THE

COMPLETE WORKS
or

IN THE ORIGINAL LATIN,

COLLATED WITH THE MANUSCRIPTS, AND

VARIOUS PRINTED EDITIONS,

ACCOMPANIED BY

A NEW ENGLISH TRANSLATION

OF THE HISTORICAL WOlZKS,

AND

A LIFE OF THE AUTHOR.

LATE FELLOW OF C.C.C.y OXFORD.

VOL. VIII.
COMMENTARIES ON THE SCRIPTURES.

LONDON:

MDCCCXLIV.

Ji/ ;3
 v.LF

LONDON:

GILBI_RT _ RIVINOTON 3 PRINTER_

ST. 3OItl _pS _QUARE.

 VENERABILIS

B E D/_;
OPERA QU/E SUPERSUNT OMNIA,

NUNC PRIMUM IN ANGLIA,

OPE CODICUM MANUSCRIPTORUM,

EDITIONUMQUE OPTIMARUM

ECCLESIgE ANGLICANJE PRESBYTER,

ET COLL. CORP. CItR. OXON, OLI_.I SOCIUS.

VOL. VIII.
COMMENT. IN SCRIPT. SACR.

LONDINI:

MDCCCXLIV.
 VENERABILIS

COMMENTARIA IN SCRIPTURAS

SACRAS,

NUNC PRIMUM IN ANGLIA,

OPE CODICUM MANUSCRIPTORUM,

EDITIONUMQUE OPTIMARUM

ECCLESIA3 ANGLICAN_E PRESBYTER,

ET COLL, CORP. CHR, 0XON. OLlbl SOC1US.

VOL. Jl.
COMMENT. IN VETUS TESTAMENTUM.

LONDIN]:

MDCCCXLIV.
 PREFACE
TO

VOL. II. OF THE COMMENTARIES.

IN this Volume are contained the concluding part of the

Commentary on Samuel, the Questions on the Books of
Kings, the treatise on the Building of Solomon's Temple,
and the Commentary on Ezra.

In Regum libros tri#inta Qu_estiones.

These thirty questions on the Books of Kings, or, as
our Bibles are now di_ided, of Samuel and Kings, were
occasioned by an application fi'om Nothelm, a priest of the
church of London, to Bede, who requested to have certain
difficulties explained. They are found in the folio editions.
[Bas. iv. 441--462. Col. 333--347.]
Locos, quos triginta {_umstiones spectant, quippe in
Editt. non indicatos, hlc adponimus :
1 Sam. xI. 35. 2 Sam. XXlIi. 20.
IIi. 19. 1 Reg. vI. 2.
vi. 19. vl. 8.
VII. 2. VI. 9.

xx. 14, 15. viii. 8, 9.

xxv. 29. viii. 65.
2, Sam. I. 18. xvi. 34.
VllI. 2. XX. 10.
XXHI. 8. 2 Re_'. xI. 5.
VOL. VIII.
k PREFACE.

2 Reg. xI. 12. 2 Reg. xx. 9.

xii. 15. xxii. 14.
XlV. 7. XXIII. 10.
XlV, 25, xxnI, 11,
xvu. 29, 30. XXIII. 13.
xvnI. 32. xxlv. 14.
[Gaehle, Dissert. de Beda, &c.]

De eedificatione 7bmpli, alle#oric_e e_positionis.

This treatise is found in the folio editions [Bas.

viii. 1--73. Col. viii. 1--52]. It consists of twenty-five
chapters in one, though Cave, Fabricius, Baronius, and
all the editions mention two books. It forms a com-

mentary on 1 Kings v.--vii, and 2 Chron. ii.--v. At the

end of it, in the folio editions, is found an additional
pol_ion, called Qu_estiones Quinque, &c., but this is not
found in the MSS., and has no reference whatever to
Bede. The text of this edition has been corrected by
the aid of a MS. in the Biblioth_que Royalg, [2165.] which
has been collated throughout, and a partial examination
of a MS. in the British Museum.

In Ezram et Neemiam, libri HI.

This work is found in the folio editions, [Bas. iv. 462--

588. Col. iv. 348---477.] and, like others of Bede's writings,
is inscribed to Bishop Ace% at whose instigation it was
first written. The latter portion of it, which commences
the book of Nehemiah, will be found in the next volume.
 IN SAMUELEM PROPHETAM,

ID EST, LIBRUM PRIMUM,

ALLEGORICA EXPOSITIO.

LIBER SECUNDUS.

QUONIA_ in hoc libello, id est, secundo nostr_e allegorica_

expositionis in beatum prophetam Samuelem, de fine duca-
tus ejusdem Samuelis, et de initio regni Saul, auxiliante
Domino, sumus pro modulo nostro dicturi ; visum est loco
proeemii, de tempore quo quisque eorum Dei populo prac-
fuerit, aliqua tractare ; et quia scriptura sancta de hoc
tacere videtur, quid verisimilius _estimari possit, sollicita
inquisitione scrutari. Et quidem non defuere, qui ambos
non amplius tredecim annis pra_esse dicerent ; eo quod
scriptum sit, Et factum est, ex qua die mansit arca in
Cariathiarim, multiplicati sunt dies: erat quippe jam
annus vicesimus. Putantes arcam viginti annis in Ca-
riathiarim mansisse; et hos a principio Samuelis, usque
post septimum David annum, quando in Hierusalem reg-
nare incipiens, earn illo adduxerit, esse computandos ; cure
scriptura manifestissime testetur, temporibus Saulis pug-
nante Israel adversus Philistiim, earn fuisse cure populo in
castris. Possitque verius multo videri, viginti annos qui
dicti sunt, si tempus mansionis arc_e in Cariathiarim desig-
nant, ad hoe usque tempus potius, quam cure David earn
inde duxerit, esse numerandos. Sunt qui suis Samuelem
in Chronieis praetereundum penitus ease putarent. Sunt
qui ei septuaginta annos, qui Sauli triginta adnotarent.
Sunt qui, juncto amborum tempore, quadraginta eos annos
VOid.VIII. n
O ALLEGORICA EXPOSITIO

populum rexisse perhiberent. Sed unde aliquld horum

affirmari debeat, invenire nequimus. Unde autem cassari
omnia, et destrui possint, facillime patet. Dicit enim mani-
feste scriptura: Factum est igitur quadringentesimo et
octogesimo anno egressionis filiorum Israel de terra
_Egypti, in anno quarto, mense Zio, ipse est mensis secun-
dus regis Salomonis super Israel, et zedificare coepit domum
Domino. Replica ergo Judicum tempora, et invenies
quia Othoniel quadraginta annis populum rexerit, Ahud
octoginta, Debbora quadraginta, Gedeon quadraginta,
Abimelech tribus, Thola viginti tribus, Jair viginti duobus,
Jephte sex, Abessan septem, Hajalon decem, qui in Sep-
tuaginta interpretibus non invenitur : Labdon octo, Sanson
viginti, Heli quadraginta, qui simul faeiunt annos tre-
centos triginta novem: quibus adde quadraginta annos
itineris ab A_gypto, totidem regni David, quatuor Salo-
monis, fiunt quadringenti viginti tres : minus videlicet quin-
quaginta et septem, a quadringentis octoginta, qui necesse
est anni quinquaginta septem residui Josue, Samuelis, et
Saulis temporibus expendantur; sed quomodo dividamus,
scriptura non docet. Si chronicorum sequentes auctorita-
tern, vigintiquatuor Josuze damus, czeteri duo plus quam
triginta non habcnt. Si Sauli quadraginta, reliqui duo non
amplius quam decem habent et septem. Ergo ut aliqua
quzerendi via pateat, revolvamus scripta Josephi, qui
doctior de talibus, printer divina eloquia, nemo facile repe-
ritur. Et inveniemus in Antiquitatum ejus historia,
Josue xxvI. annis, Samuel duodecim, Saul viginti populo
przefuisse regendo; qui simul fiunt anni quinquaginta
octo. Nec turbare nos debet unum quod quadringentis
et octoginta superest. Sire enim scriptura more suo ple-
nariam summam ponens, unum quod supererat, minime
curavit addere: sive quod magis credibile est, Josephi
scriptura per incuriam longze zetatis unum alicubi, ut fieri
solet, adjecit. Neque enim putandum est, in scripturae
sanctae literis errorem factum; quaz cure multis aliis in
locis dissonet, in Judicum tamen catalogo per omnia inter
Hebraicam veritatem, et Septuaginta interpretum edi-
 IN LIB. I. SAMUELIS. 3

tionem concordat, praeter unum duntaxat Hajalon, quem

illi funditus omisere. Cujus omissio Grzecorum chrono-
graphos Hebraicre veritatis inscios coegit, neglectis Josephi
scriptis, Samueli et Sauli quadraginta annos, Josua_ viginti-
septem dare. Videbant enim se aliter ad quadringente-
simum octogesimum numerum, quem annis Hajalon
adimplere non noverant, pervenire non posse: quibus se
novem annos Josepho, quem ignorare nullatenus pote-
rant, ut seripturae satisfieret, addere licuit. Cur non et
nobis simili necessitate conclusis, liceat unum saltem com-
puto illius annum subtrahere, ac Josuae viginti quinque
annos, Samueli et Sauli triginta duo annotate ? ne plus
justo historicis credendo, scripturam solvere videamur:
quze absolute quadringentesimum octogesimum egressionis
ex yEgypto annum, quartum esse Salomonis asseverat.
Quod si ita scripture esset : Factum est post CCCCLXXX.
annos egressionis ex ¢Egypto, quarto anno regni Salo-
monis, nulla omnimode esset controversia; quia superfluus
annus ipse esset quartus Salomonis. Et ne quis dicat fal-
sam nos sequi regulam quadrin_entorum octoginta anno-
rum, quasi ccccccLxxx, sint potius juxta qua_dam exem-
plaria computandi, ipse sacrre interpres historic, cure tem-
porum librum transferret in Latinum, ubi ad quartum
Salomonis annum perveniens, templum in eo zedificari
coeptum meminit: statim vel ex sua quam in scriptm'is
sanctis collegerat eruditione, vel ex auctoritate Grreca sub-
junxit, et air: Colligitur autem omne tempus a Moyse, et
egressu Israel ex _tEg.ypto, usque ad prresentem annum,
anni 480. Sane ne quem turbet in computo temporis,
quod scripture, et supra memoravimus: quia ex qua die
mansit arca in Cariathiarim, multiplicati sunt dies: erat
quippe jam annus 20, et requievit omnis domus Israel post
Dominum. Potest iste versiculus etiam sic accipl, ut non
arcam in Cariathiarim viginti annis mansisse designet, seal
ex qua die mansit area ibidem, omnem domum Israel
requievisse post Dominum 20 annis, gaudentem nimirum
de revertente adse, quam ob peccata perdiderant, arca,
postea vero communicantem peccatis Saul paulatim ab
n2
 ALLEGORICA EXPOSITIO

ejus deviasse vestigiis. Sed quia in longum praefatio pro-

cessit, ipsum jam quem scrutamur ordinem scripturm
inchoemus.

IN CAP. VIII.

CAP. I. Factum est autera cum senuisset Samuel, _'e. usque

ad Vadat unusquisque in civitatem suam, _'c.] Haec lectio
ad literam et t)qaice intellecta, arguit eos qui neglecto quod
didicere sancto mandato, suis potius coneupiscentiis ser-
vire desiderarat: quod et de omnibus falso fidelibus gene-
raliter, et de Jud_eis spccialiter accipi potest; qui vel post
incarnationem Salvatoris, terreni regni amore, praedicatores
regni coelestis abjecerint; vel quietissima olim regimina
judicum fastldientes, contra Domini consultum regalis
sceptri gestierint stemmate sublimari. Factum est autem,
inquit, cure senuisset Samuel, posuit filios suos judices
Israel. Nomen senectutis in scripturis cum mystice poni-
tur, aliquando maturitatem sapientiae, et consilii gravi-
tatcm, aliquando torporem mentis ab inchoatae virtutis
novo fervore frigentem significat. Dictum est enim de
justo judice, cujus fallere sapientiam nulla conscientia
praevalet : Et Antiquus Dierum sedit. Dictum et de mem-
bris illius, Gloria, senum canities, id est, sapientize gra-
vitas. Item in malam partem, qui st a virtutum studio
tepescere senserat, ait: Inveteravi inter omnes inimicos
tacos. Utrique autcm patti potest convenire quod dici-
tur, Samuel senescens, filios suos posuisse judices Israel.
Cum enim tides et dilectio Christi senuisset apud Judaeos,
quibusdam videlicet ab ea quasi grandaeva senectute fri-
gentibus; quibusdam vero in ea quasi longajam vivendi
consuetudine maturis, posuit ipse Dominus Scribas et
Pharisaeos ejusdem populi judices, qui rectam vitae viam
discernere, et subditis ostendere deberent: qui filii D_i
dicti sunt, juxta hoc quod ipse dixit in Exod., Filius meus
prlmogenitus Israel. Quod aeque ut dictum est, et ad in-
carnationis Dominic_e_ et ad ea potest tempora referrl, cum
primum in eodem populo sunt judices a Domino positi.
Namet tunc, propheta attestante, justus ex fide vivebat.
 IN LIB. I. SAM. CAP. VIII, 5

Haud dubium quin ilia de qua Petrus air: Sed per

gratiam Domini Jesu credimus salvari, quemadmodum
et illi.
Faitque nomen filii ejus primogeniti Joel, &c.] Joel inci-
piens vel fuit Dei, Abia pater fuit, Bersabee puteus jura-
menti dicitur. Est enim locus, sieur et nomine probat, ubi
Abraham et Isaac foedus cum Abimelech pepigere jurantes ;
significans fontem ilium salutarem, qui circumcisionem et
praeputium unius ejusdemque tidei pacto sociatos abluit ;
in quo przefati fratres sunt judices dati, ut vitze videlicet
fontem et propinarent et biberent. Yerum illi juxta nomen
suum incipientes quidem, sed non perseverantes usque in
finem, ut salvi fierent, et quondam ad Deum pertinentes,
patrumque populi vocabulo digni existentes, nune in con-
traria mutati, suas traditiones et scelera legi pariter et
gratize przetulere. Sed et quisque nostrum cure a spi-
rituali quam inchoaverat ardore tepeseens, infimos terrenos-
que eogitatus suze menti praeponit, quasi degeneres tilios
senescens Samuel Bersabee judices statuit; quia pravis
sensibus baptismi mysterium subdit.
Congregati ergo universi majores natu lsrael, venerunt ad
Samuelem, _c.] Congregati ergo post ascensionem Domini
universi majores natu carnalis Israel, venerunt adversus
eum, miseruntque regionem post eum, in Ramatha, id est,
in altitudinem ccelorum, ubi omne quicquid terris agimus,
dieto eitius pater, dicentes: Noluimus hunt regnare super
nos ; et quasi ad eum quem latere nil potest, verba facien-
tes : Ecee, inquiunt, tua in nobis tides et caritas senuit, et
filii quos enutristi et exaltasti, ipsi spreverunt te. Mahli-
mus ergo, instar gentium quze te non noverunt, et regno-
rum quae non invocaverunt nomen tuum, extranei a tuo
ducatu manere, quam tuae gratize fidei et regno et patrize
privari. Si enim, relicta pugnandi solertia, omnes tuae
doctrinae simplieitatem sequimur, venient Romani, et tol-
lent nostrum et loeum et gentem. Haec quidem Judaei,
quamvis non voce, mente tamen reproba, et intentione
adversus Dominum sunt, et adversus Christum ejus locuti.
Di_plicuitque sermo ia oculis Samuelis, _'c.J Displicuit
 ALLEGOR1CA EXPOSITIO

infidelitas Juda_orum coram prudentibus in Christo, qui

suut oculi ecclesia_, eo quod infima pro summis eligendo,
nescientes licet Domino dixissent, Da nobis regnum ter-
restre, quod nos perpetuo damnet. Nam de coelesti, quod
pauperibus spiritu promittis, nobis cura non est, pro quo-
rum salute, vel per se ipse, dum esset in mundo, vel
per sua membra, etiam post ascensionem Patrem Salvator
oravit. Quod de Jacob fratre Domini specialiter ecclesias-
tica narrat historia, quia tanta videlicet instantia et seduli-
tate pro populo templum frequentans supplicaverit, ut
camelorum duritiam traxisse ejus genua crederentur.
Dixit a_ztemDominus ad Samuel: .4udi vocem populi, 5fe.J
Ne liberum eis tollas arbitrium, sed da potestatem filios
Dei fieri, his qui crederc noluerint, nec te doleas oppro-
brium hominum ex abjectione plebis effectum. Non enim
tuam doctrinam in homine loquentis, sed meam divinam
per te operantis abjecerunt, ne regnum illis in te tribuam
sempiternum. Cui simile cst quod ipse dixit: Mea doc-
trina non est mea, sed ejus qui misit me.
Sieur dereliquerunt me, et servierunt diis alienis, 5;e.] Id
est, sic derelinquent etiam gratiam evangelii, et servient
alienis a Deo traditionibus suis.
Nunc ergo audi voeem eorum, _'e.] Et ha_e personae
Patris ad Filium loquentis aptissime eongruunt, Dimitte
eos seeundum desideria cordis eorum, et ibunt in volunta-
tibus suis. Verumtamen eontestare eos per evaugelium,
et prmdie eis quid temporalis miseri_e eoram hominibus,
quid ,-eterni tormenti apud inferos passm-i sint, qui negleeto
servitlo, vel potius libertate spirituali, sibimet regnare ma-
luerint_ dieens: Ouia venient dies in te, et eircumdabunt
te inimiei tui vallo, et relinquetur domus vestra deserta, et
cmtera talia, et ait:
Hoe erit jus regis qui imperaturus est vobis.j Non qua]is
esse debeat moderatus ac justus imperator exponit, cujus
et in plerisque scriptttr_e sancta_ locis, et maxime in Deute-
ronomio perfectio docetur; sed potius rector improbus,
a quo austeritate subjectos sit oppressurus intimat, ut per
hmc populum a pertinaci illius petitione revocet. Figurate
 IN LIB. I. SAM. CAP. VIII. 7

autem qum de bono rege scriptura loquitur, Christum

significant: de quo sub Salomonis specie canitur, Deus,
judicium tuum regi da. Qum autem de malo, diabolum:
juxta illud Ecclesiastici, Rex insipiens perdet populum
suum. Et merito, quia itle diaboli, iste membrum est
Christi.
Filios vestros roller, _'c.q_Vos, inquit, in libertatem vocati
estis, fratres, tantum ne libertatem in occasionem carnis
detis. Qui ergo libertatem, in quam vocatus est, in occa-
sionem carnis dederit, mox impii regis, hoc est diaboli,
quem pro domino elegit, potestate depressus, cuncta hzec
qu_ Samuel populo dixit, in seipso servitia tolerabit. Nam
quod de uno populo semel dictum specialiter, sed diutius,
et veritate historica, et typica est ratione actitatum; omni-
bus _que mortalibus, qui jugum Domini suave a se proje-
cerint, est generaliter aptandum ; quorum filios tollit im-
probus rex, et ponit in curribus suis, cum eorum gesta
prmclara, verbi grati% modestiam, patientiam, benignita-
tem, eleemosynam, et cmtera hnjusmodl, tollens antiquus
hostis, hypocrisi, cenodoxia, superbia, vel alia qualibet
vitiosa pcste commaculans, infidelium nectit operibus, in
quorum cordibus nequitize freno constrictis, ipse pessimus
auriga quasi suis per omnia superbus et gaudens libere
circumfertur in curribus. Et quia quos nunc falso fideles
in fidelibus per opera sociat impius hostis, eosdem ipsis in
fine per supplicia judex sociabit districtus ; recte de talibus
scriptum est: Veniet dominus servi illius in die qua non
sperat, et hora qua nescit, et dividet eum, partemque ejus
cum infidelibus ponet.
Faeie/que sibi equites, _'c.] In tantum, inquit, sibi diabolus
vestra etiam fortiora subjugavit studia, ut per hmc et alios
ii"eno erroris corripere, edomare, et ad impietatis studeat cal-
lem deflectere, virtutisque sobolem vitiorum satagat reddere
prmconem. Nam sicut in bono quadrigm virtutum minis-
trat, qui prudentiam, fortitudinem, justitiam, et temperan-
tiam proximorum cordibus infert ; ita e contrario quadrigam
pessimi regis prmcurrit, qui suis scquacibus adversa hisce
virtutibus vitiorum exempla prmmonstrat.
8 .ALLEGORICA EXPOSITIO

Et cor_tituet sibi tribunos, et centurione._, _ye.] Et ex ves-

tris magnis actibus, quasi borne eonseienti_ utero progeni-
tis fifiis, alios sibi eorruptor antiquus, ut id otfieii delegabit,
qui velut tribuni quidam adversum eastra veritatis hostilem
ducant exereitum ; alios qui in eenturione_ magnam vitae
veterme perfeetionem se sequentibus promittant; hos qui
seminantes in earne, de earne metent eorruptionem ; juxta
quod Ose_e dieit, Arastis impietatem, messuistis iniquita-
tern, eomedistis frugem mendaeii. Afios qui dialeetieis
insidiis fabrieatores errorum, et eultores perversorum dog-
mature eontra veritatem eonfortent, fraudulentus ordinator
distribuit. Possumus autem aratores agrorum diaboli etiam
eos sentire, qui eorda miserorum exereitio pravi dogmatis
exeolant. Messores vero, qui velut perfectos in minorlbus
suorum fruetus auditorum, ad seeretiora sua eontemplanda
mysteria, quasi purgatiores ad horrea perdueant ; quod
h_eretieorum proprium, et maxime Manieh_orum solet
esse eommentum. Possunt namque filii populi eontuma-
eis, quos super diversis personae unius aetibus interpretati
sumus, etiam ad diversas referri personas, ab eodem uno
adversario diverso errore foedatas.
Filias quoq_m vestras lacier sibi unguentarias, 3yc.] Syn-
agogas quoque vestras, vel animas deeeptorum, vel eerte
cogitationes ingenua quondam eastitate liberas, faeiet suis
pravitatibus nefaria adulatione faventes ; quod pessimum
genus unguenti detestans propheta preeatur : Oleum autem
peeeatoris non impinguet caput meum. Cui eontraria est
boni regis unguentaria, Maria videlicet Magdalene, qme
dieit : Dum esset rex in aeeubitu'suo, nardus dedit odorem
suum. Faeiet et vitiorum foeo famulantes: de quo pro-
pheta testatur, Omnes adulterantes velut elibanus eorda
eorum. Cui eontrarius est focus dileetionis supern_e, quem
qui audito verbo veritatis pereepere, dixerunt ad invieem :
Nonne eor nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur
in via, et aperiret nobis seripturas ? Faeiet et panifieas,
qu_e veeordes quosque ad infanda h_eresium eonvivia vo-
eantes aiunt, Panes oeeultos libenter edite: aqttee furtiv_e
duleiores sunt, et panis abseonditus suavior. De quo
 IN LIB. I. SAM, CAP. VIII. 9

pane et alibi dicitur: Dulcis est homini panis mendacii,

sed postea implebitur os ejus calculo. Cui contrarius est
panis veritatis, qui cor hominis confirmat. Cujus cogni-
tionem, quia caro et sanguis non revelabit, sed Pater qui in
coelis est: recte sub mulieris specie fortis de ecclesia cani-
tur, Facta est quasi navis institoris, de longe portans
panem suum.
Agros quoque vestros, et vineas, 2yc.] Amplissimas quoque
copias virtutum spiritualium vestrarum, et fruetus ferven-
tissim_e dileetionis, neenon et dona suavissima miserieordize
fulgentis auferens a vobis_ immundorum potius spirituum
voluptatibus subjieiet.
Sed et segetes vestras, et vinearum redditus addecimabit,
_yc.] Sed et opera vestra quasi ad naturm usque perfectio-
nem jam perducta, spemque totius vitro vestrm ccelesti
mercede, quae denario numero signata est, corruptor anti-
quus ex integro privabit, ut horum damno servientium
sibi malignorum spirituum, quos angelica quondam virtute
nudatos, humanam fecit esurire perniciem, desideria sem-
per insaturabilia reficiat.
Servos etiam vestros, et ancillas, &_c.] Motus etiam animi
vel carnis ineptos, verbi gratia, iram, zemulationem, gulam,
luxuriam, et cmtera talia, quze sapientium necesse est
discipllna coerceantur et refi'enantur ; sed et c_etera rectze
intentionis officia, suo potius juri smvus fraudator mancipa-
bit, gregibusque virtutum opimis, in quibus diu frustra
serviebatis, denaria perfectione carentibus, ipse in fine
pasturm palmam hostis aeeipiet. Sicque tandem vos sub
adversario servos effectos gemetis, quos sub domino liberos
pridem vivere tmdebat.
El clamabilis in die ilia a facie regis vestri, _c.] Patet
haec prophetia, et usque hodie apud Judzeos non cessat
impleri; qui sicut in septimodecimo Psalmo scripture est,
Clamabunt (et non est qui salvet) ad Dominum, nec
exaudivit eos. Ad quos dicit Dominus: Non exaudiarn
preces vestras. Manus enim vestrae sanguine plenm sunt.
Illo videlicet quem in hujus electione regis nefandi sibi
imprecabantur dicendo : Sanguis enim super nos_ et super
8
]0 ALLEGORICA EXPOSITIO

filios nostros. Hunc baptismatis aqua diluant, et clament

ad Dominum de tribulatione sua, et de necessitatibus
eorum liberabit eos. Alioquin audiunt ab apostolo Jacobo :
Petitis, et non accipitis, eo quod male petatis. Sed et
morali intel]ectu, diflicile ac sero vincuntur vitia, qu_e din
libenter jacentes, seque sponte prosternentes oppresserant.
Noluit autem populus audire voeem Samuel, _'e.] Haee
inobedientis populi pertinacia regem pro Domino postu-
lans, non in solo praedicatee grati_e tempore, sed etiam
ante Dominieae incarnationis eelebrata mysteria, synago-
gain, immo totum paene genus humanurn, ab ipso primo
parente, quando serpentis verba Deo proposuit, occupavit.
Semper enim contumaees quique liberum su_ voluntatis
arbitrium divin_e gratiae student anteferre regimini. At
veto boni quique filii Patris spirituum supplieantes, non
nostrum regnum, neque voluntas nostra ; sed, Adveniat,
inquiunt, regnum tuum; fiat voluntas tua, sicut in coelo et
in terra.
Et air Samuel : Vadat unusquisque ia civitatem
suam.j Docet-et hodie scrmo divinus, contumaces quosque
ae rebelles contra Dominum a publico contentionis obsti-
natae singaflos ad curiam redire pectoris ; quatenus suo
secure quisque liberior in corde, quid contra voluntatem
tuam supernae dispositionis gesserit, quam a districto
judiee sententiam excepturus sit, sedulus exploret.

IN CAP. IX.

El erat vir de Benjamin nomine Cis, filius Ablel, _'c.] In

eo quidem Saul rex, quod pro Samuel eleetus a populo per-
tinaei, quod David perseeutus, qui ezetera flagitia est
operatus, quod eundem David reprobatus et mortuus
regni sueeessorem aeeepit : Juda_orum signifieat malitiam,
quiet prophetas et Dominum spernentes ae persequentes,
sibimetipsi regnare maluerunt; ideoque regnum Dei, de
quo ejeeti sunt, reliquerunt genti faeienti fruetus ejus. In
eo vero quod oleo saneto unetus est_ quod Israel ab hoste
salvabat, Dominum Jesum Christum figurate denuntiat.
Atque ideo przesens leetio, quze ejusdem Saulis unetionis
 IN LIB. I. SAM. CAP. IX. 11

historiam, nullam vero notam reprehensionis eontinet:

Domini Salvatoris propter nos homines, et propter nostram
salutem, descensionem de coelo, baptismi a Joanne suscep-
tionem, czeteraque dispensationis temporariae mysteria celsa
designat. Et primo quidem sensum, qui est de Domino,
juvat, quia Saul de Benjamin ortus, quod electus et bonus
perhibetur ; sire quia Bcnjamin filius dexterae interpreta-
fur, sive quia minima tribus est in Israel; semper enim in
humilibus spiritu, quorum est regnum coelorum, Christo
solet gratia generari.
El erat ei filius vocabulo Saul, _'c.J Qui enim est de
terra, de terra est, et de terra loquitur : qui de ccelo venit,
super omnes est; qui peccatum non fecit, nec inventus
est dolus in ore ejus. Sed et nomen Saul, quod dicitur
expetitus, sire petitio, Christo aptissime congruit; qui
magno sanctorum desiderio semper imploratur, et adesse
rogatur. Necnon et Cis patris illius, id est, duri voca-
bulum, mysteriis alludit ; sire Deum Patrem designet, seu
David, vel Abraham, aut alium quemlibet patrum, ex qui-
bus Christus secundum carnem. Nam et dura est natura
illa, qu_e non solum _finci vel mutari, sed nec ab ulla potest
condita natura comprehendi. Dura est per districtionem
judicii reprobis, qu0e per gratiam miserieordim suavis est
bonis. Hic etenim de his dicitur: Quam bonus Deus
Israel, his qui recto sunt corde ! De illis autem : Omni-
potens sermo tuus de eoelo a regalibus sedibus. Durus
debellator in mediam exterminii terram prosilivit ; et dura
in tentationibus sunt fidelia eorda bonorum, quibus sub
Ezechielis specie dicitur: Ecce dedi faciem tuam valen-
tiorem faciebus eorum, et frontem tuam duriorem frontlbus
eorum, ut adamantem et silicem dedi eum.
Perierant autem asinae Cis patris Saul, _c.] Perierant
anim_e etiam ad Deum Patrem Domini nostri Jesu Christi
pertinentes ; quia etsi juste vlverent, priusquam Dei Filius
descenderet ad terras, primam stolam recipere non pore-
rant. Et dixit Deus Pater ad unicum Filium suum:
Junge tuo comitatui unanima sanctorum, qui tibi obtem-
peranter adhmreant, desideria prmclara, et ipsis pro sua te
1_ ALLEGORICA EXPOSITIO

virtute sequentibus, opus humanze salvationis ingredere.

Quod si in Cis patre Saul ccetum patrum antiquorum libet
accipere, constat hune curam animarum gessisse fidelium,
et Christum sedulo rogasse, ut ad harum salvationem dig-
naretur in carne venire, dicendo : Domine Deus virtutum,
converte nos, et ostende faeiem tuam, et salvi erimus, et
czetera hujusmodi.
CAP. If. Qua_ens asinas Saul per quinque loca, non
invenit, _'c.] Ou_e a progenitoribus ejusdem Saulis, et beati
Samuelis cognomen traxisse videntur. Et DominusChristus
perditas in protoplasto mortalium animas ad viam vitze
reduci desiderans, per quinque hujus secufi _etates coepta
non explevit ; quia ad tempus usque su,qe incarnationis
neminem, quamvis perfecte viventem, in coelestis regni
gaudia reduxit.
Cure autem venissent in terrain Suph, dixit Saul ad pue-
rum suum, _c.J A quinto loco cassat_e qu_estionis Saul
quasi redire disponit. Et Dominus enormitate pr_evarica-
tionis human_e videbatur, quasi a curanda impiorum salute
•voluisse reverti, dum in quinta seculi _etate subtractis pro-
phetarum oraculis, subtracta frequentia collocutionis ange-
lica_, sola pravorum hominum scelerata acta crebrescerent.
Et revera tot ac tantis ante adventure Domini mundus
scelcribus urgebatur_ ut plus de justorum tuenda, quam de
acquirenda impiorum salute, Conditor humani generis puta-
retur esse solficitus. Yerum ille pro adversitatum molestiis
suorum providus electorum, et patientiam probare invin-
cibilem, et desideria volebat constantia differendo jam
magis ac magis acuere; unde sequitur :
Qui air ei : Ecce est vir Dei in civilate hac, &jc.] Heec est
enim patientia et tides sanctorum, hic amor contimms,
h_ee prmstolatio diutina a longe aspiciens et salutans incar-
nationis Dominica_ et humana_ reparationis gaudium; ha_c,
inquam, ilia frequens scripturis gratia_ salvantis obsecratio :
Excita potentiam tuam, et veni, ut salvos faeias nos.
Exsurge, quare obdormis_ Domine ? exsurge, et ne repellas
usque in finem; quare faciem tuam avertis ? et caetera
talia. Ecce, inquiunt_ est in civitate mundan_e conver-
 IN LIB. I. SAM. CAP, IX. 13

sationis, coelesti gratia nobilissimus, et absque ulla dubie-

tate veracissimus prophetarum chorus. Nunc ergo eamus
illuc, eta contemplanda tuae gloria divinitatis, quae mundis
solum cordibus patet, ad humanitatis etiam olim promissae,
ac din jam desideratae, mysteria cernenda veniamus. Beati
namque oculi qui viderunt, et aures quae hzec audire me-
ruerunt. Forte resonantibus ibi de te, ac viam nostra_
devotionis attestando, juvantibus prophetarum praeconiis,
credere incipiet mundus, et ipsi, reductis ad vitam qui
perierant, a tanti temporis longo labore quiescemus. ¥er-
bum dubitationis ponitur, ad ostcndendam erroris humani
gravitatem, difficultatemque curandi, juxta illud SalvatoHs :
Putas inveniet fidem in terra? et: Si crederetis Moysi,
crederetis forsan et mihi. Hnic loco simile quid illa sapiens
amatrix in amoris sui eantico loquitur Christo : Quls mlhi
det te fratrem meum, sugentem ubera matris meze, ut inve-
niam te foris, et deosculer? Ac si aperte diceret, Quem
invisibilem intus Deum credo, confiteor et adoro, hunc
etiam foris meoe substantiae conformem videre et alloqui
desidero.
Dixit Saul ad puerum suum : Ecce ibimus, _c.] Saul
quidem et puer ejus errabant, in eo quod hominem Dei
munera prophetim qumrere putabant, ideoque frustra tur-
bati sunt, quod ne sportulam quidem, qua_ ei dari potuerit_
ad portandum secum viaticum acceperint, qme ex palma-
rum foliis, pulchra varietate contexta, deficiente licet pane,
qui inerat, inter salutandum pro munere solet tribui, si
non vir sanctus omnibus ultro vere dicere consuesset. Sed
allegorici sensus ordo non crrat, quia Dominus electos suos
famulos crebra compunctione sollicitat, ne ad audiendum
verbum Dei, et qu_erendam suam viam, qum Christus est,
(nemo enim venit ad Patrem nisi per illum,) vacni mente
vel actione conveniant, sed sedulo perqnirant quid obe-
dientim congruentis, quid reliquarum virtutum suo doctori,
quibus merito verbum committere debeat, ostendant. Sed
et in veteri testamento, quicunque Christum ad complenda
vaticinia prophetarum in mundum venire, qui Saulem in
civitatem Samuelis intrare, et qum ipse doceret agere
]_ ALLEGORICA EXPOSITIO

desiderabant, mox ab ipso Christo secreta inspiratione

bonis docebantur operibus insistere, quo digni fierent
videre et audire, quze multi justi et reges antea cupientes
non audierunt neque viderunt. Ecce, inquit, ibimus;
quid feremus ad virum ? panis defecit in sitarchiis nostris,
et sportulam non habemus. Ecce instat tempus com-
plendze in Christo prophetiae, quid boni operis habemus,
quo przedicatoribus illius temporis nos commendare, et de
illo quo opus habemus mereamur ediscere ? Legis quidem
observatio per Pharisaeorum traditiones corrupta, immo
ipsa sua vetustate, et quasi longo usu consumpta, defecit in
actibus nostris; et conversatione novae gratiw, quae regnum
coelorum expectet, priusquam ille cui repositum est veniat
et doceat, habere nequivimus. Nam palmarum qum vin-
centibus in przemio dari solebant, plectae, coelesti remune-
ratione dlgnas actiones significant; palmarum foliis texta
vascula, spe aeternorum gaudiorum dilatata corda demon-
strant.
Ecce invenla est in manu mea quarta pars stateris argenli,
_'e.] Stateram argenti perfeetionem humanze salutis, qua
ad laudandum Dcum profieit, intellige ; quae quatuor ni-
mirum partium incrementis ad summam suae soliditatis
attingit; quia in veteri videlicet testamento futura fide
Dominieze inearnationis ereeta, in novo ejusdem suseeptm
inearnationis saeramentis imbuta, in absolutione earnis
aeterni regni pereeptionis sublimata, et in die judicii etiam
earnis est resurreetione glorifieanda. Dicit ergo Sauli
puer ejus: Eeee inventa est in manu mea quarta pars
stateris argenti ; demus homini Del, ut indieet nobis viam
nostram. Dicit Christo ad bona se opera eohortanti vetus
fidelium populus, novae gratiae duleedinem suspirans : Eece
inventa est apud me spes, fidesque venturi in earne Christi.
Confiteamur hane inearnati verbi ministris, ut plenius nos
de via nostra, quae Christus est, instruant. Nee frustra
puer cure eodem Saule, qui Christum significat, haec se
facturum promittit. Ipse est enim qui operatur in nobis
et velle et perficere pro bona voluntate.
Olim in Israel sic loquebatur unusquisque Venile
 IN LIB, I. SAM, CAP. IX. ]5

eamus ad videntem, _.c.] Idem secretorum scrutator et enar-

rator, et propheta recte dicitur, quia profatur, id est, prae-
loquitur futura. Et videns non immerito vocatur, quia
mundatis eordis oculis, qu_e minus perfcctis nequeunt,
arcana rimatur. Unde et eorum scripta non minus visiones
quam prophetize vocantur. Yisio, inquit, Esalze filii Amos.
Liber visionis Nahum Elcesaei. Yerbum quod vidit Esaias
filiusAmos. Quare nimirum redarguendi sunt, qui prophetas
Dei juxta Cataphrygas in ecstasi locutos autumant, ut tot
sapientise verba promentes quae dicerent, ipsi nescirent.
Et juxta apostolicae sententioe ve,_itatem catholice sentien-
dum, spiritus prophetarum prophetis fuisse subjeetos, ut
ex ratione vel loqui nossent, vel tacere. Denique Psal-
mista, qui mandata Dei diligentius exquisierit, super
seniores se intellexisse gloriatur. Et in alio loco: Psallam,
inquit, et intelligam in via immac_data, quando venies ad
me. Non ergo quasi arreptitius nesciens psallit, qui ea
quae psallit, adveniente in se sapientiae spiritu intelligit ;
sed et plerumque prophetae de quibusdam sibi divinitus
ostensis, quze prze sui magnitudine quasi homiues capere
non poterant_ ab astantibus angelis quasi ratione utentes,
et sapientium siticntes inquirebant. Sed quzeritur quo-
modo Samuel, qui non de longe prioribus, sed de przesen-
tibus, hoc est sui aevi temporibus sermonem facit, dicat :
Glui enim propheta dicitur hodie_ vocabatur olim videns.
Voluntque hos et hujusmodi versiculos ab Ezra sacerdote
et scriba, cure scripturam sanctam restauraret_ quasi de
olim transactis intersertos esse temporibus. INam et longe
post mortem Samuelis usque ad Ezrae tempora, nomen
videntium zeque ut prophetarum scripturis inditum claret.
Et ierurd in civitatem in qua erat vir Dei.] Et venit
Dominus per incarnationem in mundum, ubi erat tunc
temporis maximus prophetarum Baptista Joannes ; vene-
runt cure illo etiam sancti illius_ non quidem iterum
nascendo in mundo, quo jam vixerant et quo cure venire
cupiebant; sed mentem suam ad eum etiam in carne
diligendum retorquendo, quem semper in divinitate secre-
rum spiritualiter amabant.
Cumque ascenderent clivum civitatis, invenerunt puellas,
16 ALLEQOrtIcA EXPOSlT10

_C.] Cum sequentibus se ministris incarnationis sua_,

primisque credentium Dominus sublimia novae vit,_e proe-
cepta inchoaret, apparuerunt anim_e humiles et east_e, de
suorum latebris peccatorum confitendo cgress_e, atque ad
hauriendas aquas in gaudlo de fontibus Salvatoris, ab ipso
Joanne pr_edoct0e, quas ipse sollicitus sit, apud eas si videns
interrogat, quia conscientias discutiens singulorum ad se
venientium, an Joannem prophetam intellexerint veritatis,
an ejus dicta cure amore susceperint, investigat.
Quce respondentes dixerunt illis: Hic est, ecce ante te,
_yc.] Respondentes anim_e simplices Christi, cui conscien-
tire singulorum quicquid cogitant pater: Hic, inquiunt,
Joannes, ccelestia videre doctus, pr_ecursor tibi factus est,
et tu festinus ilium, qu_esumus, ad salvandum nos inse-
quere; adjutor enim et liberator noster es tu, Domine,
ne tardaveris. Nam et ille hodie, hoc est ejusdem cujus
et tu gratioe fideique luciflu,-e pr_edicator, venit in mundum.
Quia tempus est, ut populus omnis electorum in excelso
nova_ conversationis culmine sacrificium Deo spiritualiter
consecretur; siquidem ipse qui medius nostrum, necdum
agnitus eonsistis, postquam te mundo manifestare volu-
erim, statim invenies eum ad tui adventus obsequia para-
tum. Neque enim vel ipse tant_e grati_e vir, antequam
te videre meruerit, aut summa virtutum fastigia conscen-
dere, aut perfeetis gaudii spiritualis potest dapibus re-
fiei.
Neque enim comesturus est populus, donec ille veniat, eS'c. ]
Neque enim vulgus imperitum, inquiunt, dulcedinem
potest vitoe coelestis, a qua diu jam exulabat, sperando
degustare, donec ille veniat, qui poenitentiam agentibus
regnum ccelorum appropinquare testetur. Quia ipse primo
eos, qui hostia Dei viva fieri desiderant, pristinis erroribus
castigatis baptizando abluit, et deinceps spe _eternre h_ere-
ditatis gaudere suadet.
Cumque illi ambularent in medio urbis, apparuit Samuel,
_c.J Et ecepit lama Christi fideliumque ejus paulatim
pra_dieante Joanne erebrescere. Cumque baptizato omni
populo, et ipse venisset ad Joannem, ut baptizaretur ab
eo, oeeurrit ei idem Joannes devotee servitutis obsequiis,
 IN LIB. I, 8AM. CAP. IX. ]7

ut post praeconia venturi etiam prmsentem baptizaret,

populisque Dei Agnum ostenderet ; ac tale tantumque
meritis proficientibus, et martyrli sanguine perfectis, vir-
tutum cacumen ascenderet, cui in natis mulierum pro-
pheta major nemo esset.
Dominus autem revelaverat auriculam Samuelis, _'e.] Et
Deus Pater sui seereta mysterii revelaverat Joanni,
manente adhue statu Mosaiem legis, dieens: Quia post-
quam novm grati_e diem figuris legalibus per omnia quasi
mqualibus horarurn spatiis eomparatam manifestaveris
mundo, mittam ad te virum de terra filii dextrin, id est
qui earnem portet non virili semine eoneeptam, seal divino
singulariter opere saeram, qui juxta nomen suum salvabit
erediturum mihi populum, Deum videre eupientium, de
potestate tenebrarum ; hune baptizans, et Spiritu Saneto
perunetum videns, dueem populi mei eunetis pr_edieare
ineipies.
Cumque reapexisset Samuel Saulem, Dominus air ei, _e.]
Cure videret Joannes Jesum venientem ad se, admonitus
a Spiritu Saneto, intellexit ipsum esse Agnum Dei, ipsum
qui tollit peeeata mundi, ipsum de quo Mieheas propheta
loquitur: Et tu Bethleem Ephrata parvulus es in milli-
bus Juda, ex te mihi egredietur qui sit dominator in
Israel.
,4ccessit Saul ad Samuelem in medio Tort(e, _e.] Venit
ad Joannem Dominus in eonfinio legis adimplendm, et
inehoat_e gratim. Lex enim et prophetee usque ad Joan-
nero; ex eo regnum Dei evangelizetur, et omnis in illud
vim faeit. Et interrogat eum in qua sit humilitate, emte-
rarumque virtutum perfeetione posita ei eonseientia, qui
tantum divinae eontemplationis prm e_eteHs tune morta-
libus videre meruerit. Domus quippe singulorum, ipsa
est eonseientia, in qua per eogitationes semper inhabitant.
Interrogat autem eum non verbis seiseitando, sed ei sua
dona tribuendo. Respondens vero ille, ubi sit domus sua
pandit; quia in eunetis sequm gerebat virtutibus, in
humilitatis mansione positum ostendit; Illum, inquiens,
VOLo VIII, C
18 ALLEGORICA EXPOS1TIO

oportet crescere, me autem minui. Et c_etera talia, qulbus

sequentia Samuelis aptissime conveniunt responsa.
El respondit Samuel Sauli_ dicens : Ego sum videns, Syc.]
Respondit Joannes, Domino coelestia sibi dona largiente,
dicens: Ego amicus Sponsi; ego pr_ecursor tuus sum ;
ego ate debeo baptizari, qui prm me veniens, ante me
factus es. Et quidem ipse nunc a me baptisma cure
populo credentium accipies, pariter audientibus ambo
dapes verbi ministrabimus, atque ipsi vicissim audientium
fide reficimur. Yerum turn ubi cunctis gratim splendor
illuxerit, finito mere prmcursionis officio, te prmdicare
dimittam, junctoque mihi choro prmcedentium propheta-
rum, omnia temporari_ dispensationis turn mysteria fide-
lium turbis, membris utique tuis, indicare curabo.
JEt de asinis quas perdidisti nudiustertius, ne sollicitus,
3;c.] Et de animabus, qum tempore tertio seculi, id eat
mundi nascentis exordio, perire cceperunt, gaude, quia me
prmdicante jam resipiscere, et acta poenitentia regnum
ccelorum sperare didicerunt. Tria tempora, ante legem,
sub lege, sub gratia intellige.
JEt cujus erunt optima qu_eque Israel? _'c.] Et quis erit
gratim quam prmdico largitor atque auctor, nisi tu ? cujus
omnia esse qumcunque habet Pater, rectissime confitentur.
Optima enim Israel sunt dona ccelestinm gaudlorum, qum
domui Patris sui qui in coelis est ministrat.
Nunquid non filius Jemini ego sum de minima tribu Israel,
_c.] Et Dominus eontenta superborum prosapia, pau-
peres parentes, et humiles spiritu, de quibus nasceretur,
eleglt; et ipse de se loquitur: Ego non qumro gloriam
meam. Et plflchre Saul filius Jemini, id est dexterm
me_e dicitur, quia ipse sibi Christus ex divinitatis sum
potentia condidit hominis substantiam, quam ex virgine
nasciturus susciperet ; juxta quod alibi legitur : Sapientia
_edificavit sibi domum. Pulchre de cognatione no_issima
inter omnes famitias tribus Benjamin, id est filii dexterm.
Filius enim dexterm Christus Deus est, ad cujus tribum
pertinent omnes electi; sed quanto quisque inter sanctos
 IN LIB, I° SAM. CAP. IX. ]9

humilior, tanto illi est quasi vieina eognatione eonjunetior ;

quia et ipse homo Christus, ut eelsior majestate, ita sanetis
omnibus est humilitatis virtute przestantior.
Assumens itaque Samuel Saulem et puerum ejus, intro-
duxit eos in triclinium, _yc.] Tricllnium Greece ccenacuium.
Triclinos dicitur ccenatio, a tribus lectulis discumben-
tium ita voeatum. Klinin enim Greece lecture, sire aceu-
bitum dieunt. Siquidem apud veteres in loco ubi appa-
ratus exponebatur convivii, tres lectuli strati erant, in
quibus discumbentcs epulabantur. Itaque Joannes multos
ad epulas virtutum praedicando convocans, omnibus his
Christum et Apostolos ejus, tametsi post venientes, prm-
tulit ; et merito, quia non nisi per ejus baptisma, quod
illorum ministerio daft incipiebat, potuit regni ccelestis
aula reserari. Erant enim quos imbuebat, Decalogum
legis per agnitionem sanctm Trinitatis fortiter et infatiga-
bill mente completuri.
JDixilque Samuel coco : Da partem quam dedl libi, _c.]
Dixit Joannes sua_ ipsius linguae, qum audientibus alimenta
vitae solebat adhibere: Pr_ediea potentim singularis vir-
tutem, quam pr_eeepi tibi, ut nulli puro homini datam
dieeres. At illa mox prophetieo eordi obtemperans, pro-
tulit divin_e solum virtuti ae majestati verba eongrua.
Et hmc Mediatori homiuum, homini Jesu Christo con-
venire perhibebat, dieens: Qui habet sponsam sponsus
est ; et qui de sursum venit, super omnes est. Et iterum :
Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum. Pater diligit
Filium, et omnia dedit in manu ejus.
Dixitque Samuel : Eeee quod remansit pone ante te, _c.]
DLxit Joannes Christo, magnalia divin_e virtutis ejus enun-
tians: Omnes quidem quos ad fidem et poenitentiam eou-
voeare potui, virtuti operam dare suasi. Verum quia nos
in iniquitate eoneepti, et in delietis editi, quamvis multum
nitentes, peeeato ad integrum earere, et x4rtutis areem
eomprehendere nequimus ; tu qui Yerbum earo faetus es,
perfeeti per omnia vineendi ae doeeudi, quas nostra fragi-
litas non eapit, dapibus veseere. De quibus profeeto
dapibus ipse Salvator aiebat: Meus eibus est, ut faeiam
c2
 _0 ALLEGORICA EXPOSITIO

voluntatem ejus qui misit me, ut perficiam opus ejus.

Tunc autem verba hujusmodi dicebat Domino Joannes,
et cum ejus celsitudinem et humanze conditionis fragili-
tatem eommemorans ait: Qui est de terra, de terra est,
et de terra loquitur; qui autem de c_elo venit, supra
omnes est.
Et comedit Saul cure Samuel in die ilia, _e.] Et prmdi-
• cabat Dominus cum Joanne in oppido gratia fulgenti,
usque dum mitteretur in carcerem Joannes, dicens de
credituris sibl populis: Ego cibum habeo manducare,
quem vos non scitis. Et non solum perfectis alta virtu-
turn ascendendo, sed infimis quibusque condescendendo,
communia vivendi tradidere mandata, his dicentes: Yen-
dite qum possidetis, et date eleemosynam ; illis vero: Non
homicidium facies, non adulterabis.
Et locutus est cure Saul in solario, _c.] Locutus est
Joannes cum Domino in lumine cognitae divinitatis iUius.
Solarium quippe (quod nomen trahit ex eo quod prze alti-
tudine sui prius mdificiis inferioribus orti solis jubar exci-
plat) illorum nimirum corda significat, quibus a terrenis
desideriis divino timore suspensis, familiarius oritur Sol Jus-
titiae. Cure enim uterque Dominus videlicet et Joannes
sum propter quam missus est dispensationis inchoasset
exordium, novaequc lucis gratia jamjam mundo clarere
c(episset, confessus est idem Joannes Jesum Christum
esse Filium Dei, se autem missum ante illum, tota illum
mentis intentione desiderans, ad operandum divina in
came surgere, et se preecursionis officio congruo tempore
quiescere.
l_t surrexit Saul, egressique sunt ambo, _.c.] Et manifes-
tavit Jesus gloriam suam, et crediderunt in eum discipuli
ejus. Egressique ambo, ipse videlicet et Joannes, de oc-
culta divina_ voluntatis contemplatione, ad ostendenda foras
operum magnalia processerunt.
Cumque descenderenl in extrema parte civilalis, Samuel
dixit ad Saul: _c.] Cure sedeus Dominus, humilitate
ac paupertate pro nobis assumpta, despectum novissimum-
que vh'orum, atque inter elves mundi extremum ostendens,
 IN LIB. I. SAM. CAP. X. _l

suos quoque sequaces pauperes spiritu esse doceret, non

tamen statim machinantibus licet saepe impiis, occasum
morris subiit ; sed juxta vaficinia prophetarum, quorum et
Joannes portio est, antecedere se obedientes sibi famulos,
et de vitiis ad virtutes, de morte jussit transire ad vitam.
Ipse autem eis decedentibus paulisper subsistit in mundo,
donec indicatum fidelibus suis de se per prophetas verbum
Patris expleret.
1N CAP. X.

Tulit autem Samuel lenticulam olei, _'c._ Tulit Joannes

przedicandam Spiritus Sancti gratiam, et totam ejus pleni-
tudinem in Chr!_to requiescere testatus est, dicens: Quia
vidi Spiritum deseendentem quasi columbam de eoelo,
et mansit super eum. Et bene effudit, quia oleum, inquit,
effusum nomen tuum.
El deoseulalus esl eum, _fc.] Et prophetise figuras evange-
lica_ veritati fidcique grati_e legis decreta diu desiderata_
pacis mfione soeiavit, et ait: Ecce unxit te Deus, Deus
tuus, oleo exultationis pra_ participibus tuis, ut postules
ab eo, et det tibi gentes ha_reditatem tuam, et possessionem
tuam terminos terr_e.
Cure abieris hodie a me, invenies duos viros, 3;c.] Cure
abiret Jesus plenus Spiritu Saneto de Jordane ab Joanne,
invenit diu perditos perfidia populos, sed jam tunc fide
et operatione confirmatos. ]nvenit autem cos, ad salutis
utique viam revoeando ; et hoc cessante paulatim et veluti
moritura ae sepelienda synagoga carnalis observantia, de
qua ipse carnem suseipere dignatus est. Rachel quippe
fuit mater Benjamin, e tribu de qua Saul originem duxit.
Invenit autem quos salvaret Dominus ; et quasi meridiano
nova_ dilectionis, in fervore ac scienti_e lumine fulgente de
coelestibus, in finibus gratiee et veritatis, qme ad compara-
tionem legis per Moysem dat_e, quasi dextera est ad sinis-
tram. Unde recte Benjamin filius dexter_e interpretatur.
Qui nimirum populi credentes inventi misericorditer a
Christo confessi sunt, ejus beneficiis gratias agendo, quod
animoe ipsorum instar brutorum animalium quondam erro-
neoe, c0elesti jam sint gratia redempUe, per eum qui venit
2_ ALLEGORICA EXPOSITIO

qumrere et salvum facere quod perierat. Confessi sunt

etiam fidei mysteria, qu0e didicere, quod intermissa, hoc
est ad horam dimissa, Pater omnipotens fatuorum hebetu-
dine a pigritia, sollicitus fuerit pro Filio suo, et credentibus
in eum, ne forte turbati passione illius, a fide desciscerent,
donec completa passionis ejusdem dispensatione, et re-
surrectionis gloria celebrata, opportunius vel Judmorum vel
gentium immundas, qum ad tempus intermiserat, animas
qumrere et salvari pr_eciperet; ut qu_e ex parte jam
i'uerant inventee, perfecte ])omini sui congregarentur ad
prmsepe.
Cumque abieris inde, et ultra transierls, _yc.] Crescente
cursu sum doctrinm Salvator pervenit usque ad insinuan-
dum discipulis sum passionis arcanum, quod mundo esset
excelsm lucis dona redditurus. Thabor quippe, qui est
mons altissimus_ et interpretatur veniens lumen, et nomine
et situ vivificm crucis mysterlis arridet, cujus sacramenta
pandentem Dominum qua_sierunt suppliciter, et invenerunt
fortes quique Sanct_e Trinitatis confessores ascendentes
piis profectibus ad Deum in ecclesia, qum est Bethel,
id est domus Dei; qui secundum datam sibi gratiam
quidam pinguissima poenitudinis remedia pro cogitatione,
locutione, et operatione offerenda; alii confirmantia cor
hominis scripturm sanctve cibaria, qu_e triplici ratione con-
stat, divino sibi munere revelanda; alii ferventissima com-
punctivm dilectionis pocula in vasis cordium fictilibus Deo
dicanda ferebant. Qui cum in suis singuli gradibus Chris-
rum Sa]vatorem agnoscerent, ejusque incarnationem ad
mundi optarent provenire salutem, dederunt ei geminam
scripturarum interpretationem ; ut post primam videlicet
histori_e lectionem, qum ante ejus incarnationem per legem
completa est, ipse allegoricum quoque et anagogicum
sensum, qui vel pr_esentis gratim veritati, vel futur0e vitro
beatitudini congrueret, actu susceptm dispensationis aperi-
ret. Quos nimirum quoque panes de manu offerentium
accepit, quando discipulis dignam operationem pro meritis
aperuit sensum, ut intelligerent scripturas. Cui, ni fallor,
trium panum interpretatio pulcherrima ratione concinit ;
 IN LIB. I, SAM. CAP. X° 23

quod et in evangelio petitor improbus, instante inopi_e

necessitate, tres _eque panes ab amieo fideli qu_crit, et
aceepit. Et in Levitieo, offerendi ad sacrificium panes
trimodo jubentur cocturae genere prmparari, in clibano
videlicet, in sartagine, et in craticula. In eratieula nam-
que assatis panibus alimur, cum ea quae juxta literam
aperte, et sine aliqua obteetione dicta vel acta sunt, ad
tutandam animi salutem percipimus. In sartagine autem
frixis, quando literze superfieiem saepe versando ac retrae-
tando, quid in hac Christi mysteriis, quid ecelesim catho-
licze statui, quid castigandis singulorum moribus allegorice
congruat inspicimus. Porto in clibano panem verbi qum-
rimus, quando etiam ea quae nondum videre possumus, sed
in futuro videnda speramus, in scriptura anagogica, id est
sursum latura mentis intentione compleetimur.
Post heec venies in collem Domini, ut_i est statio Philistino-
rum, _c.] Collem Domini Gabatha civitatem, qua_ inter-
pretatur collis, intcllige. Veniens ergo Dominus usque ad
celsitudinem divln_e sure majestatis exponendam mortali-
bus, quam sibi immundi spiritus procaciter usurpabant,
consortem adjutorem et testem sua_ pr_edicationis gregem
prophetarum accepit ; juxta quod et ipse, uno ex eis Esaia
leeto, perdocuit ; qui mmirum prophetm vita et verbo
quasi organo quod tangebant, et carmine quod dicebant,
consoni, de occulta summa_ glorize ad communia humanita-
tis infirma solebant operando pariter et loquendo redire.
Et pulehre grex prophetarum de exeelso deseendens et
prophetans, non post se genera musicorum, sed ante se
habuisse describitur. Ille enim doctor vere in excelso
divinm eontemplationis se fuisse demonstratur, qui ad
loquendum humilibus infirmisque condescendens, cuncta
quze dicturus est praedicando, consona voei manu prae-
monstrat operando, quomodo de Domino scripture est:
Quae empit Jesus facere et doeere. Oceurrentibus ergo
sibi prophetis, Saul aecepto Spiritu Domini propheta-
vit cum eis, aliumque est statim mutatus in virum. Et
Dominus noster post patefacta de se prophetarum prae-
sagia, manifeste quo plenus erat spiritus gmtim prophe-
_4 ALLEGORICA EXPOSITIO

tandi, hoc est futura gaudia przedieandi, et ipse minis-

terium suscepit ; nec mora proficiente credentium animo,
de propheta est mutatus in Christum, non quidem esse
incipiendo quod non erat, sed apparendo quod erat.
Et descendens ante me in Galgala, _yc.] Descendit ante
Joannem Dominus in Galgala, id est volutabra, illa vide-
licet de quibus in Psalmo loquitur Patri : Salvum me fac,
Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam.
Infixus sum in limo profundi, et non est substantia. Non
quia ante Joannem Dominus mortis subierit exitium, sed
quia antequam Joannem occiderent, persequebantur Judzei
Jesum, et quzerebant eum interficere; quia non solum
solvebat sabbatum_ sed et Patrem suum dicebat Deum,
aequalem se i_aciens Deo. Desccnditque ad illum Joannes,
quia ad exemplum humilitatis ac paticntize illius, et carce-
ris volutabrum suscepit et mortcm. Obtulit autem Domi-
nus semetipsum hostiam Patri_ et pacificavit per suum
sanguinem quze in ccelis et quze in terris sunt in ipso.
Sed expectabit usque ad tempus sui praecursoris cxemplum.
Cujus universitas, juxta eonsuetudinem scripturarum, sep-
tern dierum numero signatur, donee scilicet idem, morte ab
imp[is susecpta, quid ipse Dominus esset passurus ostende-
ret.
Itaque cure avertissel humerum suum, _'c.] Cum abiret
Dominus a Joanne_ mox paternae dispositionis executus
imperium, nova est cogitatione mutatus, ut qui eatenus
subditus erat parcntibus suis caeterorumque mortalium
zestimabatur similis, exinde clarescentibus virtutum indiciis
Deus quoque patesceret. Omnia autem qu_e Joannes de
illo, qu_eque prophetae alii praedixcre, vera erant.
Videnles autem omnes qui noverant eum heri et nudiuMer-
tius_ _c.] Docente Jesu in patria sua, multi audientes admi-
rabantur in doctrina ejus, dicentes : Unde huic haec omnia ?
et quze est sapicntia quae data est illi, et virtutes tales quze
per manus ejus effieiuntur ? Nonne iste est faber, filius
Marize, fratcr Jacobi et Joseph, et Judze et Simonis ?
Nonne et sorores ejus hic nobiscum sunt ? et scandaliza-
bantur in illo. Et dicebat eis Jesus: Quia non est pro-
 IN LIB. Io SAM. CAP. X, 25

pheta sine honore, nisi in patria sua, et in eognatione, et in

domo sua.
Cessavit autem prophetare, _c.] Cessavit autem Jesus
propheta aestimari, et eoepit Deus omnipotens eredi, de quo
Esaias persequentibus eum populis aiebat : Quieseite ergo
ab homine, eujus spiritus in naribus ejus, quia exeelsus
reputatus est ipse.
Dixitque patruus Saul ad eum ; Indiea mihi, _c.] Patruus
Saul qui h_ee eum illo loquitur, _Ter intelligitur, pater
Abner, qui erat filius Abiel aut Saul. Qu_erentibus ergo
Domini eognatis ae fratribus, quale Joannes de illo testi-
monium dixerit, sed needum eredentibus in eum, sieur
Joannes evangelista testatur; respondens ipse Dominus,
jam regni ecelestis introitum pcenitentibus a suo pra_eursore
pr_edieatum, promissumque doeuit ; sed se ejusdem Deum
ae Dominum ab eodem ipso pr_edieatum, regemque eunetis
gentibus pra_dieandum ingrafts ae superbis dieere distulit.
Haetenus unetionem Saul allegmfiea super Domino expo-
sitione sueeinete transeurrimus. Sed et tropologiee, id
est, juxta moralis intelligentiee regulas, quisque nostrum
simpliees eogitationes et ad ferenda fratern_e neeessitatis
onera Dei verbo refeetas, intra sui peetoris septa eustodit,
quasi paratas ad opus quotidianum asinas paseit, qu_e
videlicet saluberrima eogitationum devotio sibi surripiente
aliquo, ut assolet tentationis artieulo a suimet eustodia
relapsa, ad exteriora qua_que ae seeularia seetanda, ruptis
eontinenti_ fi'enis effugerit, omni mox neeesse est instantia
mentis vagabundas reeolligere, et intrinsecum ad pabuli
eoelestis redueere festinemus pr_esepe. Et quia sumeientes
non sumus agere aliquid ex nobis, quasi a nobis, sumptis
obedienti_e et humilitatis muneribus, aseendamus ad audi-
endum Dei verbum, atque ejus modestis eonsolationibus
ereeti, quod nostra infirmitas nequiverat, aequiramus. Et
veniet profeeto, divina opitulante gratia, ut non solum
intermissam mentis reeuperemus observantlam, sed et per-
feefioris doni foenore ditati, etiam regni eoelestis ineipiamus
gaudia sperare ; immo ipsi earitatis, gaudii, paeis, patienti_e,
longanimitatis, bonitatis, benignitatis, fidei, modesti_e, eon-
_6 ALLEGORICA EXPOSITIO

tinentize, caeterorumque fruetuum spiritualium devotos

Deo populos regentes, super hanc hzereditatem Domini
oleo gratize c(elestis ungamur in principem ; necnon et
prophetico ore deosculari, id est, exhortatoria scripturm
sanctae monita, quibus vel nostra vel proximorum corda
consolentur, nostro mereamur more suscipere.
CAe. llI. Et convocavit Samuel populum ad Dominum in
Masphat, _'c.] In hae lectione Saul et superborum proter-
viam et humilitatem Domini ac fidelium ejus designat.
In eo siquidem quod projecto Domino, qui de 2Egypto
Israel eduxit, qui de manu 2Egyptiorum eruit, qui omnium
regum, qui solus salvabit de universis malls, rex consti-
tuitur, contumacem, sibique pro Deo regnare malentem,
vel synagogue vel eeclesize plebem demonstrat. Etenim
hodie non pauci_ neglectis Christi imperiis, qui se de tene-
bris erroris ad fidem vocando eduxit, qui de potestate tene-
brarum baptlzando eruit_ qui de omnium malorum incursu
protegendo semper castigando salvavit, malunt suis im-
probis servire corruptelis. Dominum vero Salvatorem
idem Saul indicat, in eo quod de tribu Benjamin, id est,
filii dexterae descendit, quia caritas ct tides illius in eis
solum qui ad dexteram regni partem pertinent, perfecte
generatur. Quod de cognatione Metri, id est, pluvize
genus ducit, illius videlicet qua_ ait: Audiat terra verba
otis mei. Expectetur sicut pluvia eloquium meum. Unde
et ardens regni illius appetitor aiebat: Anima mea sicut
terra sine aqua tibi. Et de illo alibi : Et desc_ndit sicut
pluvia in vellus. Quod Saul, id est, petitio vel expetitus
appeLlatur; quia nimirum semper ab eo regni ccelestis est
appetendus, et omni intentione quaerendus introitus. Quod
filius est Cis, id est, duri, vel quia Deus Pater non est
Pater homo ut mutetur_ nee Filius hominis ut agat poeni-
tentiam ; vel quia populus fidelium ejus, in qua semper
dileetione generatur_ fortis inter adversa proclamat : Ideo
posui faciem meam ut petram durissimam, et seio quoniam
non confundar. Quod in regem ungendus absconditus
est domi ; vel quia cure venturi essent, ut raperent eum, et
constituerent sibi regem, fugit; vel quia intus se quzeri
8
 IN LIB. I. SAM. CAP. X, _7

debere, intus inveniri posse, intus esse qu_e docet, intus

qua ducit ostendit. Quod altior fuit universo populo ;
quis enim similis erit Deo inter filios Dei? Quod domum
habuit Gabaath, id est, in coUe, sire sublime ; ipsa est
enim civitas in monte posita, de qua scripture est: Et
homo factus est in ca, et ipse fundavit cam Altissimus.
Quod abiit cum ea pars exercitus, quorum tetigerat Deus
corda. Quod filii Belial, id est, diaboli, sive pestilentize,
qui eum despexere, nuncupantur. Quod ille dissimulabat
se contraria loquentes audire ; ait enim: Et non quzero
gloriam meam, est qui quaerat et judicet.
Locutus est autem Samuel ad populum legem regni, _c.]
Locutus est Joannes Baptista, locuti sunt prophetze czeteri
ad populum legem regni ecelestis, quod per Christum
! datur ; et scripserunt in suo singuli libro, et reposuerunt
inter sacras scripturas, in quibus solis semper divina vo-
luntas invenitur. Sane juxta literam dicendum, quod
supra, ubi jus regis promulgatur, superba ejus przesumptio
ad sedandum populi petentis pertinaciam przedicitur. Hic
veto per legem regni dictam, scriptam, et memorize causa
coram Domino repositam, qualis rector bonus, qualisque
animo ad subditos esse debeat, juxta Deuteronomii jussa
declaratur.
Et dimisit Samuel omnem populum, &c.] Dimittit et
hodle doctor finito sermone, dimittit et pagella finita lec-
tione omnes auditores singulos in conscientiam suam ; ut
quze audierant, meditando retractent, et operando meditata
perficiant. Quod si quem mover, quare reprobi regis acta
super Christo, qui est rex regum, per allegoriam interpre-
tari praesumpserim ; seiat hoe esse eonsuetudinis expo-
sitorum, immo rationis seripturarum, ut vel de malo
bona, vel de bono homine malam allegorise formam, ubi
sic ordo poposeerit, indifferenter assumant. Alioquin
nunquam nigTo atramento, sed lueido semper auro, vel
qualibet alia deeora specie seribi oporteret ; quoniam Deus
lux est, et tenebrze in eo non sunt ullze. Non inordinate
nigredo candorem signifieat. Denique beatus papa Gre-
gorius ejusdem Saulis non solum unetionem ad Christi
28 ALn]_6OmCA EXPOSITIO

regnum, sed et ipsam ejus qum pro peceato evenit mortem,

ad innoxiam Christi mortem allegorice significandam, non
dubitavit transferre. Lege enim expositionem ejus in Job,
ubi dixit, Pereat dies in qua natus sum. Item in Jechonia
rege, qui pro suo scelere damnandus, de Judaea transmi-
grat ad Chaldaeos, Dominum intelligit de Judaeis non cre-
dentibus ad gentes salvandas translatum. Salomonis,
quamvis postmodum gravissime peccantis, sapientia dicta
vel acta omnia ad Christi laudes figurandas ecclesia refert.
Nec pauci ecclesiae tractatores, dicente apostolo, Petra
autem erat Christus ; virgam qua percussa est petra, cru-
cem Christi, Moysen autem et Aaron viros sanctos, qui
percusserunt, crucifigentes Dominum, principes sacer-
dotum et legis doctores, id eat, Pharisaeos intelligunt. Et
si haec petra quamvis salubria plebi pocula suggerens,
petra tamen naturali mole dorso ruris inhaerens, ineffabilia
Christi munera signat, vel lapis ille patriarcha chrismate
sancto pcrfusus, Dei Filium oleo Sancti Spiritus unctum
denuntiat; vel certe Cyrus ille Persa, quamvis homo
rationabilis, a Christi tamen fidc et sacramentis funditus
extraneus, ob figurandi congruentiarn Christi vel typo, vel
nominc potuit rccte consecrari ; cur non homo Christi, cui
in juventute mystiea unctione dedieata sunt Chlqsti, usque
ad mortem nomine sacrosaneto pra_clarus, futura Christi in
carne gesta possit figurando praedicere ? Notandumque
attentius, quia nee ipsa seriptura euneta quae in exemplum
assumit probat. Neque enim putandum est Marsorum,
quae daemoniea non dubitatm5 artem praedieasse vir sapiens,
cure ait : Quis medebitur ineantatoria serpente pereusso?
Cujus dieti sensus est, quis emendat doctorem a diabolo
deeeptum ? (tuod si vel hoe cuiquam forte novum videtur,
quod idem Saul uno eodemque tempore bonum pariter et
malum significare dieatur, videat sanctum virum Isaac
filio benedicentem, sed eundem filium minime eognoseen-
tern, typum habere Judaeorum, qui Christum'Salvatorem,
quem venturum benedietum in nomine Domini diu ceei-
nerant, jam praesentem in earne fide non vidcrint. Videat
eundem filium benedietum ab angelo simul, et elaudum
 IN LIB. I. SAM. CAP. XI. 29

effectum, gentem significare Judaicam, benedietam quidem

in credentibus Christo, sed claudam in persequentibus
Christum. Et per bonos ergo bona, et per malos mala, et
per malos bona libere pro locis et temporibus figurantur.
Nec tamen in przemiorum receptione boni nisi bona, nec
mali nisi sola quze gessere, secure sua mala referunt. Quo-
modo unis licet iisdemque coloribus scripti niger .Ethiops,
et Saxo candidus, cujus sit quisque coloris indigena, pos-
sunt facile statim et sine ulla controversia discerni; at
aliter in pictura, ubi nisi sui quisque coloris, sicut et hebi-
tus deformetur, mendacii prorsus impudentis tabula, quze
imaginem promisit, arguitur.
IN CAP. XI.

Cap. iv. Aseendit autem Naas Ammonites, et pugnare

cwpit, _yc.] Hmc lectio typice docet ha_reticorum contra
ecclesiam bella graviter quidem s_evitura, sed Domino
semper opitulante devincenda. Uncto igitur in regem
Saule, confestim ascendit Naas Ammonites, et pugnare
coepit adversum Jabes Galaad. Diffusa nuper in mundo
gratia fidei, ascendit de abysso, id est, de cordibus im-
piorum diabolus, et heereticorum trahens agmina secure,
pugnare coepit adversus ecclesiam Christi. Quod de om-
nibus generaliter h_ereticis, et de his qui ipsis apostolorum
temporibus pulhdantes circumcisionem dogmatizavere,
potest specialiter accipi. Naas quippe, qui interpretatur
serpens, diabolus est. Ammon, qui in populum mcerorls
transfertur, h_ereticorum conventus exprimit_ non solum
propter nomen, quo ecclesiam de suo casu mcerentem
significat, sed etiam qui nocte et de incesto conceptus est.
H_eresis namque solet in c_ecitate misera_ cogitationis non
recte pr_esumpto a doctore verbi semine nasci. Jabes
Gal_..ad civitas est, qu_e abscondi non potest, in monte
constituta, id est, ecclesia in Christi fide sublimata. Unde
bene Jabes exsiccata vel siccitas interpretatur; significans
ecclesiam, vel singulam quamque animam fidelem, et a
fluxu vitiorum castigatam, ne sint vi_e ejus tenebr_e, et
lubricum, et instar cervi ad fontes aquarum anhelantis,
30 ALLEGORICA EXPOSITIO

amore eontinuo Deum fontem vivum videre sitientem.

Galaad, qui acervum testimonii sive transmigrationem
testimonii sonar, Dominus est; quia eongeriem nobis vi-
vorum lapidum non exiguam suze in fide firrnatam in tes-
timonium reete conversandi pr_emonstrat ; vel qui de veteri
ad novum, de literali testimonio ad spirituale, de terrestri
ad coelestia nos transmigrate desiderat.
Dixeruntque omnes viri Jabes ad Naas, _c.] Consen-
tiebant seepe nonnulli fideles ecclesiee viri foederati ger-
mane diligendo, et servire humiliter obtemperando docto-
ribus, quos crebra scripturarum meditatione prudentes
sicut serpentes _estimabant ; sed ecclesiastica_ pacis cus-
todia, sicut columbas non esse nesciebant. ¥erum quia
nihil opertum quod non revelabitur, continuo se prodebant
fabricatores errorum, et cultores perversorum dogmatum_
illuminatos sui eordis oculos non habere, nec eis diei posse,
Oculi vestri sicut columb_e; sed contrarlo cunctis suis
auditoribus oculos dextros, id est_ ccelestis et supern_e
contemplationis sensus auferre desiderate, et ad sola eos
sinistra ac perversa contuenda deflectere_ belloque quoti-
diano, quod contra spiritualia nequitim in ccelestibus agi-
mus, impotes efficere. Ob hoc namque Naas Jabitis oeulos
dextros volebat eruere, ut dum siuistram vultus partem in
certamine seutis obtexissent_ quid contra hostem, quid pro
sua salute agere deberent, intueri non possent. Ob hoc
antiquus hostis fideles ccelesti lumine private conatur_ ut
cos per omnia spirituall pugnm inutiles reddat.
Et dixerunt ad eum seniores Jabes, $;c.] Dixerunt pru-
dentiores quique et in fide cautiores ad ha_reticos, in qui-
bus loqui cognoscebant draconem, serpentem antiquum,
qui est diabolus et Satanas, sieur e diverso in Paulo et simi-
hbus ejus loeutus est Christus: Ne nos eogafis vestro
novo dogmati credere, donec Spiritus Sancti_ qui septi-
formis ecclesi_e datus est, lumen inquirentes, patrum
scripta legendo transcurramus ; et si non fuerit in eis qui
nostram fidem defendat_ egrediemur ad vos, et derelicta
unitate catholica, qum intus, vobis potius, qui de illa dudum
egressi, nunc deforis eam impugnatis, sociabimur, audie-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XI. 31

musque nobis in ea legi etiam contra nos. Ex nobis exie-

runt, sed non errant ex nobis : si enim fuissent ex nobis,
permansissent utique nobiseum. Hzec autem dlcebant,
non ulla conclitione assensum prmbituri haereticis, sed de
paterna fide certissimi, justin rationis eos allegatione devic-
turi. Cui simile est illud Psalmistm: Si reddidi retribu-
entibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis.
Et quod apostolus ait: Nam si mortui non resurgunt,
neque Christus resurrexit. Si autem Christus non resur-
rexit, vana est tides vestra, inmais est et prmdicatio nostra.
Invenimur autem et falsi testes Dei, quia testimonium
diximus adversus Deum, quod suscitaverit Christum;
quem non suscitavit, si mortui non resurgunt. Hzee
enim dicta sunt, non ut vel Christi resurrectio denegetur,
vel propheta retribuentibus sibi mala reddidisse docere-
tur ; sed ut per ea qum falsa convinci non poterant, etiam
ea de quibus ambiebatur, astruerentur esse veracia.
Venerunt ergo nuntii in Gabaad Saulis, _;c.] Venerunt
pro fidei necessitate missi nuntii in Hierosolymam, vel
aliquam aliam nobilem fide civitatem, in qua Dominum
regnare dubium non esset; et narrabant apud se turbatam
h_eresi ecclesiam. Quod audiens omnis recte credentium
populus, dolorem intimi pectorls etiam lachrymis et fletu
testabatur ; ut s_epius contigisse, qui historiam eccleslasti-
cam legerit, inveniet.
Et ecce Saul veniebat, sequens bores de agro, _"c.] Et
ecce Dominus adjutor in opportunitatibus, in trihulatione
veniehat_ qui natus est homo in mundo post legisperitos
et philosophi_e doetores non paucos_ quos tamen de agro
forinsec_e llbertatis ad suheundos ecclesim muros ccelestia
docendo agebat_ sedulusque semper de ecclesim laehrymis,
ut has plus miserator ahstergeret et consolaretur_ inquire-
bat.
Et aasumena utrumque bovem, eoncidit in frusta, 3_c.] Et
assumens Dominus utrumque sapientem, et eum videlicet
qui de carnali legis observantia, et eum qui de seculari phi-
losophia gloriabatur, quicquid superbum sapiebant, evan-
gelica simplicitate, veritate et humilitate destruxit; misit-
 3_ ALLEGORICA EXPOSITIO

que in omnes terminos ecclesize per evangelistarum, qui

bene nuntiando nomen aceipiunt, opera illo eooperante
firmata: Quieunque non exierit, inquiens, a paterna sua
conversatione, qu_e in mundo erat, seeutusque professione
et opere evangelii prophetiaeque monita, ad subeundum
se spirituale certamen aecinxerit, omne quod vel actionis
incessu diseretum, vel meditatum utiliter ruminatione verbi
regere putaverit in exemplum eorum de quibus dicitur:
Ubi sapiens ? ubi seriba ? inveniet in fine perdendum.
Inva_it ergo timor Domini populum, _'e.] Audito per
evangelium populus fidelium, quid hveretici et schismatici,
quid gentiles et Judaei infideles pati habeant, salubri timore
correptus, ab illecebris egrediens veteris hominis, in uni-
tatem sese catholica_ recepit ecclesia_; contemptisque
omnibus apocryphorum latebris, in luee coruscantis evan-
gclii recensendus a Christo, ac suo nomine in ccelo daturus
aifult. Unde merito Bezec fulgur interpretatur, illud nimi-
rum veritatis et gratize lumen cceleste significans, de quo
Dominus, cure h_eretieos vitandos doceret, dicens: Et
dicent vobis, Ecce hic, ecce illic. Nolite ire, neque secte-
mini; adjunxit, atque ait: Nam sicut £ulgur coruscans
sub coelo, in ea quae sub ccelo sunt fulget, ita erit Filius
hominis in die sua. Et de quo Psalmista, Fulgura, inquit,
multiplicavit, et conturbavit eos. Nec frustra Bezee etiam
egestatem sonare perhibetur. Beati pauperes spiritu, quo-
niam ipsorum est regnum ecelorum. Et qui relictis omni-
bus sequuntur Dominum, cur non a rege suo recenseri
putentur in Bezec ?
l_teruntque filiorum Israel lrecenta millia, &jc.] Fuerunt in
populo gentium_ fuerunt qui ad defensionem fidei promp-
tissimi recte crederent, sperarent, et per dilectionem opera-
rentur. Ternarius numerus quippe propter eonfessionem
sanctve Trinitatls ad fidem ; denarius et centenarius propter
dextrze mereedis electionem, et denarium diurnum bonis
vinitoribus dandum, referuntur ad spem. Porro millenarius
propter solidam denarii, quod natura ad immobilem stabi-
lemque perfecta_ dilectionis respicit operationem, quamvis
recte potest in eadem ipsa vel Judae vel gentium ecclesia,
 IN LIB. I. SAM. CAP. XI. 33

per viros Juda primo Deum confitentium fortitudo; per

fiflos autem Israel, subflmitas eorum qui perfectius eum
speculari didieerunt, intelligi; juxta quod Psalmus air:
Notus in Judaea Deus, in Israel magnum nomen ejus.
Notandum, quod juxta literam multo ante tempora Ro-
boam filii Salomonis, aeorsum tribum Juda, seorsum autem
caeteras quae voeabantur Israel, fuisse recensitas, quamvis
nedum imperio vel reflgione discretas.
YEtdixerunt nuntii.¢, qui venerunt : Sic dicetis, &jc.] Dixe-
runt olim viva vocc praesentibus, dicunt et nobis hodie
sua scripta consulentibus, ecclesize propugnatores, jubent-
que mandari perlclitantibus ejusdem ecclesiae membris,
nunquam ad haereticos audiendos exeant, certi suae salutis,
ubi veritas evangeflci solis illuxerit. Dicitur et omnibus
persecutionem patientibus propter justitiam ; quia patien-
tia pauperum non peribit in finem. Sed ubi judicii dies
inclinaverit, salus aeterna dabitur.
Venerunt ergo nunlii, et annuntiaverunt viris Jabes, _'c.]
Qui prius haereticorum versutias et argumentorum spineta
formidabant, postmodum jam fortiorum doctorumque sola-
tlis confirmati, promittunt se non jam in nocte dialecticae
deceptionis, sed in ostensione lucidissimae veritatis et vir-
tutis exire ad eos, non jam cum ipsis ab ecclesia damnandi,
sed contra ipsos arma cure ecclesia laturi.
Et facietis nobis omne quod plaeuerit vobis.] Laeti hac
noete, fleet eonflietu ingruente dixerunt, qui seiebant eer-
tissime mane fidei aspirante, mox placiturum hostibus,
non adversa veritatis piaeula prosyllogismorum, sed sola
fugiendi, tenebrasque suas repetendi solatia quaerere.
Et factum est cure venisset dies crastinus, _yc.] Factum
est cure apparuisset gratia Dei Salvatoris in ecclesiae peri-
cfltantis auxilium, constituit illam in tres fidelium partes,
conjugatorum videlicet, continentium, et doctorum ; quos
propheta sub Noe, Daniefls, et Job appellatione designat,
praecipiens solerter, ut suos quique cuneos pro defendenda
ecclesiae pace acuerent.
El ingressu8 est media castra in vigilia matutina, _e.]
Surgente inter ha_resium tenebras Lucifero san_e doctrinze,
VOL. VIII, D
3_ ALLEGORICA EXPOSITIO

mox perfidim castra turbantur, lncalescente autem scrip-

turas-Sole Justitiee, funditus anathematizata dispereunt.
Lux enim lucet in tenebris, et tenebrze eam non compre-
henderunt.
Reliqui autem dizTersi sunt, 3yc.] Multitudinis ereden-
tium_ quamvls late dispersee, cor uaum et anima est una.
Hmretici autem, qui ad tempus ecclesiae judicium effugisse
sibi videntur, ct ab ilia longius expulsi, et inter se sunt
ipsi discordes. Juxta quod Esaias ait, Et concurrere
faciam 2Egyptios adversus 2Egyptios. Sabellius enim
contra Arium, contra Nestorium Euthices, Fotinus contra
Manichmum, et caeteri contra caeteros impii impios arma
iniquitatis commovent.
Et air populus ad Saul: Quiz est iste qui dixit, _yc.?]
Nolentibus Dominum recipere Samaritanis, dixerunt filii
tonitrui : Domine, vis dicamus, ut ignis desccndat de coelo,
et consumat illos ? Et conversus Jesus increpavit illos:
Nescitis cujus spiritus estis ; Filius hominis non venit
perdere, sed salvare.
Dixit autem Samuel ad populum venientem : jEamus in
Galgala, _"c.] ¥ictis damnatis, vel correctis haereticis, dicit
perfectus quisque doctor ad subditam sibi ecelesiam:
Venite revelata facie cordis_ gloriam Domini speculemur.
Galgala quippe revelatio dicitur. Et eo magis renovemur
spiritu mentis nostrm in agnitionem ejus qui creavit nos, quo
illorum victores pericula cernimus ; quia in vetustate rema-
nentes_ noluerunt revelare ad Dominum _iam suam et spe-
rare in eum, nec obsecrare subnixi, ae dicere : Revela ocu-
los nostros, ut consideremus mirabilia de lege tua.
JEt perrexit omniz populus in Galgala_ _yc.] Audito magis-
trorum spirituafium hortatu, crevit populus electorum in
fide et agnitione veritatis, atque in revelatione cordis, sese
illustrati humiliando ac despiciendo, Christi per omnia
gloriam qu_esiere, et exaltavere nomen ejus ad invicem,
proque pace ecclesia_ quicquid valuere devotionis obtulere
coram Domino.
Et hetatus est ibi Saul_ lyc.] Lmtatus est Saul in Gal-
gala, quod dicitur revelatio. Exultavit Spiritu Sancto
 IN LIB. Io SAM. CAP. XII. 35

Jesus, et dixit : Confiteor tibi, Pater, Domine eceli et terr_,

qui abscondisti hmc a sapientibus et prudentibus, hoc est
serpentina sapientia fidentibus, quasi sub Naas rege contra
Israel dimicantibus ; et revelasti ea parvulis, hoc est, eis
quos et in fulgore veritatis, et in paupertate spiritus quasi
in civitate Bezec timor Domini collegit, confortavit, adjuvit.
Iterum, inquiens, videbo vos, et gaudebit cor vestrum, et
gaudium vestrum nemo tollet a vobis.
IN CAP. XII.
CAP. Vo Dixit autem Samuel ad universum Israel : JEeee
audivi vocem vestr;_, 3;c._ In hac lectione Samuel proprie
statum Israelitici regni describit. Contestatus namque
populum, quod et se innoxio et Domino semper Salvatore
adjuneto regem sibi male petierint, sub ejusdem regis
figura variantla totius eorum regni tempora comprehendit.
Quod enim de uno dieit :
Si timueritis Dominum, et servieritis ei, _"c.] De omnibus
intelligendum signavit; quia videlicet eorum exigentibus
merltis, sieur unius primi regis imperium, sic et totum
illud quod contra Dei sibi voluntatem impetravere regnum,
tempora esset habiturum posteriora pejora prioribus: et
interim quamdiu timuerunt Deum, bonis regibus illu-
strandi ; quoties neglexerint, cum malls puniendi: et ulti-
mum, aggravescente malitia, regnum ipsum pariter liber-
tatem et patriam essent captivitate vel morte mutaturi.
Signum quoque pr_evaricationis et duri cordis populi non
minimum, et eo magis terribile, quo illis regionibus inusi-
tatum exhibuit, voces scilicet et pluviam tempore messis
triticem, qu_e toto mstatis tempore in terra promissionis,
nisi magno miraculo venire non solent: ut hinc nimirum
omnes qui neg]ecto post longam agnitionem divin_e volun-
tatis imperlo, sibimet ipsi regnare, suisque cupiditatibus
servire desiderant, perverso se ordine gerere signaret: qui
videlicet tempore quo postmodum percepti verbi riga°
tionem, maturos jam boni operis fruetus ferre debuerant,
adhue se moribus incompositis, voce supern_e correptionis,
vel exhortationis, qua doeeantur qu_e sint elementa exordii
02
36 ALLEGORICA. EXPOSITIO

sermonum Dei, opus habere demonstrent. Quod si et

hanc quis lectionem allegorlee quaerat exponi, facile quidem
oecurrit, quid sit quod Samuel constituto super Israel rege
gradiente ante eum, sejam tunc senuisse: ab adolescentia
autem sua eoram ipsis, testibus Domino et Christo ejus,
innoeenter vixisse pronuntiat: quia regnante nune seeun-
dum praesagia prophetica in ecclesia Domino Jesu
Christo, ipsi legis et prophetarum libri quidem de illo tes-
timonium dant: et hoe ubique affirmant, quia testante
Patre et Filio, immo et Spiritu Saneto, lex sancta, et man-
datum sanctum, et justum et bonum. Nee detur aliquis
Manichaeo sociisque illius locus, quo vel caetera instru-
menti scripta, de quo unus apex praeterire non potest, vel
datorem ejusdem reprehendant: nee prophetarum figuras
senuisse, ullus qui se novae lucis gratia redemptum novit,
ambigit. Quid quod nee bovem se cujuspiam, nee asinum
tulisse perhibet ? quia scilicet prophetiea legalisque scrip-
tufa nemini vel triplieitatem recte conversandi ad prox-
imum, vel gravitatem corripiendi, et instruendi proximum,
sinistra suggerendo subtraxit. Asinus namque qui inge-
nita mansuetudine et hominum neeessaria, et ipsos ho-
mines portare eonsuevit, amorem fraternae utilitati aceom-
modum designat. Bos autem, tiff non solum imposita
taro onera gestate, sed et arva vertendo sulcos seminibus
praeparare moris est ; eos nimirum, qui non modo fratrum
infirma tolerate, verum eorundem quoque pigreseentia
eorda castigando evertere, et ad suscipiendum verbi semen
solent excolere, demonstrat : quibus solum personis dua-
bus tota, ni fallor, operariorum ecclesiae solet caterva com-
prehendi. Non ergo Samuel bovem euiquam, non asinum
tulit; quia nee peritiam docendi eruditis, nec simplicioribus
quibusque pie vivendl eum fratribus modestiam vetus sancta
scriptura praeripuit. Sed et illud in promptu est, quid sit
quod air: Si timueritis Dominum, eritis vos et rex qui
imperat vobis consequentes Dominum: sin autem, erit
manus Domini super vos. Et quod in eonclusione sub-
junxit: Quod si perseveraveritis in malitia, et vos et rex
vester pariter peribitis. Qui enim percepta fidei sacra-
 IN LID. I. SAM. CAP. XII. 37

menta reete servaverit, ejus Dei et Domini monita seque-

tur, de quo solus verus rex Israel ait: Sicut et ego
Patris mei praeeepta servavi, et maneo in ejus dilec-
tione. Qui vero audiens non audierit voeem Domini,
divinze super hune manus est ultio, donee p0enitentiam
egerit, intenta. At qui ad mortem usque impoenitens per-
duraverit, talis profeeto, quia ad Antichristum pessimum
regem pertinet, aeterna cum eo perditione damnabitur.
Neque enim illi soli, qui in fine mundi Antiehristo illi
contra Deum se erigenti adhzeserint, ejus regno servire
putandi sunt: sed et hodie quam plurimi fidei mysteriis
initiati, eum diversis se faeinoribus immerserint, regno
ejusdem impie militate probantur: diciturque et eis e lee-
tione prophetiea : Si timueritis Dominum, et servieritis, et
eritis vos et rex qui imperat vobis, id est, Dominus Jesus
Christus, sequentes Dominum Deum Patrem ejusdem Dei
et Domini nostri Jesu Christi ; quod si perseveraveritis in
malitia, et vos et rex rester Antichristus (tunc enim illum
habebitis regem) pariter peribitis. Verum quod inter
ezetera dicit, et seietis et videbitis quia grande malum feee-
riffs vobis in eonspeetu I)omini, petentes super vos regem ;
non faeile videtur ad Christum regem posse referri, quem
omnis qui super se humiliter regnare petit, non malum
aliquod, sed grande bonum facit, adeo ut quisquis hoe
unum facere neglexerit, nullum facere possit ; nisi forte
dicatur, quia, creseente hominum peccato, faetum sit, ut
Filius Dei in earne humana passurus veniret; qui si nun-
quam homo peecasset, nunquam pro hoc eontra hostem in
homine pugnaret : atque ideo toties ad erudiendum genus
humanum, angelis, patriarchis, prophetisque proemissis, in
plenitudine temporum, quando gravius peceaturos homines
pr0eseiebat, suum ipse adventure reservaverit, ut ubi abun-
davit peeeatum, superabundaret gratia: meritoque intelli-
gatur, quia grande malum fecerint, qui noluerunt audire
Moysen et prophetas, sed enormitate scelerum ipsum Dei
Filium in earne venire eoegerunt. Neque huie sensui
vineae evangelieoe parabola eontradieere videtur, cujus pes-
simi coloni fruetus in tempore reddere nolentes, servosque
_8 ALLEGORICA EXPOSITIO

Domini sui impie caedendo, lapidando, et contumeliis suffi-

ciendo, Filium ad se unicum mitti f_cerunt. Potest autem
hoc quod in die messis tritici voces et pluviae de ccelo datae
referuntur, etiam in bonam partem interpretari; ut intel-
hgamus vocem evangelicae prmdicationis spiritualibus into-
nuisse de coelis, in tempore quo corda legi fracture ferentia
ad horrea ecclesim primitivm oporteret aggregari. Potest
et ita, quod iidem przedicantes apostoli messores fuerint in
his qui legem jam noverant et fecerunt, ad evangelii gra-
tiam vocandis: rigatorcs autem in his qui legis necdum
verba cognoverant, et de his dictum, Levate oculos vestros
et videte rcgiones, quia albm sunt jam ad mcssem. De
illis autem, Ego plantavi, Apollo rigavit, Deus autem incre-
mentum dedit: diligentius sane intclligendum, et ad imi-
tationem virtutis est trahendum, quod beatus Samuel, sper-
nente se populo, et de principatu ejiciente, nihilominus
verbum sedulze exhortationis et pim intercessionis opera
fcrre non omittit. Absit, inquit, a me hoc peccatum in
Domlnum, ut cessem orare pro vobis, et docebo vos viam
bonam et rectam. 0 eximinm fraternm dilcctionis exem-
plum, de ducatu innocens, immo etiam sanctissimus pro-
pheta et saccrdos ejicitur, et peccatum ducit in Dominum,
si ipsos suos cjectores ad mterni gaudia sublevare orando
pariter et admonendo non satagat.

IN CAP. XIII.

CAP. vI. l_lius unius anni Saul, cure re#hare ca,pisser,

_-c.] In hac lectione multifaria dispensante Domino, et
contra ecclesiam bellorum, et pro ecclesia defensionum
spirltualium genera panduntur. Scd primo caput lectionis,
quod plcrosque turbat imperitos, intucamur ad literam.
Filius unius anni Saul, cure regnare ceepisset, _c.] Et est
sensus: postquam electus Saul, eta beato Samucle est
oleo sancto perunctus in regem, toto anno primo humilis et
privato similis mansit, nec regio habitu indui, cmteraque
regni insignia sumere curavit: quod etiam supra belli
Ammonitici tempore, ubi boves de agro quasi rusticus
agebat, probatum est, cujus initium belli Josephus post
 IN LIB. I. SAM. CAP. XlIl. 39

mensem totius honoris ejus conti_sse perhibet. Secundo

autem et tertio anno reglam quidem mentem induit, regali
cura populo pr_fuit. Sed necdum milites ex populo, qui
suo lateri familiarlus adh_ererent, usque ad quarti demure
anni principium elegit. Allegorlce autem tilius est unius
anni, populus fidelium, sive in synagog% sive in ecclesia,
cure regnare incipit; quia sic quisque ad regnum fidei
pertinere, regisque _eterni potest membris incorporarl, cure
primo didicerit, quia unus Dominus, una tides, unum bap-
tisma, unus Deus et Pater omnium. Duobus autem annis
regnat, et sic sibi de Israel tria millia militum elegit:
quia dum unitati fidei sociandam spem et dilectione cog-
noverit, mox sibi doctores, qui eandem fidem, spem, et
caritatem diligentius se suosque doceant, atque ab hostis
irruptione tutentur, eligit. Quod dupliciter intelligendum
est ; quia videlicet et antiquos ecclesim magistros, olimque
cum Christo rcgnantes, nunc ctiam nobis magistros, quo-
rum scripta vel exempla sequamur, ellgimus, et novos
quotidie in locum prmcedentium, quos dignos arbitramur,
ut credentes, sperantes, amantesque ab hoste defendant,
ordinamus.
Et erant cure Saul duo millia in Machmas, _c.] For-
tiores quosque et millenario numero dignos ecclesia sibi,
quorum gladio verbi et fidei scuto muniatur_ eligit : porro
infirmiores in fide ad tuenda proprim conscientio% in qui-
bus peregrinantur a Domino, tabernacula remittit. Verum
quia Saul et Jonathan ambo ad regnum pertinent, sed non
idem est meritum amborum ; quorum_ ut cmtera taceam,
unus delictum Deo David persequitur, ut hostem, alter
ut suam diligit animam, videtur in eis binus credentium
vel prmdicantium ordo signari. Unus eorum qui dicunt :
Domine, Domine, nonne in tuo nomine prophetavimus ?
Alius eorum qui audiunt: Vos autem estis qui perman-
sistis mecum in tentationibus reels. Unde bene Saul ex-
petitor dicitur, haud dubium quin ab illo de quo Dominus
apostolis loquitur : Ecce Satanas expetiit vos, ut cribraret
sicut triticum. Jonathan autem columbm donum, vel
columb_e dedit, vel Domini donum interpretatur: signifi-
40 ALLEGORICA EXPOSITIO

cans cos, qui omne quicquid habent virtutis, spiritui gratiae

tribuunt, atque ab eo se accepisse confitentur. Et Saul in
Machmas et in monte Bethel, id est, in humilitate et in
monte domus Dei : Jonathan autem in Gabaath Benjamin,
hoc est in colle filii dextera_ cum suis quoque militibus
mansisse referunt. Quia et reprobi nonnunquam, quam-
vis sinistra vel instabili mente virtutes spirituales exercere,
vel etiam docere videntur, soli autem eolumbina simplici-
tate praediti, ad regnum sublime Christi, qui est in dextera
Dei, pertinere probantur. Sed et hoc quod duo millia
cure Saul, mille autem cure Jonathan fuerunt, profecto
docet, quia quantum perfectiores, tanto sunt quique pau-
ciores. Vel certe duo millia sunt in humilitate et in monte
domus Dei, puritate fidei devoti, et spei sublimitate pro-
vecti: mille autem in colle Filii dexterae caritatis, qum
nunquam excidit, perfectione gloriosi.
El pereussit Jonathan stationera Phiti_tiim, _'c.] Et devin-
eit humilis quisque doctor, et Spiritus Sancti juvante gratia
deeertans, aeiem spirituum malignorum, patefaetis eorum
insidiis, quibus altitudinem vitae eoelestis hominibus eripere
moliuntur.
El erexit se Israel adversus Philistiim._ Instantibus verbi
ministris, vel hostes virtutis sure conterere, vel exeels_e
pr_edieationis bueeina proximos ad viam virtutis exeitare,
eriguntur animi audientium ad subeundum spirituale eer-
tamen, indagandas eavendasque ae superandas aerearum
versutias potestatum.
Clamavit ergo populus post Saul in Galgala, _'e.] Cres-
cente in bonis ardore virtutis agendae, erescit et immundis
spiritibus ardor ejusdem impedienda_ ae refringendae vir-
tutis ; qui videntes fidelium contra se amieos ereetos, hos
colles insidiarum deceptionumque variarum eopiis expug-
nare contendunt: et quasi eurrus ascendunt Phitistiim,
cure plurimas simul eohortes gentilium, vel perfidorum
synagogas, vel eonventieula h_eretieorum, hoste nequis-
simo eontra militiam virtutis aseendunt: equis sedent,
eum singulorum eorda pravorum erroris freno eonstrieta,
fidelibus eontraire eompellunt: pedestres ineedunt, eum
 IN LIB, Io SAM. CAP. XIII. 41

sibi ipsis decipulas tendunt. De quibus apte subjun-

gitur :
JEt reliquum vulgus sieut arena, quce esl in litlore raaris
plurima.] Ipsa est enim arena erebris vieinorum vitiorum
fluetibus obnoxia, neenon et vento superbi_e semper insta-
bilis et fugax, supra quam domus sine fundamento petraz
fidei eonstrueta_ ingruente tentationum artieulo eorruit, et
fit ruina ejus magna. Nee sine eerto mysterio eontrarius
virtuti exereitus trieenario et senario numero, vel etiam
millenario, qui fidei et operis solent perfeetionem signifi-
care, eomprehenditur. Ipse enlm Satanas transfigurat se
in angelum lueis. Quid igitur mirum, si ministri ejus
transfigurentur velut ministri justitim ? Inter quas smpe
transfigurandi versutias, etiam fide vel operatione se per-
fectos ostendunt. Aliter, senario numero includuntur,
neque ad septenarium conscendere norunt, qui hanc solum-
modo vitam, qu_e sex diebus creata est, diligentes, ad
futuram requiem tendere negligunt. Triginta quoque,
quia malos figuraliter exprimant, intelligit, quia Dominum
Salvatorem triginta argenteis non tantum a Juda semel,
sed eta multis quotidie falsis fratribus venditum novit ;
quicunque enim neglecta fidei, qua imbuti sunt, veritate,
cunctos sui corporis sensus seculi hujus illecebris subdunt_
quasi quinquies senis argenteis Dominum produnt.
El ascendenles easlrametali sunt in Magmas, _c.] Mag-
mas, ut diximus, humilitatem ; Bethaven domum idoli, vel
domum inutilem sonar. Ascendentes autem de occultis
suis machinationibus immundi spiritus_ vel per seipsos
quasi vulgus pedestre latenter suadendo, vel quasi ascen-
sores equorum et curruum per deceptos homines sedu-
cendo, primo suis victoribus cuncta munimina humilitatls
eripere tentant_ ut per quam ipsi de ccelo corruere, cordi-
bus humanis superbim pestem inserant ; pariter satagentes,
ut quamcunque domum mentis inutilem, sibique dicatam
repererint_ quasi ad orientem Bethaven castrametantes,
omnem illi verse lucis exortum suis tenebris mediatricibus
obcludant.
"Quod cure aadissent viri Israel, se in alto silos, 3yc.] Cure
 ALLEGORICA EXPOSITIO

possunt revelata facie gloriam verbi speculari. Neque hoc

quod Galgal, in qua erat Saul, etiam volutabrum interpre-
tari fertur, ab infirmi cordis, et needum ad fontem aquae
vivae pervenientis significatione diserepat; de qualibus
dicitur : Et sus Iota in volutabro luti.
Et expeclavit septem diebus juxta placitum Samuelis, _fc.]
Expectavit ccetus legalium doctorum cure suis auditoribus
toto tempore quo sabbatum celebratur in lege, Christi
adventure in came, quem in novissimis jam legalis obser-
vantiae tcmporibus didicerat adfuturum ; sed tardante illo,
ut in plenitudine temporum, quam praedestinaverit, ipse
veniret, lapsa eorundem auditorum portio non minima,
spiritualis exercitu castra reliquit. Et quidem de bene
expectantibus propheta dicit : Justus autem meus ex fide
vivit. De lapsis vero subjungit: Quod si subtraxerit se,
_aon placebit sibi in illo anima mea.
Ait ergo Saul: Afferte mihi holocaustum, bSc.j Videns
delapsum a se populum Saul_ sed Samuel propinquantem
non vldens, obtulit holocaustum. Videntes legis doctores,
qui turn temporis erant, longe a primorum perfeetione
degenerantes dilapsum a legis custodia populum, et incar-
nationis Dominicae tempus instate nescientes, statuere
suas traditiones servandas, quasi Domino per omnia pla-
cituras. Cui sensui suffragatur, quod idem Saul redar-
guenti se pro stulta temeritate Samuell cure respondisset_
dieens :
Quia vidi quod dilaberetur populus a me, _'c.] Quorum
verborum qui sit mysticus sensus, ex his qu_e superius
exposita sunt, faeilfime pater. Adjunxit protinus, etait:
Porro Philistiim congregati fuerant in Magmas, id est,
humilitate; quia nisi humilitati privati, nequaquam sua
Domino praeferTent ; nec nisi obsidentibus claustra cordis
superbiae spiritibus eum qui in altis habitat, et humilia
respicit_ contumaces spernerent.
Dixi, Nunc descendent Philistiim ad me in Gal#ala, _c.]
Timentes Pharisaei et Scribae, ne a daemonibus vel in volu-
tabro vitiorum mergerentur, vel in data_ legis revelatione
redderentur inutiles, coeperunt _emulationem Dei habere,
 IN LIB. I, SAM. CAP. XIII. 4_

sed non secundum scientiam ; et sicut Psalmista testatur,

Illic trepidaverunt timore, ubi non erat timor.
Dixitque Samuel ad Saul: Slulte egiMi, &jc.] Et ipse
Dominus in evangelio, et prophet_e, suis quisque tempo-
ribus corripiunt eos, qui quasi absque Samuele sacrifi-
cantes, neglecto divini sermonis auxilio, sine causa Deum
colunt, docentes doctrinas et mandata hominum.
Quod si non fecisses, jam nunc pr_eparasset Dominus reg-
num tuum, &jc.] Non sic accipiendum, quasi mternum Sauli
regnum Deus statuerit, et hoc postea noluerit servare pec-
canti, quem et peccaturum prmscierat; sed pr_eparaverat
regnum ejus, in quo figura regni esset mterni. Sed et
omnis scriba doctus in regno coelorum, proferens de the-
sauro suo nova et vetera, regnat super Israel in sempiter-
num. Illum videlicet Israel, quem erudiendo et regendo
fecit esse spiritualem; qualibus dicit apostolus, Qua_ est
enim corona mea aut gaudium ? nonne vos ante Dominum
Jesum ? Unde et intraturo in gaudium Domini sui bene
negotianti, id est, multos per suam doctrinam acquirenti
servo dicitur: Eris potestatem habens super decem civi-
tates ; id est, ex eorum quos de lege spiritualiter imbuisti
meritis et scientia, gloriosior in regno fulgebis. At si
doctor allquls suum sensum scripturm verbis pr_etulerlt, et
per ea qu_e ipse sibi composuit dogmata suos auditores,
quam ad spiritualia accenderit ; quod est Saulem absque
Samuele hostias offerentem, suam ad bellandum sancti-
ficare militiam, perdet stultus imperium. Quod si non
fecisset, habere potuisset super Israel mternum. De qua-
libus Salvator in evangelio: Qui ergo solverit, inquit,
unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines,
minimus vocabitur in regno ccelorum. Minimus namque est
talis in prmsenti regno ecclesim, extraneus prorsus a futuro.
Sed nequaquam regnum tuum ultra consurget.] Omnis
enim, inquit, plantatio, quam non plantavit Pater meus
c_elestis, eradicabitur.
Qu_esivit sibi Dominus virum juxta cor suum, $ic.] Sub
persona David Christum et Christiani populi duces signi-
ficat ; unde signanter populum suum dicit, et non addit,
46 ALLE_O_ICA _XPOSI_IO

Israd; ut et_ pr_eputmm ad h_ duds imperium

pert_ere demonstreL Non autem quasinesc_ensDomL_us
qums1_t, sub hum_o more loquens homln_u_ e_am me
loquendo nos _nt. Vemt enim _h_ hom_ qu_erere
et _alvarequod per_rat. C_ _deo jam eramus n_l, ut
ip_ _semus ante cons_tutlonem mund_. Q_es1_t
ergo slbl Donnnus vlrum juxta cot suum, ld eat_ qui con-
sthum voluntatls ejus et pura mente eognosceret, et pla
devotaone sequeretur. Quod et de Dawd qmdem recte
intelhgatur, qui super omnes docentes se mtelhgens, laeerta
et occulta saplent1_e dnan_e, et manlfesta revelatmne cog-
nowt, et mlrabJh suavltate decanta_t. Seal mebus muho
ac perfeetms de lllo magnl consul angelo_ qm solus pater-
norum est consc_us revelator arcanorum. Neque enim cot
Dei, humani corporls membrum, juxta anthropomorphitas,
sed consiln et saplenttm dlwn*e aeeretum mterius slgmfi-
cm_ credendllm est. Juxta quod et supra dictum est, cum
novum Christi et ecelem_e smeerdotmm, quomodo et hie
resnum_ abjecto vetcre, prophetaretur futurum, dleente
viro Del ad Heh: ]_t suscltabo mlhi sacerdofiem fidetem,
qul juxta _r meum et ammam meam facmt.
Burrewit aulera Sa_zuel_ el gseend*t de Galgal_a_ _e.]
_andem regm mutationem propheta quam verbo l_rmdixe-
rat, etlam ipso loeum muta_do demonstrat. Et ipse enlm
Domintts_ _ de Incredu]m air: Sur#te, eamus hlne;
rehcta synagog-a collcm fiht dexterde, ld est celsa illlus
popull pr_ecorcha ; qm non terrenze cujushbet, sed ccelestls
¢t internee be_t_tudmls Films esse voluent ; et prophetmus
sermo per dlspensationem Salvatorls diustratus, de revela-
tione hterah_ qua rudm mentes imhuebatitur ad a|tmra
quseque ae sacratlora Christi et eccleswe mysterm perfectos
docendo oublzt. Verum qu_e de duohus popuhs cheta
sunt, m slnguhs quotadie videmus gesta peraoats. Nam-
que Sauhs in Galgal eonstituti populus terretur, dum
quemque fideli,_m velin revelatlol_e sctenta_e, quam pereepit
mmu8 fortem; wl in volutabro Vltlortlm, quo turplS lneldlt
enerv_ter lufixttm, cOn_lU8 sum fmglht_tlS animus turbat,
et pro sua salute qulerltanda utihter eompungit_ ne
8
 IN LIB, L SA_. CAP. Xm. 47

forte splrltualls advcrsarius Machine, _ est humillta-

tern, quam msxlme cuplt, expugnet ; ne rcvelatlonem
doctnme cc_Iesbs auferat ; ne cmterarum mmnm _rtutura
t'raudulentus _Ictor irrumpat. Expeetat Saul scptem din.
bus, j_la placltum Samuehs, dum q_s in tnhuht_one
positus, fide et _ione solhclta promlssum Domain qu_erlt
auxlhum. 8eptem qulppe t_bus ct quatuor eonst_mt ; trla
autem ad fidem pertment propter confe_slonem Sanet_
Trznltatls ; quatuor ad opera, proptcr prudentlam, forhtu.
&ucm_ temperantmm, et justltmm ; qulbu_ quatuor qua_l
anguhs tctsvlr_utum splrltu_um structura fl_atur. Sed
hos septcm _es, _ est scptenari_ devotlonL_ lucern, dum
qms perfecto eonsummaven_ 3uxta quod Psalmus _mo-
net : Expecta Don_nam, et wrlhtcr age, ct con_rtetur cor
tuum; advemet Dommus in corde, et mansionem in eo
faciens, e_ct_ stature hos_hs exereltus insldms destru_
iUustratlone adventus sin. At qm rmnus ahq_d h_us
pcffechonis h_uer_ minus v_ddlect pattens in adversis,
m_nus de superm j_vamims respeetu _nfiden_ oblztus
ll|ud ]_cdeslast_c b Nob cuncta_ m tcmpore _gust_ ;
omnes confc_t_m, m qmhus slbt apphuserat, _rtutum
cuneos desperando am_ttlt ; quomodo Sau]_ qma se_ima
die needum hene comple_ de prom_so Samuel_s _dventu
desperat, a populo _abcnte rchnqmtur ; qm si tcmpus
coas_tutum compIes_t, polhmto prophet_ non ffaudm_tur
au_ho. Propc est emm Dommus omu_us mvccant_u_
eum lU ventate. Aux_t autem Saul peceatum_ non solum
de prom_ssis prophetm tltu_ndo, sed ethan r_e holoem_s.
turn, q_lod _ce_otem decebat, offercn_. Aunt bl_phe-
mlam Peh_u_, auger ahus ahquis l_fidehter fidehs, dum de
gratm superna minus so]heltus, sua se w'tutc s_arl poa_
eonfi_t ; et quod soltus summa sacerdot_s est donum, sum
llbcrt_fi_ a_bitr_o eonqulrere stultus arbitratur. Ideoque
juxt_ Apoca]yp_n Joannla: Ventt ahua, et promtssum
tahhus regnum coroiLamque vlhe et benechctJonis a_lplt.
Quam mutationem non con_lliorum superaorum, _ed rerum
huma_arum slgnifiea_'it lpse Samuel, cam rejeehone p_r-
fide, ae fidebsaiwa regis ele_one p_edicta, surgens aseendat
48 ALLEGORICA EXrOSITIO

de Galgalis in Gabaa Benjamin. Quia missum in mundo

Dei verbum, non revertetur ad eum vacuum, sed £aciet
qu_ecunque ipse voluit, et prosperabitur in his ad qum
misit illud. Relictisque simulatoribus et callidis, qui pro-
vocant iram Dei, simplices ac fideles, quos ad regnum
cceleste provehat, qumrit auditores.
CAP. vl Ix. Et recensuit Saulpopulum, _c. usque ad id quod
ait: Et vir Israel sociatus sibi est, _c.] In hac lectione rare-
seentibus astu spirituum immundorum studiis seriptura-
rum, universa per eos statim humani eordis itinera, qua_
tripliei divisione constant, misere vastanda produntur : sed
non defutura perielitantibus superni miraeula prmsidii,
quod per spiritualium doetorum auditorumque obedien-
tium laborem, hostem quidem ad aceelerandam fugam,
suos vero milites ad sperandam obtinendamque victori_e
palmam coneitet. Fugientibus ergo e_eteris a timore Phi-
listinorum, sexeenti tantum viri eum Saule remansere.
Quia trepidantibus in spirituali certamine quibuslibet in°
firmis in fide, et aliquando etiam lapsis, soli qui rectum
opus sola supernm retributionis intentione faeiunt, eum
suis doetoribus vigilare, stare in fide, viriliter agere eon-
fortari, et earitati per omnia studere non desistunt. Sena-
rius etenim numerus, quo mundi est ereatura perfect.a,
rectam operationem ; centenarius autem, qui deeem deea-
dibus quadratur, et de lmva transit in dexteram, dexterm, id
est internee mercedis perfeetionem designat.
Et Saul et Jonathan filius ejus, populusque, 3jc.] Machmas
humilitatem, ut smpe dietum est, Gabaa Benjamin eollem
filii dexterm sonat. Qumrendum ergo, quomodo spiritibus
immundis humilitatis portas obsidentibus, perfecto in eolle
virtutum possint, vel magistri, vel auditores spiritualia sua
eastra metare ; videndumque quod infra seriptum est, quia
Saul eum sexcentis suis morabatur in extrema parte sub
malo granato. Sub malo granato enim papulus, qui potest
dicere: Mihi autem absit gloriari, nisi in eruce Domini
nostri Jesu Christi. Fruetus namque erueis Dominieo
eruore rubieundus instar mali granati, multa eredentium
grana quasi uno earitatis et spei cortice eircumvertit. Sed
 IN LIB. I. SAM. CAP. XIHo 49

in extrema parte Gabaa, eandem sub qua requiescat vitae

arborem habet ; qui needum perfeete eonsummatus, queri-
fur eum apostolo, dieens : Condeleetor legi Dei seeundum
interiorem hominem ; video autem aliam legem in membris
reels, repugnantem legi mentis mere, et eaptivantem me in
lege peeeati, qua_ est in membris meis ; et e_etera.
Et egressi sunt ad praedandum de castris Philistinorum
Ires cunei, &c.] Et his tribus cuneis ecclesiam quotidie
tentarl, omnis qui in castris illius legitime militat, sentit.
Tres etenim ad pr_edandum de castris Philistinorum egre-
dientur cunei, cure immundi spiritus interioris nostri homi-
nis custodiam tentantes, aut rationabilem ejus partem_ aut
irascibilem_ aut concupiscibilem, vel in singulis singulas,
vel in uno omnes, virtutum divitiis nudare conantur. Qui-
bus profecto partibus etiam ipsorum locorum, atque pra:-
fati cunei, qui egressi sunt, nomina conveniunt. Via
quippe Ephraim, id est crescentis, contra quam primus
cuneus pergebat, concupiscibilis animm pars est ; recte hoc
nomine dicta, quia crementum qumrere nunquam desinit ;
bonorum quidem, siab Israel, id est recta et Dei visionem
suspirante anima regitur; malorum vero, si contra legis jura
statuens, vitiorum immundorumque spirituum improbitate
vastatur. Et bene de primo cuneo cum diceret, Pergebat
contra viam Ephraim; addidit, Ad terram Saul; quia
prima nimirum maximaque nequissimis splritibus intentlo
est, ipsos sacri certaminis duces, concupiscentia vel animm
vel carnis, a virtutum cceptis avertere; quo de privatis
justitia principibus, liberius dira per incautum serpant
contagia vulgus. Via Bethoron, id est domus ira,, ad
quam secundus cuneus ingrecliebatur, ipsam quam signat
passionem mentis etiam nomine demonstrat. Quam utique
domum bene gubernabat Israeliticus possessor, cure vir
ille mitissimus super omnes homines qui morabantur in
terra, liberaturus Dei populum, exivit a Pharaone iratus
nimis. Philistmus autem pr_edabatur, cum fratris boni
justitia, Cain, qui ex maligno erat offensus, iratus est
vehementer ; adeo ut per iram homicidii prima fraternitatis _
VOLo VIIIo E
 50 ALLEGORICA EXPOSITIO

jura dissiparet. Vallis Seboim, id est caprearum sire

damarum, ad quam tertius se verterat cuneus, rationabilem
mentis intuitum figurate denuntlat. Namque h_ec animalia
oculorum acie perhibentur excellere ; unde eta Gr_ecis ab
acute cernendo Dorcades appellantur; nec frustra toties
in Cantico Canticorum sub Christi et eeclesim laude repe-
tuntur. Recte autem non mons, sed vallis caprearum,
recte contra desertum posita memoratur; quia cum semper
humilitatis auxilio, turn maxime in discernendis bonis ac
malis, ne census oberret, indigemus, et quanto quis humi-
lior, ea qu_e mundi sunt minus diligenda et qumrenda
cognoscit. Iter ergo termini imminentis valli Dorcadum
viam crescentis, viam quoque domus irm Israel in pace
possidet, dum populus Dei vel unusquisque fidelis humili
intentione qum sint sequenda, qu_e spernenda dignoscit,
atque in his qum sequenda utiliter cognoverit, usque ad
perfectum diem crescere ; pro his vero qum ejus vel intui-
turn spiritualem, vel cursum profectumque retardare tenta-
verint, salubriter irasci et non peccare satagit ; ut quicun-
que mala pro bonis stulte ratiocinando elegerit, et hmc
noxie electa noxius exequi concupierit, proque omnibus
qme tali concupiscentim obstrepunt irascendum putaverit,
hujus omnes vim mentis ac termini, hostis invisibilis acer-
bitate devastantur.
Porro faber ferrarius non inveniebatur, _c.] Patet profecto
causa, qum maxime hostibus terrain repromissionis popu-
landi, id est, ecclesi_e virtutes vitandi spatium tribuat : vide-
licet si desit ei doctor, et spiritualium fabricator armorum,
qum apostolus adversum nequissimi tela ignea docet esse
tenenda. Cavent enim, quantum valent, improbi tentato-
res, ne induamur armatura Dei, ne gladii ancipites in
manibus nostris ad faciendam in eis vindictam appareant.
Descendebat ergo omnis Israel ad Philistiim, _yc.] De-
scendunt et hodie nonnulli, relieta altitudine verbi Dei,
ad quod audiendum aseendere debuerant, auseultantque
fabulis seeularibus, ae doetrinis d_emoniorum_ et legendo
dialeetieos, rhetores, poetasque gentilium, ad exercendum
 IN" LIB. I. SAM. CAP. XIV. 51

ingenium terrestre, quasi ad fabros Philistiim pro ex-

acuendis sylvestris sive ruralis eulturae ferramentis_ in-
ermes, hoe est spirltuali scientia privati eonveniunt.
Cumque venisset dies pra_lii, non est inventus ensis el
lancea, $ye.] Cure quotidie instet dies prmlii contra adver-
sarias potestates, plurimis sua rusticitate contentis_ pauci
admodum idonea lectione vel auditione scripturarum ad
hoc praelium rite armati proeedunt; unde nostro torpore
adjutus quotidie faeit nobis spiritualis, quod tune Israeli
carnalis adversarius fecisse describitur.
Egressa est autem statio Philisliira, ut transcenderet in
Maehmas.] Arma quippe non habendo Israel hostibus
patriam prodidit - etnos desidia vel legendi_ vel maglstros
spirituales interrogandi, quasi incuria fabricandi arma, vel
Israelitas fabros petendi, oecasionem damus hostibus, quo
post oppressam humilitatem, quam Magmas obsessa signi-
ficat_ etiam ca_teris virtutibus, quasi terra_ sanctm finibus,
arma impietatis inferant. Sed ad h_ec teterrimi hostis
arma repeUenda_ non artis humana_ peritia, sed, juvante
Spiritus Sancti gratia_ doctorum coelestium est exhortatio
flagitanda. Unde sequitur :

IN CAP. XIV.

JEt aecidit quadam die, ut diceret Jonathan, _'c.] Jona-

than namque_ qui interpretatur columb_e donumj pr_edi-
tos Spiritus gratia doctores ; adolescens armiger ejus, dis-
cipulos obedienter maria non earnalia_ sed Deo potentia
gestantes; quorum renovatur sicut aquil_e juventus ; qu_e-
dam dies inchoati certaminis, eorum subitam contra hostium
tentamenta supern_e lucis inspirationem designat. Horta-
turque die quadam Jonathan armigerum, ut ad Philistiim
transeant stationem, cure magister quisque perfectus a
ecelesti subito gratia respectus, ad devincendos vitiorum
incursus, piorum prmeordia coneitat adjutorum.
Patri autem suo hoe ipsum non indieavit.] Transitum
usque ad stationem Philistiim Jonathan patrem suum
simul et populurn quod disposuisset celavit ; quia sieut
spiritualium consilio semper uti aptissimum est, ira ali-
52 ALLEGORICA EXPOSITIO

quando carnales meditata, vel etiam inchoata virtutum

majorum opera celari utile est ; ne vel eorum trepidatio
tenerum adhuc_ ut ita dicam, nostrm mentis desiderium
terrendo refringat, vel etiam ipsi nos mmulando, qu_e nec-
dum valent incipiant, vel certe favor imperfecte laudan-
tium integritatem spiritualis nostri propositi corrumpat.
Nam quia Saul hoc loco, et poplflus qui erat cum eo,
necdum perfectos virtutibus exprimunt_ sequentia verba
produnt, cum dicitur :
Porro Saul morabatur in exlrema parle Gabaa, _c.]
Namque ad indicium quidem virtutis pertinet, quod in
Gabaa, id est colle morabatur, quod sub malo granato,
quod sexcentos habebat comites. Ut enim et supra jam
dlximus, collis celsitudinem virtutum ; mall granati leg-
men, protectionem Dominic_e crucis ; sex centenarius mili-
turn numerus, perfectos spe et operatione demonstrat.
Verum quod in extrema parte collis sedebat, quod arbor
cujus umbraculo tegebatur, in Magron, id est in gutture
sita erat, minus perfectee adhuc signa sunt mentis, hoc
est, ejus qum necdum plene desiderata potuit mcenia subire
virtutum ; qum Dominicm passionis mysterinm ore tenet,
sed imitari necdum valet. Quod si juxta antiquos inter°
pretes pro MagTon legamus Mageddon, id est tentantem,
ad eundem sensum respicit. Quia sunt qui recta fide prm-
diti, rectm operationis desideriis accensi, dura tentantium
vitiorum certamina pati non desistunt : atque ideo perfecti
athletee Christi qumdam sua secretiora, qum contra im-
mundos spiritus disponunt bella_ ab hujusmodl commili-
tonibus de industria abscondunt.
Erant autem inter ascensus _ eminentes petree, _c.]
Sunt ascendere nitentibus adversus mafignorum spirituum
versutias doctoribus sanctis imminentes a dextris et sinis-
tris, id est, in gloria et ignobifitate, in prosperis et in
adversis insidim frequentes ; et sicut dentes mandere, et
ventri mansa solent immittere, sic immundi spiritus olim
beatorum compage prmrupti_ quomodo simplices seduc_mt,
eorrumpant justos, castos vitient, inque perditum sum
nequitim corpus trajiciant, inquirunt.
 IN LIB. I. SAM. CAP. XIV. 53

Nomen uni Boses, $;c.] Boses, in ipso floruit: Sene,

angustia dicitur. Quorum in promptu est interpretatio,
quia non minus florente quam adversante, hoc est angus-
tias adferente mundo, sanctorum ascensus impeditur, et
ut vel corpore vel corde deficiat, ab infatigabili hoste
pulsatur.
Unus scopulus prominens ad aquilonem, $;c.] Gabaaeollem,
id est, sublimitatem virtutum ; Magmas humilitatem men-
tis, ex qua virtutes prodeant, indicat. Et recte Magmas
ad aquilonem, Gabaa a meridie posita refertur ; quia in
frigore tentationum, maxime humilitas et discitur et pro-
batur; in luce autem juvantis se gratim Spiritus prospe-
rata perticitur. Sed quia antiquus hostis et prosperum
iter datm virtutis impedire, et humilitatem quecsitee inter
adversa virtutis magistris simul et discipulis auferre eona-
tur, recte ascendentibus contra Philistiim Jonatha et armi-
gero ejus ad aquilonem, ex adverso Magmas, et prominens
a merldie contra Gabaa scopulus obstat ; attamen, facicnte
pro suis Domino, cuncta mox hostium molimina smva
deficiunt. Quia sicut verba Jonathm non minus fidei
quam virtutis plena testantur, non est Domino difficile
salvare, vel in multitudine, vel in paucis.
Apparuit uterque stationi Philistinm_am, _'c.] Ouamvis
irridendo Philistiim vera mystice loquuntur ; quia videlicet
Hebreei spirituales, hoe est vitiorum transitores, in tutissi-
mis scripturarum pra_sidiis ab hostium defenduntur incur-
sibus; et harum consolatione recreati, ad superandos
eosdem nequissimos adversarios, ubi tempus arriserit;
publica procedunt in opera virtutum.
.Et locuti sunt viri de statione ad Jonathan, _c.] Superba
hostium irrisio et despectio, fidelibus fiduciam nanciscendm
virtutis tribuit. Ante ruinam enim exaltatur spiritus, et
ante gloriam humiliatur.
Ascendit autem Jonathan, reptans manibus et pedibus,
/)'c.] Manifestum quidem est, majora tentationum obsta-
cula, majore virtutum nisu debere transcendi; quod tune
rite perficitur, cum armatus contra hostem, humilis audi-
tor spiritualis per omnia sequitur exempla pr_eceptoris.
5_ ALLEGORICA EXPOSITIO

Sed de situ loci hujusce, quod leetori manifestior fiat,

Josephi verba videamus. Erant, inquit, castra hostium
super scopulum, habentem subtilissimam longitudinem
tribus verticibus acutissimis prominentem scopulis per
circuitum euntibus, et quasi propugnaculis invasiones
pug_mntium prohibentibus. Unde contingebat ut custo-
des minorem haberent solitudinem castrorum ; quia natura
locus ille omnibus videbatur esse munitus, et ad capien-
dum valde difficilis, eo quod non solum illic ascendere,
sed etiam accedere difficile videretur. Cum ergo venisset
ad castra Jonathas, armigerum confortabat. Et paulo
post : Accedentes igitur ad exercitum hostium, apparente
jam die_ viderunt cos Palaestini. Item post aliquanta, cure
insultantium Philistinorum verba narrasset, adjunxit:
Quam vocem grate suscipiens Saul filius, tanquam ei vic-
toriam designantem_ tunc quidem ab illo loco, in quo hostes
fuerant visi, recessit ; mutansque locum venit ad petram,
qum erat propter munitiones locorum desolata custodibus,
et exinde quasi repentes et trahentes semetipsos cum multo
labore, naturam loci vicerunt_ ut ad inimicorum castra
descenderent; irruentesque eis dormientibus, occiderunt
quidem quasi viginti. Verum his locorum gratia comme-
moratis, ad scrutanda sacra_ scripturae mysteria redeamus.
El facta plaga prima, qua percussit Jonathas et
armoeq" ejus, _c.] Denarius numerus, ut certum est,
perfectionem bonae vel operationis solet significare, vel
mercedis. At contra vicenarins, in quo Jacob servivit
Laban Syro, et fratri Esau, quem Deus odio habuit_
munera misit, duplicitatem pravorum dogmatum, quae
simplicibus et ecclesiae membris, vel actionis devotionem,
vel certitudinem supernae retributionis satagunt auferre,
demonstrat. Media pars jugeri arandi, ecclesia cst, quae
in terris adhuc inter reprobos conversata_ correptione
praedicatorum gaudet ad glgnendos vitae fructus exerceri.
Par bourn in die arans, concordia doctorum est, de legis et
evangelii disciplina sub eodem fidei jugo convenientium,
in luce praeceptae scientiae subditorum corda castigans
et ad ferendum Deo fructum Spiritus cxcolens, de quo
 IN LIB. I. SAM. CAP. XIV. 55

Salomon ait: Ubi autem multm segetes, ibi manifesta

fortitudo bovis. Prima ergo plaga, quam Jonathan et
armiger ejus percussere, viginti virorum est, in media
parte jugeri; ac inde turbati, atque huc illucque diffugi-
entes Philistiim, alterutrum se magna nimis crude proster-
nunt. Primo suos hostes ecclesia, qum peregrinatur a
Domino, per spirituales magistros ac discipulos obedientes
ab obsidenda turbandaque suorum fide vel operatione
compescens, filios mortis ostendit; deinde se invicem
ipsi variantium errorum quasi adverso mucrone configunt,
ira ut, triumphante ecclesia, palam de his possit intelligi,
quod dicitur: Quia versus filerat gladius uniuscujusque
ad proximum suum.
El faclura est miraculum in caslris per a#ros, $;c.] Mira-
culo fit reprobis constantia virtusque justorum, quasi cas-
trametantibus per agros, cor exercitatum, malitia pariter
et deliciarum affiuentia resolutum habentibus. Unde bea-
tus apostolus Petrus, cum luxuriam describeret eorum qui
velut in agro liberm voluptatis residentes, in desideriis,
vinolentiis, comessationibus, potationibus, et illicitis idolo-
rum cultibus vitam ducunt, adjunxit dicens : In quo admi-
rantur non concurrentibus vobis in tandem luxuria_ con-
fusionem. Sed et spirituales adversarli, quamvis humanm
salutis acerrimi prmdones, et ipsi perfectorum virorum
obstupescere facta, perfectarum precum cmterarumque
virtutum solent cedere devotioni.
Et conturbata est terra, _yc.] Ut terrena sapientes ad
coelestium virorum facta conturbentur; ut dmmones ab
hominibus attentandis, fracta suarum virium malignitatc,
trementes gementesque resiliant, non human_e virtutis
opus, sed miraculum est divin_e pietatis. Unde Paulus
cum diceret, se plus illis omnibus laborasse, continuo
subjunxit : Non autem ego, sed gratia Dei mecum.
Et respexerunt speculatores Saul, _'c.] Respiciunt prm
cmteris hi qui scripturm sancta_ speculam conscenderant,
et sunt in colle filii dexterm, id est in sublimi ccelestium
operum arce constituti, et scientia videlicct pura, et sim-
plici actione prveclari, ac primi ruinam vident instantem,
56 ALLEGORICA EXPOSITIO

fugamque pravorum. Non enim omnium est catholico-

rum, leetis hzereticorum gentiliumve libellis, mox quid in
eis erroris contineatur agnoseere; auditis dialeetieorum
versutiis, illieo ruinosos deeeptionum laqueos aeutae men-
tis sagaeitate discernere ; sed eorum qui diutina vel medi-
tatione scripturarum, vel virtutum gratia promerente exer-
citatos habent sensus ad diseretionem boni et mall; mul-
torum peene moti pedes, paene eifusi sunt gressus; quia
zelaverunt in peceatoribus, pacem peeeatorum videntes.
At speculator ille nobilissimus usque ad collem filii dex-
terae mirabiliter aseendens, vidit impium superexaltatum
et elevatum super cedros Libani. Et transivi, inquit, et
eeee non erat; et quzesivi eum, et non est inventus locus
ejus. Et hoe est speculatores in Gabaa positos multitu-
dinem eernere prostratam, quam in inferioribus siti qui-
libet, necdumque perfeetum seientiae caeumen subeuntes,
stare in prosperis, et sospitate degere putabant; sapientes
quosque in pravitate viventium certissimum przevidere
supplicium.
Et ait Saul ad .4chiam : .4pplica arcam Dei, _c.] Aehias
frater illius, sire frater ejus dicitur. Aiunt ergo boni
duces ecc]esi_e, aiunt quique fideles quotidiana contra
potestates aerias bella gerentes, fratribus suis scriptur_e
sacr_e leetione prmditis, et majore virtutum exercitio
seipsos quotidie per sacerdotium regale Deo hostiam vivam
offerentibus: aiunt_ inquam, talibus hi qui per semetipsos
adhuc tentationibus agitari, vel ecclesiam generaliter hmre-
sibus turbarl conspiciunt, ut patefactis divinorum eloqui-
orum arcanis, testimonia sibi manifestiora, quibus contra
hmresium fabrieatores uti debeant, quibus cmtera tenta-
tionum luctamina devincere possint, aperta ratione diluci-
dent. Sed s_epe contingit tot ac tantas inter se hostes
eeclesi_e (hostes h_ereticos dico, vel gentiles) habere pug-
has conflietusque verborum sire dogrnatum_ ut melius sua
dispensatione altrinseca, quam assertione spiritualium pagi-
narum convincantur esse falsa qum docent, et qum agunt
immunda: faciendumque sit coelestis militim ductoribus,
quod Saul feeisse describitur, qui exorto in castris Phi-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XIVo 57

listinorum tumultu, et in majus ac mains augescente, non

amplius Deum per sacerdotem consulere, sed ipse arrepta
militum manu, hostes quos invicem dissidere compererat,
insequi_ atque ad fugam urgere festinat. Potest autem
Aehlas sacerdos, arcse Domini custos, etiam ipsos sacrse
scripturse conditores non inconveninenter exprimere ; qui
nobis, quoties pie petuntur, arcam quam servant divini
proferunt oraculi : proferunt et exempla bonorum operum
qu_ gessere ; quod significatum est supra, ubi idem Achlas
ephod portasse perhlbetur. Nec vacat, quod filius Achitob
fratris Ichabod filli Phinees, qui exortus fuerat ex Hell
sacerdote Domini, in Silo fuisse memoratur. Achitob
quippe frater bonus interpretatur. Nasa et ipsi sacrarum
literature conditores, ex sacerdotibus non pauci genus
duxere : eta fratribus bonis eruditi_ nonnullos etiam frao
tres, sicut ipsa scrlptura testis est, habuere non bonos : et
ejusdem hodic lectores seque a bonis instructi, malorum
tamen quos Ichabod et ortu et nomine inglorius signat,
riequeunt carere consortlo.
Conclamavit ergo Saul et omnis populus, &Sc.] Jud_ei,
g(ntiles_ et hoeretici, cum sint hostes ecclesia_ cuncti_ alter-
w rum se singuli verbo gladio feriunt. Ipsi Jud_ei per
I'harls_eos et Saduc_eos invicem pugnant : item ha_retici et
pagani tanta variorum dogmatum sacrorumque disso-
nantia, non minora sibimet quam ecclesi_e bella inferunt.
Una est autem_ inquit_ columba inca, perfecta mea: una
est matri sum, electa genitrici sure, a qua Jonathan ductor
ille fortissimu% ut columb_e donum vocaretur_ cognomen
virtutis accepit ; cujus paci perpetu_e etiam malorum dis-
cordia servit. Unde sequitur:
Sed et Hebr(ei qui fuerant cure Philistiim heri et nu-
diustertius, _ic.J Multi namque seducti ab h_ereticis, impug-
nantesque cure eis ecclesiam_ ubi dissonantiam dogmatis
eorum cognovere_ et catholica simplieitate quasi opere
Jonatha_ dialecticas eorum cautes transcendi atque exsupe-
rari viderunt_ reversi sunt_ ut_ impositione manus sacer-
dotalis, catholicae reeonciliarentur ecclesia_.
Omnes quoque Israelitoe qui se absconderant in monte
8
58 ALLEGORICA EXPOSITIO

Ephraim, _c.] Recte discretionis est, ut qui potest, contra

reprobos docendo vel arguendo pro ecclesia certet, cavens
illud propheticum: Maledictus qui prohibet gladium
suum a sanguine. At qui docendi efficax non est, in fru-
gifcr.'e se mentis altitudine, ne virtutibus spoliandus ab
hoste fraudulento reperiatur, abscondat. Sunt enim qui
ad deprehendendam expugnandamque versutiam haereti-
corum, cmtcrasque antiqui hostis insidias, idonei non sunt,
sed has per alios expositas_ juxta vires insequi, et odio
habere lion cessant: et hoc est, quod fugatos audientes
Philistcos absconsi prius in monte Ephraim, id est, frugi-
fero, Israelitze suis se confcstim in acie jungunt: nec suo
tamen nisu, sed divino semper ecclesia salvatur auxilio.
Pugna autem pervenit usque Bethaven.] Bethaven domus
idoli, vel domus inutilis dicitur: et usque ergo ecclesia
persequitur haereticos arguendo, donee eos in plerisque
paganorum dementize zequalia blasphemasse convincat : et
usque verbi gladium protendit, donee impios quoque et
infideles pietati fideique restituat.
Et vir Israel sociatus sibi est in die illa.] Fugatis per
diversa hostibus, ecclesia toto terrarum orbe divisa, lmo
eodemque semper fraternitatis amore lzetatur.
CA1,. ix. Adjuravit igitur Saul populum, dicens: Male-
dictus vir, &c. usque ad id quod scriptum est : Porro Phi-
listiim abierant in loca sua.] Haec lectio doctores veritatis
instruit, sicut a caetcris mundi illecebris, sic etiam ab
appetenda secularis eloquentia_ dulcedine abstinere, necnon
ct eos quos imbuunt, in petra fidei ab ornui prioris vita_
corruptione mactare. Adjuravit igitur Saul populum
filgientcs Philisteos persequentem, ne quisquam nisi com-
pleta de hoste victoria comederet : qui timens juramentum,
et pane sedulus, et melle quod fluens in saltu vidit_ absti-
nuit. Praeecpit magister egregius, ut quisquis in agone
fidci contendit, ab omnibus se mundi abstineat illecebris :
et suo caeteros accendens exemplo, Castigo, inquit, corpus
meum, et servituti subjicio ; ne forte aliis przedicans, ipse
reprobus efficiar. Sire enim caro advcrsus Spiritum, et
Spiritus advcrsus carnem concupiscat, sive haereticus catho-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XIV. 59

lico, sive Judaeus ant gentilis Christiano contradicat, seu

quilibet immundus spiritus obsistat, cuncta tentationum
molimina melius continentia_ superantur industria: cujus
adeo late patet virtus, ut etiam a diligenda nimium, sequen-
daque seeularis eloquentim suavitate, qua superbus incul-
tusque philosophorum quasi saltus fluit, abstinere con-
veniet. Favus enim distillans, labia meretricis.
Porro Jonathan non audierat, cure adjuraret pater ejus
populum, _c.] Illuminatos dicit oculos, recreatos et reno-
vatos ad intuendum, qui longa, ut solet, inedia vel labore
tabere jam cceperant. Jonathan igitur, qui prius scopu-
lorum dentes et ictus devicerat ensium, qui hostis audacla
compressa, suis victorim causam salutisque prmbuerat,
improvisa subito blandientis gastrimargim culpa conster-
rfitur. Et nobiles saepe magistri ecclesim, magnorumque
victores certaminum, ardentiore quam decet oblectatione
libros gentilium lectitantes, culpam quam non prmvidere
contrahebant: adeo ut quidam eorum se pro hoc ipso
scribat in visione castigatum, objectumque sibi a Domino
inter verbera ferientia, quod non Christianus, sed Cicero-
nianus potius esset habendus. Sed et auditorum fidelium
non pauci virtutum gratia pollentes, minoribus vitiis ten-
tari non desinunt, quod divina geri dispensatione non
latet : ut qui minora certamina per se superare nequeunt,
in magnis qum habent, non sibi aliquid tribuere, sed solo
Patti luminum gratias agere discant. Intinxit autem
Jonathan faro sylvestri virgam_ qua vel ad equum_ vel ad
viandi pr_esidium utebatur : et sic eam manu ad os con-
vertit suum. Et magister quilibet nonnunquam auctoritate
potentim vel subditos regere, vel seipsum sine offensione
gerere eurans, argumentis sive sententiis gentilium credit
adjuvandum : mellitoque_ ut ita dixerim, ex his ore iltumi-
nantur quidem, quasi favosa eompositione verborum oeuli
mentis, ad enuntiandum qu_e recte noverint acutius ; sed
retardantur plerumque mentis ejusdem ineessus, recorda_a
sensuum vanitate a persequendis pravorum sire actuum
sive dogmatum cultoribus. Quod canens Psalmista_ Nat-
60 ALLEGORICA EXPOSITIO

raverunt mihi, inquit, iniqui fabulationes, sed non ita ut

lex tua, Domine, omnia mandata tua veritas.
Jurejurando constrinxit pater tuus populum, &)c.] Tur-
bavit, quia totum interdixit ; quod si ex parte interdixisset,
et ex parte concessisset, commodius res videretur exacta.
Verum quia in hujuscemodi rebus spiritualium patrum sit
jussis obscquendum, Jonathan sorte deprehensus, et ora-
culum Domini die illa consulenti Sauli subductum mani-
festissime declarat. Si enim tanti apud Deum valuit ter-
reni regis imperium, quanti putas valere magistri spi-
ritualis ? Sed et in typica parte turbat terrena pr_ecordia,
si quis h_ec sola c_elestia gerere prmcipiat, cure Dominus
vinum novum in utres veteres mittendum non esse teste-
tur. Turbat acumen legentium, et deficere cogit, qui eos
a legendis seeularibus literis omnimode mstlmat prohiben-
dos, quibus ubilibet inventa utilia quasi sua sumere licet.
Alioquin nec Moyses et Daniel sapientia vel literis 2Egyp-
tiorum Chald_eorumque paterentur erudiri; quorum tamen
superstitiones, simul et delicias horrebant. Nec ipse
magister gentium aliquot versus poetarum suis vel scriptis
indidisset, vel dictis : sed multo cautius necesse est acutis
rosa in spinis, quam mollibus lilium colligatur in foliis ;
multo securius in apostolicis quam in Platonicis qumritur
consilium salubre pagellis. Nam et apes ipsm, qum hujus-
modi mella faclunt, ore quidem pr_etendunt dtflcia dicta
qu_e mulceant_ sed in posterioribus servant venenata gesta
qum feriant.
Vidislis ipsi, quia illuminati sunt oculi mei, 3yc.J Hmc
ejus personve verba eonveniunt, qui doetis in ecclesia, sive
etiam doctoribus lectionem literarum gentilium non autu-
mat esse nocivam. ¥idetis, inquit, quia eflicacior sum
factus, et acutior promptiorquc ad peroranda qum decent,
eo quod gustaverim paululum de flore Tullianm lectionis ;
quanto magis si didicisset populus Christianus sectas et
dogmata gentilium, nonnc multo confidentius et eertius
eorum derideret simul et convinceret errores, multo devo_
tius de sua sana fide gauderet_ Patrique luminum pro hac
 IN L1B. I, SAM. CAP. XIV. 61

gratias redderet ? Neque enim aliam ob causam putandum

est Moysen vel Danielem sapientiam voluisse discere secu-
larem, quam ut cognitam destruere melius, et devincere
possent.
Percusserunt ergo in die ilia Philisteos, 3)e.] Magmas
humilitatem, Ajalon campos significat. In omnibus autem
qu_e recte gerit ecclesia, Philisteos percutit; quia per bona
qum facit, malorum spirituum vires minuit ; qula percu-
tiendi sunt ab humilitate inchoatm, usque ad latitudinem
consummata_ virtutis, ab initio fidei usque ad fructiferam
caritatis amplitudinem. De qua dicitur: Latum manda-
turn tuum nimis. Sed et ipse status universalis ecclesiee
ab humilitate incipiens unius Jud_em gentis, ad totius
usque mundi fines crescendo pervenit. De quibus Psalm-
ista Domino canit: Et campi tui replebuntur ubertate,
pinguescent fines deserti.
Defaligatus est autem populus nimis, _e._ Quod dicitur
populus comedisse cure sanguine, non est putandum cru-
entam eum carnem crudamque comedisse ; quod nequa-
quam human_e, sed est naturm bestialis; sed occisis pecu-
dibus, antequam sanguis bene dilueretur, nondum purgatas
carnes coxisse vel assasse, et sic comedisse. Significat
autem magistros inertes, qui sicut hodie cernimus, longo
smpe catechizandi labore defatigati, nonnullos quos d_emo-
niacis erroribus pr_edicando eruerant, a gentilibus quidem
rltibus erudiendo reactant; imitari conati illum, cui desti-
natis de ccelo cuncti generis animantibus dictum est:
Macta et manduca. Sed quasi in terra reactant, et cure
sanguine manducant, quos a terrenis sensibus, carnisque
et sanguinis illecebris minus perfecte, vel docendo, vel ipsi
vlvendo non subtrahunt, assuetosque adhuc vitiis, nec-
dumque agendis virtutibus institutos, accelerant ecclesi_e
membrls incorporate; contra exemplum primi pastoris
eeclesim, qui in coenaculo, hoc est in summa vivendi vel
docendi locatus, mactare oblata, et a Deo purgata manducare
prmcipitur. Et notandum, quamvis perfecta et imbecillis
est mentis human_e perfectio, Jonathan tot tantorumque
patrator operum, talis triumphi auctor, gul_e surreptionem
 6_ ALLEGORICA EXPOSITIO

nescius incurrit. Populus omnis post observatum sollicitae

continentiae tempus statutum, post tot una die prostratos
adversarios, et ipse gastrimargia victrice prosternitur. Ve-
rum quia multiplex est gulae tentatio, hunc ante tempus
concessum ad comedendum pertraxit, illum tempore con-
cesso minus concessa sumere persuasit.
Nuntiaverunt autem Sauli, dicentes quod populus peccasset
Domino, _c.J Cognita perfeeti quique rectores desidia
negligentium doctorum, quod peccent Domino, baptizantes
eos quos a carnali cogitatione, needum plena fidei institu-
tione purgarlnt, eontinuo tales prmvaricationis reos ar-
guunt, et catholica auctoritate vitae coelestis regulam palam
proponi jubent ; magistrisque inertibus, quos vulgaris
eatenus imperitia vexaret, imperari, ut adductis usque ad
earn quam ipsi a patribus didicerant vitae formulam, eunctis
quos imbuendos susceperint, super firmissimum catholieae
perfectionis exemplar eos catechizando, a pristina conver-
satione paternae traditionis occidant, et baptizando eeclesiae
membris incorporent, neque ultra peccent Domino, fidei
et vitae ccelestis ignaros, unitati sui corporis, hoc est eccle-
siae Christi nectentes. Bovem et arietem Philisteis ereptos,
atque a populo Dei super saxum intellectuale mactatos et
comestos, stultum quemlibet et superbum intellige, a con-
suetudine mortifera spiritualem renovatos in vltam ; sicut
et supra ores et vituli cum bubus ab eisdem ablati, aeque
motibus animae vel carnis irrationabilibus et lasciviae
deditos, sed per Dominum salvatos, insinuant.
-/Edificavit autem Saul altare Domini.J 2Edificavit altare,
ut celebrato super illud holocausto, pro peccato quoque
populi, quod temere eommiserat, interveniret. _dificat
magister quisque perfectus in audientium corde fidem
Dominicae passionis, ubi in altare vivificae erucis sanguis
ille pretiosus in remissionem fusus est peccatorum, mani-
festo cunctos informans exemplo ; quia si et Domini exitus
mors, multo magis servi mortificare debent membra sua
qu_e sunt super terrain ; fornicationem, immunditiam, libi-
dinem, concupiscentiam malam, et avaritiam, quae est
simulachrorum servitus, et caetera talia, quae opera carnis et
 IN LIB. I. SAM. CAP. XIV. 63

sanguinis esse, nec fructui Spiritus sociari posse, manifes-

tissime claret. Sed et ipsi quotidie veterum patrum ple-
biumque dicta vel acta replicantes, ac per haec inter luc-
tandum cum hostibus spiritualiter refici desiderantes,
quotquot ad literam solum tantae auctoritatis verba senti-
mus, quasi in terra bores ovesque mactantes, cum sanguine
comedimus ; quia c0elestia carnali et terreno intuitu summa
contrectamus. At quicumque spiritualiter universa in
Christo et ecclesia recapitulari dignoscimus, super saxum
illud grande, quod praecisum de monte sine manibus cre-
vit, destructo mundi imperio, et implevit omnem terram,
occidentes absque noxa vescimur, gratumque jam Domino
nostrm devotionis ac pii sensus altare construimus.
Et dixit Saul: Irruamus super Philistiim nocte, _'c.]
Disponens Saul irruere super Phifistiim noete, et vastare
eos usque ad interneeionem, eonsufit oraculum Domini,
nee meretur ; auetoremque peeeati inquirens, sorte depre-
hensum, et eonfitentem morti adjudieat Jonathan; quem
tamen, quia salutem magnam fecit in Israel, populus a
judieio morris eruit. Volentes s_epe boni reetores eunetos
dmmonum insidias expugnari, ae superseminata bono se-
mini zizania funditus, si fieri possit, ab agro mundi hujus
expurgari, responsum Domini per scripturas, quod hoe
fieri valeat, non aeeipiunt; eausam queerentes, nullam
magis quam human_e fragilitatis atque ignorationis au-
diunt; quia videlicet nee ipsi doetores eximii, dueesque
credentium, in bonis qum agunt, a peeeati surreptione
possint immunes existere, sed in multis offendunt omnes ;
verum ne propter h_ee mortem luant _eternam, et bonora_m
qu_e gessere meritis, et eeelesiarum, quas eertando muniere,
preeibus adjuvantur.
Recessitque Saul, ne persequeretur Philistiim, _'e.] Reee-
dunt quidem doetores sum fragilitatis eonseii, nee ad omnes
dvemonum versutias indagandas vel evaeuandas suffieere
sese posse deprehendunt; sed we illis cordibus, ad qum
repulsi atque abjeeti immundi spiritus quasi ad propria
loea recurrunt.
CAP. x. At Saul, confirmato regno s_lper Israel, pugnabat,
 ALLEGORICA EXPOSITIO

_c. ad id quod scripture est: Nam quemcumque videret

Saul virum fortem et aptum ad pr_elium, sociabat eum sibi.]
In hac lectione sub tigura crescentis regni vel domus Saul,
Christi tides per orbem propalanda describitur, qui pug-
nabat per cireuitum adversus omnes inimicos suos ; quia
de Judeea, qum in medio nationum est, missis pr_edlcato-
ribus Christus inimicas suo nomini genres suo verbo sub-
jugavit. Juxta quod Psalmista pra_dixit: Omnes Tli in
circuitu ejus sunt, offerent munera.
Conlra Moab et filios _lmmon, et Edom, _c.] Moab et
Ammon, qui juvante ebrietate, in qua eat luxuria, nocte de
incesto concepti sunt ; ha_reticos intellige, inordinate ac-
cepto paterna_ fidei semine degeneres. Edom, qui major
natu minori fratri servire addictus est, Jud_eorum populum
exprimit ; qui nationibus gentium per orbem, et ca_citate
perfidim mentis, et terrena_ servitutis est condltione sub-
missus. Reges Soba, Philistiim et Amalec, de quo con-
sequenter dicitur :
Congregatoque exercitu percussit _lmalec, _;c.] Exteras a
patriarcharum sanguine fide et sacramento nationes sign?-
ficat, quos universos sua_ pacis inimicos duplici ratione
Christus superat, ut Israel spiritualem de manu vastato-
rum ejus eruat_ vel sua videlicet fide salvando credentes,
vel ineredulos sua justa examinatione damnando.
Fuerunt aulem filii Saul, _'c.] Tres filii Saul magnos
tidei catholicm, qum unum in tribus personis Deum pree-
dicat, duces exprimunt. Qui quoniam non sua virtute_
sed Dei gratia sunt quod sunt, quoniam mterna sui Con-
ditoris (cui dicitur, Tu autem idem ipse es) visione perfrui
desiderant ; quoniam per Christum Jesum, verum videlicet
Regern et Salvatorem, se perpetuo salvandos ae regnaturos
contidunt. Reete primus filius Columbm donum, seeundus
Desideravi, tertius Rex meus salus interpretatur. Dua_
fili_e ejus, intirmiores tidelium plebes, sed corpore et
mente Deo devotas indicant; vel certe prirnogenita tilia
synagogue, minor ecelesia_ speciem tenet. Quibus etlam
nominum etymologia congruit; nam quia synagoga elec-
torum non de cunctis late nationibus, sed de multitudine
 IN LIB, I. 8A_,f° CAP. XIV. 65

solius est Israeliticm stlrpls collecta: ecclesia autem om-

nibus est ad fidem convocata de gentlbus, recte primo-
genita filia de multitudine, secunda ex omnibus interpretari
perhibetur. Uxor Saulls Achinoem, qu_e intcrpretatur
fratrls decor, totam cathollc_ ecclesim perfectionem figu-
rate denuntiat, quve frequenter in amorls Cantico soror, et
decora sui Condltoris, qui ei per incarnationis mysterium
frater ficrl dignatus est, appcllatur. Abner princeps
militim ejus, qui patris lucerna dieitur, vel Joannem Bap-
tistam, qui erat lucerna ardens et lucens, vel omnium qui
"singulari prm cmteris ecclesi0e propugnatoribus altitudine
prmfulgent, vlros virtutis insinuat. Admonendum sane
putavlmus |cctorem, non semper easdem personas unum
eundemque typica in parte modum tenere figurarum, sed,
mutatis rerum circumstantlum causis, mutari etiam pro
tempore et ]oco species ordincsque tuporum.
Erat autem bellum potens adversus Philisheos, 3yc.] Causa
belli potentis adversus Philistmos illa maxime extitit, quia
Saul fortes quosque et aptos ad pr_elium viros soeiabat
sibi. Nam si rex ipse nulla fortioris militi_e manu stipa-
retur, nequaquam vieinis hostibus terribilis, eos ad bellum
potenter excitaret; sed sicut prioribus eousque temporibus
Israel illis turpissime, sine aliqua spe libertatis servirct ;
sic nimirum, sic in ecclesia quotquot dissoluti a bonis
operibus, nee virtutum spiritualium sumus militia prmditi ; *
quia desidiosi negligentesque peccamus, hostibus infestis
encrvi torpore trlbuta sinistrm conversationis solvimus.
At cum a peccati servitute resipiscimus, spem vincendl
resumimus, insurgit hostis, et crebrioribus nos acriorlbus-
que tentationum stimulis appetit, ut vel ad flagitiorum nos,
si possit, servitium revocet; vel si non possit, ipsam saltem
sui contemptus inj uriam gravius szeviendo vindicet. Verum
ut de moralibus nostris ad allegorica majorum gesta con-
tuenda subeamus; et in ipso ecclesize nascentis exordio,
quanto fortiores quosque aptioresque ad praelium sph'ituale
viros sociabat sibi Christus, tanto plura id temporis ac
frequentiora per eos immundis spiritibus animarum spolia
VOL, VIII, F
66 ALLEGORICA EXPOSITIO

tollebat; sed et majora ab eisdem martyrii eertamina

tolerabat.

