Sivas Merkez Ilce de Pancar Yetistiriciligi Yapan Tarim Isletmelerinin Ekonomik Analizi Economic Analysis of Farms Growing Sugarbeet in Center Country of Sivas Province

1.
GİRİŞ
1.1. Çalışmanın Amacı
Sivas ili Merkez ilçesinde şeker pancarı üretimi yapan işletmeleri konu alan
çalışmanın amacı; Bölgede şeker pancarı yetiştiren tarım işletmelerinin sosyo ekonomik
yapılarının ortaya konulması, üretim dalları düzeyinde incelemeler yapılarak üretim dalları
arasındaki kıyaslamalara imkan sağlaması, işletmelerin bir bütün olarak ele alınarak bir
yıllık faaliyet sonuçlarının değerlendirilmesi, çalışmanın esas noktasını oluşturan şeker
pancarının üretimi için gerçekleştirilen sabit ve değişken masrafları tespit ortaya konulması
amaçlanmıştır.
Çalışmada ayrıca şeker pancarı yetiştiren işletmelerin şeker pancarı üretim
alanlarına göre ayrılarak, hangi grup işletmelerin daha başarılı olduklarının belirlenmesi
diğer bir amaç olarak belirtilebilir.
1.2. Çalışmanın Önemi
Günümüzde bir çok yerinde pek çok insan açlık ve kıtlık içerisinde yaşamaktadır.
Bunun yanında dünya nüfusunun hızlı bir artış içerisinde olması, yeni tarım alanları
açılması veya birim alandan daha çok ürün almayı zorunlu kılmaktadır. Yeni tarım
alanlarının açılması çeşitli nedenlerden dolayı zor olmakta bu yüzden insanoğlu birim
alandan daha fazla ürün alma alternatifine doğru yöneltmektedir. Verimi artırmanın bilinen
belli başlı yöntemleri vardır bu yöntemler kısaca, fiziki girdi kullanımını artırmak,
mekanizasyonu geliştirmek, ıslah metoduyla uygun tohum cinslerinin geliştirmek gibi
sıralanabilir. Bu teknik gelişmelerin yanı sıra işletmelerin sosyo ekonomik yapısının
ortaya konulması, gerçekleştirilen üretimin kârlılığının ve kullanılan girdi miktarlarının
üretime katkısının belirlenmesi verimi artıran diğer faktörler olarak ortaya çıkmaktadır.
Türkiye tarımında birim alandan sağlanan ürün miktarının büyük ölçüde doğa
koşullarına bağlı olması ve ürünlerin fiyatlarındaki dalgalanmalar, üreticinin gelirini
belirsiz kılmaktadır. Bunun için birim alandaki gelir artışını sağlamada bazı önlemlere
ihtiyaç duyulmaktadır.
Söz konusu önlemler arasında öncelikle tarımsal ürünlerin üretiminde kullanılan
üretim girdilerinin, miktarlarının ve maliyetlerinin bulunması gelmektedir (Özçelik, 1989).
2
Bir üretimde kullanılan üretim faktörlerinin etkinliğini sağlamak ve kıt kaynakların

en iyi bir biçimde kullanılmasını sağlamak ekonominin temel prensipleri içerisindedir.
Şeker pancarında şeker üretiminin maliyeti, şeker kamışından daha yüksek olması
nedeniyle dünya pazarlarında şeker fiyatlarının iç pazardaki fiyatlardan daha düşük olması
Türkiye’nin şeker ihracatını güçleştirmekte ve yurt dışından kaçak yollarla Türkiye’ye
şeker girişini kolaylaştırmaktadır. Bu nedenlerle şeker pancarından şeker üretmenin
maliyetini düşürmenin yolları araştırılmalıdır.
2003 yılı verilerine göre Dünya’da şeker pancarı üretim alanı 5 864 776 hektar,
verim 39 811kg/ha, toplam şeker pancarı üretim miktarı 233 487 073 milyon tondur.
Türkiye’de şeker pancarı üretim alanı 372 468 hektar, verim 44 439 kg/ha, toplam şeker
üretim miktarı 16 523 166 ton olarak gerçekleşmiştir. Aynı yılın verilerine göre Sivas
ilinde 8 868 hektar alanda şeker pancarı üretimi yapılarak, hektara 41 000 kg/ha verim elde
edilmiş ve toplam üretim miktarı 368 191 ton olarak gerçekleşmiştir. Türkiye ve Sivas’taki
değerler karşılaştırıldığında Sivas ilinde şeker pancarı veriminin Türkiye şeker pancarı
verim ortalamasına yakın olduğu, Türkiye’de ekilen şeker pancarı alanlarının % 2,3’sinin
ve elde edilen toplam şeker pancarının üretim miktarının %2,2’inin Sivas’ ta olduğu bu
istatistiki verilere bakarak anlaşılmaktadır (Anonim, 2005b).
Sivas Merkez ilçesinde şeker pancarı üretim alanı 610 ha, üretim miktarı 18 300
ton ve verimin 3000 kg/da dır (Anonim, 2005a). Bu veriler Sivas il geneli verileri ile
karşılandığında Merkez ilçesinde verimin daha düşük olduğu gözlenmektedir. Öte yandan
toplam şeker pancarı üretim alanının % 6,8’sinin ve toplam üretim miktarının % 4,9’sinin
Merkez ilçesinde olduğu görülmektedir.
Çalışmanın ana konusunu oluşturan şeker pancarı üretiminin, Sivas’ta ve araştırma
bölgesinde oldukça yaygın olarak yetiştirilmesi çalışmanın önemini artıran diğer bir neden
olarak söylenebilir.
Sonuçta gerek şeker pancarı üretimi gerekse diğer üretim dallarının üretiminde,
kaynakların etkin kullanımı, brüt marj değerlerinin bilinmesi, değişken ve sabit
masraflarının bilinmesi tarım işletmelerinin bir yıllık olarak gerçekleştirdikleri faaliyetin
bilinmesi açısından önemlidir.
3
1.3. Çalışmanın Kapsamı
Bu çalışma genel olarak yedi bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, giriş başlığı
altında çalışmanın amacı, önemi ve kapsamından bahsedilmiştir.
İkinci bölümde, literatür özetleri başlığıyla daha önce yapılmış benzer çalışmaların
özetlerine yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde, araştırmada takip edilen materyal ve yöntem açıklanmıştır.
Dördüncü bölümde, Türkiye’de şeker pancarı yetiştiriciliğinin ülke ekonomisine
olan katkılarına yer verilmiştir.
Beşinci bölümde, araştırma bölgesi hakkında genel bilgiler verilmiştir.
Altıncı bölümde, araştırma bulgularına geçilmiş ve bu bulguların yorumları
yapılmıştır.
Yedinci ve son bölümde, araştırmanın genel bir değerlendirilmesi yapılarak bazı
önerilerde bulunulmuştur.
4
2.LİTERATÜR ÖZETLERİ
Akay, (1998) tarafından yapılan çalışmada, Tokat ili Artova bölgesinde 94 adet
işletme ile yapılan anket sonucunda elde edilen veriler ile işletmeler tarımsal gelir
açısından üç grupta başarı durumlarına göre analiz edilmiş ve başarılı işletmelerinde
rantabıl çalışmadıkları tespit edilmiştir.
Akçay ve Akay, (1999) tarafından yapılan çalışmada, Tokat-Erbaa Ovası Tarım
İşletmelerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Faaliyet Sonuçları isimli araştırmada; aktif
sermaye içerisinde en büyük payı arazi sermayesi(%79,08)’ nin aldığı, öz sermayesinin
toplam aktife oranının % 90,39 olduğu saptanmıştır. Ayrıca bölgede en yüksek brüt marja
sahip ürünler sırasıyla tütün, şekerpancarı, patlıcan ve domates olduğu tespit edilmiş ve
araştırma bölgesinde tarımsal gelirin düşük olduğu vurgulanmıştır.
Çiçek, (1990) tarafından yapılan, Tokat ili Kazova bölgesinde şeker pancarı üretimi
ve üretim girdilerin fonksiyonel analizini konu alan araştırmada; Kazova bölgesinde üç
farklı toprak üzerinde (kolüviyal, Alüviyal, kırmızı kestane rengi) yetiştirilen şeker
pancarında; girdi çıktı ilişkileri Cobb-Douglas tipi üretim fonksiyonu ile ortaya
konulmuştur. Ayrıca şeker pancarı yetiştiren işletmelerin genel özellikleri ve şeker pancarı
üretim tekniğine ilişkin teknik-ekonomik bilgilere de yer verilmiştir.
Esengün, (1990) tarafından yapılan çalışmada, Tokat ilinde meyve yetiştiriciliği
yapan tarım işletmelerinin yapısal özellikleri belirlenmiş, işletme sonuçları ortaya
konularak bu sonuçları etkileyen faktörler ekonomik bir yaklaşımla değerlendirilmiştir.
Elde edilen bulgular neticesinde işletmelerde verimliliğin artırılmasına yönelik çalışmalarla
işletme gelirlerinin artırılacağı ve bu amaçla planlamaya önem verilmesi gerektiği
vurgulanmıştır.
5
Göktolga, (2000) tarafından yapılan çalışmada, Tokat ili Erbaa ilçesinde şeker
pancarı yetiştiriciliği yapan 103 tarım işletmesine ait , anket yöntemi ile elde edilen veriler
kullanılmıştır. Üretim dalları düzeyinde brüt marj analizlerine yer verilmiştir. Brüt marj
analizlerine göre dekara en yüksek kâra sahip üretim dalı kuru soğan(s) 46 663 190 TL’
dir. Bunu tütün (k) 43 866 340 TL ve bağ(k) 43 626 980 TL . Şeker pancarının dekara brüt
marjı 33 650 350 TL olarak bulunmuştur. Üretim dalları düzeyinde analizlerin yanı sıra
işletme bir bütün olarak değerlendirilmiştir. Buna göre brüt hasıla 3 258 140 100 TL, net
hasıla 124 247 200 TL, net çiftlik geliri (tarımsal gelir) 1 293 203 310 TL ve toplam aile
geliri 1 333 562 530 TL olarak bulunmuştur. Araştırmada şeker pancarının tam maliyet
hesaplaması yapılmıştır.
Buna göre şeker pancarının dekara maliyeti 79 944 380 TL, brüt üretim değeri 89
400 260 TL, net kârı 9 455 880 TL ve oransal kârı 1,118 olarak bulunmuştur.
Güneş, (2004) tarafından yapılan çalışmada, 1980’li yıllardan sonra uygulanan
piyasa ekonomisi Türkiye tarımını doğrudan etkilemektedir. Küreselleşme politikaları
ışığında dünyaya entegre olabilmek için, Türk tarım politikalarında da köklü değişiklikler
yapılmaktadır. Değişikliklerden en çok etkilenen tarımsal ürünlerin başında sosyo-
ekonomik ve kültürel önemi açısından şekerpancarı gelmektedir.Çünkü, IMF ve Dünya
Bankasının önerileri oluşturulan şeker politikaları, üreticinin yanı sıra işçiyi, işvereni,
tüketiciyi ve ulusal ekonomiyi de etkilenmektedir. Bu politikalar şekerpancarının üretim,
sanayi ve dış ticaret yapısını etkilemektedir. Bildiride, Türkiye’de son yıllarda izlenilen
şeker politikalarının özellikle de Şeker Yasası’ nın araştırma alanı olan Ankara Polatlı
tarım işletmelerindeki etkilerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır.Araştırma, bölgede
75 işletmeden toplanan verilerin değerlendirilmesine dayandırılmaktadır.

6
Karkacıer, (1991) tarafından yapılan çalışmada, Tokat ili Turhal ilçesindeki sığır
besiciliği işletmelerinin yatay kesit verileri kullanılarak ekonomik analizi yapılmıştır.
Çalışmada 124 işletmenin verilerine göre yapılan analizde Cobb-Douglas tipi üretim
fonksiyonu kullanılmıştır. Elde edilen tahmin denklemlerinin ekonometrik kriterlere göre
test edilmesiyle birlikte marjinal analizlere ilişkin yorumlar yapılmıştır.
Oğuz, (2004) tarafından yapılan çalışmada, Türkiye’nin şeker üretiminde en önemli
fabrikalarından biri olan Konya Şeker Fabrikası’nın üretim alanı içerisinde faaliyet
gösteren Konya İli Çumra ilçesi şeker pancarı işletmeleri incelenerek, şeker pancarı
üreticilerinin Şeker yasasının yürürlüğe girmesi ile izledikleri üretim stratejileri, şeker
pancarı üretimine getirilen yeni kota ile üreticilerin hangi ürünleri üretmeyi tercih ettiği ve
tercihlerine etkili olan faktörler ortaya konulmuştur. İncelenen 54 tarım İşletmesi için
işletme arazi genişliği ortalama 158.88 da hesaplanmıştır. İşletme arazinin %74.84’ünü
mülk arazi, %23.27’sini kiraya tutulan arazi ve %1.89’unu ise ortakçılıkla işlenen arazi
oluşturduğu belirlenmiştir. Araştırmada üreticilerin Şeker Pancarına alternatif ürün
bulamadıkları ve bundan dolayı köyde yetiştirilen geleneksel ürünlere ve kendi
alışkanlıklarına göre ürünleri(buğday, arpa, fasulye, havuç ve sebze) belirledikleri bunun
yanı sıra özellikle silajlık ve dane mısırın Şeker Pancarının yerine ileride alternatif
olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Üreticiler, 1da alandan 2000-2003 yılı ortalama olarak
2003 yılı birim fiyatlarına göre Şeker pancarından 118.758.097 TL net gelir elde ederken,
alternatif olabilecek ürünlerden silajlık mısırdan 89.578.500TL, fasulyeden 48.304.225TL,
havuçtan 31.717.907Tl, dane mısırdan 12.300.000 TL, buğdaydan 9.482.236 TL, arpadan
2.290.522 TL, net gelir elde etmiştir. Araştırmada önemli sonuçlardan biriside üreticilerin
%74.07’sinin şeker pancarı kotasından dolayı fazla ürün almamak için şeker pancarından
7
kullandıkları girdi miktarını ve işgücünü artırarak 4478kg/da olan verimi 7353 kg/da
çıkararak Şeker Pancarı kota miktarı kadar üretim yaptıkları belirlenmiştir.
Özçelik, (1989) tarafından yapılan Ankara şeker fabrikası civarındaki şeker pancarı
yetiştiren tarım işletmelerinde şeker pancarı ile buğday için fiziki üretim girdileri ve
üretimin fonksiyonel analizinin konu alındığı çalışmada; incelenen işletmeleri arazi varlığı,
nüfus ve işgücü durumu, şeker pancarında ve buğdayda fiziki girdilerin kullanım seviyesi
belirlenmiş, daha sonra belirlenen değişkenlerin üretim elastikiyetleri ve marjinal verimleri
hakkında yorumlar yapılmıştır.

8
3.MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Araştırmada Sivas ilinde şeker pancarı yetiştiren işletmeler ve köyler tespit

edilmiştir. Buna göre Sivas ilinde 31 köyde, 588 işletmede şeker pancarı üretimi
yapılmaktadır. Bu 31 köyü temsil etmek için 9 köy seçilmiştir. Araştırmanın ana
materyalini 9 köyde 77 üretici ile anket yapılarak elde edilen veriler oluşturmuştur.
Araştırma bölgesinde tarım işletmelerinin muhasebe kayıtlarının olmayışı sebebiyle
çiftçilerin beyanına dayalı bilgiler anket formlarına işlenmiş ve bu anket formları
çalışmanın ana materyalini oluşturmuştur. Anket formlarından başka ikincil veriler olarak
çeşitli yerlerde yayınlanmış veya yayınlanmamış tezlerden, kitaplardan, istatistiklerden ve
dergilerden de faydalanılmıştır.
3.2. Yöntem
3.2.1. Örnekleme Aşamasında Uygulanan Yöntem
Bu aşamada öncelikle Sivas pancar bölge müdürlüğü ile irtibata geçilerek

araştırma yöresinde şeker pancarı üretimini gerçekleştiren köylerin sayısı tespit edilmiştir.
Buna göre araştırma bölgesinde toplam 31 köyde şeker pancarı tarımı yapıldığı tespit
edilmiştir.
Örneğe seçilen köylerde şeker pancarı yetiştiren işletmelerin sayıları ve bu
işletmelerin şeker pancarı üretim alanları Sivas Pancar Bölge Müdürlüğü kayıtlarından
alınmıştır.
Daha sonra bu arazi büyüklükleri kullanılarak, tabakaların varyansını ve
ağırlıklarını dikkate alan tabakaların tamamı için tek bir örnek hacmi hesaplayan neyman
yöntemi formülü kullanılmıştır.
2
n=
∑ ( Nh * Sh) (Yamane, 1967)
N2 2
* D + ∑ Nh * ( Sh) 2
İşletmeleri tabakalara ayırmanın gerekli olup olmadığı değişim katsayısına

bakılarak karar verilmiştir. Değişim katsayısı aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır:
S
D. K .= × 100
X
9
Yapılan hesaplamalar sonucunda değişim katsayısının yüksek olduğu görülmüş ve

işletmelerin tabakalara ayrılması gerektiği kanaatine varılmıştır. Böylece her tabakadan
örnek seçmek mümkün olduğundan populasyonun parametreleri daha iyi tahmin
edilmiştir. Ayrıca tabakalı tesadüfi örnekleme yönteminde örnek hacmi küçük olduğu için
eldeki imkanlar zaman ve maddi açıdan etkin kullanılmış olacağı düşünülmüştür. Her
tabakanın tabaka içi varyansının en düşük, tabakalar arası varyansın en yüksek olmasına
dikkat edilmelidir. Bunu sağlamanın en kolay yolu, sınıf aralığı ortalaması ile tabaka
ortalamasının birbirine en yakın olacağı şekilde tabakaların oluşturulmasıdır (Çiçek ve
Erkan, 1996). Bununla birlikte tabakalandırma işleminde tabaka sınırlarının daha önce
yapılmış olan araştırmalar ile benzerlik göstermesi de hedeflenmiştir. Toplam örnek
hacminin tabakalara ayrılmasında aşağıdaki formül kullanılmıştır.
Nh * n
ni =
∑ N h * Sh
Çizelge 3.1’de Populasyonu oluşturan işletmelerin tabakalandırma bilgileri ve
örnek hacminin tabakalara göre dağılımı verilmiştir.
Çizelge 3.1. Populasyonu Oluşturan İşletmelerin Tabakalandırma Bilgileri ve Örnek
Hacminin Tabakalara Dağılımı
Tabaka Tabaka Tabaka Örnek Tabakadak Standar Nh*Sh Nh*(Sh)2 DK Örnek
No alt üst ortalaması Ortalaması i İşletme t sapma (%) sayısı
sınırı (da) (da) sayısı (Nh) (Sh)
(da)
1 1-10 5,5 6,634 265 2,001 530,265 1061,06 30,16 16
2 10-20 15,05 14,183 218 2,875 626,750 1801,91 20,27 20
3 20 -+ 62,5 30,300 101 12,580 1270,580 15983,90 41,52 41
Toplam -- -- 13,545 584 10,124 2427,595 18846,86 74,74 77
Her tabakaya ait örnek sayısı belirlendikten sonra, hangi işletmeler ile anket
yapılacağının belirlenmesinde basit tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca
anket esnasında örneğe çıkan işletmelerin bulunmaması ihtimali göz önüne alınarak her
tabakadan %10 yedek işletme de örneğe dahil edilmiştir.
3.2.2. Anket Aşamasında Uygulanan Yöntem
Tarım işletmelerinde muhasebe kayıtlarının mevcut olmadığı hallerde anket yolu ile
toplanan verilerden yararlanılabilmektedir (Yang, 1964). Anket aşamasında doğru veriler
elde edebilmek için anket uygulamasına istekli ve gönüllü üreticilerle çalışmak uygun
görülmüştür.Dolayısıyla hedeflenen tabaka sınırlarından sapma sözkonusu olabilmiştir.Bu
10
aşamada anketler yapılırken yüz yüze görüşme yöntemi kullanılmıştır. Anket aşamasında
envantere dahil unsurların kıymet taktirinde şu yöntemler kullanılmıştır.
* Toprak varlığının kıymet taktirinde; Araştırma bölgesinde geçerli alım satım
değeri ortalaması esas alınmıştır.
* Arazi ıslahı varlığının kıymet taktirinde; Yeni yapılar için maliyet bedeli, eski
yapılar için yenileme değeri esas alınmıştır.
* Bina varlığı kıymet taktirinde; Yeni yapılar için maliyet bedeli, eski yapılar için
yenileme değeri esas alınmıştır.
* Bitki (nebat) varlığının kıymet taktirinde; Bağ ve meyvelikler arazi ile birlikte
tespit edilen kıymetten çıplak toprak değeri düşüldükten sonra bulunan değer, meyveli
ağaçlarda hasıla değeri ve işletmecinin beyanı ile bulunan değer, meyvesiz ağaçlarda
yerindeki odun değeri ve genç plantasyonlarda tesis masrafı esas alınmıştır.
* Tarla demirbaşının kıymet taktirinde; Gelecek yılki üretim için yapılan
faaliyetlerin maliyet bedeli esas alınmıştır.
* Alet makine kıymet taktirinde; Yeni satın alınanlar için maliyet bedeli, eski
olanlar için emsal bedeli esas alınmıştır.
* Hayvan varlığı kıymet taktirinde; Yeni alınanlar maliyet bedeli, işletmede uzun
süre bulunanlar veya yeni doğanlar için emsal bedeli esas alınmıştır.
* Malzeme mühimmat varlığının kıymet taktirinde; Yeni alınanlar maliyet bedeli,
aile içinde, işletmede ve satılacak ürünlerde çiftlik avlusu fiyatı kullanılmıştır.
* Para mevcudu ve alacaklar ve borçların belirlenmesinde; İşletmecilerin beyanları
esas alınmıştır.
3.2.3. Analiz Aşamasında Uygulanan Yöntem
Yapılan anket formları dikkatli bir şekilde incelenerek bu bilgiler döküm

kağıtlarına aktarılmıştır. Analize hazır olan bilgiler alınarak gerekli hesaplamalar
yapılmıştır.
3.2.3.1. İncelenen İşletmelerin Sosyo-Ekonomik Yapısının Belirlenmesinde
Uygulanan Yöntem
Bu aşamada işletmelerin nüfus, işgücü, eğitim durumu ve sermaye yapıları ortaya

konulmuştur. Nüfus durumu belirlenirken işletmelerde mevcut nüfus cinsiyete ve yaşlara
göre belirlenmiştir. Nüfusun eğitim durumu cinsiyete ve eğitim süresine göre incelenmiştir.
11
Aile işgücü potansiyelinin belirlenmesinde erkek işgücü birimi(EİG) esas

alınmıştır. Erkek işgücü birimi ergin (15-49 yaş arası) bir işçinin günde ortalama 10 saat
çalışması ile ortaya koyduğu işgücüdür (Aras, 1988). İşletmelerde 7-65 yaş arası nüfusun
fiilen çalışabilir nüfus olduğu ve bölgede çalışılabilir gün sayısının 300 gün olduğu kabul
edilmiştir. Böylece işletmelerde aile işgücü potansiyeli (kullanılabilir işgücü) belirlenirken
fiilen çalışabilir nüfustan devamlı hastalık, askerlik ve eğitim nedeniyle çalışmayan nüfus
çıkartılarak, fiilen çalışabilir nüfus yaş ve cinsiyeti dikkate alınarak Çizelge 3.3’deki
katsayılar kullanılarak erkek işgücü birimine çevrilmiştir.
Çizelge 3.2. Erkek İşgücü Biriminin Hesaplanmasında Kullanılan Emsaller
Yaş Erkek Kadın

