Diferansiyeldenklemler

Diferansiyel Denklemler
1 Hasan KORKMAZ
Đzmir Fen Lisesi Matematik Öğretmeni
ĐÇĐNDEKĐLER
KONU Sayfa
No
Diferansiyel Denklem, Mertebe ve Derecesi .................................................................................................... 3
Diferansiyel Denklemlerin Çözümleri ............................................................................................................... 3
Konu ile ilgili Alıştırmalar .................................................................................................................................. 3
1. Mertebeden Diferansiyel Denklemler ........................................................................................................... 4
Değişkenleri Ayrılmış Diferansiyel Denklemler ............................................................................................... 4
Homojen Diferansiyel Denklemler .................................................................................................................... 4
Lineer Diferansiyel Denklemler ........................................................................................................................ 5
Bernoulli (Lineer Şekle Đndirgenebilen) Diferansiyel Denklemleri ................................................................ 6
Ricatti Diferansiyel Denklemi ............................................................................................................................ 7
Toplam Diferansiyellerin Đntegrasyonu ............................................................................................................ 8
Yüksek Mertebeden Diferansiyel Denklemler ................................................................................................. 9
n
d y
= f(x) Biçimindeki Diferansiyel Denklemler ............................................................................................. 9
n
dx
2
d y
= f(y) Biçimindeki Diferansiyel Denklemler .............................................................................................. 10
2
dx
Sabit katsayılı Đkinci Mertebeden Lineer Diferansiyel Denklemler ................................................................ 11
Katsayıları sabit n. Mertebeden Lineer Diferansiyel Denklemler ................................................................. 13
Katsayıları sabit n. Mertebeden (ikinci tarafı sıfıra eşit) Lineer Diferansiyel Denklemin Çözümü ............. 14
Katsayıları sabit n. Mertebeden (ikinci tarafı x in bir fonksiyonu olan) Lineer Diferansiyel Denklemin
15
Çözümü: ..............................................................................................................................................................
Diferansiyel Denklemlerin Çözümlerinin Bilgisayar Uygulaması .................................................................. 17
Matlab ile Diferansiyel Denklemlerin Çözümü ................................................................................................ 17
Faydalanılan Kaynaklar ..................................................................................................................................... 18
2 Hasan KORKMAZ
e) y=a sin x bir özel çözüm müdür?

Diferansiyel Denklem, Mertebe ve Derecesi: f) y=b cos x bir özel çözüm müdür?
x değişkeni, y nin bir fonksiyonu, y=f(x) olmak üzere; g) y=a sinx + b cos x genel çözüm müdür?
(n) h) x=0 için y=5 ve x=π/3 için y'= 3 değerini alan özel
F(x, y, y', y'', ... , y ) = 0 bağıntısına " n. mertebeden
çözümü bulalım.
diferansiyel denklem" , denklemde en yüksek
mertebeden tüevin üssüne de "diferansiyel denklemin
derecesi" denir.
Çözüm:
Örnekler: a) y=sin x in özel çözüm olup olmadığını araştıralım.
2 y=sin x ⇒ y' = cos x ⇒ y''= -sinx
x y-y'x=0 ... 1. mertebe ve 1. dereceden,
y''+y=sin x+ (-sin x) = 0 olduğundan y=sin x bir özel
x çözümdür.
xy'+y'-e y''=0 ... 2. mertebe ve 1. derecedenden,
Aynı şekilde b) c) d) e) ve f) şıklarının, diferansiyel
2 3 denklemi sağlayan özel çözümler olduğu görülebilir.
(y'') = ( 1+y' ) 2. mertebe ve 2. derecedenden,
3 2 g) y=a sin x + b cos x ⇒ y'=a cosx-b sin x
y''+x(y' ) =(y''' ) -yy' 3. mertebe ve 2. derecedenden
⇒y'' = -a sin x -b cos x
diferansiyel denklemlerdir. y''+y = -a sin x -b cos x + a sin x + b cos x = 0
olup, gerçekten y=a sin x + b cos x fonksiyonu
y''+y=0 diferansiyel denkleminin genel çözümüdür.
Diferansiyel Denklemlerin Çözümleri
h) x=0 için y=a sin 0 +b cos 0 = 5 ⇒ b = 5
Bir diferansiyel denklemde yerine konduğunda, denklemi
sağlayan bağıntılara diferansiyel denklemin bir çözümü
denir. x=π/3 için y' = a cos π/3 -b sin π/3 = 3 ⇒ a=7 3
bulunur.
Bir diferansiyel denklemi sağlayan farklı biçimlerde
bağıntı veya fonksiyonlardan her birine özel çözüm, Buna göre istenen özel çözüm;
özel çözümlerden oluşan en kapsamlı çözüme de genel
çözüm, diferansiyel denklemi etkilemeyen sabit y = 7 3sin x + 5 cos x bulunur.
değerlere de integral sabitleri denir.
Alıştırmalar:
Not1:
Aşağıdaki çözümlerin ait oldukları diferansiyel
Bir diferansiyel denklemin genel çözümünde bulunan
denklemleri sağladıklarını gösteriniz.
integral sabitlerinin sayısı, denklemin mertebesi
Diferansiyel Denklem Çözümü
kadardır.
2
2 y' y= C1+2x+ C2 x
1. y'' + x = x
Örneğin 1. mertebeden bir denklemde 1 tane integral
sabiti, 2. mertebeden bir denklemde 2 tane integral
x -x
sabiti... bulunur. y= C1e + C2e +
2. y'''+2y''-y' = 2y
-3x
Not2: C3e
Đntegral sabitleri, a,b,c...gibi harflerle gösterilebileceği
3
gibi, n. mertebeden bir diferansiyel denklemin genel dy dy 2 2
3. ( dx ) -4xy dx + 8y = 0 y = C(x - C)
çözümündeki sabitler C1, C2, ..., Cn biçiminde de
2
gösterilebilir. dy 3 3 x 2 2
4.
dx + xy =x y (Ce +x +1)y =1
Örnek:
y''+y=0 diferansiyel denklemini alalım. y = C1cos 3x
a) y = sin x bir özel çözüm müdür? 5. y''+9y = 3cos 3x + C2sin 3x