IN CAP. XV.
CAP. xI. Et dixil Samuel ad Saul: Me misit Dominus,
ut ungerem te in regem, &jc. usque ad id quod scriptum est,
Quod constituisset regem Saul super IsraeL] Ha_c lectio
super Samuelis et David specie Jud_eorum regnum ob
culpam perfidi_e ad gentes transferendum, immo omnes qui
peccata cure suis auctoribus perfecto odio non oderint,
extirpandos docet a regno fidei ; et hoc melioribus proximis
dato, nihilominus eos qui operantur iniquitatem, cure suis
operibus esse perdendos.
Dixit Samuel ad Saul: Me misit Dominus, ut ungerem
te in regem, _yc.] Dicit sermo propheticus quotidie recto-
rlbus ecclesi_e, quod non proprie libertatls industria, sed
ipsius mlnisterio per Dominum ad regendum sint populum
ejus electi; ideoque vocem imperil illius intenta semper
debeant aure percipere. Dicit et omnibus ecelesi_e filiis,
ut Domini jussis obtemperent ; quia nimirum omnis mundo
corde, qui Dei _isionem desideranter expectat, rex super
populum ejus Israel unctus est ; super ipsum scilicet bo-
narum cogitationum actionumque coetum, cujus se meritis
sperat ad ejus visionem pertingere. Israel quippe, vir
videns Deum interpretatur. Et beati mundo eorde, quo-
niam ipsi Deum videbunt.
H_ec dicit Dominus exercituum: Recensui, Sye.] Apta
prmfatio ad bellum spirltuale eohortanti, ut Deum qui hoe
adlre pr_eciperet, Dominum exercituum eognominet ; hoc
est agminum angelicorum, quorum nos necesse est contra
potestates aerias dimicantes, protegamur auxillo. 2Egyp-
tus autem, qua_ tenebras sonar, priora peccata, qu_e nos
usque ad mare baptismatis secuta, sed in eo sunt demersa,
significat. Amalec vero, qui transito mari Rubro restitit
in via solitudinis Israeli, et interpretatur populus brutus,
ea nimirum peccata demonstrat, qum nobis post undam
baptismi quotidianis armis insistentes, nead promissa
 IN LIB. I. SAM. CAP. XV. 67

ccelestis patriee regna perveniamus obsistunt ; ne fructum

nostri cordis in sanctificatione conservemus, lethifero hunc
tentant quasi dente decerpere ; quorum omnia demoliri,
neque eis parcere jubemur; hoc est, deponere omnia
propter quae venit ira Dei in filios incredulitatis, iram,
indignationem, malitiam, blasphemiam, turpem sermonem
de ore vestro, et cmtera hujusmodi.
Non parcas eis, sed interfice, _c.J A viro usque ad mulie-
rein, ab opere perfecto pcccati usque ad cogitationem
carnalem dicit, genitricem videficet nutricemque sobolis
immundm. Parvulum et lactentem, ipsa initia proposi-
tumque nefari_e actionis, qum sinistra cogitatio male nuper
edita, pejus alere deleetat; intellige, bovern, ovem, came-
lure, et asinum, hebetudinem stultitim, disso]utionis iner-
tiara, turpitudinem superbia_, et luxurim petulantiam dicit.
Preecepit itaque Saul populo, et recensuit eos_ _'c.] Et
nos, ut vitiorum bella vincere valeamus, mites necesse est,
et innocuos in corde nostro sensus aggregemus ; imita-
totes videlicet Agni illius immaculati, qui nos suo sanguine
de mundi hujus 2Egypto redimere dignatus est. Qul vide-
licet sensus imperio modesti spiritus obsecundantes, quia
tunc veraciter adversus hostem prmvalent, cure gemina,
id est Dei et proximi, dilectione muniti, veritatis viam in-
cedunt; cure sola denarii coelestis spe universas terrena_
habitationis delicias, simul et miserias spernunt, recte
pedites memorati duces ducentenario et denario numero
eomprchenduntur: ham quia millenarius humerus, ejus
de quo agitur rei sive personm perfeetionem signet, nulli
dubium est.
Cumque venisset Saul us_ue ad civitatem Amalec, _)'c.]
Civitas Amalec constipatam adversus fideles tentationum
aciem exprlmit, qum nunc a dmmonibus, nunc ab homi-
nibus, nunc a nostra ipsorum concupiscentia eontra nos
excitata desmvit. Cui nimirum civitati tentantlum viti-
orum proximus est torrens inundans, hoc est turbidus
cogitationum fluctuantium impetus, qui de superbia_
dmmoniaca_ montibus cadens, tanto muros pravitatis gra-
vius alluit, ac nobis inexpugnabiles reddit, quanto acrior
F2
68 ALLEGORICA EXPOSITIO

annum Domini placabilem hyems persecutionis exasperat.

In quo tamen torrente insidias contra Amalec tendimus,
cum occultis animi virtutibus, et qu_e solus pectoris nostri
arbiter novit, devotionum studiis hostem przeoccupare et
devincere satagimus. Nam quasi aperto ci certamine
oecurrimus, quoties eleemosynis, precibus, jejuniis, et
cmteris talibus spiritualis armaturze generibus, auctoris
nostri contra eum flagitamus auxilium ; at cum fide, spe,
et dilectione, horumque similibus armis apostolicis, quze
quantum in nobis abundent, solus qui donavit cognoscit ;
homines autem alios, et ipsos spiritus nequissimos, quam-
vis sedulo ac sollicite nobis insidiantes, latet. Cum, inquam,
hujusmodi armis invisibilibus contra spiritualia nequitim
in ccelestibus, vel inter ipsas tentationum procellas indui-
mur, quasi insidias in torrente contra Amalec tendimus;
quia palam furentem adversarium, ubi non _idet, sterni-
mUSo

Dixitque Saul Cin_eo : Abite, recediie, _'c.] Cinaeos cogna-

tos fuisse Moysi, sacra refert historia, dicens : Abner autem
Cinzeus recesserat quondam a czeteris Cinzeis fratribus suis,
filiis Obab cognati Moysi ; et tetenderat tabernacula usque
ad vallem, qum vocatur Senniml, et erat juxta Cades. Prze-
cepit ergo Saul Cinmo recedere ab Amalec. Curat doctor
egregius, ut si quid inter vitia quae arguit, virtutum quas
amplectatur repererit, servet incolumem. Plures enim
ctiam inter paganos invenies mansuetos, humiles, benig-
nos, patientes, et in exemplum Cornelii centurionis e]ee-
mosynis atque orationibus servientes. Glum nimirum vir-
tutes, quia legi Dei vicina quasi cognatione congruunt,
et de imis mundi tenebris ascendentes, quo ad requiem
lucemque promissam perveuire possint adjuvant, nequa-
quam inter vitia perdendm, sed ut possessori suo prodesse
queanL (Cinmus namque possidens dicitur,) a vitiorum sunt
omnium secernendae catalogo. Recedit enim, jubente Saule,
Cinmus, qui sah, andus est, ab Amalec perdendo, cure
separantur examine districti doctoris virtutes catechizan-
dorum quae juvant, a vitiis quae gravant; ut nec propter
vitia detestanda cujusquam marl detestentur etiam virtutes,
 IN LIB. r. SAM. CAP. XV. 69

quas inter vitia detestanda sedulus exercere probatur. Nec

rursum bonorum cujuspiam vitia, quibus inter virtutes
quasi homo carere nequit, propter _iciniam virtutum am-
plectenda judicentur; sed aequo discrimine in omnibus
corrigantur prava, quae viam salutis impediunt ; serventur
recta, quze adjuvant.
Percussitque Saul Amalec, &jc.] Evila, quae dolens sive
parturiens dicitur, initium conversionis, quae non sine
dolore et molesta quadam quasi parturitione novi hominis
inchoatur, insinuat. Sur, quoe in rectam transfertur, per-
fectum correctionis finem designat. Quze bene e regione
2Egypti sita solitudo describitur, quia sic quisque melius
rectitudinem quam accepit conservat, si pressurze tene-
brarum, de qua ereptus cst, semper meminit. In Evila
positus gladio verbi qui dicit: Pcenitemini igitur, inquit,
et convertimini, ut deleantur vestra peccata. Sed et apos-
tolus Jacobus, cum ait: Miseri estote, et lugete, et plo-
rate; risus vester in luctum convertatur, et gaudium in
mcerorem. Humiliamini in conspectu Domini, et exal-
tabit vos. Eosdem percutiendo vcnit Sur, quae e regione,
sicut ut alibi scriptura dieit, contra faciem zEgypti ; cure
ait apostolus Paulus: Fuistis cnim aliquando tenebra_,
nunc autem lux in Domino, ut filii lucis ambulate. Et
ipse in Sur positus_ 2Egyptum, de qua exierat, attendere
non neglexit, dicens: Qui non sum dignus vocari apos-
tolus, quia persecutus sum ecclesiam Dei_ sed misericor-
diam consecutus sum. Percussum se salubriter, ut melius
post ceedem viveret, ostendit, cum ait: ¥ivo autem jam
non ego, vivit vero in me Christus. Nec solum qui con-
vertuntur, sed et hi qui, acccpto verbo veritatis_ converti
a pravitatc non curant, pereutiunt ab Evila usque Sur:
quiaperpctuis addicti doloribus, justam divinm districtionis
sententiam sustinent_ qum est c regione ./Egypti ; quia
secundum nequltiam studiorum ipsorum retribue illis. Et
hos quoque jubente Samuele percutit Saul, cum idem
ecclesiae magister juxta sanctze scripturae monita_ qni obe-
dientes corrigit ad vitam_ contemptores juste damnandos
pr_enuntiat.
 70 ALLEOORICA. EXPOSITIO

Et apprehendit Agag regem .4malec vivum, _'c.] Hac-

tenus pugna Saulis optimum discretumque, vel suimet-
ipsius, vel subject_e sibi plebis rectorem, ab hinc inertem
designat et reprobum, qui recte quidem innocuis Moysi
parcit cognatis. Recte vulgus omne, et villa qmeque ac
reproba demolitur; sed non recte greges ovlum_ c_etera-
que in terrain prona animalia, vestes, et omnia pulchra
simnl cum ipso rege reservat. Et spiritualls militioe duces
universos, qui 2Egyptum intelleetualem, hoc est tcnebras
mundi fugientibus Dei famulis obsistunt, vel homines vel
aetus reprobos gladio verbl et vitae rectoris exterminate ;
quiequid veto insons et Mosaicum inter eos invenerint,
debent immune serrate. At qui abominabilia solum et
infanda, verbi gratia, fornicationem, idololatriam, perj urlum,
masculorum concubitum, furta, i_alsatestimonla, et c_etera
hujusmodi flagiti% vel in suis, vel in subdltorum morlbus
eradicare satagunt ; comessationes veto et ebrietates, con-
tentlones et _emulationes, avaritiam, odium, vance laudis
vel honoris appetitum, quasi minus noxia, vel etlam salu-
bria, necnon et ipsum regem vitlorum pinguissimum, hoe
est superbi_e tumorem, nolunt disperdere, reatum profecto
gravlssim0e proevaricationls ineurrunt. Cujus ob meritum
reatus, et Jud_eorum popu]o quondam in exemplum Saulls,
oblatum regnum Dei datum est genti faclenti fructus ejus.
Et multi hodle Christianorum promlssam sibl vitae coro-
nam allis obtinendam relinquunt. Ubi etiam juxta literam
saluberrlme monemur, nt divinl pr_ecepti auctoritas, huma-
num semper in nobis vincat affectum. Stulta enim mise-
ratione parcit homo homini, cul Deus non parcendum
pr_eceperit; quasi melius noverit quid de homine fieri
debeat homo, quam qui hominem fecit. Non autem sola
auctoritate regnl superbiam designat Agag, (quia initium
omnis peccati superbia,) sed et ipso nomine, quod trans-
fertur in teetum, quia contentus saepe a cognitione proxi-
morum, fastus elationis turner in corde pravorum. Appre-
hendit autem Agag regem vivum, et vulgus interficit, qui
vitia carnis eradicans, caput eorum superbiam disputando
a virtutibus secernere, et quantum sit noxia novit definite ;
 IN LIB. I. SAM. CAP. XV. 71

sed hanc humiliter vivendo, in seipso non novit extinguere.

Parcitque Saul Agag, parcit et populus, quando et dux
ipse virtutum animus latenti in prmcordiis superbize tool-
liter annuit ; et universa quae hunc sequitur operum spiri-
tualium turma, ejusdem nefandi tumoris assensione cor-
rumpitur.
Faclum est aulem verbum Domini ad Samuel, dice_s, _'c.]
Pcenitentia Dei, non perturbatio sensus, qu_e in homines
cadere solet, retractantes quid improvide mall commise-
rint ; sed mutatio dicitur rerum transeuntium, immutabih
pr_escientia manente divina; slcut enim non pcenitere,
mutare nolle qu_e statuit significat. Juravit Dominus et
non pcenitebit eum, Tu es sacerdos in mternum; hoc est,
quod semel statult, nunquam sacerdotium Christi mutavit.
P(enituit autem Saul constltuisse regem; quia et per-
fidiam totius Judmm gentis, et fidem falsorum Christiano-
rum promissio regni munere privet.
Contristatusque est Samuel, 3_c.] Non h_ec per allegoriam
exponenda, sed ad imitationem potius sunt trahenda virtu-
tis ; ut pro fratrum erratis, qum ipsi in se intelligere non-
dum queunt, non solum contristemur in animo, sod et
omni ad Dominum pro cis intentione clamemus; necnon
et ipsos mox ut locus et tempus arriserit, ad agnitionem
correptionemque admissorum revocare curemus.
Cumque de nocte surrexisset Samuel, ut iret ad Saul
mane, _c.] Carmelus, notitia eircumcisionis; Galgala,
revelatio dicitur. Multi ergo necdum plene vitiorum
certamine devicto, certain jam sibi quasi perfecta purifi-
cationis agnitlone consummatis coronam justitlm superesse
promittunt ; quod est signum sibi triumphale fiduciajam
consummati agonis erigere, et hoc in monte altissimo
virtutum, qui notitia circumcisionis appellatur. Descen-
duntque post h_ec in revelationem, cure sc ipsi post virtu-
turn culmen ascensum, post preelibatum supernm retribu-
tionis gaudium, vera jam humilitate gloriosos autumant
veraciter revelata cordis faeie nosse arcana. De quibus
Patti Dominus ait: Abscondisti hmc a sapientibus et pru-
dentibus, et revelasti ea parvulis.
7_ ALLEGORICA EXPOSI_PIO

Et dixit ei Saul: Benedictus tu Domi_w, _c.] Vocem

gregum et armentorum, inconditos animi motus, dissonos-
que eogitationum insolentium tumultus intellige; quos
quieunque in se edomare ae reprimere dissimulat, frustra
se verbum Domini, quo vitia euneta demoliri prmeepit,
jaetat implevisse.
Et ait Saul: De Amalee adduxerunl ea, _-e.] Haze
nolentes lieet rea eonseientia prophetaz eonfitetur ; eum
non solum Deo, eujus oeulis nuda et aperta sunt omnia,
sed et viris spiritualibus fraudulenta pravorum peetora
patent. Nam et Helisazus longe posito Giezi, prazsens
erat eorde. Et apostolus eorpore absens, preesens autem
spiritu arguit peeeantem in Corintho. De exemplis, in-
quit, reproborum adduxere multimodos brutorum laseivo-
rumque affeetuum elamores. Pepereit enim sensus im-
prudens his vitiis, quaz minus noeiva videbantur_ neque ea
delere euravit ; quin potius haze ipsa virtutes arbitratus,
auetori suo grate offerenda putavit. Verbi gratia, stultitiam
simplieitatem putando, iraeundiaz proeaeitatem zelum Phi-
nees et Heli_c nuneupand% desidiam torporis, patientiam
David a_stimand% et angustiam tenaeitatis parsimoniaz,
diseretionem voeando ; et notanda pariter ae vitanda pra-
vorum eonsuetudo nequissima, qui exeusando sua solent
admissa eumulare. Eeee enim Saul ea quaz Domino
jubente oeeisa sunt, seeum populo oecidisse ; his vero
quoe eontra interdietum ejus reservata sunt, non se, seal
populum pepereisse testatur. Et multi negligentes ae
desides, si qua vitia superaverint_ vel se superasse putave-
tint, non haze Auetoris gratiaz, sed suo sudori tribuunt.
Quazeunque autem in se extinguere aut nolunt aut ne-
queunt, hme inditaz sibi naturaz vitio prazvaluisse eausan-
fur, ut ex obliquo et in ipsum naturaz Auetorem reatus
humani eausa refundantur.
Dixil autem Samuel ad Saul : Sine me, et indicabo tibi,
_-c.] Supra legimus, quod in die sit unetus in regem Saul ;
in die quod ungi debeat prazdietus, et nune noete reproba-
tus ostenditur. Non hoe fortuitu et sine eausa; sed quia
dies aliquando justitia, nox peeeatum dieitur, in die eleetus_
 IN LIB. I. SAM. CAP. XV. 7_

et noete rejeetus est, qui propter humilitatis modestiam

regnare, propter noxam inobedienti_e meruit reprobari, non
divino judieio, sed merito variante humano. Sed et hodie
dieente Domino: Quia multi sunt vocati, pauei autem
electi ; quicunque vocati, per opera sunt tenebrarum ab
electorum luee separati.
Et ait Samuel: Nonne cure parvulus esses in oculis tuis,
3;c.?J Et h_ec beati Samuelis increpatio congruit cuilibet
Christiano, fidem qua imbutus est pr_evaricanti ; dicente ad
cure aliquo spiritualium magistrorum, quorum idem Samuel
speciem tenet: Nonne cure humiliatus in animo tuo pro
vita przeterita, qu_e erat sine Deo, ad ecclesiam venisses,
accepta jam fidei et baptismi gratia, caput in exercendis
Spiritus fructibus factus es ? quibus ad visionem divina_
claritatis pervenire deberes. Israel namqtLe _ir videns
Deum interpretatur. Unxitque te Dominus chrismate
sui Spiritus, ut bonorum rector ac moderator actuum
ad _eterni regis imperium pertineres. Mittens quoque te
in viam novae eonversationis, expugnato vetere homine
eum aetibus ejus, omnia qu_e sunt super terTam membratim
mortifieare pr_eeepit. Quare ergo eontempta evangelica et
apostolica voce, aliam tibi vivendi regulam condere, ae
vitiorum spolia congregate maluisti? in quibus nonnun-
quam etsi oeulos mortalium tibi fallere visus es, ante
interni tamen arbitri examen malum grande fecisti.
Et air Saul ad Samulem : Imo audivi vocem Domini, &'c.]
Quantum h_ec responsio Saulis rebelli superborum pervi-
caci_e conveniat, ex his qu_e superius exposita sunt facillime
patet. Sunt enlm qui vel scriptur_e sacr_e lectione, vel
magistrorum sermone convicti, ac pro suis redarguti corn-
missis, non humiliando remedium flagitare, sed insuper
excusando malint augmentum conqulrere peccatorum.
Et air Samuel : Numquid vult Dominus holoeausla aut
victimas, _c.?] Et h_ec quidem proprie Jud_eis dicta conve-
niunt, qui neglecto judicio, miserieordia et fide, cveterisque
talibus, per hostias se et holocausta Dominum placare
posse rebantur. Sed et nunc in ecclesia sunt non pauci
divitiis pariter et criminibus aggravati, qui peccata quibus
7_ ALLEGORICA EXPOSITIO

adhzerere non desistunt, eleemosynis se quotidianis abluere

confidant. Sunt alii qui jejuniis et orationibus, psalmodize-
que frequentia castigari se arbitrentur a sordibus vitiorum,
quibus abstinere non curant, cure Dominus hujusmodi sibi
hostias non peccatores quoslibet ct impuros, seal a peccato
continentes offerre praecipiat. Denique Psalmista non ait,
Inter mala opera fac bonum ; sed, Declina, inquit, a malo,
et fac bonum. Et leprosus in lege vel immundus, nequa-
quam cum ipsa immunditia, sed ubi mundatus ab hac
videretur, hostias Deo jubebatur offerre. Notandum autem,
quod non victimas malas, sed obedientiam dicit esse melio-
rein, ut illas quoque suo tempore bonas ostendat. Non
vituperat legcm, sed evangelium przefert. Laude dignum
dicit populum legis, quia pia cordis devotione suis holo-
causta de gregibus offerebat auctori; sed laudabiliorem
multo designat eum qui ad consilium evangelii exhibet
corpus suum hostiam viventem, sanctam, Deo placentem.
Pro eo ergo quod abjecisti sermonem Domini_ _e.] Sicut
czetera hujusce lectionis, sic et ha_c reprobati Saulis ab-
jectio, juxta allegoriam quidem synagoga 4 juxta vero legis
tropolo_am cujuslibet falso Christiani, vel magistri vel
discipuli primo fideli, ac postmodum damnabili possunt
convenire statui, impleta prophetia Balaam, quae dicit:
Tolletur propter Agag rex ejus, et auferetur regnum illius ;
quia videlicet propter contectam in pcctore_ ncc deletam
funditus superbiae postern, et populus quondam Judaicus,
et nunc Christianorum quam plurimi regni coelestis sint
sede privati.
Et conversus est Samuel ut abiret, @.] Conversa gratia
prophetali, ut propter peccata discederet a Judzeis, apprc-
hendere illi non totum prophetia_ lectionis indumentum,
quo animam calefacere fide, et ornate possent operibus ;
sed extremam solummodo summitatem, quze cst in parte
literae, quam et ipsam a soliditate sensus spiritualis abs-
trahentes, quasi a prophetiae vestis integritate sciderunt.
Ideoque quoniam prophetas seindcre non timucrunt, scindi
a se regnum Dei, et gentibus tradi meruerunt. Sod et
hodie quisque sacra eloquia, quibus eruditus est, et ad
 1N LIB, I. SAM. CAP. XV. _5

qumrendum regnum eceleste imbutus, improba mente con-

tempserit ; quia vestem sacrosanctam ungentis se in rcg-
num, maculat, ablatam sibi ragni beatitudinem proximo
meliori relinquit. Neque a talium significanda miseria
discrepat, quod Samuel, audita Saulis superbia, conversus
ut abiret dicitur. Multi enim dum ea qum norunt, bona
operari contemnunt, ad extremum justo Dei judicio, qu_e
agenda sint, nescire merentur. Hinc hmreticorum luxuria
multimoda zizaniorum, messem seminis evangelici nefario
germine polluit, dum repulsa s0epius ab actione verltatis
scientia, conversa tandem sese auferebat eta mente.
Porto triumphator in Israel non parcet, &jc.] Qui te,
inquit, solus, imo cunctum Israel, contra Amalec dimican-
tern sua gratia triumphare fecit, ipse etiam tibi verbum
ejus pr_evaricanti non parcet ; qui quanto vincendi faculta-
tem non tua fortitudine, sed coelitus accepisti, tanto in
servando anathema minus excusandus ostenderis. Quia
sicut Moyses ait : Bellum sollus Domini est contra Ama-
lec; et: Delebo, inquit, memoriam Amalec sub cQelo.
Quod idem et de spirituali est certamine sentiendum,
ubi eo majore periculo parcimus hostibus, id est vitiis
indulgemus, quo majus in remissis remittendisque quotidie
peccatis, auctoris nostri munus accipimus. Timendumque
ne et ipsi supern_e visionis minus solliciti, mereamur audlre
cum Saul, Quia triumphator in Israel non parcet ; hoc est,
qui in plurimis victoriee donum concessit, ut ad gratiarum
vos actionem, vivendique industriam provocaret, idem vos
ad ultimum sure sanctionis in curia severa examinatione
damnabit. Quidam putant hoc quod dicitur, Porro trium-
phator in Israel non parcet; non ad Dominum, sed ad
illum esse referendum, de quo preemissum est, Et dabit
illud proximo tuo meliori te ; quod videlicet David accepta
regni potestate, vel domui Saul, vel exteris hostibus, Do-
mini jussu trucidandis pareere noluerit. Quod ita morali-
ter exponunt, quia meliores nobis proximi vifia, qum nobis
pr_evaluisse eonspexerint, summo in se studio conentur ex-
tinguere, ne et ipsi eandem pr_evarieationis foveam, qua
alios misere dilapsos eontemplantur, ineidant. Porro quod
8
_6 ALLEGORICA EXPOSITIO

sequitur, Et poenitudine non flectetur; _eternam quam

minatus est, atque immutabilem Domini sententiam signi-
ficat. Quod vero subjungitur, Neque enim homo est, ut
agat poenitentiam ; manifeste innuit, quod supra, ubi pceni-
tuisse Deus dicitur, non passibilitas divin_e substantive,
apud quam non est transmutatio, nec vicissitudinis obum-
bratio, sed humano more hominibus temperata Dei locutio
signatur. Non ergo sicut hominem, ira Deum cujusquam
pacti sui p0enitet, cujus de omnibus omnino rebus tam fixa
sententia_ quam certa est pr_esentia.
At ille air, Peceavi, dfc._ Et obstinata Saulis superbia, et
beati Samuelis humilis semper modestia declaratur. Quid
enim superbius, quam ut cognito quisque suo scelere, quo
apud Dominum prvevaricator, imo et anathema monstretur,
adhuc tamen ab hominibus et coram hominibus honorari
deposcat ? Quid e contra benignius, quam ut agnita quis-
que alterius nequitia, qua coram Domino reprobus osten-
datur, adhue tamen eum coram hominibus honorari non
recusat ? Unde quia nune quoque non desunt, qui vel
a magistris spiritualibus, vel a saeris paginis ob sua faci-
nora redarguti_ plus interdum nociva adhuc proximorum
laudatione gravari, quam sua salubri gaudeant poenitudine
curari. Nos quoque in exemplum beati Samuelis erga
tales modeste agere, neque eos traducere oportet, quos
incorrigibiles, et divino jam judicio non dubitamus esse
damnandos; maxime si hos aliquo gradu ecclesiastico,
quem ejusdem Saulis unetio non indecenter exprimit,
agnoverimus insignitos.
Dixitque Samuel: Adducile ad me Agag, _"e.J Agag, ut
supra dictum est, tectum ; Amalec populus bruchus, sive
populus lingens appellatur. Dicit ergo scriptura prophe-
tica, dicunt ministri et dispensatores ejusdem scriptur_e
suis auditoribus, ut tectum diu superbi_e vulnus, ac male
servatum in corde, producant in medium confitendo. Qu_e
videlicet superbia rex et caput est scelerum c_eterorum,
utpote ex sua radice prodeuntium; qu_e incautos ficte
blandiendo, quasi lingendo decipere, atque universa vitalis
gratia_ qu_erunt erodere genimina. Pinguissimus autem
 IN LIB, I. SAM. CAP. XV. 77

idem nefandus rex dicitur, hoc est crebrescentium supra

modum criminum, male delectabili sagina praegravatus. De
qua Psalmista loquitur: Prodiit quasi ex adipe iniquitas
eorum.
Et ait Samuel : Sicut fecit absque liberis mulieres gladius
tuus, _c.] Gladium Agag ipsum efficacissimum superbiae
furorem intellige; mulieres Hebraeas liberis ab to privatas,
animas fideles, sed superbia victrice bonorum operum
fructu spoliatas. Sed sicut tu, inquit, innumeros, o prze-
sumptio superba, a via veritatis avertisti; sic tempore
praefinito, cure venerit qui totum iniquitatis imperium
juste judieando destruat, tua genitrix impietas intermi-
norum facinorum captivata, omni illa vitiorum nequissima
sobole carebit, nullos ultra habendo quos seducat.
Et in frusta concidit Samuel Agag, _c.] _Et spiritualis
quisque ac propheticus doctor in frusta concidit regem
populi lingentis ; cure multiplices superbiae deceptiones
eventilans, diligcntissimeque vitium eviscerans_ quid contra
singulas ejus versutias sibi suisque agendum sit_ intuetur
et explieat. Quod intra pinguissimum Agag, id est, tectum
malitize, putredinis et corruptelae sint receptacula caeca,
dilucidat et pandit; et hoc in Galgalis, id est, in revela-
tione manifestatae vcritatis et fidei, facit hoc doctor. Et
aliter: Cure videlicet in revelatione novissimi examinis
concidendum per omnia peccati corpus, cui nunc reprobi
stulte parcunt, commlnuendumque praedicit.
Et non vidit Samuel ultra Saul, _'c.] Imitandum potius
quam allegorizandum, qucm ob peccati meritum adeo de-
testatur, ut nec videre aliquando dignetur. Huic ipsi fra-
ternitatis intuitu tantum pietatis impendit, ut hanc etiam
luctu lachrymisque testetur. Unde non indecenter talis
animi viris, et illud Psalmistae, quod ait: Nonne qui
oderunt te, Deus, oderam illos, et super inimieos tuos
tabescebam? Et evangelica illa nihilominus congruit
beatitud% qua dicitur: Beati qui lugent nunc, quoniam
ipsi eonsolabuntur. Si enim sine ulla dubietate beatus
est, qui turbatis a timore irae venturze oculis, proprium
lecture, id est, opera virtutum, in quibus ipse requiescere
_8 ALLEGORICA EXPOSITIO

debeat, laborans in gemitu suo singulas lavat laehrymando

per noctes ; quanto beatior ille qui de sua salute Deo pro-
pitio jam factus securior, pro fraternis Domino supplicans
plorat et lamentatur excessibus ?

LIBER TERTIUS.
PR._E FATIO,

EXPLICAZ_S jam non pauco sudoreduobus in Samuelem

exposltionisnostrm libellis; uno,qui ejusdem beatlssimi
prophet_e Samuel,ct saccrdotis nativitatem,
vitam et du-
catum ; altero,
quiSaulisprimo electi a Domino, postmo-
dum veroreprobati gestacontlneret; nunc ad tertluma
beatiDavid auspiciis inchoandum mittimusmanure ; non
nostrofretiingenio, sed superniadjutorisper omnla cure
tuissacrosanctls oratlonibus,dilectlssime
antistltum,con-
fidentesauxili%ac pro certospcrantes, quiaqui intertam
dissonoshistorici ca_isanfractus, Saulisdiconunc pla-
centlaDe% nunc actaperversa, nostrum sineoffendiculo,
ut credimus,allegoricumservavlt incessum; ipsein beati
David,qui non erroneamcoangustat%sed dilatato corde
viam mandatorum Dominl cucurrit, actisspiritualibusad
altioramysteriispiritualis
arcanatypicetransferendis,sum
nos pietatis gratiacomitaridig_ctur. Ubl breviterin
prooemiocommemorandum, quia cuinveteratransitura, et
faciendaessentomnia nova, ipsam quoque mutationem
crebrius figuraliter
oportebatintimari.Sicut enim supra
Samucl sacerdotlumreprobato Hell substituitm',
ut sacer-
dotinm Christi, quod nunc in ecclesia geritur,indicetur
legalisacerdotiosuccessurum;iraet hicpro SauleDavid
unctusin regem,significat regnum Jud_eorum,quod per
legem erat,Christiecclesi_eregnomutandum. Juxtaquod
eisdem Judmis Dominus protestatur, dicens: Ideo dico
vobis,auferetur a vobis regnum Dei, et dabiturgenti
facientifructusejus.

IN CAP. XVI.
CAP. I. Usquequo tu luges Saul? @. usque ad id quod
scripture est: recedebat enim ab eo spb'_tus malus.] Hmc
 IN LIB. 1. SAM. CAP, XVI, 79

leetio signifieat Dominum Salvatorem ad regnandum in

ecclesia singulariter, oleo laetitiae perunctum, cujus imperio
clarescente, remota legis umbra, Judaei partim ad perse-
quendum instigati, partita sint Dominicze incarnationis et
passionis accepta fide salvati. DLxit ergo Dominus ad
Samuel: Usquequo tu luges Saul ? cum ego projecerim
eum, ne regnet super Israel. Dixit Deus Pater ad pro-
phetas et apostolos de Judaeorum, vel praesenti, vel etiam
futura reprobatione m0erentibus: Usquequo lugetis vos
ruinam populi contumacis ? cum ego culpis exigentibus
projecerim eum, ne regnum sibi singulare fidei et veritatis,
quasi cmteris gentibus excellentior, et Deo familiarior
usurpet; sed gentium potius nationes Christi misericordia
salvatas, se multo sublimiores agnoscat. Nam at etiam
antiquos prophetas de futura sum gentis exceecatione, quae
nobis causa iUuminationis fuit, contristatos, imo etiam
lamentatos fuisse cognoscas, audi ]_saiam, qui, cum de
Dominici adventus gratia pr_emisisset, dicit : Habitantibus
in regione umbrae mortis, lux orta est eis. Mox ejusdem
lucis adventui respondens subjunxit, et ait : Multiplicasti
gentem, et non magnificasti laetitiam. ]_t alibi de ejusdem
populi adjectione commemorans, dicit inter caetera: Et
angeli pacis amare flebunt; prophetas utique significans,
divini verbi nuntios. Sed et Jonas propheta Ninivitis
praedicare jussus, maluit se periculo marls fugiendo, quam
praedicando gentibus fidei verbum committere ; metuens
nimirum ne fractis non credendo bonae olivae ramis, inser-
tus per fidem oleaster, socius radicis et pinguedinis effice-
retur oliva_.
lmple cornu tuum oleo, et veni, _'c.] Relicta, inquit, cura
regni carnalis, illud potius imperium, quod Spiritus Sancti
lumine probatur esse pinguissimum, sperandum aman-
dumque suscipite. Hoc non a vobisipsis venientes, sed a
meo Spiritu missi, populo illi, qui a munch illecebris secre-
tus, aeternm salutis gaudia suspirat, intimate curate. Pro-
vidi enim in filiis ejusdem populi mihi regem. Isai quippe
insulin holocaustum sive sacrificium, Bethlehem domus
panis interpretatur. Insula autem unaquaeque anima
80 ALLEGORICA EXPOSITIO

fidelis; insula omnis ecclesia sanctorum, quae ab hujus

seculi fluctibus altiora petendo separata, totam jam se per
Spiritus Sancti fervorem purifican% hostiam acceptabilem
Deo reddit, et sui pectorls hospitium vivi panis domieilium
facit.
JEt all Samuel: Quomodo vadam ? 3fc.] Aiebant Domino
propheta_, aiebant et apostoli: Quomodo regnum novi
testamenti prmdicare poterimus ? audient enim legis mmu-
latores Juda_i, et interficient nos. Quem enim propheta-
rum non sunt persecnti? et occiderunt eos qui prmnun-
tiabant de adventu Christi. Quibus Dominus respondens,
corpus suum de plebis conversatione segregatum, arctioris
continentim manu corripere, et ad mortem pro Domino
suscipiendam paratum gestate prmcepit, necnon et suos
auditores ad subeundam martyrii gloriam accendere, quasi
ad victimam Isai vocare mandavit. Nunquam enim melius
allator mortls superatur, quam cum superno amore tole-
ratur. Sit ezo , inquit, vobis, o propheta_ mei, prmconesque
filturorum, non ut aliis per homines, sed per infusionem
mei Spiritus, quid dicatis aut faciatis, et quis, ubi, vel
quando venturus sit Christus, ostendam. Possunt ha_c de
Joanne Baptista specialiter intelligi, quem de Christo
evangelizantem audierunt, et occiderunt Juda_i ; sed ille
et eorpore et mente paratus ad mart_xium_ auditores ad
victimam, hoc est ad baptismum pcenitentke vocabat. Cui
non aliquis homo magister, sed Deus ipse quid faeeret
ostendit; datoque Sancti Spiritus signo, cui de omnibus
quos baptizabat divinitatis testimonium daret, edocuit.
Venitque in Bethlehem, _'c.] Sixortis in mundo prophe-
tarum de Christo pr_econiis, occurrentes eisdem prophetis
devota mente quique prudentiores, jam digna miraculo
eorum dicta duccbant, sollicitaque intentione perqulrebant,
si hmc eadem prophetarum oracula pacem seculis adven-
turam signarent ; an Mosaicm legis instar jugum importa-
bile super dlscipulorum essent impositura cervices. Re-
sponderuntque prophetm, ae suis singuli proclamabant in
libris, ad hoc se in Dei missos civitatem, ut testimonium
perhiberent illi, qui venturus esset ad pacificanda terrestria

g
 L_ LIB. I. SAM. CAP. XVl. 81

emlestibus ; et post longa inimicitim dlserlmina, qum hu-

mana merebatur iniquitas, reconciliandum Deo mundum,
perveneranda sui sanguinis mysteria. Quod eodem or-
dine potest et de Joanne accipi, quia vitam et doctrinam
ejus admirantes populi, putabant eum Christum, et de
statu ejus sollicite qu_erebant. At ille pacem se terris
venturam annuntiare testatus.
.dd immolandum, inquit, Domino veni, 3;c._ ]d est, ad
docendum et patiendum pro Domino veni ; baptizamini et
credite mecum, ut pariter in Christo vivamus.
Sanclificavit ergo Isai el filios ejus, _'c.] Omnes sanetifi-
cavit, sed David solum oleo chrismatis unxit ; quia multa
ecclesim membra, sed unum est caput. Multos baptizavit
Joannes, sed in unum columba descendit.
Cumque ingressi essent, vidit Eliab, _c.] Inducit filios
Isai, primum, secundum, et tertium. In his quisquam
qui digne ungatur, non invenitur; quia protulit synagoga
legis doctores, prophetas, et psalmistas ; sed omnes hi par-
ticipes, nemo in eis auctor human_e salutis invenitur.
Adduxit itaque Isai septem filios suos coram Samuel, _'c.]
Septenarius numerus propter sabbatum legi, sicut octona-
rius evangelio propter resurrectionis mysterium congruit.
Nullus igitur ex his qui seeundum legem perfecti, sabba-
turn tantummodo vel corporis in prmsenti, vel etiam Spi-
rltus in futuro seculo sperant, prmdicant, percipiunt,
tametsi celsus meritis, et viribus fortis existens, mundum
salvare sufficit.
Dixitque Samuel ad Isai : Numquid jam compleli sunt filii ?
_'c.] Pr_emissis in mundo legis doctoribus, pr_emisso pro-
phetim prmconio, prmmissa duleedine psalmodia_ pr_cmissa
denique longa devotione populi_ per legem Moysi pro-
phetis et psalmistis in divinis obsequiis eruditis, supererat
adhuc Christi incarnatio, in temporum plenitudine ven-
tura. De quo recte intelfigitur, quod alt Isai: Adhuc
reliquus est parvulus, et pascit oves. Parvulus enim natus
est nobis, Filius datus est nobis. Qui loquitur in evan-
gelio: Ego sum Pastor bonus, et cognosco meas, et cog-
noseunt me me_e. Nec sine certi ratione mysterii idem
VOL. VIII, G
 ALLEGORICA EXPOSITIO

parvulus, et antequam a propheta ungeretur, ores pavisse

narratur ; quia Pastor ille bonus, qui venit ut vitam habe-
ant, et abundantius habeant, nonaginta novem ores pascebat
in coelis, antequam centesimam qumreret atque inveniret in
terris. Hic octavum numerum implevit ; quia et nostrae
spem resurrectionis et sum nobis tribuit exemplum. Si-
quidem dies quo Dominus surrexit, a die quidem passionis
ejus tertius, sed a die primm conditionis est octavus. Sic
etiam post sex hujus seculi aetates, et septimam, quae nunc
illa in vita geritur, sabbati animarum, quasi octava mtas
nostrm resurrectionis adventura speratur.
El ait Samuel ad Isai : Mille, el adduc eum, _e.] Dice-
bant prophetm sanetis illius temporis: Mittite vestra_
devotam mentis intentionem, et erebris ad Deum fusis
orationibus, Christi adventure impetrate, dieentes; Os-
tende nobis, Domine, miserieordiam tuam, et salutare tu-
urn da nobis ; et eaetera hujusmodi. Nee enim eompleto
pra_sentium passionum vel operum bonorum saerifieio,
diseumbere possumus eum Abraham, et Isaac, et Jacob,
in regno e_elorum, priusquam Dei Filius humilis et pau-
per adveniens, eontrito mortis laqueo, vitro nobis januas
sublimiter aperiat. Nam et ipse nos in evangelio non a
nobis ipsis, sed per suam gratiam diseumbere posse, hoe
est in regno requieseere testatur: Amen, inquiens, dico
vobis, quod pra-_einget se, et faeiet illos diseumbere, et
transiens ministrabit illis.
Misit ergo, et adduxit eum, _c.J Desiderabat Simeon
senex, desiderabant emteri illius temporis saneti veaisse
Dominum in earne, et venit. Erat autem rufus ob eru-
orem passionis ; quia pastor bonus animam suam posuit pro
oribus suis. Erat et speeiosus forma pr_e filfis hominum ;
quia peeeatum non feeit, nee inventus dolus in ore ejus. Cui
simillimum est, quod in ejus laude sponsa loquitur : Dilec-
tus meus eandidus et rubieundus ; eandidus seilieet aetlone,
rubieundus sanguine. Et quod ibi sequitur, Eleetus ex
millibus ; hoe est quod hie reprobatus fratribus solus ungi-
tur David.
Tulit igitur Samuel eornu olei, et unxit eum, _;c.] Aeeepit
 IN LIB. I. SAM. CAP. XV[. 83

propheta pr_edicandam veri regis gloriam, et ait: Dilexisti

justitiam, et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus ;
et eaetera. Qui de Spiritu Saneto conceptus, plenitudinem
ejusdem Spiritus ab hora eonceptionis illius nunquam
habere cessavit. Accepit Joannes officium, Christo testi-
monium perhibendi ; et deseendente in eum Spiritu Sancto
in medio eorum, quos baptizavit, vidit, et testimonium
perhibuit, quia hie est Filius Dei ; et egressus est Jesus iu
virtute Spiritus in Galilaeam.
Surgensque Samuel abiit in Ramatha.] Impleto unctionis
officio Samuel domum redit; quia jam veniente Domino,
qui praenuntiabatur venturus, prophetarum przeconia silu-
erunt. Lex enim et prophetae usque ad Joannem, ex eo
regnum Dei evangelizatur. Sed et ipse Joannes ex suze
praecursionis officio ; Illum, inquit, oportet crescere, me
autem mlnui.
Spirilus aulem Domini reeessit a Saul, _yc.] Crescente
Christi pr0econio, perfidorum mox corda Jud_eorum Spi-
ritus gratia deseruit, atque ad persequendum nomen illius
impia peste commovit; et hoc Domino justo permittente
judicio, ut et probati quique manifesti fierent in ecclesia,
et exigentibus meritis improbi profundiorem suze malitize
mergerentur in foveam.
Ecce spiritus Dei malus exagitat re, _c.] Dicebant apo-
stoli Judzeis, eorum per omnia cupientes servire saluti:
¥idete et cognoscite, quam malus est spiritus, qui vestrls
culpa exigente mentibus, a Domino immissus adversus
nomen unigeniti Filli ejus vos convenire, et consilium fecit
inire : et jam modo acta pcenitentia de erratis, ad auxilium
vivifici llgni, ubi innoxia ejusdem Agni immaculati Dei et
Domini nostri Jesu Christi sunt membra extensa, con-
fugite. Quzeremus enim, id est, acquiremus vobis, fidem
planius exponendo, si vultis, hominem ilium, nobis quidem
notisslmum, sed adhuc vobis ignotum, qui singulari prze
hominibus scientia praeditus, salutifero crucis suze ligno
cuncta nocentis adversarii novit mortifera tela fugare : ut
quandocumque vos diabolus ad aemulandum contra gra-
tiam evangelii, legis umbram cceperit commovere, adsit
G2
8_ ALLEGORICA EXPOSITIO

memoria Dominicm passionis, et vestra mox a furiosa

intentione corda compescat.
Providete mihi aliquem bene psallentem, _c.] Multos qui-
dem, inquit, scientcs psallere novi, sed bene psallentem
aliquem mihi providete et adducite; quod est annucntes
apostolorum orsis dicere Judmos, multos quidem cruci
affixos pro peccatis novimus, sed eos nec sibi nec nobis
profuturos agnovimus. Unde providete, ut ejus nos sacra-
mentis imbuatis, ejus nostro in pectore fidem ac dilec-
tionem catechizando adducatis, qui bene sua super lignum
membra mortificando perpetua nos a morte redimeret.
Ecce vidi filium Isai Bethlehemitem scientem psallere, &jc.]
Unus de puerls est unitas humilium Christi, uno videlicet
eodemque corde auimaque conveniens. Quae sciscitantibus
de fide Judaeis_ et vivificae crucis pedetentim, ut ita dicam,
signacula clausa pulsantibus, apertiora statim quaesita fidei,
et Dominicae dispensationis areana dilucidans: Eccc, in-
quit, ipsa vel carnis vel fidei oculis vidi et cognovi natum
de radice Jesse, in Bethlehem Juda, virum seientem ferre
infirmitates, et mortis subire patibulum, potestates aerias
debeUare idoneum, fortitudine pariter et prudentia sub-
limem, imo ipsum Dei virtutem, et Dei sapientiam, specio-
sum forma prae filiis hominum, et innocentia vitae et ope-
rum exhibitione coelestium: et ut ad summum veniam,
ipse est qui solus dicere potuit, Ego in Patre, et Pater in
me est; et qui videt me, vidit et Patrem: cujus eximiis
virtutibus etiam nominis conciuit gloria. Dicitur enim
David, id est, manu fortis, sire desiderabilis. Manu fortis
est enim in virtute passionis, quia adversarios stra_t.
Desiderabilis in claritate resurrectionis, qua suos sublima-
vit. De quo enim scriptum est : Dominus fortis et potens,
Dominus potens in pra_lio: ipse est in quem desiderant
angeli prospicere ; et qui, sicut propheta dicit, veniet Desi-
deratus omnibus gentibus, et implebitur gloria domus
Domini.
Misit ergo Saul ad Isai, dicens : Mitre ad me David, _c.]
Mittebant catechizati nuper Judmi indices suae voluntatis
sermones ad eos, qui praecesserant in Christo, dicentes:
 IN LIB. I. SAM. CAP. XVI. 85

Societatem nobis credite salvandi per baptisma in Christo,

quem vestris semper in cordibus, fide, spe, et caritate pro-
genitum, vitae zeternae pascua beatis quibusque et angelis
et hominibus ministrare didicimus, qui justis fratrum peti-
tionibus assensum przebentes, commodaverunt, eis Christi
suscipienda mysteria. Neque haec fidetenus agebant, sed
juxta eum qui cum discipulis suis dicens: Ire, doeete
omnes genres, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et
Spiritus Sancti: continuo subjunxit et air, Docentes eos
serrate omnia quzecunque mandavi vobis. Inter sacra-
menta fidei, quibus extrinsecus imbuerentur, mittebant
etiam virtutum exempla, quibus alerentur interius : panes
quippe et vinum, virtutes et doctrina spiritualis est. Panis
enim cot hominis confirmat. Et poculum tuum, inquit,
inebrians, quam praeclarus est! Hcedus de capris, unus
humilis pcenitentium luctus est, de lascivo peccantium
turbarum grege sequestratus hoc: hoedus namque in
lege solebat pro peccatis offerri. Haec asino vectore per
David Saul mittit Isai, cum doctor quisque sapiens insti-
tuendis Christo donante suis auditorihus, in simplicibus
quibuslibet, et humano judicio despectis gratiam virtu-
turn, quas imitentur, crebrius abundare commemorat.
Nota et in Saulis unctione, quae et ipsa Christi regnum
significat, asinas, panes, lagenam vini, necnon et hcedos
inveniri : de quibus suo loco tractatum est.
Et venit David ad Saul, _c.] Yenit Dominus ad corda
credentium Judzeorum per fidem, et stetit coram eis per
indefatigabile desiderium agnitae et concupit_e suavitatis
illius. Quibus se diligentibus ipse contra cuncta maligni
hostis certamina, fidei et veritatis arma copiosa, et haec invin-
cibilia ministravit, loricam videlicet justitize, scutum fidei,
galeam salutis, et gladium Spiritus, quod est verbum Dei.
Igitur quandocunque spiritus Dei malus a_wipiebat Saul,
_yc.] Patet sensus ex superioribus, nec Judaeis solum fide-
libus, sed et nohis congruit. Oportet enim, ut quando-
cumque mentem nostram aliqua tentatio maligni spiritus
arripiens, a tranquillitate sui status averterit, quisquis
adest fratrum spiritualium, Dominicae nobis passionis
humilitatem ad memoriam revocet, sedula nos exhorta-
 86 ALLEGORICA EXPOSITIO

tlone contestans; quia qui innocens etjustus sponte pro

nobis sustinuit crucis supplicium, exemplum profecto reli-
quit, ut sequentes vestigia ejus, innocenter in prosperis,
patienter a_amus in adversis. Ita enim tier, ut allocutione
fraterna quasi citharlzantis David manu refocillati levius
habeamus. David quippe semper Redemptorem nostrum,
sed allquando in se, a|iquando in suis membris si_mificat : ac
recedente diri spiritus instlnctu, mox Sancti Spiritus gratia
nos illuminatura succedat. Quod si quem movet, quare
idem Spiritus et Dei appeUetur, et malus ; sciat illum Dei
quidem dictum propter justissimam ejus permissionem,
malum vero propter ipsins spirltus nequissimam volun-
tatem. Utitur enim Deus etiam malls splrltibus ad pro-
bationem quoruudam, vel damnatlonem, vel correctionem,
vel etiam in bonis eonservationem. Ad probationem qui-
dem, sieut beatum Job Dominus per Satan tentando pro-
bavit: ad damnationem vero, sieut Aehab regem pra_ce-
dentinm eausa seelerum Domino permittente, spiritus
mendax, ut bello periret, deeepit : ad correetionem autem,
sicut tradit apostolus peceantem in Corintho Satanm, ut
spiritus salvus sit in die Domini Jesu. Porro ad eonser-
vationem virtutum, sicut idem apostolus, ne magnitudine
revelationum extolleretur, angelum Satanic, qui eum eola-
phizaret, aeeepit. Josephus in Antiquitatum Historia, loci
illius ita meminit : Saul veto qu_edam passiones et d_emo-
nia repente eomprehenderunt, suffoeationes ei et angus-
tias inferentes; et paulo post: Jusserunt, haquit, ut cure
eum dmmonia invaderent et turbarent, super caput ejus
stans psalleret, et hymnos ediceret. Neque enim putan-
dum est, eitharam illam, quamvis duleissime resonantem,
tantm potuisse virtutis existere, qum spiritus pelleret im-
mundos : sed figura sanetm crueis, et ipsa qu_e eanebatur
passio Dominiea, jam tunc diaboli refringebat audaciam ;
sieut et _Egypti vastator angelus, non propter sanguinis in
foribus positi virtutem, sed quia idem sanguis typus fuit :
locus quoque medii liminis superliminaris, et utriusque
postis, qua inunetus erat, ipsam salutifer_e erueis figuram
exprimebat. Domus Hebrmorum, quas slgnatas vidit,
illmsas transiit, divino pr_emonstrante eonsilio, venturum
 IN LIB. I. SAM. GAP. XVII. 87

eum in carne, qui suo nos sanguine per crucem mterna

a morte liberaret.

IN CAP. XVII.

CAP. Ix. Congregantes veto Philistiim agmina sua in pr_e-

lium, Sic. Omnis autem Israel diligebat David, Sic.]
Hmc lectio mystiee docet diutinas crebrasque antiqui hos-
tis contra humanum genus insidias, sola Christi incarnati
potentia simul et patientia devictas. Philistiim ergo con-
trarias potestates, Israel autem populum fidelium, uno
solum merito actionis, sed et nominis significatione denun-
tiat. Israel namque est videre Deum, sive vir aut mens
videns Deum dicitur: Et beati mundo corde, quoniam
ipsi Deum videbunt. Philistiim ruina duplex interpre-
tatur. Et angeli vel homines mall prius in peccata laben-
tes, et post in ignis mterni pcenam corruunt. Congre-
gantes autem Philistiim agmina sua in preelium, conveniunt
in Socho Judee, id est humilitate laudationis sive confes-
sionis, cure maligni spiritus unanimiter contra ecelesiam
venientes, diversis earn tentamentis vitiorum quatiunt.
Non enim unum, sed plura contra Israel agmina ducunt ;
cure juxta dispertitam sum nequitiee quafitatem, alii spiri-
tus iree, Mii in,_idiee, alii superbim, alii cenodoxim, alii
luxuri_e, alii gastrimargiee, alii discordiee, alii phylargirim
tells electos sternere tentant. Quia heec universa laborant,
ut humilitatem Deo devotee confessionis et laudis, quam
ipsi superbiendo amiserunt, etiam hominibus improbis
tollant. Ipsa est enim fundamentum illud nobile, in quo
domus virtutum fideique constructa, nullo tempestatis
turbinis cadere novit impulsu. Metanturque castra inter
Socho et Azeca in finibus Domim, hoc est inter humili-
tatem et fortitudinem_ in finibus sangulnum, cure tota
nefandi certaminis intentione satagunt fidelibus, vel forti-
tudinem operis, vel inter opera fortia custodiam humilitatis
adimere. Neque enim ipsi, cure sint superbissimi et in-
firmi, possunt humilitatis aut virtutis moenia celsa subire.
Sed inter heec insidias tendentes Judm, ejus enim, id est
piorum confessioni, destruentes ea moliuntur eripere. Ipsi
_8 ALLEGORICA EXPOSITIO

potius in finibus sanguinum positi, id est electis quibusque

vulnera pravae suggestionis semper infligere quaerentes.
At eontra viri Israel in valle Therebinthi aeiem ad pug-
nandum contra Philistiim dirigunt, cure fortes quique in
ecclesia d_emonum tentationibus laeessiti, praesidium verm
humilitatis arripiunt. Quae aptissime vallis Therebinthi
vocatur. Therebinthus enim est arbor ; laehrymam resinae
praestantissimam manans ; qu_e industria medici dissoluta,
quaeque conjungit, et scissa conglutinat. Talis est nimi-
rum humilis ac lachrymosa conversatio sanctorum, qum
vitiorum fluxa restringens, dissoluta animae membra con-
tinendo restaurat. De qua valle Psalmista: Beatus, in-
quit, vir, cujus est auxilium abs te, Domine; ascensus
in corde ejus disposuit in convalle lachrymarum, in loco
quem disposuisti eis. Quia videlicet, auxiliante Domino,
per lachrymas humilitatis ad locum usque regni ccelestis
ascenditur. Potest therebinthus etiam ipsum vitae lignum,
quod est in paradiso, hoc est coaeterna Deo Patri sapientia
non inconvenienter accipi; quod ut nos donorum suorum
ramis obumbraret, immo et de convalle lachrymarum,
in locum quem disposuit nobis, erigeret; atque odorem
sum notitize sublimius aperturum, ad videndum nos Deum
deorum exaltaret in Sion, prius ipsam lachrymarum con-
vallem, secundo de terra nasciturum adiit. Unde eadem
ipsa sapientia, quze lignum vitae est amplectentibus earn,
loquitur in Ecclesiastico: Ego quoque quasi terebinthus
expandi ramos meos, et rami mei odoris et gratize.
Et Philistiim stabant super montem ex hac parte, tSc.]
Et usque hodie spiritus immundi adversus eeelesiam eer-
tantes, stant superbo rumore elati, ad exemplum illius
primi superbi; de quo in Apocalypsi Joannis scripture
est: Et tanquam mons magnus igne ardens, missus est
in mare. Stat et miles j ustitize, non suis fidens armis, sed
ejus auxilio sublimis, qui dieit: Non potest eivitas abs-
eondi super montem posita. Vallisque erat inter eos;
locus utrisque eertandi ipsa est vita temporalis, in qua
bonis malisque inter se dimieantibus, arbor vitae media
dignos juvat et refieit, improbos damnat et ejicit ; quam
 IN LIB. I. SAM. CAP, XVII. 89

et ipsam vitam mundi communem, et justi in Christum

summum videlicet montem sperando, mente sedula trans-
eunt, dicentes: Nostra autem conversatio in eoelis est.
Et reprobi per diabolum tumendo, despecta proximorum
societate transeendunt. Contra quod fideles admonet
apostolus, dicens : Non alta sapientes, sed humilibus con-
sentientes. Philistiim namque perversos non minus homi-
nes, quam angelos figurant, uno eidemque diaboli regno
militantes.
Et egressus est vir superius, _ nomine Goliath, _yc.]
Vir iste notabilis, diabolus est, qui quotidie de castris
Philistiim, id est de cordibus impiorum ad rebellandum
Deo paratus egrediens, pios lacessere non desistit. Et
recte Goliath, id revelatus sive transmigran s appellatur.
Diutius enim mortalibus rectus quasi frustra Saulem et
viros Israel terrebat; frustra pravorum mentibus quasi
castris Philistiim se fortissimum jactabat; sed jam modo
per pueri David industriam revelatus est eis, qui dicere
possunt: Non enim ignoramus cogitationes ejus. Diu
miserorum corda superbus inhabitans jam modo transmi-
gratus est per eundem manu fortem, id est Dominum
Salvatorem, qui ait: Nunc judicium est mundi, nunc prin-
ceps mundi hujus ejicitur foras. Vel certe transmigrans
non incongrue vocatur, quia de angelica beatitudine quon-
dam superbiendo transmigravit ad inferos. Quod si trans-
mi_antem activa significatione eum qui alios transmigret,
id est, de loco ad locum transferat, intelligere voluerimus,
iUo nomen referendum est; quia cunctos suos sequaces
de terra repromissionis ad terram perditionis, de vita
transmigrare satagit in mortem. Qui bene sex cubitos
ct palmum altus scribitur, quia qui se Altissimo similem
gloriatur, et perfecta se opera et finem beatum per philo-
sophos suos przedicare promittit. Sex namque diebus
fecit Deus mundum, septimo requievit; et mortalibus
per legem sex dies operationis, septimum quietis statuit.
Denique Ezechiel in manu viri civitatem novam metientis,
calamum vidit sex cubitorum et palmo; quia Dominus
in electis suis perfectionem operis, quasi sex cubitos meti-
8
90 ALLEGORICA EXPOSITIO

tur ; et spem quietis internee, qu_e in futuro perficietur,

quasi pro'tern septimi contemplatur. Quia ergo quod
Dominus vcraciter exhibet, hoc diabolus falso pollicetttr.
Casura Goliath altitudo, mensur_e Dominica_ slmilis asse-
veratur. Cujus etiam civitas Geth, qu_e interpretatur
torcular_ aptissime pravorum multitudinem, diaboli videlicet
civitatem, ad bonorum in seculo tormenta semper exerci-
tatam, monstrat. Sane nesriis intimandum, quia spurius
est, qul patre ignobili, sod nobili est matre generatus ;
sicut c contra nobili patre, sed matre procreatus ignobili,
Nothus consuete vocatur.
JEt cassis ¢erea super caput ejus, _yc.] Si lorica hamata
qu_e sit inquiris, lege in Virgilio,
Loricam consertam hamis, auroque trilicem.

Et ocreas eereas habebal in cruritms, _c.] Cassis, lorica,

clypeus, et ocreae, diversa sunt argumentorum vel argu-
mentantium genera, quibus contra Dominum rebellans
diabolus, vel suimet ipsius capitis, videlicet iniquorum
omnium, vel corporis sui miserrimi stultitiam defensare
conatur. Tegit enim caput peccati, cure se etiam dam-
natus Deum dicere et credi non metuit. Tegit et corpus
cure declinat cor pravorum in verbum malum, ad excu-
sandas excusationes in peccatis. Tegit, cure latus omne
mentis human_e contra spicula veritatis obsepit. Qu_e
cunct_e species defensionum ex _ere faet_e perhibentur,
metallo videlicet c_eteris amplius canoro; quia sivc opera
nefanda, seu dogma perversum, non invictee veritatis agnita
ratione, sed fabulosa dulcedine consuevit eloquenti_e defen-
dere secularis. Et bene pondus lorica_ cjus quinque millia
siclorum oeris dicitur; quia per suavitatem malesuad_e
locutionis, non ut ipse pollicetur, suorum sensus omnes
militum ab hostis irruptione protegit; sed e contrario sen-
sus eorum omncs, qui quinque sunt notissimi, ab accipi-
endo verbo veritatis, quo salventur, obcludlt. Hasta autem
dexteram armat, cure etiam per quosdam cautioris ingenii
viros ecclesia_ fidem turbare, vcl etiam expugnare satagit.
Casside namque, lorica vel clypeo, et c_eteris hujusmodi,
 IN LIB. I. SAM. CAP. XVII. 91

nos a vulnere tutamur; hasta autem vel gladio etiam

adversarium ferire solemus. Unde non inconvenienter
ea qum munimini sunt bellantibus arma, cum Philisteus
gestat, illas nimirum personas vel loquelas indicant, quibus
improbi quique sua scelera tegunt ; ea vero quibus adver-
sarius vulnerarl consuevit, illos sermones vel homines
signant, per quos etiam bonorum virtus lacerata turbetur.
De quibus recte subjungitur :
Hastile autem hastae ejus, _c.] Namque opus quidem
eorum quos adversus ecclesiam diabolus ad certamen
profert, quasi ad texendum justitim et sanctitatis indumen-
tum, oculis insipientium videtur aptissimum. Ipsum au-
tern acumen dicendi non aliquld ultra mundi hujus, qui
sex a_tatibus perstat, terminos intueri ac dicere novit. Qui
cum tanti sint ingenii, ut possint _estimare seculum, Crea-
torero tamen ejus invenire nesciunt. Sed revera telae eorum
non sunt in vestimento, qum animam calefaciant ; quia,
sicut dixit Esaias, Telas arane_e texuerunt. Et sicut in
Psalmo centesimo quadragesimo tertio, qui proprie ad-
versus Goliath scribitur, victor ejusdem Goliath Psalmista
testatur: Quorum os locutum est vanitatem, et dextera
eorum dextera iniquitatis.
Et armiger ejus antecedebat eum.] E_oa'edientem contra
Israel Goliath armiger antecedit, cure decipere fideles niten-
tern diabolum, etiam arma iniquitatis induta prmcedunt
et adjuvant exempla reproborum.
Stansque clamabat adversum phalangas Israel, _c.] Su-
perbia est hostis antiqui, quare usque ad incarnationem
passionemque Domini Salvatoris a nullo mortalium supe-
rari posse prmsumebat. Neque enim frustra beato Job
dictum est: Quia non est potestas super terram, qum
_omparetur el, qui factus est ut nullum timeret ; qui et
usque ad terminum seculi pr_esentis, cure per Jud_eos,
gentiles, et hmreticos ecclesiam turbat, quasi armigero
nequam pr_ecedente, stans adversus Israelis agmina cla-
mat. Nee mirandum, si hunc omnes ]sraclitm timcntes
fugiant. Quomodo enim, si non Dominus adsit, contra
archangelum caro pugnet ? Sed ut caro contra carentem
9_ ALLEGORICA EXPOSITIO

came spiritum przevaleat, primo Deus contra eundem

latens in carne triumphet. De quo typice subjungitur :
David aulem erat filius viri Ephratei, _yc.] David quippe,
sicut semper, Christus Dominus est ; qui filius est viri Eph-
ratei, id est, frugiferi ; quia antiquo illo Hebraeorum populo,
qui multasjustitize fruges credendo protulit, carnem sumere
dignatus est, quamvis etiam semper in frugifero fidelium
suorum pectore per dilectionem nasci simul et nutriri non
desinit. Neenon solum nomina loci mystica, quorum no-
tissima est interpretatio, sed et ipse locus Ephrata_ vel
Bethlehem naseituro ibidem Christo testimonium perhi-
bebat. Et bene vir il]e grandaevus, id est, maturus jam in
legis scientia populus, oeto filios habuisse memoratur, quia
post sabbati veterisque testamenti przeconium, evangelii
quoque gratiam ac resurrectionis fidem, quae per Christum
esset ventura, prophetavit.
Abierunt autem Ires filii ejus majores, _c.] Doctores
populi illius, quorum tres ordines supra exposuimus, vel
contra suae carnis ac mentis illecebras accincti, vel pro
erudiendis aliis solliciti, bellum semper spirituale gere-
bant.
David autem erat minlmus.] Duplici ratione Dominus
intelligendus minimus inter fratres, in quibus octonarium
numerum suppleret, id est, eos quibus in lege perfectis
evangelii sacramenta committeret, et tempore scilicet et
humilitate, quia et postquam venit plenitudo temporis
misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub
]ege, ut eos qui sub lege erant redimeret. Et Filius homi-
his non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam
suam redemptionem pro multis. Nam et granum illud
evangelici sinapis, quod ipse in agro suo, credentium vide-
licet cordibus sevit, minimum quidem est omnibus semini-,
bus_ dogmatum humilitate disciplin_e, sed spiritualis gratiae
fervore pr_ecipuum.
Tribus ergo majoribus secutis Saulem, abiit David, _c.]
I_uia in multis offendimus omnes, solus qui de sanetifiea-
tione eonceptus est, Anamartitos, id est sine peecato, in
came potuit vivere, Deus reete intelligitur ; quia etiam
 IN LIB, I. SAM. CAP. X¥II, 93

doctoribus, quique in Judaea eertae legis latoribus, prophe-

tis, et Psalmistis, sicut quidam interpretantur, Pontificibus,
Scribis et Pharlsmis, contra legem peccati repugnantem
legi mentis sum spirituali agone desudantibus, solus Condi-
tor et Redemptor noster immunis ab omni culparum pul-
santlum conflictu redierit, qui insuper etiam gregem Patris
sui fidelem, larga pietate divinitatis zeternm, quamvis humilis
in came mortali, parvulusque refecit ; quia enim mortali-
bus veritate naturm concordabat, sed ab eisdem in peccandi
virtute discrepabat, homines spiritualibus donis imbuens,
sed inter eos vitia nulla committens. Recte David ad me-
dendum Sauli Psalmista producitur, sed expugnandis Phi-
listeis, quasi securus ab hoste revertitur. Insuper et quasi
pastor bonus cmteris in procinctu belli positis, ipse liber
a bello, Bethlehem suos mitissimos in pascua provocat
agnos.
Procedebal vero Philisteus mane el vesflere, _c.] Quadra-
genarius dierum numerus, quo Philisteus procedebat, et
stabat contra Israel, omne tempus ecclesi_e, quo in hac
vita dimicat, et evangelii juvante gratia, decalogum legis,
inter antiqui hostis insidias implere conatur, exprimit, qui
mane et vespere quotidie tentaturus procedit; quia singu-
lorum qum gerimus operum lucis vel inltia contendit depra-
rare, vel finem. Mane et vespere terret infirmos, quos vel
adversis vel prosperis debellare laborat ; quod idem labo-
rantis ecelesia_ tempus in ipso ejus eapite, cure esset in
deserto quadraginta diebus, et tentaretur a Satana, speei-
Miter expressum est. Sed tentator astutus, qui primum
Adam se vieisse diutius exultabat, a seeundo se victum
perpetuo dolet.
Dixit autem Isai ad David filium suum, _c.J Dieebat omnis
fidelium Hebrmorum populus ad Dominum Salvatorem de
suo semine nasciturum, sedulo utique desiderio adventum
illius suspirans : Aceipe, obsecro, ad refieiendumjuvandum-
que in spirituali acie populum tuum Israel, qui sunt fratres
tui; quia et ipse homo fieri, et ex eis secundum carnem
nasci dignatus es ; aecipe, inquam, inter eorum castra quo-
tidiano bello defessa corporalis apparens perfeete humilita-
9_ ALLEGORICA EXPOSITIO

tis formam ; tegisque custodiam, cui nihil debes, ultroneus

subire dignare. Polenta namque spiritum contribulatum,
corque contritum et humiliatum significat. Ephi mensura,
qum tres amphoras habet, vel ipsius Domini Salvatoris, vel
uniuscujusque electi spiritum, animam et corpus digno
humilitatis ritu perfecta atque adunata demonstrat. Qum
videlicet humilitatis polenta, in Domino propria potestate,
quanta ipse voluit, ad nos instruendos apparuit. At vero
in nobis omnibus non aliter quam inferiori et superiori,
hoc est timoris et spei potest mola confici. Decem quoque
per David panes allati, perficiendi decalogi pabulum, quod
non a nobis ipsis, sed donantis munere habemus_ aperta
ratione demonstrant. Qui postquam ipse sub lege factus
est, nobis quoque portabilia legis onera fecit ; sicut etiam
sua humilitate indebita nos tantorum gratia debitorum,
qum nequaquam reddere valebamus, humiles esse docebat.
Sed ab ejusdem, inquit, decalogi lactea, ut ita dixerim,
teneritudine, et quasi adhuc parvulis apta, ad spiritualis
inteUigentim robur, quo etiam magnos quosque et egregios
cmlestis militi_e duces reficere ac confortare possit, con-
verte. Tunc etenim manu fortis ac desiderabilis noster,
post datos fratribus suis panes, et polentam, etiam formellas
casei ad tribunum detulit, quando post ostensum Jud_eo-
rum magistratibus patienti_e et humilitatis exemplar, post
leg-is et prophetarum non soluta, sed adimpleta mandata
etiam discipulis suis, quos familiarius instituendo rectores
ecclesi_e prmficiebat, aperuit sensum, ut inteUigerent scrip-
turas.
El fratres tuos visitabis, gyc.] Et per seipsum Dominus
in came diligenter suos, si recte agerent, intendit. Atque
ubieunque vel cum quibuscunque reperit, eos visitare atque
advocate curavit, et per sua nunc quoque membra sedulus
idipsum agere non eessat, cure bonos a malls diseernens,
his sua munera partitur_ illos dimittit inanes. Quod Isai,
sieut cmtera David faeere mandavit, quando fideles quique
in Israel vel so.is vel propheticis sermonibus Dominum
citius venire, ae mundum redimere flagitabant, dieentes:
Domine Deus virtutum_ converte nunc, respice de c_elo,
 IN LIB. I. SAM. CAP. XVII. 95

et vide, et visita vineam istam, et dirige earn, et cmtera

talia.
Surrexit itaque David mane, _c.] Inclinata legis umbra,
veritas de terra orta est; id est, Dominus in came, qui
evangelii lumen mundo ministraret, apparuit ; quo nona-
ginta novem ores electas non deseruit divinitus in coelo,
etiam cum unam erroneam qumrere homo factus in mundo.
¥enit autem plenus gratia et veritate, et de plenitudine
ejus nos omnes accepimus, gratiam pro gratia ; qualem eum
venturum omnium piorum vota sperabant, credebant, prm-
dicabant, amabant.
JEt venit ad locum Magala, _'c.] Apparens in earne
Dominus, et sanctos quosque pro fide certantes, et im-
mundos spiritus invenit fidei munimina destruere machi-
nantes. Talis nato Domino mundi status erat, talis usque
ad hujus seculi terminum perdurat.
Derelinquens ergo Davqd vasa quee atlulerat, _;c.] Dere-
linquens Dominus apud memoriam fidelium suorum cceles-
tia, sive terrenm generationis indicia, qum mundo mox
natus attulerat, ut et hmc inter eorum bonas quasi sarcinas
virtutum diligenti custodia servarentur ; ipse ad prmlian-
dum mundi prineipem promptus festinare non differt, sed
et de suorum salute soUicltus, opera justitim faciendo et
docendo, quasi de fratribus suis palam sciseitatur, si eorum
sint recta opera, an adhuc corrigenda videantur.
Cumque adhuc iUe loqueretur eis, apparuit vir ille.
Goliath nomine, 3fc.] Loquente ad homines Domino Salva-
tore, et per sua vel acta vel dicta justitim diligentins inqui-
rentes, illorum ei opera quasi recte gesta placerent, appa-
ruit hostis antiquus ex impiorum pr_eeordiis ascendens,
et per actiones linguasque eorum nefarlas malitim sum
superbm contra electos, quod et hodie facit, venena dlra
jaeulans; neque illum maligni ulla fraus latuit, sicut nee
terruit virtus. Unde aperte subjungitur :
Omnes autem Israelitee cure vidissent virura, fagerunt,
$7c.] Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei. Solus
potuit dicere Christus : ¥enit enim princeps hujus mundi,
et in me non invenit quicquam. Et ideo David solus con-
9_ ALLEGORICA EXPOS1TIO

temnit, et pro nihilo ducit superbiam Philistei, quem cseteri

cuncti deelinant, fugiuntque paventes.
Et dixit unusquisloiam de Israel: Num vidisli, _'c. 73 Unus-
quispiam de Israel, qui David, an Philisteum viderit; inter-
rogat ; unitas eorum qui expeetantes redemptionem Israel,
elareseentejam miraculis nativitate Dominiea, sollieita mente
qu_erebant, utrum idem Dominus hostis illius antiqui, qui
eunetis fidelibus exprobrare eonsueseit, aliquibus fuerit in-
sidiis, an inter mortuos liber ; nil per omnia morti, nil ei
qui habebat morris imperium, debuerit hosti ; neque enim
facile mox omnibus patuit, quod Dei Filius, quod de sancti-
fieatione conceptus, quod sine peecato natus fuerit, et in
mundo victurus.
Virum ergo qui percusserit eum, ditabit rex, _'c.] Virum,
inquiunt, ilium, qui diaboli regnum dejeeerit, eonfitetur
omnis populus Israel, regali videlicet sieut et saeerdotali
mysterio prse emteris gentibus insignis, possessorem om-
nium quse in ecelis, et quse in terra sunt divitiarum, id est,
totius mundi Dominum. Sed et ecelesiam primitivam de
sua nimirum came progenitam, eidem viro pr_e e_eteris
eximio sponsse foedere eonjungendum casto ae fideli eon-
gaudet amore, neenon et omnes eleetos ejus a servitute
peecati solvendos, ae Spiritus Saneti libertate sublimandos,
fide non fieta testatur ; sire enim Pattern Christi Domini,
seu populum sanetorum, ex quibus Christus seeundum
earnem, intelligere volueris, eandem expositio finem ratam
habebit; quia et una est domus omnium fidelium, una
eademque fide et spe et earitate viventium, et eadem ipsa
domus est ejus eui eanitur : Et l_etentur omnes qui sperant
in te, in _eternum exultabunt, et inhabitabis in eis. Talis
enim erat de Christo in earne venturo tides antiquorum,
talis et nostra de eo quem jam venisse gratulamur.
Referebat autem ei populus eundem sermonem, _'e.] Do-
eente palam Domino, et ejectionem ruinamque prineipis
mundi pr_edieente, populus quidem omnis, ut evangelista
eommemorat, suspensus erat, audiens illum ; seal invidentes
legisperiti ae prineipes saeerdotum, quomodo ejus salutaria
ccepta restinguerent, immo et ipsum perderent, inquire-
 IN LIB. Io SAM, CAP. XVII. 97

bant, superbim furorisque notantes eum, quia auctor so-

brietatis humilitatisque patebat.
Quare (inquit) venisti, _c. ?] Succenseant licet Christo
Judmi, adventusque et incarnationis sum pietatem ei blas-
phemantes exprobrent ; nos debitas illi grates referamus,
quod nos qumrens in terra, relinquere dignatus est in coelo
beatissimas illas angelorum cohortes ; quae cum multiplici-
bus spiritualium agminum sint choris innumerze, non tamen
immerito pauculm oves appellantur, donec reducta quae
erraverat ove centesima, plena nobis adjunctis sui numeri
perfectione lmtentur. Gaudeamus quod inclinatis suis
coelis, in qlfibus pax et justitia regnat, ut nostrum praelium
videret, sua sponte descendit. Descendit enim, ut hosti
congrediens enormi, suis in praelio vinceret ; suos quibus
vicerat, sibi congaudentes in regno coronaret.
,4udita sunt autem verba quiz loculus est David, _)'c.]
Credita sunt verba qu_e loeutus est de regni venturi pr_e-
sumenda gloria Christus, et ad ipsos usque Judaiei imperil
prineipes lama vulgante delata. Qui eum et ipsi ex parte
non pauea ad audiendum verbum eonfluerent, loeutus est
eis ; ne deeeptoris antiqui virtute mox infirmanda, ne mox
evaeuanda fraude turbarentur, ne de generis humani, jam-
que affutura salvatione diffiderent. Ego, inquit, qui ob
hoe ipsum servilem indui formam, ad majora progrediens
opera virtutum, expugnatorem mundi antiquum expugnabo
diabolum.
JEt air Saul ad David : Non vales resistere Philisteo isti,
_e.] Trepidatio est infirmorum, vel etiam repugnantia
superborum. Numquid valet iste diaboli virtutem deprm-
liari, quod divinitatis est sofius ; eum sit humana, immo et
humili earne vestitus ; adversarius autem ejus spirituali
natura pr_epotens, insuper rebellio ex quo creatus est,
eontra Creatorem, eontra quoque nostrum genus arma ferre
didieerit ? ille enim homieida erat ab initio, et in veritate
non stetit. Homieida videlicet primo sui superbiendo,
deinde et hominis sedueendo ; in quo geminato homieidio
longius ab olim deserta veritate eeeidit, immo et usque in
finem seeuli eadere peeeata aeeumulando non omittit.
VOL. VIII, H
98 ALLEGORIC.k EXPOSITIO

Dixitque David ad Saul: Pascebat se_us tuus, &_c.]

Confortat Dominus infirmos in fide, eonvocat ineredulos
ad fidem, modestius exhortans, ut inter fragilia humanitatis
sum, qua dolores nostros susceperit, etiam divinitatls, qua
ipsos dolores sanare sufficiat, excelsa cognoscant. Ipse,
inquit, nunc ser_'i habitu deformis, vestrm salutis gratia
pascebam a seeulo coelcstibus alimentis cunctorum corda
fidelium, Patris videlicet mei grcgem. Et veniebat aliquis
immundorum spirituum, vel vi prmpotens, vel astutus insi-
diis. Leo namque et ursus, quamvis uterque simul et
virtute prmmineat, plus tamen fraudis ursus, plus habet
leo fortitudinis ; atque ideo hic fraudulentiam, violentiam
ille, uterque nequitiam dmmoniorum figuraliter exprimit.
Qui veniebant, inquit, tollebantque decipiendo aliquem
fortium ecclesim ducum, abstrahentes eum peccando de
medio fraternm societatis. At ego vel per angelos aut
homines palam eontestando, vel per meipsum invisibiliter
compungendo, tales, devictis nequam spiritibus, ad salutis
iter revocabam; contra ipsi spiritus graviter ferentes,
animas fidelium a suis tenebris ereptas, ad lacerandum
improbi, blasphemandumque mei nominis cultum, sum
statim vesanim convertere furorem; quorum ego blasphe-
miam in lucern traducendo, ac manifestando per prophetas
meos, totum penitus idololatrim rltum redigebam ad nihi-
lum; apprehendensque sapientes in astutia eorum, suffo-
cabam ora nefandm professionis_ dicens: Quoniam omnes
dii gentium dmmonia : Dominus autem ccelos fecit. Et :
Idola gentium argentum et aurum, opera manuum homi-
num. Os habent, et non loquuntur, et czetera. Sed et
per alium prophetam : Dii qui non fecerunt ccelos et ter-
ram, pereant de terra, et de his qum sub coelo sunt ; nan
et virtutem omnem, et prudentiam prophanorum, qum per
ipsos, seu per deceptos ab eis homines solet ostentari,
potenter evacuabam ipse, qui semper in divinitate Dei
virtus et sapientia permanens, in humanitate ad tempus
hominum saluti serviturus apparui. Erit igitur et iste
totius mall repertor et origo, quasi unus ex satellitibus suis,
hoc est suis eapietur in laqueis ; qui ausus estet quondam
 IN LIB. I. SAM. CAP. XVII, 99

angelos in eoelo, et post in terra homines ad maledicendum

provocare Conditori ; sed et illos qui in fide sui persistere
Conditoris, injuste semper maledictionis exacerbare jaculis,
quasi non vero Deo serviant adoratores cultoresque illius,
de quo dicitur : Sicut enim Pater habet vitam in semetipso,
sic dedit et Filio vitam habere in semetipso. Quod per
gentiles, Judzeos, et hmreticos nunquam eis dicere ces-
sabit.
D_it aulem Saul ad David: Et Dominus tecum sit.]
Annuit tandem Domini eoeptis Ju&eorum populus in his
qui ad fidem venire potuerunt, agnitisque veraeiter ejus
duabus in una persona naturis, optarunt ut hominis humi-
litate superbis diaboli telis oeeurrens, auxiliatriee divinitate,
vietorim palmam obtineret.
Et induit Saul David vestimentis suis, _yc.] Adhibuit
Domino inearnato populus Judmorum figuras observatio-
num legalium, oetavo eum die eireumeidendo, trieesimo-
tertio dehine ad templum ferendo, hostiam pro eo dando,
sabbatum earnale doeendo, et per singulos annos immo-
landi Agni pasehalis:exempla prmbendo, ea_teraque hujus-
modi, qua_ suo tempore saluberrima, et spirituales in lege
Judaiei populi prmeeptores quasi eaput, et ipsum populum
quasi corpus Saulis eontra omnia tela nequissimi ignea
multum utiliter armabant.
Aeeinctus ergo David gladio ejus, _'e.] Gladius Saufis est
lex, qua_ per Moysen data est : vestis David, opus gratim et
veritatis, qua_ per Jesum Christum faeta est. Aeeinetus
ergo David gladio Saulis super veste sua, eoepit tentare
si armatus posset ineedere. Non enim, inquit, habebat
eonsuetudinem. Observans ad tempus Salvator imperium
legis earnale, latente interim intrinseeus, nee adhue in
populos divulgato munere grati_e spiritualis, ecepit pau-
latim ostendere; quia non posset corpus ejus, quod est
ecclesia, legis oneratum emrimoniis ad eertamen spirituale
suffieere, maxime in his qui de gentibus ad fidem voeandi,
nullam prorsus habebant eonsuetudinem graviora legis
edieta sufferendi. Denique apostolus Petrus, eos qui
membra David adversus agonem proeessura giganteum,
ii 2
100 ALLEGOR]CA EXPOSITIO

Saulis arma volebant aggravare, eontestatur et arguit,

dicens: Nunc ergo quid tentatis Deum, imponere jugum
super cervices discipulorum, quod neque patres nostri,
neque nos portare potuimus? sed per gratiam Domini
Jesu credimus salvari, quemadmodum et illi.
Et posuit ea, el tulit baculum suum, _c.] Disposuit Do-
minus legis sacramenta_ qum ut suo tempore bona proba-
ret, ad modicum suscipere dignatus, et potestatem judicii
sui, qua cuncta semper regebat, libere etiam circa dispo-
sitionem legis exercebat. Deposuit arma Saulis, cure ait:
Dominus est enim Filius hominis etlam sabbati. Tulit
baeulum suum semper in manibus habitum, quando erat
docens eos, sicut potestatem habens, et non sicut Scribm
eorum, et Pharismi. Induit arma Saulis, ad prmlium sin-
gulare venturus, cure, appropinquante sum certamine pas-
sionis, discipulis air: Desiderio desideravi, &c. Deposuit
eadem, cum subjunxit : Dico enim vobis, quia ex hoc non
mandueabo illud, donec impleatur in regno Dei, &c. Quibus
pari modo callcem quoque Paschm legalis non amplius
earnaliter observandum prmdixit. Tulit baculum, quem
semper habebat in manibus, cure crucis sum mysterio ad
salvationem mundi profuturo (nam et ipsum potest baculi
figurm non inconvenienter aptari, eujus semper in potes-
rate tempus modumque habebat) discipulos imbuens:
Aeeepto pane gratias egit_ et fregit_ et dedit eis, dicens:
Hoc est corpus_ &c.
Et elegit sibi quinque lapides limpidissimos de torrente,
Syc.] Ostensa reprobatione prmcedentis mandati, propter
infirmitatem enim et inutilitatem, magis se Dominus eli-
gere docuit ipsam legem, qum quinque libris scripta est,
spirltualiter observari, extrahendo earn de turbidis sensibus
eorum, qui velamen habentes super cor, non poterant
intendere in faciem Moysi, atque in liberas evangelicm
lucis auras elevando. Quamobrem et eandem sublimitate
legis intelligentim spiritualem, spiritualium pastorum, quos
secum familiaribus habebat, prmeordiis committere curavit.
Cui etiam allegorici, moralis_ et anagogici sensus quasi
triplici parte contextm fundm juvamen adjunxit. Ac
 1N LIB. I. SAM. CAP. XVII. 101

talibus eompetenter armis indutus, debellandum mundi

principem victor futurus aggressus est.
Cumque inspexisset Philisteus, et vidisset David, _'c.]
Cumque inspexisset solertissime diabolus, et vidisset Dei
Filium in mundo eontraria sibi facientem et docentem,
quasi adversus se proeedentem, quia humilem deprehendit,
ipse nihil nisi superbum sapiens, despexit eum. Erat
enim plenus novae virtutis et grati_e, passionum sanguine
rubens, et pulcher aetione magualium.
Et dixit Philisteus ad David: Numquid ego canis sum,
_'c. ?] Sive potentiam Salvatoris, seu erucis intelligas lig-
num, ad eundem sensum respicit. Negat se enim super-
bissimus hostis similem eani, id est, immundum opere, et
infirmitate eontemptibile. Insuper et omnes qui in mundi
hujus vitam transeunL diris, insanis, furiosis et latratibus
persequentem, et laeerantem morsibus, negat patientia
Salvatoris, negat superandum potentia. At vero manu
fortis ipse eum erueis baeulo veniens, videamus quid de
oceurrente adversario sentiat. Dieit enim Patri: Erue a
framea animam meam, et de manu eanis unlearn meam.
Sed et alibi membra ejusdem adversarii eanibus eompa-
randa slgnavit, eum ait: Non est bonum sumere panem
filiorum, et mittere eanibus. Quoralm tamen non paueos
panem filiorum ministrando, de eanibus impudentissimis
vel rabidis eastissimas ae mitissimas eonvertit in oves.
Et maledixit Philisteus David in diis suis, _ye.J Maledieit
Deo vivo et vero diabolus, eum deeeptos a se spiritus, et
ob hoe oeterno igni damnatos atque damnandos, mortalibus
deos dare non timet ; insuper et spirituales eeelesi_e viros
vitae earnalis arguens, a suis posse devinei in suorum jaetat
doetorum, qui partim angelica natura e_lestes, partim sunt
terrestri earne mortales, debere membra transferri. Male-
dieit et per h_eretieos eorpori veri David in diis suis, eum
fietos de eorde suo ae pessimo igni eonflatos sensus, evan-
geliea_ veritati pra_ponere doeet ; qui etiam earnalia do-
eentes, spiritualium dicta vel acta pr_esumant se posse
eonvineere. Talia magis gentilium superbis philosophis,
vel barbaris quibusdam (his enim volueres eceli, ae besti_e
]0_ ALLEGORICA EXPOSIT10

terrze, possunt decentissima significatione conferri) quam

ecclesiasticae eruditioni et humilitati congruere.
Dixit autem ad Philisteum David : Tu venis ad me cure
#1adio, _;c.] Ostendit apte Dominus, et omnibus quos adju-
vabat, et potestatibus quas debellabat_ aeris diabolum su-
perbiae solum ac fallacize armis, quibus vel sua parva
defendat ac tuetur, vel veritatis sensa perfringat, indutum ;
se autem ipsum esse, de quo Psalmista praecinuit : Bene-
dictus qui venit in nomine Domini. Denique non cre-
dentibus quibusdam cxprobrans, ait : Ego veni in nomine
Patris mei, et non suscepistis me.
JEt dabit te Dominus in manu mea, _'c.] Et divinitatis,
inquit, mere virtutc superaberis, qui conspecta in me carnis
vilitate superbus extolleris, et auferam te, qui caput es
omnium malorum, a conjunctis tibi injuste membris mor-
talibus; et dabo cadentia membra tua tuorumque satclli-
tum_ hoc est separatos a vobis, et humiliatos mea virtute
vel gratia homines, qui vestris misere decepti culturis
adh0eserant : Dabo, inquam, eos a meis instruendos, meis-
que soeiandos ministris, qui partita angelica natura cce-
lestes, partlm sunt tem-estri carne mortales, ut pr_dleato
per totum orbem evangelio, sciat omnis homo, qu]a unus
ct verus cst Dells, qui nunc notus in Judma, et in Israel
magnum nomen ejus. Tune catholica, id est, universali
laude celebrabitur, a finibus terr_e ad eum clamantium ac
dicentium: Domine Deus noster_ quam admirabile est
nomen tuum in universa terra! Nec cuiquam videatur
absurdum, quod carnis ima cceli volatilia ac bestias terrm
avidos_ ac capiendos per fidem prius carnales animas,
dixerimus significare doetores. Nam et ipse Dominus
apertissime leo de tribu Juda, et ecclesia t)oice lemna
vocatur: nec solum propter fortitudinem_ sed et propter
insinuandum solers sanctm rapacitatis studium. Dicit
enim patriarcha Jacob de Domino, Catulus leonis Juda, ad
prmdam, fill mi, ascendisti. Dicit et ipse Dominus de
ecclesia ad Job, Numquld capics le_enm pr_edam, et ani-
roam catulorum ejus implebis ? Sed et per quatuor ani-
malia designatur Salvator. Sicut per hominem ct vitulum
 IN LIB. I. $AM. CAP. XVII, 103

incarnationis et immolationis humilitatem, ita etiam per

leonem et aquilam fortitudinem voluit, ac sublimitatem
sum resurreetionis, atque in coelos ascensionis indicare.
(_ui etiam ad beatum Job ipse de ecclesia loquitur, dicens :
Numquid ad praeeeptum tuum elevabitur aquila, et in
arduis ponet nidum suum ? Cujus ne altitudinem solum
nidificandi vel volandi, vel etiam perspieax intucndi solis
acumen, et non vorandi quoque unitatem typice commen-
datam putares, ad ultimum subjunxit: Et ubi fuerit
cadaver, statim adest. Ubieunque aliquem a congruo vitae
statu decidisse conspexerit, hunt continuo dictis corri-
piendo mordaeibus, in vita sui eorporis membra trajicere,
et quasi a morte suscitatum catholicam restituere festinus
curat in vitam. De duobus exemplum dandum putavi-
mus, ut per ha_c qui legerit, etiam de cmteris volatilibus vel
bestiis, quid absque scrupulo fidei sentire possit, noverit.
El manure s_lam misil in peram, _'c.] Peram pastoralem
diximus supra corda esse pastorum, Christi nimirum lateri
familiarius adhmrentium. Cur non ergo magis ipsius
summi ac singulariter boni pastoris conscientia, vel anima,
pastoralis pera vocitetur ? quae quinque lapldes limpidissi-
mos, sed ad hostem prosternendum fortissimos continet :
quia purissimam divinze legis scientiam, qua onmis error
debelletur: cujus et in lapide expressa ifienitudo, et in
quinque libris est latitudo diffusa, solus perfecte nossc et
implcre potuit Christus. In quam profecto peram manum
mittens, unum de quinque quos ibi miserat lapidibus tulit,
cum opus loquendi de arca sacri pectoris, armans unum
de quinquc libris Moysi, quorum omnium auctor atque
adimpletor existebat, hoc est Deuteronomium, in testimo-
nium sibi ad repcllenda hostis antiqui tentamenta suscepit.
Sed etnos sacris literis instructos, ejusdem hostis insidias
unitate fidei et caritatis vinecre docuit. Et bene funda
jecit; quia spirituali sensu scripturarum, quem triplieem
supra ostendimus, hostis superbiam freffit, spiritualis etiam
nobis intellectus contra eundem arma donavit. Et bene
in fronte percussit Philisteum, quia et ipsa sum przesump-
tionis audacia diabolum stravit: ex ipso sum profes-
]0_ ALLEOORICA EXPOS1TIO

sionis ostentatu, perversorum dogmatum cultores stultos

esse patefeeit. Sicut enim manus fortitudinem opera-
tionis, ita frons agnitionem professionis indieat. Quisquis
igitur in fronte feriri timet, signo salutifer_e crueis ipsum
frontem armet, dieens eum apostolo: Mihi autem absit
gloriari, nisi in truce Domini nostri Jesu Christi. Deni-
que David ipse, quia dicere noverat : Signatum est super
nos lumen vultus tui, Domine: opertam quidem easside
jaetantize loquacis, sed supern_e gratiae lumine minime sig-
natam Philistei frontem dejecit. Et apte infixus lapis in
fronte ejus asseritur: quia divini verbi sententiam dia-
bolus, quam vel in se vel in suis sequaeibus a Christo
Salvatore ejusve membris exeipit, nunquam omnino libe-
randus exeutiet, sed et exeerabilem luet damnatus sine
fine gehennam. Cui simile est quod Esaias irrevoeabilem
ejus damnationem testatur, dieens: Et erit transitus
virgin fundatus, quam requiescere faeiet Dominus Deus
super eum : hoe est, neque in mternum salvandus exime-
tur tormentis, neque per tempora variantia inter poenas
diseurret: et requiem nostro verberantim more, qui vir-
gam vel seuticam dorso vapulantis creberime ad punetum
sublevando tollimus, ut iterum ferire queamus, sed absque
ullius intercapedine quietis, perpetua subaetus ultione
gemet. Hoc contra eos, qui propter Esaize testimonium,
quo de impiis scribens, ait : Et claudentur ibi in earcerem,
et post dies multos visitabuntur : diabolo et angelis ejus,
omnibusque reprobis, quamvis post longa et innumera
seeulorum volumina remissionem tantorum criminum, et
vitam eum Domino promittunt mternam, contra ipsius
Domini et judicis sententiam, qui se in examinis ultimi
discrimine dicturum esse przedixit : Discedite a me, male-
dicti, in ignem zeternum. Percussus autem lapide cecidit
in terrain gigas ; quia pulsatus Dei verbo diabolicus error,
nequaquam celsus, ut multo ante tempore jactabat, et
coelestis sed terrenus fuisse innotuit, et infimus.
Cumque gladium non haberet in manu David, _c.] Cum
neminem haberet et Dominus sui verbi ministrum_ per
quem diaboli superbiam doeendo perfi'ingeret, nisi quem
 IN LIB. Io SAM. CAP. XVII. 105

prius ipse diabolo victor eripuisset; omnes enim natura

filii irae, omnes in iniquitatibus concepti, et in delictis sunt
a matre generati; supervenit inopinatus, et adversarium
male diu fortem, quasi fortior exsuperans, universa arma
ejus, in quibus confidebat, abstulit, ut per quos hostis
ante quasi per arma sua miserorum animas trucidabat, per
eos postmodum Salvator in arma justitiae commutatos,
caput iniquitatis suo przeeidat a corpore, hoc est convcrsos
ad fidem peccatores anathematizare Satanam, et operibus
ejus, ac pompis omnibus abrenuntiare compellat. Et
recte gladium quo Philisteum interficeret, primo manu
tulisse David, ac de vagina sua eduxisse narratur ; quia
magnum quemque imperil diabolici strenuum, quem pro-
pugnatorem primo Dominus sum visitatione pietatis sus-
cipiens, de obseuris errorum latebris in lucern gratize libe-
rantis extrahit ; ac sic per eum etiam caeteros corripi pari-
ter concedit, et corrigi. Sed et nos cum h_ereticorum
vesaniae disputando occurrentes, non aliis quam his quae
ipsi ad nos reducendos proposuerant, vel argumenta-
tionum probamentis, vel testimoniis scripturarum convin-
cimus, eos fabricatores mendacii, et cultores esse perverso-
rum doganatum; gigantis profecto proterviam suo ense
dejicimus.
Videntes autem Philistiira, quod mortuus esset fortissimus
eorura, _7c.] Videntes immundi spiritus, quod incarnatione
et passione Dominica victus et prostratus esset fortis-
simus eorum, fugerunt a cordibus credentium. Et con-
surgentes fortes quique in ecclesia de circumcisione et
pr_eputio congregati, levaverunt terribilem malignis vocem
divin_e praedicationis et laudis, persecutique sunt eos usque
dum se humiliandos a Chrlsto_ et quasi in valle dejectione
submergendos agnoscerent_ qui prius in monte superbiae
contra ilium se castra posuisse jactabant; repeterentque
profugi corda, quae pridem male inhabitando omni prorsus
spoliabant fruge pietatis et fidei. Portas namque Accaron_
id est_ sterilitatis_ Philistiim fugientes adeunt_ cum maligni
spiritus a fidclium mcnte repulsi_ ad doctores se denuo
referunt. Vanitatis et mendacii ipsius civitatis mcenia
]0_ ALLEGORICA EXPOSITIO

subintrant, cum etiam vulgus imperitum ad augmentum

operis infruetuosi et incendio digni coarctant. 8ed et
Geth usque, id est, toreular perveniunt, cure ad bonos
quosque iniqua persecutione torquendos, deeeptormn corda
protrahunt. Qme euneta eodem ordine etiam de perversis
possunt hominibus aecipi.
El revertentes filii Israel, _'c.] Reeti ordinis est, ut doe-
tores veritatis prius ab auditorum pro_cordiis omnem spi-
ritum immundum exsuffiando et eateehizando abigant, et
sic cos qui fiaerant eastra da_monum, sed faeti jam pos-
sessio spiritualis Israel, soeietati forti sanctorum mysteriis
salutaribus imbuendo aggregent.
_lssumens autem David caput Philistei, _'c.] Juxta lite-
ram quidem puto sentiendum, quod caput tam fortis
adversarii detruneatum, non aliam ob eausam David in
Hierusalem urbem rebellem, et Jebuseis adhue eivibus
inhabitatam afferre euraverit, quam ad terrendos cos qui
inexpugnabili murorum firmitate vel altitudine fidentes, a
nullos se superandos pra_sumebant. Denique in ejus expug-
natione, qu_e per ipsum David faeta est, legimus in tan-
tam cos eonseendisse superbiam, ut dieerent: Et si non
alios quam cameoset elaudos, qui in eivitate forte reperire
possent, in propugnaeulis sisterent, ipsi ad eonservandam
earn et numero et virtute suffieerent. Suspendit ergo con-
tra eivitatem adversariam caput gigantis vieti puer tri-
umphator, ut se quoque cives lieet immanes, ab eodem
vinci posse non diserederent. Juxta vero altegoria_ leges,
dieendum quod vietoriam de antiquo hoste suseeptam per
apostolos pr_edieantes, et miraeula faeientes, perfidis adhue
gentibus Dominus festinarit ostendere, ut hujus eas signo
vietoriaz ad perfieienda vitro et veritatis saeramenta pariter
et dogmata eonverteret, eujus etiam arma in suo taber-
naeulo posuit; quia saneta_ eeelesia_ et homines diabolo
ereptos soeiavit, et ejus insidias (ham et ipsa_ possunt in
armis intelligi) patefeeit. Nulli enim dubium, quirt taber-
naeulum David, Christi domum, qu_e est fidelium ecclesia,
monstret.
C.te. Ilx. Eo autem tempore quo viderat Saul David
 IN LIB. I. SAM. CAP° XVII. ]07

egreclientem, _c.] Haee leetio figurate designat vietoriam

Christi, qua diabohlm superavit, devotos quosque et hu-
miles debitze servitutis honorasse servitiis; at vero con-
tumaces ae superbos gloriosis ejusdem invidisse triumphis ;
nec tamen raptis licet ad rebellandum impietatis armis,
supernm gratiae, quin per mundum clarescat, potuisse resis-
tere. Quaeritur autem, quomodo Saul ignorans stirpem
David requiret, sui tanto tempore ministri, pariter exor-
cistze et armigeri. Et volunt quidam mentern ejus a malo,
quo agitabatur, spiritu, ab agnoscendo interdum, quamvis
noto homine, przepeditam ; non hatuentes, quia nec ipse
Abner tantae severitatis et prudentizc vir, ejus se proge-
niem nosse testetur: sequitur enlm; Dixitque Abner,
¥ivit anima tua, rex, si novi. Unde videtur credibilius
eum non solos illos dies quadraginta, quibus in valle
Therebinthi est_ contra Philisteos pugnatum, abfuisse a
latere Saulis, verum tanto ante temporis spatio ad pas-
eendas sui patris ores fuisse reversum, quando sicut
pubescentium mtas solet, eontingere posse, ut mutato
inter crementa emterorum artuum etiam ipso frontispieio,
non facile et eito cognoseeretur ab eis, quibus pridem
notus existeret. Sed quicquid eausm illud erat, nos. trans-
missa historim radiee, ad earpenda allegorise spiritualis
odorifera poma seandamus. Egrediente contra Philistcum
David, qu_erit de genere ejus Saul: sed quia ab ipso non
qumrit, quod qumrit, diseere nequit. Percusso Philisteo,
qumrit ab ipso, et audit.
t;_*liusse_n_,itui Isai Bethlehemitte ego sum._ Przedicante
ante passionem Domino, et sanante omnes oppressos a
diabolo, quod est contra Philisteum egrcdi, crucis baculo ct
scripturarum, quze de eo erant adimpletione sternendum ;
qumrebant inter se nonnulli cx Judzeis, quis ipse esset,
Hellas, an Hieremias, an Baptista, an alius quis propheta-
rum eximius. Sed quod necessarium qumrebant, seire ne-
quiverant, eo quod ad fidem veniendo, ab ipso qumrere
nescirent. At post passionis, resurrectionis, ascensionisque
ejus triumphum prmdieantibus apostolis, multi credentes ex
eis veraciter cure Christum cognovcrunt, dc Bethlehem
]08 ALLEGORICA EXPOSITIO

Juda, et radice Jesse, juxta vaticinia prophetarum egres-

sum, principis mundi regnum invicta virtute vicisse ; quod
est manu fortcm juvenem gigantis occisi caput habuisse in
manu,

IN CAP. XVIII.

Et factum est cure complesset loqui ad David Saul, _c.]

Cum per aposto]os Salvator Judmam munera pr_edicando
sure incarnationis implessct, multi quidem audito verbo
crediderunt. Sed perfectiores quique in his spirituali
gratia redundantes, quod, ut s_epe dictum est, Jonathan
vocabulo designatur, tanta ei dilectione colligati sunt, ut
etiam animam suam pro eo dare non dubitarent. Porro
alii non pauci, et maxime qui terreni principatus sive
abjecto seu desiderato culmine gaudebant, minore quidem
fervore amoris, sed eadem fidei agnitione prrediti suscepe-
runt ; ejus et ipsi sacramento pro ccrto credentes et con-
fitentes nequaquam eum patrum, ex quibus caruem suscc-
pit merltis, quamvis multum sublimibus, eequandum, sed
sequendum apostoli sententiam qua dicit, Quorum patres,
et ex quibus Christus secundum carnem_ qui cst super
omnia benedictus in secula.
Inierunt autem Jonathan et David fiedus, _c.] Inierunt
Christus et ecclesia fcedus mutum caritatis et pacis. Dili-
gebat enim eum ecclesia in membris suis perfectioribus,
ita ut mori esset parata pro illo ; justum rata pro eo corpus
se simul, et animam dare, qui pro sua redemptione, cure
esset Deus verus ex Deo vero, humanam carnem induere
sit dignatus et animam. Nam et Verbum caro factum est,
et Dominus susceptor est anlmm mere. Denique exspolia-
vit se in martyribus carne, qua erat vestitus, et dedit earn
Christi obsequiis ; necnon et aliud, quicquid habebat in-
genii, virtutis et operum, ejus voluntati devota impendit,
usque ad acumen peritiamque dicendi, et usque ad indus-
triam, argumenta fide et ratione veracia_ contra male sapi-
entium versutias emittendi, et usque ad gloriam castitatis
et immaeulati pudoris pro cjus amore servandum.
Egrediebatur quoque David ad omnia, lyc.] Sire credere
 m,
Q

IN LIB. I. SAM. CAP. XVIII. 109

Christo populus Judmorum, seu contradicere mallet, sive

eum regem facere, seu cruci affigere, prudenter se comterna
Patris sapientia semper agebat, et pios potenter munerando,
et patienter impios tolerando. Posuitque eum populus
idem super viros belli spiritualis, in quibusdam videlicet
credendo et confitendo, quia ipse sit solus, qui pro salute
animm dimicantes, ut vincere possint, adjuvet. In aliis
vero, quia reus sit mortis exclamando, qua tandem morte
ad votum impiorum suscepta, cum mortis auctorem supe-
rasset, nobis quoque belligerandi cure eo pariter et trium-
phandi condonat exemplum.
Et acceptus erat in oculis universi populi, _'c.] Acceptus
erat Dominus universis, illos oculos habentibus, de quibus
ipse loquitur, Beati oculi, qui vident qum vos videtis.
Maximeque in corde mundo apostolorum, qui speciali pro-
videntia Judaeorum saluti jussi sunt prmdicando famulari.
Quibuscunque enim acceptus non erat Dominus, non msti-
mahdi sunt tales oculos habuisse apertos ; sed esse de
quibus dicitur, Sinite illos, c_eei sunt, et duces caecorum.
Porto cure reverteretur percusso Philisteo David, _'c.]
Cure reverteretur victo per suam passionem antiquo hoste
Dominus, et in gloria resurrectionis suis appareret electis,
diffamata per Judmam hujus triumphi gloria, egressm sunt
anima_ quaeque humiles, et propri_e fragilitatis consciae de
universis urbibus Israel, gaudentes in Christo, quem auc-
torero vitro, et morris cognovere victorem, ac per multas
ecclesias, quae unam catholicam faclunt, eum eoncordi
laudatione celebrantes, in diversis ab uno eodemque spiritu
datis virtutum charismatibus, quae congruis devotae humi-
litatis obsequiis Domino suo membra mancipantes, alacri
ante omnia fide, quasi triumphali carmine declarant ; quia
legis quidem institutio opera justitiae jubendo, non parvam
de hostill exercitu stragem dederit, non paucas eidem ani-
marum praedas eripuerit ; sed incomparabili virtute Christi
gratia, vitro coelestis denarium tribuendo, ipsas etiam portas
mortis victor diruerit ; ita ut suos percepta vitae _ternitate
morti insultaturos, ac dicturos asseveret: Ubi est, mors,
contentio tua ? ubi est, mors, stimulus tuus ? Et notandum,
]10 ALLEGORICA EXPOSITIO

quod non univers_e mulieres Israel, sed de universis urbi-

bus Israel egressa_ sunt mulieres. Non enim omnium est
tides, sed de omnibus tamen personis, conditionibus, loeis,
et a_tatibus, qui fidem suscipiunt, eliguntur ab eo qui
dixit: Si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me.
Neque ibi dixit, omnes, sed omnia; ut signifiearet, ex
omni genere hominum futuros esse credentes. Notandum
etiam, quod Sauli quidem oeeurrisse mulieres, sed in
laudes David voeem extulisse dieuntur; quia pie creden-
tium Christo anim_e palam legis mmulatori populo, quid de
umbra legis ipsius, quid de evangeliea luce esset sentien-
dum, dieebant; quatenus hune quoque pr_edieando ad
viam gratim et veritatis aecirent. Possumus et hoc dicere,
quod reverso ad ccelos cure came immol_ali Domino
Christo, egress_e obviam angelica_ cohortes de universis,
qu_eeunque et qualescunque ill_e sunt, supernorum agmi-
num sedibus, et victorem hostis, ac vitae nobis largitorem
soeia debita laudis exultatione susceperint.
Iratus est autem Saul nimis, _'c.] Iratus autem populu_,
qui in lege glolSabatur adversus grati_e pr_econes, et dis-
plieuit ei sermo, qui, evangelio cornscante, finem legalibus
umbris imponebat; dixitque fremens adversus Dominum,
et adversus Christum ejus: En hujus doctrin_e sequaces
asseverant, me quidem Mosaic_e legis jussa faeientem,
umbris figurisque servire: Jesum vero suum veritatis et
vitae mundo lumen attulisse : mihi per legem bona terr_,
qua_ diuturna esse nequeant, promissa; illum per evangelii
sui gratiam, aeterna suis fidelibus ccelestis regni gaudia
donare. Omnibus ergo certatlm, neglecto altaris et hostia-
rium ritu, ad dogmatis hujus audientiam confluentibus,
quid ei superest, nisi solum quod non etiam mihi regni
culmen ademit ? eo quod Christiani, etsi numero nos supe-
rantes, nova sint omnes, et incognita nobis humilitate ac
paupertate dejeeti.
Non reetis ergo oculis Saul a_ieiebat David, _ye.] Non
recto sensu aecipiebat populus Juda_orum verba evangelii,
ex eo tempore quo invidia_ faeibus accensus, ejus doctores
vel auditores ccepit odio habere, timendo videlicet, ne gloria
 1N LIB. I. SAM. CAP. XVIlI. ]]I

su,e legis subtracta, illius magis per orbem fama fidesque

regnaret.
Post diem autem alteram invasit spiritus Dei malus Saul,
_c.] Crescente paulatim luce fidelium, Judaeorum crevit,
et insania czecitasque perfidorum, qui medio synagogm suoe
adversus Dominum spiritu immundo commoti, prophetize
verba, quae non intellexere, vesano ore decantarent. Do-
minus autem ad sedandam eorum mitigandamque malitiam,
patientize passionisque sum per apostolos quotidiana in-
stantia replicabat exemplum. Psallebat enim eis manu
sua, cure per eximium sui corporis operarium dicebat:
Certissime ergo sciat omnis domus Israel, quia et Domi-
num eum et Christum Deus fecit hunc Jesmn, quem vos
crucifixistis.
Tenebatque Saul lanceam, &_c.] Tenebat populus Judzeo-
rum regni potestatem, et exercuit cam contra Dominum
Salvatorem ; putans quod fidem ejus et gloriam posset
persequendo extinguere, instar mortalium ca_terorum quo-
rum saepe laus et memoria, amor sire odium cure ipsa solet
vita deficere. Contra quos ipse Patrem precatur in Psalmis :
Ne efficiatur similis descendentibus in lacum. Quantum
enim David parietem, homo lapidem vivens, sentiens et
discernens, natura_ vita, sensu et ratione carentem ante-
cellit ; tantum Mediator Dei et hominum, homo Christus
Jesus, puris hominibus, quamvis sanctissimis, differt. Qui
quidem et ipse locis congruis, lapidis vocabulo figuratur,
non tamen cujuslibet in pariete, juxta eos quibus dicitur:
Et vos tamquam lapides vivi superzedificamini. Sed lapidis
summi, angularis, electi, pretiosi, in fundamento fundati,
qui totum ecclesiae surgentis zcdificium portans, simul et
protegens, circumcisioni prmputium unanimi pace conjun-
gat. Nam et ita potest non incompetenter intelligi, putasse
Saul quod configere posset David cum pariete; putasse
Judmos, Christi se nomen et memoriam tollere posse_ et
eradere de terra viventium, si pr_edicatores resurrectionis
ejus apostolos, qui sunt proxima illi portio domus ejus, id
est ecclesize, vel occidcndo a se, vel fugando repellerent.
Sed non David configi cure pariete, non Christi gloria
]1_ ALLEGORICA EXPOSITIO

minui, non ipsis quamvis multum nitentibus, impiis potuit

assimilari descendentibus in lacum ; hoc est sepulchro con-
ditis, neque ante diem judicii resuscitandis.
Et declinavit David a facie ejus 8ecundo.] Et fugit
Christus a corde impiorum, qui nunquam pia pectora,
quin in eis requiescat, deserit. Sed non frustra additur
secundo. Primo enim David abiit, et reversus ad Saul,
venturo in praefium contra Philistiim, quo tamen post-
modum adveniens, quem cuncti diu nequivere, solus cito
prostravit inimicum ; et nunc secundo decllnavit a facie
ejus se interfieere nitentis, congruit mysticus sensus.
Primo namque, sicut et supra expositum est_ certantibus
contra vitia cunctis mortalibus, apparens in came Domi-
nus, liberam ab hoc conflictu vitam gerebat in mundo;
sed et diu frustra laborantes eosdem mortales mira super-
veniens suze gratize visitatione adjuvit. Yerum quod non
sine dolore commemorandum est_ non sine gemitu casti-
gandum, multi suum a se vivifieatorem ac protectorem,
dicta ejus aspcrnand% et przevaricando repellunt ; et quod
fecisse Judaeos non credendo arguimus, ipsi credentes
male vivendo faeere non timemus. Declinat autem David
invitus a facie ejus secundo, ut non cure citharizans ab
hoste liberet_ a quo prius sponte rediit_ ut non cure eo
contra hostem pugnaret ; cum exigentibus nostris meritis
Salvator omnipotens, lucem nobis suze cognitionis abscon-
dit, sure defensionis gratiam toUit, ut non nos quotidiano
suze crucis auxilio ab hostium tutetur insidiis, qui pro
nostra salute carnem suscipere dignatus est, ut nobis con-
fligere posset fragilem, ut nobis vincere sanctam. Deus
igitur cure hominibus conversatus_ primo in hoc ab eorum
consortio recessit, ut non cure eis adversus legem peccati,
quze ei in nullo rcpugnabat, certaret. Secundo, et in hoc
non omnium, sed superbientium consortia declinavit, ut
non eis sua munera crcderet; superbis enim resistit_ hu-
milibus autem dat gratiam.
Et timuit Saul David, _'c.] Timuit populus Judzeorum
ecclesiam Christi, eo quod se derelicto gratiam in ea
divinae virtutis aspiceret. Scriptum est enim: Multa
 _.x LIB. I. SA.xl. CA1.. XVHI. 113

quoque prodigia et signa per apostolos fiebant ill ttieru-

salem, et metus erat magnus in universis. Omnes enim
qui credebant, erant pariter, et habebant omnia communia ;
qu_e et ipsa societas mutu_e dilectionis, indicium est pra_-
sentis grati_e ccelestis. Et alibi: Per manus autem apo-
stolorum fiebant signa, et prodigia multa in plebe, et erant
unanimiter omnes in porticu Salomonis ; c_eterorum autem
nemo audebat se conjungere illis, sed magnificat eos
populus.
Amovit ergo eum Saul a se, _e.] Quomodo quinquage-
narii vocantur, qui quinquaginta militibus przesunt, et cen-
turiones qui centum; sic appellantur Gra_ce chiliarchi,
qui in capite sunt mille militum, quos Latina consuetudo
ab co quod przesint tribui, magis tribunos quam millcna-
rios dicere gaudet. Amoverunt ergo Christum a sc, spreta
ejus fide, Judzei, et fecerunt eum credentibus amplius spi-
ritualis militize ducatum pr_ebere. Illorum eifim delicto
salus gentibus. Maxime autem rcgnat super cos Domi-
nus, qui stabiles et immobiles, abundantes in opere Domini
semper sciunt, quod labor eorum non est inanis Domino.
Quorum quadratam quandam, ut ita dicam, conversatio-
nero, et nulli obnoxiam lapsui, millenarius numerus, qni
est denarius quadratus solidus, ostendit. Dcnario quipl)e
perfectio vel operis solet indicari, vel pl_mii. Sed ut hzec
eadem perfectio latitudincm fraterna_ dilectionis augescat,
decem deeies ducito, ut ad centum valeas pcrvenire. Quze
videlicet summa juxta arithmcticam rationem zequalibus
est quadra lateribus, scd adhuc plana, et idco proximorum
dilectioni, quos in terra videmus, per figuram accommoda.
Ut autem ipsa fraterni amoris quadratura, divini etiam
amol4s altitudine solidetur, singulas centenarii numcri
particulas per decem accumula, ut ad millenarium ascen-
dere queas ; sicque fit, ut denarium non solmn quadriformi
firmitate aequalem, scd et solidum complendo peribcto
intelligas ; quia talis humerus eorum quibus Christus
praesit, et altitudini stabilissimae, et altissim_ stabilitati
conveniat. Quocumque enim verteris quadratum, solidum
VOI,. VIII, I
114 ALLEGORICA EXPOSITIO

stabit; quiequid justis oecurrit, stabiles eos prorsus et

immobiles probat.
Om_is autem Israel et Juda diligebat David, _)'c._ Omnes
qui credidere de Judeeis ae gentibus, diligebant et diligunt,
et dilecturi sunt Christum. Ipse enim egrediebatur in
carne appareudo, ingrediebatur ad Patrem revertendo ;
ante cos autem, ut et rccte conversandi foris adhuc rema-
nentibus, et beate regnandi intrantibus spem formamque
tribueret. Egredietur et hodie ante nos, cure pugnantes
in terris auxiliando protegit. Ingreditur autem, cure finito
certamine coronandos eeternam perducit ad vitam. Admo-
nendum sane putavimus lectorcm, non eundem semper
allegoricee eompletionis, quem historieee preefigurationis
ordinem posse servari. Ycrbi gratia, primo tunica nuda-
tur, atque ill clsternam missus Joseph, ac postea Juda
doecnte venditur; primo Juda a_ente venditum, ac post
indumento corporis spoliatum scpultumque significat
Christum. Quod propheticis non solum in factis, sed in
dictis fieri consucvit. Primo enim dixit Esaias: In die
illa radix Jesse, qui stat in signum populorum, ipsum
genres deprecabuntur. Ac deindc subjunxit: Et erit
sepulchrum ejus gloriosum. Cure cunctis fidelibus pateat
prius Domino a mortuis resurgente sepulehrum ejus glo-
rificatum, ac postmodum apostolis signum crucis ejus
exaltantibus in populos factum, ut ipsum gentes depreca-
rentur. Quod scripturarum periti anacephaleosln Greece,
id est, recapitulationcm vocare consueverunt. Admonen-
dum et hoc, quod non una eademque persona, unam sem-
per eamdemque portionem personee sive rei, quam demon-
strat, insinuet. Verbi gratia, David Christum signifieat,
sed aliquando in seipso, aliquando in sanctis ejus preedica-
toribus, aliquando in ceeterls fidelibus, aliquando in septies
cadentibus justis, sed poenitendo resurgentibus ; quos uni-
versos quasi multa ejusdem corporis membra uniformi
capiti constat adhmrere Christo. Item Saul populum
Jud_eorum figurate denuntians, aliquando regnantem,
aliquando recte doeentem, aliquando Christo credentem,
 IN LIB. I. SAM. CAP. XVIII. 115

aliquando Christi jussa negligentem, aliquando Christo

invidentem atque eum persequentem, aliquando fidelibus
suis minas, insidias, ea_des, et mortes inferentem, ejusdem
partem pr_emonstrat. Item Goliath, qui diaboli typum
gestat, modo hune in ipso omnium impiorum capite, modo
in membris ejus, paganis videlicet, perfidis Juda_is, hmreti-
eis, et falsis fratribus exprimit. Ex quibus tamen membris
Salvator pessimo eapiti exeisa salubriter nonnulla sua
membra faeere dignatus est. Ou_e euneta exemplis pro-
bare majoris est operis, quam huie loeo eonveniat.
CAt". Iv. Diw,it aulem Saul ad Dacid: Ecce . inca
major 2_Ierob, _'e. usque ad id quod scripture est: Fae-
tusque est Saul i_Timiea._Darid euJ_etis diebu_..] Hwe lectio
figurate designat, majore lieet parte synagogu, Pharisa_os,
minore Christum diligente, eommotos invidia proeeres,
regni illius qua_sisse eausam, qua traderent illum prinei-
patui et potestati pr,'esidis. At ipsum multis, et ex eorun-
dem gentilium numero ad fidem vocatis, nolentibus, lieet
Juda_orum primatibus, eeelesiam sibi de Judma nuptiis
copulate eoelestibus.
Dixil ergo Saul ad Darid : Eeee filia mea Merob, &e.]
Supra ubi Saul per unetionem saneti ehrismatis, et regni
gubernaeulum, Christi typum tenet, duas filias Saulis
intellexirnus plebes, qu_e Christi fide et dileetione ad
salutem progenit_e gemina, id est. eorporis et mentis sint
eastigatione perfcet_; vel certe majorcm synagogam, mi-
norem designate eeclesiam. Itoe autem loco, quia mutato
return eireumstautium ovdine, David quidem Christum
Dominum, Saul autem invidentem el, et populum designat
Judmorum. Reete major filia, qum David promissa, non
autem reddita est, iltam populi ejusdem partem signifieat,
qua_ numero et potentia major, quasi jungenda manu forti,
et desiderabili sponso promissa est, cure ipsius partis prm-
eessores, id est, Scribe, Saeerdotes, Pharis.:ci, et seniores
plebis ad ejus audientiam confluerent, eum magistrum
bonum vocarent, nec solum, sed et quasi magistrum sin-
gulariter doetum, sire discendi, seu tentandi gratia, fre-
quenti qua_stione pulsarent. Non autem illi, sed alteri
,2
116 ALLEGORICA EXPOSITIO

data eat, cure iidem doctores Rabbi ab hominibus vocari

qumrentes, ad se audiendos potius quos potuere cogebant.
Minor autem fi|ia, quoe diligendo David dari promeruit,
illa eat nimirum Judaie_e portio plebis, qum et paucitate et
contemptu abjeetior, Dominum Salvatorem, quam Seribas
et legisperitos sequi, diligere et audire maluit, audiens ab
illo: Noli timere, pusillus grex, quia complacuit Patti
vestro dare vobis regnum. Dixerunt igitur Phariszei et
cmteri prineipes Judmorum Christo: Ecee majorem sub-
ditze nobis synagog_ pattern tibi ad docendum eredimus,
tantummodo vide, ut fortis animo existens, pr,_lieris verbo
pro libertate populi, cui legem Dei servare, et illi soli ser-
vire praeceptum est. Scilnus enim, quia verax es, et non
euras quenquam; nec enim rides personam hominis, sed
in veritate viam Domini doees. Lieet dalai tributum
Czesari, an non dabimus ? H_ee autem dieebant przesen-
tibus Herodis ministris, ut si tributum dari vetaret, illis
eum punientibus, ipsi a morte ejus viderentur imnmnes.
All autem David ad Saul : Quis ego sum, _c. ?] Non se
fatetur indignum qui fiat gener regis, sed eidem regi eog-
noseendum reeordandumque proponit, quis ipse sit, qua_
vita ejus, qua_ eognatio patris ejus in Israel; atque hine
eonjieiendum, si ejus sit dignus aeeipere filiam. Ipse
autem est manu fortis aetu, et desiderabilis aspeetu vita
illius, ores patris sui paseere, et pro harum eura leonibus
ursisque perimendis oeeurrere, sed et pro gentis sua_ salute
eontra armatum a_re et ferro gigantem egrediendo animam
suam perieulo dare. Cognatio patris ejus in Israel ilia,
eui idem Israel benedieens ait inter e_etera: Non defieiet
princeps ex Juda, neque dux de femoribus ejus, donee
veniat qui mittendus est. Quod eodem ordine potest de
Domino interpretari, quia non se dignum negaverit, qui
plebem regali per legis eruditionem prosapia generatam,
unanima_ sibi paeis et earitatis fcedere eonjungeret, de quo
suus prmeo personaret : Qui habet sponsam, sponsus est.
Sed et ad ejus fidem venturis qua_rendum signaverit, quis
ipse sit, qu0e vita ejus, qua_ eognatio patris ejus in Israel;
atque hine eognoseendum, quia ipse, immo solus ipse dig-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XVIII. 117

nus sit, qui ecclesiam sibi fidelium jure sponsi copulet. Ipse
autem est, de quo scribit Joannes: In principio eratVerburn,
et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, et cetera,
usque ad id quod air : Et Verbum taro factum est, et habi-
tavit in nobis, et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi
unigeniti a Patre, plenum gratia? et veritatis. Vita ejus
est de qua ipse loquitur: Sicut enim Pater habet vitam
in semetil)so , sic et dedit Filio vitam habere in semetipso.
Vita ejus est, ad cujus imitationcm suos auditores pro-
vocans apostolus Petrus ait : Qui peccatum non fecit, nec
dolus inventus est in ore ejus. Qui eum maledieeretur,
non maledieebat; cum pateretur, non comminabatur, et
ca?tera. Cognatio Patris ejus in Israel, ipsa est de qua:
Juravit Dominus David veritatem, et non fi'ustrabitur
eam, De fructu vcntris tui ponam super scdem meam.
Cognatio Patris ejus, de qua ipse testatur: Quieunque
enim fceerit voluntatem Patris met qui in cwlis est, il)se
meus frater, et soror et mater est. Non se ergo Dominus
sponsum ecclesia?, id est, Christum esse renuit; sed qua?-
rendum intelligendumque, quia ipse est. Doeet denique
Phariswo.% proposito Psalmi testimonlo, quomodo Chrisms
sit filius simul et Dominus David, interrogans non Chris-
tum se esse negat, scd illos ad pctcndam, qua?rendam, pul-
sandam que agnitionem vcritatis excitat. Et alibi Scriba?
bonum se magistrum vocanti, ac de bono faciendo qua?-
renti, respondit : Quid me dicis bonum ? nemo bonus nisi
solus Deus; neque ibi se bonum non esse, sed Deum cre-
dendum esse significans.
Factum est autem tempus, ul cum deberet dari 3lerob, _'c.]
Faetum est, cure deberet Christo in earne doeenti credere
major pars Judaic_ plebis, eredidit potius et adha?sit Seribis
et Pharisa?is. Dilexit autem pars altera ejusdem populi,
et ipsa regaliter edueata per legem Domini, Salvatoris
adventure. Congruit autem legis doetoribus signifieandis
etiam nomen ipsum. Hadriel Molathitee. Hadriel nam-
que grex Dei, Molathita? a parturiente me dieitur. Et
legalium coetus magistrorum, qui a vulgari aetione et rus-
ticitate selectus, divinis rebus vacare, divina meditare,
11_ ALLEGORICA EXPOS1TIO

agere, ct prmdicare jussus cst, non immerito gregis Dei

singularis quasi cognomine fulget. Ncc pastoris boni
culpa e._t, si qua portio gregis ab ejus custodia resiliens,
denti lupino malit, quam virgin pastorali subjici. Oui
nimirum coctus doctorum, quoniam per literam nova gratia
gravidam recte vivendi primordia nactus est, pulchre civitas
Hadriel a parturicnte me dicitur. Ouem videlicet alium
parturientem, nlsi cure cujus figurandis mysteriis omnis
vetus scriptura deseruit? quem tota legis et propheta_
scientia diu tencbat occultum, sed post longam quasi
parturitionem tempore congruo nobis intuendum protulit.
El nuatiatum est Saul, et placuit ei, _c.J Cognoscentes
invidi prineipes Judmorum, dilexisse Dominum turbam,
atque ad eum audiendum sedula intentione eonfluxisse,
quod in c_eteris execrabantur, in una hae parte plaeitum
habere eceperunt, quod putarent se illum doetrinm fi'e-
quentis gratia posse reprehendere in verbo, et capere all-
quid ex ore ejus, ut aeeusarent eum, et traderent gentibus
oeeidendum; _estimantes etiam Dei sapientiam illi senten-
tia_ subditam, qua dieitur: In multiloquio non effugies
peeeatmn. Dixeruntque, Permittamus eum doeere, ut sit
ei in seandalum, et nobis a sanguine ejus innoxiis: sit
super illum marius Romanorum, aceusantibus nobis quod
eum invenerimus subvertentem gentem nostram, et pro-
hibentem tributa dari Cmsari, et dieentem se Christum
esse.

