HARİCİYE

ODTÜ DIŞ POLİTİKA ve ULUSLARARASI İLİŞKİLER TOPLULUĞU AYLIK DÜŞÜNCE DERGİSİ * KASIM 2010

ARAFTAKİ MÜSLÜMAN GÖÇMENLER FRANSA'DA ROMAN SÜRGÜNÜ

 
AVRUPA'DAKİ GÖÇMENLER, YÜKSELEN WIKILEAKS: DUYULMASI İSTENMEYENLERİ
MİLLİYETÇİLİK VE İSLÂM KARŞITLIĞI DUYURMA HAKKI
 
GÂİBİ KURCALAYAN ÇİLİNGİR: LATİN AMERİKA'DA SOL YÜKSELİŞ:
NECİP FAZIL KISAKÜREK BAŞKA BİR DÜNYA MÜMKÜN MÜ?
 HARİCİYE AYLIK DÜŞÜNCE DERGİSİ

ODTÜ DIŞ POLİTİKA ve ULUSLARARASI İLİŞKİLER TOPLULUĞU

GENEL YAYIN YÖNETMENİ

UĞUR CEM GÜRPINAR

EDİTÖR VE GÖRSEL TASARIM

A. CEM ÇAKIR

YAZARLAR
DENİZ AKKUŞ
SEDEF ARDA
GONCAGÜL ATA
ÖZGE BOZTAŞ
UTKU CANİKLİ
MERVE DİYAR
NAİL ELHAN
AYŞEGÜL ERYİĞİT
FATİH HAFIZMEHMET
TUĞBA KARA
MURAT KAYA
İPEK MİSCİOĞLU
GÜLBAŞAK ÖZCAN
CANSIN ÖZDOĞAN
BARIŞ ONUR ŞAHİN
FURKAN USTA
DİLEK UYANIK

ADRES
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ B BLOK KAT:1 ULUSLARARASI İLİŞKİLER TOPLULUK ODASI

İLETİŞİM
TEL: (537) 513 01 31
www.hariciyedergisi.blogspot.com
hariciyedergisi@gmail.com

YAYIN TÜRÜ
SÜRELİ, YEREL, ÜCRETSİZ
 ♦
20 Mart 2003 tarihinde ABD liderliğindeki koalisyon
güçleri Irak’ta bulunan kitle imha silahlarını yok
etmek ve Irak’a ‘demokrasi’ getirmek vaadiyle ‘Irak’a
Özgürlük Operasyonu’ adı altında 7 yıl süren işgal
sürecini başlatmıştır. Aradan geçen 7 yılın içinde ne
sözü edilen kimyasal silahlar bulunmuş ne de
vadedilen ‘demokrasi’ ülke sınırlarına girebilmiştir. 7
yıl içinde 4400 askeri kayıp veren ABD bir yandan
da işgalin ekonomik yükü altında ezilmektedir. İşgalin
Amerikan ekonomisine 1 trilyondan fazlaya
mal olduğu belirtiliyor ki ABD aynı
zamanda küresel ekonomik
kriz dolayısıyla da sancılı
bir dönem geçiriyor.
Eğer ABD çekilme
takvimine bağlı
kalırsa, 2011
sonunda Irak’taki
askeri varlığını
sona erdirmeyi
planlamaktadır.
Peki Irak kendi
ayakları üstünde
durmak için hazır mı ?
ABD vaat ettiği
‘demokrasi’yi Irak’a getirebildi
mi ? Getirse dahi Irak bu demokrasi
için yeterli seviyedeki olgunluğa ulaşabildi mi? ABD
akıllarda birçok soru işareti bırakarak çekiliyor.
Reuters Haber Ajansı’nın yetkili kurumlardan elde
ettiği verilere göre Irak’ta durum vahim. Mezhep
çatışmaları nedeniyle en az 1,5 milyon Iraklı evlerini
terk ederek ülke içinde başka bir bölgeye taşınmak
zorunda kaldı. Her ay 200 ya da 300 sivil, bombalı
saldırılarda yaşamını yitiriyor. Resmi açıklamarda
%18 olarak belirtilen işsizlik oranının gerçekte %30
olduğunu düşünüyor uzmanlar. İşsizliğin gençlere
şiddete meyletme yolunda yaptığı artırıcı etki ise
aşikar. Irak’ta nüfusun %23’ü fakirlik sınırının altında
yaşıyor. Yolsuzluk savaştan sonra had safhaya ulaştı.
Kamu hizmetlerinde elzem bir yere sahip olan
elektrik, evlerin büyük çoğunluğuna günde sadece
birkaç saat verilebiliyor.1 ABD’den geriye kalan
yolsuzluğun, fakirliğin, terörün, şiddetin, parçalanmış
iradenin, istikrarsız politikaların ağırlığı altında ezilen
Irak’ın ciddi bir reform sürecine girmesi gerekiyor.
Bu noktada ülkenin ihtiyacı olan şey; dış güçlerin
oyunlarından bağımsız, Irak’a ihtiyacı
olduğu istikrarı sağlayabilecek ve
bunun için ülkede hem iç
5
hem dış güçler
tarafından yürütülen
etnik, dini ve
mezhepsel
politikalara karşı
çıkarak Irak için,
Iraklılık için
çalışacak bir
hükümet.
Irak, yeniden bir
yapılanma sürecine
girebilmek için onu
merkezi birliğe kavuşturacak
bir hükümete ihtiyaç duyuyor. Tam
da bu ihtiyaç anında karşımıza çıkan tablo bizleri
derinden sarsıyor. Çünkü Irak’ta yaklaşık 7 yıl süren
işgalin ardından birlikler geri çekilirken, ülkede
geçtiğimiz Mart ayında yapılan seçimlerin üzerinden
7 ay geçmesine rağmen hala yeni bir hükümet
kurulamadı. 13 Ekim itibariyle Irak’ta 219 gündür bir
hükümet kurulamaması siyasi tarihe bir rekor olarak
geçti. Yeni bir hükümet kurabilmek için dünyanın
hiçbir yerinde bu kadar uzun zaman harcanmadı. Bu
bir dünya rekoru.
Seçim sonuçlarına göre, Irak Eski Başbakanı İyad
 Allavi liderliğindeki Irakiye İttifak’ı 91 sandalye, Irak
Başbakanı Nuri El Maliki liderliğindeki Hukuk Devleti
Koalisyonu ise 89 sandalye kazanmıştır. Hiçbir blok
Irak’ta hükümet kurmak
için gerekli olan salt 163
çoğunluğuna
ulaşamamıştır ve buna
ek olarak Allavi, Maliki
liderliğindeki herhangi
bir koalisyonda yer
almayacağını açıklamıştır.
Şii din adamı Mukteda el
Sadr’ın önderliğindeki
bir diğer Şii ittifak ise
seçimlerden 39 sandalye
ile çıktı ve geçtiğimiz günlerde Maliki’nin Şii ağırlıklı
ittifakını desteklediklerini açıkladı. Fakat bu destek
Maliki’ye hükümet kurmak için gerekli olan
çoğunluğu kazandırmıyor. İşte bu noktada Kürtler
devreye giriyor çünkü seçimlerde 57 sandalye
kazanan Kürtler, Hukuk Devleti Koalisyonlarını
desteklerlerse Maliki başbakan olacak ve Allavi bunu
kesinlikle istemiyor. Iraklı Kürtler bu hassas terazide
durdukları yerin bilincindeler ve yapmak istedikleri
6
şey bu durumdan azami bir şekilde faydalanmak.
Yani, taleplerine karşılık verecek bloğu
destekleyeceklerini net bir şekilde belirtiyorlar.
Bunun için ellerinde halihazırda 19 maddelik bir
talep listesi bile var. Kendi bölgelerinde kontrolü tam
anlamıyla ellerine geçirmek, Kuzey Irak’ta ayrı bir
otorite ve peşmerge varlığı, bölge ülkerinin Irak’ın iç
işlerine karışmasını engellemek fakat aynı zamanda
ABD desteğini yitirmemek, petrol zengini Kerkük’ün
statüsünü tamamen hakimiyetleri altına almak ve
özel Kürt bölgesine ait petrol anlaşmalarını imzalama
hakkının kendilerine verilmesi gibi talepler bunlardan
birkaçı.
Bu seçimlere Iraklı Kürt grupların dört ayrı listeyle
girmesi Kürtlerin Irak parlamentosunda daha az
temsil edilmesine yol açtı. Seçimlere ayrı listeler
halinde katılan Kürtlerin özellikle Kerkük’te 2
sandalye, Diyala ve Musul’da da en az birer sandalye
kaybettiği belirtiliyor.2 Fakat yeni hükümetin hassas
dengeler üzerine kurulacak olmasından dolayı
Kürtler bu sandalye kaybından asgari düzeyde
rahatsızlık duyuyorlar çünkü seçim sonuçları çok
hassas dengelerin ve güç pazarlıkların olacağının
işaretini veriyor ve bu da Kürtler’e hayati bir önem
atfediyor.
Bugünlerde Irak’ın gündemine baktığımızda ise
gazetelerin manşetlerini siyasi liderlerinin hükümet
kurmak için bazı ülkelere yaptıkları geziler süslüyor.
Allavi’nin Suudi Arabistan
gezisi, Maliki’nin Suriye
gezisi gibi. Kürt
parlamenter Sami Soreş
geçtiğimiz günlerde
yaptığı açıklamada “Nuri
Maliki Suriye’ye Irak’taki
siyasi krizin aşılması için
yardım istemek amacıyla
gitti. Fakat sorunların
çözümünün komşu
ülkelerde aranması Irak
halkının istemlerine cevap veremez. Maliki, Allavi ve
diğer Iraklı üst düzey yetkililerin yeni Irak
hükümetinin kurulması konusunda yaşanan
sorunların çözümünü dışta değil içeride araması
gerekiyor. Bu krizin çözümlenebilmesi için komşu
ülkelerden medet ummamaları gerekiyor” diye
belirtti.3 Çözümsüzlüğün hüküm sürdüğü Irak’ta,
içeride bulunacak çözümün kapısını aralayacak olan
grup Allavi ve Maliki’nin birleşmeyecekleri, ortak bir
çözüm bulamayacakları ya da bulmayacakları
neredeyse kesin olduğundan dolayı Iraklı Kürtler.
Diyelim ki Kürtler Maliki’yi destekleme kararı aldı
peki ABD buna izin verir mi? İşte bir açmaz da
burada karşımıza çıkıyor.Eğer Kürtler Maliki’yi
destekler ve Şiiler tek başına hükümet kurma
hakkını elde ederse bu İran’ın yeniden Irak siyasetine
dönmesi anlamına gelecek ki ABD’nin asla
istemeyeceği bir tablo olur bu.
ABD, işgal sonrası Baas’la bağlantılı grupları
siyasetten dışlamış, ülkeyi bir nevi Şiilere emanet
etmişti. Saddam’ın devrilmesinden sonraki süreçte
Irak siyasetinden dışlanan Sünni Araplar, Şiilerin
giderek güçlenmesi sebebiyle ­Şii iktidarı ve İran
ilişkisi bakımından düşünüldüğünde­ ABD’yi Şiilerin
gücünü kırmaya ve ülke siyasetindeki etkisini
azaltmaya yönelik politikalara sevk etti. ABD’nin
duyduğu rahatsızlığı son genel seçimlerde de net bir
şekilde görüyoruz ve İran faktörünü de hesaba
kattığımızda Allavi’yi desteklemesine şaşırmıyoruz.
Siyasetin pamuk ipliğine bağlı olduğu Irak’ta eğer
Şiiler güçlenirse ABD ülke siyasetinin daha da karışık
bir hal alacağını düşünüyor, İran’ın ülkede nüfuzunu
artırmasından çekiniyor ve bu çerçeveden
bakıldığında Irak’tan çekilme takviminde gerileme
yaratabileceğinden korkuyor. Fakat tüm planlarını
Irak’ta önce askeri varlıklarının azaltılması ve 2011
yılının sonuna kadar tamamen bitirilmesi üzerinden
yapmış olan ABD bu planlarının bozulmasını
istemiyor. Sünnilerin dışlandığı yeni bir hükümetin
yaratacağı kaos ortamını da bildiğinden Allavi’yi
desteklemek kaçınılmaz oluyor ABD için.
İşgal Irak’ı Sünni Araplar, Şii Araplar ve Kürtler
olmak üzere böldü ve bu, yapılan seçimlerde açıkça
karşımıza çıkıyor. Seçmenlerin oy verme dayanakları
kimlikleri olmuştur. Yani Sünni Araplar Sünni
Araplara, Şiiler Şiilere, Kürtler Kürtlere oy vermiştir.
çatışmalar ise dış güçlerin iç siyasette bu kadar rol
oynama potansiyeline sahip olmasını başka hiçbir
yerde göremediğimiz Irak’taki siyasetin gerçeğinin
sadece iç sebeplerden kaynaklanmadığını bir kez
daha gözler önüne seriyor.
Irak’ta seçim sistemi, seçim sonrası beklentiler
görüldüğü gibi çok karmaşık. Ülkeye hakim olan
etnik, dini ve mezhepsel kimlikler üzerinden yapılan
siyaset ve dış güçlerin müdahale olasılıkları Iraklılık
kimliğini daha uzun bir süre arka plana atacak ve
Irak’ın istikrarlı geleceği için umudumuz daha uzun
bir süre ‘umut’ olarak kalacak gibi gözüküyor.
Aristoteles, ‘Umut insanı uyandıran bir rüyadır’ diyor
ama içeride; zaten ‘demokrasi’ getireceğini söyleyen
işgal sebebiyle siyasi, ekonomik ve sosyal bakımdan
parçalanan ve etnik, dini ve mezhepsel kimliklerin
bölünmüşlüğü sebebiyle parçalanma süreci daha da
hızlanan Irak’ta herhangi bir uyanma belirtisi yok. Bu
yüzden Irak’taki genel durum aklıma geldiğinde
gerçekliği ve çarpık düzeni anlatması açısından
Yılmaz Güney’in ‘Umut, düzen bozukluğunun
simgesidir.’ sözünü hatırlıyorum. Düzen o kadar
bozuk ve umut edecek o kadar çok şey var ki… Ve biz

7
Şu an Sünni ve Şiiler arasında olan hükümet Irak’taki bu düzen bozukluğunu malesef daha uzun
mücadelesinde Kürtler sahip oldukları yerin farkında yıllar izleyecek gibiyiz.
ve bunu en iyi, en etkili şekilde kullanmaya çalışıyor.
ABD ve İran’ın ülke iç siyaseti üzerinden yaptıkları

Referanslar
1.http://www.cnnturk.com/2010/dunya/08/26/abd.cekilirken.geride.kalan.irak/587863.0/inde x.html
2.http://www.dengeazad.com/en/NewsDetailN.aspx?id=3401&LinkID=114
3.http://www.dengeazad.com/En/NewsDetailN.aspx?id=7532&LinkID=116
4.http://www.haberturk.com/haberdetay/bbchaber/homepage/6666963
 ♦
'Halka ait ilk istihbarat örgütü'
olma söylemiyle ortaya çıkan
Wikileaks , açıkladığı belgelerle
dünya kamuoyunun ilgisini
çekmeyi başarırken ,özellikle
Amerika ve İngiltere'deki üst
düzey yetkililerden büyük tepki
topladı. Ayrıca geleneksel medya
anlayışına karşın 'yeni medya'
olgusununun ortaya çıkmasına sebep olan
Wikileaks nasıl bir örgüttür ve dünyada
önemli ölçüde bir farkındalık yaratmasının
ve aynı zamanda tepki toplamasının nedenleri
neler olabilir
8 Geleneksel habercilik anlayışının dışında
alternatif bir medya olgusu yaratan,
hükümetler ve diğer organizasyonlarla ilgili
önemli belgeler toplayan ve bağımsız yayın
yaptığı sitesinde bu belgeleri yayınlayan
Wikileaks, örgütün kurucusu Julian Assagne
ve dünyanın çeşitli yerlerindeki gönüllülerin
katkıları aracılığıyla yayın yapan uluslararası
bir organizasyondur. Yılda yaklaşık 200.000
dolarlık gideri olan sitenin giderleri bağışlar
aracılığıyla sağlanmaktadır. Organizasyonun
merkezi, modern medya insiyatifi yasası
çıkaran İsviçre'de bulunuyor ve Assagne
önemli telefon görüşmelerini telefon
dinlemenin yasak olduğu Belçika'da yapma
şansı buluyor. Ulaşan haberlerinin doğruluğu
hakkında bilgi toplamak için sürekli seyahat
eden ve bu sebeple belirli bir adresi
bulunmayan Assagne hackerlıktan haberciliğe
geçmiş bir aktivist.
Uluslararası Af Örgütü tarafından yeni medya
ödülü verilen bu örgüt; Guantanamo'da
esirlere yapılan işkenceler, İzlanda'daki
bankacılık yolsuzlukları ve Kenya'daki yargısız
infazlar ile ilgili çeşitli bilgi ve belgeler de
dahil olmak üzere, sitede
kuruluşundan itibaren bir yıl
içinde yaklaşık 1.2 milyon
doküman yayınladı. Ancak
yayınlanan belgelerden en çok
ilgi çekenleri kuşkusuz Irak ve
Afganistan Savaşları ile ilgili
olanlarıydı. Irak'ta iki Reuters
muhabirinin Amerikan askerleri
tarafından öldürüldüğünü gösteren video
büyük yankı yarattı. Ancak Wikileaks'in
yayınladığı belgelerden en etkili olanı
Afganistan Savaşı ile ilgili belgeler içeren
'Afganistan Günlükleri' oldu.
Wikileaks'in alternatif habercilik anlayışını
anlamak için öncelikle şu anki hakim medya
düzenini ve bunun kamuoyu üzerinde
yarattığı etkiyi irdelemek gerekmekte. Liberal
bakış açısı, kitle iletişim araçlarınn özel
mülkiyetin elinde bulunması ve doğru
düşünceye düşüncelerin serbest pazarı içinde
ulaşılabilmesini savunur. Ancak medyanın
endüstriyelleşmesi ve haberciliğin medya
kuruluşlarının ekonomik yapısına göre
şekillenmesi, haber özgürlüğü yerine
tekelleşmeye yol açmıştır. Bazı çevrelerce
yasama, yürütme ve yargıdan sonra dördüncü
kuvvet olarak kabul edilen hakim medyadan
farklı olarak alternatif habercilik ihtiyacı
doğmuştur.Geleneksel medya niteliğindeki
haber kaynaklarında sürekli yer alan Orta
Doğu'daki patlama ve bunun sonucu olarak
asker ve sivil ölümleri haberlerine hemen her
gün rastlanır olması, kamuoyu üzerindeki
etkisini iki şekilde gösterdi: aynı anda hem
sözde duyarlılık hem de duyarsızlık. Sürekli
tekrarlanan bu tip haberleri duymak dünya
kamuoyunda bir çeşit duyarsızlığa sebep
oldu. Irak’ta bir pazar yeri ya da hastanenin
bombalanması haberi günlük hayatın bir
parçası, duyulması alışıldık bir havadis haline
geldi. Haberlerin sürekliliği, bu tip olayların
bu bölge için olağan karşılanmasına sebep
oldu. Bu normallik algısı, şiddet olaylarının ve
kaos ortamının buraya özgü gibi düşünülmesi
'duyarlılığına' yol açtı. Tezat olan nokta şu ki
bir yandan, azınlık olan savaş karşıtları
dışında, insanlar bu olaylara kayıtsız kalırken;
diğer yandan şiddetin bu bölgeye ve hatta bu
bölgenin insanlarına özgü olduğu anlayışı
körüklendi. Edward Said'in 'Oryantalizm'
söyleminde belirttiği üzere, Batıdaki bakış
açısına göre, Doğudaki insanlar şiddete yatkın
olarak tasvir edilmekte. Bu şarkiyatçılık algısı
11 Eylül olaylarıyla etkisini güçlendirmiş ve
Huntington'ın kuramı 'Medeniyetler Çatışması'
nda bahsedilen dini, kültürel ve bölgesel
ayrışmalar ,Orta Doğu'nun şiddet olgusu ile
yaftalanmasının yolunu açmıştır. Bu bakış
açısıyla ülke giriş çıkışlarında Arap
kökenlilere ve Müslümanlara vize verilmesinin
zorlaşması, onların terörist olarak algılanması
ve ayrımcılığa maruz kalmalarının bir çeşit
göstergesi.
Wikileaks'in ilgi çekmeyi başarmasının bir
sebebi olarak Assagne'nin 'Batılı' imajı
görülebilir. Assange Avustralya yerine Orta
Doğu kökenli ya da Müslüman olsa hakim
oryantalist bakış açısı sebebiyle ortaya
koyduğu belgeler bu denli rağbet görüp
ciddiye alınmayabilirdi. Batının içinden bir
bireyin Batıyı eleştirmesi elbette ki dünyanın
gözlerinin o yöne çevrilmesinde önemli bir
faktör oldu.Ancak Wikileaks'in yeni medya
akımının dünya kamuoyunda bu kadar ses
getirmesinin en büyük sebebi, hakim medya
kuruluşlarının desteğiyle haberlerini
yayınlamasında yatmaktadır. 92.000 belge
içeren 'Afganistan Günlükleri' ile ilgili
haberler dünyanın büyük medya kuruluşları
The New York Times, Der Spiegel ve The
Guardians ile Wikileaks tarafından iş birliği
yapılarak yayınladı.Belgeler farklı yayın
kuruluşları tarafından farklı manşetlerle
habere sunuldu. The Guardians sivil
ölümlerini ,The New York Times Pakistan'ın
Taliban'a desteğini, Der Spiegel ise Alman
askerlerinin yaşadığı zorlukları vurguladı.
Haber kuruluşlarının aynı belgeleri çok farklı
şekillerde haber yapması, habercilikte
yorumun ne kadar önemli olduğunu
gösteriyor. Aynı zamanda bir noktanın daha
önemini gözler önüne seriyor ki, o da
alternatif haberciliğin kamuoyunda ses
getirebilmek için yine hakim medyaya ihtiyaç
duyuyor olmasıdır. Yeni medya akımı
habercilikte çok sesliliğin artmasına önemli
etkilerde bulunabilir ancak medya
düzenindeki birtakım değişiklikler uzun bir
süreçte mümkün olabilir . Değişimin şu anki
başlangıç sürecinde hak haberciliğinin
9
geleneksel medyaya gereksinim duyduğunu
görüyoruz. Ancak beklendiği üzere, yaygın
medyadan Wikileaks' e tepkiler gecikmedi.
The Times, 'Afganistan'dan Çıkarsak Ne Olur'
başlığı altında, kendisine işkence eden
ailesinden kaçtığı için Taliban'ın kararıyla
burnu ve kulakları kesildiği belirtilen Ayşe adlı
Afgan kadını kapak resmi yaptı. Wikileaks'in
Afganistan ile ilgili belgelerinin açıklanmasının
hemen ardından yayınlanan bu haber cevap
niteliğinde. The Washington Post'tan Richard
Cohen ise ''ne idüğü belirsiz Wikileaks'in
sağladığı muazzam veri çöplüğünün verdiği
haber, ortada haber filan olmadığıdır.''
yorumunu getiriyor. Bunun aksine Colombia
Journalism Review'a yazan Avustralyalı
gazeteci Joel Meares' e göre ise ''son
zamanlarda savaşa dair doğru dürüst bir şey
yazılıp çizilmediğini ve belgelerin sakladığı
ekstra bilginin işe yaramayacağını düşünmek
ise zaten gazetecilik fikrinin kendisine
aykırıdır.'' diyor.
Assagne'e göre belgeler 1970'lerde Vietnam
Savaşı'nı bitiren 'Pentagon Belgeleri(Pentagon
Papers) ve Berlin duvarının yıkılmasıyla Doğu
 Alman gizli servisi Stasi'nin arşivlerinin
açılmasına denk ölçüde bir vaka olma
özelliğini taşıyor. Hatta daha kısa zamanda
daha çok belgenin dünya kamuoyuna ulaşması
sebebiyle daha çok etki yaratacağına inanıyor.
92 000 belgeden açıklanmayan 15000 belgeyi
de açıklamaya hazırlanan Wikileaks şimdiden
dünya kamuoyundan olumlu ve olumsuz
tepkiler toplamış durumda. Aslında aldığı
olumsuz yorumlar bile bu örgütün sesini
duyurmakta şimdiden ne kadar başarılı
olduğunu göstermekte. Yeni medya akımının
geleneksel medyanın iç dinamiklerinde bir
takım değişikler yaratabilmesi , Wikileaks'in
kamuoyu üzerinde yarattığı etkiye ve hakim
medyanın buna vereceği cevaba göre
şekillenebilir.