7-14 0,50 0,50
15-49 1,00 0,75
50-64 0,75 0,50
65- + -- --
İşletmelerin sermaye miktar ve bileşimlerinin ortaya konulmasında sermayenin

fonksiyonlarına göre sınıflandırma şekli esas alınmıştır (Açıl ve Demirci, 1984).
A. Aktif Sermaye;
I. Arazi sermayesi;
1. Toprak varlığı,
2.Arazi ıslahı varlığı,
3.Bina varlığı,
4.Bitki varlığı,
5.Tarla demirbaş varlığı,
II. İşletme sermayesi;
1. Sabit işletme varlığı;
a. Hayvan varlığı,
b. Alet makine varlığı,
2. Döner işletme varlığı;
a. Malzeme mühimmat varlığı,
b. Para mevcudu alacaklar,
c. Besi hayvanları,
B. Pasif Sermaye;
12
I. Yabancı sermaye,
a. Borçlar,
b. Kiraya ve ortağa tutulan toprak kıymeti,
II. Öz sermaye.
İşletmede yıllık faaliyet sonuçlarına ilişkin analizler iki aşamada yapılmıştır.
İlkinde üretim dalları düzeyinde brüt marj analizleri yapılarak, üretim dalları arasında
kısmi kârlılıkları karşılaştırılmıştır. İkinci aşama olarak işletme bir bütün halinde ele
alınarak, işletmenin bir yıl boyunca yapmış olduğu faaliyetlerin sonucu ortaya
konulmuştur.
Üretim dalları düzeyinde yapılan analizlerde brüt marj hesaplanmıştır. Her bir
üretim dalı için hesaplanan brüt marj hesabında üretim dallarının brüt üretim değerinden
değişken masrafların çıkartılmasıyla bulunmuştur.
Brüt üretim değeri hesabında; her bir üretim dalının üretim miktarı ile fiyatları
çarpılmış ve bulunan değere ilgili üretim dalında yıl içerisinde meydana gelen prodüktif
değer artışı (envanter kıymet artışı) eklenmiştir (Akay, 1998).
Değişken masraf üretim hacmine bağlı olan ve tek bir üretim dalını ilgilendiren
masraftır (Hopkins ve Heady, 1955). Değişken masraflar olarak aşağıdaki unsurlar yer
almıştır.
a. Dışarıdan satın alınan veya işletmeden temin edilen tohumluk,
b. Toprak hazırlığı için yapılan masraflar,
c. İlaç masrafı,
d. Gübre masrafı
e. Sulama suyu masrafı
f. İlgili üretim dalı için işletme dışından tutulan geçici işçiye ödenen ayni ve nakdi
ücret
g. Aile işgücü ücret karşılığı,
h. İlgili üretim dalı ile ilgili diğer değişken masraflar(ip, çuval, sandık ve taşıma
masrafları gibi),
ı. İlgili üretim dalı için alet makine kirası.
Hayvancılık üretim dalına ilişkin değişken masraf unsurları şu şekildedir;
a. İrat hayvanları için dışarıdan alınan ve işletmeden temin edilen yem masrafları,
13
b. Veteriner, ilaç, aşı vb. gibi bakım masrafları,

c. İrat hayvanları envanter kıymet eksilişleri.
Değişken masrafların belirlenmesinde: Dışarıdan sağlanan hammadde ve yardımcı
maddeler maliyet bedeli üzerinden, işletme içerisinden sağlananlar için ise çiftlik avlusu
emsal bedeli üzerinden hesaplanmıştır. Ayrıca işçilik masrafları hesaplanırken çiftçilerin
beyanları esas alınmıştır. Böylece her bir üretim dalına ait brüt üretim değeri, değişken
masrafı ve brüt marjı işletme ve teknik birim (dekar, baş veya BBHB) başına
hesaplanmıştır.
İncelenen işletmeler daha sonra bir bütün olarak ele alınarak yıllık faaliyet
sonuçları belirlenmiştir. Yıllık faaliyet sonuçları olarak gayri safi hasıla, işletme masrafları,
gerçek masraflar, net hasıla (saf hasıla), tarımsal gelir (net çiftlik geliri) ve toplam aile
geliri hesaplanmış ve yorumları yapılmıştır.
Brüt hasıla bir üretim dönemini kapsayan üretim faaliyeti sonunda yaratılan nihai
mal ve hizmetlerin değer toplamı olarak tanımlanmaktadır (Aras, 1988). Brüt hasılayı
gösteren gelir unsurları aşağıda verilmiştir.
a) Satılan bitkisel ürünlerin satış tutarı,
b) Satılan hayvansal ürünlerin satış tutarı,
c) Ailede tüketilen çiftlik ürünlerinin değeri,
d) İşçilere verilen çiftlik ürünlerinin değeri,
e) Dönem başı ve dönem sonu envanter kıymet artışları,
f) Hizmet gelirleri,
- Aile işgücünün başka işletmelerde çalışması ile sağlanan gelir,
- İşletmenin alet makinesini kiraya vermesi ile sağlanan gelir,
g) İkametgah kira bedeli.
Brüt hasılayı oluşturan gelir unsurlarının belirlenmesinde şu şekilde hareket
edilmiştir (Esengün, 1990).
a) Satılan bitkisel ve hayvansal ürünler satış fiyatlarıyla, ailede tüketilen ve işçilere
verilen ürünler çiftlik avlusu fiyatlarıyla değerlendirilmiştir. Satış fiyatlarında işletmecinin
beyanı esas alınmıştır.
b) Envanter kıymet değişimlerinde, kıymet artışları brüt hasılaya dahil edilmiş,
diğer taraftan envanter kıymet azalışları da işletme masraflarında gösterilmiştir.
14
c) Envanter kıymet değişimlerinde yılbaşı ve yıl sonu değerler dikkate alınarak

hesaplamalar yapılmıştır.
Bununla birlikte envanter kıymet artışlarında konjonktür değişmelerinin etkisi
dikkate alınmamıştır (Açıl ve Demirci, 1984).
Hayvan varlığında envanter kıymet değişimi;
EKD: (Yıl sonu mevcudu+satılan)-(Yılbaşı mevcudu+satın alınan) formülünden
yararlanılarak hesaplanmıştır (Talim, 1983).
d) Hizmet gelirlerinin belirlenmesinde işletmecinin ifadesi esas alınmıştır.
e) İkametgah kira bedelinin belirlenmesinde bina kıymetinin %3'ü esas alınmıştır
(Aras ve Çakır, 1975).
İşletmelerde giderler, işletme giderleri ve gerçek giderler olarak iki şekilde
incelenmiştir.
İşletme masrafları, işletmecinin brüt hasılayı elde etmek için işletmeye yatırılan
aktifin faizi hariç, yapmış olduğu her türlü masrafların toplamı şeklinde tanımlanmaktadır
(Açıl, 1956). Bu çalışmada işletmeleri birbiriyle karşılaştırmak için bütün işletmeler
ekonomik yönden bağımsız ya da borçsuz ve mülk arazilerini işleyen işletmeler olarak
düşünülmüş ve borç faizleri ile arazi kirası giderleri işletme masraflarına dahil
edilmemiştir. Ayrıca işletmede üretilip de tekrar üretimde kullanılan ürünlerin (çiftlik
gübresi, hayvan yemleri gibi ara malların) bedelleri işletme masraflarına dahil edilmemiştir
(Aras, 1988). Sonuçta, işletme giderleri şu masraf unsurlarından oluşmuştur:
1. İşçilik masrafları,
a) Yabancı işçi ücretleri,
b) İşletmeci ve işletmede çalışan aile bireylerinin ücret karşılığı,
2. Materyal masrafları,
a) Tohum fide masrafı,
b) İlaç masrafı,
c) Gübre masrafı,
d) Sulama suyu masrafı,
e) Yem masrafı,
f) Akaryakıt masrafı,
3. Pazarlama masrafları,
15
a) İp, çuval, sandık vb. masrafı,

b) Taşıma Masrafı,
4. Vergi, harç ve köy harcamalarına katılım masrafları,
a) Salma koruma masrafı,
5. Diğer cari masraflar,
a) Alet ve makine kirası,
b) Alet ve makine tamir bakım masrafı,
c) Bina yıllık normal tamir bakım masrafı,
d) Veteriner, aşı, bakım masrafı,
e) Diğer cari masraflar,
6. Amortismanlar,
a) Alet ve makine amortismanı,
b) Bina amortismanı,
c) Arazi ıslahı amortismanı,
7. Envanter kıymet eksilişleri,
a) Nebat varlığı ve tarla demirbaşı envanterindeki eksilişler,
b) Hayvan varlığı envanterindeki eksilişler,
c) Malzeme ve mühimmat varlığı envanterindeki eksilişler.
Değişken masrafların unsurlarının belirlenmesinde şu şekilde hareket edilmiştir.
a) İşçilik masrafları gurubunda yer alan aile işgücü ücret karşılığının
hesaplanmasında, aile fertlerinde çalışan nüfusun işletmede çalıştığı süre dikkate alınarak,
aynı işin ücretli işçi tarafından yapılması halinde ödenecek ücret (günlük ücret üzerinden)
esas alınmıştır.
b) Amortismanların hesabında amortisman oranları makine varlığı için %10, küçük
el aletleri için %25, bina varlığı için ahşap ve kerpiç binalarda %4, beton binalarda %2,
arazi ıslahı için de %5 alınmıştır (Esengün, 1990).
İşletme masraflarının hesaplanması bittikten sonra gerçek giderler
hesaplanmaktadır. İşletmelerde bir üretim döneminde işletmeciler tarafından ödenen
giderlere gerçek giderler denilmektedir (Aras, 1988). İşletme masrafları ile gerçek giderler
arasındaki fark, işletme masraflarının içerisinde aile işgücü ücret karşılığının olması, buna
karşılık ise gerçek giderlerde ödenen arazi kirası ve borç faizlerinin bulunmasıdır.
16
Gerçek Masraflar = (işletme masrafları- aile işgücü ücret karşılığı) + (ödenen arazi kirası
ve ortakçı payı + borç faizleri)
Yıllık faaliyet sonuçları ortaya konurken diğer önemli bir kriter de net hasıladır.
Brüt hasıladan işletme masrafları çıkartılarak bulunmuş ve böylece işletmeleri borçtan ve
mülkiyet koşullarından arındırmış olarak, birbirleriyle karşılaştırma imkanı sağlanmış
olmaktadır.
Yıllık faaliyet sonuçları ile ilgili bir diğer gösterge tarımsal gelirdir. Bu çalışmada
tarımsal gelir, brüt hasıladan gerçek giderlerin çıkartılması ile elde edilmiştir.
Yıllık faaliyet sonuçlarının değerlendirilmesinde bir diğer kriter de toplam aile
geliridir. Bu çalışmada toplam aile geliri, tarımsal gelire, aile işgücünün tarım sektörü
dışında çalışmasından elde ettiği gelir, kiraya verilen arazi karşılığı sağlanan gelir ve diğer
gelir servetleri ( kira geliri, emekli maaşı vb.) eklenerek elde edilmiştir.
17
4. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE ŞEKER VE ŞEKER PANCARI ÜRETİMİ
4.1. Dünya’da Şeker Üretim Durumu
1995-2004 yılları arasında Dünya’da Şeker Üretim Durumu Çizelge 4.1’de

verilmiştir.
Çizelge 4.1. Dünya’da Şeker Üretim Durumu (1000 Ton)
Yıllar Dünya Pancar Kamış Şekeri Pancar % Kamış %
Toplamı Şekeri
1995 116 195 35 117 81 078 30,22 69,78
1996 123 071 36 430 86 641 29,60 70,40
1997 123 783 37 881 85 902 30,60 69,40
1998 126 780 38 508 88 272 30,37 69,63
1999 133 343 36 924 96 419 27,69 72,31
2000 136 747 37 409 9 338 27,36 72,64
2001 130 530 36 499 94 031 28,00 72,00
2002 136 159 33 017 103 142 24,25 75,75
2003 149 399 37 283 112 116 24,96 75,04
2004 143 971 34 582 109 389 24,02 75,98
Kaynak: Anonim, 2005b, Pankobirlik İstatistik Yıllığı, Ankara.
Dünyada şeker üretimi şeker pancarı ve şeker kamışından sağlanmaktadır.
Pancardan şeker üretimini Avrupa Ülkeleri, kamıştan üretimini de genellikle Amerika,
Afrika, Asya ve okyanus ülkeleri yapmaktadır.
Dünya şeker üretimini etkileyen faktörlerin başında rekolte ve ekim alanları
gelmekle beraber, ülkelerin siyasal yapısındaki değişmeler, siyasi ve ekonomik
bloklaşmalar da üretimi etkileyen faktörler arasındadır. Yukarıdaki çizelgede Dünyada
şeker üretiminde yıllara göre şeker kamışı üretiminin arttığı gözlenmektedir.
Çizelge 4.2. Bazı Ülkelerde Şeker Pancarı Üretim Durumu (1000 Ton)
Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004
Almanya 27 870 24 730 26 794 23 756 25 486
Fransa 31 121 26 844 3 3450 29 238 29 419
İngiltere 8 293 8 335 9 557 9 296 7 600
İtalya 11 570 9 910 12 726 7 137 9 138
Türkiye 18 821 12 632 16 523 13 090 13 965
Bulgaristan 23 19 51 9 10
Rusya 14 053 14 555 15 665 19 383 18 500
Yunanistan 3 033 2 890 2 712 2 200 2 300
18
Dünya Şeker Pancarı Üretimi içerisinde ülkemizin payı 2000 yılında 18 821 000
ton iken bu oran % 25,81 oranında azalarak 2004 yılında 13 965 000 ton olmuştur.
4.2. Türkiye’de Şeker Pancarı Üretimi ve Ülke Ekonomisine Katkısı
4.2.1. Türkiye’de Şeker Pancarı Üretim Alanı, Miktarı ve Verim Durumu
1985-2003 yılları arasında Türkiye’de şeker pancarı üretim alanı, üretim miktarı ve
verim durumları Çizelge 4.3’de verilmiştir.
Çizelge 4.3: Türkiye’de Şeker Pancarı Üretim Alanı, Üretim Miktarı ve Verim Durumu
Yıllar Ekim Alanı (1000 ha) Üretim Miktarı(ton) Verim (kg/ha)
1985 322 449 9 830 060 30 758
1986 349 817 10 662 346 30 659
1987 391 592 12 717 321 33 041
1988 317 253 11 534 153 36 512
1989 353 490 10 928 903 32 169
1990 379 853 13 985 741 37 044
1991 401 321 15 474 097 38 677
1992 410 102 15 563 194 37 610
1993 423 234 15 563 194 39 916
1994 411 965 12 527 614 30 954
1995 312 251 10 989 331 35 413
1996 422 591 14 418 639 34 641
1997 472 664 18 400 722 39 491
1998 515 000 21 940 518 42 603
1999 440 000 16 854 294 38 305
2000 480 000 18 781 380 39 128
2001 335 000 12 550 650 37 465
2002 372 000 16 523 166 44 439
2003 315 303 12 622 934 40 034
Kaynak: Anonim, 2003, DİE, Ankara.
Yukarıdaki Çizelgede Türkiye’de ekim alanlarının yıllar ilerledikçe arttığı buna

bağlı olarak da üretim miktarlarında da bir artışın olduğu 2000 yılından sonra ise şeker
kanununa bağlı olarak bir azalış gözlenmektedir. Ancak verimde yıllar itibariyle bir
dalgalanmanın olduğu görülmektedir. 2002 yılı itibariyle Türkiye’de ekim alanının 372
000 ha, Üretim miktarının 16 523 166ton ve verimin 44 439kg/ha olarak gerçekleştiği
görülmektedir. Türkiye’nin Avrupa ülkeleri arasında şeker pancarı tarımı, şeker pancarı
ekiliş alanı itibariyle sıralaması Çizelge 4.4’de verilmiştir.
19
Çizelge 4.4: Avrupa Ülkeleri Arasında Şeker Pancarı Tarımı ve Faaliyetleri Bakımından
Türkiye’ nin Yeri (1000 Ha)
Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004
Almanya 452 449 455 444 450
Fransa 410 429 438 401 384
İngiltere 173 177 169 167 154
İtalya 249 223 245 252 217
Türkiye 410 359 373 314 330
Bulgaristan 746 731 714 851 863
Rusya 3 1 2 1 1
Yunanistan 50 43 41 39 33
Çizelge 4.4.’de görüleceği gibi Türkiye, Şeker pancarı ekiliş alanı olarak Avrupa
ülkeleri içinde 4. sırada yer almaktadır.
4.2.2.Şeker pancarının İstihdama Katkısı
Şeker pancarı ekiminden hasadına kadar birim alanda çok fazla işgücünün
kullanıldığı bir kültür bitkisidir. Şeker pancarı tarımı alternatif ürünlerden buğdaya kıyasla
13 kat, ayçiçeğine kıyasla 5 kat daha fazla istihdam imkanı yaratır (Ersun ve ark., 1997).
Türkiye’de şeker pancarının sözleşmeli olarak yetiştirilen bir ürün olması, alımının
TŞFAŞ tarafından garanti edilmesi, çok fazla sıcaklık istememesi ve bunun sonucu
Türkiye’ nin yüksek bölgelerinde yetiştirilebilmesi sebebiyle şeker pancarı tarımı yapan
işletmelerin sayısı oldukça yüksektir. Çizelge 4.3’de 1985-2004 yılları arasında şeker
pancarı eken il, köy ve çiftçi sayısı verilmiştir. Çizelge incelendiğinde Türkiye’de 2004
yılında 303.428 çiftçi şeker pancarı tarımıyla uğraşmıştır. Eğer Türkiye’ nin nüfusunun
ortalama olarak 70 milyon olduğunu kabul edersek toplam nüfusun %0,43’ ünün şeker
pancarı yetiştiren çiftçi olduğunu söylemek yanlış olmaz. Ayrıca şeker pancarı yetiştiren
işletmelerin yabancı işgücü kullanımıyla bu oran daha da yükselmektedir.
20
Çizelge4.5. 1985-2004 Dönemlerinde Pancar Eken İl, Köy ve Çiftçi Sayısı