Dixit ergo Saul ad David: In daabus rebus gener meus

eris hodie, ;yc._ Negleetis sermonibus Saulis, qua_ dolo et
t_adulentia sui manifeste Scribarum et Pharismorum hypo-
erisim, qua Dominum circumvcnire mofiebantur, signifi-
cant, ad perscrutanda magis £ortissima beati David gesta
veniamus, quia in duabus rebus gener £actus est Saulis,
in occidendo vidclicet gigantem, et in affcrcndo prmputia
percussorum Philistiim. Illum nimirum significans, qui
ut ecclesiam sibi de Jud_eis adoptaret, prius insidias vires-
quc antiqui hostis evacuavit, et traduxit in lucern; ac
postmodum convcrsm ad fidem gentilitatis excmpla eidem
imitanda proposuit. Dc gentibus namque erat_ cujus fidem
 IN LIB. lo SAM. CAP. XVIII. ]19

Judmis sequendam Dominus ostendit, ubi alt: Amen

dieo vobis, non in_'elfi tantam fidem in Israel. Dc genti-
bus illa qum audire a Christo meruit : O muller, magna cst
tides tua; fiat tibi sicut vis. De gentibus illi qui ascen-
dentes inter alios, ut adorarent in die festo, dixerunt ad
Philippum : Domine, volumus Jesum videre. De gentibus
et illc centurio, qui tradcnte Spiritum Domino solus cure
sua centuria, tacentibus cunctis qui aderant Judmis, timuit
et glorificavit Deum, dicens: Vere Filius Dei erat iste.
Sane quod dolum nectens ait Saul:
Sic loquimbd ad David : Noll neeesse babel rex sponsalia,
_-c.] lta possumus veraciter figuratmn intelligere de su-
perbis, quod non se putavcrint munera Christi necesse
habere; sed hoc tantum indigerc_ ut traderetur in manus
gentium, et occideretur.
El post dies pa_tcos surgens David abiit, _'c.] Post dies
paucos, ex quo Judmorum proceres dccreverunt traderc
occidendum gentibus Christum, surgens ipse Dominus
cum apostolis, qui cure eo erant ad operandam mundi
salutem, in tantum _'irtutibus et doctrinm gratim ihlgebat,
ut contra impiorum studia, etiam gentilium non paucos,
sicut et supra docuimus, ad fidei gratiam vocaret. Per-
cussit enim David viros Phi|istiim, cure Dominus superbam
gentilitatis immunditiam verbo vel exemplo humilitatis et
castimonim confregit. Attulit prmputia eorum et annume-
ravit reg', ut esset gener ejus; cum Judmorum populo
emortua membra peceati, conversm ad Dcum gentilitatis
ostendit, ut ira demure etiam de eis qui conversionem
gentium sequerentur susciperet. Nec frustra David Sauli
centum prmputia postulanti, ducenta attulit; quia prm-
sumentibus Judmis quod Dominus, ne carnalis quidem
castimonim professionem gcntibus imponerc posset, ipse
mundavit cos ab omni inquinamento carnis et spiritus,
perficicns sanctificationem in timore Dei. Centenarius
quippe humerus, ut semper ad indicium magnm perfectionis
attinet, quod ante passionis triumphum per se inchoans,
post assumptionis sum clarificationcm in eis etiam sacra-
mentolnlm suorum confirmationc per apostolos implevit.
I_oO ALLEGORICA EXPOSITIO

Dedil itaque ei Saul Michol .filiam suam u._orem, tfc.]

Non potuit prohibere populus infidelis, quin de sua gente
pra_destinati ad vitam erederent. Vidit namque et intel-
lexit, quod Dominus erat in Christo, mundum reeoneilians
sibi, quantumeunque erevit ejus in eredentibus amor,
tantum in perfidis timor. Quidam ablata pereussis Philis-
teis pra_putia per David, pra_sentis a_vi statui, quoniam
Christi gratia operatur in gentibus, aptant ; dilatas autem
aliquandiu, sed tandem aliquando celebratas nuptias Miehol,
ad eos qui in fine mundi eredituri sunt, de Judmis refe-
runt: cure intrante plenitudine gentium, sic omnes Israel
salvus erit.
Cap. v. Et e#vessi sum prineipes Philislinorum, _e.
usque ad id quod ait : Introduxit Jonatha_ David ad Saul,
,_'c.] H_ee leetio figuraliter ostendit, motis in Judaea perse-
eutionlbus, quasi ad tollendum de terra nomen Christianum,
plerosque et ex ipsis perseeutoribus per apostolorum
instantiam non solum redaetos a persequendo, sed etiam
ad eredendum Christo perduetos. Egressi sunt ergo con-
tra spiritualem Israel, id est ecelesiam, non semel im-
mundi spiritus, reetores videlicet tenebrarum, id est, prin-
cipes hominum perversorum. A prineipio autem egres-
sionis eorum prudentius se regebat Christus in membris
suis, quam omnes mmulatores legis; et eelebris faeta est
lama Christianisml et eeelesim nimis, a Deo ut fideles
eeclesim cognominarentur per orbem Christiani.

IN CAP. XIX.

Loculas esl autem Saul ad Jonalhan filium suum, &jc.]

Locutl sunt principes Judazorum et seniores et seribm ad
apostolos, et pra_cipiendo prmceperunt eis ne omnino
loquerentur, nequc docerent in nomine Jesu.
Porto Jonalha_l filius Saul diligebat David valde, _c.] Porro
apostoli diligebant Christum valde, rogabantque enume-
ratis perfidorum obloeutionibus, ut ipse defenderet eeele-
siam suam, ipse fidem nonfinis sui servaret in eeelesia;
manens dam in eorde eredentium, abseonditus vero a
eonturbatione hominum. Nos autem, inquiunt, te inha-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XIX. ]_1

tante florifera in mente piorum. Hic est enim a_er plenus

odoris et gratia_, cui benedixit Dominus; Loquemur et
doeebimus populum hune in nomine tuo: et qui ex illo
eredere quam diseredere maluerint, nuntiabimus ecelesi_e
tua_ sanct_e, ut eognito statu singulorum soeiare se fideli-
bus, ab infidelibus servare noverit.
Loculas est ergo Jonathan de David bona ad Saul patrem
suum, _)-e.] Loeuti sunt apostoli de Christo bona ad
Judreos, eommemorantes eum virum approbatum a Deo
in eis virtutibus et signis et prodigiis, qu_e feeisset per illum
Deus in medio eorum; qui non solum non posset argui
de peeeato, sed et virtutibus instans eireuiret eivitates
omnes et eastella, doeens in synagogis eorum, et pr_edieans
evangelium regni, et eurans omnem languorem et omnem
infirmitatem.
Et posit animam 8uam in manu 8ua, _'c._ Commendavit,
inquiunt, Dominus in vobis earitatem suam, qua majorem
nemo habet, animam suam ponendo pro vobis; ut per
mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium, id
est diabolum ; et liberaret eos qui per totam vitam obnoxii
erant servituti. ¥iderunt multi ex nostro numero resur-
reetionis ejus glofiam, et aseensionis in ecelos, et la_tati
sunt.
Quare ergo peccas in sanguine inno.vii, _'c. ?] Ouare peecas,
ejus fidem extinguere, ejus moliens amorem de ecclesia
tollere, qui solus mortalium vivere potuit absque eulpa ?
Quod cure audisset Saul, plaeatus voce Jonalhce, 2_'e.]
Cure audisset populus Juda_orum voeem pr_edieantium
apostolormn, plaeatus est ab ira prisei furofis ; et vera fidei
affirmatione testatus, quia nunquam exterminari potest
ecclesia Christi de medio, nunquam ejus perire memoria,
qui est ante seeula, et manet in _eternum. Ha_e dieebat
populus idem in his qui spiritualium, quos Jonathan et
meritis signat, voeem audiere doetorum. In quibuseum-
que enim h_ee non dieebat, illi sunt de quibus scripture
est: Et auribus graviter audierunt. Et alibi: Et quis
surdus, nisi ad quem nuntios meos misi ?
Et inlroduxit Jo_tathan David ad Saul, _'c.] Loquitur
 ]_ ALLEGORICA EXPOSITIO

Jonathan bona de David ad Saul, et auditur, cum evangeli-

zantes de Christo apostoli cateehizant Judaeos, sibi fidem
accommodantes. Introducit autem eundem, cum etiam
baptizantes eosdem Christi carne et sanguine reficiunt,
Christi pra_ceptis instituunt, Christi amore roborant. Fit
vero ante cure sicut fucrat heri et nudiustertius cmn eadem
ilium fide, et spe, et earitate susceperint hujus .'evi audito-
res, qua suseeperant et i]li qui ex ipso populo eum in
carne videntes, Deum eognoverunt, vel qui eum in carne
venturum a seeulo sperabant.
CAP. vl. 31otum est autem rursus belho_, &c. usque ad
id quod scripture est : Exit, it proverbium, N_aa et Saul iMer
prophetas ?j In hac lectione recapitulatis ab exordio Christi
inearnati mysteriis, nativitas ejus, virtutes, doctrina, passio,
rcsurrectio, et ascensio in coelos, necnon et tides sequentium
cure, simul et perfidia dementiaque atque interitus perse-
quentium, typico sermone describitur. Moto namque ab
immundis spiritibus t_ello tentationum, egressus est de
sinu Patris ad pubticum nostrum manufortis propugnator
humani generis, ille videlicet, qui air: Exivi a Patre, et
vcni in mundum; iterum relinquo mundum, et wtdo ad
Patrem. Et de quo Psalmista sub figura solis hoc ipsum
aliis verbis edisserens, dieit : A sumrno ccclo egressio cjus,
et occursus ejus usque ad summum ejus. Oui omnem
temporaria_ sua_ actionis aciem contra nefandorum ten-
tamenta dirigens, a seducendis eos statim, vexandisquc
mortalibus magna ex parte cohibuit ; fugiebantque, et us-
quc hodie fugiunt a faeie ejus ; quia ubicunque agnoseitur
juvantis gratia Christi, pellitur inde continuo diaboli nequi-
tia fallentis.
Et faclus est spiritus Domini malus in Saul, _'c.J Corus-
cante miraculis Filio Dei in carnc, accensus est contra eum
invidia_ spiritus in animo Juda_orum, dimittente eos Do-
mino secundum desidcria cordis eorum, ob merita pra_-
cedentium delictol_um. Sedebant autem adhuc in regno
suo et patria quieti, atque ejusdem regni fidentes infulis,
Salvatori suo neccm parare non timuerunt. Porro ipse
contradicentes sibi, immo etiam blasphemando, in furorcm
 IN Lira I. SAM. CAP. XIX. ]23

versos, exemplo mansuetudinis et patientim sum quasi dul-

eedinem cithara ad modestiam spiritus, ae sobrietatem
revoeare studebat.
Nisusque Saul col_gere lancea David, _'c.] Nisi sunt
Judmi occisa in carne Christi totum occidere_ qui est
Deus anima et caro. At illc commendans in manus Patris
spirltum suum, incfinato capite tradidit illum. Porto plaga
mortis corpus solum tetigit; filgit autem corporc, ct
salvata est a framea anima ejus, et dc manu canis uniea ejus,
carnifieibus sola sum perfidim nocte depressis.
3lisit ergo sateUiles suos Saul i1_ domum David, _kc.]
Miserunt principes Saccrdotum et Pharismi satellites suos
ad monumentum Domini, ut custodirent eum, et negata
resun'ectionis vcritate, memoria nominis ejus deleretur in
posterum. Quod cum anmmtiasset illi frequens ecclesim
gemitus, (desiderium enim pauperum exaudit Dominus,) et
tremens dc conjuratione pertidorum quodammodo dixisset,
Nisi resurrexeris a mortc, non poterit in te credentium
tides et confessio firma persistere ; nisi vigilantiam custo-
dum mortem superando cvacuaveris, cuncta fidcs mundo
thturm resurrectionis tolletur ; tandem didicit eum, ne suis
custodibus tumuli sedem reliquisse. Abiit autem, et aufu-
git a carnificibus suis, custodibusque mendacibus ; et dilec-
tioribus suis post rcsurrcctioncm apparcndo, salvam illorum
per omnia spem, fidemque restituit. Potest specialiter
cithara David cruccm Domini, tancea Saul in pariete clavos
crucis, vel ipsam militis lanceam, qua latus ejus aperture
est, figuraliter ostendere. Domus autem David, ut diximus,
sepulchrum Domini est. Saltus per fcnestram, occulta ac
subita cst resurgendi pernicitas. Conjux cujus orsis aufu-
git, ecclesia est credcntium Judmorum, qu_e Dominum
Salvatorem ct surgere cupiebat, ct resurrexisse docebat.
Tulit autem Michol staluam, el posuit earn super lecture,
&Se.] De pelle pilosa, pelle eaprarum patet historia; quia
pulvillus erat de eaprarum pelle eonsutus, quiintonsis pills
caput involuti in lectulo hominis mentiretur. Statua autem
est imitatio veri et viventis; mortua pellis eaprarum,
mortui animantis exuvioe. Tulit igitur Michol statuam, et
]_ ALLEGORICA EXPOSITIO

posuit super lectum David per fenestram dimissi, et oc-

culte salvati. Didicit ecclesia Judzeos _estimare Dominum,
qui in sepulchro positus sit, non Christum esse, vitam
et veritatem, sed quasi simulationem veritatis et vitae,
dicentem, se Christum regem esse. Quem tamen ipsa
veraci resurrectionis, eo enim more loquendi dicitur eccle-
sia facere, quac ab impiis facienda vel thcta testatur, quo in
Levitico seriptum est, Ecce contaminabit earn sacerdos:
non quia ipse lepram mundis afferre potuerit, sed earn quae
immundis inerat ostendere. Posuit et pellem caprarum
pilosam ad caput statuae Michol. Comperit in exordio sui
ecclesia etiam illorum perfidiam, qui Dominum Salvatorem
non solum Christum negant, sed et peccatis gravatum, ne-
que a mortuis resuscitatum autumant. Capram enim szepe
peceatoris, slcut et justi typum ovem tenere certum est.
Pili quoque qui fragiles et externi corpori superfluunt,
opera mortua, ac prm sum densitate frequentiae cunctis jam
jamque manifesta significant. Et pellem pilosam caprm'um
ad caput statu,'e pro David in lecto substitutae eollocant,
qui carnem Sah'atoris capitalibus peccatis quasi hispidam
asseverantes, et impuram dilato resurrectionis tempore
dicunt haetenus lectulum sepulchri, in quem mortua de-
scendit, tenere. Quam tamen statuam Michol vestimentis
operit, cum hujusmodi perfidiam ecclesia, postquam cogno-
verit, reprobat ; postquam fidelibus suis ostendit, confestim
przecipuis operibus, qua_ nemo alius facere potuit, damna-
tam per omnia demonstrat, et victam.
Jlisit autem Saul apparitores, qui raperent David, &jc.]
Miserunt Jud_ei infideles statim eelebrata resurreetione
Dominiea eogitatus insidiatores, qui explorantes eorda fide-
lium, Christi amorem eisdem vel blandiendo vel minando
eriperent. At illi carnali adhuc timore silentes, et oceulti
usque ad diem Pentecosten, quasi hoe solum responsi
reddere qu_erentibus, quod aegrotaret in eis tides, et needum
bene floreret_ Saneti Spiritus igne firmata.
Rursumque Saul misit nunlios, ut viderent David, &jc.]
Pr_edieante ab adventu Sancti Spiritus ecclesia Christum,
miserunt principes Jud_eorum, qui diligentius viderent,
 IN [,lB. 1. SAM. CAP. X1X, 125

quid crederctur de Jesu, Christus esset, an propheta, re-

surrexisse, an adhuc in sepulchro quievisse, diccntes, Pro-
nuntiate nobis przesentibus ; quia non surrexit a mortuis,
sed adhuc in terrze lecto jacens, diem universalis resur-
rectionis expectaret, ut sic tides, quze in eo est, extirpetur
radicitus, et eliminetur e mundo. Cumque pedem per-
secutores cure ecclesia conferre cecpissent, fidelibus de
Christi triumpho gaudentibus, nihil impiis occurrit aliud
quam lapis offensionis, et petra scandali his qui offende-
runt verbo, nee erediderunt ; putantibus eum quasi lepro-
sum, et percussum a Deo, ct humiliatum. Ipse autem,
sicut propheta consequenter adjunxit, Vulneratus est prop-
ter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra.
Dixitque Saul ad Michol, Quare sic illasisti mihi, _'c. ?]
Dixerunt Jud_ei non eredentes ad eeelesiam primitivam :
Quare, negleetis traditionibus nostris, eredere maluisti in
Jesum, et eonfiteri quod nostros eustodes resurgendo fuge-
tit ? Cui illa : Quia ipse, inquit, mihi, immo omnibus qui
in eum eredere, et ha_e eonfiteri nolunt, mortem minatur
_ternam.
David aulem fugie'ns sah'atus esl, _'c.] Ramatha cxcelsa,
Naioth interpretatur pulehritudo, qui est locus in Ramatha.
Nuntiis ergo Saul solum in leeto David eernentibus simu-
laehrmn, ae pellem caprarum, ipse David fugiens salvatur ;
et Judzeis tempore mortls Dominica_ eonfercntibus invieem
simulatorem fitisse, nec vere innocentem et justum, sed
sui seeleris merito erucifixum Dominum, qui elausus tene-
tur in sepulehro, Dominus ipse potenter a morte resurgens
in exeelsa vitae, immortali gloria discipulis apparet, dicens :
Quia sic seriptum est, et sic oportebat Christum pati,
et resurgere a mortuis ; abiitque, et moratur in pulehritu-
dine regni perennis, qu_e est in eoelo. Abiit post ilium et
eeelesia spe anima et earne, et sic semper eum Domino erit.
Nuntiatum est autem Saul a dieentibus, Eeee David in
Naioth in Ramalha, _-c.] Quae de seeundis quoque nuntiis,
neenon et tertiis pari ordine refcruntur. _Nuntiatum est
Judaeis ab apostolis, apostolorumque discipulis, quia Domi-
nus Jesus Christus post passionem, resurrectionem, et
1_ ALLEGORICA EXPOSIO

aseensionem suam. sedens ad dexteram Patris regnet excel-

sus in coelis. At illi continuo ternos suec quondam fidei et
religionis, nunc autem impietatis et perfidiae nuntios, sacer-
dotes videlicet, Scribas et Pharisaeos destinaverunt, ut ejus
confessionem fidelibus pcrsequentibus auferrent ; qui uni-
versi persequentium lieet et infidelium gerentes animum,
mox tamen ubi disputando usque ad prophetarum dicta,
quibus apostoli Christi spiritualis intelligentize revelatione
przesunt, venture est, ha_c et ipsi divino Spiritu conscripta
protestantes, simul et amando cure fidelibus, et credendo,
quamvis non etiam intelligendo decantabant.
Abiit eliam ipse in Ramatha, _'c.] Postquam doetrina
Judaiea adversus Christum non valuit, addita sunt verbis
et arma, quzc sedentem ad dexteram Dei Patris Filium
hominis persequerentur in terra. Seal et ipse terrenus
eorum principatus, ubi abdita scripturarum de Jesu et
diseipulis ejus quzesiturus adiit, nihil aliud in eis potuit
invenire responsi, quam quod ipse eum suis in Naioth
in Rama, i. e. in pulchritudine paterni regni, in exeelso eoe-
lorum habitet. Ae per hoe eertissime sciendum sit omni
domui Israel, quia et Dominum eum et Christum Deus
feeit. Et bene eisterna, quze propter altitudinem sive
latitudinem aquarum seripturarum abysso eongruit, in
Soeho, id est, in humilitate sita memoratur ; quia nimirum
saneta scriptura eontra morem secularium doctrinarum,
humilitatis magistra existens, per humiles edita seriptores,
humilibus solum auditoribus vel leetoribus patet. At su-
perbi audita per eas Christi gloria eaelesti, quem non vatere
gressu corporis sequi, nee gressu dileetionis voluerunt asse-
qui, hunc gressu nefandte factionis ecepere insequi, ita ut
ipse euidam a talibus salvando, atque a sua perfidia refre-
nando, de Naioth, qua_ est in Rama, hoe est, de puleherrima
supern_e sedis altitudine protestetur, et dicat : Saule, Saule,
quid me persequeris ?
JEtfactus est etiam s_er eum Spiritus Domini, _'c.] Cog-
novit quidem persecutor ecclesize Judazus_ quia Spiritu
Sancto inspirati_ locuti sunt saneti Dei homines; sed
eorum ipse dicta ore promere seiens, rcctc autem sentire
 IN LIB. I. SAM. CAP. XIX, 127

nesciens, contra eum a quo vel de quo dicta sunt, fllriosus

ingredi non timuit. Prophetabat autcm insanus, immo
usque hodie prophetat, id cst, veracia prophetarum verba
non intelligens canit, legit, diligit, et eousque talis vaticinii
protrahit officium, donec ad narranda ipsius pulchritudinis
supernae, quam in coelis speramus, duns sine mente sonum,
mystcria cclsa perveniat.
Exspoliavil se etiam ipse ves'time_,lis suis, &'c.] Ha_e
manifeste furiosi sunt et amentis, exspoliare sc hominem,
vexatumque cadcrc, ac tota die et nocte nudum in tcrra
jacere. Ncc tamcn divin_ potentise non subest ctiam
per talium iram mysticum quid, propter eos qui audiant et
discernant dicere. Qui enim pcr Balaam mentc sibi con-
trarium, tot et ante mysteria pra._dixit, per Caipham per-
secutorem impium salutifcra' suze passionis dcdit arcana
prophetari, per subjugale mutum in hominis voce loquens
prohibuit, prophetze insipientiam; ipse per Saul arrcp-
titium, przesente Samucl ct caetcris prophetis, qua_que vo-
luit mystica pandit, ut sic David innocens salutis aditum
capesseret; sic persequentis cure Saulis insania cunctis
ubique patesceret ; sic deniquc daretur intclligi, quantum
praesentia perfectorum conferat votis humilium, quaz ctiam
superbum potuit prophetize virtute sustollere; sic etiam
futurus persecutoris populi natus signaretur informis, qui
odiis inseqnendo Christum exspoliarc merucrit ornamento
regni singularis, cadere a statu prisca_ rectitudinis inter
prospera et adversa proficientis ecclesiaz, coelcsti simul et
terrestri gloria nudus, solis desideriis nfiscr adhzerere mun-
danis, ct inter ha_c prophetizc, quze ecclesize fidcm firma-
ret verbo tenus, scHpta tencre. Et bene dicitur, quiapro-
phetavit cure ca_teris coram Samuel; wquc cnim adhuc
synagoga infidelis cure ecclesia legis et prophctarum dicta
meditatur et lectitat ; sed ha_c spirituali intelligentia carcns,
ilia de Domino cuncta intclligenda cognoscens.
Unde exivit proverbium, Num et Saul iMer prophelas ?]
In proverbium facti sunt ecclesia_ Jud_ei, qui mente sinis-
tra inter fidelcs sacris lcctionibus intcntos etiam ipsi fide
et sensu vacui seripturis utantur. In provcrbium ct Jill,
 ]_08 ALLEGORICA EXPOSITIO

qui in die novissima dicent: Domine, Domine, nonne in

nomine tuo prophetavimus ? etc. Sed et cure videris
indoctos quosque in ecclesia docendi sibi cathedram prze-
sumere, et sub persona fidehs magistri perversos non
mandata Dei, sed suns traditiones servandas, sua dogmata
sectanda auditoribus imponere deceptis, dicito: Num et
Saul inter prophetas ?

IN CAP. XX.

CAP. VII. Fugit autem David de Naioth, 3ft. usque ad id

quod dicit, Sed et Jonathan ingressus est c_vitatem.] In
hac lectione Dominus persecutionem passus a Judafis,
amplius collectam ex eis ecclesiam sua gratia confirmat ;
significans quid de eisdem Juda_is, quid de gentibus ad
fidem voeandis oporteat fieri. Sed et eidem reprobi Ju-
decorum scripturarum epulis sine Christi fide celebratis,
ipsum pariter cure eximiis membris ejus, id est, apostolis
perdere disponunt ; atque a se fugatum, ad salvandas gen-
tes properare compellunt. Diximus autem, Naioth quae
erat in Rama, id est, pulehritudinem quae erat in exeelso,
regni c0elestis gaudia, quze Dominus corporaliter ascen-
dendo nobis promittere et aperire dignatus est, typice
designare. Diximus seripturae sanet_e verba, quibus idem
regnum przesagitum est, indieare. Sed in hac utraque
pulehritudine excelsa Dominus fidelibus suis et manet
semper et apparet; ab infidelibus vero ae superbis sese
avertit et aufert, quia neque audientes a doctore, quod
regnet in coelis, eredunt ; neque ipsi legentes in propheta,
quia aseendens in altum eaptivam duxit eaptivitatem, dedit
dona homlnibus. Et, Dixit Donfinus Domino meo, Sede
a dextris reels, donee ponam inimieos tuos scabellum
pedum tuorum; vel caetera hujusmodi de illo dicta intel-
]igunt. Et hoe est, David ob Saulis insidias fugere. De
pulchritudine posita in excelso, Dominum Salvatorem, qui
est in dextra Dei, a superbis audientibus ad coelum ascen-
disse non credi, eujus sacramentis tota prophetiaz scriptura
redundat, ipsum qua_rentibus impiis, in prophetiea leefione
nullatenus posse reperiri, qui semper manens ubique totus,
 IN LIB. I. SAM° CAP. XX. 109

cure abest iniquis, et recedit, videamus quo veniat et

adsit.
Veniensque loeutus est coram Jonathan, Quid feel ? _'c.]
Expulsus namque non credendo Dominus a rcprobis, dul-
cius amantium se solet corda revisere_ eosque incarnationis
suae, ac vitae innoxiae, necnon et persecutionis injustae
crebrius admonere, ut laetantes in illo confiteantur memoriae
sanctitatis ejus.
Quinimmo vivit Dominus, et vivit anima tua, _;c.] Uno
tantum gradu a morte divisus est ; hoc est_ ipsius in qua
manebat domus pariete, quando (sieur etiam quinquage-
simi octavi Psalmi titulus continet) misit Saul, et custo-
divit illum_ ut eum interficeret. Sed mox eidem morti
per fenestram lapsus ereptus est, atque aufuffiens ad inte-
grum salvatus est, ut miserante Domino fieret, quod in
eodem titulo przemissum est, in finem ne disperdas David,
in tituli inscriptione. Quod pari ordine etiam de Domino
Salvatore debet intelligi, quia videlicet uno tantum,qu an-
rum ad hominum temeritatem_ gradu sit a morte divisL_s,
quando miserunt principes sacerdotum_ et custodierunt
monumentum ejus, ut ei quasi aditum resurgendi praeclu-
derent, negato resurrectionis aditu, cohaerentes ei disci-
pulos a fide detraherent, retractis a fide discipulis cunctam
nominis ejus de medio memoriam eraderent. Sed juxta
memoratae inscriptionis testimonium, sicut non titulus, qui
a Pilato scriptus est, Hic est rex Judzeorum ; sic nec regis
ejusdem imperium potuit aliquando corrumpi.
JEt ait Jonathan ad David, Veni, e#rediamur in a#rum,
_c.] Mirus ordo dicendi, quasi ad Deum ccepit, quod
tamen ad hominem loquendo complevit ; sed hoc pro in-
comparabiliter ardente affectu juvenum, virtute mutua sibi
invieem eommendatorum; hoc ad indicium fidei, Deo
teste, semper et ubique servandae; quam grammatici
figuram Graece paraprosdociam, id est_ inopinatum exitum
vocant. Prius igitur in urbe secreti, deinde et in ag'rum
egressl Jonathan et David, fcedus Domini feriunt, ut non
Jonathan a David, si quid de eo pater ejus boni cogitet,
abseondat ; non illum ad patrem, nisi forte ad pietatem
VOL. VIII, K
]_0 ALLEGORICA EXPOSITIO

conversum, introducat; sed et Jonathan ipse, si vixerit,

misericordiam accipiat a David ; si vero mortuus sit, mise-
reatur David domus ejus usque in sempiternum. Quia
primitiva ecclesia in exordio sui non parva ex parte judai-
zans, sed mox in fructiferam Christianm libertatis latitu-
dinem egrediens, pactum cum Domino perpetum dilec-
tionis iniit ; placuitque, ut si qui de Judmis persecutoribus
Christi bonitatem agnoscere, atque ad eum converti voluis-
sent, mox fidelibus ejus membris, hoc est ipsm ecclesim
eorum tides et conversio panderetur, quatenus ejus con-
sortio plenam possent obtinere salutem, ct non porcis
margaritas, non ejus sacramenta profananda incrcdulis,
sed potius his quicunque in pace vivere gauderent, pic sus-
cipienda crederentur. Et si quide_n apud Judmos integer
ecclesim status et vita maneret, non tamen suo merito cre-
dentes, sed miseratione et misericordia sui coronarentur
Auctoris. Si vero illis spernentibus ad se via vitm conver-
teret, nihilominus tamen et viritim usque in finem seculi
de illa gente credentibus, et cunctis simul conversis in fine
reliquiis, misericordim non negaretur introitus.
Dixitque ad eum Jonathan: Cras calendce sunt, _c.]
Ca]endas scriptura sancta non disparia illa mensium initia,
qum annua duodecim habent Romani, sed novilunia, qum
a Grmcis Neomenia vocantur, significat; qum solennitcr
Hebrmi juxta institutionem legis, hostils, epulis et otio
sabbathi, id est, requiei celebrabant. Hoc significante
Spiritu Sancto, quoties Christus ccclcsiam, quoties animam
quamque fidelem quasi sol lunam novo sum gratim lumine
resperserit, mox spiritualis vitro hostias Deo solennius
offerendas, mox divinorum eloquiorum dapibus dulcius
indulgendum, mox a cunctis exterioris curm tumultibus
felici otio esse feriandum. Unde nunc Jonathan venturus
in crastinum, calendis loquitur ad David.
Descendes ergo festinus, _c.] Ut videlicet die qua operari
usque ad calendas licebat, iret ; quo per calendas, in qui-
bus eunctos silere dicebat, quietus sederet. Dicit ergo
Jonathan ad David, futuras in crastinum calendas, et
requirendum eum a Saule usque perendie. Dicit ad Chris-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XX, 131

turn ecclesia primitiva, per ipsum jam docta quid dicat ad

ipsum ; instare tempus quo Soli Justiti,-e credentes sire
credituros ex Judzeis, luee vefftatis innovet ; quaesituros-
clue ilium ineredulos, et in ipso nova_ lucis exortu, qui fit
per auditum verbi, et incremento lucis ejusdem, quod
affitur per operationem verbi auditi. Et audientibus enim
in ecclesia, et operantibus mandata evanffelii, concinnabant
dolos illi, de quibus loqlfitur Dominus : Confundantur et
revereantur inimici mei, qui quaerunt animam meam.
Monebat Jonathan David, ut descenderet festinus, veni-
retque in locum ubi celandus esset, et hoc in die qua
operari liceret; sederetque juxta lapidem Ezel, quod inter-
pretatur abiens, sive pergens. Rogabant majores natu
eeelesize primitivae Dominum, ut per inspirationis suze
gratiam festine descenderet in corda fidelium, locum vide-
licet sui semper amoris receptorum, de quo canitur in
Psalmis, Et factus est in pace locus ejus. Ubi celandus
esset per fidem ab eis qui Chffstianm paci discredendo
resisterent, ac solis exterioribus dediti, interna sui Condi-
toffs mysteffis non mererentur intueri. Precabantur quo-
que devoti, ut veniens mansionem facere dignaretur apud
fortes fide, qui prompti essent animo, vel ad virtutem
semper alta proficere, vel vlrtutibus consummatis ad vi-
senda gaudia vitro ecelestis abire. Hzec autem cupiebant
in luce gratiae przesentibus, tempore videlicet operandi
bonum ad omnes, currendique in via lucis, ne quis a tene-
bris exterioribus comprehendatur improvidus. Hmc et
hodie sicut et tunc, et donec hodie cognominatur, sanc-
torum desideffa Dominum Salvatorem facere votis insatia-
bilibus optant.
Et ego tres sagittas mittam juzeta eum, _'c.j Et ego,
inquit ecclesia Domino, te habitante in eordibus perfee-
torum, praedieatores sanetae et individu_e Trinitatis mittam,
qui pennis virtutum volatiles, aeumine dieendi penetra-
biles, areu sedulae leetionis exeiti, fragiliores quosque
adhue, et quasi terrestres, in vieinia tamen fortium socia
dileetione manentes, fidei verbo feriant, quatenus saluti-
K2
13_ ALLEG ORIC._. EXPOSITIO

fcro vulnerc caritatis attacti, visibilia qu_que graviter

ferre, in sola sui Auetoris memoria qulescere, solam ejus
visionem pro dulci habere cogantur. Mittam autem eos,
non quasi in incertum verbi eursum finituros, sed quasi
exercens me ad signum verae et unic_c salutls, quasi ad
solum divin_ voluntatis intuitum, eunctos me_c doctrin_c
dirigens ictus ad destinatum persequar, ad bravium su-
pernae vocationis Dei in Christo Jesu. Mittam quoque et
auditores ad obediendum fidei alacres; qui universa spi-
ritualium dicta sire gesta doctorum solieite perquirentes,
ad mei status gloriam pie sequendo referant. Quibus
videlicet auditoribus, si proximos eosdem magistros, atquc
intra cos positos bene vivendo capiant, ostendero, si tu me
visitare digneris, solitam de Judaeis benedictionem augen-
dam; quia pax tibi est, quiescentibus interim odientium
armis. Sin autem ipsis meis humilibus doctores ultra se
excussos, et a Judaea persequendo repulsos intimavero,
vade et intende ad visitandas omnes gentes ; quia hzec est
aeterni voluntas et providentia Patris, ut, contingente in
Israel caecitate, plenitudo nationum vitze januas intret.
De verbo autem unico Patris, quod locuti fuerimus, ego
confitendo, et tu docendo, sit ipse Deus Pater omnipo-
tens solus testis aeternus inter me et te ; et recte, quia
solus arcana Filii novit Pater, et soli quibus revelare
dignatus fuerit Pater. De quibus loquitur idem Filius
Patri: Et revelasti ea parvulis. Qui hune Deum ante
secula generatum, in fine seculorum inearnari, et illos dis-
posuit eadem incarnatione salvari. Non autem haee
loquens Ecclesia, Dominum quze agere debeat, quasi
neseium instruit, sicut nec quasi nescium quae ipsa fac-
tura sit docet; sed quae ab ipso misericorditer facienda
per ipsum didicerit. Haee ut citius faeiat, devotis precibus
optat ; quae a se recta facienda per ipsum acceperit, haec
sibi gratias agendo confiteri laudabunda non eessat.
Absconditus est ergo David in agro, _'c.] Absconditus
est Christus in Christianis per fidem ne videretur ab
eis, qui non nisi terrena et temporalia scire, credere et
 IN LIB. I. SAM. CAP. XX. 133

amare didicerunt; et venerunt tempora quibus ecclesi_e

splendor novo Soils Justiti_c jam magis ac magis auges-
ceret attactu: seditque populus Judmorum in his qui de
terreno potius regno superbiri, quam pro coelesti humi-
liari gaudebant, ad libandas epulas lectionum sacrarum.
Vacuusque apparuit locus David, 3fc.] Legentibus inere-
dulls vacuus apparet locus Christi in scripturis; quia
totam licet testamenti veteris seriem recensentes, nus-
quam reperiri merentur eum quem scriba doctus in regno
ccclorum in omnibus prope divinis novit reperire pagellis.
Denique Saul in typum Jud_eorum ad comedendum scrip-
turin pancm residens, Christum, quem odiendo a sua mensa
pepulerat, nequit habere prmscntem. At Cleopas hunc
cure soeio non quidem adhuc plene agnitum, sed jam
tamen amatum ad mensam vocavit ; ideoque confestim in
panis fractione cognovit. Quod et nos utrumque facimus
hodie legentes, cure alii apertas etiam de Christo senten-
tias ad aliud perversi vertere conamur ; alii allatis divino-
rum apicum ferculis, Christum inibi, quamvis non statim
cagnitum, pie tamen et sobrie qumrendo, pr_esentem
habere ineipimus, donec ipso paulatim sua pridem clausa
mysteria nobis pulsantibus reserante, quasi eum in panis,
quem ipse nobis fregerit, oblatione cognoscamus. Nec
tamen omnis qul in scripturis quas legit, Christum intelli-
gere non potest, mox etiam qumstiones vel persecutiones
movere contra Christum potest; quia paulatim deficere ad
_itia, sicut et ad virtutes proficere solet animus humanus.
Potest autem et ita intelligl, epulante Saul vacuum appa-
ruisse loeum David: Dominum sua membra, videlicet
ecelesiam, a celebrandis legis carnalibus sacramentis ad
spiritualia magis agenda vocasse. Utrique autem sensui
concinit quod sequitur :
Cogitabat enim, quod forte evenisset el, _.c.] Cogitabant
enim Judmi, quod non esset Jesus mundus, nec purificatus
a peccatis, qui sabbatum violasset, et c_etera eontra legis
vel potius suarum traditionum decreta £aceret simul et
doceret. Atque ideo merito nil in scripturis de illo sig-
nature posset inveniri. Cogitabant quod non esscnt mundi
13,_ ALLEGORICA EXPOSITIO

Christi discipuli, quod justitiam fidei operibus ac purifica-

tionibus legis anteponere cernebant_ ideoque nec magni
pendebant eos secum ad sacrificia non venisse, quos ob
vivendi discrepantiam toto detestabantur ex animo, vel
etiam extra synagogam fecerant.
Cumque illuxisset dies secunda post calendas, _yc.] Cum
in corde fidelium novae gratize jubar augescendo feliciter
post silentium audiendi sermonis ad tempus usque veniret
operandi quae docebantur, nihilominus infidelium proca-
citas vacuas sine Christo et scripturarum alimonias, et
ritus carnalium celebrabat caeca saerorum, quaerebantque
perfidi parentes ab eleetis Christo filiis, de quibus dici-
tur : Filii vestri in quo ejiciunt ? Cur non Christiani ad
carnalia legis opera, circumcisionem dico, victimas, et
solemlia multimoda vel audienda cure caeteris, vel agenda
confluerent ? Cur non ipse Jesus, quem de radiee Jesse
incarnatum, mortuum, ac resurrexisse, Christum Deum
crederent, in prophetica lectlone posset uspiam reperiri ?
Et respondit Jonathan Sauli : Rogavit me obnixe, ut iret
in Bethlehem, _;c.] Mirum quidem videtur juxta literam_
cur hoc modo de David vel Saul cogitare et interrogare,
vcl Jonathan respondere voluerit, cure manifestissima prae-
cesserit causa regii livoris, qua non frustra David suae
saluti, immo etlam vitae consulere debuerit: nisi forte
putandus est Saul crebro se invadente daemonio multa
fecisse vel dixisse, quae more energumenorum_ nec praeme-
ditari prius, nec post reminisci valuerit: inter quae haec
quoque in David furentis potius quam audientis animo
gesta credi debere. Cui etiam sensui videtur astipulari
seriptura, quae, absente a mensa Saulis David, non prmmis-
sam injuriam retractasse Saulem, sed tantum cogitasse
dlcit, ne forte esset pollutus, vel nocturno videlicet somn%
vel coitu, vel aliquo rei funebris aut sordidantis attactu,
quo a mundorum juxta legis edictum arceretur convictu.
Astipulari et illud quod in capite totius hujusce lectionis
scribitur: Et factus est spiritus Domini malus in Saul.
Vcrum haec utcumque se habeant, mysticus sensus in
promptu est. Respondit enim columbina simplicitas elec-
 IN LIB. I° SAM. CAP. XX. 135

torum Christi, principatui synagogae persecutrici: Jesus

Christus, de quo iuterrogas, Deus et Dominus meus roga-
vit me obnixe, ut_ missis in hoc ipsum et circumquaque
doctoribus_ venire facerem eum in cot novi testamenti
gratla gaudentium, ubi non eruor victimarum, non manna
Mosaicum, sed secundum ordinem Melehisedech acto
sacerdotio, ipse panis vivus, qui de ccelo descendit_ in
mysterlo celebratur. Unde rectissime talium conventus
sacrosancto nomine Bethlehem, id est_ domus panis voca-
tur. Dimitte me_ inquit_ venire ad tales, baptismatis ejus-
dem mysterium, simul et catholica_ tua_ pacis credendo
consortium. Sed et quod primum atque ultimum decet,
verbi quo catechizentur, et perpetuo confirmentur_ eis
committendum pra_sidium; quoniam sacrificium solenne
est ipsa vita conversorum in civitate Dei nostri_ in monte
sancto ejus. Unitas electorum meorum_ qui sunt fratres
mei et coh_eredes facti per gratiam, me crebris precibus_
ut eorum semper numerum novo credentium fcctu multi-
plicare digner_ obsecrat. Nunc crgo si diligis me ex toto
corde_ etiam alios per te futuros meos fratres visitando
lucrifaciam ob hanc causam. Neque typicam legis men-
sam cum suis ultra qu_erere curavit ; neque in scriptura,
quam carnaliter lcgendo non intelligis, eurn qui spiritu-
aliter est quazrendus, invenis.
Iratus aulem Saul adversus Jonathan, _'c.] Irati syn-
agoga_ majores adversus spiritualium coetum, matrem ejus
ecclesiam adulteraz vocabulo notant, quia pro Moyse Chris-
turn, pro amico sponsi sponsum, pro servo dominium nobi-
lius regenda susceperit. Numquid ignoramus, inquiunt,
quia diligis Jesum in eonfusionem tuam_ et in confusionem
doctrina_ Christiana_? (_ua_ merito ignominiosa vocatur_
quia legis sacra deferens, etiam augustissimam et longe
lateque glorificam templi frequentiam ultro deserere, atque
in abditis potius suos conventus despecta cogere gaudet.
Quamdiu enim tides in Jesum terris adfuerit_ non stabilis
eris tu, neque regnum tuum. Itaque jam nunc mitte doc-
totes, et adduc eos qui Jesum Christum et Deum credunt
et confitentur, ad nos potius audiendos, nostra sequenda
]_ ALLEGORICA EXPOSITIO

dogmata; quia Filius mortis est, huic nomini servientium

ecetus. Haec quidem dicebant perfidi ; quod tamen longe
aliter quam querebantur, evenit ; quia qui propter regni
terrestris amorem peregrinantes in terra cmli cives perse-
quebantur, et terrae regnum simul perdiderunt et coeli :
quod utrumque potuissent habere, si unum utriusque
Dominum non impie persequendo repellere, sed pie
sequendo suscipere mallent.
Respondens autem Jonathan Sauli patri suo, ait, _yc.]
Respondens infidelibus eoetus fidelium Christi, ait : Quare
moritur Christiana religio? Cur ipse Christus a vobis
rapido dente laeeratur, quem praeses ipse, qui morti dedit,
prius innoeentem eonfessus est et justum ? quem latro,
qui pariter et morris sententiam aeeepit, nihil mall feeisse
testatus est? Verum persistentibus in fidei defensione
eohaeredibus Christi, eoneurrerunt ad arma perfidi, quibus
eos debellarent ; et quia ad Christum post resurreetionls
gloriam pertingere, quia seeundo in eum manus mittere
nequiverant_ ipsius pro eo membra pereuterent.
Surrexit ergo Jonathan a mensa in ira furoris, $yc.]
Mota perseeutione propter verbum, retrahebant se paulatim
apostoli, ae primi.eeelesiae magistri, etiam ab ipsajudaizandi
eonsuetudine, quam ob devitandum persequentium sean-
dalum aliquamdiu tenuerant, sieut et in epistola ad Gala-
tas, et Apostolorum plenius Aeta testantur. Et quibus in
audiendo earnaliter sonantia legis verba interesse non
abnuerant (quod est, ut supra exposuimus, novilunii intel-
leetualis initium) eis in observando haee earnaliter nequa-
quam annuere vel abesse volebant. Erat enim tristitia
illis magna, et eontinuus dolor super Christo cordi eorum,
eo quod doeentes eos non audissent fratres et eontribules
sui, ut erederent in eum ; qui eum esset super omnia Deus
benedietus in seeula, ex eis seeundum earnem inter omnia
nasei, et ut nos a maledieto legis eriperet, fieri dignatus
est maledietum pro bonis.
Cumque illuxisset mane, venit Jonathan in agrum, 2ye.]
Curn post doetrinam operationemque gloriosam, etiam vir-
tutum exhibitio quasi tertia dies ealendarum in ecclesia
 IN LIB. I. SAM, CAP. XX. 187

coepisset oriri, venit spiritualium concors societas docto-

rum, relicta literalis observantize mensa, in fructiferam
gratiae libertatem, juxta dispositionem Domini Salvatoris ;
secutus est et auditorum chorus humilium, cui ipsa prze-
cipiens ait: Vide ut crescas bonorum passibus actuum ;
et cunctos quos ego prope vel procul dispergo verbi minis-
tros, in mea catholica pace conservandos intelligas, nec de
cujusquam quasi duro ad praesens eventu turberis, quam-
vis mors immatura przeripiat, quamvis Indus ater, quam-
vis Scytha immanis barbarusque rapiens ab invicem diri-
mat, omnes mei status integritas uno corde et anima
conjungit, uno eodemque in ccelis vitro praemio donavit.
Vel certe ita dicentem colligere puerum, et afferre Jonathac
sagittas quas jecit, co_oscere discipulos bonos cuncta
diligentius suorum dicta simul et facta magistrorum, atque
haec ad confirmationem universalis ecclesize pie et sobrie
retractanda referri. Cumque auditores seduli dicendo
pariter et operando verbo institissent, misit ipsa columbina
unitas sanctorum, quae consuete vocatur ecclesia, et alios
doctores, qui ultra primos auditores progressi, etiam ex-
teris, id est, gentium civitatibus verbum committerent.
Venit itaque humilitas discentium, et ad intuenda gesta vel
preedicamenta eorum quos misera ecclesia, quia et ab ipsa
missione repente fide ferventis ecclesiae nova vox insonuit,
quam pr_evidere minorum nescivit humilitas; ostendens
eos qui instar sagittarum verbi acumine corda salubriter
vulnerarent, porro in gentibus esse destinandos; quarum
prima et eximia sagitta Cornelii centurionis pr_ccordia
petens, excussa sanie lethifera, recipiendam melius novam
vulneravit ad vitam. Clamavitque ecclesia suis auditori-
bus supernae adhuc dispositionis ignaris; quod est post
tergum pueri, ne quis tardaret crescentis gratize tempore
iter peragere virtutis.
Collegit autem puer Jonatlue sagittas, 3;c.] Didicit humi-
lis piorum diseipulatus suorum ex ordine gesta, didicit et
dieta przeeeptorum, atque ad eeelesize eunetam retulit lau-
dem ; sive juxta quod supra exposuimus, vidit vel vita
adhuc vegetos, vcl jam morte praereptos Christi discipulos
138 ALLEOORICA EXPOSITIO

ab Hierosolymis, uncle verbum Domini exivit, longe late-

que dispersos, et eunetos in una eoelesti Hierusalem reeol-
ligendos agnovit; nee tamen divin_e vohmtatis arcanum,
quod poenitentia gentibus ad salutem danda esset, seire
potuit. Tantummodo enim majores quique in Domino,
qualibus dieitur: Vos autem dixi amieos, quia omnia quae-
cunque audivi a Patre meo, nora feei vobis ; et ipse manu for-
tis, ac desideratus cunetis gentibus, rein novere seeretam.
Dedit igitur Jonathan arma sua puero, _'c.] Dedit exem-
pla doetorum, dedit sure bonm conversationis imitanda
moderamina suis ecclesia diseipulis, et dixit eis: Ite pro-
fieientes de virtute in virtutem, eonferte hme legis et pro-
phetarum testimoniis, et videte ; quia non alia Christo
doeente gerimus, quam qu_e Moyses et prophet0e sunt
futura loquuti.
Cumque abiisset puer, surrexit David de loco, _3-e.] Cure
abiissent discipuli obtemperantes imperio majorum, ad
eomparanda veterum seriptis suorum gesta temporum,
apparuit gratia Christi eopiosior de virtutibus sanetorum
emieans, eorum nimirum qui ad aeeipienda dona ferven-
tissim_e earitatis, qum per Sanctum Spiritum dantur, humili
semper subjeetione sui noverunt eordis pandere sinus.
Hme est enim splendidissima illa profieientis eeelesi_e
varietas, quam quadragesimus quartus Psalmus canit; ut
alii miraeulis eoruseando, Christi in se pr0esentiam mani-
t_stent ; alii adhue literis saeris intenti, qua_liter invieem
vetera et nova eoneordent, inspieiant ; alii alia atque alia
unius ejusdemque fidei obsequium gerant; in aliis deni-
que geratur, quod verba sequentia signant_ ut eadens
quodammod% id est repentinus adveniens in terrena quon-
darn prmeordia divini respeetus amoris, ad adorandam
h_ee ardentius sanetze Trinitatis gloriam sedula eompune-
tione provoearit; quod ipse manu fortis et desiderabilis
noster agere dieitur, eum sanetos suos, ut agant, intus
accendit ; juxta quod et de Spiritu Sancto dicitur : Spiritus
autem adjuvat infirmitatem nostram, (nam quid oremus,
sicut oportet, nescimus,) sed et ipse postulat pro nobis
gcmitibus inenarrabilibus ; id est, facit ; quaz figura locu-
8
 tN L_B. _. SA_. CAP. XX. 139

tionis scripturis sanctis usitatissima, Gra_ce a grammaticis

metonymia, id est, transnominatio dicitur, dum per effici-
entem id quod efficitur, constat intelligendum. Sicut et
illud leglslatoris: Tentat vos Dominus Deus vester, ut
sciat si diligitis eum an non; id est, ut sciri faciat. Et
osculantes, inquit, se alterutrum fleverunt. Nec frus-
tra ; quia quanto mutua dilectio, quam virtus altrinseca
nutrierat, juvenes sanctissimos dulcius ad complexus et
oscula concitavit, tanto divortium perenne, quod jam-
jamque sibi imminere cernebant, aerius ad lachrymas et
lamenta provocavit. Sed et in typica parte dicendum,
quia Dominus noster credentibus sibi de Judmis sacro-
sancta sui munera contulerit oris ; pro non credentibus
vero, et se pcrsequendo ejicientibus, flere non reeusaverlt,
dicens: Quia si cognovisses et tu. Osculari etenim se
alterutrum David et Jonathan est, et Dominum ecclesia_
salutaria sui verbi dona conferre, et Domino ecclesiam
devota verbi ejusdem vel confessions vel doctrina res-
pondere. Flere pariter eosdem est, et Dominum in earne
nostra, vel pro excitandis ad _6tam electis, vel pro
manentibus in morte mterna reprobis, pietatis lachry-
mas fundere; quorum in Lazari resuscitatione unum,
aliud in viso et defleto Hierosolymorum excidio probatum
est; et sanctos ejus etiam nunc ipso inspiraute lugere
multos ex his qui peccarc, nec ad salutem per pceniten-
tiara curavere reverti. Neque enim potuerunt credentes
sine dolore et luctu videre Dominum Christum, relictis
in incredulitate suis contribulibus, ad salvationem gentlum
converti. Fleverunt, inquit, pariter, David autem amplius ;
quia quicquid ecclesia pro suo vel cremento quo gaudeat,
vel detrimento quo contristatur, laborat, parnm cst omnino
ad comparationem eorum qu_e pro ea Deus in came facerc
potuit.
Dixit ergo Jonathan ad David: Vade in pace, _e.]
Surrexit autem Dominus de medio synagogee non crcden-
tis, dicens: Hierusalem_ Hierusalem, qu_e occidis pro-
phetas, et lapldas eos qui ad te missi sunt ; quoties volui
congregarc filios tuos, quemadmodum gallina congregat
140 ALLEGORICA EXPOSITIO

pullos suos sub alas, et noluisti ? Ecce relinquetur vobis

domus vestra deserta ; et abiit ad ecclesiam sibi de genti-
bus requirendam. Sed et perfectiores quique ad doctores
in ecclesia primitiva, reversi sunt a consideratu praefatm
immutationis dexterae excelsi, ad perficienda novze descen-
dentis a Deo de ccelo ccepta culmina civitatis. (tuod si
civitas, ut supra visum est, lectionis propheticae munitio
placet intelligi ; unde dictum est, Et habemus firmiorem
propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes, quasi
lucernm lucenti in caliginoso loco, donec dies elucescat,
et lucifer oriatur in eordibus vestris; et hanc afflictos
mcerentesque ingredi non parum placer, quatenus in ejus
tutela secretus quisque vel dulcius lachrymis vaceb vel
doctius lachrymas tergat.
IN CAP. XXI.
CAt'. VIII. Venit autem David in Nobe ad .4ehimeleeh
_e., usque ad id quod seriptum est: Non est huic alter
similis, da mihi eum.] Prineipaliter quidem in hae leetione
David ostendit Dominum Salvatorem de sua stirpe Regem
pariter et Saeerdotem esse nasciturum, dum panem sane-
tifieatum, solisque comestilem saeerdotibus, sibi suisque
manducandum aeeipit, regali jure devieturus, gladio caete-
ris dissimili sese fortiter armat. Sed non aliquid vetat,
etiam per panem, verbi pabulum; per gladium vero eos
qui verbo veritatis improbos feriant, intelligi. Ideoque
in hac leetione Dominum praeeepisse apostolis, ut eon-
tinentibus sea vitiorum sorde gentibus evangelium erede-
rent ; et eos qui fuerant arma fortis iniqui, faeerent arma
justitim, manu forti et desiderabili, non tantum ad consen-
tiendum veris, sed etiam resistendum falsis dogmatibus
apta. Neque indeeenter bifario fulget argumento; eujus
ipse Dominus in evangeliis mentionem faeere dignatus
est. Venit ergo David, insidias Saulis ihgiens, in Nobe
eivitatem, qum vertitur in latratum, ad Aehimeleeh saeer-
dotem, qui interpretatur frater meus. Rex venit, insidias
Judaeorum deelinat Salvator in eonventum doetorum fide-
lium, qui diuturnis noetibus vigiliis intenti, magnos quos-
 IN LIB. I. SAM. CAP, XXI. 141

dam pro Domino, ut ita dixerim, latratus prmdicationis

dare, ac domum fidei sagaciter ob memoriam interna_
refectionis, ab improborum const_erunt incursu defendere ;
quiet ipsi recte vocabulo Achimelech sacerdotis indican-
tur: quia videlicet novi in Christo sacerdotil sunt ministri,
qui audire merentur: Et ego dispono vobis, sicut dispo-
suit mihi Pater meus regnum, ut edatis et bibatis super
mensam meam in regno meo, et sedeatis super throno_s,
judicantes duodecim tribus Israel. Quos alibi Dominus,
quia declinatis persecutoribus qumrere voluerit, Patri sup-
plicans ostendit, dicens : Tu autem, Domine, ne elongaveris
auxilium tuum a me, ad defensionem meam conspice.
Erue a framea, Deus, animam meam, et de manu canis
unicam meam. Libera me de ore leonis, eta cornibus uni-
cornium humilitatem meam. Narrabo nomen tuum fra-
tribus reels, in medio ecclesim laudabo te.
El obstupuit Achimelech, 8yc.] Obstupuerunt antiqui
electi, obstupescunt et moderni, quoties mente simplici
excipiunt Dominicee _-isitationis adventure, non solum
majestate visionis ejus attoniti, sed et raritate eorum
turbati_ qui tantae pietatis gratiam sequi concupiscant.
Sic enim dictum est: Quare tu solus, et nullus tecum ?
Quomodo alibi dicit: Perlit fuga a me, et non est qui
requirat animam meam. Cure certum sit, tempore pas-
sionis multos sanctorum, quamvis ad comparatonem turbae
persecutricis, paucissimos diligendo qumsisse animam
Christi. Sed sicut ubi non erat in eis, de quibus prae-
missum est: Absconderunt laqueos mihi, qui quzerunt
animam Christi ; sic ethic non erat de eis qui expulerunt
Christum ullus qui sequeretur fidem Christi. Et alibi
cure dieeret: Omnes declinaverunt, simul inutiles facti
sunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad unum.
Ut non omnes prorsus homines, sed omnes de quibus
loquendum susceperat, se significasse monstraret, sub-
junxit infra, et ait: Qui devorant plebem meam sicut
escam panis: Dominum non invocaverunt, illic trepida-
verunt timore, ubi non erat timor, et quonlam Deus in
generatione justa est. Et in Evangelio Dominus: Nisi
 1_ ALLEGORICA EXPOSITIO

granum frumenti, inquit, eadens in terram, mortuum rue-

tit, ipsum solum manet ; si autem mortuum fuerit, multum
fruetum adfert. Cum constet, eidem grano etiam ante
mortifieationem passionis sure multos obsequiis adhzesisse
fideles. Sed ipsum solum dieitur sine soeietate illorum,
qui prius inereduli per eandem passionem erant ad fidem
voeandi. Quare ergo, inquit, tu solus, et nullus tecum ?
Quare tu solus, id est, cure membris tuis fidelibus, et
nullus extra przefinitum a Patre numerum potuit de tanta
multitudine salvari ? Quod obstupeseendo potius dictum
est, quam ut eontra superbum consilium ratioeinando
loquantur eleeti.
El air David ad Achimelech saeerdotem : Rex preecepit
mihi sermonem, _c.] Ait Dominus ad apostolos, regni
utique perennis simul et sacerdotii h_credes: Pra_cepit
mihi quantum valuit populus persecutorum et incredulus,
ne eum docendo ad fidem vocarem. Et dixit quodammodo
in auribus meis: Nemo sciat causam invidi_e et insidia-
rum, propter quam me relicto ad genres saluti dandas
missus es, et cujusmodi te pra_eeptis odio iniquo redundan-
tibus, a finibus meis eliminare sategerim. Cui simile est
illud Psalmistae : Disputaverunt, ut absconderent laqueos :
dixerunt, Quis videbit eos? Cure ille videret, qui etiam
hzee disputantium renes et eorda serutatus est Deus. Nam
et eredituros, inquit, obediturosque mihi popnlos nationum
discrevi variis in partibus orbis; quibus obsecro, si quid
habetis ad manure perfeeti operis, in exemplum eonver-
sionis adhibete, vel alimenta sacrze legqs, qua_ quinque
Mosaicis przefulget seripta libris, aut quiequid ex vobis-
ipsis superinvenire poteritis, ad salutem eorum offerre
curate. Jaetant quidam vel impunitatem mendaeii sui,
vel scripturae vituperationem aueupantes, quod David
mentiendo suam suorumque non dubitarit qumrere salu-
tern. Quibus respondendum est, et David ipsum alibi, et
multos saepe sanetorum peeeando Deum offendisse, immo
non justifieare in eonspectu ejus omnem viventem, dieente
tanto apostolo, qui prae amore eximio in Conditoris et
Domini sui pectore reeumbere meruerit: Si dixerimus,
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXI. 143

quia peceatum non habemus_ nos ipsos sedueimus, et veritas

in nobis non est. Non autem scripturee sanctae nobis ob
hoc eloquio ministrata, ut per exempla bonorum peccare
disceremus; sed ideo bonorum etiam peccata scripturis
sanctis indita, ut eis delinquentibus de nostra justltia non
prmsumere, eis pcenitentibus doceremur de nostri reatus
venia, per p_enitentiam acquirenda, confidere. Itoc tamen
loco facile reor posse defendi beatum David non menda-
cium dixisse, sed necessitate instante cautioribus veritatem
occultasse sermonibus. Denique non ait_ amicum sibi
regem, non se regis fugisse nega_it insidias; sed Rex,
inquit_ prmcepit mihi sermonem, et dixit, Nemo sciat rem,
propter quam a me emissus es. Cui dlcto talis sine men-
dacii fuco potest sensus non inconvenienter aptari : Idcirco
solus et cazterorum comitatu desertus advenio, quia tale
mihi rex praeceptum citius fugiendi dedit, quod nullus
inimicorum, ne me hic fuisse prodat, scire debeat. Sed si
qui de mendacio, an justi viri constantia ejus aliquando
debeat quasi necessarlum flagitare prmsidium, scire velit,
leg-at sancti Augustini librum de Mendacii generibus octo,
mirifica salubrique discretione moderatum; sed et colla-
tiones patrum, ubi Joseph non ignobilis inter patres, de
nil definiendo eximie disputans, ctiam hujus qumstiunculm
partem plenissime assumpsit. Proposui solum, ut hoc
tantum in preesentiarum brevlter dicere sufficiat. Cum
absque ulla dubietate perferenda sit semper mendacio
veritas_ aliquando tamen propter rerum circumstantiam
hoc utiliter ad tempus usurpandum, et illa contra sit occu-
lenda salubriter. Denique Raab meretrix, nonne ex ope-
ribus justificata est, suscipiens nuntios, et alia via ejiciens ?
quod absque mendacii ad tempus assumpto adminiculo, jus-
tificationis meritum implere non potuit. At Doech Idu-
meus, cujus prmsens lectio explorationem, sequens pro-
ditionem continet, ob manifestam veri cognitionem in
typum Judze Scariothis destrui in finem, evelfi_ emigrari
et eradicari meruit de terra viventium.
Et respondens sacerdos David, all el, _-c.] Quia laos
Graece populus dicitur, panes laicos populares significat, id
I21_ ALLEGORICA EXPOSITIO

est, non oblatione sacratos, sed viles, et communem prm-

paratos ad usum. Respondens igitur Christo sacer ordo
ducum spiritualinm; Non, inquit, habeo quicquam sa-
pientim secularis in opera justitiae, sed tantum vcrbum
evangelii, quod mundis committam auditoribus. Sed
neque hoc gentibus credendum aestimo, nisi forte a diver-
sis errorum illecebris, ad unius ecclesim virginis castitatem
pietatemque conversis. Non est enim bonum sumere
panem filiorum, et mittere canibus.
Et respondit David sacerdoti, el dixit ei : Equidem si de
mulieribus agitur , _yc.] Respondit mittendis ad docendas
gentes apostolis : Quoe Deus purificavit, vos commune nc
dixeritis. Continuit enim se ecclesia meo praesente auxilio
ab idololatria cmterisquc flagitiis, ex eo tcmporc, quo
egressa per confessionem a prisea_ latebra cmcitatis, usque
dum ad lucern cognoseendae sanetm, qu_e Deus est, Trini-
tatis accessit ; et fuerunt corda humilium sancta per abre-
nuntiationem Satanoe. Porro conversatio haec_ qua vivitur
inter gentes, polluta est, necdum his qui catechlzantur,
regenerationis fonte et gratia Spiritus ablutis, sanctificatis
etjustificatis ; sed et ipsa pra_sentis luce reconciliationis
sanctificabitur in eis_ qui baptisma devoto corde suscipiunt.
Notandum sane juxta literam, quam cauta solertia vel
sacerdos David interrogaret, vel ipse sacerdoti de sua suo-
rumque puritate responderit. Non enim solum, ut panem
sanctum accipere possint pueri, si mundi sint a mullere,
perquirit ; sed ab omni pollutione_ quae mortalibus aceidcre
soleL si sint mundi, scrutatur, speciallter de muliebris con-
tagio copulae, quasi ca_teris majora perquirens. Revera
enim maximum est hoc eorum duntaxat, quae non quidem
per culpam reos faciant, sed tamen per immunditim cujus-
llbet, verbi gratia, morticini, vel reptilis attactum, a sanc-
torum tactu deterrent. Sed et David non sine discretione
se suosque discutiens, ab uxoris quidem complexu conti-
nuisse asserit, tempus ejusdem contlnentiae solicitus expo-
nit. Vasa puerorum sancta omnia, id est, arma, vestimenta,
et ipsa qua, ob mittendum forte viaticum gestabant vascula,
munda a totius sordis attaminatione testatur. Et quia
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXI. ]45

non sine maxima dlscretlone, qu_e divinis erant sacrata

ministeriis, in eommunem transferenda noverat usum; ne
dispensatorem horum sacerdotem quicquam sui status
celaret, viam tmltum qua venerant dicit esse pollutam,
jacente videlicet in ea re qualibet funebri, vel per seipsam
immundam. Sed et ipsa, inquit, hodie sanctificabitur in
vasis; id est, non tamen crediderim commaculari nos
potuisse per hoc quod iter ipsum, cui quid immundum
inesse, incederemus, qui nostra soliciti omnia et vasa et
corpora ab ejusdem coinquinationis servavimus attactu.
Dedit ergo ei sacerdos sanctificatum panem.] Quia mun-
dos qui acciperent audivit, sanctificatum eis dare consensit ;
quod nu]]atenus facere auderet, si non eos per omnia muno
dos agnovisset. Si autem tam solerter mundltia qumreba-
tur ejus, qui sanctificatum Moysi manibus panem t_wpicum
gustaret; quantam necesse est munditia_ curare gerat, qui
in sanctas ac venerabiles Christi manus acceptum panem,
in sacramentum corporis ejus consecratum, in memoriam
mortis ejus mortalibus creditum, ad vitro perennis est
auxilia sumpturus? Nempe illud apostoli necesse est
semper animo retineat: Quia quicunque manducaverit
panem, vel biberit calicem Domini indlgne, reus erit cor-
poris et sanguinis Domini. Probet autem seipsum homo,
et sic de pane illo edat, et de ealice bibat. Dedit ergo ei
saeerdos sanctificatum panem.
Neque enid,"erat ibi panis, nisi, 3ic.] Dabant apostoli his
qui credebant, et baptizabantur ex gentibus, verbum legis
et prophetarum, evangelii gratia sanctificatum. Neque
enim erat in apostolis apostolorumque discipulis scientia
literalis, nisi tantum libri prophetici, qui antiquo illo
populo palam ad legendum propositi, nuper fuerant per
incarnationem Domini, ne ultra dicere servarentur, adim-
pleti; ut scriberentur librl novi testamenti, ad reficiendas
saeerdotales animas, id est, sacerdotis _eterni membris
adunatas, Sancti Spiritus igne calefacti. Et notandum,
quod air panes petisse David, non autem quinque vel
duodecim, (tot enim fuere panes propositionis,) sed singulari
numero panem sanctificatum accepisse perhibetur; quo-
VOL, VIII, L
146 ALLEGORICA EXPOSITIO

modo et supra quinque lapides in peram misisse, sed uno

Goliath stravisse memoratur. Quinque sunt libri, quibus
doctrinze legalis clementa continentur. Sed sicut apo-
stolus air, Omnis lex in uno sermone impletur: Diliges
proximum tuum sicut teipsum. Quamvis etiam recte
potest intelligi, panem sanctificatum singulariter quidem
dictum, vel propter unitatem fidei et dilectionis ; pluraliter
vero intelligendum propter vel opera virtutum multii_ia,
vel di_inarum scripturarum, quibus ad virtutes instruimur
multiplicem copiam ; quomodo quod singulariter in Psalmis
scriptum est, Immisit in eos muscam caninam, et comedit
eos; ranam, et exterminavit cos, nulli dubium quirt plu-
raliter accipiendum sit, praesertim cum Dominus in Evan-
geliis hujus exemplo lectionis misericordiam sacrificio prae-
ferendam affirmans, plurali numero panes ei datos asseveret.
Non legistis, inquit, quid fecerit David, quando esuriit, et
qui cum eo crant, quomodo intravit in domum Dei, et
panes propositionis comedit, quos non licebat ci ederc,
ncque his qui cum eo crant, nisi solis sacerdotibus ? Ubi
sccundum interpretationcm, qua Dominum Salvatorcm
nostrum in lectione hac sacerdotem pariter et regem dixi-
mus figuraliter ostensum, oportet prmsignatum intelligi,
saccrdotales cibos, advcnicntc Domino, non ultra tribui
Levi, vel uni populo filiorum Israel, sed omnibus ad fidcm
vocandis gentibus cssc particndos. Omnibus cnim qui-
cunque esurire justitiam, quicunque ad veri David comi-
tatum pertinere voluerint, dictum est: Vos autem genus
electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acqui-
sitionis. Et quia de mysterio pro _-iribus diximus, refert
etiam ad litera_ sensum planius dilucidandum, Josephi
dicta parumper de panibus propositionis qu_e posuit in-
tucri, qum in beati quoque Lucre expositione, ubi ad hujus
loci commemorationem ventum est, nostro ad utilitatem
legentium putavimus inserenda tractatui. Stante enim
adhuc suis tcmporibus religionc et statu Hierosolymorum
ac templi, facillime poterat ca qum avita succcssione gere-
bantur a sacerdotibus, utpotc et ipse sacerdos, nosse ac
manifestare legentibus. Dicit ergo, eos ex simila absque
 IN LIB. I. SAM. CAP, XXIo 1_7

fermento assariorum viginti et quatuor fieri solitos. Et

adjungit: Coquuntur enim duo, et duo divisi ante sabba-
turn, et sabbato mane oblati super sacram mensam po-
nuntur, sibi ad alterutrum conversi, duabus pateris aureis
superpositis thure plenis, qui permanent usque ad aliud
sabbatum, et tune pro illis ahi deportantur. Eli vero
sacerdotibus exhibentur, et thure incenso in igne sacro,
in quo omnia holocausta fiunt, aliud thus super alios panes
adjicitur.
Erat autem ibi vir de servis Saul, et nomen _as
Doech, _yc.] Erant inter praedicantes apostolos falsi fratres,
princeps est Judas ; intus quidem in ecclesia constituti per
mysterium fidei, sed moti a firmitate sum stabilitatis, san-
guinei ad prodendam pacem fraternitatis, (Doech namque
Idumaeus, motus sanguineus dicitur_) potentissimi persecu-
torum Judaicorum, qula proxime recepit. Nec przeter-
eundum arbitror, quod Doech iste apud septuaginta inter-
pretes, non quilibet pastor_ sed mulio, gregis videlicet
steriliset infructuosi pastor extitisse perhibetur. Multum
namque scimus, quia ex equa et asino promiseuum genus
ducit, sieur e contra ex equo et asina burdo, voluptatem
solere coeundi sine fructu appetere generandi. Cui similia
sunt opera infructuosa tenebrarum, de immundo quodam
quasi semine hLxuriosze vel dolos_e cogitationis edita.
Utrumque enim animal aeque luxuriosum. Unde dicitur
de quibusdam: Quorum carnes sunt ut carnes asinorum,
et sicut fluxus equorum fluxus eorum. Sed asininum
genus insuper acutiore sensu dolls est insidiisque semper
intentum. Quibus nimirum operibus nequlssimis in majus
aceumulandis, cum quilibet motus ipse a justitia, justis
autem fraudes nectere promptus, impia sedulitate praeficitur,
quasi pascendo Doech Idummus mulorum gregi antefertur.
Dixit autem David ad Achimelech: Si habes hic ad
manure hastam aut gladium_ _c.] Hortatur apostolos Salva-
tot, ut auditores suos non solum ad discendum, sed etiam
ad docendum vitae verbum, in quibus ipse mundum vincere
possit, instituant; quia virtutes angelicas, per quas est
L2
1_ ALLEGORICA EXPOSITIO

ordinata lex in manu Mediatoris, queeque vigiles semper

pro ecclesia eontra aerias potestates deeertarent, evangelii
preeeones per orbem mittere distulerit. Sermo enim, in-
quit, regis urgebat, id est, humanae pravitatis, quze sibi
neglecto Deo regnare malebat, immensitas cogebat, ut non
angelos, quorum gloriam spiritualem ob consuetudinem
vitae carnalis videre nequiverant, mortales ad instruendos
cos, sed mortales tuque similes eis homines destinarem,
qui annuntiarent eis a vanitate converti ad Deum vivum;
qui, si nunquam peecassent, domestica nunc angelicm lucis
societate gauderent.
Et dixit sacerdos: Ecce gladius Goliath Philistei, _c.]
Dixerunt apostoli Christo, doctores advcrsus mundi reg-
num qu_erenti: Ecce homines pravis diu dogmatibus pro
diabolo certare soliti, quem superasti in humilitate cnleis,
sunt involueris primm prmvaricationis irretiti, longe post
indumenta vel ornamenta sacerdotalia, id est, opera divinis
conspectibus digna ; si istos vis eisdem involucris absol-
vere, atque usque ad preedicandm veritatis gradum pro-
movere, turn hoc virtutis, non nostra_ vel pietatis esse
nos latet. Neque enim est in terris quisquam mortalium,
qui non hujus regni mox natus fuerit addictus servitio ;
quia non alios vitiata radix semel, quam vitiose valuit
proferre sobolis ramos. Et ait Dominus: Non est qui
melius sciat dogmata vauitatis expugnare, quam qui his
aliquando imbuti, hmc contra ecclesiam defendere con-
sueverant : ex horum mihi numero, quos diaboli manibus
excussisse jam novi, docendo et baptizando etiam doctores
prmsulesque ecclesi_ futuros. Apte meminit hujus dec-
tionis et titulus Psalmi xxxnt, qui ita se habet: Psalmus
David, cum mutavit _-altum suum coram Abimelech, et
dimisit eum, et abiit. Mutavit enim vultum, causam sui
itineris dicendo qu_e non erat, et celando qum erat. Quod
ita potest de Domino interpretari ; quia mutaverit vultum
suum coram apostolis, vel post resurrectionis glorlam im-
mortalis apparendo, mortalem se ante passionis agonem
_dere solitis; vel imperando, ut euntes docerent et bapti-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XX1. 149

zarent omnes genres, quibus paulo ante pr_eceperat, ut

soli Juda_e pr_edicantes, a viis gentium intrandis, Samari-
tanorumque civitatibus abstinerent ; dimiserit autem eos
profecturos, et przedicaturos ubique, ipso cooperante, et
sermonem eonfirmante sequentibus signis, et abierit idem
ipse per aseensionis sua_ triumphum, rediturus in cce-
lum. Sed et in Psalmo eodem loquens ipse Dominus,
in prima parte se Patrem semper benedicere testatur;
admonens suos mansuetos, videlicet apostolos, ut secure in
ejus laude pra_dicanda perseverent, qui se de tribulatione
passionis et morris eruerit. In secunda ad conversionem
fidelium, qu_e_ sint bene meritorum pr_emia declarat;
maxime provocans ad epulas suavissimi panis illius, quem
cum suis in regno Patris edendum, in pr_esenti lectione
sanctificatum percipit. In tertia suos pueros quasi filios
admonet, a quibus se, ad hunc panem accessuri, debeant
abstinere eontagiis. In quarta justos dicit ex omnibus
triblflationibus eruendos, et impios debitas pcenas esse
passuros. H_ec per excessum breviter dicta sunt_ ut quam
sibi pulcherrime scriptura semper et ubique congruat,
lector quisque dignoscat. Quod si quis objieere voluerit,
sacerdotem, ad quem venit David, Achimelech, non Abi-
melech fuisse vocatum ; respondemus, eum fuisse binomi-
num non nostra opinione, sed inscriptione Psalmi alterius
affirmantis, ubi scriptum est : Quia venit Doeeh Idum_eus,
et nuntiavit Saul, et dixit ei, Ecce David in domo Abime-
lech. Quo et ipso nomine sanetorum gloria non indecenter
ostenditur. Interpretatur enim Patris mei regnum. Et
ipsi sunt, de quibus Dominus regni parabolam dixit:
Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam ac-
cipere sibi regnum, et reverti. Id est, homo Christus de
sinu Patris exiens, abiit ad homines, qui longe a sua
gratia peecando recesserant, faeere eos dignos in quibus
ipse regnet, et reverti eum eis ad gaudia perpetu_e quietis.
Et de quibus apostolus cure resurrectionis gloriam pr_e-
dicans dixisset, Primitive Christus, deinde hi qui sunt
Christi, qui in adventum ejus crediderunt, deinde finis;
adjunxit, et ait, Cure tradiderit regnum Deo et Patti,
_50 ALLEGORICA EXPOSITIO

id est, cum sanetos quos redemit, ad Patris visionem glorifi-

candos perduxerit.
CAP. Ix. Surrexit itaque David, et fugit in die illa a
facie Saul, _c. usque ad id quod scriptum est: Profectus
David venit in saltum Hareth.] In hac lectione Dorninus
persequentibus seet invidentibus, despicientibusque ea
quae co,pit facere et docere primatibus Judzeorum, abiit
inde, et venit in corda humilium ; collectisque ad se non
paucis credentium turbis, factus est eorum princeps. Nec
mora etiam gentibus salvandis adfuit, mansionem faciens
apud eos, Deo Patri simul et ecclesiae matri omnium
nostrum rediturus quandoque, juxta vaticinia propheta-
rum, etiam reliquias Israel in fine mundi salvandas. Crebris
enim scripturae sanctae paginis, crebris sanctorum actibus
una eademque nostri Salvatorls incarnati dispensatio, figura
variante repetitur ; et recte : quia quod semper desideraba-
tur et sperabatur a sanctls, decebat ut semper ab eisdem
prophetaretur, signareturque futurum. Fugiens ergo Da_id
a facie Saul, venit ad Achis regem Geth. Fugiens Domi-
nus a contemptoribus sui sermonis, ne intelligatur ab
indignis, venit docendo ad alios, si forte vel ipsi audiant,
et si forte quiescant. Neque ab hoc agendo cessat, donec
eos qui se humiliter recipere velint, inveniat. Achis frater
meus, aut frater mi: Geth interpretatur torcular. Et
quia Christus homo, quia ex populo Judaico incarnari
dignatus est, eundem populum fratrem habuit, quem per-
secutorem sustinuit. Unde loquitur in Psalmo: Extra-
neus factus sum fratribus meis, et hospes filiis matris
meae, id est, synagogze vel naturze mortalis. Qui nimirum
populus rex torcularis non immerito vocatur ; quia tribu-
lationes et pressuras Christi et ecclesim gentibus czeteris
prior excogitavit, et Dominum videlicet ipsum infantem
occidere mollendo, juvenem occidendo, et ecclesiam post-
modum persequendo, ac suis eliminando de finibus. Hoc
autem mystice inter Achis et Saul distare arbitror, quod
Saul imbutos scientia legis, Achis idiotas in eadem plebe
significet; qui erudiendo licet dispares, pari adversus
Dominum malignitate convenerunt; propter quod in or-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXl. ]51

dine praepostero legisperiti, quo majus scientiae munus

pereeperunt, eo majore muneris ipsius largitorem perseque-
bantur insania.
Numquid non isle est David rex terrte? &_c.]Dixerunt
Scribae et Pharlsaei Judaici regni, nequitim male servien-
tes: Videtls quia nihil proficimus- ecce mundus totus
post eum abiit, cui cantabant per choros, dicentes ; Osanna
benedictus qui venit in nomine Domini ! Benedictum quod
venit regnum patris nostri David, Osanna in excelsis.
Quem concinna exultatione fideles sui glorificant, sublime
ferentes, quia plures per ejus doctrinam ad promerendum
vitae coelestis denarium, quam per nostram sint ad legis
servanda jussa vocati.
Pos,dt autera David sermones islos in corde suo, 8;e.]
Vidit in sapientia sua Dominus incredula simul et dolosa
quorumdam Judaeorum praecordia ; et sicut humano more
loqui de Deo scriptura solet, in tantum extimuit a facie
populi, qui frater ei erat humanae eommunione fragilitatis ;
persecutorum veto auctor impietate Dominieae eonjuratio-
nis, ut eidem sua sacramenta vel monita per parabolas
magis et aenigmata quam aperta luce dixerit, ne videlicet
sanctum canibus, et porcis margaritas committeret. Sicut
enim David, qui sobrium se suis semper ostendere consue-
verat, os suum coram Gethels immutavit ; ita et Dominus
loquens in parabolis coram superbis, et ad se suosque
torquendos corda prompta gestantibus, seorsum suis omnia
manifesta expositione differebat ; quin et apparuit illis
sensum, ut intelligerent scripturas. ¥olunt quldam im-
.mutasse os Dominum, cum dicebat, Audistis, quia dictum
est antiquis, ego autem dico vobis ; vel cum translato
saeerdotio, legis quoque et cmrimoniarum translationem
fieri voluit. Sed intueri debent, quod non hoc specialiter
hostibus, sed suae potius fidei mysteria suscipientibus mu-
tationis genus ostendit ; atque ideo mutationem otis, quam
in typum illius beatus David, ne ab inimicis agnosceretur,
exhibuit, ad eorum potius sensum referendam, qui signa et
doetrina Satvatoris _:identes non videbant, et audientes non
intelligcbant.
15_ ALLEGORICA EXPOSITIO

Et collabebatur inter manus eorum, _'c.] Manus Getheo-

rum, opera Judmorum; ostia portm initia revelatm grati_e
ccelestis ; saliva, infirmitatem; barba, virtutem designat.
Collabebatur David inter manus Getheorum ; labi in pec-
catum c_eeis videbatur Dominus, comparatus operibus Ju-
dmorum, qui non solum solvebat sabbatum, sed et Patrem
suum dicebat Deum, mqualem se faciens Deo. Impingebat
David in ostia pottle ; casum morris invenit Dominus inter
initia pr_edicatm novae salutis, qu_e vice ostiorum nunc
dignis aperire, nunc claudere malebat indignis ; imo ipsa
sibi ostia vitro mortis occasione habuit, vel quia persequen-
tes eum Judmi, evangelicm gratia prmdicationis occidere ;
vel quia ipse, ut paradisi nobis limina panderet, gladium
qui obsistebat flammeum, atque versatilem, sanguine et aqua,
quem de latere suo produceret, extinguere dignatus est.
Unde bene Psalmista videns eum, ut nos in portis filim
Sion laudem suam annuntiaturos induceret_ prius impin-
gentem in ejusdem ostia portm, cure de nostrm spe salva-
tionis pr_emisisset, dicens: Prosperum iter faciet nobis
Deus salutaris noster. Deus noster, Deus salvos faciendi, et
Domini Domini, inqult, exitus morris. Defluebant saliv_e
David in barbara, et Dominus in cruce despectus ac blas-
phematus inter latrones ab impiis_ omnia tolerando patienter
objeetu fragilitatis humanm ad tempus divinitatis sum fortia
pr_etexebat. Unde Habacuc propheta trophmum glorifica_
crueis commendans: Splendor, inquit, ejus ut lux erit,
cornua in manibus ejus, ubi abseondita est fortitudo ejus.
Neque enim frustra in Canticis Canticorum, ubi tanta
solertia, tam sedula repetitione mystiea Christi, sicut et
ecclesim membra omnia describuntur, de sola, qum maxime
virum deeet_ barba nihil dictum invenimus; quia nimirum
quasi saliva barbara virtutem verbi perpetuam induta, ex
tempore earnis celabat infirmitas. Immutavit igitur os
suum_ mysteria regni Dei, qum fidelibus patefaciebat, abs-
eondendo eis qui foris esse malebant. Collabebatur inter
manus illorum, peecator apparendo eis qui de legis operi-
bus et justitia gloriabantur. Impingebat in ostia portm,
inter auspicia revelati c_elestis introitus, passionis abjecta
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXl. 153

subeundo salivas dimittebat in barbara, abseonsa ad tempus

divin_e potentia majestatis, inter vitia et irrisiones inimico-
rum, ignominiosa tunc temporis_ id est_ crucis morte mo-
riendo.
Et ait Achis Vidistis hominem insanum, _'c. ?J David
quidem suspectus ob farnam vlrtutum Getheis, industriose
furentis actus imitabatur, quatenus energumenus creditus,
miserantibus his qui eum viderant, dimitteretur ill_esus.
Sed eorum rex dispensatorim transfigurationis ejus insciusj
ut vere furiosum eum a se repellit, sum domus ingressu
privat ut insanum. Nec porro ab umbra historim graditur
allegoria_ veritas. Dominus enim ad sanandos oculos cor-
dis eorum, qui gloriam divinitatis sum videre nequivermlt,
protulit human_e collyrium humilitatis; sed impiorum
nonnulli et in passionibus eum quasi hominem fragilitatis
arguebant, et in virtutibus quasi d_emoniosum, et contraria
Deo potestate miracula facientem abominationi habebant.
Denique narrante evangello, didicimus non solum quid ab
adversariis_ sed quid a suis etiam, necdum plena fide robo-
ratis sentiretur, dicereturque de illo : Et venerunt_ inquit,
ad domum et convenit iterum turba, ita ut non possent
neque panem manducare. Et cure audissent sui, exierunt
tenere eum; dicebant enim, Quoniam in furorem versus
est. H_ec quidem sui carnales adhuc ob inmstimabilem
crebrescentium virtutum ejus quantitatem simul et quali-
tatem egerunt ; sed alieni vide quid etiam illi: Et scribm,
inquit, qui ab Hierosolymis descenderunt, dicebant, Quo-
niam Beelzebub habet, et quia in principe dmmoniorum
ejicit dmmonia. Sed et post resurrectionem ascensionem-
que ejus in ccelos, pra_dicantibus apostolis veritatem evan-
gelii_ dementes nonnulli quasi fabulosam derisere et ab-
jecere vesaniam. Unde est_ quod ille sapientibus et insipi-
entibus debitor, Christo testimonium perhibens_ audivit:
Insanis, Paule, mult_e litera_ ad insaniam te convertunt.
Quotquot ergo Christum furoris arguunt, et mani_e, non
mirum si hunc a domo sum mentis furiose contemnendo
rejiciunt.
15_ ALLEGORICA EXPOSITIO

IN CAP. XXI!.

,4biit ergo David inde, el fugit in _oeluncam Odollam.]

Odollam interpretatur testimonium eorum ; et Dominus
superborum corda fugiens, in humilium spiritu pectora,
qum de terreno culmine vel decore nihil habent_ gratus
mansor ingreditur; quorum ipsa humilitas testimonium
est fidele, quoniam digni sunt, ut qui Christum suscipere
debeant. ¥el certe testimonium eorum, a quibus super-
bientibus Deus fugit, appellantur humiles ; quo videlicet
testimonio convincantur, quia et ipsi Deo placere, Deum
potuissent suscipere, si vellent.
Quod cure audissent fratres ejus, descenderunt, _;c.] Ma-
nente inter humiles Christo, descendunt ad eum humiliando
seipsos omnes e]ecti; vel homines, qui sunt fratres ejus_
propter quod ipse homo factus est; vel angeli, qui sunt
maxime domus Patris ejus, et locus habitationis glorim
ejus. Conveniunt ct omnes qui peecatorum suorum
conscientia depressi, amaris poenitentim lachrymis desi-
derant ablui, liberarique ab a_re alieno, id est fcenore
peccati, quod diabolus contulit : Christo duce ac principe
sperant ad regni gaudia provehi.
Faeruntque cura eo quasi quadringenti viri.] Adheerent
Domino stantes quique in fide_ viriliter agentes, et confor-
tati corda per doctrinam evangelii, qum quatuor llbrorum
pulcherrima unitate signata est, ad speranda, qumrenda,
et obtinenda ccelestia regna vocati. Centenarius namque
humerus, qui post tot in larva currentes numeros primus
dexteram petere solet, sicut sa_pe dictum est, finitis labo-
ribus infimis superni regni pandit introitum. Sane no-
tandum, quod hmc qum in spelunca Odollam gesta, pro
viribus explanavimus, sic ad primitivam ecclesiam referri
possunt, ut etiam totius ccclesla_ non indecenter statui
aptentur. Nam qum sequuntur, speciafiter ad nostram_
id est, gentinm spectant ecclesiam.
Et profectus est inde David in Maspha, _c.] De Sion
exivit lex, et verbum Domini de Hierusalem_ pervenitque
crescendo ad ecclesiam gentium_ in altissima fidei et virtu-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXII, 155

tum specula constitutam. Maspha namque transfertur

in speluncam. Pervenit et ad oratores dialecticos, philo-
sophos, et ipsos rerum dominos sibi reconciliandos abiit ;
sed et his Christus usque ad eomplenda tempora natio-
hum, fidem Dei Patris, et ecclesim pietatem religiosa sedu-
litate tutandam commendavit.
Dixitque Gad propheta ad David : Noli manere in pmesi-
dio, _c._ Dicit Christo prophetia, qum nihil sacramento-
rum ejus canere preetermisit, ut ingressa plenitudine
gentium, non ultra suam fidem ab insidiis Judmorum
infirmissimo eredentis eeclesim studeat munimine tutari ;
sed reliquias potius Israeliticm gentis secundum electio-
nero gratiee salvas facere dignaretur ; qui vaticinla exequens
prophetarum, tempore prmfinito veniet ad inculta diu, sed
per sejam extollenda superb0e pectora plebis, cui nomen
Hareth, id est, more, non immerito" congruit. Ipsa est
igitur, etfi suus auctor, quasi desponsat_e sibi virgini
sponsus, sed a nuptialibus gaudiis multo tempore dilatm
loquitur per prophetam: Dies multos expectabis me, non
fornicaberis, et non eris viro, sed ego expectabo te. Quod
quomodo diceret idem propheta, consequenter exposuit:
Quia dies multos, inquit, sedebunt filii Israel sine rege,
et sine principe, et sine sacrificio, et sine altari, et sine
ephod, et sine theraphim. Et post ha_c revertentur filii
Israel, et qumrent Dominum Deum suum, et David regem
suum, et pavebunt ad Dominum, et ad bonum ejus in
novissimo dierum.
CAP. x. Et audivit Saul quod apparuisset David, _c.
usque ad id quod air David ad Abiathar: Mane mecum,
ne timeas, _c.] Hme lectio typice signat reversa in fine
seculi ad finem Judma, quid pressurarum sit a suis pas-
sura contribulibus, quid pro ejusdem fidei etiam inter
Antichristl tribulationes constantia sit a Domino, immo
etiam cure Domino perpetu_e nactura mercedis; quod
tuque primordiis quoque nascentis ecclesim, ipsisque apos-
tolorum potest convenire temporibus. Audivit ergo Saul,
quod apparuisset David, et viri qui erant cure eo ; audituri
sunt circa finem mundi infideles et impii Judmi, post
8
I56 .,kLLEGORICA. EXPOSITIO

longam negationem pr_dicarl credi et confiteri Jesum

Christum inter se nee dubium, quin ubi pr_dieantibus
Enoch et Helia, c_terisque qui tune futuri sunt verbi
ministris, Salvator apparuerit eordi Jud_orum_ non mora
etiam Antichristi sit perseeutio seeutura.
Saul autem cure maneret in Gabaa, _'c.] Populus perse-
cutor ex Jud_eis, cure manserit id temporis in Gabaa, id
est in colle prophetica_ non videlicet intelligently, sed
lectionis solummodo ; et fuerit in umbroso legis et pro-
phetarum oblectatus eloquio, quod est in Rama, id est, in
excelso sensus spiritualis e_eteris incompm'abile scripturis,
elatus de terreni regni gloria, quod in eo temporibus
Antichristl non dubitatur esse futurum_ cunctique socii
perseeutionis ejusdem vallaverint eum vigilantes, stantes
in perfidia, fortiter agentes, ut omnia fidei et caritatis
munimina subvertant. Hujusmodi dictis suos exhortans_
ad depr_eliandam concitabit fidem_ constantiamque bono-
rum: Audite_ filii Jemlni, id est, dextera_ me_e, mecum
videlicet vita et gaudio meliore beandi. Sinistr_e namque
nomine censeo notandos eos_ si quidem vestro numero
cure Nazarenis damnari, quam cure Christo, qui nobis
apparuit, regnare et vivere malunt. Numquid omnibus
vobis Jesus, qui de radiee Jesse venisse non ambigitur_
et hoc in seculo £ructus dare potest operum perfectorum
vlnumque sapientise salutaris, quod l_etificat cor hominis,
et in futuro vos faeere universos sedere super sedes ad
judicandos, sieur crebro promisit, duodecim tribus Israel,
subaudi, ut ego ? quiet perfectam cure bonis operibus
sapientiam docere_ et beata recte operantes et sapientes
possum mercede donare, quoniam eonjurastis omnes in
fidem nominis ejus; nec est qui mihi cultores fidei ejus,
qui merito puniantur, ostendat ubi sint absconsi_ maxime
eum et per me eruditus in lege non modiee, majus fcedus
junxerit cum Jesu Nazareno, credens et eonfitens ilium
esse Filium Dei, qui, servili habitu deformis, multo me
vilior apparuit, docueritque eum in meam injuriam Deum
esse eolendum, qui nisus est statuta legalia sua per evan-
gelium suum insidiando eorrumpere, quod ipsum per suos
 IN LIB, 1. SAM. CAP. XXII. 157

usque hodie ministros agere nullatenus cessat. Hme et

hujusmodi innumera ministros Antichristi ad evitanda
pectora fortium Christi blasphemare non latet ; ad quorum
orsa nefanda piis in fide persistentibus, mox impiorum
caterva, quid intus habuerit, prodet. Nam sequitur:
Respondens autem Doech Idumaeus, _c.] Doech, ut supra
dlximus, motus sive sohcitus; idummus, sanguineus ; Nobe,
latratus; Achimelech, fratris mei regnum ; Achitob, frater
meus bonus interpretatur. Respondebit ergo persequenti-
bus Christum Judmis motum ad effundendum sangulnem
innoxium, pravorum ccetus sociorum ; qui alfis aperte fidem
impugnantibus, ipse interius insidiari solet ad exploranda
solicitius, et prodenda tempore persecutionls conventicula
fidelium Christi, quem merito primus servorum Saul in-
sinuat ; quia quanto perversior quisque bonisque est insen-
sior, tanto majorem apud impios locum tenet. Sine ulla
autem dubietate plus gravant ecclesiam falsi fratres, qui
intus, quam manifeste hostes, qui hanc deforis impugnant.
Respondebit, inquam, tempus novissim_e contra Christum
conjurationis hostis, sicut de Juda scripture est: Et nox
nocti indicat scientiam. Qua_ sobria_ justa, et pia cognovit,
impie prodet_ vidisse se dicens fidem Domini Jesu in doc-
trlna eorum, qui contra impiorum quasi furum latronum-
que nequitiam, more acutissimi ac vigilantissimi canis obla-
trent ; et j uxta exemplum bonorum qui prmcessere irratrum,
etiam ipsi possessionem regni prmstolentur _eterni. Sed et
Patrem supplices pro Christi regno deprecentur, eumque in
membris suis spirituali semper pane reficiant; atque omnes
quos possunt diaboli manibus eripientes, pro ereptoris sui
pace potius certamen agere suadeant, jubeant, adjuvent.
Misit ergo rex ad accersendum Achimelech, _yc.] Accer-
sitis ad rein Domini sacerdotibus, Saul amicitiam et sus-
eeptionem I)avid, erimen conceptm adversum se eonjura-
tionis appeUat. Comprehensis impii Judmi Christiana
pietate consecratis, quicquid pro fide veritatis actum vide-
tint, contra se hoc actum rati, mox ulcisci parabunt, et
merlto; abominatio est enim peccatori religio.
Respondensque Abimelech regi_ air: Et quis, _'c. ?] Respon-
158 ALLEGORICA EXPOSITIO

debit Judaeorum populo, Christi tidem et dilectionem

pro crimine dueenti, saeer ordo praeeeptorum pro Christi
regno militantium: Et quis in omnibus prophetis ac
sanctis, quos dietis, precibus, exemplisque suis constat
tuis quamplurimum servisse commodis, a_quiparare potuit
apostolum et pontificem confessionis nostrae Jesum, qui
fidelis est ei qui fecit illum, sicut et Moyses in omni domo
illius ? ampliore enim gloria iste prze Moyse dignus habi-
tus est, quanto ampliorem honorem habet domo, qui fabri-
cavit illam ; qui ecclesiam sibi gentium ex antiqua patrum
vestrorum fide progenitam, spons_e foedere copulavit. Ne-
que alia apparens in carne fecisse vel doeuisse probatur,
quam quze vos ipsi secundum eloquia prophetarum didi-
ceratis, immo semper optaveratis Christum, cure venisset,
esse facturum. Num hodie fidem hanc in eum habere, et
pro ejus eeclesiae statu divini quzerere eoepimus oraeula
verbi, et non magis avita patriarcharum prophetarumque
traditione datam eam nobis commendataxnque suscepimus,
veneramur et colimus ?
Non enim scivit servus tuus, _yc.] Ad hoc respondit, quod
insimulabatur a Saule juvasse David, sciens eum sibi
fraudes insidiasque nectentem; quia nihil id temporis
hujusce negotii cognoverit. Sed et Christiana tides negat
se nosse, si Dominus Jesus statuta legalia ullis unquam
fraudulentis insidiis eorruperit: quod est aperte confiteri
se Christum Jesum non insidiatorem, cupidumque laudis
alienae, sed verum patern_e voluntatis nuntium didicisse ;
quiet ideo recte magni eonsilii angelus a propheta vocetur.
Quale est illud apostoli : Nesciebam, fratres, quia princeps
est sacerdotum pro eo ut dieeret : sciebam, quia princeps
non est sacerdotum, apparente jam et clarifieato pontiff-
catu illius, qui cure suis filiis electis est saeerdos in zeter-
num secundum ordinem Melchisedech.
JEt ait rex emissariis, _yc.] Disparem malorum semper,
disparem et bonorum cernimus stature. Alii namque ad
summum nequitiae vertieem conscendentes, persecutionis
fiunt auctores ; quos Saul ipse David persequendo designat.
Alii nefandm auctoritati palam in exequenda ejusdem per-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXIl. 159

secutionis rabie male astipulando subduntur; quorum

Doech Iduma_us typum tenet. Alii quasi mitioris ingenii,
a docenda quidem proximos, vel pcenis extorquenda, quam-
vis non etiam ab agenda impietate manus servare videntur
innoxias; quibus servi Saul a sacerdotum Domini injuria
continentes, non indecenter aptantur. Item inter fideles
malorum tentationibus probandos, alii sunt qui usque ad
sanguinem pro veritate decertant ; qui sacerdotum Nobe
cum suis perditorum praemonstrantur exemplo, qui pari
fide ac ditectione, sed minori adhuc perferendae trlbula-
tionis fortitudine pr_editi, fugae potius przesidia subeunt ;
scientes, quia montes quidem excelsi cervis, sed petra
refugium erinaciis et leporibus ; quibus unus, qui manus
Saul ferientis evasit sacerdos, figuraliter mquatur. Quam
meritorum morumque distantiam, quia in przeteritis vidi-
mus, etiam in ultima, quamvis caeteris majore persecutione
futuram credimus ; videlicet ut szevientibus licet, et in-
fanda mandantibus impietatis auctoribus, inter mutos ad
mala obtemperantes non desint, qui a laesione se bonorum
servent immunes; nec talium tamen quantulamcumque
modestiam immanissimm tribulationis fervorem posse re-
movere. Nam sequitur :
JEt air rex Doech Idumeeo : Convertere tu, _'e.] Quod
persecutores impii ministris dixere nequissimis, motis
videlicet ab omni statu rectitudinis, insuper et innoxio
stabilium sanguine coinquinatis : Convertimiui ad malum,
et post proditionis scelus etiam suppliciorum acerbitates
fidefibus Christi, quibus vel mori vel negare compellantur,
augete.
JEt trucidavit, _)'c.] Octoginta quinque viri trueidati in
die illa_ significant eos qui veniunt de tribulatione magna, et
laverunt stolas suas in sanguine Agni; fortes nimirum
operibus, et evangelii pariter et legis spirituali observa-
tione perfectos. Quinquies enim deniet septem, octoginta
quinque faciunt ; et quinque quidem, ad totidem notissi-
mos nostri corporis sensus; decem vero et septem, ad
legem et evangelium, propter Decalogum legis, et Sancti
Spiritus gratiam abundantius super omoem carnem tem-
poribus evangelii clarescentis effusam, pertinere_ rarus
160 ALLEGORICA EXPOSITIO

qui dubitet; et ideo quieumque forti animo quicquid vi-

dendo, quiequid audiendo, quiequid gustando, quiequid
olfaeiendo, quicquid tangendo valent, ad legis et gratim
perficienda jussa_ et promissa nanciscenda eonferunt, quasi
deeem et septem per quinque multiplicantes, oetogena-
riam et quinariam virorum summam perficiunt. Qui reete
etiam vestiti ephod, id est, superhumerali lineo narrantur,
ut euneta sua opera (humeri enim solent pro operibus
aeeipi) et ante gloriam martyrii mortificatione carnis eom-
mendata, et perfeetius adornata demonstrent.
Nobe autem eivitatem sacerdotum pereussit in ore gladii,
_c.] Trueidatis Antiehristus doetoribus Christi, famam
quoque doetrina_ illorum, qua eontra impia dogmata quasi
latrando eertare, et in qua suam ipsi vitam semper operi-
bus inhabitando munire eonsueverant, ore pestifera_" loeu-
tionis infamare, ae funditus extirpare eontendit: sed et
fortes quosque in opere, foeeundos in generandis nutrien-
disque Christo filiis, parvulos quosque in Christo, et
adhue pia castro matris ubera lambentes, neenon et jugum
ejus suave atque onus leve portantes, voeem quoque illius
innoeenter audientes, eumque ad _eterna supern_e beati-
tudinis paseua sequentes, vel ad negandam ejus fidem, vel
ad subeundam pro eo mortem, tormentis impiis eogere
non omittit.
Evadens autem unus filius Achimeleeh Abialhar, 3ic.]
Sieut Doeeh Idummus unus qui saeerdotes pereussit,
omnem earnifieum manure ; ira Abiathar unus qui per-
eutientis gladlum evasit, omnes qui perseeutioni illi smvis-
sim_e superesse potuerint, Christi eonfessores exprimit.
Unde reete Abiathar pater superfluus interpretatur, utpote
illos signifieans, qui paterno in eeelesia voeabulo gloriosi,
tanto turbini superfuerint. Fugit autem ad David, et
annuntiavit ei oeeisos a Saule saeerdotes Domini: eum
pia remanentium, expleta e_ede, devotio eonversa ad Domi-
num, ardentius oeeisorum sub testamento ejus fratrum
memoriam ei orando, vel saeras hostias offerendo eommen-
dat; eui ipse super suum respondet evangelium, pr_eseisse
se et pr_edestinasse jam olim, omnes volentes pie vivere in
eo, perseeutionem pro ejus nomine passuros; ideoque se
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXII. l(_l

quasi eerti foenoris debitorem, universas animas hujusce-

modi morte solutas, ad vitze aeternze gaudia perducturum.
Sciebam, inquit, quod cum in ecclesia numquam defuturi
essent falsi fratres, proculdubio per scandala intestina
juvarent hostes externos. Sciebam, quod cum in hoc toto
seculo numquam defuturi essent mali, quibus bonorum
vel sapientia disputantium, vel certantium patientia exer-
ceretur, simul et probaretur ; proculdubio semper hic pere-
grinantem ecclesiam tribulationes et tentamenta manerent.
Sed ego sum, qui singutas electorum animas post desu-
datos in terris agones, ccelesti in perpetuum corona do-
nabo.
Mane mecum, ne timeas, &'c.] Mancte, inquit, in dilec-
tione mea; ne timeatis eos qui occidunt corpus: si me
persecuti sunt, et vos persequentur ; sed ubi sum ego, illic
et minister meus erit; si quis mihi ministraverit, honori-
fieabit eum Pater meus. H_ec proditio simul et percussio
Doeeh Iduma_i, et ipsis Domini apostolorumque tempori-
bus in Juda Iseariote c_eterisque falsis fratribus, et in fine
mundi in ipso majore ca_teris Antichristo potest intelligi,
quo modo Psalmus quinquagesimus primus, qui in ejus
mentionem canitur, utrique illi hosti non inconvenienter
aptatur, dieente titulo, In finem iute]lectus ipsi David,
cure venit Doech Idum_us, et annuntiavit Sauli, et dixit :
Ecee David in domo Abimelech ; ubi non ob aliud intel-
lectus ipsi David in capite ponitur, quam ut signifieetur
intellexisse David inter _erumnas quas patiebatur inno-
cens_ quid contra verum Da_hd de suo semine nasciturum
esset nequitia machinatura pravorum. Venit enim glorians
in militia, potens iniquitate, tota die injustitiam eogitans;
et cmtera, qu_e in Psalmo subjunxit. Qui ha_e futura per
Spiritum intellexit_ peeeatorum et ponderibus gravatus, et
poenis gravandus Judas, annuntiavit Juda_is, et dixit:
Ecce Jesus in hortum montis Oliveti solet frequenter cure
diseipulis suis. Nam de ultima tribulatione quomodo
titulus hie aeeipi debeat, ex his, qum supra disputata sunt,
apertissirne lueet. Verum quia sermonem in longum
duximus, tertiumque in expositlonem beati Samuelis
VOL. VIII. M
16 ° ALLEGORICA EXPOSITIO

secundo ct primo prolixiorem dictavimus librum, et huic

cum triumphatorum mart)rio sacerdotum fincm imponen-
dum, aliquantumquc censuimus ob reparandas silentio
vircs_ a lahore cessandum.

LIBER QUARTUS.

PRO(EMIUM.

TERTIO in beatum Samuelem completo volumine, putabam

me aliquandiu reparata per quietem meditandi vel scri-
bendi voluptate, sic demure ad inchoationem quarti manure
esse missarum. ¥crum hmc eadem mihi quies, si tamen
quies diccnda est inopinata mentis anxietas, prolixior multo
quam decrevcram_ nova clrcumstantium forum mutatione
provenit, maxime discessu abbatis mei rcverendissimi, qui
post longam monasterialis curm observantiam, subitus
Romam adir% atque inter loca bcatorum apostolorum ac
mart)rum Christi corporibus sacra, extremum senex hall-
turn reddere disponendo, non parva commissorum sibi
animos_ et eo majore, quo improvisa conturbatione stupe-
fecit. Sed qui Moysi longmvo ab humanis rebus tollendo
Jesum Nave in ducatum_ qui Eleazarum in sacerdotium
Aaron patri substituit_ ipse provecto rotate Ceolfrido, ad
beatorum apostolorum limina sancta properanti_ Huet-
bertum juvenem, cui amor studiumque pietatis jam olim
Eusebii cognomen indidit, ad regendas sacerdotio duea-
tuque spirituali fidelium animas abbatis vice substituit.
Ejusdemque substitutionls gradum post electionem fra-
tcrnam, sua per tuum_ dilectissime Antlstes, officium be-
nedictionc confirmavl. Redcunte temporum statu tran-
quilliore, rcdit et mihi otium pariter ac delectatio mirabilia
scripturm sanctm tota anima_ solerti intentione scrutandi.
Igitur quartum in Samuelcm allegoricm expositionis libel-
lure, a victoria beati David, qua salvavit habitatores Ceil_e,
atque ab oppugnantium Philistinorum irruptione dcfendit,
cure tuis, amantissime pontificum, orationibus incipiens,
 IN LIB. I. SAM. C,_,P. XXIII, 163

quicquid, illo reserante qui habet clavem David_ potuero,

mysticum legentibus communicare curabo.
IN CAP. XXIII.
CaP. I. Et nuntiaverunt David dicentes : Ecce Philistiim
oppugnant Ceila, _.c. usque ad id quod scriptum est : Quae-
rebat lamen eum Saul cunclis diebus, _c.] Hmc lectio sub
typo virorum Ceilm, per David quidem ab hoste salvato-
rum, sed eundem David mox hosti tradere paratorum,
notat eorum levitatem, qui verbum audiunt, et continuo
cum gaudio accipiunt illud; non habent autem in se radicem,
sed sunt temporales ; facta autem tribulatione et persecu-
tione propter verbum, continuo scandalizantur. Nuntia-
verunt igitur David, qui noverant I_hilisteos oppugnare
Ceilam; fugatisque intra muros incolis omnibus, areas
qum foris forte reperiri poterant, eorum vastatione diripi.
Nuntiant elccti Christo veraciter manu forti, non eum
quasi nescium rerum humanarum loquendo instruentes,
sed ad eum quasi misericordem miserorum pericula sup-
plicando referentes; cum viderint vcl unam quamftbet
animam, vel multarum simul turbam animarum, sire vitio-
rum fascibus aggravatam, seu certe gentiftbus adhuc ritibus
mancipatam, ab immundis spiritibus occupari ; et si quid
naturaliter insit_ virtutis, ac velut salutiferi germinis
habet, totum hoc nimirum, quia foris inventum, hoc est
pro softs mundialibus est commodis actitatum_ eorum
improbitate deprmdari. Nuntiant enim hmc intellectuall
David, qui, communi humanitatis miseria contemplata,
contra regnum immundorum spirituum queruntur et exo-
rant, dicentes : Facti sumus in opprobrium vicinis nostris,
derisui et contemptui his qui in circuitu nostro sunt.
Usquequo, Domine, irasceris in finem, accendetur velut
ignis zelus tuus ? Effunde iram tuam in gentes, qum te
non noverunt ; et in regna, qum nomen tuum non invoca-
verunt. Quia comederunt Jacob, et cmtera, usque ad
finem Psalmi.
Num vadam et pereuliam Philisteos islos ? &c.] Ouia
David paene semper in scripturis, dum mvstiee aceipitur,
164 A LLEGORICA EXPOSITIO

Dominum Christum, sed modo in suis membris, modo in

seipso significat; reete intelligitur hoe loco, ubi Dominum
an aggredi et vincere hostes debeat, consuluit, ad membro-
rum, id est, fidelium ejus personam referendus, qui do-
lentes nonnunquam super eognito a proximis interitu per-
fidorum, consultis scripturee divinm oraculis, quid super
his fieri debeat inquirunt. Nam et supra, ubi eidem
David Ceilam a Philisteis oppugnari nuntiatur_ potest non
immerito signari fideles quosque smpissime perfeetioribus
zeque Christi fidelibus ea tentationum pericula in mundo,
quibus ipsi devincendis sufficere se non posse perspiciunt,
ostendere. Qui nimirum perfectiores ae manu fortiores
ecelesiarum magistri, perscrutatis mox scHpturarum tes-
timoniis, miserendum subveniendumque oppressis, et re-
fracto malignorum spirituum eonatu, catervam diutina
tentatione laborantium, inveniunt esse salvandam; sed
infirmioribus s_epe pro immincnte perseeutione paventi-
bus, rursus divinorum eloquiorum lectio consulta, non
timendos eos qui occidunt corpus, sed surgendum a tot-
pore recta operando, eundum ad oppressos utilia pr_edi-
eando, expugnandos oppressores exorcizando, eito respon-
sione manifestat. Sunt enim qui persecutionum turbine
incumbente_ vix ipsi fidem, qua imbuti sunt, palam pro-
fiteri audent ; quanto minus et alios ad fidem voeando, vel
in fide solidando, adversus agmina spirituum malignorum
bellum subire pr_esumunt ? Et quid est typice, viros David
ad eum dicere: Ecce nos hie in Judma consistentes time-
mus, quanto magis si ierimus in Ceila adversum agmina
Philistinorum? nisi infirmos quosque auditores, pra_pa-
rantibus se ad opus verbi, magistris spiritualibus paventes
aperta voee respondere : Eece nos intra domesticos eeelesi_e
parietes eonfessionem patern_e fidei, quam Judma signifi-
eat, libere defendere timemus; quanto magis, si euntes ad
eos qui viam veritatis vel nunquam eognovere, vel eogni-
tam deseruere_ verbo salutis instruendos, potestates aerias
bello laeessere eoeperimus, gravioribus perieulis nos patere
non ambigimus? Sed horum infirmitatem ae timorem
Dominus crebris evangelii sui voeibus erigere, atque ad
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXIII. 165

deprecandi fiduciam confortare non omlttit. Et hoe est

quod sequitur: Ego enim tradam Philisteos in manu tua.
In mundo pressuram habebitis, sed confidite, ego vici
mundum.

Abiit David et viri ejus in Ceila, _c.J Abiit Dominus in

pr_edicatoribus suis ad sanandos contritos corde, et pug-
navit adversus spiritus mendacii et perfidim_ patefaeta luce
veritatis et fidei_ et abegit ab eis justa segregatione animas
redemptorum, in quibus ipsi pridem erroris freno con-
strictis quasi superequitantes, suoque has juri ac ditioni
mancipantes, aliis effieaeius potentiusque diripere, ae sibi
subjugare eonsueverant, et anathematizare faciens eos exe-
eratione magna. Sic nimirum salvavit eos, qui nuper
horum tentamenta vitantes, suum sollieiti flagitavere prze-
sidium, ttzee et ab initio naseentis eeelesi_e sa_pe faeta,
et quotidie per loea fieri, nemo fere est qui dubitet.
Porro eo tempore quo Jkgiebat Abiathar, _'c.] Ephod est,
ut supra meminimus, saeerdotale indumentum, quatuor
insignissimis auro interlueente eoloribus, duobus in utro-
que humero lapidibus pretiosis, et duodeeim patriareharum
nominibus saerosanetum, quod signifieandis subtimium
virorum sensibus deeentissime eonvenit. Confugientes
namque ad Christi gloriam magis magisque przedieandam,
hi qui multas pro illo martyrium passis earnifieum perse-
eutorumque manus evaserint, sensus et przeeordia secure
quatuor exeellentioribus earitate interfulgente virtutibus
sublimia, in adversis et prosperis pretioso diserimine tem-
perata, et pra_eedentium patrum verbo exemploque doeta
simul ae munita deferunt. Et bene fugiens ad David
ephod secure habito saeerdos non aseendisse, sed deseen-
disse memoratur, juxta illud quod scripture est: Quanto
magnus es, humiliate in omnibus. Verum quia ereseente
fidei devotione, ereseit et odium perfidorum, superno vide-
lieet agente judieio, ut et integros in fide tentatio exami-
naris elariores reddat, et eadem simulatores suze levitatis
arguat, reete subjungitur :
Et pr_ecepit Saul omni populo, _'c.] Augeseente enim
statu ecclesi_e_ non defuere suis quique temporibus adver-
16(_ ALLEGGRICA EXPOSITIO

sarii ; qui patientiam sapientiamque ejus Domino permit-

tente probaturi, gravissimo earn certamine pulsarent ; ip-
sum pariter Dominum in ea et viros ejus, id est, fortes
quosque propugnatores evangelii ejus impia obsidione
eapere, ae de medio tollere quzerentes ; nee tamen unquam
ad perfida suze malitize vota pervenientes.
Quod cure rescisset David, quia praepararet ei Saul clam
malum, @.J Applicato per Abiathar ephod, David con-
suluit Domlnum, si venturus sit ad eversionem Ceilze Saul,
et si traditurl se elves ejus. Unde datur conjici, quo or-
dine supra Dominum consuluerit, id est, applieata ad se
sacerdotali veste, et sic ex ore sacerdotis Domini respon-
sione quaesita_ et hunc fuisse morem consulentium Deum
id temporis, eorum duntaxat qui arcam Domini accedere
nequirent. De hac namque scripture est: Inde loquar ad
te, de medio scilicet propitiatorii et duorum Cherubim.
.at ubi comperit David et superventurum hostem, et in-
fidum sibi hospitze urbis suffugium, egressus cure viris
suis quasi sexeentis applicatis ad se, huc illucque vagatur
inecrtus. Saneti quippe, summi videlicet membra regis,
per viros egregi_e virtutis et doctrinae sanctarum scriptu-
rarum qua_runt, quomodo se habeat status ecclesiae novis-
simis temporibus ; discuntque per scripturas venturum ad
subversionem ejus Judzeze gentis imperium; virosque
Ceilze, id est, mentis inquietae, et sibimet, non Creatori
vivere volentes, fidem, qua initiati sunt, ocius esse prodi-
turos. Egredietur Christus a talibus, nec mansionem
apud eos facit. Egrediuntur et doctores spe atque opere
perfecti. Sex quippe opera, centum spem zeternorum,
viri pel_t'ectionem designant. Deserunt namque tepidos,
ne non servaturis loquendo amplius l_edant, in exemplum
histori_e quae David facta describens adjungit :
Surrexit ergo David, dyc.] Yae autem animze illi, vze civi-
tati, quam sermo Dei relinquens: huc illucque vagatur_
ineertus ubi, in eujusve peetore sedem requicmque capes-
sat. Vulpes, inquiens, habent ibveas, et volucres coeli
nidos ; Filius autem hominis non habet ubi caput reclinet ;
et hoc est quod alibi dicit : Verumtamen Filius hominis
 IN It,lB. I. SAM, CAP. XXlll. 167

veniens, putas inveniet fidem in terra ? Sane notandum,

quod ha_e generaliter ad omne tempus eeelesia_, eui nun-
quam falsi fi'atres desunt, sed speeialiter ad novissima
tempora, quibus amplius abundabunt, possunt typiee re-
ferri, quorum levitati ae perfidize ipsum etiam nomen
Ceilae convenit. I)icitur enim ad fimdam jaeta, sive sus-
eitans earn, aut tollens sibimet. Et quidem quare anima
falsi Christiani instabilis nimirum et erronea ad fundam
jacta voeetur, exponit mulier sapiens, quae in typo ecclesize
manu forti ac desiderabili suo loquitur dicens: Porro
anima inimieorum tuorum rotabitur in impetu et eireulo
fundae. Cur autem infideliter fidelis suscitans earn, haud
dubium quin persecutionem, reete nuncupetur, probat ille
traditor, qui de numero diseipulorum Christi, numero
additus persequentium, hactenus in ecclesia su_ pravitatis
hzeredes habere non desistit. Porro tollens sibimet, qua
ratione dicatur, manifestant qui scientiam fidei sibi spe-
cialiter usm])antes, ab unitate catholiea se segregate non
timent.
N_nliatum est Sauli, quod fugisset David de Celia, &'c.]
Dissimulant hostes fidei eos pcrsecutionibus onerare, quos
sponte fidem deserere cernunt. Sed et ipse adversarius
antiquus acrioribus tentationum flagris fatigat cos, quos
sibi fortes tide et actione repugnare contuetur; aut quos
vel inertcs in fide, vel prorsus infideles sive apostatas vidct,
hos quasi proprios, et sibi per omnia subjeetos, quieto
jure possidere contentius, nullis smpe, vel certe rarioribus
irae, superbia_, fornicationis, et invidiae, cmterarumque talium
passionuin tentamentis infestat.
3lorabatur aulem David in deserto, 8yc.] Dimissis Chris-
tus his qui fidem verbo tenus suscipiunt, moratur potius in
eorum pectoribus firmissimis, qui in ariditate seculi pra_-
sentis sitiunt ad Deum fontem vivurn, quando veniant
et appareant ante faciem Domini. Manet libcnter in eis,
quorum cor excelsum illecebris mundi remotum, et feliei
solitudine secretum_ in defectivo gaudet germine ac flore
virtutum. Ziph namque flos sire germcn interpretatur.
Quaerebat tamen eum Saul cunclis diebus, &'c.] Ab initio
168 ALLEGORICA EXPOSIT|O

nascentis usque in finem, et ialpii Christum piorum cordi-

bus auferre satagunt, et ipse pios ne unquam ab impiis ex-
pugnentur, defendit; cum quibus se mansurum promisit
omnibus diebus usque ad consummationem seculi. Et
alibi: Cum transieris, inquit, per aquas, tecum ero, et
flumina non operient re.
CaP. It. Et vidit David, quod egressus esset Saul, _'c.
usque ad id quod scriptum est: Propter hoc .vocaverunt
locum illum petram dividentem.J Hmc lectio mystice signat,
persequentibus ecclesiam perfidis, quanta devotione socios
Christi fideles, quanta sub Deo fratres impietate fidei adver-
sarios adjuven b quo denique miraculo suos Christus ab
ipso nonnunquam morris articulo plus redemptor eripiat.
Et vidit, inquit, David, quod egressus esset Saul, ut
quzereret animam ejus.
Porro David eval in deserto Ziph in syh, a.] Vidit Do-
minus, cujus oculis nuda et aperta sunt omnia, quod
egressus esset ab interna sui custodia coetus perfidorum, ut
quaereret persequens eeclesiam fidelium eius , quorum est
cot et anima una. In deserto porro ipse manebat, in
ecclesia de gentibus assumpta, quae pectora virtutum va-
riantium germine gravida quasi ligna solet generate fructi-
fera; de quibus Psalmista aedificandam post captivitatem
domum remissionis et vitae decantans: Tune, inquit, ex-
ultabunt omnia ligna sylvarum ante ihciem Domini, quo-
niam venit. Quae nimirum tigna late fructificantis eccle-
siae, tanto altius bonorum operum flore sive germine (utrum-
que enim Ziph interpretari dieitur) spiritualiter foecundata
praeeminent, quanto hujus mundi studiosius gaudia cuncta
deserunt.
Et surrexit Jonathan filius Saul, et abiit ad David, _ye.]
Et profieiens inter adversa perseeutionum eolumbinus et
simplex electorum animus, de ipso saepe persequentium
numero ad fidei gratiam voeatus, virtutum erescentium
passibus appropiavit ad Christum, et eonfortavit operarios,
id est, doetores verbi ejus, in divino semper in opportunita-
tibus adfuturo praesidio.
Dixitque ei : Ne timeas, _'c.] EtM falsam Jonathas sen-
 l._ LlU. _. SAM. CAP. XXZZl. 169

tentiam de se ipso sub David regnaturo protulit nescius,

utpote homo, fati sortisque futurre; verumtamen juxta
mvsticos sensus Christi et ecclesim gaudia pandit. Yerum
rcgno illi inviolabili, ad quod et ipse pertinet, testimonium
perhibtfit, asserendo hostes non esse timendos, qui ad
extlnguendum fidei et veritatis imperium nequaquam per-
tingere possint, immo et ipsum, cujus multiplicabatur im-
perium, pacisque non erit finis, super electos angelos atque
homines perpetuo regnaturum; et eos qui fideliter illum
totoque ex corde dilcxeriat, proximos illi per onmia in
ejusdem regni arce futuros. Prostratis et devictis eorum
inimicis Christi quoque pedibus, et ejus imperio prorsus
subjectis, dicente Paulo: Oportet illum regnare, donec
ponat inimicos sub pedibus ejus ; novissimis autem inimica
destruetur mors. Omnia enim subjecit sub pedibus ejus :
cum autem dicat, Omnia subjecta sunt el; sine dubio
pr_eter eum qui subjecit sibi omnia, hinc perspicuum est,
qu_e ab ipso desciverunt potestates, inanes et vacuas Chris-
turn redditurum, pra_fixurumque trophma in victore signum
contra salutis nostrm _emulos, quos longe ante jam sua
morte devixerat ; sicut scripture est, Quia ergo pucri corn-
municaverunt carni et sanguini, et ipse participavit eisdem,
ut per mortem suam ipse destrueret eum qui habebat
mortis imperium, id est, diabolum. Textus : Sic percussit ;
et cmtera.
Percussit igitur uterque fvc,dus coram Domi_w, h/c.] Per-
cutiunt inviecm fcedus Dominus et fideles, ut ipsi videlicet
sequantur eum, et ille vitam a_ternam det eis; et hoc coram
ipso divinitatis conspectu, in cujus fide nos vivere jubet,
et ad quam videndam nos suspirare suadet, adjuvat. Ma-
netque Domlnus in ecclesia multipliei populorum nemore
condensa, omnibus diebus ad consummationem seeuli. Sin-
gull autem fidelium, peracto orationis vel exhortationis,
vel alterius cujuslibet oblatm Domino devotionis officio,
revertuntur ad conscientiam suam, quatenus ab exteriori
actione vacantes, ]icentius se ad tempus in cunctis qum
acta a se vel agenda sunt penscnt, liberius ab his quae
male acta sunt purgent, perfectius ad ca qum bene agenda
]70 ALLEGORICA EXPOS1TIO

sunt accingant; tales siquidem scientes dicere cum pro-

pheta: Quis dabit mihi pennas sicut columbm, et volabo,
et requicscam ? merito etiam cure Jonathan columbm do-
num vocari, immo et cum apostolo Petro filii columbm
possunt cognominari.
Ascenderunt aulem Ziphei ad Saul in Gabaa, _c.] Ascen-
dunt s_epe falsi fratres, dimisso suarum germine ac flore
virtutum, ad superbos fidei hostes contra ecclesiam juvan-
dos, et detestantcs simplicitatem fidelium, quodammodo
persecutoribus dicunt: Nonne Christus habitat apud nos
per fidem in cordibus gentium tutissimis ? Nec vacat
quod dicitur in colle Hachil_e, id est_ suscipientis eam.
Ubi enim putandum est gratius manere spirltum Christi,
quam in celsitudine mentis firmiter suam fidem suscipien-
tis ? qum est ad dexteram deserti ; quia propter dexteriora,
id est, ,'etern_e vitro gaudia, mundi pompam deserit. Nam
qui temporalis et terrenm mercedis intuitu seculares de-
clinat illecebras, non ad dexteram deserti, sed ad l_evam
potius divertisse dicendus cst, ubi non desiderabilis rex
noster_ sed hostis consuevit habitare detestabilis. :Et h_ec
omnia Sauli dicunt Ziphei, cure vel mysteria fidei_ vel
ipsos ejus cultores aliqui falso fideles apertis perseeutoribus
produnt, animoque perverso, a quibus fidei agnitione dis-
tant, ejusdem fidei odio concordant ; et quo interius areana
Christi, quasi David latibula cognoverunt, eo nequius
illos qui deforis eeclesiam expugnare moliuntur, adjuvant.
Dixilque Saul : Be_edicti vos a Domino, _'c.] Benedictio-
nem sibi Jud_cis suisque fautoribus promittunt a Domino
filturam_ cure mmulationcm Dci habentes, sed non secun-
dum seientiam, nomen Jesu Christi Filii Dei, vel odlis
insequuntur vel armis. Et sicut alibi de eis eorumque
complieibus, ait Dominus: Quia venit hora, ut omnis
qui interficit vos, arbitretur se obsequium pra_stare Deo.
Sed v_e benedictionibus eorum, qui insidias explorantes
contra ecclesiam, vel saltem contra unumquodlibet ecclesim
membrum, ut scandalizent aliquem de pusillis Christi,
vieem persequentium dolere probantur. Va_ his qui ad
florem illum de radice Jesse ascendentem nomine tenus
 _N L1B. _. SAM. CAP. XXm. 171

pertingentes, tota jam mentis intentione arescentia, citoque

pereuntia prmsentis vitae eommoda qu_erunt ; illius bene-
diefionis obliti, qui ab omnibus speetanda et speranda est ;
de qua scripture est, Dominus memor fuit nostri, et bene-
dixit nobis. Benedixit domui Israel, benedixit domui Aaron.
Utrosque autem benedieens, benedixit omnes timentes
Dominum. Qumris, Quos utrosque ? Respondetur, pusillos
eum magis, hoe est, domum Israel eum domo Aaron ; eos
utique qui ex ipsa genre erediderunt in 8alvatorem Jesum,
quia non in omnibus illis bene plaeuit Deo ; sed si quidem
illorum non erediderunt, numquid ineredulitas illorum
fidem Dei evaeuavit ? absit. Neque enim omnes qui sunt
ex Israel, hi sunt Israelita_ ; neque qui semen sunt Abra-
ham, omnes filii ; sed sieut scriptum est, Reliquim salvame
faetm sunt. Quo Esaim oraeulo Juda_orum nonnulli sic
hanc coelestem benedictionem consecuturi pr_edieuntur, ut
eorum major pars sit exea_eata; quorum typum et tiguram
prmtulit Saul a Deo reprobatus, et in eorum loeum suffeeti
fuere gentiles : aecesserunt enim ores, qum non erant de hoe
ovili, ut fieret unus grex et unus pastor ; aceessit tides
omnium gentium, et erevit numerus non solum sapientum
antistitum, sed etiam obedientium populorum ; quibus Dei
benedictiones non pauem sunt repromiss_e, sicut dictum
est: Benedietus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi,
qni benedixit nos in omni benedictione spirituali in coeles-
tibus in Christo ; benedixit autem nos Deus, non in una
benedictione, sed in cunctis. Non quo omnes omnia con-
sequamur, sed dum singuli vel singulas vel plures habemus
ex omnibus, omnes per singulas possideamus. Et non in
terrenis benedietionibus, Jud_eorum instar, de quibus dixit
Esaias: Si aadieritis me, bona terrm eomedetis; sed in
spiritualibus. Sunt quippe terrenm benedictiones, habere
quempiam liberos; affluere opibus, honore et sanitate
gaudere ; qu_e terreant benedietio usque ad irrationabilia
jumenta descendit, dictum est quippe de illis : Benedixit
eis Dominus, et dixit : Creseite et multiplieamini, et replete
ten'am. Spirituales vero benedietiones in eoelestibus sunt,
quia terra benedietionem non capit spiritualem. Siquidem
8
]7_ ALLEGORICA EXPOSITIO

et benedictiones illae quze in Levitico, Dei proecepta ser-

vantibus promittuntur; verbi eausa, externis gentibus
fcenerare, plena esse horrea frumentis, benedictos esse in
urbibus, benedictos in agris ; et his similia, non videmus
expleta in prophetis; qui in milotis et in pellibus caprinis
erraverunt, egentes, angustiati, adflicti ; quibus dignus non
erat mundus, in solitudinibus errantes, in montibus et
speluncis, et cavernis terr_e. Spiritualiter ergo aeeipienda
sunt omnia; et spiritualia non in terrenis locis_ sed in
ecelestibus expectanda.
Quod si eliam in terra se abstruserit, _c.] Terra est frue-
tifera fidei operibus_ mens electorum ; quam visitante et
inebriante Deo, ac multiplicante, perscrutari earn jactat
superbissimus perscrutator; quia non solum in publico
opcris sire confessionis, sed et in ipso fidei et dilectionis
intim_e secreto suis cultoribus Christum tollere possit.
Quod si etiam, inquit, in terra se abstrusel-it, perscrutabor
eum in millibus Juda. Ac si patenter dicat : Quod si ad
tantam paucitatem sive paupertatem Christianorum popu-
lus per nos minoratus devenerit, ut subtracta fiducia pr_e-
dicandi, sua solennia celebrandi, palam conventicula co-
gendi, saltem quod Christiani sint profitendi, vix in ipsis
pectorum latebris Christum quasi abditum colere pr_e-
sumpserint; et illine eum paulatim abundante persequen-
tium simul et explorantium copia, exterminate satagam.
Sunt mihi namque innumera Juda, id est divin_e lauda-
tionis sire confessionis agmina, quibus universa eorum
ctui aliter sapuerint, temere coepta facile restinguam. Quod
etiam simpliciter accipi potest, quia nonnunquam Christiani
et de cryptis ac latebris extracti, ad mortem sint pro
Christo suscipiendam protracti.
At illi surgeMes abierunt in Ziph ante Saul.] Recte insi-
diantes David Ziphei ante Saul dieuntur abiisse in Ziph,
quia nimirum sehismatici vel ha_retici, quo vicinius Jud_eis
aut paganis, utpote intus admlssi, eo nequius, et quasi
priores ecclesi_e fi'uctum deflorant. Quod et temporibus
Antichristi Judafis majorem ca_teris persecutionem moven-
tibus, in ecclesia maxime futurum, et quotidie factum
 IN LIB. I. SAM. CAP. xxIII. 173

utinam nesciremus. Denique Judas quo interius susceptus

est, quo dux et notus Domini effectus, simul cum illo
dulces capiebat cibos, eo potentius contra eum levavit
calcaneum suum.
David autem el viri ejus erant in deserto Maon, 3)c.]
Maon interpretatur habitaculum, Jesimuth adducens
mortem. Plerumque autem fideles Christo duce potiti
mterlaam gaudent patriam sitire, quod inaquosa deserti
loca significant, supernm beatitudinis ardent habitatione
suspirare, quod vocabulum Maon, id est Hab insinuat,
mternam norunt vltam de illata pro Deo morte sperare,
quod dextra Jesimuth figuraliter exprimit. Sed necdum
vastos terrenarum cogitationum perfecte campos transcen-
dere possunt. At ubi turbo persecutionis ingwuerit, mox
totam st mens abjectis mundi hujus omnibus ad muni-
tissimam fidei petram humiliata recolligit, statutisque super
hanc petram pedibus, ac directis gressibus dulcius jam in
ccelestibus animo spatiari, et canticum nova_ spei ac lazti-
tim ardentius dicere flagrat, quod est post arreptum petrm
prmsidium David et socios ejus versari in deserto Maon.
Idem quippe desertum Maon, idem habitaculi, non solum
desiderium perpetum mansionis propter exusta calore
ardua designat ; sed et propter hoc quod desertum, a dese-
rendo nomen accepit, ipsam supernm quietis habitationem,
quam dudum homo deserunt, indicat. Denique in evan-
gelii parabola, Pastor bonus, relictis in deserto nonaginta
novem ovibus, vadit qumrere unam qum erraverat. In quo
nimirum deserto David duce versatur, qui Christi gratia
pr_editi dicere possunt : Nostra autem conversatio in cedis
est.
Quod cure audisset Saul, persecutus est David, 6yc.] Haec
ad Juda_um persecutorem specialiter respiciunt, qui, audita
fide et devotione credentium, persequitur eos in terris,
qui tota mentis intentione coelos aspectent, credens ipse
Christum in came venturum, quem illi jam venisse didi-
cerant. Hoc est enim Saulum ad latus montis cx parte
una incedere, David autem et viros ejus in latere montis
ex parte altera mansisse; hos a Christo vacuos, quasi ad
5
]7_ ALLEGORICA EXPOSIT[O

Christum adhue inearnandum spe perversa properare;

illos auctore Christi gratia jamdudum sacramenta fidei
Christianm, quibus salvarentur, accepisse. Ipse est enim
mons domus Domini, prmparatus in vertice montium,
super quem civitas posita non potest abscondi. Nee
mirum, si desperent se carnaliter hostes evadere posse,
quibus non est dictum: Nolite timere, quia non oecide-
mini ab inimicis ; sed, Nolite, inquit, timere eos qui occi-
dunt corpus, animam autem non possunt occidere. Qui
tamen nonnunquam desperati, et ad prmsens eruuntur
ab inimicis, sicut pueri tres de fornace, Daniel de lacu
leonum, sicut Paulus et Silas, et ipse apostolorum prin-
ceps ; sed et alibi, omnes simul apostoli de carcere ; sicut
denique multi deinceps martyrum magnve in Christo et
ecclesia laudis et glori_e. Unde recte subjungitur:
Itaque Saul et viri ejus i_ modum coron_e cingebant David,
d/c.] Protegentc namque suos fideles Domino Salvatore,
s_epissime qui propter timorem Dei noluerant, humame
tamen pacis aut commodi alicujus intuitu compulsi sunt
ab eorum laceratione quiescere. Propter hoc rectissime
tides Christi, super quam _edificata ejus ecclesia, portis
inferi prvevalet, petra dividens appellatur, quia et suos
plerumque desperatos in pr_esenti mirifice defendit, et in
fhturo sperantes a conturbatione hominum perpetua remu-
neratione discernit. Verum hvee sire modernis tempori-
bus aeta, seu futuris sub Antichristo crediderimus agenda,
videat lector, nee sine lachrymis rein laehrymis dignam
contempletur, quantum ecclesia_ status ad pejora quotldie,
vel, ut mitius dieam, ad infirmioragerenda devolvatur. Nobe
eivitas propter susceptum David cum suis omnibus marty-
rium passa est, quod est terrain bonam fruetum per pa-
tientiam reddere. Ceila cure suis civibus per David ab
hoste salvata, imminente per_cutionis articulo, salvatorem
suum, quia prodere non timuit, amisit; et hoe est audi-
turn verbi semen cum gaudio suscipere ; facta autem tribu-
latione propter verbum, continuo scandalizari. Ziphei
morantem prope David comperientes, non solum non ad
se invitare, sed et sponte prodere ; nec quidem propter peri-
 IN LIB. I. SAM, CAP. XXIV. ]75

culum vitandum, verum propter amicitiam Saulis nancis-

cendam, vias ejus explorare, et gressus evertere ac sup-
plantare meditantur; et hi sunt, qui juxta memoratam
Domini parabolam audiunt quidem verbum, sed sollici-
tudo seculi istius et fallacia divitiarum suffocat verbum,
et sine fructu efficitur. ]_'eque hmc ita prosequutus sum,
quasi non et hodie multos existere, multos semper exti-
turos perfectos in fide et veritate crediderim ; sed quod
maxima in parte viderim jamjamque instare tempora
quae olim praedicta sunt, in quibus, abundante iniquitate,
refrigescat caritas multorum. Hujus lectionis et Zipheo-
rum proditionis meminit quinquagesimi tertii Psalmi titulus,
ira se habens: In finem, in carminibus, intellectus David,
cum venerunt Ziphei, et dixerunt ad Saul: Nonne ecce
David absconditus est apud nos ? Quem ut breviter expo-
ham, In finem, in Christi personam Psalmum dictum
significat. Finis enim legis Christus, ad justitiam omni
credenti. In carminibus, in magna angustia, licet Psal-
mistze la_titia eundem canticum declarat juxta eum qui
dixit : Seal et gloriamur in tribulationibus. Semper enim,
ni fallor_ Psalmi qui in carminibus inscribuntur, exulta-
tionem canentis inter adversa denuntiant. Intellectus
David, ostendit illum David angoribus obsessum, sed et
inopinate liberatum, intellexisse quod corpus veri David,
cujus et ipse membrum erat, esset ab iniquis passurum,
quanta sui gratia Redemptoris, et ad przesens szepe liberan-
dum, et semper coronandum in futuro. Quod autem in
ejusdem Psahni capite dicitur : Deus, in nomine tuo salvum
me fac, et in virtute tua libera me ; hoc est, quod in hac
lectione David refugium petra_ petit. Et haec propter
auspicinm ereptionis petra dividens appellatur. Bibebant
enim patres de spirituali consequenti eos petra. Petra
autem erat Christus.