10

Referanslar

http://www.birgun.net/writer_index.php?category_code=1216909898&news_code=1280488297&day=30&month=07&year=2010
http://www.milliyet.com.tr/wikileaks­gazeteciligi­degistiren­site/guncel/haberdetay/30.07.2010/1270029/default.htm
http://www.newsweekturkiye.com/haberler/detay/41142/Wikileaks­devler­liginde
http://www.siyasaliletisim.org/dr­bahadr­kaleaas/yrd­doc­dr­emel­akca/455­habercilikte­yeni­araylar­ve­hak­habercilii.html
http://www.dunyatimes.com/?p=8363
http://wikileaks.org/
http://anniepaulose.files.wordpress.com/2010/08/wikileaks_cartoon_main.jpg
 ♦

Tarihlerinde çok sayıda darbe, isyan ve ülkeleri lehine yönlendirmeyi amaçlayan

ekonomik karışıklık görmüş, ekonomilerini
düzeltmeye çalışırlarken daha da borç
batağına saplanmış ülkelerin yeridir Latin
Amerika. Yıllarca diktatörler tarafından
yönetilen kıta, bugün geçmişinden çok farklı
bir yerde durmakta. Yıllar önce kıtaya
damgasını vuran sol rüzgârlar bugün de Latin
Amerika sahillerini kasıp kavurmakta…
Dünya Bankası ve IMF'nin ürettiği
politikaların başlıca laboratuarı olmuştur.
Özellikle son 15 yıl içerisinde demokratik
yollarla iş başına gelen solcu liderler mevcut
sisteme karşı yaptıkları ortak çıkışlarla ve
“başka bir dünya mümkün” sloganlarıyla
küreselleşen dünya politikasına yeni bir boyut

ABD’nin Vietnam kuşatmasıyla başlayan 68
Hareketi sonrasında, Sovyetler ve Çin’in
rekabete dönüşen sosyalizm macerası, özgür
Rusya’nın büyük komünizm rüyalarını tersine
çevirişi ve modern Avrupa’nın sosyal
demokrasiyi keşfedişi; dünya solu için dönüm
noktaları olmuştur. Ancak unutulan bir
dönüm noktası daha vardır, o da Latin
Amerika’nın sol bilinci kazanma sürecidir.2
11
kazandırmışlardır.
Soğuk Savaş Dönemi’nde askeri vesayet
gölgesi arkasındaki “Amerikan Vesayeti”
tarafından yönetilen ülkelerin çehreleri ve
kaderleri seçimlerle iş başına gelen liderlerle
değişmeye başlamaktadır:
BOLİVARCI SEÇENEK 4

Dünya ekonomisiyle İspanyol ve Portekiz

sömürgesi olarak bütünleşen Latin Amerika,
ABD'nin 1823'te Monroe Doktrinini3 ilan
etmesinden itibaren ABD'nin siyasi nüfuzu
altına girmeye başlamıştır. II. Dünya
savaşından sonra ABD'nin dünyanın iki süper
gücünden biri haline gelmesiyle Latin
Amerika'daki ABD etkisi de zirveye ulaşmış,
bölgenin neredeyse tamamı Amerika'nın siyasi
ve ekonomik hegemonyası altına girmiştir.
Bu dönemden 1980'lere kadar bölge ülkeleri
çoğunlukla Amerikan güdümündeki askeri
diktatörlükler tarafından yönetilmiştir.
Üzerindeki Amerikan hegemonyası sebebiyle Latin Amerika’nın devrimci lideri Libertador
Latin Amerika doğal olarak dünya Simon Bolivar (1783­1830); ulusal temelde
ekonomisini başta ABD olmak üzere Batı büyük bir Latin Amerika Devleti’nin
 kurulması, bölgedeki sömürgeci feodal
düzenin tasfiyesi ve Aydınlanma Devrimi’nin
Latin Amerika’ya taşınması için çalışmıştır.
Günümüz Latin Amerika liderleri Bolivar’ı
örnek bir şahsiyet olarak ele almaktadırlar.
Örneğin Chavez’in ülke içindeki ve dışındaki
politikalarına yön veren olgu, çerçevesini
kendisinin çizmiş olduğu Bolivarcı Devrim’dir.
Latin Amerika konusunda tanınmış bir uzman
olan Marta Harnecker Bolivarcı Devrim’in beş
farklı uzantısı olduğunu belirtmektedir.
Harnecker’e göre devrimin siyasi uzantısı
Bolivarcı demokrasiyi oluşturmayı
amaçlamaktadır. Ekonomik uzantının amacı
neoliberal/kapitalist sistemlere alternatif bir
insancıl, sürdürülebilir, üretken ekonomik
sistemin kurulmasıdır. Devrim’in sosyal adaleti
inşa etmeyi hedefleyen sosyal uzantısı, ülke
genelinde kalkınmayı savunan bölgesel
uzantısı ve çok kutuplu dünyada ülke
egemenliğinin güçlenmesini öngören bir de
uluslar arası uzantısı mevcuttur.5 Barışçıl bir
devrim olarak nitelediği Bolivarcı Devrim ile
Chavez; Simon Bolivar’ın hayal ettiği bölgesel
12
entegrasyonu amaçlamaktadır.
Peki, kimdir bu Chavez? Nasıl bir liderdir?
İktidara nasıl gelmiştir? ABD’nin İran’la
ilişkisinin en gergin olduğu dönemde Tahran’a
giden, ABD işgalinden önce Irak lideri
Saddam’ı Bağdat’ta ziyaret eden, Libya’ya
gidip Kaddafi ile el sıkışan, Rusya ve Çin’den
silah satın alan, Küba’ya ucuz petrol veren bu
lider gücünü nereden almaktadır? Ülkesinin
dünyanın en çok petrol satan dördüncü ülkesi
olmasından mı, OPEC içindeki etkinliğinden
mi, ABD’nin Venezüella’nın en büyük petrol
müşterisi olmasından mı? Chavez’in
antiemperyalist tutumunun temelleri nelerdir?
1998 yılında oyların yarısından çoğunu alarak
devlet başkanlığına gelen ve eski bir asker
olan Hugo Chavez, kısa süre sonra ülkesinin
adının önüne Latin Amerika’nın
antiemperyalist, aydınlanmacı ve kamucu
büyük devrimcisi Bolivar’ın adını ekleyerek
Venezüella’nın resmi adını Bolivarcı
Venezüella Cumhuriyeti olarak değiştirmiştir.
Petrol üretimi, dağıtımı ve satışında devletçi
politikalara yönelmiş ve büyük çapta
kamulaştırma gerçekleştirmiştir. Sağlık ve
eğitimde köktenci adımlar atarak, bu
hizmetleri ücretsiz hale getirmiş, toprak
reformu ile topraksız köylüye toprak dağıtmış
ve tarımda yaygın bir kooperatifleşmeye
yönelmiştir. 2002 yılı Nisan ayında dışarıdan
ABD’nin, içeriden ise ülkenin önde gelen
zenginleri, büyük toprak sahipleri ve medya
patronları tarafından desteklenen bir darbeye
maruz kalmıştır. İki gün için Başkanlık
Sarayı’nı terk etmiş olsa da, sokaklara dökülen
milyonlar, ordunun darbeye destek vermeyen
kesimi ve Latin Amerika’nın diğer liderlerinin
destek açıklamalarıyla daha güçlenmiş olarak
görevine dönmüştür.6
Kendisine karşı yapılan diktatör suçlamasına
karşın Chavez, yöntem olarak doğrudan
demokrasiyi benimsediğini, olabildiğince geniş
ölçekli katılımdan yana olduğunu ve temsili
demokrasiye eleştirel yaklaştığını
vurgulamıştır ve bu yönüyle “jakoben” bir
tavır aldığını göstermiştir. Rousseau’nun
“Temsili demokrasi halk egemenliğini
engeller” sözüne gönderme yapan Chavez, çok
kutuplu bir dünyadan ve bölgesel
dayanışmadan yana tavır alan bir liderdir.
Venezüella’nın yanı sıra Bolivya da da, 500
yıldır, yerli halkın yaşam kültürüyle batının
dayattığı kültürün çatışmasının galibi yerli
halk olmuştur. Aynı zamanda eski bir sendika
lideri de olan Bolivya’nın ilk Kızılderili başkanı
Evo Morales, 2005 yılında seçimleri kazanarak
işbaşına gelmiştir. Sömürge valisi gibi
davranan Amerikan Büyükelçisinin net olarak
“Terörist Morales seçilirse Bolivya’nın izole
edileceğini” söylemesi bile Morales’in
kazanmasını engelleyememiştir. Amerikan
Büyükelçisi’nin bu yaklaşımına “Dünya’da
tanıdığım tek bir terörist vardır, o da
Bush’tur!”7 cevabını veren Morales, tıpkı
mevkidaşı Chavez gibi anti­Amerikancı
söylemlerle politikasını sürdürmektedir.
Morales ve Chavez’in aksine daha az agresif
bir politika izleyen Brezilya Devlet Başkanı
Lula Da Silva 2003 yılında devlet başkanlığına
seçilmiştir. Göreve geldiğinde önceki başkan
Cardoso’dan dış borçlu ve özelleştirilen karlı
kuruluşlar yüzünden çok fazla devlet geliri de
kalmamış bir ülke devralan Lula da Silva
hemen bir dizi ekonomik düzenlemelere
girişmiştir. Dünya’nın en büyük 20 ekonomisi
arasında bulunan Lula liderliğindeki Brezilya,
sol bir politika izlemesine rağmen Venezüella
kadar muhalif olmamakta ya da Amerikan
karşıtı çıkışlar yapmamakta, yapamamaktadır.
Bunda küreselleşen dünya ekonomisine bağlı
olarak orta ve uzun vadede geleceğin en
gelişmiş ülkeleri arasında yer alacağı söylenen
Brezilya’nın dünya ekonomisine entegre
olmuş olmasını ve bu yüzden söylemlerine
dikkat ettiğini vurgulamak gerektiği
kanısındayım. Lula döneminde Brezilya, dünya
politikasında etkili bir aktör olma çabası içine
girmiştir. Örneklemek gerekirse İran ve ABD
arasında ilişkilerin gerilmesine yol açan
nükleer enerji­nükleer silah konusunda
Brezilya da tıpkı Türkiye gibi sorunun
diplomatik yollarla çözülmesi gerektiğini dile
getirmiş, İran ile masaya oturmuş, üstelik BM
Güvenlik Konseyi’nin İran’a karşı yaptırımları
onayladığı oylamada Türkiye ile beraber hayır
oyu vermiştir. Bunların yanı sıra uluslararası
platformlarda daha çok ses getirmek isteyen
Lula Brezilyası, BM Güvenlik Konseyi’nin
daimi üyesi sayısının
arttırılmasından ve
çok kutuplu hale
gelen dünyada
temsiliyetin daha
adil bir hal alması ve
değişmesinden
yanadır.8
Brezilya
Anayasası’nın gereği
üçüncü kez devlet
başkanı olmasına
izin verilmeyen Lula,
eski bir gerilla lideri
olan Roussef'i halefi
olarak göstermiştir ve Roussef seçimlerde
zafere en yakın adaydır.
Sonuç olarak belirtmek gerekirse Soğuk Savaş
boyunca diktatörlerle yönetilmiş ve askeri
darbelerle yönlendirilmiş Latin Amerika artık
çehresini değiştirmekte ve geçmişi bir kenara
atmaktadır. Artık kıtada 1973’te Şili’de seçimle
işbaşına gelmiş sosyalist lider Salvador
Allende’nin başına geldiği gibi,9 demokratik
hükümetler darbe oyunlarıyla kolayca
devrilmemektedir. Aksine Chavez’e ve
Ekvador’un solcu lideri Correa’ya10 karşı
yapılan darbe girişimlerinde olduğu gibi geri
püskürtülmektedir veya Honduras’ın yakın bi
zamn önce darbeyle görevinden
uzaklaştırılan11 solcu lideri Manuel Zelaya gibi
daha güçlü bir biçimde görevine geri
dönmektedir.
Yıllarca bölgeyi “arka bahçesi” olarak kabul
eden ABD açısından olaya baktığımız zaman
ise 11 Eylül saldırılarından beri Washington’un
bölgenin meselelerine hep uluslararası terör
merceğinden bakmış ve bu bölgedeki
ülkelerin kendilerine has problemleri ile
yardım ve işbirliği çağrılarını ikinci plana
atmış olduğunu görmekteyiz. Bu ihmal, ilginç
olmayan bir biçimde, teröre karşı savaşta
Amerika’nın izlediği yol (özellikle
Guantanamo Üssü’ndeki insan hakları
ihlalleri) ve karşılaştığı hezimetlerle birleşince,
ABD karşıtı söylemlerin bölgede itibar
13
kazanmasına ve kimilerine göre “sol popülist”
olarak adlandırılan solcu liderlerin Latin
Amerika ülkelerinde
güç kazanmalarına
sebep olmuştur.
Yeni Başkan
Obama’nın bölge ile
ilgili sözleri, Latin
Amerika’ya yönelik
güçlü ihtirasları olan
eski ABD
başkanlarının
söylemleri ile büyük
benzerlikler
göstermektedir.12
Roosevelt’in “Dört
Özgürlük”13
retoriğinden ve
J.F.Kennedy’nin “İlerleme için İttifak”
söyleminden yararlanan Obama, Latin
Amerika’nın kurtarıcısı gibi davranmakta ve
bu da haliyle tepkiyle karşılanmaktadır.
Obama’nın Latin Amerika ülkelerinin geçmiş
dönemlere kıyasla zaman içinde ciddi
boyutlarda ilerleme kaydettiklerini, kendi
bağımsız demokrasilerini kurduklarını ve
diktatörlük yönetimlerini geride bıraktıklarını
 göz önünde bulundurması gerekmektedir.
Zira bu durum, onların birçoğunun artık
geçmişte olduğu gibi ABD ile kolaylıkla
işbirliğine gitmeyebilecekleri anlamına da
gelmektedir. Aksine ABD’nin bu tip her
davranışı bölgede popülaritelerini ABD
hegemonyası karşıtlığı üzerine kurmuş olan
liderlerin elini güçlendirmektedir.
Dünya çok kutupluluğa doğru hızla
ilerlemekteyken ve yeni güç merkezleri ortaya
çıkarken, eski güç merkezleri sömürge
zihniyetinden artık vazgeçmelidirler. Dünya
Sosyal Forumu’nun sloganında da olduğu gibi
“Başka bir dünya mümkündür!”.