Yıllar İl sayısı Köy sayısı Çiftçi sayısı
1985 55 7 742 394 299
1986 58 7 916 411 177
1987 55 7 964 437 625
1988 55 7 593 355 449
1989 62 7 327 361 119
1990 62 7 219 384 840
1991 62 7 153 386 281
1992 63 7 007 422 537
1993 61 7 073 430 863
1994 62 6 986 429 565
1995 62 6 662 332 584
1996 62 6 945 406 294
1997 62 7 176 438 661
1999 64 5 840 347 293
2000 64 5 876 337 327
2001 64 5.869 403 252
2002 64 5 726 416 619
2003 63 5 459 367 419
2004 63 5 233 303 428
Şeker pancarı üretiminde çalışan çiftçilerin yanı sıra şeker üretmek için bölge
müdürlüklerinde, şeker pancarı kantarlarında, şeker fabrikalarında, şekerin nakliyesinde ve
diğer yan kollarda çalışan kişiler oldukça yüksek miktarda istihdam alanı bulmaktadır.
Çizelge 4.6’de şeker sanayinin personel durumu verilmiştir.
Çizelge 4.6: 1993-2004 Dönemleri İtibariyle Şeker Sanayi Personel Durumu
Memur Yabancı Daimi İşçi
Yıllar Sözleşmeli Kadrolu Hizmetli Kadrolu Kadrosuz Geçici Toplam
İşçi
1993 4 266 479 291 8 488 2 842 8 484 24 850
1994 4 368 437 264 7 766 2 671 6 878 22 384
1995 4 251 399 243 6 588 2 341 5 418 19 240
1996 4 162 380 213 6 668 2 288 6 690 20 401
1997 4 177 360 191 6 381 2 102 7 040 20 252
2000 4.212 353 150 7.787 1.432 7 472 21 406
2001 4 106 366 131 7.522 1 309 7 595 21 029
2002 3 975 394 114 6.945 1 144 7 016 19 588
2003 3 787 399 102 7.178 560 6 616 18 642
2004 3 600 387 33 6.650 215 6 124 17 009
Kaynak: Anonim, 2005a, TŞFAŞ Genel Müdürlüğü Şeker Sanayi İstatistik Özetleri,
Ankara.
21
4.2.3. Hayvancılığa Katkısı
Şeker pancarı üretmenin önemli bir avantajı da, şeker pancarı üretiminin yanın da
yaş şeker pancarı posası , kuru şeker pancarı posası ve bitkinin yapraklarının üretilmesidir.
Bu yan ürünlerin üretilmesi özellikle hayvancılık açısından oldukça önemlidir. Özellikle
şeker pancarı posası hem ucuz hem de besleme değeri yüksek bir hayvan yemidir.
Besleme değeri olarak aynı alandan kaldırılan çayır otunun iki misli, yulafa denk ve
yoncanın proteine yakın miktar da protein vermektedir şeker fabrikaları çiftçinin ürettiği
şeker pancarı ağırlığının %13 kadar yaş şeker pancarı posası ve %0,5 kadar kuru şeker
pancarı posasını üreticiye geri vermektedir. Şeker pancarı kök gövdesinin %6-15' i baştır.
Kök gövdesi işlendikten sonra kök gövdesinin %30-40 oranın da fabrika artığı olarak şeker
pancarı posası , ayrıca birim alandan kök gövdesinin %25-40' ı kadar yaprak elde edilir
(Koç, 1998). Aşağıdaki Çizelgede Türkiye’de çeşitli yıllar itibariyle yaş ve kuru şeker
pancarı posası üretim miktarları verilmiştir.
Çizelge4.7: Türkiye’de Şeker Pancarı Posası Üretimi
Yıllar Yaş şeker pancarı posası (ton) Kuru şeker pancarı posası (ton)
1975 2 916 161 871 903
1985 3 926 418 356 372
1996 4 064 025 --
Kaynak: Koç, 1998, Şeker Pancarı, GOPÜ Ziraat Fakültesi Yayınları Ders Notu,Yayın
No: 14, Tokat
Türkiye 'de sözleşmeli yetiştiricilik ilk kez TŞFAŞ tarafından şeker pancarı
yetiştiriciliği için uygulamıştır. Daha sonra TŞFAŞ yağlı tohumlar ve sığır besiciliği
projeleri verilerek bu alanda da sözleşmeli yetiştiricilik uygulamaları başlamıştır (Gülse,
1996). Dünya bankasının finansmanı ile faizsiz hayvan alımı ve yem kredisinin sağladığı
proje sayesinde besicilik geliştirilmiştir. Bir çiftçinin en fazla 40 baş alabildiği bu proje ile
200 000 bin başa yakın hayvan dağıtılmıştır. Bu projenin ülke ekonomisine en büyük
katkısı, çiftçinin entansif hayvancılık konusun da bilgi sahibi olmasına imkan vererek
ortalama karkas ağırlığının başlangıçta 110 kg/baş iken 160 kg/başa çıkmasıdır.
Ancak bu proje besi bedellerinin zamanında ödenmemesi ve hayvan temin ve yem
kredilerinin yetersiz kalarak çiftçinin büyük kayıplara uğraması neticesinde 1980’li yılların
sonunda bir duraklamaya girmiş 1972 yılında besi yapan köy adedi 585, çiftçi sayısı 5 107
22
iken bu rakamlar 1992 yılında sırasıyla 183 köy ve 1293 adet çiftçi olarak gerçekleşmiştir.
1993 yılından itibaren de bu proje uygulamadan kaldırılmıştır (Ersun ve Ark, 1997).
4.2.4. Üretime Katkısı
Şeker pancarı modern tarım tekniğine uygunluğu sebebiyle şeker pancarı üretimi
yapılan bölgelerde modern tarım tekniklerinin ve yeni alet ekipmanların kullanımı
artmaktadır.
Şeker pancarında çapalama, ot alma gibi işlemlerin yoğun olarak yapılması sonucu
toprak kabartılmakta, besin maddelerince zenginleştirilmekte ve yabancı otlardan
temizlenmektedir. Bu durum şeker pancarı ile münavebeye girecek olan üründe verim
artışına sebep olacaktır.
4.2.5. Tarıma Dayalı Sanayi ve Tarıma Bağlı Sanayiye Katkısı
Şeker fabrikaları kuruluş amaçları doğrultusunda her türlü şekeri üretmenin yanı
sıra tohum, kimyasal gübre, zirai mücadele ilacı, tarım alet ve makineleri gibi girdileri ayni
krediler şeklinde sağlayarak bu alanda çalışan sanayi kuruluşları için bir pazar
oluşturmuştur.
Şeker fabrikalarında şeker üretimi esnasında ortaya çıkan melas; metil alkol, sirke
asidi, limon asidi, ispirto üretiminde kullanılır. Şeker fabrikalarının kuruluşu, işletilmesi,
modern hale getirilmesi, bakımı ve onarımı için makine ve imalat sanayine ihtiyaç
duyulmasından dolayı şeker sanayi bu yönde bir sanayileşmeyi de zorunlu hale getirmiştir.
Şeker pancarının üretimi tüm bu sanayi kollarına ya girdi olarak veya onların ürünlerini
kullanarak pazar oluşturmasının yanın da asıl gaye olarak şeker üretiminin
gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Çizelge 4.8’da Türkiye’de şeker fabrikaları itibariyle
şeker fabrikalarının 2004/05 yılı verilerine dayanarak şeker üretim miktarları, fabrikaların
işletmeye açılış tarihi, açılış kapasitesi ve mevcut kapasitesi verilmiştir.
23
Çizelge 4.8: Türkiye’ deki Şeker Fabrikalarının İşletmeye Açılış Tarihleri, Günlük İşleme
Kapasiteleri ve Üretimleri
Fabrika adı İşletmeye Kuruluştaki Mevcut Faaliyete 2004/05 dönemi

açılış pancar işleme kapasite geçtiği tarihteki şeker üretimi
tarihi kapasitesi şeker üretimi (ton)
(ton/gün) (ton)
Alpullu 1926 500 4 000 456 30 550
Uşak 1926 500 1 500 114 30 069
Eskişehir 1933 1 000 6 000 12 124 112 550
Turhal 1934 1 000 7 000 9 388 93 500
Adapazarı 1953 1 800 6 000 6 459 0
Susurluk 1954 1 800 6 000 11 331 56 792
Burdur 1955 1 800 4 800 16 158 77 800
Elazığ 1956 1 500 1 500 3 904 22 610
Erzincan 1956 1 500 1 500 6 829 35 880
Erzurum 1956 1 800 3 000 2 296 43 790
Malatya 1956 1 200 3 000 2 651 28 100
Ankara 1962 1 200 3 000 5 558 56 500
Kastamonu 1963 1 200 3 000 8 423 45 150
Afyon 1977 6 000 6 000 10 005 83 315
Ilgın 1982 6 000 6 000 13 035 102 000
Muş 1982 3 000 3 000 2 835 34 346
Ağrı 1984 3 000 3 000 13 590 34 600
Bor 1984 3 000 3 000 29 610 51 720
Elbistan 1985 3 000 3 000 9 246 44 410
Çarşamba 1989 3 000 3 000 2 750 20 400
Erciş 1989 1 500 1 500 465 28 950
Ereğli 1989 6 000 6 000 31 490 108 520
Çorum 1991 3 000 6 000 31 400 72 490
Kars 1993 1 500 1 500 946 18 690
4.2.6.Diğer Katkıları
Şeker pancarı yetiştiren işletmelerin sürekli olarak tarımsal yayım faaliyetleri

içerisinde oldukları bir gerçektir. Şeker şirketinin konu ile ilgili uzmanlarının çiftçilerle
teknik konulara yönelik ilişkileri, Türkiye’de yapılan yayım faaliyetlerine iyi bir örnek
oluşturmaktadır (Karkacıer, 1987). Bu yayım faaliyetleri sonucu çiftçiler daha iyi toprak
işleme, gübreleme, ilaçlama, sulama, bakım ve hasat gibi tekniklerini
gerçekleştirebilmektedir.
24
Normal şartlar altında yaşayan bir insan temel besin maddelerinden günlük olarak
40-60 gr yağ, 120-150 gr albümin 400-500 gr karbonhidrat alması gerekir. Görüldüğü gibi
karbonhidratlar günlük besin ihtiyacının %70’ e yakın bir kısmını teşkil etmektedir (Koç,
1998).
Şeker pancarı üretimi yapılan bölgelerde zorunlu 4 yıllık ekim nöbeti (münavebe)
uygulanmaktadır. Aynı araziye değişik ürünler ekildiği için toprağın verimliliği devam
etmektedir.
Çiftçinin şeker pancarı ekim isteği onu sulama suyu temin arayışına zorlamaktadır.
Yeraltı sularından faydalanma ihtiyacını artırmaktadır. Sondaj avansı yöntemi uygulanarak
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kontrolün de açtırılan sondaj kuyularının sayısı 1993 yılı
sonu itibariyle 25 943 adete, sulamaya kazandırılan saha miktarı ise 1 448 000 dekara
ulaşmıştır. Aynı miktar sahanın devlet kuruluşları tarafından sulanması halinde 170 $/da
harcama ile 10 trilyon yatırım yapılması gerekirdi (Sayılı, 1998).
25
26
5. ARAŞTIRMA BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER
5.1. Araştırma Bölgesinin Doğal Yapısı
5.1.1.Araştırma Bölgesinin Tarihçesi ve Coğrafi Konumu
İç Anadolu Bölgesinin yukarı Kızılırmak Havzasında yer alan Sivas, yüzölçümü

bakımından 2.848.767 hektarlık alan ile Türkiye’nin ikinci büyük ili, yerleşim merkezi
bakımından 1236 köy ve toplam 2004 yerleşim merkezi ile Türkiye'nin birinci büyük ilidir.
Sivas’ta 17 ilçe, 22 bucak, 46 belediye, 1236 köy ve 748 mezra bulunmaktadır. Köylerden
139'u orman içi, 75' i orman kenarı konumdadır.
Yapılan kazılar ve elde edilen bulgular Sivas’ın tarihi geçmişinin M.Ö. 7000-
5000’li yıllarına kadar uzandığını göstermektedir. Sivas'ın bugünkü sınırları içerisinde yer
alan Hafik Gölü, Pılır Höyüğü, Zara Tödürge Gölü kıyısındaki Tepecik Höyüğü ile Kangal
İlçesi Çukurtarla ve Kavak Nahiyesi Höyük değirmeninde Prehistorik buluntular elde
edilmiştir. Yıldızeli Argaz Höyük ve çevresinde kalkolitik çağ (maden taş devri M.Ö.5000-
3500) ile Tunç devri (M.Ö.3000-1500) buluntuları elde edilmiştir. Sivas’ın yazılı tarihi ise
M.Ö. 2000 yılı başlarında Hititler ile başlamaktadır. Hititlerin egemenliğinden sonra sırası
ile Frigyalılar, Lidyalar, Persler, Makedonyalılar ve Romalıların hakimiyeti altında
kalmıştır. M.S. 395 yılında Bizans hakimiyetine girmiştir. Sivas’a farklı dönemlerde hakim
olan devletler, şehre kendilerine özgü değişik isimler vermişlerdir. Bunlar Sebast, Sipas,
Megolopolis, Kabira, Diospolis, Talaurs, Danişment İli, Eyalet-i Rum, Eyalet-i Sivas ve
Sivas isimleridir. Sivas isminin Latince “Sabesteia” ya da “Sipas” kelimesinden geldiği
sanılmaktadır.
1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Sivas ve yöresi Türk Devletlerinin hakimiyetine

girmiştir. Sivas’ta kurulan ilk Türk Devleti Danişment Devleti (1075) olmuştur. 1174
yılında Danişment Devleti’nin yıkılması ile Sivas Anadolu Selçukluları’nın hakimiyeti
altına girmiştir. Bu dönemde Moğol saldırıları (1243) ile şehir istila edilmiştir. 1256
yılından 1353 yılına kadar İlhanlı Devleti’nin yönetiminde kalmıştır. 1353 yılından 1398
yılına kadar Eretna ve Kadı Burhanettin beyliklerinin idaresi altında kalmıştır. 1398 yılında
Yıldırım Beyazıt döneminde Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı hakimiyetinin ilk
yıllarında Moğol istilasına uğramış, Osmanlı Devleti’nin hakimiyetinin zayıfladığı bu
27
dönemde kısa süreli de olsa Osmanlı hakimiyetinden çıkmıştır. 1408 yılından itibaren
yıkılışına kadar Osmanlı hakimiyeti altında kalmış ve önemli bir eyaleti olmuştur.
Tarihin kaydedildiği zamandan beri önemli bir yerleşim merkezi olan Sivas, asırlar
boyunca önemini korumuş ve özellikle Milli Mücadele yıllarında Milli Mücadele’ye
başlangıç olması ona tarihin en kıymetli değerini vermiştir. 19 Mayıs 1919'da Samsun'a
çıkan Mustafa Kemal Atatürk, Amasya ve Tokat'tan sonra 27 Haziran 1919 günü Sivas'a
gelerek yapılan toplantıda ülkenin durumu görüşülmüş ve en kısa zamanda Sivas'ta bir
kongre yapılmasına karar verilmiştir. 2 Eylül 1919 günü Sivas'a gelen Ulu Önder Mustafa
Kemal Atatürk ve beraberindeki heyet tarafından 4 Eylül 1919 Perşembe günü saat
14.00'da bugünkü Atatürk Kongre ve Etnoğrafya Müzesi binasında Sivas Kongresi
açılmıştır. 11 Eylül tarihinde sona eren Kongre İstiklal Savaşı’nda önemli bir dönüm
noktası olmuştur.
Sivas İli Anadolu Yarımadası’nın ortasında, İç Anadolu Bölgesi’nin Yukarı

Kızılırmak bölümünde yer alır. İl topraklarının büyük bölümü Yukarı Kızılırmak, bir
bölümü de Yeşilırmak ve Fırat havzalarında yer alır. 35o 50’ ve 38o 32’ doğu boylamları ile
38o 32’ ve 40o 16’ kuzey enlemleri içerisinde kalan il 28.549 km² yüzölçümü ile
Türkiye’nin ikinci büyük ilidir. İdari açıdan ise, kuzeyden Giresun, Ordu ve Tokat,
doğudan Erzincan, güneyden Malatya, Kahramanmaraş ve Kayseri, batıdan Yozgat ile
komşudur.
İl alanı kuzeyden Kelkit Vadisi, doğudan Köse Dağları’nın uzantıları Kuruçay

Vadisi ile Yama Dağı, güneyden Kulmaç Dağları, Tahtalı Dağları’nın uzantıları ve Hezanlı
Dağı, batıdan Karababa, Akdağları ve İncebel Dağları gibi doğal sınırlar ile çevrilidir.Sivas
İli’nde ortalama yükselti 1000 metrenin üzerindedir. Sivas İli’nde ağırlıklı yeryüzü şeklini
platolar oluşturmaktadır. İl alanının yaklaşık % 48’i platolar ile, % 46’sı dağlarla, % 6’sı
ise ovalar ile kaplıdır. İldeki en önemli dağlar Köse Dağları’dır. Yıldızeli’ndeki 2537 m
yükseltili Yıldız Dağı ile başlar. Doğuya doğru Asmalı Dağı, Tekeli Dağı, Köse Dağı
(3050 m.) ve Kızıldağ’dır. Diğer önemli yükseltiler ise Tecer Dağları, Akdağlar, İncebel
Dağları ve Yama Dağıdır. Şarkışla-Gemerek Ovası, Yıldızeli Ovası, Suşehri Ovası, Tohma
Vadisi, Kızılırmak Vadisi, Çatlı Suyu Vadisi, Kelkit Vadisi, Meraküm Platosu, Uzunyayla
Platosu önemli yeryüzü şeklileridir.
28
5.1.2. Araştırma Bölgesinin İklim ve Toprak Özellikleri
Sivas’ın karasal bir iklimi vardır. Kışları soğuk ve sert geçer. Genelde kış aylarında
bol kar yağışı görülür ve ortalama 3-5 ay karla örtülüdür. Yazları sıcak ve kurak, ilkbahar
ve sonbahar ayları yağışlı geçer. Her ne kadar kışlar soğuk geçse de ilin kuzey bölümünde,
karasal iklimden Karadeniz iklimine geçiş görülür. Bu bölgelerde iç kesimlere göre iklim
daha ılımandır.Yapılan gözlem ortalamalarına göre en soğuk ay -34,6 derece ile ocak
ayıdır. En sıcak ay 38, 3 derece ile temmuz ayıdır. Aylık yağış ortalaması en yüksek ay
mayıs, en düşük ağustos ayısıdır. Yıllık ortalama yağış miktarı 420 mm’dir. Sivas
meteoroloji istasyonundan alınan uzun yıllar iklim elemanları Çizelge 5.1’de, 2004 yılı
aylık ortalama toprak sıcaklık değerleri Çizelge 5.2.’de ve son beş yıllık ortalama aylık
hava sıcaklığı Çizelge 5.3.’de sunulmuştur..
Çizelge 5.1. 2004 Yılı Ortalama Meteorolojik Değerleri
Ortalama sıcaklık (Günlük) 10,92
En yüksek sıcaklık 38,2
En düşük sıcaklık -18,5
Ortalama nispi nem (%) 65,21
Yıllık toplam yağış miktarı (mm) 325,50
Donlu gün sayısı 74
Kapalı gün sayısı 118
Açık gün sayısı 247
Kaynak: Anonim, 2005d. Meteoroloji İl Müdürlüğü Kayıtları, Sivas.
Çizelge 5.1.’de 2004 yılı ortalama sıcaklık 10,92, en yüksek sıcaklık 38,2 olarak
gerçekleşmiştir.
Çizelge 5.2.2004 yılı aylık ortalama toprak sıcaklık değerleri (°C)
Ortalama
Temmuz
Ağustos
Haziran
Kasım
Aralık
Mayıs
Nisan
Şubat
Eylül
Ekim
Ocak
Mart
Toprak
Derinliği
5 cm. 0,4 1,7 8,7 12 15,7 24,1 27,6 27,5 20,9 13,3 5,1 1,8 13,23
10 cm. 0,5 1,7 8,5 11,8 15,5 23,9 27,2 27,2 20,8 13,3 5,2 1,8 13,12
20 cm. 1,1 2 8,2 11,5 14,8 22,6 26 26,7 21 14,2 6,4 2,5 13,08
Çizelge 5.2.’de 2004 yılı ortalama toprak sıcaklık değerleri verilmiş ve toprak
sıcaklığının en yüksek olduğu aylar temmuz ve ağustos aylarıdır.
29
Çizelge 5.3.Sivas İlinin Son Beş Yıllık Ortalama Aylık Hava Sıcaklığı (°C)
Yıllar
Aylar 2000 2001 2002 2003 2004
Ocak 0,9 -5 0,7 -2 3,7
Şubat 1,3 -5,6 1,5 -3,6 -1,3
Mart 4,3 -0,5 8,9 -1,5 5,5
Nisan 9,6 19,8 10,5 11,8 10,6
Mayıs 13,4 12,8 12 12,8 14,6
Haziran 17,5 16,6 19 18,6 16,5
Temmuz 21,3 23,5 22,5 21,5 22,4
Ağustos 21,4 20,2 22,1 19,2 24,4
Eylül 16,4 17,1 18 19,1 20,3
Ekim 11,8 9,6 10,8 10,6 10,8
Kasım 4,3 5,2 3,8 4,2 3,1
Aralık 1 0,4 1,2 1,4 1,2
Çizelge 5.3.’de Sivas ilinin son beş yıllık ortalama aylık hava sıcaklıkları verilmiş
ve 2001 ve 2003 yılları kışların en soğuk geçtiği yıllar olmuştur. Sivas İli bitki örtüsü
bakımından da farklılık gösterir. Kuzey bölümlerinde ormanlık alanlar önemli yer tutar.
Şarkışla-Yıldızeli İç Anadolu Bölgesi’nin en önemli orman alanlarıdır. Koyulhisar ve
Şerefiye bölgeleri de önemli orman alanlarıdır. Orman alanlarının dışında genel bitki
örtüsü bozkırlardır.
Sivas taban ve yamaç arazilerden oluşmaktadır. Taban arazi toprakları düz ve düze
yakın eğimi (% 0-2), kireçli, yer yer yetersiz ve kötü drenaj şartları içeren, topografyanın
yetersiz ve geçirgenliğinin düşük olduğu bölümlerde tuzlu ve sodyumlu olan alüviyal ve
kolüviyal topraklardır.
5.1.3. Araştırma Bölgesinde Su Kaynakları ve Sulama Durumu
Su kaynakları bakımından oldukça zengin olan Sivas İli Kızılırmak ve Fırat

Havzaları içinde yer almaktadır. Türkiye’nin ikinci büyük su toplama alanı olan Kızılırmak
Havzası önemli yer tutmaktadır. İlin önemli akarsu ve gölleri Kızılırmak (1151 km
uzunluğundaki akarsuyun 250 km il sınırları içindedir. Kelkit Çayı, Tozanlı Çayı, Çatlı
Çayı, Tohma Çayı, Tödürge Gölü, Hafik Gölleri, Lota Gölleri, Gürün Gökpınar
Gölleri’dir.
30
Çizelge 5.4.Sivas İli Sulama Durumu