IN CAP. XXIV.

CAP. m. Ascendit ergo Davidinde, _'c., usque ad id quod

scriptum est: Co_sttrgens autem David descendit i_ deser-
tr_m, Pharan.] In hae lcctione Dominus absconsa a sapi-
176 A LLEOORICA EXPOSITIO

entibus et prudentibus sua dona par_'ulis revelat; mortis

claustra subiens, mox eadem resurgendo destruit ; Jud_eos,
adempto ex parte regno carnali, per discipulos ad pceni-
tentlam vocat. Nec mora deficiente legis umbra, deser-
tis diu ferisque gentium cordibus in veritate evangelii colen-
dus infertur. Fugiens namque David insidias Saulis, et
infirma Zipheorum pr_esidla deserens, asccndit et habitat
in loeis tutissimis Engaddi, qum interpretatur, Fons hoedi.
Fugiens Dominus superba non credcntium Jud_eorum
pra_cordia, dimittens et ea qu_e cceptos virtutum florcs
ultro relinquerc non dubitant, ascendit ad quasi superiora,
ct inhabitat corda humilium spiritu; qu0c confcssa jam
sum scelera foeditatis vivifico fontc Salvatoris abluerant,
ut sic dc hcedis in agnos felici mutatione transirent.
Meminit hujus loci ecclesia, in Canticis Canticorum
loquens: Botrus Cypri dilectus meus mihi in vineis
Engaddi. Videlicet aperte dicens: Quia sicut botrus
insulin Cypri cmtcris esse pra_stantior, ita grati_e mei
Redemptoris incomparabili studiorum spiritualium ardorc
mentem solet debriare quam coeperit. Et hoc in illis
solum populis, qui in remissionem peccatorum fonte bap-
tismatis innovati, fructifera bonm actionis norunt gaudia
propagarc. Vineas autem Engaddi, balsami, cujus locus
ille ferax est, arbores nuncupat. Quarum corticc inciso
destillans humor ille, lach_-mis pulcher rorantibus, et
chrismati conficiendo aptissimus, quam virtutibus signifi-
candis sit aceommodus, manifestissime liquet.
Cumque reversus essel Saul, _'c.] A persequendo Philis-
teos Saul repentc ad investigandum David, occidendumque
sinist_a monte rcvocatur; a justo, quo hostibus obviabat,
ad injustum, quo et civem feriat, certamen arma convertit.
Sic nimirum Judmi incrcduli, durn verbo scripturm sanct_e
prmditi, nonnulla smpe contra idola, variosque gentium
disputando certant errores, repente miseri contra Christum
Christianamque religionem verborum infidehum jacula rc-
torquent. Dumque eum cognoverint publicanos et pecca-
tores per undm salutaris ablutionem purgatos, atque ab
illecebris seculi jam secretos ad se admisisse, quod est
 IN LIB. I, SAM. CAP. XXIV. ]77

typice David in deserto Engaddi manere; abscondunt

statim tendieulas eontra insontem frustra, deglutire qua_-
rentes eum, sicut infernus viventem, et integrum quasi
descendentem in laeum. Unde apte subjungitur:
Assumens autem Saul tria millia electorum virorum_ _'c.]
Sicut in bono ternarius numerus certi mystcrii gratia poni
consuevit, eos nimirum designans, qui vcl Saneta_ Trini-
tatis cont_ssione gloriosi, vel fide, spe, et caritate devoti,
vel cogitatione, locution% et actione sunt perfecti_ vel all-
quid hujusmodi; ita et in malo exercitu cure ponitu_ illos
non immerito denuntiat, qui his per omnia probantur
agere contraria. Ideoque in hoc loco tria millia arma-
torum, cure quibus Saul ad persequendum David et viros
ejus egreditur; illi sunt mystice accipiendi, qui tri_brmi
acie adversus Dominnm et adversus Christum ejus, inania
meditantes, id est, abeuntes in consilio impiorum, et in via
peecatorum stantes, et in eathedra pestilentia_ sedentes,
cuncta beato viro gessere eontraria; illi videlicet, cujus in
lege Domini voluntas, et in lege ejus meditabitur die ae
nocte. Pergit autem ad investigandum David Satd, etiam
super abruptissimas petras, qu_e solis ibicibus pervia_ sunt,
euln deceptionis insidiarumque laqueos tendit Juda_orum
regnum Domino; in summis etiam dietis ejus, quoe per-
feetis solum auditoribus vix capacia restant. Ibices nam-
que, qu_e sunt parva quadrupedia_ nec nisi in petris manere
ae parere norunt, et si quando etiam de altis saxorum
eaeuminibus ruunt, in suis se cornibus illmsa suscipiunt,
humiles verbi Dei signant auditores, qui quanto minoris
se meriti, sapientla_, et virtutis conspieiunt, tanto magis
fortia sanctarum scripturarum pra_sidia, in quibus mente
habitare, ae boni operis foetus pcnere debeant, quasi petra-
rum ibices rcfugia queerunt, et quicquid eis ruinee tempo-
ralis aecesserit, in testamentis eloquiorum ccelestium se
sustentantes, quasi eornuum suorum exceptlone satvantur.
Meminit hujus animantis Dominus, et quam non contem-
nenda sit ejus figura, signavit ad beatum Job mystice
loquens : Numquid nosti tempus partus ibicum in petris ?
Et venit ad caulas quoque ovium, _)'c.] Inter persequendum
VOL. VIII. i'_"
]_ ALLEGORICA EXPOSITIO

Judaea pastorem magnum ovium Dominum nostrum Jesum

Christum, ad conventicula quoque fidelium ejus discipu-
lorum, qui se saevientibus quasi lupis ores offerebant,
impetum nefandze quaestionis protelavit, si forte vel in
ipsis aliquid unde magistrum reprehendere posset, inve-
niret. Unde illud: Ecce discipuli tui faciunt quod non
licet in sabbatis, et caetera.
Eratque ibi spelunca, _c.] Spelunea haec Dominici est
figura monumenti, eujus ostium ingressus est Saul, ut
purgaret ventrem, cure proceres regni Judaeorum abeuntes
a Pilato, munierunt sepulchrum, signantes lapidem cure
custodibus, ut auctori vitae quasi resurrectionis iter occlu-
dere nitendo, diu conceptum intrinsecus decoctumque jam
suae perfidiae mentis fcetorem foras cunctis ostenderent.
Porro Dominus in interiore parte sepulchri conditus late-
bat, latebant et viri ejus, id est, fortcs eo tempore, fortio-
res futurl discipuli ejus, qui ubicunque Hierosolymitanae
civitatis tunc temporis erant corpore ; constat prorsus,
quia tota mentis intentione ac desiderio sedem tenebant
monumenti, ubi solum quem diligebant, sepulture jacere
dolebant. Et quidem latebant in spelunca, quia quid
devotionis et amoris erga injuste occisum haberent, eos
qui occiderant, omnimode scire nolebant. Vel certe viros
David cum eo latuisse in spelunea, immo etiam cum eo
resurrexisse ac processisse de spelunca_ juxta illud intelli-
gendum apostoli : Quia vetus homo noster simul confixus
est cruci cure illo, ut destruatur corpus peecati, ut ultra
non serviamus peccato. Et sicut praemisit, dicens: Quia
quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ip-
sius baptizatl sumus. Consepulti enim sumus cum illo
per baptismum in mortem, ut quomodo surrexit ChHstus
a mortuis per gloriam Patris, ira etnos in novitate vitae
ambulemus.
Et dixerunt servi David ad eum : Ecce dies, 52c.] Dixe-
runt Christo discipull sui carnales, adhuc et animi servilis,
cure crucifixi potentiam_ et crucifigentium vaesaniam cer-
nerent: Ecce adest tempus_ de quo locutus est Deus
Pater ad te, per os sanctorum suorum a seculo prophe-
 IN LIB. I. SAI%I. CAP. XXIV. 179

tarum, positurum se omnes inimieos tuos, scabellum pedum

tuorum. H_ec autem animo toto, tametsi non verbo, dice-
bant, quicunque illorum perire cupiebant eos, qui, latrone
dimisso, Salvatorem morte damnarent ; quia probatum est
in eo qui auriculam servo principis sacerdotum abscidit,
nolens Dominum calicem, quem Pater dedit, bibere. Pro-
batum in eis qui ignem de ccelo super impios descendere
qmerebant, nescientes cujus spiritus essent; quia Filius
hominis non venit animas perdere, sed sah.are. At ille
congruo sum pietatis moderamine non occidit funditus
improbos, sed regni illis habitum, haud parva ex parte
subtraxit ; ut vel sic confusi, ad agnitionem sum dementia,
correctionemque venirent.
Post hcecpercussit David cot suum, _'c.] Dolebat Domi-
nus humanam gentem, de qua carnem suscepit, misera-
tionis affectu_ quod exigentibus illius meritis demere coge-
retur ei regalis quidpiam ornatus, malens hanc servata
lege divina regnum hic_ et in futuro seculo semper habere
perpetuum. Denique videns civitatem peccatricem, flevit
super illam dicens: Quia si cognovisses et tu, et caetera.
Quibus abscisionem regni detestabilis, quam divina dis-
trictione justus fiituram decernebat, humana pius misera-
tione deflebat.
Dixitque ad viros suos : Propitius sit mihi Dominus, &jc.]
Duas maxime ob causas David manure ab oecidendo Saul,
quamvis se inimicissime persequente, continuisse decla-
ratur; quia videlicet eum et Dominum suum_ et regali
meminit chrismate perunctum. Ubi primo regnum vel
unguentum, quod et ipsum Dominici semper videlicet
inviolabilis regni ac spiritualis unguenti noverat przeten-
dere figuram, digno veneratur honore. Oeinde etiam nos
moralibus instituit disciplinis, ne pr_epositos nobis, eos
maxime qui sacris ordinibus insigniti sunt, quamvis nos
injuste persequentes, verbi austerioris ense fcedare, et vel
ultimze superflure actionis eorum quasi fimbriam vitupe-
rando decerpere praesumamus. Sed et si forte nos tale
aliquid incautius egisse contigerit, mox dolendo cor percu-
tere, et temerarium admissum studeamus poenitendo eorri-
n2
180 ALLEGORICA EXPOSI_IO

gere. Verum juxta cceptm explauationis ordinem, qua

Saul 3udaicum populum sive regnum, David veto Chris-
turn significare diximus, possumus intell_gere, quod eun-
dem populum sire imperium Dominum suum vocaverit
Christus, eo quod ex iUo formam servi sumere dignatus
sit : Christum vero Domini, quod ei pr_e cmteris gentibus
antiquittm gratim spiritualis unctionem contulerit. Ideoque
no]uerit in eum mittere manure, qua funditus perderet
iniquos ; sed quasi chlamyde detruncata reffali dispartitus
sit eos a terra, et supplantaverit eos in vita ipsorum. Et
sicut alius Psalmus ait: Ne oceideris eos, nequando obli-
viscantur legis turn. Disperge illos in virtute tua, et
destrue eos, protector meus, Domine.
JEt confregit David viros suos sermonibus, _;c.] Et con-
fregit Dominus diseipulorum suorum austeritatem, qua
impios perire desiderabant, dicendo : Nolite judieare, et non
judicabimini. Nolite condemnare, et non eondemnabimini.
Et alibi: Non enlm misit Dells Filium suum in mundum,
ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum ;
cmteraque hujusmodi, et non permisit eos, ut vindictam mox
delinquentium, sed vitam potlus amarent correctorum.
Porro Saul exsurgens de spelunca, _;c.] Surgentes Do-
minici monumenti custodes, qui advenientis angeli timore
prostrati, et facti fuerant velut mortui, ac fugientes a mo-
numento, nihilominus c_epta contra Dominum prav_e con-
jurationis itinera peragebant, dieendo venisse discipulos
ejus noete, et furatos esse cure, illis dormientibus. Quod
etiam de illis qui custodes monumento adhibuere, potest
recte intelligi; qui etsi servando monumento Domini
gementes confusique discesserint, non tamen a perse-
quendo fidem illius gressum propositi smvientis averte-
runt. Quibus utrisque a monumenti observantia detur-
batis, et ipse Dominus sum resurreetionis, quam occulte
induerat, gloriam suis paulatim revelare non tardavit.
Atque hujusjam confirmata ac prmdocta veritate, mox per
eosdem clamore tiberve pr_edicationis intonans, aversos a
se suos persecutores, benigne ad p(_nitendi remedium,
suique revocahat amorem. Quos dum primis humanitatis
 IN LIB. I. 8AM. CAP. XXIV. 181

ac pietatis sibi reconciliaret alloquiia, nonnuUoa eorum

post se respicere, id est, commissi in Deum sceletis po_ni-
tere perdocuit.
Et inclinans se David pronus in terrain adoravit, $yc.] Et
pronum pietatis sum peetus Salvator ad eompatiendum
subveniendumque terrenis infirmisque eordibus, per mi-
nistros sui sermonis ostendens, primus ipse exempla ado-
randi et reeoneiliandi Deo his qui ilium jamdudum often-
derant, exhibuit. Dixitque ad populum Judmorum per
evangelii prmeones : Quare audis sermones humaua sapi-
entium, Setibarum, et Pharismorum loquentium: Jesus
qu_etit malum adversum te ; si dimittimus eum sic, omnea
eredent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum et
loeum et gentem. Eeee in tempore me_e passionis tot
miraeulis apparentibus, viderunt quieunque vera videre
potuerunt in re, quod tradiderit te Dominus in potestate
mea, eum ad unam mansuetissimam me_e responsionis
voeem qua dixi, Ego sum ; tanta armatorum manus tre-
mefaeta eorruit, eum me erueifixo insolita ecelum totum
meridie ealigo tenebrarum obtexit ; me spiritum exhalante,
terra tota eommota, petrve eonseissm, monumenta aperta,
et innumera mortuorum slant exeitata eadavera. Me_e
denique resurreetionis teste angelo apparente, tuque et
terrmmotus faetus immensus, et tui sunt extertitis ae mor-
tuis assimilati eustodes. Et quidem eogitavi, ut si non
pceniteres, oeeiderem te ; sed pepereit tibi patienter agendo
me_e miserationis respeetus, malens te aeta pcenitentia
veniam salutemque mereri. Dixi enim: Non pereutiam
funditus, auferamque de medio gentem, quamvis peeea-
trieem, et inimieam mihi, ex qua habitum servi, in quo
totum mundum luerifaeerem, suseepi ; quamque in patti-
bus olim divina largitio singularis grati_e benedietione
perfudit.
Quin potins, pater mi, vide, Syc.] Quin potius, inquit
Dominus, popule mi, ex quo ad eonfirmandas promis-
siones patrum ut Filins hominis voearer, et essem, ne me
iueamari non piguit. Vide et eognosee termlnum regalia
habitus tui in poteatate mea ; quoniam eum pr_eeiderem
 1_ ALLEGORICA EXPOSITIO

summitatem regni tui terrestris, multos ab ejus defensione,

quw per arma, lites, et bella geritur, ad fidei et religionis
me_ simplicitatem vocando, multos ob feature periidi_c
in marius hostinm dando, nolui manure in te apert_ ultio-
his extendere. Animadverte et vide, quoniam non est in
opere meo quicquam mali re1 iniquitatis_ meque ilium
esse cognosee, de quo propheta testatur: Qui peecatum,
inquit, non fecit, nee inventus est dolus in ore ejus. Quis
enim ex vobis arguet me de peecato, qui mei nominis
memoriam de terra viventium emdere insidiando cona-
mini ?
Quem perseque_, rex I_rael? quem persequer_ ? _e.]
Israel, vir videns Deum, interpretatur. Quem ergo per-
sequeris, inquit, popul% qui ad videndam divin_e elaritatis
gloriam prior e_eteris nationibus eleetus es ? Quem per-
sequeris? Illumne magnum ae vigilantissimum ovium
sanetarum eustodem, quem morti tradere non dubitasti,
etiam post mortem sequi odiendo non desistis ? Eum qui
humanitatis habitu modieus, sed resurreetionis saltu velo-
eissimus, tuis inter eaptandum manibus elapsus est, jam
de ccelo intonantem denuo te apprehendere posse stultus
arbitraris ? Et quidem ego non qua_ro gloriam meam, est
qui qumrat et judicet. Non absurdum videatur cuiquam,
canem mortuum vel pulicem Domini gestare figuram ;
cure et ipse alibi propter fragilitatem carnis, quam sine
semine virili, virginea came suscepit, dicat de se: Ego
autem sum vermis, et non homo. Et propter resurrec-
tionis gloriam, quam subito et citissime de morte ad vitam
quasi saltu peregit : Et excussus sum, inquit, sicut locusta.
JEt levavit Saul vocem suam, et flevit, $;c.] Et docente
per apostolos Domino, levavit populus Judaeorum in eis
qui erant prmdestinati ad vitam mternam, vocem suam in
confessionem fidei, quam dudum negando in infima de-
presserat, et prisci eontagia reatus dignis po_nitentiae fleti-
bus afltuendo detersit, confitens Domini justitiam pariter
et bonitatem ; necnon et sum commemorans errata maUtiae,
quod ipse quidem totius auctorem bonitatis morti ferox
tradiderit: ille autem morti datus injuste, cure sit omni-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXlV. 183

potens, mortificatores ad vitam reservare, quam perdere

maluerit.
Et nunc quia scio quod certlssime regnaturus sis, $;c.] Vox
tuec p_enitentis eat populi Judveorum, et a Christo quem
reeognovit salutis acHtum qu_erentis. Et nune quia seio
eertissime, quod tu sis iUe de quo dictum est : Multiplica-
bitur ejus imperium, et paeis non erit finis, habens in
ditione tua regnum illud, in quo munch corde Deum sine
uUo beatitudinis fine videbunt; confirma quaeso fidem
quam donasti tuorum largitione sacramentorum, tuisque
donis c_elestibus ipsam in me fidem augmenta, quatenus,
aeeepto pignore Spiritus, fiduciam habere queam, quod
progenitam ex meo corde stirpem operum post absolutio-
nero corporis, ab veterno sMves interim. Neque auferas
nomen meum de domo supern_e habitationis, quam patri-
bus reels, quite per legem fideliter et amanter expeetavere
venturum, donare digneris. Hvec autem et hujusmodi
confessionis verba fundentibus nonnullis Judmorum, annuit
Dominus juste illorum petitioni, et imbutos evangelii
saeramentis, de catechumenis eos et eompetentibus fecit
esse fideles.
Abiit ergo Saul in domum suam, 3;c.] Abiit populus
Judmorum in eis qul apostolis docentibus resipiscere a peril-
dia potuerunt, ad curare sua_ intrinsec_e salutis operandam.
Porro ipse Dominus et pr_ecHeatores ejus, scientes ex eodem
populo plures contra fidem bella moturos, relictis imis
et terrestribus, ad tutiora mox et celsiora loca, id eat recte
credituxa, fortiter perseveratura, Samaritanorum gentium-
que proximarum corda illustrando conscenderunt. Memi-
nit hujus lectionis, quodque ad Chrlstum spiritualiter
referenda sit edoeet, quinquagesimi sexti Psalmi titulus,
qui ita inseribitur : In finem, ne disperdas David, in tituli
inscriptione, cure fugeret a faeie Saul in speluneam. Qui
quidem duobus verbis, quasi de David scriptus videtur ;
sed duobus aliis, quia veraciter totus Christum signet,
aperit. Quod enim dicit, Ne dlsperdas David ; videtur
prohibere ab inimieo insidiante disperdi eum qui fuerat
a Domino promissum pr_eparatus ad regnum. Et quod
]84 ALLEGORICA EXPOS1TIO

in clausula subjungit, Cum fugeret a facie Saul in spelun-

cam, ipsi temporis artieulo, quo disperdi posse putabatur,
arridet. Verum quod in principio ponitur, in finem, ad
i11um euncta referenda pra_monet, qui nobis omnium restat
perfectio bonorum; quia cure ad ipsum venerimus, nil
ultra qua_rere opus habemus. _uodque in sequentibus
inseritur, in tituli inseriptione, ipsum Dominiea_ passionis
titulum, quem Hebraiee, Gra_ee, et Latine Pilatus seripsit,
exprimit; qui et ipse in figuram regni inviolabilis, nuUa
re1 ab eo qui seripsit, potuit ratione disperdi. Sensus
ergo totius tituli iste, pr_eeipientis Judeeis, ne se Christi
vel etiam oeeisi ae sepulti gloriam tollere posse suspi-
eentur : In finem ne disperdas David, in tituli inseriptione,
cure fugeret a t_aeie Saul in speluneam, in eum qui finis
legis est ad justitiam omni eredenti; Psalmum eantatum
intellige, ne disperdere quietus Christum in auferendo vel
imminuendo regnum ipsius, quod tituli veraeis inseriptione
signature est, etiam cure videas eum insistentibus impiis
per mortem monumenti claustra subiisse ; atque nimirum
elaustra a faeie fugit persequentium, ne eum ultra perse-
quendi, re1 saltem videndi haberent potestatem. 8ed et
ipse Psalmus juxta tenorem hujusce leetionis, passionem,
sepulturam, resurrectionemque Dominicam, necnon et
fidem gentium, quae et ipsa praesentis in fine lectionis
mystice continetur, aperta simul et idonea testificatione
decantat, ubi inter cmtera de passione triumphali, Dedit,
inquit, in opprobrium conculcantes me. De sepultura et
resurrectione : Animam meam eripuit de medio catulorum
leonum, dormivi conturbatus. Quae tamen conturbatio
melius in membris ejus intelligitur, necdum plene resur-
rectionem ejus in sepulehro dormientis credentibus. Item
de resurrectione : Exsurgam diluculo. At de gentibus illo
inspirante et cooperante credituris: Confitebor tibi in
populis, Domine, psalmum dieam tibi inter gentes. Sed
et damnationem gentis Judaiem, quam abscisio chlamydis
Saul in hac lectione signat, memoratus Psalmus ita descri-
bit: Foderunt ante faciem meam foveam, et ipsi incide-
runt in earn.
 lY LIB. I. SAM. CAP. XXV, 185

IN CAP. XXV.

Mortuus est _amuel, _yc.] Defecit evangelio coruscante

futur_e pr_edicatrix umbra veritatis, nec sine dolore sub-
trahi potuit populus a conmmtarum ritibus cmrimoniarum
quos divin0e legis institutione non dubltabat fuisse collatos.
Unde Jacobus ad apostolum Paulum loquens: Vides, in-
quit, frater, quot millia sunt in Jud_eis, qui crediderunt,
et omnes hi _emulatores sunt legis. Attamen paulatim
cessante in ecclesia Judaizandi consuetudine, quasi friges-
centia prophetm membra humanis abstracta conspectibus,
in domo sua in Rama, id est, in exeelso conduntur; quia
dum exterius celebrari legis sacramenta desierant, cuncta
interius in Christo et ecclesia coeperunt qumrenda intelli-
genda probari. Domus quippe prophet_e, ecclesia creden-
tium est, et h0ec in illo sita excelso, de quo scripture est:
Et ipse fundavit earn Altissimus. Et alibi : Quia excelsus
reputatus est ipse.
Cons_tr#ens aulem David deseendit in desertum Pharan.]
Pharan interpretatur onager, sive frugifer, aut feroeitas
eorum. Cessante ergo prophetia_ typo, et in Rama, id
est in Christo, ut dictum est, et ecclesia consummato,
relieta Judaea, fidei veritas gentes diu feras, et indomabilis
animi, sed jam nune justiti_e fruge foeeundandas adire
dignata est. Nee solum propter nomen agreste vel ferum,
sed et propter ineolas diros ac feroees Pharan gentibus
s!gnifieandis aptissime eongruit. 2Narrat enim seriptura
Ismaelem, a quo genus duxere Sarraeeni, in deserto Pha-
ran habitasse, illum videfieet de quo dietum est, Ejice
aneillam et filium ejus ; non enim h0eres erit filius aneill0e
eum filio liberm. Cujus vieinitatem turbulentam horres-
eens filius liber'_e, id est, populus spirituali gratia renova-
tus, queritur dieens : Heu me, quod ineolatus meus pro-
longatus est, habitavi eum habitantibus Cedar ; et e_etera,
usque ad finem Psalmi ; qu_e Sarraeenos speeialiter adver-
sarios ecelesim eunetos generaliter deseribunt. Sed ut
etiam de aneiU_e fifiis, id est, de huie seeulo servientibus
populis Christus ad libertatem voearet, hosque seeundum
]8_ ALLEGOR1CA EXPOSITIO

Isaac promissionis efliceret filios, fugatos a superbis Jud_is,

descendit in desertum Pharan, hoc est, humiliata gentilium
corda, eisque sure gratiam pietatis infudit.
CAP. IV. Erat autem vir quispiam in solitudine Maon,
_c., usque ad id quod scripture est: Saul aulem dedit
Michol filiam suam uxorem David, 3yc.] Hvec lectio typice
docet synagogam damnatam principum doctorumque ejus
malitia, a Domino salvatam, sed et ipsam post modum
vocatis ad fidem gentibus, non parva ex parte rejectam;
a]ii quidem personis humilinm salvationem, a]iis autem
rejectionem notans superborum. Erat igitur vir quispiam
in solitudine Maon, id est, habitaculi. Erat ccctus Scriba-
rum et Pharis_orum in sanct_e scriptur_e studiis conver-
satus ; qu_ singulari pr_ c_teris scriptur_ virtute pr_-
dita, insuper omnes suos ]ectores mundo solitarios efl_ci,
hoc est, a concupiscentiis pompisque ejus separari, et seip-
sos dignum Deo habitaeu]um facere docet. Et possessio,
inquit, ejus in Carmelo, id est, in agnitione circumcisionis ;
quia sermo legis, quam pr_edieabat, veram castigationem
intelligi, non autem dedit periiei. Nam quod ]item jubens
ostendit, non ipsa, sed gratia juvans perfecit. Non ergo
in perfectione, sed in agnitione eonsummatm castigationis
Pharis_eus et Seriba lega]is habebat possessionem: Quia
lex per Moysem data est, gratia autem et veritas per Jesum
Christum faeta est. Magnus autem nimis homo ille voca-
tus est; quia doctor memoratus, quamvis ex parte non
parva terrenum sapiens, multum tamen antecellit omnes
secularis philosophim prmceptores, qui ex toto divinae
legis ignari, seipsis solum magistris in his quoe docerent
utebantur.
Erantque ei ores tria millia, _c.] Erant eommissa_ ad
docendum Scribis et Pharisveis innocentes simul et poeni-
tentes animve: bye fide, spe, et caritate perfecte; i]lze
prima fidei adhue qua_ a timorc inehoat, rudimenta see-
tantes.
El accidit, ut tonderetur #rex ejus in Carmelo.] Accidit
ut perfectiores quique attditores scribarum in agnitione
castimonive legales extcrioris hominis actus deponerent, ut
 1N LIB. I. SAM. CAP, XXVo ]87

interior renovaretur de die in diem. Aceidit ut populus

omnis eisdem subditus, primitiarum deeimarumque suarum
quasi superflua sibi, et quw sine dolore amitti poterant,
Domino vellera traderet.
Nomen autem viri illius erat Nabal, Syc.] Nabal stul-
tus, Abigail dicitur patris exultatio: et stultus erat
legisperitus_ qui habens clavem scienti_e, ipse non in-
troibat, et eos qui volebant intrare, prohibebat. Patrls
autem exultatio recte vocata est synagoga in eis, quibus
dicit: Gaudete autem, quia nomina vestra scripta sunt in
c0elo. Erat namque in talibus prudentissima, ad intelli-
gendum verbum fidei; et speciosa, ad agendum qu_e intel-
ligere poterat. PorTo magistri ejus duri non eredendo,
pessimi male vivendo, et malitiosi erant contra Dominum
insidias machinando.
Erat autem de #enere Chaleb.] Erant magistri synagogm
de discipulatu legislatoris. Super cathedram enim Moysi
sederunt Scribee et Pharis_ei: qui quoniam c_eteros tunc
mortales, et human_e simul et divin_e sapientim gratia
prmlbant, non immerito Chaleb, id est, omne cor potest
appellari ; vel quia Chaleb patriarcham fide ac virtute
potentem legimus, possumus dicere quod augmentum
damnationls sit infidelibus vita fidelium, a qua degene-
ravere, parentum.
Cure ergo audisset David in deserto, quod tonderet Nabal
gregem suum, $yc.] Cum audisset Dominus in homine eon-
versatus in mundo, quod periti legis auditores suos vel ad
exonerandos se vitiis, vel ad sua pro Domino tribuenda,
exereitationis eongru_e quasi forfiee prmpararent, misit dis-
eipulos suos fortissimos, videfieet denarii eoelestis adi-
piseendi pr_eeones, quorum in baptismate renovata fuerat,
sieut aquil_e juventus, et dixit eis : Ascendite in agnitionem
cireumeisionis, apertis virtutum et doetrin_e profeetibus,
areem vos eastimoni_e spiritualis veraeiter nosse et eon-
seendisse monstrate : et h_c ag_ndo venietis ad ipsos legia
doctores, et iUis quoque salutem ex meo nomine, qui Sal-
vator appeUer et sim, evangelizantibus superna in pace
futuram, dicentes : Sit omnibus pax, quicumque in nomine
Dei Patris credendo fratres Christi esse voluerint, sit
188 ALLEGORICA EXPOSITIO

etiam vobis pax in eandem fidem pia societate eonversis ;

immo et omnibus quos erudistis, et universis quve agitis pax.
Illa videlicet pax, qu_e feeit utraque unum, et medium
parietem maeeri_e solvit, inimieitias in came sua.
Audivi quod tonderent pastores tui, _e.] Et h_ec per
apostolos suos Juda_'orum primatibus loquutus est Domi-
nus, Audivi quod doeerent discipuli vestri populum, qui
ilsdem nobiscum scriptur_e sacra_ pascuis utebantur. Num-
quam eis molesti fuimus, sed quiete conversati ad omnes,
insuper etiam jugum suave humilitatis, atque onus leve
pra_dicavimus: nec aliquando periit aliquid de doctrina
vel actibus eorum: omni tempore nobiseum fuerunt in
agnitione circumeisionis, id est, quo spiritualem circum-
cisionem, sicut etnos, in altissimis eloquiorum divinorum
verbis agnoverunt. Ubi subintelligendum est, perire po-
tuisse aliquid de substantiis eorum qui sine David fuissent
in Carmelo ; id est, supervacuam in multis, neque ad
salutem anima_ proficuam lectionem eorum, qui scripturas
]egentes, Christum in scripturis intelligere nescissent.
Interrogate, inquit, innocentes quosque, ac veraciter et
scienter humiles de vestra gente qualium est regnum ccelo-
rum ; et indicabunt vobis, quod evangelil gratia non est
litera_ legis adversaria, sed in utroque testamento justus ex
fide vivit.
Nunc ergo inveniant pueri #ratiam in oculis tuis, 3jc.]
Quia, inquiunt, vos populum doeetis, quod est intellec-
tualem tondere gregem, curate ut etiam Christi diseipuli
pr_edieantes, in vobis gratiam fidei et bon_e actionis in-
veniant. In luee enim grati_e singulariter bona pr_edi-
eaturi venimus, adeo nimirum bona, ut et regnum e(elorum
inauditum mortalibus prmdieet; et ad hoe universum
genus eonvoeet hominum, a qua etiam bonitate pr_eeipua
evangelium Grace nomen aeeepit. Quodeumque obe-
dienti_e fidelis invenerit vestra virtus, doetoribus saluti
vestr_e servirc gaudentibus, et de vestra stirpe progenito,
veraeiter manu forti ae desiderabifi Jesu Christo libenter
impendite.
Re_onden8 autem Nabal pueri8 David, _e.] Respon-
dentes stulti prineipea Jud_eorum prvedieantibus sibi
 IN LIB. I. RAM. CAP. XXV. 189

Christi diseipulis, aiebant: Nos Moysi discipuli sumus,

hunc autem nescimus uude sit. Et increverunt diseipuli
Jesu ad pra_sumptionem doeendi, ita ut a nullo valeant
superarl, qui fugerant contemnendo legisperitos, fiau]to se
in scientia majores. Tollemus ergo nos sancta_ dicta scrip-
tura_, nobis specialiter ad docendum eommissa, qu_e par-
tim simpliciter legi et intelligl possunt ; quod est, aquam
hibi: partita diligentius tractari, ut sic intelligi valeant,
debent; quod eat panem frangendo ac mandendo eomedi.
Tollemus et faeta patrum pr0ecedentium, quve in auxilium
vitae ac virtutis nostris auditoribus docendo pra_paravimus,
et dabimus doctoribus, a nostra prorsus religione ac fide
separatis, qui ad sui dogmatis sensus sancta verba perversi
transfugerent.
Tunc David all viri8 suis, _4ccingalur unusquisque gladio
suo, _fc.] Potest quidem intelligi gladius Spiritus, quod
est verbum Dei ; quo Mediator Dei et hominum, homo
Christus Jesus, ad debellandos infideles aceinctus sit, quo-
ties verbum Patris per evangelium suum mundo patefe-
eerit. Accineti et discipuli ejus, cure et ipsi idem prvedi-
caverunt. Sed quia legitur in sequentlbus : Abigail inter-
cedente, prohibitus David ne feriret impios. Numquam
autem rogat ecclesia Christum, ne incredulis satubre sui
verbi vulnus infligat. Melius intelligitur hoe in loco gla-
dius vindicta excidii, qu_e Juda_is post Domini passionem
imminebat ; quo nimirum gladio Dominus ipse, accincti et
ministri verbi i]lius, non ipsi utique pcenam peecatoribus
irrogando, sed hanc peccatoribus, nisi pceniterent, futu-
ram pr_edicendo. Cujus metu gladii oecurrens ecclesia
Domino ultra annorum LX. tempus ejus ictum interce-
dendo suspendit.
Et secuti sunt David qua_ quadrin#enti viri, _'c.] Secuti
sunt Dominum ad officium pra_dicandi quicumque pru-
dentia, fortitudine, temperantia, et justitia perfecti pote-
rant inveniri. Porto alli caritatis gemina_ perfectione con-
tenti, magis elegerunt cure acquisitis Chrism proximis
quiete vivere, quam pro acquirendis aliis ad spiritualia
bella pmecingi.
 _0 ALLEGORICA EXPOSITIO

Al_jail autem uzor_ Nabal nuntlavit unus de Imeris, dye.]

Spernentlbus verbum fidei primatibus Jud_eorum, nuntia-
vit unitas Christi discipulorum subject_e illis synagog_, ct
dixit: I_cce misit Jesus Christus apostolos, nuntios vide-
licet vcritatis, divinis scripturis instructos, ut benedie-
tionem mandarent _eternam majoribus nostris, et aversati
aunt eos. Homines isti, id est, Christi apostoli, boni apo-
stoli, boni satis fuerunt nobis, regnum cceleste pr_edicando;
ct non molesti, onera legis cervicibus nostris ultra impo-
nendo. Nee quicquam aliquando periit eorum qu_e gessi-
mus omni tempore quo in eorum quam docent sumus fide
conversati, in deserta a mundi illeeebris, et quasi solitaria
vita degentes. Omni, inquam, tempore, hoc est, sire legis
adhuc ritibus observatis, seu rcvelat_e ct pr_edicat_e jam
grafim eelebratis mysteriis, quicumque se fidei Christi
conjunxere, ab omni prorsus sunt perditione salvati. In
auxilium docendi erant nobis, tam in obscuris scrlptura-
rum investigandis, quam in apertis palam proferendis,
omnibus diebus, quibus juxta corum sensum vere cvange-
licum nostros instituimus auditores.
Quaraobrem considera el reeogila quid facias, quoniam,
dye.] Exposui, inquit, quid utilitatis et grati_e tides Christi
habeat, et quanta duritia eidem principes nostri rcstite-
rint. Ouamobrcm considera et rccoglta, quo ordine decli-
nata et vitata superborum malitia, qui noluere benedic-
tionem, et prolongabitur ab eis, ipsa non solum iram ejus
effugere, sed et benedictionem h_reditatis accipere merue-
ris ; quoniam completa est militia vindictte adversus prin-
cipes gentis tu_e, et adversus ipsam gentcm tuam; qui
occisis olim lapidatisque prophetis, ad complendam sui
peccati malitiam, in ipsum etiam singtdariter manu fortem
prophetarum Dominum manus mittere non timuerunt, et
ipsi sunt filii diaboli, Barrabbam pro Christo Salvatore
sibi ellgentes latronem ; ita obdurati sensibus, ut nullius
doctorum spiritualium dicta capere possint.
Feslinavit i#ilur _4bi#ail, el tulit duce_os panes, _yc.]
Compuncta ad pr_edicationcm apostolorum, festinavit
synagoga reconciliari Christo, quem a principibus suis cog-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXV. ]91

novit offensum,tulitque suos auditoresper leglsjam lite-

ram imbutos; et imposuit super humiles simplicesque
verbi e_rangelici dispensatores, quorum ministerio vel inter-
eessione perveherentur ad Christum: super eos videlicet
qui dicere possent, Ut jumentum facti sumus apud to in
terra, etnos semper tecum ; et : Nos stulti propter Chris-
turn. Ducenti etenim panes sunt hi qui per ejusdem fidei
et actionis consortium, ita sibi sunt mutuo fcedere con-
nexi, in tantum supern_e devotionis igne confortati, ut
nullatenus ab invicem valeant separari. Duo utres vini,
qui gemin_e dileetionis virtute debriati, mortificari came,
vivificari autem Spiritu desiderant, et interius renovari de
die in diem, ad percipiendum continendumque spiritualis
grati_ mustum. _ Quinque arietes cocti, quicquid in suis
sensibus superbum, et contra infirmiores proximos, quasi
male coruutum deprehenderint, totum devota Deo morti-
fieatione compressum, congru_e compunctionis solent flam-
ma decoquere. Quinque sata polentse, qui memoratos
corporis sensus spiritui subjugate, et humilitatis neces-
sari_ quasi mola norunt edomare ; qu_ videlicet humi-
liatio vel contritio caruis, quia moderate, et nec minus nec
plus justo debet exerceri, bene polenta h_ec sato, qu_e apud
Hebr_os certa mensura est, unum et dimidium habens
modium, comprehensa describitur. Centum ligaturls uv_
pass_e signantur, qui continentia vlrginali gaudentes, in-
super individu_e caritatis ad invicem vinculis astringuntur,
perfectisslmamque angelic_e castitatis pu|chrltudinem etiam
in came positi degustant. Passa quippe uva a rite, qu_
g.enuit excisa, cure suo quo plena est vino, ad majorig
grati_e munus solet non contrita servari ; et virginalis caro
a communis ecclesive convictu arctiori continenti_e ferro
secreta, dulcorem in se maturm jam castitatis, quasi ad
totius ecclesi_e gratiam Domino dilecta complectitur. Cen-
turn sane, quia cc_lestis et angelic_e perfectionis mysterium
signet, late omnibus claret. Du_centm caricarum mass_,
sunt anita,, quse suavitatem su_ spiritualis et perfect_e
societatis etiam proximis docendo impertiunt, ut duplieata
virtute duplicem mereantur et palmam. Qu_e cuncta per
19_ ALLEGORICA EXPOSITIO

Abigail in David epulas missa sunt, cure diversis "per

legis doctrinam imbutos viros virtutibus, synagoga bap-
tizandos, et evangelii sacramentis instituendos misit ad
Christum.
DLvitque pueris suls: Pr_ecedite me, _fe.J Pra_cesserant
multi de Judaea viritim venientes ad fidem, secuta est post
eos synagoga. Prius namque dictum est, Dominus autem
augebat qui salvi fierent quotidie in id ipsum; ac post-
modum ecclesia quidem per totam Juda_am et Galilaeam,
et Samariam, habebat pacem, et a_dificabatur ambulans'in
timore Domini, et consolatione Saneti Spiritus replebatur.
Stultis autem principibus suis synagoga credentium, ne
cos ad pejora provocaret, mysterium sua_ credulitatis indi-
care detreetavit.
Cum ergo aseendisset asinum, _e.] Cure se synagoga
cunctis fateretur stulto eatenus sensui servisse, atque ad
initia fidei Christiana_ descenderet, qua_ ab infirmitate
Dominica_ incarnationis incipiens, ad divinitatis agnos-
cenda_ solet eelsa perducere. Christus et discipuli ejus
descendebant in oceursum ejus, ut conatus ejus pra_di-
cando juvantes, ab ipsis humanitatis ejus, quibus imbue-
retur, mysteriis, ad divinitatis earn culmina summa sub-
veherent.
JEt ait David: Vere frustra $ervavi, 3fc.] Ait DQminus,
longam superbientium Judmorum stultitiam detestans:
Vere frustra tanto tempore dementibus me_e gratia_ mu-
nera ca_terls pr_e gentibus obtuli, et reddidere malum per-
fldim, persecutionis, et crucis, pro bono gratia_ quam dedi.
Tollam ergo nefandos de terra, ut usque in mane univer-
salis judicii, nullus de progenie pervcrsa dimittatur immu-
his. Quod ira dictum est, non ut Juda_i omnes inereduli
ante diem judicii monstrentur esse morituri, sed ut digni
per omnia morte et damnatione doceantur. Cui simile est
quod Core seditionem movente in deserto, Dominus Moysi
loquitur et Aaron, Separamml de medio congregationis
hujus, ut eos repente disperdam; et tamen illis interce-
dentibus ac dicentibus, Fortissime Deus spirituum omnis
carnis, num uno peccante contra omnes tua ira desa_viet ?
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXV. _9_

ira suspensa, et gratia est pietatls impensa. Sed et se-

quenti die, murmurante omni multitudine contra eos, Re-
cedite, inquit, de medio ejus multitudinis, etiam nune
delebo eos. Sed quod per justum judieium impios me-
ruisse monstravit, piis intervenientibus miserico.rdia muta-
vit. Ita ergo et hoe loco Dominus sub typo David, per-
fidi quid meruerint eos judicare detrectat, sieur sequentia
lectionis hujusce spiritualiter intelleeta monstrabunt. Nam
sequitur :
Cure autem vidisset Abigail David, festinavit et deseendit
de as/no, _ye.] Cure eognovisset synagoga Christum, immo
ipsa eognita esset a Christo, festinavit renuntiare prisem
sum eonversationi, qum habebat Dei mmulationem, sed non
seeundum seientiam; et humiliatione devotissima terrain
se eineremque testata, Dominiem inearnationis eoepit sup-
plieiter adorare vestigia, vel pro se p0enitente, ut susei-
piatur a Domino ; vel pro sua gente ae prineipibus inere-
dulls, ne eorporaliter feriantur exorans, aperta jam eonfes-
sione, et impios ad pmnam servatos _eternam, et Christi
regnum perpetua in pace mansurum eontestans, seque ad
hoe potius pertinere posse eunetis animee votis obseerans.
Ne avonat, oro, Dominus men, re_ cor suum super virum
istum iniquum Nabal, _yc.] Pia humilitate commota syn-
agoga eredentium, rogat Dominum, ne impios suos magis-
tratus ae proeeres ante punitionem extremi judieii usque ad
interneeionem deleat, ut quos pro sum stultitia perfidi_e
perennis expectat interitus, his saltem ad modicum tem-
porali gaudio lieeat hae voluptate perfrui; seipsam simul
humiliter exeusans, sive potius flebiliter aoeusans, quod et
ipsa tam tarde eognoverit tanti boni pr_eeones, hoe est
apostolos quos misit.
Quapropter susciloe benedictionem hanc, _c.] Quoniam,
inquit, impios justojudicio perituros esse non latet, obseero,
eos quos pie eonversos tibi maneipandos, ate eonseerandos,
per te benedieendos obtuli, benigne suseipias, et tuis qui
pr_eeessere famulis eeelesiastiea soeietate eommittas.
Aufer inhluitatem famul_e tuee, _c.] Amplius, inquit, lava
me ab injustitia mea, eta delieto meo munda me. Absque
VOL. VIII, O
19_ ALLEGORICA EXPO$ITIO

utla enim dubietate credo et confiteor, quia eompressls ac

devictis persequentinm machinis, plebem tua fide conse-
cratam Deus Pater longe lateque multiplicet, qui solus
mundum a matigno principe salvare ac defendere suflicis.
JEt cura benefecerit Dominns Domino meo, _c.] Cum po-
suerit Deus Pater omnes inimicos tuos scabellum pedum
tuorum, perpetuumque cure tuis eleetis intraveris in reg-
hum ; obaecro, me ad dexteram tui throni statuens, ejus-
dem regni partieipem faeere digneris.
JEt air David ad Abigail: Benediclus Dominus Deus Israel,
_yc.] Credenti synagogue gratiam Dominus ad Patris glo-
riam refert, benedieendum nobis eundem semper, laudan-
dumque signifieans; ipaam quoque eredentem, et in parte
perfeetionum etiam pro ineredulia orantem, merita bene-
dietione remunerat. Pariter ostendena, quam gratam ducat
orationem, qu_e pro adversariia benevola mente fundatur.
Suscepit ergo David de manu ejus omnia qu_ attulerat ei,
_;c.] Suaeepit Dominus devotionem omninm eredentium,
quam manus, id eat, operatio aynagoga_ prmdicantis de
suis ei filiis attulerat; monuitque benignus, ut post ac-
ceptam ab eo paeis supern_e gratiam, ad conscientiam
rediret, et qualiter sibi vivendum esset, sedula mente
dignoaceret.
Venit autem Abigail ad Nabal, et ecce erat ei convivin_
in domo ejus, _c.] Post ostensum Domino sure devotionis
affectum, synagoga credentinm venit videre vitam mentem-
que non credentium, si forte posset et eos ad fidem vocare;
quos ubi legalium victimarum epulas saturoa, genus se
regale prve c_eteria gentibus esse gaudentes ; et quod eat
graviua, contra verbum evangelii insana quasi ebrietate
vidit inflatos, tacuit aliquamdin seeleris admiasi periculum,
donec et ipsa Spiritus Sancti luee magia magisque con-
firmata, liberior ad arguendum procederet, et ipai eorus-
cante palam Christi gloria evldentins ex tempore piaeulum,
quod in eum commiserant, agnoscerent, agnoscentea do-
lerent, dolentes abluerent. Verum illi agnoseentes feature
auum, non hoc pcenitendo abluere, aed superbiendo ma-
luerunt augere. Nam et ipsi apostoli, et quotquot resi-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXV. ]95

piscebant a laqueis diaboli, ad Abigail, id est, Patris exulta-

tionis personAm_ vel comites, vel dona pertinere non dubi-
tantur.
pertransisse_ decem dies, _c.] Mortem Nabal
non aliud melius quam extermininm regni Jud_eorum
superbissimi, eversionem templi, et cessationem observa-
tionum legalinm possumus intelligere. Denique pertrans-
itis dtcem diebus factum est, quod ad consummationem
legis, qua_ in decalogo data est, pertinere nemo est qui
dubitet.
Misil ergo David et loculus est ad Abigail, _yc.] Misit
Dominus pr_edicatores, ut perditis Romanorum gladio
cure suis sequacibus perfidis synago_ primatibus, ipsam
in his qui remansere reliquiis, ad spirituales ejus nuptias
invitarent.
Qu_ consur#ens adoravit prona in terrain, _fc.] Consur-
gens ad exercitium boni operis synagoga tunc temporis
credentinm, primum dat sum credulitatis indicium, Chris-
turn adorare ut Deum ; dehinc promittit se humillim o fa-
mulatu opera servorum ejus terrena sorde polluta, et primo
baptismatis unda, et post intercessionls exhortationisque
su_ gratissimo fonte diluere. Juxta quod ipse lotis ejus
vestigiis insinuat: Quanto magis, inquiens, vos debetis
alter alterius lavare pedes !
Et ascendit super asinum, _jc.] Secuta nuntios verbi
Dominici synagoga fidelis, quo plus appropiat donis ei
percipiendis, eo certius suam stultitiam, tarditatem, et im-
munditiam cognoscit. Quod etiam de unaquaqu_ anima
fideli recte potest intelligi, qu_e ascenso asino etiam quin-
que puellas secure ducat ad David ; cure cognita sua na-
turali pigritia et hebetudine, quicquid videndo, audiendo,
gustando, olfaciendo, tangendo agere valet, totum hoc in
imptendis auctoribus sui pr_vceptis impendere gaudet.
A]iter, veniens ad David Abigail, quinque puellas habet
comites; quia copulanda Christi mysteriis synagoga, non
alias quam legis, qu_e quinque fibris scripta est, ritibus
imbutas secure animas ducit. Quod si quis dubitat post
illatam a Vespasiano et Tito Jud_eis necem, ecclesiam ex
02
196 ALLEQORICA EXPOSITIO

eorum numero fuisse collectam, legat historiam ecclesias-

ticam, et inveniet, completo Hierosolymorum excidio,
Christianos illo acco]as, maxime de circumcisione, qui
Romanorum ensem Domino revelante fugerant, continuo
redisse; ibique per annos amplius sexa_nta usque ad
supremam, quze sub Adriano facta est, ejusdem gentis
eversionem, non defiaisse de Judmis, qui fideliter in eccle-
sia Domino servirent, ita ut iUo omni tempore non aliunde
Hierosolymis episeopi, quam de circumeisione sint electi.
Igitur Abigail synagogae fidelis typum tenens, non unius-
cujuslibet temporis solum personas signat, sed aliquando
eos qui Domino in came eonstituto credere covperunt;
aliquando eos qui post ejus ascensionem ad praedicationem
apostolorum peenitentiam egerunt ; aliquando eos qui de
horum numero etiam, usque ad offieium pr_edicandi per-
venire potuerunt ; aliquando eos qui post oeeisos, venditos,
dispersos Christi et eeclesive perseeutores ad fidem vcne-
runt. Qui quoniam omnes unum Dominum, unam fidem,
unum baptisma, unum Deum et Pattern haberc didicerunt,
recte omnes eadem Abigail significat, muller prudentissima
et speciosa, cujus vocabulum in Patris exultationem trans-
fertur. Illam nimlrum signifieans, quam assistentem a
dextris suis in vestitu deaurato, id est, in operibus cari-
tatis gloria pr_efulgidis, idem Pater exultans affatur : Audi,
inquiens, filia, et vide, et inclina aurora tuam, et oblivis-
cere populum tuum, et domum patris tui, quoniam con-
cupix_it Rex speciem tuam.
Bed et Achinoem accepit David de dez_rahel, _yc.] Achi-
noem fratris decor, Jezrahel interpretatur semen Dei. Non
solum ergo de synagoga Jud_eorum Dominus, quos sibiin-
terno amore eonjungeret, elegit, sed et de genfibus populum
suis saeramentis imbuendum, sua dileetione eonfirmandum
propitiatus assumpsit. Qui fratris decor recte vocatur,
in quantum sui redemptionis gloriam, non autem suam
quaerere delectatur. Ipse enim frater noster fieri dignatus
est, vel propter humanitatem naturm nostrm simitem quam
adsumpsit ; vel quia, quotquot receperunt eum, dedit eis
potestatem filios Dei fieri. Denique in Canticis Canfico-
 ZN Lm. I. SAM. C._P. XXVl. 197

rum, et ipse Dominus frater eeeleaise propter unius ejus-

demque natura_ consortium, et ipsa soror appeUatur illiua ;
unde eat illud : Vulnerasti cor meum, aoror mea aponaa,
vulnerasti cor meum. Et ilia in antiquia fidelibua inearna-
tionem ejus deaideranter expectana, Quia mihi det re,
inquit, fratrem meum augentem ubera matils me_e, ut
inveniam te foils, et deoaculer ? id eat, in hominia habitu
te videre merear et alloqui, quem inviaibili natura Deitatis
semper credere, diligere, adorare eonauevi. Qui fratria
decor pulcherrime de Jezrahel, id est, de semine Dei origi-
nem duxisse perhibetur, illo nimirum semine, quod exiit
seminare, qui seminar, hoc eat verbo fidei ; quod postquam
per seipsum Juda_is commisit, etiam exteris gentibus per
apostoloa auos Dominus evangelizare curavit; ut, juxta
evangelii parabolam, fieret unum ovile et unus pastor.
Saul autem dedit Michol filiam suam uxorem David, _c.]
Phalti salvator meus, Lals leo, vel sibi metuit, Gallim
tranamigrantea dicuntur. Pilncipes et magistri Judveorum
postquam gentiles Chriato credere viderunt, subtraxerunt
subditam aibi synagog_ plebem ab eo, docueruntque credere
potius Antichristo, quem suum quasi salvatorem pr_esto-
lantur in fine futurum, filium utique diaboll, qui factus eat
ut nullum timeret, et circumiit tamquam leo rugiens
eecleaiam, quaerens quem devoret ; et eat de numero im-
mundorum spirituum, quiet olim ipsi de c_elia trans-
migraverunt ad tarta_ et suos quotidie aequaces de vir-
tutibus ad vitia_ de malls ad pejora transmigrare non
cessant.
IN CAP. XXVI.
CAP. v. Et venerunt Ziphei ad Saul in Gabaa, _c. usque
ad id quod scripture eat : Saul reversus est in domum suam.]
H_ec leetio doter Ju&eam pro culpa periidi_e, quam erga
Dominum exercuerat, regnum quod vel in co_fia ab eo
aceipiendum aperare, vel in terris ab eo aceeptum serrate
debebat, amisisse ; sed et in totum observantiam e_erimo-
niarum perdidisse legalium, qua, si eredere Chriato volu-
iaset, in apiritualem mutata inteUeetum, et ipaa apliltualis
spiritualiter custodire valet; attamen ipsa, si vel sero con-
19_ ALLEGORICA EXPOSITIO

verti, et pcenitentiam agere consenserit, promiasum a Do-

mino regnum cceleste coneedL Ziphei, qui interpretantur
florentes, Judmorum doctores exprimunt, de flore et quidem
odorifero, id est, rudimentis legalis scientia_ gloriantes, sed
fructum justitim fidei prorsus ignorantes. Saul, qui dicitur
expetitus, regnum eorum, quod sibi a Domino petierunt,
typice denuutiat. Gabaa civitas ejus, qua_ transfertur in
collem, superbam regni ejusdem ext_llentiam demonstrat.
Achila, qum interpretatur suscipiens earn, constantiam
eorum qum fidem Christi in Juchea, pia mente suscepere,
designat. Venerunt igitur David habitaute in deserto
Ziphei ad Saul in Gabaa, dicentes : Ecce David absconditus
est in eolle Achilm, quve est ex adverso solitudinis: de
hac infm scribitur, quia fuerit ex adverso solitudinis in
via. Veniebant Domino pra_dicante in Judzea Scribve et
Pharisvei hypocrita_, dicentes sua_ regive potestati superbia
tumidm, ut hane ad invidiam excitarent, absconditam Jesu
dilectionem in corde turbse, quve fidem ejus susceperit_
Christum regem eum venisse credens in mundo ; de qua
benedicitur, Quve est ex adverso solitudinis in via. Civitas
quippe, in cujus colle David abseonditur, ex adverso soli-
tudinis sit posita, cure eaterva justorum Christo hospite
beata, terrenorum desideriorum vitare tumultus, et ab
ilheebris seeularibus solitariam se reddere eurat. Et h_ee
est uniea via ad pereipiendam haue perfectissimam mentis
solitudinem, in altitudine, quasi eolle mentis ejusdem ad-
venture Christi suseipi, illum videlicet de quo ipse dieit :
Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater
meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud
cure faeiemus.
El surrexit Saul, el descendit in deaerlum Ziph, _e.]
Gabaa Achila_, non Gabaa civitatem Saulis, sed collem
Achilm, qui Hebraiee Gabaa vocatur, inteUige. Incitanti-
bus ergo doctoribus perversis, eommotum est regnum
Judmorum ad persequendum Dominum, habens in exercitu
impietatis eos qui contm fidem, spem, et caritatem dimica-
turi, quasi triplici acie, infidelitatis, desperationis, et odii
procederent ad beUum. Quo armature milite castra ini-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXVI. 199

q_tatis in medio turban, qu_e Christum corde susceperat,

metari festinabag si forte posset eum vel corporaliter in-
venture extinguere, vel spiritualiter a fidelinm ejus amore
repellere. David ergo habitante in deserto, Saul post eura
venit in desertum ; quia suscepto habitatore Christo in
corde iilorum, qui mundum deserere studebant, statim
aderat persecutio, qu_ probaret credentes, et illato agone
occasionem promerendse tribueret palma_. Quod ipsum et
hodie et cunctis ecclesim temporibus fieri non desinit.
Sed veniente post se Saul, David quid fecerit videamus.
JEt surfeit David, et venit ad locurn ubi erat 8tml.]
Persequentibus se Juda_is Dominus non reliquit provin-
clam, non abstulit beneficia disposita, sed semper docebat
in synagoga et in templo, quo omnes convenerant, et
curabat languidos eorum.
Et air David ad Achimelech Hettheum, 8;c.] Multi prm-
dicante in came Domino de gentibus, multi de Juda_is
confluebant ad fidem, sed ipse primos sui verbi ministroa,
quihus castra reg_ai perseeutoris deturbaret ac devinceret,
de Judafis, qui ei arctiori dilectione simul et sacramento-
rum perceptione adh_erebant, elegit. Achimelech quippe
Hettheus, qui interpretatur, Frater meus rex abscisus,
natione quidem populum gentium, nomine autem et fide
eundem ab idololatriav rltibus abseisum, et Christi regno
conjuncture atque adunatum demonstrat. Porro Abisai
filius Sarvia_ frater Joab, id est, patris mei incensum, filius
angustiw, frater inimici_ electos de Judmis discipulos Christi
dilectione ferventes, filios pmnitentim, fratres secundum
naturam populi persecutoris figurate designat.
Venerunt ergo David et Abi.vai ad populum notre, $;c.]
Venit Dominus et diseipuli ejus ad visitandum populum,
qui sedebat in tenebris et in umbra morris, et invenit
regnum ejus cognatione tota in imis deprimi, et ca_co
sopore torpens, omnia virtutum munimina, quibus contra
hostes spirituales armari debuerat, in desideriis vixisse
terrenis, sed et doctores simul omnes et auditores eadem
cure principibus desidia_ peste languescere.
Dixit_e _4bisai ad David: Conclusit Deus hodie iaimicu_
_00 ALLEGORICA EXPOSITIO

tuum, 8yc.] Intellexerunt diseipuli spirituali jam fide pr_e-

diti, omnia a Patre tradita in manus Salvatoris; sed carnali
adhuc ignorantia pr_epediti, putabant ab eo qu_erendum
superbos et contemptores verbi illius igne co_litus misso
devorari. Quos ille confestim ab hac intentione revocans,
patientiam potius habendam esse decrevit, dicens: Quia
Filius hominis non venit animas perdere, sed salvare. Sane
quod David adjungit;
Quis enirn extendit manure suam in Christura Domini, _c. ?]
Juxta eceptam quidem expositionem demonstrat, neminem
sacrilegii seelere immunem, qui Judaiei popull regnum
specialiter ei a Domino datum, et oleo sancto eonsecratum,
irrumpere, civitatemque ac templum divino cultui dedi-
catum, abjecto Dei timore profanare tentaret. Verum
juxta supplicem dicentis sensum, docet quanta reverentia
sit divinis adhibenda saeramentis, quamvis per malorum
manure dispensatis ; quantum personis sacri altaris oi_eio
maneipatis honor impendendus, quantum ab harum hesione
quamlibet male viventium, propter insigne gradus sit cujus-
libet temperanda pr_esumptio, cure ipse exul innoeens ah
interfeetione me injustissime persequentls, propter solum
sanetee unctionis oleum, quod in figuram Christi re1 nomi-
nis vel regni non servaturus aceepemt, et mi]item suum
pr_ecepto, et seipsum divino timore compeseuerit. Caven-
dum ergo, ne episeoporum, presbyterorum, diaeonorum,
famam passim lacerare et attaminare prvesumamus.
Nunc igitur tolle hastam ¢u_e est ad caput _us, _fc.]
Hasta vel ipsam regni potentiam, vel arma virtutum spiri-
tualium, quibus regnum juvari poterat, insinuat. Potest
autem et de terreno quod habebant, et de ecelesti regno
quod sperabant, quicumque de illis hoc sperare noverant_
accipi. Quod utrumque perfidis merito constat ablatum.
Scyphus autem aquae, carnalium observatio typorum; qu_
ad comparationem evangelieve perfectionis, quasi scyphus
aqua_ ad calicem vini eat, non inconvenienter accipitur;
unde et supra Nabal poscenti David aquas, dare contemp-
sit. Abigail etiam vinum dedit, quia populus infidelinm
legis vel litemm Christo ascribere tenuit; fidelis autem
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXVI. 20I

quisque et ad ipsum euncta referenda, et hmc spirituali

sapore plena fereere cognoscit. Hasta igitur et scyphus
•aquae Saulis aufertur, cure Judmis ob reatum perfidi,e
regnum omne simu|, et literalis custodia legis adimltur.
Quod quidem per Abisai David jubente fit, cure jubente
Domino apostolorum quisque evangelii jura prmdieans,
vetem omnia docet esse transitura. (_uod autem sublata
hasta et scypho David adjunxit, dicens, F,t abeamus;
slgnificat, abiturum a Jud_eis Christum, et ad gentes sal-
vandas cure prmdicatoribus suis fuisse transiturum. Quod
et ipse venturus ad passionem eodem pene verbo pro-
nuntians air : Surg-ite, eamus hine.
Et non erat guisquara qui videret et intelligeret, gyc.] Non
erat quisquam in parte reproborum qui Domino vel apes-
tolls ejus, pr_edieantibus futuram Judm_e desolationem,
et stature ejus antiquum eradendum de terra, vel prm-
terita sua faeinora, vel futuram intelfigens damnationem,
evigilaret ad pmnitendum ; sed omni in impietate perdura-
runt, quia Dominus, exigentibus meritis prmcedentibus,
exevecavit sensus eorum. Alitcr, sopor Domini irruit super
eos, id est, gravior solito, quem Dominus eis speeialiter ob
adventure David immisit, non sinens eos expergefieri, donec
ipse rediens abiisset.
Cumque transi, set David ex adverso, _e.] Cure trausisset
Jesus de hoc mundo ad Patrem, et in altitudine regni
paterni imperturbabills maneret, longe nimirum segregatus
ab aspectu mortalium, essetque grandls distantia inter eum
qui immortalis victor morris, in came Deus ad dexteram
Patris sederet, et eos qui in hoe mundo mortales miseri
et impii contra ipsum certare laborarent; e|amabat per
apostolos suos prmdicando ad populum Israel, et ad legis-
peritos ejus, eosque de somno sui noxii torporis exsurgere,
et sibi credendo respondere cogebat. Abner quippe, qui
interpretatur Patris lucema, eos qui populo veritatis lucern
tunc temporis ministrare debuerant, ostendit. Pater ejus
Net, qui lucernam vertitur, horum magistros qui in luce
legalis scientim spiritualiter accendenda, et iUis ac populo
pandenda prmcesserunt, typice designat.
:: _0_ ALLEGORICA gXPOSITIO

; Fa re_ondens Abner, air : Ouis es tu qui damas, eye.?]

: Responderunt Phariszei et Scribve, non se nosse discipulos
Jesu, qui clamarent docendo populum, et inquietarent
regnum Judmorum, quasi fuso Christi sanguine reum.
Et vultis, inquiunt, inducere super nos sanguinem hominis
istius ?
gt air David ad Almer, Numquid non virtu e#? _c.]
Dieunt apostoli, Numquid non vos scrib_e estis leg'is periti,
prineipes saeerdotum et Phafis_i, gradu pariter et sdentia
populo prmeellentes ? quare non custodistis immutilatum
vestree gentis imperium, perfeeti operis simul et doetrime
insistendo vigiliis ?
Ingresm_ eat enim unus de turba, ut interfleeret regem
dominum tuum.] Juxta literam de Abisai dicitur, qui ea
mente castra intravit, ut si quomodo posset regem inter-
ficere. Juxta Mlegoriara de apostolis inteUigitur, qui per-
ditionem regni nefandi propter peecata futuram, sedum
coatestatione prvedicebant.
Nune er#o vide ubi sit hasta re#is, $5e.] Videte, inquiunt,
nunc ubi sit imperil vestri seeptrum, quod et in terris
amisistis, et in cmlis sperare desivistis; ubi umbratica
legis observatio, quam toto ex animo sitistis, in qua ves-
trorum manus actuum ab omni peccatorum sorde lavari
potuisse jactastis. Omnia pariter quia Christum perdidisti
et ipsum templum abiit. Qtme quidem onmia, etsi apo-
stolorum temporibus needum completa, maxima tamen ex
parte ecepta, et ante ipsoram tempora, et ipsis adhttc
superstitibus, qui historiam veterum legerit, inveniet.
Denique Herodes major, et filii ejus, inter innumeras quas
Jud_is intulere ealamitates, etiam sacerdotibus vestem
sanetam eripuere, neque eis unquam in hac ministrandi
coneessere licentiam; vicem pontificatus, reseisso ordine
legali, ad libitum suum mutaverunt. Pilatus templum
secreto noctis imagines C_esaris introducendo polluit, secu-
tus impietatem Herodis, qui hoe prius aquilam auream in
eo statuendo profanavit; et juvenes qtti bane causa reli-
gionis ejicere tentabant, flammis exuri mandavit. Caius
et ipsum templum et ormaes eorum synagogas profanari
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXVI.

sacrificiis gentilinm, ac repleri statuis simulachrisque im-

peravit, seque ibi ut Deum coli prmcepit. H_ec quidem
de rellgionis, c_terum de regni deterioratione, donec Peni-
tus periret_ dicere nullus eat finis.
Cog,s'it e_tem Saul vocem David, _c.] Cognita Saul
voce David, et ejus humilitate, innocentia, et justitia
permotus, peccasse se, neque ultra in eum peccaturum
esse confitetur, et promittit, eumque jam reverti pra_cipit.
Cognita multi ex principibus Jud_eorum per apostolorum
exhortationem voce Christi, pmnitentiam agentes se pec-
casse confessi sunt, et eum per gratiam veni_ ad sua
eorda, qu_e ob perfidiam deseruerat, reverti multis lachry-
mis ac magnis precibus implorant.
Si Domi_us ir_citat te adversum me, _;c.] Si Dei, inquit,
Spiritu ductus me persequeris, necesse est, ut divinam
mihi pietatem sacrificiis et precibus placem; sin autem
non Domini nutu, sed contra voluntatem ejus, hominum
nequam deeeptione depravatus, tantisper adversus inson-
tern swviendum putasti; certum est eos maledictione dig-
nos in divino examine teneri, qui me malls suasionibus ab
ejus tabernaculo et terra sancta repulsum, inter idololatras,
quos maxime detestor, vitam ducere cogunt. Et si hvec
ex hominibus, ut dixi, flamma persecutionis exarsit, jus-
tuna est per omnia, ut non meus ab impiis effundatur
sanguls, quem manus persequentium hactenus injuste
qumrere non cessavit. Juxta intellectum vero mystieum,
membrorum Christi, id est fidelium ejus vox est, qui pra-
vorum persecutione correpti, diligenter sua corda discutere
solent. Et si pro peceatis suis sibi a Domino per tales
p_nam castigationis irrog_ri cognoscunt, confestim ipsi
h_ec compunctionis debit_ sacrificiis expurg_are conten-
dunt. Si autem se injuste pati injurias aut mortes ab
impiis, ut a via veritatis avocentur, aspiciunt, illos quidem
qui h_c aglmt, _eterna a Domino maledictione plectendos
intelligunt; quia fideles Christi ab l_ereditate catholie_e
fidei usque ad idololatrlam genti]itatis vel h_ereseos cujus-
libet deflectere voluerint. Si autem qui hvec innoxii pa-
tiuntur, ab omni morte et corruptione salvandos a Do-
8
3

ALLEGORICA EXPOSIT|O

mino, immo etiam patientire sure palmam pereepturos ease

lmtantur. Possumus et ex apostolorum persona ad Judreos
perseeutores ira dictum aceipere: Si Dominus incitat vos
ad persequendum nos, plaeetur ira ejus orationibus nostris ;
si autem, quod magis verum est, filii hominum maledicti
sunt apud Dominum, qui nos divina prredieantes ejecerunt,
ut non habitemus in Judaea et in Hierosolymis ; dixerunt-
que, Reeedite; et quia Jesum Deum creditis, huie potius
inter gentes, qu_e deos alienos colere solent, servite.
Et air Saul: Peccavi, _5c.] Duas sul exultatus eausas
proponenti David, et qure sit vera inquirenti a Saule, Saul
ipse sui eonseius animi respondit, non se Domini incita-
mento, sed sua dictante stultitia eum fuisse perseeutum ;
sed jam nune eum domum reverti preeatur, nil a se mall
ultra passurum. Et Judreorum multi eonfessis suis seele-
ribus, Dominum, quem infidelitate pepulerant, fide ad se
revoeare curarunt.
Et resportdens David all : Eece basra regis transeal unus
de puer/s, _;c.] Respondens Dominus per doctores suos
poenitentibus Judaeis, eta persequendi faeinore eonversis :
Ecce, inquit, penes me eat vestri regni potestas ; transeat
unitas fidelium in infidelia corda superborum, et promissi
vobis olim regni ceelestis spiritualia velox anna reporter.
Quod et apostolorum temporibus non parva ex parle
completum, et Helire prredicantis ac reducentis cot patrum
in filios, plenius eomplendum restate temporibus. Tacet
et de scypho aquae tollendo; quia legis umbram Dominus
non docet ultra servandam. Meminit proditionis Zipheo-
rum titulus Psalmi Bin. qui tamen ad superiorem magis
proditionem respicere videtur, eo quod ibi juxta modum
fituli dicatur: Nonne David absconditus eat apud nos ? Hie
autem aliter: ]_ece David abseonditus eat in colle Achil_.

IN CAP. XXVII.

CAP. VL El air David in eorde suo : _lliquando incidam

uno d/e in marius _.qau/,_yc. usque ad id quod air Achis de
David: Multa mala operalus eM co_tra populum suum
Israel, _c.] Have leetio prreaentem ecclesire stature, quo
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXVII. 20_

post longa martyrum certamina, pace in gentibus, quan-

tum inter homines continua gaudet, insinuat. Ait David
in corde suo : Aliquando incidam uno die in manus Saul ;
nonne melius est ut fugiam, et salver in terra Philisti-
norum ? et emtera. /kit Dominus in sapientia sua, in qua
omnia facit et disponit : Ecce ecclesiam sanctorum, mem-
bra videlicet mea, persequuntur Judvei, neque semel accen-
sam smviendi unquam mitigare rabiem norunt; ne ergo
repentino incursu subvertant ejus stature, tollantque de
medio, melius est ut me semper duce potita ad gentes
salvandas secedat; quarum latitudine in ejus fidem et
amorem conversa desperent insani posse se ejus delete
eonstantiam; cessentque etiam in Judma minis cmdibus-
clue persequi, quam in gentibus viderint gratia ccelestl
coruseam.

El surreovit David, el abiit ipse, _yc.] Relinquit Dominus

sedem, quam in corde Judveorum antiquitus habere sole-
bat, et abiit ad genres sum fidei aequirendas ipse et minis-
tri sermonis illius, senario et centenario numero insignes,
id est, perfectte operationi imprmsentiarum intenti, et emleso
tium spe indubia, in futura mente suspensi.
Et habitavit David cure Achiz in Geth, $yc.] Geth, qu_e
in torcular vertitur, pressuras et tribulationes, quibus in
hac vita tides ecclesi_e probatur, insinuat ; quod etiam
Psalmi, qui pro toreularibus intitulantur, deelarant. Achis,
qui dicitur Frater vir, populum gentinm qui in Christum
credendo frater ejus esse per gratiam, et viriliter agere
gaudet, significat. Pater enim Maoch, qui in eviratum
transfertur, hoc est, virili actione, mente et virtute priva-
turn, priorum temporum gentiles, qui idolis servientes,
a virtutis opere simul et mercede vacui permansere, demon-
strat. Habitavit ergo Dominus inter gentes primo in
perseeutionibus pressurisque quam maximis, donee et ipse
fidem ejus suscipere nossent, ipse et apostoli ejus; pastor
quisque cure subjecta sibi quam gubernat et erudiebat,
ecclesia Christus ipse geminarum unus pastor ovium, et
earum videlicet quas de gentibus adduxit, et earum quas
_06 ALLEOORICA EXPOSITIO

de Juda_is in die caliginis nubisque dispersas ipse inter

genres servare et pascere non cessat. Possunt etiam du_e
uxores David, animae fidelium cast_e, quay in duarum
conversatione vitarum, activm scilicet et contemplativze,
Christo adh_erent, inteUigi. Aehinoem Jezrahelites, id est
fmtris mei decor, a semine Dei originem ducens, ipsa sit
cujus illuminati mentis oculi Rcgem in decore suo videre
totis viribus ardeant. Abigail veto, id est, Patris mei exul-
tatio ; uxor Nabal Carmeli, id est, Stulti, mollis, ea intelli-
gatur, super quam nuper a doctoris stulti blanditiis per
pcenitentiam salvata, gaudium ita cure angelis habeat Pater
in cce]is, quam super nonaginta novem justis qui non indi-
gent pcenitentia.
Et non addidit Saul ultra ul _ererel eurn.] Preesens
eeelesi_e tempus sigaaifieat ; cure hanc Judvei glorifieatam
in gentibus, et regum quoque secularium favore tutam,
quamvis odisse non cessant, spem tamen omnem et inten-
tionem earn superandi funditus amiserunt.
Di_t autem David ad -,'Jchi_: 8i inveni gratiam in oculis
tuie, dyc.] Dixit Dominus per diseipulos suos ad populum
gentium : Si tibi doetrina veritatis, quam praedieo, et vita
quam promitto, ptaeet, detur meis sermonibus humile cor
audientium in unitate firma fidelium, ubi habitem per gra-
tiara Spiritus Saneti.
Dedit itafate ei Acld.s in die illa _icelech, _yc.] Sieelech
interpretatur def_ecatio vocis adduet_e ; defBecare autem
voeem, est vocem ad se usque perductam, sollicita disere-
tione, qui sermo veritatem, qui fallaciam redoleat, inqui-
rere. Dederunt ergo credentes ex gentibus ad dedican-
dam Christo mansionem suam, qu_e intelligimr ecclesia,
illarum catervas animarum, qu_e venientes ad se prmdican-
tium voces ex ratione discernere, et puritatem apostolicm
vocis a faece philosophicae vel pagan_ vocis novemnt secer-
here. Propter quam causam talium cmtus animarum gen-
tilium cveremoniis ereptus, factus est in perpetuum aposto-
lorum juri subjectus. Quem sensum, ni fallor, et Antiqui-
tatum Josephi ju,_at Historia, qu_e dicit: Cui dedit rex
 I$ LIB. I, SAM. CAP. XXVll. 20] v

quendam vlcum Sice|ech nuncupatum. Quem vlcum ita

dilexit, ut cure regnasset David, eum ipse et ejus pueri
tanquam possessionem propriam honorarent.
Fuit autern manerus dictum quilms habitavit David in
regione Philistinorura, _c.] Fuit, est, et erit tempus man-
sionis Christi in ecclesia gentinm, donec quatuor mundi
plagas omnimoda cvelestis sure gratim luce perfundat,
donec evangelii fulgur, quod quatuor librorum unanima
varietate continetur, credulis gentium cordibus infundat.
Et nota, quod David veniens ad Philisteos, in Geth incipit
habitare ; sed citins permittente Achis in Siceleeh divertit :
quia veniens ad genres in discipulis Christus, prius torcu-
lari pressurarum, calcatus ab infidellbus, tandem post
plures expressas'martyrum uvas, imbuendos eos qui inter
fmcem vinumque cauponum intellectualinm, id est, docen-
tium sensus diversos dijudicare nossent, adllt.
JEt ascendit David et viri ejus, _c.] Sur saxum, _Egyptus
sonat tenebras. Proficiebat ergo instantibus Christi dis-
cipulis ecclesia, et erlpiebat animas a paganis ritibus, qu_e
non novi, sed antiqui hominis exempla sectantes, terrenis
desideriis inhveserant, euntibus cunctis ad duritiam cordis,
et pervenientibus usque ad terrain tenebrosam, et opertam
mortis caligine, terrain miserlze tenebrarum, ubi umbra
morris, et nuUus ordo, et semplternus horror inhabitat.
Et percutiebat David omnem terrain, 3;c.] Percutit Do-
minus gladio verbi sui quicquid ineredulis infimum terre-
numque repererit; nec quemquam eorum qui fidem vere
percipinnt, vel spiritu vel came ulterins in pristina conver-
satione vivere permittit, sed omnes veridica confesslone
facit cure apostolo dicere : Vivo autem jam non ego, vivit
vero in me Christus.
Toltensque ore, et bores, _c.] Tollens sibi de gentibus
Christus diversorum morum animas, ad unitatem omnes
praecedentis in ipso ecclesim congregate festinat.
Dicebat autem ei _chis : In quem irruisti hodie ? _c.]
Quamvis fallere vidcatur ad literam, qui contra Palmstinos
insurgens, eorumque provinciam non longe positam devas-
_0_ ALLEGORICA EXPOSITIO

tans, suscitanti eorum reg4 contra suam gentem se irruisse

dicebat: non tamen fallit figura sermonis, quia gum gentes
ad fidem protrahit, contra manifestam fervent_mque Ju-
d_eorum blasphemiam Christus irruit. Ipsius enim justo
judicio c_citas ex parte eontigit in Israel, donec plenitudo
gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret; dum
ergo gentes adducit, eontra Jud_am irruit ; qui non
paueos bon_e oliv_e ramos propter superbiam fregit, ut
oleastrum inserens, participem bon_e radieis et pinguedinis
effieeret oliv_e. Et bene irruere dieitur: Quia qui ceei-
derit, inquit, super lapidem istum, confringetur; super
quem vero ceeiderit, conteret eum.
Virum et mulierem non vivificabat David, _yc.] Conversos
quosque ad se Christus peccatis vivere vetat. Juxta quod
primo eeclesim sure magistro ostendens, _mmundorum cor-
dium eatervis imperat, dicens : Surge, Petre, oceide et
manduea. Et Paulus doeet, mortuos quidem nos esse
peecato, viventes autem Deo in Christo Jesu. Sed neque
hoc tempore credentes martyria pro suo nomine ab imp[is,
mortesque subire pr_eipit.
Dieens, Neforte loquantur, _fe.] Ideireo non vivifieabat,
ne loquerentur adversum se. Adversus doetorem namque
suum testimonium dat auditor, qui minus peffeete se vel
eredendo vel operando eruditum, minus ab improba sire
aetione seu eogitatione probat extinetum.
Credidit er#o _4ehis David, _;e.] Credit Christo universa
fmternitas gentium, dicens ; quia populum, in quo natus
est, infidelitatis causa deseruit: totque bonve olivve ramos
ob infidelitatem, ut ipsa eredendo inserer dejeeit, et igni
comburendos injecit. Erit utique mihi jam eredenti, spe-
ranti, amanti, vitae Beternm debitor; ut sine quo nihil pos-
sum faeere, et in przesenti pignus Spiritus, et in futuro
mihi sempiternam protectionis sum gratiam ministret. De
qua servitute perpetua fidelibus servis a Deo Domino
impensa, dicit ipse Dominus: Amen dico vobis, prve-
cinget se, et lacier illos discumbere, et transiens ministrabit
illis.
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXVIII. _0_

IN CAP. XXVIII.

CAP. vti. Factum eM in dielms iltis, 8yc. usque ad id

quod scripture est : Qui cure comedissent, _e.] H_e lectio
significat_ Jud_eos propter completum in Christo prophetim
totius mi_isterium, post confirmatam gentium fidem, con-
traque eorum pariter et h_ereticorum perfidiam spiritua|iter
erectam, non jam nunc ecclesiam Domini salvandos, sed
perituros syna_ogam frequentare Satanze; nec faetam
Christi in came dispensationem, sed futurum Antichristi
sperare et credere regnum. In qua primo notandum, non
easdem res vel personas eandem semper tenere significan°
tiam; sed et aliquando per bonos mala, sicut etiam per
malos bona po_e figurari. Philistilm namque, qui p_ene
semper in malo poni cor_sueverunt, hoc loeo, quia David
secure habent, credentes ex gentibus signant. At eontra,
Israel populus Dei, quia hunc a se persequendo expulerat_
vel Jud_orum prmsentis _evi perfidiam vel h_ereticorum
nequltiam figurate denuntiat. Et e contra Israel Philistiim
congregatis agminibus pr_epai'antur ad bellum, cure con-
gregatis doctorum conciliis, credentes ex gentibus, vel
h_reticorum versutiam, vel perfidiam Jad_orum, ut aut
ex toto corri_mtur, nut minus contra bonos valeant dispu-
tando, superare proponunt. Quod si cui videtur absurdum
per Philisteos infideles, fideles debere figurari, tantumqu¢
gentilium eos putat pr_tendere typum; sciat et ipsos
gentiles multorum cultores deorum, eontra Jud_eos pariter
et h_eretieos, quia et hi unius veil Dei cultu, et iUi Christi
nomine glorientur, solere pr_ellari; certissime tamen intel-
ligens, quod Aehis, qui interpretatur frater vir, qui David
exulantem beaigne suscipit, qui |ocum ad manendum tri-
buit_ qui tantum ejus virtuti et amiciti_ fidit, ut eum
secure ad certamen postulet, egredi fideles ex gentibus
signet. Denique sequitur :
Di_tcue .4chi_ ad David: 8ciens aunt scilo, _yc.] Quod
est aperte catholicos quosque cure errantes increpando, vel
ratioc_nando, re1 scriptur_e verba memorando expugnare
proponunt, Domino dicere: Deus, tu seis insipientiam
VOL. VIII. P
_10 ALLEGORICA EXPOSITIO

n_ et infirmitatem, quia sine te nihil possumus

faeere, tu nobis certantibus an_ilium pr_ebe, tui nobis
• meti opera sure intereessionis impendant; et quicunque
de eis sanetas te auctore eon&dere seripturas, spiritualis sci-
enti_e nobis arcana, quibus carnales devineamus, adhibeant.
Di_w David ad Achis : Nunc scies, _yc.] Patet juxta
literam, quia promittente David auxilium regi, promittit
et ipse custodem capitis sui, sire in belli certamine, seu
post victoriam, se eum esse facturum. Verum juxta sen-
sum spirltualem, caput fratrum fortium, et viriliter agen-
tium, Christus est. Quibus, ipso dicente, Et ecce ego
vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem
seculi ; respondent illi: Etnos custodem regentis nos
grati_e tu_e, qua permaneas in nobis, nuUum prseter te
ipsum habendum esse didicimus, non solum cunetis hujus
seculi diebus, sed et in futuro, ubi melior est dies unus in
atriis tuis super millia.
Samuel autem mortuu8 est, _c.] Hoc biennio ante ocei-
sionem Saulis Josephus faetum narrat, ita scribens: Reg-
navit itaque Saul, Samuel quidem vivente annis decem et
octo, moriente autem alios duos. Et quidem superius in
ordine histori_e iisdem psene verbis mors Samuel et sepul-
tura describitur ; sed hic ideo recapitulatur, ut qua in-
stante necessitate Saul pythonissam quserendam putarit,
]egentibus ad memoriam revocetur. Verum mystice mors
_anuel cessationem passo Domino legallum figumrum_
simul et prophetarum, qum ejus incarnationem futuram
pr_cinerent, in&cat. Planctus Israel, quia non absque
dolore permaximo, carnales a veteribus Domini institutis
possent avelli, denuntiat. Credo omnis Israel, qui videre
potuit deso]ationem templi Hierosolymorum, et terrm
repromissionis, quse et ipsa in typum c_lestis gratise patri-
bus data sunt, nullatenus planctum et lachrymas tenere
valuerit. Sepultura, qu_e post mortem et planctum facta
est, it]ud tempus signifieat, quo funditus ab umbrarum
observatione legalium fideles cessavere Judsei. Nam tern-
pore non paueo primitivam Judaizasse constat ecclesi_an,
donec evangelica paulatim prsevalente doctrina, et ip_
 IN LIB. 1. SAM. CAP. XXVIII. 211

radlcitus a legall se observatione contineret. Et bene

Samuel in Rama urbe sua_ qua natus est, quse interpre-
tatur excelsa, sepelitur ; quia eadem ecclesia Christi, quse
olim prophetise inchoantis exordia profladit, ipsa eonsum-
matas prophetise figuras, quasi mortui membra Samuelis,
honorifica devotione conclusit-
E/_aul at_tulit omnes ma#os, _ye.] Magi et arioli, quo-
rum primi, qui vulgo malefiei vocantur, sanguine utuntur
ae vietimis, et ssepe eontingunt corpora mortuorum, se-
quentes (quos _ translationes ineantatores appellant)
verbis rein peragunt, omnes gentilium vates et idololatrias
mystiee designant, quos a se funditus hoe tempore Jud_e-
orum populus, et si terrena plus quam eoelestia sapiens_
abstulit. Neque enim quisquam Baalim nune, vel Asta-
roth, vel qnselibet alia gentilium audet eolere portenta,
quamvis nee Domino perfeeta fide subdatur.
Congre#alique sunt Philistiim, _;e.] Philistiim hoe loeo
in quantum David auxilium et virorum ejus desiderant,
fideles ex gentibus ; in quantum veto spernunt ct abji-
eiunt, infideles, qui Christo repugnant, ostenxlunt. Utri-
que enim et Judveis infidelibus, et hseretieis mate fidelibus,
et eatholiei videlicet Christiani et pagani, utrisque ilti
repugnant. Unde bene Philistiim in Sunam, quse inter-
pretatur eoeeinea, eastrametati esse dietmtur. Coeeus
quippe ignis speeiem tenet. Et fideles autem Christi
amore ferventes, et pagani perseeutionis igne ssevientes,
suos quique adversarios impugnare non dubitant. Pug-
nant enim inter se boni et mall; pugnant inter se maliet
mall; pugnare autem inter se boni et boni nutlatenus pos-
strut : porro Israel, quia Saul morituro et impio, non autem
David justo et regnaturo duce in prmlium convenit, vel
modernam, ut supra dictum est, ejusdem sul populi cseci-
tatem, vel pravitatem designat hsereticam; et ideo reete
propter superba suse fidei detrimenta ad montem deeursus,
quod nomen Gelboe signifieat, convenisse, ibique cceidisse
describitur.
Diz_que Saul servia suis : Queerigemild mulierem haberdern
pythonem, t_e.] Negate sibi Domini responso, Saul mulie-
P2
_]_ ALLEGORICA EXPOSITIO

rein habentem spiritum immundum, per quam sclscita-

retur, qumsivit ; et cessantibus post Domini passionem
prophetarum veterumque cmrimoniarum figuris, populus
Judmorum consulit et frequentat synagog-am Satana_, qua-
lis est hodie synagoga eorum, habens pythoncm, qui illo-
rum lingua signifieat os abyssi. Neque aliud in melius
quam ingressus perennium intelligitur pmnarum. Sed et
ipsum nomen usitatum a perfidm factionis significatione
non discrepat. Namque ab Apolline Pythio, qui harum
artium cultor sedulus extiterit, ductum fertur, quiet ipse
hujusmodi vocabulum inde mutuasse perhibetur, quia
serpentem Pythonem in ultionem sui filii ab eo necati
percusserit.
El dixo'unt servi ejus ad eum, $;c.] Recte pythonissa,
quam quidam ventriloquam appellant, in Endor, hoc est
in fonte sire oculo generationis habitasse narratur, ut et
ipselocusmansionisejusperditmjam synagogmtestimo-
nium reddat, qum, serpentino deceptacolloquio,lumen ac
poculum sapientise sulsauditoribus se darementitur.
Mutavitergohabitumsuum, _;c.] Mutato populusJuda_-
orum in pejus velsui regniterreni, velfideiet operum,
quibusspiritualiter ornarisimuletamaridebuerat, habitub
venitad auditionemtalis synagogm,quam pythonissa sig-
nificet,in cmcltatecordisobscuri;cure hisqui unitatem
rectefideivel caritatis transgredientes, nequaquam ad
agnitionem Sanct_eTrinitatispervenlre noverant.Dualem
namque numerum inmalo nonnunquam poni solere novit,
quicurin mundi creatione solasecundidieiopere bene-
dictionemdivinmvisionis non meruerint, et immunda in
arcaanimaliasub hoc numero intrant,c._teraquehujus-
modi inscripturis
innumem recteintelligere
novit.
Di_tque eimuller:Quem suscitabo
tibi
_ _yc.]
Et populus
Judmorum synagogam suam ingressus, per prophetias
olimin Christorecapitulatas
etcompletasquasia mortuis
sibisuscitaridesiderat,
agendo videlicet,
ut sacrificiis,
sabbato,neomeniis,
leprmdomorum etvestium,cmterisque
literalibus
denuo serviat
umbris.
El air mulier ad Saul, _c.] Unum videns pluraliter ap-
 IN LIB. I. SAM, CAP. XXVIII. 213

peUat, more scripturis usitatissimo, quo et plures singu-

lari, et singuli smpe solent plurali numero designari. De-
nique uno facto vitulo dixit populus: Hi sunt dii tui,
Israel. Et non una super impios immissa rana vel musca,
dictum est : Immisit in eis muscam eaninam, et comedit
eos; ranam, et exterminavit eos; et alia innumera hujus-
modi.
1Kvit aulem Samuel ad Saul: Quare inquielasti me, 3yc.?]
Et ipsi veteris testamenti libri prophetim gratia plenissimi,
palam testantur legentibus, non se debere post Domini
passionem ad figuratam liter_e eustodiam resuseitari, immo
ipsos prophetise ministros inquietari, eum ea qu_e seripse-
runt, aliter quam ipsi senserunt, viderint intelligi.
Et air Saul :. Coarctor nimis, _;c.] Jud_ei a Deo derelieti,
prophetise donum habere non meriti, a eunetis gentibus
impugnari, emortuam, ut ita dieam, legis et prophetise
umbram emca sub nocte sequuntur. Hane _erumnis ob-
sessi quid sibi agendum sit, quasi eonsulendam existimant.
Verum ips_e quoque cverimonive legales idipsum nune
frustra et in angulis eelebratve significant, quod olim Deo
jubente, et gratanter aeeipiente, in publieo exhibitm mon-
strabant, vetera scilicet transitura, et facienda omnia nova,
delendum fimditus Jud_orum et Christianorum toto orbe
regnum esse dilatandum, quomodo Samuel mortuus, sed
impia arte suseitatus, idipsum per omnia de regni muta-
tione, quod et virus antea pr_edieebat. Si quem veto
movet, quomodo muller arte d_emonica prophetam post
mortem inquietare et suseitare potuerit, seiat pro eerto aut
falsam tune umbram quverentibus ostendisse diabolum,
aut si vere Samuel extitit, tantum in his agendis licere
diabolo, quantum Dominus permiserit. Nee mirum pro
quibusdam seeretioribus eausis talia maligno spiritui per-
mitti, eum et Salvatorem eonstituerit in pinnam tempfi, et
Job petierit, aeeeperitque tentandum. Quod si fantasiam
potius immundi spiritus fuisse quod apparuit, credimus ;
neque hoe turbare debet, quomodo talis vera et prophetiea
narrate potuerit. Novimus enim diabolum multa s_epe
futura, quve ab angelis sanetis didicerit, pr_escire vel prve-
_14 ALLEGORICA EXPOSITIO

dicare posse; seal eo minus illius dictis auscultandum_

quo cuncta quae loquitur, agitve apud homines, seducendi
studio facit. Quod autem dictum est inter eaetera :
Cras autem tu el filii tui meeura eritis.] Sive Samuel
dixerib seu spiritus ncquam, non aliter melius quam sine
eorpore, id est, in alia vita intelligitur. Quia nequaquam
Saul malus ibi post mortem, ubi Jonathan bonus potuit
reeipi, immo chaos magnum inter eos confirmatum est,
quorum unus in sinu est Abrahae cure Samuele reeeptus,
alter cure diabolo in inferni flamma sepultus. Ambo sunt
tamen de hujus vitae eonversatione_ qua diabolus semper
earebat, ablati. Neque aliquid vetat intelligere, si haee a
diabolo fantastice dicta et ostensa credlderimus, voluisse
malignum inter vera, quae diceret, permiseere fallaeia ;
dieentemque sub persona Samuelis ad impium, Tu et filii
tui mecum eritis, latent_r persuadere peecantibus, quia
sopitis dimissisque post mortem etiam majoribus peceatis,
et ipsi cure eis qui bene ante mortem vixerant_ beate tune
vivere possint.
Statimque Saul ceeidit porrectus in terrain, _;c.] Legens
prophetarum dicta, celebrans irrita saerifieia populus Ju-
daeorum, terrorem quidem patitur miser; sed robur fidei
quo beatificetur, non habet, qtfia eoruscante per orbem
tanto tempore gratia praedieationis evangelicae_ panem
vivum qui descendit de e_elo, comedere nescivit.
In#ressa est igitur muller illa ad Saul, _e.] Et populus
ille perfidus, tantis hodie ealamitatibus inter genres op-
pressus, undique eonturbatur_ ut nec ipsa eum saerae lee-
tionis verba_ quae tamen in tenebris ignorantim percipit,
quamvis sua synagoga eogenteo legendo vel audiendo per-
eipere deleetet.
Muller autem illa habebal vitulum paseualem in domo, _c.]
¥itulus tenerrimus atque optimus, et panes similaginei,
quos Abraham et Sara ad reficiendum Dominum fervente
diei mediae sole praeparant, fidem Dominieae inearnationis,
et perfectionem devotae humifiationis, quibus sancta eccle-
sia cure suis magistris spiritualibus dilectionis et sapientiae
luce flagrans, Dominum placate, insinuat. At contra
 I_ LIn. I. SAM. CAP. XXIX. 215

vitulus istepascualis, et farina quae muller daemoniosa mori-

turo Sauli, servis ejus intempesta nocte coxit, et comedenda
apposuit, nativitatem regnumque Antiehristi, et contritio-
nem cordis eorum, qui ei stulta humilitate famulantur,
exprimit: qu_e synagoga Satanae, a tenebris impietatis
involuta, miseris, et zeterna morte damnandis suis audito-
ribus eredenda et speranda suggerens, quasi dulcibus eos
epulis a circumstantium aerumnarum pavore reficit; quo
coma pasti edulio proficientes in pejus, vadunt obscuri
sola sub nocte per umbram.
IN CAP. XXIX.

CAP. viii. Congregata sunl ergo Philistiim universa ag-

mina in Aphec, 3;c. usque ad id quo dictum est : Philistiim
autem aseenderunt in Jezrahel.] Haee leetio, in qua prin-
eipes Philistiim David suis eastris ejieiunt, illud nimirum
tempus signat, de quo Dominus ait: Et quoniam abun-
dabit iniquitas, refrigeseet earitas multorum. Congre-
gantur ergo Philisteorum agmina in Aphee, quae interpre-
tatur furor novus ; furit gentium perfidia eontra Judmos,
furit eontra hmretieos. Utrosque enim hoe in loeo Israel
signifieat, novisque semper insidiis veteres augmentare
non eessat; eontra hos quidem, quia unum solum Deum ;"
eontra illos autem, quia Christum przedicant ; eontra utros-
que, quia idola derident, certamina dira gerens.
Sed et Israel castrametatus est super fontem, _'c.] Fons
qui erat in Jezrahel, id est, in semine Dei, lavacrum bap-
tismatis, quo ecclesize filii per gratiam Spiritus Sancti
regenerantur, insinuat. Si ergo Judaeos infideles, seu
deteriores infidelibus haereticos, in nomine Israel figuratos
intelligas, ambo super fontem gratim renascentis castra
perfida ponunt ; unus per superbiam despiciendo, alius
per hmresim violando.
Et satrap_e quidem Philisliim incedebanl in cenlurlonibus,
_c.] Novissimum agmen, vel humilitatis merito, vel ordine
temporis intellige. Nationibus quippe gentium omni tern-
pore seeuli eontra Judaeos, ex quo gens ilia eondita est, in
acie constitutis, et eos manu vel ore debellare certantibus ;
_]_ ALLEGORICA EXPOSITIO

sed et eontra heercticos, quia portio sunt ecclesi_e, propter

invidiam nominis Christi, simili mente furentibus, Dominus
in clectis suis humilis et despectus secularlbus adest ; quia
filii seculi hujus prudentiores sunt in sua generatione
filiis lucis. Qui etiam suo tempore incarnatus, et in ple-
nitudine temporum, et humilis mundo apparuit, humili-
tatis, abjectionis, et paupertatis exempla suis sequacibus
foils ostendit, quos tamen intus quam manu fortis in de-
bellando superbos, quam in beatificando subjectos sit desi-
derabilis edocuit.
Dixerunt principes Philistiim : Quid sibi volunt Hebreei
isti?] Despiciunt pagani vitam, societatem, doctrinam
fidelium Christi, qui merito Hebr_ei, id est, transitores
appellantur; quia nunc de vitiis ad virtutes transire in
futurum, de morte ad vitam transitum sperare, ima car-
nalium desideria, simul et adversa mundi omnia supin_e
mentis culmina transcendere norunt.
Et air Achis ad principes Philistiim, $;c.] Laudante Achis
amicitiam David, irati principes Philistiim ejus contuber-
nium in pr_elio vitant, cujus virtutem prmliantis lama vul-
gante pavescunt. Denique inter alia dicunt:
Nonne iste est David, _yc.?] Laudante gentium ecclesia
fidem Christi, per quam vita mereatur mterna; irati phi-
tosophi et pontifices idolorum, ei se credere timent, cujus
verbo suam culturam simul et sapientiam dolent esse
destructam ; cujus triumphum de antiquo hoste talem,
qualem nemo alius promereri potuit, in unanimo sanctm
ecclesi_e choro celebrari conspiciunt, ejus se membris ad-
unare, ejus regimini subdi fidem percipiendo refugiunt.
Voeavit autem Achls David, et air ei, 3ic.] Achis quidem
ipse rectum David, innocentem et bonum, sieur angelum
Dei confitetur; sed ne offendat oculos satraparum Phi-
lisfiim, e prmlio descendere, in pace irm pr_eeipit. Fidelium
turba de gentibus Christi justitiam, misericordiam, et sane-
titatem, tanquam ejus qui ad salutem gentium a Deo fueilt
missus, ]audat, amat, pr_edieat, sed hlasphemis superbisque
idololatrim dueibus verbum committi non debere preeatur,
ne forte audiendo et non eredendo majus judicium sumant ;
 IN LIB. I. SAM. CA_p. XXX. 2]7

et quasi hortatur Dominum, ut magis pacato serenoque in

corde credentium requiescere contentus sit, quam non
credituris praedicando oblatus, occasionem tribuat, per-
secutionum scandalis excitandis.
Scio quia bonus es tu in oculis me_, &_c.] Et ecclesia
in Domini laudibus praestans, etiam ista perorat: Scio
quidem ipsa, et apcrtis fidei oculis intclligo bonitatem tuae
gratim c_elestis, toque ipsum essc de quo propheta prze-
dixit, Et vocabitur nomen ejus magni consilii angelus ; hoc
est, paternm voluntatis nuntius. Sod principes dogmatum
culturarumque gentifium, sprcto tuae protectionis auxilio,
sua se virtute et industria salvarl debere confidunt.
Philisliim autem ascenderunt in JezraheL] Abeunte cure
suis David, Philistilm in Jezrahel, id est, in semen Dei
prMiaturi ascenderunt, quo seeum prius demorante in
Aphee, id est, in furore novo convenerant. Et reprobi
s_epe, pulsis a sua vicinitate fortioribus ecclesiee doctoribus,
tota se virtute in fragiliores quosque depravandos excrunt,
quos ob majorum revcrentiam vel timorem prius, quamvis
animo furibundi tangere et inquietare minime prmsumpse-
rant. Non solum autem qui arma certantes, vel argumenta
disputantes contra bonos ferunt, sed etiam qui exempla
pravitatis sub fratrum nomine prmferentes piorum aspecti-
bus ostentant, in Jezrahel_ id est, semen Dei ascendentes,
zizaniis hoc diabolici seminis inficere tentant. Hujus mys-
teria leetionis, et hodie multis Dominum de suo come
fugantibus, electosque ejus prementibus, innumera per
loca compleri videmus et audimus ; sed appropinquante
mundi termino, crescentibus malorum cumulis, magis ma-
gisque complenda, quia non ambigimus, tremula expecta-
tione formidamus.

IN CAP. XXX.

CAP. Ix. Cumque venisset David et viri ejus in Sicelech,

_c. usque ad id qnod scribitur : David misit de pr_eda his
qui erant in illis locis, in quibus commoralus fuerat David
ipse et viri ejus.] In hac leetione typice ostenditur, seduetos
ab hvereticis, quamdiu dileetionem unitatis non perdiderint,
_I8 ALLEGORICA EXPOSITIO

facile Christi gratia per doctores veritatis, ad fidem posse

recipi ; et sive doctores ipsos, seu simpliciores quosque et
propria salute contentos, uno omnes eodemque vit_ vetern_e
remunerandos esse denario; sed et ipsos h_eresiarchas,
partita corrigendos a Domino, partita perpetua ultione
pleetendos. Amalech dicitur populus bruchus, sive populus
lingens ; et Amalechit_e impetum faciunt ex parte australi,
in Sicelech, cure h_eretici, qui per blandos sermones et
benedictiones seducere solent corda innocentium, et omnes
spiritualis scieuti_e fruetus malediea erodere lingua, ex ipsis
sanct_ seriptur_ verbis, qu_e Spiritu Sancto inspirati,
locuti sunt, et eomposuere sancti Dei homines, simplicibus
quibusque insidias tendunt.
El percusserunt Sicelech, Syc.] Sicelech interpretatur de-
fzecatio vocis adductm, quam percutiunt et succendunt, qui
discretionem auditze pr_edicationis argumentationum sua-
rum ariete confundunt, ecclesiasticaeque fidei tranquillita-
tern maligno sui erroris igne dejiciunt. Cui nimirum igni
simillimus iUe est, quo Hieremize prophetae libros rex
superbus incendit ; contrarius autem ille, quem Dominus
misit in terrain, et voluit vehementer accendi.
El non interfeeerant yuemquam, 3yc.] Captivant et non
interficiunt hmretiei ; qui etsi fidei simplicitatem minus
eruditis, non tamen fervorem caritatis, qu_e vita virtutum
est, eripere valent.
Cure ergo venisset David et viri ejus ad civitatem, 3;c.]
Adveniens Dominus in electis suis catholieisque doctoribus,
et videns ecelesim turres ac tecta quondam fulgentia, ser-
monis h_eretici terr_e complanata, primo ut decet, pro
ea restauranda Patrem fletibus pulsat et precibus, ac deinde
confestim etiam restaurandi coepta molitur. Plangunt
doetores commissas sibi ecclesias animasque, quas Deo
genuerant et nutrlebant, dilato ad tempus Christi auxilio,
a fidei simplicitate corruptas ; quod est, dilato ad tempus
David adventu, virorum ejus uxores ac liberos ductos
esse captivos ; si enim ejus gratia juvans adesset, corrumpi
omnino non poterant.
Siquidem et du_euxores David captiwe duct_ fuerant, 3yc.]
 IN LtB. I. SAM. CAP. XXX. 219

_uod uxores David utramque sancta_ ecclesi_e vitam, qua

in przesenti vero regi servire gaudet, activam scilicet et
speeulativam significent, supra jam dictum est. Tanta
autem s_epe haereticis a gentibus, quod Ariana maxima
seditione claruit, eeclesiam tempestas involvit, ut non solum
speculativze vitae decor, quem juxta nomen Jezrahel, auctor
ipse gratiarum Deus in cordibus quietorum et humilium
spiritu seminavit ; sed et actiwe constantia, quam hi potius,
qui nuper antiqui hostis manus evaserunt, exercere solent,
propulsante perseeutoris ira videatur interire.
Et applicavit Abiathar ephod ad David, _c.] Qu_e Do-
mino inspirante sancti ejus faciunt, more seripturarum ipse
faeere dicitur, qui juvat ut faciant ; sieur etiam de Spiritu
Sancto, cui est una cure Patre et Fitio virtus atque operatio,
dictum est: Ipse enim postulat pro nobis gemitibus in-
enarrabilibus. Quia quos repleverlt, gemitibus vacare, et
pro salute sua Dominum facit postulate. David igitur,
applicata ad se stola pontificali, an latrunculos prosequi
debeat, Dominum consulit; cure pastores eeclesi_e gratia
sui auctoris intus edocti, per scriptur_e sacrve lectionem,
qua doctores in ministerio verbi semper oportet indui,
qualiter erga errantes quosque agere debeant, consilium
supern_e voluntatis inquirunt. Respondet Dominus perse-
qucndos ab David latrunculos, et comprehensis excutien-
dam pr_edam ; cure in eadem lectione docuerit, a doctoribus
ecclesi_e maglstris persequendos disputando h_ereticos, eom-
prehendendos superando, excutiendam eis pr_edam revo-
cando ad ecclesiam animas eorum, prius sui vel fraude
seductas.
Abiit ergo David ipse, et sexcenti viri qui erant cure eo,
_;e.] Torrens Besot, qui interpretatur annuntiatio, sive
earo, vel carnalem hvereticorum sensum perdifficilem ad
corrigendum, vel redundantiam significat eloquenti_e secu-
laris, et ipsam _eque violento fluxu rapidam, nec facile nisi
perfectis quibusque doctoribus superabilem. Abiit ergo
desiderabilis noster rex, veraciter manu fortis, ad bellandam
verbo veritatis errantium pervieaciam, ipse et electi ejus
operis integritate, simul et spei certitudine probati, quod
1
_0 ALLEGORICA EXPOSITIO

senarius humerus, quo sua Dominus opera complevit;

et centenarius, qui in computo auricularis primus dexteram
petit, manifeste denuntiant. Denique in centesimo Psalmo
extremi judicii discrimen, quo spes omnium recte speran-
tium ardet, aperte describitur, ubi misericordia et judicio
cantato, fideles quidem terroc, et ambulantes in via imma-
culata, per misericordiam ad sedem perpetum beatitudinis
ac sui Redemptoris ministerium provehendi ; omnes autem
peccatores terrm per judiciumjustum in matutino declaratm
suoc, quoc diu latuerat, actionis interficiendi, ac de civitate
supernoc pacis memorantur esse disperdendi. Comitanti-
bus autem in via veritatis Dominum sanctis ejus, ubi
ad articulum disputandi, et hmreticos revincendi venture
fuerit, nonnulli socpe etlam magni viri, non quidem a
credendi puritate, sed tamen a peritia dicendi lassati sub-
sistunt. Non enim omnes qui recte credere norunt, etiam
cos qui contraria rectoc fidei sapiunt, ratiocinando devincere
norunt. Obsistit enim socpe quasi torrens annuntiationis,
sire carnis, vel carnalis eorum sensus, qui spi_itualia capere
nesciunt, eel impetus pronuntiandi carnalia quoc sentiunt ;
quem superare, et instar Helloc vel Helisoci suoc discretionis
potentia perrumpere ac dissipare minus periti nesciant.
Quod in Nicocna maxime synodo patuit, ubl tot ac tantis
de toto orbe collectis doctoribus, non facile quisquam
primitus, procter Athanasium Alexandrinoc ecclesioc dia-
conum, poterat inveniri, qui cure Ario confligere, et ejus
tergiversationes ac dolos statim dcprehendere, traducere, ac
devincere nosset. Ubi gentilis quidam philosophus, Ari-
stotelicis permultum armatus argumentis, Christianos cre-
berrime provocans, a hullo penitus doctorum etiam dialec-
tica arte illustrium quibat superari, donee exsurgens unus
miroc sanctitatis episcopus, sophistic_e quidem locutionis
funditus ignarus, sed divinoc fidci sapientla procclarus_
multifidas ejus versutias simplici per omnia, sed veraci
prosecutione cassaret. Non ergo torrentem hujusmodi
transire docendo sufllciunt, nisi qui eel eximia Spiritus
gratia in fide roborati, eel majore disputandi sint, industria
procdocti. Qui quoniam prudentia, fortitudine, temperantia,
 IN LIB. 1. ,BAM, flAP. XXX. _1

etjustitia sublimiter eminent, quoniam pro evangelio con-

fligere gaudent, recte quadringenti fuisse memorantur, qui
latrunculos insequuntur ; recte ducenti qui lassi subsis-
runt ; quia sunt qui fidem et actionem, quam defendere
disputando nesciunt, ipsi vivendo exercerc non nesciunt.
Et invenerunt virum _!E#yptium in agro, 3;c.] Properantes
eatholici doetores ad certamen cure hmretlcis agendum,
inveniunt smpe relictos ab eis viros, tenebrosa peccatorum
suorum nigredine notabiles, nee pr_e ingenii teneritudine
magistros erroris ad eeclesiam vastandam sequi valentes;
adducuntque eos ad audiendam fidem catholicam, panem
aquamque verbi tribuunt ; sed et dicta magistrorum prm-
eedentium addunt, qui olim de pulcherrima prmsentis
eeclesi_e quasi ficu, vel vitro morris articulo succisi, per
totum seculi hujus qui nunc agitur annum, maturam sum
doetrinm memoriam ad reficiendas fidelium mentes con-
servare non cessant. Et bene fragmen massm dant, quia
non integra opuscula talibus, sed dicta patrum quotquot
suffieere putant suggerunt. Bene duas ligaturas uv_e trl-
buunt; quia geminm dilectionis eos vinculis Christo et
ecelesim copulandos ostendunt.
Qui cure comedisset, _c.] Cure aecepisset reetm fidei
alimoniam, aceepit et fiduciam mentls, qua se misericordim
gratiam speraret adepturum.
Di.vit itaque ei David: Cujusestu, vel uncle, 3/c. ?] Regula
est eeelesiae, transfugientes ad se ab hmretieis per doetores
suos inquirere ; qui priusquam fugerint, quid de fide sen-
serint, quo in futurum mente tendant. Et cure eos tota
intensione hmresibus eontradieere, et eatholiem fidei favere
eognoverint, tune demure eis ejusdem fidei saeramenta
reconeiliandis adhibere, ne sanctum eanibus, et poreis
margaritas passim mittere videantur. Cujus, inquit, audi-
tores, et de qua, vel ad quam modo venire seetam disponis ?
Respondeat neeesse est, qui vel h_eretieorum laqueos eva-
dere qu_erit : Peeeatis fateor obseuratus ego sum, haetenus
audiendis maneipatus hmretieis ; reliquit autem me magis-
ter, qui erroribus imbuit ; quia ubi eontra eeelesiam bella
gerebantur, minus me idoneum lingua vel ingenio ad hoe
_ ALLIBGORICA EXPOSITIO

eertamen ease perapexit; neque ultra ad talem voluit

secure dueere conflictum. Siquidem nos erumpentes ab
austro, id est, luce, perfeetum et Spiritua Sancti flatu vivifi-
cure dogma nostrum promittentes, et gentilium non pau-
cos ad nostram adduximus sectam, et ipsam ecclesive fidem
non parva ex parte turbavimus.
Dixitque ei David: Pote_ me ducere ad istura cuneum ?
Sic.] Dux David ad inveniendos debeUandosque prmdones
esse suadetur, qui ab Amalechitis relinquebatur _egrotua ;
qula sunt qui inter h_ereticos conversati, ob pigritiam
ingenii, vires nocendi bonis non habent, et iidem subito
gratia superna respecti et attaeti, sufficientem ex Deo
sumunt virtutem resistendi perversis; immo commodius
multo et certius per eos qui hmreticorum arcana norunt,
conversos ad catholicam, errantia eorum dicta confundun-
tur. Quod autem jurari sibi rogat, ne occidatur_ et ne in
manus domini sui tradatur, ita demum persequenti cune-
um proditurus hostilem ; hoc nimirum qu_erit a magistris
spirituallbus, ut ea solum conditlone illis hmretlcorum
pandat arcana, si ipsi sibi absque dubietate fidem, qua
mortem vitare perpetuam possit, ostendant; neque eum
rursum doctrinis subdi patiantur inanibus.
Qui cure duxisset eum, ecce iUi discumbebant, Sic.] Super
faciem terr_e discumbunt hmretici, comedentes et bibentea ;
qui sive obseura scripturarum, seu legant aperta, (hoc enim
inter comedere et bibere distat,) nequaquam per h_ec ceeles-
tia, sed terrena semper inquirunt, nec dicere cure apostolo
valent: Nostra autem conversatio in ccelis eat. Et quasi
feature celebrant diem pro spoliis, qum de terra Philistiim
et Juda rapuerant, cure ad inventa sua, quibus vel paga-
norum aliquos sub prmtextu nomlnis Christi pejus errare
docuerant, vel fideles quosque a via veritatis averterant,
quasi optimum seientim lumen arbitrantur, aiuntque gau-
dentes : Hme dies quam fecit Dominus, exultemus et lmte-
tour in ea.
Et percussit eos David, Sic.] Duobus modis pereutit
h_ereticos Christus, vel castigando videlicet ad recipiendam
fidem, vel anathematizando ad subeundam perpetuam
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXX. 223

pcenam. Quae utraque percussio a vespere usque in ves-

peram producitur, quia ab agnitione obscurantis corda
erroris, usque ad ejusdem erroris vel pcenitentiam ad
tempus amaricantem, vel supplicium pertingit aeternum.
(tuadringenti sane viri, qui ascensis camelis gladium
David, totidemque ejus militum fugiendo evaserunt, illi
sunt profeeto, qui eatholicorum despecta voce doctorum,
nec corrigi ab his consentiunt, nec metuunt damnari; sed
virtutum suarum, immo tumoris et jactantiae celsitudine
quasi camelorum gibbo eonfisi, non minus se perfectionis
evangelicae nomen et numerum tenere, ac dexteriora, id est
vitae ccelestis gaudia, sperare et adepturos esse gloriantur.
Eruit ergo David omnia, @.] Devictis vel correctione
vel ultione, vel" detectione nefandi dogmatis haeresium
conditoribus, eruit Dominus animas quas deceperant, et
ad catholieae pacis reducit unitatem.
Venit autem David ad ducentos viros, _;c.] Perfecta de
praedonibus victoria, David aeque eos qui lassi substiterant,
cum his qui pugnaverunt, spoliomm parte ditavit. Non
glorietur sapiens in sapientia sua. Non omnia possumus
omnes, l_'umquid omnes apostoli? l_umquid omnes pro-
phetae ? l_umquid omnes doctores ? Numquid omnes vir-
tutes ? Numquid omnes gratias habent curationum ? At-
tamen omnes in ejusdem Dominicze vineae cultura diverso
tempore laborantes, unum eundemque sunt vitae denarium
in contemplanda summi regis imagine percepturi.
El misit dona de pr_eda senior@us Juda, 3;c.] Amat
monetque Dominus cuncta in diversis personis, conditic_
nibus, et vetatibus ecclesiae suae membra, de sua semper
_fictoria, sui regni perennis augmentatione laetari, et quoties
animas diabolica pridem seditione corruptas viderint eccle-
siae restltui, glorificare ac benedieere Pattern qui in coelis
est. Quod eos maxime facere gaudet, quos dilectionem
suam in corde puro, et jam inter acervas persequentium
discipulas servasse_ quos sanetorum dicta vel exempla in
sedula castro conseientiae memoria tenuisse perspexerit.
Hoc est enim verum David exultantem, et viros ejus vel
hospitio donasse_ vel defendisse latibulo. Sed et doctor
_ ALLEGORICA EXPOSITIO

quisque eatholicus, cure hzeretieorum spineta nuper inves-

tigat, prodit, expugnat, necesse est haec et aliis fratribus
propter scientiam cavendi et superandi talia, sire collo-
quendo, sive etiam scribendo revelare non tardet. Et
nota, non solum in credendo Deum, sed et in diligendo
proximos, multum hzereticos a catholica, multum a Chris-
tiana perfectione distare gentiles. Amaleehitoe lassescen-
tern moriturumque sui itineris socium relinquentes abeunt,
et quasi feris avibusque lacerandum exponunt. At suos
David eomites lassos, et tuto in loeo ad certamen ipse
przeparans statuit, et opima re dux pace et benedictione
locupletat. Meminit hujus lectionis et titulus Psalmi quin-
quagesimi secundi, qui ita se habet, In finem pro Amalech,
intellectus David ; quo significat in Christum, qui finis
est legis ad justitiam omni credenti, pro adversariis eccle-
size sire corrigendis sire damnandis, intellectus figurativi
David, qui in tolerando, in persequendo, deprzeliando
Amalechitas, quid civitas veri David a perfidis passura,
quid eisdem ipse sit retributurus, intellexit. Sed et Psatmi
textus intelleetu facillimus, lectionis hujusce per totum
mysteriis adgaudet; quia perfidis iniquorum cteptis in-
ehoat, Dixit insipiens in corde suo, Non est Deus; vel
nullum videlicet Deum esse, quires humanas curet, vel
aliquam in sancta Trinitate personam Deum verum non
esse, insipienti pectore tractans ; et in veri David a trium-
pho finem facit, Dum avertit Dominus captivitatem plebis
suze, exultavit Jacob, et laetabitur Israel.

IN CAP. XXXI.

CAP. x. Philistiim aulem pu#nabanl adversus Israel, _yc.

usque ad id quod scriptum est: Et tulerunt ossa eorum,
$yc.] In hac lectione figurate monstratur, optimatibus
Judzeorum per gentium exempla vel dicta corruptis, et
sum scientiae spiritualis arma, quibus contra hostem muniri
debuerat, ad necem propriam negligendo vertentibus,
minores quoque bonze actionis castra succedentibus suo
loco reliquisse gentibus. De quorum casu malis exultan-
tibus boni potius, si quid in eis exempli utilis, si quos
 IN LIB. I.. SAM. CAP. XXXI. _25

Enter eos invenerint electos, horum memoriam proferant ;

porto exitum reproborum superni judieis examini relln-
quant. Quee et de hveretieis veque omnia, et de falsis
catholicis eodem ordine possunt intelligi. Imminente
igitur tempore Davldiei regni, Philistiim sieut semper
pugnabant adversus Israel. Appropinquante novoe gratioe
tempore, gentiles, sicut et ante consueverant, castltatem
Israelitica_ fidei per exempla pravitatis oppugnabant, nunc
opera perversa periturls, nunc idololatri_e cultura osten-
dendo, juxta exemplum Balaam, qui doeebat Balach
mittere seandalum coram filiis Israel, edere et fornicari.
El fu#erunt viri Israel ante faeiem Philistiim, _'c.] Et
deeepti sunt, qui fortes videbantur in eontemplanda Dei
voluntate, quod nomen Israel signifieat, eum opera gen-
tilium ineautius, doetrinamque sequerentur, et perierunt
depravati in superbia luxuriosa, quam voeabulum montis
Gelboe, id est, lubrici deslgnat. Sed et h_eretieorum per-
ditionem non parum seeularis sapientia juvit. Uncle pul-
ehre quidam nostrorum air, Philosophi patriareh_e h_ereti-
eorum eeelesi_e puritatem perversa maeulavere doetrina.
Ir_ueruntque Phili_tiim in Saul, et in filios ejus, 3ye.]
Irruerunt tota intentione gentes eireumposlt_e in regnum
Jud_em destruendum, et filios ejusdem regni tollendos de
medlo, et depravarunt sua eorruptione saeerdotes, Seribas,
et Pharis_eos, filios scilicet doetoresque regni illius. Sed
et h_eretieos, ne Spiritus Saneti gratiam simpliel eorde
pr_ediearent aut eolerent, vetarunt ; quod est Jonathan
pereutere, id est eolumb_ donum ; ne Patrem, qui nos sibi
non natura, sed adoptione filios feeit, digna eonfessione
laudarent, interdixerunt ; quod interfeetio signifieat Ablna-
dab, id est, Patris mei spontanei; ne in Christi regno
salutem mundo affuturum erederent, obstiterunt; quod
oeeisus indieat Melehisue, qui dieitur, Rex meus salus,
credo. Oui Arium seduxit philosophus, quasi Melehisue
peremit; qui Maeedonium, Jonathan; qui Manieh_eum,
Abinadab ; quia videlicet hune veri regis Christi omnipo-
tentiam negare, ilium Spiritus Saneti donis derogate, istum
VOL. VIII. Q
 _ ALLEGORICA EXPOSIT|O

• sutural Patris bonitatem blasphemare magister corruptionls

edocuit.
Totumque pondus pr_elii versum est in Saul. 8yc.] Totis
viribus agebant gentiles, ut regnum Judseve tollerent. Et
appropiabant ei viri dolis deeeptionum instructissimi, et
seducti ac depravati strut proceres regni iUius vehementer
abeis qui eordi illorum abrepta simplicitate veritatls,
multifidum fraudulenti_e et astutiarum vulnus inflixere.
Sieut enim gladius hostilis apertam idololatri_e graviorum-
que flagitiorum suasionem, ira subtiliora deeeptionum
argumenta sagitta demonstrat. Non autem gladio Philis-
tlim, sed sagittis Saul interiit ; quia non apertis sceleribus,
quve mortifera esse nemo dubitaret, Judaici regni duees
extremi ipso periere cure regno, sed his potius qu_e sub
velamine pietatis acta, impiissimum morris virus inferrent.
Verbi gratia, dieente Deo: Honora patrem tuum et ma-
trem. Ipsi eontra docebant suos auditores dieere parenti-
bus : Munus quodcunque est ex me, tibi proderit. Et sic ab
eorum penitus honoratione eessare. Item dicebant: Qui
jurat in templo, nihil est; qui jurat in auto templi, debet.
Et ezetera hujusmodi, qure Dominus in evangelio multi-
pliei rills increpatione depromit ; maxime iUud, quod ipsum
legis et evangelii Dominum quasi transgressorem legis in-
terfieiunt. Qum omnia seelerum argumenta ad imitationem
faeiunt astutiae gentries, cure philosophia_ studiis exerei-
tatum ingenium ad nefarias artes infleetunt, sagittafiis
nimirum Philistiim vulnerantibus eadunt. Nihil autem
prohibet, sagittarios, immundos spiritus aeeipere, quorum
dolls imbuti perierunt.
Dixitque Saul ad armigerum suum : Evagina gladium
tuum, _c.J Armlger Saul legis doetores signifieat; quia
sicut arma et sagittm Phriistiim, pravorum deceptiones,
sic e contra Israelltarum arma non aliud sunt mystiee
intelligenda, quam spiritualis verba doetrin_e, quibus se
Dei populus a eunetis debuerat munire perieulis. Sed
vulneratus usque ad desperationem a sagittariis Saul,
maluit armigeri sui quam ineircumeisorum gladio perire ;
 IN LIB. I, SAM. CAP. XXXIo 22_

quia prineipes regni Judseorum sumpto semel proposito

in peccatis suis moriendi, malnere doctoribus suis mandata
legis solventibus, et sic se docentibus, quam gentilium,
quos communes et immundos vocabant, consortio se pol-
luente perimi. Denique timebant introire prmtorium gen-
tills, ut non contaminarentur, sed manduearent paseha.
Quod tamen pascha, versa in suam perniciem lege, quam
aeceperant, insontis sanguine eontaminare non timebant.
El noluit armi#er ej_, dye.] Non est ambigendum, inter
reprobos legis doctores extitisse aliquos, qui verbi acumen
ad oceidendos suos auditores sinistra interpretatione per-
vertere nollent, et nihilominus ipsos auditores ea qum recte
dicta a magistris acceperant, vel despiciendo, vel, quod
pejus est, blasphemando in suam vertisse perniciem ; quo-
rum visa morte spirituali, id est, obstinatione peecandi, et
ipsos verbi mlnistros per tempora deterioratos, testimonia
legis, qu_e male interpretari timuerant, male contempta sibi
occasionem fecisse ruinm. H_ee et hodie nobiscum smpius
agi, utinam nesciremus. Sed et h_eretici peecatorum suo-
rum et ipsi jaculis cruentati, cum verba divinorum elo-
quiorum in argumenta sui erroris immutant, sua nimirum
arma morituri contra suum pectus invertunt; et frater
quilibet etiam in catholica permanens unitate, cum artem
quamcumque pro communi ecclesim, eorumque inter quos
vivit, utilitate didieit, in superbive, cenodoxim, philargyri_e,
alteriusve cujuslibet vitii contagione polluit, suo se miser
gladio confodit; quia quod defendi ab hoste debuerat,
hostem potius juvit.
Videntes autem viri Israelit_e, dyc.] Videntes indocti qui-
que, et humilitatis verm medicamina, lavacrumque bap-
tismi salutaris ignorantes, in Judaea doctos quosque, ma-
gistrosque suos in certamine spirituali peceato triumphante
devictos, sed et vulgus non paueum, eorum prius auditui
proximum persequente adversario a prisca sum constantia_
sede fugatum, et ipsi confestim majorum ruina turbati,
opera virtutum omnia ac munimina scienti_e spiritualis,
qu_e-habuerant, amiserunt; veneruntque peccata genti-
lium, et cuneta in Judmis incredulis studia virtutum, per-
Q2
_8 ALLEGORICA EXPOSITIO

versa inhabitatione eorruperunt; venerunt immundi spi-

titus, et corda qum fidei constantia deseruit, et occuparunt;
vel certe venerunt gentes, et optima quondam Jud_eorum
studia credendo sua fecerunt. Nam et olim divina eloquia,
qu_e illi non parva ex parte jam tunc reliquere, ipsa sibi
interpretari fecerunt ; et nunc projectam abeis cure ipsis
eloquiis divinve seriptura_ fidem Christi susceperunt, ac
velut in habitando possident. Sane quod dictum est, trans
vallem, et trans Jordanem, ut apertius mystice pateat, situs
ipse loci paucis intimandus est. Vallis est circa Jordanem
grandis, et ipsa campestris, in immensam longitudinem se
extendens, Hebraice Elon sive Aulon vocata, qtue circum-
datur ex utraque parte montibus sibi invicem succeden-
tibus et coh_erentibus, qui incipientes a Libano, et ultra
eum usque ad desertum Pharan perveniunt; suntque in
ipso Aulone, id est, in valle campestri urbes nobiles, Sey-
thopolis, Tyberias, stagnumque prope earn, sed et Jericho,
Mare Mortuum, et regiones in circuitu ; per quas medins,
ut diximus, Jordanis fluit, oriens de fontibus Paneadis, et
in Marl Mortuo interiens. Quia ergo vallem dejectionem
humilitatis, Jordanem in qua Dominus baptizari dignatus
est, undam baptismatis significare non later, merito Jor-
duals valle cingitur, ut nos humiliter salutiferi fontis in-
gressum qumrere, humiliter egresso eo convcrsati et ipse
loci situs admoneat. Quicumque ergo non in valle Jor-
danis, sed trans vallem et trans Jordanem erant, fugiunt ;
quia qui humilitatis et baptismi remedium vel suscipere,
vcl susceptum servare neglexerint, contra malignos spi-
titus valere nullatenus possunt. Quod de Judmis et pa 7
ganis, de h_ereticis et malis catholicis potest generaliter
accipi.
JEt praeciderunt caput Saul, 3;c.] Usque adeo corruptores
vel d_emones Judmam impietatis armis persecuti sunt,
donec ipsum ei regni prineipale radicitus adimerent, mu-
nimina legis sacrm, quibus eontra omnia adversa prmvale-
bant, etiperent. Cujus mox dejeetionem, quasi proptii
signum triumphi, proprim eausam l_etitise suis longe lateque
compfieibus lama vulgante spargere festinarunt; et aug-
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXX1. 229

mentum sceleris armaturam Dei, quam beatus apostolus

Paulus, etnos adversus spiritualia nequitive in coelestibus
militaturos induere pr_ecipit; et ipse prior indutus, bonum
certamen eertavit, cursum consummavit, fidem servavit,
accipiens a Domino coronam justitive. Hanc, inquam,
militi_e coelestis armaturam, Jud_eis ereptam, impii decepti,
et decipientes inferis indueere laribus, hoc est, divina
eloquJa d_emonioruxn doctrinis a_quiparare contenderunt.
Quod duobus modis eos egisse et agere constat; cure vel
dicta spiritualia carnaliter interpretando perverse intelli-
gunt, vel easdem literas divinas, quasi communes et nulla
superna auctoritate suffultas, prout volunt ventilant. Gen-
tern vero ipsam Jud_e_e regni arce privatam, quasi ad
nihili redactam, et inimicorum potestati eoncessam, in
derisum sibi palam deceptores, publicumque proposuere
proverbium ; quod est figurate corpus Saulis truncum in
muro Bethsan, id est, domus inimici habendum ostentui,
manibus suspendisse nefandis. Sed et hzereticos pecca-
torum przecedentium sagittis st ratos, cum pr_esidio cari-
tatis, quae arx est virtutum omnium, fraudant. Quasi
caput Saul immundi spiritus przecidunt, cum suum magis
quam scripturze sensum sequi persuadent. Armis exspo-
liant, cum divina eloquia ad suum, id est, daemonicum
sensum pervertunt. Arma Saul in templo Astaroth po-
nunt. Astaroth quippe non solum, quia idolum est, sed
etiam quia factura exploratorum interpretatur, doctrinam
significat spirituum malignorum, qui caulas fidelium cir-
cumeuntes quotidie, si quem devorare possint, explorant.
Cum opera ipsa, quibus Deo servierant, ad sum maligni-
tatis obsequia dira permutant, membra nimirum lucis et
vitro expertia in muro domus inimici suspendunt.
Quod cure audissent habitatores Jabes Galaad, _yc.] Jabes,
quae interpretatur exsiccata, ecclesiam designat, quam ab
omni carnalis concupiscentiae fluxu, ab omni inquinamento
carnis ac spiritus fervor Justitize Solis, hoc est aspiratio
divini temperat amoris. Unde recte talis in monte sita
describitur. Et ipse Galaad, id est, acervus testimonii
vocatur_ ut significet subtilissimam sanctorum vitam, ne
230 ALLEGORICA EXPOSITIO

ad errorem deflecti possit, idoneis scripturarum testimoniis,

esse firmatam. Ipsa autem est civitas, quam in auspieiis
sui regni Saul, cure adhue humili pietate Domino serviret,
ab hostinm obsidione llberavit. Cure ergo audissent habi-
tatores Jabes Galaad qu_eeunque feeerunt Philistiim Saul,
surrexerunt omnes viri fortissimi.
El ambulaverunl tota noete, _;c.] Cure audissent habita-
totes civitatis Christi super montem positab Judzeam, ex
qua sibi in patriarchis, prophetis, et apostolis, prmcones et
ministros salutis advenisse meminerunt, agentibus con-
temptam habitamque derisui, surrexerunt in opus verbi
omnes viriliter agere gaudentes; et inter medias errantium
tenebras ipsi virtutum iter ambulantes, prohibuerunt de
illorum casu, quorum delicto salus gentibus quasi ad dia-
boll domum pertinentium, publica insultatione l_etari.
Quod si dehbatio, inquiunt, sancta est, et massa; et si
radix sancta, et rami. Quod si aliqui ex ramis fracti sunt,
tu autem, cure oleaster esses, insertus es in illis, et socius
radicis et pinguedinis olivae factus es, noli gloriari adversus
ramos, &c. quae apostolus ad Romanos miro ac multiplici
sermone digessit.
Venerunt Jabes, et combusserunt ea ibi, _yc.] Cadavera,
carnales sire earnalia ossa, fortiores quosque et virtutum
opera designant. Combusserunt ergo eadavera Saul et
filiorum ejus, qui infirma easus Judaeorum superno reli-
quere judicio, ut heee altitudinem divitiarum sapientiae et
seientize Dei, juxta incomprehensibile sum voluntatis eon-
silium feeisse vel permisisse eognoseerent. Combustionem
quippe hoe in loeo juxta illud intelligere debemus, quod
de percipiendis serutandisque Dominie_e passionis saera-
mentis sub Agni edendi typo pr_eeipitur: Si quid residui
fuerit, igui comburetis. Ossa in nemore Jabes sepelierunt,
cure si quid in infirmis virtutis et firmitatis invenerunt,
non hoc quasi nihil despieere, sed fruetuosis sanetorum
operibus maluerunt adjungere; si quos inter earnales ae
fragiles virtutibus animm studere eognoverunt, hos sane-
torum eonsortio annumerare eurarunt. Per nemus quippe
bonorum operum fruetus novit exprimi, qui in Genesi
 IN LIB. I. SAM. CAP. XXXI. 231

legens, quod vel quale nemus Abraham in Bersabee plan-

taverit,recte intelhgere novit. _Miter Saul pro peceatis
suis mortuus et derisus, a viris Jabes, quos salvavit, pub-
lico eripitur opprobrio. Cadaver eomburitur, et ossa con-
duntur in nemore; quia dignum profecto est, ut si quis
fidelium magnorumque virorum peccato victore spiritualem
mortem incurrerit, ab his maxime quibus in bono profuit,
ut reviviscere possit, adjuvetur, horumque et ferventissimis
in compunctione precibus ejus earnalia detegantur, et spi-
ritualia qu_e gessit, suo digna pietate commendantur
auctori.
Et jejunaverunt septem dietrus.] Recte et ad literam pro
mortuis, ut ad requiem pervenire valeant, septem diebus
jejunatur, qui post sex hujus seculi _etates, in quibus in
carne laboramus, septima est in illo seculo aetas requietionis
animarum came exutarum, in qua beatm tempus illud
glorificum, quando resurgere mereantur, expectant. Cujus
figuram quietis et resurrectionis, et septima dies in lege,
et septimus sive quinquagesimus annus, in quibus requies
operum dabatur, typice prmtendebant. Ipsum vero ex-
emplum nostra spei et fidei dispensatione Dominus osten-
dit, qui sexta sabbati crucifixus, septima requiescens cor-
pore in monumento, octava et qum una sabbati est, resur-
rexit a mortuis. Sed in parte allegorke, cum de czecitate
Judmorum sabbatum hactenus carnaliter observantium,
cives contribulesque sui fideles merito tristitiam et con-
tinuum in corde retinent dolorem, quasi septem diebus
jejunant ; quia constitutis adhuc in errore fratribus cogna-
tisque suis, nullatenus plenam possunt habere lzetitiam.
Cum autem et ipsi octavae diei, id est, Dominicm simul et
suae resurrectionis mysterium perfecte cognoverint, utrique
pariter juvante gratia Christi, perpetua festivitate gaude-
bunt.
 IN LIBROS [SAMUELIS
ET

LIBROS] REGUM

QUA_STIONUM XXX.
LIBER UNUS,

[Libros Samuelis et Regum sub uno titulo in Bibl. Vulg.

compreheraos esse, lectoribus non est ignotum.]

EPISTOLA AD NOTHELMUM PRESBYTERUM DE

xxx. QV_STION_BUS.

DILECTISSIMO fratri Nothelmo Beda, Salutem !