b) y=2009 sin x bir özel çözüm müdür?
+ 1/2 x sin 3x
c) y=cos x bir özel çözüm müdür?
d) y=1453 cos x bir özel çözüm müdür?
3 Hasan KORKMAZ
Alıştırmalar:
1. Mertebeden Diferansiyel Denklemler
1. (2+y)dx-(3-x)dy=0
a) Değişkenleri Ayrılmış Diferansiyel Denklemler
C: (2+y)(3-x)=C
y'f(y)=g(x) biçimindeki denklemlerdir. Bu tür denklemleri
dy dy 2
çözmek için y'=dx koyarak dx f(y)=g(x) ⇒ dyf(y)=g(x)dx 2. xydx-(1+x )dy=0
⇒ ⌠ dyf(y) = ⌠ g(x)dx + C biçiminde bulunur. 2 2
⌡ ⌡ C: Cy =1+x
2
dy 1+y
Örnek: 3. dx =
yy'= -x Diferansiyel denklemini çözelim. 2
(1 + x )xy
Çözüm: 2 2 2
C: (1 + x )(1 + y ) = Cx
dy dy
y'=dx koyalım. ydx = -x ⇒ ⌠ ydy = ⌠ -xdx
⌡ ⌡
dy dy
2 2 4. a(x dx + 2y) = xy dx
y x 2 2
⇒ 2 = - 2 +C ⇒ x +y =2C bulnur.
y
2 2 a
Not1: Bu eğriler (2C=R >0) merkezi orijin olan çember C: x y = C e
ailesidir.
5. x(x+3)dy-y(2x+3)dx=0
Not2: 2C yerine C yazabiliriz (yani 2C → C koyabiliriz) C: y=Cx(x+3)
2 2 2 2
Böylece çözüm; x +y =C bulunur. 6. 1+x dy - 1-y dx=0
Örnek:
yy'=p (p sabit) Diferansiyel denklemini çözelim. 2
C: arcsin y = ln C(x + 1+x )
Çözüm:
2 7. dy+ytan x dx = 0
dy y C: y = C cos x
ydx =p ⇒ ⌠ ydy = ⌠ pdx ⇒ 2 = px+C
⌡ ⌡ 2
8. (1-x)dy = y dx
2 C: yln C(1-x) = 1
y = 2px+2C
Çözümde 2C → C koyarak, b) Homojen Diferansiyel Denklemler
2 y y
⇒ y = 2px+C bulunur. y'=g(x ) biçiminde ( yani y' x in bir fonksiyonu) olan
denklemlere denir. Bu tür denklemleri çözmek için
y
Örnek: x =u ⇒ y=ux ; y'=u+xu' ⇒ u+xu' = g(u) Burada;
x
y'(y+1) = xe Diferansiyel denklemini çözelim. du du du dx
u' = dx denip x dx = g(u)-u ⇒ g(u)-u = x
Çözüm: Böylece baştaki denklem değişkenleri ayrılmış bir

denkleme dönüşmüştür.
x x
dy(y+1)= xe dx ⇒ ⌠ (y+1)dy = ⌠ xe dx
⌡ ⌡ Örnek:
2 x+y
y y'= x-y Diferansiyel denklemini çözelim.
x x 2 x
⇒ 2 +y=xe - e +C ⇒ y +2y=2e (x-1)+C
4 Hasan KORKMAZ
Çözüm:
y 3 2 2
1+x 9. (2x +y )dx+(2xy+3y )dy=0
x+y y
y'= x-y ⇒ y'= y ⇒ y'=g(x ) homojen diferansiyel 3 2 3
1-x C: 2x +3xy +3y =C
denklem olduğu görülür.
y du 1+u du 1+u 2
x =u ⇒ y=ux koyarak y'=u+x dx = 1-u ⇒ x dx = 1-u - u du 1+u
10. dv = 2
2 1+v
xdu 1+u (1-u)du dx du udu dx
⇒ dx = 1-u ⇒ 2 = x ⇒ 2 - 2 = x v+c
1+u 1+u 1+u C: u=1-cv
2
ln(1+u ) 11. Herhangi bir noktasındaki eğimi -1 - y/x olan ve
⇒ arctan(u) - 2 = ln(x) +C A(2, 1) noktasından geçen eğrinin denklemini bulunuz.
2
C: x +2xy = 8
2
y y
⇒ arctan(x )=ln( 1+ 2 ) + ln(x) +ln(C) y-1
12. Herhangi bir noktasındaki eğimi 2 olan ve
x
x +x
2 2 A(1, 0) noktasından geçen eğrinin denklemini bulunuz.
y x +y
⇒ arctan(x )=ln(x ) +ln(C) C: y(1+x) = 1-x
2
x
2 2 y c) Lineer Diferansiyel Denklemler

⇒ x +y =C earctan(x ) bulunur. y' ve y ye göre 1. dereceden diferansiyel denklemlere
denir.
Alıştırmalar: l(x) m(x)
k(x)y'+l(x)y=m(x) ⇒ y'+ k(x) y= k(x) ⇒ y'+yf(x)=g(x)
1. (x+2y)dx+(2x-3y)dy=0 biçimine indirgeyebiliriz. Bu tür denklemleri çözümü için
2 2 u ve v iki fonksiyon olmak üzere y=uv koyalım.
C: x +4xy-3y =C
y=uv ⇒ y'=u'v+uv'
2. (3x+5y)dx+ (4x+6y)dy=0 u'v+uv'+uvf(x)=g(x) ⇒ u(v'+vf(x))+u'v=g(x)