Arazi Varlığı Yüzölçümü(Ha)
Tarıma Elverişli Arazi Miktarı 1 216 707
Sulanabilir Arazi 310 000
Sulanan Arazi 141 208
A) Dsi.Sulaması 20 599
B) Köy Hizmetleri Sulamaları 32 774
C) Halk Sulaması 87 835
Kaynak: Anonim, 2005c. İl Tarım Müdürlüğü Kayıtları, Sivas.
Sivas ili toplam tarım alanları içerisinde devlet tarafından sulanan alan %37,8, halk
tarafından sulanan alan %62,2 ’dir. (Anonim, 2005c).
5.2. Araştırma Bölgesinin Sosyo Kültürel Özellikleri
2000 yılı sayımlarına göre il genel nüfusu 755.091 olarak belirlenmiştir. 1990 yılı
sayımlarında 767.481 olan il nüfusu, 2000 yılı sayımlarında 755.091’e gerilemiştir. İlde
ikdisaden faal nüfusunun 185,983 ‘ünü (%57,9) erkek,134,973’ünü (%42,1) ise kadın
nüfusu oluşturmaktadır. Çalışan nüfusun işteki durumlarına göre dağılımına bakıldığında
ise %25’i ücretli,%0,5’i ise işveren,%23,7’si kendi hesabına çalışan,%50,6’sı ücretsiz aile
işçisi olduğu görülmektedir. Sivas’ta kadın işgücünün büyük çoğunluğu tarım sektöründe
çalışmaktadır.Tarım da çalışan kadın iş gücünün oranı erkeklerden oldukça fazla olmasına
rağmen çoğu ücretsiz aile,işçisi statüsündedir.Tarımsal istihdam içinde kadın iş gücü
oranının yüksekliği,esas itibarıyla bir başka tartışmanın konusunu teşkil eden ve Sivas için
büyük önem taşıyan kırdan kente göç ve özellikle erkek iş gücünün geçici-mevsimlik
istihdam alanı araması sonucu diğer kentlere gitmesinden kaynaklanmaktadır.
İstihdam imkanlarının yetersizliği nedeniyle çalışma çağındaki nüfus,iş imkanları

sağlayabilmek için dışarıya göç etmektedir.Sivas özellikle son dönemlerde en fazla göç
veren illerin başında gelmektedir.Sivas’tan en fazla göç sanayileşmiş illere doğru
olmaktadır. Göçlerin tamamı sadece ekonomik sebeplerden kaynaklanmayıp bunun yanı
sıra bölgedeki eğitim,sağlık,ulaşım gibi sosyal hizmetlerin yetersizliği de rol
oynamıştır.Sivas’ta kişi başına düşen gelir 1998 verilerine göre sabit fiyatlarla (1987) 1763
$’dır.
31
5.3. Araştırma Bölgesinin Tarımsal Ekonomik Yapısı
5.3.1. Araştırma Bölgesinin Arazi Varlığı
Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre Sivas Merkez İlçe toplam arazi varlığı 285
700 ha’ dır. Bunun %37,78’ u toplam işlenen alan, %3,91’ i tarıma elverişli boş alan,
%41,69’ i toplam tarım alanı, %49,42’ sı çayır ve mera alanı, %4,55’ i ormanlık alan,
%4,34’ ü tarım dışı alanlardır.
Çizelge 5.5: Araştırma Bölgesinde Arazinin Nitelik Durumu ve Oransal Dağılımı
Arazinin Nitelik Durumu Alanı(ha) (%)
Tarla alanı
- Ekilen 72 180 25,26
- Nadas 35 000 12,25
Sebzelik alan 182 0,06
Meyvelik alan 582 0,20
Toplam işlenen alan 107 944 37,78
Tarıma Elverişli boş alan 11 174 3,91
Toplam tarım alanı 119 118 41,69
Çayır mer’a alanı 141 194 49,42
Ormanlık alan 12 999 4,55
Tarım Dışı Arazi 12 389 4,34
Genel Toplam 285 700 100
5.3.2. Araştırma Bölgesinin Bitkisel Üretim Deseni
5.3.2.1. Araştırma Bölgesinin Tarla Ürünleri Üretimi

Çizelge 5.6’de Sivas Merkez ilçesinde yetiştirilen tarla ürünlerinin ekiliş alanı ve
toplam içerisindeki yüzde oranı, Üretim miktarı ve verim durumu verilmiştir.
32
Çizelge 5.6: Sivas Merkez İlçesinde Tarla Ürünlerinin 2005 yılı Ekiliş Alanları, Üretim
Miktarı ve Verim Durumu
Ürün Çeşitleri Alan % Üretim Miktarı Verim Durumu
(ton) (kg/da)
Tahıllar
Buğday 56 000 86,55 112 000 200
Arpa 8 000 12,36 17 600 220
Çavdar 500 0,77 1 000 200
Mısır 200 0,32 8 500 1 172
Toplam 64 700 100 139 100
Endüstri Bitkileri
Ayçiçeği 200 43,85 600 300
Ş, Pancarı 256 56,14 7 400 2 890
Toplam 456 100 8 000
Baklagiller
Mercimek 120 31,57 108 90
Nohut 160 42,10 144 90
Fasulye (kuru) 100 26,31 125 125
Toplam 380 100 377
Yumru Bitkileri
Soğan 85 86,73 1 700 200
Patates 900 91,27 18 000 2 000
Sarımsak 1 0,10 2 200
Toplam 986 100 19 702
Yem Bitkileri
Yonca 1 350 69,23 10 125 750
Fiğ 600 30,76 4.950 825
Toplam 1 950 100 15 075
Genel Toplam 68 472 182 254 --
Buna göre 119.118 ha’ lık alanın; 64.700 ha (%54,32) alanını tahıllar grubu, 456 ha
(%0,38) alanını endüstri bitkileri, 380 ha (%0,32) alanını baklagiller, 986 ha (%0,82)
alanını yumru bitkileri, 1.950 ha (%1,63) alanını yem bitkileri, 182 ha (%0,15) alanını tarla
sebzeleri oluşturmaktadır. Çalışmanın ana materyalini oluşturan şeker pancarı Sivas
Merkez tarla alanlarının %0,37’ ini ve toplam tarım alanlarının %0,21’ünü
oluşturmaktadır. Çizelge 5.7’de Sivas Merkez ilçesinde yetiştirilen meyveler ve dikiliş
alanları verilmiştir.
33
5.3.2.2. Araştırma Bölgesinin Meyve Üretimi
Çizelge 5.7’de Sivas ilinde yetiştirilen meyveler ve dikiliş alanları verilmiştir.

Çizelge 5.7. Sivas İli Meyve Üretimi Durumu
Meyve Kapladığı Meyve Meyve Toplam Verim Üretim
Cinsi Alan Vermeyen Veren Yaşta Ağaç Kğ/Ağ (Ton)
(Ha) Yaşta Ağaç Ağaç Sayısı Sayısı
Sayısı
Armut 664,8 40 075 116 897 156 972 21,3 2 495
Ayva 27 3 014 7 415 10 429 17,9 133
Elma 1 747,10 126 532 286 940 413 472 26,9 7 714
Erik 329,4 18 421 70 890 89 311 16 1 135
İğde 7 1 750 5 200 6 950 14 73
Kayısı 1 343,90 64 085 164 760 228 845 71,5 11 775
Zerdali 509,3 9 191 55 883 65 074 46,8 2 615
Kiraz 169,1 11 675 22 395 34 070 22,7 508
Kızılcık 15,6 2 443 3 845 6 288 27,2 104
Şeftali 50,3 7 425 12 112 19 537 15,8 191
Vişne 291,1 68 426 78 330 146 756 13,8 1 077
Ceviz 503,7 41 014 35 963 76 977 30,3 1 090
Dut 136,2 17 432 17 125 34 557 40,7 698
Çilek 1 2
Üzüm 720 5 722
Toplam 6 515,50 411 483 877 755 1 289 238 35 332
İl genelinde 2004 yılı verilerine göre meyve veren yaşta ağaç sayısı 877.755 adet
olup bu meyve ağaçlarından toplam olarak 35.332 ton/yıl meyve üretimi yapılmıştır.
Meyve vermeyen yaştaki ağaç sayısı ise 411.483 ’dir.Ağırlıklı üretim ise elma,armut,
vişne, kayısı ve cevizdir. Meyvecilik daha çok hububat üretimi ve hayvan yetiştiriciliğinin
yanında ek gelir getirici ve aile ihtiyacına yönelik bir uğraş olarak değerlendirilmektedir.
5.3.2.3 . Araştırma Bölgesinin Sebze Üretimi

Çizelge 5.8’de Sivas ilinde yetiştirilen sebzeler ve ekiliş alanları verilmiştir.
34
Çizelge 5.8. Sivas İli Çeşitler Üzerinden Sebze Ürünleri Üretimi

Ekilen Alan Kaldırılan Ürün Miktarı
Sebzenin Cinsi Verim (Kg/Ha)
(Ha) (Ton)
Lahana (Beyaz) 89,1 2 325,00 26 094,30
Lahana (Kırmızı) 1,3 24 18 461,50
Lahana (K.Yaprak) 0,2 6 30 000,00
Marul (Kıvırcık) 5,1 24,6 4 823,50
Marul (Göbekli) 4,2 38,5 9 166,70
Ispanak 23,2 108 4 655,20
Pırasa 12,6 71 5 634,90
Pazı 0,1 3 30 000,00
Maydanoz 7,7 21,5 2 796,10
Nane 0,1 0,2 2 000,00
Sakızkabağı 22,1 1 215,20 54 986,40
Bal Kabağı 9,6 121 12 604,20
Kabak(Çerezlik) 1,1 12 10 909,10
Hıyar 159,4 5 221,40 32 756,60
Patlıcan 36,3 62 1 710,30
Domates 425,4 8 541,90 20 079,70
Biber(Çarlıston) 30,1 163 5 415,30
Biber(Dolmalık) 19,9 146 7 336,70
Biber (Salçalık) 0,2 5 25 000,00
Karpuz 106 2 808,00 26 490,60
Kavun 81 2 013,00 24 851,90
Fasulye(Taze) 372,2 1 532,40 4 117,10
Barbunya(Taze) 8,8 14 1 600,00
Sarmısak(Taze) 2,1 12,2 5 785,70
Sarımsak (Kuru) 8,8 49,4 5 613,60
Soğan(Taze) 76,1 598,5 7 864,70
Soğan(Kuru) 193 598,5 3 101,00
Havuç 33,4 415,5 12 440,10
Turp(Bayır) 8,7 130 14 942,50
Turp(Kırmızı) 2,7 24,5 9 074,10
Ara Sebzecilik 231,5
Toplam 1 971,90 26 305,30
İl genelinde 1.971,9 hektar sebze ekim alanından 2004 yılı verilerine göre 26.305,3. ton
sebze üretimi gerçekleştirilmiştir. Sebze üretimi de meyve üretimi gibi daha çok ek gelir
getirici ve iç tüketime yönelik üretim amacıyla yapılmaktadır. Türkiye genelinde tarım
alanlarının %3’ün de sebze tarımı yapılırken Sivas’ta sebze tarımı yapılan alan % 0,17’de
kalmaktadır. Sebze tarımının gelişmesini engelleyen en büyük faktör iklimdir.
35
5.3.3. Araştırma Bölgesinin Hayvan Varlığı

Çizelge 5.9’da Sivas ili hayvan varlığı verilmiştir.
Çizelge 5.9. Sivas İli Hayvan Varlığı
Hayvan Türleri Miktarlrı(Adet)
Kültür 37.767
Sığır Melez 180.844
Büyükbaş Yerli 67.282
Manda 3.478
Toplam 289.371
Koyun 316.922
Küçükbaş Keçi T.Keçisi 0
K.Keçisi 27.031
Toplam 343.953
At 1.834
Tektırnaklı Katır 421
Eşek 5.819
Toplam 8.074
Tavuk Broiler 46.540
Yumurtacı 586.845
Hindi 75.055
Kanatlı Kaz 24.247
Ördek 17.882
Toplam 750.569
İlkel Kovan 920
Arı (Kovan) Fenni Kovan 129.125
Toplam 130.045
Sivas sahip olduğu büyük baş hayvan varlığı açısından Türkiye’de ikinci ildir. Bu
nedenle hayvancılık Sivas için önemli bir ekonomik güçtür. Sivas ili arı koloni sayısı
bakımından Türkiye’de Ordu, Muğla ve Adana’dan sonra dördüncü,bal üretimi
bakımından ise Muğla ve Ordu’dan sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Hem kovan sayısı
hem de bal üretimi bakımından Sivas ilinin Türkiye içerisindeki payı %3.4’tür. Kovan
başına düşen bal üretim miktarı Türkiye ortalamasına eşittir. (Anonim, 2005c)
36
6. ARAŞTIRMA BULGULARI
6.1. İncelenen İşletmelerin Sosyo Ekonomik Yapısı
6.1.1. İncelenen İşletmelerin Arazi Mevcudu ve Kullanım Durumu
Tarımda arazi, tarımsal üretimin hem kuruluş yerini ve hem de genellikle üretimin
yapıldığı alanı oluşturması bakımından vazgeçilmez bir üretim faktörü niteliğindedir.
Bununla birlikte arazinin kıt ve çoğaltılamaz olması, ona olan talebin nüfus artışına paralel
olarak daha da yoğunlaşması, tarımsal üretimde arazi mülkiyetinin ve kullanma şeklinin
önemini gittikçe artırmaktadır. Çünkü gerek ulusal ekonomi ve gerekse işletme açısından
en verimli çalışma, üreticilerin üretim kaynaklarının tamamına veya büyük bir kısmına,
serbest mülkiyet hakları ile sahip olmasıyla mümkün olmaktadır (Aras, 1956). Bu
nedenlerle bu kısımda, incelenen işletmelerin arazi varlıkları, tasarruf durumları, arazi
nevileri ile dağılımı ve arazilerin kullanılış şekli incelenmiş ve ortaya konmaya
çalışılmıştır.
6.1.1.1. İncelenen İşletmelerin Arazi Varlığı, Tasarruf Şekli ve Arazinin

Parçalılık Durumu
İşletme arazisini bizzat işlenen mülk arazi ile birlikte kiraya ve ortağa tutulan arazi
oluşturmaktadır.
İncelenen işletmelerde arazi varlığı, arazinin tasarruf şekli ve parçalılık durumu
Çizelge 6.1’de verilmiştir.
Çizelge 6.1 incelendiğinde işletme grupları içerisinde en yüksek oranı toplam mülk
arazi oluşturmaktadır. Kiraya ve ortağa tutulan arazi işletme grupları büyüdükçe
azalmaktadır. İşletme arazisi I. grup işletmelerde 93,91 da, II. grup işletmelerde 97,57 da,
III. grup işletmelerde 134,42 da ve genel olarak 116,43 da olarak bulunmuştur.
37
Çizelge 6.1. İncelenen İşletmelerde Ortalama Arazi Varlığı, Tasarruf Şekli ve Parçalılık
Durumu
İŞLETME GRUPLARI
I. GRUP (16) II. GRUP (20) III. GRUP (41) GENEL (77)
Alanı % Alanı % Alanı % Alanı %
(da) (da) (da) (da)
Toplam mülk 41,54 44,23 54,87 56,24 107,3 79,83 80,01 68,73
arazi
Mülk Mülk araziden 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
Arazi kir. ve ort. ver.
Bizzat işlenen 41,54 44,23 54,87 56,24 107,3 79,83 80,01 68,73
mülk arazi
Kiraya tutulan arazi 46,12 49,11 42,7 43,76 26,19 19,48 34,62 29,73
Ortağa tutulan arazi 6,25 6,66 0,00 0,00 0,93 0,69 1,79 1,54
Toplam işletme arazisi 93,91 100,00 97,57 100,00 134,42 100,00 116,43 100,00
Ortalama parsel 4,35 3,20 3,00 3,33
sayısı (adet)
Ortalama parsel 21,59 30,49 44,80 36,26
alanı (da)
Tarım işletmelerinin parçalı veya toplu olması işletmenin başarısına etki eden
faktörlerden biridir. Türkiye’de tarımsal işletmelerde mülk arazi oranı oldukça yüksektir.
2001 yılı genel tarım sayımı sonuçlarına göre tarımsal işletmelerde mülk arazi oranı %
81,34, ortağa tutulan arazi % 3,56, kiraya tutulan arazi % 51,03, işletme başına düşen
ortalama parsel sayısı 4,08 adet, ortalama parsel genişliği 14,96 da’dır (Anonim,2001).
İncelenen işletmelerin mülk arazi oranı, kiraya tutulan arazi oranı, tüm gruplarda Türkiye
ortalamasının altındadır. İncelenen işletmelerin ortağa tutulan arazi oranı I.grup hariç
Türkiye ortalamasının altındadır. Ortalama parsel sayıları I grupta 4,35, II. grupta 3,2, III.
grupta 3, genel olarak da 3,33 olarak bulunmuştur. Ortalama parsel sayıları I grup dışında
diğer gruplar Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Ortalama parsel alanı tüm
gruplarda Türkiye ortalamasının üzerindedir.
6.1.1.2. İncelenen İşletmelerin Arazi Nev’i ve Dağılımı
İncelen işletmelerde arazi nev’ileri ve işletme arazisi içerisindeki dağılımı Çizelge

6.2’de verilmiştir. Çizelge incelendiğinde işletme arazisi içerinde en büyük payın tarla
arazisinde olduğu görülmektedir. I. grup işletmelerin % 95,63’ünü, II. grup işletmelerin
%93,11’ini, III. grup işletmelerin %97,98’ini ve genel olarak % 96,52’sini oluşturmaktadır.
2001 yılı genel tarım sayımı sonuçlarına göre toplam tarım yapılan tarım arazileri
38
içerisinde tarla arazisi % 66,47, sulu arazi % 19,02 , meyve arazisi %9,78, ağaçlık arazi ise
%2,02 dır (Anonim,2001). İncelenen işletmelerde tüm gruplarda tarla arazisi oranı Türkiye
ortalamasının üzerinde, meyve arazi oranı Türkiye ortalamasının altında, ağaçlık arazi III.
grup hariç Türkiye ortalamasının üzerindedir. Sulanan arazi ise tüm gruplarda Türkiye
ortalamasın altında yer almaktadır.
Çizelge 6.2: İncelenen İşletmelerde Arazi Nev’ileri ve İşletme Arazisi İçerisindeki
Dağılımı
İŞLETME GRUPLARI
Alanı % Alanı (da) % Alanı % Alanı (da) %
(da) (da)
Tarla Sulu arazi 11,18 11,91 21,15 21,67 63,02 46,88 41,37 35,53
Arazisi Kuru arazi 78,62 83,72 69,70 71,44 68,68 51,09 71,01 60,99
Toplam 89,80 95,63 90,85 93,11 131,7 97,98 112,38 96,52
Meyve arazi 1,46 1,55 1,47 1,51 0,90 0,67 1,17 1,00
Ağaçlık arazi 2,65 2,82 5,25 5,38 1,82 1,35 2,88 2,48
Toplam işletme arazisi 93,91 100,00 97,57 100,00 134,42 100,00 116,43 100,00
6.1.1.3. İncelenen İşletme Arazisinin Kullanılış Şekli
İncelenen işletmelerde işletme arazisinin kullanılış şekli Çizelge 6.3’de verilmiştir.