Qu_e de libro Regum dilucidanda, frater dilectissime,
misisti, statim, prout potui, Domino juvante, explicate
curavi, ea duntaxat dlstinctione, ut xxx. ex his proposi-
tiones, qua_ graviores forte videbantur, brevibus distinctas
capitulis, quo facilius possent inveniri, hoc volumine com-
prehenderem. Cmtera vero quve commixtim annotasti
nomina vel verba, qua_ facilius ac brevius solvi poterant,
in aliis schedulis seorsum collecta, simul turn fraternitati
transmiseram. Quamvis ipse noveram, plurima in eodem
libro multo obscuriora, quam ea esse qu_e a me qu_erenda
judicasti. Sed et hoc non ignorabam, s_epius fieri solere,
ut is qui obscuriora forte nonnullajam bene intellexerat,
quia videlicet ha_c in tractatibus magnorum auctorum
sufficienter explanata repererat, ipse adhuc in quibusdam
facilioribus sensu incertus perseverer, ac dubius ; quee iUi
fortasse qui profundiora tractabant, queesitu digna non
ducebant. Fit etiam, ut non omnia qu_e a patribus scripta
sunt, ab omnibus possint haberi, et ignorentur qumstiones
 IN LIB. [SAM. ET LIB.] REGUM, _C. 233

scripturarum a legentibus; non quia a doctoribus expositm

non sint, sed quia ips_e earum qua_stiones re1 non habean-
tur, vel habitue non intelligantur a quverentibus ; sieut in
plurimis eorum, quorum a me responsa et petisti et acee-
pisti, eonstat esse factitatum. In quibus videlicet re-
sponsis, qui a tuis petitionibus vestigia patrum sequens,
satisfacere studui, precor ut vieem debitam nostrve devo-
tioni reddens, pro sospitate nostri et eordis et corporis,
una cure fratribus qui illis in locis vobiscum Domino de-
serviunt, intercedere memineris. Sed et si quid de his
qu_e scripsi aptius forte alicubi, quod facillime eontingere
poterit, expositum inveneris, nobis quoque oeius hoc
destinare non graveris. Bene vale, semper dilectissime in
Christo frater.
I. (1 Sam. ii. 35.) Et gascitabo mihi sacerdotemfidelem,
9ui juxta cor meum, lyc.] Quod aJt propheta, ad Heli
loquens ex persona Dei: Et suseitabo mihi saeerdotem
fidelem, qui juxta cot meum et animam meam faciat: et
_edificabo ei domum fidelem, et ambulabit eoram Christo
meo cunetis diebus. Sub figura Samuelis de Domino
- Salvatore, summo videlicet ac vero pontifice, debet intel-
ligi, quod nimirum sicut Samuel defuncto Heli suecessit
in sacerdotium, non de stirpe Aaron, sed de alia Levi
familia electus : fult enim filius Elcana, filii Jeroham, filii
Eliel, filii Thou, filii Suph, filii Elcana, filii Maath, filii
Amasai, filli Elcana, filii Joel, filii Azari_e, filii Sophonia_,
filii Thaath, filii Asir, filii Abiasaph, filii Core, filii Isaar,
filii Caath, filii Levi, filii Israel, ut verba dierum narrant :
ita Mediator Dei et hominum, ut esset nobis pontifex, non
de Levi, sed de alia utique tribu, id est, Juda, carnis ori-
ginem sumpsit ; aliam quam legalem hostiam, id est,
ipsam suam carnem obtulit Patri pro nobis; alios quam de
genere Aaron pontificatus sui reliquit h_eredes, filios vide-
licet gratise novi testamenti, de universa gentium natlone
collectos. Quod vero quasi humano more loquens Deus
dicit, Qui juxta cor meum et animam meam faciat; de
Samuele quidem recte potest accipi, quod in omnibus ejus
voluntati sicut homo Deo paruerit; de Domino autem Sal-
234 IN LIB. [sAn. ET LIB.] RSGUM

vatore, quod sieut Fillus unigenitus paternorum fit in om-

nibus eonscius arcanorum, juxta quod de se ipse manifeste
testatur, dicens: Eta meipso faeio nihil, sed sicut doeuit
me Pater_ h_cc loquor. Et qui me misit, mecum est; et
non relinquit me solum, quia ego qum placita snnt el,
facio semper. Cui domum fidelem mdificat Pater, qu_
domus sumus nos, si fidueiam et gloriam spei usque in
finem firmam retineamus. ]_t hme domus ambulabit
coram Christo ejus, ipso videlicet summo pontifiee, eunetis
diebus ; quod nimirum usque ad finem seculi suorum aug-
mentatione membrorum ecclesia sancta profieere nunquam
eessabit. Alioquin quo modo de Samuele potest aceipi,
quod _difieata sit ei domus fidelis, qu_ coram Christo
Domini, id est, ipso Samuele eunetis dlebus incederet ;
cure legamus in sequentibus, quod filii illius aversi de viis
ejus post avaritiam deelinaverint, et perverterint judicium ?
Nisi forte domum ejus hoe loeo plebem Israeliticam intel-
]igamus, qu_e cunetis dlebus saeerdotii ejus Domino ser-
vierit. De qua seriptum est: Et requievit omnis domus
Israel post Dominum. Et paulo post : Abstulerunt ergo
filil Israel Baalim et Astaroth, et servierunt Domino soil
Quod vero subditur, Futurum est autem, ut quicunque
remanserit in domo tua, veniat ut oret pro co, et offerat
nummum argenteum, et tortam panis ; et in pr_esenti
tempore aliquantulum solet impleri, et in fine mundi per-
fecte complebitur. Nam etsi paucl, tamen aliqui quotldie
ex Jud_eorum, non tantum plebeia, sed et sacerdotali
stirpe ad ecclesiam confugiunt; et cure intraverit pleni-
tudo gentium, tunc omnis Israel salvus fiet. Quicunque
autem ex his salvandus est, is etenim est qui remansurus
esse dicitur in domo. Pereunte sacerdotio Hell, necesse
est ad ecelesiam offerat pro se saeerdoti Christiano num-
mum confessionis Deo devotm, qu_e in symbolo continetur;
brevem quidem verbo, sed virtute prmcipuam. Constat
argento claritatem verbi ecelestis, sicut fulgorem sapientke
spiritualis auro s_epe designari. Offerat et panem sacri-
ficii salutaris, abjeetis carnibus legalium vietimarum, dicat-
que : Dimitte me, obsecro, ad unam pattern sacerdotalem,
 QU2ESTIONUM XXX. LIB. UNUS. _35

id est, ad ipsam plebem Christo saeerdote pr_claram, cui

Petrus tilt: Vos autem genus electum, regale sacerdotium.
Ouod autem addit, Ut comedam buccellam panis ; etiam
ipsum sacrificii genus eleganter expressit, de quo dixit
sacerdos ipse: Panis quem ego dabo, caro mea est pro
mundi vita. Ouod enim dixerat superius, dedisse se cibos
domui Aaron, de victimis veteris testamenti, qum fuerant
saerifieia Jud_orum ; ideo hic dixit, postulandum ad come-
dendum buecellam panis, quod est in novo testamento
sacrificium Christianorum.
IL (1 Sam. iii. 19.) JEt non cecidit ex omnibus verbi8 ejus
in lerram.] Ouod dictum est de Samuele, postquam verba
divini oraeuli, qum noetu acceperat, mane Hell retulit,
Et non eeeidit ex omnibus verbis ejus in terram; signi-
ficat, quod nihil ex his qum locutus est, irritum fuit, sed
omnia sunt rebus completa qu_e dlxit. Cadunt namque
in terram verba supervacua, qu_e pro nihilo habenda, et
universorum sunt calcanda despectu ; sicut et beatus Job
dixit: Et lux vultus mei non cadebat in terram: quia
nimlrum in tanta gravitate vultum tenere consueverat, ut
nunquam contemptibili lmtitia resolveretur; sed quoties-
cunque hilarlorem se prmsentibus exhiberet, certa semper
hoc causa utilitatis eorum faceret.
IIL (1 Sam. vi. 19.) Et percussit de populo LXX. viros,
et L. millia plebis.] Quod dictum est de eis qui videre
arcam Domini reversam de terra Philistinorum ausi sunt,
cure non essent de stirpe Levitica : Et per_ussit de populo
septuaginta viros, et quinquaginta millia plebis. Populus
et plebs pro una eademque re indifferenter accipitur. Nam
et ex uno Grmco, quod est laos, solet utrumque transferri.
Sed in hoc videtur esse distantia, quod in priore commate
versiculi additum est viros. Nam quod tuus codex habet,
septuaginta binos, omnino mendosum est: viros enim
majores natu significat; ut sit sensus, quia de optimatibus
populi scptuaginta sunt percussi, de ipsa autem turba vul-
gaff hominum quinquaginta millia: quod ne pateretur in
Exodo, populus a longe stabat, et orabat, solus Moyses
ascendit ad Domlnum.
236 l_ LIB. [SAM._T LI_.3a_OUM
Iv. (1 Sam. vii. 2.) Ex qua die mansit area Domini in
Cariathiarim, multiplieati sunt dies, d;c.] Quod dictum est,
Quod ex qua die mansit area in Cariathiarim, multiplieati
sunt dies, erat quippe jam annus vieesimus, et requievit
omnis domus Israel post Dominum ; non ira intelligen-
dum est, quasi viginti anni, quibus area maneret in Caria-
thiarim, ad octavum usque annum regni David, quando
earn eongregata populi frequentia in Hierusalem adduxit,
sint eomputandi. Invenitur namque in sequentibus, quod
temporibus Saulis fuerit elata de hae eivitate, et allata in
eastra, pugnante eo adversum Philisteos. Sic etenim
scripture est: Et ait Saul ad Aehiam, Appliea arcam
Domini, erat enim ibi area Dei in die illa cure filiis Israel.
Et quia eonstat, quod David earn in Hierusalem adduxerit,
tulitque earn de domo Abinadab, in quam illatam esse per-
hibetur ; restat intelligi, quod in diebus Saulis relata de
castris, et in pra_fatam sit illata civitatem, unde denuo,
regnante David, affertur in Hierusalem. Est ergo sensus
memoratae sententi_e, quia ex quo mansit arca in Caria-
thiarim, erat annus vicesimus, cure earn inde transferri
temporibus Saul eausa belli contingeret. Vel certe vieesi-
mus erat annus, cure adhuc omnis domus Israel requievit
post Dominum, abjectis videlicet idolis illi soli serviens.
Quod earn fecisse toto tempore przesulatus Samuelis, qui
Josepho teste duodeeim annis completus est ; et primo
tempore regni Saul, quod eodem historiographo aflirmante,
viginti annis terruit, nullus sanctze historiae curiosus igno-
rat. Namque postmodum cure recessisset a Saule spiri-
tus Domini, et agitaret eum spiritus nequam, maxime ad
persequendum David innoxium et justum, necesse erat
partem milit_ vel plebis ejus, nonnullam malitize illius
extitisse eomplicem.
v. (1 Sam. xx. 14.) Si vixero, facies mihi misericordiam
Domini, _c.] Quod dicente Jonatha ad David, quem in-
secutionibus patris sui non justis dolebat fatigari: Sivixero,
facies mihi misericordiam Domini ; si veto mortuus fuero,
non auferes miserieordiam tuam a domo mea usque in
sempiternum ; quando eradicaverit Dominus inimicos Da-
 QUxESTIONUM XXX. L1B, UNUS. _37

rid, unumquemque de terra. Cum adjungeret scriptura, Pe-

pigit autem fcedus Jonathan cure domo David ; continuo
subintulit, dicens : Et requisivit Dominus de manu inimico-
rum David. Per anticipationem utique fecit, prius historiae
interserendo, quod multo post tempore factum est, cure
interfecto Saule regnum ad domum David translatum est ;
et qui innoeentem eum injuste persequebantur, justa sunt
divinitus ultione multati. Tunc enim requisivit Dominus
de manu inimicorum, quare virum sanctum afltixerint.
Tunc cogebantur rationem reddcre odiorum, quibus contra
illum tanto tempore svevierant. Quod et de Absalon, et de
Seba filio Bochri, et de cveteris hostibus David potest
intelligi. Aliter, si seire vis quid de manu inimicorum
David requisierit Dominus, potest, ni fallor, a superiore
sententia, qua dictum est, quod fcedus pepigerit Jonathan
cure domo David, aperte inteUigi; quod hoc de mann
inimieorum David requisierit, id est, quare non et ipsi
fcedus cure eo paeis inire voluerint, cure quo esse Dominum
videmnt. ]dcireo autem seriptura haee sententiam hanc
pra_occupando interponere videtur, ut testimonium Jona-
thae, quod dixerat, Quando eradicaverit inimicos David,
unumquemque de terra ; verum esse comprobaret, quia
videlicet eradicati sint inimici David de terra, non ipso
David sede adversariis uleiscente, sedjudicante Domino pro
iUo. Bene autem subjungitur: Et addidit Jonathan deje-
rare David, eo quod diligeret illum; sicut enim animam
suam, ira diligebat eum : ut ille nimirum, qui tam perfecto
juxta legem Dei amore complectebatur David, a perditione
inimicorum ejus ostenderetur immunis. Qui etsi ita morte
przereptus, regnum cure eo, ut sperabat, terrenum habere
nequivit commune, absque ulla tamen contradictione regni
ccelestis consortium cure eo, quem pro gloria virtutum
tantispcr dilexit, cure csset et ipse virtutum plenus, ac-
cepit.
w. (1 Sam. xxv. 29.) Si enim surrexerit homo aliquando
persequens re, &je.] Quod Abigail interpellans pro seet pro
domo sua ait ad David, quem vir ejus stultitia et ebrletate
sopitus offenderat, Si enim surrexerit aliquando homo per-
_8 IN LIB. [SAM. ET LIB.] REGUM

sequens re, et qu_erens animam tuam, erit anima domlni

mei custodita, quasi in fascieulo viventinm apud Dominum
Deum tuum. PorTo anima inimicorum tuorum rotabitur,
quasi in impetu et circulo fundae; pu]cherrima compa-
ratione statum justorum a reproborum sorte dJscernit.
Horum quippe animas appeLlat viventes, ut illorum e
contrario spirituali morte prmoceupatas insinuet, juxta
illud prophetm: Anima qua_ peceaverit, ipsa morietur.
Hos faseieulo, illos lapidi fundm assimilat; faseieulus enim
constringitur, ut integer maneat et conservetur ; lapis in
funda expeditus ponitur, ut abjieiatur. Sic etenim in hoe
seeulo electi pressuris tribulationum eoangustantur, ut his
admoniti arctius se ad invicem mutua caritate connectant,
et eoadunati ad invicem manu sui Redemptoris in per-
petuum conserventur. At vero reprobi quanto licentius
in hac vita voluptatibus propriis velut liberi dimittuntur,
tanto longius in futuro a divinre visionis gloria proji-
eiuntur ; ut de eis merito dicatur, Et quldem ipsi de manu
tua expulsi sunt. Mire autem omnipotentem providentiam
describit superni protectoris, cure dicit animam viri sancti,
quasi fasciculo viventium aloud eum necesse custoditam.
Sicut enim faciltimum est cuilibet fasciculum herbm vel
fceni, sua manu retentum conservare ; ita virtus Domini et
Salvatoris nostri omnes per orbem electos ab initio usque
ad finem seculi, ne quis ex eis ulla ratione pereat, sine
labore tuetur. Juxta quod ipse in evangelio sub figura
ovium de eis loquens: Et sequuntur me, inquit, et ego
vitam aeternam do eis, et non peribunt in mternum, et non
rapiet eos quisquam de manu mea. Sicut fasciculus unus
quibuslibet vinculis alligatur, ita omnis sanetorum ccetus
una eademque fide, spe, et caritate ad invicem eonstringitur,
uno divinm protectionis munimine circumdatus. Patet
sane liter_e sensus, quia anima David, persequentibus licet
hostibus, eustodita semper fuit in sorte viventium. Porro
inimici ejus, insistentibus sibi adversitatibus, sicut lapis
funda circumactus, sic instabili motu perturbandi, et suis
essent expellendi de finibus, vel etiam humanis rebus
auferendi.

i
 QU._ST_ONU_ XXX. LIB. UNUS. 239

v_r. (2 Sam. i. 18.) Et pr_cepit, ut docerent fillos Juda

arcum, 6;c.] Quod scripture est de David, quando plange-
bat interfectos Saul et Jonathan, Et prvecepit )at docerent
filios Juda arcum ; hoc ideo fecit, ut quia Philisteos sagitta-
His abundare jam noverat, unde et Saul maxime horum
ictibus perierat, eandem bellandi artem et sui milites ad
revlneendos eos discerent. Quod veto sequltur, Sieut
scripture est in libro justorum ; ipsum librum hodie nus-
quam, neque apud ipsos Hebraeos inveniri posse asseverant,
sicut nec librum bellorum Domini, cujus in libro Numero_
rum mentio est; neque carmina Salomonis, neque dis-
putationes ejus sapientissimas de lignorum natura, herba-
rumque omnium_ itemquejumentorum, volucrum,reptilinm,
et piseium ; vel quod in libro verborum dierum dicitur :
Reliqua vero operum Salomonis priorum et novissimorum
scHpta sunt in verbis Nathan prophetae, et in libris Ahize
Silonitis. In visione quoque Addo videntls contra Hiero-
boam filium Nabat, et multa hujusmodi volumina, quze
seriptura quidem fuisse probat, sed hodie constat non esse.
Vastata namque a Chaldaeis Judaea, etiam bibfiotheea anti-
quitus congregata, inter alias provinciarum opes hostili
igne consumpta est. Ex qua pauei qui nune in sancta
scriptura continentur libri, postmodum Ezrae pontificis et
prophetae sunt industria restaurati. Unde scripture est de
eo: Aseendit Ezras de Babylone, et ipse scriba velox in
lege Moysi. ¥elox videlicet, quod promptiores litera-
rum figuras quam eatenus Hebraei habebant, repererit.
Et in epistola regis Persarum: Artaxerxes rex regum,
Ezrae sacerdoti, scribae legis Dei cmli doctissimo, salu-
tem.
VHL (2 Sam. viii. 2.) Et percus.vit Moab, el mensus est
eos funiculo co,quarts terrte, $yc.] Quod scriptum est de
David, Et pereussit Moab, et mensus est eos funicula
coaequans terrm ; hyperbolice debet accipi. Non enim fieri
poterat, ut homines in terra viventes, in tantum humilia-
rentur, donec ipsius terrae dorso funiculo super extenso
eomprobante apparerent aequales ; sed immensam humilia-
tionem captm et oppressae gentis voluit scriptura hoc verbo
8
_40 IN LIB. [SAM. ET LIB.] REGUM

accumulare, ut diceret co_quatos eos terr_, quasi a Deo

essent evirati atque contempti, ut in nullo amplius homines
in terra degentes_ quam terra ea quw nul|os haberet homi-
nes, possent va]ere. Cujusmodi loeutionis p|ura habes
exempla in seripturis, quale eat illud evangelii: Sunt
autem et alia mu]ta qum fecit Jesus, qu_ si scribantttr per
singula, nec ipsum arbitror mundum capere eos qui seri-
bendl sunt ]ibros. Quomodo enim non eaperet mundus
libros qui seribi potuissent in mundo ? Sed ad insinuan-
dam ma_nitudinem ae multitudinem operum Domini, ta|i
verbo voluit uti scriptura. Et in planctu David, aquilis
veloeiores, leonibus fortiores. Cui simillimum est iilud
etiam seeularium literarum :

Qui candore hives antelrent, cursibus auras.

Quod autem mensus eos funiculo dixit, funiculum alle-

gorice pro sorte posuit, eo quod funiculo solent agrorum
spatia metiri. Unde scriptum est: Et sorte divisit eis
terram in funiculo distributionis. Significat autem, quod
tam libera dispositione David regiones Moabitarum hwredi-
bus, quibus yeller, divideret, quam si possessor quilibet
agros proprios ad nutum suum ducto hinc inde funiculo
dirimeret. Mensus est autem duos funiculos, unum ad
occidendum, et unum ad vivificandum. Et hoc allegorice
dictum significans quod in sua David potestatc habuerit,
nullo utique contradicente, quos eorum neci darer con-
tumaces, quibus parceret subjectis.
IX, (2 Sam. xxiii. 8.) Ipse est quasi tenzrrlmus li#ni ver-
ralculus.] Quod dicitur de saplentissimo principe fortium
David, cujus quidem nomen in Regum libro tacetur ; at
vero in libro Paralipomenon Jesbaam nominatur, et fuisse
filius Hachamoni commemoratur. Ipse est quasi tenerri-
mus ligni vermiculus. Virtus simul bellica et modesta
viri designatur civilitas; quod videlicet sicut vermiculus
ligni tener quidem et fragilis toto suo corpore, necnon
et permodicus apparet, nihilominus tamen fortissimum
ligni robur exedens consumit, et cariosum reddit. Uncle
eta terendo ligna, teredinis nomen habet. Sic ille affa-
 QU_STIONUM XXX. LIB. UNU$. 2_1

bilis omnibus domi, et quietus atque humilis videbatur:

at in eertamine publieo robustum se atque intolerabilem
hostibus exhibebat leonem.
x. (2 Sam. xxiii. 20.) Ipse deseendit, et percussit leonem
in media cisterna.] Quod dieitur de Banaia: Et ipse de-
scendit, et pereussit leonem in media eisterna diebus nivis.
Quomodo sit faetum, Josephus narrat apertius ; quia vide-
licet cisterna fuerit nimium profunda, qum tempore hyemis,
eum essent omnia nivibus plena, ipsa quoque nimio nivium
aggestu fuerit cozequata. Quam cum leo superveniens,
perieuli neseius, ineidisset, ibidemque eonelusus grandi
rugitu clamaret, adeurrebant homines videre quid esset.
Et dum eum aliis ad tale speetaeulum advenisset et
Banaias, desilivit statim in eisternam, et aggressum mediis
in nivibus pereussit et interfeeit leonem.
xi. Quare in lib. Re#urn (2 Sam. vi.) dieatur, quod
templum habebat xxx cubitos in altitudine, cum in lib. (ii.)
Paralip. (vi.) habeatur cxx.] Quod in eonstruetione templi
dicitur in libro Regum, quod habebat triginta cubitos
in altitudine, eum in libris Paralipomenon scripture sit:
Porro altitudo eentum viginti eubitorum erat ; nequaquam
diserepare, sed utrumque verum esse noscendmn est. Nam
ut Josephi narrat Historia: Triginta erant cubiti a pavi-
mento usque ad medium ecenaeulum, triginta rursus a
medio usque ad tertium, quousque portieuum, quae templo
ab Australi, et Oeeidentali, et Septentrionali latere eohzere-
bant, altitudo pertingebat, id est, simul sexaginta; deinde
alii sexaginta usque ad supremum domus teetum: itaque
tota ejus altitudo centum viginti cubitis adimpletur.
Xli. (1 Reg. vi. 8.) Ostium lateris medii in parte erat
domus devtme.] Quod dieitur, Ostium lateris medii in
parte erat domus dextrae ; non, ut quidam putant, hoe
indieat, quod ostium quo intraretur in templum ab Aus-
trali parte, hoe est, in latere medio parietis meridiani fuerit
factum. Alioquin simplieiter dieeret scriptura: Ostium
domus erat positum contra austrum. Nune veto ostium
quidem, quo ad quotidiana templi ministeria ingrediebatur,
erat ad Orientem_ ut Josephus refert ; et porticus ante
VOh. VIII. R
_ IN LIB. ESAM. ET LIB.] REGUM

faciem illius, et ipsa patens ad Orientem, ita ut exorlens

sol _equinoctialis sine ullo obstaculo radios suos per ostia
templi et oraculi in ipsam arcam, qu_e erat in sanctis
sanctorum, mltteret. Porto ascensus qui in domum supe-
riorem, eta superiore ducebat in tertiam, in Australl erat
templi latere (hoc est enlm dextra pars domus) abscondite
factus, habens ostium permodicum inferius ab Oriente in
ipso angulo dextri parietis. Uncle eonsequenter adjungi-
tur : Et per cochleam ascendebant in medium c_naculum,
et a medio in tertium. Cujus dispositio ascensus mys-
terium nobis multum memorabile commendat ; claret nam-
que quod templum hoc quod Salomon feeit, corpus pacifici
regis Christi, non solum illud quod est ejus ecclesia tota,
verum etiam ipsum quod sacrosanetum de virglne, ut esset
caput ecc]esi_e, suscepit, _figurate insinuat. Erat autem
ostium lateris medii in parte domus dextral, de quo occulte
ab inferioribus in medium ecenaeulum, et a medio ascende-
retur in tertinm. Quod, passo in cruce Domino, unus militum
lancea latus ejus dextrum aperuit, et continuo exivit san-
guis et aqua, qui est sanguis nostr_e redemptionis, et aqua
nostra_ ablutionis, quibus emundati et consecrati mysteriis,
de hac quam in terris agimus vita, ad requiem spiritus in
futuro, quasi ad superiorem domum tendimus. Et ubi
came soluti ad requiem spiritus aseenderimus, earnis etiam
nostrm reeeptione in die resurreetionis, quasi supremi
ccenaculi expectamus ascensum.
xIIr. (1 Reg. vi. 9.) Texit quoque doraura laquearibus
cedrinis.] Ouod dicitur, Texit quoque domum laquearibus
cedrlnis ; laquearia sunt tabulata, qu_e supposita trabibus,
afliguntur clavis, decoremque pictura_ sum solent expec-
tantibus pr_emonstrare mirandum. Terna autem erant in
templo laquearia. Prima videlicet habebant triginta eu-
bitos a pavimento; secunda habebant cubitos sexaginta,
contra summitatem porticuum ; tertia habebant cubitos
centum et viginti, in summitate totius domus. Non enim
in Palmstina, sicut nee in 2Egypto, culmina in tectis ha-
bentur, sed plana potius tecta domorum, ad sedendmn
videlicet vel deambulandum apta construuntur. Unde
 QU_ESTIONUM XXX. LIB. UNUS. _

dicit in evangelio Dominus: Et quod in aure mldistis,

prmdicabitur in tectis. Talis namque locus aptissimus est,
de quo verbum prmdicatur, vel assidentibus sibi, vel infe-
rius positis auditoribus proferat. De quo et in Proverbiis
Salomon : Melius est, inquit, habitare in angulo domatis,
quam cum muliere litigiosa in domo communi ; quod enim
Latine tectum, Grmce dicitur doma. Sed et porticus ipsm
circa templum terna habebant laquearia. Prima habebant
cubitos a terra viginti, secunda habebant quadraginta,
tertia habebant sexaginta. Plana enim et ipsorum facta
erant tecta. Erant autem porticus triginta inferius, tri-
ginta in medio, triginta desuper, non muris ab invicem,
sed tabulatis discretm, ita ut singulm earum qum erant
numero nonaginta, quinos cubitos in latitudine et longi-
tudine, vicenos autem in altitudine haberent. De quibus
videlicet porticibus frequens in ]ibro verborum dictum
mentio est. Sed quo sint ordine dispositm, plenius explicat
Josephus. Quod autem sequitur, Et mdifieavit tabulatum
super omnem domum quinque cubitis altitudinis ; hoe est,
quod in Deuteronomio prmeepit Moyses : Cure mdificaveris
domum novam, facies murum teeti per circuitum, ne effun-
datur sanguis in domo tua, et sis reus labente alio, et in
princeps ruente. Hoc etenim tabulatumin extrema sum-
mitate murorum templi vice caneellorum erat erectum, ne
quis ad superiora conscendens, dum ad terminum tecti
perveniret, incaute progrediendo dilaberetur ad ima. Quod
esse passum regem Ochoziam, in sequentibus invenitur;
qui per eancellos ccenaculi decidens, lethiferum incidit in
languorem. Quibus videlicet tabulatis, vel muris, vel can-
cellis, cure ad tutelam vim ponuntur, vulgus luricularum
nomen indidit. Quodque subditur, Et operuit domum
lignis cedrinis ; supremum totius instructurae tegumentum
designat, hoe est tabulatum quod illis trabibus desuper
appositum erat, quibus suprema qum prmdiximus laquearia
subter erant affixa.
xIv. (1 Reg. viii. 8.) Cumque vectes eminerent, el appa-
rerent summilates eorum, _c.] Quod illata arca in sancta
sanctorum dicitur, Cumque eminerent vectes, et appare-
a2
 IN' LIB. [SAM. ET LIB.] REGUM

rent summltates eorum foris sanctuarium, non apparebant

ultra extrinsecus ; hoe manifestius in Para]ipomenon vo-
lumine seribitur. Yectium, inquit, qulbus portabant arcam,
quod paululum ]ongiores erant, capita parebant ante ora-
culum. Si veto quis paululum fulsset extrinseeus, eos
videre non poterat. Ubi notandum, quia etsi capita vec-
tium aecedentibus propius, ac diligentlus intuentibus, pare-
bant ante oraculum; non tamen fieri poterat, ut ipsa
eorum capita ante oraculum eminerent; quia nimirum
necesse erat, ut c|auso oracu]o, et appenso ante ostla ve]o,
ipsi quoque veetes totl cure area et cherubin abderentur
interius. Quod fieri non poterat, si prominentes ulterius
vectes producendis ad elaudendum ostiis ]ocum non darent.
Quorum positionem veetium seriptura non sine eausa, sed
magni intuitu saeramenti tam diligenter expedire curavit.
Constat enim, quod domus templi exterior peregrinantem
in terris eeelesiam, sancta autem sanetorum internam
supern_ patriot felieltatem designat. Item illata in sancta
sanctorum area, assumptam Christi humanitatem, et intra
velum regiae ccelestis inductam; vectes vero quibus eadem
area portabatur, praedicatores verbi, per quos ipse mundo
innotuit, typice denuntiant. Erat autem in area urna
aurea habens manna, quod in homine Christo habitat
omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Erat virga Aaron,
quze exeisa denuo floruerat; quod potestas omnis judicandi
penes eum est, eujus judicium in humilitate passionis
videbatur esse sublatum. Erant et tabulze testamenti,
quia in illo sunt omnes thesauri sapientia_ et scientive
abseonditi. Adhzerebant ei veetes, quibus portabantur;
quia doctores qui quondam laborabant in verbo Christi,
nunc pr_esenti visione gaudent glori_e Christi. Quod enim
unus eorum de se dixit, Cupio dissolvi, et esse cure
Christo ; de omnibus utlque sui operis consortibus intelli-
gendum reliquit. Apparebant summitates vectium foris
ante oraculum non semper, sed cure ostia ejusdem oraculi
aperiri contingeret; neque hoe omnibus, sed his solum-
modo, qui propius aecedentes, attentius ea quze intus erant
satagebant intueri. Ipsa autem area qualis et quomodo
 QU_ESTIONUM XXX. LIB. UNUS. _4_

esset posita, solis eis qui oraculum intrassent, videre lice-

bat ; quod nullus sanctorum in hac adhuc vita positus,
tametsi multum in altitudine se mentis attollens, sed soli
illius patria_ cives gloriam inibi sui Redemptoris plene con-
tuentur. Sunt et vectes cure area in oraculo reconditi,
quod absconditi sunt etiam nunc perfecti, quique electi,
qui nos praecesserunt, de mundo, in abdito vultus Dei,
a conturbatione hominum. Quorum tamen summitates
vectium nonnunquam aperto oraculo, his qui appropiant
visuntur, cure perfectioribus qulbusque, atque oculum sui
cordis tota intentione purificantibus, divina gratia aliquid
extremum de supernorum civium gaudio contemplandum
donaverit ; qum nimirum contemplatio his, qui paulo lon-
gius recesserint, minime conceditur, quod quanto exterius
mente vacua manent, tanto minus qum sint interna gaudia
vident.
xv. (1 Reg. viii. 65.) Feeit Salomon festivitatem cele-
brem, _e.] Quod dieitur, Quia feeit Salomon festivitatem
eelebrem, et omnis Israel eum eo ; multitudo magna ab
introitu Emath usque ad rivum A_gypti eoram Domino.
Per introitum Emath, Septentrionalem terrm repromis-
sionis plagam ; per rivum sire torrentem 2Egypti, ut verba
dierum nominant, deslgnat Australem. De quibus aliqua
latius ex verbis saneti Hieronymi ponere, gratum puto esse
leetori. Scripture est in libro Numerorum, in quo omnis
terra repromissionis per quatuor plagas brevi sermone
dividitur: Pars meridiana ineipiet a solitudine Sin, qum
est juxta Edom, et habebit terminos eontra Orientem
mare Salsissimum, qui eireuibunt Australem plagam per
aseensum seorpionis, ita ut transeant Senna, et perveniant
in Meridiem usque ad Cades-barne, unde egredientur eon-
finia ad villam nomine Adar, et tendent USClUead Asemona,
ibitque per gyrum terminus ab Asemona usque ad tor-
rentem A_gypti, et marls Magni littore finietur. Pro quo
in ultima visione prophetm Ezeehielis ita dieitur: Plaga
autem Australis Meridiana a Thamar usque ad aquas Marl-
both, id est, eontradietionis. Cades quoque et torrens
usque ad mare Magnum, qum signifieat latissimam solitu-
P_6 IN LIB.[SAM.ETLIB.JRZOUM
dinem Sin, qum est juxta Edom, et in Marl Rubro termi-
num circumire, et per aseensum scorpionis, et per Senna,
et Cades-barne, et atrium sive villain Adar, et ab Asemona
pervenire usque ad torrentem A_gypti, qui juxta urbem
Rhinoeoruram marl influit. Hie veto terminus plag-ze
Australis ineipit a Thamar, quae urbs in solitudine est,
quam et Salomon miris operibus exstruxit, et hodie Pal-
myra nuneupatur, Hebraieoque sermone Thamar dieitur,
qu_e in lingua nostra palmam sonar ; usque ad aquas con-
tradictionis Cades, quam in deserto esse non dubium est.
Et torrens ingrediens mare Magnum, hoe quod _/Egypti
Palestinzeque pra_tendit littoribus. Sequitur in libro Nu-
merorum: Plaga autem Oceidentalis a marl Magno inei-
piet, et ipso fine claudetur : hoe est, a marl usque ad mare,
a torrente videlicet Rhinoeorure, qui in mare influit, usque
ad eum locurn ubi est Hemath urbs Syrize. Cujus in hac
plaga et nomen ponit Ezeehiel : Et plaga, inquiens, marls
mare Magnum a confinio per direetum, donee venias He-
math, quze nunc Epiphania nominatur, ab Antioeho eru-
delissimo tyrannorum nomine eommutato ; ham eogno-
mentum habuit Epiphanes. Porto ad Septentrionalem,
inquit, pattern a mari Magno termini incipient, perveni-
entes usque ad montem altissimum, a quo venient in
Hemath usque ad terminos Sedada, ibuntque eonfinia
usque Zephrona et villain Enan. Hi erunt termini in
parte Aquilonis. Dieunt Hebr_ei Septentrionalem plagam
ineipere a mari Magno, quod Palaestinae, Phcenicis, et Syrize,
qu_e appellatur Cede, Cilieia_que, przetenditur littoribus, et
per 2Egyptum tendit ad Libyam. Quod autem dieit, per_
venientes terminos nsque ad montem altissimum, iidem
Hebr_ei autumant, vel Amanum montem signifieare, vel
Taurum, quod nobis videtur verius. Ibuntque confinia,
inquit, usque Zephrona, quam urbem hodie Zephyrium
oppidum Cilicize voeant. Quod autem sequitur, et villain
Enan, pro quo in Hebraeo scriptum est Haser Enan, quod
interpretatur atrium fontis, terminus est Damasei. Unde
dicit Ezeehiel: Et erit terminus a mari usque ad atrium
Enan, sire Haser Enan, terminus Damasci, et ab Aquilone
 QU2g, STIONUM XXX° LIB. UNUS. _7

ad Aquilonem plaga Septentrionalis. Inde metabuntur,

inquit, fines contra Orientalem plagam de villa Enan usque
Sephama, et de Sephama descendent termini in Rebla
contra fontem. Inde pcrvenient contra Orientem ad mare
Chenereth, et tendent usque ad Jordanem, et ad ultimum
Salsissimo claudentur marl A fine igitur Septentrionalis
plague, hoc est, atrio Enan, tendunt fines usque ad Sephama,
quam Hebr_ei Apamiam nominant. Et de Apamia descen-
dunt termini in Rebla, qu_e nunc Syrice vocatur Antiochia.
Et ut scias Reblam hanc significare urbem, quze nunc in
Syria Ccele nobilissima est ; sequitur, contra fontem, quem
perspicuum est significarc Daphnim, de quo fonte supra-
dicta urbs aquis abundantissimis fruitur. Inde, inquit,
pervenient termini contra Orientem ad marc Chenereth, id
est, ad stagnum Tybcriadis. Mare autem dicitur, cum
habcat dulces aquas, juxta idioma scripturarum, quo con-
gregationes aquarum appellantur maria. Et tendent, in-
quit, termini usque ad Jordanem, et ad ultimum claudentur
mari vel Mortuo, vel (ut alii putant) lingua marls Rubri, in
cujus littore Ahila posita est.
xvl. (1 Reg. xvi. 34.) In diebus ejus wdificavit ,4hiel de
Bethel Jericho.] Quod seriptum est de temporibus regni
Aehab : In diebus ejus _edificavit Ahiel de Bethel Jericho ;
in Abiram primogenito suo fundavit eam, et in Segub
novissimo suo posuit portas ejus. Patet sensus, quod eum
prmfat_e Conditor urbis fundamenta illius ponere ineiperet,
primogenitus ejus, qui vocabatur Abiram, mortuus est.
Et eum urbe a_difieata portas munire tentaret, novissimum
filiorum suorum eognomento Segub amisit. Quod ita
futurum Josue, cure earn destructam anathemati traderet,
impreeando pr_edixit: Maledietus, inquiens, vir eoram
Domino, qui suscitaverit et mdifieaverit civitatem Jerieho.
In primogenito suo fundamenta illius jaeiat, et in novis-
simo liberorum ponat poi'tas ejus. Quod vero Ahiel vivens
Deo, Bethel interpretatur domus Dei: Ahiel de Bethel
destrueta a Josue, atque anathematizata Jericho moenia
restaurat, cure quis eorum qui in ecclesia habitum religionis
assumpserat, ad agenda seelera, qu_e ei Dominus Jesus in
die baptismatis donaverat, redit, quasque ipse anathemati-
_4_ IN Lx_. [SA_. ET LIBo]R_O_M
zaverat, diaboli pompas luxuriose vivendo repetit, cure
heereticorum dogmata, vel gentilium fabulas veritati pra_-
ponit ecclesiasticab qua imbutus est, quasi de Bethel egre-
diens, ruinas Jericho resuscitat. Meritoque talis eoram
Domino maledictus, et primum filiorum in fundatione
nefarise civitatis, et novissimum in portarum positione
amittit. Quia et fundamenta fidei, a quibus bona a_dificia
inchoate, et domum bona_ actionis, quibus perficere debue-
rat, perdit. Ha_c et allegorico sensu sic exposui, ut remi-
nisearis quam sit verus apostoli sermo, qui dicit, quod
omnia in figura contingebant illis, scripta sunt autem
propter nos.
XVII. (l Reg. xx. 10.) H_e faeiant mihi dii, et tuec
addant, _e.] Quod Benadab rex Syri_e, obsidens, et im-
pugnare ineipiens Samariam, ait: Ha?c faeiant mihi dii,
et ha_e addant, Si suffeeerit pulvis Samari,e pugillis omnis
populi mei qui sequitur me ; hune habet sensum, Samaria,
juxta morem eivitatum, habebat terrain interlus prope
muros, pameque murls _equalem, Tie videlicet cos sine
subsidio terra_ adjaeentis ereetos ereber insistente manu
hostili dejieeret ietus arietis. Extrinseeus autem muro-
rum altitudo longe super faeiem terr_e transeenderat,
maxime cure in montis vertiee, ut seriptura refert, fuerit
urbs eadem posita. Ait ergo rex superbus, obsessam
terrens civitatem, quod tantam haberet secure exercitus
multitudinem, ut etiam si quisque militum ejus unum
solummodo lapidem, vel eespitem, vel stipitem ad eonstru-
endure eontra urbem aggerem adportasset, tam sublimis
ex eo posset agger exsurgere, qui superficiei eivitatis ipsius,
qum crat intra muros, esse videretur mqualis, ita ut ex
a_quo pugnantes contra civitatem tela vel faces mittere
possent. Cujus temeritatem arrogantize modesto sermone
compescens rex Israel, ait : Dicite el, Ne glorletur accinc-
tus, tuque ut discinctus. Aliud est autem accinctus,
aliud discinctus, aliud non accinctus. Accinctus nam-
que est, qui cingulo circumdatus incedit; discinctus, qui
cingulum nuper deposuit. Verbi gratia: Bahaeum intra-
turus, vel lectum ascensurus, vel alteram forte tunicam
induturus. Non accinctus, qui nuper tunicam induturus

J
 QU_STIONUM XXX. LIB. UNU8. 249

necdum se addita zonm circumpositione munivit. Sic

ergo et in expeditione castrensi qui positus est, recte
accinctus nominatur, id est, armis indutus. Qui pugna
eonfecta victor domum rediit, jure discinctus vocatur, quia
nimirum depositis armis optatm pacis otium gerit. Qui
veto necdum pugnare, neque se ad certamen parare jam
e0eperat, merito non accinctus esse dicitur. .kit ergo rex
Israel regi Syrim, glorianti quod jam cepisset Samariam,
quam obsidere co_perat: Ne glorietur accinctus 0eque ut
discinctus. Ac si aperte dicat: Noli gloriari, quasi jam
victor bellici discriminis, qui adhuc in acie positus, quem
victoria sequatur, ignoras. Et verum profecto dieebat.
Nam mox inito certamine Benadab non victis adver-
sariis triumphans, sed cmso suo exercitu fugiens domum
rediit.
XVlII. (2 Reg. xi. 6.) Tertia pars vestrum introeat sab-
bato, _yc.] Quod ait Joiada pontifex sacerdotibus et Levitis :
Et proferens Joas filium Azari_e, quem sex annis, quibus
regnavit Athalia_ clam nutriebat in templo. Tertia pars ves-
trum introeat sabbato, et observet excubitum domus regis.
Tertia autem pars sit ad portam Self, et tertia pars ad
portam, qu_e est post habitaculum scutariorum. Custo-
dietis excubitum domus Mess_e. Dine vero partes e vobis
omnes egredientes_ sabbato custodiant excubias domus
Domini circum regem, et vallabitis eum, habentes arma
in manibus vestrls; et cmtera, qua_ ibidem dicta vel facta
commemorantur_ melius intelliguntur, si de locis templi,
in quibus actum est, latius aliqua replicentur. Templum
quidem ipsum, exceptis porticibus, quibus omni ex parte
sibi adhmrentibus circumdabatur, habebat intra parietes
(hmc eat enim mcnsura prima, quam verba dierum nomi-
nant) sexaginta cubitos longitudinis_ viginti autem latitu-
dinis. Cujus omnis ambitus atrii tres cubitos alto erat
circumdatus_ habens introitum a parte orientis, cujus in
libro Regum ita meminit scriptura: Et _edificavit atrium
interius tribus ordinibus lapidum politorum, ct uno ordine
lignorum cedri. Interius videlicet hoc appellans atrium,
eo quod alia circa hoc exteriora sint facta. Porto in verbis
250 IN LIB, [SAM. ET LIB.] REGUM

dierum ita : Fecit effam atrium sacerdotum, et basilicam

grandem, et ostia in basilica, qu_e texit vere. Atrium vide-
fleet sacerdotum hoc nominans, quia nimirum ad hoc erat
factum, ut ab ingressu templi c_eteros areerat, solisque hoe
ingredi sacerdoffbus |ieere designaret. Erat autem hoe
idem atrium ab Australi, Occidentali, et Septentrionali
parte vicinius muro templi. Porto ad ortum solis, unde
et introitum per gradus habebat, in magnam se prolixi-
tatem a templo protendebat ; utpote quod in illa sui parte
altare holocausti, in illa luteres bis quinos, in quibus hos-
tim lavarentur; in illa mare aeneum, in quo intraturi ad
ministerium sacerdotes lavarentur, in illa sacerdotum
immolantium et psa]lenffum habebat choros Levitarum.
Circumdabatur autem hoe atrium undique versum a longe
zede permaxima in quadrum. Cujus interior paries, id
est qui templum a quatuor mundi partibus respiciebat,
inferius erat per totum in areubus eonstructus_ ulterior
vero firma soliditate fundatus. Et januas habens mreas,
ut supra dietum, commemoravimus. Et ostia in basilica,
qme texit rare ; quae etiam porticibias communita maximis,
et opportunis erat discreta ecenaculis. Et rursus extra
hanc zedem in gyro altera simili schemate faeta. 8ed et
tertia nihilominus circa illa eodem ordine faeta per gyrum,
interiora omnia longe lateque cireuibat ; in hoe tantum
a prioribus distans wdibus, quod Orientalis, et Septentrio-
nalis ejus paries ostia minime habebat, eo quod uterque
eorum ad muros pertineret civitatis, ttaee autem sunt
atria, de quibus canitur in Psalmis, Qui staffs in domo
Domini, in atriis domus Dei nostri. Et quoniam ipsa
domus Domini in editiore loeo constructa erat, fiebat
ut atria quanto exteriora fierent, tanto altiores haberent
parietes, utpote inferius fundamenta habentes; adeo ut
ultima quadringentos in altitudine cubitos haberent, nee
tamen zequandze templi altitudini aliquantulum propinqua-
rent. Quorum omnium in libro Paralipomenon ita gene-
ralis fit mentio: Dedit autem David Salomoni filio suo
descriptionem porticus et templi, et eellariorum, et coena-
cull, et eubieulormn in adytis, et domus propitiationis,
 QU_STIONUM XXX. LIB. UNUS. 251

necnon et omnium qum cogitaverat atrlorum et exedrarum

per circuitum in thesauris domus Domini, et in thesauris
sanctorum. Sed Josephi scriptura vel pictura ab antiquis
formata, plenius quo sint hmc ordine facta distinguit.
His vero ita compositis, in sancta sanctorum summi
tantum sacerdotis erat, semel in anno cum sanguine hos-
tiarum ingredi, in sanctuario ante oraculum sacerdotes
tantum purificati introibant, in atrio interiore sacerdotes
omnes et Levitm. Circa hoc atrium sub clio, vel, si tem-
pestas arcebat, in mdibus circumpositis viri Israelitm ad
orandum sire audiendum verbum convenire solebant. In
tertio ordine atrlorum stabant ad orandum mulieres Israe-
litica_ sub dio, vel, si tempestas non sinebat, proxima cir-
cumpositarum radium tecta subibant. Porro in ultimum
ordinem atriorum gentiles, qui ad orandum forte convene-
rant, intrabant. Ubi etiam post tempora dispersionis, hi
qui de gentibus nuper advenerant Israelit_e, diebus septem
purificati sic tandem interiora sanctorum petebant. Qum
autem inter atria vel in atriis erant pavimenta, lapide vario
sunt omnia strata. Ita vero ostia in mdibus contra invicem
posita erant, ut et hi etiam, qui in ultimis consistebant,
templum possent intueri. Erant autem sortes vigintiqua-
tuor et sacerdotum et Levitarum et janitorum, qui per
totidem septimanas sibi ex ordine succederent, sabbato nova
turma intrante ad officium, et post sabbatum ea qu_e prox-
ima septimana ministraverat, domum redeunte. Sed hic
pontifex propter necessitatem augendi circa novum regem
exercitus, et eos qui intrandi septimanam ordinem habe-
bant, suscepit; et illos qui jam suam septimanam minis-
trando impleverant, ne abirent retinuit. Qui alios quoque
Levitas de cunctis urbibus Juda, simul et principes faml-
liarum Israel, missis in hoc centurionibus Hierosolymam
congregaverat, ut verba dierum narrant. Quos educturus,
filium regis tall ratione distinxit, ut omnes qui impleverant
sabbatum, et egTessuri erant, in duas divisi partes, regem
in interioribus atrii locis armati circumstarent. Reliqua
vero multitudo, id est, hi qui non erant de stirpe Levi,
exteriores atriorum januas contra furorem regin_e, si quid
252 iN LTB.[sAM. ET LIB.l REO_M
forte adversi moliretur, custodirent. Porto hi qui nuper
ad sabbatum venerant sacerdotes, Levitee, et janitores, in
tres divisi partes, domum regis, id est, palatium observa-
rent; ne vel hoc regina collecto exercitu contra regem
defenderet. Servarent et portam habitaculi scutariorum,
per quam de templo ad palatium descendebatur, sicut infi_
dicitur: Duxeruntque regem de domo Domini, et vene-
runt per viam port_ scutariorum in palatium, et sedit
super thronum regum. Ubi etiam porta Seir, et domus
Messa, qum cum porta scutariorum nominatur, esse viden-
tur. Scutarios autem tutores regis appellat, testante libro
Paralipomenon ; qui cure Roboam scuta verea pro aureis
fecisse commemorasset, adjecit : Et tradidit illos principi-
bus scutariorum, qui custodiebant vestibulum palatii. In
quo videlicet libro distinctius haec cuncta replicantur.
Tertia pars vestrum, qui veniunt ad sabbatum, sacerdotum,
et Levitarum, et janitorum, erit in portis. Tertia vero
pars ad domum regis, et tertia in porta, quze appellatur
fundamenti. Omne vero reliquum vulgus sit in atriis
domus Domini. Nec quisquam alius ingrediatur domum
Domini, nisi sacerdotes et qui ministrant de Levitis : ipsi
tantummodo ingrediantur, qui sanctificati sunt; et omne
reliquum vulgus observet custodias Domini. Levitze autem
circumdent regem, habentes singuli arma sua ; et cmtera.
xIx. (2 Reg. xi. 12.) Produxitque filium regis, el posuit
suTer eum diadema et testimonium.] Quod sequitur de
eodem: Produxit filium regis, et posuit super eum dia-
dema et testimonium. In diadcmate insigne capitis regium,
in testimonio designat decreta legis Dei; quibus quid agere
rex debeat, qualiter vivere, pr_ecipitur. Denique in libro
verborum dierum apertius: Et imposuerunt, inquit, ei
diadema, dederuntque in manu ejus tenendam legem;
et magna_ utique erat salutarlsque prudentiae, ut post
tyrannica_ impia_que necem regina_, suceedenti in regnum
filio regis legitimi, cure ipso regni habitu simul disciplina
legis Dei servanda committeretur; ut qui se prmlatum
populo regendo videret, ipse se regendum divlnis legibus
subdi debere meminisset.
 QU_STIONUM XXX. LIB. V_US. 253

xx. (2 Reg. xii. 15.) Et non fiebat ratio his hominibus,

qui accipiebant pecuniam, _c.] Quod instaurante templum
Domini prvefato rege Joas_ dicitur, Et non fiebat ratio his
hominibus qui accipiebant pecuniam, ut distribuerent earn
artificibus, sed in fide tractabant earn ; devotionem osten-
dit eorum, de quibus sermo est, quia tantum studii in
religione habuerint, ut nullus dubitaverit, quin peeuniam
Domini sine alicujus fraudis suspicione tractarent, ethanc
de mrario sublatam fideliter artificibus ad muniendam do-
mum, prout singulis opus esset_ offerrent.
xxi. (2 Reg. zdv. 7.) Ipse percussit Edom in valle Sali-
narum decem millia, 6yc.] Quod dicitur de Amasia rege
Judee: Ipse percussit Edom in valle Salinarum decem
millia, et apprehendit Petram in pr_elio, vocavitque" nomen
ejus Jecethel. Vallis Salinarum erat ubi salem thciebant,
vel fons videlicet salsuginis, ut multis in locis deciso, exsic-
cato, et incenso, vel aquis puteorum salsis fervefactis_ et
usque ad salis firmitatem coquendo perductis, vel alio
quolibct ordine quo sal fieri consuevit. In quo etiam loco
Joab duodeeim millia Idumeorum percussisse legitur. Nec
pr_etereundum, quod pro valle Salinarum vetus editio
quasi nomen regionis Gemelach posuit. Petra autem civi-
tas est Arabim nobilis. In eadem terra Edom, qum in libro
Numerorum Recem dicitur, eta Syriis hodie usque sic
appellatur. Jecethel ver% quod Amasias victor ei nomen
imposuit, interpretatur ccetus Dei_ vel auxilium Dei, agente
eo fideliter, ut perenni inderetur memori_e, quia hanc vel
coitus populi Dei, vel Deo adjuvante cceperit.
xxii. (2 Reg. xiv. 25.) Ipse restituit terminos Israel ab
introitu Hemath, _c.] Quod dicitur de Hieroboam rege
Israel : Ipse restituit terminos Israel ab introitu Hemath,
usque ad mare Solitudinis. Hemath_ qum nunc Epiphania
dicitur, septentrionalis erat terminus Israel. Mare autem
Solitudinis, quod Hebraice dicitur Araba, mare Mortuum
designat, quod in longitudine per stadia 580 usque ad
Zoaras Arabim, in latitudine 150 usque ad vicina Sodo-
morum progreditur.
xxm. (2 Reg. xvii. 29.) Et unaqu_equegensfabricata est
_5_ IN LIB, [SAM. ET LIB.] REGUM

deum.] Quod dicitur de his qu_ in Samariam a rege

Assyriorum adduet_ sunt nationibus : Et unaqumque gens
fabricata est deum suum, posueruntque eos in ranis ex-
celsis, qum fecerant Samarit_, gens et gens in urbibus suis,
in qulbus habitabant. Viri enim Babylonii feeerunt Socoth
Benoth, viri autem Cutheni fecerunt Nergel, et viri de
Hematha et Hama feeerunt Asima. Porto Evei feeerunt
_ebaaz et Thartha. In libro quidem Loeorum legitur,
quod Benoth et _'ergel fuerint eivitates, quas eonstruxerint
in regione Judm Samaritani, qui de Babylonia transierant.
Asima quoque oppidum, quod mdifieaverint, qui eodem
venerant de Hemath. _ebaaz enim et Thartha eivitates,
quas Evei in eadem Juda_e terra eondiderint. Videtur
autem juxta eonsequenfiam sermonis, etiam idolorum, qui-
bus h_e gentes prius in terra sua servierant, hie posse
voeabula intelligi. Quod cure dictum esset, Et unaqua_-
que gens fabrieata est deum suum; quasi ad expletionem
sententi_e subjunetum sit, Viri enim Babylonii feeerunt
Socoth Benoth, id est, tabernaeula Benoth. Et melius, ni
fallor, faeeret interpres, si Socoth Latine in tabernaeula
verteret, et nomen idoli Benoth absolute poneret ; et sieur
in sequentibus manifeste dicitur: Hi autem qui erant
de Sepharvaim, eomburebant filios suos igni Adrameleeh et
Anameleeh diis Sepharvaim ; ubi ostenditur Adramelech et
Anameleeh idola fuisse urbis Sepharvaim. Ita videtur
eonsequens, ut etiam Nergel Cuthenorum, Asima Hema-
theorum, Nebaaz et Thartha, idola fuerint Eveorum.
xxlv. (2 Reg. xviii. 34.) Ubi est deus Hemath et Arphat ?
ub_ est deus Sepharvaim ?j Quod air Rapsaees inter alia
quibus Deum blasphemabat, elamans eontra Jerusalem:
Ubi est deus Hemath et Arphat ? ubi est deus Sephar-
vaim, Aria et Ava? Numquid liberaverunt Samariam
de manu mea ? Ostendit harum omnium eivitatum sire
gentium diis servisse Samaritas, et quod non erant dii, sed
idola, merito eultores vanitatis, ut deeebat, esse subversos.
Est autem Hemath urbs Coelesyri_, qu_e nune Epiphania
dieitur, juxta Emesam. ut supra monuimus Arphad urbs
Damasci, quam expugnatam a rege Assyriorum etiam Hie-
 QU_STIONUM XXX. LIB. UNU8. _55

ronymus scribit. Sepharvaim, quod numero plurali libros

vel literas sonar, nomen est locorum, de quibus Assyrii
transmigrantes habitaverunt in Samaria, ut in Locorum
libris invenimus. Verum in Esaia hoc quoque vocabulum
esse civitatis apparet, ubi aperte dicitur : Ubi est deus urbis
Sepharvaim? tametsi pluraliter dictum, ut Thebarum,
Athenarum. Pro Ana et Ava, vetus editio quasi unius
urbis nomen Aneugava posuit, et quidem in Hebraeo ita
scripture est ; verum quia syllaba u, quae in medio nominis
posita est, conjunctionem ET apud eos significat; potest
etiam ita distingui, ut dicatur Ane et Gava, ut Aquila
transtulit; sire Ana et Ava, ut noster vertit inter-
pres.
xxv. (2 Reg. xx. 9.) Vis ut ascendat umbra decem lineis,
an ut revertatur totidem, _'c.] Quod ait Ezechiae regi
propheta Esaias, Vis ut ascendat umbra decem lineis, an
ut revertatur totidem gradibus ? ldem nomine graduum
quod et linearum significat, id est, distinctionem horarum,
quas 12 per diem in horologio notare solemus; sive, ut
Hieronymus dicit, ita erant exstructi gradus arte mechanica,
ut per singulos umbra descendens horarum spatia termina-
ret. Erat autem hora diei decima, quando hoc regi pro-
pheta loquebatur: Vis ergo, inquit, ut ascendat umbra
decem lineis, procedente sole supra terram per boreales
plagas usque ad orientem, quse subtus terram quotidiana
consuetudine sui cursus erat facturus: an ut revertatur
umbra totidem gradibus, conversa retrorsum facie solis,
ipsoque per australem plagam ad orlentem regresso ? At
rex, Facile est, inquit, umbram crescere decem lineis ; nec
hoc volo ut fiat, sed ut revertatur retrorsum decem gradi-
bus. Vidit namque quod majoris miraculi esse poterat, si
sol contrarium suo mori cursum ageret, quam si consueto
processu incedens; tametsi multo altius, id est, supra
terras elatus ad orientem, quasi secundi diei mane nulla
interveniente nocte, facturus advolaret. Nam et hoc qui
in insula Thyle, quae ultra Britanniam est_ vel in ultimis
Scytharum finibus degunt, omni restate diebus aliquot fieri
vident; quia sol cmtero orbi in occasu et sub terra positus,
ipsis nihilominus tota nocte supra terram appareat ; et
_56" IN LIB. [SAM. ET LIB,] REGUM

quomodo a parte oecidentis ad orientem humilis redeat,

manit'este videatur, donee tempore opportuno denuo toto
orbi communi exortu reddatur, sieut et veterum histori_e,
et nostri homines _evi, qui illis de partibus adveniunt,
abundantissime produnt. Nunquam autem hi qui inte-
riora austri incolunt, videre solem per meridianas plagas
ad orientem ab oeeasu redire.
xxvI. (2 Reg. xxii. 14.) Qua_ habitat in Hierusalem in
seeunda.] Quod dleitur de Holda prophetissa: Qum habi-
tat in Hierusalem in seeunda ; quid signifieeL in libro
Paralipomenon deelaratur, ubi seriptum est de prmfato rege
Ezeehia: _Edifiea_qt quoque, agens industrie, omnem
murum, qui fuerat dissipatus, et exstruxit turres desuper,
et forinseeus alterum murum. Meminit hujus loci Sopho-
nias, dieens : Vox elamoris a porta piseium, et ululatus a
seeunda. Pro quo vetus editio, quasi proprium nomen loci
transtulit, in Masena. Masena quippe interpretatur se-
eunda. Quod ergo dieitur prophetissam habitasse in se-
eunda, in seeundi muri parte intellige.
xxvIl. (2 Reg. xxiii. 10.) Contaminavit quoyue Tophet,
_'c.] Quod dieitur de Josia rege: Contaminavit quoque
Tophet, quod est in eonvalle filii Ennon, ut nemo eonseera-
ret filium suum, aut filiam per ignem Moloch. Frequens
est in seripturis horum mentio loeorum, maxime in libro
Regum, et Hieremi_e prophet_e. Est autem valfis ]_nnon,
sive filii Ennon, juxta murum Hierusalem, eontra orientem,
in qua nemus puleherrimum Siloe fontibus irrigatur. To-
phet autem, sive Taphet, (utrumque enim seribitur) erat
locus in eadem eonvalle, juxta piseinam fullonis, eujus
meminit seriptura, et juxta agrum Aeheldema, qui usque
hodie monstratur ad australem plagam montis 8ion. Sole-
bant autem in Tophet, qui locus erat amoenissimus, unde
hodie usque hortorum pr_ebet delieias, posita ara saerifieare
d_emonibus, nefandoque igni suos eonseerare liberos, sive
holoeaustum offerre, sieut in libro verborum dierum de
Aehaz rege scripture est : Ipse est qui adolevit ineensum in
valle Benennon, et lustravit filios suos in igne. Benennon
siquidem filium Ennon signifieat. Yallis autem Ennon
dieitur Hebraiee Gehennon, eujus nomine in novo tes-
 QUYESTIONUM XXX. LIB, UNUS. _57

tamento poena inferorum, gehenna cognominatur ; quia

nimirum sieut in eonvalle Ennon, qui idolis servierunt,
in ea prophetis attestantibus perierunt, ita peccatores ex
his qu0e peccaverunt, _eterna damnatione punientur. De-
nique Hieremias eum refert pra_eepisse sibi Dominum,
et dixisse, Egredere ad vallem filii Ennon, qum est juxta
introitum pottle Fietilis ; paulo post dicit, Et non vocabitur
locus iste amplius Tophet, et vallis filii Ennon, sed vallis
Oecisionis; et dissipabo consilium Judm et Hierusalem
in loeo isto, et subvertam eos gladio. Esaias quoque
manifestissime Tophet infernum appellat ; qui eum per-
petuum diabolo interitum sub nomine Assur describeret,
dicens: A voee enim Domini pavebit Assur virga per-
eussus, et erit transitus virga_ fundatus, quam requieseere
faeiet Dominus super eum ; statim quomodo et ubi esset
periturus, subdidit dieens: Pr,eparata est enim ab heri
Tophet a rege prmparata, profunda, et dilatata. Pulchre
ait, Et dilatata; quia Tophet dicitur latitudo. Nutrimenta,
inquit, ejus ignis, et ligna multa ; flatus Domini sieut
torrens sulphuris, sueeendens eam. Contaminavit autem
Josias Tophet, vel ossa mortuorum ibi, sieur in sequentibus
de aliis idolorum locis feeisse legitur, vel alia queelibet
immunda dispergens, quatenus abominationi potius quam
delectationi aptus omnibus qui aspieerent locus appareret.
XXVIII. (2 Reg. xxiii. 11.) Abstulit quoque equos quos
dederant re#es Judge, &_c.] Quod sequitur de eodem rege
Josia, abstulit quoque equos, quos dederant reges Judm
soli in introitu templi Domini ; et paulo post, Currus autem
solis combussit igni; ostendit omni generi idololatria_ et
superstitionis Judoeos omni tempore fuisse maneipatos ; ita
ut in venerationem solis, quem more gentilium Deum esse
eredebant, simulaehro ejus quod feeerant_ currus equosque
subdiderint, et hoe in atriis templi Domini. Sic enim
sohnt gentiles pingere vel faeere simulachrum solis, ut
puerum juvenem in eurru ponentes, equos eidem quasi
cursu coelum petentes subjungant. Cui propterea pueri
aptant imaginem, quia sol, velut quotidie novo ortu natus,
nullum per seeula senium ineidit. Ut autem eidem eurrus
VOL. VIII. S
_58 l._ LIB. [sA_. ET LIB.] REOU_
et equos tribuant, de miraculo sumptum esse HeliEe pro-
phet_, qui curru igneo et equis igneis est raptus ad c_lum,
Joannes Constantinopolitanus episcopus _stimat. Quod
enim Grmce Helios dicitur sol (sicut etiam Sedulius, cure de
Heli_ aseensu caneret, ostendit, dicens :

Quam bene fulmlnei pr_lucens semita c_li,

Convenlt Hell,e, merito quiet nomine fulgent.
Hac ope dignus erat :nam si sermonis Achivi
Una per aecentum mutetur ]itcra, sol est)

audientes Gr_eci ab Israelitis, quos divinas habere literas

lama prodebat, prwdieari, quod Hellas curru i_eo et equis
sit igneis ad c_lestia translatus, vel certe hoc ipsum inter
alia depictum in pariete videntes, crediderunt, vicinia de-
cepti nomlnis, soils hic transitum per ccelos esse designatum;
et miraculum divinitus factum commutaverunt in argumen-
turn erroris, humana stuhltia commentatum ; quos imitati
ipsi Jud_i, satagerunt ne in aliquo gentilium stultissimis
minus stulti parerent.
xxix. (2 Reg. xxiii. 13.) Excelsa _oque _ erard in
Hie_salem, _e.] Quod pau]o post de eodem rege dicitur:
Exeelsa quoque qu_e erant in Hierusalem, ad dextram
partem montis Offensionis, et c_tera, usque, Polluit rex, et
contrivit statuas ;luce darius est, quod excelsa nominate
solet scripture, loca collibus posita frondentibus, in quibus
vel da_monibus immolabant, vel etiam Domino, locorum
amcenitate aIlecti, contra interdictum relicto altari quod
erat in templo hostias offerebant. Unde swpius in hoc
libro de regibus qui minus perfecte justi fuere, dicitur:
Verumtamen excelsa non abstulit. Montem autem often-
sionis, montem idoli dicit; quia nimirum consuetudinis est
scripturarum, offensionem idola nuneupare, quia vel in illis
offenditur Deus, vel offensionem et ruinam suis afferuat
cultoribus, sieut in hac ipsa sententia subsequenti intima-
tur, dum dicitur : Quw _edificaverat Salomon rex in Israel
Astaroth idolo Sidoniorum, et Chamos offensioni Moab, et
Melchon abominationi filiorum Ammon. Ubi hoc quoque,
ni fallor, patam ostenditur, quod utinam non ostenderetur;
 QU2$STIONUM XXX. LIB. UNUS. _59

quia videlicet Salomon de admissm idololatrim scelere nun-

quam perfecte pmnituit. Nam si fructus p_nitentim dignos
faceret, satageret ante omnia, ut idola qum mdificaverat, de
eivitate sancta tollerentur; et non in scandalum stultorum,
qum ipse, cure fulsset sapientissimus, erronea fecerat, quasi
sapienter ac recte facta relinqueret. Meminit supra et
hujus loci scriptura, dicens: Tunc mdificavit Salomon
fanum Chamos idolo Moab, in monte qui est contra Hie-
rusalem, et Moloch idolo filiorum Ammon. Nec vidcri
contrarinm debet, quod ibi mons, in quo facta sunt hmc
idola contra Hierusalcm, hic in Hierusalem esse positus
asseritur ; quia nimirum in tanta erat urbis vicinia positus,
ut ad ipsam pertinerc, et ipsam quoque sordibus, qu_
in eo congl_gabantur, attaminare videretur.
xxx. (2 Reg. xxiv. 14.) El lra_tulil om_omHierusa_m,
_yc.] Quod refercns de Nabuchodonosor, qui transtulerit
omnem Hierusalem, et universos principes, et omnes fortes
exercitlus, decem millia, in captivltatem ; addidit scriptura,
dicens: Et omnem artificem et conclusorem. Hoc eat
quod supra eidem populo Israeli Phillstiim regnantes
fedsse narrantur, cure dicitur: Porto faber ferrarius non
inveniebatur in Hierusalem et in omni terra Israel. Cave-
rant enim Philistiim, ne forte facerent Hebr_i gladium
aut lanceam. Sicut enim tunc iUi caverant, ne habentes
fabros ferrarios Hebra_i, arma ad repugnandum facerent ;
ira nunc Chald_ei, destmcta Hierusalem et vastata omni
terra repromissionis, satagunt ut nullus in ea remaneat
artifex, nullus inclusor, qui vel f0_data urbis mo_nia coin-
ponere, vel possit resarcire dirupta; quin potius quicquid
apud gentem exterminatam artis invenerant, totum in
Babyloniam transferunt; ut vel ad nihiinm valeat ultra,
vel ilfius civitatis utilitatibus proficiat. Cujus tam de-
flendm historian, quia multum negligentia_ nostri temporis
eongruit, non opinor aUegoriam esse reticendam. Constat
namque, quod Hiemsalem et terra Israel civitatem Christi,
id est, ecclesiam sanctam ; Babylon antem et Chald_ei sive
Philistei, civitatem diaboU, id est, omne malignomm sire
hominum seu angelorum multitudinem designant; ser-
s2
2c,0 I_ LIB.[sA_. _T t.i_.] R_OOu
vitque Israel Philisteis sire Chaldafis, cum fideles quique
nomine tenus in ecclesia eonsistentes, caeterum ab immun-
dis vel spiritibus vel hominibus decepti, aut avaritiae, aut
luxurize, aut alteri cuilibet peceato mentis colla submittunt.
Abducit autem Nabuchodonosor Israel, et universos win-
cipes, fortesque exercitus, decem miUia, in captivitatem,
cure aut magistros populorum, et cos qui invincibili animo
Domino servire, ac decalogum legis fideliter in Dei ac
proximi videbantur amore conservare, subito sive illecebris
mundi, seu adversitatibus subacti, aut majoribus se faeino-
ribus polluunt; aut certe in haeresim deelinando, aperta_
apostasi_e notam incidunt. Arma veto, quibus contra
diabolum repugnantes, libertatem a Deo nobis donatam
defendamus, qme sunt alia, nisi eloquia seripturarum ? In
quibus et ipsius Domini, et sanctorum ejus exemptis, quo
ordine bella vitiorum superari debeant, luee clarius dis-
cimus. Sed Philistei filios Israel fabris armorum privant,
cure malig_nispiritus animas fidelium a meditatione sacra_
leetionis, secularia illis negotia inserendo retardant, ne vel
ipsi per hujus exercitium resistendi fidueiam sumant, vel
alios forte qui legere nesciunt, ad resistendum vitiis ex-
hortando aut corripiendo accedant. Tollunt fabros armo-
rum, cum cos qui sacra eloquia norunb in tantum scele-
ribus obruunt, ut dieere bona qua_ didicerant, prorsus
erubeseant. Transferunt omnem artificem et inclusorem
in Babyloniam de Hierusalem, cure cos qui multifaria vir-
tutum operatione pluribus prodesse, et civitatem Dei contra
irruptiones tentationum reunite solebant, a proposito
deflectunt ; atque ingenium quod tuitioni sanctae ecclesim
impendere debuerant, ad voluntatem potius regis vitiorum
dispensare eompellunt. Quod si inclusorem hoc loco non
ostiorum sire murorum, sed auri potius gemmarumque
intelligere voluerimus, ad unum profecto, eundemque spi-
ritualis expositio finem respicit. Dictum quippe est de
sapientia, quia aurum estet multitudo gemmarum ; atque
ideo inelusores horum non alios aptius quam doetores
intelligere valemus, qui quamdiu recte vivunt ae docent, in
ornatum sanctte eivitatis industriam sua_ artis impendunt.
 QU_ESTIONUM XXX. LIB. UNUSo _1

At si forte erraverint, quid nisi a gente Chaldaeorum ca W

tivi Babyloniam transferuntur ? Et quoniam artifieem et
inclusorem ab Hierosolymis Babyloniam transmigrare, hoc
est talentum verbi coelitus acceptum in terrain defodi, id
est, scientiam spiritualem ad peccatorum opera converti.
Obsecro, lector, ut si quid tibi in his explanatiunculis
gratum dixi, ad laudem donantis Dci referas. Sin autem
alias, ita imperitire vel prmsumptioni mere veniam tribuas,
ut ipse cure omnibus quibuscunque potes crebrm medi-
tationi, continuae observationi, opportunae pr_edicationi
divinarum insistas scripturarum ; communique lahore sata-
gamus, ut nos negotiatores Dominicae pecunim fideles, nos
artifices et inchrsores spiritualium gemmarum sive mcenio-
rum, nos propugnatores sanctze civitatis, nos coelestium
inveniamur fabri armorum ; nobis reversus a nuptiis sum-
mus Paterfamilias dicere dignetur: Qnia super pauca
fuistis fideles, super multa vos constituam, intrate in gau-
dium Domini vestri. Amen.
 DE TEMPLO SALOMONIS,

LIBER.

EPISTOLA AD EUNDEM ACCAM_ DE TEMPLO

8ALOMONIS.

HORTATUI¢ nos vas eleetionis,et magister gentium, ad

lectionem divinorum eloquiorum, veridica voee contestans,
quia qumcumque scrlpta sunt, ad nostram doctrinam
scripta sunt, ut per patientiam et consolationem scriptu-
rarum, spem habeamus. Ubi optime ad obtinendam spem
c(elestium bonorum, patientiam nobis habendam, et con-
solationem scripturarum inspieiendam esse declarat. Pa-
tientiam videlicet, ut ea quve occurrerint adversa, mente
humili ac submissa, quasi a justo judice et pio patre irro-
gata flagel]a toleremus ; sive ad virtutum gloriam, augmen-
tumque meritorum, si justi et innocentes ferimur ; seu ad
correetionem morum, si vitiis implicamur. Consolationem
vero scripturarum, ut harum crebra meditatione ad me-
moriam revocemus, quantum illi summi patres, et pr_eclara
ecclesim lumina tenebrosm afltictionis svepe in vita prve-
senti pertulerint, quantum in futura vita glori_ cure Do-
mino merito pietatis et patientim perceperint, quantum
etiam in hac vita apud fideles omnes indefectiwe laudis et
claritatis reliquerint, dicente scriptura (Prov. x.) : Me-
moria justi cure laudibus. Et iterum (Eccl. xliv.) : Cor-
pora sanctorum in pace sepulta sunt ; et nomina eorum
vivent in generationes et generationes. Et apostolus Ja-
cobus (Jacob. v.) : Ecce beatificamus, inquit, eos qui sus-
 DE TEMPLO SALOMONIS. _63

tinuerunt. Sufl'erentiam Job audistis, et finem Domini

vidlstis. Non autem frustra commemoratis justorum pres-
suris addidit, Et finem Domini vidistis; quia neque ille
hinc sine flagello exiit, qui hic sine vitio vixit ; quique ad
sanandos infirmos, mortuosque suscitandos apparuit in
mundo, ipse ad prmmonstrandum nobis exemplum patien-
tim, per inf_rmitatem morris voluit redire de mundo. Unde
Psalmista cure dixisset, (Psalm. lxvii.) Deus noster, Deus
salvos faciendi ; mox admirando vel potius obstupescendo
subjunxit, Et Domini Domini exitus mortis. Itaque per
patientiam et consolationem scripturarum spem habeamus_
etiam nos consolandi post nostrarum afltictiones pressura-
rum, cure et ipsi in tribulatione patientes extiterimus, et
eorum actus ad mentem reduxerimus, qui nos et merito
justitim longe prmcesserunt, et longe majora nobis adver-
sitatum certamina tolerarunt. Illi etenim propter justi-
tiam qua excellenter eminebant, persecutiones seepe parle-
bantur injustorum, quatenus cum operatione justitiee coro-
ham insuperabitis patientive perciperent, et insuper cunctis
se sequentibus, gloriosa perseverantia sua vestigia prmfixa
relinquerent. Nos autem smpius misericordia et provi-
sione Conditoris nostri pro nostris castigamur erratibus,
ut salubri compunctione ad conscientiam nostram rede-
untes, puniamus sollicite lachrymis diluentibus, quod ille-
cebris fallentibus ac negligentiis admisimus ; sicquejuvante
Domino correcti ad spem vitae, ad illorum, qui innocentes
afliicti sunt, mereamur pertinere consortium. Nam et hoc
in consolatione scripturarum invenimus, quia benedixit
Dominus omnes timentes se, pusillos cure majoribus, mul-
tasque nobis in domo Patris sui mansiones esse declaravit.
Quarum nunc consotatione ette, dilectissime antistitum,
prmsentes" return temporalium angores quotidie alleviare,
atque ad videnda bona Domini in terra viventium, tran-
seensis malis hominum qum regnant in terra morientium,
sublimiter animari non ambigo, utpote abundantem non
tantum divinarum paginis literarum, sed et piis earum
expositionibus, quas veneranda patrum nobis scriptura
reliquit. Verum quia nova qu_eque nonnunquam amplius
_ DE TEMPLO SALOMO_]_.

delectant, visum mihi est, opusculum quod de factura

templi Dei sequens magnorum vestigia tractatorum nuper
allegorice condideram, tu_e sanctitati percurrendum mit-
tere. Cujus lectioni intentus, quanto plura Christi et
ecclesize sacramenta antiquis indita paginis inveneris,
quanto ampliora ibi Dei dona, sire in pr_esenti nobis data,
seu in futuro promissa perspexeris, tanto leviora credo, et
minus curanda omnium labentium rerum, et adversajudi-
cabis et prospera; juxta exemplum beati Joannis, qui ab
imperatore nefando intra angustias unius parvissim_e rele-
gatus insulae, confestim a pio Conditore, per Spiritum est,
ad contemplanda infinita iUa eoelestiummansionum areana,
introductus ; et ubi putatus est a deeeptis hostibus ami-
corum hominum auxilio ac societate destitui, ibi amicorum
angelorum meruit aspectu atque colloquio perfrui. A
quibus edoctus, eo magis magisque illecebras seculi et
amaritudines didicit esse spernendas, quo sublimius ilia
speculabatur, qua_ pro magnitudine atque aeternitate sui
longe amplius vel metuenda constat esse, vel amanda.
Bene vale semper, dilectissime, et pro nobis intercede.
CAP. I. Domus Dei quam mdificavit rex Salomon in
Hierusalem, in figuram facta est sanctm universalis eecle-
size, quae a primo electo usque ad ultimum, qui in fine
mundi nasciturus est, quotidie per gratiam regis paeifici_
sui videlicet Redemptoris, zedificatur. Qum partita pere-
grinatur adhuc ab illo in terris, partita evasis peregrinandi
zerumnis cure ilia jam regnat in ccelis, ubi, peracto ultimo
judicio, tota est regnatura cure ipso. Ad hanc domum
pertinent electi angeli, quorum nobis similitudo in futura
vita promittitur, dicente Domino: Illi autem qui digni
habebuntur seculo illo, et resurrectione ex mortuis, neque
nubunt, neque ducunt uxores ; neque enim ultra mori
poterunt. 2Equales enim angelis sunt, et filii sunt Dei,
cure sint filii resurrectionis. Ad hane pertinet ipse Me-
diator Dei et hominum homo Christus Jesus, ipso attes-
tante cum ait : Solvite templum hoc, et in tribus diebus
excitabo illud. Quod exponens evangelista, subjunxit:
Hoc autem dieebat de templo corporis sui. Di¢it autem
 DE TEMPLO SALOMONISo _

apostolus de nobis: Nescitis quia tcmplum Dei estis, et

Spirltus Dei habitat in vobis. Si ergo ille templum Dei
per assumptam humanitatem factus est, etnos templum
Dei per inhabitantem Spiritum ejus in nobis efficimur, con-
stat utique quia figuram omnium nostrum et ipsius, Do-
mini videlicet et membrorum ejus qu_e nos sumus, templum
illud materiale tenuit. Sed ipsius, tanquam lapidis angu-
laris singulariter electi, et pretiosi, in fundamento fundati,
nostri autem tanquam lapidum vivorum, _uperaedificatorum
super fundamentum apostolorum et prophetarum, hoc est
super ipsum Dominum. Quod melius ex considerato or-
dine ipso templi _edificati patebit, ut in quibusdam vide-
licet figura ad-.ipsum Dominum, in quibusdam vero ad
omnes electos pertineat; in quibusdam intemeratam in
ccelis angelorum felicitatem, in quibusdam invictam in
terris hominum patientiam describat, in quibusdam collata
hominibus angelorum auxilia, in quibusdam remunemta
cure angelis hominum certamina demonstret. Designat
eandem domum Domini spiritualem, etiam tabernaculum
quondam factum in eremo per Moysen. Yerum quia
illa domus in itinere, quo ad terrain repromlssionis venie-
batur, hmc autem a_dificabatur in ipsa term repromissionis
et in civitate Hierusalem ; iUud ut de loco ad locum crebro
Levitarum ministerio deportatum tandem in terrain pro-
reissue hzereditatis induceretur, haec ut mox in patrla ipea
et civitate regia constructa inviolabili semper fundamento
consisteret, donec inditum sibi figurarum ccelestium munus
impleret; potest in ilia prvesentis ecclesim labor et exilium,
in hac futura requies et beatltudo figurari. Vel certe quia
a solis filiis Israel iUa, h_ec autem a proselytis etiam et
gentibus facta est; possunt in iUa principaliter patres
veterls testamenti, et antiquus ille Dei populus, in hae
autem congregata de gentibus ecclesia figuraliter exprimi.
Quamvis mdificium utriusque domus enucleatius spirituali
sensu discussum, et labores preesentis ecclesim quotidianos,
et prremia in futuro perennia, gaudiaque regni ccelestis, et
electionem primae de Israel ecclesim, et salutem omnium
gentimn in Christo multimodis ostenditur insinuare figuris.
_6 DE TEMPLO 8ALOMON18.

Tractaturi igiturjuvante Domino de a_lificatione templi, et

in structura materiali spiritualem Dei mansionem qmesi-
tuff, opportunum videtur ut primo de operariis ejus, qui
et uncle fuerin_ simu! et de ipsa materia undo factum cst,
aliqua dicamus. Nam ct h_ec spiritualibus gravida esse
sacramentis testatur apostolus, qui ait, Omnia in figura
contingebant ilUs, scripta sunt autem propter nos.
CAP. IL Narrat Reg_lm historia, quia Salomon mdifica.
turus domum Domino, quvesierit attxilium ab Hiram rege
Tyri, qui erat amicus David omni tempore, et cum ipso
quoque Salomone, postquam regno potitus est, pacem ha-
bert jam cceperat; promptumque mox ad adjuvandum se
in omnibus ejus animum invenerit, ita ut artifices ilii et
ligna, et alarum, prout opus habebat, dederit. Cujus be-
neficii gratia, Salomon ei per annos sing_llos plurimos
tritici et olei coros, in cibum domui ejus dabat. Nulli
autem dubinm, quod Salomon, qui interpretatur pacificus,
et ipso nomine, et serenissimo regni sui statu, ilium signi-
ficet, de quo dieit Esaias: Multiplicabitur ejus imperium,
et pacis ejus non erit finis. Hiram vero, qui Latine dicitur
vivens excelse, credentes ex gentibus et vita simul cure
fide gloriosos figuraliter exprimit. Neque aliquid prohibet,
quin Hiram, quia rex erat, regalique potentia Salomonem
in _edificio domus Domini juvabat, conversos ad fidem
ipsos rerum dominos typice denuntiet, quorum ope con-
star eeclesiam saepius adjutam, nobiliter augmentatam, et
contra heereticos, schismaticos, et paganos principalibus
erectam esse decretis. Petit ergo Salomon in opere templi
auxilium ab Hiram, quia cure veniens in came Dominus
dilectam sibi domum, videlicet ecclesiam, vedificare dispo-
neret, non de Jud_eis tantummodo, verum etiam de gen-
tibus adjutores operis elegit. Nam de utroque populo
ministros sermonis assumpsit. Misit Hiram Salomoni
praeeisa de Libano ligna eedrina et abiegna, qum in domum
Domini ponerentur, quia conversa gentilitas misit ad Do-
minum viros quondam in seculo claros, sed securi Domi-
nica_ increpationis de monte sure superbi_e jam dejectos et
humiliatos_ qui ad normam evangelic'ze veritatis instituti,
 DB TISMPLO SALDMONIS. _67

in sedifieio ecelesi_e pro suo quoque merito, vel tempore

eolloeantur. Misit quoque artifices, quia eonversos ad
veram sapientiam philosophos, qui gratia eruditionis po-
pulis, quoque regendis jure pr_ponerentur, Domino gen-
tilitas obtulit. Qualis ipsis apostolorum temporibus Dio-
nysius Areopagita, qualis deinceps doctor suavis et fortis-
simus martyr Cyprianus, aliique quamplurimi. Misit et
aurum, quod in eadem significatione accipitur, quia nimi-
rum viros sapientia claros ostendit. Pro quibus cunctis
oblationibus gentilitas a Domino expectat dona gratise
ccelestls, triticum videlicet verbi Dei, et oleum caritatis
atque unctionis, et illuminationem Spiritus Saneti. Con-
venit autem apte rebus eeclesive, quod in auxilium operis
sancti flagitanter ait ad Hiram Salomon: Prmeipe igitur
ut prrecidant mihi cedros de Libano, et servi mei sint cure
servis tuis. Servi quippe Hiram, qui prrecidebant Salo-
moni eedros de Libano, doctores sunt electi de gentibus,
quorum officinm est, eos qui in hoc mundo rebus et gloria
l_etabantur, a superbive fastu eorrigendo sternere, atque
ad obsequinm sui Redemptoris eorum vota transferre. Cure
quibus videlicet servis erant et servi Salomonis, ac pariter
memorato iustabant operi ; quia primi doctores ex gentibus
necesse habebant ipsorum apostolorum, qui a Domino
didieerant eruditione in verbo fidei institui, ne si absque
magistris docere inciperent, magistri existerent erroris.
Idcirco enim Salomon servos Hiram c_edere sibi _oluit
ligna de Libano, quia doctiores erant servis suis ad cveden-
dum. Et ideirco simul servos suos adesse voluit, ut
ostenderent c_edentibus, cujus mensurse ligna fieri debe-
rent. Cujus rei figura in promptu est, quia nimirum
apostoli certius verbum evangelii, quod a Domino audire
meruerunt, aliis prredicare noverunt; sed gentiles ab
errore conversi atque ad veritatem evangelii trausformatij
melius ipsos gentium errores noverant_ et quo certius
noverant, eo artifieiosius hos expugnare, atque evacuate
didicertmt. Paulus quidem sacramentum evangelii, quod
per revelationem didicerat, melius novit, sed Dionysius
melius refeltere poterat falsa Athenarum dogmata, quorum
8
_ DE TEMPLO SALOMONIS.

cure erroribus syllogismus a puero et argumenta euneta

noverat. Cui sensui convenit apte quod sequitur : Seis
enim quod non est in populo meo vir qui noverit emdere
ligna sieut Sidonii. Non enim erat in populo Jud_eorum,
ubi Dominus eorporaliter praesens docebat, ullus eorum qui
tam doete nosset errores refellere gentium, quam ipsi con-
versi ad fidem gentiles, et ex gentibus faeti Christiani.
Sidonii namque et Tyrii, quia gentilium fuere populi,
merito in figura gentium aeeipiuntur.
CAP. III. Quot autem servos Salomon noster in hoe
opus miserit, in sequentibus mystico sermone designatttr
cure dieitur: Elegit Salomon operarios de omni Israel, et
erat indietio triginta millium virorum, mittebatque eos
in Libanum deeem millia per menses singulos vieissim,
ita ut duobus mensibus essent in domibus suis. Ubi
primo notandum, quod non frustra Salomon operarios
de omni Israel elegit, neque erat ulla portio populi de qua
non digni tantopere viri assumerentur; quia nimirum non
nune de una stirpe saeerdotis Aaron eligendi, sed de omni
sunt ecclesia quzerendi, qui mdificare domum Domini vel
exemplo suo vel dieto sufficiant, et ubieunque inventi
fuerint, mox in offieium doctorum absque ulla personarum
aeeeptione promovendi. Talesque cure ad erudiendos in-
fideles atque in eolhgium eeelesize voeandos ordinantur,
quasi ad ezedendas in Libano templi materias viri strenui
atque eleeti nutriuntur. Et quidem humerus triginta
millium quo iidem lignorum emsores censebantur, potest
ad eorum figuram apte referri, qui in fide Trinitatis sunt
perfeeti, quod doetoribus maxime eongruit. Verum quia
triginta miltia ita erant ordinata, ut dena millia per menses
singulos operi sancto instarent, magis denarii humeri
saeramentum perpendere debemus. Dena namque millia
virorum de Israel ad eaedenda ligna in opus Domini
mittuntur; quia quieunque doetores atque insipientium
eruditores sunt ordinandi, deeem prmeepta legis per omnia
et ipsi observare, et auditoribus suis debent observanda
monstrare, et pr_emia in e_elis futura, qua_ denario solent
figurari, et ipsi sperare, et auditoribus suis speranda sere-
 DE TEMPLO SALOMONIS. _69

per debent intimare. Terni autem menses, quorum distan-

tia singulis erat czesoribus imposita, perfectionem trium
virtutum evangeliorum typice denuntiant, eleemosyn_
videlicet, orationis, et jejunii. Cure enim dixisset Domi-
nus in evangelio, Attendite ne justitiam vestram faciatis
eoram hominibus, ut videamini ab eis; in prosecutione
ejusdem sententize, non aliud quam eleemosynae, orationis,
et jejunii fecit mentionem, qua_ non ad hominum osten-
tationem, sed ad solam inspectoris interni glofiam essent
faeienda, alioqui a fructu _eternitatis vacua manerent. Oui-
bus verbis aperte docuit, omnes virtutum fruetus his tribus
quasi ramis de una cailtatis radiee prodeuntibus insinuail.
Per eleemosyn_m namque comprehenduntur omnia, quze
ad dilectionem proximi explendam benevole in fratres
operamur. Per orationem omnia quibus per internam
compunctionem nostro Conditori conjungimur. Per jeju-
nium omnia quibus nos a contagione vitiorum et illece-
bris seculi observamus, ut libera mente et eorpore casto,
dilectioni valeamus inhaerere semper et Conditoris nostri
et proximi. Et isti sunt tres menses operailorum templi.
Nam quia mensis plenitudine dierum lunaris cireuli per-
fieitur, per iUum plenitudo virtutis eujusque spiiltualis
ostenditur, in qua mens fidelinm a Domino quotidiana
illustratione, quasi luna a sole respicitur. Unus mensis
quo ligna ad opus templi caedebantur, eleemosyna est, id
est, opus misericordize quo erga salutem proximi, ut in
unitatem sanctae ecclesire bene proficiendo perveniant,
doeendo, eastigando, eommoda temporalia impendendo,
vitreque exempla monstrando laboramus. Duo autem
reliqui menses, quibus in domibus suis manere ac suis
necessitatibus sunt vacare permissi, oratio est et jeju-
nium, quibus przeter ea, qua_ erga necessitatem fratrum
foils operamur, nostra_ salutis propri_e curare intus con-
versi mente ad Dominum gerimus. Et quoniam illi solum
perfeete, vel sure vel fraternze salutis curare gerunt, qui
se intuitioni divinae gra_ humiliter subdunt, recte sequi-
tur: Et Adoniram ei_super hujuseemodi indictionem.
Adoniram namque, qui Latine dicitur Dominus meus ex-
_0 DE TEMPLO 8ALOMONIS°

celsus, quem melius quam ipeum quem nomine imitatur

insinuat, Dominum videlicet Salvatorem ? Et nunc Ado-
hiram operariis templi pravponitur, ut sun provisione rite
ordinetur, quibus meuslbus singuli ad operandum exeant,
quibus denuo ad curandum domum suam redeant; cure
Dominus et Salvator noster mentes sanctorum pra_dicato-
rum sua familiarius ilinstratione informat ad discernendum,
quando oporteat vedificandi ecclesiam opus inire prmdi-
cando, vel alia pietatis opera prmstando ; et quando rursum
conveniat ad suam ipsorum conscientiam examinandam,
quasi ad inspiciendam domum suam reverti, ethanc ora-
tionibus ac jejuniis superno visitatore ac inspectore digrmm
reddere. Fuerunt itaque Salomoni septuaginta millia
eorum, qui onera portabant, et octoginta millia latomorum
in monte, absque prvepositis numero trinm millinm trecen-
torum pr_ecipientinm populo et his qui faciebant opus.
Latomos dicit lapidum c.vesores. Idem autem lapidum
caeaores, quod et lignorum figurate designant ; hoe est,
sanctos prmdlcatores, qui mentes insipientinm ]abore verbi
Dei exercent, eosque ab ea in qua nati sunt turpitudine
ac deformitate transmutare contendunt, ac regulariter in-
stitutos unitati fidelinm, a_dificationi videlicet, aptos reddere
curant. Quod autem et ligna et lapides in monte c._lun-
tur, et c_msa ac prmparata utraque materies ad montem
domus Domini transfertur, patet seusus, quod omnes
homines in monte superbi_e nati sumus, quia de prmvarica-
tione primi hominis, quam superbia fecit, originem carnis
traximus. Quicumque autem gratia Dei prveordinati ad
vitam exeidimur catechizando, et sacramenta fidei percipi-
endo, de monte superbi_e in montem domus Domini trans-
ferimur, quia emil de potestate tenebrarum, ad arcem
virtutum, quve est in unltate sancta_ eeclesim, pervenimus.
Notandum autem, quod iidem operarii ira erant distributi,
ut pars in monte lapides evederent_ pars item onera porta-
rent. Diversa namque sunt dona SI)iritus , et quidam
majorem dieendi, atque proterv0s_ arguendi constantiam
habent, quidam mitiores ad co_Dmdos pusillanimes et
sublevandos infirmos existunt; quidam utriusque virtutis
 DE T1g]_PLO SALOMONIS. 271

munere pr_diti ad opus Domini conveniunt; quales fieri

voluit quibus loquitur Apostolus dicens, Corripite inquie-
tos, consolsml,i pusil]animes, suscipite infirmos, patientes
estote ad omnes. Prvepositl autem qui prmerant singulis
operibus, ipsi sunt sacrve conditores scriptur_e, quorum
magisterio in omnibus erudimnr, quomodo inscios doeere,
contemptores corripere, quomodo nos invicem onera nostra
portare, ut impleamus legem Christi, eonveniat. Quanto
autem quisque plus in sustentandis proxlmorum necessi-
tatibus, sive in castigandis eorum erratibus laborat, tanto
certiora in futaro pr_emia, vel qnietis animarum post
mortem, vel beatve corporum immortalitatis expectat.
Unde recte pra_fati operarii LXX.milliaet t.xxx, millla esse
perhibentur. Septuaginta videlicet propter sabbatlsmum
animarum; septimus enim dies in sabbatum, id est, re-
quiem consecratus est. Oetoginta propter spem resurree-
tionis, qu_e oetava die, id est, post sabbatum in Domino
pr_ecessit, et in nobis quoque octava die simul et octava
_etate, futura speratar. Prvepositi autem erant tria miUia
trecenti, propter fidem nimirum sancta._ Trinitatis, quam
sancta nobis eloquia prvedicant. Quod veto pro tribus
millibus trecentis pr_epositis, in ]ibro Paralipomenon tria
millia sexcenti sunt scripti, ad eandem prorsus sublimium
virorum respieit perfectionem. Nam quia in senario
numero Dominus mundi ornatum complevit_ recte in eo
perfecta bonorum solent opera figurari; et qula sancta
seriptura cure fide veritatis opera justitive docet habenda,
recte prvepositi templi tria millia sexeenti fuisse perhiben-
tar. Nec pra_tereundum, quod h_ec septuaginta et octo-
ginta millia portantium onera, et latomorum cure prvepo-
sitis suis non fuere de Israel, sed de proselytis, id est,
advenis qui morabantar inter eos. Scripture namque est
in libro ParaLipomenon : Numeravit antem Salomon omnes
viros proselytos, qui erant in terra Israel, post dinumera-
tionem quam dinumeravit pater ejus David, et inventi sunt
centum quinquaginta tria millia sexcenti, fecitque ex eis
septuaglnta millia, qul onera po_arent, et evetera. Pros-
elytee autem Greece voeabaatar, qui ex aliis nationibu_
_ DE TEMPLO SALOMONIS.

progeniti in fidem et consortium populi Dei accepta eir-

cumcisione transierunt. Fuerunt itaque operarii domus
Domini de filiis Israel, fuerunt de proselytis, fuerunt de
gentibus. De filiis videlicet Israel triginta millia, qui ad
prmcidendas de Libano cedros missi sunt. De proselytis
isti de quibus nunc locuti sumus, lapidum c_esores. De
genfibus Hiram ipse et servi ejus, qui cure servis Salomo-
nis ligna cmdebant de Libano. Omne igitur hominum
genus, per quod redificanda erat ecclesia, in mdificio tem-
pli przecessit. Judmi namque, proselyti, et gentiles con-
versi ad veritatem evangelii, unam eandemque Christi
ecclesiam, sive recte vivendo, sive etiam docendo con-
struunt.
CAP. Iv. Pr_ecepilque re_, ul tollerenl lapides #rande8
pretiosos in fundaraentum terapli, _yc.] Fundamentum tem-
pli nullum est aliud mystiee intelligendum, quam illud
quod ostendit Apostolus dieens : Fundamentum enim aliud
nemo potest ponere, prveter id quod positum est, quod est
Christus Jesus. Qui propterea reete fundamentum domus
Domini potest vocari, quia (sicut ait Petrus) non est aliud
sub ccelo nomen datum hominibus, in quo nos oporteat
salvos fieri. In quod fundamentum lapides grandes et
pretiosi toUuntur, cum prmcipui factis ac sanctitate viri,
familiari mentis sanctltate suo adhaerent Conditori, ut quo
firmius in eo spem suam ponunt, eo fortius aliorum vitam
dirigere, quod est latitudinem portare, sufficiant. Lapides
ergo qui in fundamentum templi ad portandum aedificium
omne ponebantur, proprie sunt prophetm et apostoli, qui
verbum et sacramenta veritatis, sire visibiliter sive invisi-
biliter, ab ipsa Dei sapientia perceperunt. Unde etnos
qui horum doctrinam, sire vitam studemus pro nostro
modulo imitari, fundatos dicit Apostolus super fundamen-
turn apostolo_am et prophetarum. Sed et generaliter
perfecti quique, qui fideliter ipsi Domino adhzerere, et
impositas sibi fratrum necessitates fortiter ferre didicerint,
his possunt lapidlbus grandibus ac pretiosis indicari.
Qui bene lapides primo quadrari, ac sic in fundamento
poni jubentur. Quadrature namque omne, quoeunque ver-
 DE TEMPLO SALOMOt_,'IS. 2_

titur, fixum stare consuevit. Cui nimirum figurae eorda

assimilantur electorum, qu_e ita in fidei firmitate consistere
didieerunt, ut nulla occurrentium rerum adversitate, nec
ipsa etiam morte, a sui rectitudine status possint inclinari.
Quales videlicet doctores ecclesia non solum de Judaea,
verum etiam de gentibus perplures suseepit. Unde bene
de lapidibus hujusmodi grandibus pretiosis et quadratis
subditur: Quos dolaverunt caementarii Salomonis et cae-
mentarii Hiram. Dolantur namque lapides pretiosi, cure
electi quique credentium, sanctorum instructione et in-
stantia quicquid in se habent noxium et inane relinquunt,
atque ante conspec_um sui Conditoris solam insitm justitiae
regulam, quasi ¢luadraturm formam ostendunt. Dolave-
runt autem lapides non solum caementarii Salomonis, sed
etiam ezementarii Hiram; quia ex utroque Dei populo
fuere nonnulli, qui ipsorum quoque doctorum sublimium
jure doctores existerent, et quasi quadrantes eos ad suble-
vandum domus Domini aedifieium pararent. Neque enim
solum Hieremias et Isaias, et eaeteri ex circumcisione pro-
phetm ; verumetiam beatus Job cure filiis suis qui erant
ex gentibus, maximam vitae sive patientiae formam, max-
ima doctrinze salutaris praeconia sequentis aevi doctori-
bus ministravit, quo abjectis verbis, actibus, cogitatibus
supervacuis, ad portandum onus saneta_ eeclesiae digni
fierent et apti. Porto Giblii praeparaverunt ligna et lapides
ad aedificandam domum. Giblos est civitas Phmnic_, cujus
meminit Ezeehiel, dicens: Sapientes tui, Tyre, facti sunt
gubernatores tui, senes Giblii et prudentes ejus; pro qua
in Hebrmo continetur Gobel sire Gebel, quod interpre-
tatur definiens, sire disterminans. Quod vocabulum apte
convenit eis, qui eorda hominum ad aedificium spirituale,
quod ex virtutibus animae construitur, parant. Sic etenim
solum suos auditores fidem et opera justitim docere sutll-
ciunt, dum ipsi prius sacris paginis edoeti, diligenter quae
sit tides _ tenenda, quo virtutum calle ineedendum, eerta
definitione veritatis didicerunt. Nam frustra sibi officium
doctoris usurpat, qui diseretionem catholicae fidei ignorat.
Neque sanetuarium Domino, sed ruinam sibi aedificant,
VOL. VIII. T
274 DE TISMPLO 8ALOMONIS°

qui docere alias regulam, quam ipai non didicere, conan-

tur° In vedificanda enim domo Domini, primo sunt ligna
et hi)ides c_edendi de monte; quia eas quos in fide veri-
tails instituere qu_erimua, primo necesse eat ut abrenun-
tiare diabolo, ac de sorte primm pr_evaricationis, in qua
nati aunt, doceamus renascendo erui. Dein quserendi
sunt lapides pretiosi et grandes, atque in fundamentum
templi deponendi; ut meminerimua abdieata eonversa-
tione priori eorum in omnibus vitam moresque inspieere,
eoa nostris auditoribua imitandos proponere, quoa per vir-
tutem humilitatis speeialiter Domino adhserere noverimus,
quos invincibili mentis stabilitate quasi quadratos quo-
dammodo, atque ad omnes tentationum incursus immo-
bi]es perdurare conspieimus, quos pretiosos et grandes
fama et merito comperimus. Post fundamentum veto
talibus ae tantia lapidibus compositum, _lificanda eat
domua, prmparatis diligentins lignia ac lapidibus, ac deeenti
ordine collocatis, qu_e olim priseo suo sitn vel radiee rue-
rant abstracta ; qula post fidei rudimenta, post eollocata
in nobia juxta exemplum sublimium virorum fundamenta
humilitatis, addendua eat in altum pariea bonorum operum,
quasi superimpositis sibi invicem ordinibus lapidum, am-
bulando ac profieiendo de virtute in virtutem. Vel eerte
lapidea fundamenti grandes, pretioai quadrati, primi sunt
(ut supra dixeram) eeclesiarum magistrij qui ab ipso Do-
mino verbum audiere salutis. Suppositi autem ordines
lapidum sire lignorum, sequentea ano quique tempore
sacerdotea ac doctorea, quorum vel prvedicatione ae minis-
terio fabriea crescit ecclesiw, vel ordinatur virtutibus. Quail
autem colore fuerint lapides, quibus factum est temptum,
in libro Paralipomenon aperte declaratum est, dicente
David ad Salomonem, cum ei impensas tempE, quas pr_-
paravit, ostenderet: Omnem pretiosum lapidem et mar-
mot Parium abundantissime prveparavi. Marmot autem
Parinm, marmot candidum dieit, quale eadem insula gig-
here consuevit; made poeta (licit :
Olearon, niveamque Paron, sparsasque per sequor
Cycladas, et crebris legimus freta concita ventis.

P
 DE TEMPLO SALOMONIS° 375

Niveam ergo Paron dicit, eo quod marmor candidissimi

generis mittat; est autem una de Cyeladibus, quo videlicet
hpide templum fuisse factum Josephus insinuat, dicens:
Elevavit itaque templum usque ad cameram, ex lapide albo
constructum, altitudo fuit 60 cubitorum et eentum ; nee
mysterii sensus in abdito est. Cuivis etenim patet, quia mar-
mor candidum, ex quo domus Domini constructa est, mun-
dam electorum actionem simul et conscientiam ab omni
nmvo corruptionis eastigatam deslgnat. Qua]es esse voluit
sapiens ille architectus cos, quos super fundamentum Christi
locabat, lapides pretiosos auto argentoque redimitos : Caris-
simi, inquit, mundemus nos ab omni inquinamento carnis
et spiritus, perf_ientes sanctifieationem in timore Dei.
CAP. v. Factum est i#ilur quadringenlesirao et oclo#esimo
anno egrfe88ionisfiliorum Israel de terra _Effypti, 3ye.] Quod
dicitur anno quarto, mense Zio, ipse est mensis seeundus
regis Salomonis super Israel, ordinis sensus est. In anno
quarto reds Salomonis, mense Zio, ipse est mensis secun-
dus. Mensem autem seeundum Maium dieit: namque
Aprifis, quo Paseha eelebratur, prineipium mensium apud
Hebr_os primus erat in mensibus anni. Ex quo mani-
feste claret, quia mox, peraeto Paseha, e_pit _difieare
domum Domino, et eonsecratus mystiea solennitate popu-
lus marius ad opus mystieum misit. Fit autem eomme°
moratio eg_essionis de _Egypto, quando tabernaeulum mdi-
ficari eoeptum est, tit admoneatur lector, quot annorum
tempus inter mdificationem utriusque domus extiterit, et
hujus quoque summ_e temporis sacramentum spirituale
cognoscat. Quater namque centeni et viceni, quadrin-
gentos et octoginta faciunt. Quatuor autem evangelicze
perfectioni apte conveniunt, propter ipsum evangelista-
rum numerum. Centum 20, doctrinze legali, propter
annos totidem legislatoris. In quo etiam numero virorum
gratiam Spiritus Sancti primitiva suscepit ecclesia, paten-
ter ostendens, quia qui lege legitime utuntur, id est, qui
Christi in ea gratiam cognoscentes amplectuntur, jure Spi-
ritus ejus gratia replentur, qua in caritate ejus amplius
ignescant. Diximus autem per tabernaculum quod fecit
T2
_6 DE TEMPLO SALOMONIS.

in deserto Moyses et fllii Israel synagogam ; per templum

vero, quod Salomon et filii Israei cure proselytorum et
gentilium auxilio construxlt, ecclesiam gentium posse
designari. Permansit autem cultus et religio tabernaeuli
annis quadringentis et 80, et sic templum _edifieari incc_-
pit, quia scriptura veteris testamenti tanta perfectione
redundat, ut si quis earn bene intellexerit, cuncta in se
novi testamenti mysteria eontineat. Patres quoque vete-
ris testamenti perplures, tanta_ perfectionis arcem vivendo
tenuerunt, ut in nullo apostolis apostolicisque viris putandi
sint esse minores. Manebat tabernaculum usque ad con-
struetionem templi in populo Dei per annos quadringentos
et 80, id est, eentum 20, per quatuor multiplicatos: quia
ex tempore data_ legis Dei usque ad incarnationem Domi-
nieam, et tempus revelata_ gratia_, non defuere viri qui in
lege constituti, evangelieam per omnia perfectionem mente
et opere servarent; non defuit seriptura, qua_ gratiam novi
testamenti in veteri prophetleis intimaret eloquiis. Quod
autem quarto anno regis Salomonis a_dificarl e_pta est
domus Domini, potest eo referri mystiee, quod post exple-
tam dispensationem Dominic_e incarnationis, qum in qua-
tuor evangelii libris seripta est, misso de cello Spiritu
Saneto, eeclesive struetura emperit. Et quod mense se-
cundo ecepta est, potest ad eleetionem gentium referri,
qua_ secundo loco post Israel a_dificationem in se susce-
perit creatos. Uncle et secundus mensis in lege eoncessus
est ad faciendum Pascha his, qui immundi super anima,
vel in via procul posltl ad faciendum in primo mense
Paseha, occurrere nequirent. Uhi nos apertissime desig-
nati sumus, qui immundi super animve nostrm morte, et
procul adhuc positi a populo Dei, non potuimus primum
Pascha facere, quod in came et sanguine Agni fiebat. Cele-
hramus autem hodie Pascha seeundum, quod in corpore
et sanguine Redemptoris nostri, a quo quw.siti et mundatl
sumus, actum est_ In quo autem loco templum sit _edifi-
catum, manifestins in libro Paralipomenon ostenditur, ubi
scriptum est: Et co,pit Salomon a_dificare domum Do-
mino, in Hierusalem, in monte Moria, qui demonstratus
 DE TEMPLO 8ALOMONISo 277

fuerat David patti ejus, in loco quem paraverat David in

area Ornan Jebusvei. _Edificatur ergo in monte domus
Domini, in visione pacis, quia dilatata per orbem ecclesia
in una cademque tide et veritatis catholica_ socictate con-
sistit. Namque in scissura mentinm Deus non est, sed
factus est in pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion.
_Editcatur in monte, videlicet in ipso Domino Salvatore,
de quo gsaias ait: Erit in novissimis dicbus prveparatus
mons domus Domini in vertice montinm. Et ipsc de se
in evangelio: Non potest, inquit, civitas abscondi, supra
montem posita. Ipse est enim mons montinm, qui de
terra quidem per originem assumpt_e carnis ortus est, sed
omnium terrlgenarum potentiam ac sanctitatem singularis
eu]mine dignitatis transeendat. In quo nimirum monte
civitas sire dolnus Domini constructa est, quia si non in
illo radicem fi_at, spes et tdes nostra nulla est. Qui recte
mons Moria, id est, visionis vocatur, quia electos suos, quos
ad _ternam su_ elaritatis vlsionem conservat, in hac
interim vita laborantes videre et adjuvare dignatur. Ipse
est enim locus in quo obtulit Abraham Isaac filium Do-
mino, ac devotione obedienti_ videri ab illo meruit, unde
et nomen accepit. Denique ubi D0minus alt : Tolle filium
tuum unigenitum quem diligis, Isaac, et vade in terrain
visionis, atque offer eum holocaustum. Pro terra visionis,
in Hebrveo terrain Morla habet. Et quia immolatio Isaac
typus Dominie_e passionls extitit, reete in loco immola-
tionis ejusdem templum _edifieatur; quia per fidem et
mystcria Dominic_e passionis ecclesia dedieata, crescit in
templum sanctum in Domino. De quo monte bene sub-
ditur : Qui demonstratus fuerat David patti ejus. Osten-
sus namque erat David, sieur et c_teris prophetis, venturus
in came Dominus, qui vocatam de gentibus ecclesiam, per
sacramenta ejusdem sure incarnationis abtueret a peceatis,
atque in domum sibi fidelem dilectamque consecraret.
Bene autem addltur: In loco quem paraverat David.
Paraverat namque David psallendo, paraverant alii pro-
phcta_ vaticinando locum Domino, vero utique Salomoni, in
quo domum a_dificaret, quia corda auditorum suorum fide
_78 DE TEMPLO SALOMONIS,

veritatis instituerunt ; sedulo admonentes, ut venientem

in came Dei Filium, fideli ac devota mente susciperent.
Hinc etenim Dominus, de paratis sibi ad credendum po-
pulis, ait discipulis: Levate oculos vestros, et videte
regiones, quia alb_e sunt jam ad messem ; et qui metet,
mercedem aceipi% et congregat fructum in vitam veternam,
ut qui seminat, simul gaudeat et qui merit. Quasi aliis
verbls de _edifieatione templi diceret : Levate oeulos ves-
tros, et videte loeum, quia paratus est jam ad vedificandam
domum Domini. Et qui docendo vedificat, mercedem acci-
pit, et congregat lapides pretiosos in vitam veternam, ut et
qui parat loeum _edificio, simul gaudeat et qui a_dificat;
id est, propheta venturum pr_edicens, et apostolus venien-
tern pra_dicans Dominum una simul in illo mercede potian-
tur. Bene idem locus in area erat Ornan Jebuseei, quia
ecclesia areve vocabulo solet designari, dicente Joanne de
Domino : Cujus ventilabrum in manu sua, et permundabit
aream suam. Ornan, qui interpretatur illuminatus, erat
natione Jebus_eus. Natione gentiles quidem significat, no-
mine autem eosdem illuminandos a Domino, atque in filios
eeclesi_e commutandos ostendit, quibus merito dicat apo-
stolus: Fuistis aliquando tenebra_, nunc autem lux in
Domino. Jebus eadem est civitas, qua_ ct Hierusalem.
Et Jebus quidem interpretatur eonculcata; Hierusalem
autem visio pacis: in qua quamdiu Ornan gentilis rego
nabat _ Jebus dicta est. Cure vero David in ea locum
holocausti emeret, eum Salomon in ea templum Domino
aedificaret, non jam Jebus, sed Hierusalem voeata est ;
quia nimirum geutilitas, quamdiu divini eultus nescia
permanebat, eonculcabatur et illudebatur ab immundis
spirltibus ad simulachra muta, prout dueebatltr sequens.
Cure veto ilium graria sui Conditoris respexit, eontinuo
pacis in se; et loeum invenit et nomen, dicente de ipsa
Domino: Beati paeifici, quoniam filii Dei vocabuntur.
Cure ergo Ornan in hac civitate regnum adhuc ha-
beret, Jebus vocabatur; cure autem locum area_ sum
cure bobus ae tribulis David regi venderet, nomen
Hierusalem accepit; quia persistens adhue in sua obsti-
 vE TE_PLO SALO_O_IS. 279

natione gentilitas conculcabatur, quasi vilis et abjeeta, a

malignis spiritibus. Porto eum omnia sua vendere, ae
veto regi offerre didicit, non ultra conculeari a d_emonibus
ac vitiis potuit, sed internm pacis, quam cure suo Conditore
haberet, magis compos effecta est.
CAP. vL Domus autem quam eedificabat rear Salomon
Domino, habebat 60 cubitos in longitudine, 6yc.] Longitudo
domus, longanimitatem designat sanet_e eeelesia_, qua in
exilio peregrinationis hujus patienter adversa qua_que tole-
rat, donee ad patriam, quam expectat, perveniat. Latitudo
insinuat caritatem, qua dilatato sinu mentis non solmn
alnicos in Deo, sed inimicos gaudet diligere propter Deum,
donee veniat tempus, qnando ad pacem suam eonversis seu
funditus extinctis, cure solis gaudeat amicis in Deo. Alti-
tudo spem denuntiat futurm retributionis, cujus intuitu
libenter infima qua_que sire qu_e demulcent, seu qua_ ad-
versantur, contemnit, usque dum, utrisque transcensis, sob
mereatur videre bona Domini in terra viventium ; unde
apte longitudo domus, sexagenario cubitorum numero
eomprehenditur. Senarius namque humerus, in quo mun-
dus faetus est, perfectionem solet operum designate bono-
rum. Et necesse est nos ira per longanimitatem molestias
ferre nostrm peregrinationis, ut merito bonm operationis
promissam patriam, cum apparuerit, valeamus intrare. La-
titudo vlcenario numero determinatur, propter geminam
ejusdem caritatis, qua Deum et proximum amamus, dis-
tantiam. Altitudo tricenario, propter fidem sanctm Trini-
tatis, qui unus est Deus, in cujus visionem cuncta spei
nostrm desideria suspenduntur. Sex ergo ad operis per-
fectionem, duo ad dilectionem Dei et proximi, tria pertinent
ad spem divinm visionis. SinguIi autem numeri recte per
decem multiplicantur, quia non nisi per fidem et custodiam
decalogi legis, vel patientia nostra salubriter exercetur, vel
earitas utiliter ardescit, vel spes sublimiter ad a_terna
deslderia rapitur. Ubi notandum est quo :30 cubiti altitu-
dinis non usque ad rectum templi, sed usque ad coeuaculum
inferius pertingebant: namque in libro Paralipomenon
aperte scripture est, quod altitudo 120 cubitorum erat.
_0 DE TI_MPLO 8ALOMONIS+

De cujus rei sacramentls aptius in scquentibus tractabitur,

ubi ad medium usque c_naculum, ac tertium lectionis ordo
pervenerit. Porticus erat ante templum 20 cubitoram
longitudinis, juxta mensuram latitudinis templi, et habebat
]0 cubitos latitudinis ante faciem templi. De hac porficu
in libro Paralipomenon ira scripture est: Porticum veto
ante frontem qu_e tendebatur in longum juxta mensuram
latitudinis domus, eubitorum 20. Patet ergo quia porticus
ista ad orientalem templi partem facta est. Templum
namque erat conversum ad orientem, sicut et tabernacu-
lure, habebatque ostinm portieus ab oriente contra ostium
templi, juxta quod historieus Judmorum Josephus apertis-
sime docet; ita ut sol mquinoctialis oriens, directis radio-
rum suorum lineis per ostia tria, porticus videlicet, et
templi, et oraculi, arcam testamentl perfundere posset.
Quia vero tempium sanctam ecclesiam designat, porticus
qum erat ante templum et propior, lumen softs accipere
solebat; quid aptius quam illam ejus partem quaeDominic_e
incaruatlonis tempora pr_ecessit, typice denuntiat ? in qua
sunt patriarcha_ et prophetw, qui orientem huic mundo
Solem Justitize primi suseeperunt, et nascenti Domino
in came testimonium, sive vlvendo, sire prmdieando, sire
nascendo, sire moriendo pr_ebuerunt. Ostium ergo templi,
Dominus est; quia nemo venit ad Patrem, nisi per ipsum.
Hinc alibi dicit: Ego sum ostium ; per me si quis introierit,
salvabitur. Ostinm portleus, sermo propheticus est, qui
quasi recto calle ingredientes ad ostium Domini perduce-
bat; quia gratiam Domini Salvatoris, qua mundum erat
redempturus, pra_dicabat. Faetura ergo porticus tota,
fideles illius temporis signat. Ostium ergo in porticu, doc-
tores, qui cveteris lucern vitae, januamque intrandi ad Dotal-
hum pandebant, exprimit. Et bene unum ostlum propter
consonam in omnibus sanctis fidem ae dilectionem veritatis;
quve videlicet portieus juxta latitudinem templi 20 cubitos
longa erat, quia nimirum antiqui justi multa diu patientia et
longanimitate expectabant, quando apparens in came Do-
minus novam evangelii gratiam mundo afl'erret, non aeceptis
ipsi promissionibus, sed a longe eas aspicientes et salutantes.
 DE TIgMPLO SALOMONIS. 281

2Equabant ergo longitudine sua longitudinem templi, quia

per longanimitatem devotm mentis desiderabant venire
dilatationem ecelesim in caritate Dei, qum est in Christo
Jesu Domino nostro ; qui quamvis adhuc tempore fuerint
a sacramentis Dominicm incarnationis separati, fide tamen
ac prmdicatione lucre proximi. In hujus sacratissimm por-
ticus prima fronte, lucre beatus protomartyr Abel, et Seth,
et Enoch, ca_terique justi mundi originalis; in intimo autem
penetrali ejus et quasi prope murum templi mysticum obti-
nuere loeum parentes prmcursoris Domijai, Symeon, et Anna,
et cmteri. Qui etsi nativitatem ejus videre meruerunt, ad
auditionem tamcn doctrina_ ejus et perceptionem sacra-
mentorum ejus pervenire nequiverunt. Qum bene porticus
decem cubitos erat lata, quia tales etsi necdum verba five
mysteria evangelii, qum erant per Dominum tradenda, re-
ceperunt ; prmcepta tamen decalogi, qu_e perceperunt
perfecta dilectione dilatati in Domino cordis servabant.
CAP. "VII.Fecitque in tmnplo fenestras obliquas.] Fenes-
tr_e templi doctores sunt sancti, et spirituales quique
in ecclesia, quibus mente excedentibus Deo arcana secreto-
rum ccelestium specialius c_eteris videre conceditur. Qui
dum ea qum in occulto vident, publice fidelibus pandunt,
quasi suscepto lumine softs fenestr_e obliqu_e_ id est, intus
latiores fulsse perhibentur; quia nimirum necesse est_
ut quisque jubar supern_e contemplationis vcl ad momen-
tum perceperit, mox sinum cordis amplius castigando
dilatet, atque ad majora capesccnda solerti exercitatione
prmparet. Et mdificavit super parietem templi tabulata
per gyrum, in parietibus domus, per cireuitum templi
et oraculi, et fecit latera in circuitu. Tabulatum quod
supererat quinque cubitos habebat latitudinis, et medium
tabulatum sex cubitorum latitudinis, et tertium tabulatum
septem habens cubitos latltudinis. H_ec tabulata in evan-
gelio, ubi Dominus tentabatur a diabolo, pinnacula templi
vocabantur. Sed et Jacobum fratrem Domini apostolum
in pinnaculum templi, unde ad populum concionaretur,
levatum ease legimus. Utrum autem moris fuerit docto-
ribus, ut in his sedentes tabulatis ad circumstantem in-
 DE TEMPLO SALOMONIS.

ferius tuTlmm facerent sermonem, nusquam in scripturls

invenimus. Patet ergo ratio sacramenti, quia tabtdata h_ee
tria totidem fidelium gradus, conjugatorum videlicet, con-
tinentium, et virginum, designant, distinctos quldem alti-
tudine professionis, sed societate fidei et verltatis ejusdem
omnes ad domum Dei pertinentes, eique fixa mente in-
h_erentes. Ubi pulchre dicitur, quia tabulatum quod su-
pererat, quinque cubitos habebat latitudinis, medium sex,
tertinm septem. Supremum ergo tabulatum erat cmteris
angustius, medium supremo latius, sed infimo erat factum
angustius, quia nimirum altior professio virtutis altiorem
debet vitam tenere vivendi. Nam quicunque abrenuntiato
vinculo conjugali virginitatem suam Domino consecra-
verint, mores simul oportet virginitati condignos ostendere.
Abstineant ab otiosis eloqulis, ira, rixa, detraetione, habitu
impudico, comessationibus, potationibus, contentione, et
vemulatione; et e contrarlo vigiliis sanctis, orationibus,
]ectionibus divinis, et psalmis, doctrin*e et eleemosynis,
c_eterisque Spiritus fructibus operam impendant, ut qui
futurm stature vitro in professione tenent in qua non
nubent, neque nubentur, sed sunt sicut angcli Dei in coelo.
Hujus quoque stature, quantum mortalibus possibile est,
in pr_esenti contendant imitari. At vero infimum tabula-
turn amplioris erat latitudinis, quia non dicitur conjugatis :
Vade, vende qum habes et da pauperibus: sed, si vis,
inquit, ad vitam ingredi, scrva mandata. Non homicidium
facies, non adulterabis, non furtum facies, non falsum
testimonium dices, et cmtera. Medium inter hos locum
tenent continentes, quantum virginibus inferiores, tantum
eminentiores eonjugatis. Quorum portio gloriosissima
primitivam in Hierusalem mdificabat ecclesiam, scribente
beato Luca, quia multitudinis credentium erat cor unum et
anima una, et cmtera. (_uorum maximam partem uxorios
reliquisse complexus testatur historia sancti Stephani, ubi
foeminas eadem retigione pollentes, non conjuges, sed viduas
appellat eorum. Singula autem tabulata in circtritu habe-
bant latera, id est, turriculas, ne quis in eisdem tabulatis
consistens, sire residens, posset ad inferiora decktere, quod
 DE TEMPLO $AL, OMONIS. 28t_

Ochozise regi contlgisse legimus in Samaria. Qu_e nimi-

rum tatera non incongrue quotidiana divinse protectionis
erga nos munimenta designant. De quibus Psalmista:
Immittet, inquit, angelus Domini in clrcuitu timentinm
eum, et eripiet eos. Ascendit quidem in cvenaeulum Ocho-
zias rex Samari_e, qui sea domo David separaverat, sed per
cancellos decidit ; quia etsi sire hveretici sire schismatiei
allquam bonve actionis arcem conscendere videntur, quia
tamen compagem ecclesi_e unitatis non habent, quasi pa-
tentibus et non solidis laterum prvesidiis, semper ad vitio-
rum infima relabuntur, dum divino destituti auxilio sure
pertinacke fastu intereunt. Qua autcm arte prvefata tabu-
lata parietibus templi sint amxa declaratur, cure subditur :
Trabes autem posuit in domo per circuitum forinsecus, ut
non h_ererent muris templi. Trabes ergo, quve intrinsecus
domum muniebant et ornabant, tantm eraut longitudinis,
ut capita earum forinseeus prominerent, in infimo quidem
ordine cubitorum septem, in medio sex, in suy.remo
quinque. At in eisdem capitibus earum tabulata compone-
rentur, nequaquam muris templi infixa, sed juxta muros
trabes, qu_e de muris exierant superposita. Qui itaque
per trabes domus, qu_e tabulata portabant, nisi prmdicato-
res sunt typice designati ? Qui dum ipsi sublimem atque
honorabilem in ecclesia Dei locum tenent, infirmiores quos-
que ac fragiles suis prmdicationibus ab infimorum appetitu
sustollunt, atque ad ccelestia desideranda ac speranda sus-
pendunt, suis etiam intercessionibus, ut in cceptis per-
sistant, adjuvant. Legimus autem in libro Paralipomenon,
quod trabes templi, sicut et cmtera ejus interiora, fuerint
auro vestitm. Quod ita factum esse non dubium est, ut
illm trabium partes, qum intus in templo erant, auri essent
laminis tectm, qum veto foris parebant, hve minime de-
auratm, ipsam cedri speciem formamque cunctis osten-
derent. In qua tamen imposita sibimet tabulata gestabant.
Quod ergo extrinsecus eminebat trabium, vitam sanctorum,
qum nobis inferius innoteseere potuit, designat. Quod
intus in templo deauratum fulgebat, claritatem iUam qua
in ecelesti patria, qua in aspeetu sui Creatoris gaudent,
 28z_ DE TEMPLO SALOMONIS.

figurat_ denuntiat. Qu_ nimirum daritas trabium aurea

iUis solummodo, qui templum intraverant, patebat ; quia
quam sit magna multitudo dulcedinis Dei, quam abscondit
timeutibus se, et perfecte sperantibus in se, soli norunt illi
qui regnum cmleste meruerunt intrare. Et tureen nos
cure vitam, passiones, doctrinam sanctorum eementes, sire
in scripturis legentes, ad benefaciendum exemplo excitamur
eorum, quasi in eapitibus trabium foras apparentibus a terra
sublevamur, quia quamvis internam sanctorum gloriam
percipere necdum valemus, ex eo tamen quod exterins
videre valuimus, sublimibus ecclesiv_ membris fideliter ad-
ha_remus. Possumus etiam ha_c de sanctis in hac vita,
adhuc positis, intelligere, quorum puritatem dilectionis
qua in secreto cordis coram Domino refulgent, inspicere
nequimus. Attamen ex eis qua_ loquendo, vel agendo,
vel patiendo foras ostendunt, auxilium nostr_ salutis in-
venimus.
Domus autem cure _edificaretur de lalaidlhua dolatis, 3yc.]
H,ec ad illam ecelesiee partem, quve post hujus seeuli
labores et certamina ad a_terna pra_mia meruerit introduci,
proprie pertinent. Ibi etenim perfecti solummodo et im-
maculati, atque ab omni labe iniquitatis castigati, ingre-
diuntur. Non enim aliquid coinquinatum faciens abomina-
tionem et mendacium intmbit in illam civitatem, sicut in
Apocalypsi scripsit Joannes. Malleus et securis, et omne
ferramentum, non auditur, quia hic tundimur adversitati-
bus, et disciplina veritatis exercemur, ut illic locis juxta
meritum congruis disponamur, et castigatione cessante
solo amoris glutlno, quo adinvicem copulemur, uno jmpleti
spiritu perfundamur. Ca_terum quamvis dicatur Noe vir
perfectus in genemtionibus suis, et beati immacuhti in via,
et cwtera hujusmodi, nullus vere perfectus et absque ma-
cuta, quamdin in hujus vita_ via est, incedere potest. Non
est enim justus in terra qui faciat bonum, et non peccet.
Veruntamen secundum hujus temporis modum perfecti et
im___uaculativocantur, qlfi tunc vere perficientur, cure nexi-
bus corporis absoluti ad immortalem ilium domus Domini
decorem pervenerint, locumque tabernaculi gloria_ ejus
8
 DE TEMPLO SALOMONIS. _5

ascenderint, perfectique solummodo et immaculati, atque

ab omni labe iniquitatis castigati, ingredientur in illam
eivitatem.
CAP. vItx. Ostiurn lateris medii in parte erat domus dex-
ter,, 8¢c.] Quidam hunc locum male intel]igentes, putant
ostinm templi a meridie fuisse, non attendentes quia si hoc
signifieare voluisset scriptura, non ita diceret; ostium
lateris medii in parte erat domus dexterae, sod ira potlus
simpliciter, et habebat domus ostinm ad meridiem. Nunc
autem longe aliud signifieat. Partem namque domus dex-
terve, latus templl meridianum dicit. In eujus parte orien-
tali ostinm erat in ipso angulo faetum, juxta terrain. In
quod introeuntes, statim ad altiora graclatim aseendebant,
habentes viam ascensus per ipsa parietis interiora, donee
taft itinere ad medium ccenaculum, eta medio pervenirent
ad tertium. H_ee ita esse non dubitandum, quamlibet
scriptura non dicat, quia sic ascendentes creberrimas habe-
bant a meridie fenestras, quarum luce certum per omnia et
sine offensione iter agerent. Qui nimirum locus proprie
ad corpus Dominicum, quod de virgine assumpsit, respieit.
Ostinm namque lateris medii in parte erat domus dexter,,
quia defuncto in cruce Domino, unus militum lancea latus
ejus aperuit. Et bene in parte domus dexterae, quia dex-
terum ei latus a milite aperture sancta credit ecclesia.
Ubi et apto etiam verbo usus est evangelista, ut non per-
cussit diceret ant vulneravit, sed aperLfit, videlicet quasi
ostinm lateris medii, per quod nobis iter ad e_lestia pan-
deretur. Denique ita subjunxit : Et continuo exivit san-
guls et aqua. Aqua scilicet, qua abluimur in baptismo,
et sanguis quo consecramur in calice saneto. Per hoc
namque hostium nobis est ascensus in medium ceenaculum,
eta medio in tertium ; quia per fidem et mysteria nostri
Redemptoris, de pr_esenti eeclesi_e conversatione, ad re-
quiem animarum post mortem ascendimus, rursumque de
requie animarum adveniente die judicii ad immortalitatem
quoque corporum quasi in tertinm cvenaculum sublimiore
profectu penetrabimus, ex quo in magna amborum, cor-
poris videlicet et animve, beatitudine, perpetuo vivamus.
_8_ DE _RMPLO SALOMON1S.

Quod quidem iter invlsibiliter agebatur, ita ut soli hoc qui

intraverant nossent, quamvis ipsum ostinm etiam foris
positi viderent, quia nimirum actus fidelium in hoc seculo,
et celebrationes sacramentorum etiam reprobi possunt in-
tneri; verum arcana fidei et intim_e gratiam dilcctionis
nullus nisi per hvec Domino duce ad cc_lestia scandit,
agnoseat. Qui enim se dicit nosse Deum, et mandata
ejus non eustodit, mendax est. Notandum sane quod 30
cubitl altitndinis, de quibus supra legitur, usque ad medium
c_naculum pertingebant. Denique alii triginta cubiti
usque ad tertium ccenaculum addebantur, quousque ad
portieum qum erant circa templum ab austro et aquilone
et occasu tectum perveniebat, ut Josepho narrante disei-
mus. Deinde usque ad supremum templi tectum alii 60
cubiti numerabantur, et sic tota altitudo domus juxta
librum Paralipomenon in 120 cubitos eonsummata est.
Porticus quoque qum erat ante frontem templi ad orien-
tem, juxta fidem prmfatl voluminis, eandem cubitorum sum-
mare in altitudine habebat. Qui videlicet liber illas de
quibus prmdiximus porticus circa templum, cellaria vocat
et cubicula. Dedit autem, inquit, David Salomoni filio
suo deseriptionem porticus et templi, et cellariorum, et
cc_naeuli, et eubiculorum in adytis et domus propitiationis.
Ubi etiam exteriorum domorum, quae emnt extra atrium
saeerdotum in cireuitu templi feelt mentionem, cum
protinus adjunxit : Neenon et omnium qum cogitaverat
atriorum et exedrarum per circuitum in thesauros domus
Domini, et in thesanros sanctorum. Quod autem omnis
altitudo templi 120 eubitorum erat, ad idem saeramentum
respicit, quod primitiva ecclesia in Hierosolymis post pas-
sionem, resurreetionem, et ascensionem Domini in ccelos
in hoe numero virorum gratiam Sancti Spiritus aecepit.
Quindecim namque, qui ex septem et otto constant, solent
nonnunquam ad signifieationem referri futurm vita_, qum
nunc in sabbathismo geritur animarum fidelium, perficie-
tur autem in fine seculi resurrectione corporum immorta-
lium. Ipsa autem quindecim in trigonum dueta, id eat,
cure omnibus suds partibus annumcrata 120 efficinnt.
 De TEMPLO SALOMONIS. 287

Quapropter apte numero centenario et vicenario magna

electorum beatitudo in futura vita designatur. Apte in
hoc tertium domus Domini coenaculum consummatur, quia
post prvesentes fide]lure Iabores, post acceptam in futuro
requiem animarum, plena totius ecclesi_e felicitas in resur-
reetionis gloria complebitur. Ad quod mysterinm seque
pertineat, ut diximus, quod resurgens a mortuis Dominus
atque ad ccelos ascendens, huic numero virorum Spiritum
Sanctum in linguis igneis misit, qui eos, qui diversitate
linguarum ab invieem discreti erant, cognatione loquela-
rum communem in laudem Dei fecit habere sermonem.
Namet ecclesia suo tempore resurgens a morte, atque ad
ccelos in carn_ incorruptibili ascendens, plene ae perfecte
dono Saaeti Splritus illustrabitur, quando seeundum pro-
missum apostoli erit Deus oinnia in omnibus. Tunc plena
erit adunatio linguarum in omnibus ad preedieanda mag-
nalia Dei, quia consona mente ac voce omnes divin_e
gloriam majestatis, quam pr_esentem visuri sunt, eollau-
dabunt.
CAP. Ix. El _edificavit domura, el consummav_t earn, _c.]
Laquearia sunt tabulata, quze, magno decore composita et
omata, ab inferiori parte trabibus afl_guntur. Et quia
ternve altitudinis domus Domini facta fuemt, terna nimi-
rum habebat laquearia. Quid autem aptins per laquearia,
quam sublimiores quosque in sancta ecclesia justos signi-
ficare credamus? Quorum opus et doctrina cunctis ir_
exemplo proposita quasi longius in alto pr_eeminet, quique
suis intereessionibus et exhortationibus animos infirmorun_
ne in tentationibus deficiant protegunt. Quve nimirum
laquearia, recte eedrina esse describuntur. Cedrus namque
arbor est imputribilis omnino nature, odoris jucundi,
aspectus nitidi, serpentes aceensa nidore fugans ac peri-
mens. Qtue perfeetis quibusque conveniunt, quorum in-
superabilis est patientia, lama virtutum eximia, pr_esentia
cunctis gratissima bonis, auetoritas ad revincendos confu-
tandosque eos qui veritati resistuut constantissima, quiet
in hac vita et in futura singulari pree c_eteris sanctis emi-
nentia fulgent.
 DE TEMPLO SALOMONIS.

Et ,edif_/t ta_ _ o_e,n dotards, _c.] Tur-

r:_ulas signifieat, qu_ in supremo domus tecto per clr-
cuitum erant fact_, ne quis ad a|tiora perveniens repente
]aberetur ad ima. Quod in omni domo, quam quisque
_edificaret, Moyses fieri pr_ecepit. Cure vedificaveris, in-
quiens, domum novam, facies murum tecti per circuitum,
ne effundatur sanguis in domo tua_ et sis reus ]abente a]io,
et in pr_eceps ruente. H_vc autem tabu]ata sire turricul_,
supra sunt ]atera voeata; ubi cure dictum esset, __Edifica-
vit super parietem templi tabulata per gyrum, in parietibus
domus, per eircuitum templi et oraclfli; continuo subjunc-
tuna est, Et fecit latera in circuitu. In quibus nlmi_m
lateribus inteHeximus divina esse pr_sidla designata, qu_e
nos in hoc adhuc seculo ]abomntes, ac pro captu nostro ad
superiora nitentes, quotidie ne deficiamus, adjuvant. Ad
cujus formam sensus etiam hunc locum intelligere debe-
mus, sed ea distinetione, quod in hac vita inter crebra vel
hostis impacati tentamenta, vel nostrw fragflitatis obsta-
cula, crebro immo continuo supern_ pietatis munere, ne
corruamus, defendimur. In ilia vero vita, quam supremum
tempIi tectum, ut supra docuimus, insinuat, tanta pr_-
sentis gratia munimur, ut nec velimus ultra peecare, nee
possimus, nec ullo mortis sire doioris, sive tentantis adver-
sarii metu at_cimur. De pr_sentibus Domini auxiliis,
quasi de lateribus tabulatorum, dicit ipee Dominus, lo-
quens de populo suo : Invocavit me, et ego exandiam eum,
et glorifieabo eum. De futura autem ejus g_'atia, qua
superna ilia eivltas iUustratur, dicit eidem eivitati pro-
pheta: Lauda, Hierusalem, Dominum, et cavtera usque:
Fines tuos pacem. Bene autem hoc tabulatum in tecta
domus Domini quinque eubitos altum esse memomtur,
quia nimirum ira nos in ilia patria divinEe pr_sentia ela-
ritatis adimplet, ut nihil aliud visus noster, nihil anditus,
nihil olfactus, nihil gustus, nihil tactus, dulce habeat, nisi
diligere Dominum Deum nostrum ex toto corde, tota
anima, tota virtute ; diligere et proximum tamquam nos
ipsos. Et operuit domum lignis cedrinis. Hic supremum
ipsum domus teetum dicit, id est, tabtdatum illud, quod
 DE _MPLO SALOMON(S° 289

supremis trablbus supcrpositum erat. Non autem habcbat

templum cu|men in superioribus_ sicut ncc tabernaculum ;
sed erat _qualc_ quomodo omnibus in Pal_esthlna et
_Egypto domos vedificantibus faccre moris est. Idipsum
antem hoc tabulatum, quo operta est domus et laquearia,
designat eximios quosque in resurrcctionis gloria viros, et
singulari sanctitate ad ipsum virtutis apicem pervenientes ;
de quorum uno dicitur, Inter natos mulierum non surrexit
majorJoanne Baptista. Cujus si comparem magnitudinis
scire vis, audi quid Patti ipsius angelus ait : Et ipse pra_-
cedet ante Dominum in spiritu et virtute Heli_e. Et
vedificavit parietes domus intrinsecus tabulatis cedrinis, a
pavimento dcanus usque ad summitatem parietum, ct usquc
ad laquearia operuit lignis. Intrinsecus autem domus
cedro erat vcstita. Nam forinsceus tanto nitore lapis ipse,
de quo facta erat, fulgebatb ac si calculo candido essct tecta.
Juxta sensus vero mysticos, parietes templi, sunt populi
fidellum, ex quibus sancta universalis ecclesia consistit ;
quorum dilatationcm per orbem latitudo designat parietum,
spem veto et intentionem omnem ad ccelestia erectam
altitudo. Vel certc altitudo parietis, qui ex ordinibus
lapidum super invicem positis constat, prvesentis stature
ecclcsi_e designat ; ubi electi super fundamentum Christi
omnes _edificati, sibi invicem in ordine per temporum cur-
ricula succedunt, seseque invicem portantcs, legcm Christi,
qu_e cst caritas, adimplent. Dum enim, qui nunc prvecc-
dentibus crudiuntur magistris, rursum ipsi alios erudiunt,
quasi super inviccm positis ordinibus, quique lapidum
vivorum in domo Dei, sic ab allis fixa constantia portantur,
ut ad portandos alios et ipsi sufllciant, usque ad ultimos,
qui in fine mundi nascituri sunt, justos; qui quasi in
summo domus Dei locati cacumine, doccntur et portantur
ab aliis ; sed quos doccant, quorumve fragilitatem tolerent,
ipsi non habent ; qui videlicet intrinsecus tabulatis cedrinis
operinntur, cum corda fidetium amore virtutis redundant.
Sicut enim cedri natura perfectos homines, ut supra docui-
mus, typice denuntiat; ita ctiam locis opportunis celsitu-
diaem virtutum, quibus ad tandem perfcctioncm perve-
"VOL, VIII. U
_90 DE TEMPLO SALOMONIS.

nitur, non immerito deslgnat. Teguntur autem om_nia

lignis, a pavimentodomus usque ad summitatem parietum,
et usque ad laquearia, cure electi a primis fidei rudimentis,
usque ad perfectlonem bonse actionis, et usque ad ingres-
sum patrise c_lestis, bonis insudare non desistunt operlbus,
cure a primis justis usque ad ultimos, in eonsummationem
seculi omnes virtutibus student, quorum meritojure valeant
protestari, quia bonus Christi odor sumus Deo in omni
loco. Et texit pavimentum tabulatis abiegnis. Hoc
quomodo faetum sit, plenius in libro Paralipomeuon ex-
plicatur, ubi scripture est: Stravit quoque pavimentum
templi pretiosissimo marmore, strut-am decore mu]to. Unde
patet quod tabu]as abiegnas, quibus pavimentum tegeret,
nequaquam in terra posuit; sed primo iUud marmore prse-
texit, ac deinde tabu]as superposuit; ac tertium his duo-
bus auri vestitum superaddidit, ut in sequentibus legitur.
Sicut autem altitudo parietis in altum exsurgens, atque
usque ad laquearia perveniens, profeetus virtutum, quibus
eleeti ad regnum covleste perveniunt, vel certe ipsos elect6-
rum choros, sibimet per tempora variantia succedentes
significant, ira vequalitas pavimenti concordem eorundem
humilitatem, qua in temporali adhuc vita positi, socialiter
invicem caritate dictante conversantur, non immerito de-
monstrat. Quod videlicet pavimentum pretiosissimo erat
marmore stratum, decore multo ; idemque marmor mox
tabu]is tectum abiegnis; quia nimirum vita justorum
primo fidei firmitate prmmunienda in corde, ac deinde vir-
tutum spiritualium latitudine est adornanda in opere; alio-
quin quid utilitatis habebat decor marmoris pretiosissimi
lignorum tabulis obtectus, si non mystieum aliquid tacite
signaret, ac bonorum amplitudinem operum fortitudine
fidei intemeratm sufl'ulciendam ease docebat ? Abies vero
propter altitudlnem sui, et robur durabile, mentem electo-
rum infima mentis quseque desideria spernentem, et cev-
lestium contemplationi semper intentam, virtuteque pa.
tienti_e excellentem, non incongrue demonstrat. Auri autem
laminve, quse marmori ac tabu]is sunt abiegnis superpositm,
ipsa est latitudo earitatis, de puro corde, et conscientia
 DE 'rEMPLO SALOMONI$, _91

bona, et fide non ficta; qum sicut aurum aliis pretiosius

cst metallis, ita cmteris eximior virtutibus, in templo Dei
singulari luce refulget. Unde bene apostolus, cure plu-
rima virtutum bona, qu_e humilibus corde essent servanda,
quasi pavimenti ornatus enumeraret, dicens : Induite vos
ergo, sicut electi Dei, sancti et dilecti, viscera misericordi_,
benlgnitatem, humilitatem, patientiam, modestiam, suf-
ferentes invicem, et donantes vobismetipsis, si quls adver-
sus aliquem habet querelam : sicut Christus donavit nobis,
ita et vos facite ; repente, velut desuper addendo auri vela-
mine subjunxit: Super omnia autem caritatcm habentes,
quod est vinculum perfectionis.
CAP. x. ZEdificavit quoque 20 cubilorura, tabulala
cedrina, _c.] Posteriorem templi occidentalem dicit. Ab
ortu enim solis ingressum habebat templum, et ab occasu
domum interiorem, hoc est sancta sanctorum. Quod autem
tabulata, qu_e interiorem domum ab exteriore separabant,
a pavimento usque ad superiora esse dicit _edificata : non
usque ad laquearia significat, qu_e 30 cubitis erant in
sublime a pavimcnto suspensa, ut supra jam dictum est;
sed tantum usque ad cubitos 20 altitudinis, ut in sequenti-
bus aperte leg-itur. Rcliquum veto erat supra tabulata
aperture et inane, usque ad laquearia cubitorum decem
altitudinis, et cubitorum 20 longitudinis, juxta latitudinem
domus, per quam nimirum januam fumus incensorum
thymiamatis solebat in sancta sanctorum ascendere, atque
ad arcam Domlni operiendam penetrare. In qua distinc-
tione domus Domini patet figura mystic_ e t apostolo
exponente luce clarius est; quia prior domus, in qua sem-
per introlbant sacerdotes, sacrificiorum oi_cia consum-
mantes, pr_sens est ecclesia, ubi quotidie piis insistentes
operibus, Domino sacrificia laudis offerimus. Interior vero
domus, qu_e ad posteriorem templi partem erat facta, ipsa
est promissa nobis vita in c_lis, interior quidem hac con-
versatione nostri exilii; quia in prmsentia Regis summi,
perpes ibi beatorum angelorum et hominum solennitas agio
tur. Unde bene de ea merito servo dicitur, Intra in gau-
dium Domini tui. Sed posterior eat tempore, quia post
u2
_0_ DE TEMPLO SALOMONIS°

secuH hujus labores_ ad illius ingTessum perduclmur:

Tabulata autem qum utramque domum ab invicem divi-
dunt, ipsa sunt claustra cceli, quorum nobis apertionem
quotidie suspiramus: et quantum Dominus donaverlt, pia
semper instantia, donec aperiantur, et intrare liceat, pulsa-
mus: ubi etsi necdum ante solutionem corporum intrare
permittimur, apertam tamen habemus januam divin_ pie-
tatis, qua orationum nostrarum, eleemosynarum, jejunio-
rum, cwterorumque operum thymiamata pr_emittamus.
Hinc est enim quod paries cedrinus, domus interioris
januam habebat in superioribus per totum, ubi fumus
incensorum intraret; quia oculi Domini aperti sunt super
domum ejus, noete ae die, et antes ejus in orationes sero
vorum suorum intendentes, et hoc per totam latitudinem
diffus_ per orbem ecclesia. Altare quoque thymiamatis,
quod in domo quidem exteriore, sed prope ostium stabat
domus interioris, typus fuit perfectorum justorum, qui
came quidem adhue in mundo retenti, sed omni desiderio
sunt ad c_lestia suspensi, et velut incenso thure fumum
ascendentem in sancta sanctorum emittunt; quia superno
amore flagrantes, crebris orationum vocibus aures sui pul-
sant auetoris. Apertamque late januam fumus incensorum
in superioribus invenit ; quia quanto mundiores quique
in terris, et quasi viciniores c_|esti patrim commorantur,
tanto eitius a Domino cuncta qme poseunt aceipinnt.
Bene autem interior domus 20 cubitos longa facta est,
propter mysterium gemin_e dilectionis, de qua supra dixi-
mus, qu_ in hac interim vita ex parte maxima eleetomm
illustrat mentes, sed in ilia patria, cessantibus allarum vir-
tutum operibus, sola perpetuo regnat. Porro 40 cubito-
rum erat ipsum temp|um, pro foribus oraculi. Diximus
ipsum templum ecclesim typum gessisse ; unde recte fuit
40 cubitorum: qui numerus svepe in significationem poni-
mr przesentis fidelium laboris, quomodo quinquagenarins
in signifieatione futurm quietis et pacis. Denarlo namque
numero continentur praecepta, quorum observatione ad
vitam pervenitur. Denario _eque significatur ipsa, qnam
desideramus, et pro qua laboramus, vita perennis. Qua-
 DE TEMPLO SALOMONIfl. _93

dmtus vero est mundus, in quo pro acquirenda eadem

vita certamus. Unde et Psalmista congre_adam de gen-
tibus eccle_iam pr_videns aiebat: De regionibus congre_-
vit eos_ a solis ortu et occasu, ab aquilone et marl Decem
autem quater ducta, sexa_nta facinnt. Uncle populus ab
_Egypto liberatus, in figuram prmsentis ecclesia, quadra-
_nta annis in eremo multis laboribus exercebatur, simul et
pane cmlesti reficiebatur, ac sic tandem ad promissam olim
patriam pervenit. Exercetur emm tentationibus quadra-
ginta annis, ut latores eeclesim, quibus totum per orbem
in observanda Dei lege desudat, insinuentur: paseitur
manna de cmlo per eosdem quadraginta annos, ut osten-
dantur ipsa_, quas ecclesia tolerat passiones, spe denarii
c_lestis, hoc est, mternm beatitudinis esse levigandm : ubi
hi qui nune esuriunt et sitiunt justitiam, saturabuntur ; et
sieut eadem ecclesia suo canit Redemptori Deo, Ego autem
cure justitia apparebo in eonspectu tuo, satiabor, alum
manifestabitur gloria tua. Pariter ergo populus Dei et
afficitur adversis, et reficitur manna ; ut sit illud apo-
stoli, Spe gaudentes, in tribulatione patientes. In qua
figura et Dominus noster quadraginta diebus jejunabat
ante mortem earnis sum: quadraginta etiam epulabatur
cure diseipulis suis post resurrectionem earnis sine, appa-
rens eis in multis argumentis, et loquens de regno Dei, et
eonvescens. Jejunando etenim ostendebat nostrum in se
laborem, mandueando autem et bibendo cure discipulis,
ostendebat in nobis suam consolationem. Jejunans vdut
chmabat : Attendite ne graventur corda vestra in erapula
et ebrietate, et curis hujus vitae: mauducans autem et
bibens, velut clamabat, Eece ego vobiscum sum usque ad
eonsummationem seculi ; et iterum ait: Videbo vos, et
gaudebit eor vestrum, et gaudium vestrum nemo toilet a
vobis. Simul enim cure viam Domini carpimus, et a vani-
tare pra_sentis seeuli jejunamus, et promissione futuri refi-
cimur, hic non apponentes cor, iUic paseentes sursum eor.
CAP. xI. Et eedro oranis domus ingrinsecus vestiebatur,
_ye.] Diximus de eedro, quod insuperabilem virtutum
venustatem signaret. Quo nimirum ligno, omnis domus
_ DE TEMPLO 8ALOMONIS.