2
C: (x+y) (x+2y)=C
v'+vf(x)=0 olacak biçimde v yi bulalım.
3. 2(x+y)dx+ydy=0 dv dv
1 2 2 x+y
C: 2 ln(2x +2xy+y ) - arctan( x )=C dx = - vf(x) ⇒ v = -f(x)dx ⇒ ln(v)=⌠
⌡
f(x)dx=φ(x)
φ(x)
y=e Bu seçime göre diferansiyel denklem;
4. (8y+10x)dx+(5y+7x)dy=0
2 3 du φ(x) g(x)
C: (x+y) (2x+y) =C u'v=g(x) ⇒ dx e =g(x) ⇒ du= dx
φ(x)
e
5. (2x+y)dx+(x+3y)dy=0 g(x)
⇒ u=⌠ dx+C bulunur.
2 2
C: 2x +2xy+3y =C ⌡ eφ(x)
φ(x) g(x)
Buradan da y=e (⌠ dx+C) olur.
6. 1-4t
2
ds+2 1-s
2
dt=0 ⌡ eφ(x)
2 2 Örnek:
C: s 1-4t +2t 1-s =C 2
xy' - y=x Diferansiyel denklemini çözelim.
7. 2z(3z+1)dw+(1-2w)dz=0
C: (2w-1)(1+3z)=3cz Çözüm:
y=uv ⇒ y'=u'v+v'u olsun.
8. (x+4y)dx+2xdy=0 2 2
3 2 x(u'v+v'u) - uv=x ⇒ u(xv' - v)+xvu'=x
C: x +6x y=C
dv dv dx
xv' - x=0 ⇒ xdx =v ⇒ v = x ⇒ ln(v)=ln(x) ⇒ v=cx
5 Hasan KORKMAZ
2
2 du 1 dx x Denklemin her iki yanını y ile bölelim.
x(cx)u'=x ⇒ dx =c ⇒ du= c ⇒ u=c +k
y' 1 2 2
x 2 +y =x ⇒ - z'x+z=x
y
x 2
y=uv=(c +k)(cx)=x +kcx x 2
z=uv koyalım. z'=u'v+v'u ⇒ - (u'v+v'u) +uv=x
Alıştırmalar: dv dv dv dx
⇒ u(v-v'x)=0 ⇒ v-dx x=0 ⇒ v=dx x ⇒ v = x
1. xy'-2y=2x
2 ⇒ ln(v)=ln(cx) ⇒ v=cx
C: y=Cx -2x
2
2 du 2 2 du -x dx
2. y'-2y+2x = 1 u'cxx+x ⇒ dx cx +x =0 ⇒ dx = 2 ⇒ du= c
2x cx
C: y=x+Ce
-x 2 1
z=cx( c +k)= -x +ckx ⇒ y= 2 bulunur.
3. xy'+3x = 2y -x +kx
2
C: y = 3x + Cx
Alıştırmalar:
4. xy'+2nx=3y
3 2
C: y = nx + Cx 1. y' + 2y/x = 2y
2
C: Cx y+2xy = 1
ds
5. dt - s cotan t + (t+2) cotan t = 1
C: s = t + 2 + C sin t 3
2. y' + y/x = y
dy 2y 5/2 2 2 2
6. dx - x+1 = ( x + 1 ) C: Cx y +2xy = 1
2 7/2 2
C: y = 3 ( x + 1 ) +C(x+1) x
3.xy' - y = ( x - 1 )e
x
C: y = e + Cx
d) Bernoulli (Lineer Şekle Đndirgenebilen)
Diferansiyel Denklemleri ds s sin t
4. dt + t = cos t + t
n
y'+yf(x)+y g(x)=0 biçimindeki denklemlere denir. C
C: s = sin t + t
n
Denklemin her iki yanını y ile bölelim.
y' 1-n 1-n ds
5. dt + s = cos t - sin t
n +y f(x)+g(x)=0 Burada z=y dönüşümünü
y -t
C: s = cos t + Ce
yapalım.
-n y' z' z'
z'=(1-n)y'y ⇒ n =1-n ⇒ 1-n +zf(x)+g(x)=0 ds t
y 6. dt - scotan t = e + C sin t
Böylece denklem z ye göre bir lineer homojen denkleme
dönüşür. Aşağıdaki alıştırmalarda x ve y nin verilen değerleri ile
belirtilen özel çözümlerini bulunuz.
Örnek:
2 2 2 x
xy'+y=x y Diferansiyel denklemini çözelim. 7. y' - 2y/x = x e ; x = 1 için y = 0
2 x
C: y = x (e - e)
Çözüm:
1-2 -1 1 y' 1
z=y =y = y dönüşüm yapalım. z'= - 2 8. y' + 2y/x = 2 ; x = 1 için y = 2
y x
6 Hasan KORKMAZ
x+1 3 z' 2 2 1 2 1 2
C: y = 2 ⇒ (1+x )(-2x - 2 ) -x (-x +z )+(-x +z ) +2x=0
x z
dy 3 2 2 2 2
9. dx + y tan x = sec x ; x = 0 için y = -1 ⇒ [(1+x )(-2x)-x (-x ) + (-x ) +2x]
C: y= sin x - cos x 3 z' 21 21 1
+ (1+x )(- 2 )-x z -2 x z + 2 = 0
z z
dy 2y 2
10. dx - x + 1 = ( x + 1 ) ; x = 0 için y = 1 Köşeli parantez içi 0 olduğundan;
2 4
C: 2y = ( x + 1 ) + ( x + 1 ) 3 z' 21 21 1
(1+x )(- 2 )-x z -2 x z + 2 = 0
2
y ln x - y z z
11. Herhangi bir noktasındaki eğimi x olan ve 2
elde edilir. Bu eşitliği z ile çarpalım:
P(1, 1) noktasından geçen eğrinin denklemini bulunuz.
C: y(1 + ln x) = 1 3 2
(1+x )z' + 3x z -1 = 0 (lineer denklemi) bulunur.
e) Ricatti Diferansiyel Denklemi z=uv koyalım. z' =uv' + u'v
2 3 2
y'+yf(x)+y g(x)+h(x)=0 biçimindeki denklemlere denir. ⇒ (1+x )( uv' + u'v ) + 3x uv -1 = 0
3 2 3
Bu tip denklemler ancak y1 gibi bir özel çözümün ⇒ u((1+x )v' + 3x v) + (1+x )u'v - 1 = 0
3 2
bilinmesi halinde çözülebilir. Gerçekten bir çözüm y1 ise (1+x )v' + 3x v = 0 olacak biçimde v fonksiyonunu
1 bulalım:
y=y1 + z koyarak
' z' ' z' 1 1 2 3 2 3 dv 2
y'=y1 - 2 ⇒ y1 - 2 +(y1 + z )f(x)+(y1 + z ) (1+x )v' + 3x v = 0 ⇒ (1+x ) dx + 3x v = 0
z z 2
dv 3x dx 3
g(x)+h(x)=0 ⇒ v =- 3 ⇒ ln v = ln C-ln (1+x )
1+x
' 2 z' 1 2y1 g(x) C
[y1 +y1 f(x)+y1 g(x)+h(x)] - 2 + z f(x)+ z g(x)+ 2 =0 ⇒ v= 3
z z 1+x
' 2 3 3 C
y1 +y1 f(x)+y1 g(x)+h(x)=0 (y1 özel çözüm olduğundan) (1+x )u'v - 1 = 0 ⇒ (1+x )u' 3 -1=0
1+x
z' 1 2y1 g(x) du 1 1
- 2 + z f(x)+ z g(x)+ 2 =0 ⇒ dx = C ⇒ u = Cx + K
z z
C 1
⇒ - z'+z[f(x)+2y1 g(x)+g(x)]=0 ⇒ z = uv = 3 ( Cx + K ) değeri,
lineer diferansiyel denklemin çözümüdür. 1+x
2 1
Örnek: ⇒ y = -x + z de yerine konursa,
3 2 2
(1+x )y' - x y+y +2x=0 denkleminin bir özel çözümü
2
2 1 - KCx
y= - x olduğunu gerçekleyip denklemi çözelim. y = KC + x
Çözüm: KC → C konursa,
3 2 2 2 4 4 4
(1+x )(-2x) -x(y )+(-x ) +2x= -2x -2x +x +x +2x=0
Denklem Ricatti denklemidir. 2
1 - Cx
1 y= C+x bulunur.
y=y1 + z dönüşümünü kullanalım.
2 1 z'
y= -x + z ⇒ y'= -2x - 2
z
7 Hasan KORKMAZ
Alıştırmalar: 2 2
Son bulduğumuz toplam diferansiyel; z = x +y -xy
Aşağıda bir özel çözümü verilen Ricatti diferansiyel fonksiyonun toplam diferansiyeli olduğu görülebilir.
denklemlerinin genel çözümlerini bulunuz. 2 2
O halde denklemin genel çözümü; x +y -xy = C dir.
2
1. xy'+y -1 = 0 ; y = 1 bir özel çözüm.
2
x +C Örnek:
C: y = 2 2
x -C 2y y
( x - 1 )y' - 2 = 0 diferansiyel denklemini çözelim.
x
2
2. y'+y+y = 2 ; y = 1 bir özel çözüm.
Çözüm:
3x
Ce +2 2 2
C: y = 2y y 2y y
3x ( x - 1 )y' - 2 = 0 ⇒ ( x - 1 )dy - 2 dx = 0
Ce -1
x x
2 2 2 2
3. 2x y' -2xy+y = x ; y=x bir özel çözüm. y
Son bulduğumuz toplam diferansiyel; z = x - y
2
x +C fonksiyonun toplam diferansiyeli olduğu görülebilir.
C: y = x - C O halde denklemin genel çözümü;
2
y 2
3 2 2 x - y = C ⇒ y -xy = Cx bulunur.
4. (1+x )y'+x y+2xy +1 = 0 ;y = -x bir özel çözüm.
1 - Cx
y= 2
Alıştırmalar:
x +C
2 2 Aşağıdaki toplam diferansiyellerin genel çözümlerini
y x y 2x 2 bulunuz.
5. y' - 3+ 3+ 3 = 0 ; y = -x bir özel
1-x 1-x 1-x 2
1. (sin y)dx + ( x cos y + 3 y )dy = 0
çözüm.
2 3
Cx + 1 C: xsin y + y = C
C: y = - x + C
2. sinx cosy dx + cosx sinydy = 0
f) Toplam Diferansiyellerin Đntegrasyonu cosx cosy = C
z = f(x,y) biçiminde iki değişkenli bir fonksiyonun toplam 2 y 3 y

3. (3x e -2x)dx + (x e - sin y)dy = 0
diferansiyeli;
3 y 2
C: x +e + cos y - x = C
∂f ∂f
dz = dx + dy dir.
∂x ∂y
3
2 x
Şayet 1. mertebeden bir diferansiyel denklemi; 4. (3x ln y)dx + y dy = 0
∂f ∂f
dx + dy = 0 biçimine getirilebilirse; bu denklemin 3
∂x ∂y C: x ln y = C
genel çözümü; f(x,y) = C dir.
3 3
Örnek: 5. (y + x )dx + (x + by )dy = 0 (b sabit)
(2y - x)y' + 2x - y = 0 diferansiyel denklemini çözelim.
4 4
C: 4xy + x + by = C
Çözüm:
2 2 2
dy 6. ( y cos (xy ) + a)dx + (2x cos (xy ) + 3y )ydy = 0
(2y - x)y' + 2x - y = 0 ⇒ (2y - x)dx + 2x - y = 0
(a sabit)
⇒ (2y - x)dy + (2x - y)dx = 0
8 Hasan KORKMAZ
2 3 Çözüm:
C: sin (xy ) + ax + y = C
3
2x 1 d y 2x 2x
7. y dy + ( 2ln 5y + x )dx = 0 a) 3=e ⇒ y'''= e
dx
C: ln x + 2xln 5y = C
2x 1 2x
⇒ y''= ⌠e dx = 2 e + C1
2 2
8. (2xycos x - 2xy + 1)dx + (sin x - x )dy = 0
2 ⌡
2 2 1 2x 1 2x
⇒ y'= ⌠( 2 e + C1)dx = 4 e + C1x+ C2
C: y(sin x - x ) = C - x ⌡
1 2x 1 2x 1 2
⇒ y= ⌠( 4 e + C1x+ C2)dx = 8 e + 2C1x + C2x+C3
⌡
2. Yüksek Mertebeden Diferansiyel Denklemler:
n 1 2x 1 2
d y y = 8 e + 2C1x + C2x+C3 bulunur.
a) = f(x) Biçimindeki Diferansiyel Denklemler:
n
dx
1 2.ln6 1 ln 36
b) x=ln 6 için y''= 2 e + C1=2 e +C1=17
n
(n) d y ⇒ 18 + C1=17 ⇒ C1=1
y = n = f(x)
dx
1 2x 1
n-1 n x=0 için; y'= 4 e + C1x+ C2= 4 + 17.0 + C2=2
(n-1) d y d y
⇒y = n-1 = ⌠ n=⌠ f(x)dx 7
dx ⌡ dx ⌡ ⇒ C2 = 4
= f1(x) + C1 1 2x 1 2
x= için; y= 8 e + 2C1x + C2x+C3
n-2 n-1
(n-2) d y d y 1 25
y= 8 + 0 + 0 + C3 = 8
⇒y = n-2 = ⌠ = ( f1(x) + C1) dx
dx ⌡ dxn-1 ⌠
⌡
⇒ C3 = 3 bulunur.
= f2(x) + C1x+C2
... Buna göre istenen şartlara uyan özel çözüm;
Böylece ardışık olarak n defa integral alınarak, n tane

1 2x 1 2 7
(C1, C2, ..., Cn) serbest sabitli genel çözüm elde edilir. y = 8 e + 2x + 4 x + 3 bulunur.
Đstenirse, n tane özel değer bilgisi verildiğinde,

C1, C2, ..., Cn sabitleri bulunarak, özel çözümler de
2
bulunabilir. d y
b) = f(y) Biçimindeki Diferansiyel Denklemler:
2
Örnek: dx
Bu biçimdeki denklemleri çözmek için aşağıdaki yol

3
d y izlenir:
2x
3=e diferansiyel denkleminin;
dx
2
a) Genel çözümünü; d y dy'
2 = f(y) ⇒ dx = f(y) ⇒ dy' = f(y)dx
25
b) x=0 için y= 8 , x=0 için y'=2 ve x=ln 6 için y''= 17
dx
şartlarını sağlayan özel çözümü bulalım.
⇒ y' dy' =f(y)y'dx ⇒ y' dy' = f(y) dy
⇒ ⌠ y' dy' = ⌠f(y) dy

⌡ ⌡
9 Hasan KORKMAZ
1 2
⇒ 2 (y') = F(y)+C1
C1 cos 7C2 C1 sin 7C2
Buradan y' çekilir ve bir daha integral alınarak y ⇒y= 7 sin 7x + 7 cos 7x
fonksiyonuna ulaşılır.
Örnek:
C1 cos 7C2 C1 sin 7C2
2 7 → C1 ve 7 → C2 koyalım
d y
2 + 49y = 0 diferansiyel denklemini çözelim. Buna göre denklemin genel çözümü;
dx
Çözüm:
2 y = C1sin 7x + C2 cos 7x bulunur.

d y
2 + 49y = 0
dx
Not:
2
d y 2
dy'
dx + 49y = 0 ⇒ dy' = - 49ydx 2 + a y = 0 biçimindeki denklemlerin genel çözümü;
dx
⇒ y'dy' = - 49y y'dx
y = C1sin ax + C2 cos ax şeklinde genellenebilir.
⇒ y'dy' = - 49y dy
Alıştırmalar:
1 2 49 2
⇒ 2 (y') = C1 - 2 y
2
1. y'' = x
2 2
⇒ (y' ) = 2 C1- 49y 1 4
C: y = 12 x + C1x + C2
2 2. y'' = 4 sin 2x
⇒ y' = 2 C1- 49y
C: y = -sin 2x + C1x + C2
2 C1 → C1 koyalım.
2x
dy 2 3. y'' = e
⇒ dx = C1- 49y
1 2x
dy C: y = 4 e C1x + C2
⇒ = dx
2
C1- 49y
1
4. y'' = 2
(y+1)
1 7y
⇒ 7 arcsin = x + C2
C1 2 2
C: C1( y + 1 ) = ( C1 x + C 2 ) +1
7y
⇒ arcsin = 7x +7C2
C1 a
5. y'' = 2
y
7y 2 2
⇒ = sin( 7x +7C2 ) C: C1y = a + ( C1x + C2 )
C1
6. y'' = x + sin x
1 3
7y C: y = 6 x - sin x + C1x+ C2
⇒ =sin 7x.cos 7C2 + cos 7x.sin 7C2
C1
7. y'' = 7 cos 8x
10 Hasan KORKMAZ
7 Gerçekten bu fonksiyonu incelediğimiz diferansiyel
C: y = - 64 cos 8x + C1x+ C2 denklemde yerine koyarak denklemi sağladığını
kolaylıkla görebilirz.
8. y'' = 8y
4 3 2
C: y = 3 x + C1x+ C2 ii) r +p r +q = 0 karakteristik denkleminin iki
karmaşık sayı kökünün olması hali:
Bu durumda kökler birbirinin eşleniği olmak zorundadır

c) p ve q katsayıları sabit olan Örneğin, r1=a+bi ve r2 = a-bi olsun.
2
d y
dy
+p + qy=0 Bu değerleri genel çözümde yerine koyalım;
2 dx
dx
r x r x (a+bi)x (a-bi)x
Biçimindeki (Đkinci Mertebeden Lineer) Diferansiyel y = C1e 1 + C2e 2 = C1e + C2e
Denklemler:
rx ax bix ax -bix
Önce, bu denklemi sağlayan y=e biçimindeki y = C1e .e + C2 e .e
fonksiyonların r sabit değerlerini bulalım.
ax bix -bix
y=e ( C1e + C2e )
2
rx dy rx d y 2 rx ax
y=e ⇒ dx = r e ⇒ 2 = r e y=e ( C1(cos bx +isin bx) + C2(cos bx - isin bx))
dx
Bu değerleri denklemde yerine koyalım; ax
y=e ( (C1+ C2) cos bx +(C1- C2)i.sin bx)
2
d y dy 2 rx rx rx
2 + p dx + qy=0 ⇒ r e +p r e +qe = 0 A = C1+ C2, B = (C1- C2)i alırsak, genel çözüm;
dx
rx 2 rx
⇒ e ( r +p r +q ) = 0, e ≠0 olduğundan
ax
y=e ( A cos bx + B sin bx) olarak bulunur.
2
r +p r +q = 0 bulunur.
Not:
Matematikte çok önemli sayılardan biri olan e sayısı
Bu denkleme ikinci mertebeden lineer diferansiyel
denklemin, karakteristik denklemi denir. x
(e=2,7182818284590…) ile ilgili e fonksiyonunun seriye
Karakteristik denklemin köklerinin reel sayı veya açılımı;

2 3 4
karmaşık sayı olup olmamasına göre çözümleri
x x x x x
inceleyelim. e =1+ + + + + … dir.
1! 2! 3! 4!
2
i) r +p r +q = 0 karakteristik denkleminin r1 ve r2 Aşağıda sin x ve cos x (x radyan) fonksiyonlarının
gibi iki farklı reel kökünün olması hali: açılımları verilmiştir.
r x r x 3 5 7
Bu durumda, y = e 1 ve y = e 2 fonksiyonları
x x x x
sin x = - + - +-…
diferansiyel denklemin iki özel çözümü olup, denklemin 1! 3! 5! 7!
genel çözümü;
2 4 6
x x x
cos x = 1 - + - +-…
2! 4! 6!
r x r x
y = C1e 1 + C2e 2 biçimindedir. 2 3 4
x x x x x
e = 1 + 1! + 2! + 3! + 4! + … serisinde
x yerine ix koyalım;
11 Hasan KORKMAZ
2
2 3 4 d y dy
ix ix (ix) (ix) (ix) 2 -2 dx -3y=0 diferansiyel denklemini çözelim.
e = 1 + 1! + 2! + 3! + 4! + … dx
2 3 4 Çözüm:
ix ix x ix x
e = 1 + 1! - 2! - 3! + 4! + … Karakteristik denklemin köklerini bulalım;
2
r -2r-3=0 ⇒ (r-3)(r+1)=0
2 4 6 3 5
ix x x x x x x
e = 1- 2! + 4! - 6! + - … +i(1! - 3! + 5! - + …) r1=3 ve r2= -1
Đki reel kök var olduğundan genel çözüm;

ix
e =cos x + i sin x (Euler Formülü) bulunur.
3x -x
y = C1e + C2e bulunur.
Buna göre;
bix -bix
e = cos bx +isin bx ve e = cos bx +isin bx dir. Örnek:
2 2
iii) r +p r +q = 0 karakteristik denkleminin reel bir d y dy
kökünün (köklerin çakışık) olması hali: 2 -6 dx +10y=0 diferansiyel denklemini çözelim.
dx
2
Bu durumda r +p r +q = 0 denkleminin diskriminantı Çözüm:
sıfırdır.
2 Karakteristik denklemin köklerini bulalım;
2 p
∆ = p -4q = 0 ⇒ q = 4 olur. 2 2
r -6r+10=0 ⇒ (r-3) +1 = 0 ⇒ r1=3-i ve r2= 3+i
Buna göre karakteristik denklemden Kökler eşlenik iki karmaşık sayıdır.
Buna göre denklemin genel çözümü;

2
2 2 p 2 ax
r +p r +q = r +p r + 4 = (r + p/2) = 0 y=e ( A cos bx + B sin bx) formülünden,
r1 = r2 = - p/2 elde edilir.

3x
y=e ( A cos x + B sin x) bulunur.
r x r x Örnek:
Bu durumda; y = e 1 ve y=xe 1 özel iki çözüm olup
2
denklemin genel çözümü; d y dy
2 -10 dx +25y=0 diferansiyel denklemini çözelim.
dx
r x r x
y = C1e 1 + C2xe 1 Çözüm:
r x Karakteristik denklemin köklerini bulalım;

y= e 1 ( C1 + C2x)
2 2
r -10r+25=0 ⇒ (r-5) = 0 ⇒ r = 5 tek reel kök var.
-p/2
y=e ( C1 + C2x ) olur.
Buna göre denklemin genel çözümü;
Örnek: 5x
y=e ( C1 + C2x ) bulunur.
12 Hasan KORKMAZ
15. y'' + 8y' + 25y = 0 ; x = 0 için y = 4 ve y' = -16
-4x
Alıştırmalar: C: y = 4 e cos 3x
1. y'' - y' -2y = 0 16. y'' - 6y' + 10y = 0 ; x = 0 için y = 1 ve y' = 4

-x 2x 3x
C: y = C1e + C2e C: y = e ( cos x + sin x )
2. y'' - 4y' + 3y = 0 d) Katsayıları sabit n. Mertebeden Lineer

x 3x Diferansiyel Denklemler:
C: y = C1e + C2e
3. y'' - 5y' + 4y = 0 p1, p2, ..., pn sabit olan;

x 4x n n-1 n-2
C: y = C1e + C2e d y d y d y dy
n + p1 n-1 + p2 n-2 + ... + pn-1dx + pny = f(x)
4. y'' - 4y' + 4y = 0 dx dx dx
2x 2x biçimindeki denklemlere Katsayıları sabit n.
C: y = C1e + C2xe
Mertebeden Lineer Diferansiyel Denklem denir.
5. y'' + 5y' = 0 n
-5x n d y
C: y = C1 + C2e Not: Bazı kaynaklarda D = n olduğu farzedilerek bu
dx
6. y'' + 36y = 0 denklem;
C: y = C1cos 6x + C2sin 6x n n-1 n-2
( D + p1D + p2 D + ... + pn-1D + pn )y = 0
biçiminde gösterilir.
7. y'' + 14y' + 49y = 0
-7x -7x f(x) = 0 olması durumu (ikinci tarafı sıfıra eşit
C: y = C1e + C2xe
n.mertebeden lineer denklem) ve f(x)≠0 olması durumu
olmak üzere bu denklemi iki halde inceleyeceğiz.
8. y'' + 2y' + 2y = 0
-x
C: y = e (C1 cos x + C2 sin x)
9. y'' + 6y' + 58y = 0

-3x
C: y = e ( C1cos 7x + C2sin 7x)
Aşağıdaki problemlerde verilen şartları sağlayan özel n n-1 n-2

çözümleri bulunuz. d y d y d y
dy
A) +p + p + ... + p +p y=0
n 1 n-1 2 n-2 n-1dx n
10. y'' + 3y' + 2y = 0 ; x = 0 için y = 0 ve y' = 1 dx dx dx
-x -2x
C: y = e -
Katsayıları sabit n. Mertebeden (ikinci tarafı sıfıra
eşit) Lineer Diferansiyel Denklemin Çözümü:
2 rx
11. y'' + n y = 0 ; x = 0 için y = a ve y' = 0 Bu denklemi sağlayan y=e biçimindeki fonksiyonların r
C: y = a cos nx rx
sabit değerlerini bulalım.Bunun için denklemde y=e
2 koyalım.
12. y'' - n y = 0 ; x = 0 için y = 2 ve y' = 0
nx -nx n n-1 n-2 rx
C: y = e +e ( r + p1r + p2 r + ... + pn-1r + pn ) e = 0
13. y'' + 2y' - 8y = 0 ; x = 0 için y = 0 ve y' = 24
rx
2x -4x e ≠0 olduğundan;
C: y = 4( e -e )
n n-1 n-2
r + p1r + p2 r + ... + pn-1r + pn = 0 denklemi
14. y'' - 8y + 16y = 0 ; x = 0 için y = 0 ve y' = 1 elde edilir.Buna diferansiyel denklemin karakteristik
4x denklemi denir.
C: y = xe
13 Hasan KORKMAZ
n. mertebeden lineer diferansiyel denklemi çözmek 4 3 2
için aşağıdaki yol izlenir; d y d y d y dy
4-4 3 + 10 2 -12 dx + 5y=0
n n-1 n-2 dx dx dx
i) r + p1r + p2 r + ... + pn-1r + pn = 0
diferansiyel denklemini çözelim.
karakteristik denkleminin tüm kökleri bulunur.
Çözüm:
ii) Karakteristik denklemin kökleri için aşağıdaki kurallar
uygulanır; Diferansiyel denklemin karakteristik denklemini yazalım:
r 4 3 2
j r -4r +10r -12r + 5 = 0
a) Farklı her r reel kökü , e özel çözümününü verir,
j Karakteristik denklemin kökleri; 1, 1,1±2i dir.
b) Farklı her a ± bi (eşlenik) karmaşık sayı çifti,

ax ax Diferansiyel denklemin özel çözümleri;
e cos bx ve e sin bx özel çözümünü verir,
x x x x
e , x e , e cos 2x, e sin 2x dir.
c) m defa tekrarlanan çok katlı kök , a) veya b) deki
2 m-1 Buna göre denklemin genel çözümü;
çözümlerinin 1, x, x , ..., x ile çarpılmaları ile elde
edilen özel çözümlerini verir. x x x x
y = C1 e + C2 x e + C3 e cos 2x + C4 e sin 2x
iii) Bu şekilde bulunan n tane bağımsız özel çözümün x x
y = ( C1 + C2 x ) e + (C3cos 2x + C4sin 2x) e
her birini C , C , ... ,C keyfi sabitlerle çarparak toplarız.
1 2 n
x
Örnek: y = ( C1 + C2 x + C3cos 2x + C4sin 2x) e bulunur.
3 2
d y d y
3-3 2 + 4y=0 diferansiyel denklemini çözelim.
dx dx
Çözüm:
Diferansiyel denklemin karakteristik denklemini yazalım:

3 2
r - 3r + 4 = 0
Karakteristik denklemin kökleri; -1,2,2 dir.
Diferansiyel denklemin özel çözümleri;

-x 2x 2x
e , e , xe dir.
n n-1 n-2
d y d y d y
dy
Buna göre denklemin genel çözümü; B) +p + p + ... + p + p y = f(x)
n 1 n-1 2 n-2 n-1dx n
dx dx dx
-x 2x 2x -x 2x
y = C1 e + C2e +C3 xe = C1 e + (C2+C3 x)e
Katsayıları sabit n. Mertebeden (ikinci tarafı x in bir
fonksiyonu olan) Lineer Diferansiyel Denklemin
-x 2x Çözümü:
y = = C1 e + (C2+C3 x)e bulunur.
Sabit katsayılı;
n n-1 n-2
d y d y d y dy
+ p1 + p2 + ... + pn-1 + pny = f(x)
n n-1 n-2 dx
dx dx dx
biçimideki n. mertebeden bir diferansiyel denklemin genel
Örnek: çözümlerini bulmak için aşağıdaki yol izlenir:
14 Hasan KORKMAZ
n n-1 n-2 Ohalde denklemin genel çözümü bulduğumuz iki çözüm
d y d y d y dy toplanarak;
i) + p1 + p2 + ... + pn-1 + pny = 0
n n-1 n-2 dx
dx dx dx
1 2x
diferansiyel denkleminin y=u genel çözümü ( bütünler y = C1cos 2x + C2 sin 2x + 2 e olarak bulunur.
çözümü) bulunur.
ii) Denklemin sağ tarfındaki terimlere karşılık gelen bir özel

çözümü bulunur.Bu özel çözüm bulnurken aşağıdaki Örnek:
maddelere dikkat etmeliyiz. y'' + 4y' + 4y = 6 sin 3x diferansiyel denklemini çözelim.
a) f(x) fonksiyonunda n. dereceden bir polinom varsa Çözüm:
özel çözümde de n. dereceden bir polinom alabiliriz.
i) Önce, y'' + 4y' +4 = 0 denklemini çözelim.
b) f(x) fonksiyonunda sin px, cos px veya bunların toplam
2
veya farkı biçiminde terimler için özel çözümde; Bu denklemin karakteristik denklemi; r + 4r + 4 = 0 dir.
a sin px + b cos px biçiminde fonksiyon alabiliriz.
Karakteristik denklemin kökleri -2,-2 olduğundan
px -2x -2x
c) f(x) fonksiyonunda e gibi terimler varsa; özel bütünler çözüm y = C1e + C2 xe
px -2x
çözümde bunlara karşılık a e biçiminde fonksiyonlar y = ( C1e + C2 x ) e dir.
alabiliriz.
ii) Özel çözüm y = a sin 3x + b cos 3x biçiminde
iii) Eğer ii) nin a) b) veya c) şıklarındaki terimlerden olmalıdır.
herhangi biri bütünler çözümde mevcutsa, bu terimleri hiç
biri bütünler çözümde bulunmayacak şekle getirmek için x Bunu denklemde yerine koyalım;
ile veya x in (yeteri kadar) kuvvetleriyle çarparız.
y = a sin 3x + b cos 3x ⇒ y' = 3a cos 3x - 3b sin 3x
iv) Özel çözümün varsayılan biçimini yazarak gerekli
işlemler yapılır ve ilgili katsayıları belirleyerek y = v özel y'' = -9a sin 3x - 9b cos 3x
çözümü buluruz.
(-9a sin 3x - 9b cos 3x ) + 4(3a cos 3x - 3b sin 3x ) +
v) y = u + v yi yazarak denklemin genel çözümünü
4(a sin 3x + b cos 3x ) = 6sin 3x
buluruz.
Örnek: (-5a -12b)sin 3x + (-5b +12a)cos 3x = 6sin 3x

2x
y'' + 4y = 4 e diferansiyel denklemini çözelim. -5a -12b = 6 ve -5b +12a = 0 denklemlerinden
Çözüm: 30 72
a = - 169 ve b = - 169 bulunur.
i) Önce, y'' + 4y = 0 denklemini çözelim. 30 72

Buna göre özel çözüm y = - 169 sin 3x + - 169 cos 3x
2
Bu denklemin karakteristik denklemi; r +4 = 0 dir. dir.
Karakteristik denklemin kökleri 0±2i olduğundan
0 Ohalde denklemin genel çözümü bulduğumuz iki
bütünler çözüm y = e (C1cos 2x + C2 sin 2x) çözümü toplayarak;
y = C1cos 2x + C2 sin 2x dir. -2x 30 72

y = ( C1e + C2 x ) e - 169 sin 3x - 169 cos 3x
2x
ii) Özel çözüm y = a e biçiminde olmalıdır. olarak bulunur.
Bunu denklemde yerine koyalım;
Örnek:
2x 2x 2x x
y=ae ⇒ y' = 2a e ⇒ y'' = 4a e y'' + 2y'+y = 2 cos 2x +3x+2+3e diferansiyel denklemini
çözelim.
2x 2x 2x 2x 2x 1
4a e + 4(a e )=4e ⇒ 8a e =4e ⇒a= 2 Çözüm:
bulunur.
1 2x i) Önce, y'' + 2y'+y = 0 denklemini çözelim.
Buna göre özel çözüm y = 2 e dir. 2
Bu denklemin karakteristik denklemi; r +2r+1 = 0 dır.
Karakteristik denklemin kökleri -1,-1 olduğundan
15 Hasan KORKMAZ
-x -x 2t -2t 1
bütünler çözüm y = C1e + C2 xe C: s=C1 e +C1 e - 4 (at+b)
-x
y= (C1 + C2 x)e dir.
2
d s t
x 6. 2 - 4s=2e
ii) Özel çözüm y = a sin 2x+b cos 2x+cx+d+f e dt
biçiminde olmalıdır. 2t -2t 2 t
C: C1 e +C2 e - 3 e
Bunu denklemde yerine koyup gerekli sadeleştirmeler
yapılırsa; 2
d s 2t
8 6 3 7. 2 - 4s= e
a = 25 , b = - 25 , c = 3 , d = -4 , f = 4 bulunur. dt
2t -2t 1 2t
C: s= C1 e +C2 e - 4 te
Böylece özel çözüm; 2

8 6 3 x d y 2
y = 25 sin 2x - 25 cos 2x+3x-4+ 4 e olur. 8. 2 +9y=5x
dx
Buna göre denklemin genel çözümü de; 5 2 10
C: C1 cos 3x+C2 sin 3x+ 9 x - 81
-x 8 6 3 x
y= (C1 + C2 x)e + 25 sin 2x - 25 cos 2x+3x-4+ 4 e
2
bulunur. d y dy
9. 2 - dt - 2y=4t
dt
Alıştırmalar:
-t 2t
2 C: y= C1 e +C2 e +1 - 2t
d y
1. 2 +y = at+b
dt 2
d y dy
10. 2 - 2 dt +x=8
C: y=C1 cos t+C2 sin t+at+b dt
t t
2 C: C1 e +C2 te +8
d y bt
2. 2 +y = ae
dt 2
d s ds 2t
bt 11. 2 - 4 dt +3s=6e
ae dt
C: y= C1 cos t+C2 sin t+ 2
b +1 t 3t 2t
C: s= C1 e +C2 e - 6e
2 2
d y d s
3. ds 2t
2 +y=4cos t 12. 2 +2 dt +2s=8e
dt dt
C: y= C1 cos t+C2 sin t+2tsin t -t 4 2t
C: s=e ( C1 cos t+C2 sin t)+5 e
2
d y 2
d y dy t
4. 2 +y=4sin 2t 13. 2 - 4 dt +3x=4e
dt
dt
4
C: y= C1 cos t+C2 sin t - 3 sin 2t t 3t t
C: y= C1 e +C2 e - 2te
2
d s
5. 2 - 4s=at+b
dt
16 Hasan KORKMAZ
2 Not: Şayet, değişken olarak x (veya başka bir harf)
d y dy kullanmak istersek, bunu, komut içinde virgül ile
14. 2 - 2 dt +5y=3sin 2t ayrılmış iki ' (kesme) arasında belirtmeliyiz.
dt
t 3 3 ii) y’ türev fonksiyonu için Dy, y’’ 2. mertebeden türev
C: y=e ( C1 cos 2t+C2 sin 2t)+ 5 cos t - 10 sin 2t fonksiyonu için D2y, y’’’ 3. mertebeden türev fonksiyonu
için D3y … yazmalıyız.
2
d y dy iii) Matlab denklemleri sembolik olarak
15. 2 -2 dt +5y=3sin 2t çözümlediğinden, denklemleri ve gerekirse özel
dt değerleri iki ‘ (kesme) arasına yazmalıyız.Birden fazla
t 13 3 ifade yazacaksak ayraç olarak aralara , (virgül)
C: e ( C1 cos 2t+C2 sin 2t)+ 17 cos 2t - 17 sin 2t koymalıyız.
x
16. y''' - 3y'' + 3y' -y = 2 e
2 x 1 3 x
C: y = (C1 + C2 x + C3 x ) e + 3 x e
x
17. y''' + 6y'' +12y'+8y= e
dsolve komutu:
1 x 2 -2x
C: y = 27 e + (C1 + C2 x + C3 x )e t bağımsız değişkenine bağlı y gibi bir fonksiyon ve
türevlerinden oluşan sembolik ifadeye karşılık gelen
diferensiyel denkleminin genel ve istenirse tanımlanmış
4 2
d y d y ilk değerlere karşılık gelen özel çözümlerini bulmaya
18. yarar.
4 +2 2 + y = 3 cos 2x
dx dx
Kullanımı:
1 dsolve(‘diferensiyel denklem’) komutuyla yazılan
C: y = 3 cos 2x + C1 cos x + C2 sin x +
diferensiyel denklemin genel çözümünü buluruz.
C3x cos x + C4x sin x
dsolve(‘diferensiyel denklem’,’özel değer1’,’özel
değer2’, …) komutuyla yazılan diferensiyel denklemin
özel değer1, özel değer2, … özel değerlerine karşılık
gelen özel çözümünü buluruz.
Diferansiyel Denklemlerin Çözümlerinin Bilgisayar Not 1: Sonuçların daha düzenli görüntsünü almak için,
Uygulaması: dsolve komutundan önce pretty komutunu
kullanabilirsiniz.
Bir çok matematik problemini, bilgisayarın desteğini
alarak kolayca çözebiliriz. Not 2: Daha geniş açıklama için Matlab’ın komut
satırında;
Bunun için matematik desteği veren uygun bir bilgisayar >>help dsolve
programı kullanmalıyız.Bu amaca yönelik bir çok yazıp (Enter) tuşuna basınız.
program üretilmiştir.Bunlardan başta gelenlerden birisi
de Matlab programıdır. Matlab'ın kullanımıyla ilgili bilgi Örnek 1:
edinmek ve çözümlü örneklerini incelemek için, 3
Đzmir Fen Lisesi web sayfasının; xy’-2y=x -2x+8 diferensiyel denkleminin;
http://www.ifl.k12.tr/projedosyalar/dosyalar.htm a) Genel çözümünü bulduran,
bağlantısından matlab.pdf dosyasını indirebilirsiniz. b) x=1 için y= -6 değerini veren özel çözümü bulduran,
c) Sonuçların ekranda düzenli görünmesini sağlayan,
Matlab ile Diferansiyel Denklemleri de çözebiliriz. d) Sonucu x değişkenine bağlı olarak görüntüleyen,
Matlab’da bir Diferansiyel denklemin genel ve belirli e) Sonuc a değişkenine bağlı olarak görüntüleyen
şartlara uyan özel çözümlerini buldurabiliriz. komutları yazalım.
Bunun için aşağıdaki kurallara dikkat etmeliyiz. Çözüm:
i) Matlab y gibi bir fonksiyonun varsayılan değişkenini x a) dsolve(‘t*Dy-2*y=t^3-2*t+8’)
değil t olarak kabul etmektedir.Yani diferensiyel
denklemimizi yazarken, serbest değişken için t b) dsolve(‘t*Dy-2*y=t^3-2*t+8’,’y(1)=-6’)
kulanmalıyız.
17 Hasan KORKMAZ
c) pretty(dsolve(‘t*Dy-2*y=t^3-2*t+8’,’y(1)=-6’))
d) pretty(dsolve('x*Dy-2*y=x^3-2*x+8','x'))
e) pretty(dsolve('a*Dy-2*y=a^3-2*a+8','a'))
Ekranda a) nın sonucu; t^3-4+2*t+t^2*C1

b)
b) nin sonucu; t^3-4+2*t-5*t^2
1
c) nin sonucu; 2/t - ----
3 2 2
t -4+2t-5t t
d) nin sonucu;
3 2 c) 1
x - 4 + 2 x + x C1 - 3/7 1/t + 2/7 ----
2
e) nin sonucu; t
3 2
a - 4 + 2 a + a C1
biçiminde görülür. Örnek 3:
Y’’’+4y’=48sin4x diferensiyel denkleminin;
Örnek 2: a) Genel çözümünü bulduran,
2 b) x=0 için y=1, x= 0 için y’= 0 ve x=π/4 için y’’’=-4

x y’’+4xy’+2y=0 diferensiyel denkleminin;
değerini veren özel çözümünü bulduran komutları
a) Genel çözümünü bulduran, yazalım.
b) x=1 için y=1 ve x= -2 için y= -5/4 değerini veren özel
çözümünü bulduran, Çözüm:
c) x=-1 için y’=1 ve x=2 için y’’=0değerini veren özel
çözümünü bulduran komutları yazalım. a) pretty(dsolve('D3y+4*Dy=48*sin(4*t)'))
b) pretty(dsolve('D3y+4*Dy=48*sin(4*t)','y(0)=1',
Çözüm: 'Dy(0)=1','D3y(pi/4)=-4'))
a) pretty(dsolve(‘t^2*D2y+4*t*Dy+2*y=0’))
Ekran Görüntüleri:
b) pretty(dsolve(‘t^2*D2y+4*t*Dy+2*y=0’,’y(1)=1’,’y(-2)=-5/4’)) a) 2
2 cos(2 t) - 1 + C1 + C2 sin(2 t) + C3 cos(2 t)
c) pretty(dsolve(‘t^2*D2y+4*t*Dy+2*y=0’,’Dy(-1)=1’,’D2y(2)=0’))
2
Ekran Görüntüleri:
b) 2 cos(2 t) - 1/2 + 1/2 sin(2 t) - 1/2 cos(2 t)
a) C1 C2
---- + ----
t 2
t
Faydalanılan Kaynaklar:
1. Matematik Dersleri, Prof. Dr. Lutfi BĐRAN Đstanbul Ü. Fen Fakültesi - Şirketi Mürettibiye Basımevi - Đstanbul 1970
2. Diferensiyel ve Đntegral Hesap, W.A. GRANVILLE - Şirketi Mürettibiye Basımevi - Đstanbul 1970
3. Diferansiyel Denklemler, Uygulamaları ve Çözüm Tekniği , Prof. Dr. Murrav R. SPIEGEL - Çağlayan Kitabevi -1975
4. http://www.ifl.k12.tr/projedosyalar/dosyalar.htm adresinde tumevarim-diziler dosyası.
5. http://www.ifl.k12.tr/projedosyalar/dosyalar.htm adresinde matlab dosyası.
18 Hasan KORKMAZ

Diferansiyeldenklemler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diferansiyeldenklemler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Diferansiyel Denklemler

e) y=a sin x bir özel çözüm müdür?

a) y = sin x bir özel çözüm müdür? 5. y''+9y = 3cos 3x + C2sin 3x

Çözümde 2C → C koyarak, b) Homojen Diferansiyel Denklemler

Çözüm: Böylece baştaki denklem değişkenleri ayrılmış bir

2 2 y c) Lineer Diferansiyel Denklemler

2. (3x+5y)dx+ (4x+6y)dy=0 u'v+uv'+uvf(x)=g(x) ⇒ u(v'+vf(x))+u'v=g(x)

e) Ricatti Diferansiyel Denklemi z=uv koyalım. z' =uv' + u'v

z = f(x,y) biçiminde iki değişkenli bir fonksiyonun toplam 2 y 3 y

Böylece ardışık olarak n defa integral alınarak, n tane

Đstenirse, n tane özel değer bilgisi verildiğinde,

Bu biçimdeki denklemleri çözmek için aşağıdaki yol

⇒ ⌠ y' dy' = ⌠f(y) dy

2 y = C1sin 7x + C2 cos 7x bulunur.

Bu durumda kökler birbirinin eşleniği olmak zorundadır

Karakteristik denklemin köklerinin reel sayı veya açılımı;

Đki reel kök var olduğundan genel çözüm;

Buna göre denklemin genel çözümü;

r1 = r2 = - p/2 elde edilir.

r x Karakteristik denklemin köklerini bulalım;

1. y'' - y' -2y = 0 16. y'' - 6y' + 10y = 0 ; x = 0 için y = 1 ve y' = 4

2. y'' - 4y' + 3y = 0 d) Katsayıları sabit n. Mertebeden Lineer

3. y'' - 5y' + 4y = 0 p1, p2, ..., pn sabit olan;

9. y'' + 6y' + 58y = 0

Aşağıdaki problemlerde verilen şartları sağlayan özel n n-1 n-2

b) Farklı her a ± bi (eşlenik) karmaşık sayı çifti,

Diferansiyel denklemin karakteristik denklemini yazalım:

Diferansiyel denklemin özel çözümleri;

ii) Denklemin sağ tarfındaki terimlere karşılık gelen bir özel

Örnek: (-5a -12b)sin 3x + (-5b +12a)cos 3x = 6sin 3x

i) Önce, y'' + 4y = 0 denklemini çözelim. 30 72

y = C1cos 2x + C2 sin 2x dir. -2x 30 72

Böylece özel çözüm; 2

Ekranda a) nın sonucu; t^3-4+2*t+t^2*C1

Y’’’+4y’=48sin4x diferensiyel denkleminin;

Örnek 2: a) Genel çözümünü bulduran,

2 b) x=0 için y=1, x= 0 için y’= 0 ve x=π/4 için y’’’=-4

You might also like

Ekranda a) nın sonucu; t^3-4+2t+t^2C1