14 Referanslar
1. Barış DOSTER, Hugo Chavez, Cumhuriyet Strateji, sayı: 112
2. http://blog.milliyet.com.tr/Latin_Amerika_da_sol_ruzgarlar/Blog/?BlogNo=114899
3. Doktrinin öngördüğü hususlar şunlardır:
1. Elde ettikleri ve sürdürdükleri özgür ve bağımsız durumları ile Amerika Anakarası bundan böyle Avrupa devletlerinden herhangi
birinin kolonileştirme isteklerine konu olamaz.
2. Kutsal İttifak Devletleri'nin siyasal sistemi Amerika'nınkinden tamamen farklıdır. Kendi sistemlerini bu yarım kürenin herhangi bir
yerinde yaymak için yapacakları herhangi bir girişimi barış ve güvenliğimiz için tehlikeli görürüz.
3. Avrupa ülkelerinin herhangi birinin mevcut kolonilerine; ya da ona tabi olan bölgelere hiç müdahale etmedik ve etmeyeceğiz.
4. Avrupa devletlerinin kendilerini ilgilendiren sorunlar yüzünden yaptıkları savaşlarda hiçbir zaman taraf tutmadık ve böyle bir
davranış siyasetimize de uymaz (izolasyon ilkesi).
4. Günümüzde Latin Amerikalı solcu liderlern dünyaya ilan ettikleri Bolivarcı Seçenek’in temel esasları şunlardır:
­ABD emperyalizminin ve siyasal­kültürel hegemonyasının kırılması ve Amerikan işbirlikçiliğinin temellerinin yıkılması
­İşbirlikçilerin yarattığı geri ekonomilerin yarattığı yoksulluğun aşılması
­Toprak reformu, kamulaştırma, yoksulluk ve cehaletle mücadele
­Demokratik hakların genişletilmesi ve bölgesel dayanışmanın arttırılması
5. Marta Harnecker’in “Hugo Chavez: Venezuella” adlı çalışmasından aktaran; Şerife Başaran, Chavez Venezuellası, Stratejik Analiz, sf:
70, sayı: 97, Mayıs 2008.
6. Barış DOSTER, Hugo Chavez, Cumhuriyet Strateji, sf: 17, sayı: 112.
7. http://www.haberpan.com/morales­butun­anlasmalar­gozden­gecirilecek­madrid­haberi/
8. http://www.economist.com/media/pdf/LulaInterview.pdf
9. http://bultenler.ankara.edu.tr/dergiler/51/863/sayi863.pdf
10. http://www.bbc.co.uk/turkce/multimedya/2010/10/101001_vid_ecuador.shtml
11. http://www.ntvmsnbc.com/id/24979380/
12. Şerife Başaran, Barack Obama’nın Latin Amerika Vizyonu, Stratejik Analiz, sf: 97, sayı: 102, Ekim 2008.
13. http://bianet.org/bianet/dunya/117283­dort­ozgurluk­uzerine
 ♦
2003’te Irak’a giren Amerika, Saddam rejimini
devirmeyi başardı ama bu ülkeyi başta vaat edilen
noktaya halen getirebilmiş değil. Irak’ta 8 yıldır
kurulamayan hükümet ve mezhepsel çatışmaların
devamlı tırmanması, en iyi model olduğu sanılan
yönetim biçimlerinin zorla uygulandığında nasıl
sonuçlar verdiğinin en
büyük göstergeleri.
Amerika, her ne kadar Irak
Savaşı’nda büyük zararlar
verse de, Ortadoğu için
birincil hassasiyetlerini
tehdit eden büyük bir
engeli kaldırmış durumda.
Saddam gibi despotik ve
agresif bir liderin bu
bölgede ki varlığı,
Amerika’nın bölgedeki
çıkarlarının hem kısa vadede hem de uzun vadede en
büyük engeliydi. Amerika’nın çıkarları açısından
bölgedeki iki büyük hassasiyetini görüyoruz ki,
bunlar İsrail’in güvenliği ve petrol akışı. Saddam
rejimi, bu noktada, hem petrol kaynaklarına sahip
olmak isteyen hem de İsrail in varlığı için bölgede
tehdit oluşturan bir yapıdaydı. Böyle bir rejimin
yıkılmış olması, Amerika açısından, birincil
önceliklerin güvence altına alınması anlamına geliyor.
Fakat ülke içinde çıkan farklı grupların iktidar
kavgaları ve İran gibi bir ülkenin Şiiler üzerinden
gücünü arttırmak istemesi, birincil önceliklerin yeni
bir tehditle karşı karşıya olduğunun göstergesi.
Bugün, İran, Amerika’nın bahsedilen hassasiyetleri
açısından, bölgedeki en tehlikeli güç. Rafsancani ve
Hatemi gibi liderlerle; uluslararası arenada daha ılımlı
politikalar güden İran, Ahmedinejad’dan sonra daha
radikal ve daha çıkarcı politikalar gütmeye başladı.
Bugün İran, %11’in üstünde işsizliğe sahip ve artan iş
gücünün istihdam edilmesi için, büyümenin % 5’in
üstünde olması gerekiyor. Genellikle petrol ve
doğalgaz satışına dayanan ekonominin ülkelerin
alacağı herhangi bir kararla çok büyük sarsıntılar
geçireceği malum. Bugünün İran dış politikasında,
ülkenin batısında kalan, ekonomik açıdan daha
avantajlı bir konuma sahip olan Ortadoğu’nun,
ülkenin doğusunda ve kuzeyinde kalan bölgelerden
daha fazla ilgi gördüğü ve daha aktif bir dış politika
yürütüldüğünü görüyoruz.
Bugün İran’ın elinde, koz
olarak, devam etmekte
olan nükleer faaliyetleri ve
ülkenin Şii kimliği
bulunuyor. Bugün İran,
halen bir nükleer silaha
15
sahip değil ama bu
yöndeki çalışmaları, diğer
ülkelerin haklı olarak
tepkisini çekmekte ve bu
çalışmalar bir yerde
İran’ın elinde yaptırım gücüne dönüşebilmekte.
İran’ın Ortadoğu’da aktif politika izlemesinin ikinci
faktörü de buradaki devletlerin içinde yaşayan Şii
nüfus. Hemen her Ortadoğu ülkesinde bulunan Şii
nüfus, bu ülkelerin birçoğunun egemenliğini tehdit
edici, potansiyel bir etkiye sahip. Bugün İran, Şii
gruplarla yakın ilişkiler kurmakta ve bu grupların,
bulundukları ülkelerde ki siyasal varlığını
desteklemektedir. Böylece, İran, Ortadoğu’da kendini,
sözü geçen ve ağırlığı olan bir ülke konumuna
getirmeye çalışmaktadır. Böyle bir hareket, Ortadoğu
devletlerinin egemenliğini de tehdit eden bir hal
almaya başlamaktadır. İran’ın Ortadoğu’daki bu
agresif ve yayılmacı politikaları, doğal olarak İsrail ve
Amerika’nın bölgedeki çıkarlarıyla çatışmaktadır.
İran’ın bu alanda gelişmesinden en çok endişe duyan
İsrail için, kendisine karşı agresif politikalar güden
İran’ın böyle bir yapılanmaya gitmesi, kendi varlığı
için en büyük tehdit. Bu iki ülkenin yanı sıra, komşu
ülkeler de yakınlarındaki herhangi bir ülkenin
nükleer silahlara sahip olmasına ve bunu bir koz
olarak kullanmasına karşıt durumdalar, fakat
 sorunun silahla çözülmesine karşıt durumdalar.
Bugün, İran’ın nükleer sorununun çözümünde tam
bir çözümsüzlük ile karşı karşıyayız. “Zero
enrichment”, sıfır zenginleştirme, Batılı ülkeler
tarafından İran için dile getirilmekte, fakat böyle bir
şey teknik olarak imkansız çünkü İran NPT (Nuclear
Non­Proliferation Treaty)’nin bir üyesi ve uranyumu
%5 oranında zenginleştirmek İran’ın en temel hakkı.
Fakat bu konuda, İran’ın dünya kamuoyuna tam bir
güvence verememiş olması, uluslararası arenada
yaptırımlara kadar giden kararların alınmasının en
büyük nedeni. Ortada varılan ortak bir anlaşmanın
yokluğu, hem İran açısından hem de diğer ülkeler
açısından halen bir problem olarak durmakta.
Sorunun çözümünde yaptırım kararları almaktan çok,
bölgesel ülkelerin bu yolda atacağı adımlar ve
oynayacakları rol çok daha önemli. Çünkü İran’ı
tatmin etmeyecek ve soruna diplomatik yollardan
çözüm bulamayacak olan her karar, İran’ı daha da
agresif olmaya itecek ve sorunun daha da
derinleşmesine neden olacaktır. Son yılarda
Amerika’nın en büyük tehdit unsuru olarak gördüğü
İran, nükleer faaliyetlerinin yanında Ortadoğu’da Şii
16
yanlısı politikalarıyla da Amerika’nın bölgedeki
çıkarlarını tehdit eder durumda. Irak ta kaybedilen
milyar dolarlar, askerler ve devam etmekte olan
Irak’ın yapılanması, Amerika’ya çok pahalıya mal
olmuştur. Bugün olası İran harekatının, arkasında
belki de yıllarca sürecek bir
direniş ve milyarlarca
dolarla birlikte bir çok can
kaybına mal olması
muhtemel. Bunun da
ötesinde, Amerika’nın
dünyadaki prestiji de
büyük oranda zarar
görecektir. Sorunun
çözümünde, komşu ülkeler,
hem İran’a yakınlığı ile
hem de var olan ekonomik
ilişkiler bakımından çözüme ulaşılmasında çok önemli
roller oynama kapasitesine sahipler. Aralarında ortak
çıkarların daha fazla olduğu bölgesel ülkeler, işbirliği
açısından birbirleri arasında daha sağlıklı ilişkiler
kuracaklardır. Komşu ülkelerden Türkiye’ye
baktığımızda, Sünni nüfusu, hızla gelişmekte olan
ekonomisi ve güçlü bürokrasisiyle Türkiye, öteki
ülkelerden daha sağlam bir yer arz ediyor. Son
yıllardaki “komşularla sıfır sorun” politikasıyla
Türkiye, sorunların çözümünde her zaman için
diplomasi seçeneğini birinci sırada kullanmakta ve
komşu ülkelerde ortaya çıkma ihtimali olan sorunları
daha gerçekleşmeden, diplomasi ve işbirliği yolu ile
önceden engellemektedir. Geçen Mayıs ayında İran­
Brezilya­Türkiye arasında imzalanan uranyum
zenginleştirme anlaşmasıyla Türkiye, anlaşmalar
yoluyla sorunların çözümünde ilerleme
kaydedileceğini göstermiş ama bu Amerika’yı ve
diğer ülkeleri halen tatmin olmuş durumda değil.
Brezilya­Arjantin arasında 1991’de imzalanan nükleer
işbirliği anlaşması (ABACC)’nın benzeri İran­Türkiye
arasında uygulanabilir. Önümüzdeki günlerde
nükleer tesis açma hazırlığında olan Türkiye ile bu
aktivitelerini devam ettirmekte olan İran arasında
yapılacak olan benzer işbirliği, iki taraf için de
birbirlerinin nükleer faaliyetlerinin denetlemesini
mümkün kılacaktır. Uluslararası kamuoyunu tatmin
edecek düzeyde bir anlaşma sorunun çözümünde
önemli bir rol oynayacaktır. Mısır’da İran­Türkiye
arasında yapılabilecek olan nükleer işbirliğine
katılabilir. Bu üç ülke arasında, Avrupa’da ki
ülkelerin kurduğu “Euratom” gibi bağımsız bir
işbirliği topluluğu model olarak uygulanabilir. Her ne
kadar Mısır, son yıllarda bölgede güç kaybetmiş gibi
gözükse de, geçmişten gelen Arap milliyetçiliği ve
Amerika ile olan yakın ilişkileri, bu ülkenin
Ortadoğu’da halen güçlü bir konuma sahip olduğunu
gösteriyor. Mısır’ın İran’a yapılacak herhangi bir
saldırıya karşı çıkması ve mevcut rejimin zorla
değiştirilmesinin sorunlara
çözüm olmayacağı görüşü,
Mısır’ın, Türkiye’nin İran’la
yapacağı olası işbirliğinde,
üçüncü bir aktör olarak yer
alması tezini güçlendiriyor.
Körfez ülkelerinde ise, 1981
yılında GCC (Körfez
İşbirliği Konseyi), devrimle
agresif politikalar gütmeye
başlayan İran’a karşı, ortak
hareket etme amacıyla
kurulmuştur. İran’ın Bahreyn üzerinde hak iddia
etmesi, Birleşik Arap Emirlikleri’nin Hürmüz
Boğazı’ndaki üç ada konusunda İran’la anlaşmazlığı
düşmesi gibi sorunlar, bu ülkelerin İran’la aralarında
olan sorunlardan bazıları. Körfez ülkelerinin coğrafi
açıdan küçüklüğü ve askeri imkanlarının yetersiz
oluşu, bu ülkelerin güç dengelerini Amerika ve İran
arasında kurmasına neden olmuştur. Amerikan
askerlerine üslerini açan bu ülkeler, aynı zamanda
İran’ı kışkırtacak seviyede
bir Amerikan yakınlaşmasından da kaçınmaktadırlar.
İran a uygulanacak herhangi bir yaptırım, İran’la
ticaret bağları olan bu ülkelerin ekonomisini olumsuz
yönde etkileyecektir. Bu ülkelerin, İran’ın nükleer
sorununu çözmesi karşılığında yapacağı ticari
anlaşmalar, iki tarafa da fayda sağlamasının yanında,
tüm diğer bölge ülkeleri ve Batılı ülkelerin
kaygılarının sonlanmasına neden olacaktır. Bölgedeki
diğer bir ülke olan Suudi Arabistan ise, dünya petrol
rezervlerinin dörtte birine sahip olması ve dünya
pazarında ki en büyük petrol ithal eden ülke olması
nedeniyle, İran sorununun çözümünde önemli bir rol
alma potansiyeline sahip bir ülke. Sünni yapısıyla,
Arabistan, İran’ın Şiileri kullanarak bölge ülkelerde
üstünlüğünü arttırmasında, en rahatsız olan ülke
konumunda. Körfezin, nükleer silahlardan
arındırılmasını her fırsatta belirten Suudi Arabistan
için İran büyük bir tehdit. Dış ticaret verilerine
baktığımızda İsrail ve Amerika, Arabistan için İran
dan daha yakın konumdalar çünkü bu ülkenin petrol
satışı büyük ölçüde Amerika ve Batılı şirketlere bağlı.
Geçtiğimiz günlerde Amerika ve Suudi Arabistan
arasında imzalanan 60 milyar dolarlık silah anlaşması,
Amerikan tarihinin en büyük bütçeli silah satış
anlaşması olmasının yanında akıllara da bir çok soru
işaretini getirmekte. Yürüttüğü dikkatli diplomasiyle
birlikte içeride ve dışarıda silah kullanımını
gerektirecek hiçbir sorunu bulunmayan Suudi
Arabistan’ın, bu silahlarla İran ı vurma olasılığı
akıllara gelen ilk senaryo. Bölgede ki en ufak bir
silahlanma hareketinde bile sarsılan İsrail in, bu kadar
yüklü bir silah satışına karşı çıkmaması, bu senaryoyu
gerçekçi kılar nitelikte. Böyle bir senaryonun
Referanslar
1. Shenna, John.C (2010). The Case Against The Case Against Iran: Regionalism as the West’s Last Frontier; Middle East Journal;
Volume 64, No:3
gerçekleşmesi, Amerika ve İsrail’in, olaya yanlarına bir
başka bölge devletini de alarak, sorunu güç
kullanarak çözmesi anlamına geliyor. Olası bir
savaşta, Amerika ile birlikte Suudi Arabistan tarafının
tam üstünlük kurup kuramayacağı bilinemez fakat
sorunun çözümünde diplomasi yetersiz kaldığında,
Amerika’nın Suudi Arabistan üzerinden İran’a
saldırma ihtimali yüksek. Suud kralının Amerika ve
Batı ile olan ilişkilerinden bakıldığında, Suudi
Arabistan’ın diplomatik yollardan, sorunun
çözümünde çokta etkili bir rol oynayacağı
gözükmüyor.
Son resme baktığımızda, bir çok güç odaklarını
görüyoruz. Hem ekonomik açıdan hem siyasal açıdan
Ortadoğu’da güçlenmek isteyen İran, bölgesindeki her
olası çatışmayı engellemek isteyen Türkiye, ekonomik
varlığını devam ettirmek isteyen Körfez Ülkeleri,
İran’ın nükleer gücünü koz olarak kullanmasından
kuşku duyan Avrupa, kendi güvenliği için her adımı
atmaya hazır olan İsrail, zenginliği, kimliği ile bölgede
ki avantajlı konumunu devam ettirmek isteyen Suudi
Arabistan ve Ortadoğu’da hegemonyasını kurmak
isteyen bir Amerika. Bir noktada tıkanan diplomatik
17
ilişkiler, yerini silah kullanımına bıraktığında ortaya
çıkacak durum, salt çatışmadan daha öte bir durum
ve sadece savaşan ülkeleri değil, Ortadoğu’daki tüm
ülkeleri etkileyecek bir niteliğe sahip. Irak’ta olduğu
gibi, belki mevcut yönetim uzaklaştırılır fakat yeni ve
daha büyük sorunların ortaya çıkması kaçınılmaz
olur. Sorunun barışçıl, diplomatik yollardan çözümü,
sadece İran’a değil bölgedeki diğer ülkelere de çok
önemli avantajlar sağlayacaktır.
 ♦
Filmlerinde göçmenlerin Almanya'ya uyum
sorunlarını, kültürel çeşitliliği, kökleriyle yaşadığı
ülke arasındaki arafa sıkışmış insan hikayelerini
konu alan, büyük bir sadelik ve açık yüreklilikle
Almanlar ile Türkler arasındaki toplumsal
farklılıkları işleyen Fatih Akın geçtiğimiz ay
Almanya Cumhurbaşkanı Christian Wulff
tarafından 'Alman kültürüne yaptığı katkılardan
ötürü' liyakat nişanı (verdienstroden) ile
onurlandırıldı.¹ Göçmenlerin Alman kültürüne
uyumunun bir göstergesi sayılabilecek bu başarı
adına Berlin'de düzenlenen törende, bu nişanı
18 alan ilk Türk kökenli Alman vatandaşı Akın ve
Cumhurbaşkanı Wulff objektiflere gülümserken
salonu dolduran kalabalığın aklındansa, şüphesiz,
önlerindeki bu umut verici mutlu tablonun
gerçeği ne kadar yansıttığı vardı.
Ağustos ayında yayınlanan Eski Alman Merkez
Bankası Yönetim Kurulu ve Sosyal Demokrat
Parti üyesi Thilo Sarrazin'in ırkçı söylemle
kaleme aldığı kitabı ' Deutschland schafft sich
ab' (Almanya Kendini Yok Ediyor ) ülkedeki her
kesimi göçmen sorunu üzerine tekrar
düşünmeye itmiş durumda. Yıllarca Alman
halkının kafasını kurcalayan fakat kimsenin dile
getirmeye cesaret edemediği göçmen sorunu,
Sarrazin'in hem Almanya ham de dünya
gündemine birinci sıradan giriş yapan kitabı
vesilesiyle tartışmaya açılmış oldu.
Müslüman olmayan ülkelerden gelen
göçmenlerin Almanya'ya başarıyla uyum
sağladığını kabul eden Sarrazin, iddialarının
merkezine tüm göçmenleri değil, Türk, Arap
ayırt etmeden Müslüman göçmenleri koymasıyla
klasik ırkçı söylemlerin dışına çıkıyor. Kitapta
bugün üçüncü, dördüncü jenerasyona kadar
dayanmış olan Müslüman göçmenlerin hala tam
olarak Alman kültürüne uyum sağlayamamasının
sebebi olarak İslam gösteriliyor. İslam
dünyasının büyük ölçüde içine kapanık
olduğunu, bunun da ’İslamcı saldırganlığın’
kaynağını oluşturarak birçok insanı
korkuttuğunu iddia eden Sarrazin, Müslüman
göçmenleri 'Devlet yardımıyla yaşayan ve
devleti tanımayan, çocuklarının eğitimi için çaba
göstermeyen ve devamlı olarak başörtülü küçük
kızlar üreten insanlar' olarak tabir etmekte.
Kitapta geçen her milletin kendine has genler
taşıdığı ve aptallığın genetik olduğu gibi
iddialarsa Hitler'in yasaklı kitabı 'Mein Kampf' (
Kavgam) ile benzerlikler taşımakta. Sarrazin' e
göre Müslüman göçmenler eğitim seviyelerini
arttırmak için çaba göstermediğinden
Almanya'yı 'aptallaştırarak' ülkenin entellektüel
geleceği için tehlike arz etmekte.²
'Almanya Kendini Yok Ediyor'un en can alıcı kısmıysa
içerden ve dışardan gelen tepkilere rağmen arkasına
şaşırtıcı oranda kamuoyu desteği almış olması. Eski
Almanya Başbakanı Helmut Schmidt ve Türk asıllı
sosyolog ve yazar Necla Kelek, Sarrazin'i haklı bulan
isimlerden sadece ikisi. Stern dergisi tarafından Forsa
Araştırma Şirketi’ne yaptırılan kamuoyu
araştırmasına göre , Sarrazin'in tezleri, Almanlar
tarafında % 46 oranında kabul görmekte. Yeşiller
Partisi Eşbaşkanı Cem Özdemir yaptığı açıklamada
“Beni endişelendiren Sarrazin’in savundukları değil
Alman toplumunun büyük çoğunluğunun da Sarrazin
gibi düşünmesi” dedi.³
Yeni doğan her üç çocuktan birinin yabancı kökenli
olduğu Almanya'nın hazır olduğundan çok daha hızlı
‘çokkültürlü’ hale geldiği bir gerçek. Fakat mevcut
göçmen sorunu Thilo Sarrazin’n iddia ettiği gibi İslam
ya da başka bir etmenden değil, göçmeleri yıllarca
işleri bitince evlerine geri dönecek 'misafir'ler olarak
gören yanlış Alman politikalarının bir sonucu.
Almanya'nın göçmenlerle 'imtihanı' 1960 sonrası
döneme dayanmakta. Berlin Duvarı yıkılmadan önce,
iki Almanya'nın ( Federal Almanya Cumhuriyeti 'FAC'
(Batı Almanya ) ve Demokratik Almanya Cumhuriyeti
'DAC' ) var olduğu dönem her iki ülke de yabancı iş
gücüne ihtiyaç duydular. FAC bu işçileri Türkiye,
Yunanistan, İtalya gibi ülkelerden getirirken, DAC ise
Vietnam, Mozambik gibi ülkelerden yabancı işçi
alıyordu. %14 ile mevcut göçmenlerin en kalabalık
kesimini oluşturan Türkler aynı zamanda ülkenin en
geniş Müslüman kesimini meydana getirerek
tartışmasız Sarrazin’in asıl hedef aldığı kitle.
1961 ‘de Türkiye ve Batı Almanya arasında imzalanan
'İş Gücü Takviyesi Anlaşması' , Almanya’nın hızla
büyüyen ekonomisine büyük katkı sağlayacak Türk
işçilerinin ülkeye gelişinin ve yıllara yayılan bir
kendini kandırış hikayesinin miladını oluşturuyor.
Dönemin Alman şirketleri ve fabrikaları düşük maaşlı
ve tercih edilmeyen işler için donanımsız ve
yeteneksiz işçilere odaklanırken kimse Anadolu’nun
ücra köşelerinden gelen bu insanların çoğunun okuma
yazma bile bilmiyor oluşunu umursamıyordu. Çünkü
bu işçilerden beklenen Alman toplumuna uyum
sağlamak değil, fabrika etrafına inşa edilmiş binalarda
bir arada yaşayıp, bir süre çalıştıktan sonra işlerini
bitirip memleketlerine dönmeleriydi. Fakat Alman
meslektaşlarından çok daha az talepte bulunan Türk
işçilerinin yetenekleri, talepkar Alman ekonomisinin
yeni işçileri eğitmek için fazla cimri olması gerçeğiyle
birleşince, işçilerin oturma iznini sınırlayan madde
anlaşmadan kaldırıldı. Askeri darbelerle giderek
belirsizleşen Türkiye’nin politik ve ekonomik durumu,
bir gün mutlaka eve dönme hayalleriyle bavullarını
her daim hazır tutan işçilerin ülkelerine dönüşü
erteleyip durmasına yol açtı. İş yerlerinin ve sanayi
sitelerinin etrafındaki , Almanların pek de rağbet
etmediği mahallelerde bir arada yaşayan çoğu Türk
işçi, Almanca kullanmaya ihtiyaç duymadan kendi
sözde 'paralel toplum'larında yıllarca hayatlarını
sürdürdü. 70 li yıllar misafir işçilikten 'göçmen'liğe
geçişin dönemi oldu. Ne yazık ki bu göçmelik trendi
devlet organları tarafından yakalanamadı ve 90 lara
kadar uyumdan çok eve dönüşü teşvik eden
politikalar izlendi.4
Bu dönemde pek çok okul, müfredatlarına Türkçe
dersleri ekledi­ elbette çok dillilik gibi masum bir
amaçla değil, çocukların Türkiye'de bir gelecek
kurmasını tetiklemek için! Sonuç ne kendi dilini tam
olarak öğrenebilmiş ne Almanca’yı iyi konuşabilen
nesiller oldu. Göçmen kökenli ailelerden gelen gençler
19
arasında diploma almadan okulu terk edenlerin sayısı
hâlâ çok yüksek. Bunun yanı sıra göçmen kökenli
gençler arasında, üniversitede öğrenim görmeye
doğrudan olanak sağlamayan orta dereceli okul
”Hauptschule”ye gidenlerin sayısının yüksek olduğu
vurgulanıyor. İyi Almanca bilmenin iyi bir eğitim için
olmazsa olmaz bir koşul olduğu aşikarken, kötü
Almanca’nın kökeni ilkokul öncesi eğitimden geliyor.
Kreşler, gelen çocuğun zaten Almanca bildiğini
varsayarak çalışıyor. Kreşlerde göçmen kökenli
öğretmen sayısı ise yeterli değil.5 Fakat ne yazık ki
eğitimde dil öğrenme durumunun düzeltilmesi hızlı
sonuç alınabilecek bir süreç değil. Eğer şimdi
başlanırsa ancak on yıl kadar sonra bir ilerleme
kaydedilinebilir.
Berlin Nüfus ve Gelişim Enstitütüsü'nün yaptığı
araştırmalara göre sayıları yaklaşık 3 milyon olan
Müslüman göçmenler diğer gruplara nazaran daha
düşük seviyede eğitim, daha az ücret karşılığı
çalışmak ve daha yüksek oranda işsizlik gibi en kötü
verilerine sahip.
 Bu kaygan yüzeyde hayatlarını devam etirmeye
çalışan, ne kendi ülkelerine tam olarak aidiyet hissi
geliştirebilen ne yaşadıkları ­hiç de dost canlsı
olmayan ­ ülkeye ve onun disiplinine uyum
sağlayabilen göçmenlerin giderek içlerine kapanmaları
ve tutunabilecek son dal olarak gördükleri dine
sarılmaları şaşılacak bir durum değil.
Bu durumda Almanya'daki
hayat tarzına uyum sağlamak
şühhesiz Müslümanların en
çok zorlandıkları konu.
Kadın­ erkek eşitliğinin
günlük hayata uygulanması
hala ciddi bir sorun teşkil
ediyor. Zorla evlendirmeler,
akraba evilikleri, hatta namus
cinayetleri gibi uygulamalar
bu zorlanmanın birer
yansıması.
Uzun vadeli göçmen politikası uygulayan ülkelerde ise
Almanya'daki mevcut sorunlara rastlanmıyor.
Cambridge Üniversitesi eğitim görevlisi Sara
20
Silvestri, Pakistan ve Hindistan kökenli göçmenlerin
entegre başarısıyla öne çıkan İngiltere'de, yerel
politikadan sosyal hayata pek çok alanda Türklerin en
uyumlu göçmen gruplarından biri olduğunu
belirtiyor.4
Ne yazık ki son dönemde popülerleşen argümanlar
dikkatleri asıl sorundan uzaklaştırarak Almanya'yı bir
tür İslam fobisi geliştirmeye ve bir toplumu
çözümsüzlüğün çıkmaz sokağına doğru itiyor. Bu
sebeptendir ki Cumhurbaşkanı Wullf, Birleşik
Referanslar
1.http://www.ntvmsnbc.com/id/25137702/
2.http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&ArticleID=1016338&Date=30.08.2010&CategoryID=100&rf=1&ver=6
3.http://www.spiegel.de/international/germany/0,1518,714643,00.html
4.http://www.spiegel.de/international/germany/0,1518,716067­2,00.html
5.http://www.dw­world.de/dw/article/0,,5770996,00.html
Almanya'nın 20. yılı kutlamalarında yaptığı
konuşmada, "Sadece Hıristiyanlık ve Musevilik değil,
İslam da Almanya'ya aittir" deme ihtiyacı hissetti.
Bugün Sarrazin'e ve onunla aynı fikirleri paylaşan
aşırı kesimlere aksini kanıtlayabilmek için başarı
hikayelerine her zamankinden daha fazla ihtiyaç
duyan ülke futbola sarılmış durumda.
Çokkültürlülüğün bir
sembolü haline gelen,
kadrosundaki 23
oyuncusundan 11'i yabancı
kökenli olan Alman mili
futbol takımı ve onun
parlayan yıldızı Mesut Özil,
ilahiyat profesörü Rauf
Ceylan gibi göçmen sorununa
optimistik bakış açısıyla
yaklaşan uzmanlara göre
akademik ve politik çabalar kadar önem arzediyor.4
Yaşadıkları ülkede ikinci sınıf vatandaş muamelesi
görmeye devam eden, kendi ülkelerinde ise 'Almancı'
olarak kategorize edilen göçmenler, içine
sürüklendikleri dipsiz araftan hangi kimliğe sarılarak
çıkacaklarını bilemiyor. Bu insanları kimlik arayışına
itecek politik,ekonomik ve sosyal tavırlardan artık
vazgeçilmesi gerekiyor. Kendi ülkelerinde tehdit
altında yaşadıkları inancına saplanmış Almanların ise
artık korkularını dindirmesi ve farklılıkları dışlamak
yerine içinde bulundukları kültürel zenginliği kabul
etmesi gerekiyor. Çünkü dünyanın hiçbir demokratik
sistemi, kendi içinde dışlanmış ikinci sınıf bir
topluluğun barınması gibi bir aksaklıkla ayakta
kalamaz.
 ♦
Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy’nin yasadışı Roman
kamplarının kapatılmasına ilişkin almış olduğu karar
(Temmuz 2010) son dönemde ciddi tartışmalara
neden oldu. Bu kararla beraber 300 Roman kampının
kapatılmasını ve burada yaşayan Romanların sürgün
edilmesi ve Sarkozy’nin Roman kamplarının kapatma
nedenini olarak o kampların bir suç yuvası haline
gelmiş olduğunu iddia etmesi
kamuoyunda Fransa’nın insan
hakları ve AB serbest dolaşım
ilkesinin ihlalini gündeme
getirdi.
Genel olarak sayıları 10­12
milyon arasında olduğu tahmin
edilen Romanlar Avrupa'nın
birçok yerinde dağılmış
durumda ve bu nüfusun
yaklaşık 15 bin kadarı da halen
Fransa’da yaşamaktayken Fransa
‘nın Roman sürgünü bir kaç senelik bir uygulama
olup 2009 yılında 12 bin Romanın sınır dışı
edilmesiyle başlamıştı.
Veriler göz önüne alındığında olağan hale gelen
sürgünlere rağmen, Sarkozy’nin 300 Roman kampının
kapatılmasına ve bu kapsamda 700 Romanın sınırdışı
operasyonuna ilişkin verdiği son kararın, kamuoyunda
bu kadar dikkat çekmesinin nedeni ise kampların
insan kaçakçılığı, çocuk istismarı ve fuhuş yuvası
olduğu gerekçelerine dayandırılarak suç­göç ilişkisinin
Romanlar üzerinden tartışma konusu haline
getirilmesidir. Fransız hükümeti, “kamplardaki yaşam
şartlarının şok edici olduğu” üzerinde durarak
çoğunluğu Romanya ve Bulgaristan’dan gelen kaçak
göçmenlerden oluşan kampların suç merkezi haline
geldiğini savunuyor.1 Açıkçası Sarkozy'nin yapmış
olduğu bu savunma pek gerçekçi görünmüyor çünkü
yapılan bu sürgünler insan haklarına ve AB ‘de
serbest dolaşım ilkesine aykırı.Bu durumda Fransa
yasaları çiğnemiş oluyor.Ayrıca bu sürgünler,
ülkedeki ırkçılık ve ayrımcılığın hangi noktaya
geldiğini gösteriyor. Fransa hükümeti ülkeden gönüllü
ayrılanlar için 300£ lük bir yardımın göç etmeye
mecbur bırakılan bu insanlara faydası dokunacağına
inanıyor . Bu yardımın o insanlara faydası olacağına
inanmak çok komik bir yaklaşım.Bu konuda tarşılacak
diğer konulardan bi tanesidir.
Fransa’da bulunan Romanların birçoğu Bulgaristan
veya Romanya etnik kökenlidir. Bu ülkeler AB üyesi
olup kendilerine verilen yasal süre içerisinde diğer AB
üyesi ülkelerde serbest
dolaşım hakkına sahiptir.
Üç aydan daha fazla süre
Fransa’da kalmak isteyen
Romanlar ise çalışma izni
veya oturma izni almak
zorundadırlar. Fakat
Fransız hükümetinin bu
insanların yasal
prosedürleri yerine
getirirken karşılaşmış
21
oldukları engelleri ve
onların yaşam koşullarının
yetersizliğini dikkate almadığını söyleyebiliriz. Tabii ki
Fransız hükümeti Romanların belirtilen süre
içerisinde gerekli izinleri almadığı konusunda haklı
bile olsa Fransa’nın Romanların yaşam koşullarını ve
imkânlarını göz ardı etmemesi ve bu koşulların
iyileştirilmesi için önceden gerekli düzenlemeleri
yapması gerekirdi. O yüzden bu durum göz önüne
alındığında Romanlara karşı orantısız, sistematik ve
ayrımcı sınır dışı uygulamalar olduğu söylenilebilir.
Ayrıca bir suç–göç ilişkisi içerisinde değerlendirilen
bu halkın topluma nasıl sağlıklı bir şekilde entegre
olması beklenilir? Yine aynı şekilde bu suçlamalar
altında bu insanların toplum içerisinde tutunmaları
veya iş bulmaları ne kadar mümkün? Bu çerçevede
düşünüldüğünde çalışma ve ya oturma izni almak
Romanlar için uzak görünüyor.
Birleşmiş Milletler (BM) Irk Ayrımcılığının Önlenmesi
Komitesi (CERD) de Fransız hükümetinin Romanları
sınır dışı etme politikasını sertçe eleştirerek bunun
ülkedeki ırkçılığı ve ayrımcılığı artıracağını belirtti.
Ayrıca uygulanan bu politika AB’nin de
gündemindedir. 29 Eylül 2010 tarihinde bir araya
gelen Avrupa Komisyonu üyeleri önümüzdeki süre
içerisinde Fransa’ya karşı ihlal prosedürünü
 Sonuç olarak Sarkozy’nin birçok yasal gerekçenin
arkasına sığınarak başlatmış olduğu Roman sürgünü,
zorla yerinden edilen bu insanlar düşünüldüğünde hiç
de adil bir uygulama değildir. Bu yüzden uluslararası
toplum Romanları yalnız bırakmamalıdır.

işletebileceklerini belirtmişlerdir. Avrupa

Komisyonu’nun dikkat çektiği en önemli nokta ise
Roman sürgünün ayrımcılıktan ziyade serbest dolaşım
ilkesinin ihlalini konusundadır.. Fakat Fransa
uluslararası komitelerden büyük tepkiler almasına
rağmen Romanlara karşı yapılan sınır dışı politikasını
devam ettirmektedir. Aslında Sarkozy’nin uluslararası
kamuoyunda ayrımcılık suçlamalarına maruz
kalmasına rağmen bununla pek ilgilendiği söylenemez