Domini intrinsecus vestitur, cum corda justorum solo

bonorum operum amore nitescunt. Habet domus Domini
in tabulis cedrinis tornaturas suas, et conjuncturas fabre-
factas, clam electi quique sese ad invicem pulcherrima
caritatis copula connectunt ; ita ut cure innumera sit
multitudo fidelium, unum tamen cor, unam habere animam
pro communis fidei ac dilectionis societate merito di-
cantur. Namque tornaturm, qu_ejuncturis tabularum ap-
ponebantur, ut unum ex omnibus fieret tabulatum, ipsa
sunt omcia caritatis, quibus ad invicem fraternitas sancta
copulatur, atque in unam Christi domum toto terrarum orbe
componitur. Qum etiam domus habet c_elaturas eminen-
tes, cure opera virtutum sancti nequaquam occulte tegunt,
sed manifesta expressione foris omnibus, quales sint ipei,
quid agant, in exemplum vivendi proferunt; quomodo
fecit apostolus Paulus, qui non solum pr_edicando Chris-
turn gentibus, et patiendo pro Christo, quantum emineret,
ostendebat, verumetiam in epistotis ad ecclesias destinatis,
quot pericula pro Christo tolerarit, quantis revelationibus
sit a Christo sublimatus, felici glorificatione declarabat, qui
cure dicere suis auditoribus non dubitaret: Imitatores mei
estote, sicut et ego Christi. Quid in domo Domini, nisi
cvelaturas eminentes ostendit, quia singulari culmine virtu-
tis se cunctis imitabilem praebuit ? Omnia cedrinis tabulis
vestiebantur, nec omnino lapis apparere poterat in pariete.
Et lapides parietis sive pavimenti, et tabul_e et aurum,
sanctorum omnia in ecclesia vitam designant. Sed ea
utique distinetione, cure pariter ponuntur, ut lapides vivi
sint sancti, fortitudine fidei in unam eandemque regaflam
sibimet agglutinati; tabulze cedrinve sire abiegn_e sint
sancti, latitudine variarum virtutum, secundum donationes
Sancti Spiritus in una eademque fide sibimet alterutrum
connexi; auri laminae, sunt sancti supereminentes, scientim
caritatem habentes, hujusque fulgore gratissimo ad invieem
congaudentes. Quve trla beatus apostolus una sententia
complexus est, dicens, Nam in Christo Jesu neque circum-
cisio aliquid valet, neque prmputium, sed tides qure per
dilectionem operatur. Fide] namque invictm lapis figuram
 D_ TIHPLO SALOMONIS. 295

tenuit_ ce&ms actionis odol_er_, aurum transcendentis

omnia dilectionis. Vestiturque lapideus paries tabu]is ce-
drinis, cure profesaio fidei bonia ornatur operibua, ne sine
operibus otiosa judlcetur nut mortua. Verum quia lex in
hpide scripta, doctrina veto evangelii per ]ignum est Do-
minicm pasaionis confirmata, uncle et populus lapide cir-
eumcidebatur in prmputi% nos aigno crucis consecramur
in fronte. Possunt non ineongrue parietes templi, lapidei,
aive pavimentum pretiosiasimo marmore stratum, eorum
qui in lege fideliter ac perfecte vixerunt, typum gerere ;
tabula_ vero cedrin_e sive abiegn_, novi testamenti justos
indieare, qui volentes post Dominum venire, abnegant
aemetipsoa, et sumpta eruce sun quotidie sequuntur ilium.
Et quoniam utriusque temporia justos communis gloria
supern_ manet retributionis, lapidibus ac lignis pretiosis
terns est species aurearum adjuneta laminarum. Nee con-
trarium debet videri, quod supra diximus, portieum qum
erat ante templum, antiquorum figuram gestare fidelinm ;
ipsum vero templum, eorum qui post inearnationis Domi-
niem tempus in mundum venerunt; porro domum interio-
rein regni cc_lestia gaudia, qua_ utrisque justin dantur,
figurare ; nunc antem dicamus parietes lapideos antiquum
Dei populum, tabulata cedrina novum, aureas laminas
utriusque in cwXis pra_mia designare, cure iidem parietes
temp]i, et in porticu, et in ipso templo, et in aanctis sancto-
r_m pail fuerint modo de lapidibus et lignis et auro com-
paeti. Multiplex namque eat in diversis rebus earundem
repetitio figurarum. Sed et hoc dicendum, qula fuerunt et
in lege, et ante scriptam legem plurimi, qui legallter Do-
mino deservirent_ non occidentes, non fornicantes, non
furtum facientes, non falsum testimonium loquentes, hono-
rantes patrem et matrem, et diligentes proximos sicut
seipsos. Hi ad parietes porticus lapideos pertinebant.
Fuerunt alii, qui majori perfectione, re]ictia mundi negot'fis,
et assumpta cruce sua, sequebantur Dominum, qul ut
apostolus ait: Ludibria et verbera experti, insuper et
vincula et careeres, lapidati aunt, secti sunt, tentati sunt,
in occiaione gladii mortui sunt ; circuierunt in melotis, in
2_ DE TEMPLO SALOMONIS.

pellibus eaprinis, eg_ntes, angustiati, attticti,quibus dig_us

non erat mundus. Hi qui ante manifestata tempora evan-
gelii, vitam duxere evangelicam, quid nisi ante ing_ssum
templi tabulata cedrina in porticu ful_bant ? Quos utros-
que, quia idem regnum cceleste communiter, quamvis in
mansionibus discretis reeipit, quasi porticus templi, post
lapides et cedrum, intrinseeus eat anro coopertm Sunt
antem hoe in tempore perplures, qui leg_libus eontenti
przeeeptis, quae supra eommemoravimus, suflleere sibi cre-
dunt tantum, si ad vitam venire mereantur. Sunt alii qui
ad perfectionem nitentes, venditis qum habent omnibus,
Dominum sequuntur, memores promissi illius, quo talibus
in resurreetione non solum vitam, sed et speeialem prse-
dixit honorem esse tribuendum : Amen dico vobis, inquit,
quod vos qui seeuti estis me, in regeneratione, eum sederit
Filius hominis in sede majestatis auze,sedebitis et vos super
series duodeeim, judieantes duodecim tribus Israel. Hi ad
parietes templi albo de lapide factos, illi figuraliter ad
cedrina pertinent tabulata, utrique a Domino perpetuae
prmmia lucia, quasi auri laminas quibus decorentur, ex-
pectant. Sunt in abditis templi lapides pretiosi, aunt
tabul_e ligni aromatici, utraque auto cooperta; quia et illi
qui in lege Domini immaculate ambulaverunt, et qui $ra-
tiam evangelii perfeete susceperunt, pariter _eterna vita
perfruuntur. Oraculum autem in medio domus in in-
teriore parte feeerat, ut poneret ibi arcam fcederis Domini.
Hoe superius praeoeeupando expositum eat ; quia videlicet
interna domus seereta patri_e ccelestis, area f_ederis Domi-
hum Salvatorem, in quo solo fcedus pacis apud Pattern
habemus, designaret ; qui post resurrectionem suam as-
eendens in e_elum, camera quam assumpserat ex virg4ne,
in Patris dextera colloeavit. Porro oraculum habebat vi-
g4nti cubitos longitudinis, et viginti eubitos latitudiuis, et
viginti eubitos altitudinis. Parietem significat cedrinum,
qui oraculum, id est, sancta sanetorum ab aede e_teriore
segreg'abat, sicut et supra diximus. Oraeulum ergo, ubi
erat arca, habebat vicenos eubitos in longitudine ct latitu-
dine et altitudine, id eat, per quadrum ; quia in superna ilia
 DE TEMPLO 8ALOMONI$. _

patria, ubi Regem in decore suo vident oculi sanctorum,

sola caritas divin_ ac fraternve grati_e per omnia fulget;
quod prmsentibus quoque verbis astruitur, cure dicitur, Et
opemit illud atque vestivit auro purissimo. Quod est
aperte dicere, quia supern_e m_enia civitatis gratia caritatis
implevit.
CAP. XII. _ed el altare vestivit cedro.] Attare dicit
thymiamatis, quod erat ante oraculum, de quo paulo post
subinfertur: Sed et totum altare oraculi texit auto. Uncle
intelllgi datur, quod idem altare de lapide quidem fuerit
factum, et eedro vestitum, ac delude auro coopertum.
Significat autem typice perfectorum vitam justorum, qui
quasi in vicinla oraculi sunt positi; quia desertis infimis
deleetationibus, de solo regni c_lestis ingressu curare
omnem impendunt. Unde bene in hoc altari non carnes
victimarum, sed sola ineendebantur thymiamata ; quia
tales non adhue peccata carnis et illecebras cogitationu m
in se mactare opus habent_ seal tantum omtionum spiritua-
lium et ecelestium desideriorum odoramenta, per ignem
_eterni amoris in conspectu sui Conditoris offertmt. Quid
autem in hujusmodi altari lapis, cedrus, et aurum figurent,
ex his qu_e superins dicta sunt, facile potest intelligi.
Domum quoque ante oraculum operuit auto purissimo, et
fixit laminas clavis aureis. Domum ante oraculum pr_-
sentis ecclesive typum tenere diximus, ubi ita Redemptoris
nostri amore flagTamus, ut necdum ipsum videre facie
ad faciem valeamus. Unde apte domus hme auro quidem
optimo eooperta, sed iuterposito erat medio pariete ab
oraculo secreta. Oraculum namque vocatur, cure vel
divina hominibus, vel angelica allocutio cure secretorum
quorumque revelatione conceditur. Unde bene oraculum
in abditis, hoc est, in interiore domo factum est ; quia
in superna patria et angelorum nobis visio et allocutio,
ipsaque Dei pr_esentia revelabitur; juxta hoc quod Veritas
ipsa diligentibus se pollicetur, dicens : Qui autem diligit.
me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et mani-
festabo ei meipsum ; et iterum : Venit hora cure jam non
in pmverblis |oquar vobis, sed palam de Patrc meo annun-
_ DE T/_MPLO SALOMONIS.

tiabo vobis. Domus ergo ante oraeulum auro tecta est,

quia perfecti quique justi in hac vita, ubi necdum palam
de Patre andire ; id est, necdum palam videre queunt,
fidem et opus justitim divino omant amore, per quem per-
fectam visionem et plenum Dei cognitionem mereantur.
Lamina_ aurea_, quibus cooperta est domus, operationes
sunt multifaria_pietatis, quos in obsequium vel sui Creato-
ris, vel fraterna_ necessitatis amor castus exhibet. Clavi
aurei quibus erant afllxa_lamina_, ipsa sunt pra_cepta cari-
tatis, sire promissa a_tem_e elaritatis, per qua_ in exercitio
studioque virtutis, ne deficiamus, donante Christi gratia
eontinemur. Unde bene de eisdem davis in libro Para-
lipomenon scripture est, Sed et clavos feeit aureos, ita ut
singuli clavi siclos quinquagenos appenderent. Quinqua-
genario namque numero solet in scripturis remissio pecea-
torum, et gratia Spiritus Sancti, et requies mterna figurari;
quoniam quinquagesimus Psalmus est po_nitenti_ et re-
missionis, quinquagesimus annus jubil_us, et quinquage-
sima die post Pascha Spiritus Sanctus adveniens primitivam
eeclesiam conseeravit. Et quinquagenorum erant siclorum
clavi singuli, quibus lamina_ aurea_afllgebantur, in parieti-
bus domus Domini ; quia nimirum verba co_lestia, quibus
in amore bonorum operum proficimus, et conservamur,
veniam nobis promittunt peecatorum, gratiam Spiritus
Sancti, et sabbatismum in futuro poUieentur a_ternum. Et
hi quidem clavi dilectionis. Bunt vero alii clavi timoris,
quibus incipientes quique, et necdum ad peffectionem per-
venientes, illecebras vitiomm carnalium voluptatumque
mortifieant ; illi videlicet sermones veritatis, quorum in.
stitutione eamem nostrum crucifigere cum vitiis et eoneu-
piseentiis edocemur, quos habere desiderabat propheta
cure air: Crucifige davis et timore tno cames meas,
a judiciis enim tuis timui. Qui rursum ad perfectionem
perveniens dicit de davis ditectionis: Mild autem ad-
h_erere Deo bonum est. Nihilque erat in tempto, quod
non auro tegeretur. Bed et altare totum oraculi auto
texit. Supra de altari dictum est, plenius vero ha_c in
libro Paralipomenon explicantur, ubi porticus quoque, qua_
 DE TEMPLO SALOMONIS. 299

erat ante frontem templi deaurata esse intrinseeus, cm-

nacula quoque tecta esse perhibentur. Ubi figura mysterii
in promptu est, quod tota ecclesia, et in hoc seculo
et in futuro, prve c_eteris vi_rtutibus Deo placitis dono
caritatis abundat, et sola hic quasi singulariter eminens
clare videtur. Deaurata est quippe porticus ante templum,
quia patres veteris testamenti Deo per caritatem placu-
erunt; deauratum est templum, quia cadem ipsa caritas
Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum,
qui datus est nobis ; dcaurata est domus interior, quia in
superna patria sola caritas regnat. Sed ibi eo verins
et securius, quo pr_esens ipse Deus, qui est caritas, videtur:
ibi _o eertius, quo ipse Mediator Dei et hominum, qui solus
paternorum est conseius secretorum, velut arca testamenti
semper aspicitur. Quod autem ecenacula quoque tecta
sunt auto, ad eundem sensum respicit. Sieur enim in-
terior domus sancti sanctorum, ubi erat area f_deris,
vitam sanctorum in conspectu sui Conditoris et Redempto-
ris designat, juxta illud psalmist_, &bscondes eos in abs-
condito vultus tui a conturbatione hominum ; ita ccenaeula
eandem in alto vitam, hoc est, in coBlis esse, et non in hoe
mundo designant, dicente apostolo: Qu_e sursum sunt
quverite, ubi Chrlstus est in dextera Dei sedens; qu_e
sursum sunt sapite, non qu_e super terrain.
CAp. xiH. Et fecit in oraculo duos Cherubin, _yc.]
Cherubin, sicut propheta Ezechiel aperte declarat, angelic_e
dignitatis vocabulum est, numeroque singulari Cherub,
plurali Cherubin dieitur. Unde apte in figuris Cherubin,
qu_e erant in oraculo facta angelica ministeria, qu_e Con-
ditori suo in c_lis semper assistunt, possunt intelligi.
Qui recte de lignis olivarum facti esse perhibentur, quia
nimirum virtutes angelic_e gratia Spiritus Saneti, ne unquam
ab amore Dei arescant, unct_ sunt. Ipsi etenim una
nobiscum sunt participes illius, de quo air in laude Christi
propheta: Unxit te Deus Deus tuus oleo lvetiti_ pr_e
participibus tuis. Recte de lignis olivarum sunt figura-
liter facti, quos luce sapientive ccelestis mox ipse qui ere-
avit, implevit. Uncle Cherub appellari voluit, qui Latine
300 vs _MPLO SALOMOr_IS.

multiplicata scientia, sire scientive multitudo iuterpretatur.

Decem autem cubitorum sunt altitudinis, quia denario
vita_ vetern_e fruuntur, habentes inviolatam in se sui Re-
demptoris imaginem, servata in perpetuum sanctitate et
justitia et veritate, quam a prima conditione perceperunt.
Denarius namque deeem obolis constat, et continere in se
nomen Ca_saris et imaginem consuevit. Quapropter et
figur_e regni cc_lestis aptissime congruit, ubi et sancti
angeli in imagine sui Conditoris, ad qusm faeti sunt,
semper manent, et electi homines imaginem cjus, quam
peccando amiserant, recipiunt. Scimus enim, inquit, quia
cure apparuerit, similes ei erimus, quoniam et videbimus
cure sicuti est. Quinque cubitorum ala Cherub una, et
quinque cubitorum ala Cherub alter_ id est, decem cubi-
tos habentes a summitate _ unins usque ad aloe alterius
summitatem. Aim cure in sanctorum hominum figura
ponuntur, virtutes significant eorum, quibus ad co_lestia
semper volare, atque in his conversationem delectantur
habere. Cure veto in significatione ange|orum ponuntur
aloe, quid aptins quam gratiam perpetuve et indefectivee
felicitatis eorum, qua semper in ccelestibus in ministerio
sui persistunt Auctoris ? Vel eerte quia levitate spiritualis
natura_ sunt prvediti, ita ut ubieumque voluerint, statim
quasi volando perveniant, ethic cure alis figurati, et pro-
phetis sunt cure alis ostensi. Bene autem dieitur quod
quinque cubitorum fuerit ala Cherub una, et quinque
cubitorum ala Cherub altera; quoniam virtutes angelicoe
legem Dei, qu_e in quinque libris descripta est, indefessa
devotione eustodinnt, diligendo videlicet Deum et Dotal-
hum suum ex omnibus viribus suis, diligendo et proxi-
mos tanquam seipsos. Plenitudo enim legis est caritas.
Proximi autem eorum, et ipsi adinvicem sunt angeliei
spiritus, et homines electi eorum _eque concives. Uncle
utraque ala ejusdem esse mensurve perhibetur, quia videlicet
eadem ipsa devotione, qua sese in alterutrum in Deo dili-
gunt, nostram quoque ad se ascendentium societatem desi-
derant. Sicque slmul alve decem eubitos complent cure in
gemin_ caritatis exhibitione angeli de Conditoris sui pra_o
5
 DB _MPLO 8ALOMONIS. 801

sentia tvetantur. Decem quoque cubitorum erat Cherub

secundus mensura pari, et opus unum erat in duobus
Cherubin. Duo erant facti Cherubin propter consortium
ejusdem, de qua loquimur, caritatis significandum ; quia
minus quam inter duos stare caritas non potest. Uncle
et Salvator binos ad pra_dicandum mittere discipulos eura-
vit, ut tacite doceret, abeis qui verbum fidel prvedica-
rent, virtutera dilectionis ante omnia opera esse tenendam.
Uniusque mensurm et operis erant duo Cherubin, quia
disparilitas voluntatum sive cogitatuum in superna ilia
patria nulla est, ubi una omnes eademque Dei pr_sentis
visione et gloria iilustrantur. Posuitque Cherubin in
medio templi interioris. Extendebant autem alas suas
Cherubin, et tangebat ala una parietem, et ala Cherub
secundi tangebat parietem alterum. A]ve autem alter_e
in medio pariete templi, se invicem contingebant. Manifes-
turn est ex his, qu_e pr_edieta sunt, quare Cherubin in
medlo tempe interioris sint positi, quorum habitatio sem-
per est in ccelis. Extendebant autem alas Cherubin quasi
ad volandum, quia splrltus angeliei semper habent animum
ad obsequlum divime voluntatis paratum. Quod vero ala
una tangebat parietem, et ala Cherub secundi alterum pari-
etem, ad illam caritatis administrationem, quam nobis ex-
hibent angeli, pertinet. Quod aloe alter_e in medio templi
se invicem eontingebant, earn dileetionis gratiam qua se
alterutrum complectuntur, exprimit. Bene autem sequi-
tur : Texit quoque auro Cherubin, quia et naturam eorum
Conditor immortali earitate sublimavit, et mentem vera
dilectiouis atque hllmilltatis luce replevit. Notandum
sane, quod Moyses, dum tabernaculum faceret, feeit et
duos Cherubin aureos, quos posuit in propitiatori% quod
erat super arcam. Salomon autem addidit alios duos
majores, quos in templo poneret, sub quorum alis arcam
in medio poneret cure propitiatorio et Cherubin priorlbus.
Sicque factum est, ut in taberuaeulo quidem essent Che-
rubin duo, in templo autem quatuor. Ad unam veto ean-
demque significationem utrique pertinent. Sed repetitum
est opus auguste factum et per Salomonem, ut typice
 DB TEMPLO 8ALOMONIS.

doceretur, quia multiplicata per incarnationem Dominicam

ecclesia, htius esse gentlbus sublimitas ccvli civium panden-
da. Qui sic Conditorem de collato sibi munexe beatitudinis
collaudant, ut de nostra quoque ereptione, atque ad eandem
beatitudinem introductione congaudeant, gxtendunt enim
alas adinvlcem super arcam, cum ad laudem Domini Salva-
toris referunt bonum omne quod acceperunt. Extendunt
alteras alas ad parietes omcu]i_ cum sanctos etiam homines
secure videre lmtantur, eosque velut alarum suarum summi-
tatibus tang-ant, quos consortes atque imitatores fuisse in
hac vita sum puritatis exultant. Duos autem tuque parietes
alis suis tangunt, quia fideles utriusque populi, Jud_os
scilicet et Gentiles, possessores secure habent aulm cceles-
tis. Non quod in ilia patria distinctio sit localis inter
utrumque populum, sed quia major fiat festivitas intemm
beatitudinis, de consortio adnnata_ fraternitatis. Exten-
dunt ergo Cherubin ad utrumque parietem oraculi alas
suas, quia lmtantes in co_lesti patria justos utriusque populi
visione quoque sum glorim ad laudem sui Creatoris excitant.
Nec solum de illorum, quos secure intus habent, hominum
justorum felicitate lmtantur agmina c_lestia, verumetiam
nostri, qui foris adhuc positi, de profundis ad Dominum
elamamus, curare gerunt sedulam. Unde bene de eisdem
Cherubin, in libro Paralipomenon scripture est: Ipsi autem
stabant erectis pedibus, et facies eorum versm erant ad
exteriorem domum. Stabant erectis pedibus Cherubin,
quia a via veritatis, in qua mox ut conditi sunt positi,
nunquam aberraverunt. Angeli habent facies ad exterio-
rein domum, quia nos ab hujus mrumna peregrinationis
ereptos, ad suum desiderant pervenire consortium. Sic
ergo pedibus stabant ereetis, sic alas suas ad auro textos
oraculi parietes extendunt, ut facies habeant ad domum
versas exteriorem; quia angeli sic slmm perpetuo inno-
centiam conservant, sic de animarum sanctarum in c_lis
beatitudine congaudent, ut eis quoque quos in terris adhuc
peregrinari conspiciunt, electis opera ferre non desinant,
donec et illos ad c_lestem patriam introducant. Omnes
enim sunt adminlstratorii spiritus, in ministerium missi,
 DE TEMPLO 8ALOMONIS. _0_

propter eos qui hvvreditatem capiunt salutis. Possunt

etiam per duo Cherubin, duo testameuta figurari; qui
nimirum Cherubin in oraculo sunt facti, quia in consilio
divin_e provisionis nobis utique inacceasibili atque ineom-
prehensibili ante secula dispositum est, quando, et qualiter,
quibusve auctoribus sacra scriptura conderetur. De llgnis
olivarum sunt facti, quia per viros misericordi_e, quorum
pietatis opera non defuerunt, per viros unctione Spiritus
Sancti illustratos, divini sunt libri conscripti. De lignis
olivarum sunt facti, quia lucern nobis seienti_e tribmmt,
juvante flamma caritatis Dei, qui per Spiritum Sanctum
diffunditur in cordibus nostris. Decem cubitis sunt alti,
quia per observantiam decalogi legis Deo serviendum
pr_edicant ; quia Deo servientes fideliter, denario remune-
randos esse regni perpetis ostendunt Geminas habent
alas, qum testamenta per aspera _eque et prospera inde-
fesso proposito semper ad ccelestia tetendisse, ac perve-
nisse declarant; quia hoc quidem suis auditoribus facien-
dum esse demonstrant. Quinque cubitorum ala Cherub
una, et quinque cubitorum ala Cherub altera; quia in
omni labentium dierum varietate_ sancti universos sui cor-
poris sensus in obsequinm sui Conditoris extendunt, oculos
habentes semper ad Dominum, audire desiderantes vocem
laudis ejus, et enarrare universa mirabilia ejus, dulcia
faucibus suis habentes eloquia illius, super reel et favum
ori suo, currentes in odore unguentorum ejus, et donec
superest habitus in eis, et Spiritus Dei in naribus, non
loquentes labiis iniquitatem, nec in lingua sua stultitiam
personantes. Sicque per arma justitise a dextris eta
sinistris incedentes_ ad perceptionem ccvlestis denarii, quem
summus paterfamilias cultoribus sure promisit vineve, per-
veninnt. Et opus unum erat in duobus Cherubin, quia
utrinsque instrumenti scriptores una eademque castitate
operis, et caritatis devotione Deo serviebant, una et con-
sona Domini voce ac fide pr_dicant. F_t quidem novum
testamentum de Dominica incarnatione, passione, resur-
reetlone, ascensione, gentium vocatione, Jud_eorum expu|-
sione, multimoda eeclesive tribulatione facta narrat; hvee
 DE TIZ.MPLO 8ALOMONIS,

eadem vetus testamentum, si recte intelligitur, veraciter

fienda pr_dicabat. Adventum ergo Antichristi, finem
seculi, extremi diem judicii, et zeternam bonorum gloriam,
l_namque reproborum concordi utrumque testamentum
veritate probat. AI_ igitur Cherubin interiores super
arcam se invicem contingebant, quia utraque testamenta
pari de Domino attestatione consentiunt. Item alis ex-
terioribus iste unum parietem, ille alterum contingebant;
quia vetus testamentum proprie antiquo Dei populo scrip-
turn est, novum veto nobis, qui post incarnationem Domi-
nicam ad fidem venimus : et secundo parieti, id est, sep-
tentrionali recte comparamur, quibus post frigora, ac tene-
bras idololatri_ luccm veritatis cognosccre datum est. Nam
etsi primitiva ecclesia maxime de Jud_eis eft]omit, et omnis
Israel circa finem seculi salvandus esse creditur, plurimi
tamen fidelium hujus temporis de gentibus congregantur
ad evangelii susclpienda sacramenta ; quibus etiam divini-
tus hoc datum est, ut revelatis oculis sui cordis, manifeste
cognoseant literam veteris testamenti evangelic_e grati_
plenam esse mysterlis. Versas habent facies Cherubin
ad exteriorem domum, quia ad nos qui adhuc foris stamus,
nec re ipsa, sed spe salvl facti sumus, divini sunt libri
conditi; quia seriptores eorum jam regnantes cure Domino,
illumque collaudantes in cmlis, curare nostrw gerunt salu-
tis, proque nostris erratibus apud ejus pietatem interpel-
lant. Circumdati sunt auro Cherubin, quia pra_claris
scrlptorum suorum operibus confirmatur auctoritas tes-
tamentorum. Manifestata autem cognitione per orbem
divinarum scripturarum, sire interna gloria ccelestium
agminum, (utrumque enim Cherubin, ut diximus, et angelos
videlicet, et testamenta designant,) coafestim plates ad
fidem converti et bonis abundare cmperunt operibus,
unde apte subditur :
CAP. xzv. El omne8 parieles terapli per circuitum scutp-
s/t, dyc.] Omnes parietes templi per circuitum omnes
sanet_e ecclesim populi sunt, quibus super fundamentum
Christi locatis, totius ambitum orbis replevit, coeptumque
fidei aedificium, quotidie nova membrorum suorum pro-
 _E TEMPLO SALOMO_IS. 305

genie, quasi lapidum pretiosorum appositione superaugo

mentare non desistit. Qui nimirum parietes variis c_elatu-
ris seulpuntur, cure alii datur per Spiritum sermo sapien-
tim, alii sermo scientize, secundum eundem Spiritum;
alterl tides in eodem Spiritu, alii gratia sanitatum in uno
Spiritu, alii operatio virtutum, alil prophetia, alii discretio
spirituum, alli genera linguarum, alii interpretatio sermo-
num. Et ut ad illas veniamus, quas omnes habere vale-
mus virtutes ; caritas, gaudium, pax, longanimitas, patien-
tia, benignitas, bonitas, tides, modestia, eontinentia, et
ea_teri fructus Spiritus, quid nisi eaelaturae sunt parietum
templi ? quia ornamenta sunt mentium populi Dei. Scul-
puntur iidem'parietes et torno, cure prompto pollent animo
fideles ad faciendum cuncta qu_e Dominus przecepit, ad
patiendum cuncta quze permittit, dicentes ex animo per
singula qu_e occurrunt: Benedicam Dominum in omni
tempore; et, Paratum cor meum, Deus, paratum cor
meum; cantabo, et psalmum dicam Domino. Sculpuntur
torno, cum in tantum virtutibus operam impendunt, ut
ab harum tramite nullis circumstantium rerum periculis,
nullis possint blandimentis averti. Quia enim tornatura
et creteris artibus velocitate prrecellit, et ipsa sibi regulam,
qua sine errore opus perticiat, sistit; apte per hanc pia
sanctorum vita signatur, quae et parata est semper ad
obsequium divinm voluntatis, et hanc absque diverticulo
errandi complere longo virtutum usu exercitata dldicit.
Unde et sancta ecclesia in Canticis Canticorum sponsi et
Redemptoris sui virtutes admirata, dicebat: Manus ejus
tornatiles aureae, plenae hyacinthis. Tornatiles quippe
sunt marius ejus, quia apparens in came, sanctitates et
miracula qu_ecunque voluit, absque omni morarum tardi-
tate, absque ullis errorum ambagibus, Dei virtus et
sapientia perfecit. Aurea_ sunt, quia qum foris verbo
jussit intus ut fierent, divina plenius potentia dedit.
Plenm sunt hyacinthis, quia ad gloriam Patris universa
quse fecit, retulit ; quia per opera qu_e fecit, nostros ad
coelestia quaerenda sensus erigit. Omnes ergo parietes
templi per gyrum variis crelaturis et torno sculpuntur,
VOL, YlIl. X
_0_ DE TEMPLO SALOMONISo

eum per mundum ecclesia virtutum spiritualium exeeu-

tioni, absque ullo prorsus errore, prompta devotione in-
sistit, ubi bene dieitur : Et fecit in eis Cherubin et palmas,
et pieturas varias, quasi prominentes de pariete, et egre-
dientes. Cherubim namque in parietibus templi facit Salo-
mon, cure electos suos ad regulam sanctarum scripturarum,
in quibus est multitudo scienti_, vitam suam dirigere
donat. Cherubim faeit, cure cos in hoe mundo eastitatem
angelica_ eonversationis, pro modulo suo doeet imitari,
quod maxime vigiliis ac laudibus divinis, dileetione sineera
Conditoris et proximi geritur. Palmas facit, cure memo-
riam _tern_e retributionis eorum mentibus infigit, ut eo
minus ab aree justiti_e declinent, quam semper ante eordis
oculos habent : faeit picturas varias, quasi prominentes de
pariete, et egredientes, eum multifarias virtutum opera-
tiones fidelibus tribuit; verbi gratia, viscera misericordim,
benignitatem, humilitatem, patientiam, modestiam, suf-
ferre invieem et donate sibimetipsis, super omnia autem
h_e, earitatem habere, quod est vineulum perfeetionis.
Quee videlicet virtutes eum in tantam electis eonsuetu-
dinem venerint, ut velut naturaliter eis esse videantur
insit_e, quid aliud quam picturae domus Domini promi-
nentes, quasi de pariete exeunt ? Quia et verba, et opera
veritatis non adhuc ab aliis extrinsecus discunt, sed infixa
radicitus parata semper ab intimis cordis, qua_ sunt agen-
da sire docenda, proferunt. Sed et pavimentum domus
texit auto intrinseeus et extrinsecus. Intrinseeus et ex-
trinseeus, in oraeulo et in ipso templo significat. Diximus
autem supra, quod pavimenti requalitas, humilem concor-
diam designaret sanetae fraternitatis ; ubi cure sint Judzei
et genres, barbari et Scytha_, liberi et servi, nobiles et
ignobiles, euneti se in Christo esse fratres, universi eundem
se habere Patrem, qui est in ccelis, gloriantur. Neque enim
de eoneordissima humilitate supernorum civium dubitare
euiquam fas est. Texit ergo Salomon pavimentum domus
auto intrinsecus et extrinsecus, quia Rex noster pacifieus
et angelos et animas justorum, in cc_lis perfecte ac plenarie
dono dileetionis implevit, et peregrinantes in hoc seculo
 DE ']PEMPLO SALOMONIS. 307

civesejusdempatri_e c_lestis
signaculodUectionisa cmte-
rorum mortaliumvilitatesecrevit
: In hoc cognoscent,in-
quiens,omnes, quia mei estisdiscipuli, si dilectionem
habueritis
ad invicem.
CAP. xv. Et in ingressu oraculi fecit ostiola de li#nis
olivarum, Syc.] Quod primo dixerat, Fecit ostiola de lignis
olivarum, hoc ipsum apertius videtur explicare voluisse,
cure adjunxit: Et duo ostia de lignis olivarum; unus
quippe erat in_essus oraculi, sed idem ingressus duobus
ostiis claudebatur. Rursumque reseratis eisdem aperieba-
tur, sicut et templum et porticus ante templum unum non
amplius habebant introitum ; eerti utique causa mysterii,
quia unus Dominus, una tides, unum baptisma, unus Deus,
unus in eeelesiam prmsentem per baptismum, unus in
regnum cceleste per opera fidei est sperandus introitus.
Nam quod unus esset ingressus oraeull, testatur hoe quod
inferius de arca scriptum est : Cumque eminerent veetes,
et apparerent summitates eorum folds sanctuarium ante
omeulum, non apparebant ultra extrlnsecus. Ubi patenter
ostenditur, nifaUor, quod unus erat ingressus oraeuli, ethic
e regione factus arcm, qu_e erat in medio ejusdem oraculi ;
cujus ingressus ostiola, per significationem m_fltifarie pos-
sunt accipi. Namet angelicos spiritus, quorum ministerio
in habitationem patrim ccelestis introducimur, apertissime
designant; et apostolicorum tuque virorum, qum apostolo-
ram figuram tenent, quibus claves regni co_lorum datm
sunt; qum aecepta a Domino potestate ligandi atque sol-
vendi, et dignos intra januam regni admittunt, et con-
tumaces impuros et superbos excommunicando, vel ana-
thematizando ab ingressu vitro perennis eliminant. Sed et
opera justitim, quorum merito ad regnum coeleste perveni-
tur, recte per ostia, per qum in sancta sanctorum ingredie-
batur, possunt typiee designari; juxta quod in libro
Sapientim scrlptum est, Custoditio autem legum, eonsum-
matio incorruptionis, incorruptio autem facit proximum
Deo. Concupiscentia autem sapientim deducit ad regnum
perpetuum. Quibus omnibus apte congruit, quod eadem
ostiola de lignis fiunt olivarum ; quia nimirum et ange]i et
x2
308 DE 'rEMPLO 8ALOMONISo

homines perfecti, fructu misericordi_, et operibus luei8

sese in domo Dei gloriosos exhibent ; immo omnes electi per
anna lucis et pietatis aditum sibi patrive coelestis aperiunt.
Duo sunt autem ostiola, sive quia Deum et proximos diti.
gunt et angeli et homines saneti ; neque januam vitae nisi
per hanc geminam dilectionem possunt intrare ; seu quia
utrisque populis fidelibus, Jud_eis videlicet et gentilibus,
eadem vit_ejanua reseratur. Postes habent angulorum quin-
que, quia non solum animas electorum aula coe]i recipit, sed
et corporibus immortali gloria prveditis, in judicio suas fores
aperiet. Quinque enim sunt sensus corporis nostri, quorum
et supra meminimus ; visus, auditus, gustus, olfactus, et
tactus. Vel certe postis uterque tabernaculi quinque factus
est cubitorum, quia solis illis supern_e patri_e introitus pandi-
tur, qui omnibus sui corporis et cordis sensibus Domino
servire studuerint ; corporis videlicet cure per eosdem sen-
sus aliquid pro illo agunt, eordis vero, cure sobrie, et juste,
et pie cogitant de eis, qum per ipsos corporis sensus agere
decernunt. Et seulpsit in eis Cherubin, et palmarum fa-
cies, et anaglypha valde prominentia, et texit ea auro.
FXv_ Greece, Latine dicitur czelatura. Cuncta autem
hmc supra idem cum Cherubin in ornatu parietum templi
posita, et pro captu nostro exposita sunt. Nee laborandum
in astruendo, quod virtutum operibus, qu_e per totum or-
bern ecclesia in suis sanctis ac perfectis exercet, illi pr_e-
cipue, quibus fidelium cura commissa, et claves regni cee-
lorum sunt dat_e, omni debeant solertia insistere ; ut quan-
tum gradu preeminent c_eteris, tantum et merito praecellant
bonae actionis. Habent namque in se picturam Cherubin
sculptam angehcam in terris vitam, quantum mortalibus
possibile est, et mente imitantur, et opere. Habent et
palmarum species, cure dona supern_e retributionis fixa
semper intentione ineditantur. Palma namque marius
victricis ornatus est. Habent ana$1ypha valde prominen-
tia, cure certissima bonorum operum documenta, et qum
nemo in sinistram partem interpretari valeat, cunctis sese
intuentibus ostcndunt. Et ha_c omnia opera aureis sunt
laminis operta, cure sicut saepe dictum estet semper dicen-
 DE TEMPLO SA.LOMONIS. 809

dum, c_eteris virtutum floribus specialius in magnis ecclesim

membris fulgor supereminet amoris. His ostiolis etiam
velum fuisse additum, Verba dierum narrant. Feeit quo-
que velum, inquit, ex hyacintho, purpura, coeco, et bysso,
et intexuit ei Cherubim Quod decoris quidem gratia fae-
turn est, ut inter parietes deauratos etiam holosericum ful-
geret. Sed in ejusdem mysterii signifieatione, cujus et
ostiola ante arcam, atque ingressum oraculi appensum est ;
ut sicut ostiola congruis boris aperiebawtur, sic et velum
revelaretur quoties advenirent, quibus in sancta sanctorum
esset ingrediendum. Hujus ergo veil sedula revelatio legis
apertionem significat, et regni ccelestis, qu_e nobis per
incarnationem Domini et Salvatoris nostri donata est.
Unde et baptizato eo, cceli aperti sunt, ut ostenderetur
quia per baptisma quod nobis ipse consecravit, januam
patrive ccelestis deberemus ingredi. Et moriente illo in
eruce, idem velum scissum est medium a summo usque
deorsum, ut aperte doceretur, quia figur_ legales jam tunc
ad finem venissent, ae veritas evangelii arcanaque ccelestia,
et ipse cceli ingressus non adhue prophetandus, ae figu-
rallter significandus, sed jamjamque esset proxime omnibus
aperiendus, qui ab initio mundi usque ad id temporls in
fide veritatls de mundo transierunt. Nam die post resur-
reetionem Domini quadragesimo, universi cure eo c_lum
petierunt, remotoque omni velamine, multifarias in domo
Patris mansiones pro suis quique merltis aceeperunt. Sed
et nobis qui adhuc futuri eramus, eadem hora jam rese-
ratus est supern_e illius clvitatis ac domus Patris ingressus.
In quam profecto civitatem, non nisi per interna mter-
norum bonorum desideria, per fidem et saeramenta Domi-
nie_e passionis, per fervorem sincerae dilectionis, per mor-
tificationem concupiscenti_e carnalis, et per quotidiana
angelorum auxilia conscenditur. Unde bene idem velum,
sub quo in oraculum intrabatur, ex hyacintho et purpura,
cocco et bysso faetum esse, ei quoque Cherubin intexti esse
memorantur. Hyacinthus qulppe, qui cceli colorem imi-
tatur, supernorum desideriis apte comparatur; purpura
qu_e sanguine conchyliorum confieitur, et sanguineam
ipsam profert speciem, non immerito sacramentum Do-
_]0 DE TEMPLO 8ALOMONIS.

minicm passionis signat, quo nos initiari, quod imitari

crucem nostram portando, debemus. Coceino, qui rubeo
colore flammescit, congrue exprimitur virtus amoris, de
quo mirantes dixere, qui cure Domino ambulaverunt, dis-
cipuli: Nonne cot nostrum ardens erat in nobis, dam
loqueretur in via, et aperiret nobis scripturas? Byssus
qui de terra virenti germine nascitur, et longo artificum
exercitio, nativum exult virorem, atque ad albentem dedu-
citur speciem, congrue castigationem nostr_ carnis insi-
nuat. Cujus quasi humorem ingenitum exsiccari jubet
apostolus Paulus, dicens : Mortificate membra vestra, qum
sunt super terrain, fornicationem, immunditiam, llbidinem,
concupiscentiam malam, et avaritiam, qu_e est simulachro-
rum servitus. Ad quantam vero candoris gratiam hanc
velit perduci, ostendit idem apostolus, dicens: Obsecro
vos, fratres, per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora
vestra hostiam viventem, sanetam, Deo placentem ; ratio-
nabile sit obsequium vestrum. Intexuntur velo Cherubin,
eisdem quatuor coloribus eximiis conficiuntur, cure in
universis qua_ pie agimus a venenatis dmmonum tetis, per
angelorum prmsidia, Domino donante, protegimur. Intex-
untur velo Cherubin, cure in bonis qu_e agimus, multitu-
dine scientim indesinenter utimur, respicientes semper ad
eloquia divina; et ne forte a virtutum calle aberremus,
horum intuitu contentl, vestigia nostra regimus. Fecitque
in introitu templi postes, de lignis olivarum quadrangu-
latos, et duo ostia de lignis abiegnis altrinsecus; et utrum-
que ostium duplex erat, et se invicem tenens aperiebatur.
Sicut ingressus oraculi, quo ad arcam Domini Cherubin
perveniebatur, introitum significat regnl ccelestis, quo ad
visionem nostri Conditoris supernorumque civium nos
introduci speramus, et desideramus ; ira introitus in tern-
plum, primordia nostrm conversionis ad Deum, quando in
prvesentem ecclesiam ingredimur, typice demonstrat. Iste
ingressum nostrum ad fidem, ille designat ad speciem.
Unde apte postes hujus introitus quadrangulati sunt faeti,
propter quatuor sancti evangelii libros, quorum doctrina in
fide veritatis erudimur; seu propter totidem quatuor vir-
tutes principales, prudentiam, fortitudinem, temperantiam,
 DE TEMPLO 8ALOMON'IS, 811

justltiam, quarum vcluti fimdamine quodam tirmlssimo,

omnis bonorum actuum structura innititur. Prudentia
namque est, qua discimus quid nos agere, qualiter viverc
deceat. Fortitudo, per quam ea qu_e agenda didicimus,
implemus ; quas uno versiculo virtutes propheta breviter
eomplectitur, dicens: Dominus iUuminatio mea, et salus
mea. Illumlnatio videlicet, ut quze agere debeamus, edo-
ceat ; salus vero, ut ad haec nos peragenda confirmet.
Temperantia, qua discernimus, ne plus aug minus justo
prudenti_e sire fortitudini operam dare inveniamur. Et
quoniam quisque prudentia, fortitudine, temperantia utitur,
absque ulla coutradictione justus esse probatur. Virtus
quarta post prudentiam, fortitudinem, temperantiam, jus-
titia sequitur. Duo ostia quve in hune ingressum faeta
sunt, dilectio est Dei et proximi ; qu_e bene altrinseeus
facta esse dicuutur, quia ad invicem respicinnt, adeo ut una
sine altera nequaquam possit haberi: Omnis euim qui
credit quoniam Jesus est Christus, ex Deo natus est. F_t
omnis qui diligit eum qui genuit, diligit eum qui natus est
ex ipso. Et sicut iterum dicit : Quia qui non diligit fra-
trem suum quem videt, Deum quem non videt, quomodo
potest diligere ? Uude recte ostium exterius dilectio fra-
terna, interius dileetio inteUigitur divina; quia ilia prior
tempore, hzee est dignitate sublimior. Et per illam ad
hane intratur, quia ex amore proximi discitur, qualiter
amari Conditor debeat. Utrumque autem ostium duplex
erat, et se invieem tenens aperiebatur ; quia in utraque
dileetione duo sunt, quze priucipaliter observare debemus.
In dilectione etenim Dei, fidem veritatis, et puritatem
necesse est habeamus bonae operationis. Sine fide enim
impossibile est placere Deo ; et tides sine operibus mor-
tua est ; in amore autem fraternitatis patientia est et be-
nignitas servanda, dieente apostolo Paulo: Caritas patiens
est, benigna est. Patiens videlicet ad tolerandas molestias
injuriasque proximorum; benigna vero ad dimittendum
ex corde, et benefaciendum eis, quorum injurias sustinet.
Qualem nos caritatem habere Domiuus voluit, cure ait:
Dimittite, et dimittetur vobis; date, et dabitur vobis.
_1_ DE TEMPLO $ALOMONIS.

Dimittite injurias l_edentibus vos, date subsidia pietatis

eis quibus laxatis injurias. Qualem nos impendere dilec-
tionem desiderat ipse, qui nos in oratione dicere pr_ecepit :
Panem nostrum quotidianum da nobis hodie ; et, Dimitte
nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris. Utrumque autem ostium duplex erat, et di]eetio
utraque gemino ordine perficitur. U trumque se invicem
tenens aperiebatur, quia junct_e sunt virtutes, neque ab
invieem queunt dividi. Nam neque tides sine operibus,
neque sine tide possunt opera bona placere. Neque item
injurias ferre suflieit, qui ei quem tolerat etiam qum ne-
cesse habet, cure posset, ministrare eontempsit ; neque ei
qui substantiam mundi habuerit, sat est de hac egenti
proximo dare, si non eas quas sibi forte irrogaverit moles-
tias, sineero ex corde remittit. Quod enim de utroque illo
ostio dicitur, quia se invicem tenens aperiebatur, non h0ec
apertio separationem ab invicem spiritualium designat vir-
tutum ; sed hoc potius indicat, quod per harum conjunc-
tionem ingressus nobis sanctm ecclesim magis patescit, ut
quo his amplius abundemus, eo verius sanctorum covtibus
associemur. Sieut etiam divisio Marls Rubri, per quam
popu]us Dei _Egyptium persequentem evasit, non divi-
sionem unici baptismatis, sed apertionem potius signavit,
qua, extinctis peccatis omnibus, ad littus et solitudinem
transeamus virtutum; vel certe ostlum quod invieem se
tenebat_ aperltur, cure per ministcrium prmdicatoris dis-
cernitur, quid proprie ad cognitionem fidei, quid ad vi-
vendi castitatem pertlneat; qum tamen utraque a sua
nequeunt connexione separari ; quantum distet inter se
proximorum mala tolerate, et eis nostra bona eommendare,
cure hoec certissime soleant in uno eodemque eorde per-
fectorum indissolubilia permanere. Notandum sane, quod
in ingressu oraculi, duo quidem osfia fuisse dicuntur, sed
h_ee duplicia fuisse non dieuntur; in templi veto, id est,
domus prioris introitu ita erant duo ostia, ut duplex esset
utrumque ; quia nimirum in prvesenti ecclesia talem nos
ingrcdi ac ducere vitam necesse est, in qua dilectionem
Dei et proximi per fidem et operationem, per patientiam
 DE TEMPLO SALOMONIS. 313

et benignitatem, servemus. In futura autem vita, ubi

Deum et proximos in luce eetern_e beatitudinis videbimus
eadem utique dilectione gemina, absque ullo prorsus la-
bore, immo in magna requie, multitudine divin_e dulcedinis
fruemur. Unde apte introitua domua interloris duo qui-
dem ostia, sed hic aimplicia habebat. Non euim ibi tides
necessaila est, ubi ea quee nunc credimus ac speramus,
omnia manifesta luce videbimus ; non enim est labor ope-
rum neceasarius, ubi mercede perpetua eorum quve hic
laboramus, donabimur; non neceasaria patientia, ubi nemo
aliquid adversi irrogat ; non munificentia benignitatis, ubi
nemo indiget quod opus est. Hmc de ostiorum figura pro
modulo nostro, sequentes patrum vestigia, disseruimus;
verum juxta formam operis, decoris gratla provisum est,
ut in uno eodemque templi ingressu, duo essent ostia.
Necesse etenim erat pailetes domus, qum viginti cubitos
habebant in altitudine, nonnullas etlam grosaitudines ha-
bere, in cujus nimirum grossitudinis extrema parte ostia
erant affixa, ira ut mquale paileti esset utrumque ostium, et
sire intus sive foris templum quisque positus ostium inspi-
ceret, unus ei per omnia paries ease videretur. Similiter
et cedrinua paries, cum vicenorum in longitudine et altitu-
dine esset cubitorum, non parvam et ipse debuit habere
grossitudinem. Quapropter et in hujus ingressu duo facta
sunt ostia, ut videlicet ab utroque latere, hoc est, intus'et
foils, _equale parieti ostium pateret ; et quoniam easdem
picturas ostium, quas et paries habebat, veraciter unus per
omnia et continuatim extentus pariea videretur; unum
decoils gratiam pr_etendens, aliud mysterli dispensationem
prmfigurans. Quod vero descriptis templi ostiis sequitur,
Et sculpsit Cherubin et palmas, et cvelaturas valde emi-
nentes, operuitque omnia laminis aureis, opere quadro ad
regadam, jam supra exposimm eat; quia et in pailetibus
domus, et in ostiis, et in interioribua ecclesive picturee sive
c_elaturm sunt factm. Patetque ratio figurm, quare easdem
ipsas picturas et c_elaturas, eoadem Cherubin prima templi
janua, quos et interior recipiat ; quia nimirum eadem
arcana tidei, spei, et cailtatis, sublimes quique ac perfecti
 814 DE TBMPLO 8ALOMONIS.

, sublimiter capiunt. QuEeque omnes electi in cv_lis plene

in divina visione pereipiunt, etiam catechizandos rudibus
per suos quosque discenda et confitendo traduntur, qua-
tenus sacris initiati mysteriis, quandoque etiam ad capi-
enda ea quee pie credidere, perveniant.
CAP. XVL _Edificavit o2rium interius trilms ordinibus
politorcm, _c.] De interiore atrio breviter loquitur,
de exteriore prorsus tacere videtur. Verum in Verbis die-
rum utrinsque fit mentio, ubi ita scripture est : Fecit etiam
atrium sacerdotum, et basilicam grandam, et ostia in basi-
lica qu_e texit rare. Atrium ergo interius, quod voeatur
sacerdotum, eo quod sacerdotes et Levit_e in eo ministra-
rent, ex omni parte erat templo circumdatum, sad ab
orlente, unde templl erat ingressus, multo ]ongius erat a
temp|o, quam a c_eteris tribus plagis secretum ; quia nimi-
rum in ea plaga, it] est, in facie templi, fiebant ministeria
sanctorum, lbi altare _eneum ad hostias Domino offeren-
das, ibi deeem eoneh_e ad lavandas easdem hostias, ibi
mare ameum erat positum, ad lavandas manus pedesque
sacerdotum, cure ad ministrandum intrarent. Habebat
autem hoe atrium tres euhitos altitudinis, ut Josephus
narrat, quatenus ab ingressu templi exteros prohiberet, et
solum hoe saeerdotibus lieere signifiearet. Eratque janua
ad orientalem plagam, ad quam usque populus hostias
suas et sacrificia inserehat, inde suseipienda a sacerdotibus,
atque ad altare perferenda. De exteriore vero atrio, quod
¥erba dierum basilicam grandem vocant, ira Josephus scri-
bit: Extrinsecus autem hujus templi, aliam aedificavit
aulam, quadranguli schemate faetam, erigens maximas
portieus atque latas ; et portas excetsas et amplas, per
quatuor mundi partes in eo constituens, quarum singulee
ad unumquemque venture, quatuor angulis attendebant,
ubi mreas januas eollocavit. Et paulo post : In hoe sacra-
rium omnes populJ, quibus purgatio et observatio legiti-
morum inerat, introibant. Has veto porticus Cassiodorus
senator in Pandectis, ut ipse Psalmorum expositione com-
memorat, tripliei ordine distinxit. Primum videlicet ordi-
nero ponens extra atrium sacerdotum, ex omni parte per
 DE _I'EMPLO 8ALOMONIS. _I_

quadrum ; secundum eodem modo extra intimas porticus,

undique versum in gyro; extremum similiter ex omni
latere priorum porticuum in circuitu. Sicque templum
triformi vedificiorum prmsidio ab omni erat parte munltum,
facto pavlmento sub divo inter vedificia singula de mar-
more, et parietibus domorum interioribus ; hoc est, eis qui
ad templum respiciebant, factis inter columnis, exterlori-
bus vero solidis. Sicque fiebat ut omnis structura templi
pro graduum esset varietate rationabiliter distincta. Nam
quando in sancta sanctorum ingrediebatur pontifex, in
ipsum templum sacerdotes erant purificati ; in atrium
sacerdotum saeerdotes non purificati, una cure Levitis
et cantoribu-s in intimum atrium basilicm majoris, viri
Judoei purificati stantes et orantes, sub divo si sere-
hum esset, si tempestas in porticus proximas sese reci-
pientes ; in exterius autem atrium mulieres Jud_eve puri-
fieat_e; in extremum veto atrium, Gentiles et Judmi,
qui nuper venerant ex gentibus, usque ad sextum puri-
fieationis diem. Hmc, ut in pictura Cassiodori repe-
titans distincta, breviter annotate euravimus, ira eum ab
antiquis Jud_is didicisse; neque virum tam eruditum
voluisse in exemplum legendi proponere, quod non ipse
prius verum esse cognovisset. Hvec sunt loca quorum
meminit supremus gradtmm Psalmus, qui ita ineipit:
Eece nune benedicite Dominum, omnes servi Domini, qui
statis in domo Domini, in atriis domus Dei nostri. In his
portieibus Hieremias et alii prophetre, in his Dominus et
apostoli verbum populo prvedicabant. In harum aliqua
Dominus sedebat docens, quando a tentantibus Pharismis
muller ilti adultera judlcanda oblata est. In his invenit
vendentes et ementes bores, et oves et eolumbas, hosque
cure suis mercimoniis eliminavit e templo. In his Petrus
et Joannes claudum invenientes, sanaverunt, ac secure
ingrediente interins ad orandum duxerunt. In his orabat
omnis multitudo populi, quando incensum ponenti Zaeha-
ri_e, angelus ad altare thymiamatis apparuit, eumque de
prvecursoris Domini nativitate perdocuit. Non autem h0ec
atria cure porticibus suis aspectum tempfi de longe aspec-
_16 DE TEMPLO SALOMONIS.

tantibus abscondere potuerunt, quia locus in quo templum

erat situm, multo sublimior erat, quam ubi porticus fun-
datm lucre. Nam sic Josephus scribit : Extremec atriorum
fabric_v, cure in quadringentis cubitis essent erectm, tamen
ad verticem usque montis, in quo templum mdificatum est,
pervenerunt; h_ec quidem destructura templi studioso
lectori credidimus intimanda. Verum in eis qumcumque
scriptura sacra referre commodum duxit, figuras mysterio-
rum qu_eramus, cmteris per histori_e cognitionem simpli-
citer utamur. JEdificinm ergo templi intra atrium sacerdo-
turn, perfcctorum in sancta ecclesia, et sublimium vitam ex-
primit virorum, eorum videlicet qui et exeellentla virtutum
Domino appropinquare, et aliis verbo atque opere ducatum
solent ostendere salutis. Sacerdos namque ab eo Latine
nomen accepit, quod sacrum pra_bere ducatum minoribus
debeat. Quo nomine in scripturis mystice non soli altaris
ministri, episcopi videlicet et presbyteri, sed omnes utlque
censentur, qui altitudine rectm conversationis_ ac doctrinw
salutaris eminentia, nee sibimetipsis tantummodo, sed sibi
et pluribus prosunt, dum corpora sua hostiam viventem,
sanctam, Deo p]acentem exhibent. Neque enim episcopis
solis aut presbyteris_ verum universm ecclesim loquebatur
apostolus Petrus, cure ait: Vos autem genus elcctum,
regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis.
Cujus honore dignitatis etiam antiquus Dei populus erat
insignitus, dicente ipso ad Moysen: Hvec dices domui
Jacob, et annuntiabis filiis Israel. Et paulo post: Et vos
critis mihi regnum sacerdotale et gcns sancta. Basilica
vero grandis, qum erat extra atrium sacerdotum, in quo
omnis populi multitudo adorare_ sire ad verbum audien-
dum confluere solebat, carnalinm in sancta ecclesia vitam,
moresque secularlum figuraliter insinuat, quibus dlcit
apostolus: Et ego, fratres, non potui vobis loqui quasi
spiritualibus, sed quasi carnalibus, tanquam parvulis in
Christo lac potum vobis dedi, non escam. Qui bene per
basilicam grandem designatur, quia absque ulla dubietate
multo major est in sancta ecclesia talium quam perfecto-
rum numerus. Sed quantum numero pra_stant, tantum
 DE TEMPLO SALOMONIS. 317

succumbunt merito. Unde apte basilica h_c grandis, etsi

plurimos capit, non cos tamen in interiora tcmpli deaurati,
non ad altaris officium, non in ipsum saltem atrium sacer-
dotum intromittit; quia carnales quique atque infirmi
adhuc in ecc|esiis, etsi ob meritum cast_ fidei ac pietatis
Deo devoti, ad elcctorum sortem pertinent, longe tamen
abest ut illis _equentur, qui cure fiducia proloquuntur:
Non enim audeo aliquid eorum loqul, quw per me non efficit
Christus in obedicntiam gentium, verbo ct factis. Et iterum:
Bonum certamen ccrtavi, cursum consummavi, fidem sero
vavi, de c_etero reposita est mihi corona justiti_. Acce-
debat quidem vulgus usquc ad atrium sacerdotum, et
hostias suas ad hujus usque januam deferebat susceptas a
sacerdotibus, atque in altari oblatis oculis prosequebatur.
In ipsum etiam templum cure aperiebatur, intuitum suum
a longe dirlgcbat, nec tamen atrium sacerdotum intrandi
facultatem habebat; verum de infcrloribus clamabat ad
Dominum, quia nec carnalium in ecclesia simplicitas a
Domino despicitur, quando fideliter ea qum valent, vota
pietatis offcrunt. Dirigunt enim visus a longe in templum
Dei, cure vitam sublimium discere et imitari sedulo con-
gaudent, et quos virtutis imitatione sequi nequeunt, pi_e
venerationis affectu amplectuntur. Vident hostias sacer-
dotum in altari igne sacrosancto consumi, quia magna
operum pr_emia cognoscunt a Domino per Spiritum Sanc-
tum dignanter accipi. Adferunt et suas hostias ad atrium
sacerdotum offcrendas Domino per illos, dum bona qu_e
pr_evalent operantes, majorum ac doctiorum et firmantur
exhortatione, et intercessione commendantur. Offerunt
etiam tunc hostias suas sacerdotibus per eos Domino com-
mendandas, cure sanctis quibusque egentibus necessaria
mundi hujus, quibus ipsi abundant, summ_e mercedis
intuitu tribuunt, Domino admonente ac dicente: Facite
vobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis,
recipiant vos in _eterna tabernacula. Et quicumquc (in-
quit) potum dederit uni ex minimis meis, calicem aqum
frigidve tantum in nomine discipuli, Amen dieo vobis, non
perdet mercedem suam. Ac sic utrorumque hostias unus
318 DE TEMPLO SALOMONIS.

idemque in altari Dei ignis absumit, quando Dominus

eleemosynas divitum, quibus ministraverunt sanctis, una
cure magnis eorumdem sanctorum virtutibus suo intuitu
ac retributione dignas judicat. Multitudo ergo creden-
tium, qui, relictis possesslonibus, uno corde et anima Do-
mino serviebaut, ipsa est templum Dei, et locus intra
atrium sacerdotum speeialiter illi consecratus. PorTo basi-
lica grandis, et orantes in ea circa atrium sacerdotum in
gyro, figuram gestant eorum, qui eodem tempore crede-
bant ex gentibus in Syria et Antiochia, ca_terisque pro-
vinciis et civitatibus, quibus apostoli et seniores qui erant
in Hierosolymis nihil amplius imponebant oneris, quam
abstinerent se ab idolis immolato et sanguine, et sutfo-
cato, et fornicatione. Quorum tamen oblationibus vole-
bant pauperes sanctorum, qui erant in Hierosolymis, sus-
tentari, quatenus eis carnalia sua ministrantes, spiritualium
eorum possent fieri participes. Barnabas veto et Paulus
cure sociis suis qui oblationes eorum accipientes Hiero-
solymam deferebant, ipsi sunt sacerdotes, qui oblationes
suscipientes, ad altare Domini consecrandas perducebant,
quia devotionis eorum, sanctis pro illis orare deberent,
attulerunt. Atrium ergo quod positum inter locum vulgi
et sacerdotum medium erat, divisionem illam significat;
qua_ carnales in sancta ecclesia nuper quidem incipientes
viam justitive ab arce perfectorum, non quidem sorte elec-
tionis, sed meritorum quantitate discernit. Namque car-
hales sufficere sibi credunt, si fidem, spem, et caritatem,
operum quoque munditiam habeant. Perfecti autem et
h_ec habent, et insuper verbo pra_dicando ]aborant, pau-
peribus omnia sua tribuunt, vigiliis, jejuniis, hymuis, et
canticis spiritualibus, sacris quoque lectionibus operam
dant, persccutiones, pericula propter justitiam tolerant, et
c_etera qu_e se fecisse cure sociis Paulus gloriatur, prompta
devotione mentis exequuntur. Uncle bene atrium sacer-
dotum tribus ordinibus lapidum politorum, et uno ordine
lignorum cedri a_dificatum esse memomtur. Tres quippe
ordines sunt lapidum politorum, tides, spes, caritas. Et
recte politorum, quia certe neceasaria est discenda solertia,
 DE TBMPLO SALOMONIS° 310

quo quisque modo quid credere, quid sperare, seu quid

dil_ere debeat, dinoscat. Unus autem ordo lignormn
cedri, ipsa est bona operatio sine corruptione shnulationis
exhibits, sine cujus superadjectione, tides, spes, earitas,
vera esse non valet. Dictum namque est srepius, quod
ligna eedri propter odoris gratiam, et imputribilem suae
naturze potentiam, perseverantiam, famamque pize de-
signent actionis. Ad hoe atrium usque universi conseen-
dunt electi, qui tide, spe, et dilectione atque opere Deo
placere appetunt. Hoc alta meritorum gratia transeen-
dunt perfecti, cure in tantum virtutum culmine profi-
ciunt, ut dieere suis auditoribus possint : Imitatores nostri
estote, sicut et nos Christi ; glorianturque et dieunt :
Neseitis quoniam angelosjudieabimus, quanto magis seeu-
laria?
CAr. xvm .4nno quarto fundata est domus Domini, _;c.]
Patet alhgori_e sensus, quare septem annis aediticata sit do-
mus Domini : quia nimirum sancta ecclesia toto hujus seculi
tempore, qui sex dierum eircuitu peragitur, ex electis con-
struitur animabus, et cure fine seculi suum quoque ere-
mentum ad tinem ipsa perducit. Vel eerte septem annis
_edifieatur, ob signifieationem gratiae spiritualis, per quam
ecclesia solum ut sit ecclesia, pereipit. Septem quippe
dona Saneti Spiritus enumerat Esaias, sine quibus nemo
vel tidelis eifici, vel fidem servare, vel merito fidei ad
coronam potest pervenire justitize. Quod autem in sep-
timo anno, et in octavo ejus mense perfects est domus
Domini in omni opere suo, et in universis utensilibus, ad
futurum seeulum diemque judieii pertinet, quando ad tan-
tam jam perfectionem sancta ecclesia perveniet, ut quid ei
amplius addi possit, inveniri non possit. Habebit enim
tune, quod pius iUe desiderator supphx a Domino qumre-
bat, dieens: Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit
nobis. Constat enim quia dies judieii sa_pe in scripturis
oetonario numero typice exprimitur, eo quod hoc seculum,
quod septem diebus currih sequatur. Unde et prophets
Psalmo titulum pro octava imposuit, quem ob rectum
ejusdem distrieti judieis cantavit, its ineipiens: Domine, ne
in ira tua arguas me, neque in furore tuo, et reliqua. Sed
3_0 DE TEMPLO SALOMONIS.

non contemnenda nascitur qusestio, quomodo dicatar

dornus Dornini in mense octavo perfecta in omni opere
suo et in universis utensiLibus ;curn in sequentibus lega-
tur, rnense septimo perfeetionern et dedieationern ejus esse
eompletam. Neque autern incredibile est, quod septern
quidern annis ternplurn a_dificans Salornon, octavo rnense
octavi anni perfecerit, vel usque ad septirnum anni noni
rnensern, dedieationern perfecte distulerit. Unde potius
verisirnile videtur, dornurn septem annis ac septern mensi-
bus a_dificatarn, ita ut eodern rnense septirno dedicationis
sit celebrata so_ennitas, ac die vieesimo tertio ipsius rnensis,
ut verba dierurn narrant, populurn Salomon ad tabernacula
sua dimiserit, sicque post unarn septirnanarn, adveniente
rnen_ octavo, perfeeta inventa sit dornus Dornini, et ope-
ribus ejus videlicet universis, et ipsa dedicatione prius
eompleta. Nisi forte putandurn eat post dedieatum tern-
plum aLiquid adhuc utensiLiorurn in rninisteria ejus addi-
turn fuissc, usque ad ingressurn octavi rnensis, accelerante
rege, ut ornnino rnense septirno, qai totus erat solennis,
templurn dedicaretur; atque ita verurn reperiatur utrurn-
que, et ternplurn videlicet octavo rnense in ornni opere suo
atque utensilibus perfecturn, et ipsurn septirno rnense dedi-
caturn fuisse. Misit quoque rex Salornon, et tulit Hiram
de Tyro filiurn mulieris viduve, de tribu Nephthalirn patre
Tyrio, artificem _erariurn, et plenum sapientia, et intel-
ligcntia et doctrina, ad faciendum ornne opus ex _ere. Qui
cure venisset ad regern Salornonem, fecit ornne opas ejus.
Et hoc mysterii gratia facturn est. Artifex quippe Tyrius,
quern adjutorem Salomon assurnpsit, operis electos de
gentibus verbi rninistros significat; qui videlicet artifex
pulchre dicitur, quia filius erat rnulieris vidua_ de Israel.
In qua persona solet nonnunquarn pr_esentis ecclesia tern-
poris figurari, pro qua vir suus, videlicet Christus, rnorte
gustata resurrexit, atque in ccelos ascendens, earn interim a
se peregrinantern reLiquit in terris. Non autern laboran-
durn in explanando, quomodo hujus vidua_ fiLii sint sancti
pra_dicatores, turn ornnes electi viritirn se filios esse fa-
teantur eeclesia_, curn etiarn de eisdem pra_dicatoribus novi
testarnenfi specialiter promittatur, dicente propheta: Pro
 DE TEMPLO SALOMONXS. 321

patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos prineipes

super omnem terram. Fecit autem Hiram omne opus
Salomoni; quia nimirum sancti pr_dicatores, dum fideliter
ministerio verbi insistunt, opus utique Dei operantur;
quoniam illis loquendo foils viam veritatis aperiunt, quos
illustrando intus ipse ad vitam prmordinavit mternam. Ego
(inquit) plantavi, Apollo rigavit; Deus autem inerementum
dedit. Fecit autem opus ex rare, quia iUis committere
verbum qu_erit doctor strenuus, qui pie suseipere ac per-
severanter custodire desiderant, quique etiam aliis pr'_-
dicando latius difl'amare qu_ecunque ipsi didieerunt, reete
satagunt. _ris namque metallum valde esse durabile
eonstat, atque omnimodo sonorum.
CAP. XVIII. El fi_*ig dz_13 columnas _reaa, _c.] Hm
sunt columm, de quibus Paulus ait : Jaeobus et C_ephas
et Joannes_ qui videbantur columnm esse, dextms dederunt
mihi et Barnabm societatis ; ut nos in genres, illi autem in
eircumcisionem. Quibus verbis quasi exponere videtur
mysterium eolumnarum materialium, et quid videlicet
figaxraverint, et quare dum sint factm. Apostolos namque
et doetores cunctos spirituales significant, fortes nimirum
fide et opere, et contemplatione ad superna erectos. Dum
sunt autem, ut et genres et circumcisionem pr_edicando in
ecelesiam introdueant. Stabant in porticu ante fores tem-
pli, et ingressum illius, suo decore ac pulchritudine, ex
utraque parte mirabiliter omabant. Ostium autem templi
Dominus est, quia nemo venit ad Patrem, nisi per ilium :
et sicut alibi dicit, Ego sum ostium ; per me si quis intro-
ierit, salvabitur. Quod videlicet ostium eolumnre ab utro-
que latere coram positm eircumstant, cure ministri sermonis
utrique populo introitum regni cc_lestis ostendunt, ut sire
a luee scienti_ legalis quisque, seu ex rigore gentilitatis ad
fidem evangelii venerit, habeat paratos eos, quiiter sibi
salutis ct verbo monstrent et exemp]o. Vel eerte quia de
eis columnis in libro Paralipomenon ita scripture est, Ipsas-
que columnas posuit in vestibulo templi, unam a dextris,
et alteram a sinistris; ideo sunt faet_e dum columme_ atque
ita dispositm ut nobis et in prosperis et in adversis
VOL. VIII. Y
_ DE TEMPLO SALOMONIS.

ingressum patri_ c_lestis ante oculos mentis habendum

ease doceant. Hinc etenim Paulus eolumna utique domus
Domini excellentissima, per arma justitia_ nos a dextris et
a sinistris communiendos ease, suis suorumque sedulus
hortatur exemplis ; ut nec prosperis delectati_ nec fracti
asperis, a regia vita_ via, qua ad promissam nobis h_eredita-
tern patria_ c_lestis gradiendum est, ulla in parte decline-
mus. Notandum sane in hac sententia Paralipomenon,
quam posui, quod eadem porticus templi etiam vestibulum
templi voeabatur; et quod in prophetis legimus, Inter
vestibulum et altare orabant sacerdotes ; inter porticum et
altare debere intelligi. Bene autem utraque columna 18
cubitos altitudinis habere memoratur. Ter etenim seni,
decem et octo faeiunt. Tria veto ad fidem pcrtinere propter
sanctam Trinitatem, sex ad operationem, quod in eo die-
rum numero mundus sit factus, luce darius est. Et tria per
sex multiplicantur, cure justus qui ex fide vivit, cognitio-
nero pi_e credulitatis exeeutione bona_ actionis accumulat.
Columna namque ante fores templi decem et octo cubitos
alta est, cure pr_dicator quisque egregius palam cunctis
insinuat, non nisi per fidem et opera justitia_ nos ad
superna_ gaudia vita_ posse pervenire. Quamvis possit et
hoe altius intelligi, quod nomen Jesu apud Gra_cos ab hoc
numero incipiat. Prima enim lltem nominis Jesu apud
eos decem, secunda octo signifieat. Et apte octodecim
cubitos alta_ sunt columna.• domus Dei; quia doctores
sancti, immo omnes eleeti, ad eum finem bene vivendo in-
tendunt, ut Conditorem suum facie videre mereantur ad
faciem. Neque enim ultra quid qu_erere habebunt, cure
ad eum, qui est super omnia, pervenerint. Et linea cubito-
rum duodeeim ambiebat columnam utramque. Linea cu-
bitorum duodecim, norma est apostolica_ institutionis; qu_
nimirum linea ambit columnam utramque, cure quisque
doctor sire Juda_is sire gentibus pr_edicare missus, ea
tamen faeere eurat, ea docere, qu_e sancta per apostolos
accepit ac didicit ecclesia. Nam si quis aliter vivere sire
Pr_dieare voluerit, et vel apostolica decreta spernere, vel
pro suo libitu nova qua_libet statuere maluerit, non est talis
 DE TBMPLO SALOMONIS° 3_,_

columna templo Dei apta; quia dum apostolica statuta se-

qui contemnit, quasi vel exilitate inertive suae vel elationis
tumidve grossitudine duodecim cubitorum line_e non con-
venit. Has nimirum lineas Dominus templi sui columnis
circumdedit, cure missis ad docendas baptizandasque
omnes gentes discipulis ait: Docentes eos servare omnia,
qu_ecunque mandavi vobis. Qui ergo servat, ae docet
omnia qtuecunque mandavit apostolis Dominus, neque alia
superaddens, neque horum quidpiam peaeteriens, ipse pro-
recto est columna in domo Dei, quae est ecclesia, et firma-
mentum veritatis, qualem fore Timotheum monuit aposto-
]us Paulus. Verum quia absque scientia scripturarum non
potest esse firma vel vita vel loquela doctorum, apte sub-
ditur: Duo quoque capitella fecit, quae ponerentur super
capita columnarum, fusilia ex vere. Quinque eubitorum
altitudinis capitellum unum, et quinque eubitomm altitu-
dinis eapitellum alterum. Capita enim eolunmarum, hoc
est suprema pars earum, prvecordia sunt doctorum fidelinm,
quorum Deo devotis cogitationibus, sicut eapite membra,
ita ipsorum omnia opera diriguntur et verba. Duo autem
capitella, quae his capitibus erant superposita, duo sunt
testamenta, quorum meditationi atque observanti_ doc-
tores sancti toto et animo subduntur, et eorpore. Unde
bene utrumque capitellum quinque cubitos habebat altitu-
dinis; quia nimirum quinque libris scriptura Moysaicee
leg/s comprehensa est, quinque etiam seculi _etates tota
veteris testamenti series complexa est. Novum vero testa-
mentum non alia nobis pra_dicat, quam qtue Moyses pree-
dicanda per hoc pr_edixerat, et propheta_. Unde Dominus
Jucheis veteris testamenti literae frustra adh_erentibus, et
gratiam novi spernentibus, ait : Si crederetis Moysi, erede-
retis forsitan et mihi ; de me enim file seripsit. Scripsit
enim Moyses de Deo, et multa figuraliter, et illud apertis-
sime, cure promissum narrat Abrah_e per Dominum, quia
in semine tuo benedicentur omnes famiIi_e terrve ; et cure
per se ipse dicit filiis Israel, Quia prophetam vobis suscita-
bit Dominus Deus vester de fratribus vestris, tamquam
meipsum audietis, juxta omnia queeeunque loeutus fuerit
Y2
 324 DE TEMPLO SALOMONIS.

vobls. Cujus prmsagii admonuit discipulos vox Patris de

c_lo, cum apparente illis Domino in gloria, inter ipsum
Moysen et Hefiam, in monte saneto intonuit, ita dicens :
Hic est FiUus meus dilectus, in quo mlhi bene complacui,
ipsum audite. Cure ergo admirabili divln_ operationis
concordia_ et primo novi testamenti gratia in velamine
erat veterls condita, et nunc sacramenta veteris testamenti
per lucem sunt novi revelata, quasi capitellum utriusque
columnve quinque est cubitos altum ; quia videlicet mani-
festum est, quod in testamento veteri, cujus sacramenta vel
in quinque libris legis pra_signata, vel in quinque mtatibus
omnia sunt plenius comprehensa, evangeliea_ quoque per-
fectionis est insita gratia. Sieque fit, ut pra_dicator quis-
que egregius, sive ad Juda_os, seu mittendus ad gentes,
consono divinorum eloquiorum testimonio confirmatus,
certamen fidei, et operis rectitudinem, absque errore con-
server ; noveritque doeens proferre de thesauro suo nova et
vetera. Non solum autem testamenta sibi invicem divino-
rum sacramentorum relatione concinunt, sed et omnes_ qui
in eorundem testamentorum libris scripti eontinentur electi,
una fide pr_editi, eademque sunt ad invicem caritate con-
nexi. Uncle apte de ipsorum capitellorum factura sub-
infertur: Et quasi in modum retis, et catenarum sibi
invicem miro opere contextarum, utrumque capitellum
columnarum fusile erat. Quod in libro Paralipomenon
ita scripture est, Nee non et quasi catenulas in oraculo
et superposuit eas eapitibus columnarum. Species namque
catenarum, similitudo retis in capitellis, varietas est virtu-
tuna spiritualium in sanctis, de qua Domino canitur in
Psalmis : Astitit regina a dextris tuis in vestltu deaurato,
circumdata varietate ; hoc est, in vestitu fulgid_e dilectionis
circumamicta varietate diversorum charismatum. Vel certe
multiplex contextio catenarum, et retis expansio, multi-
farias electorum personas insinuat ; qu_ cum verbis sanc-
torum pra_llcatorum fideliter auscultando, atque obediendo
adh_erent, quasi columnarum capitibus superposita_ cate-
nula" miraculum su_ connexionis cunctis aspectantibus
pr_bent. H_e etenim catena_ miro sibi iuvicem sunt opere
 DE TEMPLO SALOMONI8. _

eontextm ; quia mirabili prorsus gratia Spiritus Sancti

aetum est, ut vita fidelium et locis et temporibus_ et gradu
et eonditione, et sexu et _etate, multum secreta ab alter-
utrum, nihilominus una eademque fide ac dilectione sit
ad invicem eonjuneta. Nam quod h_ec conjunetio fraterna
justorum locis et temporibus disjunctorum adunatione fiat
donorum spiritualium, sequentibus quoque verbis ostendi-
fur, cure de capitello_Jn factura adjungitur: Septena
versuum retiacula in eapiteUo uno, et septena retiacula in
capitello altero. Septenario namque numero Spiritus Sancti
solet gratia designari, Joanne attestante in Apoealypsi;
qui cure vidisse se dieeret Agnum habentem comua septem
et oculos septem, mox exponendo subjunxit, Qui sunt
septem Spiritus Dei, missi in universam terrain. Quod
propheta Esaias apertius explicat, cum de nascituro Do-
mino in came loquens: Requiescet (inquit) super eum
Spiritus Domini, Spiritus sapientia_ et intelhctus, Spiritus
eonsilii et fortitudinis, Spiritus seientia_ et pietatis, et
replebit eum Spiritus timoris Domini. Septena ergo ver-
suum retiacula erant in eapitello utroque, et patres utrius-
que testamenti per gratiam unius ejusdemque Spiritus
septiformis, ut essent eleeti, aceeperunt. Et fecit columnas
et duos ordines per circuitum retiaculorum singulorum, ut
tegerent capitella. Duo quidem ordines erant retiaculorum
in gyro eapitelli, sed uterque ordo septempliei versuum
numero currebat, donec circumaeto capitello rursum in
seipsum, quasi eirculo facto, rediret. H_ee figura sacra-
menti in abdito non est, quare duo retiaculorum sint
ordines, cum constet geminm discretionis esse virtutem
dilectionis ; quando videlicet Deum ex toto eorde, et ex
tota anima, tota virtute, et proximum tanquam nosipsos
amare pra_cipimur. Sed uterque ordo ille septem habet
versuum retiaeula ; quia nec Deus absque gratia Spiritus
Sancti potest amari, nec proximus. Manet namque sen-
tentia veridica, quia caritas Dei diffusa est in cordibus
nostris, non ex merito nostro, sed per Spiritum Sanctum
qui datus est nobis. Ubi autem caritas Dei, ibi profeeto
et proximi diffunditur in cordibus fidelinm, quia nimirum
una sine altem haberi nequaquam valet. Facta sunt autem
_6 DE T]_MPLO SALOMONIS.

retiacula hsec, ut tegerent capiteUa, hoc eat undique in

gyro eircumdarent ; quia omnis scriptursv sanetse pagina,
cam recte intelligitur, gratiam per omnia caritatis sonat
ac pacis. Capitellum etenim divinorum eloqniorum, retia-
cula sunt vincula mutu_e dilectionis. Et retiaculia tegun-
tur capitella, cam sacra eloquia, at ita dixerim, dono cari-
tatis undique probantur esse restituta. Nam et in eis,
qua_ non intelligimus in scriptaris, caritas late patet.
Bene autem de eisdem retiaculis sire capitellis adjungitur:
Qu_e erant super summitatem malogranatorum. Malo-
granata namque, quorum natura est, uno foris cortice
malta interius grana circumdare, apte in figura saneta_
ponuntur ecclcsise, qum catholica unins fidei munimine
innumera electorum agmina solet includere. Potest autem
et uniuscujusque justitiam moresque designare, qui velut
plurima ano cortice grana circumplectens, multa cogitatio-
hum virtutumque spirituatium insignia, ne forte diflluant,
firma fidei et humilitatis curat vallare custodia. Et apte
prorsus mysterio capita columnarum malls granatis erant
in gyro circumdata ; quia "sanctos doctores necease eat
priorum vitam fidelium ad memoriam revocare, eorumque
exemplis semper actus suos ac sermonea omni ex parte
communire; ne si aliter forte, quam illorum habet regula,
vixerint aut docuerint, errent. Sicut ergo retiaculorum
admiranda connexio, unitatem designat fidelium, qu_e est in
vinculo pacis; ita etiam mala granata eandem ipsam typice
denuntiant unitatem, qu_e innumeros per orbem popalos in
unam fidei catholicm regulam cohibet. Vel certe mirabilis
retiaculorum connexio, manifestam omnlum fidelium con-
cordiam demonstrat; malorum granatorum vero positio
internas animi vlrtutes, qu_e ab aliis videri nequaquam
queunt, exprimit; patientiam videlicet, hamilitatem, bc-
nignitatem, modestiam, et ca_tera hujuscemodi. Et quasi
pulcherrima foris pomorum superficies apparet, sed inclusa
intus granorum copia non paret, cam pia sanctorum opera-
tio palam cunctis ostenditur ; sed ea qua_ intus est, fidei,
spei, ac ditectionis, ca_terorumque animi bonorum gratia non
cernitur. Cure ergo dictum sit de retiaculis, ut tegerent
capitella, quse erant super summitatem malorum granato-
 DE TEMPLO 8ALOMONIS° 827

rum, videtur juxta ordinem operis illius, quia mala granata

fiaerint facta in circuitu capitellorum, a parte inferiori,
atque ex eisdem marls granatis orirentur retiaeula, quibus
capitellaex parte aliqua tegerentur. Patetque figura mys-
terii, quia retiaeula super summitatem fuerint malorum
granatorum adnexa, quve ad unam pvene signifieationem
sire personarum seu virtutem pertinent spiritualium. Sci-
mus enim virtutes de virtutibus nasci, et sanctos ambulare
de virtute in virtutem, donec videatur Dells deorum in
Sion. Unde et apostolus: Scientes (inquit)quia tribula-
tio patlentiam operatur, patientia autem probationem, pro-
batio veto spem. Sed et in ipso universali electorum col-
legio varie sibimet invieem sueeedunt personve justorum,
minoresque majorum ac prvedecessorum suorum gaudent
fideliter adha_rere vestlgiis eorumque dictis sive scriptis,
ne forte in errorem labi possint, inniti. Retiacula ergo
super summitatem sunt malorum granatorum apposita,
cure coneordia caritatis perfectis fuerit superadjecta operi-
bus. Et cure utroque virtutis munere, et opemtione vide-
licet, et caritate, vita sanetorum clareseit, quasi cireulum
malorum gmnatorum in capitellis columnve eoncatenatio
retiaculomm superaddita comitatur. Et quoniam omnia
virtutum dona prvesentium ad veternve gloriam remunera-
tionis, qu_e per evangelinm est nobls promissa ac minis-
trata, respieiunt, apte subjungitur: Capitella autem qu_e
erant super capita eolumnarum, quasi opere lilfi fabricata
erant in porticu, quatuor eubitorum. Quid per [ilia nisi
supern_e claritas patri_e, atque immortalitatis florlbus re-
dolens, paradisi designatur amcenitas ? Quid per quatuor
cubitos, nisi evangefieus sermo, qui introitum nobis
_etern_e beatitudinis illius promittit, et iter, quo ad hanc
perveniatur, ostendit? Cure ergo sancti doctores pro-
missa nobis limina regni c_lestis in quatuor saneti evan-
gelii libris ostendunt, quasi capita eolumnarum opus in se
lilii quatuor eubitorum exhibent. Ubi notandum juxta
literam, quia cure opus filii in capitellis quatuor eubitorum
esse memoratur, neque addidit latitudinis aut altitudinis,
lectoris utique judieio, utrum in altitudine an in latitudine
intelligi debeat, relietum est. Constat autem absque ulla
 328 DE TJgMPLO SALOMONIS.

prorsus dubietate, quia eolumna, quam duodecim eubito-

rum restis ambiebat, quatuor habebat cubitos grossitudiais.
Omnis etenim circulus quantum habet spatii in d;smetro,
tantum habet tcr in gyro. Denique mare ameum, quia
diametrum habebat decem cubitorum, ut in sequentibus
legitur, eonsequenter habebat triginta eubitos in gyro.
Verum quia dicitur opus lilii quatuor fuisse cubitorum,
sire latitudinem seu designet altitudinem, nihilominus
ratio figurmperspicua est; quia non nisi per evangdium
t exoptatissima ilia mundo vox insonuit, dieens: Pceni-
tentiam agite, appropinquabit enim regnum ccelorum.
Quod veto sequitur: Et rursum alia eapitella in summi-
tatibus columnarum desuper, juxta mensuram eolumnah
eontra retiaeula; juxta mensuram columnm dicit, tanta_
altitudinis quant_e erat et columna, cujus tamen altitudo
quanta fuerit, minime narratur. Ha_c autem capitella
qualiaeunque et quantaeunque fuerint (non enim men-
suram eorum aperte seriptura designat) more liliorum
videntur esse apposita ; de quorum factura si quid mysti-
cure inquirere deleetat, illam regui perennis sublimitatem
potest non ineongrue designate, quam nec oculus vidit,
nee auris audivit, nec in eor hominis ascendit, qua_ pree-
paravit Deus diligentibus se. Post 1ilia etenim quatuor
eubitorum, alia sunt apposita capiteUa, quorum altitudo
quanta fuerit, non dicitur; quia multa quidem de ecvlesti
beatitudine in evangelio legimus, quod videlicet ibi mundi
eorde Deum videbunt, quod erunt a_quales angefis Dei,
quod non nubunt, neque nubentur, quod nee mori ultra
poterunt, quod ubieunque est Christus, ibi et ministri ejus
erunt, quod manifestabit seipsum illis, quod palam de Patre
annuntiabit eis, quod gaudium visionis ejus nemo toilet ab
eis. Sed ipsa species horum quee diximus, ipse status
et eonversatio patria_ipsius e¢clestis, quomodo sese habeab
solis eis qui hane intrare meruerunt, ejus civibus patet.
Uncle bene factura sire altitudo horum eapitellorum, quve
supra lilium erant, ut ineomprehensibilis esset terrestribus,
qualitas ecelestis habitationis iusinuatur; de qua tamen
hoe minime later, quia omnes ibi communi felicitate divina_
visionis fruuntur, tanto quisque sublimius, quanto mun-
 DE TEMPLO SALOMONISo 329

diores ad eum videndum oculos habuerit cordis. Qui

enim dixit, Benedixit omnes timentes Deum, pusillos cure
majoribus; ipse dixit, Quia tu reddes singulls secundum
opera eorum. Communis ergo ibi benedictio omnium
erit electorum. Attamen pro distincta operum qualitate,
multm sunt mansiones beatorum in una eademque domo
Patris mtema in ccelis : quod in harum quoque structura
eolumnarum mystice reor esse desiguatum, cure dicitur:
Et rursus alia capitel]a in summitate eolumnarum de-
super, juxta mensuram columnve, contra retiacula. Juxta
mensuram quippe colum_m fiunt capitella desuper, cure
sancti doctores, immo omnes justi, eorundem doctormn
vestlgia sequentes, prmmia supernm retributionis, secun-
dum merita pim recipiunt operationis. Contra retiaeula
quoque fiunt eadem capitella, quia juxta modum dilectio-
nis, qua sibi ad invicem in hac vita fmternitas sancta
copulata est, supernorum quoque eivlum societate in prm-
sentia sui Creatoris conjungetur in cc_lis. ¥emm quod
eadem supernorum soeietas civium utrlusque populi fideli-
bus tribuitur, recte subjungitur: Malorum granatorum
autem dueenti ordines erant in eireuitu capitelli seeunclL
Diximus mala grauata totius sauctm ecclesim typum
tenere ; centenarius vero numerus, qui act dexteram ma-
nure primus pervenit, nonnunquam vitam mternm beatitu-
dinis figurare consuevit. Duplicatur autem hic numerus
malorum granatorum in circuitu capitelli secundi, ut in-
sinuetur mystice, quod utrinsque testamenti populus ad-
unandus in Christo ad mternm vitro sit introducendus coro-
ham. Cui figurm convenit hoc, quod de apostolis post
resurrectionem Domini piscantibus scripture est, cure ipsum
in litore stautem viderunt: Non enim longe erant a terra,
sed quasi cubitis ducentis, trahentes fete piscium. Per
ducentos autem cubitos rete plenum magnis plscibus dis-
clpuli ad Dominum trahunt, efl_ectum sum resurrectionis
in litore monstrantem, cum sanctl pa_edicatores et Jud_eis
et ge_atlbus verbum fidei committunt, atque utriusque
popull electos a fluctibus prmsentis seculi extractos, ad
futurm gioriam pacis et immortalitatis perducunt. Cir-
 DR TBMPLO SALOMONIS.

cuitus ergo capitelli secundi ducentos habet ordines malo-

rum granatorum, cure sublimitas regni ccelestis, utriusque
populi electos in una beatitudinis arce colligit. Et statuit
duas co]umnas in porticu templi. Cure statui_set colum-
ham dexteram, voeavit earn nomine Jachin, id est, firmitas.
Similiter erexit secundam columnam, et vocavit nomen
ejus Booz, id est, in robore. Dextem columna, ut supra
diximus, exprimit figuram doetorum, qui primitivam in
Hierosolymis instituerunt ecclesiam; seeunda eorum qui
ad pr_edieandum gentibus destinati aunt. Vel certe dex-
tera columna eos significat, qui venturum in came Domi-
num prophetando praedixerant; secunda illos, qui hunc
jam venisse, et mundum suo sanguine redemisse, testantur.
Et apte vocabulo simili ambve c_nsebantur column_e, cure
una firmitas, altem in robore dicta est ; ut una fidei et
operis fortitudo cunctis inesse doctoribus monstraretur,
nostrique temporis inertia notaretur, ubi se nonnulli doc-
totes, sacerdotes et eolumnas Dei videri, atque appeUari
vohmt, cure nihil in se prorsus firmve fidei ad contemnen-
das seeuli pompas, ac desideranda invisibilia bona, nihil
habeant roboris ad corrigendos, uihil industrim saltem
ad intelligendos eorum, quibus pr_elati sunt, errores.
CAP. XlX. Fecit 9uogue mare fusite, $;e.] Mare hoc
fizsile in figmram lavacri salutaris, quo in remissionem
peccatorum emundamur, factum est. l_amque sacerdotes
in eo lavabantur, ut verba dierum aperte testantur. Saeer-
dotes autem eonstat omnes electos typiee in scripturis
vocari, eo quod sint membra summi sacerdotis Domini
nostri Jesu Christi. Et recte huic vasi nomen maris
seriptura indidit, in memoriam videlicet Marls Rubri, in
quo prius per extinctionem .ZEgyptiorum, et populi Dei
liberationem, forma baptismi prmcessit, exponente Apos-
tolo ac dicente: Quoniam omnes patres nostri sub nube
fuerunt, et omnes mare transierunt, et omnes in Moyse
baptizati sunt in nube et in marl. Sacramentum autem
baptismi, et vitro nobis munditiam acquirit in hoc seculo,
et vitro nobis internee gloriam promittlt in futuro. Quod
utrumque in marl hoc mneo una sententia designatur, cure
 DE 'rBMPLO SALOMON|S° _

e_se decem cubitorum a labio usque ad labium perhlbetur.

I)ecem namque pr_ceptis, in lege Dominus omnia quve
facere debeamus, expressit. Denario _L_que mercedem
benefactorum signavit_ cum hunc in vinea laborantibus
dandum esse pr_edixit. Erat ergo mare decem cuhitorum
a labio usque ad labium ; quia a primo baptizato in nomine
Jesu Christi usque ad ultimum, qui in fine seeuli credi-
tutus, et baptizandus est, omnis fidelium chorus unam
eandemque viam veritatis ingredi, et communem debet a Do-
mino coronam sperarejustiti_e. Rotundum erat in circuitu,
ut orbis universus in gyro lavacro vit_ a sorde peccatorum
designaretur esse mundandus ; de quo bene subditur, Quin-
que eubitorum altitudo ejus ; quia nimimm quicquid visu,
quicquid auditu, quicquid olfactu, quicquid gustu, quicquid
tactu delinquimus, totum hoc nobis gratia Dei per ablu-
tionem vivifici fontis relaxat. Sed non suflleit pr_terito-
rum remissio peccatorum, si non quisque bonis deinceps
insistere studuerit operibus ; alioquin diabolus qui exierat
de homine, si hunc a bonis vacare aetibus viderit, multi-
plicius redit, facitque novissima hominis illius pejora priori-
bus. Unde apte subditur: F,t restieula triginta cubitorum
cingebat illud per circuitum. Per resticulam namque
diseiplina pr_eceptorum c_lestium, qua a nostris volupta-
tibus religamur, potest apte signari, scriptura teste; quia
funieulus triplex diffieile rumpitur ; quia nimirmn obser-
ratio mandatorum Dei, qu_ in cordibus electomm, fide,
spe, et dilectione supern_e retributionis firmata est, hullo
tempomlium rerum petest obstaculo dissolvi. Et resticula
mare ambit, cure sacramentum baptismi quod accepimus,
piis eommunire operibus studemus; qu_e nimirum resti-
eula apte triginta dicitur esse cubitorum. Ouinquies
eteuim seni triginta faciunt. Senario autem numero, in
quo Deus hominem fecit cure non esset, et cure perisset,
refeeit, recte bona operatio etiam nostra figuratur. Et sex
per quinque multiplicantur, ut ad triginta pervenias, eum
omnes nostri corporis sensus divinis humiliter subjugamus
imperiis. Possumus autem et aliter hunc trieenarium
mystice marls numerum non inconvenienter accipere ;
_3_ DiS TEMPLO SALOMONIS.

ter etenim deni, tri#nta facinnt. Et genus humanum

post diluvium ex pro_enie trium filiorum No_, htitudi-
hem totins orbis implevit. Sem quippe prosapia Asiam,
Chain posteri Africam, Japhet soboles Europam et insuhs
maris obtinult. Et quia mysterium baptismi cure exeeu-
tione bonorum operum, et spe ec_lestium prmmiorum,
cunctis erat nationibus ministrandum, aptc restleula trl-
ginta cubitorum mare illud, in quo baptismatis unda
figurabatur, cingebat. Sed et hoe dicendum, quocl Domi-
nus triginta habens annos _etatis venit ad Jordanem bep-
tlzari a Joanne. Qui quonlam baptismate suo, quod trl-
cenarius accepit, undam nobis hvacri salutaris conseeravit,
recte mare, quod nostrum baptisma figurabat, triginta
cubitorum testis eircuibat; ut significaretur a dono illius
qui baptisma sine peceato subiit, baptisma nobis omnibus
in eum credentibus in remissionem peecatorum dedieari.
Et sculptura subter labium circuibat illud decem cubitis
ambiens mare. Duo ordines seulpturarum histriatarum
erant fusiles. Cum preedictum sit supra, quod resticula
triginta cubitorum mare circumierit, et nune addatur,
quod scu|ptura hoc subter labium posita decem cubitis
ambierit ; patet ex utraque relatione, quod vas erat in
modum lilii repandum ac diffusum, quod a triginta cubitis
circuitus, quos habebat in hbio, usque ad decem est cubi-
tos coaptatum. Sculptura autem histriata est, qum histo-
rlas return aliquas imitatur. Unde reete per sculpturas
histriatas, quibus mare eireumdabatur, exempla sunt prio-
rum temporum designata, qum neeesse est nos solerter
intueri, ut videamus quibus operibus sancti Deo plaeue-
runt ab initio, qua obstinatione in sceleribus perdurarunt
iniqui, quanta iniquitate ob scelera perierint reprobi ; qno-
modo in exordio nascentis seculi Cain ob malitiam invi-
dim damnatus, Abel sit ob justitiv_ meritum eoronatus,
Lamech ob adulterinm et homicidium maledictus, Enoch
ob gratiam pietatis ad paradisum reductus ; quomodo post
diluvium Chain ob impietatem a patre detestatus, Sere et
Japhet populi ob obsequinm reverenti_e perpetua sint
benedictione donati, Abraham ob meritum fidei h_vres sit
5

¢
/
 DE TEMPLO SALOMONIS. _

divln_ promiasionis cffectus_ c_ctcra gentinm multitudo

in avita sit infidelitate relicta; qualiter adveniente in
came Domino, Judea ob perfidi_e noxam repldsa, et
gentilitas sit per gratiam fidei ad salutem redueta; et
c_etera hujusmodi qme in utroque testamento solerter ae
pie considerata multum studiosis quibusque prosunt. Et
ideo forsitan duo sunt ordines sculpturarum histriatarum
in mad _neo faeti, ut hi qui fonte baptismatis imbuti
sunt, utrinsque testamenti diligenter auscultent historias.
Ideo deeem eubitorum erant in _yro, ut quoscunque in
iisdem historiis dcditos, jussis c_lestibus, ac tota inten-
tione ad superna pr_emia suspensos esse perspexerint, hos
imitari contendant. Bene autem sequitur: Et stabat
super duodecim bores, e quibus tres respiciebant ad aqui-
lonem, et tres ad occidentem, et tres ad meridlem, et tres
ad orientem. Per boves quippe apestolos et evange|istas,
immo omnes verbi ministros debere intelligi, Apostolo do-
cente, cognoscimus, qui exponens mandatum legis, quo
dictum est: Non aUigabis os bovi trituranti. Numquid
de bobus (inquit) cura est Deo? an propter nos utique
dicit; ham propter nos seripta sunt, quoniam debet in
spe qui arat, arare, et qui triturat, spei sure fructus per-
eipere. Duodecim ergo bores, duodecim apostoli sunt,
et omnes qui vice eorum regendam susceperunt ecclesiam
sanctam; qui nimirum bores mare sibi superpositum
portant, cure apostoli apostolorumque successores in-
juncture sibi evangefizandi ofllcinm prompta implere devo-
tione satagunt. Et tres ad aquilonem, et tres ad occi-
dentem, et tres ad meridiem, et tres ad orientem respicinnt,
cure in universis quadrati orbis partibus fidem sanetze Trini-
tatis pr_edicant. Namet apostoli eo mysterio duodecim,
hoc est, quater terni sunt electi, ut fidem et confessionem
sanct_ Trinitatis per quatuor mundi plagas evangelizantes
haptizarent in nomine Patris, et Filii_ et Spiritus Sancti ;
quorum videlicet apostolorum successorumque eorum ver-
ba, actus et passiones perfacile in pr_esenti videre, vel
hgendo cognoscere valemus ; qu_ vero illos in futuro
maneat gloria retributionis, necdum videre possumus.
334 _E T_PLO SALOUONIS.

Uncle apte suhditur : Quorum posteriora universa intrinse-

cus latitabant. Intilnsecus namque latitant universa bourn
posteriora; quia qua mercede saneti pr_edicatores in'perpe-
tuum donentur, in interni arbitri examine jam dispositum
est; sed nobis, qui adhuc foris sumus, manet omnimodis oc-
culture. Quibus tamen hoc ease occultum nullatenus potest,
quia omnis qui lavaerum baptismi ad salutem accipit, et
vitam, fidem, spem, et caritatem debet habere ; nec sine his
tribus virtutibus quisque aliquid jam operari, neque intrare
ad vitam valet. Unde recte subjungitur : Grossitudo autem
luteris trium unciarum erat. Grossitudo etenim luteris
in mari, firmitas est virtutis in baptismo. Et trium unei-
arum est ha_c grossitudo, dum fidei, spei, et dilectionis
robore perceptio baptismi communitur. Neque Miter
proficuum esse aceipientibus ostenditur, nisi harum firma
eertitudo virtutum mentem accipientium, simul et opera
confirmeL Accipitur autem, et eelebratur baptismi lava-
crum in exemplo Dominica_ passionis et resurreetionis a
mortuis; juxta quod Apostolus exponens air, Quia qui-
cunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius
baptizati sumus. Consepulti enim sumus cure fllo per
baptismum in morte, ut quemadmodum resurrexit Chris-
tus a mortuis per gloriam Patris, ira etnos in novitate vitro
ambulemus. Si enim comphntati facti sumus similitudini
morris ejus, simul et resurrectionis erimus. Quod in figura
quoque marls _enei typice signature est, cam eonsequenter
adjungitur: Labiumque ejus sieut labium calicis, et fo-
lium repandi lilii. Per labium namque calicis, gust-as
Dominica_ passionis; per folium 1_ repandi, patefacta
clailtas resurrectionis ipsius exprimitur. Nam quod in
ealice poculum pessionis designetur, ait ipse Dominus,
qlfi veniens ad passionem Patrem orat dicens : Pater, si
vis, transfer calieem istum a me. Lilium vero quod eomi-
taate odoris jucundissimi gratia candidum foils colorem,
intus ostendit aurosum, apte gloriam resurreetionis ejus
insinuat, quiet corporis immortalitatem foris ostendit
diseipulis, et animam divina luce eoruseam, simul sibi
inesse perdoeuiL Potest etiam in lilio repando ipse Media-
 ]DE TRMPLO SALOMONISo 335

tot Dei et homlnum, post passionem morris gloria et

honore coronatus, non inconvenienter aeeipi; qui ante
passionem quidem suam, quasi clausum adhuc lifium fuit,
cure si_s miraculorum, qu_e fecit, clarus homo refulsit;
post resurrectionem vero et ascensionem suam repandum
se lilium supern_e patri_e civibus exhibult, quod in assumta
humanitate potentiam divin_e claritatis, quam habuit apud
Pattern priusquam mundus esset, ostendit. Unde et in
amoris Cantico lilii se vocabulo designare voluit, dicens :
Ego flos campi, et ]ilium convallium. Labium ergo maris,
in quo sacerdotes lavabantur, quasi labium fuit calicis, et
folium repandi filii ; quia lavacrum salutare, quo membra
summi sacerdSfis efl_cimur, in fide nos sacrosaneta_ passio-
nis ejus a peccatorum omnium labe purificat, ae purifiea-
tos ad visionem glori_ ipsius perennis intromittit: in
quo nlmirum lavacro uterque populus, eireumcisionis
videlicet et pr_putii, per fidem, spem, et dilectionem
unum in Domino e_eitur, ipso attestante, qui cireum-
cisionem per se pr_edieans ait inter alia: Et alias ores
habeo, qu_ non sunt ex hoe ovi]i, et il]as oportet me
adducere ; et vocem meam audient, et fiet unum ovile et
unus Pastor. Quod in hoc quoque mari typice figurabao
tur; ham sequitur, Duo millia batos capiebat. Millena-
rius namque numems pro signifieatione perfectionis solet
poni in scripturis ; quia nimirum denarium numerum qua-
dratum so]idum facit. Decim quippe decies ducti, cen-
turn faciunt. Qu_e vicelicet figure jam quadrata, sed adhue
plena est. Yerum ut in altitudinem surgat, et solida efli-
ciatur, multip]ica centum per decem, et fiunt mille. Quo
profecto numero stahi]is et insuperabilis, et velut eonqua-
drata, justorum eonscientia designatur. Quacumque enim
verteris, quadrum stabit. Sic et animus.electorum hullo
tentationum oecursu novit a suw rectitudinis statu ine]i-
nari. Batus autem Hebr_eorum mensura est, quam ipsi
bath nominant, habens modios tres. Ipsa estet ephi,
quod et il]i epha nuncupant. Sed et ephi ad mensuram
pertinet aridarum frugum, tritici, hordei, leguminum;
batus vero est in speeiebus liquidis, vino, oleo, aqua.
386 DE TEMPLO 8ALOMONI$.

Itaque batus, qui cert_ norm_ mensura est, opera designat

_equitatis et justit_, quibus hi qui in remissionem pec-
catorum baptizantur, neeesse habent institui. Batosque
mille capiebat mare, cure aqua baptismatis plebem Judse-
orum abluens_ ad regnum cc_leste transmisit. Recipiebat
et alios mille, cum etiam turbas nationum eodem route
renatas, ct operibus justiti_e confirmatas, ejusdem regni
perennis fecit esse participes. Notandum sane hoc in
loeo, quia sunt qui putant lege Dei prohibitum, ne vel
hominum, vel quorumlibet animalium, sire return simili-
tudines scu|pamus, aut depingxmusin ecclesia aut pariete,
aut alio quolibetloco, eo quod in decalogo legis dixerit:
Non faeias tibi seulptile,neque omnemsimilitudinem,quee
est in c_lo desuper, et qu_e in terra deorsum,nee eorum
qu_esunt in aquis sub terra. _ui nequaquam hoe puts-
rent, si vel Salomonisopus ad memoriamrevoeassent,qui
et in templo intus palmas fecit, et Cherubin cure variis
e_elaturis ; in columnis illius malagranataet retheula, in
mari quoque hoc _neo duodecim bores et sculpturas
hlstriatas, sed et in basibus luterum, ut in sequentibus
legitur, leones cure bobus, palmas, axes, et rotas, cure
Cherubin ct ratio pieturarum genere feeit; vel certe ipsins
Moysi opera considerassent, qui, jubente Domin% et Che-
rubin prius in propitiatori% et postea serpentem fecit
_eneum in eremo, cujus intuitu populus a ferorum serpen-
tium veneno salvaretur. Si enim licebat serpentem ex-
altari _eneum in ligno, quem aspicientes filii Israel rive-
rent; cur non licet exaltationem Domini Salvatoris in
cruee, qua mortem vicit, ad memoriam fidelibus depin-
gendo reduci_ vel alia ejus miraeula et sanationes, quibus
de eodem mortis auctore mirabiliter triumphavit, cure
horum aspeetus soepe multum compunctionis soleat prm-
stare eontuentibus, et eis quoque qui literas ignorant, quasi
vivam Dominicte histori_e pandere lectioncm ? Nam pic-
turn Greece _o_79a_la , id est, viva scriptura vocatur. Si
licuit duodecim bores _eneos facere, qui mare superpositum
ferentes quatuor mundi p]agas terni respicerent; quid pro-
hibet duodecim apostolos depingere, quomodo euntes doce-
 DE T]gMPLO SALOMONIS. 337

rent omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et

Filii, et Spiritus Sancti; viva, ut ita dixerim, pr_e oculis
omnium designate scriptura ? Si contra legem non fuit in
eodem marl sculpturas histriatas in gyro decem cubitorum
fieri, quomodo legi contrarium putabitur, si histriatas sanc-
torum ac martyrum Christi sculpamus, sire pingamus in
tabulis, qui per custodiam divinm legis ad gloriam merueo
runt _etern_ retributionis attingere ? Verum si diligen-
tillS vcrba legis attendamus, forte parcbit non interdictum
imagines rerum ac animalium facere, sed hmc idololatrim
gratia facere, omnimodis ease prohibitum. Deniquc dic-
turus in monte sancto Dominus, Non facies tibi sculptile,
neque omnea0_similitudinem; pr_emisit, Non habebis deos
alienos coram me; ac deinde subjunxit, Non facies tibi
sculptile, neque omnem similitudiuem, qu_e est in e_lo
desuper, et qu_ in terra deorsurn, nee eorum qum sunt in
aquis sub terra; atquc conclusit, Non adorabis ea, neque
coles. Quibus verbis apel_e declaratur, quod ill_ simili-
tudines fieri prohibentur ab omnibus, quas in vcnemtione
deorum alienomm facere solent impii, quasque ad colen-
dum atque adorandum gentilitas errabunda reperit. C_e-
terum simpliciter h_ec fieri, nulla, ut reor, legis clivin_
litera vetuit ; alioquin et Dominus tentantibus se Pharismis
de tributo C_esaris reddendo, in quo nomen et imaginem
C_saris expressam esse dicebant, nequaquam ira respon-
deret, Reddite ergo qu_e aunt C_esaris, Cvesari, et qu_ sunt
Del, Deo ; sed potlus eorum corrigeret errorem, dicens:
Non licet vobis percussura auri vestri imaginem facere
C_esari, quia talem sculptumm lex divina prohibet esse ;
neque locutus ostenso sibi numismate census hoc diceret,
si in eo C_esaris imago eausa idololatrive, et non ad judio
cium magis regim potestatis esset deformata.
CAP. xx. gt fec// bases decem ¢_eas, _c.] Multifarie et
muttis modis una eademque nostr_e salutis sacramenta
prmfigurantur. Namque iidem apostoli apoatolicique viri,
qui per boves mare portantes designati sunt; designantur
etiam per bases, qu_e portandis erant luteribus prveparat_,
quomodo ipsi luteres ejusdem lavacri spiritualis, cujus et
VOL, VIII, Z
338 DE TEMPLO SALOMONIS°

mare typum gerebant. Siquidem ut verba dierum nat-

rant, omnia in eis, quse in holocaustum oblaturi erant,
lavabant. Holocaustum ergo Domini generaliter omuis
electorum muttitudo potest inteUigi, qua_ juxta vocem
prmeursoris baptizata est ab ipso in .Spiritu Sancto et igni.
Sicut ergo sacerdotes, qui in marl lavabantur, formam
exprimunt eorum, qui per baptisma efllciuntur summi
saeerdotii eonsortes, quod est in Domino Jesu Christo;
ita etiam eorundem figuram holocausta apertissime prve-
tendunt, cum per ablutionem baptismi gratia Spiritus
Sancti implentur. Lavatur namque in lutere hostia, cure
quis fidelium aqua perfunditur; offertur vero in holo-
caustum, cure per impositionem manus episcopi, donum
Spiritus Sancti aecipit. Philippus evangelism cure prm-
diearet in Samaria, quid nisi in lutere templi hostias Do-
mini lavabat? Sed quia necdum in quenquam eorum
Spiritus Sanctus descenderat, sed baptizati erant tantum
in nomine Domini Jesu, velut abluta_ hostia_, necdum ad
sacrosancti altaris ignem pervenerant ; at cure missi iUo
Petrus et Joannes imponebant baptizatis manus, et acci-
piebant Spiritum Sanctum, loquebanturque linguis, jam
ad ignem altaris pervenerant hostia_, ut fierent holocaus-
turn, quod Latine dicitur totum incensum ; quia videlicet
conscientiam illorum gratia Spiritus Sancti adimplens,
divino fecit amore fervescere. Quia vero ad portandos
]uteres decem sunt bases factae, poterat ita mystice inter-
])retail, quod ministri tavacri vitalis ad _eternm gaudia
beatitudinis, qum denario solet numero figurari, eos quos
imbuunt voce, exempli opere fulcitmt. Verum quia de
illis luteribus distincte in sequentibus scripture est, quod
videlicet quinque ex his positi sint ad dexteram pattern
templi, et quinque ad sinistram, magis in eis quinarii
numeri sunt intuenda mysteria. In utraque etenim parte
templi sunt bases luter_am, ut utrique Dei populo sacri
fontis gratia designaretur esse pandenda. Et quinque
sunt in utraque parte, ut sicut in expositione marls, quod
quinque cubitis altum essc jam diximus, sic et in quinque
basibus luterum demonstraretur typice, universa fidelibus,
 DE TEMPLO SALOMONIS° 3_9

qu_e per quinque corporis sensus deliquerant, per lavacrum

baptismi esse remittenda. Sicut ergo in uno mari duode-
cim bobus superposito unitas exprimitur baptismatis, qu_e
per aposto|os toto erat orbi pr_edicanda; ita et per duos
ordines luterum mystice ostendltur, quod gentilitas et
Judsea in unum consortium fidei per baptismatis erat
undam coUigenda. Nam etsi in geminis ]uteribus hostile
lavabantur, qusedam quidem a dexteris atrii, qu_edam vero
a sinistris, uno tamen igne consumebantur altaris, ut holo-
caustum fieret ; quia sire quis in parte circumeisionis, sive
in prmputii hvacrum Christi susceperit, uno omnes Spi-
ritu, ut filii Dei fierl possint, sanctifieantur. Hinc et
enim apostotus, Sed accepistis (inquit) Splritum adoptionis
filiorum, in quo clamamus, Abba Pater. Unum (inquit)
Spiritum accepistis, in quo omnes filii adoptionis efficia-
mini ; in quo nimirum Spiritu clamamus, Abba Pater; Abba
videlicet qui ex Hebrmis venimus ad fidem ; Pater, qui ex
gentibus, variis quidem linguis pro diversitate nationum,
sed unum eundemque Patrem Deum, propter unius donum
Spiritus invocantes. Quod autem quatuor cubitorum lon-
gitudinis, et quatuor cubitorum latitudinis, et trinm cubi-
torum altitudinis, bases singulse fuere, facile intellectu est.
Longitudo etenim ad patientiam longanimitatis, latitudo
ad dilatationem clilectionis, altitudo pertinet ad spem su-
pern_e retributionis. Quatuor autem sunt principales viro
tutes, quibus cvetera virtutum structura imminet; prudentia
scilicet, fortitudo, temperantia, atque justitia. Et ideo
quaternorum cubitorum erat lo_ngitudo et latitudo basium,
quia sancti prsedicatores sive adversa mundi, et longitu-
dinem exilii atque laborum prmsentium foris tolerent, seu
cot in dileetione sui Conditoris suorumque proxlmorum
in exultatione seterna ddlatent, semper operam dare vir-
tutibus curant, prudenter videlicet inter bona et mala dis-
cernentes, fartiter adversa sustinentes, cor ab appetitu
voluptatum temperantes, justitiam in operatione tenentes.
Trium vero cubitorum fit altitudo basium, cure per exer-
eitium virtutum, quas cure patientia malorum et dilectione
bonorum exercent, continua intentione ad Sanctse Trini-
z2
 D_ TEMPLO SALOMONIff.

tatis l_ven_rc visioncm satagunt. Et ipsum opus basium

interr_sile crat, et sculptura_ inter juneturas. Juneturas
videtur dicere eas, quibus ipse luterum tabul_ sibimet
invicem connex_ sunt_ ut scilicet ex quatuor sire quinque
tabulis una fierct basis. Quales autem seu|pturas inter
has juncturas, id est, in ipsis suis lateribus ante et retro, a
dextra et sinistra, ct supra quoque habuerint, subdendo
aperitur, cure dicitur : Inter coronulas et plectas, leones,
et boves, et Cherubin, et juncturas similiter desuper. Non
ergo plana erat illa ex parte superficies basium, sed undi-
que versum mysticis sculpta figuris; quia mentes sanc-
torum, immo universa conversatio eorum, virtutum in om-
nibus gratiam prsetendit_ neque aliqua illas hora inanis et
vacua prveterit, in qua piis vaeare operibus, vel sermonibus,
vel eerte cogitationibus desistant. Coronulas quippe in se
seulptas habent, cure ad ingressum vitae perennis infatiga-
bill desiderio anhelant. Et plectas habent, cure inter de-
sideria vitae, quve sursum est, nunquam fraternve societatis,
qu_ejuxta est, vincula dissolvunt. Habent inter coronulas
et plectas leones, cure ita ad speranda ccelestia mentem
erigunt, ira ad dillgendos _proximos dilatant, ut in peccantes
quosque, qui sibi commissi sunt, fervorem asperve invec-
tionis exercere non tardent. Habent cure leonibus boves,
quando ipsam invectionem corripiendi cure spiritu mansue-
tudinis exhibent ; quando in fervore corrigendi nunquam
fissam ungulam diseret_e actionis ad loquelam, nusquam
verba divinve lectionis velut ruminanda in ore volverc
cessant. Denique beatus Stephanus, basis videlicet templi
Domini eximia, s_evos leonis dentes atque ungues osten-
dere videbatur, cure suis persecutoribus aiebat: Dura
cervice, et incircumeisi corde et auribus, vos semper Spi-
ritui Sancto resistitis. Quem prophetarum patres vestri
non aunt persecuti? et evetera. Verum h_ec loquens,
quantum pietatis, et, ut ita dixerim, bubula_ mansuetudinis
intus in corde gestaret, ostendit, cure pro iisdcm persecuto-
ribus usque ad necem suam des_evientibus_ genu flectens,
dixit: Domine, ne statuas iUis hoc peccatum. Sed quia
nequc spem _eternorum in ecelis, neque amorem proximo-
 DE TEMPLO SALOMONIS, 341

rum in terris, neque fervorem zeli mordentis,neque leni-

tatem modestise compatientis absque sanctarum sdentia
scripturarum habere possumus, apte inter coronas et plec-
tas, leones et boves, Cherubin esse sculpti memorantur.
Cherubin namque constat scripturm sacr_e typum tenere,
sire quia duo cherubin in propitiatorio arcm, in figumm
duorum testamentorum concorditer de Christo canentium
sunt, seu quia ipsum nomen sclenti_e multitudinem sonat.
Quanto autem quisque studiosius legendis divinorum elo-
quiorum paginis institerit, tanto necesse est amplius in
omnibus qu_e agit aut judicat, interni testis aut judieis
examen pertimeseat, ne aut plus juste in peccantes vindi-
cans, aut rursum absque moderamine just_e discretionis
ignoseens, iram justi Judieis incurrat. Qui enim addit
scientiam, addit et laborem. Unde hic quoque p1_ter
seulpturas Cherubin, convenienter adjungitur: Et super
leones et bores, quasi lore ex aere dependentla. Super
leones quippe et boves lora dependent, quando saneti doe-
tores et in severitate districtionis, qua peccautes judicant,
et in mansuetudine lenitatis, qua pcenitentibus remittunt,
judicium sui timent auctoris, ne forte injuste ligando ipsi
juste ligari ab eo cujus judicinm errare neqult, mereantur.
Et quatuor rotce per bases singulas, et axes _nei, et per
quatuor partes quasi humeruli subter luterem fusiles,
eontra se invieem respectantes. Quatuor rot_ quatuor
sunt evangeliorum libri, qni aptissime rotis comparantur :
quia sieut volubilitas rot_ citissimo cursu quoeunque du-
citur currit; ita sermo evangelicus, juvante Domino, per
apostolos universas in brevi mundi plagas implevit. Sieur
rota superimpositum sibi currum a term sublevat, et sub-
levatum quo auriga dirigit, portat ; ira evangelica pr_dio
catio mentes electorum a terrenis cupidltatlbus in cc_lestia
desideria suspendit, ac suspensos ad profeetum borise ope-
rationis, sire ad ministerinm prmdlcationis, quocunque
adjuvans gratia Spiritus voluerit, dueit. Namque in se-
quentibus dicitur, Qnia tales erant rot_e, quales in curru
fieri solent. Legimus autem de sanctis: Currus Dei
decem millium, multiplex miUia la_tantium. Quid est ergo
34V_ DE TEMPLO SALOMONIS.

quod rot_ basium rotis assimilantur curruum, nisi quia

unus idemque sermo evangelii, quosdam eorum quos insti-
tuit currus Dei, quosdam bases facit? Quicunque ad
evangelizandum verbum doctores longe lateque mittebano
fur in mundo, utique currus Dei, et quidem velocissimi
fuerunt; quia per cuncta discurrentes, Deum ad corda
credentium perducebant. At vero illi_ qui in uno loco
commorantes, verbum salutis proximis annuntiant, eosque
ad lavacrum vit_, qu_ vel in baptismo, re1 in compunc-
tione laehrymarum celebratur, accendunt, quasi bases sunt
templi, qu_ portant luteres ad lavandas hostias. Quia ita
fidelibus, quibus pr_sunt, ministerium salutis impendunt,
ut |ongius excurrendi ad acquirendos novos populos, la-
bores non subeant. Rot_ ergo basinm rotis sunt curruum
similes; quia iidem libri evangellorum, qul hos doetores
ad pr_dicandam fidem veritatis mittunt, illos ad confir-
mandam amplius fidem inter doctores, jam sacramentis
ccelestibus imbutos, manere pr_cipinnt. Rot_ quatuor
basim luteris sustentabant, cure evangelia Jacobum fra-
trem Domini ad confirmandam in Hierosolymis ecclesiam
residere jusserunt. Rot_e earum similes curruum Dei
supposit_ ad currendum parabant, cure eadem evangelia
Paulum et Barnabam ad pr_dicandum gentibus per omnia
discurrere voluerunt. Rot_ bases suppositse act portandum
]uterem templi a terra sustollebant, cure nostris nuper
temporibus beatus papa Gregorins, evangellcis robomtus
eloquiis, Romanam rexit ecclesiam. Rot_ e_vdem eurrui
Dei subnexw longe stabant, cure reverendissimi patres
Augustinus, Paulinus, et c_teri socii eorum, eisdem evan-
gelicis eonfirmati oraculis, jubente illo, venere in Britan-
niam, et verbum Dei commisere dudum incredutis gentibus.
Si ergo bases luterum sancti doctores sunt, qui lavacrum
nobis vitae ministrant, et rot_ quaternm basium quatuor
sunt libri evangeliorum, quid axes rotarum qui bases ges-
tant_ nisi ipsa eorundem sunt corda doctorum ? qui dum
pra_eptis evangelii sedulo intenti eos ab infimorum ap-
petitu sustollunt, velut immissi rotis axes altius basim a
terra sublevant. Porro humeruli, qui rotis antepositi, ne
 DE TEMPLO 8ALOMONIS.

ab axibus delabi possent, assistebant, pr_conia sunt pro-

phetarum, quibus evangelica et apostoliea scriptura, ne cui
legentium in dubinm forsitan veniat, confirmatur. Unde
et apostolus Petrus de Domino loquens, ait: Et habemus
firmiorem propheticum sermonem, cui benefacitis inten-
dentes. Sed et omnes evangelistae atque apostoli in eis
quse scripsere, legis et prophetarum mentionem facere
solebant. Denique Marcus air, Initium evangelii Jesu
Christi Filii Dei, sieur seriptum est in Esaia propheta; et
Matth_eus, Hoe totum faetum est, ut adimplerentur scrip-
tura_ prophetarum, et ea_tera hujusmodi. Bene autem
dicitur, quod humeruli, qui per quatuor partes subter
luterem erant positi, eontra se invieem fuerint respec-
*antes ; quia nimirum omnis scriptura prophetiea sibimet
eonsentanea est, utpote uno dicitur Spiritu condita. Qua`
tuor autem fuere per bases singulas humeruli, videlicet
juxta numerum rotarum, non quia quatuor sunt tantum
libri prophetici, sed quia in omnibus qum loeuti sunt pro-
pheta_ et Moyses, dietis quatuor evangelistarum testimo-
nium preebuere, ut ex consensu utriusque una tides et
dilectio Christi nostra omnium corda firmaret. Os quoque
luteris intrinsecus erat in summitate capitis, et quod forin-
secus apparebat unius cubiti, erat totum rotundum, pari-
terque habebat unum cubitum et dimidium. Os luteris
unius eubiti erat, propter unitatem confessionis et tidei ;
qua omnes in confessione Patris et Filii et Spiritus Sancti
baptizamur, dicente apostolo: Unus Dominus, una tides,
unum baptisma, unus Deus et Pater omnium, gt ipsum
os in capitis erat summitate, ut ad co_lestia nobis regna
per baptisma iter esse patefactum doceret. Ipse vero luter
in amplitudine eubitum habebat unum et dimidinm, prop-
ter operis nimirum perfectionem, et initium contempla`
tionis. Integer etenim cubitus in lutere, perfectionem
home designat aetionis. _uod absque ulla dubietate ha.
bebat ille, de quo tentatori antiquo Dominus aiebat : Nun-
quid considerasti servum meum Job, quod non sit ei
similis in terra, homo simplex et rectus, ac timens Deum,
et recedens a malo ? Est vero alter cubitus divinve visionis,
 DE TEMPLO SALOMONI$.

qui ex parte nonnuna etiam in hac adhuc vita retentis

fidelibus donari consuevit,ut idem Job devieto adversario
cum Domino loquens ait : Auditu auris audivi te, nunc
autem oculus meus videt te; ut Moysi Dominus facie
visus est ad faclem, ut Esai_v sedens in solio regni eircum-
stantibus cure laude debita coBli civibus, ut c_eteris smpe
visus est prophetis, ut beato Stephano in articulo pas-
sionis, apertis c_li januis gloria Dei ostensa est, ut Paulo
introitus paradisi, et tertii eo_li sunt patefacta mysteria.
Sed universa h_c ex parte permodica, in comparatione
ejus, qu_e in futuro revelanda est gloria. Ideo post cubi-
turn bonm operationis, qum in hac vita perfici potest in
sanctis, cubitus incipit supern_e eontemplationis, quEe in
futura vita in cunctis jam constat perficienda e]ectis. 6/urn
nimirum mensura unius et dimidii cubiti, non luteribus
tantum, sed et rotis earum inerat ac basibus. Scripture
namque est in sequentibus, Una rota habebat altitudinis
cubitum et semis. Et paulo post, In summitate autem
basis erat qumdam rotunditas unins et dimidii cubiti, ita
fabrefaeta, ut luter desuper posset imponi. Luterum
quippe mensura unins erat eubiti et dimidii; quia nimi_am
ea fide in fonte vitae lavamur, ut per opera justiti_ ad
vitam intrare mereamur mternam, quamvis sine peccato,
dum hie vivimus, esse nequeamus. Ipsam vero vit_ cm-
lestis dulcedinem gustare ex parte, ac diligere in hac in-
terim vita, perfecte autem videre nulla ratione valemus.
Rotm quoque uno ac dimidio cubito mensurantur; quia
studium lectionis evangelie_e, qualiter hi qui perfecti esse
velint, vivere debeant, ostendit; spemque nobis _vternm
retributionis in pr_senti demonstrat, ipsam veto retribu-
tionis iLUus qualitatem in futuro nobis pandendam, simul
et donandam esse promittit. Bases et ips_ unum habent
cubitum, ac semissem amplitudinis in summitate sui, ubi
luteres reciperent; quia ipsi do'totes sumrni_ ac ministri
lavacrl salutaris, opere quidem perfecti in hac vita fulse-
runt, sed luce contemplationis ex parte sunt fruiti, unde et
aiunt, Ex parte enim cognoscimus, et ex parte propheta-
mus ; cure autem venerit quod perfectum est, evacuabitur
 DE TEMPLO 8ALOMONIS. _4_

quod ex part, est. In hunc modum fecit decem bases,

fusura una et mensura, sculpturaque eonsimili. Fedt
quoque decem luteres _eneos. Quare sint bases fact,e,
totidemque eis superpositi luteres, supra jam dictum est.
Quod veto una erat fusura mensuraque, et consimiliz sculp-
tufa omnium basium sive luterum, non in ea significatione
factum est, quod vequalia possint esse omnium merita doc-
torum; sed in ea potius, quod una tides evangelii, qua
instituuntur, unum est et sacramentum baptismi, quo
abluuntur, unus idemque Spiritus est, quo omnes conse-
crantur electi, tametsi donationes habent diversas in ipso
Spiritu, qui dividit singulis prout vult. Quadraginta batos
capiebat luter unus. Quadragenarius humerus solet
magna_ perf_ctionis typum tenere, quia nimirum quater
deni facinnt quadraginta. Deeem autem sunt pra_cepta,
quibus omnis nostm operatio in lege divina pra_fixa est;
quatuor vero evangeliorum libri, quibus per dispensa-
tionem Dominic_e incarnationis ecelestis patrize nobis est
patefactus introitus. Et quia omnes, qui ad mysterinm
sacri baptismatis pertinent, cure fide et sacmmentis evange-
lii debent fructum rect*e operationis ostendere, apte luteres
singuli, in quibus holocausta lavabantur, quadraginta batos
capiebaut. Quod vero sequitur, Eratque quatuor cubito-
rum, sire in altitudine seu in latitudine significet, intel-
leetus mysterii in promptu est. Luter enim unus quatuor
eubitorum erat, vel propter sancti evangelii libros, in qui-
bus forma nobis baptismi prmfixa est; vel propter quatuor
eardinales virtutes, quibus quisque tidelis, si non frustm
fidelis est, debet institui ; vel certe propter mundi quatuor
plagas, quibus lavacrum salutis ministratur, dicente Psal-
mographo: Quos redemit de manu inimici, de regionibus
congregavit eos, a solis ortu et occasu, ab aquilone et
marl Quod vero supra dixit_ Pariterque habebat unum
cubitum et dimidium ; et neque ibi altitudinem an ampli-
tudinem significaret, adjeeit, videtur quod fundum ipsins
luteris unius esse amplitudinis voluerit intelli_. Quod ex
mensum (ni fallor) basis, in qua positus erat, quisque luter
faeillime conjicitur, qum ita describitur: In summitate
346 DE _'EMPLO SALOMONIS.

autem basis erat quvedam rotunditas unins et dimidii

cubiti, ita fabricata, ut luter desuper imponi posset. Lati-
tudo ergo fundi in luterlbus, unius erat cubiti ac dimidii,
ipsa veto capacitas luterum, quatuor habebat cubitos. Sed
utnma in altitudine, an in longitudine, an in utroque dicat,
qui noverit ? Et constituit decem bases, quinque ad dex-
teram pattern templi, quinque ad sinistram. Dextemm
partem templi et sinistram non intus in templo ipso, sed
ante templum dicit ad orientalem plagam, videlicet in atrio
interiore, quod sacerdotum proprie vocabatur. Quinque
autem posuit ad dexteram partem templi propter Juda_os,
qui Sole Justitia_ pro doctrina legis antiquitus uti sole-
bant : et quinque ad sinistram propter nos, qui ereco diu-
tills corde servituti adha_rebamus ejus, qui ait: Ponam
sedem memn ad aquilonem; quod est aperte dicere: Illis
in cordibus requiescere desidero, qua_ a luce veritatis et
flamma divinre caritatis aliena esse considero. Mare autem
posuit ad dextemm partem templi, eontra orientem ad
meridiem. Et hoc in eodem atrio positum est ad orien-
tern. Quod autem ait, Ad dexteram partem templi, hoe
est quod repetit dieens, Ad meridiem. Ingredlentibus
enim atrium ab oriente, primo divertendum emt ad meri-
diem, ubi mare in ipso angulo stabat, sacerdotibus ad
lavandum paratum ; deinde progredientibus intro, occur-
rebant luteres ad lavandas hostias, ab utraque parte positi ;
intra hos erat basis amea quinque cubitorum longitudinis,
et quinque cubitorum latitudinis, et trium cubitorum alti-
tudinis, in qua stans Salomon dedicavit templum; deinde
ultra proffredientlbus, occurrebat altare holocausti contra
meridiem atrii; deinde porticus templi sive vestibulum,
in quo erant columna_ a_rea_,circa ostium templi. Quod
ergo mare posuit ad dexteram pattern templi, significat nos
per lavacrum baptismi ad regnum ecaleste, quod jure voca-
bulo dexterm figuratur, debere pervenire. Qui enim cre-
diderit et baptizatus fuerit, salvus erit. Nam ubi dextera
simul et sinistra in bono accipiuntur, vel Juda_am et gen-
tilitatem, ut in expositione basinm supra diximus; vel
pr_sentem ecclesi_ vitam et futuram, vel la_titiam sancto-
5
 DE TEMPLO SALOMONI8. 847

rum et tristitiam, vel aliquid hnjusmodl ; ubi vero absolute

dextera in bono ponitur, _eterna gaudia smpius demonstrat.
Quod vero contra orientem posuit mare, ad eandem prope
significationem respicit, quod videlicet per lavacrum sacrl
fontis splendor nobis internve claritatis aperitur. Quod ad
meridianum latus atrii, significat fideles per acceptionem
Sancti Sp'rritus ad flagrantiam solere ver_e caritatis accendi.
Fervor etenim meridiani solis consttevit in scripturis ardo-
rein ditectionis, et iUustrationem Spiritus Sancti, per quem
eadem dilectio diffhnditur in cordibus electorum, signi-
_care.

CAP. XXL OTnmia rosa de aurichalvo erant, _;c.]

Apte in regi0ne Jordanis fusa sunt vasa domus Domini, in
quo videlicet flumine Dominus noster baptizari dignatus
est, tinctusque ejus undis aquarum nobis elementum in
ablutionem peccatorum convertit: quia omne fidelium
baptisma, quo Domino eonseerantur, in exemplum cele-
bratur baptismatis illius, quo ipse aquas sanctifica-
viL Recte in regione Jordanis vasa domus Domini Aunt
facta. Neque enim aliter vasa electionis et miserieor-
fieri possumus, nisi ad baptisma illius, quod illo in
flumiue subiit respicientes, et ipsi vitali flumine sata-
gamus ablui. Notandum autem, quod non tantum in
regione Jordanis, sed et in campestri regione illius facta
dicit eadem vasa; significans multiplicationem fidelium,
quve non solum in Judaea, sed et in omnium nationum erat
htitudine futura, expleta prophetia qure dicit: Gaudebunt
campi, et omnia quve in eis sunt. Cui simile est hoc,
quod idem Psalmista de sacramentl Dominicoe incarna-
tionis arcano, a qua ad fidem venerunt, ait: Ecce audivi-
mus earn in gphrata, invenimus cam in campis sylwe.
Audimus quippe in Ephrata, id est, in Bethleem sacra-
menta Dominica ; quia revelatum per prophetas de Vir-
gine, qum erat ex eadem civitate, de fructu ventris ejus
Christum in came venturum. Invenimus ea in eampis
sylwe; quia revelata in latitudine gentium per orbem,
ipsi cognovimus, ipsi vidimus, ipsi partieipes sumus facti.
Fudit ergo rex vasa domus Domini in campestri regione
Jordanis, quia Dominus baptismum salutis, de quo vasa
 DE TEMPLO SALOMONIS.

misericordia. • faceret, per totam mundi latitudinem implevit.

