaki Ölü
Deniz ile Akdeniz’i birbirine bağlayarak 100MW ka-
dar elektrik üretilmesi ilk kez 19. yüzyılda gündeme
gelmiş, daha sonra enerjinin deniz suyunu tuzdan arın-
dırmada kullanılması, Ölü Deniz’in kurumaktan
alıkonması, havzadan kimyasal ve kozmetik üreten
tesislerin ve doğanın korunması amaçlarıyla Kızıl De-
rail – Ürdün – Filistin ortak girişimiyle yaklaşık 20
yıldır sürdürülen araştırmalar sonucunda, Kızıl De-
niz mercanlarına ve yeraltı sularına olası etkileri ne-
deniyle, proce’nin yapımına cesaret edilememiş, sa-
dece bir prototipinin denenmesi kararlaştırılabilmiştir.
EN DUYARLI EKOSİSTEM
Türkiye komşusu olduğu ve barış içinde işbirli-
ği yaptığı ülkelerle birlikte Boğazlar üzerine yapılan
uluslararası çıkar hesaplarını bozmuş, Montrö ve Lo-
zan’da tutumunu belgelemiştir. Rant sağlayacak bir
grubun çıkarı adına bozulması kabul edilemez.
Öte yandan, Türk Boğazlar Sistemi, dünya de-
nizleri içinde en duyarlı ekosistemlerin geçiş nokta-
sını oluşturmaktadır ve şu anda zaten olağanüstü çev-
re baskısıyla karşı karşıyadır. Sadece gemi taşımacı-
lığını rahatlatma ve arazi rantı yaratma amacıyla bu
baskıları düşüncesizce arttırmak en son akla gelebi-
lecek bir şeydir ve bu anlamıyla gerçekten de çıl-
gıncadır!
Sokullu Mehmet Paşa, hem Marmara - Karade-
niz bağlantısının, hem de Karadeniz’i Hazar Denizi’ne
bağlayan Volga-Don kanalının ilk girişimcisidir.
Oysa bu kanallar ekosistemlerde epey hasar yarat-
maktadır: Örneğin ‘Lesseps göçü’ ile Süveyş’ten gi-
ren Hint Okyanusu kökenli canlılar Akdeniz’deki ba-
lık türlerinin %20’sini oluşturmakta, Akdeniz’in
özgün türlerini ve denizlerin nefes almasını sağlayan
taban bitkilerini yok eden canlılar arasında toksik ve
tehlikeli türler ile “çılgın” deniz anaları da bulun-
maktadır.
Atlantik’ten gelip 1990’larda Karadeniz’e yerle-
şen Mnemiopsis ise Don-Volga kanalı’ndan Hazar De-
nizi’ne ulaşarak, orada büyük tahribat yapmıştır.
Türk Boğazlar Sistemi hem karada hem denizde
son derece narin bir sistemdir. Akdeniz’den Kara-
deniz’e, iklimsel değişimlerin en hızlı olduğu yerdir.
Çanakkale Boğazı’ndan Karadeniz’e doğru seyahat
ederken, bitki örtüsündeki hızlı değişimin ne kadar
duyarlı bir doğal yapıyı yansıttığını hemen
farkedersiniz.
Aynı durum, deniz canlıları için de geçerlidir. Bir-

biriyle her bakımdan büyük tezat oluşturan Akdeniz

kabetHgücüHolan,HpekHçokHteknolojisineHhâkimHolduğumuzHbirHbinekHoto- ve Karadeniz arasındaki bu alan, insansal ve özellikle
danHsözHedilememektedir.HYineHdeH‘yerliHmarkanın’HoluşturulmasıHko- iklim değişimi etkilerine son derece duyarlıdır.
nusunda,HOtomotivHSanayiiHDerneği-OSD’ninHhazırladığıHUlusalHOdak
ProjesiHönerisininHaçıklanmasınıHbeklemekteHyararHvardır.” BOĞAZDAKİ HİDROLİK
Akarsoy’unHgörüşlerininHdevamınaHgelecekHhaftaHyerHvereceğim.H KONTROL
Bu narin altyapı, ilgili kuramın dünyadaki en özel