22
çünkü Sarkozy’nin asıl amacı bu sınır dışı
politikalarıyla dikkatleri kendi hükümeti etrafında
dönen yolsuzluk iddialarından başka tarafa çekmeye
çalışmaktır. Ayrıca Sarkozy’nin yolsuzluk iddiaları ile
zedelenen popülaritesini arttırarak sağ seçmenlerin
desteğini almayı planladığı da söylenilebilir.
Sarkozy’nin ülkede başlatmış olduğu ulusal kimlik
tartışmalarıyla aşırı sağcı bir yaklaşım sergilemesi
milliyetçi ortamdan faydalanarak aşırı sağdan oy
toplamaya çalışmasının diğer kanıtıdır. Bu durumun
ilginç yanı ise birçok Avrupalı’nın Roman sürgününe
karşı sessiz kalmasıdır. Hatta bazılarının bu sürgünü
desteklediği de söylenilebilir. Fransa’nın bu yaklaşımı
diğer Avrupa ülkelerinin de buna benzer uygulamalar
yapmaya başlamasına neden olabilir. Avrupa’daki REFERANSLAR
genel durumu da göz önüne aldığımızda yükselen
milliyetçiliğin ırkçılığa dönüşmesi bu noktada başlıyor 1.http://www.usak.org.tr/haber.asp?id=454
olabilir çünkü göçmenlere karşı hoşgörüsüz olmak, 2.http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&Ar
kültür farklılığını bir çeşitlilik olarak görememek ve ticleID=1021328&Date=12.10.2010&CategoryID=83&rf=1&ver=28661
onları ötekileştirmek ırkçılığı tetikleyen şeylerdir. Her 013641190111155208213737490115871509877316644517261423057
zaman hoşgörüsü ve örnek demokrasisi ile anılan 2832804898364508115929
Fransa’nın Romanlara karşı bu ayrılıkçı tutumu 3.http://www.euractiv.com.tr/abnin­gelecegi/analyze/recep­
Avrupa’nın farklılıkları kucaklayıcı yapısından korkut­fransann­roman­srgn­012038
uzaklaştığını da gösteriyor. Herkes bilir ki göçmenler 4.http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2010/07/100729_france_ro
Avrupa’nın yapısını oluşturan parçalardan ma_camps.shtml
birisidir.İşte bu yüzden bu zenginliğe sahip çıkmak 5.http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=1706
gerekir. 6.http://www.yenihayat.de/?p=1941
 ♦
Yüzyıllar boyunca dünyanın yönetim merkezi
olmuş Avrupa, yarım asır önce bu birincilik
mevkiini A.B.D.’ye devrederken, ilk işçi
göçlerini de almaya başlamıştı. Savaştaki
kayıplar ve daha sonra refah düzeyinin
yükselmesiyle düşen doğurganlık oranı,
Avrupa’yı daha fazla göçmen işçi almaya
mecbur etti. Göçmenler, bugün 731 milyon
nüfuslu Avrupa’nın 70,6 milyonunu
oluşturacak kadar büyüdüler.1
Her ne kadar AB’nin geleceğin yegane gücü
olacağı yönünde fikirler olsa da, Avrupa’nın
yavaş yavaş fakat sürekli gerileyen bir güç
olduğu artık su götürmez bir gerçek. Bir
zamanlar bölgedeki güç birikiminin etkisiyle
bütün dünyaya yayılıp egemen hale gelen,
ayrıca kendi nüfusu dünyanın muhtelif
yerlerine göç eden Avrupa, şimdi baktığımızda
sanki bu sürecin kısmen tersini yaşıyor gibi
bir tabloyla çıkıyor karşımıza. Sürekli artan
göçmen nüfusunun dışında, eskiden bütün
dünyanın sanayi üretimini yaparken, bugün
kıtaya girişi gittikçe artan yabancı ürünlerle
karşılaşılıyor. Avrupa’nın bu gerileyen
gücünün ve özellikle 2008 krizinin en çok
burayı vurmasının, milliyetçiliği arttıran
sebeplerden olduğunu söylersek abartmış
olmayız. Zira tarihe baktığımızda, lider
devletlerin bu konumlarını yitirdiklerinde
milliyetçi akımlara ev sahipliği yapmış
oldukları görürüz: Osmanlı’nın son
dönemindeki milliyetçi İttihat ve Terakki
hareketi veya 18.yy başında kısa bir süre
dünya lideri olmuş Fransa’nın bu konumu
yitirmesiyle gerçekleşen Fransız Devrimi’ndeki
milliyetçi ruh.
Fakat Avrupa’da milliyetçiliği asıl körükleyen
göçmen sayılarındaki artıştır. Farklı yaşam
tarzına sahip göçmenler, bölgede yaşanan
sorunlarda, örneğin 2008 ekonomik krizinde,
sorunun sebebi olarak hep ilk hedef gösterilen
olma talihsizliğini yaşamaktadırlar.
Avrupa’daki aşırı milliyetçiler, refah devleti
anlayışına da sert eleştiriler yönelterek,
bundan göçmenlerin yüksek düzeyde fayda
sağladığını ve devleti zayıflattıklarını öne
sürmektedirler.
Bu noktada, Avrupa’daki aşırı milliyetçilerin
artık sembolü haline gelmiş Geert Wilders’ten
söz etmek yerinde olacaktır. Hollandalı
siyasetçi, ateist olmasına2 rağmen Avrupa’nın
Hıristiyan­Yahudi değerlerine sahip olduğunu,
bugün de Avrupa’da en büyük tehlikeyi,
çoğalan Müslümanlar olarak gördüğünü
belirtmektedir.3 Ayrıca kendisini bir
liberteryen4 olarak göstermektedir. Wilders’in
partisi PVV’nin 2010 seçimlerinde Hollanda
meclisindeki sandalye sayısını 9’dan 24’e
çıkarması ve hükümeti dışarıdan destekleyen
23
parti olması, yükselen göçmen karşıtlığının ve
refah devleti ilkesinden duyulan rahatsızlığın
bir yansımasıdır.
Göçmenlerin büyük bir bölümünü oluşturan
Müslümanları ele aldığımızda ise
Müslümanlar diğer göçmenlere göre daha zor
entegre olan topluluk olarak göze çarpmakta
ve bu nedenle de Avrupa’daki İslam karşıtı
hareketlere zemin hazırlanmaktadır. Özellikle
11 Eylül’den sonra İslam’ı bir tehdit olarak
algılayan ve Batı medeniyetine tam zıt,
düşman bir olgu olarak görmeye başlayanların
sayısında önemli bir artış olmuştur. Fakat
Avrupa’da ateizmin ne kadar yaygın olduğunu
düşünürsek bunun dini bir tepki değil
kültürel bir tepki olduğunu anlarız. Konuya
yerli halk açısından bakarsak, muhafazakâr
kesimde, tarihsel önyargının yanında,
Müslümanları her yerde görmek, ülkelerinin
yabancılar tarafından ele geçirildiği zannına
kapılmalarına yol açıyor. Öte yandan
Müslümanlar da entegre olmamak için sanki
elinden geleni yapıyor. Yeni bir kültür
 karşılarına çıktığı zaman ya tamamen
çizgilerini kaybedip değerlerini yitirmiş
insanlar olarak potansiyel suçlulara dönüşüyor
ya da tamamen içlerine kapanıp yobazlık
derecesine varacak kadar dinin bile
emretmediği bazı davranışlarda ısrar edip
entegrasyona karşı çıkıyorlar. Mesela,
Floransa’nın merkezindeki bir camide savaş
narası atar gibi bir cuma hutbesi okunabiliyor;
sanki düşmanlarla çevrilmiş gibi bir ruh halini
sezebiliyorsunuz. Halbuki kendi değerlerini
muhafaza edip yeni kültüre entegrasyon
mümkün, ama bugün Avrupa’daki
Müslümanların maalesef çok azı bunu
başarabilmiş durumda.
Görüldüğü gibi Avrupa’nın gerileyen gücü,
artan göçmen sayısı ve şiddetli milliyetçi
rüzgarları yakın geleceğini değişimlere gebe
hale getiriyor. Umarım bu değişimler yeni
acıları da beraberinde getirmez. Temennim
odur ki, göçmenler dinlerini, değerlerini
koruyup, yeni buldukları kültürün de güzel
taraflarıyla bütünleşip yerli Avrupalılarla
beraber parlak bir medeniyete doğru yol
alırlar.

24

Referanslar
1. "Rich world needs more foreign workers: report", FOXNews.com. 2 December 2008
2. Geert Wilders (July 19, 2010). "Moslims, bevrijd uzelf en u kunt alles [Muslims, you can free yourself and everything]" (in Dutch
(translations: BabelFish;Google)). NRC Handelsblad. Retrieved 2010­10­03. "Zelf ben ik agnost.
3. http://www.geertwilders.nl/
4. Liberteryenizm: devletin mümkün olduğunca küçültülmesi hatta ortadan kaldırılması ve bütün ahlaki sınırların kaldırılmasını
savunan ideoloji.
 ♦

R ü z g a r ı n k a l d ı r d ı ğ ı d u v a ğ ı nı n a ç ı k t a b ı r a k t ı ğ ı k u z g u ni s a ç l a r ı i l e b e m b e y a z g e l i nl i ğ i
k a d a r z ı t v e y a ny a na y d ı h e r ş e y . İ s y a n v e b o y u n e ğ i ş , i f t i r a v e m a s u m i y e t , ş i d d e t v e
ç a r e s i z l i k … S ö y l e y e c e k b i r ş e y i v a r s a d i y e s o n b i r ş a ns v e r m i ş l e r d i o na . D i m d i k d u r d u
k a nı na s u s a m ı ş k a l a b a l ı ğ ı n ö nü nd e , y a l v a r m ı y o r d u . O nu k o r k u t a n ö l ü m d e ğ i l d i ; a m a
t a ş l a r , a c ı … “ B u nu b a na na s ı l y a p a r s ı nı z ? S a nk i b e ni h i ç t a nı m ı y o r m u ş s u nu z g i b i !
K a r ı l a r ı nı z ı n a r k a d a ş ı y ı m , k o m ş u nu z u m , s o f r a l a r ı nı z ı p a y l a ş t ı m ! N a s ı l y a p a c a k s ı nı z
b u nu ; a nne ni z e , k ı z ı nı z a , k a r ı nı z a ? H e r h a ng i b i r i ne na s ı l y a p a r s ı nı z k i b u nu ! ” C e v a p
ne t t i : “ K a nu n A l l a h ’ ı nd ı r ! ” v e t e k b i r s e s l e r i y ü k s e l d i . K a z ı l a n ç u k u r a b e l i ne k a d a r
g ö m ü l d ü ğ ü nd e e l l e r i a r k a s ı nd a n b a ğ l a nm ı ş t ı . S o nr a s ı t a ş l a r , k ı r m ı z ı y a b o y a nm ı ş
g e l i nl i k …

''The Stoning of Soraya M.''nin unutamayacağım Sakine davası her gün yeni bir hal alıyor.
sahnesinden bunlar. 2008 yapımı filmi Cyrus

Nowrasteh, Freidoune Sahebjam’ın 1990 tarihli ''La
Femme Lapidée'' adlı gerçek hikayeye dayanan
romanından sinemaya uyarlamış. Filmde izleyenin
tüylerini diken diken eden Soraya Manutchehri’nin
dramına sadece “seyirci” kalıyor olmak. İnsanlıktan
nasibini almamış kocası ondört yaşında bir kızla
evlenecekti ve Soraya’dan boşanma için vermek
zorunda olduğu parayı ödemeden kurtulmanın bi
yolunu arıyordu; dayak, hakaret işe yaramamıştı onu
ikna etmeye, artık çok oluyordu. Ne oğullarını
annelerine karşı doldururken ne tehdit ve şantajla
recm için tanık toplarken ne de Soraya’ya ilk taşı
atarken tereddüt etti.
Bugün dünya Soraya’ya ağlamıyor belki ama Sakine
Muhammedi Aştiyani için tüm gözler İran’da. İki
kadının ortak noktası ise “recm” cezası. Diyanet İşleri
Başkanlığı’nın resmi sitesinde recm şöyle açıklanıyor: “
Sözlükte taşla öldürmek, birine taş atmak, taşa
tutmak, sövmek, lanet etmek, kovmak, birinin
namusuna iftira etmek gibi anlamlara gelen recm,
klasik fıkıh kitaplarında zina eden evli erkek ve
kadınlara uygulanan bir nevi cezayı ifade etmektedir.
Kur’ân­ı Kerim’de recm cezası ile ilgili bir hüküm
bulunmamakta; bu ceza hadis kaynaklarında yer alan
bazı rivayetlere dayanmaktadır. (İ.P)”¹ İran ceza
hukuku hangi kaynaklara dayanıyor bilinmez ama
25
Sakine Aştiyani 2006’da zina suçu ve kocasını
öldürme komplosuna karışmaktan tutuklanmış ve
recm cezasına çarptırılmıştı.Uluslararası kamuoyunda
insan hakları örgütlerinin, siyasilerin, sanatçıların
yoğun tepkisinden sonra İran, Aştiyani hakkındaki
taşlama cezasını kaldırdığını açıkladı.Ancak cezanın
“asılarak idam”a çevrilmiş olması kimseyi bu habere
sevindiremedi.Bunu izleyen gelişme Sakine’nin avukatı
Muhammed Mustafa hakkında olayları dünya
basınına sızdırdığı gerekçesiyle çıkarılan tutuklama
emriydi. Mustafa önce Türkiye’ye sığındı ardından
Avrupa’ya. Bunlar konuşulurken İran devlet
televizyonu Aştiyani’yi ekrana çıkardı. Güvenlik ve
mahremiyet gerekçesiyle yüzü kapatılan Sakine,
hakkındaki suçlamaları kabul ediyordu. İran’dan kaçan
avukatına da olayları dünya basınına duyurarak
saygınlık ve onuruna zarar verdiği iddiasıyla sitem
ediyordu. Bu konuşma batı dünyasında tartışmalar
yarattı. İngiliz The Guardian gazetesine konuşan
Sakine’nin avukatlarından Hautan Kian ise “ Kamera
önüne geçmeyi kabul edene kadar çok yoğun şekilde
dövüldü ve işkenceden geçirildi.” dedi. Sakine’nin iki
çocuğuna ne olacağı merak konusuyken 11 Ekim
tarihli gazeteler İran’da bir mülakat sırasında
Sakine’nin oğlu, avukatı ve iki Alman gazetecenin göz
altına alınmış olabileceğini yazdı.² Almanya başbakanı
Angela Merkel Alman gazetecilerin serbest bırakılması
 için gerekli çalışmaları yapacaklarını belirttikten sonra
artık onlar için endişelenmeye gerek yoktu.
Evlilik sözleşmelerinin altını imzaladıkları anda
kocalarının iznini almadan çalışamayacaklarını,
boşanma halinde çocuklarının yasal varisi
olamayacaklarını; yani ikinci sınıf olduklarını kabul
ediyor İranlı kadınlar. İşte bu yüzden bir imza bazen
hayatlarından vazgeçmek demek oluyor onlar için
bazense; hayat. “Bir Milyon İmza”³ kampanyası
düzenlemeleri de bundandı. Sakine için “hayat” olur
umuduyla bu çağdışı uygulamayı durdurmak için
bütün dünya gibi bizim yaptığımız şey de bu şimdi.
Yazdığımız maile ya da mektuba adımızı soyadımızı
eklemek ve İran’a “Dur!” demek. Kaza halinde kadının
alacağı diyetin (kan parası) erkeğinkinin yarısı kadar
olduğunu, yani kadın hayatının erkek hayatının anca
yarısı ettiğini kanunlarla belirlemiş bir ülkede bu ne
kadar anlamlı olacak korksam da Soraya’ya olduğu
gibi Sakine’ye de seyirci kalamayacağımdan, ben
Hürriyet’in hazırladığı
http://proje.hurriyet.com.tr/mailgonder/mailiran.aspx
adresine girdim, ''Taşlama barbarcadır!'' dedim ve
tıkladım. Ya siz ?

26

Referanslar
1. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/DiniBilgilerDetay.aspx?ID=130
2. Davanın içeriğiyle ilgili bilgiler şu sayfalardan derlendi: http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=15394861
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=15488671
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=15544417
http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&ArticleID=1023221&Date=11.10.2010&CategoryID=81
http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2010/07/100709_iran_stoning.shtml
3. http://bianet.org/bianet/dunya/114900­iranda­kadin­haklari­adina­sonu­olmayan­bir­kampanya
 ♦

1904 yılında, Çemberlitaş’ta, Necip Fazıl’ı doğuracak bakmaktadır. Hastalığından dolayı Selma beş yaşında
olan Mediha Hanım, acaba biliyor muydu neye gebe ölür. Necip Fazıl şöyle anlatır ilk vicdan azabım dediği
olduğunu, ya da içinden çıkacak bu çocuğun, eşya, olayı:
zaman, hadise ve kelimelerle nasıl mücadele
edeceğini? Necip Fazıl da bütün bunlardan bihaber,
büyük bir konakta, ömrü boyunca sırrını ve
hakikatlerini anlamaya çalışacağı dünyaya adımını attı.

Daha çocukluk yıllarında zekâ parıltılarını

hissettirmeye başlayan Necip Fazıl, 9 yaşlarındayken,
mahallesindeki yaşlı bakkalın şişmiş damarlarına,
çizgili yüzüne bakarken, yıllar sonra da kendisinin
böyle olacağını düşünmeye başlamıştır ve fikir
çilesinin öncülerini hissediyordur.

İlk Vicdan Azabı

Bir ceza hâkimi olan büyükbabasının en sevdiği

torunudur küçük Necip. Konakta
en çok onunla ilgilenir, sık sık ona harçlık verir. Kız
kardeşi Selma ise, çelimsiz, devamlı hastadır ve dedesi
tarafından fazla önemsenmez. Necip Fazıl’a hep yeni
ayakkabılar, elbiseler alınırken, kardeşi boynu bükük
Bahriye Mektebi
Bahriye Mektebi, Necip Fazıl’ın hayatında önemli bir
yere sahiptir. Şiire burada başlar. Hocaları arasında
Yahya Kemal, Hamdullah Suphi gibi ünlü isimler de
vardır. Nazım Hikmet de ondan birkaç sınıf önde,
aynı okuldadır. Okuldaki lakabı şairdir ve kendi
tabiriyle “Şeyh Galip’e kadar Divan şiirinin ve
Anadolu halk şairlerinin soylu ve köklü hüviyetleri bir
tarafa; Abdülhak Hamid’ine ve Tevfik Fikret’ine kadar
bütün Tanzimat ve Tanzimat sonrası edebiyatı,
gözünde her an kuklalaşmakta.”dır. Şiire olan ilgisi
iyice artar ve yalnız Türk edebiyatına değil, Batı
klasiklerine de merak sarmıştır.
İçinde hayatının en güzel dört senesi geçmesine ve
kişiliğinin temellerinin burada atılmasına rağmen,
Necip Fazıl, Bahriye Mektebi’nde sıkılmaya
başlamıştır ve aklına üniversiteye gidip felsefe
okumayı koymuştur. Bahriye Mektebi’ne sonradan
eklenen bir seneyi okumak istemez, sınavlarda boş
kâğıt verir ve kaydı silinir. On yedi yaşında girdiği
üniversite imtihanını kazanan Necip Fazıl,
“Darülfünun”a girmeye hak kazanmıştır.
İlk Şiir
O zamanların meşhur gazetelerinden
biri “İkdam” gazetesi ve başında
Yakup Kadri bulunmakta. Necip Fazıl,
onu görmek için bu gazeteye gider ve
elindeki şiir defterini masasına bırakır.
Felsefe talebesi olduğunu, beğenecek
olursa, kendisinden bu şiirlerini
yayınlamasını ister ve cevap beklemeden
çıkıp gider. “Yeni Mecmua” da Yakup
Kadri’nin idaresindedir. Bir kaç hafta sonra, en
genç yazarı bile 35–40 yaşlarında olan Yeni
Mecmua’da, 17 yaşındaki bir çocuğun şiiri yayınlanır:
Bu dönemde üniversitede iyi arkadaşlıklar kuran
Necip Fazıl, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Ahmet Kutsi
Tecer’le vakit geçirmektedir; fakat onlar da dâhil, hiç
kimsenin kendini tam olarak anladığını düşünmez.
Hasan Ali Yücel vasıtasıyla Peyami Safa’yla da
tanışmıştır; ama Peyami Safa da, Necip Fazıl dava
hayatına atılınca, onunla ilişkisini kesecektir.
Paris Hayatı
Cumhuriyetin ilanından sonra, Avrupa’ya
gönderilecek olan ilk öğrenciler arasında Necip Fazıl
da vardır ve karşılaşacağı büyük helezonlardan
habersiz Paris’in yolunu tutar. Paris’i anlattığı
kelimelerden, girdiği bunalımın gölgelerini sezmek
mümkündür:
Paris’te, ayalarca gündüzü görmeden
bir yaşayış ve yakasına yapışan
kumar illeti… Bir yandan bu
durumdan kurtulmaya çalışmak ve
iyice batmak. Yine bir gün,
gecenin en geç saatlerinden
birinde kumarhanenin birinden
çıkar, tüm parasını kumarda
kaptırmıştır. Paris sokaklarında
yalnız ve çaresizdir, kendi haline
baktıkça akan gözyaşları… O gece,
ünlü “Kaldırımlar” şiirinin oluştuğu
gecedir:
Ona göre, dünyada geçirdiği bunalımın zerresine
aşikâr kimse yoktur. Yalnızdır ve hep yalnız
kalacaktır. Can verecek yumuşak bir kucak dahi
yoktur onun için:
Derslere gitmediği ve imtihanlarda başarı
gösteremediği için, üniversiteyle ilişkisi kesilen Necip
Fazıl, yurda döner. Çeşitli bankalarda memurluk
yapar, İstanbul’da daralır, Anadolu şehirlerine gider.
Kısa zamanda geri döner ve bu gidiş dönüşler devam
eder. Yirmi yaşını daha yeni bitiren Necip Fazıl’da
sürekli derin bir bunalım, kendinden kaçma gayreti ve
bataklığa iyice gömülme hali… 1928 yılında
Cumhuriyet gazetesinde yazmaya başlayan Necip
Fazıl’ın tüm şiirleri daha 120 sayfa civarındayken, ünü
bunun kat kat üstündedir. Yakup Kadri, yazdığı
makalelerde onu kendisi tarafından keşfedilmiş bir
dahi olarak adlandırır. İsmail Habib, Necip Fazıl’daki
his ve hayal yüksekliğine hiçbir şairin çıkmadığını
söyler. Yaşar Nabi ise “bir mısrası bir millete şeref
verecek şair” diye bahseder ondan. Necip Fazıl’a göre
bunların hepsi “teneke madalya”dır; çünkü hemen
hemen hepsi, Necip Fazıl’ın tabiriyle “O tepenin
rüzgârını aldıktan ve Müslümanlığını
bayraklaştırdıktan” sonra kendisinden yüz çevirmişler
ve “sanatına kıyan adam gerici adam” diye kendisini
yaftalamışlardır.
Ona göre herkes, hayata sanki bir kartpostala
bakıyormuş gibi bakmakta, onu resminden
tanımaktaydı; fakat Necip Fazıl, içine girmeyi, ötesine
geçmeyi istiyordu ve bunu yapamadıkça
huzursuzluğun dibinde ve bohem hayatında
buluyordu kendini; ama aslında çektiği bu sancılardan
içine doğuyordu ilerde ne büyük meyveler vereceği:
Bu hâl, onda “efendim, kurtarıcım, mürşidim” dediği
Abdülhakim Arvasi ile tanışmasına kadar devam eder.
Hep fikir acısı, hep çile, ta ki O’nu tanıyana kadar…
O'nu Tanıdıktan Sonra
1934 yılına kadar içine düştüğü amaçsız, nerde akşam
orda sabah şekline girmiş hayatı ile Necip Fazıl, her
geçen gün kendisine acımakta ve geceler boyu
ağlamakta. En sonunda kurtarıcısı Abdülhakim Arvasi
ile tanışır. Aslen Vanlı olan Arvasi’yi camide vaaz
verirken dinler ilk defa. Sonra defalarca onun
sohbetinde bulunma ve ondan hiç ayrılmama
durumu. O zamana kadar ki hayatı boş geçmiştir
sanki:
Abdülhakim Arvasi’nin yanında yıllardır aradığı,
kafasını delik deşen eden soruların cevaplarını tek tek
bulmaya başlamıştır. Artık yazdığı şiirler, romanlar,
makaleler tamamen cemiyetin sorunlarına dairdir.
Şiir, Allah’ı aramaktır, topluma hizmettir artık Necip
Fazıl’a göre. Şairi tanımlarken “Cemiyet, iç ve gizli
hayatiyle uyur; ve rüyasını şair görür ve
sayıklamalarını şair zapt eder” der. Artık büyük
sanatkârlıktadır gözü:
Doymayan nefsinden çok çeken Necip Fazıl,
Abdülhakim Arvasi’den sonra, eski günlerini
buruşturup bir kağıt gibi çöpe atacaktır. Gençliğin
geçiciliğini, nefsin doymadığını iliklerine kadar idrak
etmiştir şair:
Necip Fazıl, atıldığı dava hayatını ve savunduğu
ideolojiyi topluma yaymak için 1943’te Büyük Doğu
dergisini çıkarır ve Büyük Doğu’nun 35 yıllık
macerası başlar. Yayın hayatı boyunca çeşitli zulüm
ve baskılarla karşı karşıya kalacaktır Büyük Doğu. Tek
parti dönemi ve ardından da Demokrat parti
döneminde çeşitli baskılar ve fikirlere vurulmaya
çalışılan kelepçeler.1943’ten 1978 yılına kadar, Büyük
Doğu tam 16 kere kurulup kapatılır. Her defasında
Necip Fazıl defalarca sorgulanır, yargılanır ve hapis
yatar. 1960 ihtilâli öncesinde, hakkında mahkûmiyet
kararları toplamı 101 yıla ulaşmıştır.
Büyük Doğu, sadece dergininin değil Necip Fazıl’ın
düşünce sisteminin de adıdır. Aslında yeni bir
ideolojidir. Necip Fazıl’ın tabiriyle “kökü ezelde ve dalı
ebedde olan bir ağacın meyvesidir Büyük Doğu:
Her ne kadar yollara taşlar koyulsa da, fikirlere
hapisle karşılık verilse de, başlar yüksektedir,
zindanlar gül bahçesidir:

Batı taklitçilerini ise bir maymunun, sahibinin

şapkasını giyinip, bastonunu eline alıp ayna karşısına
geçmesine benzetir. Bizim Avrupalı olduğumuz kadar,
o maymun da insandır aslında onun gözünde.
Hedefinde tabiki Avrupa’nın sadece kabuğunu
Necip Fazıl, dava hayatına atıldıktan sonra başlıca iki anlamış kişiler vardır. Batı’dan alınan her türlü
grupla ölene dek mücadele etmiştir: Birincisi: Batı teknoloji ve ilim, Necip Fazıl’a göre Müslümanın
taklitçiliğine kendisini kaptıran din düşmanları; diğeri kaybolmuş malıdır, nerede görülse alınır.
ise sözde İslam’ı yaşayan din yobazları. Din
yobazlarını, İslam’ı anlamayan ve onu kendi nefisleri Allah’ın varlığını inkar edenlere, basmakalıp terimlerle
için kullanan, Güneş’i ceketlerinin astarı altında değil, gerçek anlamda fikirle cevap verir:
söndürmüş, marka Müslümanları diye tanımlar üstâd.
Bugün, Necip Fazıl’ı anlayamayan, ya da anlamak
istemeyen zümrelerin Necip Fazıl’ı din yobazı diye
yaftalaması aslında ne kadar da gülünçtür ki Necip
Fazıl’ın “ham yobaz ve kaba softa”lar hakkında
söyledikleri aşikârdır:
Şiirlerinde, ölümden sıkça bahseden Necip Fazıl, baskın rahmet” derken, içinde ne bir ümitsizlik ne de
karamsar değil, iyimser bir tablo çizer. Tıpkı bir korku vardır:
Mevlana’nın düşündüğü gibi, bu dünya bir gurbettir
ve “ölmemek için ölünür” aslında. Peygamber bile
öldüğüne göre, ölümden korkmak manasızdır:

Üstâd Necip Fâzıl, 25 Mayıs 1983’te bu hayata veda

Önemli olan geride kalanların dudaklarında manalı bir eder. Ölmemek için ölmüştür artık. Doğduğu gün
şarkı bırakmaktır. “Hayattan canlı ölüm, günahtan olan 26 Mayıs’ta, Eyüp sırtlarında toprağa verilir.
 ♦

1985’te Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin başına geçen Mihail Gorbaçov’un izlediği perestroika
(yeniden yapılanma) ve glasnot (açıklık) politikalarının sonunda 1991’de Gorbaçov’un istifasıyla dağılan SSCB,
Avrupa ve Asya’nın siyasi haritasının değişmesine neden olmuştur. Kırgızistan bu dönemde bağımsızlığını
kazanmış ve Kırgızistan Cumhuriyeti adıyla yoluna devam etmeye başlamıştır. Kırgızistan, enerji ve diğer
kaynaklara erişimin yanı sıra, ticaret yollarının ve Afganistan’daki operasyonlara malzeme tedarik yolunun
üzerinde yer almasından dolayı önem taşımaktadır.1 Bağımsızlığından bu yana da Kırgızistan oldukça hareketli
bir siyasi yaşam geçirmiş ve geçirmeye de devam etmektedir. Kırgızistan, 1991’deki bağımsızlığından sonra
sadece 20 yıl zarfında birçok iç çatışma ve 2 devrim geçirmiştir.