Argillosa autem terra, de qua facta_ sunt form_e ad fundenda
vasa domus Domini, qum melius quam scriptura sacra,
de qua regulam bene vivendi accipimus, valet inteHigi?
Quasi enim argilla ignibus durata formam vasis Domini,
quanta et qualia fieri debeant, exhibet, cure nobis scrip-
tura reguiam justitia_ quam sequamur, ostendit, sancto-
rumque nobis exempla, qui in igni tribulationum invin-
cibiles perdurarunt, in omnibus sequenda pr_emonstrat.
Si vasa in domo Domini eleeta ac pretiosa esse concupis-
cimus, sieut a_s igni liquefactum argillw formas ingreditur,
quo vas possit aptum ministeriis ccelestibus eifici; ita et
ipsi salubriter humiliati, et flamma sive divin_e caritatis,
seu etiam humana_ adversitatis emolliti, viam patrum
bonum operando intramus, ut ad prmmiapatrum bene cur-
rendo perveniamus. Neque enim semper nos regulis ne-
cesse est bon_e opemtionis aptari, sed completa operatione
bona palma est speranda beata_ retributionis; quia nee
semper vasa in formis argilla_ tenebantur inclusa, verum
ubi ad perfectionem pervenerant, fractis formarum clau-
stris produeebantur in lucern, et in templo Domini pro
suis qu_eque locis disponebantur. Iioc autem dicimus,
non quia opera sanctorum unq,,am sint interitura, sed quia
ubi coronam justltia_, quam bene operando meruerunt,
aeceperint, laboriosa_ operationis cunctajam cessent ofllcia.
Quis enim in ilia vita pro fide Christi martyrium patiatur,
ubi, expulsis adversariis, omnes electi in pra_sentia Christi
la_tantur ? Quis ibi mortuum sepeliat, ubi sola viventium
term cst ? Quis lugentem consoletur, ubi absterget Deus
omnem lachrymam ab oculis sanetorum ? Quis ibi domum
percgrino et hospiti aperiat, ubi omnes simul eleeti habita-
tionem ex Deo habent_ domum non manufactam, a_ternam
in ccelis ? Quis mihi illie panem esurienti, potumve adfe-
rat sitienti, ubi Domlnus paseet me, et nihil mihi deerit ? Di-
ruptis ergo formis vasorum quondam necessariis, vasa ipsa
in domo Domini splendida jam refulgent ; qnia eessan-
tibus in fine seculi non solum persecutionibus, quas prop-
ter justltiam patiuntur, verum etiam laboriosis justithe
operibus quibus sponte sua pro 8eterna beatitudine insu-
 ]DE TEMPLO 8ALOMONIS, _9

dante|ecti, so]a _]sione sui Conditoris pr_cepta immorta-

lifts c]aritate L_tabuntur.
CAP. xxxl. Fecitque 8a_nnon omn_ vasa in _mo Domini,
_c.] A]tare aureum corda si_ficat perfectorum justorum_
internee claritatis et castitatis luce corusca_ quorum sub-
|imitati si_canda_ etiam locus convenit ejusdem altaris.
Stabat enim ante ostinm sancti sanctorum, ut in factura
tabernacu]i manifeste leprous. In quo videlicet altarl non
hostiarum sanguis, neque libamina, sed thymiamata tan-
turn incendebantur, quorum fumus ad superiora ascendens
operiebat arcam, atque oraculum odore suavitatis imple-
bat. In quo figuram exprimebat sanctorum, qui, dum
neglectis temporalinm cupiditatibus, tota intentione coe-
lestia quverunt, velut intus in vicinia oraeufi sunt positi,
nec longe remoti sunt a velo, quo templum et sancta
sanctorum dirimuntur. Qui corpore tantum terrain ineo-
lunt, caeterum secundum interiorem hominem totam con-
versationem habent in ccelis. Ascenditque ab hujusmodi
altari fumus incensorum intra sancta sanctorum, ubi area
est recondita, cure orationes sanctorum flamma caritatis
excitatm, ad c_lum usque perveninnt, ubi Christus est in
dextera Dei sedens. Non enim in hoc altari sanguis hosti-
arum, sed thymiamata tantum incendebantur ; quia tales
viri non habent opera carnis et sanguinis, qu_e in ara sui
cordis immolantes Domino reactant, sed solummodo lachry-
marum et orationis ei vota, pro desiderio regni evelesfis
offerunt. Verum quia nemo repente fit summus, sed per
oblationem carnalinm voluptatum sollicita mente ad desi-
derium cvvleste conscenditur, non prvetermisit seriptura in
mystica domus Domini factura et illorum ponere figu-
ram, qui carnales adhuc in se concupiscentias, qua_
militant adversus animam, flamma superni laboris in-
cendere laborant, quatenus his corde sire corpore suo
extirpatis, consequenter ad majora possint aseendere, ac
Deo spiritualinm thymiamata orationum et compunctionis
offerre. Factum namque est aliud altare ad offerendas
victimas, multo quidem majus_ sed quantum magnitudine
prmstans, tantum situ loci, et specie metalfi inferius. Nam
850 DE TBMPLO 8ALOMONIB.

et de _ere factum, et ante fores positrum erat templi. In

quo nimirum illi sunt figuraliter expressi, qui tati devo-
tione Domino deserviunt, ut caro eorum adhuc concupiscat
adversus Sp'_itum, et Spiritus adversus carnem, soleantqne
dice.re, Quia mente servimus legi Dei, came autem ]egi
peccati. Qui cure incentiva carnis edomare, fluxa luxuri_
restringere, frequentibus jejuniis et orationibus, vigiliis et
eleemosynis, c_terisque Spiritus fructibus ad tranqllilJi-
tatem castimoni_e Deo digne accedere contendunt, quid
nisi victimam ilti sum devotionis immolant, implentes illud
apostoli, quo obsecrat nos per misericordiam Dei, ut exhi-
beamus corpora nostra hostiam viventem, sanctam, Deo
placentem? QUI quoniam flagrant splrituatis fervore
amoris, sed nondum triumpho eminent devicta_ concupis-
centi_ carnalis, altare holoeausti ignem quidem de ccelis
sacrosanctum habet, sed speciem mils, et non auri pra_-
tendit. Verum quia plures sunt in sancta ecclesia car-
nales, quam spirituales, plures qui vitionnn illeeebras refra_-
nando cohibent, quam qui superato ae sopito vitiorum cer-
tamine de adepta virtntum seeuritate l_etantur, merito
attare holocausti mains esse mutto, quam altare thymia-
matis asserebatur. Scripture namque de eo est in libro
Paralipomenon: Fecitque altare ameum 20 cubitorum lon-
gitudinis, et 20 eubitorum latitudinis, et 10 eubitorum alti-
turllnis. Et quidem altare thymlamatis Moyses fecit in ere-
too, habens cubitum longitudlnls_ et alterum latitudinis, et
duos eubitos in altitudine. Quantse autem magnitudinis hoe
Salomon fecit, scriptura non dicit, sed tantum quod altare
aureum fecerit, dicitur. Constat autem quia tantmn facere
non potuit, quantum fee.it holocausti; quia si viginti cubito-
rum in longitudine factum esset, totam templi latitudinem
impleret. Quanto igitur ulterius erat posimm altare helo-
causti quam ineensi, quantumque genere ohhtionis ac vili-
tate metalli ignobilius fuif_ tantum quantitate measure, et
hostiarum frequentatlone pr_estabat; quia nimirum plures
sunt multo, quibus dicatur: Si vis ad vitam ingredi, serva
mandata; quam quos audire de|ectet, Si vis perfectus ease,
vade, vende qu._ehabes, etda pauperibus. Nec tamen hujus
 DE TBMPLO SALOMONI$o 351

mensura altarls ratione mystica caret, et numero. Habet

enim viginti cubitos longitndinis,et totidem cubitos latitudi-
his, ct dccem cubitos altitudinis ; de quo quidem numero in
expositione templi, et vestibulo ejus diximus. Sed et nunc
dicendum breviter. Quod altarc holocausti clectorum in
ecclesia typum tenet, qui suum corpus et animam Deo
consecrate per ignem amoris illius qu_erunt, persevemntia
horum in bona operatione per longitudinem altaris, ampli-
tude in caritatc Dei et proximi, per latitudinem, spes in
expectatione divin_e visionis, per altitudinem figuratur.
Quod vero longitudo et |atitudo altaris vicenorum erat
cubitorum, magnam utique perfectionem designat ejusdem
indefess_e ]o_ganimitatis ac sincer_e dilcetionis, qu_e per
utriusque testamenti nobis observantiam tribuitur. Quater
enlm quini vicenarinm numerum complent. Qulnque
autem libri Moysaic_ lcgis, quatuor evangelic_e sunt liber-
tatis. Et cure ad intelligentiam atquc custodiam legis
spiritua|em illustrante evangelii gratia pervenimus, vice-
narinm profecto numerum perfieimus. Fitque idem hume-
rus vicenarins in longitudine et latitudine altaris, cure
corda electorum, docente utroque testamento, et adjuvante
ipso uno utrinsque testamenti auctore, et persevemntiam
boni operis etiam in persecutionibus servant, et hilarltatem
dilectionis in eos qui persequuntur exhibent. Denario
autem numero spes cwlestium pr_emiorum designari solet_
Domino afllrmante, cure cos qui in vinea magni patrisfami-
lias laborabant, denario remunemndos esse testatur. Et
merito per hunc numerum merces _eterna figuratur, in qua
nostra natura, et in veternum divin_evisioni conjungitur, quia
in ipso numero mystice divina simul et humana natura de-
signatur, Deus qulppe trinitas est. Homo autem septenario
numero comprehenditur; quaternario videlicet propter
corpus, quod ex quatuor elementis consistit ; ternario vero
propter triplicem interioris hominis diffcrentiam quam
scriptura nobis sancta ostendit, cure diligere nos jubet
Deum ex toto corde, ex tota anima, ex tota virtute. Uncle
et in decalogo legis tria sunt mandata, qua_ nos ad culture
divini amoris excitant, septem qu_e dilectionem commen-
852 DE TEMPLO SALOMONIg.

dent proximi. Qni ergo decalogum in Dei et proximi

amore custodiunt, jure mercedem hujus custodi_v in Dei
simul et proximi visione percipiunt. Quique in hac vita
et proximum quem vident, et Deum quem non vident,
diligunt, hi in futura vita et Deum regem in decore suo,
et proximum glorificatum ac decoratum videbunt. Et
ideo altare quod in figura factum est electorum, ad signifi-
candam eorum vitam perpetuam, decem erat cubitos altum.
Cure veto dictum esset quod fecit Salomon altare aureum,
additum est continuo : F.t mensam, super quam ponerentur
panes propositionis, auream. Mensa autem aurea, scrip-
tura est sacra spiritualis intelligenti_e claritate fcecunda;
de qua Psalmista Domino, Parasti (inquit) in eonspectu
meo mensam, adversus eos qui tribulant me. Ne enim
nos adversarii tribulantes ad errorem infleetant, mensam
nobis Conditor noster scientize c_]estis, per quam in fide
veritatis confortemur, paravit. Panes namque propositio-
nis, sancti sunt doctores, quorum nobis opera, vel verba
salutaria, ad exemplum vi_ proposita, semper in divlnis
paginis quisquis bene quverit, invenit. Uncle et apte iidem
panes in Exodo duodecim fieri prvecepti sunt, videlicet
propter apostolos duodecim, per quorum ministerium et
novi seriptura testamenti condita est, et instrumenti vete-
ris_ donante Domino, revelata mysteria. Quo nimirum
numero non tantum iidem apostolij sed et omnes sunt
designati, qni prrvdicendo vcrbum pabulum vitse fidelibus
ministrant; quia omnes utique ipsam doctrinse formam,
quam apostoli a Domino accepere, sequuntur. Legimus
autem de his panibus in Exodo, per singula sabbata eos
mutari debere et novos pro veteribus in mensa Dominl
proponi, unius quoque mensurre ac similis form_ semper
eos parari prseceptos. De qnibus omnibus mysticus de
interna refectione sensus, luce elarior refizlget. Ablatis
enim veteribus, novi restituuntur panes, cure assumptis
de hac vita aliquibus doetorum fidelium ah'os loeo eorum
sancta ordinat ecclesia. Et hoc non nisi de die sabbati,
qnia qnisqnis bonum certamen certaverit, cursum con-
summaverit, fidem servaverit, tempore suse reso|utionis
 DE "rEMPLOSALOMONIS. 358

requiem beaUe perennitatls intrabit_ Unius mensur_, et

non disparis, similes semper fiebant panes; quia nimirum
una eademque forma est veritatis et fidei, quam primo
apestoli suis auditoribus ostendebant, ac deinde sueces-
sores eorum, et omnes usque ad fidem secuH pii doctores
in ecclesiis Christi per orbem pr_edicare non desistunt.
CAP. xxxII. Quod vero in verbis dierum legimus, quia
t'ecit Salomon mensas decem, et posuit eas in templo,
quinque a dextris, et quinque a sinistris, phialas quoque
aureas centum, non tam ad panes propositionis, quam ad
vasa Domini factas esse, eredibile est; phialas videlicet,
quas pariter factas scriptura refert; thymiamateria, thu-
ribuleb et _'_etera qu_e in sequentibus leguntur. Nam
quod paulo post in eodem verborum volumine subinfer-
tur: Fecitque omnia vasa domus Domini, et altare veneum,
et mensas, et super eas panes propositionis ; ve] pluralem
posuit pro singulari, more scripturis usitatissimo ; ut in
Jesu Nave, Filii autem Israel pr_evarieati sunt mandatum,
et usurpaverunt de anathemate, cure Achaia solus, et non
plures filii Israel hoe feeerint ; vel certe quia panes pro-
positionis solebant ante sabbathum coqui, ut in sabbatho
mox poni possent in mensam propositionis; potuit fieri,
ut panes noviter eocti, mox illis mensis imponerentur,
ibidemque nocte ilia servarentur operti, donee primo
mane ablatis veteribus, super mensam propositionis pone-
rentur ealidi. Non autem h_e mens_e deeem a figura unius
mens_e propositionis discrepant. Nam sieut mensa duo-
deeim panibus onusta unanimem totius seriptur_e eoncor-
diam, auetoritate apostolica munitam designat ; ira non
immerito et mens_e deeem aurem di_q_n_elegis, et prophe-
tarum eloquia fig_urate denuntiant, qu_e vel refeetionem
nobis verbi Dei, quasi panes propositionis offerunt, vel
nobis exempla fidelium, quasi positorum in se vasorum,
Domini elaritatem et miraeula proponunt. Reete autem
his quinve sunt mens_e, non solum quia legislator quirt-
clue volumina seripsit, verum etiam quia tom veteris
testamenti series quinque _etates seeuli eompleetitur.
Geminatur autem numerus mensarum quinarius, et quin-
VOL, VllI. A a
_5_ _.DE TEMPLO SALOMONIS.

que a dextris, et quinque a sinistris ponuntur, cum post

incarnationem Dominicam eadem scriptura, sire utrique Dei
populo, Judveo scilicet et gentili, committitur, sire evange-
licis plena figuris ostenditur, qu_ quondam Dei populo anti-
quo juxta literam solum intelligenda esse putabatur. Cure
enim legentes in sancta scriptura, verbi gratia, Abel coro-
nature mal_yrio, Enoch translatum de mundo, Noe per-
eunte mundo mirabi_ter salvatum, hospitalem Loth exter-
minatis impiis sublimiter remuneratum, Abraham merito
obedientim patrem cunetarum gentium eonstitutum, Jo-
seph post venditionem merito castitatis et innocentim exem-
plum virtutis ass umimus; quid mensm quinque aure_v,
sive vasa Domini, seu panes propositionis adhuc in sinistris
templi, nisi quia divinve literm juxta historieum sensum
januam nobis et recte vivendi, et mterna prmmia a Domino
speranda aperiunt? At cure easdem altius intelligentes,
vel dispensationem Dominic2e incarnationis, vel alia qu_-
libet sanctm ecclesive sacramenta sonare videmus; quasi
alias quinque mensas ad portanda vasa electionis, et allmo-
niam vitro spiritualis in dextris templi invenimus; quia
eadem ipsa verba sacrm histori_e novum omnino fulgur
nobis sapientise coelestis, novos aperire sensus de veteribus
cognoscimus; in qua profecto figura et candelabra quina
sunt facta in templo. Cure enim dixisset seriptura regem
Salomonem fecisse mensam, super quam ponerentur panes
propositionis, auream, adjunxit subsequenter, et ait,
CAP. XXIV. Et camfelabra aurea qu/_ue, _c.] H_e enim
mensw ex typo sanct,v scripturm recte ponuntur, quia et
justitiam esurientibus panem verbi mlnlstrant_ et vasa
ferunt ministerii omlestis, id est, justorum nobis actus in
exemplum proponunt; ita et aptissime per candelabra
eadem divina eloquia figurantur, videlicet quia lucern
sapientise errantibus proferunt. Hinc etenim Psalmista,
Lucerna (inquit) pedibus meis verbum tuum, &c. Hinc
etenim Salomon ait, Quia mandatum lucema est, et lex
lux. Quare autem quinque a dextris, et quinque a sinis-
tris, siut posita candelabra, ex his qu_ de mensis tractavi-
mus, facilHme patet. Cure vero di__isset, Quinque a dex-
 DE TEMPLO SALOMONI8. 355

trls, et quinque a sinistris, convenicnter additur, Contra

oraculum. Oraculum namque ubi erat arca, ut sa_pe dictum
est, aditum desiguat patrhe coelestis, ubi Christus est in
dextera Dei sedens, paternorum utique conscins secretorum.
V.el candelabra templi aurea contra oraculum sunt posita,
quia divina eloquia ad hahitationem semper supernee civi-
tatis aspectant, ut hujus agnitionem ac desiderinm nostris
cordibus infundant, et eos qui originem carnis e terra
habent, ad appetendam promexendamque in ecelestibus
sedem perpetu_e mansionis accendant. Sunt autem qui
hoc quod de candelabris dicitur, quinque ad dexteram, et
quinque ad sinistram, ira putant intelligendum, quod
quinque fuedut a dextris illius candelabri, quod £ecit
Moyses in deserto, et quinque a sinistris, utraque tamen
ad meridianam plagam, in qua candelabrum, quod unum
fecit Moyses, stare prmceptum est. Quod eodem ordine
de mensis decem intelligunt, quae omnes quidem ad sep-
tentrionalem plagam fuerint positm; sed quinque ad dex-
teram Mosaicm illius mensm, et quinque ad la_vam. ¥erum
si consideres verba sacree scripturm, quibus dicitur, Et
candelabra aurea quinque ad dexteram, et quinque ad
sinistram contra oraculum ; patet, ni fallor, quod veque
utraque per latus utrumque templi in long"am sint posita.
Nam si omnia candelabra ad australe latus templi in lon-
gum posita essent, non diceretur contra oraculum posita,
sed potius contra aquilonem, sive contra mensas, sive etiam
in mensis ubi stabant; quod dictum est in Exodo, de illo
uno candelabro in tabernaculo testimonii, e regione mensve,
in parte australi ; itemque in libro Numerorum, Cure posu-
eris septem lucernas contra earn pattern, qua candelabrum
lueere debuit. F.x utraque parte templi candelabra, ex utra-
que erant mensee; quia divina scrlptura ad illustrationem ac
refectionem utriusque Dei populi condita est, qua_ nos in
prosperis et adversis, tristibus ac lmtis venientibus vel acci-
dentibus reiicere, ne deficiamus, et ne caeci remaneamus,
illustrate consuevit. Vasa quoque misericordiw sibi super-
posita, hoc est, scripta in sejustorum opera, utrisque nobis,
per qum in actione justitlm et ipsi confortemur, proponit.
Aa2
_ DE TEMPLO SALOMONIS.

Si autem qmeris, quid inter candelabra et lucernas eorum

typiee distet, possumus recte intelligere lueernas esse viros
sanctos, qui oleo Sancti Spiritus infusi, et ipsi igni dilec-
tionis ardent in corde, et proximis lucern scienti_e profe-
runt in lingua. Candelabra autem quve has lucernas in
sublime tollunt, ut longe lateque videri possint in ecclesia,
scripturam esse saeram, quae sanctorum nobis virtutes,
et doctrlnam sua lectione demonstrat ; cui videlicet inter-
pretationi annuit sermo Domini_ quo dicitur de Joanne, Ille
erat lucerna ardens et lucens. Possumus etiam ita aptis-
sime dicere, quia lueern_e sunt divina eloquia, juxta illud
Psalmistae, quod et supra posuimus: Lucerna pedibus
meis verbnm tuum. Candelabra autem harum lucernarum
saneti omnes, qui sua eorda et corpora ferendis Domini
mandatis, humi_ semper intentione supponunt. Quisquis
enim in hullo propriam sequi curat vo]untatem, verum in
omnibus quze scriptura sancta dicit, attendit, ejusque se
subjicere mandatis satagit; auseultare promissis, quasi
candelabrum domus Dei aureum aureas ejus gestat lucer-
nas; quia casta corporis sui membra castas mentis co_-
tationes ad facienda qure Deus jubet, supponere eontendit.
Et hoc tam fixa intentione quam candelabrum, necesse est
firmiter ad superna erectum, impositas sibi lucernas non
solum absque ruina, sed etiam absque ulla status sui
mutatione servare. Quod veto cure dixisset, Et candela-
bra aurea quinque ad dexteram, et quinque ad sinistmm
contra oraeulum ex auto puro; addidit, Et quasi lilii flores,
et lucernas desuper aureas, videtur juxta literam, quia
suprema pars candelabrorum in modum sit litii repandi
deformata, quod in candelabro tabernaculi faetum esse
legimus_ cujus et stipes medius, et calami ex ipso proee-
dentes cure scyphis et sphzerulis, lilia scribuntur habuisse
perplurima. Ftores autem lilii, sieut s_epe dictum, am_e-
nitatem semper virentis terrze viventium designant. De
qua dicit bcatus Petrus, regeneratos nos a Domino in
spem vivam, in haereditatem ineorruptibilem, et inconta-
minatam, et immareessibilem conservatam in emlis. Et
bene liUi flores aurei in candelabro sunt facti domus
 DE TEMPLO SALOMONIS. 357

Doming quia divina scriptura, spretis tcmporalibus gaudiis,

ad appetenda nos bona patrim ccelestis provocare consue-
vit. Et quomodo ereetum in altitudine candelabrum lilii
flores et lucernas habet aureas in eapite ;ita omnes electi
quJ in eadem scriptura sacra continentur, erecto ad superna
sensu, coelestia bona a Domino qumsisse, et pereepisse
probantur. Diximus plenius de mensa et candelabro, et
utroque altari, ac basi domus Domini, in libris quos de
factura tabernaculi et habitu sacerdotali seripsimus. Si
quis ergo juxta capaeitatem nostri sensus ex patrum tradi-
tione progenitam de his scire desiderat, in illo opere requi-
rat. Seqttitur:
CAP. xx_. Et cardines ostiorum domus Domini, _'c.]
Si ostia domus interioris sancti sanctorum angelica sunt
mysteria, qua_ nobis de corpore egressis introitum vita_
e_elestis reserant, et ostia domus templi doctores saneti ac
saeerdotes, qui instruendo, baptizando, Dominici corporis
et sanguinis mysterla communicando, prima nobis pra_-
sentis ecclesim lumina pandunt, quid cardines utrorumque
ostiorum, nisi sensus et corda eorundem sunt angelorum
sive sanetorum, quibus immobiliter contemplationi ae di-
leetioni sui Conditoris adhmrent, ut eo ministerium divini-
tus sibi delegatum, recte compleant, quod a voluntate
iUius, cui ministrant, nunquam oculos avertunt. Aperiun-
tur ergo et clauduntur ostia tempore congruo, sed nullo
suum cardinem tempore deserunt ; quia et angeli et homi-
nes sancti sive in hac vita fidei, sire in ills speciei fideles
atque electos suscipiant_ semper animum in radice internee
dilectionis fixum tenent. Unde bene iidem cardines ex
auto facti esse perhibentur, propter videlicet meritum
proprim claritatis.
Et laerfecit omne opus, _ye.J Perficit Salomon opus quod
faciebat in domo Domini_ cure Rex pacificus noster in die
novissima omnes electos resurrectionis immortalitate glori-
fieat. &lioquin quamdiu status hujus seculi geritur, facit
quidem opus domus Domini Salomon, sed nondum perfi-
cit; quia corda electorum Dominus, ut bona operentur,
inspirat et adjuvat; nuUum tamen in hae vita duataxat
_5_ DE TEMPLO SALOMON|S°

commorantem absque peccato esse tribuit ; namque hoe

donum futur_ vita_ beatitudini reservat. Perficit vero
omne opus templi sui, et hoc dedicationi aptum reddit,
cure translatos de hac vita electos, mternum perducit ad
regnum. Quod bene signifieatur et in hoc, quod templum
septem annis vedificatum est, octavo autem perfectum ac
dedicatum est. Septem namque diebus omne hoc tempus
volvitur. Oetava est dies judicii et resurrectionis futurm,
de qua Psalmi sextus et undeclmus attitulati sunt; cui
videlicet tempori convenit apte quod sequitur:
El intulit quee _acrificaverat pater _ David, _;c.] Argen-
turn namque ad nitorem eloquenti_e ; aurum ad splendo-
rein sapientia_, vasa generaliter ad rationalem pertinent
creaturam. Sanctificatque David pater Salomonis argen-
turn, cure Deus pater eloquentes quosque gratia Sancti
Spiritus ad loquendum verbum evangelii confortat ; sanc-
tificat aurum, cure naturali ingenio prveditos suo replens
Spiritu, ad consideranda in lege sua mirabilla illuminat ;
sanctificat et vasa, cure omnibus generaliter filiis eeelesi_e
ejusdem Spiritus gratiam largitus_ ad amanda illos, et
appetenda dona perpetu_e salutis inflammatur. Hoc au-
tern argentum, hoc aurum_ h_ee sanetificata vasa Salomon
infert in templum, cure Dominus noster peracto universali
judieio omnes electos, et doetores videlicet, et e_eterorum
fidelium c_etum in gaudium regni ccelestis introdueit:
reponitque vasa diversi generis argentea sire aurea in the-
sauris domus Domini, quando eos qui multitudine dulce-
dinis ejus frui meruerint, abseondit in abdito vultus sui a
conturbatione hominum. Et apte multi sunt thesauri,
in quibus vasa electionis reeondantur, sed una domus
Domini in qua iidem sunt facti thesauri ; quia et una est
ecclesia, in qua omnes continentur electi, quantumlibet
meritls distent : et una est et non diversa patria ilia c(eles-
tis, quae eleetis promittitur omnibus; quamvis, sieut stella
a stella differt in claritate, ita et resurrectio mortuorum.
Quod utrumque judex ipse ae distributor praemiorum
Dominus una sententia demonstravit, cure ait: In domo
Patris mei mansiones mult_e sunt. Unam ergo domum
 DE TEMPLO SALOMONIS. 359

Domini fecit Salomon, sed multos in ea thesauros ad

reeipienda vasa diversi generis, una tamen benedictione
sanctifieata paravit; quve nimirum domus Patris non
manufacta v_terna est in c_elis ; sed multee in ea mansiones,
ad recipiendos omnes timentes se ae diligentes, quibus
Dominus benedi_it, pusillis cure majoribus. Amen.
 IN

EZRAM ET NEEMIAM

PROPHETAS

ALLEGORICA EXPOSITIO.

PR2EFATIO.

ExI_Ivs sacr_e interpres ac doctor scripturve Hieronymus,

cum libros ejusdem scriptur_e in epistola ad amicum brevi-
ter percurreret, et qu_e in singulis continerentur, strictim
contingeret; Ezras, inquit, et Neemias, adjutor videlicet
et consolator a Domino in uno volumine narrantur, et
instaurant templum, muros exstruunt civitatis ; onmisque
illa turba populi rcdeuntis in patriam, et descriptio sacer-
dotum, Levitarum Israel, proselytorum, ae per singulas
familias murorum et turrium opera divisa, aliud in cortice
pr_eferunt, aliud retinent in medulla. Quapropter, reve-
rendissime antistes Acca, tuis diligenter obsecundans hor-
tamentis, considerando eidem volumini operam dedi. Con-
fidens vero adjutorc et consolatore Domino ae Salvatore
nostro Jesu Christo, quia donet nobis propitius, retecto
cortice literm, altius aliud et sacratius in medulla sensus
spiritualis invenire ; quod videlicet ipsum Dominum, ac
templum et civitatem ejus, qum nos sumus, propheticis
quidem figuris, sed manifesta ratione designet. In quo
nimirum opere maximo nobis adjumento fuit prmfatus
ecclesim magister Hieronymus in explanatione propheta-
rum; qui eadem qu_e Ezras et Neemias facta scribunt,
ipsi sub figura Christi et ecelcsiae fienda praedixerant.
 ALLEGORICA EXPOSITIO IN EZRAM. _

LIBER PRIMUS.

Cu_cTxs legentibus liquet, domum sive templum Dei

in scripturis sanctis_et unumquemque electorum, et omnem
simul ecclesiam, hoc est universitatem justorum solere
appeUari; pro eo quod in cordibus in se credentibus ac
sperantibus, seque diligentibus, Deus inhabitare dignetur,
juxta hoc quod ipee ait: Si quis diligit me, sermonem
meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum
veniemus, et mansionem apud eum faciemus. Unde et
apostolus: Templum, inquit, Dei sanctum est, quod estis
vos. Et in epistola ad Hebrmos: Et Moyses quidem
fidelis erat in tota domo ejus, tamquam famulus, in testi-
monium eorum qua_ dicenda erant ; Christus vero tan-
quam filius in domo sua, qum domus sumus nos, si
fiduciam et gloriam spei usque in finem firmam reti-
neamus. In cujus figuram domus sire templi spiritualis,
Salomon rex feeit templum Domino in Hierusalem; ham
Salomon ipse, qui interpretatur pacifieus, apte figuram
tenuit ejus de quo canit propheta: Multiplicabitur ejus
imperinm, et pacis non erit finis. De quo et apostolus
ecelesia_ de gentibus scribens: Et veniens, inquit, evan-
gelizavit pacem vobis qui longe fuistis, et pacem his qui
prope; quoniam per ipsum habemus aecessum ambo in
uno Spiritu ad Patrem. (_uod vero idem templum septem
annis a_dificavih octavo autem consummavit ac dedicavit,
sigaificat quod toto tempore seculi hujus, quod septem
diebus circuit, ecelesiam Dominus collectis ad mdifieium
e_leste fidelibus eonstruit. Porro in vita futura, apparente
gloria resurrectionis, ad integrum perficit, atque in gaudinm
vitro immortaais in mtema sum claritatis visione sustollit.
Quia enim ipse octava die, hoc est post septimam, sabbati
resurrexit a mortuis, reete octonario numero tempus etiam
nostra_ resurrectionis exprimitur. Quod autem mvo se-
quente qu,edam templi mdificia pramimia vetustate dissolvi
cmperunt, sed eadcm mox instantia regum ac sacerdotum,
qui illis fuere temporibus, instaurata, et in pristinum sus-
_ ALLBGOBICA gXPO$ l'rlO

citata sunt stature ; significat quotidianos fidelium ac

levissimos erratus, de qualibus Salomon: Septies, inquit,
cadit justus, et resurgit; qui quotidiana veque ipsorum
solertia, donante Domino, per exempla vel exhortamenta
imecedentium justorum, quasi per regum ac m_:_dotum
Dei corriguntur industriam ; reges namque ac sacerdotes
merito omnes in ecclesia perfeeti vocantur, cure sint mem-
bra regis ac mu_erdotis summi_ cum seipsos bene regere,
cum sua corpora Domino hostiam viventem exhibere didi-
cerint. Quod postmodum crescentibus malis, ipsum tern-
plum idolorum sordibus profanatum, et ad ultimum a
Chald_eis destmctum atque incensum est; significat gra-
viores lapsus eorum qui per confessionem quidem rect_e
fidei, ac sacramentum lavacri salutaris, sanctae ecclesi_e
membris adunati, sed denuo frande malignorum spirituum
ab statu fidei dejecti, ac vitiorum sunt flamma combustL
(_uod diruto templo, ac destructa pariter urbe Hierusalem,
cives ejus in Babyloniam transmigrati, sed post annos 70
acta de malls suis l_enitentia, ad patriam sunt _omino
miserante remissi, ac rursus idem templum atque urbem
sanetam gTandi cure labore restaurarunt; figurate designat
eos qui decepti a diabolo, non solum fidei sinceritatem
atque integritatem boni operis perdunt, verum etiam per
acerbitatem scelerum gentilibus ac publicanis assimilari
videntur, juxta illud Dominieum : Si autem ecclesiam non
audierit, sit tibi sicut ethnicus et public.anus. Quorum
tamen nonnulli per divina_ respectum grative resipiscentes,
ad ecclesiam revertuntur; cure iUustmtione Sancti Spiritus
eompuneti, pr_ecepta divinee legis, qu_e reliquerant, denuo
audire incipiunt, et custodire. Septem namque sunt dona
Sancti Spiritus, qu_e propheta Esaias man[festa distinc-
tione enumerat. Decem vero pr_eceptis omnis divinve legis
summa comprehenditur. Et septem multiplica per decem,
septuagenarlum numerum perfieiunt. Uncle apta signifi-
catione, qui per opera perversa in Babyloniam fuerant
eaptivati, post septuaginta annos liberantur, ac domum
Dei et civitatem sanctam remdifieant. Quia nonnunquam
hi, qui per sua peccata a eommunione ac societate sanctoe
 IN EZRAM_ CAP. I,

cceleshe separatl, infidelium sorti ae numcro copulabantur;

rursum per donum Sancti Spiritus, studio se bon_e opera-
tionis exercent, ac per hoc consortium fidelium, domus
videlicet et civitatis Domini, de qua fuerent ejecti, recipiunt.
Notandum enim, quod unam eandemque Peenitentium ad
ecclesiam reversionem, et domus Domini re_edificata post
incendium, et civitas restaureta Hierusalem post destruc-
tionem, necnon et populus post captivitatem patriam re-
missus, et vasa sancta, qu_e ablata erant_ domum reducta,
typiee denuntient. Verum quia de his omnibus propheta
Ezras, quomodo sint facta, sufficienter explieat, libet de
volumine ejus aliqua eommemorare, et, prout Dominus
dederit, sph4tuali sensu exponere ; quo manifestius patefiat,
qualiter his qui per negligentiam vel errorem perierant, sit
ad pcenitentiam redeundum; quanta Dei gratia, quanto
ipsorum eonatu sit admissorum poscenda vel impetrenda
venia; quomodo iidem p_enitentes, una cure eis qui nuper
ad fidem venerant, unam eandemque Christi domum _edifi-
cent, ae pariter in futuro dedieationis illius solemnia ex-
peetent.

IN CAP. I.

CAP. L In anno primo Cyri regis Persarum, _;e._ Nat-

rant veteres historiae, quibus et prophet_e Danielis scripture
concordat, Cyrum regem Persarum, juneto sibi soeio Dario
rege Medorum, Babyloniorum destruxisse imperium, oe-
eiso ultimo eorum rege Balthasar, et ipsa urbe diruta ae
vastata. Qui videlicet Cyrus sciens a Deo Israel regnum
sibi treditum, mox ut regnum illud, quod populum Israel
eaptivaret, ae servitio premebat, superavit, dedit faeultatem
eidem populo patriam redeundi, ae domum Dei sui, qua_
in ea eret ineensa, reaedifieandi ; eandemque libertatis sen-
tentiam non rant-tim verbo pr_escntibus intimavit, verum
etiam eis qui longius per omnes regni sui provineias aber-
rant, missis epistolis mandavit, ipsum qui est Deus Israel,
verum esse Dominum et Deum eoeli, omniumque regnorum
auetorem, publiea vote est eonfessus. Qu_e omnia sic
futura, prophet_e saneti, et Hieremias aperte pnedixerunt.
 ALLEGORICA EXPOSITIO

Quorum Hieremias etiam numerum annorum quibus es-

sent in Babylonia servituri, et quando in patriam revo-
candi, prmcinnit. Esaias autem etiam nomen regis Cyri,
per quem a servitio liberaudi, et in patriam revocandi,
cujus permissu templum essent restauraturi, sine ullis
propheticve locutionis enigmatibus ostendit. Air enim
Hieremias: Hme dleit Dominus exercitunm, Deus Israel,
omni transmigrationi quam transtuli de Hierusalem in
Babylonem: _Edificate domos, et habitate, &c. H_c dicit
Dominus exercituum: Cure eoeperint impleri in Babylone
70 anni, visitabo vos, et suscitabo super vos verbum meum
bonum, et reducam vos ad locum istum. Porro Esaias :
Hvec dicit Dominus Redemptor tuus, et Formator tuus ex
utero : Ego sum Dominus faciens omnia. Et paulo post :
Qui dieo profundo, desolare, et flumina tua arefaeiam.
Qui dieo Cyro : Pastor meuses, et omnem voluntatem
meam eomplebis. Qui dico Hierusalem: _Edifieaberls, et
templo fundaberis. H_ec (licit Dominus Christo meo
Cyro, cujus apprehendi dextemm, ut subjieiam ante faeiem
ejus gentes, et dorsa regum vertam, et aperiam eoram eo
januas, et portw non claudentur. Ego ante te ibo, et
gloriosos terr_e humiliabo. Portas a_reas conLeram, et
veetes ferreos confringam. Et dabo tlbi thesauros abscon-
ditos, et arcana secretorum, ut scias quia ego Dominus,
qni voco nomen tuum Deus Israel, propter servum meum
Jacob, et Israel electum meum. Et vocavi te in nomine
tuo, assimilavi te, et non cognovisti me. Ego Dominus, et
non est amplius, extra me non est deus. Aeeinxi te, et
non eognovisti me. Ex qua Esai_e prophetia credendum
est, maxime Cyrum regem dilexisse filios Israel, eosque de
captivitate exemptos domum remisisse, ac templum Do-
mini revedificare jussisse, quod audierit prophetas eorum per
Spiritum Dei de suo regno et Babyloniorum destructione
fuisse pr_elocutos. Nam specialiter ipsum genus expugna-
tionis, quo Babylonia destrui cceplt, expresserant idem
prophetm; quorum Esaias, Qui dieo, inquit, profundo_
desolate, et flumina tua arefaciam. Porto Hieremias:
Murus Babylonis ille latissimus sutfossione suffodietur, et
 IN EZRAM, CAP. Io 3_

port_ ejus excelsm igni comburentur. Narrant enim his-

torim, quia diviso atque exinanito per plurimos rivos flu-
mine Euphrate, qui per medium Babylonis influebat, per
aref_ctum ac desolatum ejus profundum, urbem hostis
intraverit. Hmc de historia paueis dixerimus. At vero
juxta mysticos sensus, Cyrus rex Dominum Salvatorem
et nomine designat, et factis, quod non ex nostra conjec-
tufa, sed ex manifestissimis Esaim verhis dicimus, quibus
ex persona Domini dicebat : Assimilavite, et non co_ovisti
me. Assimilavit namque eum Deus filio suo, quamvis
ipse Deum se assimilantem minime eognoverit ; primum
in eo quod Christum suum eum cognominare di_natus
est ; deinde quod eum Cyrum, qui interpretatur h_eres,
multo antequam nasceretur, vocandum esse disposuit;
hoc etenim vocabulum recte congruit illi, cui dicit idem
Deus Pater: Postula a me, et dabo tibi gentes hvereditatem
tuam. De quo et apostolus: Quem constituit hmredem
universorum, per quem fecit et secula. De quo etiam in
came apparente, iaimici persequentes dicebant: Hic est
h_res, venite occidamus eum, et nostra erit h_ereditas.
Sed et in eo Deus Pater, quod subjecit ante faciem Cyri
gentes, et dorsa regum vertit, portas mreas contrivit, et
vectes ferreos confregit, videlicet Babylonis, vel aliarum
quas cepit civitates ; quod dedit ei thesauros absconditos,
et arcana secretorum, diversarum videlicet opes ignotas
provinciarum assimilavit eum Domino et Salvatori nostro,
qui prmdicantibus per orbem apostolis, gentium sibi univer-
sarum colla subjecit, ipsos quoque return dominos, et
sapientim secularis auctores sum ditioni substravit ; qui
portas inferorum destruxit, ut ablatos inde electos suos ad
libertatem patri_e c_elestis introduceret; qui errores con-
trivit gentium, et doctrinas humana rationc munitas, per
humilium ora subvertit ; ut eisdem correctis lumen sure
fidei et veritatis aperiret, in quo sunt omnes thesauri
sapientive et scienti_e abscondlti. Quos videlicet thesauros
idem Dominus noster in natura Divinitatis mternaliter ex
Patre habult ; sed in assumpta humanitate extempore
accepit, illo nimirum, ex quo ipse esse homo ccepit. Assi-
366 ALLEGORICA EXPOSITIO

milavit ergo Cyrum Dominus unigenito Filio suo, Deo et

Domino nostro Jesu Christo ; quia sicut ille, destructo
Chaldmorum imperio, populum Del liberavit, ac patriam
remisit, templumque quod erat incensum in Hierosol_mis,
re_edificari pravcepit, et hoc ipsum edictum etiam per lite-
ras manifestare euravit, ut implcrentur verba Hieremire,
quibus hoc futurum esse praedixit ; ita Mediator Dei et
hominum, destructo per orbem diaboli regno, electos suos
qui erant dispersi, ab ejus tyrannide revocatos, in suam
congregat ecclesiam. Quae et in pr_esenti justificata ex
fide, pacem habet ad Deum per ipsum, et ad visionem
perpetum pacis festinat in futuro: Hierusalem quippe
visio pacis dicitur. Qui etiam templum, quod erat incen-
sum, facit restaurari, cure illos qui insidiis antiqui hostis
fidem perdiderant ad salutem reducens, sua inhabitatione
dignos efficit. Sed et scriptures sanetas universum misit
in mundum, quibus fidem sui nominis, ac spem salutis
cunctis qui ad regnum suum pertinent_ hoc est electis
omnibus prredicaret. Quod ita futurum non Hieremias
solus, sed communi sensu omnes praedixere prophetre.
Juxta hoc quod ipse discipulis air: Quoniam necesse est
impleri omnia qure seripta sunt in lege Moysi, et Prophetis,
et Psalmis de me. Suseitavit autem Dominus Spiritum
Cyri regis Persarum, ut, agnita potestate ac providentia
I)ei Israel, faceret qute de eo narrat scriptura. Et Do-
minus ait in evangelio Juda_is: Cam exaltaveritis Filium
hominis, tune cognoscetis quia ego sum, eta me ipso facio
nihil ; sed sicut docuit me Pater, hoec loquor. Quod vero
in scriptura sua dicit idem Cyrus, Omnia regna terrm dedit
mihi Dominus I)eus cceli; bene quidem Deum Israel,
Dominum Deum cceli esse confessus est, quem etiam regna
terrm omnia in potestate habere, et cuicumque veUet, dare
posse cognovit. Sed minus verum videtur sonare, quod
sibi omnia regna terrm ab eo tradita dicit ; nisi forte intel-
ligendum est, quod eo tempore, quo haee scripsit, nullum
sui regni adversarinm habuerit; vel certe victo, destructo,
atque exhausto tam robusto tamque antiquo Chatda_orum
imperio, nullum suo regno in toto orbe resistere posse
 IN EZRAM_ CAP, I° 867

crediderlt. Veraciter autem hic sermo convenit majestati

ejus, qui dixit : Data est mihi omnis potestas in eoelo et in
terra- Sequitur eadem scriptura Cyri :
Quis est in voids de urtiverso populo el,us, sit Deus illius
cure eo, dyc.] Magna in his verbis tides regis, magna claret
pietas. Fides quidem, quod populurn Israel prae eaeteris
nationibus Dei esse populum intellexit. Pietas, quod nullo
prorsus excepto, omnes qui veUent liberos patriam redire
permisit. Fides, quod eundem Dominum Deum et habi-
tare in eoelis, et esse in Hierusatem, et cure singulis rever-
tentinm de Babylone in Hierusalem aseendere posse confes-
sus est. Annon luee clarins est, quod hunc non eorporeum,
et loco comprehensibilem, sed Spiritum, et ubique prmsen-
tern credidit ? quem ita in Hierosolymis et in templo habere
locum eonfessus est, ut simul eum regno eceli prmsidere
non dubitaret; ita in coelis regnare credidit, ut nihilominus
cure suis fidelibus esset in term, eorumque et animos, et
manus ad ea qum salutaria essent, faeienda dirigeret?
Cmterum omnia scriptur_e hujus verba spiritualem sen-
sum redolent. Cui enim non facile pateat, solos illos,
cure quibus Deus est, de confusione peecatorum, ad vir-
tutum opera, quasi de servitio Babylonieo, in Hierosoly-
maln ad libertatem posse transire ? Quia sine ipso nihi!
possumus faeere. Quis non videat recte in eadem sen-
tenth ascensionem esse nominatam ? Quia nimirum omnes
qui peccant, quique seeuli curls serviunt, in imo sunt.
Qui vero Deo pheere desiderant, ad altiom neeesse est
mentem erigant, eoelesth suspirent, pompas mundi omnes
atque illecebras mternorum amore transcendant. Hieru-
salem quoque esse in Ju&ea, hoe est in eonfessione memo-
ratur; ut qui per oblivionem Dei captivari a Chaldmis,
qui interpretantur quasi d_emonia, hoc est, mallgnis spi-
ritibus mancipari meruimus, per confessionem divin_e pie-
tails ad visionem liberm pacis et lueis redeamus; ibique
mdifieemus domum Domino Deo Israel, hoe est in unitate
catholie_e pacis, in eonfessione sire nostra_ iniquitatis, seu
divinm miserationis et grati_e. Pr_eparemus eorda nostra,
in quibus Dominus ipse propitius inhabitare, atque sua
368 ALLEOORmA EX_OSITIO

pr_esentia illustrate dignetur. Sed et proximorum corda

ad laudem sui Conditoris, et opera pietatis acccndere cure-
mus. Utroque etenim modo domum Domino _edificamus,
cure vel nosmetipsos in operibus justiti_ exercemus, vel
cos quos valemus ad iter justiti_e et exemplis provocamus,
et verbis. Sequuntur reliqua ejusdem scripturm Cyri
regis :

Et omnes reliqui in cunct_s locis, ubicunque habitant, adju-

vent eum, 3;c.] Notanda distinctio verborum, quia omnibus
solutis ab injuria captivitatis, dedit facu]tatem rex, ut qui.
cunque vellet, ad _editicandum templum Domino duce
aseenderet. Non tamen omnes illuc ascendere jussit. Si
qui enim essent de eodem populo Dei, quos plus aliis qui-
busque in locis libertate donata uti delectaret, hos ascen-
dentibus auxilio esse de suo quemque loco pr_cepit, data
scilicet illis in neeessitatem tam longi itineris pecunia sire
pecoribus. Sed et alia illis dona eos dare et commendare
desideravit, qu_e illo pervenientes, in templum Domini pro
memoria manentium offerre deberent. Omnes ergo de
captivitate Babyloniea liberati sunt. Omnes pietatis acti-
bus sunt dediti ; sed perfectiores ad _edificandum Domino
templum ascenderunt, cmterl eos qui ascenderant adjuva-
runt. Quia etsi omnes electi de potestate tenebrarum
eruti, ad libertatem pertinent gloria_ filiorum Dei, omnes
ad societatem sanct_ civitatis, id est, ecclesi_e, sed adnu-
merari lvetantur ; non tamen omninm, sod perfectorum
solummodo est, in a._dificatlonem ejusdem ecclesi_e etiam
allis prvedicando laborare. Unde tales prm cmteris fideli-
bus, duplici honore ab apostolo dlgni esse ccnsentur; sicut
et angelus Danieli, Qui docti fuerint, inquit, fulgebunt
quasi splendor firmamenti; et qui ad justitiam erudiunt
multos, quasi stella_ in perpetuas a_ternitates. Qui nimi-
rum eruditores multorum, quo magis suos adjutores ad
coelestia quaerenda ac diligenda instituunt, eo minus ipsi
pro terrenis acquirendis sire possidendis curare gerunt,
immo etiam smpissime, qua_cumque temporalia acquisierc,
cuncta pro sloe veternorum rclinquunL Undo necesse est
eorum inopize, ut ad pr_edicandum subsistant,ditiorum,
5
 I,_ _ZRAM, CAP. I. 369

qui pr, edicare v_equeunt, largitate subveniri, ut etiam ipsi

divite s prmdicationls ejusdem possint esse consortes. Ex
quorum persona elicit Gaio Joannes: Pro nomine enim
ejus profecti sunt, nihil accipientes a gentibus. Nos ergo
debemus suscipere hujusmodi, ut cooperatores simus veri-
tatis. Quamobrem nunc dicitur, quod hi, qui ascendebant
ad vedificandam domum Domini, adjuvari deberent largi-
tione pecuniarum ab amicis suis ubicunque habitarent, id
est, sire in Chaldrea, sire aliis in locis, in qum ob metum
profugissent Chald_eorum ; excepto, inquit, quod volun-
tarie offerunt templo Dei, quod est in Hierusalem ; quia
oportet eos qui temporalibus abundant divitiis, non solum
ex his pauperibus Christi necessaria ministrare, verum
etiam ipso_ bona quae possunt pro se libenter operari ;
quatenus horum merito velut oblationis spontaneae, et ipsi
in templo Dei, quod est ecclesia, partem mereantur habere.
H*ec de scriptura regis Cyri paucis dixisse sufllciat. Neque
aliquis ambiget, ejus verba spiritualibus redundare sacra°
mentis ; cure prmdictum sit, quod Deus suseitaverit Spi-
ritum ejus, ut h_ec scribenda sive imperanda esse intellige-
ret; cure ad implenda prophetarum verba, haec eum populis
mandasse, ipse propheta Ezras admonuerit. Quomodo
enim fieret, ut arcana ccelestia scribere non posset rex
divino admonitus instinctu, qui Deum cognovisse, et con-
fessns esse, verumque decorem domus ejus dilexisse, atque
instaurare probatur ? cure praeses perfidus, hostis et homi-
cida Redemptoris nostri, maximum fidei verm scripserit
sacramentum, ut cruci ejus superposuerit: Hic est Jesus
Nazarenus, rex Jud_eorum. In cujus intentione tituli,
tam fixus perstiterit, ut nullatenus cure Jud_eis, licet mul-
turn poscentibus, posset corrumpere. Quem etiam certi
nobis mysterii gratia, Hebraice, Greece, et Latine conscrip-
sit; quia nimirum omnis divina lex, quam habebant
Hebr_ei, omnis sapientia mundana, in qua gloriabantur
Grmei, omne regnum terrestre, in quo tunc maxime prm-
eminebant Romani, Christum regem contestatur omnium
sanctorum et confitentium Deum. Si ergo Deo infesti
principis scriptura tot et tantis eat gravida sacramentis,
VOL. WH. 13b
370 ALLEGORICA EXPOSITIO

quanto magis amator ac factor divini cultus rex, et Domino

inspiratus sive suscitatus, ut propheta dicit, ea qu_eDomini
sunt pra_dicare simul et scripto divu]gare potuit arcana?
Quem autem fructum edicta vel scripts ejus habuerint,
sequens ex ordine scripturve sacrve textus ostendit.
JEt surrexerunt principes patrum de Juda et Benjamin,
_;c.] Cyrus quidem, transdueta voce, ct missis literis in
universo regno suo, permisit, immo prvecepit de universo
populo Israel, qui duodecim tribubus constabat, eos cum
quibus esset Deus, ascendere Hierusalem, ad vedificandum
domum Domini. Nec tamen de omni populo, sed tantum
de Juda et Benjamin, et tribu sacerdotali ac Levitica,
ad quos ipsa Hierusalem prius ac templum Domini perti-
nebat, ascendere voluerunt. Nam c_eter_e decem tribus
jam olim fuerant sub rege Hieroboam a templo Domini et
cultu pietatis alienat_e, atque ob meritum tantve trans-
gressionis a regibus Assyriorum captivatve, et ultra Medo-
rum montes transmigratve, neque unquam omnes per-
hibentur patrlam remiss_e. Porro du_e tribus Juda et
Benjamin, quve Hierosolymam et circumpositas Judve re-
giones tenebant, una cure saeerdotibus et Levitis, ad quos
ministerium templi pertinebat, quamvis et ips_e peccata
decem tribuum fuerint imitatw, non tamen unquam habi-
tationem urbis Hierusalem, et templi c_erimonias dese-
rebant. Uncle et ultim_e sunt capt_e a Chaldveis, et prim_e,
regnantibus Persis, domum redire permiss_e ; et merito,
quia de tribu Juda ortus est Dominus noster, materque cjus
Maria etiam de trlbu Levi erat eonsanguinitatis jure sociata.
Unde Elizabet, uxor Zacharive sacerdotis, cognata cjus
ab angelo nuncupatur. Tribus quoque Benjamin his sese
religiosa fide conjunxerat, maxime quod ipsa civitas Hieru-
salem in ejus sorte fuerit, atquc ideo collat._ i_s miscrlcor-
di_e mcrult esse particcps. Pulchre autem dicitur: Quia
principes patrum de prvefatis tribuims surrcxerint ut as-
cenderent ad vedificandum templum Domini. Principum
namque et patrum, id est, magistrorum est opere et doc-
trina prvedicatorum, ad vedificandam mentem errantium, in
studio boni operis exhortaudo, increpando, corrigendo cer-
 IN EZRAM_ CAP. I. 371

tamen pii laboris assumere. Qui bene etiam surrexisse

dicuntur, ut ascenderent in Hierusalem ; quia quasi jacent
" animo debili atque inerti, qui vel sure vel fratern_e salutls
curare gerere detrectaut. Surgunt veto audito regis edlcto,
immo suscitante spiritum ipsorum Domin% ut ad _edifiean-
dam domum Domini ascendunt; cure verbis sanetarum
scripturarum admoniti, et gratia sui Conditoris accensi,
veternum negligenti_e priorls discutiunt; atque arrepto
proposito instituti melioris, quotidianis bonorum operum
profectibus, velut quibusdam gradibus aseensionum, ad
summa virtutum, qu0e sunt in _etern_ pacis visione, tea-
dere satagunt. In quibus videlicet gradibus primi sunt, ut
quisque propriam vltam a vitlis bene vivendo compescat.
Secundi, ut etiam proximos a suis erratibus sire negligen-
tiis bene docendo convertat. Supremi, ut post bona opera
et doctrinam gaudia perpetu_c remunerationis expectet.
Quod autem eos qui ita ascenderunt ad _edificandum
domum Domini, universi qui erant in circuitu, adjuvarunt
in argento et auto, substantia et peeoribus ; superius
breviter, quomodo sit mystiee accipiendum, disseruimus ;
pra_lieatorum videlicet inopiam, divitum eredentium de-
here eopia sustentari. Quod etiam ira reete potest aceipi;
quia manus _edificantium templum socii sui, qui _edifieare
nequeunt, datis adjuvent peeuniis ; cure vlri seeulares pr_e-
dicatoribus sanctis liberos suos vel familiam Domino edu-
candam committunt ; ut quod per seipsos nequeunt, per
eos qui perfieere possunt, Domino munus sure devotionis
offerant. Dant autem vasa argentea, cure viros e]oquentia
nitidos ; dant aurea_ cure naturali ingenio pr_echros ; dant
jumenta, cure sensu tardiores, sed ad portandum jugum
leve ac suave onus ex,angelii mansuetos; dant pecora, cum
humiles spiritu ac mites, qui de substantiis suis, quasi de
lacte sire lanis, pauperibus gratis dare soleant; dant etiam
substantiam et supellecti]em variam, cum multifariis bono-
rum operum floribus insignes viros sive fceminas parentes
vel Domini sui sanctis doctoribus commendant, per quos
Domino conseerentur, atque in _edificium domus ejus pro-
ficiant. Sunt enim plerique naturali dono easti, patientes,
nb2
_7_ A LLEGORICA EXPOSITIO

modesti, liberales, abstin entes, benigni, honores simul mundi

ae delieias respuentes, amatores justitia_ non minus quam
sapientise, et forte sieur Cornelius, orationibus atque elee-
mosynis instantes; de qualibus dieit apostolus: Quia
legem non habentes, naturaliter ea qu_e legis sunt faciunt.
Hi cure sanctis prsedieatoribus in Chrism renaseendi, vel
in fide amplius eonfirmandi offeruntur, quasi supellex
varia, qu_e ad vedifieandum domum Domini deferatur, print
eipibus patrum tribuitur.
Rex quoque C_fus protulit vasa templi Domini, _c.] Na-
buehodonosor tulit vasa Domini de Hierusalem, cure qui-
libet immundus spiritus fidelium aliquos de ecclesia rapiens,
gaudio internae pacis privat. Ponit autem ea in templo
Dei sui, cure eos consortio jungit reproborum, qui sunt
templum et eivitas diaboli, capitis videlicet omnium malo-
rum et angelorum et hominum. Sed profert ea Cyrus rex,
et annumerat ptineipi Juda referenda in Hierusalem, cum
Dominus noster, qui est h_eres universorum, eos quos ad
salutem praedestinavit zeternam, de potestate Satanm eruit,
et ecclesiae saeerdotibus reeonciliandos per pcenitentiam
offert ; et bene annumerata esse dieit vasa principi Juda ;
quia novit Dominus numerum eleetorum suorum, neque
aliqua petit ex ovibus ejus confitentibns nomini ejus magno
et terribili; Juda enim confessio interpretatur.
Et hic est nu_ eorum: phial_e aureee tri#inta, 3yc.]
Diversa vasorum species, diversas fidelium personas sire
operationes designat. Denique in Apocalypsi legimus,
quia viginti quatuor seniores habebant phialas am'eas
plenas odoramentorum ; et exponens seriptura subdidit,
Quve sunt orationes sanctorum. Phialm ergo, qum sunt
vasa patula, lucida ; simplicium corda designant, quve
nihil in se subdolae cogitationis celare norunt, sed ea qu_e
animo tenent, pura solent lingua proferre. Unde recte
talibus aromata, hoc est orationes Deo acceptabiles inesse
referuntur. At eontra impura reproborum peetora spon-
giis, quee caecis sunt tenebrosae ani?actibus, merito compa-
rantur. Uncle et Jud_ei Domino crueifixo spongiam aceto
plenam obtulerunt; ut tall ministerio figurarent, quia Con-
 IN EZRAM_ CAP. I. 373

ditori suo ad se in came venienti, de corde subdolo cogita-

, tiones ct verba aeerba, ac procul a meracissimo patrum
suorum sapore degenerantia offerant. Cultri vero, qui-
bus utebantur ad incidendos ac dividendos juxta rationem
congruam artus victimarum, ut omnibus rite distinctis,
pars in altari sacro igne consumeretur, pars in sacerdotum,
pars in Levitarum, pars in offerentium usum cederet ; illos
nimirum in ecclesia demonstrant, qui discretionis sunt
gratia insignes, qui perfecte norunt discernere de sacrificio
salutari, quod est Christus, qure omnibus sint dicenda,
quee perfectioribus tantum, qu_e humana_ cogitationis mo-
dum excedentia, Spiritus Saneti sint igni tribuenda ; item
quia victim_e Dei sint omnes qui ei fideli obsequio manci-
pantur. Cultri quibus artus victimamm in fi-usta divi-
duntur, scrib_e doeti in regno ccelorum sunt typice intelli-
gendi; qui merita sensusque auditorum suorum solerter
examinantes, bene dijudicare norunt, quem in quo gradu
ministerii ecclesiastici promovere debeant. Scyphi, qu_e
sunt vascula potandi, illos figuraliter exprimunt, qui fer-
ventiore caritatis internee solent flagTantia inebriari. Quod
autem vasa qu_edam aurea, qua_dam argentea fuisse re-
feruntur ; aurea significant cos, qui majore sapientim spiri-
tualis splendore rutilant ; argentea illos, qui dieendi venus-
tate nitidi, eloquentius ea qu_e norunt exponere sciunt;
quos ab invicem distinguens apostolus, ait : Alii datur per
Spiritum sermo sapientise, alii sermo scienti_e secundum
eundem Spiritum. Quod autem numerus vasorum, et
specialiter singulorum, et in summa generaliter omnium
eommemoratur; admonet nos, quia Dominus summam
eleetorum suorum, non solum eorum qui in aceept_e fidei
munditia perseverant, verum etiam eorum qui postquam
deviavere, resipiscendo ad fidem redeunt, in libro _eter-
n_e memori_e scriptam eontinet. In quorum fi_tram apte
subjungitur :
Universa tulit 8asabasar, _;c.] Quia nimirum nuUus de
his qui ad vitam prvedestinati sunt, perire in perpetuum
potest ; seal omnes qui Domini sunt, quamvis tempore
aliquo in Babylonem, id est, confusionem peccatorum, esse
 _7_ ALLEGORICA EXPOSITIO

videantur abducti, divina provisione per societatem justo-

rum quoquo modo ad paeem reducuntur ecclesiae. Porro
vasa quae exercitus Chald_eorum eapta Hierusalem fregisse,
et fracta in Babyloniam transtulisse perhibetur, illorum
typum expilmunt, qui ira victore diabolo capiuntur, ut
priusquam pamitendo salventur, ab humanis rebus ablati
perennem mpiantur ad pzenam.
IN CAP. II.

CAP. ii. Hi sunt autera fllii provinvi_e, qui ascenderunt de

captivitate, 3yc.] Filios provineim Judm_e dieit, non Baby-
loni_e. Ad hane enim pertinebant non tantummodo iUi qui
de ea in Babyloniam tmnsmigrati, sed etiam qui ex illorum
stirpe in Babylonia fuerant nati. Qui etsi in Babylone
eorporaliter orti sunt, animo tamen toto Jud_eam et Hiero-
solymam suspirabant. Quorum figuram gerebat dux egre-
gius ipsomm Zorobabel, qul nomine quidem ipse, quod
sit ortus in Babylone demonstrat ; sed intentlone et aetibus,
quod sit eivis Hierosolymitarum ostendit. Altero autem
sensu filil sunt eeelesi_e, filii patri_e eQelestis, non solum qui
eeelesim saemmentis jam sunt imbuti, verum etiam illi qui
etsi foils, hoe est inter impios tempore aliquanto oberran-
tes, divina tamen eleetione ante seeula prmordinati ad
vitam, divinm sunt grati_e mysteriis suo tempore con-
secmndi. De quibus apte subditur:
Et reversi sunt in Hierusalem el Juda, gyc.] Cure enim
liberati de potestate Satanve hi qui a fide aberraverunt,
cum eis qui nuper fidem didicerant, in Hierusalem optatm
pacis, et in Judam devotee confessionis sive laudationis
redierint, mox suam quisque civitatem repetens ingreditur;
id est, eustodiam atque operationem virtutum, quam ipsi
divina largitio secundum mensuram fidei largita est, devo-
tus exequitur. Et bene cure dixisset generaliter reversos
eos esse in Hierusalem et Judam, eontinuo subjecit_ Unus-
quisque in civitatem suam ; quia nimirum sic in suis
singuli civitatibus commorabanthr, ut genemliter omnes ad
Hierusalem et Judam pertinerent. Designet ergo Hieru-
salem, universalem sanct_e ecclesi_e, qu_e per orbem est,
 IN _ZRAM, CbP. II. 375

statum. Designant civitates ad earn pertinentes, singulas

fidelium virtutes, in quibus quasi presidio eivitatum, a
tentamentis atque incursibus mallgnorum spirituum muni-
untur ; possunt per civitates, in quibus commorabantur hi
qui de captivitate in Hierusalem et Judam venerant, etiam
divers_ per orbem Christi ecclesia, ex quibus omnibus una
catholica perfieitur, aceipi. In quibus quieunque conver-
santur, singuli se filios catholic_e ecclesi_e, quasi eives Hie-
rusalem profitentur. Utebantur autem ante alios ducibus
Zorobabel et Jesu ; quorum unus de regia, alter de sacer-
dotali prosapia genus duxisse, multis sacrm histori_e locis
ostenditur; qui ambo unam eandemque Redemptoris nostri,
verividelicet regis, et summi sacerdotis personam designant.
Ipse enim solus est, per quem venire ad salutem debeamus.
Unde ait : Nemo venit ad Patrem, nisi per me. Qui singu-
los electorum, sire per seipsum occulta inspiratione, seu
aperta eruditione per sanctos prvedicatores, de confusione
vitro prmsentis ad visionem perpetuae pacis, et confessionem
divinm laudis, quasi ad Hierusalem et Judam de Babylone
colligit. Qum nimirum visio pacis, qu_que confessio gratia-
rum, ipso donante, in prmsenti quidem inchoatur, sed in
futuro perficitur.
Numerus virorum populi Israel, fitii Phares duo, _c.]
Post catalogum dueum, consequenter numerus populi;
post reeensitam populi summam, dicati Dei gradus in
ordine sequuntur. Populum autem Israel, tribum Juda et
Benjamin dicit, et quicumque de aliis tribubus Assyriorum
quondam evasemnt manus; sed cure his a Babylonfis
eomprehensl, nihilominus in captivitatem fuerant abducti.
Denique notandum, quia in ipsa serie catalogi, magisque
ubi idem catalogus in seeunda parte fibri, hoc est in verbis
Neemia_ repetitur, quindecim ferme civitatum vocabula
inseruntur; qum, ni fallor, omnia non nisi in Juda et Ben-
jamin tribu inveniuntur. Unde verisimile est, populum
Israel hoc ]oco de ipsis maxime tribubus, una cure sacer-
dotibus et Levitis, qui inter eos sortem habuerant, debere
intelligi. Nathinnei autem, qui post sacerdotes, Levitas,
cantores_ et janitores in ordine describuntur, ipsi tunc
376 ALLEGORICA EXPOSITIO

fuere, qui nunc in ecclesia subdiaconi vocantur, obedientes

officiis Levitarum, et oblationes in templo suscipientes a
populis. Porro filii servorum Salomonis dicebantur aue-
totes templi, qui curare habebant ad sacra tecta reficienda;
aut quvecumque fuissent vexata, per eos denuo de sacra
pecunia restaurarentur. Quod autem de vasis supra dixi-
mus, idem nunc de populo dicendum ; quod ideo scriptura
tam vigilanter distinxerit_ quot de quaque generatione cap-
tivorum patriam soluti redierint ; ut ex _o admoneamur,
quanta certitudine Dominus summam electorum suorum
in lib_o vitve conscribat, et velut in albo c_li consignet,
quot animas quique fidelium, vel pr_edicando, vel bono-
rum exempla operum monstrando ab errore converterint ;
pro quibus singulis certa mereede illos, qui convertemnt,
remuneret.
Et hi _ui ascenderunt de Thelmela, Syc.] Hoc in loco
etiam juxta literam, gratia Dei, qua et in veteri testamento
gentiles ad salutem recipiebantur, ostenditur. Dum expo-
sito catalogo eorum quos veraciter ad populum Dei perti-
here constabat_ adjuncti sunt etiam afiqui ex eis, qui utrum
ex Israel an ex proselytis essent, ignorabatur, eorumque
simul inter filios Israel humerus exponitur. Qui etsi ob Ion-
gain separationcm patrum suorum a templo vel populo Dei,
quomodo ad eum pertinerent, indicare nequivemnt ; tamen
quia data generali lieentia, de captivitate ascenderant, et
cure eis qui certum ex Israel semen duxerant, ad vedifican-
dum Deo templum properabant, recipiebantur ab illis ut
socfi. Gaudebant namque eos ob amorem communis fidei
et religionis habere velut fratres et notos, tametsi ob ineer-
titudinem originis earnalis videbantur e_s minus cognitos
habuisse. Porro in sensu spirituali, inter poenitentes, qui
liberati a captivitate vitlorum, ad _edificandam, vel in se-
ipsis vel in aliis, domum Domini ascendunt. Sunt plerum-
que nonnulli gravioribus peccatis adstricti, qui adeo ab
omni actu pietatis et castitatis videntur alienati, ut nihil
prorsus bonitatis ae religionis, quam a doctoribus sanctis
aeeepemnt, in eis remansisse videatur. De quibus quid
aliud dicendum, quam non posse eos indicm'e, utrum ex
 IN EZR._.M, CAP, II. 377

Israel, id est, ex sancta ecclesia fuerint generati credendo ;

quia nimirum talcs pecc_ndo facti sunt, ac si in nullo
unquam ad semen sanctum pertinuissent; qui tamen
pcenitendo nonnunquam adeo corriguntur, ac mcllorem
convertuntur ad vitam, ut numerus eorum inter veros Isra-
elitas, in quibus dolus non est, merito conscribatur in c_elis.
El de filiis sacerdotum, filii Thobia, $;c.] Eadem cautela
filii transmigrationis erga sacerdotes agunt, qua et erga
populum egisse referuntur. Curabant namque multum,
ut sine confusione patesceret, qui verc ad populum Israel
vel ad sacerdotale genus pertinerent ; qui autem suspecti,
aut certa proselytorum, hoc est advenarum, essent stirpe
procreati. "Itaque sacerdotes suspectos ab altaris quidem
officio, usquedum certius eorum o15go claresceret, amove-
runt; sed nihilominus in societate transmigrantinm un-
anima secum pace servabant. Juxta sensum vero mysti-
cure, qu_erunt filii sacerdotum, de captivitate Babylonica
ascendcntes, scripturam genealogi_e sum, et non inve-
nientes de sacerdotio cjiciuntur; cum ipsi altaris ministri
tanta in scelera, tamvc infanda dogmata decldunt; ut si
pmnitendo ad salutem redeant animm, non tamen digni
fieri possint, qui ad sacrum quem perdidere gradum pro-
moveantur, ac docendi in evangelio, sire sacramenta con-
ficiendi officium repetant. Hi etenim quamvis inter fideles
vitam expectant veternam, non tamen scripturam gradus
sui, qucm repetere nequeunt, inter perfectos sacerdotes
inveniunt.
Omnis multitudo quasi unus, _c.] Nota gratiam primi-
tiwe ecclesim, in qua multitudinis credentium erat cor et
anima una, etiam in hoc transmigrantium c(etu reperiri:
ita ut cum tantus esset cxercitus, qui prope quinquaginta
millium summam compleret, ethic diversi gradus ct con-
ditionis existens, nihilominus omnis multitudo ob eandem
fidem et dilectionem, quasi unus esse videretur homo,
donante illo qui habitare facit unanimes in domo. Servi
autem et ancillm redeuntinm de Babylone Hierusalem,
illorum in ecclesia typum tenent, qui profectu quidcm vitae
emendatioris vitia superare, ac virtutum culmen ascendere
5
378 ALLEGORICA EXPOSITIO

satagunt ; necdum tamen ipsi sibi ad providendam viam

vitze regularis suflieiunt, sed eorum potius qui in Christo
prmcesserunt, opus habent adhuc industria eoerceri_ atque
ad tramitem desideratae veritatis dirigi. Sequitur:
El in ipsi_ cantores atque cantatrices ducenti.] Non
solum in ordine Levitarum eantores cure janitoribus tem-
pli et Nathinneis, sed iidem quoque in ipso Dei populo
junetis sibi eantatrieibus reperti, ad restauranda domus
Dei _edifieia properant. Cantores autem juxta literam
appellat cos qui psalmos dulei modulamine resonabant;
quod Levitas in templo I)ei inter sacrifieia quotidiana
faeere solitos, verba dictum testantur. Sed hoe ipsum eo
tempore etiam plurimos de plebe suis quemque in loeis
feeisse eredibile est. Juxta vero mystieos sensus, eantores
sunt in templo vel populo I)ei, qui majore animi dulcedine
et ecelestia mandata ipsi eustodiunt, et h_ee eadem suis
auditoribus eustodienda erebris exhortationibus eommen-
dant. Bene autem eantoribus etiam eantatriees junguntur,
propter sexum videlicet foemineum, in quo plurima_ repe-
riuntur personae, qu_e non solum vivendo, verum etiam
pr_edicando, eorda proximorum ad laudem sui Creatoris
aeeendant, et quasi suavitate sanctm voeis redifieantium
templum Domini adjuvent laborem. Quorum omnium
ministerio eongruit et titulus et textus Psalmi xcv. Est
enim titulus, Quando domus Domini vedifieabatur post
eaptivitatem, eantieum huic David. Quod secundum lite-
ram, restaurationem templi, de qua pr_esens fiber seribit,
sonare videtur. Sed anagogieo, id est altiori sensu, _edifi-
eationem insinuat sanet_ eeelesive, qu_e sit de animabus a
eaptivltate dremoniaea salvatis, atque ad agnitionem sui
Creatoris revocatis ; in qua videlicet redifieatione eantieum
laudis et eonfessionis, manu forti ac desiderabili, videlicet
Domino Jesu Christo, eleetus quisque debet resonate;
veraeiter intelligens, quod absque gratia ipsius nihil possit
boni faeere. Cui videlicet titulo eongruit et Psalmus:
Cantate, inquit, Domino eantieum novum, eantate Do-
mino, omnis terra. Cantate Domino, et benedicite nomini
ejus, benenuntiate de die in diem salutare ejus. Annun-
 IN EZRAM, CAP. II. 379

tiate inter genres gloriam ejus, in omnibus populis mira-

bilia ejus, &c. Primo ergo jubemur in _edificatione domus
Domini, ipsi Domino cantare canticum novum, id est, amo-
rein ejus et interno in eorde retinere, et observantlam
mandatorum ejus foras ostendere ; et hoc non pauci, sed
omnis terra facere, per quam ecclesia sancta dilatata est.
Deinde salutare ejus, videlicet Christum evangelizare (hoe
est enim Latine bene nuntiare) pr_ecipimur: et hoc non
paueis auditoribus, sed omnibus populis quibus ecclesia
constat toto orbe diffusa ; non quia unus aliquis in omni-
bus possit gentibus evangelizare, sed omnes in omnibus
suo quisque tempore vel loco possumus, singulique uni-
versis et debemus et possumus gaudium perpetu_e salutis
optare, di_entes: Laudate Dominum, omnes gentes, et
callaudate eum, omnes populi. Quoniam confirmata est
super nos misericordia ejus, &e.
Equi eorum sexcenti triginta sex, _'c.] Mulus ex asino et
equa gignitur, mula ex equo et asina. Inter homines ergo
qui de captivitate ascenderunt, etlam animalia, quibus iter
eorum adjuvabatur, pariter describuntur; eorumque, sicut
et hominuru numerus in libro prophetieo designatur.
Quia nimirum sunt multi in ecclesia, vel sensu tardiores,
vel etiam animo carnates, qui tamen cure magistris spi-
ritualibus submissa devotione obtemperant, atque ad poro
tanda humiliter onera fraternm necessitatis, dorsum mentis
supponunt, et ipsi cure e_eteris electis de confusione dia-
bolic_e eaptivitatis erepti, ad supern_e civitatis moenia ten-
dunt. Quorum profecto numerus, sicut et perfectiorum,
integer in memoria interni testis mterna conservatur. Uncle
ex persona sanctm universalis ecclesive Deo dicitur: Im-
perfectum meum viderunt oculi tui, et in libro tuo omnes
scribentur. Et in alio Psalmo : Homines et jumenta sal-
vos facies, Domine ; quemadmodum multiplicasti miserieor-
elias tuas, Deus. At mox de perfectioribus: Filii autem
hominum in protectione alarum tuarum sperabunt, &c.
Et de principlbus patrum, cure ingrederentur temptum
Domini, $yc.] Magnm indicium devotionis est, cure quis
non debitas tantum oblationes, id est, Domini lege prm-
380 ALLEGORICA EXPOSITIO

ceptas, sed insuper alia, quorum non pr_ceptum, sed con-

silium accepit, donaria sua sponte divin_ majestatis obtu-
tibus offert. Pr_eceptum namque est: Non homicidinm
facies_ non adulterabis, non facies furtum, non fa|sum tes-
timonium dices; honora patrcm et matrem, et diliges
proximum tuum sicut teipsum. Voluntaria vero oblatio :
Si vis perfectus esse, vade, vende quw habes, et da pau-
peribus, gt quod aposto|us ait: De virginibus autem
pr_eceptum Domini non habco, consilium autem do. Et
de seipso: gt Dominus ordinavit his qui evangelium an-
nuntiant, de evangelio vivere: ego autem nullo horum
usus sum. De quo et ad Thcss. Neque gratis panem
manducavimus ab aliquo, sed in labore et fatigatione nocte
et d_e operantes, ne quem vestrum gravaremus ;°non quasi
non habuerimus potestatem, sed ut nosmetipsos formam
daremus vobis ad imitandum nos. Recte ergo principes
patrum donaria ad construendum domum Dei sponte
obtulisse referuntur; quia quo amplius quique cure con-
tinentia interdictorum etiam a licitis abstinent, eo efllca-
cius ecclesiam Dei redificant; cure omnes qui exempla
perfectionis eorum cognoverint, tanto magis in illicitis
defluere ipsi formidant, quanto eos nec licitis per omnia
uti considerant ; sed potius dicere, Omnia mihi licent, sed
non omnia expediunt. Bene autem dicltur, quia secun-
dum vires suas dederint in impensas operis. Hmc est
namque mensura humanm perfectionis, juxta vires quem-
que pro Domino laborare, ac statum sanctm ecclesim primo
in sua recte conversatione, deinde et in proximorum cor-
rectione firmare. Et recte hi qui taliter in populo Dei
conversantur, principes patrum vocantur; quia nimirum
per sum perfectionem vita_ ac doctrinm, etiam illis qui per
studium pia_ sollicitudinis patres in ecclesia vocari meruere,
altius vivendo et generalia legis mandata transcendendo
principantur. Dederunt autem ultroneam oblationem,
aurum, argentum, vestes sacerdotales. In auro sapientive
claritatem, in argento nitorem eloquii, in vestibus sacer-
dotalibus opera justiti_e, vulgi mores multum transcen-
dentia, et sacerdotalibus tantum ac Deo consecratis cordi-
 IN EZRAM, CAP. II. _81

bus digna. Thesaurus enim desiderabilis requieseit in ore

sapientis ; et eloquia Domini, eloquia easta, argentum igne
examinatum ; et saeerdotes tui induantur justitia. Aurum
ergo et argentum, et vestes saeerdotales, prineipes patrum
seeundum vires suas in impensas offerunt operum templi,
cure viri saneti, quiequid sapientise, quiequid eloquenti_e,
quiequid percipiunt aetionis borise, totum hoe bene utendo
in _edifieationem eonferunt fidelium Christi. Certum
autem pondus auri et argenti, eertus vestium humerus
saeerdotalium in sacra historia eontinetur ; utjuxta pr_e-
eedentem expositionem humeri vasorum, hominum, et
animalium, meminerimus Dominum omnes eogitatus nos-
tros, sermones, et actus nosse semper, ae digna mereede
remunerare. Inter h_ee vero notandum est, quantum po-
pulo Dei injuria eaptivitatis ae long_e servitutis profuerit.
Qui enim in paueissimo numero eaptivati sunt, hoe est
animse hominum, ut Hieremias seribit, quatuor millia
sexeent_e, e_eteris vel oeeisis vel timore hostium longe
lateque dispersis, vel eerte eorundem hostium miseratione
in patria relietis, nune inter hostes multiplieati, ad quin-
quaginta ferme miUia in patriam viri redierunt. Qui
nudati opibus, et _equali omnis servitio addieti transmigrati
sunt, nunc non solum liberati, sed et auto et argento, ves-
tibus, servis, substantia, et jumentis loeupletati revertun-
tur. Et quia maxime ad rein pertinet, qui propter multi-
tudinem deorum falsorum patriam perdiderant, ita ut eis
inerepante propheta dieeretur, Seeundum numerum quippe
civitatum tuarum erant dii tui, Juda; nune eandem pa-
triam repetere, non tantum unius veil Dei fide gaudentes,
verum etiam ipsam fidem una eoneordes et anim_e devo-
tione eolentes, atque ejus sese laudibus eanendis, religiosa
mente ac lingua subdentes ; ira ut qui quondam ob diver-
sitatem religionis diviso Israel et Juda nomine eenseban-
tur, nune ob unitatem pietatis antiquo Israel vocabulo
omnes appellarentur. Culture namque pietatis, quem in
terra sancta prophetis reelamantibus, atque exempla justitive
demonstrantibus spreverunt, hune in terra aliena hostibus
idololatri._e servientibus ad animum vocarunt. Quid ergo
 382 ALLEGORICA EXPOSITIO

in his intuendum? quid memoria_ commendandum? nisi

quod eos, quos libertas et eopia rerum omnium in patria
negligentes reddidit, et coelestium immemores mandato-
rum, ipsos, servitus peregre et inopia ad obsequium sui
Creatoris ae Liberatoris adduxit. Familiaris namque res
est, humanum cor opibus ac libertate dissolvi, a_rumnis
vero ae paupertate ad semetipsum recolligi. Quod ergo
de uno populo semel faetum est, hoe de omnibus post
peeeatum pcenitentibus quotidie solet aetitari; dum hi qui
per negligentiam in tentationes et laqueos ineiderunt dia-
boll, per industriam pcenitentia_ divinitus adjuti resurgunt;
qui virtutum opibus ab hoste antiquo nudati, de eeelesim
soeietate reeesserunt, plerumque ad eommunionem illius
majoribus quam antea perdiderunt virtutibus exereiti rede-
unt ; quia nimirum quo se gravius errasse meminerunt,
eo ardentius bonis insudare operibus satagunt.
Habitaverunt ergo #aeerdotes el Levitee de populo, _e.]
Universum Israel dieit, non deeem tribus solummodo,
quae quondam Israel vocabantur, ad distinetionem d_arum
tribuum, qua_ Juda voeabantur; sed omnes generaliter
qui ex eaptivitate aseenderant, sire ex Juda et Benjamin,
seu de afiis tribubus originem dueentes. Nam deeem
tribubus in Assyrios transmigratis, et Samaritis in terra
eorum substitutis, quieunque remanserant, dereliquerunt
,- ae fregerunt omnia simulacra, et integro ex eorde Domino
servile, atque in templum hostias suas offerre c0eperunt;
ut verba dierum manifeste probant, ubi scripture est:
Abstulit ergo Josias eunctas abominationes de universis
regionibus filiorum Israel, et fecit omnes qui residui erant
in Israel, servire Domino Deo suo, cunctis diebus ejus non
recesserunt a Domino Deo patrum suorum. Et pauto
superius sub eodem rege, cum de instaur_,mda domo Do-
mini ageretur: Acceptaque, inquit, pecunia qua_ fllata
fuerat in domum Domini, et quam congregaverant Levita_
et janitores de Manasse et Ephraim, et universis retiquiis
Israel, ab omni quoque Juda et Benjamin, et habita-
toribus Hierusalem, tradiderunt in manibus eorum qui
prmerant operariis in domo Domini. Hi ergo qui residui
 IN EZRAM_ CAP. II. _

eum tribu Juda et Benjamin, quibus soeiati fuerant, simul

captivati in Babyloniam, ae simul sunt in patriam remissi,
suasque singuli eivitates, quas vacuas cure agris ac villulis
ingressi reperiunt. Non enim eas, eum ipsi in Babylonia
servirent, sieut nee duarum tribuum terras quisquam eolo-
nus intrarat, dieente seriptura: Si quis evaserat gladium,
duetus in Babylonem, servivit regi et filiis ejus, donee
imperaret rex Persarum, et eompleretur sermo Domini
ex ore Hieremi0e, et celebraret terra sabbata sua. Cunctis
enim diebus desolationis eglt sabbatum, usquedum eom-
plerentur 70 anni. Completo itaque hoe longissimo sab-
bato, reeepit ten_ Jud0ea eum reliquis Israel habitatores
suos. Porro major pars decem tribuum, qum transmigrata
erat ab Assyriis ultra Medorum montes, nunquam domum
rediJt; qum nee si rediret, suas poterat eivitates ingredi,
quippe Samaritm quas possidere. De quibus hodie Jud_ei
muttum Judaice et infideliter sibi promittunt, quod veni-
ente ae regnante Christo suo, hi etiam cure c_eteris sum
gentis hominibus sint in Judah.am reversuri, atque in toto
orbe regnaturi; non inteUigentes dicta prophetarum, qui
regnum et divitias Hierusalem civitatis Dei, non uni genti
Jud_e_e earnaliter, sed omnibus in Christo gentibus spiritu-
aliter, quod nunc per orbem agitur, promiserint. Haec
de superficie literm paucis sint dicta. Spirituali autem
sensu, sacerdotes, Levitm, cantores, janitores et Nathinnei
in urbibus suis, universusque Israel in civitatibus suis
habitant, revertentes de Babylone ; cum et ministri altaris
sancti, ac doctores, et ipsa Dei plebs in suis singuli gradi-
bus Deo fideliter serviunt ; sive qui eodem gradu aliquan-
do vitiis sordidato vel perdito, per pcenitentiam correcti
sunt ; seu qui nuper de regno diaboli ad ecclesiam veni-
entes, bonum sibi gradum bene ministrando acqulsierunt.
Suas etenim civitates introierunt Levitm, vel filii Israel;
non solum illi qui easdem ci_itates quondam captivati
amiserant, verum etiam hi qui de captivorum stirpe pro-
geniti, ad ipsas se civitates ex paterna successione perti-
here didicerunt. Sic et in sensu spirituali eivitatem suam,
de qua transmigratus est a Chaldzeis, Levita recipit, quan-
884 ALLEGORICA EXPOSIT|O

do diaeonus aliquis sanetae ecelesiae virtutem perfectionis,

quam a diabolo seductus perdiderat, Domino donante
redintegrat. Verbi gTatia, qui per ebriositatem, vel con-
cupiscentiam, vel superbiam, ad gradum quem acceperat,
factus est indignus; et dcnuo per continentiam, parsimo-
niam, humilitatem, et cretera vitae eorreetioris insignia, ad
eundem dignior redit. Rursus Levita in Babylone natus,
civitatcm suam in terrain Judaeam veniens ingrcditur,
quando quis regeneratus in Christo, reatum primve praeva-
ricationis exult, ac bene institutus in ecclesia, semel accep-
turn diaeonatus gradum, regulari moderamine custodit.
Nam et iUe sicut per gratiam sni Redemptoris, quasi de
Chaldzea servitute liberatus est, ita etiam per executionem
bonorum operum, in quibus pra_decessores ejusdem gradus
conversati sunt, velut ad mcenia proprim civitatis ascendit.
Qnicunque vero filiorum Israel ita captivi abducti sunt,
ut nunquam patriam reversi, aliis potius suas eivitates ac
fundos possidendos relinquerent ; illorum utique designant
erratus, qni sic peccando ab ecclesia discedunt, ut nunquam
pvenitendo resipiscant; sed aliis potins qui digni sunt,
promissa sibi pr_emia percipienda relinquunt; quorum
uni, immo universitati pcenitentiam suadens, elicit in Apoca-
lypsi Dominus: Memor esto itaque unde excideris, et age
pcenitentiam, et prima opera tua fac. Sin autem, venio
tibi, et movebo candelabrum tuum de loco suo, nisi p_eni-
tentlam egerls. Qui rursum alteri in fide perstanti, ne
eaderet, sug_erens: Eccc, inquit, venio eito ; tene quod
habes, ut nemo acclpiat coronam tuam.

IN CAP. III.

CAP. IH. Jamque venerat mensis septimus, et erant fllii

Israel in civitatibus suis, _;c.] Septimus mensis, qui apud
nos Octobris appeUatur, totus erat prm eaeteris mensibus
leg_ali observatione solennis ; in quo etiam dedicatio templi
celebrata est. CongTuebat ergo devotioni fidefium, qui
de captivitate ascendertmt, ut cure primo suas civitates
singuli cum pecudibus, et pecunia quam attulemnt, intras-
sent: atque in his mansiones sibi suisque congruas provi-
 I_TEZRAM, CAP. IIL 385

dissent, mox omnes paritcr in Hierusalem conilucrent,

ibique altare ad oiferenda Deo holocausta construerent; et
hoc eo tempore anni, quo ohm temp]um ipsum cure altari
et omnibus vasis ejus conseeratum est, quo ad diem con-
secrationis ejusdem annuatim venire consueverant. Altiore
autem sensu, mensis septimus gratiam Spiritus Sancti,
quae in Esaia propheta, et in Apocalypsi saneti Joannis
septiformis describitur, insinuat. In quo videlicet mense
post captivitatem de civitatibus nostris in Hierusalem con-
venimus, cure post ablutas sordes, erroresque vitiorum,
post inehoata praesidia operum bonorum, majore ejusdem
Spiritus gratia illuminamur, sicque in smote supern_e pacis,
quae in vera unitate continetur, aeeendimur: Hierusalem
quippe visio pacis dieitur. Et bene dieitur, quod omnis
Israel quasi vir unus septimo mense in Hierusalem con-
gregatus sit; hoc etenim quotidie in spirituali Israel agitur,
eum per gratiam Sancti Spiritus omnes per orbem eleeti,
una eademque fide Deum eolunt, una et non dispari dilee-
fione ad gaudia perpetu_e pacis et fidelitatis anhelant ;
atque haec in quantum valent, etiam in pr_esenti alterutrum
sese diligendo ac suiferendo imitantur. Bene autem sub-
ditur :
Et surrexit Josue filius Josedech, _;c.] Utebatur enim ad
opus divini cultus magistris Josue et Zorobabe], qui ambo,
ut supra diximus, unam eandemque Domini et Salvatoris
nostri figuram complent: Josue videlicet propter saeer-
dotium, Zorobabel propter regnum ; quia ille de saeerdo-
tall, hie de regis stirpe deseendit. Dominus autem noster
verus est rex Israel, id est, omnium Dominum videntium ;
verus et pontifex secundum ordinem Melehisedech. Pon-
tifex scilicet, quia nos per hostiam corporis sui lavat a
peecatis nostris, qui etiam post passionem et ascensionem
suam ad dexteram Patris interpellat pro nobis. Rex, quia
et in przesenti ad bellum nos spirituale aeeingit, atque at
vincamus, adjuvat, et vincentibus in futuro regnum perenne
tribuit. Non solum autem "Josue ac Zorobabel, sed et
fratres eorum cure eis in a_difieationem plebi prsefuerunt ;
illi nimirum fratres_ de quibus idem rex et sacerdos noster,
YOL, VIII. C C
386 ALL_OOaWA RXPOSITIO

post gloriam sua_ resurrectionis mulieribus se quaerentibus

apparens ait: Ire nunfiate fratribus meis. Qui videlicet
fratres, id est, altiores quique in ecclesia, et suo Redemptori
familiarius adha_rentes, domum ejus cum i11o eedificant,
cum corda fiddium verbis et exemplis suis, ipso auxiliante,
confirmant. Et bene fratres Josue sacerdotes appetlat.
Cuncta_ namque ecclesi_e dieit apostolus Petrus : Vos
autem genus electum, regale sacerdotium. De cuncta
item ecclesia, dieit in Apocalypsi Joannes : Beatus et sanc-
tus qui habet pattern in resm-rectione prima : in his
secunda mors non habet potestatem, sed erunt sacerdotes
Dei et Christi. Cure enim electi quique membra sint
summi saeerdotis, qui cure exhibent membra sua hostiam
viventem, cure spiritum suum contritum Deo sacrificium
reddunt, reete et ipsi cure merito fraternitatis et sacerdotii
nomine eensentur. Magna autem provisione religionis,
filii transmigrationis primo omnium altare Dei a_dificave-
runt, ut quia templum Dei necdum erat fundatum, babe-
rent tamen ubi holocaustomata et hostias offerendo, devo-
tionem mentis sum ostenderent. Quod etnos hodie spi-
ritualiter facimus in ecclesia, cure ante omnia in corde
nostro fidem Dominiea_ incarnationis et passionis colloca-
mus, cure hanc nostris auditoribus ante alia suscipiendam,
atque intimo corde radicandam tradlmus, juxta illud apo-
stoli, quod rudibus in Christo adhuc Corinthiis loquitur,
dieens: Non enim judicavi me scire aliquid inter vos, nisi
Christum Jesum, et hunc crucifixum. In quo videlicet
altari holocaustomata nostra, hoc est cogitationes et opera
perfeeta, offerre debemus ; quia nimirum itasolummodovota
actionum nostrarum, Deo Patri possunt esse placabilia, si
saeramentis nostri Redemptoris participemus, si virtute Spi-
ritus ipsius quasi igne saerosancti altaris incendimur ; holo-
caustum namque totum incensum dicitur, quo nomine ilia
sacrificia vel hostias vocabant, ex quibus nil in humanos
usus cedere, sed totum Deo daft, et sacro igne consumi
pra_ceptum erat. Quibus mystiee illorum vita fidelinm
exprimebatur, qui nihil proprium quEerentes, omne quod
vivunt, in famulatum interni arbitri impendtmt. Qui non
 IN I_ZRAM, CAP. 1II, _87

solum voluptates animve sire corporis sui pro Domino cal-

care, sed et ipsam animam pro illo ponere gaudent, qui
possunt dieere cure apostolis : Ecce nos re]iquimus omnia,
et secuti sumus te ; quid ergo erit nobis ? De quibus et
ipse respondens: Et omnis, inquit, qui reliquerit domum,
vel frati-es, aut sorores, aut pattern, aut matrem, aut uxo-
rein, aut tilios, aut agros, propter nomen meum, eentup]um
accipiet, et vitam veternam possidebit. Hoc autem ho]o-
caustum vitae eontinentioris, et saeratioris in altari Dei
Israel offerendum est, quia non nisi per tidem Redemptoris
nostri, bona nostra opera, ut diximus, Deo Patri esse pos-
sunt accepta. Nam Diogenes, et similes ejus stultae phi-
losophi_ sequaees, cure propria reliquissent, et nudam in
seculo ac pauperem vitam gererent, Dominum non seque-
bantur. Holocaustum quidem facere videbantur, sed hoc
in altari Dei Israel non fecerunt ; quoniam a suis quidem
se voluptatibus alienos reddiderunt, sed Christum Jesum
apud Patrem advocatum habere neseierunt. De quo altari
bene subditur:
Collocaverunt autem altare super bases suas, 3yc.] Bases
quippe altaris sunt eorda electorum, ad suscipienda Dotal-
niche fidei sacramenta, pr_eceptis magistrorum praeceden-
tium, quasi fabrorum ferramentis prmparata. Et bene
unum altare, sed plures sunt qu_e hoc portent bases ; quia
unus Dominus, una tides, unum baptisma, unus Deus, sed
multa sunt eorda fidelium, qu_e una veritatis regula insti-
tuta, quasi vequalem collecta in sinum, communi devotione
ccelestium onus portant sacramentorum. Alioquin quisque
minus instructis, et necdum vitia pristina deserere curan-
tibus, tidei saeramenta committit, quasi altare Domini in
terrain sine basibus ponit, quia terrenis adhuc mentibus
quee sunt coelestia tradit. Congruit autem huic loco, quod
in evangelio Dominus ait: Neque accendunt lucernam, et
ponunt earn sub modio, sed super candelabrum, ut lueeat
omnibus qui in domo sunt. Sieut altare Dominus recte
vocatur, quia nos ab iniquitatibus nostris emundat, quia
vota orationum nostrarum suseipiens Patri commendat ;
sic etiam lucerna potest non inconvenienter appellar_ quia
ce2
388 ALLEGORICA. EXPOSITIO

in testa assumpt_ humanitatls lumen hnposuit _etern_

divinitatls. Supponuntur autem bases altari, supponitur
lucernw candelabrum, cure fideles quique sua corda sire
corpora ad exereendum operaudo quod credunt, humili
intentione submittunt. Bene autem, cure diceretur collo-
casse cos altare super bases suas, adjunetum est, deterren-
tibus cos per circuitum populis terrarum ; quia cure in-
cmptis fidelium Deo devotis, mox aderit contradietio nefan-
dorum vel spirituum vel bominum, qui opus bonum ne
perficiatur, impedire contendunt. Unde bene tales populi
terrarum voeantur, ad distinetionem eorum videlicet qui
dicunt : Nostra autem eonversatio in cmlis est. Sed quam-
vis populi terrarum deterreant, necesse est eives superna_
civitatis c_eptis virtutum operibus insistant. Nam sequi-
tur : Et obtulerunt super illud holocaustum Domino mane
et vespere. Offerimus namque holoeaustum Domino super
altare ipsius, cum stabilita in corde nostro fidei ejus in-
tegra devotione, bonis actibus operam damus. Et hoe
mane ac vespere facimus, cum nos pro certo meminerimus,
et initia salutiferze intentionis ab illo accepisse, et non nisi
per auxilium gratiae ejus, ea qure inchoavimus bona posse
perfieere, ideoque illi vota gratiarum in omnibus, cure
ardente desiderio piae conversationis referimus. Item mane
holocanstum faeimus, cum pro lumine accepto spiritualis
seientire, Conditori nostro vieem bene vivendi rependimus.
Vespere holocanstum facimus, cure pro requie sempiterna,
quam nos in illo post bona opera accepturos speramus,
incessabili studio flagramus. Potest et juxta literam reete
aceipi, mane nos et vespere holocaustum Domino offerre,
eum ita divinm majestatis obtutibus placere omni tempore
curamus, ut diluculo surgentes, non prius ad agenda hu-
manae fragilitatis necessaria procedamus, quam igne divinm
caritatis inflammati, devotis nos orationibus Domino com-
mendemus, juxta eum qui dixit : Et mane oratio mea prae-
veniet me. Similiter completis diei operibus, non ante
demus somnum oeulis nostris, aut palpebris nostris dormita-
tionem, quam loeum Domino in nobis solertiore oratio-
hum iustantia conseeremus, juxta hoe quod idem dicit
 IN EZRAM, CAP. lII. 389

propheta: Dh_tur oratio mea _eut ineensum in con-

spec_ tu% elevatio manuum meanlm sacrifieium vesper-
tinum.
Fe_'unt_t_e soIe_atem ta_._aa_ _yc.] Solennitas
tabernaculorum, quve in evangelio Grvece Scenopegia, id
est, fixio tabernaculorum nuncupatur, festivitas erat sep-
tern dierum, incipiens a quinto decimo die mends septimi,
in quibus prmcepit Dominus omnem populum faeere sibi
tabernacula de frondibus ac ramis ligni pulcherrimi, et
egredientes de domibus snis, manere in iisdem tabernaeulis
septem diebus, quotidie deereta divinve legis serutantes, et
holoeausta Domino offerentes in igne. Hoe autem totum
facere sunt:jussi in memoriam temporis, quo egTessi quon-
dam de ._Egypto, in tabernaculis morabantur in solitudine,
prvedicante legem Moyse, et crebrius in divina sibi apparente
prmsentia, expectans longo tempore, quando terrain repro-
missionis intrare liceret, ne unquam eis tanti gratia bene-
ficii mente exeideret. Venientes ergo qui de Babylone
ascenderant in Hierusalem, cure essent magna devotione
ad faeienda omnia Domini mandata aecensi, hanc solenni-
tatem quintodeeimo die septimi mensis colleeti celebrate
curabant, diebus singulis ejusdem septimanm ea quae erant
lege pr_ecepta gerentes. Quae nos omnia pari devotione
spiritualiter agere convenit. Egressi enim sumus etnos
per sanguinem agni de ./EgTptia servitute, ut veniremus ad
terrain repromissionis, cum in saeramenta Dominicae pas-
sionis baptizati, jugum grave przevaricationis abjecimus,
quatenus in libertatem glori_e filiorum Dei adoptati, ha_-
redes regni c_elestis esse possimus. Manebamus namque
in tabernaculis et tentoriis, per desertum longo tempore
iter agentes, donec veniremus ad patriam, cure in baptismo
renuntiantes non solum Satanae quasi regi 2Egypti, id est,
tenebrarum, sed et omnibus pompis atque operibus hujus
seeuli, velut peregrinos nos in hoc mundo ac viatore_s,
alterius autem vitro, quam a Domino speraremus, cives
esse promisimus. Cujus in memoriam spei et promis-
sionis, septimo mense debemus in tabernaculis manere,
hoc est iltustrante nos gratia Spiritus Sancti, qum septi-
formis describitur, tota mente hunc mundum velut extra-
390 ALLEGORICA EXPOSITIO

neum urgeatemque deserere, ac fixa intentione ad immar-

cescibilia paradisi gaudia properare; et hoe nos septem
diebus, hoe est toto tempore vitae pra_sentis,qua_ totidem
diebus cireumagitur, indesinenter facere oportet, singu-
lisque diebus hujus hebdomadis holocaustum facere debe-
runs, et opus diei in die suo; holocaustum videlicet, hoc
est oblationem totam incensam, in his quse ad divinum
servitium proprie pertinent, ut sunt orationes et jejunia.
Opus vero diei in die suo, in il/is qua_ ad obsequium fra-
terna_ dilectionis attinent ; ut est esurienti panem, potum
sitienti, algenti vestem, hospitium peregrino, infirmo visi-
tationem, sepulturam mortuo, erranti doctrinam, dolenti
solatium ministrare. Et bene cure diceret eos holocaustum
diebus singulis seeundum pra_ceptum legis, et opus diei in
die suo facere, interposuit, Per ordinem; quia nimirum
quiequid in obsequiis sire divini seu fraterni amoris inor-
dinate geritur, meritum sua_ perfectionis amittit. Honor
enim regis judicium diligit; ham qua_eunque in honorem
summi regis devote agimus, certe neeesse est discretione
judieii, quando vel quantum sint agenda distinguamus ; ne
si rectum opus nostrum minus ordinate agimus, normam
ejus rectitudinis depravemus. Ha_c nobis solennia taber-
naeulorum, hoe cst scenopeg_ mystiee celebranda, Paulus
insinuabat, cure inter pra_dicandum scenofaetori_e arti va-
cabat. Faciebat enim scenomata, id est, tabernacula, ut et
seipsum ineolam esse mundi, ae peregrinum doeeret, et
eos quos erudiebat, peregrinandum in hac vita, in futuro
autem patriam expectandam sperandamque institucret.
Tabernaeulis namque peregrinantes vel iter agentes uti
solemus ; quod in hac vita sanctos agere testatm- idem
apostolus, cure ait: Dum sumus in hoe corpore, peregri-
namur a Domino. Et ad Hebra_os: Non enim habemus
hie manentem eivitatem, seal futuram inquirimus. Quo-
niam vero voluit ut hi qui mentem pcrfeete a mundo alie-
hunt, ac se cives ejus qua_ sursum est patri_e fideliter con-
fitentur, mox universis in se virtutibus introitum pandant,
recte subjungitur :
Et post h_c holoeaustumjuge, _yc.] Holocaustum juge
dicit, quod mane offerebatur et vespere. Calendas autem
 IN EZRAM, CAP. IIl. 391

vocat initia mensinm, id est, ortum lunw nascentis ; a quo

semper Hebr_i menses incipiebant, utpote nullos menses
exceptis lunaribus habentes. Unde pro calendis Gr_ci
melins neomenias, hoc est noviiunia_ nuncupaut. Si autem
mense_ propter dies triginta, quibus implentur, plenltudi-
nero designant operum lucis, quando in fide Sanet_e Trini-
tatis decalogi pr_ecepta perficimus; quid exordia mensium,
in quibus luna, ut denuo nobis lueere queat, nuper a sole
dicitur accendi, nisi initla designat uniuscujusque bonm
operationis, quw donante gratia Conditoris nostri_ quasi
Solis Justiti_e pr_sentia percipimus ? Ob cujns signifi-
cantlam divin_e illnstrationis, sine qua nihil boni re! in-
choare vel_perfieere valemus, Dominus omnes calendas,
hoc est, exordia mensium eelebrari, et victimarum c_rimo-
nias observari pr_eeepit. Unde est illud Psalmist_ : Canite
in initio mensls tuba, in die insigni so|ennitatis vestr_e.
Quod est aperte dieere: Gaudete, justi, in Domino et
verbo doctrin_e proximis insonante ; mox ut vos ad faeien-
dum opus bonum ab illo esse respectos consideratis in
luce insigni interna_ inspirationis ejus, per quam vos a
cupiditate mundi hujns avocari, ae divinis rebus altius
vacare condecet. Bene ergo dicitur, quod peraeta festivi-
tate tabernaculorum, filli transmigrationis faciebant holo-
caustum juge, tam in calendis quam in universis solenni-
tatibns Domini_ quae erant consecratae, et in omnibus in
quibns ultro offerebatur munus Deo. Quia postquam
animus semel hulc mundo perfeete abrenuntiaverit, oportet
ut totum se obsequio divinav voluntatis, quod holoeaustum
designare diximns_ jugiter impendat; et hoc faciat tam
inchoatione cujusque bonve actionis, quam in earum quas
Dominus przecepit devota exeeutione virtutum, necnon et
in eis quibus pia mens exeeptis generalibus mandatis
sponte Domino famulari lretatur. De qualibus ipse Domi-
nus non prvacipiens, sed consilium tribuens : Si vis, inquit,
perfectns esse, vade, vende qua_ habes. Et cure de uxore
non ducenda disputaret, non imperando, sed suadendo ait :
Qui potest capere, eapiat. Sed et Paulus de his qum
in spontaneum munns Domino obtulerat, gloriabatur di-
892 ALLIgGORICA EXPOSITIO

tens: Numquid non habemus potestatem manducandi et

bibendi ? numquid non habemus potestatem sororem mu-
lierem circumducendi ? et c_etera, ejusdem loci.
_4 primo die mensis 3e2otifhi coeperunt holocauslum, _c.]
Seepius dictum est, septimum mensem, septiformem grati_e
spiritualis illustrationem designare. Unde bene nunc dici-
tur: Quoniam a primo die meusis scptimi c0eperunt offerre
holocaustum Domino, quia nimirum ab ipso exordio di-
vina_ inspirationis_ necesse est humana conscientia immu-
tetur, ac neglectis infimis delcctationibus, in ea quve Do-
mini sunt, sola cogitanda atque agenda inardescat. A die
primo meusis septimi, hoc est a prima iUustratione gratia_
ccelestis, otferebant holocausta virtutum Domino, qui super-
veniente in igneis finguis Spiritu Sancto, mox velut ab
eo quod fucrant immutati, novis jam intimi amoris facibus
ardere, et omnium linguis gentinm magnalia Dei pr_edicare
cceperunt ; atque adeo sunt hoe holocausto dediti, immo
ipsi holocaustum factum, ut faeilins oecidi ab eis, qui
contraria sapiebant, quam a slla intcntione possent re-
vocari. Unde merito idcm meusis septimus apud Hebrveos
horus annus vocatur; suo nobis nomine indicaus, quia per
donum Sancti Spiritus fidelibus datur, ut mandatum
novum mutua_ dilectionis implere, et cantieum novum
supern_e laudis in vedificatione domus Domini valeant
resonare. De cujus videlicet mensis observatione Dorninus
ira mystice preecepit: Meuse septimo, prima die mcnsis
erit vobis sabbatum memoriale, clangcntibus tubis, et voca-
bitur sanctum ; omne opus servile non facietis in eo,
et offeretis holocaustum Domino. Sabbatum quippe me-
moriale, id est, requies erit prima meusis hujus die, cure
mens aecensa divinitus, a temporalibus sese illecebris abs-
tinucrit, et in contemplanda Dei voluntate contenderit.
Clangunt tubis sacerdotes, cure fideles earn quam coeperint
flagrantiam interna_ suavitatis, etiam proximis prvedicare
satagunt. Omne opus servile non fit in tall sabbato_ cure
ab omni delectatione et contagio peccati, quantum in hac
vita potest, mens se placendo Deo immunem servaverit ;
servile namque opus peccatum est. Quia qui facit pecea-
 IN EZRAM) CAP, IIIo 39_

turn, serv_ est peccati. Atque ideo rccte holoeaustum

Domino in eodem sabbato offertur, quia nimirum ire
veraciter a servitio peeeati liber redditur, eujus totum eor
igne amoris incenditur. Notandum autem juxta literam,
quod septimo mense cort_egatus esse populus in Hierasa-
lem, ibidemque eongregatis omnibus Josue et Zorobabel
eum fratribus snis altare a_difieasse, atque a primo die
ejusdem mensis septimi holocanstum Domino obtulisse
referuntur. Uncle eolligitur, hoc altare multum eitato
opere de lapidibus impolitis compositum, et non sicut olim
de ligno fabrefaetum, atque _ereis esse laminis coopertum.
Neque enim aliter, tametsi plurima fabrieantium turba
iastante, imtuit una eademque die, qua eceptum est perfiei
atque ad offerendum in eo holoeaustum pr_eparari. Nam
et in libro Machab_eorum de lapidibus factum probatur,
ubi ab ethnicis profanatum, et post annos sex a Juda
Machah_eo renovandum fuisse memoratur. Et aceeperunt,
inquit, lapides integros seeundum legem, et _edifieaverunt
altare novum seeundum iUud quod fuit prins. Notandum
quoque, quod initium quint_e a_tatis m_mdi, sieur et quatuor
pra_cedentium, oblatis Domino holoeaustis consecratur. In
prima namque a_tate beatus protomartyr Abel, primo om-
ninm electorum, de primogenitis ovium suarum, et de
adipibus earum, Deo holoeausta obtulit, ingressumque
seeuli nascentis, et primo hostiis pecorum, et ad extremum
proprio cruore dicavit. Secundm exortum a_tatis Noe,
oblatis Deo holocaastis de cunctis qua_ arca continuerat
animabas mundis consecravit. Tertiam a_tatem Melehi-
sedee saeerdos Dei summi, et Abraham patriareha, hic
pane et vino, ille.proprio filio Deo oblato, saeratum ; cujus
ipsum quoque principium, id est, acceptum, cure venisset
in terrain repromissionis, facto ibi altari, et invoeato ejas
nomine, eoaseeravit. Quartam a_tatem rex David Domino
eoaseeravit, aedifieato altari in area Areuna Jebas_ei, et
oblatis Deo holocaustis, quibus iram ejus, quam in populo
•numerando contraxerat, plaearet. In quo loco et quondam
Abraham filium obtulisse perhibetur ; et deinde _edifieato
a 8alomone templo altare holocaustorum coast, at esse loca-
394 ALLEOOalCA EXl'OSlTtO

tum. Quint_ nune _etatis exordium Jostle filiusJosedech

sacerdos magnus, et Zorobabel filius Salathiel, mdificato in
codem loco altari, et oblatis Deo holocaustis, mox ut
discusso jugo long_e captivitatis, Hierosolymam rediere,
dedicarunt; ac deinde holocausto jugi quotidie Dominum
sibi placate curabant. Qum cuncta in figuram pr_ces-
seruut ejus qui in sexta _etate venturus in came, et hostia
ejusdem su_ carnis ae sanguinis totum orbem erat re-
dempturus. _Edificato igitur altari_ et oblatis Deo holo-
caustis, sequitur scriptura dicens :
Porto templum Dei fundatum need_n erat.J Fundatio
templi Dei, illorum hoc in loco typice figuram tenet, qui
nuper ad fidem eonversi, locum mansionemque Domino in
suo corde et eorpore pr_parant, dicente apostolo: An
nescitis quoniam membra vestra templum sunt Spirltus
Saneti, qui in vobis est ? Et iterum : Per fidem habitare
Christum in cordlbus vestris. Qul ergo de captivitate
liberati Hierosolymam venerant, vedificare quidem templum
disposuerunt, quod etiam postmodum opere patrarunt;
sed primum vedifieato altari, seipsos quotidianis holocausto-
matibus Domino commendabant, ut sic purgatiores ad
vMificandum templum mererentur accedere. Sic autem et
in spirituali vedificatione, sic omnimodo necesse est, ut
quisquis alios docere deereverit, prins seipsum doceat; qui
proximos ad timorem vel amorem Dei instituere intendit,
primo seipsum instantius Deo serviendo dignum doctoris
officio reddat, ne audiat ab apostolo : Qui ergo doees alium,
teipsum non doces ? qui praedicas non furandum, furaris ?
Uncle et ipse de se apostolus: Castigo, inquit, corpus
meum, et servituti subjieio; ne forte aliis praedicans, ipse
reprobus efficiar. Quapropter apte filii transmigrationis,
non ullas alias victimas, vel sacrifieia, quam holocausta, hoc
est totas incensas oblationes Deo obtulisse reperiuntur ;
quia totum se, necesse est, bene vivendo, eta ileitis etiam
continendo, suo Creatori mancipet, quisque male vivens
cupit ab illicitis actibus docendo compeseere, ut et merito
bonze actionis supernum copiosius in prtedicando obtineat
auxilium, et exemplo ejusdem boni operis suos auditores ad
 IN EZRAM, OAF. m. 395

ea quve docet, efllcacius sequenda provocet. Potest etiam

ita mystice interpretari, quod, vedificato altari, holocausta
ofl'erant Deo ;sed necdum templum _edificant hi qul nuper
ad Dominum conversi, mox fide ejus agnita, tanto dili-
gendo illum toto ex corde inardescunt, ut jam inter per-
rectos adnumerari valeant, etiam si necdum bona quve
cupiunt, operandi ac perfieiendi tempus sive facultatem
accipiant. Hujusmodi holoeaustum beatus Abraham Do-
mino, etsi nondum construeto templo, obtulit, cure perfec-
tus jam fide extitit, et priusquam opera fidei exequeretur,
dicente seriptura: Credidit Abraham Deo, et reputatum
est illi ad justitiam. Cum ergo fidei perfect_e operis quo-
que boni plenitudinem addidit, offerens Isaac fillum suum
super altare, quasi etiam templo eonstructo, perfeetiora
Deo obtulit holocausta ; quia nimirum singuli actus sive
gressus pi_e devotionis, velut ordines sunt lapidum polito-
rum, quibus nostro in corde dilectam Deo domum habita-
tionemque construimus. Quomodo autemfiliitransmigratio-
nis post altare construetum, post oblata Deo holocausta, ad
_edificandum templum pervenerint, subsequenter ostenditur.
Dederunt autem petunias latomis et c_mentariis, _yc.] La-
tomi aunt lapidum eyesores. Unde scripture est in libro Pa-
ralipomenon : Et pr_eeepit David, ut eongregarentur omnes
proselyti de terra Israel, eonstituit ex his latomos ad eve-
dendos lapides. C_ementarii sunt, qui e_ementa ad eonglu-
tinandos lapides ex gypso vel ealee faeiunt. Unde alia
translatio pro latomis et e_ementariis, exesores lapidum et
fabros habet. Notanda ergo pia populi solertia, quia in
nullo suis opibus pareentes, ex his qu_e sibi neeessaria
erant, et ex quibus ipsi vivebant, vel materias ad _edifiea-
tionem templi emebant, vel operarios eondueebant. Joppe
autem est eivitas Pal_estinae maritima, XL. fete milfibus
passuum ab Hierosolymis distans. Porro Sidon et Tyrus
urbes fuere Phoenieis nobilissimve, Libanum montem ha-
bentes in vieino. Unde illorum auxilia eomparantes filii
transmigrationis, rogaverunt sibi ligna eedrina de Libano
e_edi, et h_ee ratibus per mare in Joppen usque deferri,
untie rursum per terrain possent Hierosolymam ad opus
396 ALLEGOIgICA EXPOSITIO

templi perferri, quod eodem ordine constat in prima templi

constructione fuisse factitatum. Propter quod sibi Salo-
mon reg_i potentia, ab amico rege Hiram, absque nullo
lahore qumque voluit accipiebat. Hic autem exules post
multa annorum curricula patriam repedantes_ quia poten=
tiara regni non habuere, cuncta pretio quae opus desidera-
tum poscebat, obtinebant. Spirituali autem sensu latomi
sunt in constructione domus Dci, qui corda proximorum
docendo, vel increpando instituunt; quos dum firmo gradu
inter participes ejusdem grati_e consistere docent, quasi
quadrando circumpositis lapidibus aptant. Quocumque
cnim verteris quadrature, stabit. Et electorum mens dum
inter universa mundi, sive adversa, seu prospera perman-
serit immota, quasi quadratam sibi inesse figuram virtutis
invietm demonstrant. In qua significatione etiam area
Noe de l_nis quadratis facta esse describitur. Nam ean-
dem ecclesiam, quam templum de lapide factum significat,
ctiam area de ]ignis compacta figuravit. Eandem et taber-
naeulum de tabulis et cortinis compositum demoustravit.
C_ementarii vero sunt in domo Domini, iidem sancti prae-
dicatores; qui dum eos quos bonis operibus instituunt,
copula caritatis ad invicem nectunt, quasi quadratos poli-
tosque lapides, ne ordinem sum compositlonis deserant,
crementi infusione conjungunt, dicentes : Estote prudentes
et vigilantes in orationibus, ante omnia mutuam in vobis-
metipsis caritatem habentes continuam. Et apostolus
Paulus habenda nobis pra_cipieus viscera misericordiae,
benignitatem, humilitatem, modestiam, patientiam, et ca_-
tera hujusmodi, velut lapides, videlicet avdiilcii cmlestis,
continuo subjecit: Super omnia autem ham caritatem,
quod est vineulum perfectiords. Sed et Sidonii Tyriique,
qui credebant ligna cedrina de Libano ad structuram tem-
pli, eosdem sanctos przedicatores figurate denuntiant, qui
homines quondam in gloria seculi hujus sublimes ac
nitidos, securi sermonis Dei de statu prisca_ conversa-
tionis dejiciunt, ut salubriter prostratos, et velut ab hu-
more corruptivo ingeniti sensus excoctos, ab omni vitio-
rum tortitudine eorrigant, atque in ornatum sire muni-
 IN EZRAM_ CAP. Ill. 397

mentum sanet_ ece|esi_ sub|imiter er_nt. De quo

typice dicitur in Psalmo qui inscrlbitur, In consumma-
tione tabernaeuli : Vox Domini confi'ingentis cecLros. Vox
quippc Domini confringit cedros, ut consummetur taber-
nacu]um, cure superna inspiratione corda supcrborum
humiliantur, ut, his quoque correctis, sanctm ecclesi_e nu-
merus perficiatur. Uncle bene Sidonii venatores, Tyrii
coangustiati interpretantur. Venatores quippe sunt sancti
pr_edicatores, cum vagos atque erraticos malorum sensus
retibus fidei Christo subjiciendos capiunt, ipso dicente:
Venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum.
Iidem sunt et coangustiati, quia pressuram habent in
mundo ; tametsi confidentes, quia Dominus vicerit mun-
dum. Latomi ergo et c_ementarii, lapides et c_ementum
pr_eparantes; Sidonii et Tyrii, cedros de Libano ad opus
templi deferentes, sanctos prvedicatores insinuant, qui
mentes auditorum suorum ad societatem ecclesi_e eru-
diendo instituunt. Dant autem principes patrum, Josue
videlicet et Zorobabel, ac fratres eorum, pecunias eisdem
latomis et ca_mentariis, quo eos promptiores ad operandum
reddant, eum evangelizantibus verbum, hi qui tempore,
merito, eruditione prmcessere doctores, Christo auctore vel
exempla virtutum suarum proponunt, vel divinorum api-
cure paginas largiuntur, quorum exhortationibus vel pro-
missis confortati, minus in labore c_lesti lassescant. Dant
et Sidoniis Tyriisque cibum, potum, et oleum, lit deferant
ligna cedrina de Libano ad mare Joppen, cum eisdem doc°
toribus, ut ad pr_edicandum idonei esse valeant, splritualia
charismata, in quibus maxima est caritas, mmulanda com-
mendant. Vel certe cum Dominus noster, quem per
Josue simul et Zorobabel designari docuimus, eisdem verbi
sui ministris spiritualia dona _artitur; quibus intus illus-
trati, fortiores efficiantur ad debellandam prvedicando su-
perborum jactantiam, ac sapientiam stultam. Neque opus
habet doceri, quomodo eibus, potus, et oleum internam
mentis nostrve refectionem significet, qui bene dieit illud
Psalmistm Domino canentis: Parasti in conspectu meo
mensam adversus eos qui tribulant me. Impinguasti in
398 ALLEGORICA EXPOSITIO

oleo caput memn, et poculum mum inebrians quam pr_e-

clarum est. Dantar ergo pecuni_e latomis et cmmentariis,
datur lignorum c_soribus cibus, potus, et oleum, ut ad
m_dificandum domum Domini materias pr_epararcnt, cure
prvedicatoribus veritatis divinitus virtutum copia confertur,
quibus adjuti ad corrigenda pravorum coma, ac percep-
tioni supernorum bonorum aptanda sufliciant. Deferunt
vero ligna excisa in marc, non in illo demcrgenda, sed per
illud Joppen, qu_e interpretatur pulchritudo, perferenda;
cure iidem doctores auditoribus suis ad fidem vocatis, ten-
tationes mundi sibi occursuras, scd fide superandas pro-
nuntiant, ita ut primo give vitiorum, seu pravorum homi-
hum, feri sint fluctus tolerandi, et sic ad pulcherrima vir-
tutum mcenia portumquc pervcnicndum. Possumus et ira
intelligerc, ligna ad _edificium templi futura per mare ad
Joppen deferrl, ut primum quidem abrenuntiemus diabolo,
qui dictus est a prophcta draco, rex omnium qu_ sunt in
aquis, hoc est impiomm ; quorum convcrsatio non cst in
ccelis, sed in marls est perturbationibus seculi fluctn_ntis.
Abrenuntiemus omnibus pompis atque operibus ejus, ac
deinde ad pulchritudinem perveniamus fidei, qua sanctam
Trinitatem, unum ct verum Dcum, qua dispensationem
Dominic_e incarnationis, qua unitatcm sanctm ccclesi_e,
rcmissioncm peccatorum, carnis rcsurrectinnem confite°
mar. Unde rccte in hac civitate Petrus Thabitam, dcvo-
tam Dco fceminam, a mortc suscitavit; quia nimirum in
hujus perfectione fidei, et generaliter omnis ecclesia per
baptisma a morte suscitatar peccatorum; et cure post
baptisma denuo mortem peccati incurrimus, per eandem
necesse est fidem pcenitendo reviviscamus, ac per recon-
ciliationem sacerdotum ccclesi_e rursus fidelium ccctu red-
damur.
CAP. Iv. In am_o autera aecundo adve_tu, eorura, *yc.]
Ad templum Dei cos venisse dicit, non quia templum fac-
turn invcnerunt, quippe cum prmdictum sit illud, necdum
fuisse fundatum; sed ad templum Dei dictum est, ad locum
templi Dei, ad opus quod templum remdificarc cupiebant.
Fallunturque moderni Juda_i, qui dicerc solent numquam
 IN lCZRAM, CAP. III. 899

parietes templi, sed tantummodo tectum a Chald_eis fuisse

subversum; cure manifeste scribat Ezras, filios transmi-
grationis templum a fundamentis fecisse. Cure autem
supra dicatur, quod septimo mense venerunt in Hierusa-
lem; hic veto addatur, quod anno secundo adventus
eorum, mense secundo, "opus templi inehoaverint; patet
profecto, qnod in septem mensibus hpides, c_ementum,
ligna, et c_etera opera neeessaria pr_eparaverint ; octavo
autem ineipiente mense operi optato jam instate c_perint.
Sex enim erant menses anni primi, et septimus sequentis ;
quod in magno utique mysterio gesture quisque doctus
faeillime inveniet. Septem quippe ad sabbatum pertinent,
in quo die Dominus vel condito mundo requievit ab omni-
bus operil_us suis, vel redempto per passionem suam
mundo requievit in sepulchro. Octo ad primam sabbati,
in qua ipse resurrexit a mortuis. Septem ad spem nostri
post mortem sabbatismi. Octo respiciunt ad gaudinm
nostr_ post resurrectionem perpetu_ beatitudinis. Quia
ergo omnls electorum operatio, qui sunt templum et domus
Dei, per gratiam Sancti Spiritus et ineipit, et perficitur,
omni respectu et intentione futur_e quietis et immortalitatis
peragitur ;recte scrutatores templi a septimo mense oblatis
Deo holocaustis, sumptus ad _edificandum pr_eparare inei-
piunt, atque in septem mensibus sumptibus pr_eparatis,
octavo opus ipsum aggrediuntur. Neque a_ius omnino in
pr_eparatione tanti operis reperltur humerus, quam ille qui
vel gratiam Sancti Spiritus septiformem, qua adjuvamur
operantes, vel requiem animarum, ant resurreetionem cor-
porum, quam bene operantes speramus, figurate denun-
fiat. Quid autem tempus significet quadraginta et sex
annorum, qmbus _edificatum est templum, ut etiam evan-
gelii scriptura testatur, suo ]oco exponitur. Magna autem
totius populi iUins devotio, et nobis quoque solerter imi-
tanda ostenditur, cum non solum majores natu, Zorobabel
videlicet et Josue, et reliqui sacerdotes ac Levit_e, sed et
omnes qui venerant de captivitate in Hierusalem a majore
usque ad minorem, statuerunt Levitas, qui urgerent opus
Domlni. Gaudebant namque, se de captivitate Babyloniea
5
400 ALLEGORICA EXPOSITIO

Hierosolymam "fuisse reversos; et quantum superl_e civi-

tatis idola ac flagitia quve evaserant, horrebant_ tantum
sacratre Domino civitatis, ad quam pervenire meruerant,
dccorem videre cupiebant. Quantum phana idolorum,
quibus diutius interfuerant, abominabantur; tantum tern-
plum sui Conditoris, quod dirutum esse dolebant, eta
quo diutius captivi exulaverunt, ocius restaurari volebant.
iEodem namque ordine etiam nunc non solum episcopi ae
presbyteri, et plebem fidelium, domum videlicet Dei, de-
bent redificare doeendo, et doctores illi qui opus verbi
sanctissimum diligenter impleant, eonsulendo pr_eponere.
Sed et ipse populus de captivitate vitiorum, ad visionum
verve pacis vocatus, ministerium sibi verbi necesse est ab
his qui dicere norunt, exigat. Qui videlicet ministri set-
morris, id est_ Levitm, a viginti annis et supra constituti
esse narrantur ; quia nimirum tales sunt ad prmdicandum
Dei verbum populo prmferendi, qui deealogum legis, non
solum exeeutione operis in exemplum suis auditoribus
ostendant, sed et puritate atque integritate cordis in con-
spectu sni Conditoris intemeratum eustodiant. Nec dubi-
tandum est ibi stature eeclesive prosperum sumere profec-
turn, ubi et prvesules suum gradum rite custodientes,
populo magistros vefitatis, a quibus erudiatur, regulariter
ordinant, et ipse populus datos sibi magistros, ne a dieendo
eessent, diligenter andiendo, ac dictis eorum obtemperando
compellunt. Sed hell, proh dolor, juvat nostrorum socor-
diam temporum, majoresque simul et minores lmdit, hos a
pr_edicando verbum, illos ab audiendo, utrosque a faciendo
prvepcdiens, quod minus sollicite pensemus, vel quanta
acerbitas doemonicw captivitatis, de qua eruti sumus; vel
quanta sit solennitas, ad quam vocati sumus, superna_
Hierusalem matris omnium nostrum, cujus in prmsenti
ecclesia jam pignus accepimus. Verum intueamur eximia
patrum opera, quo amplius de nostra_ actionis pusillitate
confundamur. Sequitur :
8telitfue Josue el filii ejus, _yc.] Josue hoc loco non
filium Josedec sacerdotem magnum dieit, sed unum de
Levitis, de quibus pr_edictum erat, quod constituti fuerint
 IN EZItAM_ CAP. III. 401

a viginti annis et supra ad urgendum opus Dominl; de

quibus fuit et Cedmiel, ct filii Henadad_ qui pariter in-
juncto sibi eidem operi, cutn filiis et fratribus suis curare
adhibuisse narrantur; denique supra in cataloffo populi
Israel, hi post sacerdotes, primi Levitarum nominatim
commemorantur. Levitm, inquit, filii Josue, et Cedmiel
tiliorum Odevize Lxxtv. Unde ex utroque loco colligitur,
prineipes eos ct patriarchas fuisse Levitarum temporis
illius. Ubi bene filii Juda in medio Levitarum interpo-
nuntur, qui simul instaurando templo Domini curam im-
penderint; et hi propter eundem pietatis consensum quasi
unus stetisse commemorantur. Hic namque est ille, de quo
pr_ediximus, nobis semper imitandus ordo virtutis, ut ec-
clesiam sanctam, et dicati Deo gradus omnes, et communis
populi totius devotio pro suo quisque modulo a_dificet.
Notandumque, et crebrius rememorandum, quantum boni
populo malum captivitatis eontulerit; de qua eruti tanta
omnes intentione, quanta nunquam antea ccelestibus obse-
quiis operam dare probantur. Sed et hodie multis qui in
pace ecclesize negligenter vixerant, subito errasse, et in
ilagitia aliqua cecidisse profuit, dum post casum pcenitendo
ereeti, vigilantius Domino servire cceperunt; et qui pigri
ae desides in innocentia stare videbantur, per accidentem
sibi ruinam admoniti sunt solertius erga sui custodiam
contra omnes antiqui hostis insidias accingi ; ita ut qui nee
propriam vitam curando offenderant, postmodum etiam
fraternze salutis cure sua erectione curam gerant. Omnis
igitur populus revertentium de Babylone in Hierusalem,
curam templi restaurandi, sed maxime Levitae, et filii Juda
habuere, videlicet propter sacerdotalem simul et regiam
sanetm eeclesiae dignitatem. Regalis enim praecipue et
sacerdotalis tribus templum a_dificant; quia omnes nimi-
rum, qui corda fidelium vel docendo vel bene vivendo
instituunt, ad corpus ,eterni regis ae sacerdotis, hoc est
Domini et Salvatoris nostri pertinent. Unde et ipsi auco
totes operis de utraque tribu, Jesus videlicet de sacerdotalg
Zorobabel vero de regia, originem duxere.
Fundato igitur a c_ementariis templo Domini, _ye.] Magna
voL. wxL v d
4_ ALLEGORICA EXPOSITIO

omnium personarum devotio ostenditur, cum fundato

templo Domini, et sacerdotes, et Levita_, et populus omnis,
juxta suum quique gradum misericordiam Domini lauda-
bant. Sacerdotes quidem sanctis ornati vestibus, prout
stante adhuc templo consueverant, tubis personantes, et
cot populi ad suavitatem superna_ laudis accendentes : Le-
vitae autem in cymbalis bene sonantibus hymnos Domino
coneinentes ; populus vero clamore communi affectum sui
eordis in laudando Dominum ostendens. Laudabant au-
tern Dominum Levita_ per manus David, sive in organis,
qua_ ipse fecit; sire psalmos, quos ipse instituit, conci-
nentes, sire quia David in coliocatione arc_ principem
fecit ad confitendum Domino Asaph et fratres ejus, ut
Verba Dierum testantur, de quo rursum dieitur : Quia filii
ejus sub manu ipsius erant, prophetantes juxta regem.
Merito et hoc in loco, eum filii Asaph laudarent et confi-
terentur Domino, per manus David, hoc est juxta dispo-
sitionem ejus hoc fecisse intelligendi sunt. Juxta mysticum
veto sensum, fundato a ca_mentariis templo Domini_ stant
sacerdotes in ornatu suo cure tubis, cum conversis ab
errore peccatoribus, et fundata in corde illorum fide ac
dilectione Christi, congaudent omnes qui audiunt eccle-
siarum magistri; seque ipsos solertius operibus bonis or-
nantes, tubis doctrin_e salutaris insonant, quatenus et ex-
emplo virtutum, et hortamento sermonum adjuvent bona
empta eorum qui vel nuper ipsi p_nitendo ad gratiam
Christi eonvenire, vel nuper alios ad gratiam Christi do-
cendo convertere. Stant et Levita_, ut laudent Deum in
cymbalis, cure etiam secundi ordinis ministri ad informa-
tionem neophytarum piis actibus suo Conditori deserviunt,
et hoc in mutum dulcedine caritatis. Cymbala namque,
qua_ se invicem tangunt ut resonent, aptissime opera
caritatis exprimunt, quibus alterutrum se sancti ad laudem
sui excitant auctoris. Laudant etiam ilium per manure
David regis Israel, eum ipsius Domini et Salvatoris ea qua_
per carnem gessit opera diligenter considerate, et in quan-
tum sutBciunt imitari satagunt.
Pltwimi etiam de saeerdotibus et Levitis, _e.] Qui vide-
 IN EZEAM, CAP. II[. 403

rant templum prius fundatum, et hoc templum coram

oculis suis, partita fletus, tmrtim gaudii voces emittebant.
Gaudii quidem, quia templum Domini, quod destructum
fuerat, jam restaurari ccepisset. Fletus nero, quia dolebant,
cernentes quantum paries cceptus illins temporis a magni-
fieentissima quondam Salomonis potentia, qua prins tern-
plum fundatum est, distaret. Lvetabantur multum, quia
soluti a c_aptivitate, templum remdificaudi faeultatem acce=
perant. Sed flebant voce magna, quia prius templum
ob sua seelera noverant esse dirutum, cujus nec magnitu-
dinem ipsi, nec decorem ullatenus _quiparare valebant.
Nam quia propheta dieebat: Magma erit gloria domus
Domlni istius novissimte, plus quam primve; quia majoris,
non ad magnitudinem vel ornatum domus, sed ad rein
ipsam pertinet; quia majoris miraculi, et evidentioris erat
divinm virtutis, quod paucm captivorum reliquivv inimicis
etiam resistentibus tantum opus perficere valuerunt, quam
quod rex opulentissimus, nullum omnino habens adver-
sarium, immo potentissimum ac ditissimum Tyri regem
habens adjutorem, hoc cure artificibus doctissimis, prout
voluit, fecit. Item major erit gloria domus illius novis-
simve, quam prim_; quia in priore domo eultores veteris
testamenti, leg'is et prophetarum scripta populis prmdica-
bant. In secunda autem Christus et apostoli gratiam novi
testamenti, ae regni cc_lestis evangeliT_bant introitum.
Sed et in revedificatione templi spiritualis fletus et l_etitia
simul principibus nascitur. Gaudent namque doctores
sancti in salute pcenitentinm ; lugent, quia unquam pcBni-
tenda commiserint, et non semper in Auctoris sui voluntate
perstiterint. Exultant ipsi de sua salute, qui per pe_niten-
tiara a morte animm surrexerunt ; lugent se unquam peco
cando vitam anim_e perdidisse. L_etantur et neophyti
gratia sui Redemptoris se esse eollectos ; dolent se cure
toto genere humano in primo parente perisse, et quasi
eorrupto ab hostibus templo Dei, statu videlicet eorporis
et animm immortalls, in Babylonem, id est, confusionem
prmsentis exilii se fuisse transmigrates. Verum quia cres-
centibus bonorum profectibus, crescit pariter invidia ma-
nd2
 ALLEGORICA EXPOSlTIO

lorum, neque unquam inter auffmenta piorum deerunt

tentamenta pravorum, qui vel bonum ficte ostentando,, vel
aperte malum ingerendo, sanetos lmdere conentur, recte
subjungitur.
IN CAP. IV.
Audierunt aulem homes Jud_ et Benjamin, _e.] Nota
est historia ; quia hostes Judm et Benjamin Samaritas
dicit, quos captivitatis deeem tribubus rex Assyriorum de
diversis gentium populis in civitates eorum et terras trans-
tulit. Qui postmodum accepta Dei lege, ethanc ex parte
servabant, et nihilominus eisdem quibus antea simulaeris
serviebant. Hi ergo, quia veros Dei cultores abominaban-
tur, polliciti sunt eis auxilium operis, ut in societatem
recepti possent inferre dispendium. Facile autem euivis
patet, quia tales populi falsos fratres, hoe est hmreticos, et
malos catholicos figuraliter exprimunt. Qui hostes sunt
Jud*e, hoc est confessionis et laudis, quam ecclesia Domino
in prmsenti per fidem rectam et opera fide digna offert.
Hostes quoque Benjamin, hoc est filii dexterve, dam eos
qui se audiunt, a sorte segregant populi fidelis, qui ad
dexteram Judicis in futuro benedictionem est et regnum
percepturus mtemum. Tales ergo dicunt ad Zorobabet et
principes patrum, 2Edificemus vobiscum, quia ita ut vos
qumrimus Deum vestrum, cure affectant h_eretici auctori-
tatem sibi prmdicandi tuque inter eatholicos tribui, promit-
tentes se unam eandemque cum eis rectm fidei et ope-
rationis tenere ac diligere castitatem, quatenus aecepta
potestate doeendi in medio boni seminis, a quo apostolus
Paulus cognomen accepit, ut spermologos, id est, semini-
verbius diceretur, zizania doctrinm oecultm interserant.
Sic fecere quidam in Nicmno eoneilio, qui recte fidei inter
catholicos patres non catholica mente subscripserunt ; ut
quo fidelibus familiarius essent admixti, eo recipiendm
perfidim Arianm liberius loeum struerent. Sic Pelagius in
coneilio Palmstino hmresim snare, qua gratiam Dei acer-
rime impugnabat, confcssione et scripto non ex animo
anathematizavit, ne ipse a eatholicis sacerdotibus ana-
thematizatus, locum docendi in ecclesia, ae suum erro-
 IN EZRAM, (_AP. IV. 405

rem seminandl facultatem amltteret. Ecce, inquiunt, nos

immolavimus victimas ex diebus Assorhaddan regis Assur,
qui adduxit nos huc. Immolastis victimas, sed immundas;
quia non renuntiastis idolis. Qu_ enim participatio jus-
titiw cure iniquitate ? aut qu_e societas luci ad tenebras ?
qu_e autem eonventio Christi ad Bdial ? Intrastis namque
terram filiorum Israel, non a Josue introdueti, non Hiero-
solymorum imperio subditi, sed a rege perfido, ab hoste
populi Dei, in terrain ejus adducti, non ut in hac Domino,
sed eidem regl adversario serviatis. Sic etenim ha_retiei,
sic falsi cathofici, cure pacem eeelesize, vel vivendo per-
verse, vel etiam docendo impugnant, ab Hierosolymorum
sunt regno prorsus extranei, et ad gentilium magis, quo-
rum peccata non deserunt, sortem perditam pertinent;
immo, ut apertius dieam, tales non Domino Jesu, sed dia-
bolo duce_ cujus figuram Assorhaddan rex Assur tenuit,
sanetre eeclesiae fines introeunt. Quo enim nisi diabolo
instigante agitur, cure quis saeramenta eeclesiae percipit,
non ut per ha_c ipse Deo eonseeretur sanandus, sed ut
eonseeratus Deo alios ex familiaritate corrumpat, aerius
indamnandus ? Sic feeit Simon ille Magus, qui baptismum
in ecclesia, non ob sure studium salvationis, sed ut res
eeelesi_e certius ex vicinitate dignoseeret, aecepit ; quod
exitu ipso perdoeuit, cure eeclesiam, qu_e in persona fieti
fratris nequit, in persona aperti hostis aeerbissime turbavit.
Sequitur :
Non esl vobis et nobis, ut _edificemus domum Deo nostro,
_yc.] Non est h_eretieorum _edifieare domum Domini, qu_e
est ecclesia, a qua ipsi probantur esse alieni ; sed eorum
solummodo qui Christo vero regi ae saeerdoti adha_rentes,
prineipes patrum voeati meruerunt, ob curare videlicet
piam, quam habent erga eos qui Deum videre desiderant,
quod interpretatur Israel.
Factum est igitur, ut populus terr_e impediret, _e.] Reete
populum terr_e dieit eos, qui operarios veritatis turbabant,
atque opus eeelesi_e tentabant impedire. Populum autem
Juda, id est, eonfitentem, et glorifieantem eum qui integra
mente Domino Deo suo _edifieare, hoe est ejus voluntatem
 ALLEGORICA BXPOSITIO

faciendam, gloriam qu_xendam, omnium quos posset anio

mos atque ora convertere qu_rebat. Quoties autem hze-
retici non solum in civitatitms singulis, verum et in pro-
vindh integris, re1 perverse docendo, vd etiam hostiliter
sreviendo, dogma vera_ confessionis impedierint, utinam
nesciremus. Nam ut de magistro gentium sileamus, qui
biennio vinetus in Ca_sarea ob persecutionem Judrcorum,
ab officio aedificand_e domus Dei ling_aam compescuit;
eeee sequentium hrereticorum iusidiis, beatus Athanasius
pluribus annis patria profugus, Amhrosius in sua civitate
obsessus, Hilarius in exilium relegatus, Eusebius marty-
riual passus; plures in Africa episcopi linguis abscisis, a
sua provincia ejecti, alii atque alii diversis pcenis vexati vel
interempti, domum Dei, quam a_dificaveranh populis terrm,
hoe est hominibus sua qurerentibus, non qure sunt Jesu
Christi, prophanandas demisere; donec tempore divinitus
proviso, denuo sapientibus arehitectis resedificanda_ post
captivitatem ejusdem domus copia suppeteret; id est,
donec catholicis patribus restaurand_e, post deprehensas ac
superatas haereses, ecclesiae faeultas daretur.
Condu_erunt autem adversum eos con.viliatores, _c.] No-
tanda distinetio verborum ; quia consiliarios quidem, dieit,
dato pretio conduxenmt adversum instauratores templi,
ut destrueretur consilium corum ; non tamen destructum
dicit cousilium eorum esse, aut quod opere cessarent, pri-
usquam scripta ad Artaxerxen epistola accusationis, ipso
jubente prohibuerunt cos, ut seriptura dicit, In brachio et
robore. Ibi enim sequitur: Tunc intermissum est opus
domus Dei in Hierusalem, et non fiebat usque ad annum
secundum Darii regis Pcrsarum. Unde colligitur, quia
toto quidem tempore Cyri operi ccepto, quamvis segnius
justo, instabant ; itlo autem mortuo, non consiliis pravis
impediti, sed aperta sunt impugnatione ab opcrando repul-
si. Non enim audebant hostes, vivente adhuc Cyro, qui
opus illud jusserat fieri, aperte obluetando, quamvis oeeulte
suggerendo vel consiliando, edictis illius contraire. In
promptu est autem aUegoricus sensus: quia ecelesiam
hmretiei, prout temporis opportunitas arriserit, nunc con-
 IN EZRAM, CAP. IV. 407

sili_m malignorum dogmatum, nunc acerbiore gladiorum

pu_ia insequuntur, et aliquando etiam suffragio genti-
Hum principum earn vexare non metuunt. Impediunt
enim manus populi Judge, cure ecclesiam in membris suis
infirmioribus ab operibus pi_e professionis retardant. De-
struere nituntur consillum operandi, cure etiam animos
eorum ab intentione ipea boule aetionis revocare satagunt.
Accusant eos ad reges, cure principum quoque terreno-
rum contra ecclesiam pr_esidia conquirunt. Quod quan-
tum noceat fidei, tempore Arianse perfidi_e luce darius
innotult.
CAP. v. In anno autem re#hi .4sueri, scripserunl
accusatioz_n, _;c.] Artaxerxen hune, qui epistolam aeeusa-
tionis a Samaritis susclpiens, vetuit Hierusalem ac tern-
plum construi, Josephus putat esse Cambysen filium Cyri,
qui post pattern triginta annis imperio funetum, ipee octo
annis regnavit; et post eum Magi uno anno regnantes,
Darium filium Hystaspis regni habuere successorem. Cu-
jus secundo anno, templum quo _edificari permisit, dixit per
Zachariam prophetam angelus, pro populo interveniens:
Domine exercituum, usquequo tu non misereberis Hierusa-
lem et urbium Juda, quibus iratus es ? Iste septuagesi-
mus annus est. Asuerus autem, cui pariter epistola accu-
sationis missa dicitur, ideo fortasse an aliquid rescripeerit,
aut responderit, tacetur, quia vel eodem quo regnare co, pit
anno decedens, Artaxerxi potius apieem regnandi, et h_ec
curandi reliquit ; vel eontemporaneus quidem erat Arta-
xerxi, sed quasi minoris potentive ilium magis h_c tractate
ac decernere permisit.
Hoc est e_emplar eFistol_ , _c.] Artaxerxes, cm suadetur,
et qui suasus prwcepit, ne Hiel, usalem _edifiearetur, figu-
ram tenet vel alicujus gentilium principum, ecclesive uti-
que inimici et persecutoris ; vel ipsius antiqui hostls om-
nium bonorum, adversariique Jud*eis qui aeeusabant apud
regem viros eeelesiastieos: Samaritani, qui aeeusabant,
hmreticos, ut semper, designant. Unde eongrua sibi voee
Hierusalem eivitatem rebeUem ac pessimam nuneupant.
Talem namque hrerefici catholiearn, quam impugnant,
408 ALLEGORICA EXPOSITIO

unitatem judicant. Re autem vera rebel[is est, et muros

parietesque rectm fidei lapidibus testimoniorum ecelestium
adversus tela impugnantium errorum componit, de quibus
Esaias dicit : Et occupabit salus muros nostros, et portas
tuas laudatio. Sed non est Possima dicenda, nisi ab illis
solummodo, qui ab optima sunt sententia prorsus aversi.
Inter ql_ no_ndum, quod ex eo tempore populus Dei,
Juda_rum c_pit nomine censeri, eo quod ex tribu Juda
maxime fuerint hi qui primo de captivitate aseendentes,
Hierosolymm urbis mwnia_ et opus templi restaurarunt,
evacuatamque habitatore provinciam, denuo superatis hos-
tibus, qui proxima tenebant loca, possederunt.
Nunc igitur nolura sit repi , _yc.] Deo gratia, quia verum
de civitate Domini, qua_ est ecclesia, hostes ipsius civitatis
confitentur; quia si _lificata post captivitatem fuerit, et
muri illius civitatis de lapidibus vivis, hoc est animabus
sanctis, contra mundi hujus superbiam erecti, tributum
nefand_ servitutis cives illius, hoe est electorum populi,
ultra malignis spiritibus peceando non dabunt. Quinimmo
prineipibus potestatis aeris hujus, _dificatio pietatis nocebit,
dum quotidie per ]avaerum regenerationis regno diaboli
auferuntur plures ex his, qui in servitium regni illius ob
reatum prima_ transgressionis fuerant generati ; qui agente
gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum, am-
plius hostl indebitum, sed suo Conditori jam justum
vectiga] debita_ servitutls tribuunt, annuosque redditus
primitiarum ac decimarum suarum, qua_ per inchoationem
ac perfectionem bonorum operum fiunt, illi a quo aecepe-
runt largitori donorum, et bene vivendo, et gratias agendo
referunt.
Nos ergo memores salis 9uod in palatio comedimus, 3yc.]
Sal in palatio comedunt Samaritani, cure h_eretiei sapore
mundan_e philosophia_, cure suavitate rhetorie_e, cure ver-
sutia dialectica_ artis instituunt. Qui etiam la._siones regis
perfici videre nefas dueunt, eum sufferre nequeunt, si qui
regnum diaboli pia fide vel aetione impugnare eonantur,
et timent bella eoneitari in ecclesia, ne a propugnatoribus
illius h_ereses et fallaeite ipsorum una eum gentilium dog-
 1N EZRAM, CAP. IV. 409

matibus dtbellentur, duct nimirum iUo qul ait : Non vtni

pacem mittere, sed gladium. Et iterum: Igntm veni
mittere in terrain ; et quid volo, nisi ut ardeat ? Gladium
videlicet m_fi verbi, quo adversarios sttrnat; et ignem
caritatis, quo suorum corda accendens, omnia contrari_e
sectm arma et scuta combumt.
Nunliamus nos regi, quoniam si civilas ilia eedificata
tier/t, _yc.] Fluvinm dieit Euphratem, intra quem Syria
est. Qui merito rivum saneti baptismatis insinuat, vel
quia unus de quatuor fluminibus est, qua_ de uno paradisi
fonte orientia totum orbem irrigant ; in figuram nimirum
quatuor evangelistarum, qui ab uno fonte vitae, id est
Domino Salvatore inspirati, eonsona vote gentibus eunetis
lavaerum salutis pr_edieant; vel quia Euphrates fmgifer
interpretatur; quod voeabulum aptissime eongmit illi
sacramento, quo orbis ablutus et sanetifieatus, fruetum
animarum trieenum, sexagenum, et centenum Deo gignere
eonsuevit. Quaerit ergo rex Persamm, qui interpretantur
tentantes, possessionem trans fluvium, cure antiquus hostis
exeitatis tentationum ineursibus, eeclesim fines irrumpere,
et eos etiam qui sacro sunt fonte redempti, sibi subjugate
eonatur. Juvant eum Samaritm, cure impugnantes ecclt-
siam h_eretiei, pro regno diaboli militant, et quasi dolentes
dicunt: Quoniam si eivitas ilia aedificata fuerit, et muri
ipsius instattrati, per fidem utique reetam, et opera religiosa
justorum, ille trans fluvium, id est in cordibus eorum qui
jam Deo renati sunt per baptismum, possessionem locum-
que habere non possit. Intelliguntur etiam hi qui fidem
rectam non intelligunt, quod unam eandemque mentem
lux simul tt tenebr_e, iniquitas et justitia, Christus et
Belial, possidere nequeunt.
Verbum mislt rex ad Rehum Beelteem et Samsai scribam,
_c.] Patet literae sensus, patet et atlegoria_ ; quia rex pro-
fanus, antiquus videlicet adversarius, libentissime favet votis
eorum qui eeelesiam persequuntur, et earn aedifieari prohi-
bent. Habitant autem hostes Hierosolymorum in Sama-
ria, quae interpretatur eustos ; non quia prmcepta fidei et
veritatis ulla ratione possint custodire, qui visioni vera_
410 ALLEOOmCA _XPOSITm

pacis obstinata mente probantur contraire, seal quia ipsi

custodiam penes se virtutum manere jactant, quando ad-
versus moenia pacis per heeresim pugnant.
It_ue ewerp_lum edizli ,4rla.ver_is regis lechun est, Syc.]
Patet autem ordo histori_e, quod hostes populi Dei prhno
opus sanctum persequendo impediebant, deinde consilium
rectve intentionis eorum consiliis nequam dissipare tenta-
bant, nec adhuc tamen eos ex toto ab opere domus Domini
retrahere valebant, priusquam regali auxilio fulti, auctori-
tare iUis publica obsisterent. Quorum notanda in aceu-
sando fraudulentia, quod eos qui domum Dei _dificabant,
civitatcm contra regnum Persarum _edificare querebantur;
et prmcipiente rege ne civitas vedificaretur, ipsi mox ac-
cepta regalium litcrarum auctoritate, ne templum mdifica-
retur, noxia virtute restiterunt; cure neque ipsi aliquid de
constructione templi, sed tantummodo civitatis accusas-
sent, neque rex aliud quam civitatem prohibuisset con-
strui.

LIBER SECUNDUS.

IN CAP. V.

CAP. vI. Prophetaverunt autem Haggeus propheta, et

Zacharias, Syc.] Haec in libris eorundem prophetarum
plenius seripta sunt ; quibus videlicet verbis ipsi vel soeor-
diam redarguerint eorum qui negligentiores erga opus
templi extiterant, vel promisso Dei auxilio eos ad operan-
dum accenderint ; qua item devotione ad exhortationem
illorum Zorobabel ae Jostle, seu populus omnis sese ad
opus mdificand_e domus Domini accinxerint. ]_t quidem
Haggeus propheta ira incipit: In anno secundo Dafii
regis, in uno die mensis sexti, factum est verbum Domini
in manu Haggei prophetm dicens: Dic ad Zorobabel filium
Salathiel, et ad Jesum filium Josedec sacerdotem magnum,
dicens: H_ec ait Dominus exercituum, dicens: Populus
iste dicit, Nondum venit tempus domus Domini _edificand_.
Et factum est verbum Domini in manu Haggei prophet2e
 xr_ EZRAU, CAP. V. 411

dicens : Nunquid tempus vobis est, ut habitetis in domibus

laqueatis, et domus ista deserta? Et paulo post: Et
suscitavit Dominus spiritum Zorobabel filii Salathiel ducis
Juda, et spiritum Jesu filii Josedec saeerdotis magni, et
spiritum reliquorum de omni populo; et ingressi sunt, et
faciebant opus in domo Domini exercituum Dei sui, in die
vicesima et quarta mensis, in sexto mense, in anno secundo
Darii regis. Et in sequentibus, quod supra posuimus:
Magna erit gloria domus istins novissim_e plus quam
pfim_e, dicit Dominus exercituum. Item Zaeharias ita
incipit : In mense octavo, in anno seeundo Darii, faetum
est verbum Domini ad Zaehariam, filinm Baraehi_e filium
Addo, prophetam. Ex quo titulo clarins apparet, quomodo
eundem prophetam Ezras filinm Addo nominet, videlicet
quod nepos illius fuerit. Ipse autem Addo propheta fuisse
nobilis intelligendus est, eujus Zacharias cure esset eximius
in prophetis, jure filius diceretur. Inter qu_e notandum,
quanti spiritus isti prophetve fuerint, ut adversum tanti
regis edictum et Samaritanos, gentesque cunctas per cir-
cuitum aedificationem templi impedientes, juberent tern-
plum exstrui. Zorobabel quoque et Jesus, et populus qui
cum eis erat, non minoris fidei probantur extitisse, ut
prophetas magis audirent jubentes, quam prohibentis regis
imperium. Verum quia saepius in hoc volumine de Zoro-
babel et Josue, sire Jesu (unum enim est nomen), diximus,
quomodo Dominum Salvatorem, regem ac sacerdotem sum-
mum et genere designarent et actione, commodum videtur
ipsa etiam nomina eorum, quomodo illum significent, ex-
ponere. Zorobabel ergo dicitur hortus in Babylone, sire
magister Babylonis; Salathiel petitio mea Deus ; Jesus
sire Josue, salvator; Josedec, Dominus justus. Et quidem
aperte, sicut et filius Nun Dominum Christum Jesum
sonat. Uncle uterque populum in terram repromissionis,
ille de longo incolatu eremi, hic de longiore servitio capti-
vitatis introduxit, in figuram veri Jesu, qui electos suos ab
omnibus malis eruens, ad promissa superni regni gaudia
inducit, qui est filius Josedec, id est, Domini justi, de quo
canitur in Psalmo : Dominus justus concidet cervices pec-
5
4]_ ALLEGORICA EXPOSITIO

catorum, confundantur et revereantur omnes qui oderunt

Sion. Zorobabel, quod hortus in Babylone vocatur, juxta
historiam ad ipsum respicit ; qula ibi natus est, cure esset
de stirpe David, qui est natus in Bethlehem. Juxta veto
allegoriam, ad Dominum pertinet ; qui ut modum a con-
fusione errorum erueret, in Babylone, id est, in confusione
hujus mundi ad tempus oriri et conversari dignatus est.
Qui etiam magister Babylonis vocatur, non quod ea qu_
Babylonis, id est, hujus mundi sunt doceat ; sed quod eos
quos Babyloniorum jugo pressos invenit, ad gratiam liber-
tatis erudiat, atque eruditos ad mo_nia partite coelestis
perducat. Cu_s pater est Salathiel, id est, petitio inca
Deus_ qui ipse dieit in Psalmo: Pete a me, et dab0
tibi gentes ha_reditatem tuam. Sed et unusquisque fide-
linm Deum et Patrem Domini nostrl Jesu Christi invocans
cure non aliud ah illo quam ipsum Deum quoerit, potest
recte Salathiel, id est, petitio mea Deus nominarl, juxta
illud psalmist_e : Quid enim mihi restat in coelo, eta te
quid volui super terram ? et cvetera, usque dum ait : Mihl
autem adh_erere Deo bonum est. Petitio ergo nostra Deus
est, cum ipsum solum ah ipso qu_erimus, ut a_terna ipsius
mereamur visione perfrui.
In ipso tempore venit ad eos Thathannai, _c.] Patet
literm sensus, quia eonfortati verbis prophetarum optimates
Judmorum, non valebant hostium inseetationibus a saner0
opere pr_epediri, a quo quieseentibus adhue prophetis prm
timore hostlum eessaverant. Quod eodem nune ordine in
sancta ecclesia geritur, dum hi qui malignorum vel homi-
hum vel spirituum insidiis retardati, tepidiores erga opus
bonum aliquandin permanserant, repente verbis sive doc-
torum fidelium seu divinarum seripturarum eorreeti, in
tantum bonis studils fervere ineipiunt, ut nullis tentationum
valeant machinis vinci, aque proposito sua_ intentionis revo-
cari. Qu_eritur autem merito, quomodo dictum sit, Ad
quod respondimus eis; quasi et ipse qui scripsit_ tune
pr_esens adfuerit_ cure ]_zras hune librum scripslsse dica-
tur, qui non his temporibus Hierosolym_e fuisse, sed longo
post tempore, regnante Artaxerxe, illo venisse reperitur.
 IN EZRAM, CAP. V. 413

Aut ergo vere ibi fuit tempore illo quo templum a_dificaba-
tur, et facto templo rediit Babyloniam, ut plures de filiis
Israel redueeret ad Hierusalem ; aut certe etiam si adhue
ibi non erat, cure _edifiearetur templum, se tamen illis
jungit qui vedifieabant, quia quasi suum esset omne quod
erga fratres suos agebatur, vel quod ipsi agebant, aestima-
bat. Sic et apostolus ob concordiam fraternitatis, se quo-
dammodo consociat eis qui in fine seculi futuri sunt
sanctis : Nos, inquit, qui vivimus, qui residui sumus,
in adventu Domini nostH non praeveniemus eos qui
dormierunt.
Placuitque ut res ad Darium referretur, _'c. usque ad
finem episto]m.J Multum dissimilis est hmc epistola, quam
Thathannai scribit Darlo, illi epistolm quam Rehum et
Samsai scrlpserunt Artaxerxi. Ilia namque accusatione
Hierosolymitarum, h_ec laude non solum gentis, sed et Dei
omnipotentis plena est. Denique ita incipit: Dario regi
pax omnis. Notum sit regi, isse nos ad Judmam pro-
vinciam, ad domum Dei magni, qu_e mdificatur lapide
impolito, et ligna ponuntur in parietibus, opusque illud
dillgenter exstruitur, et crescit in manibus eorum. In-
terrogavimus ergo senes illos, et ita diximus eis: Quis
dedit vobis potestatem, ut domum hanc _edificaretis ? &c.
In quibus verbis hoc quoque notandum, quomodo dictum
sit_ lapide impolito domum Dei _edificatam; cure constet,
tantum opus non nisi de politis lapidibus potuisse fieri.
Sed lapide impolito intelligendum est lapide novo, quem
ipsi quidem impolitum repererunt, sed poliendo aptum
_edificio domus Domini fecerunt; nam etsi veterum lapi-
dum, qui, sicut Hieremias plangens ostendit_ dispersi erant
in capite omnium platearum, aliqui remanserunt ; nulli
tamen dubium, quin novi essent lapides poliendi_ ex quibus
opus templi possit impleri. Cujus nimirum rei in promptu
est mysterium, cure viderimus ecclesiam Dei mdificari, non
solum de his qui poenitendo resipiscunt ad vltam sanctita-
tis, quam olim peccando perdiderant; verum etiam de illis
qui nuper ad fidem vocati, institutione magistrorum quasi
norma opifieum compositi, atque in zedificium domus Do-
 414 ALLEGORICA EXPOSITIO

a mini congruo sibi sunt ordine locati. Quamvis et ita recte

possit accipi, quod de veteribus ac novis lapidibus, de
jamdudum politis, ac diutius impolitis templum sit mdifiea-
turn; cure de utroque populo, Jud_eorum scilicet et gentili,
una Christi ecclesia colligitur; uno, qui jamdudum cogIfi-
tione atque observantia le_is Dei velut politus extiterat;
altero, qui idololatrim mancipatus, nulla spiritualium archi-
tectorum industrla, nullo pietatis cultu deformltatem agres-
tis ac terrenm mentis exuerat. Quodque sequitur in eadem
cpistola: Et ligna ponuntur in parietibus. Ligna qu_ ad
monimentum vel ornatum erant parietum templi apposita,
eandem sanctorum vitam in ornatum sanctm ecclesim, quam
et lapides signant, juxta quod supra docuimus. Quorum
videlicet ]ignorum meminit propheta in Psalmo, in quo
domus Domini _edificatur post captivitatem : Tunc exulta-
bunt omnia ligna sylvarum ante faciem Domini_ quoniam
venit judicare terrain. Exultant quippe corda superborum
quondam, quoniam de monte impio patern_e traditionis
excidi, atque in vedificationem domus Domini meruere
transferri. Exultant autem ante faciem Domini, quoniam
vcnitjudicare terrain ; cujus distrietionemjudicii salubriter
timendo prmvenerunt, et cujus adventure quondam pecea-
tores poterant timere, jam nunc correcti et justificati,
ocins hunc adse desiderant. Illa ergo epistola insidiosis,
ha_c amica]ibus est scripta literis; et merito, quia ilia
a Samaritis hostibus ubique Juda_orum ; hmc autem missa
est a duce regionis, qui erat trans flumen, hoc est inferioris
Syrim ac Phcenicis, et a sociis ejus, qui nullas contra
Jud_eos inimicitias habuere domesticas, sed tantum regis, a
quo potestatem ducatus aceeperunt, voluntatem scire et
exequi curabant. Unde recte Samaritse, qui primam scri-
bentes epistolam, animos regis adversus structores templi
aecenderunt, h_ereticis comparantur, qui ecdesiam smpe in
tantum fceda peste eommaculant, ut etiam gentilibus ex-
osam reddant, eorumque furorem adversus illam exeitent.
Porro dux iste Syrim, qui regem de opere domus Dei non
aecusando instigat, sed consulendo interrogat, eorum recte
imaginem exprimit, qui adhuc in gentilitate positi, fidem et
 IN EZRAM, CAP. VI. 415

opera mirantalr ecclesia_ ; nee se credituros abnegant, si

haac veram esse ac justam divinitatis culturam intelligere
possint. Denique audiens a senibus Juda_orum, cure
rationem sure _edificationis redderent: Nos sumus ser_5
Dei eceli et terrve, et vedificamus templum, quod erat
exstructum ante hos annos multos, quodque rex Israel
magnus a_dificaverat et exstruerat. Postquam autem ad
iracundiam provocaverunt patres nostri Deum coeli, et
tradidit cos in manu Nabuchodonosor regis Babylonis
Chaldvei, domum quoque hanc destruxit ; et c_etera, quze
de renovatione ejusdem templi, qua_ per Cyrum pr_eeepta
est, responderunt ; nll ultra cure suis consiliariis contra-
dieere, neque _edificantes volebat impedire ; verum simpliei
animo perqu_rebat, utrum ham Cyrus templum vedificari
jussisset, et utrum ipse Darius hoe mdificarl vellet. Agnita
autem voluntate utriusque regis, sive veclificatione ternpli
diligenter, et ipse cure suis_ ut totius opus perficeretur,
auxilium ferre curavit, ut in sequentibus scripture est.
Quae cuncta menti et actioni conveninnt eorum, qui in
gentili prlus vita eonstituti, conversationem sancta_ eeclesia_
repente visam obstupescere, deinde rationem ejusdem reli-
gionis audire ac discere student; atque ad ultimum agnito,
quod hmc a Deo cceli et terr_, qui est solus Deus verus,
originem sumpserit, et ipsi ejus sacramentis eredentes
communieare, ejusque vedificium juvare la_tantur. Verum
Darius rex, accepta ducis et consiliatorum ejus epistola,
quid egerit videamus.
IN CAP. VI.

CAP. vH. Tunc Dar/us rex pr_ecepit, _yc.] Josephus

nomen loci in quo h_e Cyri litera_ sunt inventm, ita posuit :
Et inventus est in Ecbatanis construeta turre, in regione
Medize codex. Porto alia translatio sic habet: In Egba-
tana, in vedificio tutissimo regionis Medorum. Unde veri-
simile videtur, quod nomen Medena, non aliud quam
Mediam significet. Quod autem sequitur:
Et ut ponant fundamenta supportantia, _;c.] Non est
nobis exponendum; quia neque in priore templi vedifica- t
416 ALLEGORICA EXPOSI'PIO

tione, neque in posteriore aliquid harum mensurarum vel

hujusmodi operis invenitur. Unde colligitur hoe Cyrus
de suo sensu p rotulisse, et mensuram sire ordinem operis,
ut sibi congruurn videbatur, annotasse; siquidem tern-
plum, ut Verba Dierum narrant, in mensura prima, hoc est
intra muros interiores, habebat sexaginta cubitos longi-
tudinis, viginti cubitos latitudinis. Porro altitudinis, ut
Regum historia scribit, usque ad c_enacula cubitos triginta ;
deinde alios triginta cubitos usque ad coenaculum superius,
quousque altitudo porticuum ascendebat, ut Josephus
testatur; deinde alios sexaginta usque ad summum tecti;
id est, simul centum viginti cubitos, ut Verba Dierum do-
cent. Quomodo autem dicit ordines ponendos de lapidi-
bus impolitis tres, et sic ordines de lignis novis, cum tern-
plum omne fuerit interius cedro vestitum ? nisi forte Per-
sarum erat moris ita templa facere opere variato, ut terni
ordines lapidum essent per parietes, et quartus de lignis
fabrefactis: et hoc quoque in templo Hierosolymorum
codem modo fieri debere putavit. An forte de atrio sacer-
dotum intelligendum est eum dixisse, quod circa templum
in gyro factum, tres ordines habebat lapidum politorum,
et quartum lignorum cedri, eratque astantibus ad pectus
usque altum; aut certe domus Domini, quae erat ante
faciem templi, de qua scriptura_ cure pMatium regis Salo-
monis fabricaretur, ita commemorat : Fecit et atrium majus
rotundum trium ordinum de lapidibus sectis, et unius
ordinis de dolata cedr% necnon et in atrio domus Domini
interiori, et in porticu domus.
Sed el vasa templi aurea el argentea, _c.] Quod dicit
posita tune fuisse vasa in templo Dei, significat templum
Babyloniorum_ in quo ea Nabuchodonosor posuerat_ ut
apcrtius supra legitur, de quo h_ee Cyrus auferri_ ae Hiero-
solymam jusserat referri. Hucusque literae Cyri regis,
qu_e in Ecbatanis fuerant inventm; quibus repente novo
atque insolito more ex persona et auctoritate Darii regis
additum est :
Nune ergo Thathannal dux regionis, _c.] Talis est ergo
consequentia textus, quasi si Darius ipse legissct Cyri
 IN EZRAM, CAP. VI. 417

, literas, easdemque perlectas statim sua auctoritate con-

firmaret, ita ut omnes adversarios eorum compescens,
templum Dei, prout illis legebatur, in loeo suo _dificare
juberet, cultoresque illius ipee in omnibus devotissima
mente ad serviendum illius voluntate juvaret. Designer
ergo Artaxerxes, qui supra domum vel civitatem Dei _edifi-
cari vetuit, illos dominos, qni constructioni sanctw eeclesi_e
morris perseeutionibus eontmdixerunt ; inter quarum per-
turbationes eadem ecclesia maxime martyrum victoria
floruit. Designer Darius piam illorum ream devotionem,
qui agnita voluntate Christian_ fidei, non solum non
resistere, sed et snis eandem adjuvare curahant. E qui-
bus multi interdictis priorum persecutionibus, se quoque
ipsos cure" subjectis sibi populis ejusdem fidei sacramentis
consecrari voluerunt; quorum person_ couvenit apte,
quod verbis Darii regis subsequenter adjungitur :
Bed eta me preeeeplum est, Sic.] Ouis etenim explieare
valeat, quantum ecclesia liberalitate donorum regalium,
vel adjuta sit, vel etiam locupletata per orbem ? Ouamvis
etiam juxta aUegoriam possit aceipi, quod de area regis
sumptus in opus tempff tribuantur, cure etiam ex familia
principum secularium aliqui ad fidem Christi faventibus
ipsis prineipibus conveniunt; qui velut in area erant regis,
dum regalium essent areanorum eonseii. Sed dantur
presbyteris, hoc est senioribus Judeeorum in sumptus
operis templi, dum his qui in Christi eonfessione prmces-
serunt magistris erudiendi, atque ecelesire membris ad-
unandi eommittuntur ; quaffs fnit Cassiodorus quondam
senator, repente dcelesi_e doctor ; qui dum in expositione
Psalmorum, quam egregiam fecit, diligenter intuitus est,
quid Ambrosius, quid Hilarius, quid Augustinus, quid
Cyrillus, quid Joannes, quod caeterl fratres dixerunt, edoc-
tuna se procul dubio a senioribus Judveorum, id est, con-
fitentium et laudautium, probavit. Cui simile est illud
quod sequitur:
Quod d neeesse fueril, et vitulos, Sic.] Quis namque ne-
sciat vitulos, agnos, et hcedos, qure sunt munda animalia,
frumentum quoque, sal, vinum et oleum, quaeque per
VOL. VIII, E e
418 A LLEGORICA EXPOSITIO

legem Dco offerebantur, _pins in scripturis sanctis in sig-

nificatione bonorum hominum, sire operum perfectorum,
8eu charismatum sph_tualium solere inteU_i ? Qu_c cuncta
nunc, jubente rege, in holocaustum Deo cc_li offeruntur,
cure faventibus mundi hujus potestatibus res sanctm ecele=
si_e crescunt, subditique eis populi undique in unam ean-
demque fidem veritatis Christo consecrandi aggregantur,
et quicquid boni naturalis quisque divinitus audierit,
quicquid a viris ecclesiarum salubre didieerit, totum hoc
in obsequium divini cultus impendit. De quibus apte
dieitur, quod sccundum ritum sacerdotum qui sunt in
Hierusalem, dari deberent ; quia nimirum ita solum ac-
cepta fiunt Domino vota offerentium, si secundum catho-
]ice pacis ritum offerantur. Nam quEcunque vel pagana
superstitione vel contentione h_eretica sunt bona permixta,
hmc bona Estimari nullatenus debent. Offerunt autem
ea saeerdotes iidem pro vita regis ct filiorum ejus, juxta
illud apostoli : Obseero igitur primo omnium fieri obsecra-
tiones, oratlones, postulationes, gratiarum actiones pro
omnibus hominibus, pro reglbus, et omnibus qui in sub-
limitate sunt, ut quietam et tranquillam vitam agamus.
.,4 me ergo positum est decrelum, _c.] Patet liter_e seusus:
quia gravissima voluit pcena perire eum, si quis decretum
sum religionis mutare tentasset ; damna videlieet_ et om-
nium qUE habere possit, et anim_e suE, quam etiam con=
fixus in ligno, cure tormento diutini cruciatus, amitte-
ret. Sed et spiritualis patet intellectus, quia opera nostra
lignis omnia comparantur ; bona quidem fruefiferis, prava
autem sterilibus atque ineendlo dignis. Tolliturque lig-
num de domo ilfius, qui holocaustis Domini contradi-
cere nisus est; et erigitur, atque in eo ipse eonfigitur,
cum opera eorum qui paci sanctE universalis ecelesive
repugnant, omnibus manifeste quam sint inutilia, quam
perversa, pateseunt; et ipsi in eisdem operibus non gau-
dinm sibi vitE, sed mortis potins laqueum conquisisse
probantur. Domus qnoque talium publicatur, id est
publico censui perscribitur, cure corpora etiam eorum in
quibus diutius in hae vita manserunt, ad resurrectionem
 .IN EZaA_, CAP. Vl. 419

perpetuo punienda tormento smvissimis exactoribus, hoc

est spiritibus in potestatem traduntur. Bene autem ac
fidcliter Darius decretum suum auxilio divime potentiw
confirmari desiderat, dum repente deprecando subjungit,
dicens: Deus autem qui habitare fecit nomen suum ibi
dissipet omnia regna, et populum qui extenderit manure
suam, ut repugnet et dissipet domum Dei illam, qu_e est
in Hierusatem.
Ego Darius statui decretum, 3ye.] Et ipse ergo sicut
homo temporaliter regno pr_editus, pro pace domus Dei,
publica lege omnia quee potcst facit, contradieentes in
quantum potest confringit: et Deum, quia _etemam atque
omnipotetatcm habet virtutem, hoc idem veraeiter perficere
roffat, piaque devotione desidemt, ut et nomen ejus in
domo sua perpetuo maneat; et quicunque hanc impugnare
pra_sumpserint, ipsi in _eternum regno et vita priventur.
Quod eodem ordine nune quoque in sancta ecclesia geritur,
cure terren_e potestates ad fidem convers_e, pro statu ejus-
dem ecclesive publica edieta proponunt, et hanc Domino
adjuvante, atque inimicos omnes sub pedibus ejus ponent,
placidam semper habere quietem cupiunt, ac pacem.
Igitur Thalha_nai dux regionis trans flumen, el Starbuzan.
nai -sic diligenter exeeuti sunt, _c.] Et nune quoque
confluentibus ad fidem populis, et aliquando etiam ex his
qui foris sunt, paci il]ius faventibus, seniores Jud_eorum,
hoc est illi qui sede magisterii sunt digni, ecclcsiam suam
quotidie ve] verbo vel exemplo _edificant ac prosperantur;
quia etsi aliquandin antiquus hostis impug_et, invenit
tamen semo Dei aliquos, in quibus vincat, ac fugatis
adversariis muros verltatis exstruat.
El grosperabanlur juxla prophetiam, _fc.] Prmdixerant
enim iidem prophetic, quia si _vdifieando templo insistercnt,
mox donante Domino, et opus ipsum complercnt, et bonis
quoque omnibus pro mercede devotionis largius abunda-
rent. E quibus est illud Zacharim: Manus Zorobabel
fundaverunt domum istam, et marius ejus perficient earn;
et scietis, quia Dominus exercituum misit me ad vos.
Hoc est, eum videritis templum ab ipso Zorobabel, a quo
Ee2
_,0 ALLEGORICA EXPOS IT]jO

est fundatum, esse perfectum, tunc intelligetis missum a

Domino, et qu_e locutus sum, ipso mandante, dixisse. Item
Haggeus : A die, inquit, vigesimo et quarto noni mensis, a
die qua fundamenta jacta sunt templi Domini, ponite super
cot vestrum: Nunquid jam semen in germlne est? et
adhuc vinea et ficus, et malogranatum, et lignum oliwe
non floruit ex die ista ? Quod veraeiter fuisse pr_Uctum,
ipse exitus rerum docuit. Sed et omnes prophet_e, immo
omnes saer_ auctores scriptur_ prospera structoribus
sanct_e ecelesi_e, id est, doctoribus pollicentur, si non ipsi
adversitatibus fatigati, a lahore sancto quiescant. Aderit
namque divinum auxilinm, quo cc_pta domus Domini in
auditorum corde credendo ac bene vivendo compleatur.
Adveniet architectis eisdem benedletio frugum vine_e, fici,
malogranati, et oliv_e, id est, abundanfia eopiosior spiritu-
allure charismatum, qu_ absque ulla dubietate tanto nobis
largius a Domino pr_stabitur, quanto difigentins habitaeu-
lure glori_e illins, sire in nobisipsis, seu in proximorum
cordibus exstruere sategerimus. Neque aliquis hoc quod
air Haggeus, sub Dario rege templi esse jacta fundamenta_
contrarinm vestimet huic sacr_e quam exponimus histori_e,
in qua scripture est: Seeundo anno regis Cyrl fundatum
esse a e_ementariis templum, multum gaudente et collau-
dante Deum populo. Namque tune ipsius templi fundatio
descripta est, id est, domus sanct_e interioris, cujus men-
suras speeialiter et Regum et Paralipomenon historia
refert. Nunc autem cure _edificatione domus ipsins etiam
porticuum et gazophylaciorum, qu_e ipsam domum undi-
que versum in gyro ambiebant, _dificia fundata narrantur,
quorum in libro Paralipomenon ira fit mentio : Fecit etlam
atrium sacerdotum, et basilicam grandem, et ostia in ba-
silica, qu_e texit _ere. In qua basilica templo circumposita,
et populus ad orandum consistere, et custodes ac janitores
templi per vices suns die noctuque solebant exeubare, sicut
ibidem liber Paralipomenon abundantissime docet. H_ec
aliquando genera]iter domus cure ipso templo adnumera-
tur; ut in evangelio, ubi docente in templo Domino mu-
lierem in adulterio deprehensam adduxere Phari_i et
 IN EZRAM_ CAP. VI. 4_1

Scrib_e, quam nullatenus nisi in _porticus templi aliquas

introducere potuerunt; aliquando separatim, sub nomine
gazophylaciorum, sive exedrarum, sive porticuum, sive
atriorum. Uncle est illud Psalmista_: Qui statis in domo
Domini, in atris domus Dei nostri.
Et _edificaverunt el construxerunl, _c.] Artaxerxen dieit
ilium qui post Darium regnavit, cujus tempore Ezras de
Babylone Hierosolymam ascendit. Qua_ritur autem quo-
modo dicatur, jubente non solum Cyro et Dario, sed et
Artaxerxe, domum Dei esse constructam ; cure continuo
subjungitur, earn regnante adhuc Dario fuisse completam
ac dedicatam. Nisi forte credendum est etiam Artaxerxen
misso Hierosolymam plurimo auri et argenti pondere, jus-
sisse_ ut si quid minus in a_difieatione, vel in ornatu templi,
sire vasorum ejus esset completum, ex ipsa quam miserat
et donaverat pecunia perficeretur. Nam et Ezra illuc pro-
perante scripture est_ quod idem rex cure principibus et
consiliariis suis plurimum auri et argenti, et vasorum pre-
tiosorum, miserit ad tcmplum. Ubi inter alla positum est
in exemplari regis epistol_e: Sed et ca_tera quibus opus
fuerit in domo Dei tui, quantumcunque necesse est ut
expendas_ dabis de thesauro et de fiseo regis. Mensis
autem Adar, cujus die tertia domus Domini eompleta est_
ipse cst qui apud nos Martins vocatur, quem seriptura
duodeeimum annum juxta cursum lunge solet appellate.
Nec vacat a mysterio, quod domus Domini_ qua_ septimo
mense in _edificio altaris c0_pta est_ duodecimo est: mense
perfecta. Ccepta est enim initio scptimi mensis ; quia
omne quod facimus bonum, pr_eveniente nos gratia Spi-
titus Sancti_ ineipimus, et hac comitante ad perfectionem
tendlmus. Completa est autem duodecimo mense, ob
significantiam perfectionis, qua_ hoc numero continetur,
maxime propter summam apostolorum, in quorum fide ae
doctrina ecclesia perficitur. Item duodenarius numerus
ideo perfeetionem recta_ fi_ei et operationis designat, quia
sire tria per quatuor, seu quatuor per trla multipUces, duo-
decim consummabis. Tria autem ad fidem merito propter
confessionem Sancta_ Trinitatis referuntur; quatuor ad
opus bonum_ propter totidem virtutes exeellentiores_ pru-
_ ALLEGORICA EXPOSITIO

dentiam, fortitudinem, temperantiam, et justitiam; qua-

rum liber Sapientise, in laudibus ipsius sapienti_ ita mc-
minit, dicens: Sobrietatem enim et prudentiam docet, et
justitiam et virtutem, quibus utilius nihil est in vita homio
hiS. Recte ergo domus Domini septimo mense inchoata,
et duodecimo est perfecta ac dedieata ; qlfia mens dec-
to_J_n gratia Spirltus Sancti iilustratur, ut ad pe_ectionem
bon_e opemtionis perveniat cure fide sanctw et individu_
Trinitatis, sicque lwtabunda dedicationem beat_e retribu-
tionis expectat. Et quoniam hwc ipsa retributio futur_v
nostr_ sotennitatis in tempore universalis rcsurrectionis,
et in visione ejusdem in quam nunc credimus Trinitatis
perficitur, recte domus Domini non solum duodecimo
mense, sed et tertia ejus die completa esse memoratur ;
quia enim Domlnus tertia die rcsurrcxit a mortuis, rccte
nostra resurrectio triduano potest numero designari, de
qua dicit propheta: (_uia ipse c_dit, et sanabit nos; per-
cutlet, et eurabit nos; vivificabit nos post duos dies, in die
tertia suscitabit nos. C_pta est _dificatio templi primo
anno Cyri regis, et sexto Darli anno eonsummata ; qui sunt
anni juxta fidem Chronicorum xL. Siquidem Cyrus reg-
navit annis triginta, post quem Cambyses filins ejus annos
octo, qui in hoc volumine, ut Josephus autumat, Artaxerxes
vocatur ; post quem Magi qui ilium interfecerunt_ anno
uno, post quos Darius usque ad consummationem ac dedi-
cationem templi, annis sex ; qui sunt, ut diximus, anni
quadraginta quinque. Qumritur autem quomodo, dieente
Domino Judzeis subfigura templi de passione ae resurrec-
tione sua : Solvite templum hoe, et in tribus diebus exci-
tabo illud ; responderunt ipsi : Quadraginta et sex annis
mdificatum est templum hoe, et tu tribus diebus excitabis
illud ? cure non amplius quam quinque et sexaginta anni
reperiantur a primo Cyri usque ad sextum Darii regis
annum. Sed si in Historia Josephi legamus, in qua post
consummationem ac dedicationem templi, tres adhuc annos
addit, in quibus peribolos, id est, circumposita templo
munitionum constructio, et quaedam alia quae remanserant
perfecta sint ; videbimus quia recte in _edifleatione templi,
quadraginta et sex annorum potuerit summa eomputari, in
 IN EZRAM_ CAP. VI.

quibus eminentiora ejus _dificia fitere cuneta eomp|eta.

Verum nos hoc evangelii capitulo admoniti, debemus animo
retinere, quia templum, quod a Salomone a_dificattun, a
Zorobabel et Jesu remdificatum est, multipliccm habet
figuram. Nam et unamquamque animam designat electam,
qua_ propter inhabitantem in se Christum, Christi domus
ac templum ejus reete vocatur; et eccleslam totam, hoc
est congregationem omnium eleetorum, et angelorum et
hominum; et ipsum Domini corpus, quod ex virgine
nature, ac sine peecato in mundo conversatum, ab impiis
morte solutum, sed ab ipso est die tertia resuscitatum ad
vitam. Cujus figura_ speeialiter aptatur illud, quod tern-
plum quadraginta sex annis vedifieatum esse dicitur. Nar-
rant namque physiologi_ quod hoc numero corpus huma-
hum in utero a tempore conceptionis, usque ad perfecta
membrorum lineamenta crescendo perveniat. Et deeebat
omnimode, ut domus qua_ Dominici figuram corporis erat
habitura, eo annorum numero conderetur in Hierusalem,
quo dierum numero ipsum Domini corpus in utero vir-
ginis sacrosaueto erat creandum, quve videlicet virgo vera-
eissime Hierusalem, id est, eivitas Regis magni, et visio
pacis est cognominanda, illius nimiruxn de qua dictum
est: Ipse est pax nostra, qui feeit utraque unum. Sieut
etiam illud quod de eodem templo scripture est : 0stium
autem laterls medii in parte erat domus dextral, et per
cochleam ascendebant in superius co0naculum, et a supe-
riore in tertium; specialiter Dominici eorporis figuram
pr_etulit, de quo scripture est: Sed unus militum lancea
latus ejus aperuit, et continuo exivit sanguis et aqua. 0s-
tium quippe lateris medii in parte erat domus dextra, hoe
est ab orientali angulo lateris meridiani in terra incipiens,
et per interlora ejusdem lateris oeculto itinere paulatim ad
altiora ccenaculorum perdueens ; quia Dominus et Salvator
noster januam nobis salutis in dextro laterc sul eorporis
voluit aperire, per eujus saeramenta abluti ae sanctificati,
altiorem regni ecelestis aulam possimus intrare. Aseen-
dimus namque per ostium lateris medil in superius ecena-
culum, quando per aquam haptismatis, et poeulum Dcaninici
calicis conseerati, ab hac terrestri eonversatione ad ccelestem
_l A LLEGOItICA. JgXPOSITIO

animarum vitam pervenimus. A superiore quoque in ter_

tium penetramus ecenaeulum, cure beatitudinem animarum,
etiam eorporum immortalium perceptlone cumulamus.
CAP. viii. Fecerunt autera filii Israel, saeerdotes, et
Levitee, 3yc.] Merito gaudent filii transmigrationis, quod
ipsi et jugum eaptivitatis abjieere, et donmm Dei, qu_e
destructs erat, merentur eonstruere, offeruntque quasi
devoti Deo famuli plurimas in dedieationem domus ejus
hostias ; offerunt etiam quasi fraternitatis amatores pro
peceato totius Israel, hoe est non eorum tantummodo, qui
prvesentes adesse potuerunt, verum etiam illorum qui vel
in Babylone, vel in aliis adhue provineiis positi, extra ter-
ram repromissionis inter hostes degebant; rogantes eis
quoque Deum fieri propitium, et eos vel inter hostesa
marls eustodire, vel ab hostibus erutos optatam revoeare
ad patriam. Verum quia re_edifieatio domus post eapti-
vitatem illorum, ut s_epe dictum est, eorreetionem designat,
qui a via veritatis, quam paululum inehoaverant, peeeando
aberraverunt ; apte restauratum hujusmodi templum dedi-
eatur a saeerdotibus et Levitis, et refiquis filiorum transmi-
grationis in gaudio ; quia eorreetis his qui peeeavere, mul-
turn fit gaudium in eoelo eoram angerls Dei. Fit et
magistris qui pro errantium salute laboraverunt ; fit et
omnibus qui a Babylone, id est, eonfusione peeeatorum
ad virtutum areem, ten'am utique repromissionis mente et
opere transmigraverunt. Et saeerdotes ergo et Levit_, et
omnis populus in dedieatione restaurat,_ domus Domini
gaudent, quia omnes neeesse est ordines sanet_ eeelesi_e,
reeoneirlatis per pcenitentiam his qui peeeaverunt, eon-
gaudeant. Offerunt in hane dedieationem hostias, cure
per errantium eonversationem vota gratiarum Deo tel%runt,
cure multi eonspeeta eorum vita Deo devota, et ipsi se
ad majorum virtutum opera aeeingunt_ nolentes eis seg-
niores in operibus bonis existere, quibus innoeentiores
minus peeeando permanserant. Quod etiam de eis qui
nuper ad fidem, ad saeramenta Christi suseipienda per-
veniunt, _eque potest aeeipi, quod multi s_epe illorum
qui in fide plzeeesserunt, ferventiora novitiorum studia
vemulentur, et eorum in bono perfieiant exemplis. Non
 IN EZRAM, CAP. Vl. 425

solum autem sacerdotes, Levitm, et pepulus hostias in

dedieationem riotous Domini, quam renovaverant, sed etiam
pro peccato totius Israel offerebant ; quia nimirum sic
oportet eorum qui nobiscum adsunt bonis favere, sic
illorum bona imitando, nostra facere, ut etlam pro statu
totius quw per orbem est ecclesim, solerti cura Dominum
precemur juxta ipsum Dominicm orationis exemplum; in
qua sibi nemo specialiter panem quoticUanum dari, vel
peccata dimitti, vel se speciallter a tentatione et malo
liberari, sed potius pro omnibus qul elmdem habent
Pattern in cmlis, orare jubetur. Item mdificato templo
dedicatio sequitur, cure impleta in fine seeuli summa
electoru m pervenerit ad gratiam co_lestium pr_emiorum.
In quam decUcationem ofl'eruntur hostile Deo multum
acceptabiles ; ill_e nimirum de quibus eadem domus Dei,
id est sancta ecclesia, post captivitatem longam mrumnm
mortalis, remdifieata per gloriam immortalitatis suo Con-
ditori ac Redemptori eanit, cUcens : Disrupisti vincula inca,
tibi saerifieabo hostiam laudis. Et quoniam eadem hostia
landis offerenda est Deo, non solum ob collata virtntum
dona, verum etiam ob expurgatas atque ablatas sordes
vitiorum : recte post oblatos in dedicationem templi vitulos,
arietes, et agnos, hlrci quoque pro peecato totius Israel
mactati esse perhibentur ; gratia namque Dei, qum virtu-
tum beneficla confert_ ipsa nequitiam seelerum aufert.
Neque uUum Pehgins in domo Dei habet locum, qui se
suosque persuadebat libertate proprii arbltrii, vel libcrari a
malls, vel confirmari posse in bonis. Offeruntur autem
in hae vita hirci pro peccato, cure electi supernm pietatis
supplicant, ut liberentur a peccatls. Offeruntur et in
futura, cure iidem gratias ei referunt, quod ipso coneedente
sint tiberati a peccatis ; ideoque miserieordias Domini
in mternum cantabtmt; quia nunquam se miseros fuisse ae
per donum ipsins beatos esse factos obllviscuntur.
Et stataerunt sacerdotes in ordinibus suis, 3yc.] Ordo
poseebat devotionis, ut post vedificatam ac dedicatam
domum Domini, mox sacerdotes ac Levit_e, qui in ea
ministrarent, ordinarentur; ne sine causa domus ereeta
 ALLEGORICA EXPOSlTIO

fulgeret, si deessent qui intus Deo servirent. Quod

_pius inculcaudum eis qui monasterla magnifico opere
construentes, nequaquam in his statuunt doctores, qui ad
opera Dei, populum Dei cohortentur, sed suis potius inibi
voluptatibus ac desideriis serviant. Quod autem (licit
sacerdotes in ordiuibus suis, et Levitas in vicibus suis con-
stitutos, vices hebdomadarum significat ; in quibus ccetus
omnis utriusque gradus, per viginti quatuor partes erat dis-
tributus, ira ut unusquisque ordo vieem sum hebdomadis
per oetonos dies, videlicet a sabbato usque ad sabbatum in
templo ministraret ; et deinde viginti tres hebdomadas tem-
pli liber ofllciis, curam propria_ domus ageret, ut Verba
Dierum narrant. Nam et in circuitu interioris sacrarii jam
fecerunt porticus templi, in quarum januis per vices obser-
vabant Levit_v, sicut et ibi legitur. Quod vero dicitur,
Sicut scripture est in libro Moysi; non ad vices Levita-
rum, sed ad opera Dei pertinet. Moyses namque scripeit
quid sacerdotes, quid Levit_ in domo Dei operari debe-
rent; vices vero Levitarum, et ordines sacerdotum per viginti
quatuor sortes, de quibus diximus, non Moyses, sed Da-
vid rex cure prophetis, sacerdotibus, et Levitis illius tempo-
ris descripsit. Et nunc quoque _edificata ac dedicata Christi
ecclesia, per regenerationem novorum ad fidem populorum
statui decet sacerdotes ac Levitas in ordinibus et vicibus
suis, super opera Dei ; et non solum sacramentis fidei ini-
tiantur poptfli, sed exemplis atque eruditione prmceden-
tium in Christo justorum ad agenda ea qu_e Dei sunt,
instituantur; et hoc non pro captu humaui ingenii, sed
sicut scripture est in libro Moysi. Cui consonat illud
Dominicum: Euntes ergo docete omnes genres, bapti-
zantes cos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti,
docentes cos servare omnia qumcunque mandavi vobis.
Non ergo nostros auditores nostra propria, sed ea qu_e
legis et evangelii sunt mandata, docere debemus, si ad prm-
mia qum Dominus promisit, una cam eisdem auditoribus
pervenire curamus.
Fecerunt autem filii transmi#rationis pasclta, $;c.] Quid
pertinuit ad historiam de eelebratione pascl_e post _edifi-
 IN" BZRAM_ CAP. VI. 4_

catam domum Domini referre ? cure jamdudum esset pro-

missum, quod a die primo adventus sui in Hierusalem, in
cuncfis solennitatibus Domini legitimas hostias atque holo-
causta offerrent; nisi forte propterea de pascha facto
specialiter referre voluit, ut admoneret |ectorem, quia filii
transmigrationis vedifieationem templi eadem qua crape*
rant mentis devotione complerint. Ibi namque prmdietum
est, quia congregatus est populus quasi vir unus in Hieru*
salem, et surrexit Josue filius Josedcc, et fratres ejus
sacerdotes, et Zorobabel filius Salathiel, et fratres ejus, et
mdifieaverunt altare Dei Israel, ut offerrent in eo holo-
caustomata. Et nune dedicato templo, instante jam anno
quadragesimo sexto, eadem pietas religionis omnium men-
tibus inesse memoratur, dum dieitur purifieatos fuisse
saeerdotes et Levitas quasi unum, omnes mundos ad im-
molandum pascha. Qum enim major in hac vita potest
esse pex_cctio, quam mund_e unitas multitudinis ? Muita
namqne sacerdotum, multa Levitarum millia erant, qui
tamen omnes purifieati et mundi fuerant ad immolandum
paseha. Neque hoc diversis animarum intentionibus, sed,
sicut Lueas de primitiva novi testamenti seribit ecclesia,
eorde et anima una, qu_e vera fidei ac dileetionis in Deum,
nec dispar in populo unitas dileetionis et eastitatis inve-
nitur. Cure dicitur ad immolandum pascha universis filiis
transmigrationis, et fratribus suis sacerdotibus, et sibi, sta-
fim subinfertur :
Et comederunt filii Israel, _fc.] Universis ergo filiis trans-
migrationis immolatum est pascha, omnes comederunt filii
Israel, non solum qui reversi fuerant de captivitate, sed et
omnes qui alicubi antea constituti, eo tempore sese parave-
rant a coinquinationibus gentium terr_e ad eos. Quod
etiam de proselytis recte potest intelligi, qui cum natura
essent gentiles, i_Titum converterentur populi Dei, accepta
circumcisione, et hostiis purificati legahbus, ut digni essent
et ipsi participatione sacrificii salutaris. Et notandum,
quia gentes terrm (licit eos, qui coinquinantibus serviunt;
ut e contrario gentes esse e_li doceret eos, qui abeis sepa-
rati, in unitate et castitate Domino servirent, ejusque soleno
5
_8 ALLEGORICA EXPOSITIO

via sincero corde celebrarent. Nusquam alias, nisl fallor,

idem populus Israel, ex quo egressi sunt ex iEgypto per
Moysem, tanta_ devotiovis cure sacerdotibus et Levitis,
magistris videlicet suis extitisse reperitur : sed h_ee devotio
castigatione divina facta est, cure pro peccatis sais hosti-
bus ai_igendi strut traditi; affiieti adversitatibus, a peccatis
sunt pcenitendo aversi; merito pcenitentire et conversa-
tionis stint liberati ab hostibus; et Deo melius servituri,
propriam revocati ad patriam. Sed et hactenus vide-
mus s_epissime illos, qui templum sui corporis s_epius
peccando prophanaverunt, et per hoc diaholo sunt capti-
vati, redire ad Dominum per poevitentiam. Et merito
majore instantia quam prius consueverant, bovis insudasse
operibus, quibus mansionem denuo in seipsis suo Auctori
pr_eparent. Notandum evim, quod Salomon prius tern-
plum in pace sui regni permaxima, tempore brevi, nuUo
omnimode eontradicente perfecit ; nunc autem destructum
hoe propter peceata, filii transmigratiovis in magna cordis
compunctione lahori longo insistentes, et s_epissime ab ini-
micis retardati, tandem divivitus adjutl restaurarunt. Fa-
cile namque est, conversum quemque ad fidem ag,nitionem-
que veritatis, abrenuntiare diaholo, et eonfiteri Deum vivum
et verum, sacramenta Christi pereipere ; bisque initiatum,
in remissionem omninm peccatorum, templum ejus effici,
atque aceeptam vitae innocentiam comitante ejus gratia
servare ; sed multi laboris est, cure qui aceepta fidei sacra-
menta peceando contemnit, pristinam recipere dignitatem ;
qvia non huie facile emundatio per aquam baptismi denuo
dari potest, sed infectum scelus longo pcenitenti_e lahore,
largis lachrymarum fluentis, districtiori continentiae sudore
eluendum est, cujus emundatione ipsa quoque consuetudo
vitiorum, quasi ivimica Samaritanorum turba, repugnat;
tanto ad supemndum difficilior, quanto diutius terram cor-
dis virtute vaeuam possidehat. Potest et hoc dicij quod
ideo specialiter rezedificata ac dedicata domo Domini, de
pascha facto commemoretur, cure nulli esset dubium, quin
homines tantze religiovis pascha suo tempore facere velo
lent; ut mystice insinuaretur, hanc esse summam totius
 IN EZRAM_ CAP. VI. 429

perfectionis, cure transcensis mundi eupiditatibus, atque

il|eeebris universis, tota semper intentione mentis, alte-
rius vitro meditamur ingressum. Paseha enim transitus
interpretatur, nomen inde habens, quod vel filil Israel in eo
per immolationem agni de ._Egyptia servitute ad gaudia
libertatis transirent, vel ipse Agnus immaeulatus, id est,
Dominus Christus immolatus pro nostra redemptione,
translerit ex hoc mundo acl Pattern. Quod etnos imita-
tour, cure ab infimis voluptatibus ad ecelestia qumrenda
transimus. Vere autem perfieimus, cum a carnis ergastulo
soluti c0eleste regnum intramus. Cui sensui apte convenit
quod sequitur :
Et fecer:unt solennitatem azymorura, _;c.] Hane namque
solennitatem quomodo spiritualiter faeere debeamus, doeet
apostolus dicens : Itaque epulemur non in fermento veteri,
neque in fermento malitim et nequitim, sed in azymis sin-
ceritatis et veritatis. Qu_e septem diebus est eelebranda ;
quia per omne seculi hujus tempus, quod tot diebus eurrit,
in sinceritate nobis est et veritate, immo in omnium bono-
rum operum victimis atque holocaustis vita ducenda. Quo-
niam vero Dominus noster paschali tempore mortem trans-
itorie gustatam, veterna resurrectionis virtute devieit;
potest hoc in loco celebratio paschze ad tempus nostrm
resurrectionis typice referri; ut aedificatio quidem templi
praesentem sanctee ecclesi_e statum designet, dedicatio
vitam futuram, quae in animarum sanctarum, cum de cor-
pore exierint, exultatione geritur. Immolatio pasch_e glo-
riam insinuet resurrectionis, cure omnes electi came Agni
immaeulati, id est, Dei et Domini nostri, non amplius in
sacramento eredentes, sed in re ipsa ac veritate videntes
reficiuntur. Unde et in hoc pascha omnes sacerdotes ae
Levitae, omnis populi ctetus, omnes qni de gentibus ad eos
conflu_xerant, mundi fnisse omnes, quasi unus adfuisse
perhibentur ; quia tune veraciter Agnus Dei tollit pec-
cata mundi. Et sieut Joannes apostolus ait: Sanguis
Jesu Filii Dei emundat nos ab omni peeeato. Tune vera
erit unitas, cure fuerit Deus omnia in omnibus. Tune
vera azymorum solennitas in lmtitia celebrabitur, cum
 ALLEQORTCA EXPOSITIO

nu|lo in electis permanente fermento maliti_e et nequitlm,

omnes in veritate ac sineeritate cordis, divin_ visioni
adhmrebunt ; et hoc non in septem diebus seeuli labentis,
sed in una die vitte perennis in atriis Domini, qum melior
eat super miUia in luee Spiritus Saneti, cujus nobis septi-
formem Propheta gratiam commendat.
Fecerunt solennitatem azymorum septem diebus, 3;c.] H_ee
est namque maxima in hoc seeulo et in futuro l_etitia
justorum, perfectum esse opus ecclesi_e, conversis etiam
gentilibus, qui olim resistebant, ad adjuvandum ejus stature
et confirmandam per orbem universum paeem Christian_e
ecclesi_e religionis. Hucusque reditus de Babylone in
Hierusalem populi, qui captivatus fuerat ; reductio vaso-
rum, qu_e abducta; restauratio ae dedicatio templi, quod
incensum ; celebratio solennitatum, et deeantatio cantico-
rum Domini, qu_e in terra aliena non poterant, sub ducibus
Zorobabel et Jostle scribitur. Qum cuncta unam eandem-
que cognitionem human_e in Christo salvationis continent,
cure vel hi qui cure peccato primee prmvaricationis in
mundum venerant, sacramentis fidei purificati salvantur;
vel hi qui peecando fidem aceeptam corruperant_ poeni-
tendo resipiscunt, et utrique per unum eundemque Salvato-
rein, verum regem ac sacerdotem, quasi pascha felieissimum
celebrantes, de hoc mundo ad Pattern, de morte transeunt
ad vitam. Verum quia templo incenso, atque urbe Hier_
solyma subversa, scripturm quoque sancta_, qu_e ibidem
servabantur, simul fuerant hostili clade perust_e, et has,
miserante Domino atque ad suum populum reverso, re-
parari oportebat ; ut quia eedificia eruta restauraverant,
haberent unde ipsi admoniti, restaurari intus in fide et
dilectione sui Creatoris diseerent. Unde bene sequitur:
IN CAP. VII.

CAp. Ix. Post tuec autem verba in re#no Arta_erzis

regis Persarum, _c.J Hune Artaxerxen, sub quo Ezras de
Babylonia Hierosolymam ascendit, Josephus putat esse
Xerxen filium Darii, qui post eum regna_t. Porto Chroni-
eorum llbri, successorem ejusdem Xerxis, qui efiam apud
 IN EZRAM_ CAP, VII. 4,81

eos Artaxerxes appellatur, hlc designatum _estimant. Reg-

navit autem Darius, sub quo 8edificatum est templum,
annos triginta sex ; post quem Xerxes annos viginti ; post
quem Artabanus menses septem, quos ehronographi pro
anno posuere ; post quem Artaxerxes annos quadraginta.
Seriba autem velox in lege Moysi Ezras, eo quod legem
qme erat consumpta reficeret; non solum legem, sed etiam,
ut eommunis majomm lama est, omnem saera_ scripturm
seriem, qu_e pariter igni absumpta est, prout sibi videbatur
legentibus suttieere, rescripsit. In quo opere ferunt, quia
nonnulla verba, quve opportuna arbitraretur, adjeeerit; e
quibus est illud: Et non surrexit propheta in Israel sieut
Moyses, quem nosset Dominus faeie ad faeiem ; et e_etem.
Qu_e videficet verba non nisi is qui longo post Moysen
tempore viveret, dieere potuit. Et in libro Samuelis : Olim
in Israel sic loquebatur unusquisque vadens eonsulere
Deum, Venite et eamus ad videntem. Qui enim Pro-
pheta dieitur hodie, voeabatur olim Videns. Nonnulla
autem integra volumina, qu_e quondam in populo Israel
habebantur, intaeta reliquit ; quorum ideo nune nil aliud
in sacra scriptura, quam nominis-tantum memoria habetur ;
ut est mud in libro Numerorum : Unde dieitur in libro
bellorum Domini. Et in Josue : Nonne seriptum est hoc
in libro Justomm ? Sed et in Regum et Paralipomenon
volumine commemorantur libri historiei prophetarum Aehi_
Silonitis, et Semei_e, Jaddo, et Nathan, Esai_e quoque,
et Jehu filii Hanani; de quo dieitur, quia librum Regum
Israel seripserit ; et multa alia, e quibus omnibus dieunt
hodie nuUa uspiam posse vestigia reperiri. Femnt quoque
Hebr_ei, neque apud eos de hac re ulla dubitatio est, quod
idem Ezras leviores literas excogitaverit sub nominibus
earum quas eatenus habuerant, quibus veloeissime tantam
libromm copiam, qu_e erat consumpta, refieeret. Unde
non solum seriba, verum etiam scriba velox eognominatur.
Priores autem literve remanserunt apud Samaritas, quibus
iUi quinque libri Moysi, quos solos de sancta seriptura
receperant, scribere solebant.
Et ascenderu_ de filiis Israel, _;c.] Quia in primo die
432 ALLBOORICA EXPOSITIO

mensis primi c_epit ascendere de Babylone, et in prim_

mensis quinti venit in Hierusalem, pr_eoceupando dicit eos
venisse in Hierusalem. Nam et in sequentibus quomodo
venerint, et ubi exercitum suum coadunaverint, plenius ex
ordine describit. Notandum autem, quod in capite vo]u-
minis hujus scripture est, quia ad promissum Cyri ascen-
derint de Babylone, ducibus Zorobabel et Jostle, de filiis
Juda et Benjamin cure sacerdotibus et Levitis omnes,
quorum suscitasset Deus spiritum. De qnibus etiam ad-
ditum est, quod essent de captivitate quam transtulerat
Nabuchodonosor rex Babylonis in Babylonem. Hic autem
sub Ezra duce nulla Jud_ et Benjamin, nulla trans--
migrantis Nabuchodonosor, sed tantummodo filiorum
Israel, et sacerdotum ac Levitarum, qui cure illo ascen-
derint, mentio est. Unde verisimile videtur, quod illi
qui tunc revocati sunt Hierosolymam, de Juda et Benjamin
fuerunt, qui a Nabuehodonosor fuerant in Babyloniam
transmigrati. Hi autem qui nunc reducti per Ezram
leguntur, de decem tribubus, qui specialiter post divisionem
Israel voeabantur, extiterint; quos reges Assyriorum longe
ante tempora Nabuehodo_tosor captivarunt, et ultra montes
Medorum habitare fecerunt. Tunc itaque du_e tribus
maxima ex parte domum rcdierunt, ac templum _oTaVicure
lahore restaurarunt. Deeem autem tribus, qu_e minorem
templi et religionis curare habuerunt, jubente licet rege,
patriam redire ncg]exerunt, eo quod destructo Chalcheo-
rum imperio, liberc sub regibus Persarum, qui gentem
ipsorum diligebant, viverent. At vero cure templum re-
_edifieatum, et eomprehensam esse Samaritanorum in-
vidiam eompererant, tandem et de ipsis aliqnid domum
redire eonsenserunt ; tametsi plures ibidem resederunt,
quorum progenies usque hodie eisdem in partibus detineri,
et Persarum genti servire perhibetur. Sieut antem Zoro-
babel et Jesus, ut s_epe dictum est, Dominum Salvatorem
designant, qui captivitatem generis humani sua gratia
relaxat, suamque in nobis domum ipse nos sanetificando
ac possidendo aedifieat ; sic et Ezras saeerdos ae seriba
velox, eundem Dominum, qni non venit solvere legem, sed
 IN EZRAM, CAP. VII. 433

adimplere, manifeste denuntiat. Quiet ob id scriba leg-is

Dei, sive scriba velox in lege Moysi potuit reete vocari,
quia ipse Moysi legem per angelum dedit, ipse prophetas
sanctos per gratiam sui Spiiltus docuit omnem veritatem,
ipse omnium mentes eleetorum mox ut suo amore tetigerlt,
intelligendam faeiendamque Dei Patris voluntatem accen-
dit. Uncle gratiam novi testamenti promittens propheta
dicebat : Et hoe testamentum quod disponam domui Israel
post dies illos, dicit Dominus ; dabo leges meas in mentem
eorum, et in corde eorum superscribam eas. Cujus seribae
pulchre meminit Psalmista dicens : Lingua Inca calamus
seribm veloclter scribentis. Lingua quippe prophetae cala-
mus erat scribae velocis; quia quae Dominus ilium sine
ulla mora temporis intus illustrando doeuit, hmc ipse per
officium linguae foils hominibus temporaliter deelaravit.
Quem suo quoque nomine Ezras, qui interpretatur adjutor,
aperte demonstrat. Ipse est enim, per quem solum popu-
lus fidelium a tribulationibus liberari, et quasi de Baby-
lonica captivitate ad libcrtatem Hierosolymorum, de con-
fusione vitiorum ad pacem serenitatemque virtutum, pro-
fieientibus meritorum gradibus solet introduci. In secundo
Anabathmon, hoc cst, ascensuum eorundem Psalmo ex-
clamat eunetis ad summa tendentibus, quo duce tendere ac
pervenire debeant, insinuans: Auxiliurn melLm a Domino,
qui feeit coelum et terrain. Cujus etiam in actibus suis
figuram Ezras tenuit, cum et ipse partem popu]i non mini-
mare de captivitate Hierosolymam rcduxit, simul et pecu-
niam ac vasa Deo saerata in gloriam templi ejus advexit,
cure eundem populum ab uxoribus alienigenis pontificali
auctoiltate purgavit. Quae cuncta quid in ecclesia sancta
gesture a Domino, sive gercndum insinuent, docto patent
leetori ; sed etnos, ut etiam simplicioilbus pateant, elabo-
rare curabimus. Quod enim ascendit Ezras de Babylone,
ascenduntque cure eo de filiis Israel, et de filiis sacerdotum
ac Levitarum ; significat piam Redemptoris nostri dispensa-
tionem, qua in came apparens, confusionem mundi hujus,
llber ipse a confusione vitiorum, intravit, ut nos securn
rediens, ab omni confusione liberatos, ad tranquillitatem
voh. vui. Ff
'_ A LLEGORICA EXPOSITIO

supernae pacis indueeret ; eujus videlicet pacis sempiternae

in praesenti ecclesia pignus aceepimus, dieente Domino:
Paeem relinquo vobis, paeem meam do vobis ; id est, tem-
poralem in terra peregrinantibus relinquo, perpetuam ad
cmlestem patriam pervenientibus do. De quo benedieitur,
quia in primo mense eo_perit ascendere de Babylone,
et quinto mense cum fiUis transmigrationis, quos ducebat,
venerit in Hierusalem. _uatuor namque mensibus iter
de Babylonia Hierosolymam eompletur; quia per quatuor
libros saneti evangelii, fidem et saeramenta veritatis disei-
mus, quibus de eaptivitate hostis antiqui Domino duee
eripi, atque ad libertatem glorire fiUorum Dei debeamus
aseendere. Quatuor eisdem libris pr_eeepta eontinentur ope-
rum, quorum quasi gressibus quotidianis ad superna pro-
missa pervenire valeamus. Neque hoc sine figura mysterii
faetum est, quod prima die mensis eoepit aseendere de
Babylone, et prima rursum die mensis pervenit in Hieru-
salem; primordium namque mensis, in quo luna novum a
sole lumen mutuari ereditur, novum doni ecelestis initium
designat. Et apte prima die mensis primi aseendit Ezras
de Babylone cure eis quos a eaptivitate salvabat ; quia
prineipium sanetee eonversationis, in quo Satanae et regno
ejus abrenuntiamus, illustratione divinae pietatis agitur
in nobis. Prima quoque die mensis quinti pervenit in
Hierusalem, quia et hoe non nostri libertate arbitrii, sed
inspiratione supernae lueis geritur in nobis, ut, auditis
evangelli oraculis, sanctze ecelesiae membris ineorporemur.
Puleherque ae salubris in ecclesia mos, doctrina patrum
inolevit, ut his, qui eateehizantur, quatuor evangeliorum
saeramentum explanetur, ae recitentur exordia. Item
prima die mensis quinti venit cure his qui liberati ab
hostibus fuerant, in Hierusalem ; quia dum completis
quatuor sancti evangelii prveeeptis eceleste regnum ingredi-
tour, quasi novum mensis initium eelebramus, quia novae
jam lueis gaudia in Sole Justitiee eernimus, et velut post
quatuor menses lueidae aetionis, quod in via vitae peregrinus,
quintum mensem perpetu_e remunerationis in luee patriae
eoelestis agimus.
 IN EZRAM, CAP. VII, 435

El in prima mensis quinti venit in Hierusalem, gyc.] Id est,

eonfirmatus gratia et protectione divina, quia prosperum
eceptum iter perfieeret. Item in sensu mystieo venit in
eeelesiam mediator Dei et hominum, juxta manure Dei
sui bonam super se, id est, juxta dispositionem divin_e
virtutis, qum erat in ipso. Deus enim erat in Christo,
mundum reconeilians sibi. Quve videlicet manus erat
super ilium, seeundum id quod ille homo faetus est. Unde
ait: Pater major me est. Major namque humanitate
Christi, divinitas est non solum Patrls, sed et ipsius
Christi, et Spiritus Saneti, qum una est. Qua etiam manu
divin_e potentise exaltatus in passione, ad moenia supern_e
civitatis aseendit, hae fidelibus suis se humiliter sequenti-
bus aseensionis iter ostendit.
E_"_rasenim paravit cor suum, $ye.] 0 quanta virtus dicti,
qu_e sublimitas meriti, parare hominem eor suum ad ob-
sequium divina_ voluntatis, ae dieere posse : Paratum eor
meum, Deus, paratum eor meum, cantabo, et psalmum
dieam Domino ! Id est, et animo toto exultabo in Domino,
et operum exeeutione qu_e ejus sunt jussa perfieiam. Pa-
ravit ergo cor, ut investigaret ae reseriberet legem Doming
quam flamma vorax absumpserat. Paravit etiam, ut ipse
prior hane faeiendo impleret, et sic ad alios doeendos os
aperiret. Quod eodem modo de Domino Jesu aecipere in
promptu est ; paravit namque eor suum, ut investigaret
legem Domini, quia talem sibi hominem quem suseiperet,
divinitus providit, qui non solum sine peeeato, verum etiam
plenus esset grati_e et veritatis, quia nulla sibi repugnante
lege peeeati, legem Dei absque omni mentis sive earnis
eontradietione servaret. Unde dieit in Psalmo : In eapite
libri scripture est de me, ut facerem voluntatem tuam,
Deus meus, volui legem tuam in medio eordis mei. Item
Dominus investigavit legem Dei, quia abjeetis Pharisveorum
traditionibus, sanetam seripturam, qualiter esset mystiee
intelligenda, quid areanorum spiritualium intra tegmen
litera_ eelaret, edoeuit ; quia deereta evangelii, qu_e ipse
attulit mundo, magis perfeeta, magis Deo Patti aeeepta,
quam qu_e Moysen pr_emiserat, ostendit. Uncle ait ipse :
Ff2
436 ALLEGORICA EXPOSITIO

Audistis quia dictum est ab antiquis, Diliges proximum

tuum, et odio habebis inimicum tuum: ego autem dico
vobis, Diligite inimieos; et caetera hujusmodi.
Hoc est exemplar episto_ edieti, _yc.] Artaxerxes hie, qui
devotissima mente pro suo modulo templum ae saeerdotes
Dei veneratur, eique promptum defert famulatum, Chris-
tianos prineipes, sieut et praedeeessor ejus Darius, signifi-
cat. Nee mirandum, si sueeessores Cyri, qui templum
Domini et civitatem zedifieari feeerunt, qui servos ejus ae
legem dilexerunt, atque juverunt, Christianorum regum
figuram tenere dixerimus, cure ipse Dominus per pro-
phetam, Cyrum in figuram venire dixerit filii sui, ejusque
illum nomine honorari dignatus sit, dieens: Hzee (licit
Dominus Christo meo Cyro; et eaetera, quae de illo supra
latius posuimus.
Artaxerxes rex regum Ezrte sacerdoti, _e.] Scribam
legis Dei eceli doetissimum nominat, quia et ad ipsum
regem fama pervenerat divinve virtutis, per quam ille
incensam a Chaldaeis legem eisdem quibus prius sermoni-
bus, tametsi alio literarum charactere, novaverit. Deum
autem eceil et ipse nominat, ad distinetionem illorum quos
de hominibus mortuis, aut certe nonnullis, stultam misero-
rum vesaniam instituisse noverat. Obseero autem, ne sit
grave lectori, breviter texture epistol_e percurrere, et quan-
tum personae Christianorum regum conveniat, videre.
A me decretum est, 8yc.] Omnibus qui velint ire Hiero-
solymam, licentiam tribuit, nullum ire compellit : et Chris°
tiani principes nullum cogentes, ne sit incerta aut dubia
voluntas fidei, universis quibus plaeuerit de suo regno
Christum colere permittunt.
.4 facie enim regis et septem consiliatorum ejus missus es,
_yc.] Et in libro Hesther legimus moris fuisse regibus
Persarum, ut in eunctis, quae agenda sive decernenda
essent, septem sapientum uterentur eonsilio. Septem
eonsillariis utuntur fideles, cum in omnibus quze faciunt,
praecepta ae decreta sequuntur scripturee divinm. De qua
dieit Psalmista : _loqula Domini eloquia easta, argentum
ign e examinatum, probatum terrae purgatum septuplum.
 IN _ZRA_,h_AP. VII. 437

Hoe est, sancta septiformis Spiritus illustratione perfectum.

Quod si cui videtur incongruum consiliarios ejus regis
Persici, a quibus populus et propheta Domini laxati a
captivitate ad patriam remittitur, aliquld in ecclesia sancta
boni posse figurari, legat opuseula patrum, qui aetus sive
casus regum reproborum Sauli et Jechoni_e sanctissima
Redemptoris nostri opera figura]iter designari dixerunt:
Saulis videlicet uncti in regem, sed merito seelerum suorum
occisi, super innoxia regis Christi morte interpretantes:
Jechonive veto translationem de Juda in Bethlehem, quam
propter peccata sua tenuit, ad gratiam Redcmptoris nostri
ejusdem typice referentes, quo relictis ob perfidiam Jud_eis
ad salvandas per orbem nationes transmigrate dignatus
est. Qui dicta vel acta Pharaonis, slve Nabuehodonosoris,
typice super hostibus ecelesive intelligenda tradiderunt.
Verbi gratia, Pharao pr_eeepit infantes populi Dei maseulos
in flumine necari, foeminas reservari ; quia diabolus fortia
in nobis extinguere, fluxa et infirma cupit enutrire. Item
Nabuchodonosor jussit omnes populos sibi subditos audita
voee symphoniarum et musieorum prostratos adorare sta-
tuam suam. Et diabolus satagit genus humanum per
duleedinem pomp_e terrestris, a rectitudine mentis in-
fleetere, et ad sequendam cupiditatem, qu_e est simulachro-
rum servitus, deceptorum corda pcrvertere. Si ergo mala
reproborum opera in figura non solum malorum, sed
et bonorum prvecesserunt ; cur non et boni bonorum actus
sive sermones, qu_e in prophetico volumine continentur,
bona sequentium gesta pr_efigurare potuerunt ? Item
videamus opuscula sancti Augustini, qui etiam septem
viros unius mulieris sine fillis defunctos, de quibus Saddu-
cvei resurreetionem negantes, Dominum tentabant, certain
ecclesiastici sacmmenti figuram dixit habere, necnon et
mulierem, et sterilitatem ejus, et mortem. Ipsorum quo-
que virorum mortem figuras esse return memorabilium
docuit, cure hanc historiam neque ipse Dominus, neque
evangelistarum quispiam ex sua persona narraverit; sed
quve impii nefando ore contra Dominum protulerant, evan-
gelist_ propter sacratissimum Domini responsum suis lite-
_8 ALLEGORICA EXPOSITIO

ris indiderint. Mittitur ergo Ezras a facie regis et septem

consiliatorum ejus, ut visitet Judaeam et Hierusalem. Et
eonversi ad fidem principes seculi, et seripturarum quoque
sanctarum cohortationibus roborati, Dominum Christum
ad salvandam ecclesiam suam, et eongregandam de gentibus
per quotidi0num auxilium, quod Ezr_e nomen signifieat,
venire desiderant, sedulo voce proclamantes : Domine Deus
virtutum, convertere, respice de co_lo, et vide et visita
vineam istam. Ut visites, inquit, Judzeam et Hierusalem
in lege Dei tui, quze est in manu tua. Lex enim Dei
in manu erat EzrBe ; quoniam hane non lingua solum
praedicabat, sed actu implebat. Dominus q'uoque noster
in came apparens, legem in manu habebat, non solum
quia legis praecepta in omnibus secutus est, verum etiam
quia in potestate edicta legis habebat ; et ipse videlicet
eam quondam per Moysen, prout volebat, statuens, et nunc
eandem prout volebat per seipsum immutans, atque ad
perfeetiora transferens. Undo aiebat: Audistis quia dic-
tum est antiquis, ego autem dico vobis. Et mirum quo-
modo verbum, quo uti solebant prophetm, in epistola
Artaxerxis inveniatur, ut dicat legem Dei esse in manu
servi illius. Scripture est enim: Factum est verbum
Domini in manu Haggei prophetae; et, Dominus fecit
quod locutus est in manu servi sui Helize ; et, Testificatus
est Dominus in Israel et in Juda per manum omnium
prophetarum. Quia nimirum prophetae non minus ope-
rando quam loquendo cunctis ea, qure Dei sunt, przediea-
bant, sequitur :
El ut feras argentum el aurum, $yc.] iNTotanda tides
ac sapientia regis et consiliatorum ejus_ qui dona quae
Domino offerre voluerunt, magis per illum qui legem Dei
in manu habebat_ id est, opere complebat_ offercnda esse
intellexerunt. Mirumque dietu, quam fideliter ac docte
rex ipsum in Hierusalem habere tabernaeulum dicat,
quem supra Deum cceli dixerat ; tabernaculo namque
in itincrc uti solemus, ct Deus cmli tabernaculum habet in
Hierusalem ; quia qui reternam in ccelis sedem habet, ipse
cure peregrinantibus in hac ecclesia sanctis ad tempus
 IN EZRAM_ CAP. VII. 4_9

demorari dignatur. Unde est illud Apocalypseos, Ecce

tabemaculum Dei cum hominibus. Verum quia beatus
Ezras non solum pr_edicatorum sanct_e ecelesi0e, e quibus
unus ipse erat, sed etiam Domini Salvatoris, ad cujus
membra pertinebat, typum gessit, quasi per ilium dona
nostra oiferimus, cujus in omnibus opitulationejndigemus,
ut bona qu_e agimus, Deo Patri esse possint aceepta.
Nemo enim, inquit, venit ad Pattern nisi per me. Et de
illo Joannes : Ipse est enim propitiatio pro peceatis nostris.
Et omne argentum et aurum quodcunque inveneris, 3;c.]
Pater historia, quod ad hoc rex et consiliatores ejus dede-
runt Ezme pecuniam ad templum Domini deferendam,
ad hoc et allos dare cupiebant, ut de hac pecunia emerentur
hostiae, ct sacrifieia, et libamina, qu_e offerrentur super
altare Dei: et si quid superesset pecuniarum, hoc non
aliter nisi juxta voluntatem Dei dispensaretur. Ubi et hoc
notandum, quia dum dicit de sacerdotibus oblaturos in
domum Dei sui, manifeste docet, et si aliqui de sacerdoti-
bus ac Levitis cum Ezra Hierosotymam ascenderint, non-
nullos tamen adhuc in Babylonia cure residuis sui populi
remansisse. Patet et sensus a]legorice, quia fideles ad
hoc sua opera bona in sancta ecclesia clarescere cupiunt, ut
et ipsi per hmc pattern cure sanctis habere mereantur, et
alii ipsorum proficiant excmplis. Nam velut de argento et
auro nostra sacrificia, libamina, et hostim ad offerendum
Domino comparantur, cure conspecta nostrorum operum
claritate proximi convertuntur ad officium pietatis, quo et
ipsi bene vivendo, Domino consecrentur. Sed et si quid
argenti superesset, et auri, de quo oblationes non essent
emendve, et hoc secundum voluntatem ac placitum Dei
jussit ordinari. Sunt enim qu_edam clarissimm sanctorum
virtutes, qum non tamen omnibus in exemplo operis
possunt ostendi, sed tantum ad glorificandam Dei gratiam
recitari ; ut est illud quod Daniel et Hieremias pueri
prophetaverunt, quod Joannes nondum natus, quod Cor-
nelius cum domo sua nondum baptizatus, Spiritum Sanc-
tum accepit_ ut sunt innumera sanctorum miracula, qune
instar argenti et auri fulgent in domo Domini ; nee tamen
 ALLEGORICA EXPOSITIO

ex eodem argento sive auro oblationes, quze super altare

imponantur, emi possunt ; quia talia cum audimus, mirari
quidem velut divina debemus, sed non h_ec tamen quasi
possibilia valemus imitari. Sacrificia autem proprie dice-
bantur, qua_ de frugibus terra_ offerebantur, ut est panis,
simila, spicre; libamina autem, qu_e de vino .ae liquidis
rebus fiebant.
Vasa quoque quee dantur tibi in ministerium domus Dei
tui, _yc.] Non solum argentum et aurum diversi ponderis,
velum efiam vasa dantur Ezr_e deferenda in Hierusalem.
Sed et Dominus noster typieus, videlicet Ezras, vasa quae
8ibi ereduntur ab hominibus, eujusmodi est vas eleetionis
Paulus, et de quibus ille loquitur, vasa miserieordi_e, eunc-
ta tradidit in eonspeetu Dei Patrls in superna Hierusalem.
De his vasis loquitur ipse in evangelio: Aut quomodo
potest quisquam intrare in domum fortis, et vasa ejus
diripere, nisi prius alligaverit fortem, et tunc bona illius
dirlpiet ? Fortis etenim rex erat Babylonis, id est, diabolus
reprobis male dominans ; sed vietus ae ligatus a Domino,
ea quae injuste possidebat vasa, id est, eleetorum eorda,
amisit. :Neque h_ee auferenti, atque ad supernam civi-
tatem, eujus erant propria, redueenti eontradicere potuit.
JEt a me ego Artaxerxes rex statui, atque decrevi, 3yc.]
Et prineipes Christiani subjeetis sibi omnibus irnperant,
ut quiequid abeis petierit Dominus et pontifex noster,
absque mora tribuant_ nil omnino retraetantes, quin veloees
divin_e voluntatis jussa perfieiant. Dent autem illi aurum
in eonfessione vera_ fidei, frumentum in ostensione bonze
operationis, vinum in fervore dileetionis, oleum in exhi-
bitione et hilaritate miserieordi_e. Et haee euneta sub
numero eentenario saeerdoti magno et serib_e legis Dei
eoeli dari jubentur; id est, Domino Jesu Christo, qui
e_lestia nobis a Patre deferens mandata, ecelestia sequen-
tibus in domo Patris praemia repromisit ; et nulla prorsus
alia quam supern_e gratia retributionis bonis insistamus
aetibus. Cent_narius namque humerus, qui in eomputo
digitorum de l_eva transit in dexteram, ea qua_ in dextera
indieis, hoc est, in vita zeterna sunt, solet gaudia designare.
 IN EZ_AM, CAP. VII. 4_

Talentum autem triplieis esse mensurae traditur, minimum

librarum L ; medium librarum LXXII ; summum librarum
cxx ; coros xxx modii, batos qui et ephi, decima pars
cori, id est, modii sunt tres.
Sal veto absque mensura. Omne quod ad ritum, _c.] Sal
sapientiam deslgnare eonstat omnibus, unde et in eom-
muni loeutione insulsi voeantur hebetes ; sed distat eujus-
modi sit sal. Nam et Dominus per legem in omni saeri-
fieio sal offerri praeeepit, et in evangelio dieit: Habete in
vobis sal, et paeem habete inter vos. Nee tamen frustra
David in valle salinarum Idummos pereussisse legitur,
quia nimirum sal e_lestis sapienti_, quo initiantur eate-
ehumeni, in eunetis operum nostrorum saerifieiis offerre
jubemur. Salinas vero vallium eum ineolis snis pereutit
David, quia infirmam ae mundanam sapientiam eum seeta-
toribus ejus destruit Christus. Unde bene nune praeei-
pitur, sal absque mensura tribui diligenter in domo Dei
eceli ; quia nimirum neeesse est, ut quiequid sapientize
qnis habet, totum hoe in obsequium sui Creatoris exhibeat.
Et reeolendum, quod in superioribus hujus fibri legitur
dixisse Samaritanos, seribentes ad alterum Artaxerxen,
quia memores fuerint salis quod in palatio eomederant,
ideoque tolerate non potuerint, ut templum et eivitas Dei
eontra utilitatem ejus mdifiearetur. Nune autem hie Arta-
xerxes jubet omnibus areae publiem eustodibus, ut inter
alia donaria sal suum, in quantum opus sit, in domum
Dei e_eli tribuant. Ibi namque eognoseitur, quod haeretiei
nonnunquam ad impugnandam eeelesiam fraudulento hu-
mano sapientim gustu animentur. Hie autem insinuatur,
quod conversi ad fidem simul sapientes, ipsam szepe fidem
per disciplinam ejusdcrn sapientiae secularis adjuvent, dum
adversarios ejus per earn potentins vincunt.
Vobisque nolum facimus de universis sacerdotibu#, &_c.]
Hoe privilegio, quo sacerdotes, Levit_e, et emteri domus
Dei ministri a vectigalibus immunes redduntur, manifeste
ostenditur, quod czetera plebs filiorum Israel, ad patriam
perveniens, tributa regi pendebat. Quod discreta omni-
mode provisione rex fecisse cognoseitur_ ut hi qui in divino
_ ALLEGORICA EXPOSITIO

servitio semper occupati erant, a suo essent famulatu

liberi; quique nil in terra proprium possidebant, sed ex
decimis populi vivebant, ab his nemo tributa solvenda
exigeret. Ex quibus omnibus apertissime probatur, regem
non solum dilexisse, sed et optime didieisse qua_ divime
servitutis poseeret eultus.
Tu autem Ezra secundum sapientiam Del tui, $;c.] Repe-
tit rex sermonem quem dixerat, et veritatem, quam cog-
novit, iterato sermone eonfirmat. Supra namque ait, in
manu Ezrm legem esse Dei ipsius. Nunc autem (licit,
sapientiam Dei ejus in manu illius. Quia nimirum sapi-
entia est lex Dei, dieente Psalmista: Os justi meditabitur
sapientiam, et lingua ejus loquetur judieium. Lex Dei
ejus in corde ipsins. Et justus in manu sua ]egem Dei
et sapientiam habet, dum in omnibus qum agit et loquitur,
memorem se esse divin0e voluntatis ostendit. Patet ergo
literve sensus, patet et inteUigentia spiritualis, quia videlicet
Oominus et Salvator noster habet sapientiam Dei in manu
sua. Ipse enim Dei virtus et Dei sapientia, cujus solius
est constituere judices ac prmsulcs ecclesiarum, qui secun-
dum voluntatem ejus judicent omni% et indoctis per orbem
fidem ejus prmdicent. Et omnis qui decreta contemnit
legis illius, vel prmsenti poena, vel futura juxta modum
quisque sui punietur erratus. H_ec ergo Artaxerxes scri-
bens Ezrm, ct amorem quem erga cultum religionis habe-
bat literis comprehendens, patenter expressit, quid futuris
temporibus Christiani reges devotionis habituri, quid erga
fidem veritatis essent acturi. Unde breviter epistolam
ejus, quibusque licet intermissis, commemorare curavi-
mus; ut lector cognoscerct, quantum concordet his qu_e
revelata evangelii gratia Christiani principes pro sanctm
ecclesi_e pace fecerunt. Possumus sane personam Ezrm
non solum ad Dominum Christum, sed etiam aliqucm
prmsulem sive doctorem ecclesim figuraliter referre; qui-
bus s_epe reges ae prineipes literas pro fidelium statu
miserunt. Meritoque ipse Ezra, cui hmc est data epistola,
subsequenter in Dei laudem erumpit, dicens :
Benedictus Dominus Deus patrum noslrorum, ,_c.] Et
 IN EZRAM, CAP. VIII.

quis dubitet sancta ejus ac mystica dicta eonfiteri, qum-

propheta divinitus ei inspirata eommemorat, a quo etiam
domum Domini glorifieatam asseverat ?
CAP. x. Et ego conforlalus manu Domini Dei mei, &je.]
Manure Dei, virtutem Dei, qum omnia operatur, appellat.
Merito autem tie eongregat, quos de Babylone Hiero-
solymam addueat, qui manure Dei, qua eonfortetur, ipse
habere in se eognoseitur. Quia nimirum sic demure quis-
que idoneus ad alios Deo per suam doetrinam aggregan-
dum effieitur, dum prius ipse gratiam ejus eontra omnia
qum opus sanctum impediunt, intus in mente roboratur.
IN CAP. VIII.

Hi sunt ergo prlncipes familiarum, _c.] Usque ad finem

genealogi_e diligenter prineipes qui secum de Babylone
ascenderunt, enumerat, et genealogiam ipsorum explieat.
Numerum quoque eorum qui ad M. cccc. et xn. pervenit,
adjungere satagit; ut ita insinuet, quia nomina eorum
qui de confusione mundi hujus aseendunt, in libro vitae
Agni continentur aseripta. Sed et doetores quique, prin-
cipes videlicet familiarum populi Dei, quantum animarum
numerum Domino acquisiere, in tantum augmenta per-
petu_e remunerationis aeeipiunt, juxta illam evangelii para-
bolam, ubi dicente servo bono et prudente : Domine, ecee
mna tua deeem tunas acquisivit. Respondit eidem domi-
nus, dieens: Et tu esto super deeem eivitates; id est,
ex eorum quos docuisti vita, gloriosior in ecelesti regno
appare.
Congregavi autem eos ad fluvium qui deeurrit ad Ahava.]
Nomen hoe loci nusquam alibi me legisse memini. Cure
vero in sequentibus scripture est, Et pra_dieavi ibi jeju-
nium juxta fluvium Ahava ; et post aliquanta, Promovimus
ergo a flumine Ahava duodecimo die mensis primi ; vide-
tur verisimile, quod et Ahava fluvius sit, et alter aliquis
fluvius in eum deeurrat, in quorum eonfinio Ezras cos,
qui ascenderunt seeum, eongregaverit. Josephus autem
pro hoe nomine ponit Euphratem. Unde potest Ahava
non ineongrue rivus aliquis fluminis Euphratis intelligi.
4_ ALLEGORICA EXPOSITIO

JEt mansimm ibi tribus diebus, @.] Opportune egit

Ezras, ut priusquam iter tantum ineiperet, diligenter sibi
copiam provideret ministrorum domus Dei, per quos Hie-
rosolymam perveniens, ea quae in templi usus essent neces-
saria, perficeret.
JEt misi eos ad Eddo, dye.] Mare Caspium, ut scribit
Orosius, sub aquilonis plaga ab oceano oritur, cujus
utraque circa oceanum littola et loca deserta incultaque
habcntur. Inde meridiem versus per longas angustias
tenditur, donec per magna spatia dilatatum, Caucasi
montis radicibus terminetur. Habet ab oriente usque
oceanum Hircanorum et Scytharum gentes plurimas,
propter terrarum infcecundam diffusionem late oberrantes.
Ab oecidente genres habet plurimas. Sed generaliter
regio multo Albania ulterior sub mari et monte Caspio,
Amazonum nuncupatur. Ubi notandum, quod cure his-
torici Caspium scribant, Ezras hoe loco Casphi_e nominet.
Hebrzei namque P literam non habentes, pro hoe in nomi-
nibus Grzecis sive barbaris Ph litera utuntur, ut Phetrus,
Philatus. Ergo et in Casphiae loca filii Israel per captivi-
tatem Assyriorum vel Chalda_orum pervenisse probantur,
dum illo mittit Ezras, ad adducendos sibi ministros domus
Domini, Levitas videlicet et Nathinneos, quos Josephus
saeros servos nominat. De quibus notandum, quod mul-
turn libera in pace, quamvis inter exteros vivebant, qui
statim ad imperium sire ad preces Ezrae, tantam exercitus
eopiam destinare valebant. Nam ducentos quinquaginta
et octo viros electos in illa expeditione fuisse, sequens
eorum catalogus ostendit; quibus adjunctus Ezras, in
exercitu suo mille septingentorum prope virorum summam
habuisse reperitur.
Et preedicavi ibi jejunium, dyc.] Exemplum jejunandi et
orandi, cure aliquid magnae virtutis ineipere volumus _ et
quia nunquam fallit fida in Dominum spes, neque fieri
potest, ut quod justum a pio et justo auxiliatore per con-
tinentiam atque orationes cure fide qu_erimus, non impe-
tremus. Sed diligentius intuendum, quod jejunium pr, e-
mittitur, et sic oratio subseeuta doeetur. Primo namque
5
 IN EZRAM_ CAP. VIII.

alt, Et praedicavi jejunlum, ut a_igcremur coram Domino.

Ac delude subjungit : Et peteremus viam rectam nobis et
filiis nostris, &c. usque in conclusionem sententia_: Jeju-
navimus autem, et rogavlmus Dominum nostrum pro hoc,
et evenit nobis prospere. Oportet namque omnlmode, ut
quicunque ad deprecandam mlsericordiam Domini ingre-
ditur, primo continentius vivendo, dignum se qui exau-
diatur pra_beat ; atque ita Dominum rogans, non dubitet
prospere sibi eventura quae postulat.
CAP. XI. Et separavi de principibus sacerdotum duodecim,
_c.] Svepius dictum est, quod argentum et aurum, et vasa,
qua_ de Babylone Hierosolymam mittebantur, animas de-
signarent_ quae de confusione et erroribus mundi hujus
converterentur ad Dominum. Unde apte hujusmodi vasa
sacerdotibus commendat Ezras, qul ea Hierosolymam per-
ferant; quia per sacerdotum necesse est manus diluantur
in baptlsmo, et consecrentur Domino, qulcunque ad con-
sortium sancta_ ecclesia_ pertingere desiderant. Per sacer-
dotum aeque offlclum debent reconciliarl sanctae eeclesiae
poenitendo, qui ab ejus societate peccando recesserant, et
in servitlum diaboli, in captlvitatem Babylonii regis in
peccatis perseverando deciderant. Et bene duodeclm sunt
sacerdotes, quibus haec cura delegata est, propter duodeclm
apostolos, per quorum doctrinam ecclesia et per orbem
primo fundata est, et usque ad finem seculi per successores
eorum aedificari non desinit. Quibus convenlt hoc quod
eisdem sacerdotibus dixit Ezras :
Vos sancti Domini, et vasa sancta, _yc._ Oportet enim ut
doctores ecclesi_e nunquam obllviscantur sanctimonia_, qua
ipsi sunt Domino consecrati per Spiritum Sanctum, in die
redemptionls, ad quam suscipiendam etiam suos auditores
instituant ; ut qui jam Domino oblatl sunt per rudimenta
fidei, etiam per eorum qul in fide prvecesserunt exempla ac
monita magis magisque confirmentur, ac supernae civltatis
introitu dlgnl efficiantur. Quibus vigilandum est per om-
nia, et curandum, nc aliqua de creditis slbi animabus, vasis
videlicet Domini pereat, sed integro eos numero ad sanctve
civitatis adyta perducant.
_ ALLEGORICA EXPOSITIO

Viffilale el custodite, donee appendatis, $;c.] Appendimus

autem argentum et aurum, et vasa, quze aeeepimus ab
Ezra, coram principibus saeerdotum et Levitarum, et du-
cibus familiarum Israel in Hierusalem, et in thesaurum
domus Domini, quando cos quos nobis superna dispositio
eommisit, tales instruendo ae docendo exhibemus, qui irre-
prehensibiles inveniantur, et apti thesauro aulze coelestis,
hoe est sedibus internze pacis ae lueis ; et hoe non judieio
quorumlibet hominum qui facile possint falli, sed examine
beatorum apostolorum, czeterorumque sublimium virorum,
qui cure Domino sunt de nostris actibus judieaturi. Hi
etenim merito prineipes sacerdotum ae Levitarum, et duees
familiarum Israel, hoe est virorum sire animarum Deum
videntium sunt intelligendi. De quibus Psalmista Do-
mino: Constitues, inquit, cos principes super omnem ter-
ram. Et de quibus Salomon in ecclesiae laudibus : Nobilis,
inquit, in portis vir ejus, quando sederit eum senatoribus
terrae. In portis autem, in discrimine dieit novissimi
examinis.
Promovimus ergo a flumine Ahava duodecimo et emtera
omnia plena mysteriis.] Superius namque legitur, quod
prima die mensis primi coeperint ascendere de Babylone ;
et nunc dieitur, quod duodecimo ejusdem mensis die pro-
moverint a flumine Ahava. Primo ergo die mensis de
portis Babylonise exierunt_ sed usque ad duodecimum
diem juxta memoratum flumen expeetabant_ donec ad se
Levitas et Nathinneos de Casphim locis evoearent_ seque
ipsos ob pericula longi itineris solertius Domino ex tern-
pore jejunando et orando commendarent. Etnos ergo
cure novos ecelesiee populos diabolo renuntiare, et Deum
verum eredere ae eonfiteri doeemus, quasi primi mensis
initio de Babylone cure peeunia Domino consecranda
egredimur; quia principium eis novae eonvcrsationis, qum
ereptos a diabolo ad regnum eceleste ducat, ostendimus.
Unde idem mensis in seriptura sacra mensis novorum sire
novarum frugum solet appellari. Nam et ipso mense, sub
eadem significatione novee conversationis, patres de 2Egypto
per Moysen edueti sunt. Verum cure eisdem nov'_ vitae
 IN EZRAM, CAP. VIII. 4_7

auditoribus symbolum tideitradimus, quod per duodecim

apostolos ordinatum,ct totidemestsentcntiis comprchcn-
sum, quasiduodccim diebusin prima mansioneconsisti-
mus ; et siccccptum ad terrain repromissionls iteraggre-
dimur,quiperacceptamtidei notitiam, virtutumeiscallem,
quo ad vitampervenlamus, ingrediendumessemonstramus.
Quibus diebusEzrascuretillis transmigrationis,jejuniis, et
orationibns, et congregatione Levitarum ac Nathlnneorum
dedituserat; quia nimirum necesseest,ut cure novos
populosfidei acquirere proponimus,turnipsivirtutumstu-
diismaxime operam demuR, quibuset nosipsosDomino
familiarius commendemus, eteis, quoserudimus, exemplum
bonve actionis prvcbeamus;fratrumquoque cohortemre-
ligiosamnobisin auxillumadvocemus,quo adjutianimas
tideliumad socletatemelectorum, atque ad arcem vitae
perfectloris,quasivasa sanctaad templum Domlni ei_ca-
ciustransferamus.Apte quoque subjungitur, quiaveni-
entesHierosolymam qui ascenderantde Babylone,triduo
manserintibi,et sic argentum ct aurum, et vasa quve
attulerant, oblataet appensa sintin domo Domlni. Trcs
quippediessuntmansionlsin Hierusalcm, exlmimvirtutes
cunctisfidelibus habend_e,tdes, spes,et caritas.Has
ergooportet doctoresprimo in seipsis ostenderc, et siceos
quos docuerunt, quosque eisdem virtutibus instituerunt,
prmcedentibus inChristopatribus probandosofferre. Cure
enim sanctaecclesia eos,quos catechizamus, in fideet
actione probos invenerit, quasi vasa qu_e offerimus in tem-
plum, per manum sacerdotum appendens, et purl metaUi
et perfecti ponderis esse reperiet. Quod et in hac ecclesia
per electos quotidie in credentium vita examinanda agitur,
et in superna eeque Hierusalem, ut supra diximus, in eis
qui ad earn intrare meruerint, perfectius completur. In
hac namque vita doetores sancti quasi triduo manentes in
Hierusalem, quarto die argentum et aurum quod obtule-
rant appendendum, sacerdotibus offerunt, cum et sese fide
fortes, spe sublimes, dilectione ferventes exhibent, et suos
quoque auditores per confessionem rectze fidei, instar ar-
genti probati clarescere, per puritatem sensus inviolati, in
_8 A LLEGORICA BXPOSITIO

modum auri primi fulgeseere, per suseeptionem in se spi-

ritualium eharismatum, quasi vasa Deo conseerata przemi-
nere demonstrant. In superna quoque patria iidem doc-
totes cure primo pro sua fide, spe, et caritate, deinde etiam
pro illis, quos docuerunt, gratiam remunerationis aeeipiunt,
quasi post gaudium triduan_e mansionis in Hierusalem, ob
donaria et vasa pretiosa, ae Deo digna quze attulerunt,
amplius honorantur. Distat autem inter hzee vasa quze
Ezras cure saeerdofibus in Hierusalem offert, et ea qure
supra Zorobabel ae Jesus obtulisse referuntur; quod ilia
de templo Domini translata in Babylone, et postmodum
sunt Hierosolymam relata; hree autem in ipsa Babylonia
facta, sed devotionis sunt gratia Hierosolymam missa a
rege vel pri'ncipibus Persarum, vel etiam a populo Israel,
qui illis in partibus morabatur. Illa ergo vasa designant
eos qui post aceeptam notitiam et saeramenta fidei, post
inehoata virtutum opera deeipiuntur ab hoste antiquo, et
in eonfitsione rapiuntur errorum; sed miserante Christi
gratia revocantur ad salutem. Heee autem illos qui cure
peceato primae transgressionis morte obnoxii erant nati,
sed per lavaerum regenerationis saeerdotum ministerio
expiati, sanetm eeelesiee sunt filiis aggregati. Ilia p(eni-
tentes de suis erroribus, hzec perseverantes virtute ccepta
gentes insinuant. De quibus bene subjungitur:
Descriptumque est omne pondus in tempore illo.] Omne
quippe pondus argenti et auri, et vasorum, qu_e Domino
offeruntur, sacerdotes in templo describunt, cure doctores
studiosi diligenter vitam examinant subditorum, et quan-
tum singuli ad fidem vel operationem profeeerint, subtili
indagine'dijudieant, et juxta sum modum capaeitatis quem-
que in domo Dei per gradus sibi eompetentes ordinant.
Sed etsi nune pr_epositorum ignavia torpet, vitamque sibi
commissorum aut ignorat, aut se nosse dissimulat, adest
internus arbiter, qui numerum credentium, pondusque
animi singulorum in trutina sui examinis integrum con-
servat, ut reddat unicuique seeundum opus ejus. Potest
et ita dici ; quia pervenientibus sanctis prmdicatoribus ad
supernam Hierusalem cum his quos instruxeranh descri-
 IN EZRAM_ CAP. viii. 449

batur in tempore illo omne pondus bon_e actionis eorum,

in libro vit_, et digna in ccelis retributioue donetur.
Sed et qul venerant de captivitate filii transmi#rationis,
_yc.] Magna devotio et religiositas ostenditur eorum, qui
dum venerant a eaptivitate, pervenientes ad templum et
altare Domini, primo omnium obtulerunt holoeausta, non
tantum pro seipsis, sed etiam pro omni Israel, hoe est, et
pro eis qui jam domum reversi fuerant, et pro illis qui
adhuc extorres patri_e durabant, ut omnia omnis auctoris
sui misericordia protegeret. Patet etiam spiritualis intel-
lectus ; quia illi veraciter et perfeete eaptivitatem antiqui
hostis, qua peccando tenebantur, pcenitendo evaserunt, qui
se fixa intentione divino servitio subdunt, qui totos se ab
infimis abstractos cupiditatibus, flamma desiderii coelestis
ad superna accendunt. Hoc est autem holocausta, id est,
tota incensa sacrificia vel hostias Domino offerre, nil nisi
ejus voluntatem in omnibus cogitare vel facere. Perfectae
quoque mentis indieium est, cure quis pro omni Israel
immolat, id est, pro generali fidelium omnium sospitate,
quasi unitatis in omnibus ac fraternitatis memor, supernae
pietati supplicat.
Dederunt autem ediela regis satrapis, _ye.] Aria editio
habet: Et clarifieaverunt populum et domum Dei. Le-
vaverunt ergo populum, dum earn auetoritatem regiam,
qua Ezras sublimatus est, honorabilem omnibus feeerunt.
Levaverunt et domum Dei augustius ornando vasis ae
donariis, quze ad illam rex et eonsiliarii ae prineipes ejus
miserunt; ministros quoque ae saeerdotes iUius a tributis
et veetigalibus, praeterquam Domino soli, liberos reddendo.
Mystice autem populus et templum Dei unam eandemque
sanetm ecclesiae figuram tenuit ; quam levat Ezras et filii
transmigrationis, allatis de Babylone vasis Deo sacris, cure
pr_edieatores sancti aggregatis ei donante Domino cre-
dentium ccetibus, honorabilem eam omnibus etiam externis
ac terribilem exhibent. Item przedieatores iidem, cure
cos quos suis vel exemplis in bona conversatione instituere,
vel verbis usque ad coelestium perceptionem praemiorum
provehunb levant jam populum et domum Dei ; quia mag-
VOL, VIII. G g
 ALLEGORICA EXPOSITIO

hum profeeto et manentibus in superna patria, et peregri-

nantibus adhue in terra electis gaudium faciunt.
IN CAP. IX.
CAP. xlI. Postquam autem heeccompleta sunt, _c.] Hu-
jus eulpa transgressionis, et in Malaehia propheta mani-
feste descripta, ae prophetiea auetoritate redarguta est ;
quia videlicet reversi de captivitate Babyloniae tam win-
cipes et sacerdotes ac Levitm, quam reliquus populus,
abjeeerunt uxores suas Israelitici generis, quae pauper-
tate et inopia longioris vitae, et fragilitate sexus, non
ferentes laborem, confeetae erant, et infirmitatem ac de-
formitatem corporum contraxerunt, et cum alienigenis
vel aetate florentibus, vel cultu corporum pulchrioribus,
vel potentum ae divitum filiabus matrimonia copula-
runt. Quod non de Israel, qui tunc cum Ezra, sed de
illis intelligendum est, qui cum Zorobabel et Jesu jam-
dudum de captivitate ascenderant ; neque enim poterant
hi, qui cure Ezra venerant, tam cito tanti ducis ac prae-
sulis, ut intelligendum est, contemnere doctrinam, ut nec-
dum quinque mensibus in patria demorati, suas reliquerint,
et uxores acceperint externas; de quorum numero potius
intelligendi sunt hi principes fuisse, qui hoe facinus ad
Ezram referentes castigare eurarunt. Nec mirandum quo-
modo hoc populus Israel cure saeerdotibus et Levitis see-
lus patrasse dicatur; cure ilia transmigratio magis de
Juda et Benjamin, quam deeem tribubus, quae Israel voca-
bantur, extiterint. Sciendum enim, quod abducto in cap-
tivitatem Israel, id est, decem tribubus, indifferenter pris-
tino nomine, et duae tribus Juda ac Benjamin appellant
Israel. Populus igitur Israel hoc loeo non ad distinc-
tionem Judae et Benjamin deeem tribus sunt aceipiendae,
sed ad distinctionem populorum terrarum, generaliter popu-
lus Dei intelligendus, qui dignitatem sui nominis coelestis,
terrenorum societate polluerit. Nam et idem Malaehias
propheta, quem ipsum esse Ezram Hebraei asseverant, in
libro sum prophetiae hujus praevaricationis ita meminit:
Transgressus est Judas, et abominatio faeta est in Israel et
 IN EZRAM_CAP. IX. 451

in Hierusalem ; quia contaminavit Judas sanctificationem

Domini, quam dilcxit, et habuit filiam Dei alieni. Dis-
pcrdat Dominus virum qui fecit hoc, maffistrum et disci-
pulum de tabcrnaculis Jacob, ct offerentem munus Domino
exercituum. Ubi Judam dicens, manifeste primm trans-
mlgrationis populum hoc facinore pollutum significat.
Quod vero adjungit, Disperdat Dominus virum qui feccrit
hoc, magistrum et discipulum de tabernaculis Jacob;
appeUatione magistri et discipuli, et principes et populum
hac praevaricatione pollutum, atque consortio sanctorum,
si non corrigent, ambos eradicandos esse docuit. Et quod
addidit, Offerentem munus Domino exercituum ; admonet
incassum eos Domino victimas hostiarum offerre_ qui se-
ipsos peccando non timent diabolo subdere. Inter qum
miranda tides, et propositum optimum populi de captivi-
rate eruti, qui semen sanctum, alias autem genres ad dis-
tinctionem suam populos terrarum appellant; ut palam
insinuent, seipsos, quamvis de terra procreatos, non tamen
in terra, sed in coelis habere conversationem, dum prm
creteris nationibus in Deum coeli credebant, et coelestia ab
illo beneficia consequi sperabant. Unde merito dolent
sanctificationem suam ab hominibus gentium esse coin-
quinatam; ct quod gravius est, principes etiam, a quibus
corrig4 debuerant, primos errasse fatentur. Notandumque
diligenter, atque in exemplum operis trahendum, quod ea
quae principes peccaverunt, et plebem sibi commissam
peccare fecerunt, zeque principes alii, qui sanctius vivebant,
corriffere satagunt. Verum quia per seipsos nequeunt,
referunt ad pontificem, id est, archiepiscopum suum cau-
sam, cujus auctoritate flagitium tam grave, tam multifi-
dum, tam diutinum expietur. Nulli autem dubium, quirt
uxores alienigenm hmreses et superstitiosas philosophorum
sectas figuraliter exprimant. Quae cure in ecclesiam incaute
admittuntur, non solum semen sanctum catholicze veritatis
et purm actionis suis contaminant erroribus, sed ct peccata
omnia, quibus ethnici solent pollui, dum Christiani non
erubescunt imitari, quasi per uxores alienigenas degene-
ratam a semine sancto verbi Dei, quo fuerant generati,
og2
_5_ ALLEGORICA EXPOSITIO

dicente apostolo J_obo : Voluntarie enim genuit nos verbo

veritatis ; et quasi profanam de filiabus exterorum sobo-
tern procreant, dum illeeebras errantium secuti, perversos
ex his actus in cunctorum notitiam proferunt.
Cumque audissem sermonem istum, scidi pallium meum,
_yc.] Ezras intimum cordis dolorem ostendit, scidit vesti-
mentum, evellit pilos capitis et barb_e ; sedet mcerens, ut
tali de honestamento corporis et indument.i cum meerore
vultus velocius omnium animos ad pcenitentiam vel sui,
vel fraterni reatus excitet; quia per vestimenta solent
opera nostra designari, quibus aut ad gloriam, si munda;
aut ad interitum quis induatur, si polluta, nec nuptiali
splendida caritate probentur. Per pilos capitis cogita-
tiones, qum de occulta cordis radice, velut de internis cere-
bri sinibus, oriuntur. Qum si rectm sunt, conservari ; sin
autem reprobi, debent abscindi. Undo de Samuele, qui
sanctus erat futurus, ait genitrix: Et novacula non ascen-
det super caput ejus. Et apostolis Dominus, Et capillus,
inquit, de capite vestro non peribit; quia nimirum omnes
sanctorum cogitatus mterna apud Dominum sunt memoria
digni. At vero peccator, ut mundari possit ab iniquitati-
bus suis, reprobas necesse est a se cogitationes, origines
videlicet et fomites malorum operum, abjiciat. Unde lepro-
sus in Levitico cum receplsset sanitatem, inter alias purl-
ficandi caerimonias, etiam omnes pilos sum carnis eradere
prmcipitur, ut sic expiatus hostiis castra mereretur in-
gredi. Quia tunc demure a vitiorum f(editate perfecte
mundamur, cure non solum actus, sed et cogitatus a nobis
noxios expellere satagimus. Barba quoque, qum virilis
sexus et mtatis index est, in significatione virtutis poni
solet. Scidit pallium et tunicam pontifex, ut populum
quem regebat, minus perfecta habere opera designaret, et
quem sua soliditate necesse esset discindi per pcenitentiam,
atque in meliorem habitum renovari. Evellit pilos eapitis,
ut eidem populo intimaret cogitationes nequam suo de
corde extirpandas, ac renascendis utilibus locum esse dan-
dum. Evellit et pilos barbae, ut in ipsis etiam, quas
habere videbantur, virtutibus humiliarentur, et parva haec
 IN EZRAM, CAP. IX. 4q5_

au$ nulla in examine interni arbitri esse meminissent,

qure vitiis esse permixta clarcscebat. Sedit moerens, ut
per lamenta poenitentiae veniam reatus tanti promerendam
esse doeeret. Nee mirandum, si tanta boni praesulis cmpta,
magnum mox in subditis fructum virtutis procrearent.
Vide enim quid sequatur :
Et convenerunt ad me omnes qui timebant, _yc.] 0 quanta
return mutatio ! Supra dictum est, quod perfidia princi-
pum et magistratuum multi sunt ad luxuriam secuti,
et nunc bono principe in lamenta converso, et per suos
luctus ac lachrymas quid esset peccatoribus agendum innu-
ente_ convenisse dicuntur ad eum omnes qui timebant vet-
bum Dei, quo transgressores esse puniendos comminatur.
0 quantum exempla pia bonos juvant doctoresi Nihil
omnino locutus Ezras, sed solo audito scelere, in lachrymas
et ploratus esse conversus scribitur, et turbam ad se fide-
lium non voeiferando, sed moerendo traxisse. Subjun-
gitur :
El in sacrificio vesperlino _urrexi de afftictione mea, &c.]
Paraverat se Ezras per eompunetionem eordis, simul et
affiietionem eorporis, qui dignus effieeretur auditu superna_
pietatis, et sic in verba orationis prorumpebat. Curvat
autem genua, et expandit manus, fundit ad Dominum
preces in tempore saerifieii vespertini; hoe Deo saeri-
fieium gratius fore non ambigens, quod in spiritu humili-
tatis, et in anima eontrita, quam quod earnibus et sanguine
offerretur peeudum. Typiee autem, quod indumento seisso
eurvat genua, et expandit manus ad Deum, et fusis pre-
eibus ae laehrymis plurimorum mentes ad poeuitentiam eon-
vertit, ut in sequentibus scripture est; Dominum Salva-
torum ostendit, qui pro nostris seeleribus et ante pas-
sionem, et in ipso tempore passionis orare dignatus est ;
quique, extensis in eruee manibus_ indumentum sure earnis
ob nostram restaurationem ad tempus vulneribus seindi ac
mortifieari voluit ; ut qui, sieut apostolus ait, mortuus est
propter peeeata nostra, resurgat propter justifieationem
nostram. Quod apte in tempore saerifieii vespertini fae-
tuna est, vel quia Dominus in fine seeuli saerifieium sum
earnis et sangulnis obtulit Patti, ae nobis in pane et vino
_5_ ALLEGORICA EXPOSITIO

offerendum pra_cepit ; vd quia ad finem perveniente sacri-

ficio legali, sua nos passione liberavit, atque a populis terra-
rum separans, eoelestes fecit, et eastos sibi eorde ae eor-
pore eoncessit adha_rere. Ipsa quoque oratio, qua se, cure
esset justus, populo peccatori sociabat, dieens :
Deu8 meus, confundor et erubesco, 3fe.] Humilitati con-
gruit Redemptoris nostri, qui in similitudine earnis peeeati,
ut peceata mundi tolleret, apparuit. Unde et in Psalmis,
qui, evangelio teste, ex ipsius persona seripti sunt, manifeste
sua delieta appellat, qua_ in se suseeperat nostra, dieens :
Deus meus, Deus meus, quare dereliquisti me ? gt adji-
dens : Longe a salute mea, inquit, verba delietorum meo-
rum. Et iterum: Deus, tu seis insipientiam meam, et
delieta mea ate non sunt abseondita; non quia ipse
delieta in se, vel insipientiam posset habere ; qui, sieut
apostolus air, faetus est nobis sapientia a Deo, et justitia,
et sanetifieatio, ae redemptio ; sed quia eausam eorum quos
salvare venerat, in se suseipiens, etiam ea qum illorum fra-
gifitati veraeiter eonvenerant, in se transferre dignatus est.

IN CAP. X.

CAP. xIiL Sic ergo orante Ezra, el irnplorante, 3;c.]

Quantum oratio, fletus et lamentatio :Ezra_ profecerit,
ostendltur, cure mox ad eum c_etus fluentium permaximus
utriusque sexus et omnis aetatis collectus esse perhibeturo
Flebant autem vel hi qui peecaverant, pomitentiam sui
reatus agentes ; vel illi qui in castitate permanserant, de
fratrum suorum prmvaricatione et casu dolentes. Sed sive
hi, sire Jill, sire utrique fleverint, multum omues conturbati
ad preces et lamenta sui pontificis ostenduntur, cure etiam
mulieres, cure pueri quoque hie interfuisse narrantur.
Potest autem et ea discretione factum intelligi, quod prius
innocentes et recti ad eum confluxerint, cure nit: Et con-
venerunt ad me omnes qui timebant verbum Dei Israel,
pro transgressione eorum qui de eaptivitate venerant;
nunc vero etiam ipsi qui peccaverunt, cum uxoribus suis et
liberis poenitentiam acturi convenerint.
Et re_pondit Secheniaz, _.c.] Seeheniam hune Josephus
dicit primum fuisse Hierosolymitarum, qui et ipse, ut
 IN EZRAM_ CAP. X. 455

prineipem deeebat, maxima auctoritate, mox intentione

Ezr_e juvabat, et populum videlicet una secure peeeasse
confitendo, et pmnitentiam esse agendam suadendo, ab-
jecti s uxoribus alienigenis, cure eis qui ex ilils nati erant
libel.
El nune si est pcenitentia in Israel super hoc, 3yc.] Si
populum, inquit, perfeete hujus transgressionis pvenitet,
primo eonversi ad Dominum promittamus correetionem, ae
postulemus veniam; deinde ad nosipsos reversi, omnem
a nobis patrati faeinoris et radieem extirpemus et frutieem,
ejectis videlicet uxoribus cure omni sua sobole non ileitis ;
hoe est enim quempiam veraeiter agere pcenitentiam, et
totum intus in eorde ad Dominum eonverti, et foris omnes
peeeandi materias ab ipsa origine resecare. Quodque sub-
jungit :
Surge, tuum est deeernere, _yc.] Deeentissime doeet quo-
modo sit apud majores in eonsilio agendum, ut videlicet
quisque pro suo sensu quod optimum intellexerit, sive
intellexisse sibi visus fuerit, dieat ; et tamen ei qui potest,
loeum deeernendi relinquat, paratus obtemperare omnibus
quve ille seeundum voluntatem ae legem Dei agenda dis-
posuerit.
Et surrex_t Ezra* ante domum Dei, _ye.] Eilasib erat
summus sacerdos temporis illius, si quidem post Jesum
filium Josedec, Joachim fiilus ejus, et post eum Eilasib
filius illius, summi sacerdotii gradu funetus est; et ut
sequentia hujus sacrze histori_e, et Judaica Josephi probat
historia.
Panem non comedlt, _fc.] Exemplum hic habebunt exi-
mium non solum flendi et orandi, verum etiam jejunandi
pro his qui peccaverunt ; et cum beati sint lugentes, qui
propria deflent peccata, quoniam accepta remissione con-
solantur, quanto esse beatiores credendi sunt, qui etiam
fraternis lugent erratibus ; et hoe in tantum, ut ne panem
quidem et aquam, qum abstinentium est refectio, contingere
velint, neque domum suam ingredi, vel in lecture sui
stratus ascendere, sed in atriis domus Domini potius oran-
tes pernoctare gaudeant. Ibi enim erat domus sacerdotis_
456 ALLEGORICA EXPOSITIO

quam vesperasuperveniente Ezras perhibeturingressus.

Denique aliaeditiopro cubiliJohanan, pastophoriam
Johanan habet,quo nomine solets_epescriptura porticus
illas cognominare, quibus temphim eratundique cireum-
datum,et in quibusministriet custodesejusdem t_mpli
manere consuerant.Lugent etiamnunc intransgressione
eorum qui de captivitate venerant,qui dolent eos qui
nuper a peccatispcenitendoereptierant,rursusad ea
peccandoesseprolapsos, per qum denuo a diabolo possint
captivari. De quorum seductoribus quaside parentibus
uxorum immundarum, loquitur ApostolusPetrus:Superba
enim vanitatis loquentes, pelliciunt in desideriis carnis
luxuri_e eos qui paululum eifugiunt. Et paulo post de eis
qui velut de captivitate ascendentes, nihilominus per luxu-
riam sunt capti : Si enim, inquit, refugientes coinquinationes
mundi, in cognitione Domini nostri et Salvatoris Jesu
Christi, his rursus implicati superantur, facta sunt eis
posteriora deteriora prioribus.
Et missa est vox in Juda et Hierusalem, gyc.] Dum
dicuntur filli Juda et Benjamin convenisse, manifeste pater,
quia hi qni alienigenarum uxorum connubio polluti sunt,
de prima transmigratione fuerant, qum de his tribubus
erat, ae per Jesum et Zorobabel domum revocata est, sieur
et superius diximus.
Ipse est mensis horus, vicesimo die mensi_, $yc.] Nonus
mensis ipse est, qui ab Hebr_eis Casleu, a Romanis voca-
tus December, quem in medio hyemis venire et esse pluvi-
alem ae tempestivum, mirum quis neseiat. Unde dili-
gentius notandum, quia eum in medio hyeme populus
convenerit, tremere a peecato et pluviis memoratur. Cum
enim pluvias ipso etiam tempore pluviarum ultra solitum
eadere eernerent, reversi ad eonseientiam, intellexerunt
hoe ob sua seelera faetum, iramque superventuram eoeles-
tern, ex ipsa aeris perturbatione admoniti timuerunt. Ideo-
que non in privatis domibus sua negotia agere prmsumpse-
rant, sed in platea domus Domini, assumpto poenitentim et
humilitatis habitu, consederunt. Hoe propter eos qui
turbatis licet elementis, et vel ventorum fragore, vel in-
 IN EZRAM_CAP. X. _7

undantia pluviarum, vel nivium acervis vel ardore siecitatis

vel etiam exitio hominum sire animalium desuper in-
gravesceute, atque ipso judice per aperta indicia vim sum
irm minitante, nihil omnino de eorrectione morum, qua
judicem placent, plagamque impendcntem evadant, in-
quirunt; sed tantum seduU pertractant, qua arte adversa
qu_e cxterius propter peccata desmviunt, aut evitent aut
superent. Sedit autem populus in platea domus Dei, hoc
est circa atrium sacerdotum, quo ipsa domus Dei undique
versum erat circumdata, ut supra docuimus ; habens circa
se ex omni pal_c per quatrum _edes atriorum amplissimas,
in quibus etiam populus, si quando propter pluvias opus
esset stare poterat, et nihilominus ea qum in templi januis
gerebantur, vel circa tcmplum, videre. Habebant namque
interiores parietes juxta terrain in columnis factos, cxterio-
res solidos.
Et surrexit Ezras sacerdos, et dixit, Syc.] Hic locus
respondet ad hoc quod supra dictum est, Et surrexit Ezras
ante domum Dei, et abiit ad cubiculum Johanan filii
Eliasib, et ingressus est illuc, panem non comedit, et
aquam non bibit ; lugebat enim. Ubi notanda devotio
pontificis, qui lugens, orans, ac jejunans pro transgressione
populi, per triduum in atriis templi permanebat ; nec prius
domum suam volebat intrare, quam accepta consensionc
populi ex toto iUum corde pcenitentem, conversumque ad
Dominum videret. Cujus devotionis etiam reliqui princi-
pcs fulsse consortes videntur, cure dicuntur et ipsi finita
synodo abiisse in domos patrum suorum. Nam si non
voluit hoc hac sententia sacr_e scriptor historim significare,
quid opus fuit scriberc, quod expleto colloquio Ezras
et principes familiarum in domos patrum suorum de
templi septis exeuntcs abicrint, cure cos hoc facturos,
etiam si scriptura non dixisset, nemo non sciret ? Quid
opus addere, ]_t omnes per nomina sua, cure et hoc esset
omnibus notissimum; nisi quia talcs cos voluit intelligi
quorum nomina et actus merito in memoria tenercntur, ac
posteris noscenda traderentur ?
Et sederunl in die prima mensis dec_mi, _'c.] Nota nume-
_58 ALLEGORICA EXPOSlTIO

rum ternarium figuris mysticis esse usitatissimum. Supra

dictum est, quod in tribus diebus omnes tilii transmlo_ratio-
his venire deberent in Hierusalem; et nune in tribus
mensibus, decimo videlicet, undccimo, et duodecimo, casti-
gantur ab uxoribus alienigenis. Tres namque sunt virtu-
tes, sine quibus ad vitam pervenire nequimus, tides, spes,
et caritas. Tertio tempore seculi veniens in mundum
Dominus, gratiam nobis evangelil contulit. Primum nam-
que tempus ante legem in patriarchis, secundum in pro-
phetis sub lege prvemisit, in tertio ipse cure gratia venit ;
quia sua nos passione redimens, tertia die resurrexit a
mortuis; per cujus gTatiam, quia et consortio sanctm
ecclesim copulamur, eta vitiorum expurgamur illeeebris,
apte filii transmigrationis, et in tribus diebus castigandi ab
erroribus suis Hierosolymam convenerunt, et in tribus
mensibus ipsi eastigandi opus compleverunt. Sed etjuxta
llteram opportune satis ac salubriter elaboraverunt prinei-
pes familiarum et Levitm, ut ante initium mensis primi
consummarentur omnes qui profano erant connubio ma-
culati; id est, a tall seelere purgarentur, quatenus ipsum
mensem primum in quo erat paseha faciendum, mundi
intrarent, mundi paschalia festa peragerent, mundi annum
quem mundi inchoassent, ad finem usque perducerent.
Quod etlam nos omnibus annis in Quadragesima paschve
convenit imitari ; ut instantibus solenniis Dominicm re-
surrectionis, mundemus nos ab omni inquinamento carnis
et spiritus, quo et ipsi participes resurrectionis esse
valeamus.
CAP. XIV. Et inventi sunt de filiis sacerdotum qui duxe-
rant, _'c.] Hebr_ei huie loco aptant illud Zachariw pro-
phet_e: Et ostendit mihi Dominus Jesum sacerdotem
magnum stantem coram angelo Domini, et Satan stabat a
dextris ejus, ut adversaretur el. Et paulo post : Et Jesus
erat indutus vestibus sordidis, et stabat ante faciem angeli.
Et respondit, et ait ad'eos qui stabant coram se, dicens :
Auferte vestimenta sordida ab eo. Et dixit ad eum: Ecce
abstuli a te iniquitatem tuam, et indui te mutatoriis. Et
ponite cydarim mundam super caput ejus. Recte, in-
 IN EZR_2_ CAP. X. 459

quiunt, stabat Satan a dextris illius eta sinistris, ut

adversaretur el, quia vera erat accusatio, eo quod et ipse
cure c_eteris alienigenam accepisset uxorem. Quod autem
dicitur, quia Jesus erat indutus vestibus sordidis ; triplici-
ter interpretatur, vel ob conjugium illicitum, vel ob peccata
populi, vel propter squalorem captivltatis. Angelus autem,
ante cujus faciem stabat Jesus, praecepit cteterls angelis ex
persona Domini, ut auferant ab eo sordida vestimenta,
de quibus diximus. Qui cure pr_eceptum opere eom-
plessent, rursus idem angelus loquitur ad Jesum: Ecce
abstuli ate iniquitatem tuam; haec sunt sordida vesti-
menta; et indui te mutatoriis, hoc est, Israelitem tibl
conjugem copulavi. Quodque sequitur, Ponite cydarim
mundam super caput ejus ; quae mitra a plerisque dicitur ;
in hac volunt inteUigi sacerdotii dignitatem, quod, ablutis
sordibus peccatorum, mundum habuerit sacerdotium. Sed
intuendum, quod non scribit Ezras, Jesum ipsum alieni-
genam duxisse uxorem, sed quosdam de filiis et fratribus
ejus hoc facinore dicit esse pollutos. Quamvis et culpa
filiorum ad patrem respiciat, nec perfecte possit essejustus
qui filios delinquentes, dum potuit, corrigere neglexit.
Unde aiunt quidam przefatam de Jesu prophetiam non ad
filium Josedec, sed ad Dominum Salvatorem esse referen-
dam. Qui cure sit splendor gloria,, et figura substantiae
Dei, sordida ad tempus vestimenta acceperit, ex com-
passione nostrm fragilitatis, dieente Esaia: Ipse autem
vulneratus est propter iniquitates nostras, et infirmatus est
propter peccata nostra; cui Satan stabat a dextris, ut
adversaretur ei, qu_erens semper dextris ejus, et virtutibus
contraire, ut sacra evangelii refert historia. Et apostolus :
Est, inquit, per omnia pro similitudine absque peccato.
A quo sordida vestimenta auferuntur_ et induitur muta-
toriis, cum laverit nos a peccatis nostris in sanguine suo ;
ut sit quod apostolus air, Quicunque ergo in Christo bapti-
zati estis, Christum induistis. Vel qui sordida habuit
vestimenta in passione_ mutatoria accepit in resurrectione,
ita ut de illo veraciter dicere possimus: Qui etsi nove-
ramus Christum secundum carnem, sed jam nunc non
460 ALLEGORICA EXPOSITIO

novimus. Cydarim qttoque aecepit in eapite, quia sempi-

ternum habere probatus est saeerdotium, juxta illud Psal-
mistae: Tu es sacerdos in _eternum. Quod veto dicit
Ezras, fratres quoque Jesu filii Josedec uxores duxisse
alienigenas ; non fratres ejus carnales, sed more sanctae
scripturze cognatos oportet inteUigi: neque enim fratres
ejus germani eatenus in earne vivere, et voluptati operam
dare potuerunt, cure eentum et eo amplius anni essent
transacti, ex quo Cyrus regnare incipiens, Jesum et Zoro-
babel cum transmigratione Juda et Benjamin, ad con-
struendam domum Domini Hierosolymam remisit. Se-
quitur :
YEt dederunt manus suas, ut ejicerent uxores, @.] Primo
a se uxores abjieiunt illieitas, et sic pro se arietem offerunt,
ut ablato seelere mundi ad altare aeeederent. Diffieile
namque est ejus aceeptam Deo esse vietimam, qui non
prius eulpam, pro qua offert, relinquere eontendit, dicente
Esaia: Quieseite agere perverse, diseite bene faeere. Et
quia filii vel fratres fuere summi saeerdotis, qui primi
peeeaverant, reete in eastigationem seeleris, arietem de
gregibus offerunt, ut taft hostia designent, quia seipsos qui
doetores populi ae principes quasi duees gregum sequen-
tium esse videbantur, a pristina vita maetare, ae purgatos
dignam poenitentiam Deo per meliorem vitam offerre dis-
posuerant. Notandum inter ea, quanta arte pugnandi
diabolus fideles semper impugnet, quam nullum eis un-
quam seeurum a eertando tempus relinquat. Eeee enim
qui adversitatibus superari non poterant, superantur blan-
dimentis ; vineebant hostes publieos aedifieato templo Do-
mini ae dedieato, sed vineebantur amore mulierum genti-
lium, ne templa eordium vel eorporum suorum Deo in-
habitatore digna servarent. Cujus rei temporibus nostris
manifestissime est figura eompleta, cure videamus animos
fidelium multo perieulosius nune interius tentari, a eoneu-
piseentia sua abstraetos et illeetos, quam tentabantur quon-
dam extrinseeus, eum immanis adversarius eontra eorum
eonstantiam ferro et igne saeviebat. Sed aderlt pietas
Domini, quae sieut tune ilfis adversus aperta furentium
 IN EZRAM_ CAP. X. _,_]

certamina, virtutem patientim largita est ; ita et nobis

adversus surripientinm laqueos blanditiarum cautelm donet
eustodiam. Denique agente industrio pontifice et his qui
timebant Dominum cunetis eompuneti sunt corde qui
peccaverant, et ejeeerunt uxores allenigenas; sicque ex-
pulsa turpitudine luxurim, rediit decus eastlmonim, atque
in civitate Domini ejecto rudere vitiorum, respersl sunt
flores et aromata v;rtutum. Hueusque verba Ezrm, qulbus
et primo Zorobabel ac Jesu, et deineeps sua facta de-
scrlpsit. Et ipse autem typum "Domini Salvatoris mani-
feste tenult, in eo quod sanctam renovavit seripturam,
quod populum de eaptlvitate Hierosolymam revoeavit, qua
domum Domlni majoribus donis sublimavit, quod duees
trans flumen Euphratem, ac praesides qui legem Dei nos-
sent, constituit, quod filios transmigrationis ab uxoribus
castlgavit externis. Restauravit enim Dominus scripturam
sacram, quia quam Scribm et Pharismi, vel per traditiones
suas foedaverant, vel juxta literam tantum intelligendam
esse docebant, ipse spirltuali sensu plenam, prout a Moyse
vel prophetis scripta erat, ostendit. Sed et novum testa-
mentum misso desuper Spiritu Sancto per apostolos sive
apostolicos viros fecit descrlbi. Eduxit populum de Baby-
lonica captivitate, et ad Hierosolymam, terramque repro-
missionis liberatum induxit ; quia et semel passus in cruce
mundum suo sanguine redemit, ac descendens ad inferos,
quoscunque ibi veros Israelitas, id est, electos invenit,
abductos inde ad m_enia supernm civitatis adduxit, eisque
gaudia olim promissm hmreditatis concessit. Et quotidie
fideles a perturbatione mundi hujus congregans, ad con-
sortium sanctm ecclesim reglaumque perenne convocat.
Auxit ornatus templi auro et argento et vasis pretiosis,
qu_e vel populus Israel, vel principes Persarum illo per
eum miserant; quia in se credentes de utroque populo,
Judmo videlicet et gentill, in ecclesiam introducens, clari-
tate fidei et operis eorum hanc semper ornare ac glori-
ficare non desistlt. Constituit duces ac praesides omni
populo trans flumen, qui legem Dei nossent ac docerent ;
_ A LLEOOItICA ]_XPOSITIO

quia in sancta ecclesia,qu_e et flumine sacri baptismatls

abluta est, et flumen Babylonium, hoc est, perturbationem
seculi fluctuantis fidei sinceritate transcendit, apostolos,
evangelistas, pastores posuit, et rectores. Castigavit filios
transmigrationis ab uxoribus alienigenis, quia illos qui pro-
fessione fidei mundo abrenuntiaverant, illecebris mundi
ultra servire prohibuit. Ejeeit et filios talium genitricum
de ccetu transmigrationis, ne forte adulti perfidiam potius
earum, quam fidem sequerentur patrum ; quia opera nostra
etiam quve hominibus bona videntur, si carnalibus sint
delectationibus permixta, si originem de eontagio humani
favoris sumpserint, reprobasse docuit, neque illorum con-
sortio digna, qui mundum perfecte relinquentes, tota ment¢
ad evelestia transeunt; qui non biandimentis enervari tem-
poralibus, sed adversitatibus magis exerceri, atque ad
requiem sempiternam gaudent przeparari. Quod si quis
objicere voluerit, non esse scriptum, quod filios adultera-
rum, sed tantum ipsas mulieres ejecerint; quamvis supra
suggerente Sechenia, ac dicente : Pereutiamus foedus cure
Deo nostro, et projiciamus universas uxores, et eos qui de
his nati sunt; subjunctum sit eontinuo, et dictum: Sur-
rexit ergo Ezras, adjuravit principes saeerdotum et Levita-
rum, et omnem Israel, ut faeerent secundum verbum hoe,
et juraverunt; intelligat, quia si non projecerunt hos filii
transmigrationis liberos, quos sibi mulieres alienigen_e
pepererant, ilia fuerit causa, quod eos abrenuntiare ma-
tema_ infidelitate docuerunb et consecratos Domino per
eireumcisionem et hostiam salutarem, sure fidei et casti-
tatis eonsortes esse fecerunt. Cujus profeeto rei in promptu
esse mysterium constat, quia bona opera, qu_e intuitu tem-
poralis eommodi, vel favoris, vel delectationis agimus, aut
inter mala sunt opera reputanda, aut infima intentione
seeemenda, et pro ecelesti solum retributione sunt facienda.
Qui enim, verbi gratia, jejunat, orat, eleemosynam dat ilia
intentione, ut videatur et Iaudetur ad hominibas, talis
nimirum proles bonre actionis, quasi de immunda genitriee
nata est eonscientise sordidantis ; ideoque transmigrantium
 |N EZRAM, CAP. X. _

in c_tu, qui de Babylone Hierosolymam aseenderunt, par-

tern habere non potest, quia nimirum justitla, vel potius
simulatio justiti_e, qu_ in pr_esenti mercedem suam reeepit,
futura in ccelis mercede earebit. At si taiis auctor operis
mentem ad meliora convertens, pro ccelesti retrlbutione
facere c_eperlt, qu_e pro inanis appetitu laudis faeiebat,
quasi sobo|em suam, tametsi indigne editam, Domino con-
seerans, civem Hierosol3mlitanam facit; quia opus male
inchoatum corrlgens extempore, perpetua in c_Us met-
cede dignum reddit.

FINIS VOL. VIII.