İşletme arazisinin büyük bir kısmının ekildiği görülmektedir. I. grup işletmelerde
%97’ının, II. grup işletmelerde %95,39’unun, III. grup işletmelerde %97,28’inin ve genel
olarak da %96,83’ünün ekilen alan olduğu görülmektedir. 2001 yılı genel tarım sayımı
verilerine göre ekilen alan % 66,47, nadas alanı ise % 14,85’ tir (Anonim,2001). İncelenen
işletmelerde ekilen alan II.grup dışında Türkiye ortalamasının üzerinde, nadas alanı ise
Türkiye ortalamasının altındadır.
Çizelge 6.3. İncelenen İşletmelerde İşletme Arazisinin Kullanılış Şekli

İŞLETME GRUPLARI
Alanı (da) % Alanı (da) % Alanı (da) % Alanı (da) %
Ekilen 91,10 97,00 93,07 95,39 130,77 97,28 112,74 96,83
Nadas 2,81 3,00 4,5 4,61 3,65 2,72 3,69 3,17
Toplam 93,91 100,00 97,57 100,00 134,42 100,00 116,43 100,00
İncelenen işletmelerde yetiştirilen ürünler ve ekiliş alanları Çizelge 6.4’de

verilmiştir. Çizelge incelendiğinde I. II. III ve genel grup işletmelerde tahıllar ve daha
sonra da endüstri bitkilerinin ekiliş alanının en yüksek olduğu görülmektedir. İşletmelerin
ortalamasına bakıldığında tahıl alanı toplam işletme arazisinin %53,74’ünü, endüstri
39
bitkileri %35,49’unu, yem bitkileri %3,02’sini, yumru bitkileri %1,10’ünü, meyve alanları
%1,00’unu, ağaçlık arazi %2,47’sini ve nadasa bırakılan alan %3,17’sini oluşturmaktadır.
Çizelge 6.4. İncelenen İşletmelerde Yetiştirilen Ürünler ve Ekiliş Alanları
İŞLETME GRUPLARI
Alanı (da) % Alanı (da) % Alanı (da) % Alanı %
(da)
Tahıl
Buğday (k) 67,06 71,41 41,5 42,53 55,07 40,97 53,96 46,35
Arpa (k) 8,75 9,32 5,85 6,00 3,02 2,25 4,95 4,25
Yulaf(k) 3 3,07 0,65 0,48 1,13 0,97
Çavdar (k) 1 1,02 2,63 1,96 1,66 1,43
Nohut(k) 0,5 0,51 1,39 1,03 0,87 0,75
Tahıl Toplamı 75,81 80,73 51,85 53,14 62,76 46,69 62,57 53,74
Endüstri Bitkileri
Ş. Pancarı (s) 8,81 9,38 31,5 32,28 46,58 34,65 34,82 29,91
Ayçiçeği (s) 12,19 9,07 6,50 5,58
Endüstri bitk. top. 8,81 9,38 31,5 32,28 58,77 43,72 41,32 35,49
Yem Bitkileri
Silajlık Mısır(s) 0,31 0,33 0,75 0,77 0,48 0,36 0,52 0,45
Yonca (yaş) 0,62 0,66 0,5 0,51 2,19 1,63 1,43 1,23
Fiğ(s) 0,75 0,77 0,48 0,36 0,46 0,40
Korunga (k) 1,58 1,18 0,85 0,73
Triticale(k) 0,48 0,36 0,26 0,22
Yem Bit. Toplamı 0,93 0,99 2 2,05 5,21 3,88 3,52 3,02
Yumru Bitkileri
Patates (s) 0,94 1,00 1 1,02 1,31 0,97 1,17 1,00
Sarımsak (s) 0,50 0,53 0,11 0,09
Yum Bitk. Top. 1,44 1,53 1 1,02 1,31 0,97 1,28 1,10
Meyve
Elma (S) 0,50 0,53 0,6 0,61 0,41 0,31 0,49 0,42
Vişne(s) 0,50 0,53 0,45 0,46 0,23 0,17 0,34 0,29
Armut(s) 0,25 0,27 0,27 0,28 0,15 0,11 0,20 0,17
Erik(s) 0,03 0,03
Kiraz(s) 0,18 0,19 0,1 0,10 0,11 0,08 0,13 0,11
Şeftali (s) 0,05 0,05 0,01 0,01
Meyve Top. 1,46 1,55 1,47 1,51 0,90 0,67 1,17 1,00
Ağaçlık
Kavak (s) 2,06 2,19 4,7 4,82 1,41 1,05 2,40 2,06
Söğüt(s) 0,50 0,53 0,55 0,56 0,36 0,27 0,44 0,38
Çam(k) 0,09 0,10 0,05 0,04 0,04 0,03
Ağaçlık Toplam 2,65 2,82 5,25 5,38 1,82 1,35 2,88 2,47
Genel Toplam 91,10 97,01 93,07 95,39 130,77 97,28 112,74 96,83
Nadasa Bırakılan 2,81 2,99 4,5 4,61 3,65 2,72 3,69 3,17
Arazi
Topl. İşl. Arazisi 93,91 100,00 97,57 100,00 134,42 100,00 116,43 100,00
40
6.1.2. İncelenen İşletmelerin Nüfus, Eğitim ve İşgücü Durumu
6.1.2.1.Nüfus ve Eğitim Durumu
Ülkelerin ekonomik, siyasi ve sosyal yapısında nüfusun nitelik ve nicelik

bakımından durumu önemli rol oynamaktadır. Ayrıca nüfusun, üretim olgusunun temel
elemanlarından biri olması konuyu daha da önemli hale getirmekte, bu nedenle de nüfusun,
sosyal ve ekonomik nitelikleriyle incelenmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Özellikle konu
tarım açısından ele alındığında, tarımın kendine özgü yapısı, tarım işletmesiyle çiftçi ailesi
arasında sıkı ve yakın ilişkilerin bulunması, işletmelerdeki nüfusun sosyal ve ekonomik
nitelikleriyle incelenmesini zorunlu kılmaktadır (Esengün, 1990).
Tarım işletmesi ile üreticinin ailesi arasında sıkı ilişki bulunması ve özellikle
işletmede kullanılan işgücünün büyük bir kısmını aile nüfusunun oluşturması sebebiyle
işletmedeki nüfusun özelliklerinin incelenmesi yararlı olacaktır. Çizelge 6.5’de incelenen
işletmelerde nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımı görülmektedir.
Çizelge 6.5. İncelenen İşletmelerde Nüfusun Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı(Ad)
İŞLETME GRUPLARI
Erkek Kadın Top. Erkek Kadın Top. Erkek Kadın Top. Erkek Kadın Top.
0-6 0,000 0,125 0,125 0 0,05 0,05 0,292 0,097 0,389 0,156 0,091 0,247
7-14 0,125 0,250 0,375 0,4 0,3 0,7 0,414 0,414 0,828 0,351 0,350 0,701
15-49 2,062 1,437 3,499 2,2 1,3 3,5 2,048 1,414 3,462 2,090 1,389 3,479
50-64 0,500 0,312 0,812 0,45 0,45 0,9 0,341 0,219 0,56 0,402 0,299 0,701
65- + 0,062 0,062 0,124 0,05 0 0,05 0 0,024 0,024 0,025 0,025 0,050
Toplam 2,749 2,186 4,935 3,1 2,1 5,2 3,095 2,168 5,263 3,024 2,154 5,178
İşletme başına toplam ortalama nüfus I. grup işletmelerde 4,935, II. grup
işletmelerde 5,20, III. grup işletmelerde 5,263 ve genel olarak da 5,174 kişi olarak
bulunmuştur.
Çizelge 6.6’da nüfusun cinsiyete göre dağılımı ve faal nüfus oranı verilmiştir.
Çizelge 6.6. İncelenen İşletmelerde Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı ve Faal Nüfus Oranı
İŞLETME GRUPLARI
Adet % Adet % Adet % Adet %
Erkek 43 56,58 62 60,19 115 57,79 220 58,20
Kadın 33 43,42 41 39,81 84 42,21 158 41,80
Toplam 76 100,00 103 100,00 199 100,00 378 100,00
Faal nüfus oranı % 90,78 85,43 82,91 85,18
41
Faal nüfus, işletmede 15-64 yaş arasındaki bireylerin sayısının toplam nüfusa oranı
ile bulunmuştur. İncelenen işletmelerde faal nüfus oranı incelendiğinde I. grup işletmelerde
toplam nüfusun % 90,78’ sini, II. grup işletmelerde % 85,43’ünü, III. grup işletmelerde
%82,91’ ini ve tüm işletmelerin genelinde %85,18’ını faal nüfus oluşturmaktadır.
İncelenen işletmelerde yedi ve daha yukarı yaştaki nüfusun okur yazarlık oranı
Çizelge 6.7’de verilmiştir. Çizelge incelendiğinde I.grup hariç diğer işletme gruplarında
erkeklerin okuma yazma oranının kadınlara nazaran daha düşük olduğu görülmektedir.
Çizelge 6.7. İncelenen İşletmelerde Yedi ve Daha Yukarı Yaştaki Nüfusun Okur Yazarlık
Oranı (%)
İŞLETME GRUPLARI
Erkekler 100,00 96,78 99,14 98,65
Kadınlar 91,43 97,62 100,00 99,38
Genel 96,21 97,12 99,50 98,95
6.1.2.2. İşletme Yöneticisinin Yaşı ve Eğitim Durumu
Günümüzde yöneticilik faktörünün önemi anlaşılmış olup tarım dışı kesimlerde

sermaye sahipliği ve işletmecilik faktörleri aynı kişiler ya da gruplar üzerinde toplanarak,
yöneticilik işinin bir uzmanlık gerektirdiği görüşü yaygınlaşmıştır. Sanayi kesiminde
yöneticilik, başlı başına bir meslek durumuna gelerek, eğitim görmüş kalifiye personele
olan gereksinim artmıştır. Ancak tarım kesiminde henüz sermaye sahipliği ve işletmecilik
faktörleri aynı kişi üzerindedir. Bu kişilerin yaş, eğitim gibi özelliklerinin işletmecilik
yetenekleri üzerine etkili olduğu bilinen bir gerçektir (Sivaslıgil, 1990).
İşletme yöneticisinin kişisel niteliklerinin veya sosyal özelliklerinin işletmelerin

yönetim biçimi, organizasyonu, teknolojik yenilikleri benimseme ve uygulaması gibi
işletme faktörleri üzerinde etkisi olduğu düşüncesinden hareketle (Esengün, 1990), işletme
yöneticisinin yaş ve eğitim durumu belirlenmeye çalışılmıştır.
İncelenen işletmelerde işletme yöneticisinin yaşı ve eğitim durumu Çizelge 6.8’de
verilmiştir.
42
Çizelge 6.8. İncelenen İşletmelerde İşletme Yöneticisinin Yaşı ve Eğitim Durumu (%)
İŞLETME GRUPLARI
Okuma yazma bilmeyen 0,00 10,00 2,43 3,89
Diplomasız okur yazar 0,00 0,00 0,00 0,00
İlkokul mezunu 100,00 90,00 87,80 90,90
Ortaokul mezunu 0,00 0,00 2,43 1,29
Lise mezunu 0,00 0,00 2,43 1,29
Yüksek okul mezunu 0,00 0,00 4,87 2,59
Okuma yazma oranı 0,00 90,00 97,57 96,11
İşletme yöneticisinin 50,50 50,500 46,60 48,42
ortalama yaşı
III. Grup işletmede yüksek okul mezununa rastlanmış, bütün gruplarda ilk okul
mezunu oranı en yüksek çıkmıştır. İşletme yöneticisinin yaşı tüm gruplarda faal nüfus yaş
grubuna girmekte ve tüm işletme yöneticilerinin yaş ortalaması 48,42 olarak bulunmuştur.
6.1.2.3. İşgücü Mevcudu ve Kullanım Durumu
Tarımsal ürünlerin üretilmesinde insan işgücü, diğer faktörlerin yanı sıra, en önemli
faktörlerden birisidir ve bu faktör işletmeci ve aile bireyleri tarafından karşılanmaktadır.
Ancak tarımsal faaliyetlerin bazı aşamalarında işgücü ile bazı alet – makinelere azami
ölçüde ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaçların karşılanması için, işletmeci ve aile
bireylerinin sayısı ile işletmede mevcut bulunan alet ve makinenin yetersiz kalması
durumu dışarıdan yabancı işgücü tutma zorunluluğunu doğurmaktadır (Sayılı,1996).
Tarımda özellikle küçük aile işletmelerinde işgücünün asıl kaynağını aile fertleri
oluşturmakta, işletme ölçeği büyüdükçe geçici ve hatta daimi ücretli işgücüne ihtiyaç
duyulmaktadır. İncelenen işletmelerin işgücü mevcudu ve kullanım durumu Çizelge 6.9’da
verilmiştir.
43
Çizelge 6.9.İncelen İşletmelerde Ortalama İşgücü Mevcudu ve Kullanım Durumu (EİG)

İŞLETME GRUPLARI
Ailede kullanılabilir 1 157,81 1 226,25 1 167,07 1 180,51
işgücü
İşletme dışında 18,75 64,5 31,46 37,40
kullanılan aile işgücü
İşletmede kullanılan 457,50 499,5 510,73 496,75
aile işgücü
Kullanılmayan (atıl) 681,56 662,25 624,88 646,36
aile işgücü
geçici ücretli işgücü
devamlı ücretli işgücü
Toplam ücretli 5,07 9,67 26,56 17,71
işgücü
toplam işgücü
İncelenen işletmelerin ailede kullanılabilir işgücü en fazla II. grup daha sonra
sırasıyla III. ve I.grup gelmektedir. İşletmede kullanılan aile işgücü III.grupta en yüksek
değere ulaşmış, kullanılmayan aile işgücü I. grup diğer gruplara göre yüksek, işletmede
kullanılan geçici ücretli işgücü ve işletmede kullanılan toplam işgücünün en çok yer aldığı
grup III. grup olmuştur.
Çizelge6.10.İncelenen İşletmelerde İşgücü Mevcudu Kullanımı ve Atıl İşgücü Durumu(%)
İŞLETME GRUPLARI
Ailede kullanılabilir işgücü
- Erkek 100,00 100,00 100,00 100,00
- Kadın 55,69 59,62 53,25 55,39
- Çocuk 41,77 39,42 39,35 39,85
2,54 0,96 7,40 4,76
İşletme dışında kullanılan 1,62 5,26 2,70 3,17
aile işgücü
İşletmede kullanılan aile 40,74 43,76 42,08
işgücü 39,51
Kullanılmayan (atıl) aile 54,00 53,54 54,75
işgücü 58,87
İşletmede kullanılan
toplam işgücü 100,00 100,00 100,00 100,00
- İşletmede kullanılan
aile işgücü 98,90 98,10 95,06 96,55
- İşletmede kullanılan
geçici ücretli işgücü
1,10 1,9 4,94 3,45
44
Çizelge 6.10’da incelenen işletmelerde işgücü mevcudu ve kullanım durumu

oransal olarak verilmiştir. İşletmelerin genelinde kullanılabilir işgücünün % 55,39’u
erkekler, %39,85’i kadınlar ve %4,76’sı çocuklar tarafından karşılanmaktadır. İşletmede
kullanılan toplam işgücünün %96,55’ini işletmede kullanılan aile işgücü ve %3,45’ini
işletmede kullanılan geçici ücretli işgücü oluşturmaktadır. İşletme genelinde atıl işgücü
oranı %54,75 olup, atıl işgücü oranının yüksek çıkmasının en büyük sebebi tarımsal
faaliyetlerin mevsimsel olmasından ve işlerin büyük bir kısmının belli bir zaman aralığında
yapılma zorunluluğundan kaynaklanmaktadır.
6.1.3. İncelenen İşletmelerde Sermaye Miktarı ve Bileşimi
Bilindiği üzere üretim faktörlerini oluşturan unsurlardan birisi de sermayedir.

Sermayenin diğer üretim faktörleri üzerinde olumlu faydalar sağladığı açıktır. Bu bölümde
sermaye fonksiyonlarına göre sınıflanarak miktar ve yapısal bakımdan incelenmeye
çalışılmıştır.
6.1.3.1. Aktif Sermaye
İncelenen işletmelerde aktif sermaye; arazi sermayesi ve işletme sermayesinden

oluşmaktadır. Arazi sermayesi toprak varlığı, arazi ıslahı varlığı, bina varlığı, bitki varlığı,
tarla demirbaşı varlığından oluşmaktadır. İşletme sermayesi ise alet makine varlığı, hayvan
varlığı, malzeme mühimmat varlığı, para mevcudu ve alacaklardan oluşmaktadır. Çizelge
6.11’de işletme başına düşen aktif sermaye durumu verilmiştir.
Bir işletmenin rantabıl çalışabilmesi için, işletmede gerekli sermayelerden her
birinin belirli oranlar dahilinde olması gerekmektedir. Bitki yetiştiriciliğini, hayvancılığı,
ve mamüleciliği birleştirerek en rasyonel bir şekilde çalışan işletmelerde yaklaşık değerler
olarak, toplam sermayenin %25’ini toprak varlığı, %25’ini bina varlığı, %25’ini hayvan
varlığı, %10 alet makine varlığı, %10 malzeme mühimmat varlığı, ve %5’ini de para
varlığı oluşturması gerektiği belirtilmektedir (Erkuş ve Ark, 1995).
45
Çizelge 6.11. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen Aktif Sermaye (YTL)
İŞLETME GRUPLARI
ARAZİ SERMAYESİ
- Toprak varlığı 40 040,62 43 012,5 77 841,46 60 940,25
- Arazi ıslahı varlığı 231,25 425 214,63 272,72
- Bina varlığı 25 250 22 000 22 292,68 22 831,2
- Bitki varlığı 5 260,94 6 748,5 2 905,24 4 392,99
- Tarla demirbaşı varlığı 2 221,47 2 773,11 4 050,84 3 338,84
Toplam arazi sermayesi 73 004,28 74 959,11 107 304,9 91 775,97
İ Sabit Alet ve makine

Ş işletme varlığı 18 906,25 17 630 18 073,17 18 131,2
L
E varlığı Hayvan
T
varlığı 11 629,7 12 656,3 10 621,4 11 359,4
M
E Döner Malz.- Müh. 1 043,75
işletme Varlığı 1 021,5 1 749,86 1 413,95
S
E varlığı Para mevcudu ve
R alacaklar 1 062,5 1 175 1 478,04 1 312,98
M
A
Y Toplam İşletme Sermayesi
E 32 642 32 482,8 31 922,47 32 217,53
S
İ
105 646,28 107 441,9 139 227,4 123 993,5

AKTİF SERMAYE TOPLAMI
İşletme arazisi dekarına düşen 1 124,98 1 101,18 1 035,76 1 064,96
aktif sermaye (YTL/da)
Verilen bu kriterler yaklaşık değerler olarak kabul edildiğinde aktif sermayenin

%50’sinin arazi sermayesi, %50’sinin ise işletme sermayesi olması gerekmektedir.
Araştırma bölgesinde I grup işletmelerde toplam aktif sermayenin %69,10’unu, II. grup
işletmelerde %69,77’ini, III. grup işletmelerde %77,07’inin ve işletmelerin genelinde
%74,02’sinin arazi sermayesi oluşturmaktadır. Burada incelenen işletmelerde arazi varlığın
fazla buna karşın işletme varlığının düşük olduğu görülmektedir. İşletme sermayesinin
oransal olarak düşük kalması işletmelerin modern üretim tekniklerini ve modern girdileri
kullanmada yetersiz kaldıklarına işaret etmektedir.
46
Çizelge 6.12. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen Aktif Sermaye (%)
İŞLETME GRUPLARI
ARAZİ SERMAYESİ
- Toprak varlığı 37,90 40,03 55,91 49,15
- Arazi ıslahı Varlığı 0,22 0,40 0,15 0,22
- Bina varlığı 23,90 20,48 16,01 18,41
- Bitki varlığı 4,98 6,28 2,09 3,54
- Tarla demirbaşı varlığı 2,10 2,58 2,91 2,69
Toplam işletme sermayesi 69,10 69,77 77,07 74,02
İ Sabit Alet ve makine
Ş işletme varlığı 17,90 16,41 12,98 14,62
L
E varlığı Hayvan
T varlığı 11,01 11,78 7,63 9,16
M
E Döner Malz.- Müh.
işletme Varlığı 0,99 0,95 1,26 1,14
S
E varlığı Para mevcudu
R ve alacaklar 1,01 1,09 1,06 1,06
M
A
Y Toplam işletme sermayesi
E 30,90 30,23 22,93 25,98
S
İ
AKTİF SERMAYE TOPLAMI 100,00 100,00 100,00 100,00
6.1.3.2. Pasif Sermaye
İncelenen işletmelerde pasif sermaye, yabancı sermaye ve öz sermayenin

toplamından oluşmaktadır. Yabancı sermayeyi oluşturan unsurlar; işletmenin borçları,
kiraya ve ortağa tutulan toprak kıymetidir. Çizelge 6.13’de işletme başına düşen pasif
sermaye verilmiştir. Tüm gruplarda öz sermaye toplamının bir hayli yüksek olduğu
görülmektedir. Bu durumda incelenen işletmelerin çeşitli etkenler sebebiyle işletmelerin
yabancı sermayeye ulaşamadıklarını ortaya koymaktadır. Tüm işletmelerin ortalamasını
yansıtan genel işletme grubuna bakıldığında pasifin %98,30’unu öz sermaye, %1,43’ünü
borçlar, %0,27’sini kiraya ve ortağa tutulan arazinin oluşturduğu görülmektedir.
1 dekar araziye düşen öz sermaye I. grupta 1 124,98 YTL, II. grupta 1 101,18 YTL,
III. grupta 1035,76 YTL ve genel olarak da 1064,96 YTL olarak bulunmuştur.
47
Çizelge 6.13. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen Pasif (YTL ve % olarak)
İŞLETME GRUPLARI
Borçlar 428,125 762,50 2 791,46 1 773,38
Yabancı Kir. ve ort. tutulan 513,37 377,80 234,97 329,92
sermaye toprak kıymeti
Yabancı sermaye 941,495 1 140,30 3 026,43 2 103,29
toplamı
Öz sermaye toplamı 104 704,80 106 301,60 136 201 121 890,20
Pasif toplamı 105 646,30 107 441,90 139 227,40 123 993,50
İşletme arazisi dekarına düşen öz 1 124,98 1 101,18 1 035,76 1 064,96
sermaye (TL/da)
%
Borçlar 0,41 0,71 2,00 1,43
Yabancı Kir. ve ort. tutulan 0,49 0,35 0,17 0,27
sermaye toprak kıymeti
Yabancı sermaye 0,89 1,06 2,17 1,70
toplamı
Öz sermaye toplamı 99,11 98,94 97,83 98,30
Pasif toplamı 100,00 100,00 100,00 100,00
6.1.4. İncelenen İşletmelerde Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Üretim, Verim

Durumu ve Kullanılış Şekli
Bu bölümde incelenen işletmelerde yetiştirilen ürünlerin toplam fiziki üretim

miktarları, dekara üretim miktarları ve bu ürünlerin kullanılış şekillerine yer verilmiştir.
6.1.4.1. Bitkisel Üretim Dalının Üretim, Verim Durumu ve Kullanılış Şekli
İncelenen işletmelerde bitkisel üretim miktarları Çizelge 6.14’de verilmiştir.