1991 yılında yapılan seçimlerde %95 oy alan Askar Akayev bu yeni bağımsız
cumhuriyetin başkanı olmuştur. Akayev’in başkanlığında Kırgızistan 1991’de
Bağımsız Devletler Topluluğuna(BDT) katılmış ve ardından 1992’de de
Kollektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) ’nün temeli olan Kolektif
Güvenlik Antlaşmasını imzalamıştır. 15 yıllık görev süresinin sonunda,
toplumun hükümet konusunda duyduğu rahatsızlıklar sonucunda
2005 lale mevsiminde iktidar el değiştirmiş ve bu devrimin
adına da lale mevsimi olması bakımından lale devrimi
denmiştir.2

32 Akayev’in ardından, muhaliflerden Bakiyev yeni devlet

başkanı olmuştur. Ne yazık ki Akayev iktidarını suçlayan ve
Akayev’i devleti ailesinin malı haline getirmesini eleştiren
Bakiyev de aynı şeyleri yapmaktan çekinmeyip üstüne bir de
kendinden sonra yerine oğlu Maksim Bakiyev’in geçmesi
için kurultaya sunduğu yeni yönetim paketi gibi
çalışmalar yapması büyük tepki toplamıştır. Eski
iktidardan beridir var olan sorunlara hiçbir
çözüm bulunmaması ve bunların görmezden
gelinip üstüne bir de küresel ekonomik krizle
sorunların çığırından çıkması halkın sabrını iyice
zorlamaya başlamıştır. Rüşvetçiliğin, yolsuzluğun,
mafya
gruplarının faaliyetlerinin ve adam kayırmanın artmasına bir de Bakiyev’in aile siyaseti yapması, sosyal
ve ticari işlerde kendi yakın çevresini en önde tutması ülke genelinde tepki uyandırmıştır. Hatta Bakiyev’e karşı
çıkanların içinde, onları temsil eder göründüğü halde, güneyliler dahi mevcuttur.

Bir diğer taraftan ülkenin etnik problemleri de artık göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir hal almış ve
siyasette yer tutmaya başlamıştır. Kırgızlar ve nüfusun %15’ini oluşturan ve yoğunlukla ülkenin güneyinde yer
alan Fergana Vadisi içerisindeki Oş, Celalabad ve Karasu şehirlerinde yaşayan Özbekler arasındaki etnik sorun
Sovyetler Birliğinin kuruluşuna değin dayanmaktadır. Bu iki etnik arasındaki sorun, güney Kırgızistan’da
kaynakların kullanılması ve siyasi temsil konularından kaynaklanmaktadır. Bağımsızlıktan önce de var olan
sorunlar bağımsızlıktan hemen önce 1990’da patlak vermiş ve ortaya çıkan çatışmada resmi kayıtlara göre 1200
kişi ölmüştür.3 Bağımsızlıktan sonra Akayev bu etnik gerilimi yatıştırmak için “Kırgızistan ülkedeki tüm
halkların ortak evidir” sloganını kullanarak ortamı yatıştırmaya çalışmıştır.
2005’ten sonra iktidarda yer alan Bakiyev ise zaten Güney kesimin temsilcisi olarak görülmüştür. Bunu da
başbakanı Kuzey kesimini temsil etmesi amacıyla Feliks Kulov’un yapılmasıyla hükümet kadrosu bir anlamda
dengeye oturtulmaya çalışılmıştır. Fakat Bakiyev’in otoriter tavrı, yönetimde güneyli Kırgızlara ağırlık vermesi
ve dengeyi bozar şekilde hareket etmesi Özbekleri bir hayli kışkırtmıştır.4 Sonuç olarak da, Bakiyev’in iktidara
gelmesi güney klanlarını güçlendirmiş ve kuzeydeki elitlerinin ülke yönetiminden uzaklaşmalarına neden
olmuştur.5 Bütün sorunlara karşı olarak bir de hükümetin zayıflığı, güçlü bir liderliğin eksikliği onun
devrilmesini kolaylaştırmıştır. Ve beş yıl sonra yine laleler açtıklarında Bakiyev alaşağı edilmiş ve İkinci Lale
Devrimi gerçekleşmiştir. Rusya’nın önde gelen gazetelerinden İzvestiya’nın yorumcusu Maksim Yusin “ Bakiyev
bütün politik güçleri karşısına aldığı için muhalefetin Bakiyev’i yıkması kolay oldu” yorumunda bulunarak
olayın bir başka yönünü gözler önüne sermiştir. Rusya “Politik Fonu Başkanı” Vyaçeslav Nikonov ise
Kırgızistan’da artık alışıldık hale gelen olaylar hakkında devrim döngüsü benzetmesini yapmıştır.6 Ülkede
süregelen istikrarsızlık bu devrimle bir kez daha gözler önüne serilmiştir.

Geçtiğimiz Nisan ayında ortaya çıkan olaylardan sonra parlamento seçimlerine kadar iktidarda kalacak geçici,
teknik, bir hükümet kurulmuş ve başına da Roza Otunbayeva
getirilmiştir. Bu hükümet istikrarı sağlamak istemiş fakat
yönetim değişiminden sonra geçici hükümete karşı
olanların çıkardığı olaylar ve Haziran ayında Oş
kentinde yine ortaya çıkan etnik çatışmalar
süregelen istikrarsızlığın devam ettiğini ve bir
süre daha devam edeceğini gösterir niteliktedir.
Yaşanan hükümet karşıtı protestolarda yer alan
Bakiyev yanlıları da bu karmaşaya epeyce katkıda
bulunmaktadır. İktidar kavgasının yanında bir de belli

33
çevrelerce ortaya atılan Bakiyev’in etnik çatışmaları da tetikler ve
destekler olması iddiaları kafaları karıştırmaktadır. Bu iddiaların
doğruluğunu kanıtlayan birçok veri de ele geçmiştir. Zaten kendi
iktidarı döneminde de Güneye yönelerek Kuzey­Güney ayrışmasını
artırmış ve aynı zamanda oğlu Maksim’in ele geçen ses kayıtlarında bu çeşit
olayların içerisinde yer aldığını kanıtlayan sözler sarf ettiği ve planladığı kaydedilmiştir.7 Yani
Kırgızistan’da çıkan olaylar hem etnik hem de politik temele dayandırılabilir bir nitelik
taşımaktadır.

Olaylara bir de uluslar arası güçler dengesi açısından bakarsak, Kırgızistan konusunda etkili olan 3 büyük güç
ABD, Rusya ve Çin’in etkilerini görmek mümkündür. ABD’nin Kırgızistan’da bulunan askeri üssü Afganistan’da
yürütülen operasyonlara malzeme tedarik etme bakımından çok önemli bir merkezdir. Buranın kapatılıp
kapatılmaması durumu yeni iktidarın ABD ile olan ilişkileri ışığında belirlenecektir. Ancak Bakiyev döneminde
Manas üssü ile alakalı problemler ortaya çıkmıştır. Bakiyev, Rusya’ya üssün kapatılacağı sözünü verip ardından
ABD ile yeniden anlaşma yapınca, bu durum Rusya ile olan ilişkileri gerginliğe sürüklemiştir. Rusya ile olan
gerginliğin başka bir unsuru da Bakiyev’in Çin ile olan yakınlaşmasıdır. Bakiyev’in verdiği sözleri tutmaması,
Çin ve ABD ile yakınlaşması Rusya’yı epey rahatsız etmiş olacak ki seçimler öncesi açık açık Bakiyev karşıtlarını
desteklediğini açıklamış ve Bakiyev’e karşı bir karalama politikası uygulamaya başlamıştır. Kırgızistan her ne
kadar hukuki olarak bağımsız bir ülke de olsa politikalarını bağımsız bir şekilde yürütme gücüne sahip
olmadığını ve politikalarının etrafında güçlere göre yönlendiğini açıkça görebilmekteyiz. Bu durumda ORSAM’ın
hazırladığı raporda dendiği gibi Kırgızistan bir “failed state” yani “müteşekkil olmamış” devlettir ve bu
nedenledir ki ülke istikrarı sağlanamamış ve devrimler süre gelmektedir.8

Haziran ayında yapılan anayasa değişikliğiyle Kırgızistan başkanlık sisteminden parlamenter sisteme geçiş
yapmıştır. Bu değişikliğin ışığında yapılan 10 Haziran seçimleri bu değişikliğe gösterilecek tepki bakımından
önem taşımaktaydı.
 120 sandalye bulunan meclis için 29 partinin yarıştığı ve ülke
genelinde katılımın yüzde 56,50 oranında gerçekleştiği seçimde
Ata Yurt ili Partisi yüzde 8,67, Sosyal Demokrat Parti (SDPK)
yüzde 8,17, Ar­Namıs Parti yüzde 7,59, Respublika (Cumhuriyet)
Parti yüzde 7,10, Ata Meken Sosyalist Parti yüzde 5,77 oranında
oy aldı. Merkez Seçim Komisyonu’nun (MSK) web sayfasında yer
alan sonuçlara göre 5 partinin ülke ve bölge seçim barajını aştığı
seçimde milletvekilliği dağılımının şu şekilde olması beklenmekte:
Ata Yurt 29, Sosyal Demokrat Parti (SDPK) 26, Ar­Namıs Parti
23, Respublika (Cumhuriyet) Parti 23 ve Ata Meken Sosyalist
Parti 19 milletvekili. Bu durum, hükümet kurmak için en az 3
partili bir koalisyon yapılmasını zorunlu kılmaktadır.9 Seçime
katılımın bu derece olması herkesi sevindirerek, yeni sistemin
kabul gördüğünü de gözler önüne sermiştir. Seçimler sonrası ABD Dışişleri Bakanlığının Güney ve Orta Asya
ilişkilerinden sorumlu üst düzey yetkilisi Susan Elliott, basın toplantısında. “ Washington, Kırgızistan’ın yeni
liderleriyle çalışacaktır. Manas askeri üssündeki varlığımızın devam etmesi konusunda da anlaşmaya ulaşmayı
bekliyoruz” dedi.10 Buradan da anlaşılacağı üzere seçimlerde en yüksek oyu Bakiyev yanlısı olarak bilinen Ana
Yurt partisi almasına rağmen, hükümet hangi partilerden oluşursa oluşsun ABD bu ülke içerisindeki
çıkarlarından vazgeçmeye hiç de niyetli olmadığını göstermektedir. Ülkemizin Dış İşleri Bakanlığından seçim
üzerine yapılan açıklamaya göre ise Kardeş Türk Cumhuriyetleriyle olan dayanışma ve işbirliğinin öneminden
bahsedilerek seçimlerin demokratik olgunluk ve huzur içinde yapılmasından duyulan memnuniyet
belirtilmiştir.11 Meclise giren partilerin 2 hafta içerisinde hükümet kurması gerekmektedir. Bu beş partiden
ikisi, SPDK ve Ata Meken, iktidar yanlısı bir tutum sergilerken, Ata Yurt ve Ar­Namıs muhalefeti
oluşturmaktadır. Respublika ise kilit nokta konumundadır ve diğer partilerle koalisyon kurmaya hazır

34
olduğunu açıklamıştır.12 Koalisyon hükümeti kurma sürecinde ve sonrasında hükümetin üzerine çok büyük
görevler düşmektedir. Farklı fikirleri konusunda uzlaşarak ülkenin yolsuzluk, etnik ve ekonomi gibi temel
sorunlarına acil şekilde çözüm getirmeleri gerekmektedir. Bir diğer konu da Bakiyev’in izlediği devleti aile
mülkiyeti haline getirme politikasından dolayı, Bakiyev iktidarının yatırımlara dair anlaşmalarının gözden
geçirilmesi gerektiğidir.

Seçimler ülkeye henüz bir istikrar getirmemiştir ve şuan için getirmesi de çok olası gözükmemektedir.
Koalisyonu oluşturacak olan partiler arasındaki görüş ayrılıkları ve etnik problemler de bu amaca ket vuracak
sebepler arasındadır. Hükümete giren 5 partiden hiçbiri tam olarak ülke genelinin görüşlerini
yansıtmamaktadır. Ancak ülkede istikrarın sağlanması için yabancı ülkelerin desteğinin alınması ki bu durum
ülkenin yine bağımsız bir şekilde hareket etmesini engeller bir durumdur ve etnik problemlere çözüm olarak
da kullanılan dini söylemlerin ne derece etkili olacağı da henüz belli değildir. Yani Kırgızistan seçimleri
sonucunda şu an için bir belirsizlik durumu hakimdir ve nelerin olacağını görmek için bekleyip izlememiz
gerekmektedir.

Referanslar
1. http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2010/04/100407_kyrgyz_analysis.shtml
2. http://bianet.org/bianet/bianet/121175­kirgizistan­lale­devri­ve­lale­devrimleri­arasinda
3. http://www.sde.org.tr/tr/kose­yazilari/436/kirgizistan­olaylari­ve­tarihsel­dusunceler.aspx
4. http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=1530
5. http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2010108_orsam.krg1tr.pdf
6. http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=1536
7. http://www.usakgundem.com/yazar/1623/k%C4%B1rg%C4%B1zistan%E2%80%99da­etnik­%C3%A7at%C4%B1%C5%9Fma­bakiyev%E2%80%99in­
g%C3%B6lgesi­mi.html
8. http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2010108_orsam.krg1tr.pdf
9. http://www.avim.org.tr/bultentekli.php?haberid=26763
10. http://www.avim.org.tr/bultentekli.php?haberid=26814
11. http://www.mfa.gov.tr/no_­228_­11­ekim­2010_­kirgizistan_da­gerceklestirilen­parlamento­secimleri­hk_.tr.mfa
12. http://www.avim.org.tr/bultentekli.php?haberid=26681
 ♦
“Modernizm” ve “postmodernizm” ; öncelikle
ülkemiz açısından baktığımızda, hem yaşamakta geç
kalınmış daha doğrusu geç farkına varılmış hem de
bugün bile tam olarak anlaşılamamış ve dolayısıyla
anlatılamamış iki kavram olarak çıkar
karşımıza.
19.yüzyıl ortalarının Fransa’sında
ortaya çıkan, Batı’da etkisini 1884­1914
yılları arasında gösteren ve “klasik ve
geleneksel olana karşı bir varoluş biçimi”
olarak tanımlayabileceğimiz modernizm,
bizde 1950’lerden sonra anlaşılabilmiştir.
J.M. Bernstein’ın “Sunuş” yazısında
“modernizmin elitizmi karşısında
demokratik bir tepki” olarak ele aldığı
postmodernizm ise edebiyatımızda ancak
1980 li yıllara gelindiğinde tanınmış ve
içselleştirilmeye başlanmıştır.
Modernist ile postmodernist öykü ve roman
anlayışlarının bizde Batı’daki kadar hızlı bir şekilde
farkına varılıp içselleştirilememesinin suçunu direkt
yazarlarımızın kendisinde değil de onlarda baştan bu
yana yüksek bir sorumluluk duygusunu yaşatmaya
çabalayan edebiyatımızda aramamız gerekir. Bu geri
kalmaya ek olarak, yazınsal ve modernist değerler de
edebiyatımızdaki bu çabaların yıkıcı etkisiyle karşı
karşıya kalmış ve hiçbir dönemde öne çıkmayı
başaramamıştır.
Birbirlerinden son derece farklı görüş ve
düşüncelerle örülü olan modernizm ve
postmodernizmi, ne aynı kefeye koymak doğru bir
davranış olur ne de bir karşılaştırmaya tabi tutmak.
Bu yüzden biz de bu sık sık sözü edilen ama bir türlü
açık seçik anlatılamayan iki önemli düşünce ve yaşam
biçimini hem Türkiye hem de Dünya açısından şu
şekilde inceleyebiliriz :
M O D ER N İS T B İR D Ü N Y A
Modernist bir dünyada geleneksel ve
toplumsal olan zamanını doldurmuştur ve bundan
dolayı onlar, icat edilecek yeni bir kültüre tabi
kılınmalıdır.
Modernizm ile
birlikte birey;
edilgenlikten
kurtulmuş, kendini
keşfetmekle
yetinmeyip yaşam
tarzını kendinden 35
başka bütün
oluşumların
üzerine çıkarmış ve
davranış biçimini
otoriteden
bağımsızlaştırıp
sınırsızlaştırma kararlılığıyla kendini yüceltmiştir.
Seçkin kültürü kitle kültüründen ayrı tutan
modernist dünya toplumu,endüstrileşmekte olan bir
toplum olmanın yanı sıra kendinden sonra oluşan
düşünce tarzlarının sahip olmadığı bir bakış açısına
sahip olmuştur.
Modernist dünyada hiçbir şey göründüğü gibi
değildir,özellikle de insan; duygu, düşünce ve
davranışlarıyla karmaşık bir varlıktır.Bu karmaşıklık
nedeniyle modernist dünya romanında yazar,
karakterlerin anılarını, bilgilerini, akıllarından
geçenleri ve dillerinden dökülmeyenleri okuyucuya
iletmek amacıyla bilinç akımı, iç konuşma ve iç
diyalog gibi teknikler geliştirip bunları sıklıkla
kullanmışlardır. Dahası modernist roman içe
dönüktür; bireyin iç dünyasına, ruhuna, bilinçaltına
yönelir ve olay örgüsünü estetik kaygılarla ve insana
özgü gerçekliği ifade etmek üzere düzenler.
 MODERNİST BİR TÜRK EDEBİYATI
1930’lara doğru edebiyatımızda yaşanan değişimlerle
modernizm atılımının ülkemizdeki başlangıcı
oluşturulmuş olsa da 1950 Kuşağı’na kadar hiç kimse
modernist akımın olanaklarını tam olarak
keşfedememiştir. Dahası 1950 Kuşağı’nda bile
modernist bilincin açıkça görülmüş, görülebilmiş
olduğu söylenemez.
Edebiyatımıza kazandırdıkları ve edebiyatımız için
taşıdığı anlam kendi zamanlarında yeterince
derinleştirilememiş olsa bile günümüzde bu kuşağın
önemi hiçbir kesim tarafından yadsınmıyor.
Yadsınmaması da gerek zaten, çünkü 1950 Kuşağı’nın
başlattığı bu yazınsal hareket edebiyatımızdaki en
önemli dönüşümü, değişimi sağlamıştır.
1950 Kuşağı ile tanımlandırabildiğimiz modernizm,
1960’lı yıllara geldiğimizde hem yoğun bir verimlilik
dönemiyle hem de postmodernizme doğru giden
hareket için hazırladığı zeminle çıkar karşımıza.
1980’lerde ise eski ve yeni kuşaklar arasına giren
kopukluğun etkisiyle artık edebiyatımız gözlerini
postmodernizme çevirmeye başlamıştır bile.
36
POSTMODERNİST BİR DÜNYA
“Modernizm sonrası, ötesi” anlamına gelen
postmodernizm, oluşturacağı dünyanın ilk ışıklarını,
1939 yılında Arnold Joseph
Toynbee’nin “Bir Tarih
İncelemesi” adlı eserinde
yakmış olmasına rağmen
postmodern bir dünyanın
oluşum evresi ancak II.
Dünya Savaşı’ndan sonra
başlar.
Postmodern dünya, hem
globaldir hem de kültürler
arası sınırları kaldırıp melez
bir popüler kültür icat
etmiştir. Yenilikçi olanın yerini romantik olanın aldığı
postmodern dünyada modernizmin derinlere saklayıp
unuttuğu benzerlik tekrar günyüzüne çıkarılırken,
kültür ürünleri endüstriyel ürünlere dönüşmeye
başlamıştır.
Kitabı ucuz bir meta olarak gören postmodernistler,
edebiyatın herkesçe anlaşılır, popüler romanlarla geniş
yığınlara indirilmesini savunurlar; yazınsal dilin yerine
işlevsel dili oturturlar ve başlangıçta demokratik olarak
görülüp sonrasında ise yoksullaştırıcı niteliğinin de
bulunduğu anlaşılan bir aynılaştırma çabası içine
girerler.
POSTMODERNİST BİR TÜRK EDEBİYATI
Postmodernizm, ondan çok da haberdar olmadığımız
bir dönemde, 1980’den sonra edebiyatımızda kendini
göstermeye başlamıştır. Orhan Pamuk bu dönem
edebiyatında postmodernizmin ilk örneklerini veren
isim olmuştur. Başlangıçta tam anlamıyla geleneksel
roman anlayışı içinde olan ve daha çok modernizme
yakın duran Pamuk, Berna Moran’ın Kara Kitap’ı
‘postmodern bir roman’ olarak yorumlamasının
ardından bir yüzüyle hâlâ modernizme dönük
olmasına rağmen postmodernizme yakın durmaya ve
onunla bir düşünce ve duygu iletişimi kurmaya
başlamıştır.
Aslına bakalırsa Orhan Pamuk da dahil olmak üzere
edebiyatımızda postmodern olarak tanımladığımız
yazarlarımız, kendi roman anlayışlarıyla
postmodernizm arasındaki ilişkiden hiç söz
etmemişlerdir. Bu durumu, geleneksel
tutuculuğumuzun, yazarları ürkütmüş olabileceğine
bağlayanlar olduğu gibi romancılarımızın böyle
düşünsel kaygılar taşımadığını savunanlar da vardır.
Edebiyat öyle bir oluşumdur ki ne kendinden bıktığı
anda yenisini üretmekten çekinir ne de içinde oluşan
boşlukları doldurmakta gecikir. Bir
yandan kendini sürekli yenilerken
diğer yandan da geride kalanların
değerlerini korumaya devam eder.
Edebiyatın merkezini insan
oluşturur. Çünkü edebiyat başka
hiçbir yerde bulamadığı zenginliği
insanda bulur . İnsanların çokluğu,
çeşitliliği oranında edebiyat da
renklenir, gelişir. Edebiyatın
doğasındadır zaten çok renklilik,
farklılık ve orada tek tipliliğe yer yoktur.
İşte modernizm ve postmodernizmin çatışma noktası
da burada kendini gösterir. Birbirlerini tamamladıkları
imajını verseler bile aralarındaki tartışma ve
hesaplaşma bugün bile bitmemiştir. Modernizm bireyi
merkezinde görürken, postmodernizm bireyler arası
sınırları kaldırıp global bir dünya oluşturur ve
farklılıkları ortadan kaldırır. Modernizmi seçkincilikle
suçlayan postmodernistler, “rüya görmeyen”,
 M o d e r ni z m i n v e P o s t m o d e r ni z m i n
T ü r k v e D ü ny a E d e b i y a t ı nd a k i
B e l l i B a ş l ı İs i m l e r i
M o d e r ni z m
D ü ny a E d e b i y a t ı T ü r k Ed e b i y a t ı
Karl MARX Oğuz ATAY
J.S. MILL Vüsat O. BENER
Thomas Stearns ELIOT Yusuf ATILGAN
Ezra POUND Nezihe MERİÇ
James JOYCE Bilge KARASU
Virginia WOOLF Leyla ERBİL
Franz KAFKA Sevim BURAK
William FAULKNER Sait Faik ABASIYANIK
Thomas MANN Orhan DURU
Marcel PROUST

P o s t m o d e r ni z m
D ü ny a E d e b i y a t ı T ü r k Ed e b i y a t ı

Umberto ECO
Italio CALVINO
Orhan PAMUK
İhsan Oktay ANAR 37
Jacques DERRIDA Murat GÜLSOY
Paul AUSTER Latife TEKİN
Philippe SOLLERS Murathan MUNGAN
Jorge Luis BORGES Cemil KAVUKÇU
Julio CORTAZAR Hasan Ali TOPTAŞ
Cabrera INFANTE Faruk ULAY
William S. BURROUGHS Doğan YARICI
Joyce Carol OATES Murat YALÇIN
Thomas BERNARD Sema KAYGUSUZ
Peter HANDKE Faruk DUMAN
John BERGER Hakan ŞENOCAK