Araştırmanın ana konusunu oluşturan şeker pancarı I. grup işletmelerde 26 625 kg, II. grup
işletmelerde 94,067,19 kg, III. grup işletmelerde 140 487,80 kg ve tüm işletmelerin
genelinde 93 246,75 kg üretilmiştir.
48
Çizelge 6.14. İncelenen İşletmelerde Bitkisel Üretim Miktarları (kg ve adet olarak)
İŞLETME GRUPLARI
Tahıllar
Buğday (k) 13 287,5 11 100 11 000 11 501,30
Arpa (k) 1 750 1 170 604,88 989,61
Yulaf(k) - 525 115,24 197,73
Çavdar (k) - 200 526,83 332,47
Nohut(k) - 75 208,54 130,52
Endüstri Bitkileri
Ş. Pancarı (s) 26 625 94 067,19 140 487,80 93 246,75
Ayçiçeği (s) - - 2 195,12 1 168,83
Yem Bitkileri
Silajlık Mısır(s) 1 093,75 2 625 1 829,27 1 883,12
Yonca (yaş) 437,5 350 1 646,34 1 058,44
Fiğ(s) - 75 146,34 97,40
Korunga (k) - - 500 266,23
Triticale(k) - - 97,56 51,95
Yumru Bitkileri
Patates (s) 937,5 1 500 1 975,61 1 636,36
Sarımsak (s) 150 31,17
Meyve ve Bağ
Elma (S) 275 385 313,66 324,16
Vişne(s) 192,19 221,25 139,02 171,43
Armut(s) 168,75 185 124,39 149,35
Erik(s) 9,37 - - 1,95
Kiraz(s) 78,13 67,5 71,34 71,75
Şeftali (s) - 30 - 7,79
Ağaçlık
Kavak (s)adet/da 78,13 168,15 51,22 87,18
Söğüt(s)adet/da 17,5 26,65 18,29 20,30
Çam(k)adet/da 3,44 - 1,71 1,62
Çizelge 6.15’de incelenen işletmelerde bitkisel ürünlerin dekara verimleri

verilmiştir. Çizelge incelendiğinde işletme grupları ile verim arasında tüm ürünler için
doğrusal bir ilişkinin varlığından söz edemeyiz.
Verim durumları I. grupta 3 022,13 kg/da, II. grupta 2 986,26 kg/da, III. grupta
3016,05 kg/da ve tüm işletmelerin ortalamasında 2 677,96 kg/da olarak gerçekleştiği
görülmektedir. Türkiye ortalaması 4 443 kg/da dır (Anonim, 2003). Bu rakamlardan da
anlaşılacağı üzere incelenen işletmelerde şeker pancarı verimi Türkiye ortalamasının
altındadır.
49
Çizelge 6.15. İncelenen İşletmelerde Bitkisel Ürünlerin Dekara Verimleri (kg/da)

İŞLETME GRUPLARI
I. GRUP (16) II. GRUP (20) III. GRUP (41) GENEL
(77)
Tahıllar
Buğday (k) 198,14 267,47 199,74 213,14
Arpa (k) 200 200 200,29 199,92
Yulaf(k) - 175 177,29 174,98
Çavdar (k) - 200 200,31 200,28
Nohut(k) - 150 150,03 150,02
Endüstri Bitkileri
Ş. Pancarı (s) 3 022,13 2 986,26 3 016,05 2 677,96
Ayçiçeği (s) - - 180,07 179,82
Yem Bitkileri
Silajlık Mısır(s) 3 528,22 3 500 3 810,98 3 621,38
Yonca (yaş) 705,64 700 751,75 740,16
Fiğ(s) - 100 304,87 211,73
Korunga (k) - - 316,45 313,21
Triticale(k) - - 203,25 199,80
Yumru Bitkileri
Patates (s) 997,34 1 500 1 508,09 1 398,59
Sarımsak (s) 300 - - 283,36
Meyve ve Bağ
Elma (S) 550 641,66 765,02 661,55
Vişne(s) 384,38 491,66 604,43 504,20
Armut(s) 675 685,18 829,26 746,75
Erik(s) 312,33 - - -
Kiraz(s) 434,05 675 648,54 551,92
Şeftali (s) - 600 - 779
Ağaçlık
Kavak (s)adet/da 37,93 35,77 36,32 36,32
Söğüt(s)adet/da 35 48,45 50,80 46,13
Çam(k)adet/da 38,22 - 34,2 40,5
Çizelge 6.16’ ve Çizelge 6.17’de incelenen işletmelerde bitkisel üretimin kullanılış

şekli verilmiştir. Çizelge incelendiğinde bütün işletme gruplarında üretim pazara dönük
olarak yapılmaktadır.. Dikkat çekici bir diğer husus da ailede tüketimin I. ve II. grup
işletmelerde oransal olarak daha fazla olmasıdır. Bu durum ise işletme arazisinin küçük
olması dolayısı ile bu işletmelerin kendi ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde üretim
yapmalarından kaynaklanmaktadır. Tüm işletmelerin geneline bakıldığında üretimin
%95,76’sı satılmakta %0,74’ü ailede tüketilmekte, %0,55’sı tohumluk olarak
kullanılmakta, %2,93’ ü işletmede kullanılmakta ve %0,02’si işçilere verilmektedir.
50
Çizelge 6.16. İncelenen İşletmelerde Bitkisel Üretimin Kullanılış Şekli (YTL)

İŞLETME GRUPLARI
Ailede Tüketilen 178,70 238,88 155,30 192,69
İşçilere Verilen 0,00 0,00 8,47 5,21
İşletmede Kullanılan 617,05 0,00 988,25 762,94
Tohumluk Olarak Ayrılan 245,90 100,99 104,47 143,21
Satılan 14 231,83 19 081,36 26 979,28 24 934,96
Bitkisel Ürünler Üretim
15 273,48 19 421,23 28 235,77 26 039,01
Değeri Toplamı
Çizelge 6.17. İncelenen İşletmelerde Bitkisel Üretimin Kullanılış Şekli (%)

İşçilere Verilen 0,00 0,00 0,03 0,02
Tohumluk Olarak ayrılan 1,61 0,52 0,37 0,55
Satılan 93,18 98,25 95,55 95,76
Bitkisel Ürünler Üretim 100 100 100 100
Değeri Toplamı
6.1.4.2. Hayvansal Üretim Dallarının Üretim, Verim ve Kullanılış Şekli

Çizelge 6.18. İncelenen İşletmelerde Mevcut Hayvanların BBHB’ne Çevrilmesinde
Kullanılan Emsaller(1)
Hayvanların Cinsi Emsaller
Boğa 1.40
Öküz 1.20
İnek 1.00
Buzağı 0.12-0.20
Dana(1 Yaş) 0.50
Düve(2 Yaş) 0.70
Manda Boğası 2.10
Manda Öküzü 1.80
Manda İneği 1.50
Manda Buzağısı 0.18-0.30
Manda Danası 0.75
Manda Düvesi 1.05
Toptan Genç Sığırlar 0.50-0.70
Koyun 0.10
Toklu 0.08
Kuzu 0.05
Keçi 0.10-0.09
Oğlak 0.05
At(Küçük) 0.00
At(Orta) 1.35
At(Büyük) 1.50
Katır 1.00
Eşek 0.50
Kümes Hayvanı 0.004
Kaynak (1) Ali ARAS, Kars Süt Mamülciliği İşletmelerinin Ekonomik Yapısı,Ankara
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 58,Ankara,1954,s.,113
51
İncelenen işletmelerde ortalama hayvan sayıları Çizelge 6.19’de verilmiştir. İş

hayvanlarının sayısının az olduğu göze çarpmaktadır. İşletme büyüklüğü arttıkça hayvan
sayısında da bir artışın olduğundan bahsedilebilir.
Çizelge 6.19. İncelenen İşletmelerde Ortalama Hayvan Sayıları (Adet ve BBHB olarak)
İŞLETME GRUPLARI
Adet BBHB Adet BBHB Adet BBHB Adet BBHB
İŞ HAYVANLARI
At - - - - 0,049 0,074 0,026 0,039
Eşek 0,063 0,032 0,05 0,025 - - 0,026 0,013
Toplam 0,063 0,032 0,05 0,025 0,049 0,074 0,052 0,052
BÜYÜK BAŞ
İR Boğa 0,25 0,35 - - 0,024 0,034 0,065 0,091
AT İnek 4,937 4,937 4,9 4,9 3,854 3,854 4,351 4,351
Buzağı 2,563 0,513 2,05 0,41 1,683 0,337 1,961 0,392
H Dana 0,25 0,125 0,65 0,325 0,439 0,219 0,455 0,228
A Tosun 0,063 0,044 0,45 0,315 0,097 0,068 0,182 0,127
Y Toplam 8,063 5,969 8,05 5,95 6,073 4,512 7,014 5,189
V Manda ineği - - 0,1 0,15 - - 0,026 0,039
Manda danası - - - - - - - -
Toplam - - 0,1 0,15 - - 0,026 0,039
Büyük baş toplam 8,063 5,969 8,15 6,1 6,073 4,512 7,04 5,228
A KÜÇÜK BAŞ
NL Koyun 6,25 0,625 12 1,2 9,756 0,976 9,610 0,961
AR Kuzu - - - - 5,609 0,280 2,987 0,149
I Keçi - - - - - - - -
K.baş toplam 6,25 0,625 12 1,2 15,365 1,256 12,597 1,11
Tavuk 11,25 0,045 1,25 0,005 7,024 0,028 6,402 0,026
Hindi - - 2,5 0,01 0,488 0,001 0,935 0,004
Kaz 0,313 0,001 - - - - 0,065 0,000
İncelenen işletmelerde hayvansal ürünlerin üretim miktarı Çizelge 6.20’da

verilmiştir
Çizelge 6.20. İncelenen İşletmelerde Hayvansal Ürünlerin Üretimi (Kg)
İŞLETME GRUPLARI
Süt (1 laktasyonda)
İnek 8 500 9 306 7 592,68 8 226,23
Koyun - 502,5 243,90 259,74
Toplam Süt 8 500 9 808,5 7 836,58 8 485,97
Yün 9,38 2,5 7,32 6,49
Yumurta (adet) 1 340,63 450 765,37 802,99
Gübre 1 875 - 390,24 597,40
İncelenen işletmelerde hayvansal ürünlerin verim durumu Çizelge 6.21’de
verilmiştir.
52
Çizelge 6.21. İncelenen İşletmelerde Hayvansal Ürünlerin Verim Durumu (Kg/baş)

İŞLETME GRUPLARI
Süt
İnek 1 054,19 1 156,02 1 250,24 1 172,83
Koyun - 41,88 15,87 20,62
Yün 1,5 0,2 0,48 0,52
Yumurta (adet /baş) 1 198,17 360 108,96 125,43
İşletmelerin ortalamasına bakıldığında inekte süt verimi 1172,83 kg/baş, koyunda

20,62 kg/baş, yün verimi 0,52 kg/baş ve yumurta verimi 125,43 adet/baş olarak
gerçekleşmiştir. Çizelge 6.22’de incelenen işletmelerde hayvansal ürünlerin kullanılış
şekli verilmiştir.
Çizelge 6.22.İncelenen İşletmelerde Hayvansal Üretimin Kullanılış Şekli (YTL ve %)
İŞLETME GRUPLARI
Satılan 2 837,75 3 738,01 2 811,88 2 995,31
Hayvansal Ürünler Üretim
Değeri Toplamı 3 730,94 4 324,90 3 407,51 3 635,08
%
İşletmede Kullanılan 4,54 0,80 1,39
Satılan 76,06 86,43 82,52 82,40
Hayvansal Ürünler Üretim
Değeri Toplamı 100,00 100,00 100,00 100,00
Hayvansal üretimin pazara dönük olarak yapıldığı görülmektedir. I. grup işletmeler

hayvansal üretiminin %76,06’ını, II. grup işletmeler hayvansal üretimin %86,43, III. grup
işletmeler %82,52’sını ve genel olarak da %82,40’ını satmaktadır.
6.2. İncelenen İşletmelerin Yıllık Faaliyet Sonuçları
Yıllık faaliyet sonuçlarının değerlendirilmesi iki aşamada ele alınmıştır. Buna göre
ilk aşama olarak üretim dalları düzeyinde analizler yapılmış, ikinci olarak da işletme bir
bütün olarak değerlendirilmiştir.
6.2.1. Üretim Dalları İtibariyle Faaliyet Sonuçları
Bu bölümde brüt üretim değerleri, değişken masrafları ve brüt marjlara yer

verilmiştir.
6.2.1.1. Üretim Dalları İtibariyle Brüt Üretim Değeri
53
Bir işletmenin ürettiği bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerleri ile yıl içerisinde
yapılan prodüktif değer artışları brüt üretim değeri olarak tanımlanabilir (Açıl ve Demirci,
1984).
İncelenen işletmelerde işletme başına düşen bitkisel üretimin değeri Çizelge
6.23’de verilmiştir. Brüt üretim değerinin tüm ürün grupları içerisinde en yüksek olduğu
grup endüstri bitkileridir. I. grup işletmelerin %20,14’ünü, II. grup işletmelerin %33,35’ini,
III. grup işletmelerin %63,96’sını ve tüm işletmeler ortalamasının %51,41’ini endüstri
bitkileri oluşturmaktadır. Endüstri bitkilerinden sonra en fazla brüt üretim değerine sahip
ürün grubu olarak tarla sebzeleri görülmektedir. İşletmelerin ortalamasına bakıldığında
toplam brüt üretim değerinin % 26,43’ ünü tahıllar, %51,41’ini endüstri bitkileri, %3,77’
ini yem bitkileri, %2,31’ ini yumru bitkileri, %1,35’ini meyve, %14,72’sini ağaçlar
oluşturmaktadır.
54
Çizelge 6.23.İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen Bitkisel Üretim Dallarının

Brüt Üretim Değeri (YTL ve % olarak)
İŞLETME GRUPLARI
Değeri % Değeri % Değeri % Değeri %

Tahıllar
Buğday (k) 6 378 41,76 5 029,5 25,90 5 296,61 18,76 5 437,56 23,40
Arpa (k) 735 4,81 491,4 2,53 254,05 0,90 415,34 1,79
Yulaf(k) - 157,5 0,81 34,56 0,12 59,31 0,26
Çavdar (k) - 60 0,31 158,05 0,56 99,74 0,43
Nohut(k) - 75 0,39 208,54 0,74 130,52 0,56
Tahıllar Toplamı 7 113 46,57 5 813,4 29,93 5 951,81 21,08 6 142,47 26,43
Endüstri Bitkileri
Ş. Pancarı (s) 3 075,94 20,14 6 515,5 33,35 16 156,1 57,22 10 934,1 47,05
Ayçiçeği (s) - 1 902,44 6,74 1 012,99 4,36
Endüstri bitk. top. 3 075,94 20,14 6 515,5 33,35 18058,54 63,96 11 947,09 51,41
Yem Bitkileri
Silajlık Mısır(s) 328,13 2,15 525 2,70 548,78 1,94 496,75 2,14
Yonca (yaş) 131,25 0,86 70 0,36 420,73 1,49 269,48 1,16
Fiğ(s) - 15 0,08 36,59 0,13 23,38 0,10
Korunga (k) - - 133,54 0,47 71,10 0,31
Triticale(k) - - 29,27 0,10 15,58 0,07
Yem Bitkileri top. 459,38 3,01 610 3,14 1 168,91 4,14 876,29 3,77
Yumru Bitkileri
Patates (s) 281,25 1,84 450 2,32 592,68 2,10 490,91 2,11
Sarımsak (s) 225 1,47 46,75 0,20
Yum Bitk. Top. 506,25 3,31 450 2,32 592,68 2,10 537,66 2,31
Meyve ve Bağ
Elma (S) 119,53 0,78 137,88 0,71 96,28 0,34 111,92 0,48
Vişne(s) 114,84 0,75 102,19 0,53 104,27 0,37 105,93 0,46
Armut(s) 63,44 0,42 64,38 0,33 26,83 0,10 44,19 0,19
Erik(s) 2,34 0,02 - - 0,49 0,00
Kiraz(s) 37,5 0,25 37,5 0,19 53,50 0,19 46,02 0,20
Şeftali (s) - 16,88 0,09 - 4,38 0,02
Meyve Top. 337,65 2,21 358,83 1,85 280,88 0,99 312,93 1,35
Ağaçlık
Kavak (s)adet/da 3 046,88 19,95 4 982,5 25,65 1548,79 5,49 2751,94 11,84
Söğüt(s)adet/da 653,13 4,28 691 3,56 548,79 1,94 607,40 2,61
Çam(k)adet/da 81,25 0,53 - 85,37 0,30 62,34 0,27
Ağaçlık Top. 3 781,26 24,76 5 673,5 29,21 2182,95 7,73 3421,68 14,72
Bit. Ürünler brüt
üret. Değeri toplamı
15 273,48 100,00 19 421,23 100,00 28235,77 100,00 23 238,12 100,00
Çizelge 6.24’de incelenen işletmelerde bitkisel ürünlerin dekara brüt üretim değeri
verilmiştir. I. grup işletmelerde dekara en fazla brüt üretim değeri sağlayan ürün silajlık
mısır(s) daha sonra sarımsak (s) üçüncü sırada da şeker pancarı (s) gelmektedir. II. grupta
dekara en yüksek brüt üretim değerine sahip üretim dalları sırasıyla silajlık mısır (s),patates
55
(s), armut (s), olduğu görülmektedir. III. grupta brüt üretim değeri sırasıyla silajlık mısır
(s), kiraz(s),vişne(s), patates(s),şeker pancarı (s) olduğu görülmektedir. Çalışmanın ana
konusunu oluşturan şeker pancarının dekara brüt üretim değeri I. grup işletmelerde 349,14
YTL, II. grup işletmelerde 206,84 YTL, III. grup işletmelerde 346,85 YTL ve tüm
işletmelerin genelinde 314,01Y TL olarak gerçekleşmiştir.
Çizelge 6.24. İncelenen İşletmelerde Bitkisel Üretim Dallarının Ekiliş Alanı Dekarına
Düşen Brüt Üretim Değeri (YTL/da)
İŞLETME GRUPLARI
Tahıllar
Buğday (k) 95,11 121,19 96,17 100,77
Arpa (k) 84,00 84,00 84,12 83,90
Yulaf(k) 52,50 53,17 52,48
Çavdar (k) 60,00 60,10 60,08
Nohut(k) 150,00 150,03 150,02
Endüstri Bitkileri
Ş. Pancarı (s) 349,14 206,84 346,85 314,01
Ayçiçeği (s) 156,07 155,84
Yem Bitkileri
Silajlık Mısır(s) 1 058,48 700,00 1 143,29 955,28
Yonca (yaş) 211,69 140,00 192,11 188,44
Fiğ(s) 20,00 76,23 50,82
Korunga (k) 84,52 83,64
Triticale(k) 60,98 59,92
Yumru Bitkileri
Patates (s) 299,20 450,00 452,43 419,58
Sarımsak (s) 450,00 425
Meyve ve Bağ
Elma (S) 239,06 229,80 234,82 228,40
Vişne(s) 229,68 227,09 453,35 311,56
Armut(s) 253,76 238,44 178,87 220,95
Erik(s) 78
Kiraz(s) 208,33 375,00 486,36 354,00
Şeftali (s) 337,60 438,00
Ağaçlık
Kavak (s)adet/da 1 479,07 1 060,11 1 098,43 1 146,64
Söğüt(s)adet/da 1 306,26 1 256,36 1 524,42 1 380,45
Çam(k)adet/da 902,78 0,00 1 707,4 1 558,50
Çizelge 6.25’de incelenen işletmelerde işletme başına düşen hayvansal üretim

dallarının brüt üretim değeri verilmiştir. Toplam brüt üretim değerinin büyük bir kısmını
süt sığırcılığının oluşturduğu görülmektedir. Toplam üretim değerinin I. grupta %
95,65’ini, II. grupta % 86,07’ini, III. grupta %93,71’ini ve tüm işletmelerin geneline
bakıldığında %93,77’ sini süt sığırcılığının oluşturduğu görülmektedir.
56
Çizelge 6.25. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen Hayvansal Üretim

Dallarının Brüt Üretim Değeri (YTL ve % olarak)
İŞLETME GRUPLARI
Süt Sığırcılığı 3 568,75 95,65 3 722,4 86,07 3 193,17 93,71 3 408,68 93,77
Koyun 28,13 0,75 557,5 12,89 143,90 4,22 149,35 4,11
Tavuk 134,06 3,59 45 1,04 70,44 2,07 77,05 2,12
Hayvansal üretim
dalının brüt üretim
değeri toplamı 3 730,94 100,00 4 324,9 100,00 3 407,51 100,00 3 635,08 100,00
Çizelge 6.26’de hayvansal üretim dalının hayvan başına düşen brüt üretim değerleri
verilmiştir. Süt sığırcılığı gruplarda hayvan başına en yüksek brüt üretim değerine sahip
üretim dalıdır.
Çizelge 6.26.İncelenen İşletmelerde Hayvansal Üretim Dallarının Hayvan Başına Düşen

Brüt Üretim Değeri (YTL/baş ve YTL/BBHB olarak)
İŞLETME GRUPLARI
YTL/baş
Süt sığırcılığı 442,61 462,41 525,80 485,98
Koyun 4,5 46,46 9,37 11,86
Tavuk 11,92 36 10,03 12,04
YTL/BBHB
Süt sığırcılığı 597,88 625,61 707,71 656,90
Koyun 45 464,58 114,57 134,54
Tavuk 2 979,11 9 000 2 515,71 2 963,46
6.2.1.2. Üretim Dalları İtibariyle Değişken Masraflar
Brüt marj hesabının belirlenmesinde brüt üretim değerinin hesabından sonra ikinci
aşama, olarak bitkisel ve hayvansal üretim dallarının değişken masrafları hesaplanmıştır.
İncelenen işletmelerde bitkisel üretim dallarının değişken masrafları Çizelge
6.27’da verilmiştir.
57
Çizelge 6.27. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen Bitkisel Üretim Dallarının
Değişken Masrafları (YTL ve % olarak)
İŞLETME GRUPLARI