Referanslar
1. GÜMÜŞ, Semih (2010); MODERNİZM ve POSTMODERNİZM (Edebiyatın Dünü ve Yarını)(1.Baskı) İstanbul: Can
Yayınları
2. http://tr.wikipedia.org/wiki/Modernizm ve http://tr.wikipedia.org/wiki/Postmodernizm
3. YILDIZ, Pınar (2009); Modernizm­Postmodernizm http://www.on5yirmi5.com/genc/content.aspx?c=726
4. TOSUN, Necip (2007); ÖYKÜDE BİR İMKÂN OLARAK POSTMODERN AÇILIM
http://www.edebistan.com/index.php/necip­tosun/oykude­bir­imkan­olarak­postmodern­acilim/2007/11/
5. http://www.edebiyatforum.com/cumhuriyet­donemi­turk­edebiyati/modern­ve­postmodern­eserler.html
6. ÖNALAN, Cihangir (2008); Modernizm & Postmodernizm http://www.fatihbasaran.com/cihangir­onalan­modernizm­
postmodernizm/
7. ASLAN, Seyfettin & YILMAZ, Abdullah ; MODERNİZME BİR BAŞKALDIRI PROJESİ OLARAK POSTMODERNİZM ,C.Ü.
İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 2
8. http://www.aydinsofu.com/sanatpedi/Postmodernizm
 ♦
İ s r a i l na s ı l k u r u l d u ?
637 yılında Hz. Ömer önderliğinde yapılan Yermuk
Savaşı’nda Bizanslıların yenilmesiyle, bölge
Müslümanların kontrolüne geçmiş oldu. Bu gelişme
Yahudilerin bu alanda yaşamalarına imkan sağladı.
1099’da Haçlılar bu bölgeyi işgal etti ve buraya Kudüs
Latin Krallığı kuruldu. Krallığın kurulması bölgeye
olan Yahudi göçünü engelleyen bir güç olmasının yanı
sıra burada yaşayan Yahudilerin de Filistin’den
gitmelerine sebep olmuştur.
1187’de Yahudilerin Filistin’e Selahaddin Eyyübi’nin
Haçlıları yenmesiyle döndüler. Birçok çevre ülkeden
(Mısır, Suriye, Mezopotamya, Fransa, İngiltere ve
38
diğer Avrupa ülkelerinden) gelen Yahudiler tekrar
Kudüs’e ayak bastılar.
Antisemitizm ve Sonuçları
Antisemitizm Yahudi düşmanlığı olarak da bilinir ve
kökleri çok eskiye dayanır. İlk çağlarda Roma ve
Bizans’ta başlayan bu düşmanlık, 1290’da Fransa’dan,
1392’de İngiltere’den, 1492’de İspanya’dan ,1497’de
Portekiz’den ayrılmalarına sebep olmuştur. Böylece
buralardan ayrılan Yahudiler Doğu Avrupa ve
Osmanlı Devleti topraklarına sığınmışlardır.
1517’de ise artık Filistin, Osmanlı Devleti topraklarına
dahil edilmişti. Bu da bölgenin Yahudi göçü almasını
büyük oranda etkiledi. Osmanlı Devleti onların
Filistin’e yerleşmesine engel olmamıştır.
Antisemitizmin bu büyük tırmanışı esasen Fransız
Devrimi’nin ülkeler arasında yayılmasıyla gelişen
süreçte ortaya çıkmıştır. Ülkelerde artan milliyetçilik
fikirleri yabancı düşmanlığını da tetiklemiştir.
Yahudiler böylece bulundukları yerlerden gitmek
zorunda kalmışlardır. Bu zincirleme olaylar Yahudileri
tek bir devlet olma ülküsü altında toplanmasına yol
açmıştır.
Vaat Edilmiş Topraklar
Tevrat’ta Tanrı’nın İbrahim’e “Nil’den Fırat’a kadar
olan toprakları senin milletine veriyorum” iddiası
nedeniyle Yahudiler topraklar üzerindeki haklarını
buna dayandırıyorlar.
S es s i z A d ı m l a r
Basel Kongresi
1897yılında İsviçre’deki Basel kentinde 1. Dünya
Yahudi Kongresi yapılmıştır. Theodor Herzl’in
1896’da Der Jugendstatt ismiyle çıkan kitabındaki
Siyonizm kaynaklı görüşleri toplantıda konuşuldu.
Herzl kitabında bir “Yahudi ulusu olduğuna göre bir
Yahudi devleti de olmalıdır.” fikrini
savunmuştur.Diğer bir görüşü de maddi açıdan güçlü
bir devletin desteği olmadan bir Yahudi devleti
kurulamayacağıdır. Bu fikirler Kongre’de
desteklenmiştir.
1904’te Theodor Herzl’in ölümüyle yerine geçen
Weizmann 1914’te C.P. Scott’a yazdığı mektupta
Yahudilerin Süveyş Kanalı için bir koruma
sağlayacağından ve bu yüzden bölgenin İngiltere
sömürgesi olmasına takiben İngiltere’nin Yahudileri
desteklemesi gerektiğine değinmiştir.
Balfour Deklarasyonu
1917’de Lord Rotschild’e yazılan mektupta açıkça bir
Yahudi devleti kurulmasının İngiltere hükümeti
tarafından desteklendiği, Yahudi ve Yahudi olmayan
halka hiçbir şekilde zarar verilmeyeceğinden
bahsedilmiştir. 25 Nisan 1920’de Milletler Cemiyeti
İngiltere’ye Filistin mandasını vermiştir. King Crane
Komisyonu’nda yerli halkın buna karşı olduğu ve
yaptırımlara zorlamanın hukuksal açıdan yasalara
uygun olduğu bilinse de, bir devletin geleceğine
yönelik aynı zamanda insan hak ve özgürlüklerine
zarar verecek olduğu da belirtilmiştir. Ancak, bu ne
Yahudilerin ne de İngiltere’nin önemsediği bir şeydi.
Peel Komisyonu
1937’de yapılan eski İngiltere Dışişleri Bakanı Peel
Komisyonu’nda Filistin’in İngiliz mandasından
çıkmasını ve bölgenin Yahudi ve Arap devleti olmak
üzere ikiye ayrılmasını desteklemekteydi. Peel
Komisyonu Yahudilerin tam da beklediği gibi bir
anlaşma sunmuyordu. Göçlerle ilgili bazı kısıtlamalar
ve İsrail Devleti’nin sınırlarının daraltılması
konusunda görüşler belirince Yahudiler bu kararı iyi
karşılamadılar. Kısıtlamalar yılda 12.000 Yahudinin göç
etmesini içeriyordu. İleriki beş sene içinde de göç
sayısının 75.000’de kalmasını önermişlerdi.
Birleşmiş Milletler’e Uzanan Süreç
1945’te Harry Truman’ın başkanlığı devralmasıyla
1946’da güç durumdaki 100.000 Yahudinin Filistin’e
göçü gündeme gelmiş ve Amerika tarafından bu konu
İngiltere’ye iletilmiş ancak İngiltere Hükümeti ve
Araplar buna karşı çıkmıştır.Amerika, İngiliz
mandasının sürekliliği, Filistin’in ikiye bölünmesinin
engellenmesi, Yahudilere yerleşke edinimini sağlamada
kısıtlamaya gidilmemesini desteklemiştir. Böylece 2
Nisan 1947’de İngiltere, Yahudi ve Filistin sorununu
Birleşmiş Milletler’e götürdü. 1920’den beri hızla göç
alan Filistin toprakları 1947’ye kadar ki süreçte
toplam nüfusun üçte birine ulaşmıştı.
İsrail Devleti kuruluyor
1948’de İngiliz askerlerinin bölgede ölmesiyle artan
tansiyon Amerika’nın baskılarıyla daha da
hiddetlenmişti ve Filistin’de bir etnik temizlik
yapılması istenmekteydi. 400 Filistin köyü, bağımsız
İsrail Devleti’nin yanında bir başka bağımsız Filistin
Devleti’ne yol açacak şekilde kurulmaması için yok
edildi. Araplardan kalan mallar yasayla Yahudilerin
eline geçmiş oldu.Böylece %6 lık toprakla başlayan
Yahudi hareketi 1947’den sonra % 90 lık toprak
hakimiyetine yükselmiştir.
Tel Aviv’de 14 Mayıs 24:00’la biten İngiliz mandası
sonrasında 14 Mayıs 16:00’da Yahudi Devleti
kurulmuştur.
Bu süreçte Mısır, Suriye, Ürdün, Irak ve Lübnan
;bölgenin doğusuna ve güneyine saldırdılar ancak
İsrail tarafından püskürtüldüler. Ürdün eski Kudüs’ü
,Mısır da Gazze Şeridi’ni aldı. Bu işgaller 1967’ye
kadar devam etti.
FKÖ­Filistin Kurtuluş Örgütü
1964’te İsrail saldırılarına direniş amaçlı bağımsız bir
örgüt kurulması isteniyordu. 1948’den bu yana İsrail’e
saldırılar düzenleyen El Fetih örgütü Araplar için
büyük övünç kaynağıydı. 1969’da kendisi de bir inşaat
mühendisi olan Arafat Filistin Kurtuluş Örgütü’nün
başına geçmiştir.
M er m i s es l er i
6 Gün Savaşları
1967’de 5 Haziran 7:45’te başlayan İsrail tarafından
Mısır’a yönelik bu savaş daha en başında İsrail’in
büyük üstünlüğüyle sürmekteydi. Mısır’da İsrail’e
cevap verecek hava güçlerinin olmayışı ve diğer kara
yolundan gitmekte olan tankların hava güçlerince
inflak edilmesiyle sonuçlanmıştır. İsrail, Gazze ve Sina
Yarımadası’nı Suriye’den de Golan Tepeleri’ni aldı.
BM ‘de 242 sayılı kararla İsrail’in işgal edilen
bölgeden çıkması isteniyordu. Böylece vatanlarından
olan Araplar Mısır, Filistin,Ürdün ve Suriye’ye göç
39
ettiler. Bu savaştan aralarında çekişmeler bulunan
Arap Devletleri İsrail’e karşı birlik olmaya başlamış,
ancak Ürdün, Batı ile ilişkilerini de iyi tutmak
istemiştir.
1969’da dönemin İsrail Başbakanı Golden Meir “bir
Yahudi Devleti istiyorum. Ezici bir Yahudi çoğunluğu
olsun…Ben her zaman Siyonizm’in bu olduğunu
düşündüm.” demiştir.
1973’te 6 Ekim’de Yahudilerin kutsal gününde (Yom
Kippur Günü) Mısır tarafından başlatılan çatışmada
İsrail ve Filistin arasında arasında ateşkes yapıldı. BM,
ateşkese varılmasının ardından bölgede barış
destekçisi olarak bulundu. Çarpışmalar durdu ve
müzakereler başladı.
Z ey t i n D a l ı
1974’de barış sürecinde İsrail’e “Zeytin dalını
düşürmeyin” sözünün üzerine geçen bir yıllık sürenin
ardından ABD Dışişleri Bakanı Harnold Saunders
Filistinlilerin haklarının da korunması gerektiğini dile
getirmiştir.
 İlk Barış Harekatı­Camp David
1979’da Sina Yarımadası İsrail tarafından terk edildi
ve bölge Mısır’a bırakıldı. Böylece Araplarla ilk barış
anlaşması sağlanmış oldu. 1980’de Kudüs İsrail’in
başkenti ilan edildi
1982’de İsrail Lübnan sınırını korumak için içeriye
asker sokarak ve aynı zamanda bombalayarak FKÖ’yü
buradan çıkarmıştır.
İlk intifada 1987 yılında başladı 1992’ye kadar devam
etti. Diğer adı Filistin ayaklanmasıdır. Bu protestolar
sonucunda binlerce Filistinli hayatını kaybetmiştir.
1987’de Hamas kuruldu.
15 Kasım 1988’de Bağımsız Filistin Devleti Cezayir
topraklarında kuruldu.
Oslo Süreci
1993 yılında Washington’daki müzakereler sonucunda
karşılıklı tanıma ve İsrail’in Gazze ve Eriha’dan
çekilmesi gündeme gelmiştir. 13 Eylül 1993'te imzalan
40
İlkeler Anlaşması sonucunda her iki taraf da birbirinin
hakkına saygı duyacağını ve barış ortamını
destekleyeceğini bildirmekteydi. Böylece Gazze ve
Eriha’da geçici özerk bir yönetim kurulacak ve dört ay
içinde İsrail askerleri bu bölgelerden çekilecekti.
4 Mayıs 1994’te imzalanan anlaşmayla resmen Gazze
ve Eriha Filistin topraklarına katıldı.
İkinci Oslo Anlaşması
28 Eylül 1995’te Gazze Şeridi’nde uzun süredir devam
eden çatışmalar sonucunda Mısır’ın Taba kentinde
imzalan anlaşmayla Batı Şeria Bölgesi üç parçaya
bölündü.
A bölgesi : Toprakların %7 ‘si olan Doğu Kudüs ve El
Halil dışındaki bölgeler Filistin’e teslim edilecekti.
B bölgesi: Batı Şeria’nın % 21’i olan bölge Yahudi ve
Arapların kontrolü altında olacaktı.
C bölgesi: Filistinli esirler serbest kalacak ve bu bölge
kontrolü İsrail’de olacaktı.
Bu sonuçların ardından sinirlenen aşırı dinci bir
Yahudi, başbakan Yitzak Rabin’i öldürdü. Sonrasında,
yerine Şimon Perez başbakan olarak geçti.
20 Ocak 1996’da Yaser Arafat, %88 oy oranıyla
Filistin Özerk Yönetimi’nin başkanı oldu.
29 Mayıs 1996’da Natenyahu Perez’in yerine geldi.
17 Ocak Hebron Protokolü imzalandı.
23 Ekim 1998’de Wye Anlaşması, Oslo’nun tekrardan
uygulanması için görüşüldü ve onaylandı.
17 Mayıs 1999‘da Ehud Barak başbakan oldu.
B el i r s i z B i r Y o l H a r i t a s ı
2000’ li yıllar­ İkinci intifada ­ İsrail’in Lübnan’dan
çekilmesi üzerine Arafat’la birlikte ABD ve İsrail
yeniden müzakerelere başladılar. Camp David’te
Filistinli mülteciler sorunu ve Kudüs’ün durumu
tartışıldı. Ancak, bir sonuca varılamadı. Ariel Şaron’un
Kudüs’te ki Mescid­i Aksa’ya gidişi yine tansiyonun
yükselmesine yol açtı ve 28 Eylül 2000’de ikinci
ayaklanma başladı. Ehud Barak 10 Aralık’ta istifa etti
ve George Mitchell’in kontrolündeki grup, ayaklanma
için araştırmalar yürüttü. Mitchell komisyonu barışı
getirmek adına görüşmelerin yapılmasını destekledi.
2002 ­ Uluslarası Af Örgütü İsrail ordusunu Cenin ve
Nablus’taki saldırılarını savaş suçu olarak nitelendirdi.
İki yıldır ilerlemeyen barış sürecini canlandırmak için
AB, ABD, Rusya ve BM tarafından bir yol haritası
belirlendi.
2003­ Bush’un politikası teröre taviz verilmemesini
öngörüyordu.
2004­25 Şubat’ta İsrail’in Batı Şeria’daki güvenlik
duvarı Lahey Adalet Divanı’nda ele alındı.1­3 Nisan’da
İsrail Batı Şeria ve Gazze’den çekileceğini bildirdi. 15
Nisan’da bu hareket Bush tarafından tarihi ve cesur
bir karar olarak adlandırıldı. 11 Kasım’da Arafat öldü.
Yerine Mahmud Abbas getirildi.
2005­ Arial Şaron Gazze’den çekildi.
2006­Filistin’deki seçimler Hamas’ın galibiyetiyle
sonuçlandı. Hamas iktidara geldi. Ehud Olmert sağlık
problemleri yaşayan Şaron’un yerine geldi.
2007­Çatışma ortamının artmasıyla iç savaş tehlikesi
yüzünden Mekke’de Hamas ve El Fetih bir araya geldi
ve ulusal birlik hükümeti kurulmasında anlaşıldı.
George Bush Barış müzakerelerinin devam etmesi
gerektiğini yineledi ve uluslararası bir toplantı
yapılması gerektiğinden bahsetti.

Bu tarihi gelişim sürecinden de anlaşılacağı gibi

bitmek bilmeyen bir mücadelenin varlığı gün kadar
açık. Peki bu süreci barışa bağlayabilmek için neler
yapılabilir? Temel konulardan biri iki halkında
uzlaşmasıdır. Aynı çatı altında yaşamayı
kabullenmesiyle sağlanabilir. Ancak üstünde
anlaşılamayan birçok sorun var. Bunların ilki Oslo
sürecinde de askıda kalan mültecilerin Filistin’e
dönüşü. Şayet bu sağlanırsa Yahudi nüfusu Araplara
oranla azınlık durumuna düşecek. Yahudiler bu
durumun güvenliklerini tehlikeye sokacağını
düşünüyor. Bu yüzden bu teklifi şiddetle
reddediyorlar. Kudüs meselesine gelince kutsal
yerlerin paylaşımı oldukça tartışılmaktadır. Yıllar boyu
3 dinin egemen olduğu bu bölge sadece İsrail ve
Filistin’in değil dış devletlerin de gündemindedir.
Ayrıca yönetimde de belli zafiyetler vardır. Filistinin
iki ayrı koldan yönetilmesi ve fikir uyuşmazlığı, süreci
Filistin aleyhine çevirmektedir. Bunu gidermek için
her iki taraf da temel konularda anlaşmalıdır. Ülkede
çatışmaların dinmesi için iki ülke yetmeyecektir. Barış
süreci kesin suretle diğer ülkelerin özellikle ABD’nin
Filistinli mültecilerin durumunu gözeten ve Arapların
bu bölgede yaşama hakkını kanıksayan bir politika
gütmesine bağlıdır. Her iki taraf da barış istemeden
bu kanlı mücadele bitmeyecektir.

Referanslar
http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/201093_bar
is.sureci.orsam.pdf
http://www.filistinzulmu.com/siyonizmneyihedeflera.html
http://www.turkcebilgi.com/peel_komisyonu/ansiklopedi
http://arsiv.sabah.com.tr/ozel/arafat206/dosya_212.html
http://bianet.org/bianet/bianet/53881­israil­filistin­sorununun­
tarihcesi#1917
http://www.bilgiportal.com/v1/idx/54/1910/Tarih/makale/Filistin­
Tarihi.html
Arı, Tayyar [2004] (2008). Geçmişten Günümüze Orta Doğu:
Siyaset, Savaş ve Diplomasi. Mkm yayıncılık. ISBN: 978­605­5911­
06­5.
 ♦
Ö nc e l i k l e r ö p o r t a j i s t e ğ i m i z i k a b u l e t t i ğ i ni z i ç i n
t e ş e k k ü r ç o k e d e r i z h o c a m . M a l u m u nu z g e ç e n p a z a r ,
B o s na ­ H e r s e k ’ d e b i r s e ç i m o l d u . İ s t e r s e ni z i ş e
s e ç i m l e r i n b i r a na l i z i y l e b a ş l a y ı p d a h a s o nr a 1 9 9 2 ­
1 9 9 5 a r a s ı s ü r e n s a v a ş a r d ı nd a n g e l e n D a y t o n
A nl a ş m a s ı v e b u a nl a ş m a ü z e r i nd e n b u g ü ne g e l e l i m .
S e ç i m l e r i B o ş na k l a r d a n B e k i r İ z z e t b e g o v i ç ,
H ı r v a t l a r d a n Z e l i j k o Ko m s i ç v e S ı r p l a r d a n N e b o j s a
R a d m a no v i ç k a z a nd ı . B u k o nu d a y o r u m l a r ı nı z l a
ba şl a y a l ı m .
Üçlü başkanlık üyelerinden bahsediyorsunuz. Burada
ilginç olan nokta bunun Hırvatlar ve Sırplar
tarafından beklendik bir sonuç olması iken Boşnak
tarafı için böyle olmaması. Bilindiği üzere Sladziçin
yeniden kazanabileceği ihtimalinden söz ediliyordu
42
ama Sladziç üçüncü sırada yer alabildi. Onun dışında
aslında sonuçlar beklendiği gibi, yani daha önceki
genel eğilimin dışında bir şey değil.
B u nl a r d a n İ z z e t b e g o v i ç i l e K o m s i ç B o s na ­ H e r s e k ’ t e
b i r b i r l e ş m e d e n y a na y k e n R a d m a no v i ç v e S ı r p t a r a f ı
b i r a y r ı ş m a d a n s ö z e d i y o r . H a t t a s e ç i m k a m p a ny a s ı nı
d a b u nu n ü z e r i nd e n y ü r ü t t ü . B u nu na s ı l
d e ğ e r l e nd i r i y o r s u nu z ?
Bu seçim kampanyaları sürecin aslında geldiği noktayı
gösteren bir şey. Biraz geçmişe doğru gitmekte yarar
var. Bosna Hersek Devletinin, altını çiziyorum burası
bir cumhuriyet değil, Bosna Hersek Devleti, iki
birimden oluşuyor: Biri federasyon diye tanımlanan
Hırvat ve Boşnaklardan oluşan federasyon diğeri ise
Sırplardan oluşan Sırp cumhuriyeti. Şimdi nasıl oldu
da böyle bir yapılanmaya gidildi, aslında asıl sorun bu
ve Bosna­Hersek’teki yaşananları anlayabilmek için
bu bir anahtar. Ben burada açıkçası, son
söyleyeceğimi ilk söyleyeyim, Holbrooke’u suçlu
buluyorum. Önemli devletlerin önemli insanları çok
sorun çözdükleri iddiasındadırlar ama buradaki
duruma baktığımız zaman çok ciddi bir hata yaptılar:
Devlet içindeki bir bölgeye cumhuriyet adı verildi:
Sırp Cumhuriyeti.
H a t a d e r k e n D a y t o n’ u m u k a s t e d i y o r s u nu z ?
Anlaşması yapılırken Holbrooke burada en önemli
aktörlerden birisiydi. Aslında Dayton Anlaşması’nın
mimarı da o. Orada imzacılar da çok ilginçtir:
Miloseviç oradadır daha sonra savaş suçlusu olarak
yargılandı, Aliya İzzetbegoviç oradadır ki onun orada
olması çok doğal çünkü Bosna­Hersek üzerine yapılan
bir anlaşmanın en doğal üyesi o bence. Diğer
üçüncüsü Tudjman ki onun da orada olması bence
tuhaf. Bu anlaşmaya göre ortada sürekli transforme
edilen, A formundan B formuna taşınan bir sorun var
ve bu sorun devam ettiriliyor. Bosna­Hersek’te asıl
sorun olarak karar alınamaması gibi bir durum ortaya
çıktı. Niye karar alınamıyor ? Seçimleri yakından takip
edenler ayrıntılı bilirler; bir üçlü başkanlık sistemi
için bir yarış var ve bunu etnik gruplar kendi içinde
seçiyor. Tabii diğerleri de oy kullanabiliyor. Ama
normal olarak hiç kimse başka bir etnik gruba oy
vermiyor . Bu üçlü başkanlık 8 aylık dönemlerde
değişiyor. Aslında onlar(başkanlar) çok belirleyici
değil, onların üstlendiği rol daha çok devlet
düzeyinde. Mesela Bosna­Hersek devleti içindeki Sırp
cumhuriyetinde ayrı bir başkanlık var. Parlamento
başkanı var, Devlet Başkanı var, Başbakan var. Yani
aslında Dayton Anlaşması’na göre tanımlandığı
biçimde devlet tanımlıyorsun, yani devletin bütün
ayrıntılarını tanımlıyorsun. Ondan sonra da diyorsun
ki hadi bu birlikteliği koruyalım. Karar alma sürecine
gelince Sırp tarafı diyor ki benim hoşuma gitmeyen
noktaya ben evet demem. Dolayısıyla süreci
tıkıyorsun. Peki nasıl tıkıyorsun? Karar alınırken,
isimleri de tuhaftır, Represantatives of House of
People diye geçer, aslında bunlar bu üçlü etnik yapı
içerisindeki seçimler sonrasında oluşturulan
meclislerin merkeze atadığı isimlerdir. Orada mesela
o üçlü yapı içerisinde üçte iki oy çoğunluğu olması
gerekir, ama bu da yetmez karar alınması için.
Üçüncü taraftan en az bir oy da olması gerekir. Yani
Hırvatlarla Boşnaklar, Hırvatlarla Sırplar veya
Sırplarla Boşnaklar bir araya gelip üçte iki çoğunluğu
biz oluşturuyoruz, dolayısıyla karar alırız diyebilirler.
Ama böyle değil, sistem böyle çalışmıyor. Çok
demokratik bir toplum da olsa bu sistemin çalışması
yine zor. Yani başta böyle adem­i merkeziyetçi bir
yapıyı, demokratikleşmenin ön adımı olarak
görebilirsiniz ama burada sorun demokratikleşmeyle
sınırlı bir sorun değil. Başka bir sorun var ve bunu
doğru okumak lazım.Demokratik olmadıkları için
karar alınamıyor, böyle değil. Burada aslında üç farklı
kimlik kendi pozisyonunu sürdürebilmek için
mümkün olduğunca diğerlerinin yolunu tıkamak gibi
bir yöntem izliyor ve bunun dışındaki formülleri
ancak pazarlık usulüyle götürmeye çalışıyorlar. Şimdi
sorunuza dönersek seçimlerle yapı arasındaki ilişkisi
bağlamında, seçim sonuçları süregelen bu yapıyı
yansıtıyor. Burada iki tane farklı duruş var son 15 yıl
içerisinde ve tartışmalar şu noktada: Boşnaklar ve
uluslararası toplumun önemli bir kısmı diyor ki karar
alınabilmesi için bir merkezileşme sürecinin
yaşanması gerekli. Uluslararası toplumun kendisi
açısından şöyle bir açmazı ortaya çıkıyor, yani
tutarlılığını bu anlamda tartışmaya açan bir şey:
Birçok ülkeye adem­i merkeziyetçiliği yani
decenralization’ı bir temel politika olarak
benimsenmesini önerirken burada bu adem­i
merkeziyetçiliğin sorun yarattığının farkına
varıyorsun. Burası aslında üzerinde durulması gereken
bir nokta. Her adem­i merkeziyetçi, decentralizasyon,
demokratikleşme mi getir bunun hakikaten
düşünülmesi gerekir. Şu, şu olduğu zaman
demokratikleşme olur diye algılamanın eksik
olabileceğini görme açısından önemli bir örnek teşkil
ediyor Bosna’daki tartışmalar. Şimdi bu üçlü yapıdaki
etnik kimlik olarak tanımlanan pozisyonda karar
almanın adeta imkânsız olduğu bir noktaya
gelindiğinde dönüp uluslararası toplum diyor ki bu
üçüne de ‘siz anayasanızı değiştirin’. Peki, bu anayasa
ne zaman yapılmıştı? 1995’te Dayton imzalanırken
ona ek bir anayasa monte edildi. Burada üçlü yapının
eşit koşullarda bütün politikaları sürekli müzakere
edeceği varsayılmış. Ama uluslararası toplum
kendisine çok fazla güveniyor bu tür şeylerde. Yani
bence bu çok ciddi bir açmaz. Biz her şeyi
yaptırabiliriz. Nasıl yaptırırız? Gerekirse mali sıkıntıya
sokarız ya da birilerini mali olarak destekleriz ve
dolayısıyla ortaya bir tablo çıkar ve sonuçta biz
istediğimiz kararı aldırırız ve bu politikalarla
demokratikleştiririz .Fakat burada yanıldılar çünkü
önce Sırp Cumhuriyetine ciddi bir mali baskı
uygulandı ama bu model işlemedi. Bu mali
konulardaki belli dönemlerde pompalama, belli
dönemlerde sıkıştırmanın yarattığı şey, o kendilerini
milliyetçi partiler diye tanımlayan aktörlerin her
zaman daha güçlü olarak yenide ortaya çıkmasına yol
açtı. Şimdi bu durumda söylem olarak bakıyorsunuz
bir taraftan deniyor ki milliyetçi partilerin
zayıflatılması gerekir. Niye? Çünkü eğer bu üç tane
farklı etnik grup bir araya gelecekse, milliyetçi
söylemlerle olmaz bunlar, başka, liberal söylemlerle
gerçekleşmesi beklenebilir. Böyle bir varsayımdan
hareket ediyorlar. Ama izlenen politika bunu
destekliyor mu? Hayır desteklemiyor. Ben uzunca bir
süre seçimleri gözlemci olarak takip ettim ve her
seferinde açıkça gördük. Uluslararası toplum açıktan,
çok açık olarak söylüyorum bunu, milliyetçi olmayan
partileri, liberal partileri, açıktan desteklerdi. Buna
rağmen her seçimin sonucunda milliyetçi partiler
kazanırdı. Şimdi bunun nedeni açıkçası şu: Toplumlar
kendilerini güvende hissetmiyorlar. Yani öyle bir
ortamdalar ki, güvenli hissetmedikleri için sürekli
milliyetçi söylemlere sarılmak durumunda kalıp kendi
varlıkları idame ettirmeyi o söylem üzerinden
gerçekleştiyorlar. Ben bu durumu normal bir süreç
diye düşünüyorum. Çünkü başka türlü neye
sarılacaklar? Düşünün bir toplum kendini idame
ettirmek istiyor ve ilişkiler bütününe baktığı zaman,
geçmişte yaşanılanlara baktığı zaman dayanacağı şey
43
neresi? Uluslararası toplum dediğin bugün var yarın
yok. Dolayısıyla bunun ileride garantisini, güvencesini
hiçbir zaman hissedemez. Toplumsal dayanakları da
yok. İşsizlik %45 civarında Bosna Hersek’te. %45
işsizliğin olduğu yerde senin hiçbir şeye güvencen
olamaz. Dolayısıyla burada milliyetçi söylemlerin var
olması bence kendi içinde normal, beklendik bir
şeydir. Olmaması bence tuhaf olurdu. Varılan
sonuçlarda da görüyoruz ki toplum mühendislikleri
hep fiyaskoyla sonuçlandı.
H ı r v a t l a r ı n H ı r v a t i s t a n’ ı , S ı r p l a r ı n S ı r b i s t a n’ ı v a r k e n
B o ş na k l a r ı n b ö y l e d e r t l e r i ni a nl a t a b i l e c e k l e r i v e
s a r ı l a b i l e c e k l e r i b i r d e v l e t l e r i y o k . S o nu ç o l a r a k
k e nd i l e r i ni B o ş na k m i l l i y e t ç i l i ğ i ni n y a nı nd a k e nd i l e r i ni
İ s l a m ’ a , d i ne k a y d ı r m ı ş d u r u m d a l a r . B u k o nu d a ne
d ü ş ü nü y o r s u nu z ?
(Gülüyor) Tabii şimdi burada şöyle bir sonuç
çıkarmak üzere sorulmuş bir soru olmadığını
düşünüyorum. Onların her birisinin bir ana devleti
var ve Boşnakların ana devleti de Türkiye olsun. Böyle
şeyleri dile getirenler var ama senin sorunun
arkasında böyle bir şey yatmadığını biliyorum.
Boşnakların durumu hakikaten kolay değil. Çünkü
federasyon içinde dahi ilişkiler aslında pamuk ipliğine
bağlı. Niye pamuk ipliğine bağlı? İddia ediyorum siz
 yaşınız itibariyle göreceksiniz bunu, Hırvatistan AB’ye
katıldıktan sonra Bosna Hersek’teki Hırvatların
tutumu bugünkünden çok farklı olacak. Niye farklı
olacak? Şu anda Hırvatistan yönetimi Bosna
Hersek’teki Hırvatlardan desteklerini çektiler önemli
ölçüde. Niye çektiler? Çünkü AB’nin uyarıları var ve
ilişkilerde sorun yaşamak istemiyorlar. Yani şart
koşma politikasının değişik bir versiyonunu görüyoruz
burada. Bu politika daha ne kadar sürdürülür
bilemiyorum. Nasıl ki Slovenya Hırvatistan’ın AB’ye
üye olduktan sonra tabiri caizse canına okudu
Hırvatlar da üye olduktan sonra Boşnaklara çok ciddi
eziyet çektireceklerini düşünüyorum. Bunu isteyerek
beklediğim anlamında düşünmeyin. Tam aksine bu
çok ciddi sorunlar ortaya çıkaracak ve sorun başka
boyutuyla yeniden transforme edilmiş olacak.
Sırpların pozisyonuna geldiğimizde burada aslında
devleti muhafaza etmek isteyen üçünün arasında kim?
Boşnaklar. Çünkü varlıklarını ancak ve ancak böyle bir
devlet olduğu ölçüde sürdürebilir. Aksi halde Sırpların
bağımsızlığını ilan ettiğini düşünün. Bir de Hırvatların
Hırvatistan’la belli ilişkiler yumağı içerisinde
federasyondan ayrıldığını düşünün. Bu durumda
Boşnakları orada muhafaza edebilecek yapılanma çok
44
zor olacaktır. Dolayısıyla burada Bosna hersek
devletinin varlığının devam ettirilmesi ve de
merkezileşmiş devletin devam ettirilmesi Boşnaklar
açısından elzem. Yani bu olmadığı durumda Boşnaklar
zaman içerisinde kaybolup çok ciddi sorunlarla
karşılaşabilirler. Bütün bunlara rağmen AB’nin kendi
içerisinde farklı kültürleri bir arada yaşatabilme gibi
bir derdi var. Aslında Bosna’ya da hep böyle baktı.
Onu bir laboratuar olarak gördü. Birçok şeyi burada
test etti. Şimdi bütün bunların sonucu Bosna
Hersek’in tamamen dağılıp ortadan kalkması gibi bir
durum söz olursa bu AB açısından da büyük bir
felaket olur. Böyle bir durumda basta şaka yollu
söylediğim ‘mother state’ kim tartışması gündeme
geliyor.Boşnaklar Müslüman, Müslüman ise o zaman
kim bunlara hamilik yapacak. Yani farklı aktörler
devreye girecek, oradaki bu insanların masum
kimliklerinin artık global düzlemde araçsal bir hale
geldiği bir süreç yaşanacak. En makul şey burada
Bosna Hersek’in varlığını muhafaza edecek bir
formülün yerel düzlemde üretilmesi. Yerel düzlemde
üretilmeyen ve yerel düzlemde bir uzlaşma olmadığı
durumda sorun global düzleme çekilir ancak yine
çözümler buna katkı sağlamaz: Sorun ya dondurulur,
ya belli bir seviyede tutulur, ya da transforme edilir.
B o s na ­ H e r k e s l i l e ş m e k m ü m k ü n m ü s i z c e ? Y e ni b i r
u lu s y a r a t ı lm a s ı ?
Tito dönemindeki Yugoslavya’ya baktığımız zaman
aslında herkes kendini Bosnalı diye tanımlardı. Bu
Bosnalı tanımlaması şimdi neye dönüştü? Kendi
içinde üçe ayrıştırdılar: Sırp, Hırvat ve Müslüman
Boşnak. Artık herkes kendini Bosnalı olarak değil,
Sırp, Hırvat,Müslüman olarak tanımlıyor. Savaş
hakikaten acı ve kalıcı etkisi olan bir olay. Yani 2­3
jenerasyon geçmeden bu insanların o yaşananların
unutması hiç kolay olmaz diye düşünüyorum. Hele
hele ­burada yani biraz Kültür Bakanı’na da
referansta bulunalım­ bu tür çıkışlar, o geçmişi hiç
unutturmaz. Tam aksine onu yeniden üretmek ve
canlı tutmak için araç haline gelebilir. Burada esas
nokta, geçmişte yaşanmış olan acılı şeyleri yeniden
üretmemek. Kültür Bakanı’na ben kişisel olarak
açıklamalarını yakıştıramadım.
E m i r K u s t u r i c a , s i z c e y a nl ı ş m ı a nl a ş ı l d ı y o k s a ı r k ç ı
s ö y l e m l e r i v a r m ı g e r ç e k t e n b u k o nu d a ?
“Underground” filmi, Yugoslavya’nın parçalanışının
hikâyelendirilmesi olarak ürettiği bir şeydir. Orada
“Yugoslavya’yı acaba muhafaza etmek mümkün
müdür?” tartışmasını açar. Şimdi bu bağlamda o
duruşu bence yanlış bir duruş değil; ancak savaş
başladıktan sonraki süreçte artık Yugoslavya’yı bir
arada tutmanın mümkün olmadığı çok hızlı bir
şekilde ortaya çıktı. Ondan sonraki süreç de
Kusturica’nın tutumu Sırpların tarafında yer almak
oldu. Emir Kusturica’nın filmlerine baktığınız zaman
tutarlı bir çizgi çizer ama günlük yaşamında sıradan
insanların büyük bir çoğunluğunda olan aymazlıklar,
onda da vardır. Hani, ‘bu konuyu çok da abartmayın’
demiş olması bile ciddi bir durumdur, ciddi bir
yanlıştır; ama buna oradaki sıradan insanların büyük
bir çoğunluğu da böyle bakar, böyle tanımlar.
H o c a m s i z c e B o s na ’ nı n b u b e l i r s i z l i ğ i nd e S ı r p
C u m h u r i y et i bi r a y r ı l m a y a g i t m i y o r m u ?
Ayrılmaz demiyorum. Sırp Cumhuriyeti’nin yakın
gelecekteki politikası şu: merkeziyetçilik tartışmasını
açıyorsanız o zaman ya bize referandum yapma hakkı
verir ve sonucunu tanıyacağınızı garanti edersiniz, ya
da yeniden bir anayasa yapılacaksa burada Sırp
tarafının avantajlı olacağını sağlarsınız, yoksa Dayton
yapısını muhafaza etmek isterim. Onun dışında
gerekli olursa bağımsızlığımı da ilan edebilirim.
Bu ilginç bir konu, mesela Kosova adalet divanının da
net olarak söylediği, Kosova’nın bağımsızlığı için bir
uluslararası hukuk engelinin olmadığıdır. Bu herkes
için geçerli olan bir şeydir. Fakat gelecekte ne olacak
diye sorulması pek mantıklı değildir. Zira 18. Yy.da
belki 50 sene sonrasını tahmin etmek mümkün
olabilirdi ama 19.yy’da bu 20 seneye, 20yy’da da 10
seneye indi. 21.yy’da ise ne olacağını tahmin etmek hiç
kolay değil. Mesela Sovyetler Birliği’nin çökeceğini hiç
kimse tahmin edemedi. Onun için Sırp Cumhuriyeti
şu tarihte bağımsız olur diye bir şey kesinlikle
söyleyemeyiz. Avrupa Birliği bu gibi durumlarda
bütünleşmeyi hızlandırmaya çalışıyor fakat bu Bosna
için hiç de kolay değil. Zaten üye olsalar sorun
ortadan kalkmayacak aksine oraya da taşınacak,
Avrupalılar da bunu biliyor. Göksu Göz ile birlikte bir
makale yazmıştık.Yaptığımız araştırmalar sonucunda
‘Neither Total Explosion Nor Rapid Entegration’adlı
bir sonuç çıkarmıştık. Bu şu anlama geliyor: Aslında
Avrupa Birliği’nin Batı Balkanlara yönelik
politikasındaki ana odak bu ülkelerin ne tamamen
hızlı bir entegrasyonu ne de tamamen dışarıda
bırakılmasıdır. Onun için kusursuz çözüm diye
tanımlanabilecek bir şey maalesef yok. Herkesi tatmin
edecek bir çözüm yok, bir tarafın üstün konuma
gelmesi gibi bir şey de yok. Boşnakları bir kenara
koysan Sırp­Hırvat rekabeti ortaya çıkıyor, bu da
sorunların kolay çözülmeyeceğini gösteriyor. Sırplar
bağımsızlık ilan etse sorun çözülecek bir şey de söz
konusu değil. Madem öyle hepsi ayrılıp devlet
kursunlar, sorun kökten çözülsün diye bir şey 45
söylenemez, çünkü kursalar başka sorunlar ortaya
çıkacak. Sorun çözelim diye atılan bir adım başka
sorunlar yaratıyor.
B e l k i d e e n i y i ç ö z ü m b e l i r s i z l i ğ i n d e v a m e t m e s i d i r ...
Bu çözüm değil gerçeklik. Belirsizlik her zaman
süregelen gelen bir şeydir ve o belirsizliğin içinde
politikalar üretiliyor.
 ♦

Sanırım 18 yaşına bastığım yılın yazıydı onunla tanıştığım zaman.

Afyon gibi küçük bir şehirde kitap satan yer sınırlı olduğundan,
satılan kitapların orijinal olduğu bile şüpheli olduğundan ben de ikinci
el kitap okumaya alışmıştım. Gittiğim yer de hep aynıydı bu yüzden.
İşletenleri tanımasam da, onlar beni tanımasa da yazın artan okuma
seanslarım sayesinde haziran ayından itibaren sık sık gitmeye
başlardım oraya. Bu sık ziyaretler ağustosa kadar sürerdi ya, bu süre
içinde işletmecilerle bir aşinalığımız olurdu.,

İşte o yaz, o kitapçıya her gidişimde gözüme bir kitap takıldı, "Baba
ve Piç". Kitabın kapağında bir nar. Kitabın isminden dolayı bir türlü
elime alıp da incelemiyordum kitabı, çekiniyordum. "Piç" de neyin
nesiydi öyle? Bu kitap nasıl bir kitaptı, ne anlatıyordu? En sonunda
cesaret edip elime aldım, inceledim kitabı. Sonra evde romanı okurken
buldum kendimi. Özellikle geceleri okurdum, herkes yatınca, ortalık
sessizleşince. Elif Şafak'la bir sırrı paylaşıyor gibiydik, baba kimdi, piç
olan kim?

Kitap bir solukta okundu bitirildi tabii. Altı çizili bir dünya cümle
bıraktı kendinden geri. Bu cümleler adeta birer atasözüydü ne bir
kelime ekleyebiliyordun ne bir kelime çıkarabiliyordun. Okudukça da
anlamı değişiyordu, her seferinde başka bir açıyla bakabiliyordun.
Divan Edebiyatı da öyledir ya hani, özellikle tasavvufi şiirlerde, her bir
mısrada binbir sanat vardır. Sen yüzeysel olanı görür okur geçersin
ama bilen bilir o mısra pek çok şey anlatır. Bu cümleler de öyleydi
işte. En son okuduğum "Aşk" da öyleydi, iştah açan çikolataları
kendine kapak edinen "Araf" da, ismi beni cezbeden romanlar olan
"Bit Palas" ve "Siyah Süt" de...

Elif Şafak'ı ben de hayli tanındıktan sonra, yazar popülerleştikten, en

çok satanlar listesine girdikten sonra tanısam da "Aşk"tan sonra iyice
genişleyen o kitleden kıskanmaya başladım kendisini. Onun kitapları
ve ben gizliydik "Mahrem"dik. Ben romanları okurken eğer ki
seversem, o sayfaları, cümleleri, sözcükleri birer sokağa benzetirim.
Size de olur mu bilmem, hani bazı sokaklar vardır, "Şehrin
Aynaları"ndan uzaktır, oraya adımını attığın anda bir ferahlık
hissedersin, esaretliğinden kurtulmuş gibi olursun,
ağaçların yeşillendirdiği o havayı ciğerlerine
doldurursun, "Baba ve Piç" o sokaktı, "Araf", ”Siyah
Süt”, "Aşk"... Sıkıntılı olduğun zamanlarda "Pinhan"
kalmak ister, uzaklaşmak ister, yalnız başına volta atar
ya insan, ben de o sayfalarda, kendi sokaklarımda volta
atıyordum.
Kitaplarını okudukça fark ettim ki Şafak'ın karakterleri
de romanın konusu, olayların akışı kadar sıradışı ve ilgi
çekiciydi. Hep kadın çoğunluğu vardı zaten
okuduklarımda. Kadının onun hayatındaki yeri ayrıydı.
Bu da hayli hoşuma gitmişti. Çünkü çoğu romanda,
çoğu türk romanda, pek çok romancıda bu görülmez.
Karakterler, özellikle güçlü, kahraman, baskın
karakterler hep erkeklerdir. Ama yazar bunu kırmıştı
işte. Pekala bir kadın karakter de güçlü olabilirdi,
hayata karşı dimdik durabilirdi tek başına da olsa,
omzuna yüklenen onca yük olsa da. Romanlarında
idealize ettiği kadın karakterler bana göre Elif Şafak'ı
yansıtıyor. O da tek başına onca yükün, babasızlığın
altından kalkmış, şimdiyse hem "anne" kimliğinin
elinden tutmakta, hem "yazar" kimliğiyle daha önce hiç
kitap okumamış anne­babalarımıza bile kitap okuma
şevki kazandırıyor. Onun kitaplarını okudukça hem
gündelik hayatın yoruculuğundan kaçıp farklı şeyler
buluyoruz, hem de karakterlerin, olayın, kurgunun
gündemden olmasıyla kitap bizi kendine çekiyor. Bunu
ince bir çizgiyle sağlayan bir yazar Elif Şafak...
O romanlarını ince ince kurguladığı için ince ince
okumak gerekir. Kitabın bir yerinde hiç dikkat
etmediğin bir ayrıntı romanın sonunda yine pek hoş
bir raslantıyla karşına çıkabilir. O yüzden yüzeysel
okumamak gerekir onun romanlarını ya da hızlı
okumaya çabalamamak gerekir. Şafak'ın kitapları
aceleye getirilmemelidir. Aslında onun kitabını okumak
için en güzel zamanlar şu yağmurlu günlerdir.
Dışarıda kıyametler koparken kurulursun bir koltuğa,
sarılırsın yumuşacık battaniyene, sıcacık kahveni
yudumlarlarsın onun sözcüklerini yudumladığın gibi.
Kadınlara çokça yer veriyor dedik ya toplulumuzda
kadınların bütünleştiği mutfağa,yemek sofralarına,
iştah açıçı yemeklere de yer verir, kitabını bu ince
ayrıntılarla süsler. Onu okurken kendinizi canınız fena
halde aşure isterken bulabilirsiniz.
47
Yerleşik hayata alışamamış, göçebeliği seven, herhangi
bir kadının aksine fotoğraflarında güzel çıkmaya
uğraşmayan hatta bundan rahatsız olan (ki bence bu
yüklemlerinin güzelliğini öznesi örtmesin diyedir), bir
oğlu, bir kızı olan, Habertürk'te köşe yazarlığı yapan,
bunlar gibi içinde pek çok farklılık yatan bir yazar Elif
Şafak. O içinde varolan tüm farklılıkları pek güzel
harmanlayıp yazarlık serüvenine devam ediyor. Bize de
kitaplarını diğer okuyuculardan kıskanmak kalıyor.

“Futbol asla sadece futbol değildir.” Simon Kuper'ın
bu sözü futbolu ve etrafındaki dünyayı anlatmak için
en iyi söz olabilir, fakat konu İtalya olunca biraz
yetersiz kalıyor bence. 58 milyonluk bu Akdeniz
ülkesinde 37 milyon futbol fanı olması sadece
futbolun güzelliğiyle, çekiciliğiyle açıklanması pekte
mümkün gözükmüyor. İtalyan halkının sosyokültürel
yapısının, dinsel görüşlerinın,ekonomik durumlarının
futbol ile birleşmesi, anlaşılması zor bir futbol kültürü
kurmuş İtalya için. Adeta dünyanın içinde varolan bir
futbol değil de futbolun içinde varolan bir dünyada
48 yaşamaktır İtalyanlar için hayat... Kuzeyi, güneyi,
doğusu, sahil kesimi, hatta başkenti bile ayrı bir
hikaye barındırır içinde İtalyanın...
Başkent'te İki Ayrı Kutup: Roma ve Lazio
Lazio bölgesinin ve İtalya'nın başkenti olan Roma
belki de dünyanın en büyük derbisine ev sahipliği
yapmaktadır. Bir tarafta sağ görüşlü, zengin ve faşist
S.S. Lazio; diğer tarafta ise sol görüşlü göçmenlerin
kurduğu,
nispeten fakir ve
şçi takımı olan
A.S. Roma. Ortak
noktaları olarak
adlandırabileceği
miz ender
şeylerden birisi
olan Roma Olimpiyat stadında (diğeri roma polisine
karşı olan tutumları) laziolıların bölgesinde gamalı
haçı her maç görme şansınız vardır. Bir çok klüp
faşizmin uyandırdığı nefret duygusundan kurtulmak
için isimlerinin başındaki S.S. Kısaltmasını kaldırırken;
lazio ise taraftarın yoğun baskısıyla bunu
yapamamıştır. Zamanında Lazio kulübü yöneticileri
üstlerinde ki bu faşist damgayı biraz olsun kırmak
için çok uğraşmışlar. Hatta Lazio tarihinin ilk siyahi
♦
oyuncusu olan Cesar'ı Lazio kadrosuna katmışlar. Peki
ya sonuç? Laziolu taraftarlar oyuncunun evine bomba
koymuşlar. Ertesi gün Cesar ülkesine gönderilmiş
haliyle. Lazionun efsane oyuncusu ve kaptanı Paolo di
Canio ise faşist olduğunu her fırsatta dile
getirmektedir. Hatta yine bir Roma­Lazio maçında
Roma tribünlerine nazi selamı yapmaktan da geri
kalmaz.
Roma taraftarı ise daha çok sosyal konularla ilgilenir,
fakat konu Lazio olunca her Romalı'nın yüzünde
oluşan kızgınlık ifadesini rahatlıkla görebilirsiniz.
Romalı taraftarlar laziolular için “her Laziolu faşist
değildir ama bütün faşistler Lazioludur” der. Bu ifade
aralarındaki uyuşmazlığın en basit örneklerinden
birisidir.
Maalesef iki kulüp de aralarındaki bu husumeti
gidermek için hiçbir çaba göstermemektedir. Aksine
daha geçen sezon yaşandığı gibi bir tarafın kendi
maçını kaybetmesi diğer tarafın aleyhine oluyorsa
i hiçbir çekince göstermeksizin antremanı basıp kendi
oyuncalarını maçı kaybetmeleri yönünde tehdit
edecek kadar düşmandırlar hala birbirlerine.
Forza Livorno
İtalya'nın Toscana bölgesinde küçük nüfuslu bir şehir
olarak gözükebilir Livorno gözünüze. Fakat işçi ve
komünist hareketlerin en ateşli merkezi olan bu
şehrin futbol tribünlerinde dünyanın en “kızıl”
görüntülerini bulabileceğiniz aşikardır. Açtıkları koyu
kızıl bayraklarının üstünde orak ve çekiç, boyunlarına
doladıkları koyu kızıl atkılarının üzerinde ise che
guevara'nın resmi bulunuyor bu taraftarların.2003
senesinde Irak'ta ölen 17 asker için yapılan saygı
duruşu sırasında Livorno tribünlerinde “on, yüz, bin
nasiriye” tezahuratı yükseliyordu. Daha sonra bu
davranışlarını şu şekilde açıkladılar: “ Bunlar işgalci
askerlerdi. İtalya'da her yıl 1500 kişi iş kazasında
ölüyor. onlar için niye devlet töreni düzenlenmiyor? “.
Standart tribün şarkıları olan “bandiera rossa” ve
“bela ciao” ise başbakana hakaret içerdiği için kulüp
neredeyse her maç binlerce euro ceza ödemek
zorunda kalıyor. Kaptanları, taptıkları oyuncuları
(artık eski oyuncuları) Lucatelli ise daha henüz 16
yaşındayken milli bir maçta attığı golden sonra
formasının altından bir Che t­shirtü gösterdi ve o
zamandan beri İtalya milli forması giyemiyor. Pablo di
Canio'nun karşıt kutbu olarak nitelendirebileceğimiz
Luca her fırsatta
başbakan Berlusconi'ye
saldırmaktan geri
kalmıyor. Luca sol
görüşlü takımların
yönetim tarafından
küme düşürüldüğünü
gayet keskin bir dille:
"Geçen yıl Serie A'da
dört kulübün taraftarı Che Guevara bayrağı açtı. Bu
kulüpler Modena, Perugia, Ancona ve Empoli idi. Belki
bu bir tesadüf ama bu dört takım da küme düştü.”
sözleriyle dile getirmiştir.
Hiç şüphesiz kuzeyin bu küçük takımı her zaman
ezilenin yanında olacak ve aykırı tutumuna devam
edecek. İnsanın sadece saygı duyası ve FORZA
LİVORNO! diyesi geliyor içinden.
Güney ve Kuzey
İtalya tarihine baktığımızda gerek sanayi
anlamında gerekse tarihi anlamda hep öne çıkan
şehirlerin kuzey şehirleri olduğunu görmekteyiz.
Ekonomik durumu iyi olan kuzeyliler, güneylilerin
kendileri için bir nevi ayak bağı olduğunu
düşünmektedirler. Hatta bir grup aşırı İtalyan
milliyetçisinin “ lega nord” ismi verilen bağımsız bir
Kuzey İtalya kurma düşüncesi bile mevcuttur. Tabii ki
bu durum güneyliler arasında, kıskançlık ve
dışlanmışlık duygularını kabartıyor, buna paralel
olarak kendilerini sürekli kuzeylilerle karşılaştırma ve
yenme isteği içinde oluyorlar. Bununda en bariz
örneklerini futbolda rahatlıkla görebiliyoruz.
Güneyin başkenti olarak görülen ve sayılan Napoli,
futbol konusunda hiç kuşkusuz en başarılı güney
şehri olmuştur geçmişten beri. 1986'da Maradona
önderliğinde kazanılan şampiyonluk güneyin Serie
A'nın kuruluş yılı olan 1930 dan beri güneyin
kazandığı ilk şampiyonluktur. Napoli halkı, futbol
takımları artık bir başarı kazansın ve kuzeylilerin
egemenliğine son versin diye takımları için ­onca
parasızlığa rağmen­ kendi aralarında para toplayarak
Maradona'nın transferini gerçekleştirmiştir. Maradona
da bu olaya kayıtsız kalmamış İnter'in dudak
uçuklatan teklifini geriye çevirmiş, kalbinin Napoli'den
yana olduğunu ve
oraya gideceğini
söylemiştir.
Arkasından gelen 4
sene içersinde
kazanılan iki
şampiyonluk ve iki
tane lig ikinciliği bizi
unutulmaz 1990 İtalya
Dünya Kupasına getirmiştir. Çeyrek finalde İtalya
Arjantin ile eşleşmiştir ve maçın oynanacağı yer
Napoli'dir. 80.000 Napolili o gün kendi ülkelerini
destekleyeceğine Arjantini desteklemiş, top italyan
oyuncuların ayağına geldiğinde tüm stadta ıslıklar
yükselmiştir. Hatta italyan milli marşına bile çok az
sayıda insan eşlik etmiştir. Napolililer bu durumu
şöyle ifade etmişlerdir: “(kuzey İtalya'da yaşayanları
kastederek) Bizi adam yerine koymazlar. Ayrılmak
49
isterler. Kuzey takımlarında İtalyan bile oynatmazlar.
Milli takım’a Güney'den oyuncu almazlar. Üstelik
onların bize karşı oynadıkları her maçın topu da
yuvarlak değil dört köşedir. Bir köşesinde para,
öbüründe mafya, üçüncüde şike, dördüncü köşede de
başkanlarının ismi vardır. Hep ezildik, ezdiler bizi.
Başımızı, ilk defa bizi şampiyon yapan Maradona ile
kaldırdık gururla. 80 bin Napolili 1990 Dünya
Kupası’nda boşuna mı bağırdık Arjantin diye.” Bu
sözler güneylilerin olaya ne kadar duygusal
yaklaştıklarını en güzel şekilde gösterir.
Her ne kadar Napoli taraftarlarının Roma maçına
yetişebilmek için trenlere el koyduğunu görseniz de,
sadece Napoli'de değil bütün güney kesimde aynı
duygular yaşanır. Leccelileri bir kuzey galibiyetinden
sonra sokaklarda kutlama yaparken görebilirsiniz,
Barililer Catania'yı yendikten sonra sevinmezler, ama
bir Milan galibiyetinden sonra erken kapanan bir
barı, “kutlamaları erken bitiriyor” diye taş yağmuruna
tutabilirler.
İtalya'nın bu mozaik yapısının ve iç çekişmelerinin
futbola yansıması İtalya ligini çok daha keyifli hale
getiriyor. Ülkeyi sadece tribünlere bakarak
gözlemleyebilmek herhalde İtalya dışında hiçbir
ülkeye nasip olamayacak bir güzelliktir.
 ♦
Resimde gördüğümüz kişi Bertolt Brecht, kendisinin
kim olduğunu araştırırken genelde rastlayacağımız
fotoğrafıyla karşımızda. 1898 yıllında doğup 1954
yılında ölen Alman şair, oyun yazarı ve yönetmeni ve
epik tiyatronun kurucusu… Dünya tarihinin önemli
zamanlarında yaşamış, I. Dünya Savaşı ve sonrasını,
50 Nazizmin yükselişini, II. Dünya Savaş ve sonrasının
yakından görmüş ve yaşamış birisi... Ve kendisinin de
söylediği üzere o bir komünist.
Bu yazımızda daha çok Brecht’in sahip olduğu politik
düşünce ve bu düşünce ile birlikte gelişen Epik tiyatro
üzerinde durmaya çalışacağız.
Brecht’in kendisini tanımladığı gibi o, Marksist bir
dünya görüşüne sahip. Brecht varolan dünya
sisteminin değiş(tiril)ebileceğine; insanların özgürce
konuşabilecekleri, fırsat eşitliğine ulaşabilecekleri,
adaletli bir dünya düzenine inanıyor.1 Herkesin
düşüncelerini ifade etmek için bir yol seçtiği gibi,
Brecht de düşüncelerini ifade etmek için tiyatro ve
edebiyatı seçiyor. İşçi sınıfını, ezilen, sömürülen
emekçileri bilinçlendirmeye, durumu veya olayları ve
onların çelişkilerini gözler önüne sererek insanlarda
farkındalık yaratmaya çalışıyor. Fakat yazdıkları Nazist
dönemde olumlu karşılanmıyor, Almanya’dan ayrılmak
zorunda kalıyor ve böylece sürgün hayatı başlıyor.
Bazı Avrupa ülkelerinde sürgün hayatı yaşarken,
1935’te Alman vatandaşlığından çıkarılıyor.
Avrupa’dan sonra 1941’de ABD’de yaşamaya başlıyor;
ama orada da politik düşünce yapısı yüzünden
1947’de "Amerika'ya Karşı Etkinlikleri Soruşturma
Komisyonu" tarafından sorgulanıyor. Komünizmin
yayılması korkusu ile yaşayan bu bölgeden ayrılıp,
İsviçre’ye geçiyor. 1948’de Doğu Berlin’e dönüp
burada tiyatro topluluğu Berliner Ensemble’i kuruyor.
Başta dediğimiz gibi Brecht’in siyasi düşünceleri
yazdığı metinlerde vücut buluyor; hani söz uçar da
yazı kalır ya o misal… Düşüncelerini, sömüren, ezen
sisteme karşı eleştirilerini yazıya aktarıyor ve onları
kalıcı hale getiriyor. Brecht’in yaşamında bir şeyler
değiştikçe ama gene Brecht’in siyasi düşüncesinin
olgunlaşması ile paralel olarak Epik Tiyatro kuramı da
adım adım gelişiyor.
Peki, Epik Tiyatro İçin?
Tiyatro için böyle diyor, Bertolt Brecht. Peki, epik
tiyatro için ne diyor? Haydi bakalım…
Brecht Epik Tiyatro Üzerine adlı kitabında belirttiğine
göre, artık seyircisinin oyun kahramanları ile
özdeşleşmesini, oyun karakterleri ile gülüp ağlamasını
istemiyor; ama seyircinin oyunu uzaktan izlemesine,
gözlemci olarak kalmasına çalışıyor. Bunun birkaç
sebebi var. Öncelikle özdeşleşme ile izleyenlerin
sahnedeki olayı doğru bir şekilde irdeleyemeyeceğini,
seyircinin duygularının esiri olacağını düşünüyor.
Sonra oyunun içinde yer alan izleyicinin oyundaki
karakterle bütünleşip günlük hayatında yapmadığı
ya da yapamadığı şeyi karakterin yapması ile
üzerindeki yükün kalkmasını ve bir arınma yaşıyor
olmasını istemiyor, Brecht. Bu sebeple de
yabancılaştırmayı (oyunun olay örgüsünde veya
metninde ya da sahneye aktarılırken ) kullanarak
seyircinin sahneye uzaktan bakmasına çalışıyor.
Seyirciyi oyunu izlerken aktif olmaya, düşünmeye,
yorumlamaya, çıkarımlar yapmaya –belki de oyundaki
eleştirilen konular için­ yeni çözüm yolları bulmaya
davet ediyor. Çünkü Brecht’e göre insan, sorgulayan,
değişen ve değiştiren olmalıdır. Brecht’in söylediğine
göre Epik Tiyatro seyircisi şöyle demeli:
Brecht oyunlarında toplumsal olayları ezen­ezilen,
sömürülen­sömüren ilişkisi içinde eleye alıyor. Epik
tiyatro ilk aşamada ahlak dersi vermeyi amaçlamaz.
Onun yerine seyirciye bazen durumların görüldüğü
gibi olmadığını göstermeye, farkındalık yaratmaya,
uyandırmaya, bilinçlendirmeye çalışır. Adam Adamdır,
Üç Kuruşluk Opera, Galile’nin Yaşamı, Cesaret Ana ve
Çocukları, Sezuan’ın İyi İnsanı, Kafkas Tebeşir Dairesi,
Turandot ya da Aklayıcılar Kongresi... Brecht’in bu
amaçla yazdığı sadece birkaç oyunu.
Brecht’in Kafkas Tebeşir Dairesi Oyunu
Gelin sizinle bu sene Odtü Oyuncuları tarafından
oynanmış Kafkas Tebeşir Dairesi üzerine biraz
konuşalım. Bu oyunda iç içe iki oyun var. Metnin
orijinalinde dış oyun, Sovyet döneminde Gürcistan’da
varolan iki kolhozlar arasında geçiyor. Savaş nedeni ile
topraklarından ayrılan bir kolhoz halkı savaş
bitiminde topraklarına geri döndüklerinde
topraklarında onların orada olmadığı dönemde o
toprağa emeğini vermiş olan başka bir kolhoz
bulurlar. Anlaşma yolu ile “Toprak kimindir?”
sorusunu çözmeye çalışırlar. İç oyunun bir
bölümünde; Valinin sarayında çalışan Gruşa’nın
Vali’nin çocuğuna anne olma süreci işlenir. Başta
sahiplenmek istemediği çocuğa, Gruşa oyun süresince
başlarına gelen olaylarla ona bağlanır ve onu evlat
edinir. Verdiği emekle ona sahip olur, fakat çocuğun
biyolojik annesi çocuğu geri almak için mahkemeye
gider. İç oyunun ikinci kısmında ise mahkemenin
yargıcı olan Azdak’ın nasıl yargıç olduğu ve davaları
anlatılır. Kargaşa döneminde yargıç olan Azdak’ın,
daha çok duyguları doğrultusunda karar verdiği
görülür; ama verdiği kararlar doğrudur, yani baş
aşağı duran adalet sistemini ayakları üzerine oturtur.
Bu oyunda açık bir şekilde “Mülk kimindir?” sorusu
üzerinden giderek emek­mülkiyet ilişkisi ortaya
koyuyor; zira Brecht oyunun sonunda çocuğu
Gruşa’ya vererek mülkün onun için emek verenin
olduğunu söyler. Böylece de bu oyunda Brecht’in
diyalektik materyalizm, Marksist bakış açısını
görebiliyoruz. Bana göre, bu oyunda sistem eleştirisi,
sınıf farklılıkları(en azından feodal düzendeki), ezen­
51
ezilen ilişkisi net bir şekilde görülüyor.
Odtü Oyuncuları, dış oyunda bahsedilen Gürcistan ile
günümüz Gürcistan’ı arasında fark olduğu için ve
“ülkeler işgal edilmiş ve bununla birlikte kendi
ülkelerinde sığınmacı konumuna düşmüş insanların
oynamasını” uygun buldukları için oyunda bazı
güncellemeler yapmaya çalışmışlar. Eğer, Epik tiyatro
örneklerinden birini izlemek isterseniz, Kafkas Tebeşir
Dairesi Odtü Oyuncuları tarafından 29, 30 ve 31
Ekim tarihlerinde oynanacak.
Referanslar
1. Bertolt Brecht Biyografisi,
http://www.muhsinyazici.com/egitim/index.php/cocuk­ve­
tiyatro/1771­bertolt­brecht­1898­1956­biyografisi.html, Erişim
Tarihi: 15 Ekim 2010.
2. Bertolt Brecht, Epik Tiyatro Üzerine, s. 27.
 ♦
Her zaman adı duyulan, ‘’bu fotoğraf da Pulitzer
almış canım’’ diye insanların bahsettiği bilinen, ancak
pek de ne olduğundan emin olunamayan Pulitzer adlı
ödüle dair gerçekten birkaç gerçek bilmek
isteyenler..Buraya!
Pulitzer ismi nereden geliyor ?
52
Joseph Pulitzer 1847 yılında Macaristan’dan Macar­
Yahudi kökenli bir baba ve katolik bir annenin oğlu
olarak dünyaya gelmiş.Hayatını sıradışılık sınırlarına
sokacak kararı 17 yaşında asker olmak isteyerek
vermiş. Sağlık sorunları dolayısıyla katılma isteği
reddedilmiş,ancak Hamburg’da şansı yaver giden
Pulitzer Amerikan İç Savaşı’na katılmak için adını
listeye yazdırmayı başarmış.Amerika’da, iyi Fransızcası
ve Almacası dolayısıyla St Louis’de Alman askerlere
katilan, ayni zamanda İngilizce’sini geliştirmek için
Mercantile Library’de çalışan Pulitzer, hayatını
değiştirecek hamleyi kütüphanenin satranç odasında
iki oyuncuya hamleleri üzerine fikirlerini söylerek
yapmış. Bu oyunculardan biri dönemin önde gelen
Alman gazeteleriden Westliche Post un editörü imiş
ve kendisi Pulitzer’e medya dünyasındaki ilk iş
teklifini yapmış. Takip eden seneler içinde Pulitzer
başarılı bir gazeteci olarak nam salmış ve 25 yaşında
batmanın eşiğinde olan bir gazetenin başına gelerek
medya dünyasında yerini oluşturmaya başlamış.
600.000 tirajlı gazetesi The World ile beraber Joseph
Pulitzer asıl ününe kavuşmuş. Çalışkanlığı ve
gaztesinin her detayına eğilmesini sağlayan titizliği
başarısının temel taşlarını oluşturmakla beraber;
sağduyulu olmasına bağladığım bir başka yönü medya
dünyasına bu günün gazetecilik değerlerinin kapısını
açmış: hükümet yolsuzlukları ve vergi kaçıran iş
adamları hakkında yazdığı makaleler döneme ve hatta
genel gazetecilik anlayışına damgasını vurmuş.
Pulitzer’ün başarısı bazı çevreleri rahatsız etmiş
olacak ki Yahudi kökeni temel alınarak olusturulmuş
asılsız aiddialara zaman zaman maruz kaldigi
soyleniyor.
Joseph Pulitzer’ün medya ve Amerikan politik
yaşamına etkileri hakkında bazı örnekler portresini
daha görünür kılacaktır: 1896­98 yılları arasında
Küba’nın İspanya’ya karşı isyan etmesi ve bir
Amerikan zırhlısının Havana Limanı’nda batması
medya kurumları arasındakı rekabete yansımış ve
durum The World’ün İspanya’ya karşı savaş
çığırtkanlığı yapmasına kadar gitmiştir. Mesele ise
Kongre’nin savaş ilan etmesiyle sonuçlanınca
medyanın ne kadar etkili olduğu anlaşılmış ve Pulizer
‘’yellow journalism ‘’ denilen bu tur girşimlerden elini
eteğini çekmiştir. Yolsuzluk ve haksızkların üstüne
gidişi ve sosyal adalete katkıları dolayısıyla ‘’yellow
journalism’’ hatası The World’ün kamuoyundaki
değerini düşürmemiştir. Bir diğer önemli olay ise,
1909 yılında The World’ün, Amerika Birleşik
Devletleri’nin French Panama Canal Company’e $40
milyon dolar değerinde usulsüz bir ödeme yaptğını
ortaya çıkarmasıdır. Buna karşılık federal hükümet
The World ‘e başkan Theodore Roosevelt ve J.P
Morgan ‘ı suçladığı için dava açmış, dava ise
gazetenin aklanması ile sonuçlanmıştır.Bu olay The
World’ün ve Joseph Pulitzer’ün basın özgürlüğü
konusunda önemli bir yere ulaşmasını sağlamıştır.
1912 yılında hayatını kaybeden Joseph Pulitzer
arkasında bir medya efsanesi bırakmış ve Columbia
Universitesi’nde Basın departmanı kurulmasiyla
beraber 1917 yılında Universite Pulitzer adına ödül
vermeye başlamıştır.
Pulitzer Ödülü’nün kazanılmasına dair : bir Amerikan askeri getirildiğinde Sezer’in çektiği 3
gizli kare arasından çıkmış. Ertesi gün Irak’taki
• Edebiyat, müzik, drama ve gazetecilik gibi alanlarda Amerikan işgalinin birici yıl dönümü haberlerini
verilen ödülleri almak için ilginç kriterler var. gözden geçiren Sezer, 1yıl önce­1yıl sonra
Gazetecilik alanında herkes ödüle aday olabiliyor, fotoğraflarına bakarken Saddam’ın yıkılan heykelinin
ancak haberin veya resmin Amerikan basınında yer fotoğraflarının yanında kendi karelerini bulmuş. Daha
almiş olması gerekiyor. Edebiyat ,drama ve muzik fazla söze gerek yok, Murad Sezer diyor ki:
alanlarında ise sadece Amerikan vatandaşları aday
olabiliyor. Amma ve lakin, tarih alanında herkes aday
olabiliyor eğer konu Amerikan tarihiyle alakalı ise!
• Ernest Hemingway, John Steinbeck, John F. Kennedy
ve William Faulkner, Pulitzer almış ünlü isimler.
• Aday olabilmek için 50 dolarlık bir katılım ücreti
alınıyor ve kişinin aday olduğu dalın spesifik katılım
dallarından birine uyması bekleniyor. Bununla
beraber, adayların değerlendirilmesinde net bir kriter
yok. Herşey ödülü verecek jüriye bırakılıyor. Doğal
olarak her yıl her dalda ödül de verilmiyor.
Gördüğümüz gibi çok katı bir sistemi yok aslında
Pulitzer’ün.
• Ödülü alan bir kişi, grup veya bir gazetenin
çalışanları olabilir. 21 kategoride verilen ödül, 10.000
dolar ve de bir sertifikadan oluşuyor. Ayrıca,
gazeteciliğin ‘’public service’’ alanında,ödül bir Gerçek sanat Pulitzer ile ölçülebilir mi?

gazeteye veriliyor ve altın madalya da ödüle dahil.
• Pulitzer ‘’ Pull­it­sir’’ şeklinde okunuyor.
Pulitzer Almış Bir Türk
53
Sona yaklaşırken eleştirel bakış açılarına da değinmek
istiyorum.Genel olrark ödül sadece Amerikan
vatandaşları veya Amerika ile ilgili meselelere dair
verildiği için eleştiriliyor. Buna ek olarak internette
gezerken Seth Godin adlı bir blog yazarının
görüşlerine yer vermek istiyorum. Kendisi bu ödülün­
her ne kadar belirli bir kriteri yok dense de­ aynı tıp
romanlar veya filmler ortaya çıkardığını, bunun sanat
olup olmadığını ve sanatçıların asıl yapmak
istediklernin bu ödülü almak mı yoksa gerçek sanat
eserleri üretmek mi olduğunu sorguluyor.

Pulitzer, dünyaya mal olmuş, gazetecilik anlayışını

Bahsetmiş olduğum şartlar altında herkes gazetecilik
alanında ödül alabildiği için araştırmam sırasında bir
Türk’ün de Pulitzer almış olduğunu fark ettim. Murad
Sezer ,1997­2009 yılları arasında Associated Press’te
savaş muhabirliği yapmış. Kosova, İsrail­Filistin,
Afganistan ve Irak görev yapmış olduğu yerler. Ödül
getiren fotoğrafını ise 8 Nisan 2004’te Irak­Felluce’ de
çekmiş. Sunni direnişin sembolü olan ve yoğun
Amerikan işgaline maruz kalan bu şehirde Sezer’in
fotoğraf çekmesi özellikle Amerikan askerlerince pek
hoş karşılanmamış, fakat ödüllü fotoğraf birliğe yaralı
modernize etmiş bir nevi geçtiğimiz 93 yılın­özellikle
Amerikan tarihi tabii­ özetini çıkarmış olan bir
ödüldür. Çarpıcı haberlerde, kült filmlerde, çok satan
romanlarda veya Amerikan başkanlarında onun izine
rastlamamız mümkün. Bu yazıyı okuduktan sonra
Pulitzer için internette şöyle bir gezinmenizi
öneririm, tabii bahsettigim bilimum eleştirileri de
aklınızda bulundurarak!
 Erasmus'tan Mektup Var

“Kültür şoku grafiği” size ne ifade eder? Yeni bir ülkeye

gittiğiniz ve tüm seyahat süresinin bitiminde kendi ülkenizin
şartlarına tekrar alışma sürecinin aşamalarını gösteren bu grafiği
bize İngiltere’deki geldiğimiz günün sabahı gösterdiler. Grafikte yeni
gelinen ülkeyle ilgili tüm o pozitif hisleri keskin bir düşüşle yaşanan “şok” takip eder.
Uzmanların söyledikleri şudur; istisnasız herkes, fark etmese bile bir noktada bu şoku
yaşayacaktır. Benim bu 2. aşamaya geçmem uzun sürmek bir yana, olabildiğince keskindi.
Koskoca kampusun tüm lavabolarındaki sıcak su ve soğuk suyun ayrı çeşmelerden
çıktığını ve iki suyu birbiriyle karıştırıp ılıtmanın imkansız olduğunu fark etmemle kendimi
o eğrinin dibinde buldum. “Ee şimdi nasıl yapacağız bunu?” sorusu ve çeşme gerçeği
şoku Keele Üniversitesi’ne bu sene giriş yapmış 77 uluslararası öğrencinin istisnasız ilk
kültür şoku olduğuna dair istatistikler mevcut.

1949 yılında Newcastle­under­Lyme’de

kurulmuş bir kampus üniversitesi Keele.
Ormanlar, göllerin ve 16. Yüzyıldan kalma
idari binaların içerisinde yağmuru eksik
olmayan bir kampus burası. Buraya
alışamayanların başında gelen Türkler ve
Yunanlılar, tarihi çatışmalarını bırakıp güneşe
özlemlerini birbirleriyle paylaşıyorlar. Bir de
Kıbrıslı buldular mı işte o zaman topluluktaki
Kültür Şoku Grafiği diğer en az altı milletten insan sohbete Fransız
kalmak deyimini yaşıyor. Tüm aklınızdaki o stereo tipleri kenara bırakın zaten. Çünkü
Erasmus’ta içki içmeyen Alman, fast­food sevmeyen Amerikalı, hayatı ferah içinde
olmayan İsveçli, çat pat Fransızcanızı duymaktan zevk duyan Fransız ve hiç de soğuk
olmayan onlarca İngilizle tanışabilirsiniz. Adlarını düzgün söyleyemediğiniz bu
insanlarla hayatınız boyunca süreceğini hissettiğiniz arkadaşlıklar kuracaksınız.

Her şeyden önemlisi, zaman içerisinde ne kadar bulunduğunuz yere ayak

uyduracağınızı fark edecek, Türkiye’de alışık olmadığınız kadar özür dilemeyi
öğreneceksiniz. Tek kişilik, yüksek standartlı odalarınızda sabahlara kadar
arkadaşlarınızı kimseden izin almadan ağırlayabilecek ve her gün yeni yerler, yeni
kültürler keşfedeceksiniz. Yerel halka uyum sağlayıp birbirinize “Hey
Duckie/Duck/Love!” diye selamlayıp “Cheers/ Taa” diyerek teşekkür etmeyi
öğrenceksiniz.

Sonra yürürken ülkenizde bıraktığınız bir arkadaşınıza ya da ailenizden birine çok

benzeyen bir gölge görüp koskocaman bir iç çekme eşliğinde o an itibariyle ne
bulunduğunuz şehre ne de geldiğiniz ülkeye ait olmadığınızı fark edecek ve kendinizi
kayıp hissedeceksiniz. İçerisinde bulunup katkı sağlayabileceğiniz tüm çalışmalarınızı
kilometrelerce uzakta bırakmış olmanın, özlemenin ve bununla başa çıkıp hayatta
kalmayı öğrenmenin yollarını öğreneceksiniz. Erasmus’a hoş geldiniz! Buraya
alıştığınızı fark ettiğiniz anda geri dönme yolunda uçakta olma ihtimaliniz hayli yüksek.
Şaşırmayın. Cheers!!

Deniz Akkuş
 Atatürk Bulvarı 127 / Kat: 6­7 Ümitköy Şubesi: Mutlukent Mah.
06640 Bakanlıklar 1964. Sok. 5­A
0(312) 418 79 73 ­ 0(312) 419 03 10 0(312) 235 70 60 ­ 0(312) 235 70 39
 Wireless

30 Dk.dan Sonra Yeni Yönetim ve Kadromuzla!

Gelen
Siparişlerden
Ücret Alınmaz

0 (312) 210 00 16­17