Tahıllar
Buğday (k) 2 397,63 61,32 1 610,05 43,20 1 866,1 2 8,02 1 886,53 35,49
Arpa (k) 355,88 9,10 358,1 9,61 98,46 1,48 221,40 4,16
Yulaf(k) 74,4 2,00 13,32 0,20 26,18 0,49
Çavdar (k) 21,2 0,57 97,46 1,46 57,05 1,07
Nohut(k) 35 0,94 103,80 1,56 65,99 1,24
Tahıllar Toplamı 2 753,51 70,42 2 098,75 56,31 2 179,14 32,72 2 257,15 42,46
Endüstri Bitkileri
Ş. Pancarı (s) 759,63 19,43 1 365,3 36,63 3 072,46 46,13 2 166,90 40,76
Ayçiçeği (s) 774,63 11,63 409,74 7,71
Endüstri bitk. top. 759,63 19,43 1365,30 36,63 3847,09 57,76 2576,64 48,47
Yem Bitkileri
Silajlık Mısır(s) 134,44 3,44 13,7 0,37 54,05 0,81 59,55 1,12
Yonca (yaş) 37,19 0,95 29,75 0,80 220,27 3,31 133,87 2,52
Fiğ(s) 54,4 1,46 22,88 0,34 25,43 0,48
Korunga (k) 91,95 1,38 50,43 0,95
Triticale(k) 21,95 0,33 9,74 0,18
Yem Bitkileri top. 171,63 4,39 97,85 2,63 411,10 6,17 279,02 5,25
Yumru Bitkileri
Patates (s) 100,31 2,57 107 2,87 191,07 2,87 143,26 2,69
Sarımsak (s) 94,75 2,42 19,69 0,37
Yum Bitk. Top. 195,06 4,99 107,00 2,87 191,07 2,87 162,95 3,07
Meyve ve Bağ
Elma (S) 7 0,18 14,6 0,39 12,55 0,19 11,93 0,22
Vişne(s) 8,25 0,21 11,8 0,32 7,41 0,11 8,73 0,16
Armut(s) 2,5 0,06 7,4 0,20 4,98 0,07 5,10 0,10
Erik(s) 0,5 0,01 0,10 0,00
Kiraz(s) 2 0,05 3,6 0,10 3,80 0,06 3,38 0,06
Şeftali (s) 1,2 0,03 0,31 0,01
Meyve Top. 20,25 0,52 38,60 1,04 28,74 0,43 29,55 0,56
Ağaçlık
Kavak (s)adet/da 7,81 0,20 16,82 0,45 1,12 0,02 8,72 0,16
Söğüt(s)adet/da 1,75 0,04 2,67 0,07 1,83 0,03 2,03 0,04
Çam(k)adet/da 0,34 0,01 0,17 0,00 0,16 0,00
Ağaçlık Top. 9,90 0,25 19,49 0,52 3,12 0,05 10,91 0,21
Bit. Ürünler değişken
masraf toplamı
3 909,98 100,00 3 726,99 100,00 6 660,26 100,00 5 316,22 100,00
Bütün gruplarda en fazla değişken masrafa sahip olan ürün grubu tahıllar ve
endüstri bitkileridir. Toplam değişken masrafların I. grupta %19,43’ unu, II. grupta
%36,63’ünü, III. grupta %57,76’ını ve işletmelerin ortalamasında %48,47’ini endüstri
bitkileri oluşturmaktadır, işletmelerin ortalamasını gösteren genel grubuna bakıldığında
toplam değişken masrafların %42,46’sını tahıllar, %48,47’ini endüstri bitkileri, %5,25’ini
58
yem bitkileri, %3,07’ sini yumru bitkileri, %0,56’ını meyve, %0,21’ini ise ağaçlar
oluşturmaktadır.
Çizelge 6.28’de bitkisel üretim dallarının ekiliş alanı dekarına düşen değişken
masraflar verilmiştir. I. grup işletmelerde ekiliş alanı dekarına en yüksek değişken masrafa
sahip üretim dalı silajlık mısır (s) daha sonra sırasıyla sarımsak (s) ve patates (s)
gelmektedir. II. grup işletmelerde sırasıyla patates(s), fiğ (s) nohut(k), arpa(k), şeker
pancarı (s), gelmekte, III. grup işletmelerde sırasıyla biber patates (s), silajlık mısır(s),
yonca(s),nohut(k) ve şeker pancarı(s) gelmektedir. Çalışmanın ana konusunu oluşturan
şeker pancarının dekara değişken masrafları I. grup işletmelerde 86,22 YTL, II. grup
işletmelerde 43,34 YTL, III. grup işletmelerde 65,96 YTL ve tüm işletmelerin genelinde
62,23 Y TL olarak gerçekleşmiştir.
Düşen Değişken Masrafları (YTL/da)
İŞLETME GRUPLARI
Tahıllar
Buğday (k) 35,75 38,80 33,88 34,96
Arpa (k) 40,67 61,21 32,60 44,72
Yulaf(k) 24,80 20,49 23,16
Çavdar (k) 21,20 37,06 34,37
Nohut(k) 70,00 74,68 75,85
Endüstri Bitkileri
Ş. Pancarı (s) 86,22 43,34 65,96 62,23
Ayçiçeği (s) 63,55 63,03
Yem Bitkileri
Silajlık Mısır(s) 433,68 18,27 112,60 114,51
Yonca (yaş) 59,98 59,50 100,58 93,61
Fiğ(s) 72,53 47,67 55,28
Korunga (k) 58,20 59,32
Yumru Bitkileri
Patates (s) 106,71 107,00 145,85 122,44
Sarımsak (s) 189,50 177,18
Meyve ve Bağ
Elma (S) 14,00 24,33 30,60 24,34
Vişne(s) 16,50 26,22 32,22 25,68
Armut(s) 10,00 27,41 33,20 25,50
Erik(s) 16,66
Kiraz(s) 11,11 36,00 34,54 26,00
Şeftali (s) 24,00 31,00
Ağaçlık
Kavak (s)adet/da 3,79 3,58 0,79 3,63
Söğüt(s)adet/da 3,50 4,85 5,08 4,61
Çam(k)adet/da 3,78 3,4 4,00
59
Çizelge 6.29’de İşletme başına düşen hayvansal üretim dallarının değişken

masrafları verilmiştir. Koyun hariç diğer üretim dallarında işletme gruplarına paralel olarak
bir artış görülmektedir. İşletmelerin ortalamasını yansıtan genel grubuna bakıldığında
toplam değişken masrafların 1934,12 YTL’sini süt sığırcılığı, 289,61 YTL’sini koyun,
23,57 YTL’sini tavuk oluşturmaktadır.
Çizelge 6.29. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen Hayvansal Üretim Dallarının
Değişken Masrafları (YTL)
İŞLETME GRUPLARI
Süt sığırcılığı 2 588,13 1 362,77 1 957,61 1 934,12
Koyun 31,25 200 434,15 289,61
Tavuk 32,19 12,5 25,61 23,57
Hayvansal üretim değişken
masraflar toplamı
2 651,57 1 575,27 2 417,37 2 247,3
Çizelge 6.30’da incelenen işletmelerde hayvansal üretim dallarının hayvan başına

düşen değişken masrafları verilmiştir. Çizelge incelendiğinde I. grup işletmelerde hayvan
başına düşen en yüksek değişken masrafa sahip üretim dalı süt sığırcılığı ve daha sonra
sırası ile koyun ve tavuk gelmektedir. II. grup işletmelerde sırasıyla süt sığırcılığı, koyun
ve tavuk, III. grup işletmelerde sırasıyla süt sığırcılığı, koyun gelmektedir.
Çizelge 6.30. İncelenen İşletmelerde Hayvansal Üretim Dallarının Hayvan Başına Düşen
Değişken Masrafları (YTL/baş ve YTL/ BBHB olarak)
İŞLETME GRUPLARI
YTL/baş
Süt sığırcılığı 320,99 169,29 322,35 275,75
Koyun 5 16,66 28,26 22,99
Tavuk 2,86 10 3,65 3,68
YTL/BBHB
Süt sığırcılığı 433,59 229,04 433,87 372,73
Koyun 50 166,66 345,66 260,91
Tavuk 715,33 2500 914,64 906,54
6.2.1.3. Üretim Dalları İtibariyle Brüt Marjlar
Üretim dallarının brüt üretim değerinden değişken masrafların çıkartılmasıyla

bulunan brüt marj sayesinde üretim dallarının nispi kârlılıkları belirlenebilmektedir. Ayrıca
işletme açısından en kârlı üretim dallarının kombinasyonunu sağlayan bütçe hazırlama ve
planlama çalışmalarında kullanılan bir kavramdır.
Brüt marj analizlerinde esas alınan nokta, brüt marjın teknik birim başına (dekar,
60
BBHB ve baş) düşen miktarlarıdır. Bu nedenle incelenen işletmelerde bitkisel üretim

dallarının dekara düşen brüt marjları Çizelge 6.31’da verilmiştir.
Düşen Brüt Marjları (YTL/da)
İŞLETME GRUPLARI
Tahıllar
Buğday (k) 59,36 82,39 62,29 65,81
Arpa (k) 43,33 22,79 51,52 39,18
Yulaf(k) 27,7 32,68 29,32
Çavdar (k) 38,8 23,04 25,71
Nohut(k) 80 75,35 84,03
Endüstri Bitkileri
Ş. Pancarı (s) 262,92 163,5 280,89 251,78
Ayçiçeği (s) 92,52 92,81
Yem Bitkileri
Silajlık Mısır(s) 624,8 681,73 1 030,69 840,77
Yonca (yaş) 151,71 80,5 91,53 94,83
Fiğ(s) -52,53 28,56 -4,46
Korunga (k) 26,32 24,32
Yumru Bitkileri
Patates (s) 192,49 343 306,58 297,14
Sarımsak (s) 260,5 247,82
Meyve ve Bağ
Elma (S) 225,06 205,47 204,22 204,06
Vişne(s) 213,18 200,87 421,13 285,88
Armut(s) 243,76 211,03 145,67 195,45
Erik(s) 61,34
Kiraz(s) 197,22 339 451,82 328
Şeftali (s) 313,6 407
Ağaçlık
Kavak (s)adet/da 1 475,28 1 056,53 1 097,64 1 143,01
Söğüt(s)adet/da 1 302,76 1 251,51 1 519,34 1 375,84
Çam(k)adet/da 899 1704 1554,5
I. grup işletmelerde dekara en fazla brüt marjı sağlayan ürünler sırasıyla silajlık
mısır (s), şeker pancarı (s) ve sarımsak (s) dir. II. grup işletmelerde sırasıyla silajlık mısır
(s), şeftali ve armut(s), III. grup işletmelerde ise sırasıyla silajlık mısır (s),kiraz (s) ve
patates (s) gelmektedir. İncelenen işletmelerin ortalamasını gösteren genel grubuna
bakıldığında sırasıyla silajlık mısır (s), şeftali(s), kiraz(s) ve vişne(s) gelmektedir. Şeker
pancarı dekara düşen brüt marj değerleri I.grup işletmelerde 262,92 YTL, II.grup
işletmelerde 163,5 YTL, III. grup işletmelerde 280,89 YTL ve tüm işletmelerin genelinde
61
251,78 YTL’dir. Bu değerler özellikle şeker pancarı ile münavebeye giren buğday ile
karşılaştırıldığında, dekara brüt marjın şeker pancarında daha yüksek olduğu
görülmektedir.
İncelenen işletmelerde hayvansal üretim dallarının hayvan başına düşen brüt
marjları Çizelge 6.32’de verilmiştir. Hayvan başına en yüksek brüt marja sahip olan üretim
dalı tüm gruplarda süt sığırcılığı olduğu görülmektedir. Genel grubuna bakıldığında
hayvan başına en yüksek brüt marj süt sığırcılığı daha sonra sırasıyla tavuk ve koyun
gelmektedir.
Çizelge 6.32. İncelenen İşletmelerde Hayvansal Üretim Dallarının Hayvan Başına Düşen
Brüt marjı (YTL/baş ve YTL/ BBHB olarak)
İŞLETME GRUPLARI
YTL/baş
Süt sığırcılığı 121,62 293,12 203,45 210,23
Koyun -0,5 29,8 -18,89 -11,13
Tavuk 9,06 26 6,38 8,36
YTL/BBHB
Süt sığırcılığı 164,29 396,57 273,84 284,17
Koyun -5 297,92 -231,09 -126,37
Tavuk 2 263,78 6 500 1 601,07 2 056,92
6.2.2. İncelenen İşletmelerin Yıllık Faaliyet Sonuçları
Bu bölümde işletme bir bütün olarak incelenmiş, üretim dallarının brüt üretim
değerleri ve değişken masrafları toplu halde verilerek brüt hasıla, işletme masrafları,
gerçek masraflar, net hasıla, tarımsal gelir (net çiftlik geliri) ve toplam aile geliri
hesaplanmıştır.
6.2.2.1. Brüt Hasıla (Gayri Safi Hasıla)
Bir muhasebe dönemini kapsayan üretim faaliyeti sonunda meydana getirilen mal
ve hizmetlerin değer toplamını ifade eden brüt hasıla, işletmenin başarısını yansıtan bir
kavramdır.
Çizelge 6.33’de incelenen işletmelerde işletme başına düşen brüt hasılayı oluşturan
unsurlara göre brüt hasıla dağılımı verilmiştir. Brüt hasılayı oluşturan unsurlar işletme
genişliği ile orantılı olarak artmaktadır. Bütün işletme gruplarında brüt hasılanın büyük bir
kısmını bitkisel ürünler üretim değeri oluşturmaktadır. Toplam brüt hasıla değerinin I.grup
62
işletmelerde %55,94’ünün, II.grup işletmelerde %60,76’sının ve III.grup işletmelerde

%69,81’ini bitkisel ürünler üretim değeri oluşturmaktadır. İncelenen işletmelerin
ortalamasına bakıldığında ise, toplam brüt hasılanın % 65,47’si bitkisel ürünler üretim
değeri, %10,82’sini hayvansal ürünler üretim değeri, %21,71’ini hizmet gelirleri,
%2,00’sını ikametgah kira bedeli oluşturmaktadır.
Çizelge 6.33. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen, Brüt hasıla (YTL ve %
olarak)
İŞLETME GRUPLARI
Bitkisel ürünler üretim değeri 14 410,53 19 320,24 27 143,05 22 465,43
Hayvansal ürünler üretim değeri 3 730,94 4 324,9 3 407,51 3 713,00
Aile işgücünün
çalışmasıyla sağlanan 6 862,5 7 492,5 7 660,95 7 451,29
HİZMET Alet makinenin kiraya -- -- -- --
GELİRLERİ verilmesiyle sağlanan
Hizmet gelirleri 6 862,5 7 492,5 7 660,95 7 451,29
toplamı
Tarla demirbaşı -- -- -- --
Nebat varlığı -- -- -- --
ENVANTER Hayvan varlığı -- -- -- --
KIYMET Malzeme mühimmat -- -- -- --
ARTIŞLARI varlığı
Envanter kıymet artışı -- -- -- --
toplamı
İkametgah kira bedeli 757,50 660,00 668,78 684,94
Brüt hasıla toplamı 25 761,47 31 797,64 38 880,29 34 314,65
%
Bitkisel ürünler üretim değeri 55,94 60,76 69,81 65,47
Hayvansal ürünler üretim değeri 14,48 13,60 8,76 10,82
Aile işgücünün
çalışmasıyla sağlanan 26,64 23,56 19,70 21,71
HİZMET Alet makinenin kiraya -- -- -- --
GELİRLERİ verilmesiyle sağlanan
Hizmet gelirleri
toplamı 26,64 23,56 19,70 21,71
Tarla demirbaşı -- -- -- --
Nebat varlığı -- -- -- --
ENVANTER Hayvan varlığı -- -- -- --
KIYMET Malzeme mühimmat -- -- -- --
ARTIŞLARI varlığı
Envanter kıymet artışı -- -- -- --
toplamı
İkametgah kira bedeli 2,94 2,08 1,72 2,00
Brüt hasıla toplamı 100,00 100,00 100,00 100,00
63
6.2.2.2. İşletme Masrafları ve Gerçek Masraflar
Bir işletmenin bir yıl boyunca yapmış olduğu faaliyetler sonucu ortaya çıkan
giderlere işletme giderleri denir. İşletmeleri bir yılık faaliyetleri boyunca başarı yönünden
karşılaştırmak için bütün işletmeler borçsuz ve kirasız işletmeler olarak düşünülmektedir.
Çizelge 6.34 ve 6.35’de işletme başına düşen, işletme masrafları verilmiştir.
Çizelge 6.34. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen İşletme Masrafları (YTL)
İŞLETME GRUPLARI
I. GRUP (16) II. GRUP (20) III. GRUP (41) GENEL
(77)
İŞÇİLİK Yabancı İşçilik 76,05 145,05 264,9 194,53
MASRAFLARI Aile işgücü ücret karşılığı 6 862,5 7 492,5 7 660,95 7 451,29
Toplam 6 938,55 7 637,55 7 925,85 7645,81
Tohum Fide masrafı 990,56 936,1 1 566,63 1 283,15
İlaç masrafı 56,41 6,61 84,25 58,30
MATERYAL Gübre masrafı 1 432,13 882,35 1 261,66 1 198,56
MASRAFLARI Su parası 17,50 20,00 21,95 20,52
Yem masrafı 1 762,38 1 184,47 1 993,29 1 735,23
Akaryakıt masrafı 639,96 727,30 1 061,41 887,05
Toplam 4 898,94 3 756,83 5 989,19 5 182,81
PAZARLAMA İp-Çuval-Sandık -- -- -- --
MASRAFLARI Taşıma masrafı 129,56 129,53 188,82 161,10
Toplam 129,56 129,53 188,82 161,10
Köy harcamalarına katılım gideri -- -- -- --
-- -- -- -- --
Alet mak. tamir bak. Mas. 1 143,75 867,5 674,39 822,08
DİĞER Bina yıllık tam. Bak. Mas 1 325 1 080 1 019,51 1 098,70
CARİ Veteriner aşı bak. Mas. 1 056,25 647,5 638,29 727,53
MASRAFLAR Diğer cari masraflar -- -- -- --
Toplam 3 525,00 2 595,00 2 332,19 2 648,31
AMORTİS- Alet makine amortismanı 1 890,63 1 763,00 1 807,32 1 813,12
MANLAR Bina amortismanı 1 010,00 880,00 891,71 913,25
Arazi ıslahı amortismanı 11,56 21,25 10,73 13,64
Toplam 2 912,19 2 664,25 2 709,756 2 740,00
Nebat varlığı ve tarla -- -- -- --
ENVANTER demirbaşı
KIYMET Hayvan varlığı -- -- -- --
EKSİLİŞLERİ Malzeme mühimmat -- -- -- --
varlığı
Toplam -- -- -- --
İşletme Masrafları Toplamı 18 404,24 16 783,16 19 145,81 18 378,04
Bütün gruplarda toplam işletme masrafları içerisinde en fazla büyüklüğe sahip

masraf grubu olarak işçilik masrafları görülmektedir. Toplam işletme masraflarının I.grup
işletmelerde %37,70’ini, II.grup işletmelerde %45,51’ini ve III.grup işletmelerde %
41,40’ını işçilik masrafları oluşturmaktadır. Tüm işletmelerin ortalamasını gösteren genel
64
işletme grubuna bakıldığında toplam işletme masraflarının % 41,60’ını işçilik masrafları,

%28,20’ sını materyal masrafları, %0,88’ini pazarlama masrafları, %14,41’ini diğer cari
masraflar, %14,91’ini amortismanlar oluşturmaktadır.
Çizelge 6.35. İncelenen İşletmelerde İşletme Başına Düşen, İşletme Masrafları (%)
İŞLETME GRUPLARI
I. GRUP II. GRUP (20) III. GRUP GENEL
(16) (41) (77)
İŞÇİLİK Yabancı işçilik 0,41 0,86 1,38 1,06
MASRAFLARI Aile işgücü ücret karşılığı 37,29 44,64 40,01 40,54
Toplam 37,70 45,51 41,40 41,60
Tohum Fide masrafı 5,38 5,58 8,18 6,98
İlaç masrafı 0,31 0,04 0,44 0,32
MATERYAL Gübre masrafı 7,78 5,26 6,59 6,52
MASRAFLARI Su parası 0,10 0,12 0,11 0,11
Yem masrafı 9,58 7,06 10,41 9,44
Akaryakıt masrafı 3,48 4,33 5,54 4,83
Toplam 26,62 22,38 31,28 28,20
PAZARLAMA İp-Çuval-Sandık -- -- -- --
MASRAFLARI Taşıma masrafı 0,70 0,77 0,99 0,88
Toplam 0,70 0,77 0,99 0,88
Köy harcamalarına katılım gideri -- -- -- --
-- -- -- --
Alet mak. tamir bak. mas. 6,21 5,17 3,52 4,47
DİĞER Bina yıllık tam. Bak. mas 7,20 6,43 5,32 5,98
CARİ Veteriner aşı bak. Mas. 5,74 3,86 3,33 3,96
MASRAFLAR Diğer cari masraflar -- -- -- --
Toplam 19,15 15,46 12,18 14,41
AMORTİS- Alet makine amortismanı 10,27 10,50 9,44 9,87
MANLAR Bina amortismanı 5,49 5,24 4,66 4,97
Arazi ıslahı amortismanı 0,06 0,13 0,06 0,07
Toplam 15,82 15,87 14,15 14,91
Nebat varlığı ve tarla -- -- -- --
ENVANTER demirbaşı
KIYMET Hayvan varlığı -- -- -- --
EKSİLİŞLERİ Malzeme mühimmat -- -- -- --
varlığı
Toplam -- -- -- --
İşletme Masrafları Toplamı 100,00 100,00 100,00 100,00
Gerçek giderler işletmeci tarafından bizzat ödenen giderlerdir. Bu yüzden gerçek

giderler içerisinde ödenen borç faizleri ve arazi kirası vardır, ancak bir itibari gider olan
aile işgücü ücret karşılığı düşülmektedir.
İncelenen işletmelerde gerçek masraflar Çizelge 6.36’da verilmiştir. Gerçek
masrafların işletme grupları ile doğru orantılı olarak arttığı görülmektedir. Aile işgücü
ücret karşılığı çıktıktan sonra kalan değeri ifade eden işletme masrafları tüm işletme
65
gruplarında masraf unsurlarının en büyüğünü oluşturduğu görülmektedir. Gerçek

masrafların I.grup işletmelerde % 95,23’ünü, II.grup işletmelerde %94,97’ini ve III.grup
işletmelerde % 94,61’ini işletme masrafları oluşturmaktadır.
Çizelge 6.36. İncelenen İşletmelerde Gerçek Masraflar (YTL ve % olarak)
İŞLETME GRUPLARI
İşletme masrafları toplamı (A) 18 404,24 16 783,16 19 145,806 18 378,04
Aile işgücü ücret karşılığı (B) 6 862,50 7 492,50 7 660,95 7 451,25
Arazi kirası ve ortakçı payı (C) 513,37 377,80 234,97 329,92
Ödenen borç faizleri (D) 64,22 114,38 418,72 266,01
GERÇEK MASRAFLAR (A-B) + (C+D) 12 119,33 9 782,84 12 138,55 11 522,85
%
İşletme masrafları toplamı -aile işgücü ücret
karşılığı (A-B) 95,23 94,97 94,61 94,83
Arazi kirası ve ortakçı payı (C) 4,24 3,86 1,94 2,86
Ödenen borç faizleri (D) 0,53 1,17 3,45 2,31
GERÇEK MASRAFLAR 100,00 100,00 100,00 100,00
6.2.2.3. Net Hasıla
Net hasıla brüt hasıla ile işletme masraflarının farkını ifade etmektedir. Borçsuz ve
kirasız bir işletmenin işe yatırmış olduğu toplam aktife karşılık elde edilen faiz geliri,
müteşebbis payı ve kârdan oluşmaktadır. Net hasıla işletme analizlerinde, elde edilen
başarı bakımından işletmelerin karşılaştırılmasında kullanılan güvenilir bir başarı ölçütüdür
(Aras,1988). Ayrıca net hasıla işletmenin başarısını gösteren bir kavramdır. Çizelge
6.37’de incelenen işletmelerde net hasıla ve farklı birimlere oranı verilmiştir. Net
hasılanın aktife oranı tüm işletme gruplarında kabul edilen reel faiz haddi olan %5’i kadar
olmalıdır (Açıl, 1956).
Çizelge 6.37. İncelenen İşletmelerde Net Hasıla ve Farklı Birimlere Düşen Değerleri (YTL
ve % olarak)
İŞLETME GRUPLARI
Brüt hasıla (A) 25 761,47 31 797,64 38 880,29 34 314,65
İşletme masrafları (B) 18 404,24 16 783,16 19 145,81 18 378,04
Net hasıla (A-B) 7 357,23 15 014,49 19 734,48 15 939,61
Aktife oranı (%) 6,96 13,97 14,17 12,85
İşletme arazisi dekarına düşen net hasıla 78,34 153,87 146,81 136,90
66
6.2.2.4. Net Çiftlik Geliri (Tarımsal Gelir)

Ekonomik bir ünite olan tarım işletmelerinde tüm çabalar üretim dönemi sonunda
en yüksek kazanç elde etmek amacına yöneliktir. İşletmecinin işletmesine tahsis etmiş
olduğu öz sermayenin faizi ile kendisinin ve aile bireylerinin işletmede çalışmaları karşılığı
elde ettiği ücretlerin toplamı şeklinde tanımlanan tarımsal gelir, bu amaca ne ölçüde
ulaşılabildiğini belirlemeye yarayan en önemli göstergelerden biridir (Esengün, 1990).
Tarımsal gelir işletmecinin kendisinin ve ailesinin işletmeden elde ettiği geliri gösteren bir
kriterdir. Bu bakımdan net hasıladan farklılık gösterir. Brüt hasıladan gerçek masrafların
çıkartılmasıyla bulunan tarımsal gelir ve tarımsal gelirin farklı birimlerine düşen değerleri
ve oranları Çizelge 6.38’de verilmiştir.
Çizelge 6.38. İncelenen İşletmelerde Tarımsal Gelir ve Tarımsal Gelirin Farklı Birimlere
Düşen Değerleri (YTL ve % olarak)
İŞLETME GRUPLARI
Brüt hasıla (A) 25 761,47 31 797,64 38 880,29 34 314,65
Gerçek masraflar (B) 12 119,33 9 782,84 12 138,55 11 522,85
Tarımsal gelir (A-B) 13 642,14 22 014,80 26 741,74 22 791,80
İşletme arazisi dekarına düşen tarımsal gelir 145,26 225,62 198,94 195,75
İşletmede nüfus başına düşen tarımsal gelir 2 764,36 4 233,49 5 081,08 4 401,66
Tarımsal gelirin aktife oranı (%) 12,91 20,48 19,20 18,38
Tarımsal gelirin öz sermayeye oranı (%) 13,02 20,70 19,63 18,69
Çizelgeye göre tarımsal gelir ve işletmede nüfus başına düşen tarımsal gelir işletme
grupları ile doğru orantılı olarak artmaktadır. Tarım işletmelerinde elde edilen tarımsal
gelirin en azından işletmeci ve ailesinin işçilik karşılığı ile işletmeye yatırılan sermayenin
reel faiz karşılığı toplamını karşılaması istenen bir durumdur. Hatta sağlanan tarımsal
gelirin yeni yatırımlara imkan verebilmesi bakımından söz konusu toplamdan yüksek
olması gerekir (Esengün, 1990). İncelenen işletmelerde tarımsal gelirin yeterlilik durumu
Çizelge 6.39’da verilmiştir.
Çizelge 6.39. İncelenen İşletmelerde Tarımsal Gelirin Yeterlilik Durumu (YTL)
İŞLETME GRUPLARI
Aile işgücü ücret karşılığı 6 862,5 7 492,5 7 660,95 7 451,25
Öz sermayenin reel faiz karşılığı (*) 5 235,24 5 315,08 6 810,05 6 094,51
Toplam 12 097,74 12 807,58 14 471,00 13 545,76
Tarımsal gelir 13 642,14 22 014,80 26 741,74 22 791,80
Fark 1 544,4 9 207,22 12 270,74 9 246,04
(*) Reel faiz %5 alınmıştır.
67
Bütün grup işletmelerde tarımsal gelir aile işgücü ücret karşılığından daha büyük,
aile işgücü ücret karşılığı ve öz sermayenin reel faiz karşılığı toplamından büyüktür. Genel
işletme grubu incelendiğinde tarımsal gelirin yüksek olduğundan bahsedilebilir.
6.2.2.5. Toplam Aile Geliri
Toplam aile geliri işletmenin tarımsal geliri ile tarım dışından sağladığı gelirlerin
toplamından oluşmaktadır. Çizelge 6.40’de incelenen işletmelerde toplam aile geliri ve kişi
başına düşen toplam aile geliri verilmiştir. Toplam aile geliri içerisindeki payın büyük bir
kısmını tarımsal gelirin oluşturduğu görülmektedir. Toplam aile gelirinin I.grup
işletmelerde %98,20 sini, II.grup işletmelerde %95,39’unu III.grup işletmelerde %
97,81’ini tarımsal gelir oluşturmaktadır.
Çizelge 6.40. İncelenen İşletmelerde Toplam Aile Geliri ve Kişi Başına Düşen Toplam
Aile Geliri (YTL ve %)
İŞLETME GRUPLARI
13 642,14 22 014,80 26 741,74 22 791,80
Tarımsal gelir(A)
Tarım sektörü dışında
250,00 1 065,00 600,00 648,05
çalışan aile geliri
Tarım Kiraya verilen arazi
Dışı geliri
Gelir Diğer servet
gelirleri
250,00 1 065,00 600,00 648,05
Toplam (B)
13 892,14 23 079,80 27 341,74 23 439,85
Toplam aile geliri (A+B)
%
98,20 95,39 97,81 97,24
Tarımsal gelir (A)
Tarım sektörü dışında 1,80 4,61 2,19 2,76
çalışan aile geliri
Tarım Kiraya verilen arazi
Dışı geliri
Gelir Diğer servet
gelirleri
1,80 4,61 2,19 2,76
Toplam (B)
Toplam aile geliri (A+B) 100,00 100,00 100,00 100,00

Kişi başına düşen toplam aile geliri 2 815,02 4 438,42 5 195,08 4 526,81
68
7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Sivas ili Merkez ilçesinde 77 şeker pancarı yetiştiren işetmelerden anket yolu ile
toplanan verilerin değerlendirilmesi sonucu ortaya çıkan sonuçlar aşağıdaki gibi
özetlenmiştir.
İncelenen işletmelerde ortalama arazi genişliği 116,43 da dır. Bunun %35,53’ü
sulu tarla arazisi, %60,39’ si kuru tarla arazisi, %1,00’ u meyve arazi, %2,48’i ağaçlık
arazidir. Toplam işletme arazisinin %96,83’ü ekilen arazi, %3,17’i ise nadasa bırakılan
arazidir.
İncelenen işletmelerin ortalamasına bakıldığında en fazla buğday %46,35, daha
sonra sırasıyla şeker pancarı %29,91 ve ayçiçeği %5,58 yetiştirilmektedir.
İncelenen işletmelerde ortalama aile nüfusu 5,178 kişidir. Bu nüfusun %58,20’ ü
erkek, %41,80’ sı kadındır. Faal nüfus oranı ortalama olarak %85,18 olarak bulunmuştur.
İncelenen işletmelerin ortalamasında aktif sermaye içerisinde en büyük paya
%49,15 ile toprak varlığı sahiptir. Pasif sermaye içerisinde ise %98,30 ile öz sermaye
sahiptir.
İncelenen işletmelerin ortalamasında en fazla brüt üretim değerine sahip bitkisel
üretim dalı %47,05 ile şeker pancarı (s), bunu sırasıyla buğday (k), Kavak (s) ve ayçiçeği
(s) takip etmektedir. Dekara en fazla brüt üretim değerine sahip bitkisel üretim dalı ise
sırasıyla silajlık mısır (s), sarımsak (s), şeftali (s), patates (s), kiraz (s) ve şeker pancarı (s)
gelmektedir.
İncelenen işletmelerin ortalamasında en fazla brüt üretim değerine sahip hayvansal
üretim dalı %93,77 ile süt sığırcılığıdır. Bunu sırasıyla %4,11 ile koyun, %2,12 ile tavuk
takip etmektedir. Hayvan başına düşen en fazla brüt üretim değerine sahip üretim dalı
sırasıyla süt sığırcılığı, tavuk ve koyundur.
İncelenen işletmelerin ortalamasında en fazla değişken masrafa sahip bitkisel
üretim dalı %40,76 ile şeker pancardır. Bunu sırasıyla buğday (k), ayçiçeği (s) ve arpa (k)
takip etmektedir. Dekara en fazla değişken masrafa sahip bitkisel üretim dalları sırasıyla
sarımsak (s), patates (s) ve silajlık mısır (s) dir.
İncelenen işletmelerin ortalamasında en fazla değişken masrafa sahip hayvansal
üretim dalları sırasıyla, süt sığırcılığı, koyun ve tavuk. Hayvan başına düşen en fazla
değişken masrafa sahip üretim dalları sırasıyla süt sığırcılığı, koyun ve tavuktur.
69
Dekara en fazla brüt marja sahip bitkisel üretim dalları 840,77YTL ile silajlık mısır
(s), 407YTL ile şeftali (s), 328YTL ile kiraz (s), 297,14YTL ile patates(s), 285,88YTL
vişne(s) ve 251,78 YTL ile şeker pancarı gelmektedir.
Hayvan başına düşen en fazla brüt marja sahip üretim dalları sırasıyla süt sığırcılığı,
tavuk ve koyundur.
Çalışma üretim dallarını teker teker değerlendirilmesinin yanı sıra işletmeyi bir
bütün olarak da ele almıştır. İncelenen işletmelerin ortalamasında brüt hasılanın %65,47’si
bitkisel ürünlerin üretim değeri, %10,82’ sini hayvansal ürünler üretim değeri, %21,71’ini
hizmet gelirleri ve % 2’ sini ikametgah kira bedeli oluşturmaktadır.
İncelenen işletmelerin ortalamasında işletme masrafları içerisinde en fazla paya
sahip masraf unsuru %41,60 ile işçilik masrafı, %28,20 ile materyal masrafları, %14,91 ile
amortismanlar, %14,41 ile diğer masraflar, %0,88 ile pazarlama masrafları
oluşturmaktadır.
İncelenen tüm işletmelerin ortalamasında gerçek masrafların %94,83’ünü işletme
masrafları, %2,86’sını arazi kirası ve ortakçı payı, %2,31’ini ödenen borç faizleri
oluşturmaktadır.
Brüt hasıladan işletme masraflarının çıkartılmasıyla bulunan net hasıla tüm
işletmelerin ortalamasında 15 939,61 YTL olarak bulunmuş, bunun aktife sermayeye oranı
%12,85 olarak bulunmuştur.
Brüt hasıladan gerçek masrafların çıkartılmasıyla bulunan tarımsal gelir tüm
işletmelerin ortalamasında 22 791,80 YTL bunun aktife oranı %18,38 olarak bulunmuştur.
Toplam aile geliri ise 23 439,85 YTL dir.
Elde edilen sonuçlar doğrultusunda şu değerlendirmeler yapılabilir:

İncelenen işletmelerde okuma yazma oranı yüksek çıkmıştır. Ancak bu oranın
büyük kısmını ilkokul mezunları oluşturmaktadır. Bu durum işletmelerin üretim, girdi
kullanımı, teknoloji kullanımı, pazarlama ve diğer konularda yetersiz kalmasına neden
olmaktadır. Araştırma bölgesinde eğitime gereken önem verilmemekte, bu konuda devlete
büyük görevler düşmektedir.
İncelenen işletmelerde atıl işgücü oldukça yüksektir. Atıl işgücünün bu kadar
yüksek olması işletmelerin belli üretim dalları üzerinde yoğunlaşmalarından ve tarımın
70
mevsimsel olmasından kaynaklanmaktadır. İşletmelerde bazı dönemler içerisinde işgücüne

ihtiyaç oldukça fazla duyulurken bazı dönemlerde ise çok az ihtiyaç duyulmaktadır.
İşletmelerdeki kullanılan işgücünün daha etkin kullanılması için üretim dallarının
çeşitliliğinin artırılması ve özellikle kış aylarında da üretimde bulunulacak hayvancılığa
daha çok önem verilmelidir.
İncelenen işletmelerde aktif sermayenin büyük bir kısmını arazi varlığı
oluşturmaktadır. Bu durum işletmelerin modern üretim tekniklerini ve girdilerini
kullanmada yetersiz kalmalarına neden olmaktadır. İncelenen işletmelerde işletme
varlığının mutlak ve oransal olarak artırmanın yolları araştırılmalıdır.
İncelenen işletmelerde brüt marj analizlerine göre silajlık mısır (s), şeftali(s), kiraz
(s), patates (s), vişne(s)’ in dekara brüt marjları şeker pancarının dekara brüt marjından
daha fazladır.
İncelenen işletmelerde şeker pancarı üretiminde kullanılan faktörlerden; sulama
sayısının ve şeker pancarı yetiştirilen arazi genişliğinin az kullanıldığı, şeker pancarı
üretiminde kullanılan işgücünün ise aşırı kullanıldığı belirlenmiştir. İncelenen işletmelerde
şeker pancarı üretiminin daha etkin bir şekilde yapılması için sulamanın ve arazi
genişliğinin artırılması buna karşın işgücünün azaltılması gerekir.

Sivas Merkez Ilce de Pancar Yetistiriciligi Yapan Tarim Isletmelerinin Ekonomik Analizi Economic Analysis of Farms Growing Sugarbeet in Center Country of Sivas Province

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sivas Merkez Ilce de Pancar Yetistiriciligi Yapan Tarim Isletmelerinin Ekonomik Analizi Economic Analysis of Farms Growing Sugarbeet in Center Country of Sivas Province

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

1.1. Çalışmanın Amacı

1.2. Çalışmanın Önemi

Bir üretimde kullanılan üretim faktörlerinin etkinliğini sağlamak ve kıt kaynakların

1.3. Çalışmanın Kapsamı

açısından üç grupta başarı durumlarına göre analiz edilmiş ve başarılı işletmelerinde

rantabıl çalışmadıkları tespit edilmiştir.

Akçay ve Akay, (1999) tarafından yapılan çalışmada, Tokat-Erbaa Ovası Tarım

İşletmelerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Faaliyet Sonuçları isimli araştırmada; aktif

sermaye içerisinde en büyük payı arazi sermayesi(%79,08)’ nin aldığı, öz sermayesinin

araştırma bölgesinde tarımsal gelirin düşük olduğu vurgulanmıştır.

ve üretim girdilerin fonksiyonel analizini konu alan araştırmada; Kazova bölgesinde üç

üretim tekniğine ilişkin teknik-ekonomik bilgilere de yer verilmiştir.

Esengün, (1990) tarafından yapılan çalışmada, Tokat ilinde meyve yetiştiriciliği

yapan tarım işletmelerinin yapısal özellikleri belirlenmiş, işletme sonuçları ortaya

konularak bu sonuçları etkileyen faktörler ekonomik bir yaklaşımla değerlendirilmiştir.

Elde edilen bulgular neticesinde işletmelerde verimliliğin artırılmasına yönelik çalışmalarla

işletme gelirlerinin artırılacağı ve bu amaçla planlamaya önem verilmesi gerektiği

Güneş, (2004) tarafından yapılan çalışmada, 1980’li yıllardan sonra uygulanan

piyasa ekonomisi Türkiye tarımını doğrudan etkilemektedir. Küreselleşme politikaları

yapılmaktadır. Değişikliklerden en çok etkilenen tarımsal ürünlerin başında sosyo-

ekonomik ve kültürel önemi açısından şekerpancarı gelmektedir.Çünkü, IMF ve Dünya

tüketiciyi ve ulusal ekonomiyi de etkilenmektedir. Bu politikalar şekerpancarının üretim,

tarım işletmelerindeki etkilerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır.Araştırma, bölgede

75 işletmeden toplanan verilerin değerlendirilmesine dayandırılmaktadır.

besiciliği işletmelerinin yatay kesit verileri kullanılarak ekonomik analizi yapılmıştır.

fonksiyonu kullanılmıştır. Elde edilen tahmin denklemlerinin ekonometrik kriterlere göre

test edilmesiyle birlikte marjinal analizlere ilişkin yorumlar yapılmıştır.

Oğuz, (2004) tarafından yapılan çalışmada, Türkiye’nin şeker üretiminde en önemli

işletme arazi genişliği ortalama 158.88 da hesaplanmıştır. İşletme arazinin %74.84’ünü

oluşturduğu belirlenmiştir. Araştırmada üreticilerin Şeker Pancarına alternatif ürün

bulamadıkları ve bundan dolayı köyde yetiştirilen geleneksel ürünlere ve kendi

alışkanlıklarına göre ürünleri(buğday, arpa, fasulye, havuç ve sebze) belirledikleri bunun

alternatif olabilecek ürünlerden silajlık mısırdan 89.578.500TL, fasulyeden 48.304.225TL,

çıkararak Şeker Pancarı kota miktarı kadar üretim yaptıkları belirlenmiştir.

belirlenmiş, daha sonra belirlenen değişkenlerin üretim elastikiyetleri ve marjinal verimleri

hakkında yorumlar yapılmıştır.

Araştırmada Sivas ilinde şeker pancarı yetiştiren işletmeler ve köyler tespit

3.2.1. Örnekleme Aşamasında Uygulanan Yöntem

Bu aşamada öncelikle Sivas pancar bölge müdürlüğü ile irtibata geçilerek

İşletmeleri tabakalara ayırmanın gerekli olup olmadığı değişim katsayısına

Yapılan hesaplamalar sonucunda değişim katsayısının yüksek olduğu görülmüş ve

Yapılan anket formları dikkatli bir şekilde incelenerek bu bilgiler döküm

Bu aşamada işletmelerin nüfus, işgücü, eğitim durumu ve sermaye yapıları ortaya

Aile işgücü potansiyelinin belirlenmesinde erkek işgücü birimi(EİG) esas

Yaş Erkek Kadın

İşletmelerin sermaye miktar ve bileşimlerinin ortaya konulmasında sermayenin

b. Veteriner, ilaç, aşı vb. gibi bakım masrafları,

c) Envanter kıymet değişimlerinde yılbaşı ve yıl sonu değerler dikkate alınarak

a) İp, çuval, sandık vb. masrafı,

4. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE ŞEKER VE ŞEKER PANCARI ÜRETİMİ

4.1. Dünya’da Şeker Üretim Durumu

1995-2004 yılları arasında Dünya’da Şeker Üretim Durumu Çizelge 4.1’de

4.2. Türkiye’de Şeker Pancarı Üretimi ve Ülke Ekonomisine Katkısı

4.2.1. Türkiye’de Şeker Pancarı Üretim Alanı, Miktarı ve Verim Durumu

Yukarıdaki Çizelgede Türkiye’de ekim alanlarının yıllar ilerledikçe arttığı buna

4.2.2.Şeker pancarının İstihdama Katkısı

Çizelge4.5. 1985-2004 Dönemlerinde Pancar Eken İl, Köy ve Çiftçi Sayısı

4.2.3. Hayvancılığa Katkısı

4.2.4. Üretime Katkısı

4.2.5. Tarıma Dayalı Sanayi ve Tarıma Bağlı Sanayiye Katkısı

Fabrika adı İşletmeye Kuruluştaki Mevcut Faaliyete 2004/05 dönemi

Şeker pancarı yetiştiren işletmelerin sürekli olarak tarımsal yayım faaliyetleri

5. ARAŞTIRMA BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER