You are on page 1of 480

THE

COMPLETE WORKS
OF

V E N ER A B L E B E DE,
IN THE ORIGINAL LATIN,

COLLATED WITH THE MANUSCRIPTS, AND


VARIOUS PRINTF_,I) EDITIONS,

ACCOMPANIED BY

A NEW ENGLISH TRANSLATION


OF THE HISTORICAL WORKS,
AND

A LIFE OF THE AUTHOR.

LATE FELLOW OF C.C.C,_ OXFORD.

VOL. VI.
SCIENTIFIC TRACTS AND APPENDIX.

LONDON :

MDCCCXLIII,
mmm.

THE

COMPLETE WORKS
OF

V E N ER A B 1.,E B E DE,
IN THE ORIGINAL LATIN,

COLLATED WITH THE MANUSCRIPTS, AND


VARIOUS PRINTED EDITIONS,

ACCOMPANIED BY

A NEW ENGLISH TRANSLATION


OF THE HISTORICAL WORKS,
AND

A LIFE OF THE AUTHOR.

BY Till., RI,'V..t '_. _';II,E_. 1)._ I...

LATE FELLOW OF C.C.C._ OXFORD.

VOL. VI.
SCIENTIFIC TRACTS AND APPENDIX.

LONDON :

MDCCCXLIII,
;-2/. ,Y.
-'B.;'_?A
v_/.
VENERABILIS

OPERA QU_E SUPERSUNT OMNIA,

NUNC PRIMUM IN ANGLIA,

OPE CODICUM MANUSCRIPTORUM,

EDITIONUMQUE OPTIMARUM

IlI_tI_IT J .-_. (_II.I-]_. t.J. lk,

ECCLESI_ ANGLICAN._ PRESBYTER,


ET COLL. CORP. CHt_. OXON, OLTbl 9OCIUS.

VOL. VI.

OPUSCULA SCIENTIFICA, ET APPENDIX.

LONDINI:
1.'.N|(['_I AI'I. 1_ \\ltl'l'lAkl_'t¢ t'I _l)(l(l,_,
MDCCC_LIIL
THE

MISCELLANEOUS WORKS
OF

\" E _ 1; i{ :\ .tl1_I_ 1t1_l) E,


IN THE ORIGINAL LATIN,

COLLATED WITH THE MANUSCRIPTS, AND


VARIOUS PRINTED EDITIONS,

&CCOMPANIED BY

A NEW ENGLISH TRANSLATION


OF THE HISTORICAL WORKS,"
AND

A LIFE OF THE AUTHOR.

t_. Jtl]_ ]{1__, ,l_ -\ _,tl_J_ J_,(,i


LATE FELLOW OF C,C.C,_ OXFORD.

VOL. Vl.

SCIENTIFIC TRACTS AND APPENDIX.

LONDON:
WttI'I'TAI_L]_ _ND _'_, A_ L MAI_IA LA.NI_
MDCCCXLIII.
PREFACE.

N this volume are con-


tained all the scientific

any proprietybe ascribed


j to the Venerable Bede,
besides others of a doubt-
ful character. Theytreat
works, which can with
of almost every kind of
learning common in his
day; and they display not only great erudition
for an Anglo-Saxon who lived in the seventh and
eighth centuries, but much greater common sense
than might have been expected from any writer
of that early age. The following is an account
of the different treatises and of the manuscripts
and editions in which they are to be found.
DF. ORTHOGRAPHIA LIB_R._This tract, which
is written according to Alphabetical arrangement,
explains the orthography and different significa-
tion of words which are nearly alike. It is found
in the folio editions of the works lB. I. 73--98.
C. I. 53---72.] and also in Putsch's Grammatici
Yeteres Latini [Harl. 4to. 1605. p. 2775--
b
ii P RE FACE.

2803]; but that critic considers it not to be a


genuine work of Bede : he has therefore placed
it as the work of an anonymous author at the
end of his volume. He considers another trea-
tise on the same subject, which he has given at
p. 2327 to be Bede's production. In the British
Museum are two MSS. [Harl. 3826 and 3969]
containing both the works in question, and they
agree in ascribing to Bede that which has hi-
therto passed under his name, whilst they attri-
bute the other (which Putsch ascribes to Bede)
to Alcuin. Moreover Putsch has stated no
reason for disturbing the generally received opi-
nion. The treatise has therefore been retained
in this edition as a genuine work of our author,
and is here printed from a collation of the Basle
edition with the MS. [Harl. 3826] in the British
Museum, which is a small square volume, ascribed
in the title printed on the back to the ninth cen-
tury. It varies considerably from the printed edi-
tion ; as will be seen from the various readings at
the end of this volume. It was evidently written
by a copyist who was not acquainted with the
Greek language ; for he makes the greatest confu-
sion between the letters, particularly the vowels;
thus he writes dKo_/cofor _oJo_. It possesses
some little value, for in one or two passages it
supplies words deficient in the printed text.
DE ARTE METRmA.--This book occurs in the
folio edition lB. I. p. 34--58. C. I. 2_ _2] and
PREFACE. iii

in Putsch's Grammatici Veteres, p. 2350--2358.


Part of it is found in Cassander's edition of
Bede's Hymns and in Cassander's Works, Paris
1616. It is here printed from the Basle edition,
and the variations of a MS. in the King's Library.
at Paris are given at the end of the volume.
DE SCHEMATIBUS ET TROPISSACR/ESCRIPTURe.

These two short treatises, forming but one in


reality, though denominated as above under two
rifles, are found in the folio editions [Bas. I.
59--73. Colon. I. 42--53], also among the
Rhetores Antiqui, by Ft. Pith_us, p. 342--$55
and have been three times published separately,
Venetiis 1522, Basilea_ 1536, and Parisiis 1599.
See Sixtus Sinensis, lib. IV. p. 219 C. It is here
printed from the Basle edition: a MS. copy
exists in the Library of C.C.C. Oxford, but not
equal to the printed text.
DE I_ATURA RERUM.--" This work," says
Sharon Turner, " has two great merits; it as-
sembles into one focus the wisest opinions of the
ancients on the subjects he discusses, and it con-
tinua]ly refers the phenomena of nature to na-
tural causes. The imperfect state of knowledge
prevented him from discerning the true natural
cause of many things, but the principle of refer-
ring the events and appearances of nature to its
own laws and agencies, displays a mind of sound
philosophical tendency, and was calculated to
lead his countrymen to a just mode of thinking
b2
iv PREFACE.

on thesesubjects.Although to teachthatthun-
der and lightningwere the collisions of the
clouds,and that earthquakeswere the effectof
windsrushingthroughthe spongycavernsofthe
earthwere erroneousdeductions, yet they were
lightitself
compared withthe superstitions
which
othernationshave attachedtothesephenomena.
Such theoriesdirectedthe mind intothe right
path of reasoning,though the correctseriesof
the connectedeventsand the operatinglawshad
notthen become known. The work of Bede is
evidencethatthe establishmentof the Teutonic
nationsin the Roman empire did not barbarize
knowledge. He collectedand taughtmore na-
turaltruths,withfewererrors,
than any Roman
book on the same subjectshad accomplished.
Thus hiswork displaysan advance,not a retro-
gradationofhuman knowledge;and from itsju-
diciousselection
and concentration
of the best
naturalphilosophyofthe Roman empire,itdoes
high creditto the Anglo-Saxon good sense.
_--
Historyofthe Anglo-Saxons,III.403.
The treatise" De Natura Return"Jsfoundin
the folioeditionsof the works _B. II.1--49.
C. II.lw42_ accompanied withthreecommen-
taxies,
one ofwhich is by JoannesNoviomagus,
the second by Bridefertus
Ramesiensis,
and the
thirdby an anonymous author. The work was
also publishedtogetherWith the treatiseDe
Temporum Ratione,otherwisecalledDe Tern-
PREFACE. v
poribus, Basil. 15_YJ. The three commentaries
extend also over the two following treatises, De
Temporibus and De Temporum Ratione. The
MSS. used for this work are in the British Mu-
seum, for the collation of which, as well as of
those used for the tract De Temporum Ratione,
the editor's thanks are due to Mr. Wright, whose
work entitled Biographia Britannica Literaria,
forming the first portion of a Chronological
British Biography, is by far the most complete
work on Anglo-Saxon Biography that has yet
been published.
DE T_m,O_BVs.--This is the author's first at-
tempt at a general chronology of the world. He
afterwards amplified it in his larger work De
Temporum Ratione. It is found among the works
of Bede in folio EB. II. _05m212. C. II. 118---
124_. That it was composed before the larger
work which follows, is evident from the fact that
it comes down only to the fifth year of the Em-
peror Tiberius III. i. e. A.D. 701-2, whereas the
larger work descends to a period twenty-five
years later. See Colomesius in Paralipom. de
S. E. p. 2_). and Petav. Epistol. p. 157. It is
here printed from a collation of the Basle edition
with a MS. in the British Museum.
DE TEMPORUM RATmNE.--This work is some-
times denominated De Temporibus Liber Major,
and under this name was published, together
with De Return Natura, Basile_e 1529. It is
vi PREFACE.

found in the folio editions of the works, EB. II. 49.


C. II. 43m!07_. In both these collections it is
placed before the smiler treatise De Tempori-
bus, though written after it, and as a supplement
to it. In the folio editions, moreover, the sixty-
sixth and sixty-seventh chapters of the work, are
printed separately under the title of CHROSICOS
SIVE DE SEX _TATIBUS S._CULI. See Smith Pref.
et Chron. p. 1, and Oudin. Comm. tom. I. p.
16861 . This chronicle comes down to the reign
of Leo the Isaurian A.M. 4680, A.D. 726. It
was published at Venice 1505, with P. Victor
De Regionibus urbis Rom_ and Vita brevis Bed_
prefixed, at Paris 1507, at Basle, together with
De Return Natura, 1529, and with a continua-
tion and notes by J. Bronehorstius, Colon. 1537.
The Chronicle alone is given by Smith, collated
with four MSS. Bibl. Bod]. F. 3. 5. Magd. Ox.
N. E. Biblio. Reg. E. 904, and a MS. in St. John's
College, Cambridge,. Duchesne has included
it, with a continuation down to A.D. 820, in his
Scriptores Franc. _III. 125--129_. In the edi-
tion of Bed_e Opera Historica Minora, published
by the English Historical Society, the sixth age
of the world alone is given, for the text of which
Smith's edition was used, compared with MS.
13AXI. fol. 89. and 12DIV. fol. 79. in the King's
Library, both of the twelfth century. The work
De Temporum Ratione has been printed in this
edition from a collation of the Basle text with
PREFACE. vii

MSS. in the British Museum, and on the autho-


rity of these MSS. which are very good and of a
very early date, two small tracts, entitled DE IN-
DIGITATIONE sive DE COMPUTO PER GESTUM DIGI-

TORUM, and D_ RATIONS UNCIARUM, which in


the folio editions appear as distinct works, have
been restored to their places as chapters I. & IV.
of De Temporum Ratione. They had already
attracted the editor's attention as likely to be
genuine fragments, not only from the language,
but also from the facts that they were accompa-
nied by Bridfert's commentary, and also that the
printer, as might have been thought erroneously,
had placed along the top of the page the head-
line "De Temporum Ratione." This discovery,
which at once occurred to Mr. Wright in col-
lating the MSS., had already been made, and
indeed these tracts appear in their proper places
in the edition of De Natura Rerum and De Tem-
porum Ratione, published at Basle 1529. The
following note on this subject is taken from
Gehle's valuable Disputatio, &c. de vita Bed_e.
"" In hac editione, cujus satis nitidum exstat
exemplar in __luseo Britannico, notandus est error,
quo liber major de Temporibus adpellatur Liber
de Natura Rerum. Etiam post Pr_efationem,
tanquam caput primum, inseritur libellus iIle De
Comtmto vel loquela per gesturn digitorum, qui
legitur in Edit. Basil. Tom. I. pag. 165--181, Co-
lon.pag. 127--143. Hanc autem seriptionem, qua
viii P R E FAG E.

veterum ratio computandi per digitorum gestus


et flexionem exponitur, ut et libmm de Rat/one
Uf/6"/_rt/m, BEDAM auetorem habere putat OUmNUS,
et quasi pr_eludium esse majoris operis de Tem-
por/_s. Vid. l. 1. pag. 1682. Argumentum ta-
men ex eo petitum, quod in initio auetor loquitur
de opusculis suis de Natura Re"rum et de Tempo-
rum Ratione non multum valere puto; h_ee enim
verba ex ipsa praffatione libri majoris de Tempo-
r//ms desumta esse videntur. Supposititium ilium
esse existimavit PETXVIUS pag. 159, sed aliud vi-
sum est _OANNIAventino. Cf. FAVRIC. L eit. Ed.
MASSX pag. 148, et BibL Lat. Edit. Venet. Tom.
IL pag. 447. Uterque traetatus insertus est
Corpori Auctorum Linguw Latinw cum notis DIONo
GOTHOFREm.Lugduni 1658."
Such are the scientific works of Bede, which
are undoubtedly genuine. The arguments on
which they rest are these: I. The universal
consent of manuscripts is in their favour.
II. They have been invariably printed under
his name. III. They are enumerated in Bede's
own list of his writings. IV. They are quoted
by Bede himself. V. The style is not only the
same in all these treatises, but is sinfilar to what
is found in Bede's other writings. These, how-
ever, are the only scientific works about which
we can speak with certainty, for the two tracts
De Ratione Unciarum and De Indigitatione are
no longer to be considered as distinct works,
PREFACE. ix

but as portions of De Temporum Ratione. The


fact of the head-line of the page exh_iting this
title De Temporum Ratione, would seem to
imply, either that the printer had accidentally
misplaced them, or perhaps that the editor, in
doubt, had placed them distinct without altering
the title at the top of the page. The same error
is observable in the case of one or two of the
other works, which, however, have no claim to
be inserted as chapters of the larger work. The
other works of a more doubtful character, which
have been suffered to remain in this edition, are
the following.
Dp TONITRUIS. This short tract is retained
in this edition, for no other reason than that
it is addressed to Herenfrid or Herefrid, who is
mentioned by our author in his Biographies, as
his particular friend. It occurs in the folio
editions _B. L 459, C. I. 387].
DE MINUTIONESANGUINIS SIYE D_ PLEBOTOMIA.
This tract also may possibly have been written
by Bede. The subject is mentioned in his Ec-
clesiastical History in such a way as to show that
it was one which occupied attention in his day.
The tract occurs in the folio editions lB. I. 472,
C. I. 898].
There are numerous other scientific works
published in the Basle and Cologne editions
which are undoubtedly spurious, and in most
cases present the most convincing proofs of their
x PREFACE.

being so. They can therefore no longer be re-


mined among Bede's works. They are these.
CUN^_ULA ARTIS GRAM_ATm_ DO_ATI lB. I.
1--34. C. I. 1--25.] This tract is divided into
two parts, of which the latter bears the separate
title DE ()CTO PARTIBUS OttATIONIS. But, as
this second book is verbatim the Editio Secunda
of Donatus, it is probable that the whole is the
compilation of some unknown Grammarian.
The fact, above stated, is a sufficient argument
for its not being considered a genuine produc-
tion of Bede.
PROVERI;IORUM LIB_R Lb. II. 28_ 302. c. II.
185--200_. This is a collection of maxims,
remarkable neither for wit nor selection. They
are principally theological and altogether of no
interest. It has been printed by Hervagius
among Bede's works, hut with not the slightest
authority for so doing. The style of the pro-
logue is at variance with the general character
of Bede's writings.
AXIOMATAPHILOSOPHICA SIVE SENTENTI._E EX

ARISTOTELE, &C. and SENTENTI_[_ EX CICERONE

EB. If.213--284.C.If.124--183_. These also


haveno claimtoretaina placeamong Bede'swrit-
ings.They aremerelyextracts from Aristotle
and
Cicero,to the former of which are subjoined
a few words of explanationby way of com-
mentary: the latterstands in Cicero'svery
words,and containsin some instanceshalfthe
PREFACE. xi

work from which the extracts are made. At


the end of Sententi_e ex Cicerone is an extract
from Valerius Maximus concerning the death
of Cicero, together with three epitaphs, as fol-
lows.

" Quam atrox M. T. Ciceronis fuerit mors, hi_


verbis Valerius Maxlmua de Ingratis docet.

" M. Cicero Cn_eum Pompilium L_enatem Pi-


cen_e regionis, rogatu Marei Ccelii, non minori
eura quam elegantia defendit, eumque causa
admodum dubia fluetuantem, salvum ad Penates
suos remisit. Hie Pompilius postea nee re nee
verbo a Cicerone l_esus, ultro Mareum An-
tonium rogavit, ut ad illum proseriptum mitte-
retur persequendum et jugulandum. Impetra-
tisque detestabilis ministerii partibus gaudio
exultans, Caietam cucurrit, et virum, omitto
quod amplissimm dignitatis certe salubri studio
et prwstantis officii privatim sibi venerandum,
jugulum prwbere jussit ; ac protinus caput Ro-
mance eloquentia_ et pacis clarissimam dexteram
per summum et securum otium amputavit, eaque
sarcina tanquam opimis spoliis alacer in urbem
reversus est. Neque ei scelestum portanti onus
succurrit illud se caput ferre, quod pro capite
ejus quondam peroraverat, invalide ad hoc mort-
strum sugillandum liter_, quamohrem qui talem
casum Ciceronis satis digne deplorari queat,
alius Cicero non extat."
xli PRE FACE.

" Epltaphium M. T. C. quod statua ejus per-


plexum est, in wde magni Jovis apud Tullorum
monumentum.

" Hic jacet Arpinas manibus mmulatus amici,


Qui fuit orator summus et eximius :
Quem nece crudeli mactavit civis et hostis,
Nil agis, Antoni, scripta diserta manent.
Vu]nere nempe uno Ciceronem conficis, at te
Tullius eternis vulneribus lacerat.
® • u

Corpus in hoe tumulo magni Ciceronis humatum


Contegitur, elaro qui fuit ingenio :
Quique malls gravis erat tutorque bonorum,
Quo pene indigne consule Roma petit.
Sed vigili cura detectis hostibus, urbem,
Supplicioque datis, pr_estitit incolumem.
• • •

Elocluii princeps magnis mirabilis actis,


TuUius indigna c_ede peremtus obit:
Sed tetras omnes implevit nomine claro,
Ingenium c_eso corpore morte caret.
Vivit, et ingenii poUet virtute per orbem,
Cujus in hoc tumulo membra sepulta jacent."
DE ELEMENTISPHILOSOPHI_lB. II. 311. C. II.
207--230]. It is not the work of Bede; for,
though he mentions England as if it were his
own country lb. II. p. 33al, yet some of the
opinions therein expressed are different from
Bede's: we may instance the mention of the
PREFACE. zifi

Antipodes as real, whereas Bede, in his genuine


work De Temporum Ratione, denies their ex-
istence, and also the observation found therein
that a comet is not a star, Fabricius [:Bibl.
Med. et inf. Latin, 502. I ascribes it to William
de Conchis, a Norman of the tweli_h century.
Sharon Turner considers it a work of too great
merit to have been written in the time of
Bede.
DE MUNDI C(ELESTIS TERItESTRISQUE CONSTI-

TUTIONE_B. I. 375---403. C. I. 324---344_. This


is assuredly not the work of Bede, for he is
therein mentioned by way of quotation, " Secun-
dum Bedam de temporibus" lb. II. p. 3761.
ARGUMENTA LuN_ lB. I. 18--21. C. I° 143--
1691. This is not a genuine work, for the cal-
culation therein made is for the year 936, i. e.
two hundred years after Bede's death.
DE ASTROLABIO [B.I. 467--470. C. I. 39_--3971
contains Arabic names, which belong to a later
period.
PROGNOSTICA T_.MPORUM_B. I. 462---464. C. I.
390--392] contains predictions of battles and a
,pestilence at Corunna, and therefore is to be
considered as spurious.
DE COMPUTODIALOGUSlB. I. 111--116. C. I.
85--891 .
PROPOSlTIONES ARITHMETIC_ and SOLUTIONES

AmTH_ETIC._ _B. I. 133_146. C. I. 100_1111.


These arithmetical tracts are also found among
?.iv PREFACE_

the spurious or doubtful works of Alcuin in the


Ratisbon edition. Their style, as far as can be
discovered in works of this nature, is sufficiently
similar to that of Alcuin to render it probable
"that he was the author. They are very unlike
the genuine works of Bede, and can by no argu-
ment be considered as his.
To this list must be added the following,
which are alike to be considered as spurious and
unworthy to be retained as works of tile Vener-
able Bede. They were probably ascribed to
him in the first instance by way of mercantile
speculation, but are not mentioned in the list of
his writings, and possess no other claim whatever
to be preserved.
De Arithmeticis Numeris _B. I. 98--110. C. I.

De Divisionibus Temporum _B. I. 117--132.


C. I. 8o--loo3.
De Ratione Calculi lB. I. 147--158. C. I. 111
--123].
De Numerorum Divisione _B. I. 159--163. C.
I. 123--127]. I am informed by Mr. Wright that
this is the treatise of Gerbert on the Abacus. •
Ephemeris sive Computus Vulgaris _B. I. 220
--266. C. I. 169--215_.
De Embolismorum Ratione _B. I. 267--307.
C. I. 215---244_.
Decennovenales Circuli lB. I. 308 -358. C. I.
25-3 1].
PREFACE. xv

De Cyc]o Paschali I'B. I. 358--374. C. I. 321


--3 41.
De Musica Theorica [B. I. 408--414. C. I. 324
--351.
De Musica Quadrata sive Mensurata [B. I.
415---4SS. C. I. 351--465].
De Circulis Sph_erve et Polo [B. I. 433---404.
C. I. 365--369].
De Planetarum et Signorum Ccelestium Ra-
tione [B. I. 404--458. C. I. 369--387].
De Mensura Horologii [B. I. 464--467. C. I.
392--394].
De Nativitate Infantium [B. I. 471--472.
C. I. 397--398].
De Substantiis[B.II.802--311.C. II.200 206].
De Divinatione Mortis et Vit2e [B. II. 348--
349. C. lI. 233--234].
De Arca No_e lB. II. 350. C. II. 235].
De Linguis Gentium [B. II. 350. C. II. 235].
Sibyllina Oracula [B. II. 351--353. C. II. 235
--238].
The shamelessness with which works were
falsely ascribed to Bede, is sufficiently evident
from one instance taken from this list. The
musical tracts contain French names of airs, but
that language could not have been spoken till
many ages aider the time of Bede.
To the end of this volume is added an Ap-
pendix, the contents of which will be evident
from the preface prefixed to it.
BEDYE VENERABILIS

OPERA SCIENTIFICA.

DE ORTHOGRAPHIA LIBER.

._._ ,. LITERA, etiam nora pr_e-


nominis est, cum Augustum
sola significat, o
!j i B propinquaest p literae,
qua smpe mutatur: ut, sup-
ponit, opponit.
C nota est prmnominis,

item numeri, cum centum.


cum Czesarem significat:
D litera, propinqua est
consonantibus his, c g 1 p r m t, quia hm succedunt in
locum ejus : ut, accipe, aggrega, alliga, appare, arripe,
ammitte, attende.
D nota pramominis, cum Decium sola significat : item
humeri, cure quingentos.
L sola Lucium significat.
M sola, Marcum.
N sola, numerum: pra_posita G, Gneum.
P sola, Publium, et cum R, populum Romanum : et
subjecta R, rempublicam: et prseposita C, P.C. pa-
tres conscripti, sire post consulatum. Q litera, etiam
nora est prsenominis, cum Quintum sola significat : item
honoris, quum Qu_storem: populi, quum Quirites.
T nora est prtenominis, quum Titum sola significat.
B

J:
OPUSCULA SCIElqTIFICA

V adjuncta c, cum virga jacente superposita, Vir cla-


rissimus. V geminata cure virga jacente superposita,
Verbi gratia. V geminata cure c duplici, VVCC, Viri
clarissimi.
A
Ante pr_positio, multa significat :nam et tempus
signifieat, cure dicitur: "Ante me non est formatus
Deus, et post me non erit." Et pr_vsentiam : ut, "Ante
conspectum gentium revelavit justitiam suam :" id est,
eoram gentibus. Et dignitatem : ut, "Posuit Ephraim
ante Manassem:" et, "Qui post me venit, ante me
factus est :" id est, mihi pr_elatus.
Aula, Latine domus regia est, Gra_ee atrium dicitur :
unde notandum, quod in Psalmo ubi legimus: "Adorate
Dominum in aula sancta ejus," non palatium aul_e no-
" mine, sed atrium Gr_co vocabulo debet intelligi.
Auseulto suasori, et ausculto pr_cepta magistri.
Ausculto autem et audio, ex uno Gr_co sermone ver-
tuntur, quod est a_ovo_.
Arrha Latine dicitur, arrhabon Greece.
Agon Gra_ce, Latine certamen.
_Ylpovpa Grace, Latine arvum.
_A_r_a_'o_ Greece, Latine bitumen.
Aeer, acerrimus, non acerissimus.
Agilis, agillimus, non agilissimus: et in adverbiis
acerrime et agillime.
Adjuvo perfecta_ fortune est:
Adjuto frequentativa_.
Audeo, audes, perfectum facit, ausus sum.
Aeervo, Aggeio, Accumulo, ex uno Gr_eco verbo
p

_ger, animo: svgrotus, eorpore: utrumque per w


diphthongum seribendum.
Aboleo, abolevi. Arceo, areui.
Alibi, alio loco.
Alias, alio tempore significat: attamen invenimus
Alias, nonnunquam pro aliter, sire pro alio loco positum.
4 OPUSCLILA SCIENTIPICA

nomen cure dativo trahere. Ambrosius, Qui se abdieant


secularibus illecebris.
Alius nomen, dativum dupliciter effert: et alii, et
alio, habes in sacra seriptura : " Et Dieo huic: Vade, et
vadit : et alio Veni, et venit." ]_t rursum: " Et uni
dedit quinque talenta : alii autem duo, alii veto unum."
-_gyptum cure, in scriptura dividere vis, p sequenti
syllabm junges.
Aspectum, c sequenti syllable: affectum similiter,
et amictum, cmteraque hujuscemodi.
Assuere, et assumentum panni per s, non per d
scribendum: similiter Assumere, per s.
Appropiat per p scribendum, apponit similiter, ac-
currit per e. seribendum amministrat per m. applicat
per p. alligat per 1. assequor per s.
Allevat, per 1, assidue per s. aggredior per g.
Assarius, ab antiquis dicebatur :nunc as dicitur, non
assis. Sane assis genitivus est.
Allium, et dolium, per i scribendum, non per e, sicut
oleum. Virgilius allia, serpiUum, per i dixit.
Ambo, et duo, neutraliter, ambos et duos masculine.
Nonnulli tamen Gr_ecos secuti, dicunt hos duo, ethos
ambo : quia illi rob_ $_o, et "rob__l.d_¢odicunt. Virgilius:
" Verum ubi ductores acie revocaveris ambo."
Anguis, cure sit masculini generis, dixerunt tamen et
fceminino Ovidius, Varro et Acinius.
Aeer, facit pluralem aeri. acris, pluralem acres.
Absconditus, non absconsus.
Alter, de duobus: unus de pluribus. Quamvis lega-
mus, Unus ex duobus.
Audacter, Latinum est : sed audaciter, melius : quia
nomina x litera terminata, in adverbiis citer assumunt:
ut atrox, atrociter: ferox, ferociter.
Accersit, qui evocat: arcessit, qui accusat.
Acervus, moles est.
Acerbus, immaturus a_t asper.
Adficimur honore : et, adfieimur injuria.
DE ORTHOGRAPRIA. 5

Apparet, qui videtur : apparet, qui obsequitur : non


regulari ratione, sed discernendi gratia intellectus.
Arbor, omne lignum dicitur : arbusta, non nisi fructi-
fera.
Avenm, sterile germen: habense, retinacula jumen-
torum: hoc, de habendi potestate : illud, de oceupandi
aviditate dictum.
Accidunt mala, contingunt bona, eveniunt utraque.
Advocatur, daturus patrocinium: evocatur, prmbi-
turus obsequium: invocatur, pr_estaturus auxilium.
Adportare, est aliquid afferre : comportare, in unum
locum conferre : deportare,deponere: exportare, tollere.
Agnoscimus. quse a nobis exciderant: eognoseimus,
ignorata et invisa.
Alium, et sursum et deorsum significat.
Aquatam potionem, recte dicimus, quse aquam ali-
unde recipit: aquosum autem locum qui ex se aquam
fundat.
Album, namrze tantum est: candidum, frequenter et
studii: ham et corpori et animo aliquoties assignatur:
albos ergo capillos, carnem eandidam, recte dicimus.
Alvus virorum, recte dicitur: uterus mulierum:
renter, in utroque sexu.
Acceptor, et accipiter, Virgilius enim accipiter
dicit, Lucilius autem, "Acceptoris et ungues."
Apud, per d scribendum: caput per t, quia faeit
capitis.
Armarium, locus ubi quarumeunque artium instru-
menta ponuntur.
Armamentarium, ubi tantum tela armorum.
Accedit, per e, ab ambulando.
Accidit, per i, ab eventu.
B.
BEeLZEBUb, non belsebul, aut belsebud.
Belial, non Beliar.
Byrsa, B_p_a, Grseee, Latine corium.
Bellus bellissimus, comparativum non habet: seal

e
6 OPUSCULA SCIENTIFICA

pro eo dicendum magis bellus, et e contrar/o minus


bellus, id est minus pu]cber.
Buccina est, qua signum dat buccinator. Buccinus,
ipse canor ex hac editus.
Buccina, pastoralis est, et cornu recurvo fit, unde et
_pa_-_'vu_ Grvece vocatur, Tuba autem de _re vel
argento efllcitur, et so|ennitatibus concrepat.
Baptismus, baptismi, genere mascuiJno: et baptisma,
baptismatis, neutro: et baptismum, baptismi, tuque
neutrum.
Barbara hominis, barbas pecudum dicimus.
Buxus, arbor est : buxum, materia ipsa.
Balneum veteres dixerunt, sire balineum: nihil enim
difl'ert, sed in privatis : publicis autem fceminini generis,
et quidem numero semper plurali: frequenter ba[ueos.
Bellua_, id est feral, per b incipiant.
Barathrum, singuIariter tantum efl'ertur. Sic autem
vocabant gentiles locum apud inferos.
Blanditiae et bigm, sicut et triga_, et quadriga_, plu-
ra]iter tantum efl'eruntur: sed in nostrorum literis
scriptorum et bigam invenimus, et quadrigan_
C.

CA_a, et Simon Canan_eus per simplicem c.


Chanaan et muller Chananm_a aspiratione addita.
Kv_,ol_v_ per y seripta, caninam muscam significat:
KAyos enim Grevce canisdicitur: _o_J,opv_a per dipth-
!
ongum oe, communem muscam: xorJ,ov ennn Gra_ce, com-
muneest: undeecenobium acommuni vitanomenaccepit,
quod in Exodo, et in Psalterio inprimis translatum esse
arbitramur, ut omnis generis musca significaretur : sed
similitudine soni per incuriam contigisse, ut cynomia
pro eoenomia scriberetur.
Coitus, generaliter omnis coeuntia, sire itineris, sive
eoncordia_, sive connubiorum.
Carduus, trium syllabarum est, ut arduus, fatuus,
mortuus: ideoque similiter declinandum est hujus
DE ORTHOGRAPHIA° 7

cardui, huic carduo, et hunc carduum, plura_ter, hi


cardui, horum carduorum, his carduis.
Cubieularius, custos cubiculi.
Cubieularis veto, lectus cubiculo aptus: ut calio
garius artifex, cahgaris clavus.
Clunes_ feminino genere d_it Melussus : sed Verrius
_accus, masculino genere dici probat.
Commod_mms amico pro tempore equum, vestem,
servum, hane ipsam rem quam dedimus, recepturi.
Mutuo damus pecuniam, triticum, vinum, et his similia,
qum mutata recipi necesse est.
Canities, non canitia dicendum est.
Camara dicitur, tu Verrius Flaccus affirmat: non
camera, per e, sed Lucretius, cameris ex teretibus
dicendo, etiam cameram dici posse ostendit.
Curriculus masculine : diminutio est a curru.
Curriculum autem neutraliter, spacium ad eurrendum
aptum, velipsum currendioffieium.
Clypeus maseulino genere, in signifieatione seuti
Ponitur : neutrali autem, imaginem signifieat: sed aue-
toritas utrumque variat.
Caseus masculini generis est; sed Pomponius neu-
traliter dixit caseum molle.
Cuspis, cuspidis: non cuspes.
Capparim fcvminino genere dixit Varro: ham et
Greece fceminino dicitur _ x_Trapt_.
Cassidem dicimus nos ab eo, quod est hmc cassis: sed
multi cassidam dieunt, ut et Propertius :
" Aurea cui postquam nudavit cassida frontem."
Et Virgilius ;
" Aurea vati cassida."
Capo nunc, sed Varro de Sermone Latino air : " Ex
gallo galllnaeeo castrato fit capus."
Cing_a hominum gen. neutri est: ham et animalium
genere f_minino has cingulas dicimus.
Capax, qui facile capit : capabiFzs, qui facile capitur.
Collocat, per I scribendum : non conlocat per n.
8 OPUSCULA SCIENTIF1CA

Calumnia, est crimen falsum, cure nobis adversarius


aut malum quod non fecimus, objicit : aut bonum quod
fecisse probamur, in contrarium interpretari conatur.
Consulo tibi, prospicio, provideo, ex uno Grveco
veniunt, quod est _rpovoJo_.
Contemno hostem: despicio, sperno, aspernor, ex
nno Gr_eco veniunt, quod est _a_'ac_pov_o_.
Commeio lecture, et permeio, comminxi et perminxi.
Comitor amicum, et amicis.
Corinthium civem dicimus : Corinthiacum vas.
Cominus gladiis pugnamus: eminus jaculis: quia
illud a manu non recedit, hoc e manibus emittitur.
Clypeus armorum : clypeum imaginis est.
Cadit quis etiam in plano : decidit ex alto.
Cwrulus naturm color est: c_eruleus fingitur, ita
alterum est, alterum fit.
Claritas tam luminis est, quam perspicuitatis: clari-
tudo generis : priori taque splendoris, posterior nobili-
tatis est.
Cruciatus, est dolor corporis: vel cure homo ab
altero cruciatur. Cruciamentum, quod cruciat.
Cerno et cresco, in eundem perfectum cadunt, crevi.
C_edo, cecidi, per m diphthongum, C_editur et tilia
ante jugo levis, Virgilius.
Cedo, cessi, per e simplicem.
Cupio, cupivi facit, et cupii. Cicero pro Cluentio: Et
filium et hunc, cure maxime filium interfectum cupiit:
pro cupivit.
Calumnior innocenti, non innocentem: tametsi qui-
dam interpretum Gr_ecam locutionem secuti, accusa-
tium posuerint, dicentes : et orate pro persequentibus
et calumniantibus vos.
Cur adverbium s_epius indicativum verbum trahit.
Greg. Discutiendum est, cur quadam die factum
aliquid coram Domino dicitur.
Clavus similiter, qu_e est purpurata vestis, et deeli-
natur genere foeminino.
DE OKTHOGKAPHIA. 9

Callum quoque et ccenum sing. humeri sunt.


Cani, cancelli, et casses, singularem numerum non
habent.
Casses autem, retia dicuntur.
Caulve, similiter cerimoni_e; cunee et compedes: et
in neutro genere, castra, cibaria, crepundia, cunabula.
Cruor, plurale non habet, Virg. plurali " atros
siccabat veste cruores."
Contagium, et contagia, neutro genere sunt dicenda:
et hvec contagia, fceminino.
Comcedia, carmina qu_e in conviviis canuntur: quia
comessatio Greece _#o_ dicitur.
_¢dp_'a_Xo_Grmce, Latine fiscella.
Calamus Greece, Latine arundo.
Canon Grmce, Latine regula.
Cados Greece, Latine situla.
Cunabula, sunt panni int_antise: sed Joannes Con-
stantinopolitanus episcopus scribit Lazarum in monu-
mento cunabulis involutum.
Cantator et cantatrix, a verbo canto. _4 verbo cano,
recte dicitur cantor atque eantrix.
Comburo, per m scribendum, non per n.
Comparo similiter et compono, cveteraque hujusmodi.
Conspectus cure in scriptura dividendum est, c se-
quenti syllabm junges.
Complaceo, non conplaceo: commoratus, non con-
moratus. Comprehendo, per m.
Camelus, per unum 1 scribendum.
Commodat, et commendat per m.
Computrescit, per m. Complures per m.
Columna cure in scripto dividenda est, m sequenti
syllabve nectis. Calumnia similiter.
Celo, eelas, id est, abscondo, per simplicem e scri-
bendum.

Cvelo, c_elas, cum picturam significat, per dipth-


thongum _e scribendum, unde c_elum melius intelligitur
dictum, ab eo quod celati instar, multifaria sit siderum
lO OPUSGULA SC_ENTIF|CA

varietate depictum: quam quod invisibilia et ineerta


mortalibus celet arcana.
Cantharus, animal est : cantharum, camera, domus.
Clamo, clamoris simplicis est: conclamo, simul cure
multis est: etiam acclamo, murmurandi est. Proclamo,
laudandi vel deprecandi exultatio. Declamo, rhetori-
zandi. Exclamo, quando pro viribus vocem elevo.
Curro, hoc tantum significat, cluod in itinere posittts,
nullam facio comperendinationem. Curso autem, paulo
citius, aliqua necessitate extorquente festinare cogor:
cursito vero, quando hostem me insequentem fugio.
Circa, ad visibilem materiam, vel locum pertinet.
Ergo autem, ad animum spectat : maxime cure aliquem
propensiorem atfectum gerit. Circum, ad tempus
refertur. Circiter, ad numerum.
Carcer, ubi homines coercentur: singulariter.
Carceres, unde currus et_nduntur : utrumque mas-
culine.
Cepit, de capiendo per simplicem e scribimus.
C_pit de incipiendo, per diphthongum ce.
Cwpta, per dipth. Incepta per simplicem e.
Columb_, qu_ mansuet_v fleri possunt, et domlbus
assuescere. Palumbes, fer_e, et saxis sylvisque in-
habitantes.
Conscribere, est multa simul scribere. F_,xscribere,
quod aliis sit, transferre. Transcribere, cure jus
nostrum in alium transit. Inscribere, accusationis est.
Ascribere, assignationi_ est. Describere, dictionis vel
ordinationis.
Consuescimus bona: insuescimus mala: adsu_cimus
utraque.
Crassari, corporis est et sagin_: grassaxi, animi et
crudelltatis.
D.
DILIBUIT unguento: non delibuit.
Disertus, Orator est : desertus, derelictus.
I)elator, qui defert ad accusandum.
DE OKTHOOltAFH|A. 1l

Dilator, qui dii_ert ad proferendum.


I)eluit, purgat: dUuit, temperat.
Dedueo, de amico produccndo.
Diduco autem, est distraho.
Dimidiatum ealicem bibi: non dimidium, dicere
debemus, non enim ipsum vas bibis, sed quod intra vas
est.

Donamus et illud Quod damus, et ilium cui damus.


De|ictum, peccatum aliquid dicimus.
Delectum, militia, aut alieujus examinis electionem
appellamus, nam et diligi, affeetionis est: delegi_
judicii.
Daemon per dipth, notandus: Deus, per e solum.
Damnatus et addictus, et absolutus. Virg. "Quem
damnat labor," id est, virtus sna absolvat, nut victorem
faciat.
Dolium, per i scribendum : non doleum, per e.
Dilectio et diligo, per i : et qum declinantur ex eis,
per i scribenda.
Domuncula, conclavium domus : domicilium, nidum
avis,
Descendo montes, dicere pores : id est, per montes,
vel in montes. Deacendo scala.s, nut piscinam: id est,
per scalas, et per piscinam.
Degredior monte, dicimus recto: et significamus de
monte.
Discrucior et crucior animi et animo et snlmum.
Decus, honoris: decor, formw est.
Delicivv et divitiw, non habent numerum singularem.
Denarius, Latine masctdini generis eat: denarion,
Grseee neutri.
Dialogus Grmce, disputatio Latine.
Drama Grmcum, neutri gen. Latine fabula.
Det'unctus, cure in scripto dividitur, o sequenti syl-
labve jungenda.
Didymus, id est geminus, prima syllaba i, secunda
per y scribenda.
|_ OPUSCULA SCIENTIFICA

Deliramentum, non deleramentum: quia a verbo


]iro, id est suleo, originem trahit, et sicut bores, cure a
recto suleandi actu deelinant, delirare dicuntur : sic et
homines, qui de bonis ad mala, corda divertunt.
Di]ueulum, non delueulum : quia modicam diei lucern
ostendit.
Desiderium, est rerum absentium, et nondum adep-
tarum : coneupiscentia, utrorumque. Concupiscuntur
enim, qua_ habentur, et quve non habentur, nam con-
cupiseendo fruitur homo rebus, quas habet: desi-
derando autem, absentia coneupiseit.
Dito, divito, id est locupleto : Gra_ce 7rgovT[_o.
Decorio, decoriavi : et decumo, decumavi, unum est :
Greece, _e_aT£o.
Dimittere, est derelinquere: demittere, est deorsum
mittere, velut : Quis demisit lapidem anguhrem ejus ?
Dominor tui, et dominor tibi.
Dogmata Grmce, Latine decreta: dogmatizo, de-
cerno, sire censeo.
Dum, conjunctio, aliquando indicativum verbum
trahit. Greg. Nescientia dum novit, et non diligit,
inflet, item: dum intuemr, quod illa aliquando non
habuit, temperet dolorem, quod amisit.
Doleo vieem tui, et tuam, et doleo tibi. Greg. papa
de Benedicto patre, cum persecutorem suum amaret,
magis illi, quam sibi doluit.
Dam conjunctio, aliquando modum conjunctivum,
aliquando trahit indicativum : ut, Dum anxiaretur cot
meum: et Dum dicitur mihi quotidie, ubi est Deus
tuus ? Et beatus papa Gregorius: Amici ergo beati Iob,
dum percussionum genera distinguere nesciunt, per-
cussum pro culpa crediderunt. Item aliquoties dum
ut significat, ut Poeta:
" Tityre, dum redeo, brevis est via, paste e_pellas."
Desperatus, per e scribendum : dispersus per i.
Discedo, per i : descendo, per e.
Diastole Gr0ece, Lathe interdictum. Est autem
DE ORTHOGRAPHIA. 13

nora ad pedem literse posita, quae male conjuncta


separet, ne puer legens erret : ut,
" Libera per vitreos movit vestigia campos."
Domus, ablativum easum dupliciter eWert; et in o
videlicet, et in u, sed ad omo, genitivus pluralis fit do-
morum : a domu, domuum.
E.
EoEo victus et victum et victu.
Eripio flamma_ hominem.
EgTedior domo et civitate.
Error, est rel vitium: ut, amor, dolor: erratio,
certoe vim: erratrix, ad personam respicit: ut Vena-
trix erratica hedera vitii.
Eloquentia et elegantia, singularia semper.
Exuvise, exequiee, excubite, quee Grmce vutcTo-
dpvk_t_ta dieuntur.
Exta quoque tantum pluraliter.
Emporia, foeminino genere et est Gr_eeum, Latine
mercatus.
Emolumentum, per e simplicem seribendum.
--_mulatio, per m diphthongum.
Equo sedeo, dativo casu et ablat, sine pra_positione
dicendum: et equum sedeo, accusativo: et in equo,
et super equum similiter.
Emanat fons sire terra aquam, id est gignit ac pro-
dueit: et emanat aqua de fonte sire de terra: id est,
profluit. Greg. Qui locus a Romana urbe quadra-
ginta ferme milliaribus distans, frigidas ac perspicuas
emanat aquas. Et literum de eodem sepulchro : iUius
flagrantia suavitatis emanavit.
Exprobrat, qui commemorat qute pr0estitit. Oppro-
brat, qui opprobrium objectat: hoe est vitium.
Expectatur venturus: spectatur, qui videtur, vel
probatur.
Exercitus laboribus: exereitatus studiis.
Extruere, est in altum struere. Instruere aciem vel
actionem: adstruere, adfirmare: construere, instruendo
14 OPUSCULASC[EI_TXFXCA

conjungere : substruere, re aliqua supra posita subter-


struere.
Exeubi_, per b exuvis_, per v scribendm.
Eorundem et earundem, per n, non per m expri-
menda,
F.
FIMBRXAgenere foeminino et fimbrium dieitur neutro.
Fides, fidei, de credulitate.
Fides, fidis, de chorda, utraque est ]onga.
Flemina sunt, ubi abundant erura sanguine : fleminas,
eum in manibus, vel in pedibus caUosis sulci sunt.
Fastus, de superbia, facit fastuum, genifivum plu-
ralem.
Fast-us, de libris, facit fastorum.
Fungi, agere est: defungi, peragere.
Fremor, est murmur hominum: fremitus, ferarum.
Flavum, dieimus rubemn : sicuts tiara Ceres.
Furvum, nigrum: fulvum, nigro-rubeum: sicut ful-
rum ]eonem dicimus, fulvam aquilam, et fulvum aurum,
et fulva pugna :sed et nubem tuentem, quve haberet
igneum aliquid de ecelesti, et sordidum de lugubri.
Fulvum certe aurum, cui ad decorem splendoris sui,
nigelli aliquid addatur.
Forum, neutro genere, dicimus locum rebus agendis
destinatum : vel cure commercium significamus.
Foros, masculine, tabulata navium, ubi remiges
sedent.
Fornax, genere fceminino dici debet : quia per dimi-
nutionem facit fornaeula, non fornaculus.
Phalanx, militum dicitur : phalanga, fustis, cui quid
deligatur.
Fcedus, quod est deformis, per e solam scriben-
dum: fcedus, quod est pactum, cure _ diphthongo
seribendum.
Formosus, sine n, sicut speciosus.
Fructum cure dieimus: si scribitur c, secundve syl-
labre junges.
DE OKTHOGIt APHIA. 15

Factum et fictum, similiter, et ca_tera hujusmodi.


Falso, et nomen, et verbum, et adverbium est.
Nomen, ablativi casus, ab hoc falso : verbum, primse
eonjugationis: falso, falsas: adverbium, ut falso lo-
queris.
F]agitia, qua_ in Dominum peccamus: facinora, qu_e
in hominem.
Flagro amore, et ardeo amore, ex uno Gr_eco venit
t
ICtttO/tttt.

Fidens sum animi, et animo.


Fidus, amieus erit: fidelem, famulum dicito, item,
fidelis sit, ut domino servus: fldus, natura: ita alter
tempore cognoscitur, alter semper invenitur.
Fimus et fumus, pluralem numerum non habent.
Fames, similiter, feenum et fel: fur, lures, et freni,
masculina semper pluralia: sed et frena et frenum
invenimus.
Far, frumentum, et ca_tera frugum nomina, semper
singularia : quamvis frumenta et hordea legamus.
Fauces, singularem non habent, quamvis et faux in_
venimus.
Fidus, fidissimus, comparativum non habet, sed pro
eo dicendum, magis fidus: itemque e contrario, minus
fidus.
Facilis, facitlimus, non facilissimus: sic et diflicil-
limus, et in adverbiis facile, facillime : et difficile, difll-
cillime, diflicilius : nec dicimus faeiliter, aut difllciliter,
tametsi veteres dixerunt.
Fulgeo et fulcio, eundem habent perfectum fulsi.
Frico, fricas, fricui. Frigo, frigis, frixi.
Facinus et facinora, non solum peceata, sed ali-
quando etiam bona opera designat, nomen a faciendo
figuratum.
Fratres, dicuntur non solum mares ex eisdem pa-
rentibus nati : sed etiam masculi et foemina_ sire plures
utriusque sexus, eodem patre, et eadem matre generati,
fratres promiseue vocantur.
16 OPUSCULA _CIENTIFICA

G.
Gula dicendum, non gyla: quia y literam nulla vox
nostra adsciscit.
Gobius, piscis : nonnunquam legitur gobio.
Gaudium, animi lmtitia: exultatio etiam verborum,
atque membrorum.
Gremium, dicimus interius, accinctum vestis seere-
turn : sinum exterius sinuatve vestis receptaculum.
Gluten, neutri generis, glutinis, glutini, sed et gluti-
hUm Sallustius dick, glutini, glutino.
Gith, monoptoton, et pluralem numerum non habet.
est autem neutri generis, et per omnes casus declinatur.
Gracilis, gracillimus, non gracilissimus.
Gaudeo, gaudes, perfeetum habet gavisus sum.
H.
Hilarus, facit pluralem hilari.
Hilaris, pluraliter hilares.
Hospes, et qui reeipit, et qui recipitur.
Horrendum dieimus et despicabile aliquid, et admi-
randum: ut, " oculos horrenda in virgine fixos."
Herbidum locum dicimus, in quo herba est, etiamsi
aridus esse consuevit.
Herbosum, qui herbam facile generat, etsi ad tempus
aridus sit.
Haurio et haustus, per aspirationem seribenda.
Harenam similiter, quia ab hrerendo, vel ab haurien-
do aquam dicta est.
Hebescit, qui a natur_e usu tepescit : hebeteseit, qui
amittit aeiem.
Hi, pronomen plurale, per unum i scribendum.
His, similiter per unum i.
Holocaustoma numero singulari: holocaustomata
pluraliter.
Hamo, hamas, et nomen hamus cum aspiratione scri-
benda, sic et in hamo, et perfectum in hamavi.
Herbescit ager, cure herbam generat : sicut adolescit
et pubescit, cure spic_e proximant.
DE ORTHOGRAPHIA, 17

Humilis, contrarius superbo dicitur, etest virtus ani-


mi, et contrarius sublimi, quod est conditionis. Sed et
locus humilior, qui inferius jacet, solet appellari humi-
liatus : etiam in pressuris, amictus appellatur.

I.
Intempesta nox, est media nox, quando quiescendum
est: hine utique dicta, quia inopportuna est actioni
vigilantium. Tempestivum enim veteres dixerunt op-
portunum, et intempestivum, inopportunum, ducto a
tempore vocabulo, non a perturbatione aeris, qu_e
consuete tempestas voeatur. Quanquam isto verbo
licenter utantur historici, ut dicant ea tempestate, quod
volunt eo tempore intelligi.
Immaturitas, nocturnum tempus est, quod non est
maturum, id est opportunum, ut agatur aliquid vigi-
lando, quo etiam vulgo dicitur hora importuna : Grsece
?za,p[a. Prteveni in immaturitate: dv da,pl,a. Nihil
vero interest ad sententiam, utrum maturitate, an
in maturitate dicatur, quomodo nihil distat, utrum
quis dicat, egisse se aliquid galli cantu, an in galli
eantu.
Juventus sicut et senectus, plurali numero non flec-
titur.
Juvenis et juvenior, non recipiunt superlativum:
sicut nee senex, nee senior. Solent autem junior et
senior ad se invicem dici, minor et major: etsi neuter
ipsorum senili aecessit, aut propinquavit vetati. Am-
brosius : " Junior est berbis sol, junior foeno."
Interior et intimus, non habet positivum gradum.
Inferior et inflmus, similiter.
lpsum, neutro genere dicendum, non ipsud, ut illud
et istud: quemadmodum veteres nominativum mascu-
linum non ipse dicebant, sed ipsus.
Impingo, faeit perfectum impinxi, et impel.
Immunes periculi, et immunes a periculo.
Indigus et prodigus, per unum u scribenda.
C
18 OPUSCULA SCIENTIFICA

Indiga et prodiga, sine u. Augustinus, "Avaritia


peeuniam congregat, luxuria spargit: ista indiga est,
ilia prodiga."
Ineredibile, quod credi non potest.
Incredulus, qui credere non vult.
In, praepositio, significat modo id quod et valde ad-
verbium, et vim verbi cui prteponitur auget: ut, in-
crepuit, insonuit, infregit ; modo quod non : ut, invali-
dus, infirmus : modo ponitur pro eo quod est inter : ut,
" Benedieta tu in mulieribus:" modo pro adversus:
ut, " duo in tres, et tres in duos dividentur :" modo
pro spatio temporali, cure significat usque: ut dieimus,
a mane in noctem: et volumus intelligi, usque in
noctem.
Interest et refert, pro distare, unum idemque signifi-
cant, quod Greece dicitur _tax_Jpe,, dicimusque ita : in-
terest mea, et refert mea : interest ejus, et refert illius :
interest et refert nostra, interest et refert illorum.
lmpleor vini et vino. Intueor te, et in te.
Incurro te, et in te : incurri et incucurri.
Invideo divitem: invideo ei pulehritudinem.
Iratus, ex offensa est: iracundus, natura: itaque
ira repentino motu nascitur.
Iracundia, perpes vitium est.
Ignis, ablativum et in e et in i mittit.
Juga montium, pluralia semper; jugum enim est
jumentorum. Sed Virg. Hoe superate jugum.
Intestina et incunabula, pluralia semper.
Jocum, singulariter neutrale: pluraliter hi joci, et
h_ec iota.
Instar illius rei, dieere debemus: non ad instar.
Illuvies, sordidum est : ingluvies ventris : illud a non
lavando, hoe ab ingluendo dictum.
Juventus, ubi multi juvenes dieuntur: juventas,
unius hominis setas: Juventa, ipsa dea (ut Gr_eci
dicunt, aut poet_) Junonis filia, uxor Hereulis, a qua
Junium mensem appellatum, in libris Fastorum legimus.
DE ORTHOGRAPHIA. ]9

Insita, arbor est, cui incisve a|ienum germen includitur.


Adsita, cui ineolumni, aliud quod sustineat, adjungitur.
Invideo tibi divitiis, non divitias.
Inermus, facit pluraliter inermi: inermis, p|uraliter
inermes.
Illius similis, ad mores refertur: illi similis, ad
vulture.
Invidus, qui invidet: invidiosus, qui invidiam sustinet.
Idem, eorrepte neutrum: idem, producte maseulinum
in utroque numero.
Interpretor, et quve derivantur, sive declinantur ab
eo, per simplieem e scribendum.
Imberbi dieuntur, non imberbes : sic etenim Varro ;
" Imberbi juvenes." Sed et Cicero, Imberbum per-
duxit, non imberbem. Titus Livius autem imberbis
singulariter.
Imputribile, per m seribendum, non per n. Impono
et immitto similiter, hujusmodi similia.
Irrigo, non inrigo. Impleo, non inpleo.
Immundus, non imnundus.
Inquilini, non habentes propriam domum, habitant in
alieno.
Ineol_e, sire advenae, utique ex uno Greeco verbo,
quod eat _rdpotKo_, in saeris literis interpretata habe-
mus, ex his derivantur nonfina, incolatus et inquilinatus.
Trahit autem inquilinus, sieut et peregrinus, nonnun-
quam nomen dativi easus: ut Augustinus de reprobis :
" Sunt autem et ipsi peregrini et inquilini huic terra_,
sed non de populo Dei."
Imponere, est rem aliquam sive eorporalem seu in-
corporalem alteri rei superponere, sed imponere, pro
fraudem faeere, aliquando dicitur; unde impostura
vocatur, cum argentum vel aurum viliori metallo adul-
teratur : et qui hoe facit, impostor voeatur, unde etiam
vulgo, qui aliquid fraudis facit, aut simulationis_, im-
postor solet appellari. Gregorius papa: " Ca_pit
ilium simulatorem, et verbo rustico, im_)ostorem
c
_00 OPUSCULA SOIENTIFICA

clamare." Unde habes et in sacra Scriptura : "Quare


imposuisti mihi; nonne pro Rachel servivi tibi." Et
in Regibus: " Quare imposuisti mihi; tues enim
Saul," hoc est: quare me in simulatione decipere, et
fraudem facere voluisti. Et Augustinus: Et ideo
sibi miser imponit : sibi enim fraudem t_acit, qui perdit
meliora, amando pejora."

L.
LARGE et largiter, Julius Modestus utrumque recte
dicit: sed large esse qualitatis, largiter quantitatis.
Libidinosus, a libidine, per b.
Lividus, a livore, per u proi_rendum.
Larba, per b.
Ludificor stultum, et deludor : quia veniunt ex uno
Gr_eco _rtTrai_'a), prmteriti perfecti, ludificatus sum.
Veteres vero ludificavi dixerunt.
Labium, superius dicitur: labrum inferius: ros-
trum, non nisi quod incurvum est.
Latere et absconsum esse aliquid dicimus, et late
patere. Virg. " Et scuta latentia condunt."
Lepus, animal est: lepos, jucunditas, v_luptas:
uncle et gratum aliquid, lepidum dicimus.
Limen, vedium est, limes regionum.
Largitas, humanitatis est : largitio, ambitionis.
Ligat quis vinculo : legat testamento.
Loqui, hominis est: obloqui, obtrectatoris, sicut
objicit, opponit : alloqui, persuadentis, hortantisque vel
jubentis: eloqui, oratoris.
Laurentius, C_elius, et talia plura, qum nominativum
casum in ius habent, genitivum singularis numeri in ii
duplicem mittunt, vocativum singularem in simplicem i:
ut hic Laurentius, Cmlius: hujus Laurentii, Cmlii: o
Laurenti, Cmli: sic et hic filius, hujus filii, o fill et hi
filii: aut certe vocativum in ie: ut hic impius, hujus
impii, o impie. Notandum sane in Actib. Apost. ubi
Cornelius vidit angelum Dei introeuntem ad se, et
DE ORTHOGRAPH|A. _]

dicentem sibi: Corne|i: hic vocativus recte per sim-


plicem i profertur: in Grveco autem per ie, Cornelie
scripture est.
Limus, lux, labes, l_etum, pluralem numerum non
habent.
Liberi, quando filios significat, et latebr_e, singu-
larem non habent.
Lac, liquamen, ]enticula. lens, singularia semper.
Locus, singulariter masculinum : p]uraliter h_ec loca.
Luter Grmcum XovT_Tp, masculini generis, Latine
labrum dicitur.
Luceo et lugeo, in eundem perfectum deveniunt,
luxi.
Libero te periculo, liberor a molestia.
Lino vel linio, facit pr_eteritum linui et linivi.

M.
MARGARITA_ fceminino genere, et margaritum, neutro
dicendum. In Proverbiis: Inaures aurea, et margari-
turn fulgens.
Ma|ogranatum, et malum granatum consuete dicimus,
et utroque modo declinantur, hoc modo : malogranatum,
hujus malogranati, et hvec malogranata, horum malo-
granatorum, his malogranatis, &c. et rursum: hoc
malogranatum, hujus maligranati, et hvec malagranata,
horum malorum granatorum, &c.
Miseret me senis, misereor senis, et misereor senem:
misertus pauperis, per genitivum: miseratus pauperem,
per accusativum.
Miseror autem, compatior significat, denique Greece
dicitur crvl_'dcrXOJ.
Mereo honorem, et mereor: et miles meret stipen-
dium.
Memini, et memor sum honoris, et honorem.
Maritima, sunt loca marl vicina: marina, naris, vel
bellua. Meto metui, et metuo.
Materies artificiorum : materia consiliorum. Alii
_ OPUSCULA SCIENTIFICA

contra referunt materiem esse animi, materiam at-


boris: materiem, qualitatem ingenii, materiam fabris
aptam.
Mas, in positione: maseulus in diminutione, non
mascellus, ut quidam.
Muscus, herba quae in parietibus, vel in corticibus
arborum h_eret, singulariter tantum effertur: memoria,
malitia, murmur similiter.
Minve, manubi_e, moenia, magalia, qua_ sunt casve
Afrorum, pluralia semper.
Mare pluralem numerum non habet, nisi tantum
maria.
Mel et mulsum, et muria, id est 7_po_, et cvetera
liquida preeiosa, tantum singularia: quamvis mella et
vina legamus.
Mature, maturius, maturissime dicendum: invenimus
tamen apud auctores etiam maturrime dictum.
Munio, munis, perfectum faeit munii et munivi.
Memini, meministi, meminit : meminimus, meministis,
meminerunt, et pr_esenti tempore, et pr_eterito per-
fecto uno eodemque modo declinatur, ideo corruptum
sive defectivum voeatur.
Muleeo et mtilgeo, in unum perfectum perveniunt
mulsi.
Majestas cure scribis ac dicis, s sequenti syllable eo-
pulari debet : sic in similibus.
Miramur opera, admiramur virtutes.
Minores esse res aliquas aut homines dieimus.
Minoris emptum aut vestimatum quippiam, recte scri-
bimus.
Memini me faeere dieendum, non memini me fecisse.
nam memini, sermo est totus preteriti temporis, qui
anteaetam rein in proesens revocat: et si dixeris,
Memini me fecisse : duo pr_eterita simul jungis.
Verg. uno tantum loco : " Namque sub 2Eolive me-
mini me turribus altis Corycium vidisse senem," quod
poetae pro necessitate metri usurpare lieuit.
DE ORTHOGRAPHIA. _3

Meracam potionem dicimus, qum merum aliunde re-


cepit: merosum autem vinum appellamus.
Muliebre, dicitur a muliere aliquid factum: mullebrl-
arium, per mulieres ordinatum, et per viros gesture.
Merula, non merulus dicendum,
Matth_eus et Matthias per duo t seribendum : quia
Grmci per T et 0 scribunt.
Mcestum animo, tristem aspectu dicimus.
Malus naris, masculinum :
Malus, arbor frugifera, foemininum est.
Mendum neutra|iter. Varro iu admirandis dixit,
"magnum mendum :" sed Ovidius fceminine : "Nocte
latent mend_e." Item, "Eximet ipse dies omnes e cot-
pore mendas." Ergo mendum in mendaefi signifieatione
dicitur : menda, in eulpa operis vel eorporis.
Munificus, est tanquam beneficus et maleficus : mu-
nifex autem tanquam opifex et artifex : itaque munificus
munera largitur ; munifex autem munere fungitur.
Morticina, non dicuntur nisi mortuorum: mortalia
veto, etiam viventium eorporum nomen est.

N.
_N_IMIS, dicitur quicquid plus fuerit quam oportet,
nam parum est, quod minus est quam oportet: et
horum in medio modus est, quod dieitur, Satis est.
Cum itaque utile sit in vim et moribus, ut amplius
quam oportet, nihil omnino faciamus: profecto veram
esse sententiam, lqe quid nimis, fateri potius quam
negate debemus. Sed aliquando Latina lingua hoc
verbo sic abutimur, ut nimis, pro eo quod est valde, et
positum inveniamus in literis sacris, et ponamus in ser-
monibus nostris, ham et in Psalmo: " Tu prmcepisti
mandata tua custodire nimis :" non nisi valde intelligi-
mus, si recte intelligimus. Et ' nimis te diligo,' si
alicui earissimo dicimus, non utique plusquam oportet,
sed valde nos diligere intelligi volumus. Denique ilia
Grmea sententia, Ne quid nimis, non habet verbum
_ OPUSGULA SCIENTIFICA

hoc quod hic legitur, ibi enim est J:/au, quod est nimis :
hic autem o'c#J_pa, quod est valde. Sed aliquando, ut
diximus, pro eo quod est valde, et dictum invenimus, et
dicimus, unde etiam nonnulli Latini codices non ha-
bent: " Tu prvecepisti mandata tua custodire."
Noceo, obsum, incommodo, maleficio, officio, in una
significatione ponuntur, quod Gra_ce dicitur _Shl,rrro :
et cuncta dativum casum trahunt.
Nullus est tam in re, quam in persona.
Nemo in persona dicitur : ut ne homo.
Natales, id est nobilitates.
Nuptial, nonse, nares, nundina_, nuga_, nenia_, plu-
ralia tantum: et nar invenimus: nenias autem dicunt
epitaphia, id est carmina, qua_ in memoriam mortuorum
in tumbis scribuntur.
Nequam et nugas, omnis generis et humeri sunt, et
per onmes casus currunt, semper vequaliter dicta :
quamvis Augustinus dicat, nuga_, nugarum, nugis,
ferunt autem, quia nugas Hebr_eus sermo sit, et idem
apud eos, quod apud nos significat: id est levis et
prava_ mentis homines.
Novi, nosti, novit: novimus, nostis, noverunt, sic
deelinantur prvesenti, et pr_eterito perfecto : carl similia
sunt, odi et memlni.
Noceor, noceris, recte dicitur: quamvis aliqui gram-
maticorum asseverent, non debere dici noceor, sed
nocetur mihi : neque enim Hieronymus grammaticorum
regulam ignorabat, qui in propheta Abacuc, ira trans-
ferre non timuit ; " Et non salvabis, dum noeeor."
Necto, nexi pr_eterito.
Noctu, temporis est adverbium : nocte nomen est.
Nubunt f_emina_ : vir enim ducit, muller nubit : quia
pallio obnubit caput genasque.
Nongentos, non nungentos: ab novem.
Nequam, non malum significat, sed inutilem.
Nubo, nupsi. Nuptise, cure vocalis sequitur, b
debet esse: quum consonans, p.
DE ORTHOGRAPHIAo _5

Nascitur, quod utero deeidit: enascitur quod de


terra ac de aqua exurgit.
Nihil, adverbium est; nihili nomen: homo enim
nullius momenti, nihili dicitur.
Naris, unius ratis nomen est: navigium, omnis
classiea profectio.
Nauclerus, omnis consortii, navalis exercitus: navi-
gator, ipse primarius perfectionis: nauta veto, omnis
qui laborem faeit navigandi.
Navis, ab|ativmn per e, et per i eft'eft.

O.
ORSANV_, uirius musici proprie nomen est: sed
generaliter omnia musicorum vasa organa possunt dici.
Joannes Constantinopolitanus episcopus ; "In salieibus
in medio ejus suspendimus organa nostra ;" id est,
citharam, psalterium, lyram, &c.
Organarius autem est, qui utitur organo.
Obriza, obriz_e, generis fceminini: et obrizum, obrizi,
neutri.
Origo, originis, initium est.
Origo, origonis, neutrum est, et est velum navis: et
hahet in pinrali numero origona.
Obtineo laudem, et impetro, ex uno Gr_vco venit
attT t Tt_ x a _.

Objurgo, increpo, corripio, ex uno Gr_eco transfe-


runtur _v_'t_r_._-r_'to.
Homilia Grsecum est, Latine Sermo vel colloquium.
Otium et silentium, ex uno Gr_eco, id est, _vXlm
Ordibo et ordiar telam, utroque modo dixerunt.
Ostrea, fe_minino genere: non ostreum neutrali.
Oeimum eonsuetudo neutraliter dicitur: sed melius
Maeer ait: " Inter pr_eteritas numerabitur ocimus
herbas."
Ordior hane rein, et ingredior, et incipio, ex uno
Gra_co venit quod est gpxopat.
Onus jumentorum : sarcina est hominum.
_6 OPUSCULASCIENTIFICA

Optimates, qui Grace dicuntur 7rp_1"o_ro_.l'rat,p]u-


raliter solum proferuntur.
Oblitus nostri, non nos: veteres tamen et hoc modo
dixerunt.
Oliva, arbor est: olea, fructus : oleum, liquor.
Odi, odisti, odit: odimus, odistis, oderunt, et pr_-
senti perfecto, et pr_eterito-perfecto tempore sic decli-
natur : ideo defeetivum dicitur.

P.
PETRA, et Grseeum et Latinum nomen est, unmn
idemque in utraque lingua significans: unde et Petri
apostoli nomen, in utraque lingua eandem invictse fidei
significantiam a petra derivatam eontinet.
Platea, similiter in utraque lingua unum idemque
significans : sed ut etymologise ratio probat, a Grseea
origine nomen tractum, atque a latitudine derivatum
est : quoniam Grsece _.aTvv dicitur latum.
Pro, prsepositio, significat ante : ut, "Soli pro portis
Messapus, et acer Atinas sustentant aciem."
Ponitur et pro prsepositione in: ut dicimus, pro
rostris, pro tribunali: et pro eo quod est _r_ apud
Grsecos: ut, " Pro dulci Aseanio veniat," et pro eo
quod est _,rr_p: ut, " Unum illud tibi, nate dea, proque
omnibus unum Prsedicam."
Pudet me amoris. P_enitet me muneris.
Piget me profectionis. Patiens sum laboris.
Pertsesum est me injuria_. Plenus sum bonorum, et
bonis.
Prseeo illi. Palpor et palpo equo.
Pr_ecurro praetori. Procuro pupillo, et curo pu-
pillum.
Potior fructus, et fructum dicitur, apud antiquos
potior hanc rem.
Prseda victos spoliat. Rapina subito venit.
Pax singulariter solum effertur. Sallustius : "Paces
retulit: judicia, bella atque paces."
DI_ ORTHOGRAPHIA. _o7

Prosapia, id est ingenuitas, quve Greece vocatur


EJTez,[a. singu|ari tantum numero gaudet.
Pelagus similiter.
Pugillares, proceres, primores, posteri, plura|ia tan°
turn: sed nostri auctores pugi|larem singulariter
dixerunt.
Sic et in genere foeminino Plagas, id est retia, et
Primitive, et in neutro.
Prveeordia, palaria, cure milites ad palos exercentur.
Procastria, quve ante castra sunt.
Porrum, sing. neutrale : pluraliter hi porri.
Proverbium, Latine 7rapa_oX_l, generis foeminini:
inde nomen apud Septuaginta interpretes libri Salo-
monis, 7rapot#la.
Pius et piissimus, comparativum gradum non reci-
piunt.
Potior et potissimus, positivum non habet.
Proprius, non habet comparativum, aut superlativum,
sed pro his magis proprius, et maxime proprius: sie
e contrario, minus et minime.
Paveo et pasco, in eundem concurrunt perfectum,
pavi.
Pendeo, pendes, pependi: sin autem habuerit
prsepositionem, non sic declinantur: sed suspendo,
suspendis, suspendi non suspependi.
Passim, ubique significat: ex uno enim Grseco de-
clinatur, quod est 7rat,_'axo_,.
Perinde, vequaliter, similiter : ex uno Grteco _#olto_.
PeUo, pelli, et pepuli : depello, depuli.
Peto, petivi, et petii.
Prospiciens periculi, vice nominis ponitur partici-
pium : et prospiciens periculum.
Perendie dicitur, sicut hodie vel cras. Perendinus
dies, sicut hodiernus, hesternus, crastinus.
Potamus eum cui potmn porriginms: et potamus
vinum, quod bibimus.
Primitive tantum pluraliter.
_8 OPUgCULA SCIENTIFICA

Probo verbum, duplicem significationem habet. Pro-


bamus enim quod eligimus : idem approbamus.
Probamus autem, quve qualia sint, tent_ivimus: utt
" Proba me Domine, et scito eor meum."
Peeto caput, non peetino : pextum, non peetinatum :
pexi memet, et pectam eras.
Prmsagio, prvesagis, prvesagiunt.
Pauperies damnum est : paupertas, ipsa conditio.
Patrium dicimus a patria : paternum a patre.
Pinnas murorum : pennas avium dicimus.
Pecus, omne animal, exeepto homine, vocatur.
Polenta, non pulenta dicendum est : eo quod ad usus
hominum poliatur.
Procemium cure diphthongo.
Pretium, premo, precor, per simplicem e.
Prehendo quoque et interpretator.
Precari, est rogare: depreeari, exeusare vel pur-
gare. Virgilius: " Equidem merui, nec deprecor,
inquit."
Pluris dicimus, quod majore summa taxatur.
Plures de multitudine. Plures comparativi gradus
est, cujus positivum multi.
Poculum, vas est : potio, quod hauritur.
Pignera return, pignora filiorum et afl'eetionmn.
Procul, et longe dieitur, et prope: " In Clypeo ex-
eussa sagitta, proeulque Auetorem egregium."
Pertinacia, malve rei perseverantia dicitur: constantia,
bon_e.
Percussum eorpore dicimus : perculsum animo.
Periculum ad discrimem pertinet: periculum ad ex-
perimentum.
Posmlatur aliquid honeste : poscitur improbe. Ci-
cero in Frumentaria: " Incipiunt postulate, poscere,
minari."
Pubes, cure in juventutis significatione et lanuginis,
et partis in qua pubertas est, ponitur: hujus pubis
facit: at quum 0etatem significat, hujus puberis: nee
DE ORTHOGRAPHIA.

tamen adjecta prmpositione dieimus impuberis, sed im-


pubis. " Comitemque impubis Iuli," Virgilius dixit.
Sed Cicero ait: " Filiumque ejus impuberem."
Pulmentarium et pulmentum dicitur : ham Cato in
Originum tertio libro, laserpitium pro pulmentario ha-
bet: idem, " multo pulmento usi."
Podagrosus, a podagra dicitur : sed et podagricus, a
pedum mgrotatione.
Pugitlares et masculino genere, et semper pluraliter
dicas: quia pugillus est, qui plures tabulas continet.
Item Laberius in Piscatore, singulariter hoc pugillar
dixit.
Pavus, pavi : et pavo, pavonis.
Pannicula_, 7rptovo'r6c,-tov pannus est. Lucilius :
" Foris subtegminis pannus est."
Paropsides, feeminino genere dicuntur, a pulmentario
videlicet, quod _ov vocant.
Palumbes, Virgilius foeminino genere dixit, " Aeriee
quo concessere palumbes," sed Lucilius masculino,
" macrosque palmnbes." Varro autem in Scauro pa-
lumbi dieit, quod consuetudo quoque usurpavit.
Pometa dicimus, ubi poma nascuntur : ut oliveta.
Pomaria autem, ubi servantur.
Pene, quod est conjunctio, per e.
Pcena, quve est supplicium per oe : similiter et Poenus,
id est Afer.
Prmgnantem cure scripto dividis, g secundae syllabze
nectis : pignus et pugna similiter, et ca_tera hujusmodi.
Propter, in divisione scribendi, p secundae syllaba •
jungis: prospere, s secundm syllaba_.
Partio, praedo, populo, activo genere nonnunquam
proferuntur : item htec ipsa communis generis verbo
smpius inveniuntur, partior, populor, prtedor.
Porto, simpliciter aliquid statuens: dispono aliquid
operis impensioris vel consilii facturus. Est etiam dis-
ponere, f_ederis ineundi.
Propono, nonnunquam ad interrogandam qusestioncm.
_0 OPUSCULA SCIENTIFICA

Appono adjectionis est : impono, insuendi : superpono,


aliquem censum vel laborem unicuicunque indieens.
Pr_epono, aliquid prveferens: sic et antepono.
Postpono, aliquid inferius indieans: compono, or-
nandi, ant eloquii aut artifieii est: sepono, separandi:
suppono, a]iquid subtus inducens: depono, labefaetandi
est, vel vita excedendi.
Peregrinus, nomen svepe socium et eonjunetum sibi
nomen aliud dativi casus, ut saneti dicuntur peregrini
huic seculo.
Pra_stolari, non pra_stulari: quia venit a verbo prmsto
sum °

Puppis, aecusativum easum in em, et in immittit:


ablativum in e et in i.
Psallo, perfeetum faeit psallui.
Potior, potitus sum: et perfruor, perfruetus sum, ex
uno Grseco veniunt, quod est _roXat_a_.
Paseuas genere fceminino: et paseua neutro plurali-
ter dieimus.
Primitize, numero tantum plurali dieuntur, sed ali-
quoties singulariter intelligenda_, sieut in psalmo " pri-
mitias omnis laboris." In Grseeo enim singulariter
_trrapx¢p_ habet. Sic et in Apostolo: " Primitia_
Christus."
Q.
Quod, et Quia, et Quur, et Quare, verbis subjuneta,
aliquando indieativum verbum trahunt, aliquando eon-
junetivum. Gregorius, "Noverat, quia sine eulpa esse
vix possent." Et rursum: " Noverat, quia diluendi
sunt saerifieiis." Et rursum: " Reeessit a malo, non
quia a faeiendo eontinuit, sed quia veniendo reprobavit."
Item dieit: " Quod hoe numero requies designatur."
Item, " Nonnulli sese intrinseeus, quia per eos gratia
purgationis derivatur, extollunt."
Quoties, toties, septies, sine n.
Quiequid et quiequam, in priori syllaba per e seriben-
dum, non per d.
DE ORTHOGRAPHIA. 31

Quanquam, in priore per n.


Quorundam, sicut eorundem per n, scribendum non
per m.
Querela, loquela per unum 1.
Quatenus adverbium loci, vel temporis, id est, quo-
usque, per e. Quatinus, conjunctio causalis, id est ut,
per i scribendum.
Qumritur, de inquirendo: queritur, deplorando.
Qu_estus, lucri: questus, lachrymarum.
Querimonia quoque per simplicem e scribendum.
Queror de te: queror tibi de illo: item conqueror.
Quo vadis : ad quem locum significat.
Qua vadis: qua via dicitur.
Quo, aliquando pro ubi ponitur. Augustinus: " In-
venis domurn fumosam, quo boni habitant," id est, ubi
habitant.
Quot, ad numerum pertiaet, sicut et tot.
Quanti et tanti, ad mensuram: sed nostri auctores
aliquoties quantos, pro numero ponunt. Gregorius:
"Sed cum rete magnis piscibus plenum dicitur, additur
et quantis, scilicet, 150 tribus."
Quantus, quam magnus dicitur.
Quotus, cujus eetatis: unde et quota luna dicitur.
Augustinus: " Quotus quisque apparere et existere
potest, qui non convincatur esse peccator :" id est, in
qua eetate, quo dierum vel annorum numero.

R.

RADIUS, masculino, non radium neutro.


Ratbor, coloris est: robur, virtutis: robor, arboris.
Rapio tibi pecunias.
Redoleo unguentum.
Regium dicitur, quod regis fuit: regale, quod rege
dignum est.
Rabies, tantum numero sing.
Reliquim, et rostra, ubi concionatur, tantum pluraliter.
Remedium, submovet imminentia pericula: medica-
3_ OPUSCULA SCIENTIFICA

mentum, sanat iUata. Remedium itaque ne periclite-


tour: medicamentum ad subita pericula optatur.
Roseum per se : rosarium mixture.
Rudis, comparativum et superlativum non habet :
sed pro his utimur adverbiis magis et maxime: ut,
magis rudis, et maxime rudis.
Recens feci, dicimus: non recenter, utentes nomine
pro adverbio.
_PvO_ Gra_ce, Latine modulatio.
'PvO/_to, modulor.
S.
SVPER, pra_positio modo ponitur pro De : ut " Multa
super Priamo rogitans, super Hectore multa."
Modo et pro pra_positione Pro: ut, " Nihil super
imperio moveor."
Et pro Insuper, et Amplius : ut, " Cui neque apud
Danaos usquam locus, et super ipsi Dardanida_ infensi
p(enas cum sanguine poseunt."
Et pro Desuper : ut, " Et super e vallo prospectant
Troes."
Et pro Superest: ut, " Illi autem neque fuga jam
super ulla pericli."
Interdum et Ultra significat : ut, " Super Garaman-
tas et Indos Proferet imperium."
Sub, pr_epositio significat modo Supra: ut, " Cor-
pora saltu Subjiciunt in equos." Id est, supra jaciunt.
Modo pro preepositione In : ut, " Namque sub ingenti
lustrat dum singula templo."
ld est, in templo. Significat et Prope : ut, " Clas-
semque sub ipsam Antenore."
Ponitur nonnunquam pro Clam: ut, "Subripuit, id
est, clam rapuit.
Similis sum tui, moribus: similis tibi, faeie.
Studio tibi feci: id est, dum studeo tibi.
Studio tui feei : id est, te studente.
Sartrix, vel Sertrix, qum sarcit.
Subigo hostem, perfeeta_ formve est.
DE O]_THOGRAPHIAo _

Subagito, _quentativum.
Salubre, ad locum refertur, et ad cibum.
Sa]utarc consi|ium est. Ira sa|ubre non nocet:
salutare prodest.
Supel|ex, sanies, socordia, sitls, et in neutro sul-
phur, scrupulum, sinapi, slier, singularia tantum sunt,
sed Virgilius, "sulphura viva:" et Terentius mas-
culine serupulum retulit.
Sentes, id est spinm : et sarcinse, quum vasa ..igni-
ficat: et sarcinm, id est auxilia: et scop_ et salinm et
scal_, et in neutro sponsalia, semper pluralia: sed
nostri scalam dixerunt.
Sponte mea venio, non habet plures casus.
Si amem, ames, amet, declinatio est verbi conjunctivi:
sicut quum dicimus, Quum amem, ames, amet.
Scylla, nomen habet a spoliando, sive vexando
nautas:
Spolio vero Latina: Gr_vce dicitur scyl]o _kXo_,
et vexo.
Sanno, sannis, sannui, hoe sannium, quere|a.
Sors sortis, et sots sordis dicitur. Ambrosius:
" Mundat vasa, ne sots aliqua vini gratiam decoloret."
Tametsi negant quidam, sordem nominativum casum
habere.
Si, vel Etsi, nonnunquam indicativum verbum tra-
hunt. Gregorius : "" Frustra miraculum foris ostendi-
mus, si deest quod intus operetur." Item, " Qu_e etsi
ad per£ectionem non Pertinent, fidem tamen tenent."
Sensus, nomen est quart_ dec|inationis: et parti-
cipium pra_teriti temporis, a verbo passivo, quod est
sentior: cujus etiam Perfectum est, sensus sum, es,
est : non sentitus.
Secturus, non secaturus : a verbo quod est seco.
Scamna sunt, qua_ lectis altioribus apponuntur.
Scabella, qu_ lectis parvulis vel sellis ob ascensum
apponuutur. Scabellum autem et Suppedaneum dici-
tur, quod sub pedibus sit.
D
OPUI_'ULA 8CIEN'I_FICA

Sterceratos agros, non stereoratos di_, quibus


stercus ad fcecundandum infertur.
Soienmem quum dicis sive scribis, m seque_ti syl-
lable connectis. Somnium similiter.
Smvus, s_evio, s_vi, s_visti, per _e diphthongum.
Sero, sevi, sevisti, per e simplicem.
Sagena per e, quum retia significat.
Sagina per i, positum pro pinguedine.
Sol, in utroque numero decliuatur: sed singulariter
sol, ipsum luminare significat: at soles, ipsos dies
nominamus, in quibus sol totum illuminat mundum:
nonnulli tamen veterum ipsa carmina Soles nominare :
sicut Horatius in principio cujusdam votuminis, quem
ita exorsus est: " Soles meos omni ecclesi_e vestr_e
commendo." Et Maro : " S_epe ego longos Cantando
puerum memini me condere soles."
Secundum, pra_positio est imitationis. Post, tem-
poris, sire ordinis.
Segnities, vitii. Segnitia, frigoris.
Subscribo epistolis. Supplico similiter : ut, Sup-
plico divinte pietati.
Simplex, ablativum et in i et in e mittit : genitivum
pluralem in um et in ium: ut ab hoc simplice vel sim-
plici, hormn simplicum et simplicium.
Suavis, ablativum casum in e et i mittit.
Stachys, wraxfir Greece, Latine spica.
Sandalia Grsece neutro genere, caliga Latine.
Sertum et corona, ex uno Graeco transferuntur, id
est crT_bavo_.
Solium, proprie sedes regalis est, unde Grsece
Ba_rtXtstd_ 0poro_
' vocatur.
Senex et senior, superlativum gradum non habent.
Sobrius, nee eomparativum recipit, nec superla-
tivum: sed pro his dicimus, magis sobrius et maxime
sobrius.
Senecta et senium, " duo uomina senectutis sunt, et
discernuntur a Grtecis, apud quos aliud nomen habet
DE ORTHOGRAPHIA°

gravitas post juventutem, a|iud post ipsam gravitatem


veniens ultima _tas. Nam presbyter dicit_r gravis
et 7_poJz,, senex: quia vero in Latino duorum istorum
nominum disjunctio defecit, de senectute ambo sunt
posita, senecta et senium." _Hmc Augustinus. At
Gregorius ; "' Undecima vero," inquit, "est _tas, qu_
decrepita, vel veterana dicitur: unde Gr_ci valde
seniores non 7Jpov_'a_, sed presbyteros appellant, ut plus
quam senes esse insinuent, quos provectiores vocant."
Suspiro verbum trahit nomen dativi casus et accu-
sativi: ut, " Suspiramus patri_ ccelesti ;" et " suspi-
ramus regnum Dei," et prwpositione addita, " Suspi-
ramus ad vitam immortalem."
Subducimus et quve retro subtrahimus, et qu_ in
promptu offerimus.
Supremus, summus et ultimus, et superiorem et in-
feriorem significat.
Superest, quod eminet.
Supra, quod aliquid substratum habet.
Subter est, quod re atiqua superiore premitur.
Subtus, quod demissum ab altiore non tangitur.
Servitium, multitudo servorum.
Servitus, eonditio est serviendi: sed veteres indiffe-
renter servitium et pro servitute posuerunt.
Sinapi, sicut et gummi, Grsecum est, et Plautus
dixit "Teritur sinapi," cujus genitivus cum s profertur,
c_eteri casus similes sunt nominativo.
Sibilus did oportet: Virg. in Bueolicis: "Nam
neque me t_ntum venientis sibilus Austri." Sed et
neutro genere quidam dixerunt: ut Cornelius Severus:
"Et suaviter concordant sibila sseva draeones." Et Mar
cer: " Theriacon longo resonantia sibila collo."
Serenus, suave sibilum.
Sal, et masculino genere et neutro dicitur.
Saturitas, in cibo tantum dicitur, in ca_teris vero
satietas : sed Virg. "Odii saturata quievit."
Simiam auctores doctiores dixerunt etiam in masculino.
v_
OPUSCULA SCIENTIFICA

Strigem hanc, in signifieatione avis dicas : striga au-


tern castrense voeabulum est, intervallum turmarum
significans, in quo equi stringuntur : unde etiam strigosi
dicuntur eorpore macilento.
Stirps, in significatione sobolis, foeminino genere
dicitur: sed cure materiam significat, masculino modo
stirpem reeisum dlxerunt : tamen etiam in significatione
sobolis, maseulino genere, ut Pacuvius : "Qui stirpem
occidit meum."
Sero rumores, id est, divulgo: et sero fruges, sevi.
Sero, id est, claudo (unde et sera dicta est) seravi.
Terentius, "Tu abi, atque ostium obsera intus."
Sufl'ragor, non suWrago: et suffragatus sum, non suf-
fraghvi.
Sorbeo, sorbui, non sorbsi.
Somnio, non somnior : somniavi, non somniatus sum.
Sanguis est, dum manet: effusus vero, cruor.
Sumimus ipsi: aecipimus ab alio. Sic quum damus,
dieendum Aceipe : cure permittimus ipsi tollere, dicen-
dum Sume.
Scorpio, bellica res est: at scorpius, animal.
Scribo, seripsi, scripture: cum vocalis sequitur, b
debet esse: cure consonans, p.
Sacer et venerandus, et execrandus. Virg. "Auri
sacra fames."
Suffragia populi, et qua_ honorant dicuntur, et quse
damnant.
T. Q
Testoraliquid, confirmans sententiam: eontestor, cum
quadam auetoritate afllrmans : Protestor, manifeste ca-
vendo denuncians: obtestor, aliquem jurare compellans:
attestor, ad testimonium vocans, qui sit dignitate vel auc-
toritate eminens: detestor, aliquid execrandum respuens.
Trux, ab]ativum in i et in e mittit: genitivum plura-
1era in um et in ium.
Therion, Graece O_p[ov, Latine fera : unde theriaca,
quia feraliter occidit.
DE OP_THOGR APHIA. _7

Taciturnitas, loque|m contrarla est: silentium, con-


fusis vocibus sive tumultibus: verum seiendum, quia
si|eo et taceo, et conticeo et reticeo, ab uno Grseco ve-
niunt o'_coTrac.o.
Tenax beneficii: id est memor gratis.
Torques, nomen generis communis: nam et in Mario
Livius genere mascu|ino, et Cicero torquem fceminino
posuere.
Triumpbat nos Dells, eum superandi hostes auxilium
tribuit. Deo (inquit i]|e) gratias, qui semper triumpbat
nos in Christo Jesu : et iterum expo]ialls principatus et
potestates, trlumphans mos in semetipso.
Transmlgro, quum de Ioco ad Iocum iter facio : item
transmigro dicitur, cure additamento accusativi casus)
cure aliquem de loco ad locum transfero: ut, "Nabu-
chodonosor transmigravit Juda_os de Jerusalem, et emi-
gravit de tabernaculo." Porro exemplmn verbi su-
perioris, transmigra in montem sicut passer.
Transmigrans partieipium, _eque dupliciter: et de
loco ad locum transiens aliquis, et allure de loco ad
locum transferens intelligitur.
Turtur, et masculino genere et foeminino profertur,
tunc temporis adverbium est, turn ordinis.
Terga hominum sunt, et singulari numero tergum.
Tergus quadrupedum, pluraliter facit tergora, id est
coria.
Tinguere dicendum, non tingere.
Temeritas, sine consilio: audacitas, post consilium.
Temperantia animorum: temperatio return: temperies
aurarum.
Tapete, tapetis, et tapeti : et pluraliter tapetia, tape-
tium, tapetibus altis : sed et hoc tapetum, hujus tapeti,
huic tapeto: et pluraliter tapeta, tapetorum, tapetis.
Virgilius : " Instratos ostro alipedes, pictisque tape-
tis." Sed et masculino genere dicit: " Pictosque
tapetos."
Turbo, si sit proprium, turbonis facit; ham sire
_ OPUSCULA SC|ENTIFICA

ventus, sive quo ludunt pueri, hic turbo dicitur. Vir-


gilius : "Torto sub verbere turbo."
Tumulus, et tureens tellus, et mons brevis, et sepul-
chrum _eque vocatur.
Teloneum, per t simplicem, non thelonium, aspira-
tione addita. Est autem Grace -r_v. Latine vectiga].
Tabes, tantum singulariter dicitur.
Tendiculve et tenebr_e tantum pluraliter.
U.
Usquequaque, omnimodo significat: pro quo in
psalmo Gr_eco, _s o'_pa legimus: quod significantius
Latine potest usque valde interpretari.
Ut, modo temporis adverbium est, et significat post-
quam: modo qualitatis, et significat quemadmodum:
modo optandi, et significat utinam: modo mirandi, et
significat o quam, modo conjunctio causalis : ut, volo ut
ubi ego sum, et ipsi sint meeum.
Utor divitiis et divitias.
Ulterior et ultimus, positivum gradum non habent.
Uterque, de duobus dicimus: utrique, de binis aut
de pluribus ex utraque parte positis. Uterque venit,
utrique venerunt.
Ultus, et vindicatus et punitus.
Ulcus, quod naseitur.
Urgeo, non urgo. Virgilius : "Quibusve Urgentur
peens."
Ungo, unxi, quomodo pingo, pinxi : utrumque sine u:
attamen derivatum u addit: ut, pinguis, unguine c_ras:
ita ut unguentum, non ungentum dicatur.
V.
Vacat mihi, Grace _Xok_.
Vaco militia, perfectum vacavi.
Vulgus, neutri generis est, et pluralem numerum non
habet: sed Virgi|ius masculine vulgum extulit: tit,
"Hinc spargere voces In vulgum ambiguas."
Vas, vadis, generis masculini :
Vas, vasis, neutri, de vasculo.
DB ORTHOGR_APHIA.

Vis, dupliccm habet significationem: et virtutis vi-


delicet, qum Grace _va/_L_ dicitur : et violenti_, qua_
Grace _ vocatur.
Vecordia et virus, tantum singularitcr efl'eruntur.
Vepres et verbera, et viscera, non habent singularem
dec]inationem, nisi tantum verbere et viscere. Virgi-
lius: "Et torto volitans sub verbere turbo." Et Ovi-
dius : "Viscere diviso."
Vet semper singulare.
Vervex, id eat ovis, a v litera incipiendum.
Verus, ad natur_e tantum veritatem refertur.
Verax autem dicitur, qui non mentitur: unde verus
dvemon dici potest : verax autem non potest.
Vallestria agrorum, sicut et campestria dicuntur.
Veto eulpam, et veto a eulpa, id est prohibeo a cu|pa.
Sedulius : " Pomisque vetaret acerbis," id est, a pomis.
Et Fortunatus: " Non veto conjugimn, sed pr_efero
virginis alvum."
Vultus mutatur: facies manet.
Va_, dativus et accusativus sequi debent : ut, Alius
va_ populo Maurorum ! va_ popuhm Maurorum !
Veneunt, qui venduntur.
Velocitas pedum et corporum: celeritas animorum
et factotum.
Vulnus, quod per alium fit.
Vulmr dixit Virgilius in sexto. Sed et vulturius,
Luciliua primo.
Verbum, eat omne quod liagua profertur et voce:
sermo autem, cujus nomen ex duobus compositum, se-
rendo et movendo, comptior ac diligentior sit: senten-
tia vero qu_e sensu concipitur. Porro loquela, cum
quadam eloquentia dictionis, ordo profertur. Oratio,
quum usque ad manuum artem describendus oratoris
sermo pervenit.
O_USCULA SC|KNT|FICA

DE ARTE METRICA LIBER AD


WIGBERTUM LEVITAM.

I. De Litera.

_ UI notitiam metricm artis


_ 4 habere desiderat, primo ne-
cesse est distantiam litera-
seduhs
_ rum syllabarumque

i _ omnes
discat. viginti et una:
Sunt autem ex
Latin_

_)_ quibus
pellantur,
quinque
a, e, i, o,
vocales
u, cseterm
ap-
_ omnes consonantes: at de
iisdem eonsonantibus sep-
tern dicuntur semivocales, f, l, m, n, r s, x, csvter_
novem mut_e, b, c, d, g, h, k, p, q, t: y, autem sextam
vocalem, et z decimam septimam consonantem, propter
Grseca verba, quibus consucte utimur, assumpsere La-
tini, neque enim aliter Typum, vel Zelum, vel c_etera
hujusmodi, quomodo scriberent, habebant.
Qui etiam post pereeptionem Dominicve fidei, to, %,
p, a, _,, Gra_cas literas, etsi non in alphabeti ordinem
recipiunt, divinis tamen paginis inditas continent,
videlicet, qu_e duplici apud eos figura scribitur, quo-
modo apud Latinos litera H intromittentes, propter
auctoritatem nominis Ihesu. X et p, propter nomen
Christi. aet a,, propter auctoritatem Dominici sermo-
nis, " Ego sum _zet co." , etenim tantum nomine dis-
crepat, cmterum et figura et potestate nostrum a a_qui-
parat, p Grmcorum, ab r nostro et figura distat et
nomine. Porro get a, hoc a nostris differunt, quod
DE ARTE METRIC&. _|

semper |ong_ sunt: nostr_ autem onmes vocales sunt


dichron_e, hoc est, et brevibus syllabis habi|es, et
longis, quomodo et i|lorum a _ u : ham e et o semper
apud _|os breves natura permanent.
Itaque omnes liter_e quibus ufimur, sunt viginti et
septem, vocales videlicet octo, et consonantes undevi-
ginti : sed et de his vocalibus i et u plerumque in conso-
nantium potestatem transeunt, cure aut ips_e inter se
geminantur, ut jumentum, vinum : aut cum aliis vocali-
bus junguntpr, ut janua, jecur, jocus, vanitas, veritas,
volatus. V quoque nonnunquam sibi ipsa prmponitur, ut
vultus: sed et alterum consonantis locum tenet, cum
vel Latine aurum, vel evangelium Greece nominamus.
Mirum autem quare dixerit Donatus, earn interdum nec
vocalem, nec consonantem haberi, quum inter q lite-
ram consonantem et alteram vocalem constituitur, ut
quoniam, quidem: nisi forte, quia tam leniter tunc
effertur, ut vix sentiri queat. Videtur autem non esse
firma ratio : quam ejus sententiam exponentes Pompeius
vel Sergius, dicunt earn eonsonantem esse non posse,
quia habet ante se alteram consonantem: id est, q vo-
calem esse non posse, quia sequitur il]am vocalis, ut
quare, quomodo : et ob id earn tunc non esse literam
scribunt. Quid enim, numquid, quando seribimus,
statim dicendum est, t eonsonantem esse non posse,
quod ante se habeat alteram consonantem, id est s : imo
et vocalem esse non posse, quia sequitur illam vocalis :
et cure dieimus stratum, r esse literam fatendum est,
cure et vocalis sequatur, et du_e pr_ecedant consonantes :
t quoque nihilominus consonantem, quum earn et prse-
cedar alia consonans, et sequatur. I autem hoc pro-
prium habet inter vocales, ut quoties locum tenens con-
sonantis, alteram ante se in eadem parte orationis ha-
bet vocalem : hanc etsi natura brevis erat, semper earn
positione faciat longam, ut majus, perjurium, unde et
duplex appellatur. X quoque litera consonans ejus-
4_2 v_ AaTE _ETRICA.

dem potestatis, duplex nuncupatur, ut axis. Sunt et


liquentes liter_ quatuor, I, m, n, r, qu_e diverso quidem
modo, sed certa ratione plerumque in metro solitam
consonantium vim amittere solent,et nonnunquam breves
natura syllabas inveniuntur reddere longas.

_. De Syllaba.

YLLABA, est comprehen-


sio literarum, vel unius vo-
calis enuneiati_, temporum
capax: quia omnis syllaba
aut brevis est, et tempus
recipit unum, quod atomum
metrici vocant, ut pater :
aut ]onga est, et duo recipit
tempora, ut mater. Hic
enim ma cure dicimus, ma-
ter longitudinem sui circumflexus tantmn temporis bis
oceupat, quantum pa semel cure acute dicitur pater.
Sunt igitur ]ongve syllable, sunt breves, sunt communes :
sed long_e duobus modis fiunt, natura et positione.
Natura quidem bifarie, aut productione videlicet et
singularum voealium, ut naris, sedes, finis, omen, unus:
aut duarum conjunctione, quod diphthongum vocant,
ut _evum, pcena, augustus, Eurus, hei : ut Arator,
Hei mihi! jam video subitis lapsura ruinis.
Condita lama diu templi quoque nobilis mdem.
Vel quum dicimus Tydeus Tydei, ubi e et i non se-
paramus, sed conjunctim proferimus, ne quintam potius
quam primam declinationem significet : et hoc Gr_eca
nomina sortiuntur. In Latinis non invenitur h_ee diph-
thongus. Positione autem longse fiunt syllaba_ modis sex,
cure correpta vocalis aut in duas desinit consonantes, ut
ast : aut in unam duplieem, ut dux : aut in unam desinit
consonantem, et excipitur ab altera, ut arca: aut excipitur
D_ARTE METRICA° _._

ab x duplici consonante, ut axis : aut ab i loco consonan-


tis posita, ut Troia: quve positio nonnunquam in metris
tres dividitur syllabas : ut est illud,
Anna virum tabul_equeet Troia gaza per uBdas.
Aut desinit in consonantem, et excip|tnr ab i vel u
positis in loco consonantium, ut advena, adjumentum.
Breves veto sunt syllabse, qum borum nihil habue-
tint: quod vero quidam inter longas syllabas non an-
numerant, dum autumant, quum correpta vocalis exci-
pitur a duplici litera z, ut Mezentius: aut a duabus
consonantibus, ut acre vel acris, falluntur. Nam et z
quoties in eadem parte orationis brevem sequitur voca-
lem, potest earn producere, si ita voluerit poeta, ut
gaza. Quum vero parte aliqua orationis in brevem
vocalem terminata, sequens sermo a litera z incipit,
nullam producendi habet potestatem : unde est,
Et nemorosa Zacynthus,
Et r litera liquens eodem modo sicut et 1, quum in
medio sermone brevem sequitur vocalem, prvecedente
qualibet consonante, potest hanc poetica licentia facere
longam : quum veto utralibet liquida sequens consonan-
tern in capite fuerit sermonis, non potest longam facere
vocalem, qum in fine verbi pr_ecedentis naturaliter bre-
vis extiterat. Sunt item syllabve quw utroque modo et
natura scilicet, et positione ]ongw sunt, ut dens, gens,
mons, fons_ frons.
DE ARTZ METRICA°

3. De eoramunib_ 8yllabis.
OMMUNES autem sylla-
b_e modis fiunt novem, qui-
bus aut naturaliter longse,
poetica ]ieentia in breves,
aut naturaliter breves trans-
feruntur in longas. Brevis
quippe transfertur in Ion-
gain, quum correpta vocalis
in eodem verbo a duabus
excipitur consonantibus,
quarum posterior est liquida. Est enim brevis in hoc
natura ; ut,
Mens tenebrls operta suis,
Est longa positione in hoc :
Mortisque tenebras.
In quo Sergins modo injusto utitur exemplo :
Neve flagello.
Flagellum enim in eapite verbi habet liquidam literam
consonanti subjectam, pr_epositio nunquam brevem
natura syllabam verbi praecedentis potest facere longam.
Item natura brevis syllaba ad votum poetarum trans-
ferri potest in longam, quum correpta vocalis in conso-
nantem desinit, et excipitur ab h litera. Et natura
brevis in hoc:
Porcinum tenuere gregem, niger hispidus horret.
Est voluntate poetve longa in hoe,
Vir humilis mcesto dejectus ]umine terrain.
Et item,
Mors fera per hominem miserum sibi subdidit orbem.
Ubi item quidam Grammaticorum dubium exemplum
ponunt:
Terga fatigamus hasta.
Nam etsi non h sequeretur mus, tamen esse posset
longa, poetica licentia, quia plenis pedibus superfuit,
sicut hoc quod item ponunt, est :
Omnla vincit amor, etnos cedamus amori.
DE ARTE METRICA. _5

Ubi mor ideo potuit produci, quia post emensos pedes


integros, partem terminat orationis, tametsi vocalis
sequatur.
Tertius modus est syllabv_ communis, quum verbum
aliquod in vocalem desinens correptam, excipitur a du-
abus consonantibus, quarum prior sit s. Est enim
natura brevis in hoc Fortunati :
Ordinibus variis alba smaragdus inest.
Est positione longa in hoc Sedulii :
Adveniat regnum jam jamque scilicet illud.
Quum veto s in capite verbi fuerit consonanti alii sub-
jecta, nequaquam potest ultimata verbi prioris syllabam
producere, qu_ in brevem desierat: ut Sedulius,
Stare ehoro et placidis cc_lestia psallere verbis.
Et Fortunatus :
Vocibus alternis divina poemata psallunt.
Falsoque definivit Pompeins, s non posse liquescere,
nisi ipsa antecedat: ut,
Ponite spes sibi quisque suas.
HancVirgilius et in medio verbo alteri con sonanti pr_-
positam, ubi commodum duxit, liquentium more transiliit :
Hortatur Mnestheus, nunc nunc insurgite remis.
Nisi forte hunc versum ita scandendum putamus, ut
sit : Horta spondeus : tur Mne, spondeus : stheus nunc,
spondeus: conjunctis scilicet vocalibus, quod diph-
thongum vocant. Unde bene Donatus, quum de
liquentibus literis loqueretur, dixit specialiter de het
s litera, su_ cujusdam potestatis est: quse in metris
plerumque vim consonantis amittit.
Est enim modus quartus syl]ab_e communis, quum
post pedem quemlibet una syllaba brevis remanserit de
verbo, qu_ vel in vocalem desinens excipiatur a conso-
nante verbi sequentis, vel in consonantem desinens ex-
cipitur a litera vocali. Est enim natura brevis in hoc :
Cujus onus leve est, cujus juga ferre suave est.
Est longa, permissu poetico in hoc:
Frondea fieus erat, cujus in robore nullum.
DE ARTE METRICA.

Quod genus syllab_v inter longas vel omnino refu-


giendum, vel parcissime usurpandum est. Unde et in
recentioribus poetis non facile ejus invenies exemplum :
quamvis et apud Virgilium non rarisshnum, apud
Homerum non frequentissimum reperiatur.
Quintus modus est, quum pars orationis desinit in
diphthongum, sequente statim vocali. Est enim per
naturam longa in hoc, Mus_ Aonides : est per licen-
tiam brevis in hoc, Iusul_e Ionio in magno : quod poste-
riores poet_e magis in una parte orationis fieri volu-
erunt: unde hujus et nostratibus facile poematibus
invenies. At quum diphthongus a vocali alterius
vocabuli excipitur, quum hanc per synalmpham transi-
liendam esse dicebant : ut Prosper in prmfatione Epi-
grammatum :
Nec nostr_ehoc opis est, sed ab illo sumitur hic ros,
Qui siccam rupem fundere jussit aquas.
Sextus modus est, ut Donatus ait, quum producta
vocalis est, vocali altera consequente. Est enim longa
in hoc :
0 utinam in thalamos invisi Cmsarisissem.
Brevis in hoe: _.
Te Corydon, o Alexi ; trahit sua quemque voluptas.
Quod moderni versificatores in eadem potius parte
orationis consuerunt facere : ut,
Eoi venere magi, smvumque tyrannum
Splendidus auetoris de vertiee fulget Eous.
Et rursus longa est per namram ita,
Angelus intaetm eeeinit properata Mariae.
Brevi per lieentiam ita :
Exultat Maria, quum prima affam'ma sensit.
Aut cum longa vocalis, vel etiam brevis, quo partem
terminat orationis, excipitur a voeali alterius verbi,
priorem per synalcepham absumunt : ut Prosper,
Nam site virtute tua ad e_lestia eredas
Scandere_de superis pulsus ad ima cadis.
Quamvis et Arator, imitatus veteres, dixerit,
DE ARTEMETRICA. 47

O utinam nostris vo|uisses fida juventus


Consiliis parere prius, ne littora Cretin
Linqueres, insanam rabiem passura profundi.
Septimus modus est, quum pronomen e litera ter-
minatum, vocalis statim sequitur. Est enim longa in
hoc,
Non quia qui summus pater est, et filius hic est :
Sed quia quod summus pater est, et filius hoc est,
brevis in hoc.
Hic vir hic est, tibi quem promitti smpius audis.
Sed et adverbium c litera terminatum, communem sylla-
barn facit. Est enim longa in hoc Paulini:
Donec aspirante Deo conatibus _gris.
Brevis in hoc Prosperi,
Ut morbo obsessis prmstandaest eura medendi,
Donec in mgroto corpore vita manet.
Octavus modus est, cure eorreptam vocalem in eadem
parte orationis sequitur z consonans Gr_eca duplex.
Est enim longa in hoe Juvenci.
Difllcile est terris at_xos divite gaza.
Est brevis in hoc ejusdem.
Et gaza distabat return possessio fulgens.
Nonus modus est, quo omnis syllaba novissima
versus in quocunque metro inditrerens est, qu_e Gra_ce
J_d_l_opo_, et ad voluntatem poet_ vel correpta pro-
ducitur, vel corripitur producta, quod frequentius est
quam ut exemplis indigeat. Sciendum est autem, quod
x litera duplex, nunquam facit communem syllabam, sed
cum in eodem verbo sequitur vocalem, semper earn
habet longam aut natura, ut pax, lex, lux, rex, vox:
aut positione, ut fax, nex, nix, nox, nux, et exul, exitus
et exitium. Cure veto in primordio verbi fuerit, non
potest producere ultimata syllabam prioris verbi, quod
in brevem desierat vocalem: ut,
Pontibus instratis eonduxit littora Xerxes.
N quoque litera pari ratione (nisi fallor) cure in
medio verbo consonanti alteri fuerit subjecta, pr_ece-
48 OPUSCULA 8CIENTIFICA.

deutem B_ll_laam sire ustura _eu positioue semlmr


longsm hsbet: ut regua, cslumffm. Cure veto in p_-
mordio verbi fuerit alii subjecta consonanfi, ut Cneus,
gnarus, profecto ultimata syllabam verbi prioris, si in
brevem desierit voca]em, brevem hsnc ut fuerat rema-
here permittlt, neque ullam produeendi habet potes-
tatem, Prospero teste qui sit,
Nec f.amenhoc toto depellit corpore gnarus
Naturam errantum dividere a viti/s.
Unde et inter Iiquidas annumeratur, tsmetsi non its
ut b vel r, quee communes syllabas facere solent.

4. De Primis ,_yllabi_.
.tEC de differentia syllabs-
rum paueis diets sint, quas
suis etiam exemplis ipse plu-
rimum discernere potest, qui
scansionem versus heroici
discere cursverit. Sed qui
ad hoc pervenit,
hunc interim hortamur, syl-
labas omnium partium orao
tionis ex principio versuum
heroicorum diligentius scrutetur. Omnis enim versus
hexameter, qui sex pedibus : et pentameter, qui quin-
que pedibus constat, primam syllabam longam habet,
quia vel a spondeo vel a dactylo incipit : quorum prior
pars duabus longis syllabis consistit, ut dicens:
secundus longa et duabus brevibus, ut dicimus: et
omnino cure codicem hexametri vel elegiaci carminis
assumis in manus, quameunque paginam aperiens in-
spexeris, quemeunque versum arripiens legeris, absque
ulla dubitatione primam syllabam nut natura aut posi-
tione longam invenies : quia nimirum sire spondei sire
dactyli constat esse principium. Item prima smpe
syllaba ex compositione figurve deprehenditur: ut si
neseias qualis sit pius, ex compositione qu_e est impiua,
DE ARTE MRTRICA. _9

qxmlis sitpius co_osdtur, |_cet in a|_qu_hus hoc faUat.


!qam cure a_c'unus nubere, nu longa est: _tem cure
dicimus innuba vel pronuba, sit brevis nu in eomposl-
tione : item lux |ucis, longa est : lu, lucerna brevis est.
Item homo brevis est ubique, humanus longa. Itur in
anticluam sylvam: longa est. Superumque ad lumen
iturus : brevis est: sed hoe invenir/raro confingit: re-
rum si qua_ libet pars orationis prmpositionibus com-
ponatur, pr/mas syllabas ex his cognoscimus. Nam
talis manebit fete omnis composita syllaba, qualis et
ipsa pra_positio fuerit: ut deceptus, abundans. De,
videlicet longa et a brevis. Item ex ipsis pra_posi-
tionibus ad et ob, in et sub, diverse in verbis ponuntur:
nam corripiuntur cure crescendo dissyllaba reddunt: ut
adit, obit, init, subit. IndifFerenter sunt cure tri-
syllaba faciunt: ut adjicit, objicit, injicit, subjicit.
Producuntur tantum quum tetrasyllaba ex se reddunt :
ut adjicio, objicio, injicio, subjicio. Item producuntur
qure per prm et per qua_ in primis syllabis scribuntur:
breviantur veto precium, precor, premo, prehendo,
queror, hoc est querelam depono: et quse ex his per
derivationem, vel declinationem, vel compositionem
fieri possunt: et que conjunctio: item eontra, brevi-
antur ex iisdem pra_positionibus in compositione: ut
dehinc, profectus, professus, profusus, profatus, pro-
avus, pronepos, et csetera. Sunt item aliquanta verba
qum primas syllabas temporum ratione permutant, quse
subter collecta in omni pr_eterito perfecto, et vel in
omni pr_eterito plusquamperfecto, vel in uno futuro
modi tantum conjunctivi producuntur, ceeteris autem
modis et temporibus breviantur: ut sunt ha_c, lego,
legi, quum legero : faveo, favi, quum favero : venit
veni, quum venero: fugio, fugi, quum fugero: facio,
feci, quum fecero: sedeo, sedi, quum sedero: fodio,
fodi, quum fodero: video, vidi, cure videro: voveo,
vovi, cure vovero: juvo, juvi, cure juvero: ago, egi,
cure egero: emo, emi, cure emero: lavo, lavi, cure
R
_0 OPUSCULA SCIENTIFICA

lavero: odio, odi, quum odero: sero, sevi, cure severo:


sino, sivi, cure sivero: caveo, carl, cure cavero. Item
contra inveniuntur, qu_e in pra_senti tempore producta
sunt, et in pra_terito breviantur: ut pono posui, cogo
corgi, do dedi, sto steti: item omnia verba qua_ in
pra_teritis ante crescunt, in primis syllabis breviantur:
ut pendeo, pependi, tondeo totondi, posco, poposci,
curro, cucurri, tendo tetendi, pello pepuli : item in ver-
bis qua_ iisdem literis scribuntur, notandum quod liber
sire librum significat aut corticem, brevem habet li, si
liberum, longam, Pila, si vas significat, longam habet
pi: si speram, brevem. Domus, brevem habet do:
doma, id est rectum, longaal. Plaga, quum dima
significat, brevis est pla: quum vindictam, longa.
Palus paludis, brevis est pa : palus pall, longa. Popu-
lus, quum vulgus significat, brevis est po: quum
arboreta, longa. Nitens, a nitore brevis est ni: nitens,
a nisu longa: item educo educis, longa du: educo,
educas, id est, nutrio, brevis. Concido, decido, incido,
occido, si ad casum pertinent, correptam habent ei : si
ad eoncisionem, productam. Colo eolis, brevis est co:
colo, colas, longa. Placo plaeas, producta pla: placeo
places, correpta. Pareo pares, id est appareo sire ob-
tempero, producta pa: paro paras, id est, pra_paro: et
patio paris eorrepta. Parentes, quum apparentes sig-
nificat, producta pa: quum genitores, correpta, sieur
et parientes. Idem si neutri generis est, corripitur:
si masculini, producitur in utroque numero. Levitas,
si instabilitatem mentis de.signat, aut pusillitatem pon-
deris, brevis est le: si lenitatem tactus, unde ligna in
a_dificio levigata dicuntur, longa est.
DE_ ARTE METRICA, 51

5. De Mediis Syllabls.

MEDIASsyllabas tribus modis cognoscimus, positione,


diphthongo, et accentu: sed de positione et diph-
thongis, supra tractavimus. Accentus autem quasi ad-
cantus dictus, quod ad cantilenam vocis nos faciat ag-
noscere syllabas: qui voeis aecentus duo sunt, ad ea
qua0 tractavimus necessarii, correptus et productus.
Correptus est, quoties sine ulla mora voeis medias
syllabas enunciamus, ut movnia, tabula. Productus
est, quoties medias syllabas cure aliqua mora vocis
exprimimus, ut fortuna; natura. Sciendum tamen est,
quia illa quse in verbis 1 correpta proferuntur, cure in
medium venerint, et ipsum 1in e mutaverint, ut legis lege
legere, ubique breviantur, excepto tamen cure a tribus
excipiuntur eonsonantibus, b, met t: ut legebam
legemus legetur : cvetera melius accentibus colliguntur,
quia aceentus in trisyllabis et tetrasyllabis, et deineeps
ita considerandus est: ut si qua_ratur, amicissimorum
quibus syllabis constet, ediscimus primam brevem ex-
emplo : ut, Nimium dilexit amicum : seeundam longam
accentu invenimus, tertiam longam positione, quartam
brevem aeeentu: quia quum dieimus Amieissimus,
penultimam cure brevi aceentu invenimus, quintam
accentu longam: ultimata vero qualis sit, per singulas
partes orationis monstrabimus in oratione subjecta.

E'2
5_ OPUSCULA SCIENTIFICA

6. De Ultimis Stlllabis Norainum, Pronominum, et


Participiorum.

:... has habet breves, a ut citha-


rista, vinea, toreuma : e, ut
sedile: o, ut ordo, virgo:
u, ut cornu: el, ut mel: il,
ut vigil: ul, ut consul: m,
-7_ OMINATIVUS
ut tectum: n, ut singularis
carmen:

nemus: Jr, ut vir: or, ut


us, utjustus, cursus, cedrus,
doctor: t, ut caput: has
item longas, i, ut frugi : il, ut Tanaquil : ol, ut sol : as,
ut facultas : c, ut halec: item h_ec sunt, qu_e in mono-
syllabis producuntur : in dissyllabis autem et trisyllabis
vel in eveteris polysyllabis corripiuntur, ar, ut far, Nar,
C_esar : er, ut ver, pater : ur, ut fur, murmur : is, ut
vis, glis, fortis: al, ut sal, Hannibal: item torcular et
pulvinar producta, quia quibusdam placuit hoc torcu-
lare dici, non torcular : et hoc pulvinare, non pulvinar.
S terminatus, si quinta_ declinationis fuerit, producitur,
ut dies: si tertian, tune longa est, quum genitivus
singularis non crescit, ut labes, cmdes, tabes, pubes,
elades, fames, vulpes, claves, _edes, strages, Hercules,
proles, nubes: quamvis quidam nubs nominativum
enunciari maluerit: vel quum crescens, e produetam
ante novissimam syllabam habuerit, ut merces, quies,
mercedis, quietis: vel quum monosyUaba fuerint
nomina, aut de monosyllabis ducta, ut pes, bipes,
sonipes: ubi notandum quod pes, sicut et sal et par,
quum monosyllabum est, longa est. At quum per
alios easus declinari cceperit, primam syllabam corripit:
item Ceres, aries, paries, abies, nominativo et voeativo
casu es producunt: at in cmteris casibus corripiunt:
breviatur vero es, si aut e in i mutaverit in genitivo
creseente, ut miles militis: aut brevem habuerit, ut
DE ARTE METRICA.

seges segetis. Os monosyllaba, sl ora significat, l)ro-


ducitur: si ossa, breviaturo Qu_ tamen os syllaba
quum in dissyllabis vel in trisyllabis venerit, et media
syllaba genitivi l)roducta natura permansit, tunc longa
erit, ut nepos nepotis: si vero correl)ta , breviatur, ut
coml)os coml)otis. Us cure in genitivo creseente longa
permanserit, l)roducitur, ut virtus virtutis, tellus teUuris:
excel)to uno palus, quod in genitivo disterminatur,
l)alus l)aludis. Unde est, Regis opus, sterilisque din
l)alus, al)taque remis. Si vero in genitivo crescente
non l)ermanserit, aut non creverit, corril)itur; ut pectus
l)ectoris, vulgus vulgi. Genitivus, dativus et ablativus
l)roducuntur, sed genitivus quum terti_e fuerit declina-
tionis, cure ablativo suo e tantum litera terminato
breviatur: ut a fonte fontis, excepto uno quod l)ro-
dueitur, ab hac fame, quod veteres hujus famei, non
hujus famis : et huie famei, non huic fami declinabant.
Ubi notandum, quod nomina quint_e declinationis, qu_e
in ei literas genitivo et dativo casu terminantur, et has
divisas et utramque longam habent, ut faciei, diei, fidei,
aecusativus brevis est semper, vocativus similiter, ex-
cel)to cure i terminatur, ut Laurenti. Ubi notandum,
quod nomina, qu_e in ins terminantur, in genitivo casu
dul)lici i efferuntur, in vocativo siml)lici, in utroque
longam habent : ut filius, filii, o fili : vel certe vocati-
vum in e eorrel)tam terminant, ut iml)ius , iml)ie: qui
etiam vocativus dum similis nominativo fuerit, regulam
nominativi sequitur, ut h_ec l)aul)ertas, et o l)aupertas.
Nominativus aecusativus et vocativus l)lurales in nms-
culino et fccminino genere l)roducuntur, eorril)iuntur
in neutro. Ambo et duo, si neutra sunt, corril)iuntur:
si maseulina, l)roducuntur. Genitivus in omnibus
brevis est. Dativus vel ablativus si in is terminantur,
longi sunt, ut doetis: si in bus, breviantur, ut rebus.
In hac regula omnia nomina, l)ronomina, l)articil)ia
continentur. Sed l)ronominis declinatio in hoc tantum
diWert, quod in monosyllabis, qu_ vocalibus constat,
_ OPUSCULA SCIENTIFICA

ut o, in quolibet casu producuntur : sed genitivus cum


in us terminatur, breviatur, ut illius. Dativus vero,
sicut in nomine, semper ]ongus est, excepto mihi, tibi,
sibi, qum indiWerenter dici possunt: sic reliqui quo-
que easus regulam sumunt ex nomine. In Grmcis
vero nominativus singularis has habet breves, a ut
ecclesia, baptisma: as, quum genitivus dos habuerit,
ut Arcas Arcados, Pallas Pallados: os quum in ge-
nitivo diphthongum habuerit, ut Delos Deli: longas
vero has, ut schole, synagoge, qum Latina consuetu-
dine in a terminat. O, ut Dido : an, ut Titan : en, ut
lien, syren: in, ut delphin: on, ut Memnon: er, ut
aer, rather: as, ut __neas: es, ut Anchises. Geni-
tivus breviatur, quum dos vel tos habuerit in fine, ut
Arcados, poematos: Dativus, quum i, ut Palladi:
Accusativus, quum a vel on, ut Thesea, Delon.
Alias longus est vocativus, quum a terminatur, in mas-
culinis tantum longum est, ut JEnea: nam in foemi-
ninis corripitur, ut hmc cathedra. E terminatus pro-
ducitur, schole, synagoge, pentecoste, parasceue, ex-
ceptis his quorum nominativus os terminatur, ut Petros
Petre. I terminatus corripitur, ut o Alexi. O finitus
producitur, ut Dido. Nominativus et vocativus plu-
rales, quum a vel es terminantur, breves sunt, ut
rhetores, charismata: alias longi sunt, ecclesia. Geni-
tivus longus est, si tamen Grmce fuerit declinatus, ut
laon, cedron, id est populorum, cedrorum. Dativus
in s terminatus corripitur, ut Arcas : alias longus est,
ut lais, id est populis. Accusativus si in as fuerit
terminatus, eta genitivo singulari venerit, os finito cor-
ripitur, ut Arcados Arcadas, alias productione lmtatur,
ut ecclesias.
4

DE ARTE METRICA° 55

7. De ultimis s_tllabls verborum et adverbiorum.

N verbis
onis produeuntur
prima_ aeonjugati-
et as, ut

es, ut sede sedes : in tertiw


product_e i et is, ut nutrl
nutrls: in tertia_ corrept_e
breviantur e et is, ut cerne
cernis. In omnibus o eor-
c_
'__! __ ripitur, ut amo, sedeo, eerno,
amaamas:in
nutrio : tametsisecundweet
auctoritas
varlet eadem in infinitivo modo penultimas syllabas
a, e, et i produetas habent, ut amare, sedere, nu-
trire. Item e correptam, ut cernere. Similiter in
aliis modis produetis ejusdem vocalibus, ut amarem,
amares, amaret, et ca_tera ad suam formam : e cor-
repta in verbis terti_e conjugationis correpta_, ut eer-
hereto, eerneres, et cmtera. Item es corripitur, ut sum
es, et qua_ ex his eomponi possunt, ut adsum ades,
possum potes: item faxis, yells, adsis longas, quia
pluralis humerus ea producit, quum dicimus produeta
media, adsitis, velitis, faxitis. Omnes in verbis novis-
simve syllable, qua_ sunt hujusmodi, ut reset ses, longa_
sunt, quia producit eas numerus pluralis, ut amares
amaretis, amasses amassetis. Item produeenda sunt
qum in c terminantur, ut fae; die, due, indue: aut i,
ut amavi amari : aut in u, ut amatu. Corripiuntur au-
tern quee in m aut in es, ut amem ames : vel in us, ut
amamus : vel in t, ut amat : vel in re, ut amare : vel in
tis, ut amatis.
Adverbia qu_ein a terminantur, productione gaudent,
ut una : quw vero in e, ex nomine veniunt, et compara-
tionis gradus servant, ut doete, doetius, doetissime,
produeuntur : si autem a se nascuntur, ut sa_pe: aut
non comparantur, ut rite: aut in comparatione deft-
ciunt, ut bene, male, breviantur. I finita, printer quasi_
56 OPUSCULA SC|EN_TIFICA

ibi et ubi, vel quve ex ipsis fiunt, ut sicubi : producuntur,


ut heri. O indifl'erenter accipitur, ut falso. U pro-
ducitur_ ut noctu. Let r breviantur, ut semel, pariter :
ul ut simul, mut tam. N veto excepto non : en, an,
ubique breviantur, ut forsan. S breviatur, ut magis,
funditus, excepto cure a prveeessit, ut alias. C produ-
citur, ut hic, illic, adhuc. Monosyllaba produeuntur,
ut cur, plus : exceptis his, bis, et ter : verum ne du-
plieiter profertur. Nam produeitur, cure prohibendo
dieitur: Serutari ne cura procax abstrusa laboret ; vel
quum ponitur pro ut non, ut idem Prosper ait, Et
vindicta brevis sic noxia crimina finit, Ne sine fine
habeat debita poena reos. Corripitur autem, cure in-
terrogando vel increpando ponitur: ut, Tune cruente
ferox, audax, insane, rebellis. S in numeris corripitur,
ut toties, quoties, septies, deeies.

8. De ultimis S!tllabis Conjunetionum, Pr_positionum,


et Interjeetionum.

. omnes corripiuntur : sed


_'_ quve a vel i terminantur,
exeepto qua, ita, nisi, pro-
ducuntur : ut propterea,
ONJUNCTIONES fere

• _ n desinunt, si a vel i ante


, ._ tur:
earn ut an, sin, produeun-
habuerint, atioquin.
l_i_ interea, siet ni. Quvein
C_cterve breviantur, excep-
tis his quve positione sunt longve, ut ast, aut.
Accusativve prvepositiones solve, quve in a exeunt,
producuntur, ut intra, et unum monosyllabum cis:
ablativve vero corripiuntur onmes, ut ab, except-is
monosyllabis, quve aut vocalibus constant, ut a: aut
vocalibus terminantur, ut de. Communes prmposi-
tiones correptas esse liquet, ut super. Nec de loque-
D_E AI_TE METItlCAo 57

]aribus pra_positionibus reticendum; tametsi non in fine,


sed in principio verborum semper ponantur, qute sunt :
am, co, con, di, dis, re, se. Quarum am et dis positionem
qumrunt, ut ampleetor, disjungo, et ideo longm fiunt.
Co dichrona est, ut coerceo, connecto. Con longa,
ut conjicio. Di longa, ut dirigo. Se longa, ut seeerno.
Re autem ubique breviatur, ut remitto, excepto refert
cum distat significat: ut,
Prmterea jam nec mutari pabula refert;
Et uno verbo rejicio,
Rejiee ne maculis infuscet vellera pullis.
Omnes interjectiones, si monosyllab_ fuerint, pro-
ducuntur, ut heu: Cveterm vero exemplo similium
partium orationis mstimandoe sunt; item interjectiones
omes, ut Audacius ait, cure de Grmco sermone mu-
tuati sumus: ideo in novissimis syllabis fastigium ca-
piunt, ut pape, atat : eodem modo et cmterm similiter,
vel acutum vel circumflexum in ultimo sumunt accentum.

9. De Pedibus.
ES, est syllabarum et tem-
_ " , _ porum eerta dinumeratio:

!_ I pedali regula ad versum


utimur mensurandum. Sunt
autem pedes dissyllabi qua-
tuor, trissyllabi octo, te-
trasyllabi sedecim, singuli
i nominatim
dictus inde, distincti;
quod hoe atquasi
qui
ex his geminatis aecreseunt
sine nomane generaliter ma_vT/at , id eat eonjugationes
dicuntur : made fit, omnes pedes a dissyllabis usque ad
hexasyllabos eentum vigintiquatuor eolligi: de quibus
in Donato plenissime, quisquis velit, inveniat : sed nos
, in prmsenti opuseulo dissyllabos tantum et trissyllabos
meminisse sufficiat. Ergo dissyllabi quatuor hi sunt,
pyrriehius ex duabus brevibus, temporum duorum, ut
amor: huic contrarius est spondeus, ex duabus longis,
58 OrVSCVLASCt_NTIrtCA

temporum quatuor, ut _stas. Iambus ex brevi et longa,


temporum trium, ut patens. Huic contrarius est Tro-
ch_us ex longa et brevi, ut versus, temporum trium.
Trisyllabi octo hi sunt : tribraehys ex tribus brevibus
temporum trium, ut maeula : huic contrarius est molos-
sus, ex tribus longis, temporum sex, ut YEneas. Ana-
pmstus, ex duabus brevibus et longa, temporum qua-
tuor, ut pietas : huie contrarius est dactylus, ex longa
et duabus brevibus, temporum quatuor, ut regula.
Amphibraehys ex brevi et longa et brevi, temporum
quatuor, ut arena: huic eontrarius est amphimaerus,
ex longa et brevi ]onga, temporum quinque, ut impo-
tens. Bacchius, ex brevi et duabus longis, temporum
quinque ut poet_ : huic contrarius est antibacchius, ex
duabus longis et brevi, temporum quinque, ut natura:
hos sequuntur, ut dixi, pedes tetrasyllabi sedecim, pen-
tasyllabi triginta duo, et asyllabi sexaginta quatuor.
Sed h_c interim nostro operi_ quod de arte metriea
cudimus, satis esse putamus.

10. De Metro Dactvtieo, Hexametro vel Pentametro.

ETRUM dactylieum hex=


ametrum, quod et heroicum
vocatur, eo quod hoc maxi-
me heroum, hoc est virorum
r fortium facta eanerent, c_-
teris omnibus pulchrius cel-
siusque est : unde opu_ulis
tam prolixis quam suc-
einctis, tam vi]ibus quam
nobilibus aptum esse con-
suevit. Constat autem ex dactylo et spondeo, vel
trocheo, ita ut recipiat spondeum locis omnibus, prater
quintum, daetylum prater ultimum: trocheum veto
loco tantum ultimo, vel (ut quidam definiunt) spondeum
ultimo loco semper, et in omnibus printer qulntum:
troeheum vero nusquam: quia etsi ultima brevis est
DE ARTE METRICA. 59

natura, tamen spondeum facit, ad votum poetarum,


quia (ut prmdiximus) ultimata versus omnes syllabam
indifl'erenter aecipiunt, alioquin legitimum numerum
viginti quatuor temporum versus hexameter non
habebit, quia tot illum pro sui perfectione habere
decebat, quot habet libra plena semiuneias. Hujus
exemplum, Culmina multa polus radianti lumine com-
plent; hoc metrum post Homerum Heroiei nomen
aecepit, Pythium antea dictum, eo quod Apollinis
oracula illo metro sint _edita: huic cognatum est et
quasi familiariter adha_rens, ira ut sine ipsius pr_esidio
nunquam id positum viderim metrum dactylieum pen-
tametrum. Quod reeipit spondeum loco primo, et
secundo dactylum locis omnibus. Cataleeton est in
medio et in fine: hujus exemplum, La_tanturque piis
agmina sancta choris. Hujus metris versus quidam ita
seanden os astruunt, ut quinque absohttos pedes eis
inesse doceant, spondeum sive dactylum loco primo et
seeundo spondeum, tertio semper, quarto et quinto
anap_estos: veluti si dieam, Qu_erite regna poli, qu_erite
regna poli. Qumrite daetylus, regna po daetylus,
li qu_e spondeus, rite re anap_estus, gna poli anap_estus.
Quod rationi ejusdem metri, ni fallor, minus videtur
esse eonveniens, cure universi qui hoe metro usi sunt,
versum omnem in medio diviserint, duabus penthemi-
meris eonstare voluerint, quarum prior dactylum sive
spondeum lieenter in utraque regione reeiperet, poste-
rior solos daetylos in utroque: hoe autem et superius
metrum ubi juneta fuerint, elegiaeum carmen voeatur.
Eleos namque miseros appellant philosophi, et hujus
modulatio earminis miserorum querimonia_ congruit,
ubi prior versus est hexameter, sequens pentameter.
Quo genere metri ferunt eantieum Deuteronomii apud
Hebra_os et Psalmos 118 et 144, esse descriptos.
Nam librum Beati Job simpliei hexametro scripture
esse asseverant. Observandum est autem in carmine
elegiaco, ne quid unquam de sensu versus pentametri
60 OPUSCULASCIENTIFICA

remaneat inexplicitum, quod in sequenti versu hexa-


metro reddatur, sed vel uterque sensibus suis ter-
minetur versus: ut Seduhus :
Cantemus soeii Domino, cantemus honorem,
Dulcis amor Christi personet ore pio.
Vel sibi mutuo prior hexameter ac pentametur subse-
quens, prout poet_e placuerit, conserantur ; juxta i]]ud
Prosperi :
Solus peccator servit male, qui ]icet amplo
Utatur regno, sat miser est famulus.
Nam sequentes versiculi etsi his sunt subjuneti, sibimet
sunt tamen invicem conjuncti, et secundus primo dat
supplementum. Sequitur enim,
Cure mens carnali nimium dominante tyranno
Tot servit sceptris, dedita quot vitiis.

11. Qure sit optima Carminis Forma.


T vero in hexametro car-

um plurimorum solet esse


_,oTatissima, quod in Ara-
_! tore et Sedulio frequenter
mine concatenatio
invenies, versu-
modo duobus,

or aut quinque versibus,


nonnunquam sex vel sep-
modo tribus, modo quatu-
tern, vel etiam pluribus ad-
invieem connexis, qualc est i]lud :
Lot Sodomis fugiente chaos, dum respiclt uxor,
In statuam mutata salis stupefacta remansit.
Ad poenam conversa suam, quia nemo retrorsum
Noxia contempti vitans discrimina mundi,
Aspiciens salvandus erit; nec debet arator
Dignum opus excrcens, multum in sua terga referre.
Et Arator:
Jura ministerii sacris altaribus apti,
In septem statuere viris, quos undique leotos
DZ ARTE METRICA° 6]

Levitas vocitare placet, quam splendida ceepit


Ecclesim fulgere mantub qu_e pocula vitro
Mkceat, ct latices cure sanguine porrigat igni.
Verum hujusmodi connexio, si ultri modum proeedat,
fastidium gignit ae ta_dium : hymnos vero quos choris
alternantibus canere oportet, neeesse est singulisversi-
bus ad purum esse distinetos, ut sunt omnes Ambro-
siani. Optima autem versus daety]iei ac pulcherrima
positio est, cure primis penultima, ae mediis respondent
extrema : qua Sedulius uti frequenter eonsuevit : ut
Pervla divisi patuerunt c_rula ponti ;
Et,
Sicca peregrlnas stupuerunt marmora plantas,
Et,
Edidit humanas animal peeuale loquelas.
Item in pentametro,
Dignatus nostris accubitare toris ;
Et,
Rubra quod appositum testa ministrat olus.
Non tamen hoe continuatim agendum, verum post
aliquot interpositos versus. Si enim uno modo pedes
semper ordinabis, et versus tametsi optimus sit, status
statim vileseit : aliquando versus nominibus tantum per-
fieere gratum est : ut Fortunatus,
Lilla, narcissus, viol_e, rosa, nardus, amomum,
Oblectant animos gramina nuUa meos.
Quod idem et in propriis fecit nominibus, Ut
Sara, Rebecca, Rachel, Hester, Judith, Anna, Noemi,
Quamvis prmcipue culmen ad astra levent.
Fecit et in verbis :
Blanditur, refovet, veneratur, honorat, obumbrat,
Et locat in thalamo membra pudica sua.
Studendum pr_eterea metricis, quantum artis docort._m
non obsistit, ut mobilia nomina fixis prmponantur, sed
nec concinentia nomina conjunctim ponantur, verum in-
terposita qualibet alia parte orationis : ut
Miffs in immitem virga est animata draconem.
Prlus quam virga posuit miffs, prius immitem quam
6_ OeV_CULASClE_TtriCA.

draeonem, reed et hoe discretim, id est interposito


verbo est anlmata, non quod hsee semper observari
neeesse sit, sed quia eum fiunt, deeori sint. Nam et
Prosper mutato hoe ordine, feeit versum deeentissimum:
Moribus in sanetis pulehra est eoneordia paeis.
Et item,
Lex veterna Dei stabili regit omnia nutu,
Nee ratio murat tempore eonsilium.
Et Lueanus poi_ta veteranus, Ca_saris et Pompeii prmlia
deseripturus ita ineipit :
Bella per 2Emathios plus quam civilia campos,
Jusque datum seeleri eanimus, populumque potentem,
In sua vietriei eonversum viscera dextra.
Cumque superba foret Babylon spolianda trop_eis
Ausoniis, umbraque erraret Crassus inulta,
Bella geri placuit nuUos habitura triumphos.

12. De Seansionibus sire Ca_suris Versus heroieL

versibus sunt species qua-


tuor : conjuneta, distineta,
mixta, divisa. Conjuneta
CANSIONUM autem in

betur, ilia est, ubi nusquam


___ qum ea_teris laudabilior ha-
Immortale nihU mundi corn-
page tenetur.
__ pesDistineta,
cure verbo finitur,eum
ubi verba ut
pedibus terminantur : ut
Hme tua sunt bona sunt quia tu bonus omnia eondis.
Quam versificationis speeiem rarissime invenies: ham
etsi non post duos vel tres Pedes syllaba superfuerit
quam pentemimerim et heptamimerim vocant, ratus
haberi versus nequit : sicut hie, Post duos pedes sunt,
post tres, tu superest. Mixta est scansio, qum utrum-
clue in se habet, ut in quibusdam eonjunctus, in qui-
busdam veto separatus sit versus : ut,
Nobis certa tides mternvein secula taudis ;
DE ARTE METRICA.

Et, Pacificos Deus in numerum sibi prolis adoptat.


Divisa est, ubi primi tres pedes concatenati inter se a
reliquis pedibus separati sunt : ut
Inde Dei genitrix pia virgo Maria coruscat.
Et prosper :
Corde patris genitum creat et regit omnia verbum.
Nec minus c_esurarum intuendus est status, quse et
ips_e sunt quatuor: pentemimeris, heptamimeris, cata-
triton trocheon, bucoliceptomen. Pentemimeris, ubi
post duos pedes invenitur semipes, qui versum dividat,
et partem terminet orationis. Heptamimeris, ubi post
tres pedes invenitur syllaba : ut,
Cure tua Gentiles studeant.
Dicta autem pentemimeris et heptamlmeris Greece,
quasi semiquinaria et semiseptenaria, quia quum per
spondeos flunt hwc quinque sy]labis, ilia constat sep-
tern : et in hac quinta syllaba semipedem, in ilia tenet
septima. Catatriton trocheon, ubi tertio loco invenitur
trocheus, non quod in medio versu esse possit, sed
ablata una de dactylo syllaba remanet trocheus: ut
Grandisonis pompare modis. Bucoliceptomen, ubi post
quatuor pedes non aliquid remanet : ut,
Semper principium sceptrum juge gloria consors ;
Et, Christus erat panis, Christus petra, Christus in undis.
Qu_e c_esura inde nomen habet, quod in Bucolicis
smpe inveniatur. Item ubi post duos pedes superest
syllaba, comma dicitur : ubi post duos pedes nihil re-
manet, colon vocatur : qu_e tamen nomina apud oratores
indifferenter ponuntur, qui integram sententiam perio-
dum appellant. Partes autem ejus cola et commata di-
cuntur: ut puta, Sustinetis enim si quis vos in servi-
tutem redigit: colon est. Si quis accipit, colon est.
Si quis devorat, colon est. Si quis extollitur, etc.
usque ad plenam sententiam, cola sunt, et commata.
Plena autem sententia, periodus est. Interpretatur
autem colon membrum, comma incisio, periodus clatlsula
sire circuitus.
OPUSCULA SCIENTIFICA.

13. De SltnalelMw.
YNALEPHARUM quo-
que commemorando ratio
• est, quia nonnunquam ul-
tima verbi syllaba vel par-
ticula syllabm videtur ab-
sumi. Unde synalepha
Graece dicitur, quasi quo-
dam saltu transmittens. Fit
autem duobus modis. Pri-
tm_-f_ mo, quum aliqua pars ora-
tionis aut in vocalem literam, aut in m consonantem
desinit, incipiente a vocali sequente parte orationis. Ilia
qum sequitur pars orationis prsecedentem vel literam
vocalem, vel syllabam quae in m desierat, sua vocali ab-
sumit. Quod dico hujusmodi est,
Arcta via cst, vere qum ducit ad atria vitro.
Scanditur enim ira, Arcta vi dactylus, est ve spon-
deus, intercepta a syllaba per synalepham. Absumitur
et particula syllable, cum dicit idem Prosper,
Sumite quam magna apposuit sapientia mensam.
Scanditur enim ira, Sumite daetylus, quam ma spon-
deus, gnapposu dactylus, assumpta parte syllabm per
synalepham. Item pars syllabae, qu_e in m desinit,
synalepha intercipitur, cum dicitur,
Nullus enim est insons sola formidine pcen_e,
Qui sanctum et justum non amat imperium.
Scanditur namque ita, Nullus e dactylus, nest in
spondeus, absorpta m per synalepham, et item, Qui
sane spondeus, tet jus spondeus, absumente synalepha
particulam syllaba_ um. Item tota syllaba quze in m
terminata est, per synalepham interit, cure dicitur,
Magnum praesidium est sacro libamine pasci,
Si cor participis crimina nulla premunt.
Scanditur namque sic, Magnum spondeus, praesidi
dactylus, est sa spondeus, intercepta um syllaba per
DE ARTE METRICA. _5

synalepham. Qusecunque ergo verba in m terminantur,


nisi positione cujuscunque consonantis defendantur,
synalepha irrumpente syllabam ultimata aut perdunt,
aut minuunt, excepto cure ab h litera sequens sermo
inchoaverit : tune etenim in arbitrio poetarum est, utrum
hsec instar fortiorum consonantium synalepham areeat,
an pro modo sure fragilitatis nihil valeat. Valuit nam-
que in hoc, quia voluit po_ta: " Nomine Johannem
hunc tu vocitare memento." Et, " Progenitum fulsisse
ducem hoc ecvlitus astra." Item, nil juvit ad propel-
lendam synalepham, quam po_ta neglexit: " Qui per-
euntem hominem vetiti dulcedine pomi."
Seiendum est autem, quod nunquam in eadem parte
orationis media fieri potest synalepha: verum si in
medio verbo duse vocales eoeunt, quarum prior sit longa,
potest ilia, qu_e sequitur, priorem faeere brevem de
longa si sic po_ta voluerit, auferendi autem funditus po-
testatem non habet. Est autem naturaIiter ]onga in illo
Paulini: ut, " Ut citharas modulans unius verbere
pleetri." Est brevis licenter in illo Sedulii, " Unius ob
meritum cuncti periere minores." Item natura longa est
in hoc Paulini: " Discutiebat ovans galea scutoque
fidei." Lieentia brevis in hoe Prosperi:
Divitias jam nunc promissi concipe regni,
Virtute et fidei quod cupis esse tene.
Et hoe ut supra retulimus, inter communes syllabas
computatur. Ubi autem in metris prendo pro prehendo,
vel secla pro secula legitur, vel aliquid hujusmodi, non
est synalepha, sed syncope, qu_e species est metaplasmi:
quia non litera vel syllaba seandendo aufertur: sed ne
unquam scriberetur, ]ibertate po_tiea provisum est.
Unde ilium Maronis versieulum : " Nec tota tamen ille
prior pr_eeunte carina." Ita seandendum esse ratio
probat : ut primo sit, Nec to spondeus, ta tamen daety-
lus, ille pri daetylus, or pr_ee dactylus, abbreviata diph-
tllongo propter voealem qu_e sequitur: unte carina,
F
66 OPUSCULA SCIEI_TIFICA

dactylus et spondeus, qui terminent. Quis enim audiat


Victorinum docentem, ut scandamus unte carina, fa-
eientes synalepham in media parte orationis, quod nun-
quam fecere priores? Fit autem synalepha in omni parte
versus, etiam in extrema: ut Prosper, " Sed rerum
auetori nullus non cognitus ordo est." Fit et post vet-
sum synalepha, qua_ ad sequentis versus caput inten-
dat : ut Paulinus,
Qum deeus omne operum perimebant improba foedaque,
Obiee prospeetum ececantia lumina eomplent.
Sunt namque ultimi versus illius pedes, daetylus et
spondeus, Improba foeda; at primi sequentis per syna-
lepham, que obiee dactylus, prospectum spondeus.

14. De Episynaleloha, vel Dioeresi.


_z_ ONJUNCTIONEM
etiam solutionemque sylla-
barum, quam Gr_eci episy-

cant, ubi necesse est lici-


t _ tam scire metricum
nalepham decet:
et dia_resim vo-
conjunctionem videlicet qua
du_e de tribus ; solutionem,
qua dum de una syllaba
emciuntur. Cujus exem-
plum conjunctionis: " -/_dificant sectaque intexunt
abiete costas." Et, " Custodes sufferre valent, ]abat
ariete crebro Janua." Et, " Tenuia nec lunge per coelum
vellera ferri."
Abiete enim quatuor syllabas habet breves; stringe
illud, et fit ab positione longa, quia a vocalis desinit in b
et excipitur ab i loco consonantis posita. Sic et ariete
naturaliter brevis est a, junge r ad ipsam, junge i et e
sibimet, et fit ar syUaba positione longa, quia sequitur i
loco consonantis posita. Item, Tenuia stringe ten, et fae
u eonsonantem, et sic de tetrasyllabo proceleusmatico
DE ARTE METRICA. 67

facies trisyUabum dactylum. Tale est et, Fluviorum rex


Eridanus. Fluvio anapestus est; sed si facis stringendo
unam syllabam fluv, alteram io, efl_cis de anapesto spon-
deum. H_c conjunctio sire solutio s_pius in i vel in a
literis fit, quarum et in nostratibus poetis multa habes
exempla: ut Paulinus, '" Sum profugus mundi, tanquam
benedictus Iacob." Fortunatus, " Dirigite et Jacobos
terra beata saeros." Hic i et a diseindit, ille eonglu-
tinat. Item Paulinus, " Parietibus novitas latet intus
operta vetustas." Parieti dactylum feeit de proce|eus-
matico, conglutinatis contra naturam aet r in unam
syllabam, iet e in alteram. Item Sedu]ius disjunctis u
et a: "Cujus onus leve est, cujus juga ferre suave est."
Prosper eonjunctis: " Nee Christi exemplo suavior
exit odor." Item Paulinus divisis u et i juxta naturam:
" Conscia servitu quid gesseris, et cui tandem." For-
tunatus connexis juxta licentiam poetieam :
Cui tamen hoe opus est cure virginitatis honore,
Ut placeat sponso mens moderata suo.
Item disjunctis eisdem in alio pronomine. Paulinus,
" Cure subito aut illis corda hostibus, aut huic ora."
Prosper eonglutinatis, " Huic homo si recte famulatur
proximus h_ret." Maro e et i conjunctis: " Tityre,
pasccntes a flumine reiee capellas." Item alibi sejunctis
juxta naturam: " Reiee ne maeulis infuscet vellera
puUis." Jungit, nisi fallor, et Paulinus easdem, ubi ait:
" Ast alii pietis accendunt ]umina eereis." Nisi forte
dactylum in ultima versus regione contramorem posuisse
dieendus est. Recipit et r litera solutionem, quamvis
ordine dissimili; ibi enim discussis sive conglutinatis
voealibus syllaba contra naturam ant accrescit, aut in-
terit: hic autem ea voca|i, quw nequaquam adscripta
est, in sono vocis assumpta superaccrescere tamen
syllaba consuevit: ut, " Illi continuo statuunt ter dena
argenti." Et Paulinus, " Et spatii coepere et culminis
incrementa." Et rursus, " Sic prope, sic longe sita
culmina respergebat." Et Prudentius in Psychomachia
r2
(_8 OPUSCULA SC1ENTIFIC!i

dixerat h_ec : " Et laeta libidinis intert_ctm.'" Et idem


in eadem" " Palpitat atque aditu spiraminis intercepto."
Neque enim in quinta regione versus heroici spondeum
ponere moris erat, sed ira tamen versus hujusmodi iIlos
voluisse scandere reor, ut addita in sono vocali, quam
non scribebant, dactylus potius quam spondeus existeret;
verbi gratia, Interecepto, incerementa, interefectw, re-
sperigebat, et per synalepham denarigenti. Quod ideo
magis r litera quam ceeteree consonantes patitur, qu_e
quia durius naturaliter sonat, durior eflicitur, cure ab
aliis consonantibus excipitur, atque ideo sonus ei vocalis
apponitur: cujus temperamento ejus levigetur asperitas:
quod etiam in cantilenis Eeclesiasticis smpe in eadem r
litera facere consueverunt, qui antiphonas vel respon-
soria, vel c_etera hujusmodi, qu_e cure melodia dicuntur,
rite dicere norunt. Sed et hoc commemorandum, quia
cure nomina, qu_e in ius vel in ium terminantur, duo ii in
genitivo habere debeant, casu duarum _eque syllabarum.
Metrici nonnunquam in eodem genitivo casu unam sylla-
bam pro duabus proferunt : vel ablatavidelicet una i de
duabus vel ambabus in unam syllabam geminatis : quam-
vis id fieri posse plurimi, Donato teste, negent: dicit
enim Paulinus: " Oblectans inopem sensu fructuque
peculii." Quod si quis dixerit, hic eum more antiquo
dactylum in fine posuisse versiculi, legat quod idem alibi
dicitur : " Excoluit bijugis laquearii et marmore fabri."
Excolu dactylus, it biju dactylus, gis laque dactylus.
Quis est ergo pes quartus ? arii &c. habet enim quatuor
syllabas, longam, brevem, et duas longas. Epitritus
in heroico versu esse non potest, forte ergo spondeus
est, absumente synalepha duas vocales superventu
unius ; quod non facile vel a grammaticis permissum, vel
a poetis usurpatum invenies, tametsi dixerit Fortunatus,
" Vincentii Hispania surgit ab arce decus."
Cujus scansio versus par est preefati, nisi forte re-
gulam Lucilii sequuti sunt, qui Lucilium et _milium,
et c_etera nomina, qu_e ante u habent i, non solum in
DE ARTE METRICA. 69

Vocativo, sed etiam in genitivo casu per unum i scribi


posse existimant.

15 Quod et auetor_tos swpe et necessilas metrieorum


*l_':reta violet.

_-..._ TTA ME N intuendum

_ _ tas nonnunquam et neces-


:4 sitas metricse disciplinae re-

cessitas quidem in his ver-


bis, quse non aliter in versu
poni possunt, ut sunt ea
qu_e quatuor syllabas bre-
_ _ I gulas
estnObis'quiaetauet°ri-
lieite eontemnit. Ne-
_' ves habent, ut Italiam, ba-
silica, religio: vel tres primas breves, ut reliquize: vel
unam in medio brevem, ut veritas, trinitas, qua_ neque
dactylum consuetum, neque spondeum facere possunt,
quod in propriis nominibus maxime solet evenire. Hujus
exemplum, " Italiam sequimur fugientem, et mergimur
undis." Literam i contra naturam pro longa posuit,
quia non aliter Italiam, quam saepius erat nominaturus,
appellare valebat, nisi aut syllabam, qua_ natura brevis
erat, produceret, aut tribrachym loco dactyli poneret.
Sic cum de apibus loquens, alvearia nominare vellet,
necessitate posuit antibacchium in versu dactylico: ut
'" Seu lento fuerint alvearia vimine texta." Et Paulinus,
"Qui simul ac sancta pro religione coistis." Re con-
tra naturam pro longa posuit, quia non aliter hoc nomen
versus hexameter recipere valebat. Tale est et illud
ejusdem: "Basilicis hzec juncta tribus pater area cunc-
tis." Namque alibi pro brevi ponitur eadem syllaba,
dicente Fortunato: " Hic Paulina, Agnes, Basilissa,
Eugenia regnat." His et aliis hujusmodi necessitatibus
credo factum, quod de libro beati Job loquens Hiero-
nymus, cum dixisset, eum maxima ex parte versibus
70 OPUSCULA SCIENTIFICA

hexametris apud Hebr_os esse descriptum: addidit


"quidactylo spondeoque carentes propter idioma lingme
crebro recipiunt et alios pedes eorundem quidem tempo-
rum, sed non earundem syllabarum." Auetoritate autem
contemnitur regula Grammaticorum, ut Sedulius in
clausula carminis, cujus supra meminimus, quum dixis-
set, "Gloria magna patri semper tibi gloria, nate,"
subdit, " Cum sancto spiritu gloria magna patri."
Spiritus enim primam syllabam habet longam. Unde
vera scansio versus istius hmc est, eum san spondeus,
c to spiri antibaeehius, et non daetylus: sed poeta ut
gloriam sancta_ et individum trinitatis clara voce deean-
taret, neglexit regulam grammaticm dispositionis. Idem
ipse in carmine Pasehali, "Sic ait ipse doeens, ego in
patre et pater in me."
Sic enim seanditur, Sic ait dactylus, ipse do dactylus,
eens e trocheus, gin pa spondeus, ablato o per synale-
pham. Aut si seandere vis eens ego, et facere dactylum,
eontra morem ipsius Sedulii, quem per omnia servavit,
agis ut immunis stet voealis altera superveniente vocali.
Idem in eodem opere, "Ciarifiea dixit nomen tuum,
magnaque coelo."
In quo ut veritatem Dominiei sermonis apertius eom-
mendaret, postposuit ordinem diseiplin_e secularis: idem
iterum, Seribitur et titulus, hie est rex Jud_eorum: quod
quomodo seandendum judicaverit, videat qui potest,
utrum Jud0eorum duos spondeos quinta et sexta re-
gione eontra morem, an solutis syllabis, juxta quod su-
pra monstravimus, dactylum fieri voluerit et spondeum.
DE ARTE METRICA. 71

16. Ut prisei 1metre quaedam allter quam moderni pro-


posue_4nt.

_, _ AM et in exemplis antiquo-
rum inveniuntur aliquoties
duo spondei in fine versus
sicut et duo dactyli nonnun-

"At tuba terribilem sonitum


procul excitat horrida." Et,
"Aut leves ocreas lento du-
__ cunt argento."
quam : ut sunt illa Maronis,
Quamvis hoc rarissime in-
veniatur, nisi ita ordinatum, ut et dactyli, qui in fine est,
ultima syllaba per synalepham sequenti versui j ungatur :
et spondeus, qui in quinta regione est, r literam habeat
alteri consonanti, vel prmpositam, vel subjectam, cuius
duritia per adjectam vocalem levigata dactylus sentiatur
in sono, cure appareat spondeus in scripto, quod utrum-
que ut fiat, exemplis supra monstravimus, quia et aliis
in metrico opere regulis multum libere utebantur, quas
moderni pottle distinctius ad cert_e normam defini-
tionis observare maluerunt. Nam et vocalem brevem,
qum q et u et vocali qualibet exciperetur, voluerunt
esse communem : ut Lucretius, " Qu_e calidum faciunt
aqum tactum atque vaporem." Et vocalem in fine
verbi brevem, quee exciperetur a consonante et liquida
inter communes syllabas deputarunt: ut Virgilius,
"_ZEstusque pluviasque et agentes frigora ventos." Et,
Si tibi lacinium cura est, primum aspera sylva
Lapp_eque tribulique absint: fuge pabula l_ta.
Quod nunc poetee in eadem parte orationis, ut supra
docuimus, magis fieri oportere decernunt. Idem vo-
calem in fine verbi correptam, qu_e exeipitur a litera z
inter communes syllabas deputavit: ut, " Eurique
Zephyrique tonat domus." Qui eadem libertate syna-
_ OPUSCULA SCIKNTIFICA

lepha utebatur, si quidem et m, ubi voluit in fine verbi


positam a supervenientis vocalis absumptione reservarit:
ut, " Iterum iterumque movebo." Et longam vocalem
longam remanere permisit, ut " Sit pecori apibus
quanta experientia parcis." Et longam cure voluit,
breviavit: ut, " Et multum formosa vale, vale, inquit,
lola." Et, " Credimus an qui amant, ipsi sibi somnia
fingunt." Et diphthongum reservavit : ut, " Ulla
moram fecere neque Aonie Aganip]_." Et eandem
breviavit, ut, " Insulae Ionio in magno;" quse cuncta
posteriores poetas, ut dixi, distinctius observare re-
peries.

17. De Metro Phalecio.

___,_.-__._ ERUM quia de metro hero-


,;_ 7_:; _ _ . .
\__'k_'_ ,co quve v,debantur, tracta-
_ ___)_ vimus, libet et aliorum ge-
_j_//f/O hera metrorum, ea duntaxat
l_ :gUl[_l_ll_t_'_l _ qute magis usui habere re-
t[/__Wg_t_ perimus, parumper eom-
_/i .[L_l_._iT'_Itlk_memorare. Est igitur me-
_)/-_//_ trum daetylicum Phaleeium
___ pentametrum, quod eonstat
___ ex spondeo et dactylo et
tribus troeheis. Hujus exemplum,

Cantemus Domino Deoque nostro,


Cui gloria cure honore pollens,
Sese magnifieis deeorat aetis,
bum eurrus celeres 2Egyptiorum,
Junetis equitibus gravique turba,
Rubri marmoris enecat fluentis,
Adjutor validae meze salutis,
Plebem de medio tulit profundo.
Custos et genitor salusque vera
Hic est, hic dominus meus et altor,
Ipsum eonspieaa sacrabo laude,
Est qui progenitor mei parentis.
DE ARTE METRICA. 73

Ipsum vocibus arduis fatebor,


Qui bellum tulit obruitque fortes,
Dignus nomine quo Deus vocatur.

18. De Metro Sal_hieo.


METRUM dactylicum sapphicum pentametrum con-
stat ex trocheo, spondeo, dactylo et duobus trocheis,
cui metro post tres versus comma heroicum subjun-
gitur. Hoc metro sanctus antistes Paulinus sextum
beati confessoris Felicis librum composuit : cujus
principium est :
Jamne abis etnos properans relinquis,
Quos tamen sola regione linquis,
Semper adnixa sine fine teeum
Mente futurus.

Et paulo post dicit:


Sicut tEgypto praeeunte quondam,
Noctis et densze tenebris operta,
Qua Dei jussu sacra gens agebat,
Lux erat orbi.
Quoe modo in toto species probatur
Orbe, cure sanetze pia pars fidei
Fulgeat Christo, reliquos tenebris
Obruat error.
Sic mea qua se feret actus hora,
Cuncta Niceta Dominus secundet,
Donec optatam patriam vehatur
L_etus ad urbem.

19. De Metro Tetrametro Cataleetico.

METRUM dactylicum, tetrametrum cata]ecticum con-


stat ex spondeo, dactylo, catalecto, dactylo, spondeo:
quo usus est sanctus Ambrosius in precatione pluvim,
cujus exordium hoe est :
Squalent arva soli pulvere multo:
Pallet siccus ager, terra fatiseit.
Nullus roils honos, nulla venustas.
74 OPUSCULASCIENTIF|CA

Quando nulla viret gratia florum,


Tellus dura sitit nescia roris,
Fons jam nescit aquas, flumina cursus.
Cujus finis hic est:
Jam c_los reseres arvaque laxes,
F_cundo placidus imbre rogamus
Eli_e meritis impia feeds,
Donastl pluviam, nos quoque dones.
Idem usus est eodem metro in postu|atione sereni-
tatis, quod its incipit:
Obduxere polum nubila cceli,
Absconduntque diem sole fugato,
Noetes eontinuas sidere nudas.
At finis ira:
Jesu, paree tua morte redemptis :
Prior diluvium protulit _etas,
Ut mundaret aqua crimina terree.
Sed mundata tuo sanguine terra est,
Jam nunc missa ferens ore eolumba,
Ramum pacific_e munus oliva_,
Exutas liquido flumine terras,
Lseto signifieet lapsa volatu.

20. De Metro Iambico Hexametro.

METRUM iambieum hexametrum, reeipit iambum


loeis omnibus ; tribraehym loeis omnibus pr_eter novis-
simum; spondeum, daetylum et anapestum loeis tantum
imparibus: pyrriehium loeo tantum ultimo. Quo no-
bilissimus Hispanorum seholastieus, Aurelius Pru-
dentius Clemens seripsit procemium Psyehomaehise,
id est, fibrum, qui est de Virtutum vitiorumque pugna,
heroieo carmine eomposuit: ita enim inehoat :
Senex fidelis prima eredendi via
Abram beati seminis aerus pater,
Adjecta eujus nomen auxit syllaba Abraham,
Abram parenti dietus, Abraham Deo.
DE ARTE METRICA. 75

c21. De Metro lambico Tetrametro.

MET_UM iambieum tetrametrum recipit iambum loeis


omnibus, spondeum tantum loeis imparibus. Quo scrip.
tus est hymnus Sedulii,
A solis ortus eardine,
Ad usque terree limitem,
Christum canamus prineipem.
Sed et Ambrosiani eo maxime currunt :
Deus creator omnium
Jam surgit hora tertia,
Splendor paternee glori_c,
JEterne return conditor.

Et c_eteri perplures. In quibus pu]cherrimo est decore


eompositus hymnus beatorum martyrum, cujus loca
imparia spondeus, iambus tenent paria: cujus prin-
cipium est :
/_terna Christi munera,
Et martyrum victorias,
Laudes ferentes debitas
Lmtis canamus mentibus.

Recipit hoc metrum aliquoties, ut scribit Mallius


Theodorus, etiam tribrachym loeis omnibus, preeter
novissimum, daetylum et anapestum locis tantum im-
paribus. Unde est:
Geminve gigas substantlee
Alacris ut currat viam.
C_eterorum taro habemus exempla.

_. De Metro .4na_eontlo.

METRUM iambieum tetrametrum colophon, quod


Anaereontium dieunt, reeipit anapestum, duos iambos
et semipedem: quo usus est Prosper Tyro in principio
exhortationis ad eonjugem ita dieens."
Age jam preeor, mearum
Comes in remota rerum
76 OPUSCULA SCIENTIFICA

Trepidam brevemque vitam


Domino Deo dicamus.
Celeri rides rotatu
Rapidos dies mcare,
Fragilisque membra mundi
Minui, perire, labi.
Fugit omne quod tenemus,
Neque fluxa habent recursum,
Cupidasque vana mentes
Specie trahunt inani.
Ubi nunc imago rerum est,
Ibi sunt opes potentum,
Quibus occupare captas
Animas fuit voluptas.

2B. De Metro Trochaico.

METRUM trochaicum tetrametrum, quod a poetis


Gra_cis et Latinis frequentissime ponitur, recipit locis
omnibus trocheum, spondeum omnibus pr_eter tertium.
Currit autem ahernis versiculis, ita ut prior habeat
pedes quatuor, posterior pedes tres et syllabam. Hujus
exemplum totus hymnus iUe pulcherrimus :
Hymnum dicat turba fratrum,
Hymnum cantus personet
Christo regi concincntes,
Laudcs demus debitas.

In quo aliquando et tertio loco prioris versiculi


spondeum reperies : ut,
Factor cceli, terrm factor,
Congregator tu maxis.
Et, " Verbis purgas lepr_e morbos."
DE ARTE METRICAo 77

24. De Rythmo.
_C de metris eminentiori-
bus eommemorasse sufllciat,
quorum exempla copiosiora
apud scriptores invenimus :
pra_terea sunt metra alia
perplura, quse in libris
Centimetrorum simplieibus
monstrata exemplis, quis-
quis eupit, reperiet. Re-
periuntur qua_dam et in in-
signi illo volumine Porphyrii poet_e, quod ad Con-
stantinum Augustum missum meruit de exilio liberari.
Qum quia pagana erant, nos tangere non libuit.
Videtur autem rhythmus metris esse consimilis, qu_e
est verborum modulata eompositio non metrica ratione,
sed numero syllabarum ad judieium aurium examinata,
ut sunt earmina vu]garium poetarum. Et quidem
rhythmus sine metro esse potest, metrum veto sine
rhythmo esse non potest: quod liquidius ita definitur.
Metrum est ratio cum modulatione: rhythmus modu-
latio sine ratione: plerumque tamen casu quodam
invenies etiam rationem in rhythmo non artificis mo-
deratione servatam, sed sono et ipsa modulatione
ducente, quem vulgares poeta_ neeesse est rustiee,
docti faeiant doete: quomodo et ad instar iambici
metri puleherrime faetus est hymnus ille pr_eelarus :
Rex _eterncDomine,
Rcrum creator omnium
Qui eras ante seeula
Semper cure patre filius.
Et alii Ambrosiani non pauci. Item ad formam metri
trochaici canunt hymnum de die judicii per alphabetum:
Apparebit repentina
Dies magna Domini,
Far obseura velut nocte
Improvisos oeeupans.
78 OPUSCULA SCIENTIFICA

_25. Quod tria sunt genera poernatis.


9 ANE quia multa disputa-

( 3 metris, commemorandum in

sunt tria
quia: poematum
aut enim activum
genera
vel imitativum est, quod

_!_ ton appellant:


Gr_eci aut vel
dramaticon enarra-
mic-
oxo o_
_2"_ maticon vel apangelticon
nuncupant: aut commune vel mixture, quod Gr_eci
ccenon vel miston vocant. Dramaticum est, vel actlvum,
in quo personae loquentes introducuntur, sine poet_e
interlocutione, ut se habent tragcedi_e et fabulm.
Drama enim, Latine fabulam dicitur: quo genere scripta
est ilia Ecloga, " Quote, Mceri, pedes, an quo via ducit
in urbem." Quo apud nos genere Cantica canticorum
scripta sunt, ubi vox alternans Christi, et ecclesi_e, ta-
metsi non hoc interloquente scriptore manifeste reperi-
tur. Exegematicon est vel enarrativum, in quo poeta
ipse loquitur sine ullius interpositione personae, ut sunt
tres libri Georgici toti, et prima pars quarti : item Lu-
cretii carmina, et his similia. Quo genere apud nos
scriptm sunt Parabol_e Salomonis et Ecclesiastes, quse
in sua lingua, sicut et Psalterium, metro constat esse
conseripta. Ccenon est vel micton, in quo poeta ipse
loquitur, et personae loquentes introducuntur: ut sunt
scripta et llias et Odyssea Homeri, et ./Eneis Vir-
gilii: et apud nos historia beati Job: quamvis h_ee
in sua lingua non tota poetico, sed partim rhetorico,
partita sit metrico vel rhythmico scripta sermone.

H_ec tibi dulcissime fill, et conlevita Cuthberte,


diligenter ex antiquorum opusculis scriptorum ex-
cerpere curavi, et qu_e sparsim reperta, diutino ]abore
collegeram, tibi collecta obtuli, ut quemadmodum in
DE ARTE METRICA. 79

divinis literis statutisque ecclcsiasticis imbuere studui,


ita etiam metrica arte, quw divinis non est incognita
libris, te solertcr instruercm: cui etiam de figuris vel
modis locutionum, qu_e a Gr_ecis Schemata vel Tropi
dicuntur, parvum subjicere libcllum non incongruum
duxi: tuamque dilectionem sedulus exoro, ut lectioni
operam impendas, illarum maxime literature, in quibus
nos vitam habere credimus sempiternam.
80 OPUSCULA SCIENTIFICA

DE SCHEMATIS ET TROPIS SACRiE SCRIPTUReE


LIBER.

CAP. I. DE SCHEMATIS.

OLET aliquoties in Scrip-


turis ordo verborum, causa
decoris, aliter quam vul-
garis via dicendi habet,

_ Grammatici
figuratus Grmce : Sche-
inveniri quod
ma vocant: nos habitum,
_ vel formam, vel figuram
recte nominamus : quia per
hoe quodammodo vestitur
et ornatur oratio. Solet iterum Tropica locutio re-
periri, qua_ fit translata dietione a propria signifieatione
ad non propriam similitudinem, necessitatis aut ornatus
gratia. Et quidem gloriantur Gr_eei, talium se Figu-
rarum, vel Troporum fuisse repertores.
Sed ut cognoseas (dilectissime fili), cognoseant item
omnes, qui h_ec legere voluerint, quod sancta Scrip-
tura c_eteris omnibus scripturis non solum auctoritate,
quia Divina est: vel utilitate, quia ad vitam ducit
a_ternam: sed et antiquitate, et ipsa pra_eminet posi-
tione dicendi. Ideo placuit mihi, collectis de ipsa
exemplis ostendere, quia nihil hujusmodi Schematum,
sire Troporum, valent praetendere ullis seculis elo-
quentia_ magistri, quod non ilia przscesserit.
Sunt autem multa_ species Schematum et Troporum :
tamen pra_cipua aliquot Schemata, et Tropos selecti-
ores Scriptura habet: tanquam excerptos ex istis, qui
sunt Grammaticis familiares : quorum primus Tropus,
Metaphora, est omnium generalissimus: ham ca_teri
DE SCHEMATIS. 81

omnes, hujus speeiei videntur esse. Metaphora, Cata-


chresis, Metalepsis, Metonymia, Antonomasia, Cha-
racterismos, Exoche, Epitheton, Synecdoche, Ono-
matopoeia, Periphrasis, Hyperbaton, Hysterologia,
Hysteron-proteron, Anastrophe, Parenthesis, Syll*

ehesis, Tmesis, Diacope, Hyperbole, Allegoria, Ironia,


Antiphrasis, ./Enigma, Charientismos, Parcemia, Sar-
casinos, Asteismos, Mycterismos, Homceosis, Homce-
ologia, Soresmos, Icon, Icasmos, Catatyposis, Hypo-
typosis, Metastasis, Enargia non Energia, Parabola,
Antapodosis, Paradigma.
Hucusque habes nomenclaturam Troporum Gram-
maticorum ;nunc veto Schematum : Prolepsis, Zeugma,
Protozeugma, Mesozeugma, Hypozeugma, Hystero-
zeugma, Synezeugmenon, Enex_erumenon, Hypo-
zeuxis, Syllepsis, Asyntheton vel Asyndeton, Dialy-
ton_ Polysyntheton, Anadiplosis, Anaphora, Epana-
lepsis, Epizeuxis, Epimone, Paronomasia, Prosono-
masia, Schesis onomat6n, Paromoeon, Homceoteleuton,
Homceoptoton, Polyptoton, Metabole, Hyrmos, Dia-
syrmos, Climax.
Grammatici tamen alia habent Figurarum genera
tall ordine : primo, Orationis vitia, Barbarismum scili-
cet, et Solcecismum. Secundo, Obscurum, et Inordi-
natum. Tertio deinde, Metaplasmum. Postremo,
Schemata, et Tropos.
Obscurm orationis species sunt, Acyrologia, Pleo-
nasmos, Perissologia, Amphibologia, Tautologia, Bat-
tologia, Macrologia, Eclipsis, Aposiopesis, _/Enigma.
Inordinatm orationis species sunt, Tapinosis, ./Es-
chrologia, Cacozelia, Cacosyntheton, Cacophaton.
Metaplasmi vero species ha_ sunt, Metaplasmus,
Prosthesis, Epenthesis, Anadiplosis, Epectasis, Para-
goge, Aph_eresis, Syncope, Apocope, Ectasis, Systole,
Dimresis, Synmresis, Eclipsis, Synaloepha, Antithesis,
Metathesis, Parallage.
His autem enumeratis, accipe eminentiora decem et
(_
8_0 OPUSCULA SCIENTIFICA

septem Schemata divinze Scripturze. Prolepsis, Pr_-


oceupatio, Zeugma, Conjunetio, Hypozeuxis, Sub-
junetio, Syllepsis, Coneeptio, Anadiplosis, Replieatio,
Anaphora, Relatio, Epanaphora, Subrelatio, Epana-
lepsis, Repetitio, Epizeuxis, Congeminatio, Parano-
masia, Denominatio, Sehesis onomaton, Affectio, Pa-
romceon, Similitudo, Homceoteleuton, Similis termi-
natio, Homceoptoton, Ex similibus easibus, Polypto-
ton, Ex pluribus easibus, Hyrmos, Convenientia, Poly-
syndeton, Abundans eonjunetionibus, Dialyton aut asyn-
theton seu asyndeton, Dissolutio.
Prolepsis, pra_oeeupatio, sire pr_esumptio, dieitur.
Figura est, quando ea quae sequi debent, anteponuntur:
quemadmodum habetur in Psalmo oetuagesimo sexto :
Fundamenta ejus in montibus sanetis, diligit Dominus
portas Sion. Ante posuit Ejus, et postea Cujus: id
est, Domini. Item Psalmo vigesimo primo: Divi-
serunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam
miserunt sortem. Pro divident, et mittent. Item
Ezeehielis primo, nihil anteponens, ira incipit: Faetum
est in tricesimo anno, etc. Sermonem eonjunetionis
posuit, nihil aliud ante, eui hoe subjungeretur, prse-
ponens.
Zeugma, conjunctio dicitur, figura quando multa
pendentia, aut uno verbo, aut una sententia conclu-
duntur. Uno verbo: ut Apostolus ait ad Epheseos,
quarto capite : Omnis amaritudo et ira et indignatio et
clamor et blasphemia tollatur a vobis. Sententia
autem, quemadmodum Psalmista in Psalmo dechno
quarto pr_eponens: Qui ingreditur sine macula, et
operatur justitiam: qui loquitur veritatem in corde
suo : qui non egit dolum in lingua sua, nec feeit, etc.
Ad ultimum ita concludit: Qui facit h_ec, non com-
movebitur in _eternum.
Hypozeuxis, est figura superiori contraria, ubi sin-
gula verba, vel sententi_e, singulis quibusque clausulis
subjunguntur. Tale est et illud, in verbo: ut Psalmo
DE SCHEMATIS. 8,_

centesimo quadragesimo quarto: Virtutem terribilium


tuorum dicent, et magnitudinem tuam narrabunt:
memoriam abundantise suavitatis tube eructabunt, et in
justitia tua exultabunt. Item prim_e Corinthiorum
decimo tertio: Sire prophetise (inquit) evacuabuntur,
sire lingme eessabunt, sive scientia destruetur. Sen-
tenti_e, quemadmodum habetur Psalmo vigesimo sexto:
Si eonsistant adversum me castra, non timebit cor
meum: si exurgat adversum me pr_elium, in hoc ego
sperabo.
Syllepsls est, quum casus discrepantes in unam sig-
nificationem congregamus: veluti habetur in Psalmo
septuagesimo septimo: Attendite populus meus legem
meam. Item Psalmo centesimo quadragesimo nono:
Ad faciendam vindictam in nationibus, increpationes
in populis. Quod enim ait, Ad faciendam: numeri
singularis est, quod addidit, Inerepationes : pluralis est.
Fit etiam Syllepsis in sensu, id est, ubi pro multis
unus, vel pro uno multi ponuntur. Pro multis unus,
ut Psalmo septuagesimo septimo : Immisit in eis mus-
cam caninam, et eomedit eos rana, et exterminavit eos.
Quum non solum unam ad exterminandos __gyptios
muscam vel ranam, sed innumeras immitteret.
Item pro uno multi : quemadmodum habetur Psalmo
secundo: Adstiterunt Reges terrse, et Principes con-
venerunt in unum, Reges enim pro Herode: Prin-
cipes pro Pilato positos, Apostoli intellexerunt : quem-
admodum continetur in Actibus Apostolorum quarto
eapite.
Attadiplosis, est congeminatio dictionis, quse in ul-
tima parte praeeedentis versus, et prima sequentis
iteratur: veluti habetur in Psalmo centesimo vigesimo
primo: Stantes erant pedes nostri in atriis tuis, Hier-
usalem, Hierusalem quae tedificatur, ut civitas. Item
apud Hieremiam, eapite seeundo: Me dereliquerunt
fontem aquae viv_e, et foderunt sibi cisternas, cisternas
dissipatas, qu_e continere non valent aquas.
8_ OPUSCULA SC1ENTIFICA

.4naphora, est relatio, quum eadem dictio bis sw-


piusque per prineipia versuum repetitur: quemad-
modum habetur Psalmo vigesimo sexto: Dominus
illuminatio mea, et salus mea, quem timebo ? Dominus
defensor vitw mew, a quo trepidabo? Et infra: Si
consistant adversum me castra, non timebit eor meum.
Si exurgat adversum me prwlium, in hoe ego sperabo.
Fit etiam Anaphora, ut eodem versu, per principia
sensuum : quemadmodum Psa]mo decimo octavo : Vox
Domini in virtute, vox Domini in magnificentia, vox
Domini eonfringentis cedros. Quw figura in Psalmis
usitatissima est.
Hanc quidam Epanaphoram vocant.
IEpanalepsls, est sermonis in principio versus positi
in ejusdem fine repetitio: quemadmodum Apostolus
ad Philippenses, quarto capite: Gaudete in Domino
semper, iterum dieo gaudete. Item Psalmo octua-
gesimo secundo: Deus, quis similis erit tibi? ne
taeeas, neque eompescaris Deus.
Epizeuxis, est ejusdem verbi in eodem versu sine
aliqua dilatione congeminatio : quemadmodum habetur
apud Esaiam, eapite quadragesimo: Consolamini, eon-
solamini, populus incus, dicit Dominus vester. Et
iterum apud eundem, capite quinquagesimo primo:
Elevare, elevare, eonsurge, Hierusalem. :Et adhuc
apud eundem, capite trigesimo octavo : Vivens, vivens,
ipse confitebitur tibi. Item Psalmista simile quiddam
habet Psalmo decimo octavo: Dies diei eructat vet-
burn, et nox nocti indicat scientiam.
Alibi repetitio ejusdem sermonis Palilogi_e obtinet
nomen.

Paronomasia, denominatio dicitur, quoties dictio


pene similis ponitur in significatione diversa, mutata
videlicet litera vel syllaba: ut in Psalmo vigesimo
primo, juxta Hebraicam veritatem: In te confisi
SUEt, et non sunt confusi. Et Philipp. tertio: Videte
malos operarios, videte concisionem: nos autem sumus
DE SCHEMATIS, 85

circumcisio, qui spiritu Deo servimus. Quam Esaias


propheta eapite quinto, figuram elegantissime in sua
lingua confecit, ubi ait : Expectavi ut faceret judicium
et ecee iniquitas: et justitiam, et ecce clamor. He-
braice enim judicium I::_e'_ dicitur, n_'D iniquitas, np'l_
justitia, r11_r_clamor, appellatur. Pulchre itaque una
vel addita vel mutata litera, sic verborum similitudinem
temperavit, ut pro dictione I_ diceret I'l_t_, et pro

Schesis Onomalon, id est, multitudo nonlinum con-


junetorum diverso sono, unam rein significantium: ut
Esaim primo capite, Vm genti peccatrici, populo gravi
iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis. Item Psalmo
centesimo quinto: Peceavimus cum patribus nostris,
injuste egimus, iniquitatem fecimus.
Parwrnion est, quum ab eisdem literis diversa verba
sumuntur. Qum nimirum figura, quod ad positionem
literarum pertinet, melius in ea lingua qua scripta est
editaque requiretur. Habemus tamen et in nostra
translatione, unde demus exemplum: dictum est enim
in Psalmo centesimo decimoseptimo: Benediximus
vobis de domo Domini, Deus dominus et illuxit nobis.
Et in Psalmo decimoseptimo: Ira illius secundum
similitudinem serpentis, sicut aspidis surdm, et obtu-
rantis aures suas.
ltomwoteleuton, similis terminatio dicitur, figura
quoties media et postrema versus sire sententim simili
syUaba finiuntur: ut Ecclesiastici sexto, Melius est
videre quod eupias, quam desiderate quod nescias.
Et iterum septimo: Melius est a sapiente corripi,
quam stultorum adulatione decipi. Hac figura Poetm
et Oratores s_epe utuntur. Poetm hoc modo: Pervia
divisi patuerunt emrula ponti.
Oratores vero ira: Beatus Job, Deo soil sibique
cognitus in tranquiUitate, ad majorem notitiam perdu-
cendus, tactus est verbere, ut odorem suarum virium
tanto latius spargeret, quantum more aromatum melius
86 OPUSCULA SCIENTIFICA

ex incensione fragraret. Quo schemate, ipse qui hoc


dixit, beatus papa Gregorius s_pissime usus fuisse
reperitur. Et hujusmodi orationes esse reor, quas
Hieronymus concinnas rhetorum deelamationes ap-
pellat.
Homwoptoton, quum in similes sonos exeunt dicta
plurima: quemadmodum habetur Psalmo nonagesi-
moseptimo, Cantate, exultate, et psallite. Et Eze-
chielis decimo octavo: Quod si genuerit filium la-
tronem, efl_ndentem sanguinem, et paulo post in
montibus eomedentem, et uxorem proximi sui pollu-
entem, egenum et pauperem contristantem, rapientem
rapinas, pignus non reddentem, et ad idola levantem
oculos suos, abominationem facientem, ad usuram dan-
tern, et amplius aecipientem, numquid vita rivet ?
Poly/ptoton est, quum diversis casibus variatur ora-
tio: ut ad Romanos undecimo, Quoniam ex ipso, et
per ipsum, et in ipso sunt omnia_ ipsi honor et gloria,
in secula seculorum. Item Psalmo sexagesimo septimo,
Nive deatbabuntur in Selmon, mons Dei. Moils co-
agulatus, mons pinguis: ut quid suspicamini montes
coagulatos? Mons in quo beneplaeitum est Deo
habitare in eo.
Itirmos, eonvenientia dieitur, quando series orati-
onis tenorem suum usque ad ultimum servat, nulla
videlicet alia vel causa, vel persona mutata: ut Psalmo
quinquagesimo tertio, Deus, in nomine tuo salvum me
fac, et c_etera, usque dum ait: Non proposuerunt
Deum ante eonspeetum suum. Orat enim Propheta,
ut auxilio Domini salvatoris ab hostium insecutione
liberetur.
Polysyndeton, est oratio multis nexa conjuncti-
onibus: ut Psalmo quadragesimo, Dominus conservet
eum, et vivificet eum, et beatum faciet eum, et emundet
in terra animam ejus, et non tradat eum in manus
inimicorum ejus.
Dialyton vel ./lsyndcton, est figura superiori con-
DE TROP|8° 87

traria, carens conjunctionibus: ut Psalmo sexagesimo


quinto, Jubilate Deo, omnis terra, psalnmm dicite
nomini ejus. Date gloriam laudi ejus. Dicite Deo,
quam terribilia sunt opera tua, Domine.
Sic autem habentur septemdecim Schemata divina_
Scripture.

CAP. II. DE TROPIS.

"_ff'_"_X_. ROPUS, est dietio trans-


lata a propria signifieatione
ad non propriam similitu-
dinem,ornatus necessitatis-
ve causa. Sunt autem "rp6-
•rot, qui Latine modi, vel

• _ numero tredecim" videli-


cet, 1. Metaphora ; _. Ka-
_ ! mores interpretari possunt,
tachresis ; 3. Metalepsis ;
'b. Metonymia; 5. Antonomasia; 6. Epitheton; 7. Sy-
necdoche ; 8. Onomatopoeia ; 9. Periphrasis ; 10. Hy-
perbaton. (Species sunt quinque, Hysterologla, ztnas-
trophe, Parenthesis, Tmesis, Synchysis.) 11. Hyper-
bole; 12. Allegoria. (Species sunt septem Eironeia,
Antiphrasls, _Enigma, Charientismos, Parocraia, Sar-
kaismos, Asteismos.) 13. Homoeosis. (Species sunt
tres, Eikon, Parabole, Paradeigma.)

1. De Metaphora.
Metaphora, est return verborumque translatio. Ha_e
fit modis quatuor: 1, ab animali ad animal: 2, ab
inanimali ad inanimal: 3, ab animali ad inanimal: zb,ab
inanimali ad animal. Ergo :
1. Ab animali ad animal ita fit, ut Psalmo seeundo:
Quare fremuerunt gentes ? Et, Dominus qui eripuit
me de ore leonis, et de manu ursi. Item Psalmo 138.
8_ OPUSCULA SCIENTIFICA

Si sumpsero pennas meas ante lucern. Namet homines


et bestim et volucres animam babent.
2. Ab inanimali ad inanimal: ut Zachariae undecimo:
Aperi Libane portas tuas. Item Psalmo octavo: Qui
perambulat semitas marls. Translatio est enim a civi-
rate ad montem, et a terra ad mare, quorum nullum
animam babet.
3. Ab animali ad inanimal: ut Amos primo capite,
Exsiccatus est vertex Carme]i. Homines enim, non
montes verticem habent.
4. Ab inanimali ad animal : ut Ezecbielis undeeimo
capite: Auferam a vobis cot lapideum. Non enim
lapis, sed populus animam habet.
Hic autem tropus et ad Deum fit multifarie. A vo-
lucribus: ut, Sub umbra alarum tuarum protege me.
A feris: ut, Dominus de Sion rugiet. A membris
humanis: ut Psalmo decimo sexto. Quis mensus est
pugillo aquas, et ccelos palmo ponderavit ._ Ab homine
interiore: ut Esaiae quadragesimo, Inveni David fili-
um Jessa_, virum sccundum cor meum. A motibus
mentis humana_: ut Psalmo secundo, Tunc loquetur
ad eos in ira sua. Et Genesis sexto: Pcenitet me
hominem fecisse. Et Zacbarim octavo: Zelatus
sum Sion zelo magno. Et innumera hujusmodi. A
rebus insensibilibus: ut Amos seeundo, Ecce ego
stridebo super vos, sicut stridet plaustrum onustum
f_eno. Qui videlicet tropus et in eommuni loquutione
usitatissimus est, quum dicimus, Fluctuate segetes,
gemmare rites, floridam juventutem, et lacteam cani-
t iem.
2. De Katachresi.

Katachresis, est abusio nominis aut verbi, ad signi,


ficandam rem, quse propria appellatione deficit. H_ec
autem a metaphora differt, quod ilia vocabulum ha-
benti largitur : brae, quia non habet proprium, alieno
utitur: ut parricidam dicimus, qui occiderit fratrem;
DE TROPIS° 89

et piscinam, qu_e pisces non babet. Hvec enim nisi


extrinsecus sumerent suum vocabulum, non haberent.
Huic simile est illud : Pone vectes in quatuor anguffs
mens_e per singulos pedes, et sextum sagum in fronte
tecti duplicis, et ibi confringit cornua arcuum. Et
secundi Paraffpomenon quarto, Labium ilffus erat
quasi labium calieis, et repandi liiii. Pedes quippe
et frons et cornu et labium, hominum tantum sunt, et
animantium, non etiam rerum insensibiffum. Qua_
nomina, si Seriptura prvei_atis rebus non imposuisset,
quod proprium his diceret, non haberet. Ad hunc
tropum pertinet quod scripture est Joannis quinto.
Est autem Hierosolymis probatica piscina, a piscibus
enim nomen accepit aqua, qu_e nequaquam propter
pisces, sed ad ]avandas (ut ferunt) hostias, collecta
est: unde Probatice cognomen sortita est.

3. De MetaleFsi.
Metalepsis, est dietio gradatim pergens ad id quod
ostendit, et ab eo quod proeedit, id quod sequitur
insinuans: quemadmodum habetur apud Psalmistam,
Labores fruetuum tuorum mandueabis. Labores enim
posuit, pro his qua_ laborando aequiruntur bonis.
Neenon et illud Psalmi centesimi tertii: Draeo iste
quem formasti ad illudendum ei: per draeonem dia-
bolus, per diabolum bonus angelus intelffgendus est,
quaffs a Deo formatus est.

4. De Metonymia.
MeT_OVVl_[a,est qu_edam veluti transnominatio, ab
alia significatione ad aliam proximitatem translata.
Hujus sunt mult_e species. Per id quod eontinet, id
quod eontinetur ostendit: per id quod eontinetur, id
quod eontinet : per inventorem, id quod inventum est :
per inventum, inventorem: per effieientem, id quod
efficitur: per id quod efficitur, effieientem. Per id quod
eontinet, id quod eontinetur, ut Genesis vigesimoquarto,
90 OPUSCULA SCIENTIFICA

Efl?undens hydriam in canallbus: aut contra, Accipe


literas tuas : neque enim hydria effundebatur, sed quod
in ea continebatur : nec literae in manus, sed charta quae
literas continet, adsumitur : ]_t iterum : Dimitte earn,
et radar, et aspicietis. Non enim arca, sed plaustrum
quo continebatur aqua: vel bores qui ducebant plaus-
trum, ire poterant. Haec et per efficientem_ id quod
fit: ete contra, per hoc quod fit, efficientem designat.

5. De Antonomasia.

'YlvTovol_aa[a est signifieatio vice nominis posita, ex


aeeidentibus videlicet, propriam signifieat personam,
quoe tribus fit modis : ab animo, a eorpore, extrinseeus.
Ab animo, ut Esaiee undeeimo, Numquid non tu per-
eussisti superbum? A eorpore, ut 1 Regmn 17. Vir
spurlus altitudinis sex eubitorum et palmo. Ab ela-
tioneenim animi, diabolus hie intelligitur superbus. A
quantitate eorporis, Goliath gigas signifieatur. Extrin-
seeus quee sumuntm', in plures species dividuntur. De-
seendunt enim a genere: ut, Numquid omnibus vobis
dabit filius Isai agrum? A loeo: ut, Auetorem sedi-
tionis sect_e Nazar_eorum. Ab aetu, Matth. P.6. Qui
autem tradidit eum, dedit eis signum dicens. Ab
eventu, ut Joan. 19. Discipulus il]e quem diligebat
Jesus. Per hunt tropum aliquoties et Dominus ipse de-
monstratur, a genere : ut Mat. 21. Osanna filio David:
a loco: ut, Qui sedes super Cherubin apparet: ab actu:
quemadmodum habetur Job septimo capite, Peccavi,
quid faciam tibi, o custos hominum ?

6. De Epitheto.
'ETrlOerov est pr_eposita dietio pronomini. Nam an-
tonomasia vieem nominis sustinet, epitheton nunquam
est sine nomine : ut Eccles. 45. Dileetus Deo et homi-
nibus Moses. Et, Miserieors et miserator Dominus.
Et, Justum Loth oppressum. Fit etiam epitheton
modis tribus: ab animo, a eorpore, extrinseeus. His
DE TROmS. 91

duobus tropis aut vituperamus aliquem, vel ostendimus,


vel ornamus.

7. De Synecdoche.
_tmex_oX;! est signifieatio pleni intelleetus eapax,
quum plus minusve pronuneiat: aut enim a parte to-
turn ostendit: ut Joannis primo, Verbum earo faetum
est. Et Aetorum _7. Eramus vero in nave, universse
anim_e dueentm septuaginta sex. Aut contra, ut Joan-
nis deeimonono, ergo propter paraseeuen Judmorum,
quia juxta erat monumentum ubi posuerunt Jesum.

8. De Onomatopoeia.
"O_ogx_ro_rou'a est nomen de sono faetum : ut prim_e
Corinthiorum 13. Cymbalum tinniens. Et Esaim 58.
Quasi tuba exalts voeem tuam. Et Hieremi_e quarto,
Canite tuba. Et, Numquid eireumdabis collum equi
hinnitum ._ Et Esaia_ 56. Rugitus leonis. Et Job quar-
to eapite, Vox lemnm. Et Esaiee 56. Canes muti non
valentes latrare.
Ad hunc tropum pertinere quidam existimant sibilos
serpentium, poreorum stridores: eeeterorumque vocem
eonfusam animantium, qu_e et ipsa in scripturis sanctis
smpius indita reperitur.

9. De Periphrasi.
Ilep[¢poart_ est cit:cumloquutio, qu_e fit aut ut brevi-
tatem splendide describat, et produeat: aut foeditatem
circuitu evitet. Splendide producta veritas, ut secundse
Corinthiorum quinto : Scimus quoniam si terrestris do-
mus nostra hujus habitationis dissolvatm', quod _edifi-
eationem habeamus ex Deo, domum non manu faetam,
veternam in ccelis. Fa_ditatem circuitu evitans: ut
Romanorum primo capite, nam fo_min_e eorum immu-
-taverunt naturalem usum, in eum usum, qui est contra
naturam: similiter autem et masculi, relicto naturali
usu, et e_tera.
9_ OPUSCULA SCIENTIFICA

10. De Hyperbato.

"TTrJpl3a"cou est transcensio qu_edam, verborum ordi-


hem turbans. Hujus species sunt quinque: videlicet,
Hysterologia, Anastrophe, Parenthesis, Tmesis, Syn-
chysis.
De Hysterologia. Hysterologia "To_repoXo_i_'a, vel
_o-Tepou 7rp6T¢pov, est sententia quum ordo verbis mu-
tatur : ut Psalmo vigesimotertio, Hic accipiet benedic-
tionem a I)omino, et misericordiam a Deo salutari suo:
prius enim Dominus lniserando justificare solet impium,
et sic postea benedicendo coronat justum.
JDe Anastrophe. Anastrophe est verborum tantum
pr_eposterus ordo: quemadmodum habetur Job quinto
capite: Quamobrem ego deprecabor Dominum: pro,
ob quam rem.
De Parenthesi. Parenthesis autem est interposita
ratiocinatio divisae sententia_. Quemadmodum est et
illud Apostoli ad Galatas secundo capite, Qui enim ope-
ratus est Petro (in apostolatu circumcisionis) operatus
est et mihi inter gentes. Et cum cognovissent gratiam
(quae mihi data est) Jacobus et Cephas et Joannes, dex-
tras dederunt mihi et Barnab_e societatis.
JDe Tmesi. Tmesis est simpticis verbi sectio, aut
unius compositi, una dictione vel pluribus interjectis.
H_ec species licet in sacra scriptura facile inveniatur,
tamen habetur in Christiano poeta: ut est, "Hiero
quem genuit solymis Davidica proles." Hoe est Hie-
rusalem.
1)e Synchysi. Synchysis est hyperbaton ex omni
parte confusum. Psalmo sexagesimoseptimo : Si dor-
miatis inter medios cleros pennw columb_e deargen-
tatar, et posteriora dorsi ejus in specie auri. Prius
enim hic, ut Augustinus ait, quverendus est ordo ver-
borum, quomodo finiatur sententia, quse utique pendet,
et dicitur: Si dormiatis: deinde incertum est, utrum
hae penn_e : an, o vos pennae : ut ad ipsas pennas loqui
DE TROPIS. 93

videatur. Utrum ergo verbis qum pra_cesserunt finiatur


ista sententia: ut sit ordo: Dominus dabit verbum
evangelizantibus virtute multa, si dormiatis inter medios
cleros, o vos penna_ columba_ deargentata_. An his qu_e
sequuntur, ut ordo sit : Si dormiatis inter medios cleros,
penna_ columb_e deargentat_e nive dealbabuntur in Sel-
mon, id est, ipsa_ penna_ dealbabuntur, si dormiatis in-
ter medios cleros, ut illis hoc dicere intelligatur, qui
speciei domos tanquam spolia dividuntur: id est, Si
dormiatis inter medios cleros, o vos qui dividimini
speciei donms per manifestationem spiritus ad utilita-
tern, ut alii quidem detur per spiritum sermo sapientize,
alii sermo scientize secundum eundem spiritum, alii
tides, alii genera linguarum, in eodem spiritu, etc. Si
ergo vos dormiatis inter medios cleros, tunc penn_e
columbze deargentat_e, nive dealbabuntur in Selmon.
Potest et sic intelligi : Si vos pennae columba_ deargen-
tatw dormiatis inter medios cleros, nive dealbabuntur
in Selmon, ut subintelligantur homines, qui per gratiam
remissionem accipiunt peccatorum. Unde etiam de
ipsa ecclesia dicitur in Cantico canticorum octavo : Quze
est ista, quze ascendit dealbata? Promissio quippe Dei
tenetur per prophetam Esaiam, capite primo, dicentem:
Si fuerint peccata vestra tanquam phceniceum, sicut
nivem dealbabo. Potest et sic intelligi, ut in eo quod
dictum est, Penn_e columbae deargentatze: subaudiatur
Eritis : ut iste sit sensus, Vos qui tanquam spolia spe-
ciei domus dividimini, si dormiatis inter medios cleros,
pennae columba_ deargentatse eritis: id est, in altiora
elevabimini, compagini tamen ecclesi_e coh_erentes.
Nullam quippe aliam melius hic intelligi puto columbam
deargentam, quam illam, de qua dictum est Cantico can-
ticorum sexto: Una est columba mea: Deargentata est
autem, quia divinis eloquiis est erudita. Eloquia naln-
que Domini, alio loco, eloquia casta dicuntur. Psalmo
undecimo, Argentum igne examinatum, terra purgatum
septuplum. Magnum itaque est bonum, dormire inter
94 OPUSCULA SCIENTIFICA

medios cleros : quos nonnu|li duo testamenta esse vo-


luerunt, ut dormire sit inter duos medios cleros, in
eorum testamentorum auctoritate requiescere, id est,
utriusque testamenti testimoniis acquiescere, ut quando
aliquis ex his profertur et probatur, omnis intentio pa-
cifica quiete finiatur.

11. De Hyperbole.

Hyperbole est dictio fidem excedens, augendi minu-


endive causa. Augendi, ut _2 Regum primo, Aquilis
cceli velociores, leonibus fortiores. Minuendi: ut, Ter-
rebit te sonitus solii volantis. Et Threnorum quarto:
Denigrata est super carbonem facies eorum.

1o_. De Allegoria.

Allegoria est tropus, quo aliud signifieatur quam di-


citur: ut Joannis quarto, Levate oculos vestros, et vi-
dete regiones, quia alb_e sunt jam ad messem. Hoe
est, intelligite, quia populi sunt jam parati ad creden-
dum. Hujus species mult_e sunt, ex quibus eminent
septem: Eironeia, Antiphrasis, JEnigma, Charientis-
mos, Parcemia, Sarkaismos, Asteismos.
DeEironeia. Eironeia est tropus per contrarium quod
conatur ostendens: ut, Clamate voce majore, Deus est
enim Baal, et forsitan loquitur, aut in diversorlo est,
aut in itinere, aut dormit, ut excitetur. Hanc enim nisi
gravitas pronunciationis adjuverit, confiteri videbitur
quod negare contendit.
De Antiphrasi. Antiphrasis est unius verbi ironia:
ut Matth_ei vigesimo sexto: Amice, ad quid venisti ?
Inter ironiam et antiphrasin hoc distat, quod ironia pro-
nunciatione sola indicat quod intelligi vult. Antiphrasis
vero, non voce pronunciantis significat contrarium, sed
suis tantum verbis, quorum est origo contraria.
De ./Enigrnate. 2Enigma est obscura sententia per
occult.am similitudinem return : ut Psalmo sexagesimo-
septimo, Pennm columbm deargentat_e, et posterior_
DE TROPIS. 95

dorsi ejus in specie auri. Cure signitlcet eloquia scrip-


tur_e spiritualis divino lumine plena, sensum veto ejus
interiorem majori ccclestis sapientise gratia refulgentem.
Vel certe vitam sanct_ Ecclesiw pr_esentem, virtutum
pennis gaudentem: futuram autem qu_e in ccelis est,
veterna cure Domino claritate fruituram.
De Charientismo. Charientismos est tropus, quo
dura dictu gratius prot'eruntur: ut Genesis vigesimo
nono, Nonne pro Rachel servivi tibi, qua re autem im-
posuisti mihi ? uno enim levissimo impositionis verbo
injuriam quam patiebatur gravissimam, temperantius
loquens significavit.
De Parwmia. Parcemia est accommodatum rebus
temporibusque proverbium, ut secundw Petri secundo,
Canis reversus ad vomitum suum. Et primi Regum
decimo, Num et Saul inter prophetas ? Quorum unum,
cum quemlibet post actam povnitentiam ad vitia relabi
dicimus: altero tunc utimur, cure indoctum quemque
officium docendi adsumere, vel aliud quid artis, quam
non didicit, sibimet usurpare viderimus. Hic tropus
adeo late patet, ut liber Solomonis, quem nos secundum
Hebr_eos Parabolas dicimus, apud Gr_ecos ex eo no-
men Par_miorum, hoc est, Proverbiorum, acceperit.
De Sarcasmo. Sarcasmus est plena odio, hostilisque
irrisio: ut Matth_ei vigesimo septimo, Alios salvos
fecit, seipsmn non potest salvum facere. Si rex Israel
est, deseendat nunc de cruce, et credamus el.
De Asteismo. Asteismus est tropus multiplex, nu-
merosveque virtutis: Nam Jum'_o'pJ_ putatur, quicquid
dictum simplicitate rustica caret, et satis faceta urbani-
rate expolitum est, ut: Utinam abscindantur qui vos
c0nturbant. Notandur_sane, quod allegoria aliquando
factis, aliquando verbis tantummodo fit. Factis quidem,
ut scripture est, Quoniam Abraham duos filios habuit,
unum de ancilla, et unum de libera, qu_e sunt duo
testamenta, ut Apostolus exponit. Verbis autem so-
lummodo, ut Esai_e undecimo, Egredietur virga de
96 OPUSCULA SCI ENTIFICA

radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet. Quo


significatur, de stirpe David per virginem Mariam,
Dominum salvatorum fuisse nasciturum. Aliquando
faetis simul et verbis una eademque res allegorice
signifieatur: factis quidem, ut Genesis trigesimo sep-
timo, Vendiderunt Joseph Hisma_litis triginta argen-
teis. Verbis veto, ut Zaehariae undecimo, Appende-
runt mercedem meam triginta argenteis. Item factis_
ut primi Regum decimo sexto, Erat autem David
rufus, et pulcher aspectu, et unxit eum Samuel in
medio fratrum suorum. Verbis, ut Canticorum quarto,
Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex
millibus, quod utrumque mystice significat mediatorem
Dei et hominum, decorum quidem sapientia et virtute,
sed sui fuisse sanguinis efl_usione roseum, eundemque
unctum a Deo patre oleo laetitiae, prae eonsortibus suis.
Item allegoria verbi, sive operis, a]iquando historicam
rein, aliquando typicam, aliquando tropologicam, id est,
moralem rationem, aliquando anagogen, hoe est, sen-
sum ad superiora ducentem, figurate denunciat. Per
historiam namque historia figuratur, quum factura
primorum sex sire septem dierum, totidem seculi
hujus comparatur mtatibus. Per verbum historia,
dum hoe quod dicit Jaeob°patriarcha, Genesis quad-
ragesimo nono: Catulus leonis Juda, ad proedam, fi]i
mi, ascendisti, et caetera, de regno ac victoriis David
intelligitur. Per verbum, spiritualis de Christo, sire
ecclesia sensus, quum idem sermo patriarchse de Do-
miniea passione, ac resurrectione fideliter aecipitur.
Item al]egoria facta, tropologieam, hoe est, moralem
perfectionem designat, ut Genesis nonagesimo quarto :
Tunica talaris et polymita, _ituam Jacob patriarcha
filio suo Joseph fecit, variarum virtutum gratiam, qua
nos Deus pater usque ad terminum vitae nostrae sem-
per indui praecepit et donat, et insinuat. "Allegoria
verbi eandem morum perfectionem significat : ut, Sint
lumbi vestri pr_ecinti, et lucernae ardentes, et csetera.
v_ TaoPis. 97

AUegoria facti, anagogicum hoc est, ad superiora


ducentem sensum exprimit: ut, Septimus ab Adam
Enoch translatus est de mundo, Sabbatum futura_
beatitudinis, qu_e post opera bona seculi hujus, qua_
sex aetatibus peragitur, electis in fine servatur, ilgu-
rate pra_signat. Allegoria verbi, eadem vita_ ccelestis
gaudia demonstrat, ut Matthvei vigesimo quarto, Ubi-
eunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquil_e.
Quia ubi mediator Dei et hominum est corpore, ibi
nimirum et nunc sublevata_ ad coelos animav, et cele-
brata gloria resurrectionis, colligentur etiam corpora
justorum. Nonnunquam in una eademque re vel
verbo, historia simul et mysticus de Christo vel Ec-
clesia sensus, et tropologia, et anagoge, figuraliter
intimatur : ut, Templum Domini : juxta historiam,
Domus quam a_dificavit Solomon: juxta allegoriam,
Corpus dominicum, de quo nit Joannes secundo, Sol-
rite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud.
Sire ecclesia ejus, cui dicitur: Templum enim Dei
sanctum est: quod estis vos. Per tropologiam, quis-
que fidelium, quibus dicitur prim_e Corinthiorum tertio,
An nescitis quia corpora vestra templum est Spiritus
sancti, qui in vobis est ? Per anagogen, superni
gaudii mansiones, cui adspirabat qui air, Beati qui
habitant in domo tua, Domine, in seculum seeuli
laudabunt te. Simili modo quod dicitur Psalmo cen-
tesimo quadragesimo septimo: Lauda Hierusalem
Dominum, lauda Deum tuum, Sion. Quoniam con-
fortavit seras portarum tuarum, benedixit filiis tuis in
te. De civibus terren_e Hierusalem, de ecclesia
Christi, de anima quoque electa, de patria coelesti,
juxta historian, juxta allegoriam, juxta tropologiam,
juxta anagogen, recte potest accipi. Juxta allegoriam,
de ecclesia diximus, sequentes exemplum doctissimi
traetatoris" Gregorii, qui in libris Moralibus, ea qua_
de Christo sive ecclesia per figuram dicta, sive facta in-
terpretabantur, allegoriam proprie nuncupare solebat.
H
98 OPUSCULA SCIENTIFICA

13. De Homwosi.

Homceosis est minus notre rei, per similitudinem


ejus, qum magis nota est, demonstratio : hujus specics
sunt tres, Eicon, Parabole, Paradeigma.
De Eicon. Eicon est personarum inter se, vel eorum
quoe personis accidunt, comparatio : ut Joannis primo,
Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a patre.
Et Luca_ vigesimo, Neque nubent, neque dueent
uxores, neque enim ultra mori poterunt, mquales enim
angelis erunt.
De Parabola. Paraboh est rerum genere dissi-
milium comparatio: ut Matth_ei decimotertio, Simile
est regnum co_lorum grano sinapis. Et Joannis tertio,
Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ira exal-
tari oportet filium hominis.
De Paradeigmate. Paradeigma est pr_epositio, sire
enarratio exempli exhortantis aut deterrentis. Ex-
hortantis, ut Jacobi quinto, Helias homo erat similis
nobis, passibilis, et orationem oravit, ut non plueret
super terrain, et non pluit annis tribus, et mensibus
sex. Et Matthaei sexto, Respicite volatilia cceli, quo-
niam non serunt, neque metunt, neque congregant in
horrea, et pater vester ecelestis paseit ilia. Deter-
rentis, ut Matthsei vigesimo quarto: Ilia hora qui
fuerit in tecto, et vasa ejus in domo, non descendat
tollere ilia: et qui in agro, similiter non redeat retro.
Memores estote uxoris Loth.
Et sic habentur tredeeim generales tropi Sacrm
ScripturE.
DE NATURA RERUM LIBER.

PRtEFATIO.

ATURAS rerum varias la-


bentis et _evi
Perstrinxi titulis, tempora
lata citis,
Beda Dei famulus, tu fixa
obsecro perennem,
Qui legis astra, super mente
mere diem.

H_
]00 OPUSCULA SC]fENTIFICA

DE NATURA RERUM LIBER,

CAPUT I.
DE QUADRIFARIO DEI OPEREo

secula creavit et gubernat,


_ _! quadriformi ratione distin-

guitur.
in verbi Primo, quod
Dei dispensatione

_)] _ qui
non nos,
facta,Aposto]o
sed _eterna
teste, sunt:
ante
_ tempora secularia prvedesti-

_'__ ,
":___ _PERATIO__
-_a-/:-_ navit in regnum.divina,
Secundo,
h_eeqUev
quod in materia informi pa-
riter elementa mundi facta sint, ubi qui vivit in seternum
creavit omnia simul. Tertio, quod eadem materies,
secundum causas simul creatas non jam simul, sed dis-
tinctione sex primorum dierum in coelestem terres-
tremque creaturam formatur. Quarto, quod ex ejusdem
creatur_e seminibus et primordialibus causis totius se-
cull tempus naturali cursu peragitur, ubi pater usque
nunc operatur et filius, ubi etiam corvos pascit, et lilia
vestit Deus.
CAPUT II.
DE MUNDI FORMATIONEo

I_ ipso quidem principio conditionis facta sunt coe]um,


terra, angeli, aer, et aqua de nihilo. Die autem primo
lux facta est, et ipsa de nihi]o: secundo, firmamentum
in medio aquarum: tertio, species marls et terr_e, cure
eis quve terr_e radicitus inhverent : quarto, luminaria
cceli de lumine primo die facto: quinto, natatilia et
volatilia de aquis : sexto, reliqua animalia de terra, et
DE NATURA RERUM. 101

homo quldem came de terra, anima vero de nihilo


creatus: qui in paradiso, qucm Dominus a principio
plantaverat, constituitur: septimo Dominus requievit,
non a creaturm gubernatione, cure in ipso vivamus,
moveamur, et simus, sed a norm substantim creatione.

CAPUT IIL

QUID SIT MUNDUS.

MUNDUS est universitas omnis, qum constat ex c0vlo


et terra, quatuor elementis in speciem orbis absoluti
globata: igne, quo sidera lucent: aere, quo cuncta
viventia spirant : aquis, qum terrain cingendo et pene-
trando communiunt: atque ipsa terra, qum mundi
media atque ima, librata volubili circa earn universitate
pendet immobilis. Verum mundi nomine etiam ccelum
a perfecta absolutaque elegantia vocatur ; ham et apud
Grmcos ab ornatu_/zo_ appellatur.

CAPUT IV.
D_ SLEMENTIS.

ELEMENTA sibimetsicutnatura,sicet situdifferunt.


Terra enim ut gravissima,etquw ab alianaturasufl'erri
non possit, imum in creaturis obtinetlocum. Aqua
veto quanto leviorterra,tantoestaeregravior.Qui
siforteaquisinvasealiquosubdatur, statimad superi-
oraut levior evadlt.Igniscuoque materialiter accen-
sus,continuonaturalemsuisedem superaeraqumrit:
sedne illucproveniat,inmollem aerem,cujuscircum-
fusionedeprimitur,evanescit.Qum tamen quadam
naturmpropincluitatesibimetiracommiscentur, ut terra
quidemaridaetfrigida, frigidm
aqum :aqua verofrigida
ethumida, humido aeri: portoaerhumidus etcalidus,
calidoigni: ignisquoque calidusetaridus, terrmsoci-
eturaridw. Unde etignem in terris, et inaere nubila
terrenaquecorporavidemus.
]0_ OPUSCULA SCIENTIFICA

CAPUT V.
DE FIRMAMENTO.

CCELUMsubtilis igneseque naturse, rotundumque, et


a centro terr_ S_luis spatiis undique collectum. Uncle
et convexum mediumque quacunque cernatur, inenar-
rabili celeritate quotidie circumagi sapientes mundi
dixerunt ita ut rueret, si non planetarum occursu mo-
deraretur : argumento siderum nitentes, qu_e flxo sem-
per cursu ¢ircumvolant, septentriona]ibus breviores
gyros circa cardinem peragentibus: cujus vertices
extremos, circa quos sph_ra ccvli volvltur, polos nun-
cupant, glaciali rigore tabentes. Horum unus ad sep-
tentrionalem p]agam consurgens Boreas: alter de-
vexus in Austros, terr_que oppositus, australis voca-
tur : quem interiora Austri scriptura sancta nominat.

CAPUT VI.
DE VARIA ALTITUDINE CG_LI.

NoN autem ita mundus hoc polo exeelsiore se attollit,


ut undique cernantur hwc sidera: verum eadem qui-
busque proximis sublimiora creduntur, eademque de-
mersa longinquis: utque nunc sublimis in dejectu
positis videtur hic vertex, sic in ilia terr_ devexitate
transgressis ilia se attollunt, residentibus quw hic ex-
celsa fuerant, opponente se contra medios visus globo
terrarum, adeo ut septentriones, quw nobis a vertice
pendent, in quibusdam Indi_ locis quindecim tantum
in anno diebus appareant.
CAPUT VII.
DE C(ELO SUPER1ORE,

C(ELUM superioris circuli proprio discretum ter-


mino, ct _qualibus undique spatiis co]locatum virtutes
continet angelicas : quse ad nos exeuntes, _therea sibi
corpora sumunt, ut possint hominibus etiam in edendo
DE NATUB, A RERUM. 103

similari, eademque ibi revers_e deponunt. Hoc Deus


aquis ghcialibus temperavit, ne inferiora succenderet
elementa. Dehine inferius coelum non uniformi, sed
multipliei motu solidavit nuncupans illud firma-
mentum, propter sustentationem superiorum aquarum.

CAPUT VIII.
DE AQUISC(ELESTIBUS.
AQuAs firmamento impositas_ coelis quidem spiritu-
alibus humiliores, sed tamen omni creatura corporali
superiores, quidam ad inundationem diluvii servatas,
alii vero rectius ad ignem siderum temperandum sus-
pensas at_rmant.
CAPUT IX.
DE QUINQUE CIRCULIS MUNDI.

QUINQUE eirculis mundus dividitur, quorum dis-


tinctionibus qu_edam partes temperie sua ineoluntur,
qu_edam immanitate frigoris aut caloris inhabitabiles
existunt. Primus est septentrionalis, frigore inhabi-
tabilis, cujus sidera nobis nunquam occidunt. Se-
cundus solstitialis, a parte signiferi exee|sissima, nobis
ad septentrionalem plagam versus temperatus, habi-
tabilis. Tertius _equinoctialis, medio ambitu signiferi
orbis incedens, torridus, inhabitabilis. Quartus bru-
malis, a parte humillima signiferi ad austrinum polum
versus, temperatus, habitabilis. Quintus australis,
circa verticem austrinum, qui terra tegitur, frigore
inhabitabilis. Tres autem medii circuli inoequalitates
temporum distinguunt, cure sol hunc solstitio, ilium
tequinoctio, terti.lm bruma reheat. Extremi enim sem-
per sole carent. Unde eta Thule insula unius diei
navigatione ad aquilonem mare congelatum invenitur.
CAPUT X.
DE PLAGISMUNDI.
CLIMATA, id est, plague mundi sunt quatuor. Ori-
104 OPUSCULA 8CIENTIFICA

entalis ab exortu solstitiali ad brumalem: Australis


inde ad occasum brumalem: Occidentalis ex hinc
usque ad solstitialem, Porro septentrionalis ab occasu
solstitiali usque ad exortum ejusdem partis contingens.
Ex quibus orientalem et occidentalem januas eceli
nominant. Hwc in medio tantum terr_e positis habe:l-
tur _qualia. Nam sub aquilone degentibus brumalis
dies brevior, et solstitialis prolixior, ortum oecasumque
dilatans, alias plagas angustat. Item apud australes
utraque prwfata dies moderatior, supradietam diversi-
tatem immutat, licet ubique solstitiali exortui brumalis
occasus ex eadem linea respondeat. Nam et eunctis
exortibus solis eodem modo post sex semper menses
congruit occasus.

CAPUT XI.
DE STELLIS.

STELL2E lumen a sole mutuantes, cure mundo verti,


utpote in uno loco fixm, et non stante mundo, vag_
ferri dicuntur : exceptis iis quw planetw, id est, erran-
tes vocantur: easque diei adventu celari: nec unquam
c_vlo decidere, fulgor plenilunii, et solis probat deli-
quimn. Quamvis videamus ignieulos ex _there lapsos
portari ventis, vagique lumen sideris imitari, trucibus
cito coorientibus ventis. Sidera autem alia sunt in
liquorem soluti humoris fcecunda, alia eonereti in prui-
has, aut coacti in nives, aut glaciati in grandines.
Alia flatus teporis, alia vaporis, alia roris, alia frigoris.
Nec snlum errantia, ut Saturnus, cujus transims im-
briferi fiunt, sed et quwdam fixa polo, cure errantium
fuerint accessu vel radiis impulsa : ut suceul_ in fronte
tauri, quas ob id Gr_vei pluvio nomine hyadas appel-
lant. Quin et sua sponte quwdam, statutisque tem-
poribus, ut hccdorum exortus et arcturi qui per idus
Septembres cum procellosa grandine surgit, et ut nim-
bosus Orion, et canicula, quw nimium fervens, XV
Calendas Augusti emergit,
Dg NATURARERVM. 1"05

CAPUT XII.
DE CUKSU PLANETARUM.

INTER c(elum terramque septem sidera pendent,


certis discreta spatfis, qu_e vocantur errantia, con-
trarium mundo agentia cursum, id est, l_vum, illo
semper in dextram prmcipiti. Et quamvis assidua con-
versione immensve celeritatis attollantur ab eo, rapian-
turque in occasus, adverso tamen ire motu per suos
qumque passus advertuntur: nunc inferius, nunc su-
perius, propter obliquitatem signiferi vagantia. Radiis
autem solis prvepedita, anomala, vel retrograda, vel
stationaria fiunt.

CAPUT XIII.
DE ORDINE EORUM.

StTMMtSMplanetarum Saturni sidus est, natura geli-


dum, XXX annis signiferum peragens. Inde Jovis,
temperatum, annis XII. Tertfum Martis fervidum,
annis II. Medius Sol, CCCLXV diebus, et quadrante.
Infra Solem Venus, qu_e et Lucifer et Vesper dicitur,
CCCX LVII diebus a sole mmquam assistens partibus
sex et quadraglnta longius. Proximum illi Mercurii
sidus, novem, diebus ociore ambitu, modo ante solis
exortus, modo post occasus splendens, nunquam ab eo
XXII partibus remotior. Novissima luna XXVH
diebus, et tertia diei parte signiferum conficiens, dein
morata in coitu solis, biduo non comparere in ccelo.
Saturni sidus et Martis cure plurimum diebus CLXX.
Jovis XXXVI aut cum minimum denis detractis
diebus. Veneris LXVIII aut cmn minimum LII.
Mercurii XIII aut cum plurimum XVIII. Occul-
tantur vero meantes cum sole partibus nunquam am-
plius undenis : interdum veto eta septenis partibus
erumpunt.
106 OPUSCULA
SCIENTIFICA

CAPUT XIV.
DE APSIDIBUS EORUM°

SUST autem sui cuique planetarum circuli, quos


Greeci apsidas in stellis vocant, aliique quam mundo,
quoniam terra a vertieibus duobus, quos appellaverunt
polos, centrum cceli, necnon et signiferi est ob]iqui
inter eos siti. Omnia autem ha_c constant ratione cir-
cini semper induliitata. Ergo ab alio cuique centro
apsides sum exsurgunt: ideoque diversos habent orbes,
motusque dissimiles. Quoniam interiores apsidas ne-
eesse est breviores esse: igitur a terrve centro apsides
altissim_e sunt. Saturno in Scorpione, Jovi in Virgine,
Marti in Leone, Soli in Geminis, Veneri in Sagittario,
Mereurio in Capricorno, Luna_ in Tauro, mediis om-
nium partibus : ete contrario ad terr_e centrum humil-
limve atque proxim_e, sicque fit ut tardius moveri
videantur, cure altissimo ambitu feruntur: non quia
accelerent tardentve naturales motus, qui certi ac
singuli sunt iUis, sed quia deduetas a summa apside
lineas coarctari ad centrum necesse est, sieur in rotis
radios: idemque motus alias major, alias minor centri
propinquitate sentitur. Motum autem augeri quamdiu
in vicinia sunt terr_e, cure abscedant in altitudinem
minui, lunve maxime sublimitatibus approbatur. De
quibus si plenius scire velis, lege Plinium Secundum,
ex quo et ista nos exeerpsimus.

CAPUT XV.
QUARE MUTENT COLORES.

Suus quidem cuique color est: Saturno candidus,


Jovi clarus, Marti igneus, Lucifero gaudens, Vespero
refulgens, Mercurio radiant, Luna_ blandus, Soli cum
oritur ardens: postea dies. Sed colores ratio altitu-
dinum temperat, siquidem earum similitudinem tra-
hunt, in quarum aera Venere subeundo, tingitque
appropinquantes utralibet alieni circuli meatus. Cir-
DE NATUKA RERUM. 107

cu|us frigidior in pallorem, ardentior in ruborem,


ventosus in horrorem, Sol atque commissura_ apsidum,
extrem_que orbit_e atra'm in obscuritatem.

CAPUT XVI.
DE ZODIACO CIKCULO0

ZOVIAC_S vel signifer, est eirculus obliquus, XII


signis constans, per quem errantes stella_ feruntur:
nec aliud habitatur in terris, quam quod illi subjacet,
reliqua polis squalent. Veneris tantura stella excedit
eum binis parfibus. Luna quoque per totam ]atitu-
dinem ejus vagatur, sed omnino non excedens eum.
Ab iis Mereurii stella laxissime, ut tamen e duodenis
partibus, tot sunt enim latitudinis, non amplius octonas
pererret: neque has mqualiter, sed duas in medio
ejus, ut supra quatuor, infra duas: sol deinde medio
fertur inter duas partes flexuoso draeonum meatu in-
_lualis. Martis steila quatuor mediis, Jovis media, et
supra earn duabus : Saturni, duabus ut Sol.

CAPUT XVIL
DE DUODECIM SIGNISo

$I(_._ duodeeim vel a eausis annalibus, vel a Gen-


tilium fabulis nomina sumpserunt. Nam Arietem
Martio mensi propter Ammonem Jovem tribuunt:
unde et in ejus simulaero arietis eornua fingunt.
Taurum Aprili, propter eundem Jovem, quod in
bovem sit fabulose eonversus. Castorem et Pollueem
Maio, propter insigne virtutis. Porto Canerum Junio,
quando sol ad inferiora redit: quia Cancer impulsus
retro eursum dirigere soleat. Leonem, quem oeeidit
Hercules, Julio propter vim fervoris assignant. Vir-
ginem Augusto, quod tune exusta ealoribus tellus
nihil pariat. Libram Septembri, ob sequalitatem diei
et noetis. Seorpium et Sagittarium equinis eruribus
deformatum, propter fulmina mensium ipsorum, Octo-
ber et November aeeipiunt. Caprieornum December,
]08 OPUSCULA SCIENTIFICA

propter capram Jovis nutricem, cujus extrema pisci


similia pinguntur, quod hujus mensis ultima pluvialia
sint. Aquarium Januario : Februario Pisces, ob men-
ses imbriferos tradunt. Singulis autem signis XXX
partes, ternw veto decades deputantur, eo quod sol
XXX diebus et decem semis horis ilia percurrat, a
medio mensis, id est, XV Calendarum die semper
incipiens.
CAPUT XVIII.
DE LACTEO CIRCULO.

LACTEUS clrculus est figura candidior per medium


cceli vertieem, quem vu|go dieunt ex splendore soils in
eo currentis ira fulgere : sed frustra, cure ab illo nun-
quam, nisi in parte sagittarii et geminorum tangatur, in
quibus candidum circu]um signifer cingit.

CAPUT XIX.
DE CUKSU ET MAGNITUDINE SOLIS.

SOLIS ignem dicunt aqua nutriri, multoque hunc luna


ampliorem: lunam vero terra esse majorem, unde et
cunctis unius magnitudinis apparet. Quod enim nobis
quasi cubitalis videtur nimim celsitudinis distantia facit:
alioqui major oriens Indis, et major Britannis apparet oc-
cidens : qui dum natura sit igneus, motu quoque nimio
calorem adauget. Hic cursu variante dies et menses,
tempora dividit et annos, aeris temperiem accedendo
vel recedendo pro temporum ratione dispensat : ne si
semper in iisdem moraretur locis, alia calor, alia frigus
absumeret.
CAPUT XX.
DE NATURA ET 8ITU LUN2E.

LUNAM non minui, nec crescere dicunt, sed a sole


illustratam, a parte quam habet ad eum, paulatim vel
ab eo recedendo, vel ei appropinquando, nobis candidam
pattern revolvere, vel atram. Et die quidem crescente,
supinam cerni novam lunam, utpote superiorem sole,
DE NATURA RERUM° 109

et ad aquilonia subeuntem : decrescente vero erectam


et dejectam in austros, plenam autem soli semper adver-
sam. Sublimem humili sole, humilemque sublimi, quam
lucere, dodrantis semuncias horarum, a secunda adjici-
entem usque ad plenum orbem, detrahentemque in
diminutionem, intra tredecim autem partes solis semper
occultam esse. Novissimam veto, primamque lunam, ea-
dem die vel nocte hullo alio in signo quam ariete conspici.
Si in ascensione erecta fuerit, in matutino exortu supina
apparebit. Item, si in ascensione supina in modum navis
fuerit visa, in matutino ortu erecta cernetur. Habet
ergo tres status: id est, supina, erecta, prona, ali-
quando videtur.

CAPUT XXI.
ARGUMENTUM DE CURSU LUNy]E PER SIGNA.

LuNA zodiacum tredecies in duodecim suis conficit


mensibus, duobus scilicet diebus, et sex boris, et besse,
id est, octo unciis unius hor_e, per singula signa decur-
tens. Si ergo vis scire, in quo signo luna versetur, sume
lunam quam volueris computare, utpote XII, multiplica
per IV, fiunt XLVIII. Partire per novem, novies quini,
quadragies quinquies. Quinque ergo signis ex quo luna
nata est, exactis quve haud dubie in eodem quo sol est
sidere semper aecenditur, in sexto jam signo luna duo-
duodecima commoratur: quod si unum remanserit,
sex horas signi sequentis noveris esse completas: si
duo, duodecim : si tria, decem et octo : si quatuor, diem
integrum: si octo, octies senas horas, id est, duos
adjectos esse dies Ex quibus tamen boris per terna
semper signa binas subtrahere memento. Operosum
est enim in singulis signis horas minutatim dividere per
uncias. Unde in pra_senti quamvis ad nonas portiones
tria remanserint, non horas XVIII, sed XVI, sexti
signi duodeeima luna complevit. Et ha_c quidem luna
in prima vel media parte signi cujuslibet nata, prompta
est computatio : sin autem alias, quot primo signo luna
] iO OPUSCULA SCIENTIFICA

accensa ve| dempeerit ve] retinuerit partes, tot sequen-


tibus etiam detrahere re| adjicere recorderis, novem
horis in luna pro quinque diebus in sole eomputatis.

CAPUT XXII.
DE ECLIPSI SOLIS ET LUN._.

SOLEMinterventu lunge, lunamque terr_e objectu nobis


perhibent occultari : sed solis defectum non nisi novis-
sima primave tier] luna, quod vocant coitum: lunae
autem non nisi plena. Non posse autem totum solem
adimi terris intercedente ]una, si terra major esset quam
luna. Omnibus autem annis fieri utriusque sideris de-
rectum statutis diebus horisque sub terra: nec tamen
cure superne fiant ubique eerni, aliquando propter nubila,
sa_pius globo terrve obstante eonvexitatibus mundi: et
lunge defeetum aliquando quinto mense a priori, solis
vero septimo fieri. Eundem bis in triginta diebus super
terras oeeultari, sed ab aliis hoe eerni: quondam in
quindeeim diebus utrumque sidus defeeisse, semel jam,
mira ratione lunam in oeeasu defeeisse, utroque super
terras eonspieuo sidere. Sed ne singulis mensibus eelip-
sis fieret, latitudo signiferi lunam superius inferiusve
transmittit.

CAPUT XXIII.
UBI NON SIT ET QUARE.

DEFECTUS soIis ac lunge vespertinos orientis incol_e


non sentiunt, nee matutinos ad occasum habitantes, ob-
stante globo terrarum. Neque enim nox aut dies quam-
vis eadem toto orbe simul est, oppositu globi noctem aut
ambitu diem adferente. Tempore enim Alexandri
Magni luna defecit in Arabia hora noetis secunda,
eademque in Sicilia exoriens. Et solis defectum, qui
fuit Ipsanio et Fonteio Conss. pridie Cal. Maii, Cam-
pania hora diei inter septimam et octavam, Armenia
inter deeimam et undecimam sensit.
DE NATURA KERUM. 111

CAPUT XXIV.
DE COMETIS.

COMET_ sunt ste|l_ itammis crinit_e, repente nascen-


tes, regni mutationem, aut pestilentiam, aut bella, vel ven-
tos, _estusve portendentes. Quarum alim moventur er-
rantium modo, ali_e immobiles h_rent. Omnes ferme
sub ipso septentrione, aliqua ejus parte non eerta, sed
maxime in eandida, quem laetei circuli nomen accepit.
Brevissimum quo cernerentur spatium septem dierum
annotatum est, longissimum LXXX. Sparguntur ali-
quando et errantibus stellis c_eterisque crines, sed
eometes nunquam in oceasura parte c(eli est.

CAPUT XXV.
DE AERE.

AER est omne quod inani simile vitalem hunc spiritum


fundit, infra lunam, volatus avium nubiumque, et tem-
pestatum capax. Ubi etiam potestates aere_e superna
sede deturbat_e cure tormento diem judicii durius tunc
damnand_e pr_estolantur. Ex quohominibus apparentes,
aerea sibi corpora meritis similia sumunt. Nam supra
lunam, qum aeris _etherisque confinio currit, omnia_pura
ac diurnoe lucis sunt plena, eujus vieinia tangere fertur
Olympus. A nobis autem per noctem ccrnuntur sidera,
ut reliqua lumina e tenebris. Superior vero et serenus
aer ccelo, inferior autem, qui exhalationibus humidis eor-
poreseit, terr_e deputatur : ubi sunt ignis, grando, nix,
glacies, et spiritus tempestatum, qu_e Dominum de terra
laudare jubentur. Sed et ipse aliquando ccelum vocatur:
unde et Petrus air, coelos in diluvio periise, cum aer
turbulentus esset conversus in undas. Et coeli ccelorum
dicuntur siderei cceli istorum aereorum, tanquam supe-
riores inferiorum.
1 |_ OPUSCULA sCIENTI_ICA

CAPUT XXVI.
DE VENTIS.

VENTUS est aer commotus et agitatus, sicut flabello


brevi potest approbari, nee a]iud intelligitur quam fluctus
aeris : qui, ut Clemens ait, ex quibusdam montibus ex-
celsis, velut compressus et coangustatus ordinatione Dei
cogitur et exprimitur in ventos, ad excitandos fluctus,
mstusque temperandos. Pro diversis autem partibus
cce|i nomina diversa sortitur.

CAPUT XXVIL
ORDO VENTOKUM.

VENTORUM quatuor eardinales sunt, quorum primus


Septentrio, qui et A paretias dieitur, flat rectus ab axe, fa-
ciens frigora et nubes : hinc dexter Cireius, quiet Thra-
scias, faeiens nives et grandines: a sinistris Aquilo,qui et
Boreas, nubes constringens. Secundus catalina]is Sub-
solanus, quiet Apeliotes, ab ortu intonans so]is, tempe-
ratus : cujus a dextris Vulturnus, qui et Cmeias, cuncta
desiccans: a sinistris Eurus, nubes generans. Tertius
cardina]is Auster, quiet Notus, humidus ealidus, atque
fulmineus : huic a dextris Euroauster, calidus : a sinis-
tris Euronotus temperatus, ealidus. Venti australes
quia ex humi]i flant, majores in marl tempestates faci-
unt, quam septentrionales. Ideoque post austros fiunt
noxii pr_ecipue terrve motus. Quartus eardinalis Ze-
phyrus, quiet Favonius, hyemem resolvens, floresque
produeens: cui dexter Africus, quiet Libs, tempes-
tuosus, tonitrua generans, et fulmina : a sinistris Corus,
quiet Argestes, in Oriente nubila, in India faciens
serena. Sunt etiam a]ii quidam pecu]iares quibusque
gentibus venti, non ultra eertum procedentes termi-
num, ut Atheniensibus Scyron, paulum ab Argeste de-
flexus; Narbonensibus Circius, qui nee ad Viennam
quidem e.jusdem provincim pervenit urbem. Duo sunt
autem extra hos, utique spiritus magis quam venti,
DE NATURA RERUM. | 13
aura et altanus. Aura enim est lenis motus aeris in
terra: altanus in pelago.

CAPUT XXVIII.
DE TONITRUO.

TONXTRUAdieunt ex fragore nubium generari, cure


spiritus ventorum earum sinu coneepti, sese ibidem ver-
sando pererrantes, et virtutis sure mobilitate in quam-
libet partem violenter erumpentes, magno concrepant
murmure, instar exilientium de stabulis quadrigarum,
vel vesicw: qu_ licet parva magnum tamen sonitum
disp|osa emittit.

CAPUT XXIX.
DE FULMIN1BUS.

FULMISA nubium attritu nasci in modum silicum


collisorum, concurrente siren| et tonitruo: sed sonitum
tardius aures, quam fulgorem ocu|os penetrare. Nam
omnium return collisio ignem creat. Quidam dicunt,
dum aer in se vaporaliter aquam de imis, et igmem
caumaliter de superioribus trahat, ipsis confligentibus
horrisonos tonitruorum crepitus gigni: et si ignis vice-
rit, obesse fruetibus: si aqua, prodesse. Ideo autem
fulminis ignem vim habere majorem ad penetrandum,
quia subtilioribus elementis faetus est, quam qui nobis
in usu est.

CAPUT XXX.
UBI NOW SINT_ ET QUARE.

HYEME et _estate rara sunt fulmina: quia hyeme


ge]idus aer quicquid accipit ignei vaporis, extinguit.
./Estate ca|idi vaporis raro tenuesque densantur in
nubes, sine quibus non fulgurat. Qu_e ratio Scythiam
f]_gyptumque pr_emunit a fu|mine: cui subjacet Italia,
ubi mitiore hyeme et restate nimbosa semper quodam-
modo vernat re| autumnat.
1
I ]_ OPUSCULA SCIENTIF1CA

CAPUT XXXI,
DE ARCU CO_LI.

ARcus in aere quadricolor, ex sole adverso nubibus-


que formatur, dum radius solis immissus cavm nubi,
repulsa aeie in solem refringitur, instar cerae imaginem
anuli reddentis : qui de ccelo igneum, de aquis purpu-
reum, de aere hyacinthinum, de terra gramineum trahit
colorem. Rarius autem aestate quam hyeme, et raro
noctibus : nec nisi in plenilunio cernitur, ut pote de luna
refulgens.

CAPUT XXX|I.
DE NUBIBUS.

N_BES eoacto guttatim aere conglobantur, qui natu-


rali levitate vapores aquarum de terra marique sustol-
lens, quamdiu in minutissimis stillis consistunt, sua vi
suspendit in altum, qua vel solis igne decocti vel aeris iti-
nere mutati dulcescant : ut marinam aquam humo, vel
duleem marinis herbis infundentes, in contrarium sole-
mus transferre saporem.

CAPUT XXXIII.
DE IMBRIBUS.

ImBREs ex nubium concreti guttulis, dum in majores


stillas eoeunt, aeris amplius non ferente natura, nune
vento impellente, nunc sole dissolvente pluraliter ad
terras dilabuntur. Sed pluvias voeamus lentas et juges:
nimbos autem repentinos et pr_ecipites.

CAPUT XXX1V.
DE GRANDINE.

GRANDINIS lapilli ex stillis pluvi_e, frigoris et venti


vigore conglaciati, in aere coagulantur, sed citius nive
solvuntur, et interdiu smpius quam noctu decidunt.
DE NATURA RERUM. | 15

CAPUT XXXV.
DE NIVE.

NIvEs aquarum vapore, necdum densato in guttas,


sed gelu pr_ripiente formantur, quas in alto mari non
cadere perhibent.

CAPUT XXXVI.
SIGNA TEMPESTATUM VEL $ERENITATIS.

SOL in ortu suo maculosus, vel sub nube latens, plu-


vium diem pr_esagit. Si rubeat, sineerum: si palleat,
tempestuosum: si concax_s videtur, ita ut in medio
fulgens radios ad austrum et aquilonem emittat, tem-
pestatem humidam et ventosam: si pallidus in nigras
nubes oecidat, aquilonem venture. Ccelum si vespere
rubet, serenum diem: si mane, tempestuosum signi-
fieat. Ab aquilone fulgur, et ab euro tonitrus tempes-
tatem, et ab austro flatus _estum portendit. Luna
quarta si rubeat quasi aurum, ventos ostendit : si sum-
mo in cornieulo maculis nigrescit, pluvium mensis ex-
ordium: si in medio, plenilunium serenum. Item cure
aqua in noeturna navigatione scintillat ad remos, tem-
pestas erit. Et cure Delphini undis s_epius exiliunt,
quo illi feruntur, inde ventus exurget, et unde nubes
discussm ccelum aperiunt.

CAPUT XXXVII.

DE PESTILENTIA.

PESTXLESTXAnascitur ex aere vel siecitatis, vel calo-


ris, vel pluviarum intemperantia pro meritis hominum
corrupto: qui spirando vel edendo pereeptus luem
mortemque generat. Unde sa_pius omne tempus a_sta-
tis in proeellas turbinesque brumales verti conspicimus.
Sed h_ec cum suo tempore venerint, tempestates : cure
vero alias, prodigia vel signa dicuntur.
| |_ OPUSCULA $CIENTIFICA

CAPUT XXXVIII.
DE NATURA AQUARUM DUPLICI.

AQUARUMduplici natura formantur et reformantur


omnia qu_e cernuntur in terra. Nam salsw in mari
convenientes mortalibus fructus nutriunt in terris, et
aere dulces aptius alendis fruetibus sitique sedand_e
congruunt. Sed qua_ harum naturalis sit qua_ritur.
Utraque autem deprehenditur, dum in alterutrum re-
fundi, ha_c per marinorum olerum cineres, ilia per
humum ditfusa queant : maris veto fretibus erebris ter-
rarum spacia distinguuntur, ut et gentium terminos in-
tercludant, et alternis opibus omnes provincias per
commercia ditent.

CAPUT XXXIX.
DE ._STU OCEANI.

./]_STtrSoceani lunam sequitur, tanquam ejus aspira-


tione retrorsum trahatur, ejusque impulsu retracto re-
£undatur : qui quotidie bis adfluere et remeare, unius
semper hor_e dodrante et semiuncia transmissa videtur,
ejusque omnis cursus in Ltedones et Malinas, id est,
in minores a_stus dividitur et majores. Laedon enim
VI accurrit horis, totidemque recurrit : Malinas veto V
accurrit horis, sed septem recurrit. Sed Lzedon a
quinta eta vicesima luna inchoans, quot horis occurrit
tot et recurrit. Malinas autem a XIII et a XXVIII
incipiens, citior in accessu, seal tardior in recessu, sep-
tern diebus et duodecim boris perseverat, in medio sui
semper lunam primam et decimam quintam ostendens,
et per _equinoctia vel solstitia solito validius exa_stuans.
Per octonos autem annos ad principia motus, et paria
incrementa eertissimo lunm revocantur ambitu: ilia
semper aquilonia tenente mitiores, quam cure in austro
digressa propiore nisu vim suam exercet.
DE NATURARERUM. 117

CAPUT XL.
CUR MARE NON CRESCAT.

QUOD mare fluviorum accursu non augetur, dicuut


natura]iter salsis vadis fluentum dulee consumi, vel
ventis aut vapore solis abripi, ut in laeis laeunisque
probamus in brevi momento desiecatis, vel etiam oc-
culto meatu in suos refluere fontes, et solito per suos
atones gressu recurrere: marinis auteln aquis dulees
superfundi, utpote leviores: ipsas vero ut gravioris
naturE, magis sustinere superfusas.

CAPUT XLI.
CUR SIT AMARUM.

MARS ideirco dicunt salsum permanere, tot flumini-


bus ae pluviis irrigatum, quod exhausto a sole dulci
tenuique liquore, quem facillime trahit vis ignea, omnis
asperior crassiorque linquatur. Ideoque summam
_equorum aquam duleiorem esse profunda. Sed in
duleibus aquis lunm alimentum esse, sieut solis in marl

CAPUT XLII.
DE MARI RUBRO°

MARk rubrum nomen a roseo colore trahit, quem


tamen non naturaliter habet_ sed vieinis /itoribus, quw
sanguineo colm_ rubent, inficitur. Ideoque inde mi-
nium, et alii colores pieturarum, rubrmque gemm_
legunmr. Seinditur autem in duos sinus: quorum
Persieus aquilonem, Arabieus petit oeeidentem, qui
CXV passibus distat ab _gyptio marl
CAPUT XLIII.
DE NILO,

NILO flumine, quod inter ortum solis et Austrum


enascitur, pro pluviis utitur Y]_gyptus, propter so|is
calorem imbres et nubila respuens. Mense enim Maio,
dum ostia ejus, in quibus in mare influit, Zephyro
] 18 OPUSCULA SCIENTIFICA

flante, undis ejectis arenarum cumulo prsestruuntur,


paulatim intumeseens, ac retro propulsus, plana irrigat
./]_gypti: vento autem eessante, ruptisque arenarum
eumulis, suo redditur aiveo.

CAPUT XLIV.
AQUIS TERRAM NECTI,

AQUA creator orbem medio ambitu preeeinxit, qu_e


ex omni parte in centrum terr0e vergeret, et in interiora
nitens decidere non posset: ut, cure terra arida et
sicca constare per se ac sine humore nequiret, nec
rursus stare aqua, nisi sustinente terra, mutuo amplexu
jungerentur, hac sinus pandente, ilia vero permeante
totam intra, extra, supra, infra, venis ut vinculis dis-
currentibus, atque etiam in summis jugis erumpente.

CAPUT XLV.
TERR_ POSITIO.

TERRA fundata est super stabilitatem suam : abyssus


sieut pallium amictus ejus. Sicut enim ignium sedes non
est nisi in ignibus, aquarum nisi in aquis, spiritus nisi in
spiritu: sic et terr_e coha_rentibus cunctis nisi in se locus
non est, natura cohibehte, et quo cadat negante. Qu_e in
eentro vel eardine mundi sita, humillimum in creaturis,
ac medium, tanquam gratissima, locum tenet cure aqua,
aer, et ignis ut levitate natural, ita et situ se ad altiora
pra_veniant.

CAPUT XLVI.
TERRAM GLOBO SIMILEM°

ORBEM terr_e dieimus, non quod absoluti orbis sit


forma, in tanta montium camporumque disparilitate,
sed cujus amplexus, si cuncta linearum comprehendan-
tur ambitu, figm'am absoluti orbis eificiat. Inde enim
fit, ut septentrionalis plagve sidera nobis semper appa-
reant, meridian_e nunquam; rursusque ha_c illis non
cernantur, obstante globo terrarum. Septentriones
DE NATURA RERUM, 1|9

non cernit Troglodytlce, et eonfinis _gyptus, nec


Canopum Italia: quamvis ejusdem orbis pene dimidio
major pars ab oriente ad oecasum, quam a meridie ad
septentrionem habitetur: hinc calore, illinc rigore prohi-
bente aecessum.

CAPUT XLVII.
DE CIRCULIS TERR_°

OCTO circulis terra pro dierum varietate distinguitur.


Primus ab |ndim parte Australi, per rubri marls accolas,
et Article maritima ad columnas Herculis pervenit. Quo
_equinoctii die medio gnomon VIII pedum, umbram
IV pedes longam reddit. Dies vero longissimus XIV
horus _quinoctia|es habet. Secundus ab oecasu Indi_
per Medos vadit et Persas, Arabiam, Syriam, Cyprum,
Cretam, Lylibwum, et septentrionalia Afric_e contingens.
Umbilicus _quinoctio XXXV pedum, umbram XXIII
pedes longam facit. Dies autem maxima X|V hora-
rum est accedente his quinta parte unius hor_e. Tertius
oritur ab Indis Imao proximis, tendit per Caspias
portas, Taurum, Pamphiliam, Rhodum, Cycladas, Sy-
racusas, Catinam, Gades: gnomonis cunct_ umbram
XXXVIII uneiarum faciunt. Longissimus dies hora-
rum XIV atque dimidiw, cam tricesima unius hor_e.
Quartus ab altero latere Imai per Ephesum, mare
Cycladum, septentrionalia Sieiliw, Narbonensis Galliw
exortiva, Africw maritima tendlt ad occasum. Gno-
moni XXI pedum respondent umbr_ XVI pedum.
Longissimus dies habet horas XIV et tertias duas
unius hor_e. Quinto circulo continentur ab introitu
Caspii maris Bactrii, Armenia, Macedonia, Tarentum,
Tuscum mare, Ba|eares, Hispania, Media. Gnomonis
septem pedes, umbris VI pedum. Maximus dies ho-
rarum XV. Sextus ampleetitur Caspias genres, Cau-
casum, Samothraciam, Illyricos, Campaniam, Etru-
tiara, Massiliam, Hispaniam, Terraconensem medium,
et inde per Lusitaniam. Gnomoni pedes IX umbrae
1_0 OPUSCULA SCIENTIFICA

VIII. Longissimus dies horarum XV addita nona


parte unius horn. Septimus ab altera .Caspii marls
ora incipit, vaditque per Thraci_ aversa, Venetiam,
Cremonam, Ravennam, transalpinam Galliam, Pyre-
meum, Celtiberiam. Gnomoni XXXV pedes umbr_
XXXVI. Amplissima dies horarum XV et quintarum
partlum hor_ trium. Octavus a Tanai per Mwotim
lacum, et Sarmatas, Dacos, partemque Germaniw Gab
lias ingreditur. Longissimus dies horarum XVI est.
His eireulis antiqui duos prseponunt, unum per insulam
Meroen, et Ptolemaidam rubri maris urbem, ubi lon-
gissimus dies horarum XII est, dimidia hora amplior:
alterum per Syenem _/Egypti, qui est horarum XIII.
Duosque subjiciunt, primum per Hyperboreos et Bri-
tanniam, ubi est dies longissimus horarum XVII : alte-
rum per Seythicum, a Riphafis jugis in Thulen in quo
dies continuantur noetesque per vices.

CAPUT XLVIII.
GNOMONICA DE IISDEM.

(_MBILICI, quem gnomonem appellant, umbra in


tEgypto meridiano tempore, _quinoctii die pau|o plus
quam dimidiam gnomonis mensuram etficit. In urbe
Roma nona pars gnomonis deest umbrse. In oppido
Ancona superest quinta trieesima. In parte Italia_ qua_
Venetia appellatur, iisdem horis umbra gnomoni par
fit. Simili quidem modo est super Alexandriam quin-
que millibus stadiorum, solstitii die medio nullam um-
bram jaci. Sieur et in India supra flumen Hypasim:
quod et apud Troglodytas quadragesimo quinto ante
et post solstitium die fieri dicunt mediis XC diebus in
meridiem umbra sita. Sedet in Meroe insula Nili, V
millibus stadiorum a Syene bis in anno absumi umbras,
sole duodevicesimam partem Tauri, et quartamdecimam
Leonis obtinente.
DE NAa'UltA
RERUM. ]_l

CAPUT XLIX.
DE TERR_ MOTU°

TERR_E motum vento fieri dicunt, ejus visceribus in-


star spongim cavernosis incluso, qui hanc horribili tre-
more percurrens, et evadere nitens, vario murmure
concutit, et se tremendo vel dehiscendo cogit ei_un-
dere. Unde cava terrarum his motibus subjacent, ut-
pote venti capacia: arenosa autem et solida carent.
Neque enim fiunt, nisi ccelo marique tranquil]o, et
vento in venas terrse condito. Et hoc est in terra tre-
mor, quod in nube tonitruum: hocque hiatus, quod
fulmen. Fiunt simul cure terr_e motu et inundationes
marls, eodem videlicet spiritu infusi vel residentis sinu
recepti.

CAPUT L.
INCE_D_U_ _ET_.
TELLUS Sicilim, qum cavernosa et sulphure ac bitu-
mine strata, ventis pene tota et ignibus patet, spiritu
introrsus cure igne concertante, multis smpe locis
fumum, vel vapores, vel flammas eructat, vel etiam
vento acrius incumbente, arenarum lapidumve moles
egerit. Inde montis _tnm ad exemplum gehennm
ignium tam diutinum durat incendium, quod insularum
JEolidum dicunt undis nutriri, dum aquarum eoncursus
spiritum secure in imum profundum rapiens, tam diu
sufl'ocat, donee venis terrve diWusus fomenta ignis ae-
cendat. Hinc Seyl]mi canes ]atrare fingunmr, dum
proeul navigantes undarum fremore terrentur, quas
sorbente voragine eollidit mstus.

CAPUT LI.
DIVI$IO TERR2E.

TERRARUM orbisuniversus,
oceano cinctus,in tres
dividiturpartes: Europam, Asiam, Africam. Origo
ab occasu solis, et Gaditano freto,qua irrumpens
|_ OPUSCULA 8CIENTIFICA

oceanus Atlanticus in maria interiora efl'unditur : hinc


intranti dextera Africa, l_eva est Europa: inter has
Asia magnitudine compar est aliis duabus. Termini
sunt atones Tanais et Nilus. XV passuum in longitu-
dine quas diximus fauces Oceani patent : V in latitu-
dine. Europa ergo ab occidente usque ad septentrio-
nem, Asia veto a septentrione per orientem usque ad
meridiem, atque inde Africa a meridie usque ad occi-
dentem extenditur.
DE TEMPOB, IBUS. 1_3

DE TEMPORIBUS LIBER.

CAPUT I.
TEMPORIS DIVISIO.

E M P O R A momentis,
horis, diebus, mensibus,
annis, seculis et 8etatibus
dividuntur. Momentum est
minimum atque angustissi-
mum tempus, a motu si-
derum dictum: est enim
extremitas hor_e in brevi-
bus intervallis, cum aliquid
sibi cedit atque succedit.
Hora Gr_ecum nomen est, et tamen Latinum sonat:
hora enim finis est temporis, sicut et horve sunt fines
marls, fluviorum, vestimentorum. Constat autem hora
quatuor punctis, decem minutis, quindecim partibus,
XL momentis. Et notandum propter errorem caven-
dum, quod computus partita natura, partita auctoritate
re| consuetudine, nitatur: natura, ut annum com-
munem duodecim menses lunares habere: consuetu-
dine, ut menses triginta diebus computari : auctoritate,
ut hebdomadam septem feriis constare.

CAPUT II.
DE DIE.

DIES vulgaris est solis prmsentia super tetras, qui


proprie XXIV horis adimpletur. Hune Hebrmi,
Chaldoei, et Persm inter duos solis exortus: _gyptii
inter duos occasus numerant : Romani a medio noctis
in medium. Umbri et Athenienses a meridie com-
putant ad meridiem. Moses autem a mane usque ad
I_4 OPUflCULA $CIENTIFICA

mane unum diem appellat : sed Domino surgente ves-


pera sabbati, lueescebat in primam sabbati, ut homo de
luce lapsus in tenebras, deinceps a tenebris rediret ad
lucern.

CAPUT Ill.
DE NOCTE.

Nox, est solis absentia terrarum umbra condifi,


" mortalibus ad requiem facta, ne opere diutino avida
deficeret humanitas: ubi rigidlor, ibi et ad opera
minuenda et ad membra fovemta pro]ixior. Cujus
partes sunt septem: Crepusculum, id est, duhia lux
inter lucern et tenebras, nam creperum, dubium dici-
mus. Vesperum, apparente stella hujus nomhis.
Conticinium, quando omnia silent. Intempestum, quod
est medium et inactuosum noctis tempus. Gallicinium,
quando gallus resonat. Matufinum, inter abcessum
tenebrarum, et auror_ adventure: et diluculum, quasi
jam incipiens parva diei lux, h_c et Aurora, solem
prs_cedens.
CAPUT IV.
DE HEBDOMADA.

HEBDOMADA septem diebus constat, octavus autem


dies idem primus est, ad quem reditur, eoque rursus
hebdomada orditur. His nomina gentilitas a Planetis
indidit, habere s¢ credentes a Sole spiritum, a Luna
corpus, a Marte sanguinem, a Mercurio ingenium
et linguam, a Jove temperantiam, a Venere vo]up-
tatem, a Saturno tarditatem. Sed Sanctus Sylvester
Ferias appellare constituit, primum diem Dominieum
nuncupans, imitatus Hebravos, qui primam sabbati,
secundam sabbati, et sic ca_teros a numero nominant:
apud quos hebdomada totidem etiam annis peragitur :
qui hebdomadam quoque hebdomadarum in diebus
simiIiter habebant et annis, quinquagesimum diem
Pentecosten, annum vero Jubileum, id est, libertatem
vocantes.
DE TEMPORIBUS. 1_5

CAPUT V.
DE MENSE.

ME,sis lunaris ineremento lunm senioque eonficitur,


dum XXIX et semis diebus paulo plus quam Zodia-
cure peragit : sed facilitas eomputandi trigenis et unde-
trigenis diebus luna_ menses alternat. Solaris autem
mensis XXII horis est amplior, ex quibus XI epact-
alum dies aecrescunt, quibus sol lunge eursum sin-
gulis annis exuperat. Duodecies enim viceni et bini
CCCLXIV faciunt, et undeeies vieeni et quaterni
eundem numerum complent. Sed Hebrad menses a
luna naseente, Romania Calendis ineipiunt, YEgyptii a
quarto die Calendarum Septembrium, usque in nonum
Calendarum earundem, XXX diebus suos menses
computantes: residuos vero dies interealares appellant.
Qui primi ad solis cursum menses terminare eveperunt,
ne lunge velocior et dubius cursus impedimentum eal-
culandi eis faeeret.

CAPUT VI.
DE MENSIBUS ROMANORUM.

ROMA_rI, auetore Romulo, decem mensibus annum


ordinatum agebant, diebus CCCIV qui primum men-
sere genitori suo Marti dicavit: secundum ab aper-
tione frugum nominavit Aprilem: tertium Mai_e matri
Mercurii: et quartum Junoni sacravit: Quintili et
Sextili, qui nune a nativitate Julii Ceesaris, et Augusti
triumpho nominantur, et cmteris sequentibus a numero
nomen imposuit: quormn initia Calendas appellavit,
quia tunc ealata, id est, vocata in Capitolium plebe,
dicto quinquies vel septies verbo calo, id est, voeo, quot
dies superessent ad Nonas pronuneiabatur. Nonas
autem, quod nono ante Idus die confluerent in ur-
bern, seitaturi quid esset eo mense faeiendum. Porro
Idus diem qui medium dividit mensem: iduare enim
Etrusca lingua dividere est. His Numa duos menses
l_ OPUSCULA SCIENTIFICA

adjiciens, Januarium a Jano, Februarium a Februo


deo lustrationum nominando, CCCLIV diebus annum
ad cursum lunge disposuit, quem Juhus Cmsar undeeim
diebus adjectis, sicut hodie servatur, instituit.

CAPUT VII.

DE SOLSTIT|O ET ._EQUINOCTIOo

SOLSTITIAet _equinoctia bina putantur, VIII Calend.


Januarii et Julii, Aprilisque et Octobris, octavis scilicet
in partibus Capricorni, Cancri, Arietis, et Librw. Sed
a_quinoctialis dies omni mundo aequalis est. Vario
autem lucis incremento in Meroe longissimus dies XII
horas eequinoctiales, et octo partes unius hora_ colligit :
Alexandria_ vero XIV horas in Italia XV in Britan-
nia XVII. Ubi a_state lueidae noctes haud dubie tes-
tantur, id quod cogit ratio credi: solstitii diehus
accedente sole proprius verticem mundi, angusto lucis
ambitu subjecta terra_ continuos dies habere senis
mensibus, noctesque e diverso ad brumam remoto,
quod fieri in insula Thule Pythias Massiliensis scribit,
sex dierum navigatione in Septentriones a Britannia
distante.

CAPUT VIII.
DE TEMPORIBUS.

TEMPORA sunt vices mutationum, quibus sol acce-


dendo vel recedendo anni temperat orbem. Hyems
enim ilio longius morante, frigida est et humida : vet,
illo redeunte, humidum et calidum: mstas vero, illo
superfervente, calida et sicca: autumnus, illo dece-
dente, siccus et frigidus. H_ec autem antiqui septimo
die ante Idus Februarias, et Maias, Augustasque et
Novembres inchoabant, ut solstitia et a_quinoctia in
medio essent temporum. Ver autem orienti compa-
ratur, quia tunc ex terris omnia oriuntur : eestas meri-
diano, eo quod pars ejus calore fragrantior sit: au-
DE TEMPORIBUS. 127

tumnus oeeiduo, eo quod ob confinium caloris et frigoris


graves morbos habeat: hyems septentrioni, eo quod
frigore torpeat.
CAPUT IX.
DE ANNIS.

AlqNUS solaris vel civilis est, dum sol CCCLXV


diebus et quadrante Zodiacum peragit, quem Romania
bruma, Hebr_i ab _luinoetio verno, Grseci a solstitio,
JEgyptii inchoant ab autumno. Annus-lunaris com-
munis XII lunis, id est, diebus CCCLIV. Embo-
lismus tredecim lunis, et diebus trecentis octuaginta
quatuor implentur, a luna paschali sumentes initium.
Annus magnus est, dum omnia sidera certis cursibus
exactis ad locum suum revertuntur, quem sexeentis
annis solaribus Josephus dicit impleri.

CAPUT X.
DE BISSEXTO.

BIss_.XTUS ex quadrantis ratione per quadriennium


eonfieitur, dum sol ad id signum, ex quo egressus est,
non in CCCLXV diebus, sed quarta diei parte super-
adjeeta revertitur. Verbi gratia: si nune mquinoe-
tialem eceli loeum sol oriens intraverit, in hune anno
sequenti meridie, tertio vespere, quarto medio noetis,
quinto rursum in exortu reeurrens, neeessario diem
prmmonet augendum: ne si forte non addatur, per
CCCLXV annos sequinoetium vernale brumali die
proveniat. Quem YEgyptii anno suo expleto, id est,
IV Calendarum SeptembriLtm, Romani VI Calen-
datum Martiarum, unde et nomen aeeepit, interponunt.
Breviori autem et vulgari ratione bissextum retardatio
generat solis, non ad eandem lineam per CCCLXV
dies plene redeuntis: quem si, verbi gratia, in equi-
noctio vernali, quod juxta 2Egyptios XII Calendarum
Aprilium die provenit, surgentem a medio orientis
di]igenter adnotaveris, hune anno sequenti, die vide-
128 OPUSCULA SCIENTIFICA

licet eodem, aliquanto inferius oriri, et tertio, quarto,


quintoque anno eandem diminutionem in tantum augeri
reperies, ut nisi diem ante superadjicias, XI Calen-
das Aprilis aequinoetium faeturus sol e medio surgat
orientis, eandem scilicet tarditatem c_eteris quoque
servaturus exortibus.

CAPUT XI.
DE CIRCULO DECENNOVENALI.

CYCLUMdecennovenalem propter XIV lunas pas-


chales Nicsena Synodus instituit, eo quod ad eundem
anni solaris diem unaquaeque luna per XIX annos,
CCXXXV eircumaeta vieibus, inerrabili eursu redeat,
qui dividitur in ogdoadas, et hendeeadas, hoe est, in
VIII et XI annos. Octo enim anni lunares totidem
annos solares duobus tantum diebus transeendunt:
quorum alter ad explementum occurrit hendeeadis,
alter ratione saltus absumitur, aloquin hendecades so-
lares uno die transeenderent lunarem. Licet quidam
violenter hos dies ex bissextis otto annorum supplere
nitantur: eum bissextus soleat in mense Februario soli
superfusus et lunge, futuro tempori nihil praejudicare,
et ipsi nullum hendecadi bissextum addant. Ut ergo
apertius dicam, duo luna_ dies, qui supersunt, in og-
doade, duos qui desunt in hendeeade eomplent.

CAPUT XII.
DE SALTU LUNGS,

SALTUM lunee locus et hora eitior incensionis ejus


per XIX annos efficit : quamvis enim quidam singulas
lunas XXIX semis diebus computantes_ incensiones
earum medio diei, et medio noctis semper alternent,
non in hoc tamen veritatem natur_e, sed calculandi
facilitatem vel compendium inquirunt. Nam si natu-
ram qua_ras lunge primi mensis, qua_ nunc in meridie :
et secundi, qu_e nunc in medio noetis accenditur, anno
futuro hora, et uno puncto, et decem momentis, et
DE TEMPORIBUS° |_

dimidio momenti nonadecima parte unius puncti ante


medium diei vel noctis illustratur. H_c tamen dis-
tinctio non ad certum embo|ismi, vel communis anni
terminum, sed ad _luam divisionem XIX tendit an-
annorum, sicque per XIX annos paulatim lunaris ac-
censio sese pr_voccupando unius diei spatium amittens,
ultimum decennovenalis cycli annum CCCLXXXIII
diebus facit computari. Quod si facere negligas, per
XV decennovenales cyclos XV tibi luna, ubi prims
putatur, occurret.

CAPUT XIII.
CONTINENTIA CIKCULI EJUSDEM.

CYCLUS idem pascha]is VIII est hneis communitus.


Primus ordo continet annos ab incarnatione domini,
unius singu]is annis augmento crescentes. Secundus
indictiones Romanorum, qu_e in se per XV annorum
cursum revo]vuntur. Tertius Epaetas XI lunares,
qus_ per singu|os annos solares ad cursum lunge suc-
crescunt, et ad |unam Calendarum quwrendam semper
adjiciuntur posits_ XI Calendas Apriles. Quartus
concurrentes septimanse dies, qu_v posit_e IX Calen-
das Apriles, propter dispendinm bissexti necessario
XXVIII annis imp]entur: quarum ratio cogit cyclos
decennovenales XXVIII describi, ut singu]_e con-
currentes singu|os cyclos inchoent, totaque summa
pascha]is calculi DXXXII annis explicetur. Quintus
cyc]um ]unarem, quem tribus annis decennovenalis
prwcedit: XIX annis etiam ipse comprehensus. Sex-
tus XIV lunas, quibus veteres pascha faciebant, qus_
a duodecimo Calendas Apriles, usque in XIV Calen-
das Maias ratio discursu vagantes, tempus incensionis
ab VIII Idus Martias usque in Nonas Apriles acci-
piunt: A XIV autem luna usque ad XIV anni
sequentis dies sunt CCCLIV, si communis annus est.
Si embolismus, CCCLXXXIV. Septimo, dies do-
minic_e Pasch_ reperiuntur ab XI Calendarum
K
1_0 OPUSCULA
8CIENTIFICA.

Apri|ium USClUein VII. Calendas Maias, ob ratiouem


embolismorum licenter extendi. Ultimo ordine luna
festi paschalis a XV usque in XXI propter diem
dominicum var_ata: adimit enim sa|tus noctem, addit
veto mtatem, qu_ per omnem cyclum ado|evit. Sed in
hoc nox adimitur, quod ante luna deficit, quod pu°
tatur, naturaliter veto nox ipsa perseverat, qu_ nox
initium est fumri anni, et cycli incipientis exordium:
propter quod idem ultimus annus Epactas XVIII tunc
retinens, primo anne non XI ut in c_teris annis fieri
so|et, sed XII dies acconm_odat. Et quia XXX
dierum fine revolvuntur, nu]la Epacta in principle
cycli ponitur.

CAPUT XIV.
ARGUMENTA TITULORUM PASCHALIUM.

$I nosse vis quot sunt anni ab inearnatione Domini,


scito quot fuerint ordines Indictionum, ut puta quinto
anno Tiberii principis XLVI hos per XV multi-
plica, fiunt DCXC. Adde semper regulares XII
quia quarta Indictione secundum Dionysium, Dominus
natus est, et Indictionem anni cujus volueris, utpote
in pr_esenti unam, fiunt DCCIII. Isti sunt anni nativi-
tatis Domini. Si vis scire quota sit Indictio, sume
annos Domini, et adjice tria, partire per XV et quod
remanserit, ipsa est indictio anni prsesentis. Si vis
scire quot sint Epact_e hnares, partire annos Domini
per XIX et quod remanserit, multiplica per XI,
item partite per triginta, et remanent Epactv_. Si vis
scire concurrentes septimana_ dies, sume annos Domini,
et eorundem quartam partem adjice. His quoque
quatuor adde, quinque eoncurrentes filerunt anne na-
tivitatis Domini, hos partite per septem, et remanent
Epact_v sells. Si vis scire quotus sit annus circuli de-
cennovenalis, sume annos Domini, et unum adjiciens,
quia ejusdem anne seeundo natus est Dominus, par-
tire per XIX et quod remanserit, ipse est annus eycli
DE NATURARERUM. 131

decennovenalis.Si visscirequotuscycluslunaris est,


sume annos Domini, et duo subtrahensdivideper
XIX etquod remanserit ipseestannus circuliIunaris.
Si visnossebissextilemannum, partiteannos Domini
per IV, quantum remanserit,totsuntanni a bissexto.
His ergo ad certum inventis,facilediem paschv_lu-
namque reperies.Quod si a pr_vsenti post aliquot
annos,verbigratiapostC, pascha scirevelis,Epactas
tamen,et concurrentessolisdiesinveniresui_icit,
par-
tireautem centum per XIX et remanent V. lllas
ergo scitoEpactas centesimoquinto anno futuras.
Eodem modo centum per XXVIII dividens, eas cen-
tesimo,
quas XVI anno concurrentes solisinvenies.

CAPUT XV.
DE SACRAMENTO TEMPORIS PASCHALIS.

IDEO antem paseha non ad eundem redit anni diem,


sicut tempus Dominic,s nativitatis, quod ibi nativitatis
ipsius memoria tantum solennis habeatur: hic nero
vitro venturm et mysteria celebrentur, et munera capi-
antur: unde et nomen ipsum Paschm transitum de
morte ad vitam significans, congruum quoque mys-
teriis tempus inquirit. Primo ut, _quinoctio transcenso,
tenebrm morris a vera luce vincantur. Deinde, ut
primo mense anni, qui dicitur mensis Novorum, vitro
nov_ gaudia celebrentur. Terrio, ut resurreetio die
terrio facta, et terrio tempore seculi, id est, sub gratia
manifesta, cum jam ante legem, et sub lege in pro-
phetico lateret _enigmate, in tertia lunar septimana
veneretur, cure et ipsa tune lun_v eonversio menris
gloriam de terrenis ad ccvlestem doceat mutari con-
tuitum. Atque ad ultimum, ut dies Dominica con-
ditione lucis insignis, et triumpho Christi veneranda,
nostra quoque resurrectione nobis exoptabilis in me-
moriam revocetur.
K_
l_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

CAPUT XVI.
DE z_u_Di ,¢TATIBUS.
SEx aetatibus mundi tempora distinguuntur. Prima
vetas ab Adam usque ad Noe continens generationes
X, annos veto MDCLVI. Quse tota periit diluvio,
sicut infantiam mergere solet oblivio. Seeunda a Noe
usque ad Abraham generationes similiter eomplexa X
annos autem CCXClI. Quse in lingua inventa est, id
.. est, Hebr_ea. A pueritia namque homo ineipit nosse
loqui post infantiam, clu_e et nomen inde accepit,
quod fari, id est, loqui non potest. Tertia ab Abra-
ham usque ad David generationes XIV annos vero
DCCCXLIII continens. Et quia ab adoleseentia in-
cipit homo posse generate, Matth_eus generationum ab
Abraham sumpsit exordium, qui etiam pater gentium
constitutus est. Quarta a David usque ad transmi-
grationem Babylonis generationibus _eque juxta Mat-
th_eum XIV annis autem CCCCLXXIII porrecta, a
qua Regum tempora coeperunt. Juvenilis enim dig-
nitas regno est habilis. Quinta deinde usque ad
adventure Salvatoris in carnem generationibus et ipsa
XIV porto annis DLXXXIX extenta, in qua ut
gravi senectute fessa malis crebrioribus plebs Hebr_ea
quassatur. Sexta, quve nunc agitur, nulla genera-
tionum vel temporum serie certa, sed ut _etas decre-
pita, ipsa totius seculi morte finienda.

CAPUT XVII.
CURSUSET ORDOTEMFORUM.
PRIMA ergo _etas continet annos juxta Hebr_eos
MDCLVL Juxta septuaginta interpretes MMCCXLII.
Adam annorum CXXX genuit Seth, qui pro Abel
natus est. Seth annorum CV genuit Enos. Iste in-
ccepit invoeare nomen Domini. Enos annorum XC
genuit Cainan. Cainan annorum LXX genuit Mah-
leel, qui interpretatur plantatio Domini. Malaleel an-
DE TEMPORIBUS. |_

norum LXV genuit Jareth. Jareth annorum CLXII


genuit Enoch, qui est trans|atus a Deo. Enoch anno-
rum LXV genuit Mathusalem. Concupiscunt fi|ii Dei
fllias hominum. Mathusalem annorum CLXXXVII
genuit Lamech. Gigantes nati sunt. Lamech anno-
rum CLXXXlI genuit Noe, qui arcam _edificavit.
Noe anno DC venit diluvium.

CAPUT XVIII.
DE SECUNDA 2ETATE.

SECV_DA mtas continet annos juxta Hebr_eos CCXCII


Juxta Septuaginta Interpretes DCCCXLII vel adjecto
Cainan MLXXII. Sere anno II post dihivium genuit
Arpbaxat, a quo Chald_ei. Arphaxat annorum XXXV
genuit Sale, a quo Samarit_e et Indi. Sale annorum
XXX genuit Heber, a quo Hebr_ei. Heber annorum
XXXIV genuit Phalech. Turris _edificatur. Pha-
lech annorum XXX genuit Reu. Dii primum ado-
rantur. Reu annorum XXXII genuit Seruch. Reg-
hum Scytharum inchoat. Seruch annorum XXX
genuit Nachor. Regnum 2Egyptiorum nascitur. Nachor
annorum XXIX genuit Thara. Regnum Assyriorum
et Sicyoniorum exoritur. Thara annorum LXX ge-
nuit Abraham, Semiramis condidit Babylonem.

CAPUT XIX.
DE TERTIA-_TATE.
TEltTIA _etas continet annos DCCCCXLII. Abra-
ham annorum LXXV venit in Chananeam: Abra-
ham annorum C genuit Isaac. Nam primo genuit
Ismael, a quo Ismaelit_e. Isaac annorum LX genuit
Jacob. Regnum inchoat Argivorum. Jacob anno-
rum XC genuit Joseph. Memphis in JEgypto con-
ditur. Joseph CX annos vixit. Grsecia sub Argo
segetes habere coepit. Hebr_eorum servitus annorum
CXLIV. Cecrops Athenas condidit. Moses annis
XL rexit Israel Lacedmmon conditur. Josue annis
1_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

XXVI. Judiees a Mose usque ad Samuel pra_fuerunt


annis CCCCV. Othoniel annis XL. Cadmus Theba-
rum rex Gr_ecas literas invenit. Aoth annis LXXX.
Amphion musicus claruit. Debbora annis XL. Pri-
mus Latinis imperavit Picus. Gedeon annis XL.
Orpheus Linusque musici claruerunt. Abimelech
annis IlL Iste fratres suos septuaginta i_nterfecit.
Thola annis XXIII. Priamus regnat in Troja. Jair
annis XXII. Carmentis Latinas literas reperit. Jep-
the annis VI. Hercules se flammi._ injecit. Abessa
annis VII. Bellum Troise decennale surrexit. Achia-
]on annis X. Hic in LXX interpretibus non ha-
betur. Labdon annis VIII. zl_neas venit in Italiam.
Samson annis XX. Ascanius Albam condidit. Heli
annis XL. Regnum Sicyoniorum finitur. Samuel
et Saul annis XXXII. Laceda_moniorum regnum
exoritur.

CAPUT XX.
DE QUARTA _TATE.

QUARTA _etas continet annos juxta Hebrmos


CCCCLXXIII. Translatores Septuaginta XII adji-
ciunt. David annis XL. Carthago a Didone conditur.
Solomon annis XL. Qui templum aedificavit anno
CCCCLXXX egressionis ex _gypto. Ex quo appa-
ret Samuel et Saul XXXII annis non XL prwfuisse.
Roboam annis XVII. Regnum Israel et Judse dividi-
tur. Abia annis III. Pontifex Abimelech insignis ha-
betur. Asa annis XLI. Hieu prophetes occiditur ab
Asa rege Israel. Josaphat annis XXV. Hellas et Ab-
dias Mich_easqueprophetant. JoramannisVIII. Edom
defecit a regno Judge. Ochozias anno I. Hellas rapi-
tur. Jonadab filius Rechab sacerdos elaruit. Athalia
annis VI. Joas annis XL. Zacharias Joiadtv filius la-
pidatur. Amazias "annis XXIX. Amos prophetat in
Israel Ozias annis LII. Assyriorum regnum in Me-
dos transfertur, quod a Beli principio steterat, annis
DE TEMPORIBUS, 185

MCCCV. Joathan annis XVI. Ozee, Johel, Esaias-


que prophetant. Achaz annis XVI. Roma conditur,
et Israel in Medos transfertur. Ezechias annis XXIX.
Romulus centum Senatores constituit. Manasses annis
LV. Numa duos menses adjecit. Amon annis II.
Tullius in republica censure egit. Josias annis XXXI.
Thales physicus claruit. Joachim annis XI. Hujus
anno tertio Nabuchodonosor Jud_eam cepit. Sedechias
annis XI. Templum Hierosolymitanum incensum est.

CAPUT XXI.
DE QUINTA ._TATE.

QUINTA _etas continet annos DLXXXIX. Hebr_=-


ormn captivitas annis LXX. Judith historia conscri-
bitur. Darius annis XXXVI. Hujus secundo anno
templum Hierosolymis extruitur. Primus autem regni
ejus inter septuaginta annos captivitatis Judaicw con-
cluditur. Xerxis annis XX. Herodotus historiogra-
phus agnoscitur. Artabanus mensibus VII. Socrates
nascitur. Artaxerxes annis XL. Esdras legem, Ne-
emias Hierosolymam restaurat. Darius, quiet Nothus,
annis XIX. Plato nascitur. Artaxerxes annis LX.
Hester historia completur. Artaxerxes, quiet Ochus,
annis XXVI. Demosthenes, et Aristoteles pr_lican-
fur. Xerxes Ochi filius annis IIII. Xenocrates cla-
ruit. Darius annis VI. Hucusque regnum Persarum,
dehinc Gr_corum. Alexander annis V. Nam VII ejus
anni cure Persarum regibus supputantur. Ptolemveus
Lagi filius annis XL. Machab_orum liber inchoat.
Primus Philadelphus annis XXXIII. Septuaginta in-
terpretes claruerunt. Evergetes annis XXVI. Jesus
sapientis_ librum composuit. Philopater annis XVII.
Machabeeorum liber secundus inehoat. Epiphanes annis
XXIIII. Romani Gr_eos obtinuerunt. Philometor
annis XXXV. Hunc Antiochus superans Jud_eos op-
pressit. Evergetes annis XXIX. Brutus Hispaniam
subegit. Soter annis XVII. Varro Ciceroque nascun-
136 OPVSCULaSCIEN_FICA.

tar. Alexander annls X. Syria per Gabinium ducem


subjicitur Romanis. Ptolem_vus Cleopatr_ filius -nnis
VIII. Salustius historiographus nascitar. Dionysius
annis XXX. Pompeius Jud_am cepit. Cleopatra an-
nis XXII. Hucusque regnum Gr_corum, nunc l_o-
manorum. Julius C_ar annis V. Ab hoc C_esares
_ppellati,

CAPUT XXII.
DE S_XTA _TATZ.
SEXTA _tas confiner annos pr_vteritos DCCVIII.
Octavianus annis LVI. Hujus anno XLII Dominus
nascitur, completis ab Adam annis MMMDCCCCLII.
Juxta alios MMMMMCXCIX. Tiberius annis XXIIL
Hujus anno XVIII Dominus crucifigitur. Caius annis
quatuor. Matth_eus Evangelium scribit. Claudius an-
his tredecim. Petrus Romam, Marcus Alexandriam
Petit. Nero annis quatuor decim. Petr_s et Paulus
cruci gladioque traduntur. Vespasianus annis X. Hu-
jus secundo anno Hierosolyma subvertitur. Titus an-
his II. Hic facundus et pius fuit. Domitianus annis
XVI. Joannes in Patroon relegatar. Nerva anno L
Joannes Apostolus Ephesum rediens Evangelium scrip-
sit. Trajanus annis XIX. Simon Hierosolymorum
episcopus crucifigitur, et requiescit Joannes Ephesi.
Hadrianus annis XXI. Aquila interpres habetar. An-
toninus Pius annis XXII mensibus quatuor. Valenti-
nus et Marcion agnoscuntar. Antoninus minor annis
XIX. Cataphrygarum hsvresis exoritur. Commodus
annis tribus. Theodotion interpres habetur. _]_lius
Pertinax anno I. Severus Pertinax annis octodecim.
Symmachus interpres habetur. Antonius Caracalla annis
VIL Quinta editio Hierosolymis invenitar. Marcianus
anno L Aurelius Antonius annis quatuor. Sexta editio
Nicapoli reperitur. Alexander annis tredecim. Ori-
genes Alexandri_v claruit. Maximinus annis tribus.
Hi'c persequitur Christianos. Gordianus annis _epte m.
DE TKMPORIBUS. 137

Fabianus Episcopus Rotary celebratur. Philippus


annis septem. Hic primus Christianus imperator fuit.
I)ecius anno uno. Antonius monachus c]aruit. Gal-
lus et Volusianus annis II. Novatiana h_ercsis ex-
oritur. Valerianus annis XV cure Gallieno. Cyprianus
martyrio coronatur. Claudius annis II. Paulus Samo-
satse hmrcsim condidit. Aurclianus annis V, hic per-
sequitur Christianos. Tacitus anno I. Probus annis
VII. Manich_-orum h_resis exorta est. Carus annis
II. Iste de Persis triumphavit. Dioclctianus et
Maximianus annis XX. Istc persequitur Christianos.
Maximinus Severusque annis IL Constantinus annis
XXXI. Nic_na synodus congregatur. Constantius
et Constans annis XXIV. Ossa Andresv et Luc_
Constantinopolim transferuntur Julianus annis II. Hic
ex Christiano paganus persequitur Christianos. Jovi-
anus anno I. Hic cure omni exercitu Christianus efll-
citur. Valentinianus annis XIII, qui a Juliano ob fidem
Christi militia fuerat privatus. Valens annis IlL Gra-
tianus annis VI. Ambrosius et Martinus episcopi cla-
rescunt. Valentinianus cure Theodosio annis IX. Hie-
ronymus in Bethleem prsedicatur. Theodosius annis
III cure Arcadio et Honorio. Anachorita Joannes cla-
ruit. Arcadius annis XIII cure fratre Honorio. Joannes
Chrysostomus et Augustinus episcopi pr_edicantur.
Honorius annis XV cure Thedosio minore. Cyrillus
Alexandri_ claruit. Theodosius minor annis XXVI.
Ephesina synodus Nestorium condemnat. Martianus
annis VII. Chalcedonense concilium geritur. Leo
major annis XVII. JEgyptus errore Dioscori latrat.
Zenon annis XVII. Corpus Barnab_v apostoli repe-
ritur_ Anastasius annis XXVI. Fulgentius episcopus
prsBdicatur. Justinus annis IX. Acephalorum h_v-
resis abdicatur. Justinianus annis XXXIX. Hujus
VI anno Dionysius paschales circulos inchoat. Jus-
tinus minor annis XI. Armenii fidem Christi sus-
cipiunt. Tiberius annis VII. Herminigildus rex
] 38 OPUSCULA SCIENTIFICA.

Gothormn martyrio coronatur. Mauritius annis XXI.


Gregorius Komse floruit episcopus Phocas annis VIII.
Saxones in Britannia fidem Christi suscipiunt. Hera-
clius annis XXVI. Jud_i in Hispania Christiani
et_ciuntur. Heracleonus cum matre sua Martina annis
II. Constantinus filius Heraclii mensibus VI. Con-
stantinus filius Constantini annis XXVIII. Eclipsis
solis facta est indictione septima, qulnto Norms Maias.
Constantinus filius Constantini superioris annis XViI.
Hic sextam synodum composuit. Justinianus filius
Constantini annis X. Africa restaurata est imperio
Romanorum. Leo annis IIl. Tiberius dehinc quin-
turn egit annum. Reliquum sext_ _etatis Deo soli
patet.
DE TEMPORUM RATIONE. 139

DE TEMPORUM RATIONE.

PR_EFATIO.

(_ __._. E natura rerum, et ratione


omorom,
d.oquo.
___j} stricto sermone libellos dis-
_v_i__._ _ centibus, ut rebar, necessa-
fm/Jff°s composni.
Q.os
_._ fratribus quibusdam dare
-__J_/atque exponere c_pissem,
dicebant eos brevius multo

- digestos esse quam vellent,


maxime ille De temporibus.
Cujus propter rationem Pascha_ potius videbatur usus
indigere: suadebantque mihi, latius aliqua de tem-
porum statu, cursu, ac fine disserere. Quibus con-
citus parens, perspectis venerabilium patrum scriptis,
prolixiorem de temporibus librum edidi, prout ipso
largiente potui, qni mternus permanens, tempora quan-
do voluit constitnit, et qui novit temporum fines : imo
ipse labentibus temporum curriculis finem cure vo-
luerit imponet. In quo videlicet opere, ne quem
forte offenderet, quod Hebraicam magis veritatem,
quam LXX translatorum editionem in seculi pra_ce-
dentis serie secutus sire: et _lam quoque per omnia
quoties discrepare videbatur inserui, ut legeus qnis-
que simul utrumque conspiciat, et quod amplius se-
quendum putat eligat. Fixa autem stat mihi sen-
tentia, quam a nullo prudentium redarguendam au-
tumo, ut sicut reverendissimus ejusdem Hebraica_ veri-
tatis interpres obtrectatoribus sui operis: non dam-
no, inquit, non reprehendo LXX, sed omnibus his
Apostolos prsefero: ita et ego confidenter profiteor,
quia non reprehendo veteres Chronographos: qui
140 OPUSCULA
SCIENTIrlCA.

translationem LXX interpretum modo secuti esse, modo


prout libuit probantur habuisse contemptui, sicut etiam
in processu hujusce opusculi nostri monstrabitur, sed
omnibus his Hebraic_ veritatis integram pr_efero puri-
tatem, quam prmeminentissimi doctorum, Hieronymus
in ]ibris Hebraicarum qu_estionum: Augustinus in ]ibro
De ci,_itate Dei, Eusebius ipse Chronograph us in tertio
histori_ Ecclesiastie_ libro: ex verbis Josephi histo-
rici, adversus Apionem Grammatieum scribentis, bre-
viorem temporum seriem, quam in LXX editione vulgo
fertur continere comprobant: neque hanc amplius se-
quendam, etiam hi qui LXX magnis divinisque laudi-
bus ad ccelos tollunt, dubitant: quorum quisquis dicta
perspexerit, credo mox nostro ]abori calumniam faeere
desistet, si non hune tamen lividis, quod absit, contem-
p]atur obtutibus. Verum utcunque ferant, hwc mea
scripta legentes, primo editum pro captu meo libelium,
tibi di]eetissime abba meus Huetberte percurrendum
atque examinandum ofl'ero: multum deprecans, ut si
quid in eo tu vituperabile deprehenderis, statim mihi
corrigendum insinues. At ubi ordinate ac rationabili-
t ter actum videris, mecum Deo qui donavit, et sine quo

nihil
sane possums facere, cur
vel illud ofl'endit, devotus
aliquidgratias agas. Si
de hujusmodi quem
negotio
J tentare pr_esumpserlm: quare de his qu_ sparsim in
veterum scriptis inveniri potuerant, ipse novum opus
condere studuerim, audiat, dicente sancto Augustino:
quia ideo necesse eat p|ures a pluribus fieri libros di-
verso stylo, non diversa fide, etiam de qu_stionibus
eisdem, ut ad plurimos res ipsa perveniat: ad alios sic,
ad a]ios autem sic. Audiat et me pro me simpliciter
respondentem: cui displicet, vel superfluum videtur,
quod ha, c rogatu fratrum undecunque collegi, uniusque
libe]li tenore conclusi, dimittat ea legenda, si quis ve]it,
et ipse de eommunibus patrum fontibus, qu_ sibi suis-
que sufl_cere arbitretur hauriens, mecum nihilominus
debita fraternitatis intemerata jura custodiat.
DE TEMPORUM RATIONE° l_|

CAPUT I.

DE COMPUTO VEL LOQUELA DIGITORUM°

E Temporum ratione (Do-


mino juvante) dicturi ne-
cessarium duximus, utilissi-
roam primo,promptissimam-
que flexus digitorum, pau-
cis prsemonstrare solertiam,
ut cure maximam compu-
tandi facilitatem dederimus,
tum paratiore legentium in-
genio ad investigandam di-
lucidandamque computando seriem temporum veni-
amus. Neque enim contemnenda, parvive pendenda
est regula, cujus omnes pene sacrse expositores Scrip-
tura_, non minus quam ]iterarum figuras monstrantur
ampleeti. Denique et multi alii alias, et ipse divinm
interpres historia_ Hieronymus, in Evangeliese tractatu
sententise hujus adjumentum disciplinse non dubitavit
assumere : Centesimus (inquit) et sexagesimus, et tri-
cesimus fructus, quanquam de una terra, et de uno
semente nascitur, tamen multum ditgert in numero.
Triginta referuntur ad nuptias : nam et ipsa digitorum
eonjunetio, quasi molli osculo se complectens et foe-
derails, maritum pingit et conjugem. Sexaginta, ad
viduas: eo quod in angustia et tribulatione sint positm:
unde et in superiore digito deprimuntur: quantoque
major est difficultas experta_ quondam voluptatis ille-
cebris abstinere, tanto majus et pra_mium.
Porto centesimus numerus (qu_eso diligenter Lector
attende) a sinistra transfertur ad dextram, et iisdem
14_2 OPUSCULA
SCXE_TIFICA.

quidem dighis, sed non eadem manu: quibus in ]seva


manu, nupt_ significantur et vidu_ : eircu]um faciens,
exprimit virginitatis eoronam.

Prlmo flt indigltatio in Io_va _nanu, tali rnodo.


Quum ergo dieis Unum, minimum in larva digitum
inflectens, in medium palmve artum infiges. Quum
dicis Duo, seeundum a minimo flexure, ibidem ira-
pones. Quum dieis Tria, tertium similiter aglectes.
Quum dicis Quatuor, itidem minimum levabis. Quum
dicis Quinque, secundum a minimo similiter eriges.
Quum dicis Sex, tertium nihilominus elevabis, medio
duntaxat solo, qui Medicus appellatur, in medium
palm_fixo.
Quum dicis Septem, minimum solum, c_vteris in-
terim levatis, super palm_e radicem pones. Juxta
quem Quum dicis Octo, medieum, Quum dieis Novem,
impudicum e regione compones. Quum dicis Decem,
unguem indicis in medio figes artu pollicis. Quum
dieis Viginti, summitatem pollieis inter medios indicis
et impudici artus immittes. Quum dicis Triginta,
ungues indieis at pollieis blando eonjunges amplexu.
Quum dicis Quadraginta, interiora poUicis lateri vel
dorso indicis superduees, ambobus duntaxat erectis.
Quum dieis Quinquaginta, pollieem exteriore artu
inst_r Gr_eeve liter_e gamma T curvature, ad palmam
inclinabis. Quum dicis Sexaginta, pollieem (ut supra)
curvature, indiee cireumflexo diligenter a fronte pra_-
cinges. Quum dicis Sepmaginta, indicem (ut supra)
circumflexum pollice immisso superimplebis, ungue
duntaxat illius erecta trans medium indieis artum.
Quum dicis Octoginta, indicem (ut supra) circum-
flexure, polliee in longum tenso implebis, ungue vide-
licet illius in medium indicis artum infixa. Quum
dicis Nonaginta, indicis inflexi ungulam radici pollicis
infiges.
DE TEMPORUM RATIONE. |4_

Hactenus in |_va, Centum vero in dextera, quem-


admodum Decem in |_va facies. Ducenta, in dextera:
quemadmodum Viginti in h_va. Trecenta, in dextera:
quemadmodum Triginta in l_va. Eodem modo et
cetera usque ad DCCCC. Item Mille, in dextera:
quemadmodum Unum in l_eva. Duo millia, in dextera:
quemadmodum Duo in l_va. Tria millia, in dextera :
quemadmodum Tria in l_va. Et cetera usque ad novem
millia. Porro cure dieis decem millia, l_vam in medio
pectori supinam appones, digitis tantum ad collum
erectis. Viginti millia quum dicis, eandem pectori ex-
pansam late superpones. Triginta millia quum dicis,
eadem prona, sed erecta, pollicem cartilagini medii
pectoris immittes. Quadraginta millia quum dicis,
eandem in umbilico erectam supinabis. Quinquaginta
miUia quum dicis, ejusdem pron_, sed erects, polli-
cem umbilieo impones. Sexaginta millia quum dieis_
eadem prona femur l_evum desuper comprehendes°
Septuaginta millia quum dicis, eandem supinam femori
superpones. Octoginta miUia quum dicis, eandem
pronam femori superpones. Nonaginta millia quum
dicis, eadem lumbos apprehendes, polliee ad inguina
verso. At vero Centum millia, et Ducentum millia, et
cetera usque ad DCCCC millia, eodem quo diximus
ordinc in dextera corporis parte complebis. Decies
autem et Centena mi|lia cure dicis, ambas sibi manus,
insertis invicem digitis implicabis.
Est et alterius modi computus, articulatim decur-
tens : qui, quoniam specialiter ad Pasch_e rationem per-
tinet, quum ad hanc ex ordine venture fuerit, opportu-
nius explicabitur. Potest autem et de ipso quem pr_-
notavi computo qu_dam manualls loquela, tam ingenii
exercendi, quam ludi agendi gratia figurari: qua literis
quis singillatim expressis verba, quse iisdem literis con-
tineantur, alteri qui hanc quoque noverit industriam,
tametsi procul posito, |egenda atque intelligenda con-
tradat, vel necessaria qu_eque per hwc oecu|tius innu-
144 OPUSCULA SCIENTIFICA°

endo signifieans, vel imperitos quosque quasi divinando


deludens. Cujus ordo ludi vel loquels_ talis est : Quum
primam alphabeti literam intimare cupis, unum manu
teneto : Quum secundam duo : Quum terfiam, tria: Et
sic ex ordine cmteras.
Verbi gratia : Si amicum inter insidiatores positum,
ut caute rein agat, admonere desideras :III, et I, et
XX, et XIX, et V, et I, et VII, et V, digitis ostende.
Hujus namque ordinis literm, Caute age, significant.
Potest et ita scribi, si causa secretior exigat ; Sed h_ec
Grmcorum computo literisque facilius disci simul atque
agi possunt, qui non ut Latini, paucis iisdemque gemi-
naris suos numeros solent exprimere literis, verum toto
alphabeti sui charaetere in numerorum figuras expenso,
tres qui plus sunt numeros votis singulis depingunt,
eundem pene numeri figurandi, quem scribendi alpha-
beti ordinem sequentes, hoc modo:
A I z LX
B II o LXX
r III H LXXX
IV _ XC
E V P C

_- VI :_ CC
Z VII T CCC
H VIII Y CCCC
e IX _, D
r X x DC
K XX @ DCC
A XXX _ DCCC
M XL "_ DCCCC
N L

Qui et ideo mox ut numeros digitis significare didi_


cerint, nulla interstante mora, literis quoque pariter
iisdem prmfigere sciunt. Verum h_ec hactenus. Nunc
ad tempora, quantum ipse temporum eonditor ordina-
torque Dominus adjuvare dignabitur, exponenda ve-
niamus.
DE TEMPORUM RATIONE, 1_5

CAPUT II.
DE TRIMODA TEMPORUM RA'I'IOblEo

TEMPOltA igitur a temperando nomen aecipiunt, sire


quod unumquodque illorum spatium separatim temper-
atum sit : seu quod momentis, horis, diebus, mensibus,
annis, seculisque et 0etatibus omnia mortalis vitae curri-
cula temperentur. De quibus singulis, prout Dominus
dederit, exposituri, primo Lectorem admonemus, tri-
moda ratione computum temporis esse diseretum. Aut
enim natura, aut consuetudine, aut certe auctoritate
decurrit. Et ipsa quidem auctoritate bifarie divisa:
hmnana videlicet, ut Olympiadas quatuor annorum,
nundinas novem dierum, indietiones XV annorum am-
bitu celebrari. Diem quoque, qui ex quadrantibus con-
ficitur, mense Februario vel Augusto intercalari Greeci,
./-_gyptii, Romanique pro suo quique captu jusserunt.
Divina autem, ut septima die sabbatum agi, septimo
anno a rurali opere vacari, quinquagesimum annum ju-
bileum vocari Dominus in lege pra_eepit. Nam etsi
barbarte genres hebdomadas habere probentur, a po-
pulo tamen Dei mutasse non later. Consuetudine veto
humana firmatum est, ut mensis XXX diebus computa-
retur, cum hoc nec soils, nec lunae cursui conveniat,
Siquidem lunam duodecim boris minus, salva ratione
saltus : solem vero decem horis et dimidia plus habere,
qui solertius exquisiere testantur. Porto natura duce
repertum est, solis annum CCCLXV diebus, et qua-
drante confiei: luna_ veto annum, si communis sit,
CCCLIV. Si embolismus, CCCLXXXIV diebus tert
minari, totumque lunte eursum decennovenali circulo
eomprehendi. Sed et errantia sidera suis qua_que spatiis
zodiaco dreumferri, qme natura non juxta ethnicorum
dementiam dea ereatrix una de pluribus, sed ab uno
veto deo ereata est, quando sideribus coelo inditis prae-
eepit, ut sint in signa, et tempora, et dies et annos.
L
14_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

CAPUT III.
DE MINUTISSIMIS TEMPORUM SPATIIS,

HORX duodeeima pars diei est : siquidem XII hors_


diem comp]ent, Domino attestante, qui air: Nonne duo-
decim horw sunt diei: si quis ambulaverit in die non
ofi%ndet. Ubi quamvis allegorice se diem, discipulos
vero qui a se illustrandi fuerant, horas appellaverit,
solito tamen humanw computationis ordine numerum
definivit horarum. Verum notandum est, quia si omnes
anni dies duodenis horis supputentur, _estivos necesse
est dies longioribus, brumales vero brevioribus horis
includi. Si veto omnes horas a_quiparare, hoc est,
mquinoetiales habere volumus, brumali diei nihilominus
pauciores, et _estivo p|ures neeesse est tribuamus. Re-
cipit autem hora IV punctos, X minuta, XV partes,
XL momenta, et in quibusdam lunw computis V punc-
tos. Non enim h_ divisiones temporum naturales, sed
videntur esse conductive. Nam calculatores cure ne-
cesse esset vel diem in XII vel horam in IV, aut X,
aut XV, aut XL, aut in alias quaslibet minores, majo-
resve quid distribuere particulas, qu_esiere sibi voca-
bula, quibus id quod volebant nuncupare, et alterutrum
dignoscere possent, horam videlicet appellantes, quod
certi temporis ora, id est, terminus sit: sicut et vesti-
mentorum, i]uviorumque, marls quoque fines oras voci-
tare solemus. Punctos veto a parvo puncti transcensu,
qui fit in horologio, Minuta autem a minore intervalto
vocantes. Partes a partitione eirculi Zodiaci, quem
tricenis diebus per menses singulos findunt. Porro
tnomenta a motu siderum eelerrimo nuncupantes, cure
aliquid sibi brevissimis in spatiis cedere atque succe-
dere sentitur. Minimum autem omnium, et quod nulla
ratione dividi queat tempus, atomum Greece, hoc est,
indivisibile sire insectibile, nominant: quod ob sui pu-
sillitatem grammaticis potius quam calculatoribus visi-
bile est: quibus cure versum per verba, verba per
DE TEMPORUM RATIONE. 1_7

pedes, Pedes per syllabas, sylhbas per tempora divi-


dant, et long_ quidem duo tempora, unum brevi tri-
buant, ultra in quod dividant non habentibus, hoe ato-
mum nuncupari complacuit. Attmnen Mathematici
in explorandis hominum genituris, ad attomum usque
pervenire eontendunt, dum Zodiacum eireulum in XII
sigua, signa singula in partes XXX, Pertes item singulas
in punctos XII, punctos singulos in momenta XL, mo-
menta singula in ostenta LX distribuunt, ut eonsiderata
diligentius positione stellarum, fatum ejus qui nascitur
quasi absque errore deprehendant. Quve quia vana,
et a nostra fide aliena est observatio, neglecta ea vide-
amus potius quo, Apostolus ad celeritatem resurrec-
tionis intimandam hujusmodi temporis vocabulo utitur,
dicens: Omnes quidem resurgemus, sed non omnea
immutabimur, in atomo, in ictu oculi, in novissima
tuba. Nec pra_tereundum est, quia etsi calculatores
necessario discernant, phrimi tamen scriptores indif-
ferenter brevissimum illud temporis spatium, quo pal-
Pebra oculi nostri moveri potest, quod in ictu pungentis
transcurrit, quod secari et dividi nequit, nunc momen-
tum, nunc punctum, nunc atomum vocant.

CAPUT IV.
DE RATIONE UNCIARUM.

U_ciAau_ quoque divisionem nosse, quee non minus


temporibus rebusve aliis quam nummis est apta, compu-
tandis, non ignobi|is inventio est. Quibus quia et dis-
pers_e passim historiee, et ipsa sacra scriptura utitur, no*
mina pariter et figuras eorum, paucis afl_gere curavimus.
Libra, vel As, sire Assis, duodecini uncial. Deunx,
sire Labus, undecim unci_e. Deeunx, vel Dextans,
decem uncial. Dodrans, sire Dodras, novem unei_e.
Bes, sire Bisse, octo unci_e. Septunx, sire Septuns,
septem unci_e. Semis, sex unci_e. Quineunx, sive
Quincluus , quinque uneiee. Triens, sire Treas, qua-
tuor unciee. Quadrans, sire Quadras, tres unci_e.
L2
l _8 OPUSCULA SCIENT|FICA.

Sextans, sive Sextas, dua_ uncial. Sexeunx, sire Ses-


cuneia, una uneia et semis. Uncia, vigintiquatuor
scrupuli. Semuncia, duodecim scrupuli, id est tertia
pars uncial. Dua_ sextuke, sive sescla_, octo serupuli.
Sicilieus, sex scrupuli. Sextula, sive Sescla, quatuor
scrupuli. Dimidia sextula, sive Sescla duo scrupuli.
Scrupulus, sex siliquae.
Haec (inquam) ponderum vocabula, vel characteres,
non modo ad pecuniam mensurandam, verum ad qu_e-
vis corpora, _ive tempora dimetienda conveniunt. Unde
et ratio vel mos obtinuit, ut in cantione computorum,
pueri unum et duo, sa_pius asse et dipondio mutentur :
item tressis, quartussis, quincussis, sextussis, septussis,
et c_etera hujusmodi, quasi trcs asses, vel quatuor asses
proferant : et in eundem modum sequentia numerorum
quam plurima. Sire igitur horam unam, sive diem in-
tegrum, sive mensem, sive annum, sire certe aliud ali-
quod majus minusve temporis spatium in duodeeim
partire vis, ipsa duodeeima pars uncia est: reliquas
undeeim, deuncem appellant. Si in sex partiris, sexta
pars sextans: quinque reliquze, dextans, vel (ut alii)
distas vocantur. Si in quatuor, quarta pars, quadran-
tis nomen obtinet: residuze tres, dodrantis nomen ae-
eipiunt. Et hujus diseiplin_e regula solvitur, quod
plerosque turbat imperitos: quia Philippus in exposi-
tione beati Job eestum maris Oeeani quotidie bis venire
describens, adjunxerit hune mquinoetialis horae do-
drante transmisso, tardius sine intermissione, sive die
venire, sive noete. Porto si per tria quid dividere eupis,
tertiam pattern trientem, duas residuas bissem nuneu-
pabis. Si per duo, dimidium semis appellatur. Sic et
caetera, quae verbo melius eolloquentis, quam scribentis
stilo disei pariter et doeeri queunt. Item de eorpori-
bus, sire milliarium, sire stadium, sire jugerum, sive
pertieam, sire etiam cubitum, pedemve aut palmam
partiri opus habes, prsefata ratione facies. Denique et
in Exodo, dimidium eubiti semis appellatur, narrante
DE TEMPORUM RATIONE. 140

Moyse, quod habuerit arca testamenti duos semis eu-


bitos lon_tudinis, et eubitum ac semissem altitudinis.
Et in Evangelio, quarta pars totius mundani corporis :
id est terra, mystice quadrantis n_mine censetur : cure
mittendo in pcenam peccatori dieitur, Non exies inde,
donee reddas novissimum quadrantem: id est donee
luas terrena peceata, ut beatus Augustinus exponit:
Hoc enim (inquit) peccator audivit, Terra es, et in ter-
rain ibis. Quarta siquidem pars distinctorum mem-
brorum hnjus mundi, et novissima terra invenitur, ut
incipias a ccelo, secundum aerem numeres, aquam ter-
tiara, quartam terrain. Qui etiam in expositione ubi
seriptum est, Erat autem parasceue paschal, hora
quasi sexta, hujusce disciplina_ meminit, dicens, Non
enim jam plena sexta erat, sed quasi sexta, id est per-
acta quinta, et aliquid de sexta esse cceperat: nun-
quam autem isti dicerent, Quinta et quadrans, aut quin-
ta et triens, aut quinta et semis, aut aliquid hujusmodi.

CAPUT V.
DE DIE.

DXESest aer sole illustratus, nomen inde sumens, quod


tenebras a luce disjungat ae dividat. Nam cure in pri-
mordio creaturarum tenebrte essent super faciem abyssi,
dixit I)eus: Fiat lux, et facta est lux: et vocavit
Deus lucern diem. Quae definitio bifariam dividitur,
hoc est, vulgariter et proprie. Vulgus enim omnem
diem solis pra_sentiam super tetras appellat. Pro-
prie autem dies XXIV horis, id est, circuitu solis
totum orbem lustrantis impletur: qui secure semper
et ubique lumen diurnum circumferens, non minore
aerum spatio noctu subter terras quam supra terras
interdiu ereditur exaltari. Quod multorum quidem
et nostrorum, et secularium literature testatur aueto-
ritas. Sed nos unius patris Augustini testimonium
ponere sat est, qui dicit in libro qu_estionum Evangelii
secundo, LXX ta duorum discipulorum summam figu-
150 OPUSCULA SCIENTIFICA.

raliter explanans : Sicut XXIV horis totus orbis pera-


gitur atque lustratur, ita mysterium illustrandi orbis
per Evangelium trinitatis in LXX duobus discipulis
intimatur. Vicies enim quaterni septuagies terni di-
pondius est. Dicit idem in libro de Genesi ad literanl
primo: An dicendum est, quod cure cito peractum
esset hoc opus Dei, tamdiu stetit lux non succedente
nocte, donec diurnum spatium perageretur ? Et tam-
diu mansit nox luci succedens, donec spatium noc-
turni temporis prseteriret, et mane fieret diei sequentis,
uno primoque transacto ? Sed si hoc dixero, vereor
ne irridear et ab iis qui certissime eognoverunt, et ab
iis qui possunt facillime advertere, quod eo tempore
quo nox apud nos est, eas partes mundi prmsentia
lucis iUustret, per quas sol ab oceasu in ortum redit :
ac per hoc omnibus XXIV horis non deesse per cir-
cuitum gyri totius alibi diem, alibi noetem. Et paulo
post, commemorata Ecclesiastis sententia de sole:
Australis ergo pars, inquit, cure habet solem, nobis
dies est : dum autem partem aquilonis circumiens per-
vehitur, nobis nox est: non tamen in alia parte est
dies, nisi ubi prsesentia solis est: nisi forte poeticis
figmentis cor inclinandum est, ut eredamus solem marl
se irmnergere, atque inde lotum ex alia parte mane sur-
gere. Quanquam si ita esset, abyssus ipsa pra_sentia
solis illustraretur, atque ibi esset dies : posset enim et
aquas illumiuare, quando ab eis non possit extingui.
Sed hoc monstrosum est suspicari. Ante vero solis
creationem primitiva_ lucis circuitu, quod nunc per
solem fit, agebatur: primo quidem seeundoque die
aquas abyssi, qua_ omnem terrain texerant: tertia vero
aere vacuum sua circumvagatione hstrantis. Sunt
etenim quidam patrum, qui in eo quod scriptum est:
In principio creavit Deus ecelum et terram, terra
autem erat inanis et vacua, et tenebra_ erant super
faciem abyssi: informem eceli et terra_ et aqua_, omni-
umque elementorum eonfusionem putent esse desig-
DE TEMPORUM KATIONE. 151

natam, item ut nec aqua, nec terra, nee cce]um, sed


eorum omnium una, ut ira dixerim, seminaria sit in-
dicata materies. Ideoque non invenientes mundi ]o-
cum, primm lucis capacem, necessario cuncta qusv de
_eptem primis diebus legunt aliter, quam consuetudo
nostri seculi se tenet, altius perscrutando dogmatizant.
Sed multo facilior est sensus, si juxta traditiones
patrum atque catholicorum, cceli nomine circulus cceli
superioris intelligatur esse monstratus. Terrse nomine
tellus ipsa, suis quibusque, ut nunc est, finium spatiis
inclusa: excepto quod nihil virentium germinum, nihil
viventium produxeriit animantum. Abyssi vocabulo
infinita aquarum difl_usio, omnem alluentium terrain,
in quarum medio postmodum firmamentum coeli esse
factum commemoratur. Denique sanctus Clemens
apostolorum discipulus, et Romanse ecclesive tertius
post Petrum episcopus, in sexto historiarum suarum
]ibro ita scribit: In principio fecit Deus ccelum et
terrain, terra autem erat invisibiIis et incomposita,
et tenebrm erant super abyssum, et spiritus Dei fere-
batur super aquam. Qui spiritus Dei, jussu Dei, quasi
ipsa conditoris manus lucern separavit a tenebris, et
post illud invisibile c_lum, istud visibile produxit:
ut superiora quidem habitacula faceret angelis, infe-
riora vero hominibus. Propter te ergo jussu Dei
aqua, quse erat super faciem terrse secessit, ut terra
tibi produceret fructus. Consentit huic Ambrosius
Mediolanensis antistes, in libro Hexameron secundo.
Sed et Basilius Coesarese Cappadocise cpiscopus, qui
in quarto ejusdem operis libro: Congregentur, inquit,
aqua_, ut appareat arida. Velamentum subducitur,
ut conspicua fieret qum interim non videbatur. Hie-
ronymus quoque sacra_ historia_ doctissimus interpres,
in expositione prophetica_ sententia_, qua dictum est:
Qui dicebas in corde tuo: In coelum ascendam, super
sidera cceli exaltabo solium meum, meminit cceli supe-
rioris, ita scribens : Vel antequam de coelo eorrueret,
15_ OPUSCULA SClENTIFICA°

ista dieebat, vel postquam de ccelo corruit ? Si adhuc


in ccclo positus, quomodo dicit, Ascendam in ccclum?
Sed quia legimus, Ccelum cccli Domino, cum esset
in coy!o, id est, firmamento: in ccclum, ubi solium
Domini est, cupiebat aseendere, non humilitate, sed
superbia. Sin autem postquam de cello corruit, ista
loquitur verba arrogantly, debemus intelligere, qui
nee pr_eipitatus quieseat, sed adhuc sibi grandia re-
promittat, non ut inter astra, sed super astra Dei sit.
Quantum ergo nobis vestigia patrum sequentibus con-
jieere datur, cure dieeret Deus, Fiat lux, mox tenebrw
quw abyssum texerant, abierunt, et lux ab oriente
medias inter undas emergens, eunetam terrw super°
fieiem operuit latitudine sui fulgoris, boreales simul
australesque, necnon et occiduas oras attingens: pau-
latimque se completo diei unius spatio subducens,
inferiora terrm gyrando subiit, atque aurora proce-
dente, diem secundum tertiumque simili ordine com-
plevit : hoe tantum a solari luee differens, quod ealoris
fotu carebat: et quia sidera nondum erant, priscis
adhue tenebris noetes illas relinquebant obseuras.
Quod si cui videtur ineredulum, meatus aquarum
luminis esse capaces, videat opera nautarum, qui olei
aspergine perspicuum sibi profundum rnaris efficiunt,
ut intelligat rerum conditorem Deum multo amplius
sui oris afflatu quantamlibet aquarum profunditatem
illustrare potuisse: maxime cum tenuiores tune aqum
fuisse credantur, priusquam eas conditor in congre-
gationem unam cogeret, ut apparere posset arida. Et
diem quidem vulgarem Dominus sententia quam et
supra posui, definivit, dicens: Nonne duodecim horm
sunt diei: Moyses autem proprium ita descripsit, Et
factum est, inquiens, vespere et factum est mane dies
unus. Quem Hebrmi, Chaldmi, et Persm sequentes
juxta prim_e conditionis ordinem diei cursum a mane
ad mane deducunt: umbrarum videlicet tempus luci
supponentes. At contra .:Egyptii ab occasu ad oc-
DE TEMFORUMRATIONE. 1_

casum. Porro Romania medio nocfis in medium:


Umbri et Athenienses a meridie ad meridiem (lies suos
computare maluerunt. Divina autem auctoritas, qu_
in Genesi dies a mane usque ad mane eomputandos
esse decrevit, eadem in Evangelio totius diei tempus
a vespere inehoari, et consummari sanxit in vesperam ;
quia qui in exordio mundi prius lucern voeavit diem,
deinde tenebras noctem, ipse in fine seeulorum primo
noctem gloria su_ resurrectionis iilustravit, et sic diem
se diseipulis ostendendo consecravit: quos etiam ves-
pera proeedente eonvescendo, et se palpandum of_
ferendo, spiritus quoque sancti gratiam tribuendo
plenius su_ resurreetionis fide eonfirmavit. Et quia
tune post ereatam lucern £actum est vespere et mane
dies unus, nune autem vespera sabbati luceseit in
prima sabbati, ipsa mutatio temporis nos quoque a
paradisi quondam lumine translatos in convallem la-
crymarum, jam modo a peceatorum tenebris ad cc_-
leste gaudium transferendos esse designat. Neque
enim aliter quam noete diei pr_eposita potest explieari,
quod Dominus in exemplum Jon_ tres dies et tres
noctes in eorde terrw fuerit: ubi synecdochic&s, si diei
parasceues pattern, qua sepultus est, cure pr_eterita
nocte, pro noete ac die aecipies, hoc est pro toto die
sabbati noctem, et diem integram, et noctem Domi-
nieam cure eodem die illuceseente, ac per hoc inei-
piente partem pro toto: habes profeeto triduum, et
tres noetes. Merito autem qu_ritur, quare populus
Israel, qui diei ordinem juxta Moysi traditionem a
mane semper usque ad mane servabat, festa tamen
omnia sua, sicut etnos hodie facimus, vespere incipiens,
vespere eonsummarit dicente legislatore: A vespera
nsque ad vesperam eelebrabitis sabbata vestra.

CAPUT VI.
UBI PRIMUS DIES SECULI SIT.

Quo sane in loeo primus seculi dies sit, nonnuUi


154 OPUSCULA
SCIENTIFICA.

qu_erentes, VIII Calendarum Aprilium : alii X[I Ca-


lendarum supradictarum die magis adnotandum pUo
tarunt, uno utrique, hoc est, a_quinoctii arg_amento ni-
tentes, quasi rationi congruat, ut quia Deus mquis in
principio partibus lucem tenebrasque diviserit, ibi
prseeipue tunc caput mundi, ubi nunc a_quinoctium
fieri credatur : bene quidem inquirentes, sed non plene
qua_ dicerent providentes, _nulto utique peritius aeturi,
si tempus a_quinoctii non primo diei quo lux, sed quarto
quo luminaria sunt facta, potius adsignarent, ibi nam-
que temporis initium statuit, qui luminaribus conditis
dixit, Ut sint in signa, et tempora, et dies, et annos.
Nam pra_cedens triduum, ut omnibus visum est, absque
ullis horarum dimensionibus, utpote necdum faetis si-
deribus, sequali lance lumen tenebrasque pendebat : et
quarto demum mane sol a medio procedens orientis,
horis umbratim suas per lineas currentibus, mquinoe-
tium quod annuatim servaretur inchoavit: positus vi-
delicet cure primo terris oriretur in eo cceli loco, quem
philosophi quartam partem Arietis appellant, eundem-
que peracto annuo circuitu, post dies CCCLXV et sex
horas repetiturus, cujus argumento quadrantis efllcitur,
ut ipse vernalis _equinoctii punctus modo mane, modo
meridie, modo vespere, modo medio noctis occurrat:
luna e contrario vespere plenissima; neque enim quid
imperfectum creator sequissimus instituit, stellis una
fulgentibus, ac medio apparens orientis, quartam par-
tem librse, qua _luinoctium autumnale adseverant,
tenuit, initiumque paschse suo eonsecravit exortu.
Neque enim alia servanda. • pascha. • regula est, quam ut
a_quinoctium vernale plenilunia succedente perficiatur :
at si vel uno die plenitudo luna_ pra_cesserit _equinoe-
tium, jam non primi mensis, sed ultimi luna putetur.
Oportet enim, ut sieur tune primo sol potestatem diei,
deinde luna cum stellis potestatem noctis accepit, ira
et nune ad insinuandum nostra_ redemptionis gaudium,
primo dies noctem longitudine adsvquet, ac deinde
DE TEMPORUM
RATIONE. 155

luna plenissima earn luce perfundat, certi utique mys-


terii gratia: quia videlicet sol ille ereatus omnium illu-
minator astrorum, svternam veramque lucern significat,
quse illuminat omnem hominem venientem in hunc
mundum. Luna autem et stellar, qua_ non proprio ut
dicunt, sed adventitio, eta sole mutuato ]umine fulgent,
ipsum ecclesia_ corpus, et quosque viritim sanctos in-
sinuant: qui illuminari, non illuminate va|entes, cceles-
tis grative munus accipere sciunt, dare nesciunt. At
qui in celebratione maximal" solennitatis Christus ec-
clesia_ debuit anteponi, qua_ non nisi per ilium luceret.
Nam si qui plenilunium paschale ante a_quinoctium fieri
posse contenderit, ostendat vel ecclesiam sanctam pri-
usquam salvator in carne veniret, extitisse perfectam:
vel quemlibet fidelium ante proventum gratisv illius
aliquid posse supernse lucis habere. Neque enim sine
ratione paschalis observantia temporis, qua mundi salu-
tern et figurari et venire decebat, ita divinitus est pro-
curata, ut neque prima die qua lux facta est: neque
secunda, qua firmamentum: neque tertia, qua arida
apparuit: neque mox quarta inchoante, qua sol sequi-
noctialis tanquam sponsus e thalamo processit, sed ad
vesperam tandem oriente ]una sortiretur exordium.
Expectata est enim hora, quse illuminationem ecclesia_
olim in Christo venturam designaret. Ut sieur in mys-
terio sacrificii coelestis nec vinum solum, nec aquam
solam offerri licet: ne videlicet ipsa oblatio vel Deo
tantum, vel tantum homini conveniat: sed sanguinem,
qui torculari crueis expressus est nostra_ fragilitatis
aqua temperamus : granum quoque frumenti, passionis
mola contritum, aqua miscemus, utjuxta quod Apostolus
air, Adha_rentes domino, unus cure eo spiritus effici
valeamus. Ira etiam et in ejusdem sacrificii tempore
observando, nec solis tantummodo cursum quseritemus,
quasi Deum quidem credentes, sed ultra nostri curare
sublimatum, juxta eos qui dicunt: nubes latibulum
ejus: nec nostra considerat, et circa cardines covli per-
156 OPUSCULA
SCIENTIFICA.

ambulat. Nee item lunm solius plenum captemus ex-


ortum, quasi juxta Pelagianos absque gratia superna
beati esse non queamus : verum juxta eum qui dixit :
Deus meus miserieordia ejus prmveniet me. In nostra
Pasehm celebratione mquinoetialem solis exortum,
cuncta, videlicet tenebrarum ofl'endicula devineentis,
plenilunio nostrm devotionis e vestigio sequente, dediee-
mus. Hanc Mosaic_e Paschm rationemdie proprioeresur-
rectionis perfecit, qui non venit solvere legem, sed adim-
plere. De qulbus singulis suo loeo consequentius,
prout Dominus dederit, exponemus: nunc admonere
contenti, XII Calendarum Aprilium die occursum _-
quinoctii, et ante triduum, hoc est, XV Calendarum
earundem primum seculi diem esse notandum: cujus
ad indicium primitus ibi reor antiquos initium Zodiaei
circuli voluisse prmfigere. Neque enim ilia die vel
Romanorum, vel Gr_corum, vel certe JEgyptiorum
mensis annus ve eujus hoe eausa fieret, oritur : sed nee
ab his gentibus, quamvis se Gra_ci jactitent, verum ab
antiquioribus Chaldmorum astrologia coepit, a quibus
Abraham patriarcha, ut Josephus testatur, edoctus, ut
Deum coeli siderumque eonversione cognovit, ipsam
mox disciplinam veracius intelleetam A_gyptiorum genti
advexit, cure apud eos exularet. Nam et in libro beati
Job, qui non longe post Abraham extitit, mazaroth, id
est, signa horoscopi legimus. Igitur juxta Zodiaci qui-
dem divisionem XV Calendarum Aprilium die, quando
faeta est lux, sol Arietis signum ingreditur. Juxta
vero primm sure conditionis ordinem XII Calendarum
supra seriptarum initium sui eircuitus, et omnium simul
temporum caput attol]it juxta quod Anatolius Laodi-
cim Antistes de mquinoctio scribens evidenter adstruit :
In qua die, inquit, invenitur sol non solum conscendisse
primam Signiferi pattern, verum etiam quadrantem in
ea die jam habere, id est, in prima, ex XII partibus.
Hme autem particula prima ex duodecim vernale est
mquinoctium, et ipsa est initium mensium, et caput eir-
DE TEMPORI./M RATIONE. ]57

cull, et absolutio cursus stellarum, quae planetse, id est


vagae dieuntur, ac finis duodeeimve particulae, et totius
cireuli terminus. Ubi et vcrissime intellexit, et elegan-
tissime prompsit, non nisi in zequinoctio vernali, quan-
tuna ad naturam, caput esse Signiferi, et ibi XIL signa,
qu_e ab illo particuke nuncupantur, initium ibi habere
et terminum, ibi quadrantem, quem bissextum dicimus,
ibi saltum lunge incipere ac finiri, ibi annum magnum,
hoc est, planetarum cursum, exordium finemque sortiri.

CAPUT VII.
DE NOCTE.

Nox dicta, quod noeeat aspectibus vel negotiis


humanis: sivc quod in ea lures latronesque nocendi
aliis oecasionem nanciscantur. Est autem nox absentia
solis tcrrarum umbra conditi, donee ab occasu redeat
ad exortum, juxta naturam ejus et Poeta describens :
Ruit, inquit, oceano nox,
Involvens umbra magna terramque, polumque.
Et Salomon sacris literis expressit : Qui pascitur inter
lilia donee aspiret dies, et inclinentur umbrae. Ele-
ganti utique sensu decessionem noctis inclinationem
appellans umbrarum. Nam quoniam pro conditionibus
plagarum, quibus solis cursus intenditur, et splen-
dorem ejus a nobis objectio terren_e molis excludit,
inumbratio ilia, quse noctis natura est, ira erigitur,
ut ad sidera usque videatur extendi, merito contraria
vicissitudine, id est, ]ucis exortu umbras inclinari,
noctem videlicet deprimi pellique signavit : quam vide-
licit umbram noctis ad aeris usque et _etheris con-
finium philosophi dicunt exaltari, et acuminatis instar
pyramidum tenebris lunam, quze infima planetarum
currit, aliquando contingi, atque obscurari, nullumque
aliud sidus taliter eclipsim, id est, defectum sui lu-
minis pati, eo quod circa fines telluris solis splendor
undique diffusus, ea libere quse tellure procul absunt
aspiciat. Ideoque aetheris qu_e ultra lunam sunt
|_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

spatia, diurnse lucis plena semper efflciat: vel suo


videlicet, vel siderum radiata fulgore. Et quemad-
modum nocte cmca procul accensas faces intuens,
circumposita quseque loca eodem lumine perfundi non
dubitas, tametsi tenebris noctis obstantibus, non am--
p]ius quam solas facum flammas cernere prsevaleas,
ira, inquiunt, purissimum illud et proximum coelo inane,
diff-usis ubique siderum t_ammis, semper lueidmn fit:
sed pra_peditis aere crassiore nostris obtutibus, sidera
quidem ipsa luce radiantia apparent, verum reddita
ex eis illustratio non apparet. Lunam vero aiunt,
cure infimas sui eirculi apsidas plena petierit, non-
nunquam umbra memorata fuscari, donee paulatim
eentrum terra_ transgressa, rursus a sole cernatur.
Verum ne hoc omni plenilunio patiatur, latitudinem
ei signiferi, quse XII partium est, diversamque ap-
sidum altitudinem succurrere. Nam quia in umbra
facienda tria simul eoncurrere necesse est, lucern,
corpus, et obscuratum loeum; et ubi lux corpori par
est, ibi mqualis umbra jacitur: ubi lux corpore ex-
ilior, ibi umbra sine termino augeseit: ubi lux cot-
pore major, ibi umbra paulatim rarescendo deficit,
argumentantur solem terra esse majorem, quamvis
ob immensam longinquitatem modicus videatur: atque
ideo noctis umbram quia sensim decrescat, priusquam
ad _ethera pertingat deficere. Meminit hujus umbra_
ac noetis et beatus Ambrosius in sexto hexameron
]ibro ira dicens: An non ille, id est, Moyses, putavit
dicendum, quantum de spatio aeris occupat umbra
terr_e, cure sol recedit a nobis, diemque obducit, in-
feriora axis iUumiuans ._ Et quemadmodum in regi-
onem umbrse hujus incidens lunse globos eclipsim
faciat? Est autem noctis umbra mortalibus ad re-
quiem corporis data, ne operis avida continuato lahore
deficeret ac periret humanitas : et ut animantibus qui-
busdam, qua_ lucern solis ferre nequeunt: ipsis etiam
bestiis, qum pr_esentiam verentur humanam, discur-
DE TEMPORUM RATIONE, 159

sandlubique,ac victum qu_ritandicopiasuppeteret,


juxta quod in Dei laudibusPsalmistadecantat:Sol
cognovitoccasum suum, posuisti tenebraset factaest
nox,inipsa pertransibunt omnes bestimsylvarum,&c.
Quam miraprovisio creatorlsiratemperavit,ut ubiob
solislonginquitatemrigidior,
ibiad opera breviandaet
fovendasitmembra prolixior:quia et hyeme quam
restateuniversoorbilongior:et inipsa hyeme multo
Scythisquam Afrisestproducfior:sicutetiam_state
multolongiorin Scythiaquam in Africadiesflagrat.
Nam sinon tanto brevior, quanto ardentiorLybiam
dies ureret,totam nimirum jam dudum absumeret.
_octis sane partessunt VII. Crepusculum,vespe-
rum, conticinium,intempestum,gallicinium,
matufinum,
diluculum. Crepusculum est dubia lux: nam cre-
perum dubium dicimus: hoc est,interlucernet tene-
bras. Vesperum, apparentestellaejusdem nominis,
de qua Poeta:
Antediemclauso eomponetVesperolympo.
Conticinium, quando omnia conticescunt,
id est,silent.
Intempestum,media nox, quando omnibus sopore
quietisnihiloperanditempus est.GaUicinium,quando
gallicantum levant.Matutinum interabscessumtene-
brarum et auror_ adventure. Diluculum,quasijam
incipiensparva lux diei:h_c et Aurora, pertingens
usque ad solisexortum.

CAPUT VIII.
DE HEBDOMADA.

HEBDOMADA Greece a septenario numero nomen


aecepit, humans quidem consuetudine septenis solum
acta diebus, sed seripturm saerze auetoritate multis
speeiebus insignis, qua_ tamen cuncta_, ni fallor, ad
unum finem spectant: nos scilicet admonentes, post
operum bonorum perfectionem in spiritus sancti gratia
perpetuam sperare quietem. Prima ergo singularis
ilia hebdomada et a qua ca_tera_ formam capessunt,
]60 OPUSCULA SCIENTIFICA.

divina est operatione sublimis: quia Dominus sex


diebus mundi ornatum complens, septima requievit
ab operibus suis, Ubi notandum, quod non ideo sena-
rills numerus est perfectus, quia dominus in eo mundi
opera perfecerit, sed sicut Augustinus ait: Ideo Do-
minus qui omnia simul create valebat, in eo dignatus
est operari, quia humerus est ille perfectus, ut etiam
per hunc opera sua probaret esse perfecta, qui suis
partibus primus impletur, id est, sexta et tertia, dimi-
dia, qu_e sunt unum, duo et tria, et simul sex fiunt.
Ad hujus exemplum divin_e hebdomadis secunda ho-
minibus observantia mandatur, dicente Domino: Sex
diebus operaberis, facies omnia opera tua, septimo
autem die sabbati Domini Dei tui non facies omne
opus servile in eo. Sex enim diebus fecit Deus ccelum
et terram, mare et omnia qu_e in eis sunt, et requievit
in die septimo. Qu_e populo Dei hebdomada ira com-
putabatur antiquitus: prima sabbati, vel una sabbati
sive sabbatorum: secunda sabbati, tertia sabbati,
quarta sabbati, quinta sabbati, sexta sabbati, septima
sabbati, vel sabbatum. Non quod omnes sabbatorum,
hoe est, requietionum dies esse potuerint, sed quod
a requietionum die, qua_ suo nomine et cultu singularis
excellebat, prima, vel secunda, vel tertia, vel c_eterve
suo qu_eque censerentur ex ordine. Verum gentiles
cum observationem a populo Israel hebdomadis ad-
discerent, mox bane in ]audem suorum deflexere
deorum. Primam videlicet diem Soli, secundam
Lunge, tertiam Marti, quartam Mercurio, quintam
Jovi, sextam ¥eneri, septimam Saturno dicentes: eis-
dem utique monstris suos dies, quibus et errantia
sidera conseerantes, tametsi diverso ordine putantes.
Existimabant enim se habere a Sole spiritum, a Luna
corpus, a Marte fervorem, a Mercurio sapientiam et
verbum, a Jove temperantiam, a Venere voluptatem,
a Saturno tarditatem : credo quia Sol in medio Plane-
tarum positus totum mundum spiritus instar cale-
DE TEMPORUM RATIONE° 161

fadre _, et quasi vivificare videtur, Ecclesiaste attes-


tante, qui de ipso loquens, air: Gyrans gyrando vadit
spiritus, et in cireulos suos revertitur. Luna per
humoris ministerium eunctis incrementum corporibus
suggerit. Martis stella, utpote Soli proxima, calore
simul et natura est fervens. Mereurius perpetuo circa
Solem discurrendo, quasi inexhausta sapientiae luee
radiari putabatur. Jupiter frigore Saturni et ardore
Martis, hine inde temperatur. Venus luminis venus-
tate, quam ex solis vieinitate percipit suo eernentes
allieit aspectu. Saturnus eo tardior ea_teris Planetis,
quo et superior ineedit. Nam XXX annis Signiferum
complet, inde Jupiter XII annis, tertius Mars "II annis,
quartus Sol CCCLXV diebus, et quadrante, infra
Solem Venus, quae et Lucifer et Vesper, CCCXLVIII
diebus a Sole nunquam absistens partibus XLVI lon-
gius. Proximum illi Mereurii sidus IX diebus, oey-
ore ambitu modo ante solis exortus, modo post occasus
splendens, nunquam ab eo XXII partibus remotior.
Novissima luna XXVII diebus et VIII horis Signi-
ferttm eonficiens. Hsec igitur erat stultitia Gentilium,
falsa ratiocinatione subnixa, qui quasi jure primam
diem Sol_, quia maximum est luminare: secundam
Lunge, quia secundum luminare est, se consecrare
putabant: dein ordinata alternatione terti_e diei pri-
mare a sole stellam, quart_e prima a luna, quintne
secundam a sole, sext_e secundam a luna, septimse
tertiam a sole pr_eponebant. Ferias vero habere clerum
primus Papa Sylvester edocuit: eui Deo soli vaeanti
nunquam militiam vel negoeiationem liceat exereere
mundanam, dieente Psalmographo: vacate et videte,
quoniam ego sum Dells. Itemque Apostolo: Nemo
militans Deo implicat se negotiis seeularibus. Et
primum quidem diem, qua et lux in prineipio facta,
et Christi est resurrectio eelebrata, dominicum nun-
eupavit: quod illi nomen jam primis Eeelesi_e tem-
poribus fuisse inditum, testatur Joannest qui dicit in
M
16_ OrUSCULA SCXE_TIrWA.

Apocalypsi:Fui in spiritu in die dominico. Deinde


secundam feriam, tertiamferiam, quartam,quintan%et
sextam de suo adnectens, sabbatum ex veterescrip-
turaretinuit : nihil veritus grammaticorumregu]as, qui
sicutCalendas,Nonas, et Idus,itaetiam feriasplu-
ralitantumnumero proferendasessedecernunt- Ter-
tia specieshebdomadis in celebratione Pentecostes
agitur: VII videlicet septimanis dierum et monade,
hoc est, L diebus impleta. Qua die et Moyses ar-
dentem eonscendens in montem, legem de coelo ac-
cepit, et Christus in linguis igneis spiritus sancti
gratiam de ccelo misit. Quarta septimi mensis erat
hebdomada, qui solennitatibus pra_claris pene totus
expendebatur. Inter quas praecipue dies propitia-
tionis eminebat, qua sola per annum Pontifex dere-
licto foris populo sancta sanctorum intrabat, annuis
antea fructibus, hoc est, fi'umenti, vini, et olei, cx or-
dine collectis: Significans, Jesum Pontificem magnum
impleta dispensatione carnis, per proprium sanguinem
ccelestis regni januas ingressurum, ut appareat nunc
vultui Dei pro nobis, qui foris adhue positi, pra_sto-
lamur et diligimus adventum ejus. Ubi notandum,
quia sicut quidam hnmundi per legem prima, tertia,
et septima die jubebantur lustrari, sic et primus,
tertius ac septimus mensis suis quique ceremoniis ex-
titere solennes. Quinta hebdomada septimi anni, quo
toto populus ab agricolandi opere legis imperio vaca-
bat, dicente Domino: Sex annis seres agrum tuum,
septimo cessabis. Sexta, anni jubilei, hoc cst, re-
missionis hebdomada est, qua_ septem hebdomadibus
annorum, hoc est, XLIX annis texitur: qua expleta,
hoe est, quinquagesimo demum anno incipiente, tubse
clarius resonabant, et ad omnes, juxta legem, possessio
revertebatur antiqua.
DE TEMPORUM RATIONE° |6_

CAPUT IX.
DE HEBDOMADIBUS LXX PROPHETICIS°

SEPTIMA species hebdomadis est, qua Propheta


Daniel utitur, more quidem |egis septenis annis sin-
gulas eompleetens hebdomadas, sed nova ratione ipsos
annos abbrevians, duodenis videlicet mensibus lunee
singulos determinans. Embolismos vero menses, qui
de annuls XI Epaetarum diebus adcreseere solent,
non lege patria tertio vel altero anno singulos adji-
dens, sed ubi ad duodeeimum numerum augeseendo
pervenirent, pro integro anno pariter inserens. Hoe
autem feeit non veritatis eognitionem quaerentibus
invidendo, sed prophetia_ more ipsum queerentium ex-
ereendo ingenium: malens utique suas margaritas a
filiis elausas fructuoso sudore investigari, quam pro-
fusas a poreis fastidiosa despeetione ealeari. Verum
ut h_ee apertius eluceseant, ipsa jam angeli ad Pro-
phetam dicta videamus: Septuaginta, inquit, hebdo-
mades abbreviata_ sunt super populum tuum, et super
urbem sanetam tuam, ut consummetur przevarieatio, et
finem aeeipiat peeeatum, et deleatur iniquitas, et addu-
eatur justitia sempiterna, et impleatur visio et pro-
phetia, et ungatur sanetus sanctorum. Nulli dubium
quin h_ec verba Christi inearnationem designent, qui
tulit peeeata mundi, legem et Prophetas implevit,
unetus est oleo l_etitiae prze participibus suis, et quod
hebdomades LXX per septenos annos distinetm CCCC
et XC annos insinuent. Sed notandum quod easdem
hebdomadas non simpliciter adnotatas sive eompu-
tatas, sed adbreviatas asserit: oeeulte videlicet lee-
torero commonens, ut breviores solito annos noverit
indieatos. Scito ergo, inquit, et animadverte ab exitu
sermonis, ut iterum sedificetur Hierusalem, usque ad
Christum ducem hebdomades VII, et hebdomades
LXII erunt, et rursus zedificabitur ptatea et muri in
angustia temporis. Esdra narrante, didicimus, quod
M_
164 OPVSCULASCIENTIFICAo

Neemias cure esset pincerna regis Artaxerxis, XX


anno regni ejus, mense Nisam impetaverit ab eo res-
taurari muros Hierusalem, templo multo ante Cyro
permittente eonstructo : ipsum quoque opus ut dictum
est, in angustia temporis perfeeerit, adeo scilicet a
finitimis gentibus impugnatus, ut structores singuli
gladio renes aceineti una manu pugnasse, altera mu-
rum recuperasse narrentur. Ab hoe ergo tempore
usque ad Christum ducem hebdomadas LXX com-
puta, hoe est annos duodenorum mensium lunarium
CCCCXC qui sunt anni solares CCCCLXXV. Si-
quidem Persae a preefato XX anno regis Artaxerxis,
usque ad mortem Darii regnaverunt annis CXVI.
Exhinc Maeedones usque ad interitum Cleopatr_
annis CCC. Inde Romani usque ad XVII Tiberii
C_esaris annum monarchiam tenuerunt annis LIX, qui
sunt simul, ut dixhnus, annl CCCCLXXV. Et con-
tinentur cireulis decennovenalibus XXV, decies novies
enim viceni et quini fiunt CCCCLXXV. Et quia
singulis eirculis embolismi septem adcreseunt, mul-
tiplica XXV per VII, fiunt CLXXV qui sunt embo-
lismi menses CCCCLXXV annorum. Si ergo vis seire
quot annos lunares facere possint, partire CLXXV
per XII, duodecies deni et quaterni CLXVIII, XIV
ergo annos faciunt, et remanent menses VII, hos
junge ad supra scriptos CCCCLXXV, fiunt simul
CCCCLXXXIX: adde et menses superfluos VII
partemque XVIII anni imperii Tiberii, quo Dominus
passus est, et invenies a tempore praefinito ad ejus
usque passionem LXX hebdomadas adbreviatas, hoe
est, annos lunares CCCCXC. Ad ejus veto bap-
tismum, quando unetus est sanctus sanctorum, deseen-
dente super eum spiritu saneto sieut eolumba, non
solum hebdomades VII et LXII fuisse eompletas, sed
et partem jam septuagesimm hebdomadis inehoatam.
Et post hebdomadas, inquit, LXII oeeidetur Christus,
et non erit ejus populus qui eum negaturus est. Non
DE TEMPORUM RATIONE. 165

statim post sexaginta duas hebdomadas, sed in fine


septuagesim_e hebdomadis occisus est Christus : quam
ideo, quantum conjicere possumus, segregavit a cm-
teris, quia de hac erat plura relaturus. Nam et
Christ_s in ilia crucifixus, eta populo perfido non
modo in passione, verum continuo, ex quo a Joanne
prsedicari ceepit, negatus est. Quod autem sequitur:
Et civitatem et sanctuarium dissipabit populus cure
duce venturo, et finis ejus vastitas, et post finem belli
statuta desolatio: non ad septuaginta hebdomadas
pertinet: pr_edictum enim fuerat, quod ipsse hebdo-
mades ad Christi usque ducatum pertingerent, sed
scriptura prsedicto adventu et passionis ipsius, quid
etiam post hanc populo qui eum recipere nollet, esset
eventurum ostendit. Ducem enim venturum Titum
dicit, qui quadragesimo anno Dominicse passionis ira
cure populo Romano, et civitatem et sanctuarium dis-
sipavit, ut non remaneret lapis super lapidem. Verum
iis per anticipationem pr_elibatis, mox ad exponendum
hebdomadse, quam omiserat, rediit eventum. Con-
tirmavit autem pactum multis hebdomas una. Hoc est
in ipsa novissima, in qua vel Joannes Baptista, vel
Dominus et Apostoli preedicando multos ad fidem con-
verterunt. Et dimidio hebdomadis deficiet hostia,
et sacrificium. Dimidium hebdomadis hujus, decimus
quintus annus Tiberii Csesaris erat, quando inchoato
Christi baptismate, hostiarum purificatio fidelibus pau-
latim vilescere ccepit. Item quod sequitur: Et in tem-
plo erit abominatio desolationis, et usque ad consum-
mationem et finem perseverabit desolatio : ad sequentia
tempora respicit, cujus prophetise veritatem, et his-
toria veterum, et nostrorum hodie temporum testatur
eventus. Totum ideo Prophet_e testimonium po-
nentes, quantum facultas suppetebat, exposuimus:
quia hoc et a plerisque lectoribus ignorari, et speciale
genus hebdomadse flagitare cognovimus. Falluntur
enim qui putant Hebr_eos annis talibus usos, alioquin
166 OPUSCULA SCIENTIFICA.

tota veteris instrumenti series vaeillat, nec ullius _tas


tanta, quanta scripta est, debet intelligi, sed ad lun_
cursum stringi. Et Gr_eos quidem veteres legimus
CCCLIV diebus, annum ad lun_ cursum computantes,
octavo semper anno nonaginta dies qui nascantur, si
quadrans cure undeeim diebus epactarum octies eom-
ponatur, pariter intercalasse, in tres videlicet menses
tricenarum dierum distributos. Jud_eos autem nun-
quam, sed altero vel tertio anno mensem lunw tertium-
decimum, quem embolismum vocitamus, inserere soli-
tos, sicut notissima quart_e decimve lunge paschalis
aperte ratio probat. Sciendum sane quod Africanus
hebdomadarum cursum, quem nos in decimum sep-
timum re] decimum octavum Tiberii Cvesaris annum,
quo Dominum passum credimus, juxta Chronicam
Eusebii perduximus, ab eodem quo nos incipiens ex-
ordio, quinto decimo, ejusdem Imperatoris anno, quo
eum passum credit, putat esse completum, ponens
annos regni Persarum CXV. Maeedonum CCC.
Romanorum LX. Sed diligens lector quod magis
sequendum putaverit, eligat.

CAPUT X.
DE HEBDOMADA ._ETATUM SECULI.

OCTAVA species hebdomadis uniformis, et sola sine


eireuitu revolutionis extans, ad figuram per omnia
prim_e hebdomadis labentibus hujus seculi eonficitur
_etatibus. Prima enim die faeta est ]ux, et prima
_etate homo in paradisi amoenitate locatur. Divisa
luee a tenebris factum est vesperum, et separatis Dei
filiis a semine nequam, non ]onge post naris Gigan-
tibus corrupta est omnis terra, donee Creator pceni-
tens se hominem fecisse, mundum diluvio perdere
disponeret. Secunda die firmamentum in medio li-
bratur aquarum : secunda _etate arca in medio fertur
aquarum, hint fonte abyssi supportata, illine coeli eata-
ractis compluta qu_e habuit vesperam, quando filii
DE TEMPORUM RATIONE. 167

Adam pedes alL) Oriente moventes, qui in construenda


superbia_ turre convenerant, linguarum divisione mul-
tati, et ab invicem sunt dispersi. Tertia die aquis in
congregationem unam coactis apparuit arida, sylvis
herbisque decora: et tertia aerate firmatis in cultu
daemonum nationibus, Abraham patriarcha eogna-
tionem patriamque deserens, sanctorumque semine
fcecundatur. Advenit et vespera quando gens He-
brvea malis coacta prementibus contra Dei voluntatem
regem sibi petit, qui mox ordinatus primo Domini
sacerdotes Prophetasque trucidat, postmodum ipse
cure tota gente gladio periit Allophylorum. Quarto
die ccelum luminaribus ornatur: quarta aetate gens
iUa ccelesti fide inclyta, regno David et Solomonis
gloriosa, templi etiam sanctissimi altitudine totum
nobilitatur in orbem. Sed accepit et vesperam, quando
crebrescentibus peccatis regnura illud a Chaldaeis dis-
sipatum, templum dirutum, et tota gens est Babylo-
niam translata. Quinta die pisces avesque aquis
eductae, hi patriis manent undis, illae aera terramque
pervolant: quinta aerate multiplicatus in Chaldaea
populus Israel, pars ccelestium desideriorum pennis
fulta Hierosolymam petunt, pars volatu destituta vir-
tutum inter Babyloniae fluenta resident. Successit et
vespera, quando imminente jam Salvatoris adventu
gens Judaea propter scelerum magnitudinem Romanis
tributaria facta, insuper et alienigenis est regibus
pressa. Sexta die terra suis animantibus impletur,
et homo primus ad imaginem Dei creatur, moxque
ex ejus latere dormientis sumpta costa fcemina fabri-
catur: sexta aerate przeconantibus prophetis filius Dei
in came, qui hominem ad imaginem Dei recrearet,
apparuit, qui obdormiens in cruce, sanguinem et
aquam de latere, unde sibi ecclesiam consecraret
emanavit. Hujus _etatis vespera cteteris obscurior in
Antichristi est persecutione ventura. Septima die
eonsummatis operibus suis Deus requievit, eamque
|_ OPUSCULA SCI_NTIFICA.

significans sabbatum nuncupari pra_cepit, qua_ ves-


peram habuisse non legitur. Septima a_tate justorum
anima_ post optimos hujus vita_ labores in alia vita
perpetuo req_escunt, qua_ nulla unquam tristitia ma-
culabitur, sed major insuper resurreetionis gloria cu-
mulabitur. Ha_c a_tas hominibus tunc c_pit, quando
primus martyr Abel, corpore quidem tumulum, spiritu
autem sabbatum perpetua_ quietis intravit. Perflcietur
autem, quando receptis sancti corporibus in terra sua
duplicia possidebunt, lsvtitia sempiterna erit eis, et
ipsa est Oetava, pro qua VI Psalmus inseribitur,
credo quia in sex hujus seculi aetatibus pro septinm
vel octava illius seculi setate est supplicandum. In
qua quia justi gaudia, sed reprobi sunt supplieia per-
. cepturi, Psalmus hie ingenti pavore incipit, currit,
finitur : Domine ne in ira tua arguas me, &c.

CAPUT XI.
DE MENSIBUS,

MENSES dicti a mensura, qua quisque eorum men-


suratur. Sed melius a luna qua_ Gra_co sermone
/_w7 vocatur: ham et apud eos menses vocantur
p_vd_. Sed et apud Hebra_os Hieronymo teste, ]una,
quam jare norainant, mensibus nomen dedit : Unde et
Jesus filius Syrach, qui utique Hebraice scripsit, de
luna loquens air: Mensis secundum nomen est ejus.
Antiqui enim menses suos non a soils, sed a luna_
cursu eomputare so]ebant: mlde quoties in Scriptura
sacra, sive in lege, seu ante ]egem quota die mensis
quid factum dictumve sit indieatur, non alind quam
luna_ a_tas significatur, a qua semper Hebra_i, quibus
credita sunt eloquia Dei, antiquo patrum more menses
observare non cessant. Primum mensem novorum,
qui Paschw ceremoniis sacratus est, Nisan appellantes,
qui propter multivagum luna_ discursum, nunc in Mar-
tium mensem, nunc ineidit in Aprilem, nunc aliquot
dies Mail mensis occupat. Sed rectius Aprili depu-
DE TEMPORUM
RATIONE. 169

tatur: quia semper in ipso vel incipit vel desinit, vel


totus ineluditur, ea duntaxat regula, cujus et supra
meminimus, observata, ut qu_e XV post wquinoctium
]una extiterit, primum sequentis anni mensem faciat:
qua_ vero antea_ novissimum prmcedentis, sicque per
ordinem. Secundus eorum mensis Jar Maio : tertius
Sivan Junio: quartus Thamul Julio: quintus Aab
Augusto: sextus Elu] Septembri _ septimus Theseri
Octobri, quem propter coUeetionem frngum, et cele-
berrimas in ipso festivitates novum annum appellant.
Octavus Maresuan, Novembri. Nonus Casseu, De-
eembri. Decimus Tebet, Januario. Undecimus Sa-
bat, Februario. Duodecimus Adar, Martio simili
ratione comparatur. Quos videlicet menses propter
lunae circulum, qui XXVlIII semis diebus constat,
tricenis undetricenisque diebus alternantes, secundo
demure re] tertio anno exacto, mensem superfluum,
qui ex annis XI Epactarum diebus confici solet,
intercalant. Unde nonnullo moveor scrupulo, quo--
modo majores nostri diem, qua lex data est, quse est
tertia mensis tertii, quinquageshnam ab agni occisione
computent, ponentes videlicet primi mensis residuos
dies numero X et VII quia tredecim priores fuerant
ante Pascha transacti, secundi XXX tertii III qui
fiunt simul dies L, cum constet duos menses lunares
non LX sed L et VllII diebus terminari. Ideoque
si paschalis mensis XXX diebus computatus, XVII
sui cursus dies post pascha retinuerit, secundum jam
mensem non XXX sed undetriginta diebus debere con-
cludi, ac per hoc in summa temporis memorati non
plus quam undequinquaginta dies inveniri : nisi forte
putandum est synecdochic_s, qum est regula sanctze
ScripturBe frequentissima, a parte totum computari.
Verum h_ec utcunque acta, vel computata fuerint,
claret tamen Hebra_os ad lunm eursum suos menses
observare consuesse. :Nec aliter in Genesi recte sen-
tiendum, ubi Noe cure suis XVII die secundi mensis
170 OPUSCULASCIENT|FICA.

arcam ingressus, et XXVII ejusdem mensis die post


diluvium egressus asseritur, quam annum solis inte-
grum, hoc est, CCCLXV dierum esse descriptum:
quia videlicet luna, qum prmsenti anno, verbi gratia :
per Nonas Maias septimadecima existit, anno sequente
vicesimaseptima pridie Nonas Maias oecurret. No-
tandum sane, quod nimium falluntur, qui mensem
definiendum, vel ab antiquis definitum autumant, quam-
diu luna Zodiaeum circulum peragat, qum nimirum,
sicut diligentior inquisitio naturarum edocuit, Zodia-
cure quidem XXVII diebus, et VIII horis, sui vero
cursus ordinem XXIX diebus, et XII horis, salva sui
saltus ratione conficit. Ideoque rectius ita defini-
endure, quod mensis lunm sit luminis lunaris cir-
euitus, ac redintegratio de nova ad novam. Solaris
autem mensis digressio sit solis per duodeeimam
pattern Zodiaci, id est, signiferi circuli, qum XXX
diebus et decem semis horis impletur, viginti videlicet
duabus horis ac dimidia, lunari mense productior, e
quibus XI Epactarum dies et quadrans annuatim
subcrescere solent: duodecies enim viceni et bini
CCLXIV faeiunt, quas esse horas XI dierum hinc
facile patet, quia undecies viceni et quaterni eandem
summam conficiunt. Porto duodecies semis sex fa-
ciunt, qum annum sunt horm quadrantis : si quidem
luna XII suos menses XI diebus, ut dictum est, et
quadrante breviores totidem solis mensibus peragens,
in iisdem peragendis tredecies Zodiaci ambitum lus-
trat. Sed in utroque mense computando, consuetudo,
vel auctoritas, vel certe compendium calculandi ha-
turin prmvaluit: nam non solum ]unto menses, quod
calculandi necessitas cogit, tricenis undetricenisque
diebus ordinant, sed et lunam superttuam, qum juxta
naturm rationem in fine anni debuerat intercalari,
plerique ubilibet intercalant, et quod est gravius, tan-
turn inter se calculatores dissident, ut uno nonnun-
quam eodemque die hic quartamdecimam, ille quin-
DE TEMPORUM RATIONE° 171

tamdecimam, a]ius sextamdecimam asseverent lunam


esse putandam, nec non et so|is annuos menses dis-
simillima regula diverso quwque gens ordine metitur.
Denique _gyptii, qui primi propter ocyorem iun_
discursum, ne videlicet error ealculandi cjus velocitate
gigneretur, ad so|is cursum, cujus motus tardior faci-
lius poterat comprehendi, suos menses putare cc_pe-
runt, sumpto ab autumni tempore primordio, tricenis
hos produntur includere diebus, quorum primus men-
sis Thoth, IV Cal. Septembrium: secundus Phaofi,
IV Cal. Octob. tertius Athir, V Cal. Novemb.
quartus Choeac, V Cal. Deccmbrium: quintus Ty-
bi, VI Cal. Januarium: sextus Mechir, VII Cal.
Februarium: septimus Phamcnoth, V Ca]. Marti-
arum: octavus Pharmuthi, VI Cal. Aprilium: no-
nus Pacho, VI Cal. Maiarum: decimus Pauni, Vll
Cal. Juniarum: undecimus Epiphi, VII Ca]. Juli-
arum: duodecimus Mesor, VIII Cal. Augustarum
die sumit exordium: quem decimo Cal. Septembrium
die terminantes, residuos quinque dies JTravag,o/_va_ ,
vel intercalates, sive additos vocant, quibus etiam
quarto anno diem sextum, qui ex quadrantibus confici
solet adnectunt. Uncle fit ut eorum anni primi ab
bissexto tertio Cal. Septembrium, c_teri vero IV.
Cal. earundem die sortiantur initium: ipsi autem bis-
sextiles anni IV cwteri V. Cal. mcmoratarum die
terminentur. Porro dissonantia, quam bissexti]ibus
annis a tempore interca]ati abeis quadrantis dicimus
oriri, non ante nostr_ tempus interca]ationis, qu_v fit
sexto Cal. Martiarum die, in computo lunw, vel
earundem festivitate dictum potest cum nostri anni
curriculo recipere concordiam: sod idem die festus
eadem luna, verbi gratia septima, quae apud nos se-
cunda sabbati, apud illos tertia sabbati computantur,
et csetera in hunt modum.
17_ o_'USCVLASC'IENTIFICA.

CAPUT XII.
DE MENSIBUS ROMANORUM.

QUARE autem Romani tam diversve longitudinis


habeant menses, haee, ut in disputatione Hori, et Prve-
textati legimus, causa extitit. Romulus cum ingenio aeri
quidem, sed agresti, stature proprii ordinaret imperii,
initium mensis ex illo sumebat die, quo novam lunam
contigisset videri: quia vero non continuo evenit, ut eo
die semper appareat, sed modo tardius, modo celerius
ex certis causis videri solet, eontigit ut cure tardius
apparuit, praecedenti mensi plures dies, aut cum celerius
pauciores darentur, et singulis quibusque mensibus
perpetuam numeri legem primus casus adduxit: sic
faetum est, ut alii XXX et alii XXX unum sortirentur
dies. Primum mensem Martii, cuins se filium credi
voluit, dicavit, eo quod hoc mense constet Junonem
Martem peperisse in Phrygia, quem mensem anni pri-
mum aliquem fuisse, vel ex hoc maxime probatur, quod
ex eo septimus, octavus, nonuset decimus inditum
antiquitus a numero nomen usque hodie servant. Se-
cundum mensem nominavit Aprilem, quasi aperilem, eo
quod in illo remotis nubibus, pruinis, ac tempestatibus
hibernis, ccelum, terra, et mare nautis, agricolis et
horoscopis aperiatur: arbores quoque et herb_e in ger-
men, sed et animantia qu_eque in prolem se aperire
incipiant. Maium tertium, quartum Juuium posuit, in
honorem videlicet majorum ac juniorem, in quos divisit
populum, ut altera pars armis, altera consilio rempub-
licam tueretur. Contendunt alii Maiam Mercurii ma-
trem, Maio nomen dedisse: hine maxime probantes,
quia hoc mense mercatores onmes Mai_e pariter Mer-
curioque sacrificabant. Junius mensis aut ex parte
populi, ut diximus, nominatur, aut ut Cincins arbitra-
batur, Junonius apud Latinos ante vocatus est : et h_ec
appellatio mensis apud majores diu permansit, sed post
detritis quibusdam literis ex Junonio Junius dictus
DE TEMPORUM RATIONE° 173

est : nam et _les Junoni Monet_ Calendis Juniis dedi-


catm sunt. Julius mensis nomen Quintilis, quod a nu-
mero sumpserat, etiam post praepositos Martio duos
menses servavit, seal postea in honorem Julii Caesaris
dictatoris legem serente Marco Antonio Marci filio con-
sule, Julius vocatus est, quod hoc mense ad IIlI Idus
Quintiles Julius proereatus sit. Augustus mensis Sex-
tills atea vocabatur, donec honor Augusto daretur
ex senatusconsulto, eo quod ipse die primo hujus mensis
Antonium et Cleopatram superaverit, et imperium
populi Romani firmaverit, September mensis, October,
November, et December, principalem sui retinent
appellationem, significantes nomine quoti sint a verno
mense, id est Martio, vel quod imbres in eis immineant.
Hzec Romuli fuit annua ordinata dimensio, qui annum
X mensium, dierum vero CCC et lIII habendum esse
constituit. Mensesque ita disposuit, ut IIII ex iis,
Martius, Maius, Quintilis, October tricenos singuli,
sex vero reliqui tricenos haberent dies, qui hodie quin-
tanas habent nonas, cseteri septimanas. Septimanas
autem habentibus, ab Idibus revertebantur Calendm
ad diem septimum decimum: verum habentibus quin-
tanas, adoctavum decimum remeabat initium Calenda-
rum : sed cure hic numerus neque solis cursui, neque
rationibus lunae conveniret, nonnunquam usu veniebat,
ut frigus anni aestivis mensibus, et contra calor hiemali-
bus proveniret. Quod ubi contigisset, tantum dierum
sine ullo mensis nomine patiebantur absumi, quantum
ad id anni_tempus adduceret, quo coeli habitus instanti
mensi aptus inveniretur. Sed secutus Numa quinqua-
ginta dies addit, ut in CCCL et IIII dies, quibus XII
lunge cursus confici credidit, annus extenderetur, atque
iis L diebus a se additis, adjecit alios VI retractos illis
VI mensibus, qui XXX habebant dies, id est, de sin-
gulis singulos, factosque Let VI dies, in duos novos
menses pari ratione divisit, ac de duobus priorem
Januarium nuncupavit, primumque anni esse voluit,
174 OPUSCULA SCIENTIFICA.

tanquam bicipitis Dei mensem, respicientem ac pro-


spicieutem transacti anni finem, futurique prineipia.
Quidam autumant Januarium nuncupatum ex eo, quod
limes et janua sit anni. Secundum dicavit Februo, id
est, Plutoni, qui lustrationum potens credebatur: lustra-
rique eo mense eivitatem necesse erat, quo statuit, ut
jura diis manibus solverentur. Sed hanc lustrandi
consuetudinem bene mutavit Christiana religio, cum in
mense eodem die sanctse Marine plebs universa cum
sacerdotibus ac ministris, hymnis modulatae vocis per
ecclesias, perque congrua urbis loca procedit, datosque
a pontifice cuncti cereos in manibus gestant ardentes,
et augescente bona consuetudine, id ipsum in cteteris
quoque ejusdem beatae matris, et perpetuse vir_nis
festivitatibus agere didicit, non utique in lustrationem
terrestris imperii quinquennem, sed in perennem regni
coelestis memoriam: quando juxta parabolam virginum
prudentium, omnes electi lucentibus bonorum actuum
lampadibus, obviam sponso ac regi suo venientes, mox
cum eo ad nuptias supern_e civitatis intrabunt. Paulo
post Numa in honorem imparis numeri unum adjecit
diem, quem Januario dedit, ut tam in anno, quam in
mensibus singulis, printer unum Februarium impar
humerus servaretur, quasi inferis et diminutio, et par
numerus conveniret. Cure ergo Romani ex hac dis-
tributione Pompilii ad lunge cursum, sicut Gr_eci, an-
num proprium computarent, necessario et intercalarem
mensem instituerunt more Gr_ecorum. Nam et Graeci
cum animadverterent temere se CCCLIIII diebus
ordinavisse annum, quoniam appareret de solis cursu,
qui CCCLXV diebus et quadrante Zodiacum conficit,
deesse anno suo X] dies et quadrantem, intercalates
statuta ratione commentati sunt, ita ut octavo quoque
anno XC dies, ex quibus tres menses tricenorum dierum
computaverunt, intercalarent. Huncergoordinem Roma-
nis quoque imitari placuit, sed frustra : quippe fugit eos
diem unmn, sicut supra _/dmonuimus, additum a se ad
DE TEMPORUMRATIONE. 175

Gr_cum numerum in honorem imparis numeri ea re per


octennium convenire numerus atque ordo non poterat,
sed qui exinde sit error genitus, qualiterque eidem sit
succursum, in pra_fata Hori et Pra_textati disputatione,
unde et ista decerpsimus, qui scire vult inveniet. Tan-
dem Caius Julius Caesar imitatus _/Egyptios, ad nume-
rum solis annum, sicut hodie servatur, instituit, X vide-
licet dies observationi veteri superadjiciens, ut annum
CCCLXV dies, quibus ipse Zodiaeum lustrat, efllce-
rent. Et ne quadrans deesset, statuit ut quarto quoque
anno sacerdotes, qui curabant, mensibus ac diebus
unum intercalarent diem, eo scilicet mense ac loco, quo
etiam apud veteres mensis intercalabatur, id est, ante
quinque u|timos mensis Februarii dies, idque bissextum
censuit nominandum. Omni enim interealationi mensis
Februarius deputatus est, quoniam is ultimus anni erat,
quod etiam ipsum ex Gra_corum imitatione faeiebant:
ham illi ultimo anni sui mensi superfluos interserebant
dies. Verum una re a Gravels diWerebant, nam i]li
confecto u]timo mense, Romani non confecto Februario,
sed post vicesimum et tertium diem ejus interea]abant.
Terminalibus scilicet jam peractis, deinde reliquos
Februarii mensis dies, qui erant quinque post intercala-
tionem subjungebant, credo veteri religionis suw more,
ut Februarium omnimodo Martius sequeretur.

CAPUT XIII.
DE CALENDIS_ NOI'-_ISET IDIBUS.
P_uscls temporibus Pontitlei Minori h_ec providentia
delegabatur, ut novm lunge primum observaret aspec-
turn, visumque re_ sacrificulo nunciaret. Itaque sacri-
ficio a rege et Minore pontifice celebrato, idem ponti-
rex calata, id est, vocata in Capitolium plebe, juxta
Curiam Calabram, quae casm Romuli proxima est, quot
numero dies a Calendis ad Nonas superesset, pronun-
ciabat, et quintanas quidem dicto quinquies, verbo xaX_
septimanas repetito septies pr_edicabat. Verbum au-
_6 OPUSCULA SCIENTIFICA.

tern _a;_ Gr_cum est, id est, voco : et hunc diem qui


ex his diebus, qui calarentur primus esset, placuit Ca-
lendas vocari : hinc et ipsi Curive ad quam voeabantur,
Calabrw nomen datum est, et C|assi, quod omnis in
cam vocaretur populus. Ideo autem Minor pontifex
numerum dierum, qui ad Nonas superessent, ealando
prodeb_t, quod post novam lunam oportebat Nonarum
die populares, qui in agris essent, confluere in urbem,
aceepturos causas feriarum a rege sacrorum, scituros-
que quid esset eo mense faeiundum. Unde quidam
hinc Nonas exisfimant dlctas, quasi nov_ initium ob-
servationis, vel quod ab eo die semper ad idus novem
dies putarentur. Porro ldus vocari placuit diem, qui
dividit mensem. Iduare enim Etrusca lingua dividere
est: unde vidua, quasi valde idua, id est, valde divisa:
aut vidua, id est, a viro divisa. Nonnullis placet, Idus
dictas vocabu|o Gr_eco, a specie, qu_ apud illos eliza
vocatur, quod ea die plenam speeiem luna demonstret.
Notandum autem quod in scriptura sacra Calendas
cure ]egimus, nihi| a|iud quam novae ortum lunw intel-
ligere debemus: juxta illud Numerorum: In Calendis
autem, id est, in mensium exordiis offeretis holocausta
Domino. Quia nimirum Hebr_ei, ut supra dictum est,
non alia mensium exordia, quam Neomenias, id est,
novilunia norunt.

CAPUT XIV.
DE MENSIBUS GR_CORUM.

SED et Gr_eci et _Egyptii, de quibus supra diximus,


nullam in suis mensibus Calendarum, Nonarum, Iduum
distinctionem observant. Verum ab incipiente cujus-
que mensis exordio usque ad terminum ejus, crescente
simp]iciter, et inenarrabiliter dierum eoncurrentium
ordine computando perveniunt. Si quidem Gr_ci
(nam de _gyptiorum anno et mensibus supra dis-
seruimus) mutatis ex tempore et correctis pr_dictarum
intercalationum ambagibus cunctis, fixum in duodecim
DE TEMPORUM RATIONE° 177

t_nsibus anni vertentis ordinavere cireulum, quorum


plerlque a Calendis Decembribus suum inchoantes
annuni, eodem quo Romani menses suos dictum nu-
mero perstringmnt: nil quidem de Romanorum, ut
prmfati sumus, Calendis, Nonis, eel Idibus curantes,
sed a primo usque ad extremum diem augescente
pau]atim numero, singulum quemque mensem compu-
tantes. Voeatur autem apud cos ipse December,
*'Aaqtnlt_oXt_ov:Januarius, vvXlcov: Februarius, O_'#-
X/or: Martius, $1wrpo_: Aprilis, $avr_Kb_ Maius,
• t t

ap.rettt, to_ : Junius, $,eo'_o_: Julius, _ravet*o_ : Au-


gustus. _o_: September, 7op$La_o_. October, tga-ep-
19epe_'a_os:November, _. Quo illos ordine annum
observare, eel menses_ et nuper transmissus ad nos de
Roma eomputus eorum annalis ostendit, et Canones,
qui dieuntur Apostolorum, idem antiquioribus litcris
edoeuere, ubi duodecimus dies mensis _w_pt_epera,_ov:
IV Iduum Oetobr. esse memoratur: quo utique colli-
gitur, utrumque mensem pariter incipere, qui uterque
diem duodecimum habere probatur eundem. Quibus
etiam liber sancti patris Anatolii, quem de Pascha
composuit, astipu|atur, ubi scriptum est: Est ergo
in primo anno initium primi mensis, quod est de-
cem et novem annorum circu]i principium, seeundum
2_gyptios quidem mensis Phamenoth vigesimosexto
die: seeundum Macedones Distri mensis vigesimo-
secundo: secundum Romanos veto undeeimo Calend.
April Hie enim vicesimam secundam diem Distri
mensis tuque vieesimam secundam Martii fore com-
mendans, indicat manifest,, quia simul uterque mensis
initium sumit. Et ne quis dicat quod Anatolius in
hae sententia non scripserit undeeimo Calendas, sed
octavo Calendas Apriles, convincer hoc non ira esse
mensis 2_ryptiorum Phamenoth, cujus vieesima sexta
dies, non 0etava Calendarum, sed undecima Calen-
datum A#lium dies est: utrique autem, id est, et qui
octava Cal. et qui undecima Cal. Apriles, in Anatolio
N
178 OPUSCULA8CIENTIFICA.

]egunt, vigesimamsextam diem _gyptii mensis in eadem


sententia habent annotstam, quee absque ulla dubie-
tate in undecimo Calend. April. devenire probatur,
juxta quod superius eorum annalem deseribentes sig-
nsvimus.

CAPUT XV.
DE MENSIBUS ANGLORUM.

ANTXQUIautem Ang|orum popu|i (neque enim mihi


congruum videtur, aliarum gentium anna_em obser-
vantiam dicere, et mew reticere)juxts cursum lunm
suos menses computavere : unde et a luna Hebrmorum
et Gr_corum more nomen accipiunt. Si quidem spud
eos luna Mona_ mensis Monath appellatur. Primusque
eorum mensis, quem Latini Janusrium vocant, dicitur
Giuli. Deinde Februarius, Sol-monath: Martius,
Rhed-monath : Aprilis, Eostur-monath : Maius, Thri-
mylchi: Junius, Lida: Julius similiter Lids: Au-
gustus, Vueod-monath': September, Haleg-monatb:
October, Vuinter-fylleth : November, Blod-monath :
December, Giuli, eodem quo Januarius nomine voea-
fur. Incipiebant autem annum ab octavo Calendarum
Januariarum die, ubi nunc natsle Domini celebramus.
]_t ipssm noctem nunc nobis sscrosanctam, tunc gentili
vocabulo Modranicht, id est, matrum noetem appel|a-
bant: ob causam ut suspicamur ceremoniarum, quas
in ea pervigiles agebant. Et quotieseunque communis
esset snnus, ternos menses lunares singulis anni tem-
poribus dabsnt. Cure vero Embolismus, hoe eat,
XIII mensium lunarium annus occurreret, superfluum
mensem a_stati apponebant, ita ut tunc tres menses
simul Lids nomine vocarentur, et ob id annus ille
Thri-lidi cognominabatur, habens IV menses vestatis,
ternos ut semper temporum ca_terorum. Item princi-
paliter annum totum in duo tempora, hyemis videlicet,
et mstatis dispartiebant: sex illos menses quibus
longiores noctibus dies sunt mstati tribuendo, sex tell-
DE TEM_ORUM RATIONE. ]'79

quos hyena. Unde et mensem, quo hyema|ia tempora


incipiebant, Vuinter-fylleth appellabant, composito
nomine ab hyeme et pleniluuio, quia videlicet a pleni-
lunio ejusdem mensis hyems sortiretur initium. Nee
ab re est, si et c_vtera mensium eorum quid significent
nomina interpretari curemus. Menses Giuli a con-
ersione solis in auctum diei, quia unus eorum pr_e-
cedit, alius subsequitur, nomina accipiunt. So]-monath
dici potest mensis placentarum, quas in eo Diis suis
off`erebant: Rhed-monath a Dea illorum Rheda, cui
in illo saerificabant, nominatur: Eostur-monath, qui
nunc Paschalis mensis interpretatur, quondam a Dea
i]lorum qu_ Eostre vocabatur, et cui in i]|o festa cele-
brabant, nomen habuit: a cujus nomine nune Pas-
chale tempus cognominant, consueto antiqu_e obser-
vationis vocabulo gaudia norm solennitatis voeantes.
Tri-milchi dicebatur quod tribus vicibus in eo per
diem pecora mulgebantur. Talis enim erat quondam
ubertas Britannia_, vel Germania_ de qua in Britan-
niam natio intravit Anglorum. Lida dicitur blandus,
sire navigabilis, quod in utroque mense et blanda
sit serenitas aurarum, et navigari soleant a_quora.
Vueod-monath mensis zizaniorum quod ea tempestate
maxime abundent. Haleg-monath mensis sacrorum.
Vuinter-fylleth potest dici composito novo nomine
hyemeplenilunium. Blot-monath mensis immola-
tionum, quia in ea peeora qua_ occisuri erant, Diis
suis voverent. Gratias tibi bone Jesu, qui nos ab his
ranis avertens, tibi sacrifieia laudis off`ere donasti.

CAPUT XVL
DE SIGNIS DUODECIM MENSIUMo

S]SGULI autem menses sua signa, in quibus solem


recipiant, habent: Aprilis, Arietis: Maius, Tauri:
Junius, Geminorum: Julius, Caneri: Augustus, Leo-
nis: September, Virginis : October, Libra: Novem-
ber, Scorpionis : December, Sagittarii : Januarius,
N_
180 OPVSCULASCIENTIFICA.

Capricorni : Februarius, Aquarii : Martius, Piscium :


sicut quidam veterum etiam versibus explicavit he-
roicis :
Respicis Apriles Aries Phrixsee Calendas.
Maius Agenorei miratur cornua Tauri.
Junius sequatos coelo videt ire Laconas.
Solstitio ardentis Cancri fert Julius astrum.
Augustum mensem Leo fervidus igne perurit.
Sidere Virgo tuo Bacchum September opimat.
._uat et October sementis tempore Libram.
Scorpius hybernum prseceps jubet ire Novembrem.
Terminat Arcitenens medio stm signa Decembri.
Principium Jani sancit tropicus Capricornus.
Mense Num_e in medio solidi stat sidus Aquarii.
Procedunt duplices in _lartia tempora Pisces.
Qui quod de uno Decembri specialiter dixit, de c_e-
teris utique generaliter intelligendum signavit: quia
videlicet slngula quseque signorum medio suo mense
terminentur, a medio priore sumant exortum. De
quorum positione strictim neseientes cure instruemus
obsecro seientibus oneri non sit. Undique gyrum cceli
rotundissimum per lineam Zodiaci cireuli, quasi per
zemmn quandam amplissimee sphser_e cireumdatam, dis-
tincti ordines gemmarum XII sese invicem contin-
gentium obsident: tant_e sunt magnitudinis, ut non
minore quam duarum spatio horarum, vel oriri, vel
oceidere, vel de loco possint moveri: singulis tricense
partes ob tricenos dies, quibus a sole lustrantur ad-
scribuntur, decem semis horse quse plus sunt, quia
plenam partem XXIV horarum non reddunt, simul
eomputari negliguntur. Attamen et ipse duodecies
cireumactse, ubi dies quinque et quadrantem consum-
maverint, jam quantum ad tricenas partes addiderint
patebit completusque solis annus non CCC solum et
LX diebus, sed additis V diebus, et quadrante perfi-
cietur. Primum igitur Arietis signum in ilia ceeli
parte, quam in medio Martii mensis sol tenet, oriri
DE TEMPORUM RATION]_o 181

incipit, consummatur in illa, qua in medio Apri|is ipse


circumfertur, ideoque in oetava sua parte juxta quos-
dam_ sed verius juxta _gypt_os, qui caleulationibus
pr_ omnibus gnari sunt, in quarta sua parte locum
_quinoctii vernalis ostendit. Secundum Tat_ri ab ilia
covlestis eirculi parte, qua in medio Aprilis sol cir-
cumfertur, ortus initium faciens, complet in ca, quam
ipse in Marl medio servat. Tertium Geminorum a
parte Signiferi, quam sol in medio Maii: Quartum
Cancri, ab ea quam in medio lustrat Junii, facit prin-
cipium ortus, et ideo juxta quosdam in octava sua
parte recipit solstitium, juxta veto sollieitiorem inda-
ginem aliquot partibus prius indc deflexo ad inferiora
situ Zodiaci, id est, signiferi circuli, Quintum Leonis
signum a parte qua sol in medio Julii, Sextum Vir-
ginis, ab ea qua in medio Augusti, Septimum Libra,
ab ea qua in medio Septembri circumagitur, inchoat
oriri, quapropter et in octava sua parte juxta vul-
garem opinionem, sed juxta enucleatiorem sententiam
aliquanto prius locum autumnali prwbet _quinoetio.
Hinc vergente ad brumalem zonam Signifero, Octa-
rum Seorpionis signum a parte, quam in medio Octobri,
Nonum Sagittarii, ab ea quam in medio _7ovembri,
Decimum Capricorni, ab ea quam in medio Decembri
sol inhabitat, caput attollit, et propterca, ut vulgo
creditur, in octava "sua parte, ut vero _/Egyptus mater
artium docet, aliquot partibus antea brumali solstitio
dedicat mansionem. Dein reverso ad altiora signiferi
cursu circuli, Undecimum Aquarii sidus a parte solari
mediantis Januarii, Duodecimum Piscium ab eadem
parte Februarii verticem erigens, finitur in medio
Martii, ubi Aries subsequens ortus sui pandit initium"
si quidem omnia signa, etsi non form_ figura, regi-
oimm tamen suarum conjunetione, et computandi sibi
ratione coh_erent, de quibus Poeta:
Idcirco certis dimensum partibus orbem,
Per duodena regit mundi sol aureus astra.
18_ oPUSCULA SCIENT[FICA.

Signifer autem lacteum circu]um in Sagittario recipit,


et Geminis. Multa hinc dici poterant, sed hsec melius
a colloquente, quam a scribente fiunt. Sane quia de
planetarum quarum per signiferum eireulum meatus
est, ordine et tempore supra memoravimus: tantum
nunc dieamus, quia sol CCCLXV diebus et VI horis,
luna XXVII diebus, et VIII boris Zodiaei ambitum
lustrant: singula veto signa sol tricenis diebus, et
denis horis ae semisse: Luna autem binis diebus et
senis horis, ac hesse unius horm perlabitur. Si autem
qumris bessis quid significet, et in principiis hujus
opusculi de calcu]is diximus, et nunc breviter repe-
timus. Tanto minus est bessis ab integra hora, quan-
tum VIII a XII, XX a XXX, X a XV: tertia enim
parte subtracta, quoties dute solum remanent, ipssv
du_e partes bessis, ipea tertia triens nuneupatur. Er-
rant ergo qui lunam trieenis diebus tantum spatii
ecelestis, quantum CCCLX et V solem percurrere
dicunt, cure manifesta veritas prodat, quod et supra
perstrinximus, lunam XXVII diebus et tertia diei
parte tantum conficere eursum, quantum CCCLXV
diebus, et quarta diei parte constat confieere solem, et
quantum spatii in uno suo mense lunam, tantum in
tredeeim suis soils explere eireuitum.

CAPUT XVIL
DE LUN__ CURSU PER 8IGNA,

LUNA quotidie quatuor punetis, sire erescens a sole


longius abit, seu decreseens soli vicinior, quam pridie
fuerat redditur: singula autem signa decem punetos
habent, id est, duas horas, sicut et superius admonui-
mus quinque puncti horam faciunt. Et ideo si vis scire
in quo signo ]una est, sume |unam quam vo]ueris,
utputa quintam, multipliea per quatuor, fiunt viginti:
partire per decem bis deni "des, duobus ergo signis
quinta luna semper a sole distat. Item sume octavam
lunam, multiplica per quatuor fiunt triginta duo, partire
DE TEMPORUM RATIONEo 183

per decem, ter deni tries, et remanent duo, tribus ergo


signis et duobus punctis, octava luna semper a sole
dirimitur. Duos autem punetos sex partes intellige, id
est, quantum sol in Zodiaeo sex diebus conficit itineris :
punctus siquidem habet tres partes, quia signum quoque
decem punctos, triginta autem habet partes. Item
sume nonamdecimam lunam, multiplica per quatuor,
fiunt septuaginta sex: partite per deeem septies deni
septais, et remanent sex: septem ergo signis et hora
una, quod est dimidium signi ac puneto, id est, tribus
partibus, nonadecima semper in itinerc quo coeperat a
sole Jigressa est. Et ne suspicio tibi forte argumenti
fallentis incidat, quvere ad diametrum co_li, quod quin-
tam deeimam lunam tenere nemo est qui dubitet, mul-
tiplica quindecim per quatuor, fiunt sexaginta: partire
per decem, sexies deni sexais : sex enim signis duode-
cim luna semper, id est, dhnidio sph_erm coelestis a sole
discernitur, sive ante, seu retro respexeris. Denique
orbem lunge, quoties plenissimus est, contra solem cernis
oppositum, humilem videlicet sole sublimi, et sublimem
humili : quia nimirum cure sole _estivum tenente eircu-
lure plena est, ipsa tenet brumalem cure sole devexo in
brumalem plena est, ipsam solstitiali scandere circulo
nox longissima prodit: at cure iste _equinoctium in
plenilunio, turn ilia a]terum servat, et quot partibus
sol _equinoctium, vel solstitium, quod nuperrime ]ustra-
verat transiit, totidem partibus luna plena, vel sequi-
noctium, vel solstitium, quod contra est, parer esse
transgressa.

CAPUT XVIII.
DE LUN_ DISCURSU SI QUIS SIGNA [GNORAT.

QuoD si quis signorum nescius, ]unares tamen cursus


agnoscendi cupidus est, noverit et ipse solem quotidie
partem unam Zodiaci sui complere: neque enim aliud
partes Zodiaci, quam quotidianos soils in ecelo debe-
mus sentire progressus: lunam vero quotidie XIII
184 OPUSCULASCIENTIFICA.

partes ejusdem Zodiaci conficere, id est, punctos qua.


tuor, et unam partem. Et quia ilia XIII partes com-
plente sol unam complet, inde fieri, ut sicut supra
docuimus, non plus quotidiano progressu a sole, quam
quaternis punctis, hoc est, duodenis partibus elongetur.
Ponat ergo lunam ubilibet computare voluerit, utpote
in Ca]. Januarias primam: ha_c ubi prima noctem
diemque transegerit, ilium ccnli locum tenet, quem sol
XIII mensis ejusdem die completo. Ubi secunda est
multiplica duo per quatuor, fiunt octo. Item ut de punc-
tis ad partes pervenias, multiplica VIII per III, front
XXIIIL Illam ergo cceli partem tenet luna II in III I '
Nonas Januarias, quam sol vigintiquatuor ab hinc
die confecto. Ubi tertia est, multiplica III per quatuor,
fiunt XII, partire per decem decies asse decus, et
remanent duo puncti, id est, VI partes: illam ergo
cceli .partem tenet luna III quam sol mense toto et die-
bus VI post tertium Nonas Januarias exactis, id est,
VI post tertium Nonas Februarias die consummato.
Ubi quarta est, multiplica ha_e per IIII, fiunt XVI,
partite per deeem decies asse decus, et remanent VI
puncti, id est, partes X et VIII. Illam igitur e_li par-
tern tenet luna quarta, quam sol mense expleto ac X et
VIII diebus post pridie Nonas Januarias. Ubi quinta
est, multiplica V per lIII fiunt XX, partire per decem
bis deni vies ; duobus ergo mensibus exp]etis adveniet
sol'partem cceli, quam luna quinta tenet, id est, die
Nonarum Martiarum. Ubi octava est VI Idus Janu-
arias, multiplica VIII _ per IIII fiunt XXXII, partire
r_er decem ter deni tries, et remanent duo puncti, id
est, VI partes cceli, illam partem _cvli tenet luna VIII
in VI Iduum Januariarum die : quam sol aditdrus est
post tres ab hinc menses, et dies VI. id est_ VI die post
VI ldus Apriles. Ubi XIX, est XIIII Ca]ondas Fe-
bruarias, multiplica per IIII fiunt LXXVI, partire per
decem septies deni septais, et remanent VI multiplica
h_c per III fiunt X ct VIII. lllam partem ccvli circum-
DE TEMPORUM RATIONE. 185

volat luna XIX in XIIII Cal. Februarias, quam sol post


VII ab hine menses ac dies X et VIII id est, XVIII
die post XIIII Calend. Septemb. qui est VIII Iduum
Septemb. dies. F_t ne scrupulus tibi forte argumenti
fallentis incidat, proba ad diametrum anni, quod XV
tenere lunam rarus qui nesciat, multiplica XV per IIII
fiunt LX, partite per deeem sexies seni sexais: VI
enim mensibus exactis, id est, medio circuitus anni
confeeto itinere, sol ingredietur pattern cceli, qua
luna XV cireumfertur. Et quia tune XV Jan. dies
est, nimirum illam partem sol XV die Julii mensis
adibit. Et ut ad summum veniamus, sume XXX lunam,
qusv tune fit III. Cal. Feb. multiplica per ]Hi fitmt
CXX partire per decem : duodeeies deni centum vies,
ilia cceli parte luna XXX eurrit, quam XII mensibus
exactis, id est, toto anni eirculo transacto est sol obten-
tutus. Ipsa est enim pars eadem in qua et nunc con-
versatus lunam suo receperat in coitu. Qu_ ut mani-
festiora cuilibet etiam tardioris ingenii reddantur, per
singulas lunge _vtates quantum ea distet a sole distine-
flus adnotare curavimus. Prima ergo luna ubi suam
perfeeerit _tatem, elongatur a sole spatio dierum XII
secunda spatio dierum XXIIII, tertia spatio mensis
unius, et dierum sex: quarta spatio mensis unius, et
dierum deeem et octo: quinta spatio mensium duorum,
_exta spatio mensium II et dierum duodeeim, septima
spatio mensium II et dierum XXIIII, oetava spatio
mensium trium, et dierum sex, nona spatio mensium
III et dierumXVIII, deeima spatio mensium quatuor,
undecima spatio mensium quatuor, et dierum duode-
eim: duodecima spatio mensium quatuor, et dierum
vigintiquatuor: tertia decima spatio mensium Vet
dierum sex, quarta decima spatio mensium Vet dierum
XVIII, quinta deeima spatio mensium VI, decima sexta
spatio mensium VI et dierum duodecim, deeima septima
spatio mensium sex, et dierum viginti quatuor, deci-
ma octava spatio mensium septem, et dierum sex,
186 OPUSCULA
SCIENTIFICA°

decima nona spatio mensium VII et _erum XVIII,


viges_a spatio mensium octo: vigcsima prima spatio
mensium octo, et dierum duodec_m, vigeshna secunda
spatio mcnsium oeto, et dierum viginti quatuor : vige-
sima tertia spatio mensium IX et dierum sex : viges_ma
quarta spatio mensium novem, et dierum decem et
octo: vigesima quinta spatio mensium X, _gesima sexta
spatio mensium X et dierum duodecim: vigesima
septima spatio mensium X et dierum viginti quatuor :
vigesima octava spatio mensium undecim, et dierum
VI, vigesima nona spatio mensium undeeim, et dierum
XVIII, tricesima spatio mensium duodecim.

CAPUT XIX.
DE EODEMSI QUI COMPUTARE
NON DIDICERUNT.
SI quis veto etiam ealculandi minus idoneus, lunaris
tamen cireuitus existit curiosus, et huic ad capacitatem in-
genioli sui commodamus argumentum, quo id quod qua_-
rit inveniat: siquidem totam annalis cireuitus seriem,
qua_ duodecim mensibus continetur, alphabetis distinxi-
mus, ita duntaxat, ut primus et secundus ordo vicenos
et septenos dies, tertius autem uno amplius complecta-
tur: illo videlicet qui de tertio repetitis VIII horis
superfluis aecreseit. Et ut diebus quos signare vole-
bamus literae sufficerent, non singulis has diebus, sed
alternis apposuimus, atque ideo non ultra o literam
alphabetum tangere opus erat. Prseposuimus eidem
operi paginam regularem, qua_ X et IX a|phabeta
hujusmodi a diversis |iteris inchoantia, totidem annorum
circuli decennovenalis caperet, simul et mensium singu-
lorum signorumque vocabula duodecim, quse hoc ordine
disposita est, juxta numerum dierum, quibus luna
Zodiacum pervolat, XXVII lineas habet in longitu-
dine: nominibus signorum ante, nominibus veto men-
slum retro adnotatas, ut qui signorum imperitus est, ex
mensium tamen notitia possit invenire quod quserit, X
veto et IX habet in latitudine lineas, quse ordinem
DE _F,MPORUMRATIONE° 187

decennovenalis circuli supra adnotato annorum numero


prsemonstrct. Cure i_tur anno quolibet diem quemlibet
quo in signo_ vel cujus mensis in parfibus lunam haDeat,
sc[re volueris, aperto codice nota literam, qum eidem
sit prwposita diei et recurrens ad regularem paginam,
in qua literarum est distincta congeries, eodemque
statim anno ex titulo frontis invento, illam quam qu_e-
rebas literam ejusdem diei invenies, atque ante ac retro
inspiciens, quod signum, quemve mensem e regione
habeat adnotabis. Ponamus aliquod quod ad cmtera,
lector, convalescat exemplum. Qu_eris, ubi sit luna,
verbi gratia : In Cal. Aprilis anno VI circuli decenno-
venalis: aperi codicem, qumre diem Calendarum me-
moratarum, invenies e literam pr_escriptam, recurre ad
paginam regularem, videbis annum VI perspecto ejus
alphabeto e literam reperies, circumfer oculos ad latera,
hinc geminorum extrema, illinc Junii mensis initia
deprehendes esse notata. Et sive eruditus, sive sim-
plex es lector, palam te quod cupiebas investigasse
lsetaberis. Insuper et toto illo anno quibuscunque die-
bus e literam videris adscriptam, sire crescentem, seu de-
crescentem, in iisdem cceli partibus lunam noveris esse
conversatam. Non enim in hoc argumento, in detri-
mento an cremento suee lucis, in adverso an in coitu
solis sit posita luna requiris, sed et si hoc scire deside-
ras, aderit argumentum vetusta t_Egyptiorum observa-
tione traditum.

CAPUT XX.
QUOTASIT LUNAIN CALENDASQUASQUE.
PRIMOdecennovenalis circuli anno, in quo nullse sunt
Epactm in Calendas Januarias nona est luna, in Calendas
Februarias decima, in Calendas Martias VIIII, in Calen-
das Apriles X, in Calend&_ Maias XI, in Calendas
Junias XII, in Calendas Junias XIII, in Calendas Au-
gustas XIIII, in Calendas Septembres XV, in Calen-
das Octob. XVI, in Calendas Novembres XVIII, in
188 oPUSCULA SCIENTIFICA.

Calendas Decembres XVIII. Hos tibi numeros pro


regularibus singulorum mensium sume, quibus annuas
addens Epactas, luna quota sit per Calendas quasque
sine errore reperies. Si enim vis scire quota sit luna in
Calendas Januarias anno secundo eirculi decennovena-
lis, tene IX regulates, adde Epaetas XI fiunt XX,
vieesima est luna. Si vis scire quota est luna in Calendas
Junias anno tertio, tene regulates XII adde Epact_s
am_i iltius XXII fiunt XXXIIII tolle XXX remanent
•I|II, quarta est luna in Calendas memoratas. Quod si
quis objecerit vel hujus, vel pra_cedentis argumenti
alicubi ordinem vacillare, doceat ipse in hujusmodi qu_e-
stionibus indagandis veracius et compendiosius argu-
mentum, et nos libenter gratanterque accipiemus. Hoc
autem pra_cedens quod commemoravimus argumentum,
et nonnullis ad transscribendum jam dedimus, et in
principiis hujus nostri opusculi pr_efigenduln esse cen-
serous. Porro pra_ns argumentum quod de luna
Calendarum queerenda posuimus, hoc tantum ]oco com-
memorasse et docuisse suii_ciat. Nam cognita quota
sit in Calendas luna, facile etiam c_eteris cujusque
mensis diebus qua sit rotate cantato ipso mense, et con-
currentibus digitis apparebit. Sunt autem anni tres
circuli decennovenalis, in quibus idem argumentum
stabititatem sui tenoris conservare nequeat: octavus
videlicet, undecimus, et nonusdecimus, cui causam
notandi varia facit ac dispersa per annum embolismorum
insertio. Siquidem anno octavo luna Calendarum
Maiarum juxta rationem quidem argumenti XXVIII
computatur, sed propter embolismum, qui in Martio
manse inseritur, XXVII probatur existere. Item in
Calendas Julias juxta argumentum XXX fieri potuit
luna_ sed propter adjectionem diei quem superfluitas
embolismi attulerat, fit XXIX. Item anno XI quia luna
embolismi pridie Non/ts _Deeembres accenditur, facit
lufiain in Calendas Martias vigesimam esse et octavam :
cmh=lianc ratio argumenti XXIX tune existere doceat.
DE TEMPORUM RATIONE. 189

Item anno XIX quia luna embolismi tertio die Nonarum


Martiarum incipit, cogit lunam in Calendas Maiaa
XXVIII computari cure XXIX secundum argumenti
calculationem canatur: quo etiam anno ratio saltus
lunaris, de quo in sequentibus dicemus, fidem ejusdem
argumenti impugnat. Si enim ipsum argumentum juxta
__gyptios a Septembri mense, ubi prineipium est anni
eorum, inchoaveris, necesse est ut luna Julii mensis eo
anno XXIX dies ut nunquam alias habeat, uno videli-
cet ratione saltus amisso, et ob id luna Calendarum
Augustarum tertia reddatur, quov juxta argumenti
regulam secunda computabatur. Si vero, juxta hoc quod
nos supra docuimus, a Januario prineipium argumenti
sumere mavis, eodem ordine luna in Calendas Decem-
bres VII ineurrit, qua_ juxta argumentum sexta fieri
debuisse putabatur: quia nimirum luna Novembris
mensis unam amlttit diem, et pro XXX consuetis
XXIX solum diebus cogitur esse contenta. Qua_ pro-
recto omnia melius colioquendo, quam seribendo docen-
tur. Non autem transitorie eommemorandum, quod
hoe argumentum a Septembri quidam ineipiunt, po-
nentes eidem Septembri regulates V, Octobri V, No-
vembri VII, Deeembri VII, et ea_tera ut supra nos
posuimus : quod ob auetoritatem _Egyptiorum ration-
abilitvr prorsus agunt, ut a quibus origo computandi
sumpta est, horum quoque in eomputando anni princi-
plum imitentur. Verum aliis aptius multo et expeditius
videtur, ut computatio omnis, quantum non necessitas
rationis obsistat, a principio anni sui etiam apud Ro-
manos incipiat, et usque ad terminum anni ratio atque
intemerato ordine proeurrat.
CAPUT XXI.
QU_ SIT FERIA IN CALENDIS°

SIMILE autem huic tradunt argumentum ad inveni-


endam diem Calendarum promptissinmm, ita duntaxat,
ut aliis utens regularibus, quod in hoe per Epactas
|90 OPUSCULA SCIENTIFICA.

facis, in illo facies per concurrentes septimanee dies.


Habet ergo regulates Januarius II, Februarius VI,
Martiua V, Aprilea I, Maius lIl, Junius VI, Julius I,
Augustus IIII, September VII, October II, November
V, December VII. Qui videlicet regulares hoc speci-
Miter indicant, quota sit feria per Calendas, eo anno
quo septem concurrentes adscripti aunt dies: cmteris
vero annis addes concurrentes quotquot in prmsenti
fuerint adnotati ad regulares mensium singulorum, et
ira diem Calendarum sine errore semper invenies.
Hoc tantum memor esto, ut cure imminente anno bia-
sextili unus concurrentium intermittendus est dies, eo
tamen numero quem intermissurus es, in Januario
Februarioque utaria: ac in Calendis primum Martiis
per ilium qui cireulo centinetur solis computare inci-
pins. Cure ergo diem Calendarum, verbi gratia, Janu-
ariarum qu_erere vis, dicia Januarius II adde concur-
rentes aeptimana_ dies, qui fuerunt anno quo computas,
utpote III, fiunt quinque, quinta feria intrant Calendm
Januarim. Item anno qui sex habet concurrentes, sume
V regulates mensis Martii, adde eoncurrentea sex, fiunt
undecim, tolle septem, remanent quatuor, quarta feria
sunt Calendm Martia_.

CAPUT XXII.
ARGUMENTUM DE QUALIBET LUNA VEL FERIA.

EsT etiam vetus argumentum, non modo de Calen-


datum, verum et de quorumlibet inter Calendas dierum
luna re| feria dignoscenda repertum, aliquanto quidem
gravius ad diacendum, sed majorum tamen nobis aucto-
ritate contraditum, atque ideo minoribus noatra tuque
solertia tradendum. Si ergo vis scire, hoc vel iUo die
quota sit ]una, computa dies a principio menaia Januarii
uaque in diem de quo inquiria, et cure scieris, adde
vetatem Iuna_ qu_e fuit in Calendis Januariis, partire
omnia per LIX et si amplius XXX remanserint, tolle
triginta, et quod superest ipaa eat luna diei quam qum-
DE TEMPORUM RATIONE° 191

ris. Item si vis scire hoc vel illo die quota sit feria,
computtt dies a Calendis Januariis usque in diem de
quo inquiris : et cure noveris, adde feriam qua_ fuit die
Calendarum Januariarum: et si bissextilis annus est,
etiam bissexti diem postquam transierit augmentare
memento: partite omnia per septem, et quod remanent
diem tibi septimana_ qu_e sit ubicunque qumris ostendet.
Quod ira solum sine lahore currit argumentum, si
numerum mensium singulorum per Calendas, Nonas et
Idus memoriter decantare consuescas.
Januarius in Calendas I in Nonas V in ldus XIH.
Februarius in Calendas XXXII in Nonas XXXVI
in Idus XLIIII.
Martius in Calendas XL in Nonas LXVI in Idus
LXXIIII.
Aprilis in Calendas XCI in Nonas XCV in Idus CIII.
Maius in Calendas CX.XI in Nonas CXXVII in Idus
CXXXV.
Junius in Calendas CLII in Nonas CLVI in Idus
CLXIIII.
Julius in Cal. CLXXXII in Nonas CLXXXVIII
in Idus CXCVI,
Augustus in Calendas CCXIII in Nonas CCXVII
in Idus CCXXV.
September in Cal. CCXLIIII in Nonas CCXLVIII
in Idus CCLVI.
October in Cal. CCLXXIIII in Nonas CCLXXX
in Idus CCLXXXVIII.
November in Cal. CCCV in Nonas CCCIX in Idus
CCCXVII.
December in Calendas CCCXXXV in Nonas
CCCXXXIX in Idus CCCXLVII.
Si ergo scire vis, verbi gratia, anno quo per Calendas
Januarias nona est luna, quota sit luna in Calendas
Maias, dicito, Maias in Calendas CXXI tolle Calendas
remanent CXX adde IX fiunt CXXIX, partire per
LIX quinquagies novies bini centumdecusoctus: tolle
19_2 OPUSCULA SCIENTIFICA.

CXVIII remanent XI undecima est luna in Calendas


Maias. Si vis scire quota est luna in XV Calendas
Junias, dicito, Junius in Calendas CLII toUe XV Ca-
lendas Junias, remanent CXXXVII adde IX fiunt
CXLVI partire per LIX quiuquagies novies bini cen-
tumdecusoetus, tolle CXVIII remanent XXVIII vice-
sima octava est luna in XV Calendas Junias. Si vis
scire quota est luna VII Idus Decembres dicito, De-
cember in Idus CCCXLVII tolle VII. Idus remanent
CCCXL adde IX fiunt CCCXLIX partite per LIX
quinquagies novies quini CCXCV tolle CCXCV rema-
nent LIIII tolle XXX remanent XXIIII vieesima
quarta est luna die memorato. Juvat hujusce argu-
menti usum, si calculator ultima quinquagesima_ nonoe
partis diligentius memorim eommendat: quinquagies
novies seni CCCLIIII quinquaga'es novies quini
CCXCV quinquagies novies quaterni CCXXXVI
quinquagies novies terni CLXXVII quinquagies novies
bini CXVIII quinquies novies assis IX. Eodem ordine
diem septimanm quoeunque volueris tempore adjuneto
Calendarum Januariarum die requiris. Si enim vis
seire, verbi gratia, anno quo Calenda_ Januarim quinta
feria eelebrantur, octavo Calendarum Octobrium die
quota feria sit, dieito: October in Calendas CCLXXIIII
tolle VIII Calendas Oetobres, remanent CCLXVI
adde quintam feriam qum fuit in Calendis Januariis,
fiunt CCLXXI partite per VlI septies trieeni dueenti
decus, septies oetoni quinquagies sexies, remanent V
quinta est feria octavo Calendas Oetobres.
CAPUT XXIII.
DE ._TATE LUN_ SI QUIS COMPUTARE NON POST.

QvoD si adeo quis deses vel hebes est, ut absque


omni labore eomputandi lunee eursum scire voluerit,
innitatur alphabetis quae in annali videt libello juxta
cursum distincta lunarem, ubi duos lunw circuitus, id
est, quinquagenos et novenos dies terna tenent alpha-
DE TEMPORUM RATIONE. ]9_

beta: et quamcunque literam ]una in hac rotate semel


habet, eandem per totum annum simili modo notatam
in eadem semper rotate habere non desinit : nisi forte,
quod tamen taro accidit, embo]ismorum hmc ratio
immutet_ Verbi gratia, anno tertio cycli decenno-
vena]is; luna qum triginta dies habitura est, semper ab
a nudo incipit, seCunda est in b, tertia in c, simi]iter
nudis, id eat, nullo puncto adnotatis : et sic ex ordine
suam ]itera qua_lue servat mtatem lung. Item ]una,
qum und'etriginta dies habitura est, ab l subnotato
incipiens, secunda semper in m, tertia in n, simili
figura notatis : et sic ex ordine recurrens ]una suam
cuique literm restituit mtatem. Discernendi enim
gratia primum de ternis alphabetum nudis utrinque
literis, seeundum subnotatis, tertium supernotatis de-
terminandum providit antiquitas.

CAPUT XXIV.
QUOT HORIS LUNA LUCEAT.

TRADUNT quoque argumentum veteres, quo luna


cujusque _tatis quot horis luceat exploretur: quia
enim prima luna, inquiunt, quatuor punctos lucet, adji-
citur hic numerus a seeunda luna quotidie usque ad
plenilunium, detrahiturque dehinc paribus spaeiis in
diminutionem. Et ideo si nosse vis luna secunda quot
horas luceat, multiplica per quatuor duo, fiunt octo,
partite per quinque, quia quinque puncti horam fa-
ciunt, quinquies asse quinquis et remanent tres, horam
ergo et tres punetos lucet luna secunda. Item mul-
tiplica tria per quatuor, fiunt duodecim: partite per
quinque, quinquies bini decus, et remanent duo: duas
horas et totidem punctos tertia ]una ]ucet. Item ubi
ad decimam lunam perveneris, multiplica per quatuor,
fiunt quadraginta :partire per quintam pattern, quin-
quies octoni quadrais: octo horas ]ucet decima luna.
Et ne argumentum dubium fore arbitreris, tene quin-
decim, inquiunt, et ubi pernox luna candet exquire,
0
19_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

multiplica per quatuor, fiunt sexaginta: partite per


quinque quinquies duodeni sexais duodecim horas, id
est, noctem integram decimaquinta luna perlustrat.
Item si nosse vis, sextadecima et septimadeeima, et
c_tera_ deinceps quot horis luceant lunar, reeole per
singulas quanto minus sint a triginta: et inde com-
putandi erepidinem strue. Verbi gratia: si nosse vis
vigesimaquinta quam diu luceat luna, dicito: quanto
minus a triginta patebit, quia quinque multiplica per
quatuor, quater quinivies: partire per quinque quin-
quies quaternivies, quatuor ergo horis splendet vieesi-
maquinta, quomodo et quinta luna. Et quidem hoc
argumentum tempore _equinoetiali legitima fixum sta-
tione perlabitur: verum longissimis in bruma nocti-
bus, vel item a_state brevissimis, quarum alias duo-
decim horarum spacium longe transeendere, alias
nequaquam ad hoc pertingere posse eonstat: qua ra-
tione lunam duodecim horas lueere eredamus: nisi
forte putamus non a_quinoetiales horas intelligendas,
sed singulas quasque noetes pro sua_ mensura longi-
tudinis, aut brevitatis, in duodeeim partieulas, quas
horas vocitemus, _clua distributione findendas.
CAPUT XXV.
QUANDO VEL QUAKE LUNA VEL PRONA_ VEL SUPINA_ VEL
VIDEATUK ERECTA.

Su_T qui auras explorare eonati, dicant ]unam no-


v_m, quoties supino eornu utroque videatur, tempestu-
osum mensem: quoties ereeto uno, serenum por-
tendere. Quod longe Miter esse naturalis ratio prodit.
Quid enim? numquid credibile est luna_ stature, qui
flxus in sethere permanet, pro subjacentium mutatione
flabrorum, vel nubium posse aliorsum quam fuerat
converti, et earn quasi futura_ metu tempestatis ali-
quanto altius cornu, quam naturse ordo poscebat at-
tollere? Maxime cure non omnibus in terris idem
fluetuantium possit existere flatus aurarum: lunge
DE TEMPORUM RATIONE, 195
autem status idem, eademque sit pro variante solis
digressu conversio. Dicunt enim earn, sieur et beatus
Augustinus in expositione psalmi decimi docet, non
habere lumen proprium, sed a sole illustrari. Sed
quando cum illo est, earn pattern ad nos habere, qua
non illustratur, et ideo nihil in ea lucis videri: cure
autem incipit ab illo recedere, illustrari ab ea etiam
parte, quam habet ad terrain, et necessario incipere a
cornibus, donec fiat quindecima contra solem. Tunc
enim sole occidente oritur, ut quisquis occidentem
solem observaverit, cure eum co, petit non videre, con-
versus ad orientem ]unam surgere videat, atque inde
ex alia parte, cure ei cceperit propinquare, illam par-
tern ad nos convertere, qua non illustratur, donee ad
cornua redeat, atque inde omnino non appareat : quia
tune illa pars quBe illustratur, sursum est ad ccelum,
ad terrain autem illa, %uam radiate sol non potest.
Cure ergo die crescente sol a meridianis plagis ad
boreales paulatim partes ascenderit, necesse est luna,
qu_ eo tempore nata est, ociori transitu solem ad
borealia signa pr_currat : atque ideo cure nova post
occasum solis videtur, qu_ ad septentrionem solaris
occasus occasura est, nimirum non juxta, sed supra
solem sita est, quo inferiora ejus iUustrante, _qualia
pene cornua protendere, et instar navis supina ire
videtur. At reverso post solstitium _estivum ad infe-
riora et australia cursu solis, luna quoque illis nata
mensibus, ad inferiora cursum tendat necesse est:
unde fit, ut qu_ ad australem partem solis, qui occi-
derat occasura est: absque ulla dubietate cure primo
post occasum soils apparet, non jam supra ilium, sed
juxta illum ad meridiem posita videatur. Atque ideo
aquilona]ia ejus latera sole aspectante cernuntur erecta
progredi: semper enim luna aversis a sole cornibus,
rotundam sui pattern pandit ad ilium, cujus rationis
ordine agitur, ut quo dies longior, co sit nova luna
excelsior: et quo brevior atque ad meridiem deelivior
o_
|_ OPUSCULA SCIENTIFICA,

est dies, co dejectior nova luna cernatur. Et inde


vulgi crevit opinio, lunam cure supina et celsior in-
cedit, turbines tempestatum: cure veto erecta, et in
austros dejectior, tranquillitatem designate: quia is
nimirum status est anni vertentis, ut sex mensibus,
quibus decrescit dies, multo clementior sit aeris motus,
quam reliquis sex. Eadem ratio est etiam lunee de-
crescentis, quare matutino in exortu nunc erecta, nunc
supina appareat. Eadem cur interdiu sa_pe prona
procedat : nimirum solis earn radiis superiore ex loco
tangentibus. Non ergo luna_ conversio, quw naturalis
est et fixa, potest futuri mensis portendere stature.
Sed qui curiosi sunt hujusmodi rerum, coloris vel ejus,
vel solis, vel eceli ipsius, aut stellarum, sire nubium
mutatione, vel aliis quibuslibet indiciis ssepe stature
aeris, qui sit futurus explorant. Denique ]unam
quartam, si pura fuerit, neque obtusis cornibus, dare
reliquis diebus usque ad exactum mensem indicium
serenitatis existimant, et cvetera talia.

CAPUT XXVI.
QUA RATIONE LUNA CUM SIT SITU INFERIOR_ SUPERIOR

SOLE ALIQUOTIES VIDEATUR.

NEc mirari opus est, cure lunam per australia signa


currentem, multo inferius ac vicinius terra_ quam solem,
cum iisdem moratur in partibus, circuire viderimus:
quia videlicet multo inferius non solum Sole, sed et
Venere ac Mercurio, qu_e infimse stellarum sunt, luna
in confinio aeris hujus turbulenti, et puri decurrit eethe-
ris. Denique et multi philosophorum solem abesse
a hina undeviginti partes, quantas lunam ipsam a terra
prodiderunt. Pythagoras vero vir sagacis animi, a
terra ad lunam CXXVI millia stadiorum esse collegit,
ad solem ab ea duplum, inde ad duodecim signa tri-
plicatum. Sed merito qua_rere ae mirari sollicitus
quisque potest, quare luna in solstitiali circulo decur-
rens, tanto altior _estivo sole currere, quanto breviores
DE TEMPORUM RATIONE. 197

videatur facere umbras. Unde paucis intimandum


est, quod hunc luns_ progressum ultra solem in utraque
cceli plaga, et australi videlicet et septentrionali, Signi-
feri gignat ]atitudo, porro in australi ipsa quoque lunse
ejusdem dejectio juvet. Siquidem Signifer idem CCC
quidem LXV partibus-et quadrante per cceli am-
bitum longus, sed XII est partibus latus : harum duas
tantum medias sol, luna omnes pervagari consuevit.
Quse cure australes illius devenit in locos, aliquanto
humilior hyberno sole apparet, non solum quia vieinior
est terr_e, sed etiam quia quinque fere partibus aIi-
quoties, sire etiam sex solaris cursus terminos in meri-
diem translit : et quanto amplius interiora austri pene-
trat, tanto dejectior nostris, qui earn ab aquilone
speculamur, patet obmtibus. At cure solstitiali gradi-
tur in circulo, aliquanto ssvpe elatior sole videtur
_estivo: quia cure propinquior sit terr_e quam sol, quin-
que etiam, vel sex partibus aliquando solis terminos ad
aquilonem transcendit, et idcirco nostris obtutibus,
qui in terra positi utrumque sidus de inferioribus as-
pectamus, tanto eminentior cceli cuhnina petere vide-
tur, quanto magis boreales sese recipit in partes.
Quod hoe probabitur exemplo: lntrabis noctu in a]i-
quam domum pr_egrandem, certe ecclesiam longitudine,
latitudine, et altitudine pr_estantem, et innumera lu-
cernarmn ardentium copia pro illius, cujus natalis est
martyris honore, repletam: inter quas duae maximve ac
mirandi operis pharis suis qu_eque suspens_e ad laclue-
aria catenis, sed quw tibi ex iis intranti vicinior, ipsa
quoque est subjacenti pavimento vicinior, tanta autem
vastitas domus, tanta est longe distantium celsitudo
pharorum, ut magis nocturno visu lucern comasque
flammarum, quam ipsa ignium valeas vasa dignoscere:
nimirum ubi pharis appropinquare incipiens, recto in-
tuitu oculos ad pharos, et per pharos ad contraposita
laqueariorum vel parietes loca sustuleris, ilia tibi altior,
quse vicinior est pharus apparebit: et quanto aceesseris,
198 OPUSCULA
SCI_NTIFWA.

tanto tibi qtu_ submersior est videbitur esse sus-


pensior, donec perspecta certius veritate, cuncta ut
sunt posita cognoscas. Ita ergo et nos infra duo
magna cce]i luminaria siti, quia utrumque habemus
ad meridiem, quo hoe quod inferius est in septen-
trionem se subrigendo magis magisque nobis appropiat,
eo nobis oculos ad ilia et per ilia dirigentibus ad
cwlum, videtur esse _llud sub]imius, quod dejectius
incedere manifesta ratione patebit.

CAPUT XXVII.
DE MAGNITUDINE_ VEL DEFECTU SOLIS ET LUN_F_.

DE magnitudine, vel defectu so]is, sire lung, Plinius


secundus in opere pulcherrimo naturalis histori_ ira
describit: Manifestum est solem interventu lun_ oc-
cultari, lunamque terrw objectu, ac vices reddi, eos-
dem so]is radios ]una interpositu suo auferente terr_,
terraque lung. Hae subeunte repentinas obduci tene-
bras, rursumque illius umbra sidus hebetari. Neque
enim aliud esse noctem, quam terrw umbram. Stati
autem, atque non menstrui sunt utrique defectus,
propter obliquitatem Signiferi, ]unwque multivagos,
ut dictum est, flexus, non semper in scrupu|is par-
tium congruente siderum motu. H_c ratio mortales
animos subducit in cce]um, ac velut inde contemo
p]antibus, trium maximarum return naturw partium
magnitudinem detegit: non posset quippe totus sol
adimi terris intercedente ]una, si terra major esset
quam ]una. Certior ex utroque vastitas so]is aperitur,
ut non sit necesse amp]itudinem ejus oculorum arguo
mentis, atque conjectura animi scrutari immensum
esse, qui arborum in ]imitibus porrectarum in quot-
Iibet passuum milia umbras paribus jaciat interval]is,
tanquam toto spacio medius. Et paulo post : Certum
est, inquit, solis defectum, non nisi novissima, primave
fieri luna, quod vocant coitum, lunge autem non nisi
plena semperque citra cluam proxime fuerit : omnibus
DE TEMPORUM RATIONE. 199

autem annis fieri utriusque sideris defectus, statutis


diebus horisque sub terra: nec tamen cure superne
fiant ubique cerni, aliquando propter nebulam, smpius
globo terr_e obstante convexitatibus mundi intra du-
centos annos Hipparchi sagaeitate compertum est.
Scd ne gentilis tantum viri dictis videamur consum-
mare capitulum, etiam ecelesim doetores quid de hoc
senserint qu_eramus. Beatus Hieronymus interpretans
evangelii sententiam, qua dictum est in Domini pas-
sione tenebras faetas super terram: Qui scripserunt,
inquit, contra evangelia, suspieantur deliquium solis,
quod veris a_statisque temporibus accidere solet, dis-
cipulos Christi ob imperitiam super resurrectione
Domini interpretatos, cure defectus solis nunquam nisi
ortu luna_ fieri soleat : nulli autem dubium est, pascha_
tempore lunam fuisse plenissimam.

CAPUT XXVIII.
DE EFFECTIVA LUN2E POTENTIA.

DE effectiva lunm potentia, beatus antistes Ambro-


sius in libro quarto Hexameron ita commemorat : Simi-
]ia de lunw ratione conveniunt, qu_e de consorte ejus ae
fratre memoravimus : siquidem in id se induit ministe-
rium in quod et frater, ut illuminet tenebras, foveat
semina, augeat fructibus. Habet etiam pleraque a
fratre distincta, ut quem tota die ealor humorem terrm
siccaverit, eundem exigu_e noctis tempore ros reponat.
Nam et ipsa luna larga roris adseritur. Denique cure
serenior nox est, et luna pernox, tunc largior ros fer-
tur arva perfundere, et plerique sub aere quiescentes,
quo magis sub lumine fuissent lunar, eo plus humoris
se capite collegisse senserunt. Unde et in Canticis
dieit Christus ad ecclesiam. Quoniam caput meum
repletum est rore, et crines mei guttis noctis. Turn
deinde minuitur et augetur, ut minor sit cum resurgit
nova, et cum sit imminuta cumuletur, in quo grande
mysterium est. Nam et defectui ejus eompatiuntur
OP_ULA SCIENTZFXCA.

elementa, et processu ejus qu_ fuerint exinanita cumu-


lantur ut animantium cerebra maritimoram humida:
siquidem pleniores ostreav reperiri ferantur multaque
alia, cure globus lunaris adolescit. De arborum quoque
internis idem allegant qui hoc usu proprio compererunt.
Ha_c beati Ambrosii verba etiam architectorum omnium
ars, et quotidianus usus adfirmat, qui observandum
prsecipue docent, ut a quintadecima luna usque ad vice-
simam et secundam arbores prmcidantur, ex quibus vel
]iburnav texend_e, vel publica qua_tue sunt opera faci-
enda. His enim tantum octo diebus c_esa materies
immunis servatur a carie, reliquis autem diebus pra_cisa
etiam in eodem anno, interna verminm labe exesa in
pulverem vertitur. Qui hoc quoque observant, ut post
solstitium aestivum, id est, post mensem Julium, et
Augustum, usque ad Calendas Januarias materias cze-
dant. His namque mensibus arescente humore, sicciora,
etideo fortiora sunt ligna. Sed et lapis Selenites in
Perside potentise lunaris effcctum mirifice demonstrat,
qui lunse continens imaginem, fulgore candido niveoque
translucet, atque juxta cursum astri ipsius vel augeri
diebus singulis perhibetur, vel minui. His consentanea
Basilins Cavsarea_ Cappadociae reverendissimus Antistes
in sexto Hexameron libro scribit, dicens: Opinor
autem quod et animalibus creandis, covterisque omnibus
qua_ terra producit, non parva confertur ex luna_ muta-
tione formatio: modo enim laxiora eorum corpora
videntur et vacua, cure senescit : modo integra et re-
pleta, cure crescit: quoniam humorem quendam cure
calore permixtum interins his latenter infundit. Quod
ira esse demonstrant hi, qui sub dio dormientes lucente
luna postquam surrexerint, inveniunt capita sua largis-
simo rore madentia. Sed et recentes carnes si sub
luna jacuerint, fluida mox putredine eorrumpunt,.tr.
Idemque significat pecorinum cerebrum, vel etiam
viscera marinorum animalium, qum sunt |mmectiora,
necnon arborum medullae. Et paulo post: Sed aeris
DE TEMPORUM RATIONE. _0|

motus iisdem ipsis commutationibus continetur, sicut


lume novita sattestatur qu_ ex longa pterumque sereni-
rate subito nubium glomerationes et perturbationes
exuscitat. Euriporum quoque meatus refluus hoc indi-
cat, vel etiam reciprocatio Syrtium, quev vicinze haben-
tur oceano, quas pro lun_ schematibus, concitari loco-
rum accol_ prodiderunt: Euripi etiam in utramque
pattern soliti sunt propria leniter fluenta convertere
reliquo omni tempore: cure vero luna nascitur nullo
modo possunt quiescere, sed vehementi fervore semper
ex_estuant, donec luna rursus appareat, sedationem
commotis turbinibus allatura.

CAPUT XXIX.
DE CONCORDIA MARIS ET LUNGE.

MAXIME autem pr_e omnibus admiranda tanta oceani


cure lunge cursu societas, qui ad omnem ejus ormm
omnemque occasum ipse quoque emisso sui fervoris,
quod Gr_eci _e_pa vocant, impetu litora late contegat,
eodemque revocato detegat, ac dulces fluminum occur-
sus salsis abunde commisceat simul et accumulet undis.
nec mora pr_tereunte luna reeedens et ipse, nativ_
has dulcedini mensura_que relinquat, tanquam lunge
quibusdam aspirationibus invitus protrahatur, et itertun
ejusdem vi cessantc in mensuram propriam refundatur.
Sicut enim luna, juxta quod et supra docuimus, IIII
punctorum spacio quotidie tardius oriri, tardius occi-
dere quam pridie orta est vel occiderat solet, ita etiam
maris _stus uterque, sive diurnus sit, et nocturnus, seu
matutinus, et vespertinus ejusdem pene temporis inter-
vallo tardius quotidie venire, tardius redire non desinit.
Punctus autem quinta pars horw est, quinque enim
puncti horam faciunt. Unde fit, ut quia luna in duo-
bus suis mensibus, id est, diebus LIX quinquagies et
septies terr_ orbem circuit, zestus oceani per tempus
idem geminato hoc numero, id est, CXIIII vicibus ex-
under ad superiora, et tot _eque vicibus suum relabatur
_02 OrUSCULASCTZ_TZFWA.

in alveum: quia hna in XXIX diebus vicies octies


terr_ ambitum hstrat : et in XII horis qu_ ad naturalis
usque mensis plenitudinem supersunt, dimidium terrm
circuit orbem: ut qum, verbi gratia, prmterito mense
super terrain meridie, nunc media noete sub terra solem
aecendenda consequatur, per tantundem temporis gemio
natis mstus sui vicibus, quinquagies septies.
--Maria alta tumescant,
Obicibus ruptis, rursusque in seipsa residunt.
Quia ]una in dimidio mensis spacio, hoc est, in XV
noctibus ac diebus quater decies terrain circumlabitur,
insuper et dimidium terrm semel. Unde fit ut orientem
plena vespere teneat, qum pridem nova vespere occiden-
tern tenuerat. Mare per id temporis vicies novies adfluit
simul et remeat : et sicut luna per dies XV ut diximus,
naturali eursus sui tarditate de occidente in orientem
vespertina refunditur : et qum matutina hodie orientem
tenebat, post dies XV matutina in oceidente videbitur,
ita etiam mstus oceani nunc vespertinus post dies XV
fit matutinus, ac contra matutinus, quotidiano detraetus
impedimento vespertinus adsurgit. Et quoniam luna
per annum, id est, menses XII suos qui sunt dies
CCCLIIII duodeeim vicibus minus, hoc est, treeenties
quadragies et bis terrm ambit orbem, mstus oeeani
tempore eodem DCLXXXIIII vieibus et ipse tetras
adluit ac resilit. Imitatur autem .lunm cursum mare
non solum communi aecessu et reeessu, sed etiam quo-
dam sui status profectu defeetuque perenni, ira ut non
tardior solum quam pridie, verum etiam major minorve
quotidie redeat mstus. Et ereseentes quidem Malinas,
deereseentes autem p]acuit appellate Ledones: qui
alternante per septenos oetonosve dies successu, men-
sere inter se quemque quadriformi sum mutationis va-
rietate dispertiunt. Smpe quidem mqua uterque sorte
septenis diebus ae dimidio eursum consummantes:
smpe vel ventis impellentibus, aut repellentibus, vel
alia qualibet aceedente sive naturali vi cogente tardius
DE TEMPORUMRATIONE. _03

citiusve venientes, aut minus amplinsve solito ferventes,


ita ut aliquoties ordine turbato Malina plures sibi
a_stus hoc mense, paueAores _indieet in alio : uncle uter-
que motus nunc vespertino nasci, nunc matutino c_m-
suevit in _estu. Et siquidem _estu vespertino vel no-
vilunio, vel plenilunio instante Malinam nasci contigerit,
idem sestus quotidie per VII Malin_ dies subsequentes
fit major et violentior _estu matutino. Simi]iter ma-
tutino si fuerit Malina orta sub _estu, matutinus jam
majori per dies eontcgit vequore terras. Porro vesper-
tinus finibus quos matutinus _estus coeperat eontentus,
ulterius eursum extendere negligit : quamvis quibusdam
in mensibus uterque _stus in dissimili per omnia cre-
mento proficit. Quanto autem plus a_stus major littora
terrasque contexerit, et fluvios ac freta compleverit,
tanto ]atius reeedens eadem littora maris exhaurire
atque enudare consuevit. Unde videat qui potest, an
verum sit quod Philippo teste ferunt quidam atque
confirmant, illam immensam marls oceani efl'usionem
per omnium regionum ac patriarum fluvios ituram, uno
puncto temporis fieri. Seimus enim nos qui diversum
Britannici marls littus incolimus, quod ubi hoc vequor
a_stuare cceperit, ipsa hora aliud incipiat ab _estu de-
fervere: et hinc videtur quibusdam, quia recedens
aliunde aliorsum unda reeurrat, iterumque relictis quos
adierat flnibus, priores festina repetat, ideoque se ad
tempus major Malina his littoribus abiens amplius
abducat, ut alibi adveniens amplius exundare sufflciat :
quod ex lunge cursu potest facillime deprehendi. Verbi
gratia : hoc mare, posita circa brumalem solis auctum,
vel solstifialem ejus occasum luna, eujuscunque _etafis,
sive super terrain, seu sub terra sit, _estum solet attol-
lere: at posita circa brumalem solis occubitum, vel
solstitialis ejus exortum, reflectere. Porto aliis in par-
tibus ab ea cceli plaga recessum maris luna, qua hic sig-
nat accessum : non solum autem, sed et in uno eodem-
que littore quo ad Boream mei habitant, multo me citius
OPUSCULA 801ENTIFICAo

_stum marls omnem : qui vero ad austrum, multo serius


accipere pariter et refundere so]ent, servante quibus-
que in regionibus luna semper regulam societatis ad
mare quamcunque semel acceperit. Ergo Malinam
quinque fete ante novam sive plenam lunam diebus,
Ledonem totidem ante dividuam s_pius incipere com-
perimus, et circa s_quinoctia duo majores solito _stus
adsurgere, inanes vero bruma, et magis solstitio, sem-
perque luna in Aquilonia, eta terris longius recedente
mitiores, quam cure in Austro digressa propriore nisu
vim suam exercet, wstus adfluere naturalis ratio cogit.
Per denos autem et novenos annos juxta lunaris circuli
ordinem, etiam marls cursus ad principia motus, et
paria incrementa recurrit.

CAPUT XXX.
DE ,_QUINOCTIIS ET SOLSTITIIS.

DE a_luinoctiis , quod octavo Calendarum Aprilium,


et octavo Calendarum Octobrinm: et de solstitiis,
quod octavo Calendarum Juliarum, et octavo Calen-
datum Januariarum die sint notanda, multorum ]ate et
sapientium seculi, et Christianorum sententia claret.
Denique Plinius secundus, idem orator et philosophus,
in libro secundo Naturalis historiw : Sol autem, inquit,
ipse quatuor diiferentias habet : bis _quata nocte diei,
vere et autumno in centrum incidens terr_, octavis in
partibus Arietis ac Libra: bis permutatis spaciis in
auctum diei bruma oetava in parte Capricorni: noctis
veto solstitio totidem in partibus Cancri. In _qua|i-
tatis causa ob|iquitas Signiferi est, cure pars a_lua
mundi super subterque terras omnibus fiat momentis.
Sed qu_ recta in exortu suo consurgunt signa, lo11-
giore tractu tenent lucern qu_ vero obliqua, oeyore
transeunt spacio. Sed et Hippocrates _pX_Tpo_ An-
tigono regi scribens, per anni spacium qualiter ad
pr_cavendas imbecil]itates se observare deberet, ita
dicit: Itaque exordium incipiamus a so]stitio, id est,
DE TEMPORUM
RATIONE. _0_

VIII Calendas Januarias, ex qua die humor cor-


poribus erescit usque ad _equinoctium vernum, qui
sunt dies XC. Hoc tempus auger hominis phlegma,
ex quo frequenter nascitur hominibus eatarrhus, et
distillatio uvm, et punctio laterum, caligo, et tinnitus
aurium, et odorari nihii possunt. Tall igitur tempore
utere calidis et laseratis, et optimis cibis piper haben-
tibus et sinapi, raro lana, caput veto sine intermissione
purga: vino indulge, Veneri non parca dies XLV.
Proxime sequentes autem sunt ex supradicto die
usque ad _equinoctium vernum dies XC ex supradicto
die VIII Calendas Aprilis usque ad VIII Idus
Maias sunt dies XLV. His diebus augentur homini-
bus humores dulces, id est, sanguis. Utere bene
olentibus cibis et acerHmis. Item ex die octavo Idus
Maias usque in diem octavum Calendas Julias XLV.
His diebus crescit bilis amara, id est, cholera rubea.
Utere cibis dulcibus, vino indulge, Veneri parce, je-
junia minime exequere. Item incipit tempus a_stivum
ex die octavo Calendas Julias, ipso momento incre-
menta fellis rubii amittuntur, et cholera nigra ad-
crescit, quod esse constat usque ad a_quinoctium au-
tumni, id est, usque ad tempora frigoris. Utere cibis
dulcibus cunctis, et bene o]entibus, et frigidioribus, et
qui ventrem molliant per dies XC. Ab a_quinoctio
autem autumni, quod est ex die VIII. Calendarum
Octobrium usque in diem octavum Calendarum Janu-
arium, desinit nigri fellis amaritudo, et humoris cras-
situdo augetur. Utere cibis calidis et acerrimis omni-
bus, et absfine Venere, et manus lavabis. Ex die
supra scripto usque in occasum Vergiliarum, hoc est,
in diem sextum Idus Februarlas sunt dies XLVI in
occasum Pleiadum. De hac hora hominibus san_o_is
adcreseit. Convenit ergo comedere laetissimos cibos,
et indulgere vino et Veneri: dies sunt ii hyberni
XLVII. Haec quidem Gentiles, quibus non dissimilia
de tempore etiam perplures ecclesi_e tradidere ma-
OPUSCVLASCXeNTIFICA.

gistri, dicentes : VIII Calendas Aprilis in a_quinoctio


verno Dominum conceptum et passum, eundem in sol-
stitio brumali VIII Calendas Januarias nature. Item
beatum pr_eursorem et baptistam Domini VIH Ca-
lendas Octobres in a_luinoctio autumnali conceptum,
et in _stivo solstitio VIII Calendas Julias nature:
addita insuper expositione, quod auctorem lucis wter-
nee cure cremento lucis temporariw concipi simul et
nasci deceret. Pcenitenti_ vero pra_conem, quem
oportebat minui, cure inchoata minoratione lucis gene-
rari pariter et concipi. Verum quia sic ut in ratione
paschali didicimus secluinoetium vernale duodecimo
Calendarum Aprilium die cunctorum Orientalium sen-
tentiis, et maxime _Egyptiorum, quos calculandi esse
peritissimos constat, specialiter adnotatur: c_teros
quoque tres temporum articulos putamus aliquanto
priusquam vu]garia scripta continent esse notandos.
Ut enim de _quinoctio verno, cluod caput esse me-
moratarum quatuor mutationum annalium mundi origo
docet, breviter ]oquamur, regula tenet ecclesiasticw
observatlonis, a Nicwno confirmata Concilio, ut Pas-
chw dies ab XI Calendas Apriles usque in VII
Calendas Maias incluiratur. Item catholic_v institu-
tionis regula prwcipit, ut ante vernalis _vquinoctii
transgressum Pascha non celebretur. Qui igitur VIII
Calendarum Aprilium die putat _quinoctium, necesse
est idem aut ante _quinoctium Pascha ce]ebrari lici-
tmn dicat, aut ante octavum Calendarum Aprilium
diem Pascha celebrari licitum neget. Ipsum cluoque
Pascha, cluod Dominus pridie quam pateretur, cure
discipulis £ecit, aut IX Calendarum Aprilium die
non fuissc, aut ante _quinoctium fuisse confirmet:
non enim nostri tantum temporis, sed etiam ]egalis
et Mosaiea decernit institutio, non ante transcensum
hujus secluinoctii diem festi paschalis esse celebrandum,
sicut attestante Anatholio evidenter docet Philo et Jo-
sephus, sic ut eorum antiquiores AGATHOBOLUS,
DE TEMPORUM RATIONE, _

et ab eo eruditus ARISTOBOLUS ex Paneade, qui


unus ex illis LXX Senioribus fuit, qui missi fuerunt
a Pontificibus ad Ptolem_eum regem, Hebr_vorum li-
bros interpretari in Gr_ecum sermonem : quique malta
ex traditionibus Moysi proponenti Regi percunctan-
tique responderunt. Ipsi ergo cure qu_estiones Exodi
exponerent, dixerunt Pascha non prius esse immo-
landum, quam wquinoctium vernale transiret. Unde
nos necesse est ob conservandam veritatis regulam,
dicamus aperte, et Pascha ante _equinoctium tene-
brasque devietas non immolandum, et hoc sequinoc-
tium duodecimo Calendarum Aprilium diei veraciter
adscribendum, sicut non solum auctoritate paterna,
sed et horologica consideratione docemur: sed et cw-
tera tria temporum hujusmodi confinia simili ratione
aliquot diebus ante octavum Calendarum sequentium
esse notanda.

CAPUT XXXI.
DE DISPARI LONGITUDINE DIERUM ET VARIO STATU

UMBRARUM.

ET quidem vequinoctialis dies omni mundo _qualis et


una est : verum solstitialis et c_teri omnes diversw lon-
gitudinis pro ratione climatum disparium sunt et um-
brarum : quod et libri vel Christianorum, vel gentilium
industria editi, et testes idonei, qui de utrisque partibus,
et borealibus scilicet et meridianis advenere, |uce cla-
rius pandunt. Denique beatus Ambrosius in ]ibro
quarto Hexameron de temporibus et discursu solis
disputans, ait inter cetera: Medio quoque die minor
umbra, quam vel in principio est diei, vel fine, et hoc
apud nor in parte occidentis. Cwterum sunt qui per
duos totius anni dies sine umbra fiunt in partibus me-
ridianis, eo quod solem habentes super verticem suum,
undique per circuitum illuminentur, nnde et c_o'_o_
dicuntur Grace. Plerique etiam ferunt sic e regione
ex alto ferri solem, ut per angustiam puteorum aq_am,
OPUSCULA SCIENTII_ICA.

qU_ in profundo est, viderint refu]gere. Esse autem


dicuntur in meridiano, qui _fir_oL vocantur, eo quod
umbram ex utroque latere transmittant. Et paulo post:
Sunt enim in hoc quem nos incolimus orbe terrarum,
circa meridiem positi, qui in australem plagam videan-
tur umbram transmittere: hoc autem fieri dicitur summo
_stu, cure in Aquilonem sol dirigitur. Cui paria scri-
bit Basilius, et ipse in expositione Geneseos. Sed et
Plinius seeularibus ]iteris, sed non contemnendis, ha_c
ipsa latius exequens ita scribit: Vasaque horoscopii
non eadem sunt usui in trecentis stadiis, aut ut ]ongis-
sime in quingentis, mutanfibus semet umbris solis : ita-
que umbilici, quem gnomoncm appellant, umbra in
_Egypto meridiano tempore, a_quinoctii die, paulo plus
quam dimidiam gnomonis mensuram efllcit. In urbe
Roma nona pars gnomonis deest umbra_. In oppido
Ancona superest quinta tricesima. In parte Italia_,
qua_ Venetia appellatur, iisdem boris umbra gnomoni
par fit. Simili modo tradunt in Syene oppido quod
est supra Alexandriam V millibus stadiorum solstitii
die medio nullam umbram jaci, puteumque ejus expe-
rimenti gratia factum, totum illuminari, ex quo appafet
turn solem illi loco supra verticem esse: quod et in
India supra flumen Hypasim fieri tempore eodem One-
sicritus scripsit: constatque in Berenice urbe Troglo-
dytarum, unde stadiis MMMMDCCCXX in eadem
Ptolemaide oppido, quod in margine rubri marls ad
primos elephantorum venatus conditum est, hoc idem
ante solstitium quadragenis quinis diebus, totidemque
postea fieri, et post eos XC dies in meridiem umbras
jaei. Rursus in Meroe insula_ qua_ caput gentis _thi-
opum, V millibus stadiorum a Syene, in atone Nilo
habitatur, bis anno absumi umbras, sole devicesimam
Tauri partem, et quartamdecimam Leonis obtinente.
In India_ gente Oretum, mons est Malams nomine,
juxta quem umbrm _state in austrum hyeme ad sel>-
temtrionem jaciuntur, XV tantum noctibus ibi appa-
]DE TEMPORUM RATIONEo _09

ret Septentrio. In India Patalis celebcn-imo portu


so] dexter oritur, umhr_ in merkliem cadunt : Scpten-
trionem ibi Alexandro morante adnotatum, prima
tantum parte noctis aspici. Onesicritus dux ejus
scripsit, quibus in locis Indiae umbra_ non sint, septen-
trionem non conspici : ex eo loca appellari Ascia, nec
horas dinumerari ibi. Et tota Troglodytlce, umbras
his XLV diebus in anno Eratosthenes in contrarium
cadere prodidit. Sic fit, ut vario lucis incremento in
Meroe lon_ssimus dies XII horas mquinoctiales, et
VIII partes unius hora_ colligat, Alexandria_ vero
XIIII horas: in Italia XV, in Britannia XVII, ubi
a_state lucidse noctes baud dubie repromittunt, id quod
cogit ratio credi, solstitli diebus accedente sole propius
verticemmundi, angusto lucis ambitu subjecta terra_ con-
tinuos dies habere senis mensibus, noctesque e diverso
ad brumam remoto. Quod fieri in Insula Thule Pythias
Massiliensis scribit, VI dierum navigatione in septen-
trionem a Britannia distante. Hmc de longitudine
dispari solstitialium dierum Plinius intexendo, etiam
brumalium dierum qua_ sit in partibus longitudo subin-
telligendum reliquit. Sed et noctis utroque tempore
qua_ sit mensura, _eque clarum reddidit, quia necesse
est cujuscunque sint longitudinis dies, simul et nox
XXIIII horarum spaeium compleant. Sed notandum
quod de Thule aliter scripsit Solinus: Thule, inquit, ulti-
ma, in qua a_stivo solstitio, sole de cancri sidere faciente
transitum, nox nulla: brumali solstitio perinde nullus
dies. Quod Plinius quoque in libro septimo non pree-
termisit. Ultima, inquiens, omnium qua_ memorantur
Thule, in qua solstitio nullas esse noetes indicavimus,
Cancri signum sole transeunte, nullosque contra per
brumam dies. Hoc quidam senis mensibus fieri arbi-
trantur.
_lO OPUSCULA 8CIENTIFICA.

CAPUT XXXII.
CAUSA IN2SQUALITATjIS DIEKUM EORUNDEM.

CAUSA autem in_equalitatis eorundem dierum terrve


rotunditas est: neque enim frustra et in seriptursv di-
vinve, et in communium Iiterarum pagin_s orbis terrae
vocatur. Est enim revera orbis idem in medio totius
mundi positus, non in latitudinis solum gyro, quasi
instar scuti rotundus, sed instar potius pilae undique
versum aequali rotunditate persimilis : neque autem in
tantve mole magnitudinis, quamvis enormem montium
vaUiumque distantiam, quantum in pila ludica unum
digitum, tantum addere vel demere crediderim. Talis
ergo sehematis terra mortalibus ad inhabitandum data,
solis eircuitus in hoc mundo lucentis certa ratione con-
stitutionis Dei, alibi diem exhibet, alibi noctem relin-
quit. Et quia sicut Ecclesiastes ait, Oritur sol, et
occidit, et in locum suum revertitur, ibique renaseens
gyrat per meridiem, et flectitur ad aquilonem, necesse
est eircumiens orientalibus quibusque prius quam
oecidentalibus sub eadem linea positis mane meridiem
vesperam adducat, ejusdem tamen longitudinis dies
utrisque toto anno, sicut et noctes faeiat. Item necesse
est omnibus sub aquilonis et austri plaga contra invi-
cem et eadem linea positis, per totum annum vertentis
circuitum, uno eodemque temporis puncto
Sol medium cceli conscendat igneus orbem.
Nec tamen eodem utrisque puncto vel hora oriatur,
aut occidat, sed cum plagam austri circumiens hyberno
tempore pervehitur, eos qui meridianum terrae latus
inhabitant, ante oriens adit, sed serius dimittit occidens,
quam nos, qui ad septentrionem positi, globo terrarum
obstante, tardius ejus ortum, sed eitius sortimur occa-
sum. At contra idem in testivo degens circulo multo
nobis qui sub eodem habitamus ante ortus apparet:
multo diutius videtur occasurus, quam eis qui in meri-
diano terrte sinu conversati, et prins ilium ejusdem
DE TEMPORUM RATIONE° _| 1

terror obtectu cernere vetantur, et post ocyus amlttere


coguntur. Ideoque illi breviores nobis dies _state,
tongiores habent in hyeme. Quod non de so|ari gyro
tantummodo, sed de stellarum quoque omnium, sub di-
versis poll plagis currentium potest situ cognosci :
eadem quippe facit terrse rotunditas, ut nonnulla etiam
clarissima australis sidera climatis nobis nunquam pare-
ant, contra nostra septentrionalia illis non parva ex
porte celentur. Denique ipsos Septentriones, qui
nobis supra verticem ascendunt, neque occidunt un-
quam, non cernit Troglodytice, et confinis JEgyptus.
Porro ipsorum sidus permaximum, et Dei quondam
nomine culture, non solum nos Britanni, sed nec Italia
quidem potest videre Canopum : non quia lux stellarum
longinquioribus paulatim minorando subtrahitur et de-
ficit, red quia terrm moles apposita spacium pr_ecludit
aspeetandi. Qu_ euneta de monte quolibet pergrandi
undique circum habitato valent facillime probari.

CAPUT XXXIIL
QUIBUS IN LOCIS PARES SINT UMBR_[_ VEL DIES.

ET quia supra distantiam dierum solstitialium inter


eos, qui ad meridiem et septentrionem ab invicem sunt
remoti, Plinii secundi dictis ostendimus : videtur oppor-
tunum et eadem nunc latius, et consonantiam quoque
dierum inter eos, qui in quacunque mundi parte sub
eadem ab oriente in oceidentem ducente linea eommo-
rantur, ejusdem declarare sermonibus. Igitur in sexto
Naturalis historia_ libro de his scribens: Plura sunt,
inquit, segmenta mundi, qu_e nostricirculos appellavere,
Gr_eci _rapaXX_ow: principium habet India_ pars versa
ad austrum, patet usque Arabiam, et rubri marls acco-
]as: continentur Gedrosi, Carmani, Persm, Elymmi,
Parthi, Syene, Aria, Susiana, Mesopotamia, Seleucia,
cognominata Babylonia, Arabia ad petras usque
Syriacovle, Pelusium _Egypti: inferiorque ora quve
Cora vocatur, Alexaadria, Afriea_ maritima, Cyrenaica
P2
_|_ OPU$CULA SCIENTIFfCA.

oppida omnia ,Tapsus, Hadrumetum, Clupea, Car-


thago, Utica, utraque I-]ippo, Numidia, Mauritania
utraque_ Atlanticum mare, columnar Hercu[is. In hoe
ccv[i circumptexu a_quinoctii die media umbilicus, quem
gnomonem vocant, septem pedes longus, umbram non
amp[ius quatuor pedes kmgam reddit. Noctes veto
diesque longissima spatia quatuordecim horas mqui-
noctiales habent, brevissima e contrariodecem. Sequens
circulus incipit ab India vergente ad occasum, vadit per
Medos, Partbos, Persepolin, citima Persidis, Arabiam
citeriorem, Juda_am, Libani montis accolas. Amplecti-
fur Babylonem, Iduma_am, Samariam, Hierosolymanb
Ascalonem, Joppen, Cmsaream, Phcenicen, Ptolemab
dem, Sidonem, Tyrum, Berytum, Botrin, Tripe[in,
Byblum, Antiochiam, Laodiceam, Seleu¢_m, Ci[icise
maritima, Cypri austrina, austr4.namCretam, Lilybamm
in Sicilia, septentrionale Africa_ et Numidia,. Umbili-
cus a_quinoctio triginta quinque pedum, umbram triginta
tres pedes longam facit. Dies autem noxque maxima
quatuordecim horarum a_quinoctialium est, accedente
bis quinta parte unius borax. Tertius circulus ab Indis
Imao proximis oritur. Tendit per Caspias portas
Media_ proximas, Cataoniam, Cappadociam, Taurum,
Amanum, Issum, Cilicias portas, Solos, Tarsum, Cy-
prum, Pisidiam, Pampbiliam, Siden, Lycaoniam, Lycim
Patarum, Xanthum, Caunum, Rhodum, Coum, Hali-
carnasum, Gnidum, Dorida, Chium, Delum, Cycladas
medias, Cythium, Maleam, Argos, Laconiam, Elin,
Olympiam, Messanam Peloponnesi, Syracusas, Catinam,
Siciliam mediam, Sardinim austrina, Caxtegiam, Gades.
Gnomonis cuneta_ umbram XXXVIII unciarum faciunt.
Longissimus dies est a_quinoctia[ium horarum quatuoro
decim, atque dimidia_ cure tricesima unius horm. Quarto
subjacent circulo, qua_ sunt ab altero latere Imai. Cap-
padocim austrina, Galatia, Mysia, Sardis, Smyrna,
Sipylus Tmolus mons Lydim, Caria, Ionia, Trallis,
Colophon, Ephesus, Miletus, Chios, Samos, Icarium
DE TEMPORUM RATIONE. 21_

mares Cyclades septentrionales, Athenae, Megara, Co-


rinthus, Sycion, Achaia, PatT_, Isthmus, Epirus,
septentrionaUa Sicili_e, Narbonensis Gallisc exortiva,
Hispania_ maritima a Carthagine nova, et inde ad occa-
sum gnomoni XXI pedum respondent umbra_ XVI
pedum. Longissimus dies habet _quinoctiales horas
XIIII, et tertias duas unius hone. Quinto continentur
segmento ab introitu Caspii marls, Bactria, Iberia,
Armenia, Mysia, Phrygia, He]lespontus, Troas, Tene-
dos, Abydos, Scepsis, Ilium, Ida mons, Cyzicus,
Lampsacus, Sinope, Amisus, Heraclea in Ponto,
Paphlagonia, Lemnus, Imbrus_ Thassus, Cassandria_
Thessa]ia, Macedonia, Larissa, Amphipolis, Thessao
lonice, Pella, Edesus, Berw_a, Pharsalia, Carystus,
Euboea, Bceotum, Chalcis, Delphi, Acarnania, ZEtolia,
Apollonia, Brundusium, Tarentum_ Thurii, Locri,
Rhegium, Lucani, Neapo]is, Puteoli, Tuseum mare,
Corsica, Baleares, Hispania media. Gnomoni VII
pedes, umbr_ VI. Magnitudo diei summa, horarum
_c/ulnoctlalium XV. Sexta comprehensio, qua conti-
netur urbs Roma, amplectitur Caspias genres, Cauca-
sum, septentrionalia Armeni_e, Apolloniam supra
Rhyndacum, Nieomediam, Nic_eam, Chalcedonem, By-
zantium, Lysimachiam, Cherronesum, Melanensium,
Abderam, Samothraciam, Maroneam, (]_num, Bessio
cam, Thraciam, Mediam, P_oniam, Illyrios, Dyr-
raehium, Canusium, Apuli_e extima, Campaniam,
Hetruriam, Pisas, Lunam, Lucam, Genuam, Liguriam,
Antipolin, Massiliam, Narbonem, Tarraconem, Hispa-
niam, Tarraconensem mediam, et inde per Lusitaniam.
Gnomoni Pedes IX, umbrae VIII. Longissima diei
spatia, horarum _equinoctialium XV addita nona parte
unius horw, aut ut Nigidio placuit quinta. Septima
divisio ab altera Caspii maris ora incipit, vadit super
Callatim_ Bosphorum, Borysthenem, Tomos, Thraci_e
aversa, Triballos, IUyrici reliqua, Adriaticum mare,
Aquileiam, Altinum, Venetiam, Vicentiam, Patavium,
_1._ OrUSCULaSCIBN_FWA.

Veronam, Cremonam, Ravennam, Anconam, Picenun_


Marsos, Pefignos, Sabinos, Umbriam, Arlminum, Bo-
noniam, Placentiam, Mediolanum, omniaque ab Apen-
nino, transque alpes, Galliam Aquitaniam, Viennam,
Pyreneum, Celtiberiam. Umbilico XXXV pedum, umo
brm XXXVI. Ut tamen in partem Venetia_ exa_quetur
umbra gnomoni, amplissima dies horarum sequinocta-
lium XV, et quintarum partium horarum trium. Hac-
tenus antiquorum exacta celebravimus. Sequentium
diligentissimi quod superest terrarum tribus assignavere
segmentis. A Tanai per Ma_otim ]aeum, et Sarmatas
usque Borysthenem, atque ita per Dacos partemque
Germania_, Gallias, oceani ]ittora amplexi, quod esset
horarum XVI. Alterum per Hyperboreos et Britan-
niam, horarumXVlI. Postremum Scythicum a Ripha_is
jugis in Thulen, in quo dies continuarentur, ut diximus,
noctesque per vices. Iidem et ante principia qua_ feci-
mus, posuere circulos duos. Primum per insulam
Meroen, et Ptolemaidem, in rubro mari ad elephanto-
rum venatus conditam, ubi ]ongissimus dies XII hora-
rum esset, dimidia hora amplior. Secundum per
Syenen 2Egypti euntem, qui esset horarum XIII. Ha_c
de Plinii Seeundi scriptis exeerpta, hunc in nostris
opusculis habeant ]ocum.

CAPUT XXXIV.
DE QUINQUE CIRCULJS MUNDI, ET SUBTERRANEO

8IDERUM MEATU.

SANE quoniam de temporibus loquentes, necesse


habuimus aliquoties mquinoctialis, re] solstitialis, vel
brumalis meminisse cireuli, vel zonal, de iis paulo
latius dicendum putavimus. Solent enim philosophi
inmclualitates temporum, vel cursumn soils annuorum
iis distinguere vocabulis, ut sequinoctialem vocent zo-
ham: vel circulum, illam cceli regionem, qua sol circa
mquinoctia: solstitialem, qua circa solstitium: bru-
malem, qua in hyeme mundum consuevit ambire. Cir-
D_ TEMPORUM
RATIONS. 215

CUli autem, vel zonm vocantur ex eo, quod circuitu


solis ei_ciuntur, e quibus sequinoctialis, quee media
est zona, sequali spatio tetras super subtusque cir-
eumflectitur: at solstitialis tam parum spatii sub
terris, quam brumalis agit super tetras. Itemque bru-
malis, qui super terras angustus est, tantam habet
amplitudinem circuitus sub terra, quantam solstitialis
supra terram : quia "nimirum so] in _vquinoctio tantum
spatii noctu sub terris, quantum interdiu super terras
exigit, tanto utique discrimine sub Boreas partes oc-
cultus, quanto visus iter suum deflectens ad austros.
Porto in bruma tantum sub terra_ inferiora longe late-
que cireumfertur, quantum in solstitia supra terrain
edita, longo latoque circumlabitur flexu. Similiter
evstivo, id est, solstitiali deeurrens in circulo, tam bre-
vem sub aquilonia terr_e ]oca noctu facit digressum,
quam super meridiana ejus loca diebus hybernis bre-
veto faeit ascensum. Sicut enim qu_elibet anni ver-
tentis nox illam habet longitudinem, quam ante VI
menses habuit, et post VI menses habitura est dies : ita
omni nocte sol tantum agit iter sub terra, quantum ante
VI menses egit, et post VI menses acturus est super
terrain : et tantum nunc noctu ad aquilonem, quantum
tune interdiu gyrans ad meridiem. Sed et stellse
omnes expleto VI mensium curriculo, illam coeli pla-
gain interdiu, quam noctu antea lustrando, circumeunt,
eandem replicato totidem mensium tempore repetentes,
solitis noetu transigunt excubiis, tanto ]atiorem qua_-
que sub terris, quanto angustiorem supra: itemque
tanto breviorem subtus, quanto productiorem supra
terras cursum peragentes. Unde fit, ut in anno solari.
Arcturus, Orion, et canis, sed et lacteus circulus,
ca_teraque militia c_li una vice plus terra_ orbem,
quam sol ipse circumeat. Extra hos sane eirculos solis
tres, duos utrobique circulos, septentrionalem ponunt •
et austra]em: quorum septentrionalis semper nostris
visibus apparens, non soils, sed Arcturi, et qua_ circa
216 o_sc_ eCXEN_nCA.

eum sunt stellarum ambitu conficitur: et quia vicmitate


caret solis, frigidus e_e non cesaat. Cui similis est au_
tralis, et ipse ob longinquitatem soils gelidus, obque tero
rye objectum nobis semper absconditus. De quo utroque
in Dei laude dicitur : Qui facit Arcturum et Oriona, et
Hyadas, et interiora Austri. Et alibi: Qui extendit
aquilonem super vacuum. Memiuit horum et Poeta.
Quinque tenent ccelum zon_e,quarum una coruaco
Semper sole rubens, et torrida semper ab igni.
Ipsa est _equinoctialis, quam quia semper sol aut
pra_sens, aut hine vel inde vicinus illustrat, nimirum
subjecta terrarum exusta flamnds et cremata, eominus
vapore torrentur.
Quam circum extrem_edextra hevaque trahuntur
Cerulea glacie concrete, atque imbribus atris.
Septentrionalem dicit et australcm, quibus subjecta
omnia ob soils, molliorumque siderum absentiam, in-
festa rigore, et gelu premuntur a_terno, teste ipso marl
congelato, quod ab insula Thule diei unius navigatione
distat ad Boream.
Has inter mediamque du_emortalibus vegris
Munere concessee Divum.
Solstitialem et brumalem significat, quse vicina utrin-
que ferventis et gelidarum sunt vi temperatse : ideoque
ambas dieunt habitabiles, id est, habitationi habiles, et
nec fi'igoris inmlanitate, nec ealoris mortalium a se re-
pellentes accessum : quamvis unam solummodo probare
possunt habitatam. Neque enim vel Antipodarum
ullatenus est t'abuiis aecommodandus assensus, vel ati-
quis refert Historicus vidisse, vel audisse, vel legisse
se, qui meridianas in partes solem transierunt hyber-
hum ira ut eo post tergum relieto transgressis z_thio-
pure fervoribus, temperatas ultra eos hinc calore, minc
rigore, atque habitabiles mortalium repererint sedes.
Denique solertissimus naturalium inquisitor Plinius
Secundus qui non negat terrain, etsi sit figur_e pine_e
nucis, nihilominus undique ineoli, vide quid de iis scri.
vE TSUPOaVMaA_ONE. _17

hens zon|s dicat. Circa, inquit, dine tantum inter ex-


ustam et rigentes temperantur, eastue il_e inter se non
pervim propter incendium sideris. Facillimum sane
harum zonarum dant exemplum, qui gelidissimo hyemis
rigore ad t'ocum oblongo schemate factum sese calefa-
ciunt, ubi ignis ipae quasi media zona, et proxima qua_
que illi prorsus intangibilia sunt ob ardorem: qua_ vero
sunt longius a flammis hinc vel inde remota communi
frigore torpent. Porro qum inter h_ec utrinque tem-
perata sunt, et ad calefaciendum accommoda, sire ex
una, sire ex utraque ignis parte stare voluerint, qui
hunc sibi algid_e noctis in tenebris sub divo ad lucern
fotumque pararunt. Qui si eircumire ignis in modum
solis posset, quinque nimirum circulos redderet: quia
veto stat, lineas quinque facit, uuam in medio fervidam_
duas circum gelidas, totidem inter has temperataa.

CAPUT XXXV.
DE QUATUO_ TEMPORIBUS_ ELEMENTIS 9 HUMORIBuS.

TEMI"ORAsunt anni quatuor, quibus sol per diversa


cceli spatia discurrendo subjectum temperat orbem :
divina utique proeurante sapientia, ut non semper eis-
dem commoratus in iocis, fervoris ariditatc mundanum
depopuletur ornatum, sed pauiatim per diversa commi-
grans, terrenis fructibus nucendis maturandisque tem-
peramenta custodiat. A quo temperamcnto videtur
temporibus inditum nomen, vel eerte quia quadam susv
simi|itudine qualitatis ad invicem contemperata volvun-
tur, tempora recte vocanturo Hyems enim, utpote
longius sole remoto, frigida est et humida. Ver, iHo
super tetras redeunte, humidum et calidum. /Estas,
illo superfervente, calida et sicca. Autumnus, illo ad
inferiora decedente, siccus et frigidus: sicque fit, ut
amplexantibus singulis medio moderamine, qusv circa
se sunt, orbis instar ad invicem cuncta eoncludantur.
Quibus _que qualitatibus disparibus quidem per se,
sed alterutra adinvicem societate connexis, ipsa quoque
_18 OPUSCULA SCIENTIFICA.

mundi e|ements constat esse distincta. Terra namque


sicca et frigida : aqua frigida et humida : aer humidus
et calidus, ignis eat calidus et siccus : ideoque h_c au-
tumno, ilia hyemi: iste veri, ille comparatur _stati.
Seal et homo ipse, qui a sapientibns microcosmos, id
eat, minor mundus appeHatur, iisdem per omnia quali-
tatibus habet temperature corpus, imitantibus nimirum
singulis iis, quibus constant humoribns, modum tempo-
rum quibus maxime pollet. Sanguis siquidem qui vere
crescit, humidus et calidus. Cholera rubea, qu_ _s-
tate, calida et sicca. Cholera nigra, quay autumno,
sicca et frigida. Phlegmata, qu_ hyeme, frigida sunt
et humida. Et quidem sanguis in infantibus maxime
viget, in adolescentibus cholera rubea, melancholia in
transgressoribus, id est, fel cure farce nigri sanguinis
admixture, phlegmata dominantur in senilms. Item
sanguis eos, in quibus maxime pollet, facit hilares,
l_vtos, misericordes, multum ridentes et loquentes.
Cholera veto rubea, facit maeilentos, multum tamen
comedentes, veloces, audaces, iracundos, agiles. Nigra
bilis, stabiles, graves, compositos moribns, dolososque
facit. Phlegmata, tardos, somnolentos, obliviosos
generant. Horum autem principia temporum diverse
ponunt diversi. Isidorus namque Hispaniensis episco-
pus, hyemem IX Calendarum Decemb. Vet, VIII Ca-
]end. Mart.._statem IX Calendas Junias, Autumnum
X Calendas Septembres habere dixit exortum. Gr_ci
autem et Romani, quorum in hujusmodi disciplina po-
tius, quam Hispanorum auctoritas sequi consuevit,
Hyemem VII Id. Novemb. Ver. VII Id. Februa.
YEstatem VII Id. Mail, Autumnum VII Id. Augnsti
inchoate decernunt, hyemis videlicet et mstatis initia,
vespertino vel matutino Vergiliarum ortu occaauque
signantes. Item veris et autumni, cure Pleiades media
fere die vel nocte oriuntur et occidunt, ponentes ingres-
sum. Denique et in libris Cosmographorum authen-
ticis ac nobilissimis, ita eadem tempora ad lineam dis.
vs TZMPORUMZ_T_O_E. 219

tincta reperimus, adnotato etiam ortu Verg_a-um VII,


Id. Mail, occasu quoque eorundem VII Id. Novemb.
Et Plinius secundus in libro secundo naturalis histori_e,
eodem modo distinguenda judicavit. Sed et homo
ecclesim sanctus Anatolius in opere suo paschali, cure
de a_tuinoctiis et solstitiis, deque horarum ac momento-
rum incrementis subtilissime disputasset, ita disputa-
tionem suam simul et ipsum libellum terminavit: Hoc
autem non ignores, quod ipsa quatuor, quw pr_ediximus
temporum confinia_ licet mensium sequentium Calendis
approximentur, unum quodque tamen medium tempo-
rum, id est, verniet mstatis, autumni et hyemis tenea_
et non exinde temporum principia inchoentur, unde
mensium Calendse initiantur, sed ita unum quodque
tempus inchoandum est, ut a prima die veris tempus
a_luinoctium dividat, et sestatis IX Cal. Jul. et autumni
VIII Calendas Octob. et hyemis VIII Calendas Jan.
similiter dividat. Ubi autem Dei populus in lege tem-
porum faceret initia, testatur scriptura, qu_ prsecepit
dicens: Observa mensem novarum frugum, et verni
primum temporis, et facies Phase domino Deo tuo.
Quem secuti esse 2Egyptii videntur, ex eo quod erudi-
tissimus eorum Antistes Protereus ait: Illud etiam
oportet attendere, quod errent nimium, qui primi men-
sis initium 1-naris cursus a XXV die mensis Phamenoth,
qui est XII Calendas April omnino esse constituunt,
eo quod tunc initium verni temporis, ab iis qui hoc in-
venire voluerunt, cum omni diligentia pr_efixum esse
videatur. Vocatur autem vet, quod in eo cuncta
vernent, hoc est virescant. __stas ab sestu, qui in ea
• maturandis fructibus datur. Autumnus, de autuma-
tione fructuum, qui in eo colliguntur. Porro hyems a
doctoribus frigus interpretatur, et sterilitas. Et h_vc
quidem nostris partibus temporum vocabula congruunt.
Verum Indos, ubi alia cceli facies, alii sunt ortus side-
rum, binas _states in anno binas habere perhibent
messes, media inter illos hyeme Etesiarum flatu, nostra
_20 o_SCOLA _n_tc_.

veto brumall lenes ibi auras, et mare navigabile nat-


rant. Sed et _ZEgyptus nostra hyeme media, maxime
campoa herbis floreos, et sylvaa fertur habere pomls
onuatas.

CAPUT XXXVL
DE ANNI8 NATURALIBUS.

A_vs vel ab innovando cuncta qu_e naturali ordine


transierant, ve] a circuitu temporis nomen accepit, quia
veteres am pro circum ponere aolebant, ut Cato dicit
in Originibus, Oratorum amterminum, id est, circum-
terminum : et ambire dicitur, pro circnmire. Est autem
annus ]unaris, est et solaris, eat et errantium diseretus
stellarum, est et omnium Planetarum unus, quem Mag-
num specialiter nuncupant. Sed lunaris annus quad-
rifarie accipitur : primus est namque, cure luna XXVII
diebus, et VIII boris Zodiacum percurrens, ad id
signum ex quo egressa est revertitur. Secundus duobua
diebus, et quatuor horis prolixior, qui consuete mensis
appetlatur, cum solem, a quo nova digressa est, XXIX
diebus, et XII horia exactia jam defecta repetit.
Tertius, qui XII mensibus hujusmodi, hi est, diebus
CCCLIIII expletur, et vocatur communis, eo quod duo
s_pissime tales pariter currant. Quartus qui _p_J_-
po_ Greece dieitur, id est, super augmentum, et habet
XIII menses, id est, dies CCCLXXXIIII qui uterque
apud Hebrs_os a principio mensis paschalis incipit,
ibidemque finitur. Apud Romanos veto ab incipiente
luna mensis Januarii sumit initium, ibique terminatur.
Item so]is est annus, cure ad eadem loca siderum rediit,
peractis CCCLXV diebus, et VI boris, id est, quad-
rante totius diei, quse pars quater ducta cogit interponi
diem unum quod Romani bissextnm vocant, ut ad
eundem circuitum redeatur. Quartus ao]aris gyri annus
bissextilis eat, e_eteria triima uno die prolixior, quo con-
fecto sol ad cuucta signorum loca eisdem dierum nocti-
umque quibus ante quadriennium revertitur horie.
DE T]_MPORUM RATIONB. _

A_nnus errantium stel]arum csi quo illarum quseque


Zodiaci ambitum perlustrat, de quo supra diximus.
Annus magnus est, cure omnm simul errantla sidera
ad sua qu_eque locaD qu_e simul habucre, recurrunt.
De quo Josephus in primo Antiquitatum libro, cap. 4,
cure ]ongsevitatem prlmorum hominum describeret, ira
meminit : Nullus autem ad vitam modcrnam, et anno-
rum brevitatem, quibus nunc vivimus, vitam comparans
antiquorum, putet falsa qu_ de il]is sunt dicta, et eo
quod nunc vita tanto non ducatur tempore, credat
neque illos ad vitro illius longitudinem pervenisse. Ilfi
namque cure essent religiosi, et ab ipso Deo facti: cure-
clue eis pabula opportuniora ad majus tempus existerent
prmparata, tantorum annorum curriculis rite vivebant :
deinde propter virtutes, et gloriosas utilitates, quas
jugiter perscrutabantur, id est, Astrologiam, et Geo-
metriam, Deus eis amplius vivel_li spatia condonavit,
quw nunc baud ediscere potulssent, nisi sexcentis
viverent annis : per tot enim annorum curricula magnus
annus impletur. Annum autem civilem, id est, solarem,
Hebrsvi ab _quinoctio verno, a solstitio Gra_ci, JEgyp-
tii ab autumno, a bruma incipiunt Romani.
CAPUT XXXVII.
DE DISPARIBUS ANTIQUORUM ANNIS°

H_c de annis sint dicta naturalibus, c_terum anti-


quos diversarum gentium populos diverse in obser-
vatione annali a veto deviasse etiam beatus Augustinus
edocet : qui cure duodecimo de civitate Dei libro contra
eos ageret, qui etiam sanctam scripturam putabant
aliter primis secu|i temporibus annos computasse, id
est, tant_e brevitatis_ ut unus annus noster decem
illos habuisse credatur, dicentes. Cure audierit quis°
que vel legerit nongentos annos quemque vixisse, debet
inte]iigere nonaginta: decem quippe illi anni unus est
noster, et decem nostri, centum i||i fuerunt. Dicit
inter aria: Ut autem aIiter annum tunc fuisse corn°
C_U_LA _IENTI_CA.

putatum non sit incredibile, adjiciunt quod apud ple-


rosque scriptores histori_e reperitur, _ggyptios ha-
buisse annum IV mensium, Acarnanas VI mensium,
Lavinios XIII mcnsium. Plinius secundus cure com-
memorasset relatum fuisse in literas, quendam vixisse
CLII, alium decem amplius, alios ducentorum annorum
habuisse vitam, alios trecentorum annorum, alios quad-
ringentorum, quosdam ad quingentos, alios ad sex-
centos, nonnuUos ad octingentos etiam pervenisse,
hmc omnia inscitia temporum accidisse arbitratus est.
Alii quippe, inquit, restate determinabant annum, et
alterum hyeme: alii quadripartitis temporibus, sieut
Arcades inquit, quorum anni trimestres fuerunt. Ad-
jecit etiam aliquando _Egyptios, quorum parvos annos
quaternorum mensium fuisse supradiximus, luna_ fine
limitasse annum. Itaque apud cos, inquit, in singula
miUia annorum vixisse produntur.

CAPUT XXXVIII.
DE RATIONE BISSEXTI.

DE ratione bissexti non nova nunc cudere, sed qu_e


in episto]a roganti amico quondam dixi, etiam iis in-
serere opusculis placuit, ubi post pr_efationem con-
gruam ita subjeci. Sicut, inquam, saltum lunm quem
dicunt, locus et hora citior incensionis ejus per X
et IX annos cfllcit :ita e contrario bissextum non alia
causa, quam tarditas solaris cursus generat. Sunt
enim nonnulli qui facilitate computandi absque labore
comprehendant, quanta bissexti crcscentis particula
per singulos annos, vel menses, vel etiam septimanas,
et dies incessantes adimpleatur. Nec tamen dicere
noverint, qualiter eadem particula crescat, vel qum
sit cansa, qua_ve ratio crementi ipsius, quidve nasce-
retur erroris infesti, si non ipse dies bissexti suo juxta
morem necessarium intercalaretur in ordine. Bis-
sextus igitur ex quadrantis ratione per quadriennium
conficitur. Quadrantem namque solent appellate quar-
DR TEMPORUM
RATIOHE.

tam partem cujuslibet rei, verbi gratis, pecunis_, tem-


poris, loci : et ideo quarta pars diei, qui XXIV horis
cure sua nocte completur, hi est, hor_e VI quadrans
consuete vocatur. Quadrantis autem hujusce per
quadriennium in diem integrum colligendi, et in loco
suo intercalandi h_c est ratio, quia sol annuum ce_li
ambitum, id est, XII signa circuli Zodiaci notissima,
non in CCCLXV diebus, sed superadditis VI horis
adimplere cognoscitur: unde fit, ut si verbi gratia,
nunc _quinoctialem cwli locum mane oriens intraverit,
in hunc anno sequente meridie, tertio vespere, quarto
media nocte, quinto rursus in exortu diei, utpote com-
pleto diei totius circuitu recurrat, sique necessario
diem superfluum admoncat ubilibet interpenendum,
annique quarti plenitudini csse copulandum. Quem
_Egyptii anno suo solenniter expleto, id est, IV Cal-
endarum Septembrium, Romani autem VI Calenda-
rum Martiarum die, unde et bissextum vocant, inter-
calare consuerunt. Quod si quis calculatorum facere
negligens CCC solum ac LXV diebus omnes se annos
agere debere putaverit, magnum sibi mox inveniet
annul circuitus occurrisse dispendium, ita ut post
aliquot annorum vertentium curricula, _stivis mensibus
vernum tempus, vernis brumale, brumalibus autum-
nale, autumnalibus _estivum se otfendisse perversus
computator horrescat. Si cui sane qu_ de Signifero
et cceli ambitu paucis diximus, forte habentur in-
cognita, huie vulgari, et fortassis compendiosiori, ac
manifestiori ratione satisfacere curavimus, ut qui c_li
signis intendere puerili in schola non didicit, saltem
horologii lineis in terra, quay necessaria quwrit appre-
hendat. Et hic ergo sciat, solem morulis suis et
tarditate quotidiana quadrantis hujus annui disponente
opere Creatoris esse ministrum, quem diligentior in-
quisitio declarat, non ad eandem horologii lineam per
CCCLXV dies posse plene reduci, sed si, vcrbi gratia,
pr_esenti anno in v_luinoctio vernali, quod juxta
OPUgCULA SCIENTIFICA.

_gyptios, qui ea]culatorum palmam tenent, XH Cat-


endarum ApriUum die solet venire, a medio orientis
surrexerit, eadem die post annum aliquanto inferius
oriri, et tertio, quarto, quintoque anno eandem dlmi-
nutlonem in tantum naturali sui cursus augere tem-
perantia, ut nisi dies bissextilis antea juxta morem
intercaletur, jam XI Calendarum Aprilium die fac-
tutus _quinoctium a medio surgat orientis, eandem
nihilominus tarditatis su_v constantiam in cwteris quo-
clue per totum annum servaturus exortibus simul et
occasibus.

CAPUT XXXIX.
DE MENSURA CREME_TI ET BI88EXTILIS.

SE]) de mensura crementi bissextilis ne te nostra


lateat sententia, dicimus quadrantcm ejus diei, id est,
sex horas per annum adcrescere, horam autem per
duos menses, dimidium veto horw per unum mensem,
solis dico naturalem. Porro quartam pattern hor_e,
id est, punctum per medium mensis, quia solem novi-
mus Zodiacum circulum, id est, duodecim signa ho-
roscopi per CCCLXV dies, et VI horas ambire.
Singula autem signa ejusdem Zodiaci per XXX dies,
et X horas, ac semissem naturali cursu peragere :
dlmldium vero signi cujusque per XV dies V horas
et quadrantem unius hor_e percurrere. Nee onmino
putamus eorum suscipiendam esse sententiam, qui
quasi nocti nihil tribuentes, tres tantum horas per
annum bissexto adcrescere confirmant. Quod si ita
esset, non ante annorum VIII circuitum dies, qui cre-
verat totus compleretur : diem namclue totum, id est,
cure sua nocte XXIV habere horas, etiam vulgus
ignobile novit. Qui dum totus per quadriennium non
negetur implerl, qua ratione quarta pars ejus per sin-
gulos IV annorum negatur impleri ? Verum si quis
nostram in hoc spernendam putat assertionem, |egat
beati Aurelii Augustini qusrtum de sancta trinitate
DE TEMPORUM RATIONE. _5

libellum, ubi de senarii numeri, in quo mundus factus


est, perfectione dissereus, etiam hujus quadrantis men-
tionem facere, imo et eum certi mysterii gratia per
omnipotentem conditoris sapientiam provisum faetum-
que docere non omisit. Unum enim, inquit, et duo
et tria, sex fiunt: qui numerus propterea perfectus
dicitur, quia partibus suis completur. Habet enim eas,
tres, sextam, tertiam et dimidiam, nec ulla pars alia,
qu_e dici possit quota sit invenitur in eo. Sexta ergo
ejus unum est, tertia duo, dimidia tria. Una autem,
et duo et tria consummant eundem senarium, cujus
perfectionem nobis scriptura sancta eommendat in eo
maxime, quod Deus VI diebus fecit opera sua, et
sexto die factus est homo ad imaginem Dei, et sexta
a_tate generis humani, filius Dei venit, et factus est
filius hominis, ut nos reformaret ad imaginem Dei.
Annus etiam unus, si XII menses integri conside-
rentur, quos triceni dies complent, talem quippe men-
sere veteres observaverunt, quem circuitus lunaris
ostendit, senario numero pollet. Quod enim valent
sex in primo ordine numerorum, qui constat ex unis ut
perveniatur ad X hoc valent LX in secundo ordine,
qui constat ex denis_ ut perveniatur ad centum. Sexa-
genarius ergo numerus dierum, sexta pars anni est.
Et paulo post: Proinde, inquit, per senarium primi
versus multiplicatur, tanquam senarius secundi versus,
et fiunt sexies sexageni trecenti et sexaginta dies, qui
sunt integri XII menses. Sed quoniam sicut mensem
cireuitus lunm ostendit hominibus, sic annus circuitu
solis animadversus est : restant autem V dies, et quad-
rans diei, ut sol impleat cursum suum, annumque con-
cludat: quatuor enim quadrantes faciunt unum diem,
quem necesse est intercalate ex cursu quadriennio,
quod bissextum voeant, ne temporum ordo turbetur.
Etiam ipsos V dies et quadrantem si consideremus
senarins humerus in eis plurimum valet: primo, quia
sicut fieri solet, ut a parte totum computetur, non sunt
Q
OPUSCULA SCIENTIFICAo

jam dies quinque, sed potius sex, ut quadransille


accipiatur pro die. Inde quia in ipsis quinque diebus
sexta pars mensis est, ipse autem quadrans VI horas
habet: totus enim dies, id est, cum sua nocte XXIV
horse sunt, quarum pars quarta, qui est quadrans diei,
VI horse inveniuntur. Ira in anni eursu senarius nu-
merus plurimum valet. Hmc de tanti auetoris ex-
cerpere dictis libuit, ut de natura bissexti mea_ pusil-
litatis sensum relegens, non solum hunc per senas
heras annuatim creseere, sed et multiplicem ejusdem
senarii humeri perfectionem, qua et annus ipse constat
ex ore doctissimi Tractatoris intelligas.

CAPUT XL.
QUARE SEXTO CALENDAS MART1AS INTERCALETUR_

OB hoc autem bissexti diem in mense Februario


p]acuit intercalate Romanis, quia hic brevior c_teris
et extremus anni mensis erat. Verum ideo nondum
exp|eto eo, quemadmodum .;Egyptii et Gr_ci decurso
totius anni sui curriculo 4facere volebant, ne omnino
discissa lege sua veteri, initium Martii mensis a
Februarii fine sejungerent. Ideo non ante sextum
Calendarum Martiarum diem, quia Deum Termi-
hum colentes, Terminalia sacra, qu_e vicesimotertio
mensis ejusdem die seine] instituerant, in alium diem
mutare prorsus non audebant : sed iis rite celebratis,
sic tandem necessarios a|iquandiu perplures, cres-
cente autem per setates seculi peritia, unum quadrantis
interponebant diem. Heu miseri desipientes, qui nes-
cientes eum, cujus regni non erit finis, qui dixit: Ego
sum prlncipium, quod et loquor vobis, Terminum
divino cultu honorandum, et ei sacra ac sacrificia cre-
debant agenda. Sed multo miserius dementes, qui
habentes promissionem regni ccelestis, his potius, qu_
termino sunt obnoxia adhserere perituri, quam ad
_eterna volunt properare, sine fine victuri.
DE TEMPOI_UM RATIONE.

CAPUT XLI.
QUOD ET LUNA QUADKANTEM HABEATo

INTER hmc autem meminisse debet calculator, ut


lunam mensis Februarii ca_teris annis XXIX dierum,
anno autem bissextili computer XXX sive illam ante
intercalatum quadrantem, seu postmodum terminari
contingat. Cujus adjeetione diei efllcitur, lunarem
tune annum, si communis sit, CCCLV, si embolismus,
CCCLXXXV diebus compleri. Palam namque ap-
paret quadrantem, de quo sermo est, non ad solis
tantummodo, sed ad luna_ cursum tuque pertinere :
quia si luna_ quoque quadrantem accommodate nega-
yetis, sed bissextili anno ejusdem quantitatis mensem
lunarem Februario, cujus et antea solebas, aptaveris,
fit profeeto ut et quartadecima luna paschalis ejusdem
anni, pridie quam debuerat adveniat. Ideoque pas-
chalis ratio vaeillet, et totius mox anni cursus titubet,
statusque ille semper inviolabilis circuli decennovenalis
magis magisque turbatus evertatur. Quare oportet,
ut sicut dictante quadrantis ratione, quarto anno,
quem bissexfilem dicimus in una eademque sexta Cal-
endarum Martiarum linea, verbi gratia, tertiam quar-
tamque solemus ponere feriam, ira etiam tune ibidem
lunam, verbi gratia, tertiam simul ac quartam com-
putare meminerimus. Hac semper industria pervi-
giles, ut cure lunam mensis Februarii tunc uno die
plus quam solebat habere feeerimus, in diebus tamen
Calendarum Martiarum excepto solum undecimo cir-
cull decennovenalis anno, ipsam quam et ante eonsue-
verat |una servet mtatem. Nam et ideo maxime lunm
quadrantem dandum monemus, ne major solito in Cab
endas Mart/as existendo, ratum paschalis observantim
cursum recto a tramite deflectat. Quibus autem quan-
tisve tempormn particulis idem _ quadrans ad-
crescat, majore qu_vsitu indiget: namque cure ipso
quadrante ethm crebra embolismorum interruptio, et
Q_
_8 OPUSCULA 8CIENTIFICA.

sa]tus quoque ratio, ne tota diseursus lunaris mensura


ad purum dignosci queat, obsistit.

CAPUT XLII.
DE SALTU LUN._o

DE quo tamen salm verisimile apparet, quod eum


citior quam vulgo putatur ]unaris ineensionis locus
et hora procreet. Nam quomodo fieri posset, ut per
annos denos et novenos unum necesse esset solito
dierum ]un_ numero auferri, si non hoc velocitas
aliqua lunaris gyri paulatim toto circuli decennovenalis
tempore procuraret? Quomodo e co_tra tarditate
cursus solaris agi probatum est, ut unus per quadrien-
nium ejus cursui dies augeamr. Hujus autem veloci-
tatis, et, ut ita dicam, anticipationis, tametsi ordo non
facile patet, mensura nequaquam latet. Constat enim
quia diminutio illa, atque ablatio diei unius, qum quo-
quo modo agitur, per denos et novenos annos tota con-
ficitur, hora per annos singulos, et uno punet% et nona-
decima parte unius puncti augetur. Dies namque
XXIIII habet horas, e quibus cure XIX totidem annis
cireuli decennovenalis distribueris, remanent V, has per
IIII multiplica, quia videlicet hora quatuor punctis
constat, tlunt XX, da singulos annis singulis, et remanet
unus : hunc divide per XIX et videbis quod ad saltum
lunve complendum, ut diximus, annuatim, hora et punc-
tus, et nonadecima pars puncti unius adcreseit. Non
ergo unis iisdemque vel articulis temporum, vel covli
climatibus lunm celebratur accensio, sed semper ali-
quanto citius quam prvecedenti mense provenerat, ut
sit unde unus anno nonodecimo transiliatur dies. Di-
versis autem locis circuli decennovenalis, diversi quique
calculatores hunc eundem lunge saltum inte_ponendum,
id est, mensem lunarem, qui cveteris annis tricenos dies
habere consueverat, unde triginta dierum esse facien-
dum putavere: et ratio quidem naturalis in promptu
est, cuncta hujusmodi crementa, vel detrimenta so[is et
DE TE_PORUMRATtO_. _9

lunee in partibus sequinoctiorum, ubi primo creata sunt,


initium finemque sortiri: solis quidem in verni, lunze
vero in autumnalis loco requinoctii. Denique Anato-
lius, qui verissime in vequinoctio verno initium mensium,
et caput circuli totius, terminumque decernit, non ipse
hanc in capite vel fine sui circuli deeennovenalis, sed
decimoquarto ejus anno, qui est ultimus ogdoadis,
mutationem lunze posuit, faciens illam ascendere in
_equinoctio de octava in vicesimam. At contra Victori-
us tertio ad finem ogdoadis anno, hanc interserendam
censuit ]unam Calendarum Januariarum, de quarta in
sextamdecimam convertens. Porto JEgyptii, in quorum
sententiam catholica nunc consentit ecclesia, eandem
mutationem primo anno circuli decennovenalis adfigunt,
facientes epaetas lunae annuas, quarum locus est in XI
Calendas Aprilis, de octavadecima in nullam facere
saltum. Ideoque annum eundem, si non bissextus adsit,
diebus trecentis quinquaginta tribus consummantes.
Quod etiam Dionysius in epistola tangere videtur, cure
air: A decimaquinta luna paschalis festi, anni, verbi
gratia, pr_ecedentis, usque ad decimamquartam sequen-
tis si communis annus-est CCCLIIII dies habebit : si
embolismus, CCCLXXXIIIL Quod si unus dies plus
minusve contigerit, evidens error est: excepto videlicet
anno primo szepe dicti decennovenalis cycli, quem a
decimaquarta ]una paschse ultimi, id est, nonidecimi
anni usque ad quartamdecimam lunam ejusdem primi
numerare curamus. Propter quod idem ultimus Epac-
tas, id est, adjectiones lunares XVIII _tunc retinens,
primo anno non XI ut in ceeteris annis fieri solet, sed
XII dies accommodat. Et quia XXX dierum fine
volvuntur, nldla epacta in principio ipsius cycli ponun-
tur. Secundus autem annus epactas XI suscipit. Et
ideo sicut diximus, a quintadecima luna paschae primi
cycli, usque ad finem ejus in communibus annis et em-
bolismis preefixos dies nos invenire non dubium est.
Hujusmodi ergo cogit diversitas, sex solum primos cir-
_0 OPUSCULA SCtENTIFICA.

cull decennovenalis annos s_quali nobiscum _vtate luuam


putare Victorinm. Nam deinceps inserta mutatione
sahus, una semper die majorem nobis earn usque dum
etiam nos finito earn circulo toto inserimus habere non
cessat : qui profecto salms non alibi aptius quam XH
Calendarum Aprilium die videtur anno reddendus,
propter originem videlicet quam pr_fati sumus condi-
tionis siderum, ut luna mensis Martii, quay eo fit die
vicesinm nona, dehinc vertatur in nonam. Sed sunt
qui hoc nobis in luna Novembris mensis agendum
magis antument: quatenus hujusmodi impedimentis
cure pr_oedentis anni fine absolutis, novum de c_etero
annum libero possint computo ingredi, juxta exemplum
videlicet ff__gyptiorum, qui hoc in penultimo anni sui
mense, qui est noster Julius facere perhibentur. Sed
sire hic, sire illic, sire alibi feceris, necesse est ibidem
ni faUor tres pariter menses undetricenorum computare
dierum.

CAPUT XLIII.
QUARE LUNA ALIQUOTIES MAJOR QUAM COMPUTATUR_
APPAREAT.

NOTANV_M sane, quod hujus ratio saltus ]tmaris,


Ionga sui facit exundantia crementi lunam aliquoties
majorem quam pumtur videri, adeo ut etiam die trice-
sima vesperascente i]lam non gracilem in ccv]o apparere
contingat, et quanto circtdi decelmovena|is terminus
amplius instat, tanto hoc crebrius patiatur ca_sa ex-
istente perspicua, quod salms ille, de qno loquimur, jam
maxima tunc sit ex parte perfectus. Sed in naturalis
assertione veritatis, qu_ et Niceno Concilio probata
firmatur, ha_c est speeialiter regula tenenda, ut ]uv.w
v_tatem nonjuxta quosdam a meridiana vel dimidia post
meridiem, sed a vespertina potius hora mutate noveri-
mus: quia nimirum luna qu_ vespere primum mundo
exorta est vespertinis ex eo semper horis necesse es t
aliam aliamque sumat a_tatem, singulas quasque vicenis
DE TEMPO_UM_._TIO_E. 231

et quaternis explicans hods, sicut e contrario sol qui


mane primo ortus est, teste Genesis scriptura a mane
usque ad mane diem complevit unum. Quid enim
rationis est, luna_ mutationem meridianis computari ab
boris, cure nec imposita tunc in cwJo, nec sit regressa
super terrain, sed nec ulla legis solennia meridianis vel
pomeridianis, sed omnia vespertinis incJpiant simul et
consummentur in horis ? Nisi forte quia Adam peceans
ad auram post meridiem increpatus a Domino, et de
paradisi gaudiis est pulsus, ad remunerationem c_vlestis
vit_, quam seculi hujus a_rumna mutavimus, mutatio
lunaris, qu_ crementis decrementisque perennibus la-
bores nostros imitatur, in ea specialiter qua exulare
c_pimus debuit hora notari: ut ex ipsa lunaris hora
mutationis quotidie versiculi illius admoneremur: quia
stultus ut luna mutatur: nam sapiens cure sole permane-
bit, suspiraremusque ad illam ardentius vitam pace
_terna beatissimam, quando erit lux lun_ sicut lux
solis, et lux solis septempliciter sicut lux VII dierum.
Verum quia sicut scripture est, a luna signum diei festi,
et quo modo prima lun_ lux a vespera mundum irra-
diavit, ita omnis dies festus in lege a vespera initiari, in
vesperam perfici debere pr_cipitur, congruentius _tas
lunaris a vespertina hora quam aliunde nova computa-
bitur: eandemque _tatem quam vespere inchoat, se-
quentem usque servabit ad vesporam. Et siquidem
cam paulo ante vesperam accendi a sole contigerit, mox
sole occidente primam computari et esse necesse est :
quia videlicet illam temporis horam, qua primum terris
fulgere c_pit, adiit. Sin autem post occubitum solis
accendatur, non tamen primam priusquam vesperam
viderit, sed tricesimam potius oportet _stimare. Etiam
si XXIII horas post occasum solis accensa suppleverit,
illam tamen quam oceidente sole habuerat, ne primm
conditionis ordo turbetur, usque ad alium ejus occasum
retinere debebit mtatem. Nec mirum lunam cum tot
horas nova transegerit manifestam in c_lo monstrari,

_V
23_ OPUSCULASCIENTIFICA.

cure aliquoties efiam sexta vel septima post accenslonem


appareat hora. S_epe namque evenit, maxime posita ea
in Ariete_ una eademque (lie ilia mane simul et vespere
cerni, motu videlicet ac ascensionis circa meridiem
facto. Quod si qui gravius hulc insistens qu_stioni,
dixerit se novam lunam eo auno quo salms inserendus
est, hoc est, ultimo circuli decennovenalis biduo prius-
quam prima caneretur multis cure testibus vidisse, id
est, quarto Nonarum Aprilium die, cure ejusdem anni
XIIII luna paschalis in circulo memorato XV Calen-
datum Maiarum sit adnotata, ideoque non nisi pridic
Nonas Apriles essc prima valeat_ rationemque a nobis
hujus caus_e exegerit, hic nostra pusillitas, ne sui fra-
gilitate deficiat, ad patern_e, imo divina_ auctoritatis
auxilium concurrat. Patern_e etenim auctoritatis sub-
sidio fulcimur, dum Nicsm_v Synodi scita sectamur, qum
quartasdecimas festi paschalis lunas tam firma stabili-
tate pr_efixit, ut decennovenalis earum circuitus nus-
quam vacillare, nunquam fallere possit. In quo videli-
cet circuitu, lunam paschalem anni de qun agitur H
Nonas Aprilis fieri prhnam nulli calcu]anfium in dubio
est. Ideoque hanc aliter definite nulli fidelium fas est.
Quid enim ? numquid credendum est quia illam quam
nos IIII tqonas Aprilis novam vidimus lunam, nemo
viderit de illis CCCXVIII Pontificibus qui in Nicmno
Concilio residebant ? Nemo de minorum ccetu graduum,
qui illorum consiliis aderant et statutis ? Et non potius
intelligendum, quia cure lunam anni illius paschalem a
pridie Nonas Aprilis incipere signabant, aliud majus
periculum per hoc declinaverint, ne videlicet si aliter
decernerent, indissolubilis ille communium annorum et
embolismorum status solveretur, quem inviolabiliter
observandum divina_ legis auctoritate Hebr_eis traden-
tibus agnoverant. Sed et specialibus divin_e auctori-
tatis indiclis observantiam ]unarem quam tenemus de-
fendimus. Legimus namque seribente B. Cyrillo Alex-
andrise Episcopo, quia Pachomius monachus insignis
DE T]_MPORUM RATIONE.

factis apostolic_ gratis, fundatorque _gypti ccenobio-


rum ediderit ad monasteria qu_ regebat ]iteras, quas
angelo dictantc perceperat, ut non errorem incurrerent
in so|ennitatis paschalis ratione, scirentque lunam primi
mensis in anno communi et embolismo. Legimus eodem
referente Cyrillo, quia si non scripsisset Synodus Ni-
cmna cyclum lunarem primi mensis, sufllceret cyclus
lapidis Selenitis in]Perside ad exemplum rationis pascha-
]is, cujus candor interior cure luna primi mensis crescit
et decrescit. Legimus item scribente sancto Paschasino
Li|yb_i Antistite ad beatissimum Papam Leonem,
quia tempore Zosimi Pap0v cure esset ultimus circuli
decennovenalis annus, et declinarent quidam deeimo
Calendarum Maiarum die Pascha tenere, eelebrantes
octavo die Calendarum Aprilium, id est, pro embo]ismo
communem tenentes annum, qu_e esset paschalis obser-
vanti_v veritas multiplici miraculo supernm virtutis
claruerit. Qu_dam, inquit, vilissima possessio Melthi-
nas appellatur, in montibus arduis ac sylvis densissimis
constituta, il]ic perparva atque vili opere constructa
ecclesia est, in cujus baptisterio nocte sacrosancta pas-
chali, baptizandi horn, cure nullus canalis, nulla sit
fistula, nec aqua omnino vicina, fons ex sese repletur,
paucisque qui fuerint consecratis, cure deductorium
nullum habeat, ut venerat aqua, ex sese discedit. Tunc
ergo sub sanct_ memorim Papa Zosimo usque ad lucern
aqua non veniente, non consecrati qui bapfizandi fuerant
recesserunt. Ilia vero nocte qum lucescebat in diem
Dominicam decimo die Calendarum Maiarum, fons
sneer horn competenti repletus est, evidenti ergo mira-
culo claruit, occidentalium partium fuisse errorem.
Liquet itaque quia vetus h_ec de hae rotate lunari qums-
tio est, etiam olim beati Papse Leonis industria dili-
genter exquisita, ipsa est quve longam inter orientis et
occidentis ecclesias gravemque controversiam fecit.
I-I_c et HJlarium papam post tot Nicv_ni concilii tem-
pora novum cyclum petere, et Victorium Paschalem
O_VLA SOIENTIFICA.

novum eondere persuasit. In hujus certamine pr_fatus


papa Leo, adnitente Prospero viro doctissimo ac dis-
ertissimo vincere sedulus, instans tandem unanimitate
eorum, qui Nic_ena_ synodi decretis invincibiliter adhse-
rebant, laudabiliter vinci gaudebat. Unde mihi meisque
in eadem qumstione nil melius agendum, nil dicendum
reperio, quam quod ilium fecisse comperio, qui nobis
in tantum scientia, merito, auctoritate pr_ecellit, certain
videlicet patrum reverendissimorum sententiam in eis
qum nobis dubia sunt et incerta sectari. Neque enim
putandum est, nos vel acutius antiquis diversitatem
lunaris discursus deprehendere, vel sa]ubrius posse
dignoscere, qu_e in eadem diversitate potissimum sit via
sequenda.

CAPUT XLIV.
DE CIRCULO DECENNOVENALI.

DECElqlqOVENALIScirculi ordinem primus Eusebius


Cmsare_ Pala_stina_ Episcopus, ob quartas decimas
lunas festi paschalis, ipsumque diem Paseha_ inveni-
endure composuit, eo quod luna cujuslibet mtatis post
tantum temporis ad eundem redeat anni solaris diem:
non quod 2Egyptus, vel cmtera per orientem Christi
ecclesia verum eatenus lunm cursum, vel diem nesci-
erit rite invenire paschalem, sed quia ea qua_ ipsis
temporibus annuatim cum labore investigata, et per
orbem mandata sa_pius in qua_stionem venire solebant,
facilius prmfixa semel regula circulari semper obser-
vari, et sine scrupulo ambigendi poterant edisci.
Denique fertur antiquitus Alexandrina_ ecclesia_ an-
tistiti delegatum, ut officiose operam curamque inves-
tigationi computi paschalis impenderet, quatenus Pon-
tifici apostolica_ sedis adnuncians, per eum diem Pas-
chin solennem ceeteros eeclesiarum principes agnoscere
faceret. Unde beatissimus Papa Leo Martianum prin-
eipem postulans, ut Alexandrino Antistiti delegaret,
quatenus Paschale sancti Theophili, in quo VIII Cal-
endarum Maiantm die Pascha videtur affaxum, dili-
genti perscrutaremr examine, arbitratus ab eo non
recte memoratum diem fuisse conscriptum, inter alia
haec dicit. Studuerunt quidem saucti patres occa-
sionem hujus auferre, onmem bane curare A]exandrino
Antistiti delegantes, quoniam apud _gyptios hujns
supputationis autiquitus tradita videbatur esse peritia,
per quem quotaanis dies prsedictm solennitatis sed_
apostolicve indicaretur, cujus scripti ad ]onginquiores
eeclesias indicium generare percurreret. Verum ut
hujusmodi labor aliquando quiesceret, composuit me-
moratus vir circulum nunc ]onge lateque notissimum,
quo decimasquartas lunas primi mensis ex ordine com-
prehendendo, diem Paschae, qui mox sequenti domi-
nica futurus erat, facillime cuilibet inveniendum re-
linqueret. Cujus circuli Proterius Aiexandrina_ urbis
Antistes, ad inquisitionem saneti Papm Leonis, lucu-
lentissimam reddens rationem, talis rescripti ab eo
meruit tenore prmdicari. La_tificaverunt me literae
dilectionis turn, quas frater et coepiscopus noster Nec-
tarius pio adportavit officio. Oportebat enim ut ab
Alexandrinse ecclesia_ Prsesule talia scripta ad sedem
apostolic.am mitterentur, qum ostenderent magisterio
beatissimi Petri apostoli hoc ab initio per beatum
Marcum ejus discipulum didicisse r_gyptios, quod
constat credidisse Romanos.

CAPUT XLV.
Dig EMBOLISMIS ET COMMUNIBUS ANNIS.

DIVIDITUR autem circulus idem in embolismos, an-


nosque communes, quos Hebrseorum quoque priscorum
auctoritate constat observatos : communes quidem an-
nos, id est, CCCLIV dierum XII, embolismns autem
id est, CCCLXXXIV dierum, continens VII. Pri-
mus namque et secundus communes: tertius est
embolismus: quartus et quintus communes: sextus
embolismus: septimus communis: octavus embolis-
OPUSCULA
SClENTIFICA.

mus : nonus et decimus communes : undecimus embo-


lismus: duodecimus et tertiusdecimus communes:
quartusdecimus embolismus: quintusdecimus et sex-
tusdecimus communes : septimusdecimus embolismus :
octavusdecimus communis: nonusdecimus embolismus.
Qui utrique, sicut et supra dictum est, ab exordio
primi mensis, quem Hebra_i Nisan vocant, hoc est,
ab accensione luna_ paschalis initium sumunt, cujus
exordium mensis hae regula debet observari, ut nun-
quam luna paschse XIV vernum pra_cedat a.quinoc-
tium, sed vel in ipso a_quinoctio, hoc est XII Calen-
darum Aprilium die, vel eo transgresso legitima pro-
cedat. Unde fit, ut ab octavo Iduum Martiarum,
usque in Nonarum Aprilium diem lunaris anni sint
quaerenda primordia. Ipsa autem luna decimaquarta,
cure primum XII Calendas Aprilis, cure novissime
XIV Calendas Maias occurrendo, diem festi pasehalis
ab XI Calendas Aprilis, usque in VII Calendas Maias
faciat inquirendum. Embolismorum autem, sicut Dio-
nysius air, ista ratio probatur existere, quod annorum
communium videtur damna supplere, quatenus ad
solare tempus lunaris exequetur excursio. Quamvis
enim solis annuum cyclum per singulos menses luna
circumeat, tamen ejus perfectionem duodecim suis
mensibus implere non prsevalet. Denique in annis
communibus ad rationem solaris ann] undecim dies
luna_ deesse cernuntur. In embolismis vero decem
et novem diebus eundem annum videtur solarem luna
transcendere. Et Hebra_i quidem, qui solos lunares
in lege noverant, et observabant menses, juxta natu-
ralem lunea cursum tricenis, undetrieenisque diebus
communium annorum menses duodenos explicabant_ et
tertio vel secundo ubi deeebat anno, tertiumdecimum
in fine anni mensem triginta dierum apponebant em-
bolismum. Porro Romani qui dispares habent men-
ses, non unoquolibet in loco embolismos computando
interponcre voluerunt, sed potius ubilibet mediis anni
DE TEMPORVMRATIOSE. _7

temporibus vacuum congruumque inter Calendas lo-


cure invenire potuissent. Primam igitur embolismo-
rum lunam quarto Nonas Decembris, secundam quarto
Nonas Septembris, tertiam pridie Nonas Martias,
quatrain pridie lgonas Decembris, quintam quarto
Nonas Novembris, sextam quarto _qonas Augusti,
septimam tertio Nonas Martias, nasci dixerunt: soler-
tissime quantum potuerunt curantes, ut cujuscunque
a_tatis lun_ in Calendas occurrisset, ipsa ejusdem
mensis luna diceretur esse putanda. Quod tamen non
usquequaque valuerunt obtinere propter prmfixum
paschalis luna_ cursum, cujus cure extrema nonnun-
quam in Calendas Maias incurrant, et secundum quo-
que v¢l etiam tertium post Calendas diem teneant,
non tantum Maii mensis, sed potius Aprilis lunar, sicut
semper esse dicenda est.

CAPUT XLVL
v_ OaDOAVZ_T H_VZCAV_.
EST et alia pra_fati circuli divisio, qua in ogdoadem
et hendecadem id est in VIII ct in XI distinguitur
annos, eo quod octavo et undecimo anno ]una pas-
chalis supremas sum uativitatis metas subeat, et utrum-
que eorum solito embolismis more tmus communis
prmcedat annus: vel certe quia antiquis visum est
VIII annos solares totidem lunaribus annis dierum
numero mquari, quod ab eruditioribus a_vo sequente
doctoribus expertum est, nisi annis XI adjectis, ne-
quaquam fieri posse, ad indicium utriusque observa-
tionis ogdoadibus est et hendecadibus tota luna_
digesta conversio. Namet Gra_ci quondam, quos
et antiquissimi Romanorum perhibentur imltati, cure
ad ]una_ cursum adhuc annos computarent, VIII annis
communibus pari ratione confectis, embolismos trium
mensium pariter intercalabant. Si enim octies un-
decim, et quartam partem volueris supputare, XC
dies, hoe est, tres menses efllcies. Verum etiam nunc
OPUSCULA SCIENTIFICA.

strut qui solis veto annos totidem annis lunaribus,


itemque solis XI totidem putant snnis ]unaribus die-
rum _qualitate componi. Ubi primo dicendum, quod
absque uUa contradictione est: Si octoni anni utri-
usque sideris aliquando longitudine concordant, sem-
per idem facere habebunt, neque ullum undenorum
annorum mqualitas locum inveniet. Si autem vel se-
reel XI anni amborum simul incipiunt, simulque
terminantur, semper ipsum facturi sunt, nee erit
quando octonorum concordia redire possit annorum.
I)eiraie numerus ipse pulsandus, videndumque quia
octo anni solares habent dies, exceptis bissextis,
MMDCCCCXX, octies enim trecenteni sexageni et
quini, faciunt IIMDCCCCXX. At lunares anni
totidem vide quot habeant dies, octies trecenteni
quinquageni et quaterni, faciunt MMDCCCXXXII,
adde XC trium mensium embolismorum dies, fiunt
MMI)CCCXXII. Sed duo qui minus habentur in
ogdoade solari duo_nn bissextorum sperant adjee-
tione supplenda. Videamus et hendecadem utrius-
que sideris, si forte ibi sol bissextile qu_erat auxilium.
Utrumque enim tempus necesse est una regula com-
plectatur, undecies treceni sexageni et quini, fiunt
IIIIMXXV. Item undecies trecenteni quinquageni
et quaterni, fiunt MMMDCCCXCIIII. Adde em-
bolismorum mensium dies CXX, fiunt IIIIMXIIII.
Tolle unum saltus diem, remanent IIIIMXIII. Vide
igitur si hic opus habeat hendecas solis subsidio bis-
sextili, ut additis videlicet duobus vel tribus diebus,
lunarem compensate sufllciat hendecadem. Non uti-
clue eget quadrantili juvamine ad vequiparandam lunm
hendecadem, quam duobus insuper diebus exuperare
probatur, seal suis potius superabundat diebus, quod
minus est in ogdoade solis adimplet. Liquidoque
patet in horum concordatione temporum nihil prm-
judicare bissextos, sed quotquot in circulo decenno-
vena]i ineurrerint, omnes utroque sideri, juxta quod
DE TEMPORUM
RATIONE. _)

supra docuimus_ vvqualiter esse proficuos. Denique


ut rei ipsius evisceremus interna, primo alLvzocirculi
decennovenalis null_ sunt epact_, qula in XI Ca|endas
Apriles ]unse finitus est cursus. Item nono ejusdem
circuli anno, id est, post dies, MMDCCCCXXII nono
Calendarum Apri]ium die trigesima est luna, quod
etiam epaetarum quse tunc XXVIII sunt, ordo mani-
£este testatur. Quid ergo opus erit ad completionem
luaaris ogdoadis duos solaris cursus superadjicere dies,
id est decimum et nonum Calendarum Apriiium, si
hoc duo bissextiles poterant perficere dies._ Non
ergo duos dies, qui in ogdoade solis a ]unari ogdoade
minus sunt, duorum intercalatione bissextorum, sed
duorum magis qui in hendecade ejus a lunari plus sunt
adjectione supplentur. Nec nocet quod saltum lunee,
quem quidam in ogdoadis initio ponunt, in hendecade po-
nendum memoravimus. Ubicunque enim interposueris,
eodem proposita quavstio fine so]vetur, et habet circu-
]us decennovenalis menses solares CCXXVIII lunares
CCXXXV dies exceptis bissextis VIMDCCCCXXXV,
decies novies enim duodeni CCX_XVIII, adde VII
fiunt CCXXXV. Item decies novies trecenteni sex-
ageni et quini VIMDCCCCXXXV: Decies novies
trecenteni quinquageni et quaterni ¥IMDCCXXVI,
adde embolismorum VII mensium dies CCX fiunt
VIMDCCCCXXXVI, subtrahe unum saltus tunaris
diem, et uno eodemque dierum numero so]is et lunve cur-
sum decennovenalem eyclum ineludere probabis. Item
ogdoas solis habet menses XCVI luna_ autem XCIX
hendecas vero solis menses habet CXXXII, lunae au-
tern CXXXVI. De numero dierum supra dictum
est.

CAPUT XLVII.
DE ANNISDOMINIC_INCARNATIONIS,
PRIMO decennovenalis eirculi versu temporum ordo
prmfig_r, quem Greci calcu|atores a Diocletiani prin-
_) OPUSCULA SCIENTIFICA.

cipisannis observavere. Sed Dionysiusvenerabilis


abbas Romaum urbis,etutriusque lingum,Gr_cm vide-
licet
ac Latinmnon ignobiliprmditusscientiapaschales
scribenscirculos,
noluiteis,sicutipse testatur,
memo-
riam impiiet persecutorisinnectere,sed magis elegit
ab incarnationeDomini nostriJesu Christiannorum
tempora prmnotare,quatenus exordium spei nostr_e
notiusnobisexisteret, et causa reparationis humanm,
id est,passioredemptorisnostrievidentius eluceret.
Qui in primo suo circuloquingentesimumtricesimum
secundum dominicm incarnationis annum in capitepo-
nendo, manifestedocuitsecundum suicirculi annum
ipsum esse, quo ejusdem sacrosanct_ incarnationis
mysterium ccepit. Quia enim lunaris circulus decen-
novena]is est, solaris autem XX et VIII conficitur
annis, multiplicatis per se invicem ambobus, summa
DXXX et II colligitur annorum. Qua tandem replicata,
totus solaris lunarisque recursus ordo in se sua per
vestigia revolvitur, eandemque decennovenalis lunaris-
que cycli annum, easdem epactas lUnml solis quoque
dies concurrentes, eandem quartamdecimam lunam,
eundem dominicm Paschm diem ac lunam ipsius ex
ordine restituens. Quod etiam Victorius, quamvis
alterius institutionis paschalem condens, deseripto tot
annorum circulo manifeste probavit. Quia ergo secundo
anno circuli quem primum Dionysius scripsit, quin-
gentesimus tricesimus tertius ab incarnatione Domini
completus est annus, ipse est nimirum juxta concursus
siderum ille, in quo incarnari dignatus est: quia hic
secundus annus decennovenalis octavusdecimus est cycli
lunaris, XI habens epactas, V coneurrentes septimanm
dies, ]unam paschm decimamcluartam VIII Ca]endas
Apriles, omnia tunc fuere simillima, et si esset qui tunc
Pascha more nunc ecclesiis usitato die dominiea faeeret,
ipsa nimirum dies, quo modo hic adnotatum est, VI
Calendas Apriles veniret, ac lunam haberet decimam-
sextam. Denique Dionysius ipse nobis quodammodo
DE TRMPORUM RAT|ONE° _|

tacite _ dicimus in paschalibus qu_ scripsit argtl_


mentis ostendit, ubi ad inveniendum quotus sit annus
circtili decennovenalis, sumere annos Domini, et prigs-
quam bus per X et IX partiamur unum prsecipit adj|-
cere, significans illo incarnato unum ciretili decenno-
venalis annum jam fuisse completum. Item ad sclendum
tiUotUs sit annus cycli lunaris, sumere monet annos
Domini, et subtrahere semper duo, ac sic per X et IX
partiri, ut videlicet duobus, qui reliqui tune erant, annis
sublatis, c_teros calcu]atos per nonamdecimam pattern
dividens, quod reliquum foret teneret. Porto ad in_
_estigandum quot sint epactsv lunares, annos Domini
rite sumere, dividere, multiplicare. Item dividere, sed
_ullo dempto vel addito jubet : quia nimirum secundo
decennovenalis eycli anno, incipientes epaet_v ad inve-
niendum suum stature, addi quid vel demi de annis
Domini qui secum inchoaverant, minime poscebant_
Item si velimus scire adjectiones solis, id est, concur°
rentes septimansv dies, sumere annos Domini jubet, et
addita quarta parte, IIII insuper regulates semper
adjicere docet, ac sic tandem per VII partiri, quia
mmlrum V erant concurrentes anno quo natus est Do-
minus, ut et computandi fixa series procurrere posset,
neceesse habeat computator IIII qu_ pr_cesserunt
ann ectere. His igitur ita se habentibus, annum passi-
onis dominiese diligenter inquirere_ nec ignota qu_rendi
via est, si non eomputus errat alicubi. Habet enimj ni
}'allot, ecclesisv tides, Dominum in came paulo plus
quam XXXIII annis usque ad sua tempora passionis
vixisse, quia videlicet XXX annorum fuerit baptizatus,
sieur evangeHsta Lueas testatur, et tres semis annos
post baptisma prwdicaverit, sieur Johannes in Evange]io
suo non solum commemorato redeuntis Pasch_ tempore
perdocet, sed et idem in Apocalypsi sua. Daniel quo-
que in suis visionibus prophetice designat. Sancta
siquidem Romana et Apostolica ecclesia hanc se fidem
tenere et ipsis testatur indiculis, qu_e suis in cereis annu-
R
_4_ OPUSCULA SCIENTtFICA.

atim scriberc solet, ubi tempus dominicm passionis in


memoriam popu|is revocans, numerum annorum triginta
semper et tribus annis minorem quam ab ejus inearna-
tione Dionysius ponat, adnotat. Denique anno ab ejus
incarnatione juxta Dionysium septingentesimo primo,
Indictione quartadecima, fratres nostri qui tunc fuere
Romm, hoc modo se in natali Domini in cereis sanct_e
Mariee scripture vidisse, et inde descripsisse rei'erebant :
A passione Domini nostri Jesu Christi anni sunt
DCLXVIIII. Quoniam i_tur, ut supra memoravimus,
DXXXII annis circulus paschalis circumagitur; his
adde XXXIII vel potius XXXIIII ut ilium ipsum quo
passus est Dominus attingere possis annum, fiunt
DLXVI. Ipse est ergo annus dominicm passionis et
resurreetionis a mortuis. Quia sicut quingentesimus
tricesimus tertius primo, ita quingentesimus sexagesi-
mus sextus tricesimoquarto per universos solis et lunve
concordat discursus. Et ideo circulis beati Dionysii
apertis, si quingentesimum sexagesimumsextum ab in-
carnatione Domini eontingens annum, quartamdecimam
lunam in eo IX Calendarum Aprilium quinta feria
repereris, et diem Pasch_e dominicum VI Calendarum
Aprilium luna decimaseptima, age Deo gratias, quia
quod qu_erebas, sicuti ipse promisit, te invenire donavit.
Nam quod Dominus XV luna feria sexta erueem
ascenderit, et una sabbatorum, id est, die dominica
resurrexerit a mortuis, nulli licet dubitare catholico, ne
Legi, qua_ per agnum Paschalem decimaquarta die
primi mensis ad vesperam immolari prvecipit, pariter et
Evangelio, quod Dominum eadem vespera tentum a
Judveis, et mane sexta feria crucifixum ac sepulture,
prima sabbati resurrexisse perhibet, videatur incredu-
]us. Quod autem VIII Calendarum Aprilium cruci-
fLXUS,VI Calendarum earundem die resurrexerit, mul-
torum late Doctorum ecelesiasticorum constat sententia
vulgatum. Quamvis Theophilus Ca_sariensis, antiquus
videlicet vicinusque apostolicorum temporum Doctor,
DE TEMPORUM
RATIONE. 2_

in epistola synodica, quam adversus cos qui decima


quarta luna cure Judt_is Pascha celebrabant, una cure
caeteris Pahestina_ episcopis scripsit, ita dicit. Et ira-
plum non est ut passio dominica tanti sacramenti myste-
rium foras Iimitem excludatur. Passus namque dominus
ab XI Calcndas Apriles, qua noete a Judaeis est traditus,
et ab VIII Calendas Apriles resurrexit. Quomodo
tres dies foras terminum exc]udentur ? Constitutumque
est in ilia synodo, ut ab XI Calendas Apriles usque in
VIII Calendas Maias Pascha debeatF
observari, ut in
eodem libro superius scripture est. Nam Galli qua-
cunque die VIII Calendas Aprilis fuisset, quando
Christi resurrectio fuisse tradebatur, pascha semper
ce]ebrabant. Sin vero annum qualem quaerebas, in ]oco
quem putabas invenire non potcris, vcl Chronographo-
rum incurise, vcl tua_ potius tarditati culpam adscribe,
tantum diligentissime cavens, ne Chronicorum scripta
defensando intemerabile ]egis vel Evanffelii testimonium
videaris impugnare, dicendo dominum saivatorem vel
XV vel XVI imperil Tiberii Ca_saris, vel XXIX aut
XXX suze wtatis anno saerosanetum crucis subisse
mysterium, cure Evangelia manifeste significent, XV
anno Tiberii Przecursorem Domini prwdicare ccepisse,
ipsumque mox inter alios baptizasse Jesum, incipientem
jam fieri quasi XXX annorum.

CAPUT XLVIIL
DE IN DICTtON1BUS.
SECUNDUSordo circuli decennovenalis complectitur
Indietiones XV annorum eircuitu in sua semper vestigia
reduces, quas antiqua Romanorum industria comperi-
mus ad cavendum errorem, qui de temporibus forte
oboriri poterat, institutas. Dum enim, verbi gratia,
quilibet Imperator medio anni tempore vita vel regno
decederet, poterat evenire ut eundem annum unus
historicus _ejusdem regis adscriberet temporibus, eo
quod ejus pattern regnaret : alter vero historicus eundem
_44' Ot"USCULA
s_m_ri_cA.

successori nilus potius attitulandum putaret, co quo_


cthic partem tuque ejus haberet in regno, gerum ne
per hnjuscemodi dissonanfiam error tcmporibus ino|es-
ceret, statuerunt Indictiones, quibus uterque scriptor,
_mo eti_an vu|gus omne, temporum cursum fac_hme
servaret, quas pro facilitate quoque calcnlandi XV esse
voluerunt, ut pianissimo numero, et ad multiplicandum
promptiasimo compendiosius transacti temporia status
in memoriam possit reduci. Quidam autem putant,
quia quondam in republica post censure quinto anno
peractum. Urbs Roma lustrabatur, ad indieium ternm
]ustrationis et census Indictiones esse conditas. Inci-
piunt autem Indictionea ab VIII Calendas Octobris,
ibidemque terminantur.

CAPUT XLIX.
ARGUMENTUM INVENIENDI QUOTA sIT I_DICTIO.

Hoc autem argumento quota sit anno quocunque


computare volueris Indictio reperies: sume annos ab
incarnatione Domini quotquot fuerint in pr_esenti:
verbi gratia, DCCXXV, adde semper tria, quia quarta
Indictione secundum Dionysium natus est Dominus,
fiunt DCCXXVIII ha_c partire per XV quindecies
quadrageni, sexcenti, quindecies octoni centumvies,
remanent octo: octava est Indicti6. Si vero nihil
remanserit, dechna quinta eat.

CAPUT L.
DE EPACTIS LUlqARIBUS.

TERTIA prmfati circuli llnea continet epactas ]unares,


qu_e ad cursum solis annuatim undenis diebus accres-
cere aolent, inde epacta_ Gra_co vocabulo, id eat, adjec-
tiones dictm, quod per annos singulos XI dierum, ut
diximus, accumulentur augmento. Vel certe quia ad
inveniendas quota_ sint lunas Calendarum XI per
totum adjicluntur annum, ut supra docuimus : epactm
jure, id est, adjectiones vocantur, et quidem per totum
DE TBHPOR_ RATIOSE. _1_

anni vertenfis orbem suos qu_lue dies habet adjecfiones


lunares, XL Nam, verbi grath, si hodie cure scribo
quinta est luna, isto ipso die post annum decimasexta
crit luna, post duos annos vigesimasepthna : post tres,
octava : nec eadem hue qum nunc est priusquam XXIX
annorum peracto circulo redit. Sed proprie qum in
circulo decennovenali annotat_e sunt epact_, lunam
quota sit in XI Calendas Apriles, ubi paschalis est festi
principium, signant : hanc pr_efixam sui cursus reguhm
semper observantes, ut quoties minorem XV numerum
habent, pasehalem lunam prmferant: quoties autem
majorem, in sequentem lunam pascha qumrendum prve-
monstrent. Quia nimirum lunve paschalis plenitudo
non mquinoctium pr_eire, sod sicut in principio creatu-
rarum ordinatum est, sequi potius debet, quando pri-
mum ortus est sol inchoatione diei vernum tenens
a_quinoctium, deinde orta est tuna in inchoatione noctis
autumnalis vequinoctii tenens ipsa particulam. Unde
multum errare constat eos, qui lunge paschalis initium
a tertio Nouarum Martiarum die qua_rendum definiunt :
quia videlicet ibi nata luna ante tempus wquinoctii
plenilunium ostendit. Ideoque solennitati paschali in-
habilis est, in qua, sicut diximus, primum solem primi-
tiv_e creationis stature, ac deinde lunam necesse est
conscendere, ut ethic per mquinoctii transgressum
longitudinem noctis superet, et illa per plenilunium
totam ejus quantulacunque est longitudinem illustrct.
Quod ad Christi et ecclesi_e sacramentum respicere,
nemo est fere qui ambigat: de quo et in primordiis
hujusce opusculi aliqua perstrinximus, et nunc paucis
replicemus. Quia sicut ltma et stellm non a seipsis, ut
perhibent, sed a sole habent ut luceant, sic et ecclesia,
sanctique omnes non sum merito virtutis, sed gratia
largitoris habent bonum quo vivunt. Et sicut non
nostri vigore arbitrii fortitudinem nostram, sed iIlo nos
suscipiente, illius misericordia prmveniente custodimus,
nec suflieientes sumus cogitare aliquid a nobis quasi
_4_ OPUSCULA SCIENTIFICA,

ex nobis, sed sufllcientia nostra ex Deo est, ira etiam


in tempore quo nostrm redemptionis insignia celebra-
mus, solaris perfectio splendoris qu_e illuminat, lunarem
qu_e illuminatur antecedere debet.

CAPUT LI.
QUOMODO ERRENT QUIDAM IN PRIMI MENSIS INITIO.

S_I) error eorumqui aliter sapiunt, vide an ipsis saltem


qui hujusmodi condunt leges iniquas, et scribentes injus-
titiam scribunt, ratus ae veritate videatur esse suirultus.
Vietorius qui iUorum circulos seripsit, dieit in prologo
ejusdem operis inter alia sic: Latini namque a III
Nonarum Martiarum usque ad IIII Nonas Aprilis, die-
bus scilicet XXIX observandum maxime censuerunt,
ut quocunque eorum die luna fuerit nata ei_ciat primi
mensis initium, cujus luna decimaquarta si feria sexta
provenerit, subsequens dominieus, id est, luna decima-
sexta festivitati paschali sine ambiguo deputetur. Sin
autem die sabbati plenilunium esse contigerit, et conse-
quenti dominieo luna deeimaquinta reperire, eadem
hebdomada transmissa, in alterum diem dominieum, id
est, lunam vigesimam secundam transferri debere Pas-
cha dixerunt : ne minus ejusdem dominici peragendo
mysterio destinarent quam sextamdecimam, nec amplius
quam vigesimam secundam lunam aliquando reciperent,
eligentes potins in lunam vigesimam seeundum d_em
festi paschalis extendi, quam dominicam passionem ante
lunam quartamdeeimam ullatenus inchoari. Quartas-
decimas porto lunas mensis ejusdem a XV Calendarum
Aprilinm, usque in XVI Calendas Maias asserunt esse
servandas. Item in fine ejusdem prologi, Cure vero con-
tigerit, inquit, lunam vicesimamseptimam sabbato, vel
maxime die Calendarum Januariarum provenire absque
bissexto, noverit Sanctitas vestra, quod Pascha XIII Ca-
lendasApriles secundum Latinos haud unquam celebran-
dum, etiamsi luna conveniat, penitus invenituro Aut VIII
Calendas Maias secundum Y/_gyptios, quod aliquoties
DE TEMPORUM RATIONE. _$b7

observandum est, reperiri non posse. Videamus ergo


Latinos suos quomodo commender Victorius. Dicit eos
max[me ieensuisse a III Nonas Martias natam lunam
efllcere primi mensis initium, et decimasexta luna die
dominico Pascha celebrandum. Et iterum dicit, nun-
quam XIII Calendas Apriles, etiamsi luna convcniat,
Paseha celebrandum secundum Latinos, sed magis se-
cundum tEgyptios VIII Calendas Maias. Constat
autem ]unam III Nonas Martias natam, XIII Calendas
Apri]cs esse sextamdeeimam. Obsecro te, sancte
frater Victori, si III Nonas Martias nata luna faeit
primi mensis initium, quid rationis est, ut non in eo Pas-
cha celebremus, sed potius allure diiferamus in men-
sere ? cure ]ex toties imperet, ut omnes qui possint in
primo mense Pascha faciant, Soli autem qui in via
fuerint et immundi secundo hoe mense celebrent. _
Quid est, rogo, quod addis, absque bissexto ? An forte
quia quando Calendse Januaria_ sabbato sunt, tertia-
decima Calendarum Aprilium dies in dominicum occur-
rit, si bissextilis annus non est, si autem bissextus
intercesserit, eadem dies secunda feria provenit, docere
vis cure secunda feria fuerit XIII Calcndas Aprilis in
luna decimasexta, sequenti dominica VII Calendas
Aprilis luna vigesimasecunda Pascha rite celebrari ?
Cum veto eadem dies XIII Calendas Aprilis lunam
decimamsextam dominica die habuerit, non posse in ea
Pascha cclebrari : quia necdum a_quinoctium transierit ._
Sed nec in sequenti dominica, quia luna supcradulta,
hoc est, vigesimatertia ilIam incidat in diem, atque hac
cogente necessitate in secundi tempora mensis Pasehve
differenda solennia ? Mirus calculandi praeeeptor, qui
prineipaliter doeeas, lunam III Nonas Martias natam
eflicere primi mensis initium. Et rursum ratione ipsa
superatus compelleris fateri, nisi interveniente bissexto
nullatenus lunam hac die natam, sed potius cam qu_e
post XXIX dies fuerit accensa, pasehalibus fcstis con-
gruam. Si vero adfuerit bissextus, tunc effici lunam
sequentis anni primam, qu0e absquc i]lo fieri poterat ex-
_8 OPUSC_ SCIENTI¥ICA,

trema transacti. Et quid est quod ais : etiAmRi luna con-


veniat, XIII Calendas Aprilis nunquam Pascha cele-
hrandum penitus inveniri ? Quomodo enim potest luna
convenire paschalibus solennils, ubi nunquam pascha!ia
sunt celebranda solennia ? Et si nunquam XIII Calen-
datum Aprilium Pascha celebrandum, etiamsi sexta-
decima provenerit, errant profecto Latini qui ]unam
p_schalem a HI Nonas Martias inchoare decernunt :
in qua decimosexto et decimoseptimo eo quod _uino_
tium non transierit, non licet Pascha fieri. Et merito
illorum contempta observatione, cure tEgyptiis potius
eo anno in octavo Calendas Marl Pascha differendum
suades. Si autem magis observandum quod _gyptii
docent autumas, quare non illorum per omnia scientiam
sectaHs? Verum quia hoc facere non vis, sed inter
utrosque medius incedens, magis Latinorum quos vitu-
peras, quam _gyptiorum quos prwfers, ca]culum tuis
legendum sequendumque contradis, nos .ZEgyptiam
calculs_udi disciplinam, qu_e et tuo judicio, et univer-
salis ecclesia_ consensu verior apparet, omnibus sequen-
dam novimus, initium videlicet primi mensis ab octavo
Iduum Martiarum usque in Nonarum Aprilium diem.
Quartasdecimas veto lunas P_sch_, a duodecimo
Calendarum Aprilium usque in decimumquartum
Calendas Maias. Porro diem Paschsv dominicum
a b undecimo Calendarum Aprilium usque in septimum
Calendarum Maiarum: et hoc in luna decimaquinta
usque ad vigesimamprimam esse qu_erendum. Verum
ne nos amatores Victorii temere ilium aggressos esse
lacerent, ]egant librum doctissimi et sanctissimi viri,
Victoris videlicet Capuani Episcopi de Pascha, quod
quindecimo Calendas Maias putabatur celebrari debere,
]ndictione autem dcclmatertia novies Proconsule Ba-
silio, et quanti a prudentibus, et cathclicis ecclesi_
Doctoribus _vstimatus sit suus magister invenient, cujus
principium libri est. Cure paschalis veneranda solen-
nitas, quanam die potissimum proveniret per anni
pr_vsentis Indictionem tertiamdecimam a nobis solicitc
DE TEMPORUM RATIO_E. _4_

qu_reretur, et juxta patrmn venerabilium eonstituta


octavo Calendarum Maiarum diceremus resurrectionem
Domini procul dubio celebrandam, aliquibus millime
rationabitis visa est nostra responsio, eo quod Vietorius
quidam in circulo Paschali quem edidit aliter diem do-
minic_ resurrectionis adfixerit, licet et hunc designa-
verit quem nos celebramtum pariter profitemur. Et in
processu operis. Sed nunc, inquam, ordo expetit, ut
cyclorum quos Victorius edidit patefaciam evidenter
errores, dum nescit ]egitimum diem definire Paseha]em,
ut cure in prwteritis ostensus hoc modo £uerit deli-
quisse, in pr_esentibus ac futuris et auctoritate careat,
et occasionem pravs_ persuasionis amittat.

CAPUT LII.
ARGUMENTUM QUOT SI_T EPACT_[_ LUNARE8.

SI autem vis cognoscere per annos singulos quot


sint epact_, sume annos Domini quot fuerint, utputa
in pr_senti octava Indictione DCCXXV hos partite
per XIX: decies novies triceni, DLXX, decies novies
octoni, cenquinquais dipondius, remanent III, hos
item multiplica per XI, fiunt XXXIII, tol]e XXX,
remanent IH. Tres sunt epact_e, id est, adjectiones
|unares.

CAPUT LHI.
DE EPACTIS SOLIS.

QUARTO decennovena]is circuli tramite deslgnantur


epact_ soils, id est, concurrentes septiman_ dies
unius semper ternos per annos, duorum autem per
annum bissexti|em usque ad septimum numerum ad-
jectione crescentes, quarum circu]us habet annos qua-
ter septenos, id est, XXVIII, quia nimirum non ante
potest consummari, quam bissextus, qui quarto redire
solet anno, eunctos septiman_ dies contingat, domi-
nicam videlicet, sextam feriam, quartam feriam, se-
eundam feriam, sabbatum, quin_m feriam, tertiam
feriam: hoc etenim illos ordine percurrit. Cumque
_0 OPUSCU LA SCIENTIFICA,

suas qu_lue anni dies habeat concurrentes, h_e qu_e


in circulo adfix_e concurrentes sunt, specialiter qum
sit nono Calendarum Aprilium feria designant, vide-
licet ut propius festivitatis Paschalis exordio positm,
facillime diem epactarum, vel decim_quartse lunm
quota sit feria pandant, ac per hoc ad Paschalis in-
ventionem diei dominiei planum faciant iter. Con-
tingit autem eadem concurrentium annua dies, quod
calculatorem meminisse juvat, etiam II Calendas Apri-
lis, VII Idus Aprilis, XVIII Calendarum Maiarum,
et XI Ca]endarum earundem. Cujus eirculi talis est
cursus, ut qu_ecunque bissextili anno sunt concur-
rentes, ips_e et ante quinquennium fuerint, et post
annos VI futurse sint. Qu_e primo post bissextum
anno sunt, e_edem et ante annos XI transierint, et
post VI redeant. Quse secundo post bissextum, e_e-
dem et ante annos VI transierint, et post XI remeent.
Quse tertio post bissextum, ips_e et ante V] annos
prveterierint, et post V revertantur. Et hujus ordo
discretionis eunctos annorum vertentium complectitur
dies. Notandum sane quod hujus gyri solaris, qui
XXVIII annis peragitur, causa facit decennovenales
clrculos XXVIII debere compleri, priusquam idem per
omnia pasehalis observantive cursus in scipsum redeat,
ut omnis nimirum hujus circuli annus caput circu]i
deeennovenalis instituat. Itemque annus quisque cir-
culi decennovenalis hujus caput adsequatur, ac per
hoc tota paschalis observanti_e series non minus quin-
gentis trigintaduobus annis explicetur.
CAPUT LIV.
ARGUMENTUM QUOT SI_T EPACT_ SOLIS_ ET QUANDO
BISSEXTI ANNUS.

QUONIAMvero communis atque indiscretus epacta-


rum, id est, adjectionum solis, cure bissexto cursus est,
mnborum pariter qui sit status argumento condisce.
Si ergo vis scire quando bissextus dies sit, sume annos
domini DCCXXV, partirc hos per IV, et si nil re-
DE TEMPORUM RATIONE, _51

manserit bissextus est: si vero unum, aut duo, vel


tria remanent, primus, aut secundus, aut tertius est
annus a bissexto, utputa quater centeni, CCCC, quater
octogeni, CCCXX quater esse quarta, remanet unum,
quia primus eat annus a bissexto. Si vis nosse ad-
jeetiones solis, id est, concurrentes septimana_ dies,
sume annos ab incarnatione domini quot fuerint_ ut-
puta DCCXXV per indictionem oetavam, et annorum
qui fuerint quartam partem semper adjice, id est, nunc
CLXXXI, qui fiunt simul DCCCCVI, his adde IV,
fiunt DCCCCX. Hog partite per VII septies cen-
teni DCC septies triceni CCX et non remanet aliquid,
quia VII sunt epacttv solis, id est, concurrentes septi°
mant_ dies.

CAPUT LV.
DE REDITU ET COMPUTU ARTICULARI UTRARUMQUE
EPACTARUM.

Vmtu_s quia faeillime diem Paschal, vel c_eteros


temporum recursus comprehendit, qui soils et lunae
circulum memoriter tenet, excepto eo quod eosdem
circulos per decem et novem, et per viginti octo mul-
tiplieandos partiendosque novit, omnis calculator me-
minisse debet, easdem concurrentes solis tricesimo ab-
bine anno, quas et proximo secuturas, easdem sexa°
gesimo quas et quarto, easdem nonagesimo, quas et
sexto, easdem centesimo vigesimo, quas et octavo,
easdem centesimo quinquagesimo, quas et deeimo:
et cseteras in hunc modum esse redituras. Quocunque
enim numero annorum transacto coneurrentes scire
desideras, eundem numerum vide quoties habeat XXX
et tricesima parte geminata concordiam vertentium
cognosces annorum. Verbi gratia, trecenti decies ha-
bent XXX et propterea etvdem concurrentes CCC
anno qum XX sunt futur_e, si quid residui fuerit, et
hoc adjicies. Eodem modo etiam in pra_terita tern-
_ OPUflCULA $CIENTIFICA°

pora concurrenfium ordo respicit. Item qula drculus


|unar_ decennovcnalis est_ pr_sentis anni epact_ vice-
_o _mno redeunt, sequenfis abhinc quadragesimo,
tertii sexagesimo, quarti octuageshno, quinti cente-
simo, sexti centesimo vigesimo, sepfimi centeshno
quadrageshno, octavi centesimo sexageshno, noni cen-
tesimo octuagesimo, decimi ducentesimo, et c_term
similitcr. Quod et de luna decimaquarta Pasch_, c_e-
terisque qu_ decennovena|i circulo includuntur s_lue
sentiendum est. Poterit diligens calculator hoc modo
etiam prolixiores sibi tempormn sequentium annotate
recursus, quibus semper meminerit etiam prmteriti
a_vi congruere stature. Memoratu autem dignum vide-
tur, quia quidam ob compendium calculandi utriusque
ordinem circuli, et solaris videlicet et lunaris trans-
ferunt in articulos :nam quia manus humana articulos
habet adjunctis ungu_us X et IX, singulis his singulos
aptantes annos, lunarem cursum in larva manu, intrin-
secus a radlce pollicis incipiunt, et in ungue minimi
digiti intrinseeus eundem consummant. Item quia
marius bina_ articulos, exceptis unguibus, habent
XXVIII, iis singulos annos singulis aptant, inchoantes
a minimo lmva_ digito, et in dexterm pollice con_
plentes, non ut in lunari cyclo singulos ex ordine
digitos expedientes ad numerum, sed ob rationem
quadrantis per quaternos transversim digitos quad-
riennium onme signantes, ita ut minimorum bis ternl
artieuli digitorum totidem bissextiles contineant annos.
Item proximorum a minimis bis terni articuli digitorum
proximos a bis ternis bissextis annos totidem explicent,
secundi similiter seeundos, et tertii digiti tertios toti-
dem annos s_qua ratione eomplectantur. Porro sep-
timus bissextilis cure tribus se sequentibus annis bis
binos sibi pollicum vindicet articulos. Hoc sire alio
quisque sibi calculator ordinare voluerit modo, nihilo-
minus circulum utriusque sideris libenter c.spient am-
DE T]_MPORUM RATION'E.

nus. Seal iunumera hujusce disciplinm, slcut et cs_-


terarum artium, mehns viwe vocis alloquio quam still
signantis traduntur officio.

CAPUT LVI.
DE CYCLO LUNARI.

QUI_TA circuli decennovenalis regione lunaris cyo


c|us includitur, a quarto eas incipiens, et tertio com-
pletur in anno, qui proprie Romanorum est: et ad
mensem Januarium pertinens: nam sicut annus quis-
que decennovenali circuli propter legalem Hebrseorum
observationem a pasehali mense inehoat, ibidemque
finitur: ira ethic Romanorum institutione a luna
Januarii mensis inchoat, atque ibi desinit, sicut ille,
sic et iste, primum et secundum communes annos,
tertium habet embolismum, quartum et quintum com-
munes, sextum embolismum, septimum communem,
octavum embolismum. Hendecas quoque cycli lunaris
instar decennovenalis circuli VII annos communes,
et IV habet embolismos. Et habent communes anni
menses lunares XII, id est, dies trecentos, quinquaginta
tres. Embolismi autem menses tredecim, dies vide-
licet trecentos oetuaginta quatuor, pr_eter unmn dun-
taxat septimumdecimum cycli hujus annum, qui est
decennovenalis primus, in quo unus dies ratione saltus
lunaris intercipitur. Quod ut manifestius fiat, singu-
lorum ex ordine cursum videamus annorum, et quod
Dionysius in mense paschali, nos in Januario facere
curemus.
Anno ]unari primo, dceennovena]i quarto, a Calen-
dis Januariis, usque in 13 Calendas Januarias, quia
eommunis est, flunt dies 353.
Anno lunari _ decennovenali 5, a 1_ Calendas
Januarias usque 5 ldus Decembris, quia communis
est, flunt dies 354.
Anno lunari 3, decennovenali 6, a 4 Idus Decembris,
_ OPUSCULA $C|ENT|FICA.

usque in 5 Calendas J_uarias, quia embohsmus est,


fiunt dies 18_.
Anno ]unari 4, decennovenali 7, a 4 Ca]endas Janu-
arias, usque in 16 Calendas Januarias, quia communis
est, fiunt dies 354.
Anno lunari 5, decennovenali 8, a 15 Calendas
Januarias, usque in 8 Idus Deeembris, quia communis
est, fiunt dies 356.
Anno lunari 6, decennovenali 9, a 7 Idus Decembris,
usque in 8 Calendas Januarias, quia embolismus est,
fiunt dies 384.
Anno lunari 7, deeennovenali 10, a 7 Calendas
Januarias, usque in 19 Calendas Januarias, quia eom-
munis est, fiunt dies 354.
Anno lunari 8, decennovenali 11, a 18 Calendas
Januarias, usque in 4 Nonas Januarias quia embo-
lismus est, fiunt dies 384.
Anno lunari 9, deeennovenali 1:_, a 3 Nonas Janua-
rias, usque in 11 Calendas Januarias, quia communis
est, fiunt dies 354.
Anno lunari 10, deeennovenali 13, a 10 Calendas
Januarias, usque in 3 Idus Deeembris, quia eommunis
est, fiunt dies 356.
Anno lunari 11, deeennovenali 14, a 2 Idus I)ecem-
bris, usque in 3 Calendas Januarias, quia embolismus
est, fiunt dies 386.
Anno lunari 12, decennovenali 15, a _ Calendas
Januarias, usque in 14 Calendas Januarias, quia com-,
munis est, fiunt dies 354.
Anno lunari 13, deeennovenali 16, a 13 Calendas
Januarias, usque in 6 Idus Decembris, quia communis
est, fiunt dies $54.
Anno lunari 14, deeennovenali 17, a 5 Idus Decem-
bris, usque in 6 Calendas Januarias, quia embolismus
est, fiunt dies 384.
Anno lunari 15, decennovenali 18, a 5 Calendas
DE TEMPORUM RATIONE. _55

Januarias, usque in 17 Calendas Januarias, quia com-


munis est, fiunt dies 354.
Anno lunari 16, decennovenali 19, a 16 Calendas
Januarias, usque in Nonas Decembris, quia eommunis
est, i]unt dies 35_.
Anno ]unari 17, decennovenali 1, a Nonis Deeem-
bris usque in 10 Calendas Januarias, quia embolismus
est, fiunt dies 38_.
Anno lunari 18, deeennovenali 2, a 9 Calendas
Januarias, usque in _ Idus Decembris, quia com-
munis est, fiunt dies 354_.
Anno lunari 19, deeennovenali _, ab Idibus Decem-
bris, usque in 2 Calendas Januarias, quia embolismus
est, fiant dies S84..
Ideirco autem septimidecimi lunaris anni emnputus
ab ipso quo prior explicitus est annus die incipit, et
non a sequente ut c_eterorum, ne propter sa]tum ]unve
quem dicunt, unus eidem anno dies deesse videatur.
Quod ipsum Dionysius deeennovenalem eyelum hu-
jusmodi ordine pereurrens edocuit, ab eodem die quo
ultimJ eonclusit anni metas primi inehoando princi-
plum.

CAPUT LVII.
ARGUMENTUM DE EOj QUOTA SIT LUNA IN CALENDIS
JANUARIIS.

POTEST qui vutt a cyclo lunari facere argumentum,


ad inveniendum quota sit luna Calendarum Januaria-
rum. Sume enim cyc|um lunw quemlibet, ut puta
quintum, multiplica per XI, fiunt LV, adde unum sem-
per regularem, fiunt LVI, partire per XXX, remanent
XXVI, vigesimasexta est luna in Cal. Jan. anno quinto
cycli lunaris. Item sume octo, multiplica per XI, fiunt
LXXXVIII, adde unum regularem et partite per XXX,
remanent XXIX, vicesimanona est luna in Calendas
suprascriptas anno cycli ]unaris octavo. Tantum memor
esto, septimodecimo, octavodecimo, et nonodecimo cycli
OPU_LA SCIEN'r|FICA.

memorati anno non unum, ut in reliquis, sed duos adji-


eere regulares, et lunam Cal. Jan. sine errore reperies.

CAPUT LVHI.
ARGUMENTUM QUOTUS SIT ANNUS CYCLI LUNARIS, VEL
DECENNOVENALIS.

I_sE autem cyclus luna_ si vis nosse quotum agat


annum, sume annos domini, ut puta DCCXXV, et
subtrahe semper duo, remanet DCCXXIII, hos partire
per X et LX remanet unum, primus annus est cycli
lunaris. Quoties autem nihil remanet, nonusdecimus
est. Et quia decennovenalis circulus communem cure
lunari viam quamvis ocyor currit, si vis scire et ejus quo-
tus sit annus, sume annos Domini, ut puta DCCXXV,
et unum semper adjice, fiunt DCCXXVI, hos partire
per X et IX, remanent IIII, quartus est annus cycli
decennovenalis. Quod si nihil remanserit, ultimus est.

CAPUT LIX.
DE QUARTA DECIMA LUNA PASCH_.

SEXTUS smpe dicti circuli locus amplectitur lunas


XIIII primi mensis, qua_ paschalis dominica_ diem
singulis annis absque omni ambiguitate demonstrent :
nam qum post XIIII lunam dominica dies occurrit, ipsa
est paschalis dominicm resurrectionis dies. Qua_ qui-
dem decimaquarta luna primum in a_quinoctio, id est,
duodecimo Calendarum Aprilium, ttltimum vieesimo-
nono abhinc die, id est, XIIII Cal. Maiarum suum
vespere proeessum terris ostendit, quibus terminis per
annos denos et novenos legali tempore paschalis obsero
vantia_ discursus constat esse comprehensos : et si fieri
posset, ut eadem omnibus anni sabbati die luna decima-
quarta contigisset, nil nostra_ paschalis observantim
tempus a legali discreparet. Nam et ipsi juxta legis
edicta semper deeimaquarta luna primi mensis ad ves-
peram immolantes, et comedentes agni immaculati
carnem, sanguinemque illius ad repellendum extermi-
DE TEMPORUM RATIONE.

natorem nostr_ postibus aspergentes, id est, aquam


bapfismi, et pascb_lium celebrantes solennia missarum,
sp_tualem superaremus _gyptum, atque illuceseente
mane in luna decimaquinta ejusdem mensis primum
azymorum diem intraremus, septemque dies ejusdem
celebritatis legitimos a mane quintidecimi diei usque
in vesperum vicesimi primi mensis, ipsius, id est, a
dominico pascha_ usque in dominicum oetavarum pascha_
debita cum veneratione compleremus. Sed quomodo
luna_ dies eadem diversas septimana_ devolvitur infe-
rias, inde fit, ut qui propter resurrectionem nostri
redemptoris in dominicum diem pascha_ initium re-
serrate doeemur, aliquoties nostra festivitas septimo
post legalium azymorum exordium die sumat ingres-
sum : non tamen unquam contingat, ut non nostra
sohnnitas paschalis aliquem legalium pascha_ dictum,
ssepe antem omnes intra se complectatur. At contra hi
qui dominicum paseha_ diem a decimasexta luna usque
ad vigesimamsecundam celebrandum mstimant, duplici
miseria hborant, quia et legitimum pascha_ principium
nunquam habent, et erebro evenit, ut nullum dierum,
qui in lege pra_scripti sunt, in sua pasehali observa-
tione consequantur: dum et vesperam quartidecimi
diei, quo pascha initiari statutum est, et mane quinti-
decimi, quo septima azymorum dierum solennitas in-
choari pra_cepta, a sua prorsus festivitate repudiant.
Atque insuper in hujus pcenam peccati vicesimum-
seeundum diem, qui in tom paschali institutione per
Moysen nec semel appellatus invenitur, frequenter in
sui paschm principium sanciri pra_cipiunt. Sunt qui in
alteram partem a viaveritatis, sed non minore laban-
tur errore, cum scriptura pra_cipiat via regia gradien-
dum, et neque ad dexteram, neque ad sinistram ab ea
divertendum. Qui a tertiadecima luna usque ad vigesi-
roam dominicum pascha_ observandum decernendo, prm-
occupant smpius initium pascha_ legalis, dum quod ipsa
in decimaquarta luna fieri statuit, illi in decimamtertiam
8
258 OPUSCULA SCIENTIFICA°

convertunt : et quod de vigesima statult, sanetam earn


et celeberr_mam eonsecrans, quasi h_c ad paseha
minime pertineat, funditus contemnunt. Quos inter
alios fidei et aetionis catholic_ defensores, etiam beatus
TheQphilus A|exandrinm antistcs ecclesim manifesta
ratione devincit, scribens imperatori Theodosio majori :
Sed quia accidere, inquit, interdum solet, ut occasinne
decim_quart_ lun_ mensis prlmi nonnulli in errorem
cadant, si decimaquarta ipsa luna in dominicum diem
veniat: quo facto, necesse est jam jejunium solvi sab-
bati die, quando decimatertia luna venire monstratur,
et incipimus legi contraria facere. Convenit itaque
diligenter advertere, ut quoties decimaquarta luna in
dominicum incurrit diem, in sequentem septimanam
paschalem diem potins difl'eramus, duplici hoc modo.
Primum quidem, ne decimatertia luna inventa in sabbati
die solvamus jejunium, quod consequens non est, quod
nec ipsa lex pra_cipit, maxime cure et lumen ipsius
lunm imperfectum adhuc in proprio globo esse videatur.
Deinde, ne dominica die luna decimaquarta constituta
jejunare eogamur, indecentem rein illicitamque faci-
entes: hoc enim Manicha_orum secta.• consuetudo posse-
dit. Quoniam igitur nee decimaquarta luna veniente
in dominicum diemjejunare debemus, neque consequcns
est, ut si in sabbati die decimatertia eveniat solvamus
jejunium, necessario asserimus hoc in septimanam se-
quentem deberi diflhrri, sicuti paulo superius compre-
hendi: non tamen ex hac dilatione pra_varicatione
aliqua circa paschalem calculum perpetrata: quemad-
modum enim decimus numerus complectitur nonum, sic
et quoties decimaquarta luna in dominicum incurrerit
diem, eo quod in eo jejunare non liceat, in proxlmam
septimanam diiferri necesse est diem Pasch_e: nulla
enim ex hoc imminutio fieri paschm videtur, quia ipsi
sequentes dies complectuntur et re]iquos.
DE TEMPORUM RATIONE.

CAPUT LX.
ARGUMENTUM INVENIENDI EAM,

OPORTET autem caleulat_rem quemque peritum deei-


masquartas lunas primi mensis, sicut et epactas lunge
annuas retinere memoriter. Sed et si quis has quoque
argumento invenire desiderat, videat quot sint epacta_
lunares anni cujuscunque computare voluerit, et siqui-
dem XIIII aut XV sunt, XI Calendarum Aprilium vel
XII Calendarum earundem die deeimamquartam lunam
venire cognoscat : quia nimirum XI Calendarum supra-
scriptarum, sieur seepe dictum est, proprins est omnium
locus epactarum. Sin autem pauciores sunt epsct_,
dhnittat eas erescere per dies usque dum quartumdeci-
mum imp|eant numerum, et ibi se ]unam paschse deci-
mamquartam habere non dubitet. Porto plures quin-
denario numero si habuerit epactss, et has usque ad
trieesimum numerum, id est, ipsius terminum mensis
per dies crescere sinat, et sic a nova luna inehoans,
atque usque ad decimamquartam ex ordine percurrens,
diem votis pasehalibus aptum rite reperiet. Sed et
hoe notandum quia deeimaquarts ]una si communis est
annus XI diebus prius: si veto embolismus, XIX
tardius quam pr_eeedente anno transierat semper redire
consuevit, excepto uno duntaxat primo circuli deeen-
novenalis anno, in quo propter rationem saltus lunaris
XII diebus annotinum cursum preeeurrere solet.

CAPUT LXI.
DE DIE DOMINICO PASCHB_*

S_.t-rmo decennovenalis cireuli titulo dies Paseha_


Dominieus eomprehenditur, qui de Dominica nostri
Salvatoris resurrectione a mortuis exordium ccepit:
nam cure in veteri testamento tribus argumentorum in-
dic'fis paschale tempus sit observari pr_eceptum, vide-
licet ut post sequinoctium, ut mense primo, ut tertia
ejus septimana, id est, a vespera dicimsequarts_ lunge,
s_
_CULA SCIE_TItNCA."

quod est initium deeimmquin_, usque in vesperum, id


est, terminum vigesirw_prim_v celebretur, quarta in
ejusdem observatione regula est nobis a tempore domi-
nicm resurrectionis imposita, ut cure a_quinoctio trans-
censo ]unam priml mensis decimamquartam vespere
ortum facere viderimus, non statim ad faciendum Pa-
scha prosiliamus, sed dominicum diem quo ipse Pascha,
id est, transitum de morte ad vitam, de corruptione ad
ineorruptionem, de peens ad gloriam resurgendo facere
dignat_s est, expectantes, in ipso tandem eongrua Paso
ch_e solennia celebremus. Quod si quis objecerit, non
_equinoetii memoriam, sed tantum primi mensis et tertim
in eo septimame posuisse ]egiferum, sciat, quia etsi
_equinoctium nominatim non exprimit, hoc tamen ipso
quod a plenilunio primi mensis Paseha faciendum prv_-
cipit, _equinoctii transcensum plenaria ratione depromit:
quoniam absque ul]a dubietate constat, earn qua_ prima
transito _luinoctio plenum suum g]obum ostenderit,
primi mensis existere lunam. Quoties ergo diem domi-
nieum mox adventante decimaquinta ]una habemus, nil
nostrum tempus paschale a ]egali dissonat, quamvis
aliis sacramentorum generibus ejusdem paseha_ solennia
colimus. Quoties veto seeundo, vel tertio, vel quarto,
vel quinto, vel sexto, vel sepfimo ab hinc die idem
dominicus occurrerit, ne sic quidem legem aut prophe-
tas solvimus, sed evangelic_ potius gratim sacramentis
adimp]emus : quia enim et sa]vator noster, sieut Theo-
philus, cujus supra memini, venerabilis Alexandrine
episcopus scribit, decimaquarta quidem est traditus
luna, hoe est, quints post sabbatum: decimaqmnta
autem crucifixus die tertia resurrexit, hoc est, decima-
septima funs, qum tune in dominica die videtur invent_
sicuti et ex evangeliorum observatione comperimus.
Habemus ergo solatinm quo recte facere Pascha possi-
mus, etiam si dilatio fuerit consecuta propter incurren-
tern neeessitatem, ut si deeimaquarta primi mensis in
_abbato evenerit funs, aut si in aliis ante sabbatum die-
VE TEMPORUM_TXONE. _6|

bus septimar_ sequentis acciderit, sine dubitatione pas-


cha cdebremus. Si veto in dominicum inciderit, omni
modo in septlmanam sequentem, ut s_pius dictum est,
differamus, propter eas quas pr_fati sumus causas.
His ergo demonstratis atque patefacfis, hoc etiam con-
siderandum est, quod et ]ex frequenter causa necessita-
tis eos qui constrictione temporis quadam non potuerunt
in primo mense pascha celebrate, secundo idem facere
pr_ecipit : melius enim est in necessitate positos supe-
riora quam inferiora sectari: quoniam inferiora a su-
perioribus continentur, superiora autem ab inferiori
numero non ineluduntur. Illud iterum quod jam posui-
mus declarantes, quod decimus numerus nonum intra
se contineat, nonus autem decimum continere non pos-
sit. Quod si lex ad secundum mensem transire nos
pr_cipit, si non possimus sanctum pascha primo mense
celebrare propter quasdam necessitates, non intelligo
cur non si decimaquarta in dominleum diem incurrerit
luna, in septimanam sequentem rationabiliter di]ationem
Pasehw facere debeamus, manente et primo mense et
decimaquinta luna in qua Sa]vator erucifixus est, ma-
nente etiam et septimadecima quando post triduum
resurrexit. Ubi autem primum dominicus resurreetionis
Christi dies fuerit, varie refertur : et quidem, ut supra
memoravimus, quidam VIII Calendarum Aprilium, sed
alii VI nonnulii V Calendarum earundem die fuisse
asseverant. Ubi notandum, quia si octava Calendarum
memoratarum, ut antiquiores scripsere, resurrectio do-
mini facta est, quintus profecto circuli decennoveualis
tunc agebatur annus, habens concurrentes VII et lunam
decimamquartam, sicut semper XI Calendarum Apri-
lium. Si autem VI Calendarum Apritium dominus
resurrexit, tertiusdecimus circuli pr_efati annus extitit,
V habens concurrentes, et lunam decimamquartam, ut
semper nono Calendarum Aprilium. Porro si quinto
Calendarum suprascriptarum resurrectio celebrata est
Christi, secundus circuli decennovenalis existens annus
OFU_CULA $C'_EN_|F|CA.

concurrentea habebat quatrain et hmam declmamquaro


tam: aleut semper octavo Calendarum Aprilinm, qu_e
cunctse decima_septima_ lunar, in qua die dominica pri-
ma sacrosancta_ reaurrectionia aunt aeta myateria, cursu
panduntur indubio: tantum diligentiaslme cavendum,
ne hanc decimasexta luna, ut quidam, patratam con-
firmando, non solum inevitabile nostr_ calculationia
dispendium, aed et graviasimum catholica_ fidei incur-
ramus periculum.
CAPUT LXII.
DE LUNA IPaIUS DIEI.

ULTIMA s_pe memorati circuli meta panduntur


luna_ Dominici paach_v propter variantem ejusdem Do-
minici occursum aeptem dierum ambitu inclusa_, id eat,
a decimoquinto usque ad vigesimum primum : qui pro
certo dies creberrima legis aunt adnotatione pra_fixi,
dicente Domino : Primo meuse decimaquarta die men-
sis comedetis azyma, usque ad diem vigesimum primum
ejusdem mensis ad veaperam: septem diebus t'ermen-
tatum non invenietur in domibus vestris. Cujus px,imi
meusis septemque ejus dierum azymorum nunc regula
talis est, ut qu_e post s_.quinoctium decimaquinta luna
occurrerit, primi mensis inteUigatur, et h_c quemcun-
que septem dierum uaque ad vieesimum primum Domi-
nicum acceperit, paschalia festi gaudiis aptum porrigat.
Quod ideo totiea repeto, quia fuere quidam qui Dond-
nicum pasch_ diem, verbi gratia, septimo Calendarum
Aprilium die, luna vicesima notantea, dicerent : Et
quid peccare nos oatenditia in constituendo tempore
paseh_, cum nullus unquam calculator vetuerit aeptimo
Calendas Apriles paseha celebrari? omnibus _vque
confitentibus tunc svquinoctium esse trauscensum, nul-
lus negaverit lunam vigesimam Dominico paschali ap-
tam ? Quibus respondendum, quia et septimo Calendas
Apriles, ubi luna congruerit, et luna vigesima, ubi dies
opportunus arriserit, Dominicum pascha rite actitabi-
DE TEMPORU'- RATIONE,

tur. Sed qula |una, qv _e septimo Calendas Apriles die


XX est, plenilunium ante a_quinoctium habuit, non licet
luna existente v;? ._esima septima Cahndas Apriles Do-
........ m'frigq,m pasvha_ diem celebrari. Qua_ vero in _qui-
noctio, eel post a_quinoctium plena eat, mox ubi Domi-
nicus aderit dies, pascha hgitimum dabit. Idem error,
eadem est responsio, cure memorati ealculatores unde-
cimo Calendas Apriles, luna decimasexta: decimo
Calendas AprUes, luna decimaseptima: nono Calendas
Apriles, luna decimaoctava : octavo Calendas Apriles,
luna decimanona: septimo Calendas Apriles, luna
vigesima: sexto Calendas Apriles, ]una vigesima pri-
ma: quinto Calendas Apriles, ]una vigesima secunda,
pascha faciendum decernunt. Quod eo ssepius anno
faciunt, cum in Calendas Januarias vigesimamquintam
habuerint ]unam. Cum vero hanc ibi vigesimamseptio
mam habuerint, tunc ]ongius a veritate deviant: quia
nimirum primo mensis deputant lunam, qum tertio
Nonas Martias nata, triduo fere ante mquinoetium
plena existere monstratur. Et quia ]una decimaquinta,
decimasexta, et decimaseptima diem paschse Domini-
cure faeere non valet, eo quod has a_tates decimoquarto,
deeimotertio, et duodecimo Calendas Apriles die ten-
uerit, profecto nec reliquas suas setates quamvis mqui-
noctium sequentes, ejusdem Dominica_ resurrectionis
convenientes, potest habere solenniis.

CAPUT LXIII.
QUIDINTERPASCHAET AZYMADISTET.
ET quoniam de paschse observatione aliquanta per-
strinximus, etiam hoc intimare placuit, quod juxta ]egis
scripturam alia paschse, alia solennitas est azymorum.
Una quippe dies paschal, id est, transitus est, quarta-
decima videlicet primi mensis, in quo vesperascente
agnus immoIari jussus est : et mox sequenti nocte tran-
sivit Dominus 3Egyptiorum primogenita percutiens,
_0_ OPUSCUL_CIENTI_ICA.

et signatas agni sanguine doms filiorum Israel libe-


tans : sequentes veto dies sepv_, id est, a decimo-
quinto usque ad vigesimum primu_.mensis ejusd_,mb
azymorum proprie vocantur: scripture namq_ est in
Exodo, ubi agnus immola_i decimoquarto die primi
mensis ad vesperam mandatur: Et comedetis festio
nantes, est enim pascha, id est, transitus Domini. Et :
Transibo per terrain _Egypti nocte illa, percutiamque
omne primogeniture in terra YEgypti. Et paulo post"
Et cure dixerint vobis filii vestri : Quay est ista religio :
dicetis : Victima tTansitus Domini est, quando transivit
super domos filiorum Israel in JF_ypto, percutiens
_Egyptios, et domus nostras li_rans. Item in Levi-
tico : Mense primo, inquit_ decimoquarto die mensis ad
vesperam, phase Domini est, et decimoquinto die mensis
hujus solennitas est azymorum Domini : septem diebus
azyma comedetis, dies primus erit vobis celeberrimus
sanctusque, Omne opus servile non facietis in eo, sed
otferetis sacrificium in igne Domino septem diebus.
Et ne nos quispiam verba legis aliter quam veritas
habet, intellexisse autumet, videat doctissimus legalium
literarum, et sacerdos, quid de iis sentiat Josephus.
Scribit in libro Antiquitatum in hunc modum: Decima-
quarta luna primi mensis agnus immolatur_ decima-
quinta autem succedit festivitas azymorum, quve septem
diebus celebratur. Secunda veto azymorum die, qmv
est sextadecima, frugum primitias quas metunt, otrerunt.
Quem legalium morem sacrorum etiam nunc ecclesi_
consuetudo non ignobiliter imitatur, unam videlicet
noctem transitus dominici, id est, resurreefionis ejus a
mortuis, quam pios triumphando fideles salvare dignatus
esL principaliter observans, in cujus exortmn sanguis,
_sius videlicet agni immaculati, populum ejus fonte
regenerationis ablutum mundat ab omni peccato: ac
deinde alios septem dies in memoriam ejusdem do-
minic_ resurrectionis congrua festivitate subjungens.
Verum quia ipsa quoque dies pascha_ a fermento casti-
DE _MPORUM RAT/ONE.

gari pr&_cipitur, hanc evangelii scriptura aliquando


primam azymorum cognominat. Et primo, inquiens,
die azymorum quando pascha immolabant dicunt ei
zliscipuH : Quo vis eamus et paremus tibi ut manduces
Pascha ? Item die XV mensis primi, a qua VII dies
azymorum inchoant, proper viciniam pasch_e nomine
vocat illius cum dicit : Et tpsi non introierunt in pr_e-
torium, ut non contaminarentur, sed manducarent pas-
cha : non quia legi contraria est evangelica scriptura,
sed quia sacramcntum quod decebat hac nobis societate
vocabulorum vivacius inculcate curavit. Salva enim
subtiliore discussione, possumus intelligere quod mys-
tlr...apasch_e solennia singuli nostrum in die baptismatis
egerint: spiritualem videlicet exterminatorem signo
preciosi sanguinis evadendo, spirituales trsnseundo
tenebras, toto autem vitsv proficientes tempore, quod
d_ Aceps in hac peregrinatione gerimus, septem dies
.zymorum celebremus : quibus sicut Apostolus edocet,
non in fermento maliti_ et nequiti_, sed in azymis
sinceritatis et veritatis epu]ari debemus, l_.t quia nos
in baptismo, ut de potestate Satanve in partem sortis
sanctorum transire queamus, sinceritatem ac veritatem
necesse est tenere, itemque toto nostrve peregrinationis
tempore, quod septenario dierum numero volvitur,
quotidiano profectu ad meliora transire pr_ecipimur,
quasi et in paschse azymis vesci, et in diebus az)_norum
pascha spiritualiter agere cognoscimur.

CAPUT LXIV.
TYPICA PASCH._ II_TERPRETATIO.

NAM sicut tota paschalium observantia ceremo-


niarum, ita etiam tempus quo agi pr_epta est totum
mysterio sacro redolet. In primis namque vequinoc-
tium transgredi in dominic_ paschse celebratione juxta
]egis decreta curamus, ut videlicet solennitas, in qua
mediator Dei et hominum destructa potestate tene-
_(_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

brarum mundo lucis iter aperuit, etiam temporis or-


dine foris quid intus habeat ostendat. Et qu_ nobis
_eternse beatitudinis lumen promittit, tunc maxime cele-
bretur, cum so]is lumen annuo proficiens incremento,
primam sumlt de noctis umbra victoriam. Veinde
mensem primum anni quiet Novorum vocatur, in quo
tmscha celebremus attendimus. Ipse autem est men-
sis, in quo mundus iste formatus, et homo est primus
in paradisi sede locatus. Quia per hujus mysteria
solennitatis primam nos stolam recepturos, primum su-
pern_e beatitudinis regnum, a quo in longinquam re-
gionem discessimus, nos repetituros esse speramus.
De cujus gloria regni beatus apostolus Petrus: C_elos
autem novos, inquit, et terrain novam, et promissa
ipsius expectamus, in quibus justitia habitat. Sed
et Johannes in Apocalypsi sua: Et dixit qui sedebat
in throno: Ecce nova facio omnia. Deinde etiam
tertiam mensis ejusdem septimanam in pascha obser-
vamus, quod resurrectionis dominic_ gaudiis aptis-
sime congruit. Quia et eadem sacrosancta ejus resur-
rectio tertia die facta est, et tertio tempore seculi,
id est, cure gratise e_elestis adventu tota ejus in came
dispensatio, quay per resurrectionis consummata est
g|oriam, mundo apparuit. Prima seculi namque tem-
pora |ege naturali per patres, media lege literali per
prophetas, extrema charismate spirituali per seipsum
veniens illustrare dignatus est. Sed et ipsa tunc lun_
conversio pulcherrimum nobis sacramenti ccelestis
spectaculum pr_bet : namque luna, qu_ rotundi faeta
schematis, a sole lumen, ut supra diximus, accipit :
ideoque semper ex dimidio orbe, quem ad solem
habet, lucida est, ex altero autem dimidio semper
obscura, a prima usque ad XV lucis crementum ad
terras, defectum vero habet ad covlos. A XV autem
usque ad novissimam crementum ejusdem su_ lucis
a terrenis aversum, paulatim ad e_lestia revertitur.
Quia nimirum ejus conversio recte paschalis gaudii
DE TEMPORUM RATIONE. _7

myster_ _g_t, q_bus o.mem mentis nostr_ glori_ a


visibilibus avertere deliciis, caducisque favoribus, atque
ad solam ccelestis gratise lucern suspendere contem-
plando docemur. Vel si utramque ejus conversionem
in bonum delectat interpretari, possumus inteUigere,
quod crescens ad oculos humanos lumen lunee vir-
tutum gratiam, quibus apparens in came Dominus
mundo illuxit, insinuet, de quibus dicitur: Et Jesus
proficiebat sapientia et _etate, et gratia apud Deum et
homines. Recrescens vero ad ccelos, resurrectionis
ascensionisque illius gloriam designer, qu_e in se qui-
dem ipsa mox perfecta provenit, sed in animo fidefium
quibusdam lucis sua_ profectibus usque ad flnem seculi
crescere non desinit. Resurgens enim Dominus a
mortuis primo singulis ac binis, ac deinde pluribus,
modo septem, modo undecim, modo duodecim, modo
plus quam quingentis fratribus simul, ad ultimum dis-
cipulis omnibus apparuit: quibus videntibus ascen-
surus in ccelum, preecepit eos sum dispensationis esse
testes in Hierusalem, et in omni Judvea, et Samaria, et
usque ad ultimum terrse. Et bene luna cure nostros
crescit ad oculos, paulatim a sole recedit: cure vero
ad ccelos, paribus ad eum spaciis redit. Hoc enim
est quod ipse dixit : Exivi a patre, et veni in mundum,
iterum relinquo mundum et vado ad patrem. Et quod
de ipso psalmus: A summo ecelo egressio ejus, et
occursus ejus usque ad summum ejus. Quia ergo
]una eo sua_ lucis incremento, quod exiens a sole ad
nostros revolvit obtutus, domini salvatoris in came,
usque ad tempora passionis doetrinam virtutesque
significat, eo autem quod ad solem rediens paulatim
ad invisibilem nobis cceli faciem recolligit, resurrec-
tionis illius ac posterioris glorise miracula demonstrat,
merito a decimaquinta paschalis voti gaudiis apta prs_-
dicatur. His quidem paschalis temporis a legis ob-
servatione sumptis indiciis, heeredes novi testamenti
etiam diem domlnicam, quam scriptura unam sive
OPIj8C't _IENTIFICA.
J_I._._L

primam sabbati cognominat, adnectinms : nec im-


merito, qtue et conditione primitivve lucis exc_ellens,
et triumpho dominicav resurreetionis insignis, et nos-
tra quoque nobis resurrectione manet semper exop-
tabilis. Septem quoque dies lunm, id est, a XV usque
ad XXI per quos eadem dominica naturali ordine
di_urrit, universitatem ecclesia_, qu_e per totum mun.
dum paschalibus est redempta mysteriis, aperte de-
nuntiant. Nam et septenario sa_pe numero universi-
tatem designate scriptura consuevit. Unde quod air
Propheta: Septies in die laudem dixi tibi: nil melius
inte]ligitur, quam quod alibi 8it: Semper laus ejus
in ore meo. Et specialiter totam catholicse ecclesiae
perfectionem eo figurari Johannes testatur, qui ad
septem Asia_ scribens ecclesias, universalis per orbem
ecclesi_e mysteria patefecit. Unde et per omnia qum
singulis septem seribit hortamenta, hunc versiculum
intexere curavit : Qui habet aures audiat quid spiritus
dicat ecclesiis: quod unicuilibet dixerat, hoc omnibus
se dixisse palam probans ecclesiis. Nec minus etiam
moralem nobis eommendant paschalia tempera sensum.
In nomine quidem paschse, ut de vitiis ad virtutes
transitum quotidie faciamus spiritualem. In mense au-
tern novorum, in quo adulti fructus adventu suo pro-
nunciant veterum cessationem, ut exuentes veterem
hominem cum actibus ejus, renovemur spiritu mentis
nostra_, et induamus novum hominem qui, et csetera.
Et ut vegetati diversarum varietate virtutum, earum-
que foliis veluti amcena_ arboris adumbratione velati,
tanquam ]_ta_ atque fructiferm segetes pullulemus in
plenilunio, ut perfectum splendorem fidei et sensus
gerentes, a peccati tenebris segregemur. In reversa
eadem luce ]unari ad ecelos, quod a qulntadecima luna
fieri incipit, ut quanto magni sumus humiliemur in
omnibus, dicentes cure Apostolo singuli: Gratia autem
Dei sum id quod sum. Quse profecto gratia muneris
saperni, quia tertio tempore seculi manifestius effusa
DE TBMPORUM RATIO_E°

est, pnlcherr_a figura._m consequentia terfia lun_


hebdomade, lumen ipsius quod eatenus ad tetras
creverat, ad covlestia jam crescere inchoat, pulchre
hanc in pascha observare pra_cipimur, ut gratia_ quam
accipimus nunquam ob]iti, per singulos gradus spi-
ritualis transitus largitori illius obediendo vicem re-
pendere meminerimus: vel certe increscentc ad homi-
nes luna, vitse nobis activa_, in reversa vero ad ccelos
speculativa_ typus ostenditur. Vel in hac nobis con-
versione dilectio proximi, in i]la nostri signatur auc-
toris. Aut huc conversus lucis ejus profectus, ut bona
foris operemur admonet, porro illuc, ut eadem bona
opera solo supernve mercedis intuitu geramus. Huc,
ut luceat lux nostra coram hominibus, et videant bona
nostra opera, illuc, ut g]orificent patrem nostrum qui
in ccelis est. In una sabbati, qua_ Novi Testamenti
propria solennitas est, instruimur, ut spe futurse nos-
trse in Christo resurrectionis patienter in prsvsenti
omnia adversa pro Christo, et ipsam mortis toleremus
injurlam, audientes ab Apostolo : Quia si spiritus ejus
qui suscitavit Jesum a mortuis habitat in nobis, qui
suscitavit Jesum a mortuls, vivificabit et mortalia cor-
pora nostra, per inhabitantem spiritum ejus in nobis.
Cujus spiritus quia septiformis est gratia, potest
eadem VII dierum lunarium numero, quo pra_fata
una sabbati, id est, dies dominica circmnfertur in-
timata, non inconvenienter inte]ligi. Verum de mys-
terio temporis paschse, si quis plenius scire vult, legat
beati Aurelii Augustini ad Januarium epistolam de
ratione paschali.

CAPUT LXV.

DE CIRCULO MAGNO PASCH._E.

CIRCULUS pasch_v magnus est, qui mu]tiplicato per


invicem so|ari ac lunari cyclo, DXXXII conficitur
annis. Sire enim decies novies viceni et octoni, seu
_0 OPUSCULA SCIENT]_FICA.

vicies et octies deni ac noveni multipllcentur, DXXXII


numerum comp|ent. Unde fit, ut idem c]rcu]us magnus
decennovenalis, lun_ circulos XXVIII. Softs autem,
qui vicenis octonisque consummari solent annis, X et IX
habeat circulos: bissextos decies novies septenos, id
eat, CXXXIII. Embolismos CXC¥ menses go|ares,
vicies octies, CCXXVIII, id est, VIM.CCCLXXXIIII.
Menses autem ]unares, vicies octies CCXXX¥, id eat,
VIM.DLXXX dies: exceptis bissextis, vicies octies
VIM.DCCCCXXXV, id est, CXCIIIIM.CLXXX, ap-
positis autem bissextis CXCIIIIM.CCCXIIL Qui
ubi memoratam ex ordlne mensinm dierumque sum-
mare comp]evefit, mox in seipsum revolutus, cuncta
qum ad so|is re| ]unto cursum pertinent, eodem quo
prmterierant semper tenore restaurat: tantum anni
dominic,s incarnationis suo certo tramite proficinnt
in majus, et Indictiones quoquo ferantur in ordine, nil
siderum cursum, atque ideo nihil pascha]is calculi or-
dinem movent. Quod ut apertins c]arescat, p]acuit
eundem plenario ordine circu|um pr_senti opusculo
prmponere, sumpto exordio a quingentesimo tricesi-
mosecundo dominicm incarnationis anno, ubi primum
Dionysius circu|um ccepit, et perducto opere usque
ad millesimum sexagesimum tertium ejusdem saere-
sanct_ incarnationis annum : quatenus legentes quique
non so|urn pr_esentem re| futurum prospicere, sed et
pr_terimm onmem paschalis stature temporis inenar-
rabili possent intuitu respicere, atque ad di]ucida-
tionem prisc_ lectionis annos onmes, qui aliquando in
qu_stionem venerant, quando re| qua]es _erint evio
dentius agnoscat.

CAPUT LXVI.

CHRONICON SIVE DE SEX HUJUS SECULI _ETATIBUS°

DR sex hujus mundi mtatibus, ac septima ve] octava


quietis, vita_que ccelestis, et supra in comparatione
DE TEMPORUM RATIONEo _l

prim_e hebdomadis, in qua mundus orrmtus est, ali-


quanta perstrinximus, et nunc in eomparatione a_vi unius
hominis, qui p_xpJ_o_pos Grace a philosophis, hoc
est, minor mundus solet nuncupari, de eisdem aliquanto
latius exponemus.
Prima est ergo mundi hujus vetas, ab Adam usque
ad Noe, continens annos juxta Hebraicam veritatem,
M.DCLVI juxtaSeptuaginta interpretes MM.CCXLII
generationes juxta utramque editionem numero X.
Quse universali est deleta diluvio :sicut primam cujus-
que hominis oblivio demergere consuevit _etatem:
quotus enim quisque est qui suam recordetur infan-
tiara.
Secunda vetas a Noe usque ad Abraham, genera-
tiones juxta Hebraicam auctoritatem complexa X, an-
nos autem CCXCII. Porto juxta Septuaginta inter-
pretes annos M.LXXII, generationes vero XI. Hsec
quasi pueritia fuit generis populi Dei, et ideo in lingua
inventa est, id est, Hebrsva. A pueritia namque inei-
pit homo nosse loqui post infantiam, quee hinc ap-
pelLata est, quod fari non potest.
Tertia ab Abraham usque ad David, generationes
juxta utramque auctoritatem quatuordecim, annos veto
DCCCCXLII complectens. Hsec velut qusedam adole-
scentia fuit populi Dei, a qua setate quia incipit homo
posse generate, propterea Matthveus evangelista gene-
rationum ex Abraham sumpsit exordium, qui etiam
pater gentium constitutus est, quando mutatum nomen
accepit.
Quarta a David usque ad transmigrationem Baby-
lonis, annos habens juxta Hebraicam veritatem
CCCCLXXIII, juxta Septuaginta translationem XII
amplius, generationes juxta utrosque codices XVII.
Quas tamen Evangelism Matthseus certi mysterii gratia
quatuordecim ponit. A qua velut juvenili a_tate in
populo Dei regum tempora coeperunt. Hsec namque in
hominibus _etas apta gubernando solet existere regno.
_/2 O_SCULA SC_NTI_CA.

_inta quasi senilis _ a trausm_ratione Baby°


lon_, u_que in adventure Domini salvatoris in earnem,
genemfionibus et ipsa XIIIL Porro annis D_XXIX
extenta, in qua ut gravi senectute fessa, malis crebrio
oribus plebs Hebrma quassatur.
Sexta, qu_ nuuc agitur _ctas, nulla generationum
ve] temporum serie certa est, sed ut _tas decrepita
ipsa totius seeu|i morte consummanda. Has serum-
nosas, plenasque laboribus mundi rotates quicunque fe-
lici morte vicerunt, septima jam sabbati perennis _vtate
suscepti, octavam beatsv resurrectionis _tatem, in qua
semper cure Domino regnent, expectant.

Prima LEtas.

PRIMAigitur rotate seculi naseentis, prima hujus die,


fecit Deus lucern quam appellavit diem. Secuuda
flrmamentum cceli in medio libravit aquarum, ipsis
aquis ac terra, cure ccelo superiore, ac virtutibus qum
in eo conditorem landarent, ante horum sex dierum
exordium creatis. Tertia die congregatis in suum
locum aquis, qum cuncta contexerant, aridam jussit
apparere. Quarta sidera in firmamento cceli posuit,
qu_ nunc, quantum a_luinoctii conjectura coUigimus,
duodecimus Calendarum Aprilium vocatur. Quinta,
natatilia et volatilia creavit animantia. Sexta animalia
terrestria, et ipsum hominem formavit Adam, de cujus
latere dormientis, matrem omnium viventium produxit
]_vam, qu_ nunc quantum mihi videtur esse credibile,
decima Calendarum Aprilium dies appellatur. Uncle
merito creditur, si non verior sententia vincit, quod
beatus Theophilus cure cmteris, non solum Pal_estins_,
sed et permultis aliarum regionum episcopis de pascha
disputans scripsit, eodem decimo Calend. April. die
Dominum fusse erucifixum. Decebat enim uua eadem-
que non solum hebdomadis, sed et mensis die, sectm-
dum Adam pro generis humani salute vivifica morte
DE TEMPORUM RAT|ONE, _7_

sopitum, de productise latere suo sacramentis ew.les-


tibus sponsam sibi sanctificare ecclesiam: qua vide-
licet die primum Adam, pattern videlicet humanl
generis ipse creaverat, eique de latere costam tollens
_dificavit mulierem, cujus adjutorio genus propagaret
humanum.

A.M. 130, [Sept. _30.] Adam annorum centum et


triginta, genuit Seth, ctti supervixit annis DCCC. Ve-
rum Septuaginta interpretes ante nature Seth posuere
annos CCXXX, postea DCC. Seth interpretatur re-
surrectio, significans resurrectionem Christi a mortuis,
cujus mortem illatam a Jud_is significat Abel, qui
dicitur luctus, a fratre Cain occisus.
A.M. _35, [Sept. 435.1 Seth annorum CV genuit
Enos, cui supervixit annis DCCCVII. Porto Septua-
ginta ante nature Enos annos CCV, postea posuere
DCCVII. Enosinterpretatur homo, de quo bene dicitur:
iste ccepit invocare nomen Domini : quia hominum est
proprium, ut su_ fragi]itatis memores invocent con-
ditoris auxilium, eorum duntaxat qui in fide Christi
viventes filii resurrectionis esse l_etantur.
A.M. 3_5, _Sept. 625.] Enos annorum XC genuit
Cainan, cui supervixit annis DCCCXV. Sed LXX
ante nature Cainan CXC annos, postea DCCXV
posucre.
A.M. 395, _Sept. 795.1 Cainan annorum LXX
genuit Malaleel, post cujus ortum vixit annis DCCCXL.
LXX ante nature Malalee] CLXX, postea dixere
DCCXL.
A.M. 460, [Sept. 960.] Malaleel annorum LXV,
genuit Jareth, cui supervixit annis DCCCXXX. LXX
ante nature Jareth CLXV, postea posuere DCCXXX.
A.M. 6_2, [Sept. 112_.] Jareth annorum CLXII
genuit Enoch, cui supervixit annis DCCC. In hac ge-
neratione nusquam utrique codices discrepant. Hunc
Enoch nonnulla divine scripsisse, Juda Apostolo attes-
tante comperimus. Sed ut beatus Augustinus (licit:
T
_z_ OPUSCULA SCIEN_FICA°

Non fi'ustTa non sunt in eo canone scrlpturarum, qul


servabatur in templo Hebra_i populi suceedentium dili-
gentia sacerdotum, nisi quia ob antiquitatem suspectse
fidei judicata sunt, nec utrum hmc essent qum ille
scripsisset poterat inveniri. Unde ilia qua_ sub ejus
nomine proferuntur, et continent illas de gigantibus
fabulas, quod non habuerint homines patres, recte
a prudentibus judicantur non ipsius esse credenda.
A.M.687, [Sept. 1287.] Enoch annorum LXVgenuit
Mathusalam, post cujus ortum vixit trecentis annis et
ambulavit cure Deo. Septuaginta ante nature Mathu-
salam posuere CLXV annos, postea CC. Et bene
in septhna generatione Enoch, qui interpretatur dedi-
catio, tulit a mortalibus Deus, quia civitas electorum in
sex hujus seculi pro Deo laborans a_tatibus, in septima
sabbati futuri gloriam dedicationis expectat. At quia
reprobi sola pra_senti sunt .felicitate contenti, Cain
civitatem quam statuit non in septima generatione, sed
in primogenito Enoch filio consecrat.
A.M. 874, ESept. 1454.] Mathusalam annorum
CLXXXVII, genuit Lamech, cui supervixit annis
DCCLXXX[I, id est, usque ad diluvium. LXX ante
nature Lamech CLXVII ponunt annos, postea DCCC
et II. Qui humerus, ut lector facillime videbit, juxta
Hebraicam veritatem XX annis, juxta ipsorum veto
auctoritatem XIV annis diluvii tempora transit. De
qua famosissima qua_stione doctissimi patres, Hiero-
nymus in libro qua._stionum Hebraicarum, Augustinus
in libro de civitate Dei quintodecimo plenissime dis-
putant.
A.M. 1056, [Sept. 1642.] Lamech annorum
CLXXXII genuit Noe, cui supervixit annis DXCV.
LXX ante natum Noe ponunt annos CLXXXVIII et
postea DLXV. In hac sola generatione summa uni-
versitatis discrepat, quia XXIV annis plus vixisse
Lamech in Hebra_is, quam in LXX translatorum codi-
cibus invenitur.
DE TEMPORUM RATIONE. _75

A.M. 1656, [Sept. _4_.] No_ anno DC venit dilu-


vinm mense secundo, XVII die mensis. Sane de diffe-
rentia annorum inter Hebr_am et L_ interpretum aue-
toritatem, ne quis nos laceret novas movlsse qumstiones,
legat prmfatorum patrum memorata opuscula, et intelli-
get hanc jam olim notissimam fuisse distantiam, cujus
originem distantim cure beatus Augustinus solertissime
qumsisset, dixit in libri suprascripfi capitulo XIII
inter alia sic : Credibilius ergo quis dixerit, cure primo
de bibliotheca Ptolemmi describi ista covperunt, tunc
aliquid tale fieri potuisse in codiee uno, sed primitus
inde descripto, unde jam latius emanaret, ubi potuit
quidem accidere etiam seriptoris error. Et hoc in ilia
qumstione de vita Mathusalse non absurdum est suspi-
cari. Et post aliquanta: Recte fieri, inquit, nullo
modo dubitaverim, ut cure diversum aliquid in utris-
que codicibus invenitur, quando quidem ad fidem
rerum gestarum utrumque esse non potest verum, ei
lingum potius eredatur, unde est in aliam per inter-
pretes facta translatio.
,_eeunda .A_,tas.
Seeunda seeuli _etate, prima hujus die, qu_ est
vicesima septima mensis seeundi, egressus est Noe
de arca, in qua pauei, id est, octo animm satvm fact_
sunt per aquam. Quod commemorans in epistola
beatus apostolus Petrus [1 Pet. iii, 21.] mirifiee statim
exponere curavit, cure subjunxit, quod etnos nunc
similis form_ salvos fecit baptisma, non carnis de-
positio sordium, sed eonscienti_ bonm interrogatio in
Deum, per resurrectionem Jesu Christi, qui est in
dextera Dei. In aqua di]uvii baptismum, in area et
iis qu_ continebat, ecclesiam et fideles illius, in octo-
nario animarurn numero, mysterium dominiese resur-
rectionis, in cujus fide baptizamur, docens esse figu-
ratum.
A.M. 1658, [Sept. _44.] Sere C annorum gen'uit Ar-
phaxad biennium post diluvium. Ab Arphaxad Chal-
T_
276 OPUSCULA SCIENTIFICA.

dmos originem du_se Hieronymus scrlbit. Supervi_t


autem Sere nato Arphaxad D annis, id est, usque ad
qudnquagesimum annum Imtivitatis Jacob.
A.M. 1693, [Sept. 0379.] Arphaxad annorum XXXY
genuit Sale. Hie LXX interpretes unam generafionem
plus quam nebraiea veritas posuere, dicentes quod Ar-
phaxad cure esset annorum CXXXV genuerit Cainan.
Qui cum CXXX annorum fuerit, ipse genuerit Sale.
Quorum translationem evangelista Lucas hoc in loco
videtur esse secutus. Verum Chronographi Grm-
corum cure generationum seriem ad auctoritatem He-
braicam castigassent, ablata una generatione Cainan,
nec tamen numerum annorum in generationibus, quas
cum eis habuere communes, ad eorum auctoritatem
castigare curassent, propriam secuti auctoritatem de-
derunt huic mtati annorum summam minorem quidem
LXX trans|atorum editione annis CXXX, sod Hebraica
veritate annis DC et L majorem, id est, annis DCCCC
et XLII. Vixit autem Arphaxad post nature Sale
annos CCC et III, cui tamen LXX post natum Cainan
scribunt annos CCCCXXX, et Cainan post nature Sale
CCCCXXXVIII.
A.M. 1703, [Sept. _639.] Sale annorum XXX genuit
Heber, cui supervixit annis CCCCIII. LXX ante nature
Heber posuere annos CXXX postea trecentos et trio
ginta. Ab hoc Heber Hebrseorum nomen et genus
oritur.
A. M. 1757, [Sept. o773.] Heber annorumXXXIV
genuit Phalech, cui supervixit annis CCCCXXX. LXX
ante natum Phalech annos posuere CXXXIV, postea
CCLX. Phalech interpretatur divisio, cui propterea
tale nomen imposuere parentes, quia tempore nativi-
tatis ipsius terra per linguarum confusionem divisa
est. Cujus divisionis Arnobius rhetor in expositione
Psa|mi CIV ita meminit: Sere primogenito No_e pars
facta est a Perside et Bactris usque in Indiam longe et
usque Rhinoeoruras. Qu_e spacia terrarum habent
DE TEMPORUM RATIONE. _7

linguas sermone barbarico XX et VII. In quihus


linguis Gentes sunt patriarum CCCC et VI non diver-
saturn linguarum, sed ut dixi, diversarum patriarum.
Verbi gratia, cum una lingua Latina sit, sub una
lingua divers_ sunt patrive Brutiorum, Lucanorum,
Apulorum, Calabrorum, Picentum, Tuscorum, et iis
atque hujusmodi similia si dicamus.
Chain veto secundus filius Nora a Rhinocoruris
usque Gadira habens linguas sermone Punico a parte
Garamantum, Latino a parte Borese, Barbarico a
parte Meridiana _thiopum et .tt_gyptiorum, ac bar-
baris interioribus vario sermone XX duabus linguis in
patriis CCCXC et IV. Japheth autem tertius, a
Media usque Gadira ad Boream. Habet autem Japh-
eth flumen Tigridem, qui dividit Mediam et Baby-
loniam in patriis ducentis, sermone vario, in ]inguis
XX et III. Fiunt ergo omnes simul lingum LXXII,
patriv_ autem generationum M quse in tripartito seculo
hoc ordine sitse sunt. Habet, ut diximus, Japheth
flumen Tigridem, qui dividit Mediam et Babyloniam,
Sere autem Euphratem, Chain veto Geon, qui vocatur
Nilus.
A.M. 1787, [Sept. 2903.] Phalech annorum XXX
genuit Reu, cui supervixit annis CCIX. LXX ante na-
ture Reu CXXX annos ponunt, postea CCIX. His tem-
poribus primum templa constructa, et quidam principes
gentium tanquam dii sunt adorati.
A.M. 1819, [Sept. 3035.] Reu annorum XXXII
genuit Seruch, cui supervixit annis CCVII. LXX ante
nature Seruch CXXXII annos ponunt, postea CCVII.
Scytharum regnum dicitur exortum, ubi primus reg-
navit Tanaus.
A.M. 1849, [Sept. 3165.] Seruch annorum XXX
genuit Nachor, cui supervixit annis CC. LX.X ante na-
ture Nachor ponunt annos centumtriginta, postea CC.
_Egyptiorum imperium dicitur inchoate, primo eis reg-
nante Zoves.
278 oPUSCULASCIE_TIFICA.

A.M. 1878, [Sept. 3f_44.] Nachor annorum XXIX


genuit Thare, eui supervixit annis CXIX. LXX ante
nature Thare ponunt annos LXXIX, postea CXXIX.
Assyriorum Sicyoniorumque regnum naseitur : ,his pri-
mum Belo, iUis JEgialeo regnante.
A.M. 1948, [Sept. 3314.] Thare annorum LXXgenuit
Abraham, eui supervixit annis CXXXV. Hactenus se-
cunda seculi _etas protenditur, cujus tota serie re-
censita beams Augustinus in libro de civitate Dei
XVI, capitulo deeimo, hoc modo conclusit. Fiunt ita-
que anni a diluvio usque ad Abraham MLXXII se-
cundum vulgatam editionem, hoc est, interpretum
LXX. In Hebr_eis autem eodicibus longe pauciores
annos perhibent inveniri, de quibus rationem aut nul-
lain aut diflicillimam reddunt.

Tertia __ta_.
A.M. 20'23, [Sept. 3389.] Tertia mundi mtas a nati-
vitate ccepit Abraham patriarch_e, qui LXXV annorum
cure esset, re|icta gente patria, ad imperium Dei venit in
terrain Chanaan, aceipiens promissionem nascituri de suo
semine Salvatoris, in quo benedicerentur omnes genres,
simul et seipsum in gentem magnam esse futurum,
quarum una spiritualis, altera est promissio earnalis.
His temporibus Ninus et Semiramis Assyriis regnant.
A.M. 2034, [Sept. 3400.] Abraham annorum
LXXXVI genuit Ismael, a quo Ismaelit_e: genuit
autem Ismael XII duces, et vixit annos CXXXVII.
A.M. _048, [Sept. 3414.] Idem Abraham annorum
C genuit Isaac, qui primus et solus in tota testamenti
veteris serie ]egitur octava die circumcisus. Quod non
sine magno mysterio privilegium est filio promissionis
donatum.
A.M. 2108, [Sept. 3474.] Isaac annorum LX genuit
Esau et Jacob Patriarchas Idume_e et Israelitic_e
gentis, post quorum ortum vixit annos CXX. His
temporibus primus apud Argos regnavit Inachus annis
DE TEM_ORVMRATIONE. 279

L, cujus filia Io, quam _gTptii mutato nomlne Isidem


colunt.
A.M. 2238, [Sept. 3604.] Jacob annorum CXXX
deseendit in iEgyptum in animabus LXX. Hujus tem-
poribus Memphis in _gypto ab Ape Argivorum rege
condita. Sparta quoque a Sparto fi]io Phoronei regis
Argivorum conditur.
A.M. _2453, [Sept. 3819.] Habitafio filiorum Israel
qua manserunt in _/Egypto fuit CCCCXXX annorum,
quibus expletis eadem die egressus est omnis exercitus
domini de terra JEgypti, ut scriptura testatur Exodi:
[Exodus xii.] quorum tamen summam annorum chro-
nographi a septuagesimoquinto anno nativitatis Abra-
ham, quando terrain repromissionis intravit computant,
sequentes editionem LXX interpretum, quse dicit:
Habitatio autem filiorum Israel qua habitaverunt in
_gypto et in terra Chanaan, ipsi et patres eorum,
anni CCCCXXX. Quam necessario sequendam et
ipsa Hebraiea veritas ostendit, qua_ narrat Chaath
filium Levi, quem nature esse constat in terra Cha-
naan, vixisse annos CXXXIII et filium cjus Amram
patrem Mosis annos CXXXVII et ipsum Mosen
octuaginta fuisse annorum, tempore egressionis de
_gypto. Quia nimirum horum summam annorum
constat CCCC et XXX implere non posse. Annuit
autem horum translationi et Apostolus cure ait:
Abrahse dict_e sunt promissiones et semini ejus; non
,licit, et seminibus, quasi in multis, sed quasi in u_no, et
semini tuo qui est Christus. Hoc autem dico, testa-
mentum confirmataam a Deo, qua_ post CCCC et XXX
annos facta est lex, non irritum facit ad evacuandas
promissiones patrum.
A.M. 2493, [Sept. 3859.] Moses annis XL eductum
ex 2"Egypto regit populum Irael in deserto, quorum primo
anno tabernaeulum domino construit, et VII mensibus
opus perficiens,mense primo anni secundi,prima die men-
sis erexit. Hucusque, ut Eusebius commemorat, quinque
_80 oPUSCULASCIENTIFICA.

libri Mosis continent gesta annorum IIIMDCCXXX


secundum LXX Seniorum interpretationem. Quot
veto annos hujus temporis Hebraica veritas contineat,
Josephus in primo contra Appionem grammaticum
libro ita commemorat: Neque igitur innumera apud
nos habentur volumina inter se invicem diseordantia,
sed II tantum et XX sunt libri, qui omnium temporum
seriem continent, quiet juste creduntur divinitus inspi-
rati. Ex quibus quinque sunt Mosi, continentes leges
vitro, et successionis humanm prosapiam, usque ad ip-
sius Mosi terminum pertendentes. Qui paulo minus
ad tria millia annorum continentiam gerunt.
A.M. _519, ESept. 3885.] Josue annis XXVI regit
populum Israel, ut Josephus docet: nam scriptura
sancta quot fuerint anni ducatus illius tacet. Quare
vero Eusebius in Chronicis XXVII posuerit, infra
dicemus. Primo autem sui ducatus anno, Josue primo
mense, decima die mensis populum patefacto Jordanis
alveo in terrain repromissionis induxit, quo videlicet
anno, ut in Chronicis prmfati Eusebii reperimus, prin-
cipium erat quinquagesimi primi Jubilei seeundum He-
bravos, id est, IIMD anni erant ab initio mundi com-
pleti, singulis Jubileorum ordinibus per quinquagenos
annos deputatis. At veto hanc temporis hujus esse sum.
mare nostra inquisitio nequaquam invenire valuit, con-
stat enim quia MDCLVI ad diluvium usque fuere anni.
Inde ad Abraham CCXCII qui LXXV erat annoFum
quando promissionem Dei accepit. Promissionis anni
CCCCXXX ducatus Mosi anni XL qui profecto hume-
rus non IIMD sed VII minus, id est, IIMCCCCXCIH,
ut pr_enotavimus, annos impleL
A.M. _559, [Sept. 39_25.] Othoniel annis XL de
tribu Juda primus Israeli Judex Domino jubente con-
stituitur. Hujus temporibus primis filii Israel serviere
Chusan Rasathaim regi Mesopotamim VIII annis.
A.M. _)39, [Sept. 4005.] Aoth annis LXXX filius
Gera, filii Gemini, qui utraque manu utebatur pro dex-
DR TEMPORUM
RATIONE. 281

tera, cujus in prin¢ipiis servivlt Israel Eglon regi Moab


annis XVIII donee eum ipse percusso Eglon liberavit.
Hoc tempore Cyrene eivitas condita est in Libya.
A.M. 2679, CSept. 4_4_5.] Debbora annis XL pro-
phetissa de tribu Ephraim_ cure Barach de tribu Nep-
talim, cujus in inifio ducatus oppressit filios Israel Jabin
rex Chanaan XX annis, qui regnavit in Asor. Sed
occiso ab Israel principe militim ejus Sisara, humiliatus
tandem ac deletus est. Hoc tempore Miletus condita.
A.M. 2719, ESept_ 4085.] Gedeon annis XL ex
tribu Manasse. Sub quo servivit Israel Madianitis et
Amalechitis VII annis, sed Gedeon pugnante liberatus
est. Tyrus condita est ante templum Hierosolymorum
annis CCXL ut scribit Josephus.
A.M. 27_, ESept. 4088.] Abimelech annis tribus,
filius Gedeonis, qui regnabat in Sichem. Hercules
Ilium vastat.
A.M. 274,5, _Sept. 4111.] Thola annis XXIII, filius
Phoa patrui Abimelech, vir de Issachar, qui habitabat
in Sanir montis Ephraim. Bellum Lapitharum et Cen-
taurorum, quos scribit Pal_phatus primo de incredibi-
libus libro nobiles fuisse equites Thessalorum. In Troja
post Laomedontem regnavit Priamus.
A.M. 2767, _Sept. 4133.] Jair annis XXII ex tribu
Manasse. Hercules agonem olympiacum constituit, a
quo usque ad primam Olympiadem supputantur anni
CCCCXXX.
A.M. 2773, [Sept. 4139.] Jeptc Galaadites annis
sex. Philistini et Ammonitm deprimunt Israel, ex
quibus Ammonitm debellantur a Jepte, qui in libro
Judicum ab state Mosis usque ad semetipsum air sup-
putari annos trecentos.
A.M. 2780, [Sept. 414_.] Abesan de Bethleem an-
his septem. Agamemnon imperat Mycenis annis XXXV
cujus anno XV Troja capitur.
A. M. 2790.1 Achialon Zabulonites annis X. Hic
cure annis decem suis in LXX Interpretibus non
282 o_SCVLA SCI_NTIFWA.

habetur, pro quorum damno supplendo Eusebius Jostle


filio Nun, Samueli et Sauli, quorum annos scriptura
non dicit, plures annos quam in Josepho legebat ad-
notavit, quatenus ab egressu Israel ex }Egypto usque
ad a._difieationem templi CCCLXXX annorum sum-
mam quam Scriptura pra_dicat haberet.
A.M. _798, [Sept. 4154.] Labdon de tribu Ephraim
annis VIII. Hujus anno tertio Troja capta est, com-
pletis a primo anno Cecropis, qui primus apud At-
ticam regnavit, annis CCCLXXV. A quadragesimo
autem et tertio regni Nini Assyriorum regis annis
DCCCXXXV. Mortuo Labdon servivit Israel Philis-
taxis annis XL.
A.M. 2818, [Sept. 4174.] Samson de tribu Dan
annis XX. Hactenus Liber Judieum tempora signat,
habens annos CCXCIX, Judices autem XII. Latinis,
qui postea Romani nuncupati sunt, post tertium annum
captivitatis Trojm, sire ut quidam vo|unt oetavum, reg-
navit ./Eneas annis tribus, post quem Ascanius annis
XXXVIII. Ante 2_Eneam Janus, Saturnus, Picus, Fau-
nus, Latinus in Italia regnarunt annis circiter CL
Ascanius ._ne_e filius Albam urbem condidit.
A.M. 2858, [Sept. 6194.] Heli sacerdos annis qua-
draginta. In Hebra_orom libro quadra_nta anni inve-
niuntur. In Septuaginta autem interpretatione viginti.
Hectoris filii Ilium receperunt, expulsis Antenoris pos-
teris, Heleno sibi subsidium ferente. Latinorum ter-
tius Silvius JEnea_ filius, regnat annis viginti novena:
qui quod post mortem patris editus, ruri fuerat educa-
tus, et Sylvii et Posthumi nomen aceepit : a quo omnes
Klbanorum reges Sylvii vocati stint. Reges Sicyoniis
defecerunt, qui ab -/_gialeo usque ad Zeuxippum reg-
naverunt annis noningentis sexaginta duobus. Post
quos sacerdotes Carni constituti sunt.
A.M. 2870, [Sept. 6206.] Samuel annis duodecim,
ut doeet Josephus. In scriptura enim sacra quam diu
pra_fuerit, minime patet. Ab hoc tempora Propheta-
DE T]_MDDRUM RATIONE.

rum incipiunt. Lafinorum quartus/t_neas Sy|vius, reg-


navit annis X_Y_.
A.M. 2890, [Sept. 42_.] Saul primus Hebr_eorum
rex annis )L_. Et hujus quia in Canonica seriptura non
habctur, de libro antiquitatum Josephi tempus regni
notavimus. In Laced_emone re_avit primus Eurys-
theus annis XLII. Corinthi primus Alethis annis
XXXV.

Quarta /Etas.
Quarta mundi _etas non solum cure inchoato Ju&se_
gentis imperio, sed et cure innovata promissione, qum
patribus olim data est, imperil Christiani sumit exor-
dium, jurante domino David veritate, de fruetu ventris
ejus sedere super sedem ejus.
A.M. _930, [Sept. 4_66.] David primus ex tribu
Juda rex, annis XL. Latinorum quintus Latinus Syl-
vius annis L. Ephesus eondita ab Andronieo. Car-
thago eondita est, ut quidam volunt, a Charcedone
Tyrio: ut vero alii, a Didone filia ejus anno CXLIL[
post Trojanum excidium.
A.M. _970, [Sept. 4306.] Solomon filius David annis
quadraginta. Qui quarto regni sui anno, mense seeundo
temphm Domino mdificare ecepit in Hierusahm, col-
leetis ab egressu Israelis ex JEgypto annis CCCCLXXX, Q
ut Regum quoque liber testimonio est: quod in figu-
ram universi temporis, quo in hoc secuto Christi a_lifi-
catur ecclesia, quse in futuro perficitur, septem annis
perfecit, et septimo octavi anni mense dedicavit. La-
tinorum sextus Alba Sylvius, Sylvii _nese filius, reg-
navit annis triginta novem. Regina Saba venit audire
sapientiam Solomonis.
A.M. 2987, [Sept. 43P.3.] Roboam filius Solomonis
annis XVII. Hieroboam de tribu Ephraim, separavit
decem tribus a domo David eta Domino, in figuram
h_ereticorum, qui suos sequaces a Christo et ecclesia
segregant. Hujus quinto anno Sesac rex ,_Egypti re-
OPUSCULA SCIENTIFICA.

niens Hierosolymam, templum spoliavit. Latinorum


septimus _Egyptus Sylvius, Albse superioris regis filius
regnavit annis XXLIII. Samos eondita, et Smyrna in
ttrbis modum ampliata.
A.M. 2990, [Sept. 4_.] Abia filius Roboam annis
III. Hic pugnantem contra se Hieroboam superavit,
occisis de exercitu ejus millibus quingentis, eo quod
sperasset in Domino.
A.M. 3031, [Sept. 4367.] Asa filius Abia annis
XLI. Ab hoc conductus Benedab rex Syrise Damasci
contra Israel, percussit omnem terram Neptalim. La-
tinorum octavus Capys Sylvius __Egypti superioris regis
filius, regnat annis XX¥ILI. Asa idola destruit, tern-
plum mundat, egredientem contra se Zara-_Ethiopem
cum suo sternit exercitu. Ambri rex Israel emit montes
Samarise a Somer duobus talentis argenti, et sedificat
earn. Ahie| de Bethel Hiericho instaurat.
A.M. 3056, [Sept. 4392.] Josaphat filius Asa annis
XXV. Helias Thesbites tres semis annos pluviam con-
tinuit propter peccata Achab et populi Israel, et inter
csetera magnalia Helisseum filium Saphath, qui erat de
Abelmaula, pro se unxit prophetam. Latinornm no-
nus Carpentus Sylvins, superioris regis Capys filius,
regnavit annis XIII. Post quem filius ejus Tiberinus
'_" Sylvius annis VIII a quo et fluvius appellatus est Ti-
beris, qui prius Albula dicebatur. Post quem Agrippa
Sylvins filius ejus annis XL. Josaphat fecit rectum
coram Domino.
A.M. 306_ [Sept. 4400.] Joram filius Josaphat an-
nis octo. Helias curru igneo rapitur quasi usque in
c_elum, et Helisseus hseres prophetise derelictus, primo
miraculo aquas I-Iiericho sanat. In diebus Joram re-
cessit Edom ne esset sub Juda, et constituit sibi regem.
Ambulavit autem Joram in viis domus Achab, filia
quippe Achab erat uxor ejus.
A.M. 3065, [Sept. 4401.] Azarias filius Joram anno
uuo. Jonadab filius Reehab clarus habetur. Azariam
DE TEMPORUM
RATIONE. _

cure filio suo Joas et nepote Amasia ob enormltatem


seelerum, et quia nec patrem filiumve quispiam eorum
bonum.habebat, Evangelista Matth_us a domini Sal-
vatoris genealogia secludit.
A.M. 3071, ,[Sept. 4408.] Athalia mater Azari_e
annis VI qum videns interfeetum ab Hieu rege Israel
filium suum Azariam, interfecit omnem stirpem regiam
domus Joram, printer solum Joas filium Azari_e, quem
Josabeth soror Azari_e uxor Joad_ Pontificis furata est
de medio filiorum regis, cure interfieerentur. In LXX
interpretibus VII annis regnasse Athalia narratur.
A.M. 3111, [Sept. 4_4_8.] Joas filius Azarim annis
XL. Iste bono prineipio, et fine usus pessimo, in prin-
cipiis sui regni templum innovat, in extremis inter ca_-
tern facinora Zachariam quoque filium Joada_, tutoris
quondam ac regnificatoris sui, inter templum et altare
lapidari pra_cepit. Quem ob meritorum grafiam Do-
minus in Evangelio filium Barachia_, id est, benedieti
Domini eognominat. Latinorum XII, Aremulus Syl-
vius Agrippa_ superioris regis filius reglaavit annis XIX
qui pra_sidium Albanorum inter montes, ubi nunc Roma
est, posuit. Hujus filius fuit Julius, proavus Julii Pro-
culi, qui cure Romulo Romam eommigrans fundavit
Juliam gentem.
A.M. 3140, [Sept. 4477.] Amasias filius Joas annis
XXIX. Helisseus Propheta defunetus sepelitur in Sa-
maria. Azahel rex Syrim adflixit Israel. Latinorum
XIII, Aventinus Sylvius Aremuli superioris re_is ma-
jor filius, regnavit annis XXXVII atque in eo monte
qui nunc pars urbis est mortuus et sepulms, seternum
loeo vocabulum dedit.
A.M. 8192, [Sept. 45_9.] Azarias quiet Ozias, filius
Amasise annis LII. Assyriorum XXXVI, Thonos
eoncoleros, qui vocatur Grsece Sardanapalus, Tharsum
atque Anehiahm eondidit, et in prselio victus ab Ar-
bace Medo semet incendio coneremavit. Usque ad id
tempus reges fuisse Assyriorum historia refert, et fiunt
_8_ OPUSCULA SCIENTIFICA*

simul anni MCXCVIL Onmes autem anni Assyriorum


a primo anno Nini supputantur MCCXL. Latinorum
XIIII, Procas Sylvius Aventini superioris regis filius
regnavit annis XXIII. Post quem XV, Amutius Syl-
vius annis XLIIII. Arbaces Medus Assyriorum impe-
rio destructo regnum in Medos transtulit, ubi primus
ipse regnavit annis XXVIII. Maeedonum regnum in-
ehoat, primum habens regem Caranum annis vigintiocto.
Laced_emoniorum reges deficiunt, Lydorum incipiunt.
A.M. 3_08, [Sept. 454_.] Joatham filius Ozim
annis XVI. Olympias prima ab Eliensibus eonsti-
tutur post annos Trojan_e captivitatis CCCCV. Re-
mus et Romulus generantur Marte et Ilia. Joatham
inter csetera virtutum bonarum opera, portam domus
Domini sublimissimam a_dificavit, quve in Aetibus
Apostolorum Speciosa vocatur. Omnes siquidem
portm templi in terra fuerunt, excepta Speeiosa qu_e
pendebat, quw ab Hebrmis porta vocabatur Joatham.
A.M. 32'24, [Sept. 4561.] Achaz filius Joatham
annis XVI. Abhoc conductus Theglath Phalasar
rex Assyriorum Rasin regem Syrive interfecit, et habi-
tatores Damasei transtulit Cyrenen. Roma condita
in monte Paiatino XI Calendas Mail a geminis Remo
et Romulo filiis Rhem Sylvi_e, qum erat filia Numi-
toris fratris regis Amulii, virgo vestalis, sed eonstu-
prata. Consualibus ludis Sabina_ rapt_e anno ab urbe
condita tertio. Remus rastro pastorali a Fabio Ro-
mull duce occisus est.
A.M. 3'253, [Sept. 4590.] Ezechias filius Achaz
annis XXIX. Hujus anno VI, Salmanasar rex As-
syriorum capta Samaria transtulit Israel in Assyrios,
cujus regnum a primo Hieroboam steterat annis
CCLX. Mortuo Romulo, qui XXXVIII regnavit
annis, per quinos dies Senatores rempublicam rex-
erunt, atque ita unus expletus est annus. Post quos
Numa Pompilius annis XLI qui Capitolium a funda-
mentis a_dificavit.
DE TEMPORUM RATIONE. _87

A.M. 3308, [Sept. 4645.] Manasses filius Ezechim


annis LV. Hic ob scelera sua catenatus, et compe-
ditus in Babyloniam ducitur, sed oh poanitentiam et
preces restituitur in regnum. Romanorum tertius Tulo
lus Hostilius regnavit annis XXXII. Qui primus
regum Romanorum purpura et fascibus usus est, et
adjecto monte Cae|io urbem ampliavit.
A.M. 3310, ESept. 4657.1 Amon filius Manasse
annis II. In Hebraiea veritate II annis: in LXX
legitur regnasse XII. Histrus civitas in Ponto con-
dita. Amon a servis suis interficitur.
A.M. 3341. ESept. 4689.J Josias filius Amon annis
XXXI. Hic mundata Judaea et Hierusalem, templo
etiam innovato, post abjectas idololatria_ sordes Pascha
Domino celeberrimum facit XVIII anno regni sui,
ct cure Nechaone/Egyptiorum rege congressus occi-
ditur in campo Mageddo, quae nunc Maximianopolis
voeatur. Romanorum quartus Ancus Martius Numa_
ex filia nepos, regnavit annis XXIII. Qui Aventinum
montem et Janiculum Urbi addidit, et supra mare
sextodecimo ab urbe milliario Ostiam condidit. Post
quem Tarquinius Priscus annis XXXVII. Qui cir-
cure Komae aedificavit, numerum Senatorum auxit,
Romanos ludos instituit, muros et cloacas a_dificavit,
Capitolium extruxit. In Hebraeo XXXI annis reg-
nasse Josias legitur. In LXX Interpretibus XXXII.
Sed et Eusebius inter regnum ejus et Joachim alium
de suo adjecit annum, propter menses bis ternos, qui-
bus Joaehaz, vel Joachim regnaverat. Verum quid
veritas habeat Hieremias pandit, qui sea decimo
tertio anno Josi_v usque ad annum quartum Joachim
XXIII annis prophetasse perhibet, et Nabuchodo-
nosor quarto anno Joachim regnare c0episse. Nono
decimo autem regni ejus anno Hierosolymam fuisse
destructam.
A.M. 3352, _Sept. 4700._ Joachim fi]ius Josi_e
annis XI. Post Josiam regnavit Joachaz filius ejus
_88 OPU$CULA $CIElqTIFICA.

tribus mensibus: quem Nechao vinctum ducens in


_gyptum, Joachim constituit regem. Hujus anno
tertio Nabuehodonosor capta Hierusalem, et p|urimis
captivatis, in quibus erant Daniel, Ananias, Azarias,
et Misael, pattern vasorum templi Babyloniam trans-
left. A quarto Joachim anno scriptura Regnum
Nabuchodonosor computat, quia ex eo non solum
Chaldaeis et Judeeis, sed et Assyriis, LEgyptiis, Moa-
bitis, a|iisque innumeris gentibus ineipit regnare.
Joachim quiet Jechonias fllius Joachim mensibus tri-
bus, et diebus X. Hie eircumdata a Chalda_is Hieru-
salem exiit ad regem Babylonis et mater ejus, et
duetus est in Babylonem cure populo suo anno VIII
regni Nabuchodonosor.
A.M. 3363, [Sept, 4711.] Sedechias quiet Mathias
filius Josive annis XI. Hujus anno XI, Regis autem
Babylonis XIX, Judaea captivata in Babyloniam, et
templum domini incensum est, anno ex quo fundari
ecepit CCCCXXX. Qui autem reliqui fuerant Juda_i
transfugerunt in _gyptum, qua post annos V per-
eussa a Chaldseis, in Babyloniam sunt et ipsi trans-
migrati.
Quinta ,q_4as.
Quinta mundi aetas ab exterminio ecepit regni Ju-
daici. Quod juxta prophetam Hieremiae LXX annis
permansit`
A.M. 3377, [Sept. 4725.] Anno XIV postquam
percussa est civitas, qui est vicesimus quintus annus
transmigrationis regis Joachim, cum quo et Ezechiel
captivatus est, ipse Ezechiel in visionibus Dei adductus
in terrain Israel, vidit renovationem civitatis ae templi,
eeremoniarumque ejus. Romanorum sextus Servius
regnavit annis XXXIV qui tres montes Urbi addidit,
Quirinalem, Esquilinum, Viminalem. Fossas eircum
muros duxit. Census Romanorum civium primus in-
stituit.
A.M. 3389, [Sept. 4737.] Anno XXVI post ever-
DE TI_MPORL_RATIONE. _9

sionem Hierosolymorum, qui est annus _/-XI trans-


migrationia regis Joachim, sublevavit Evilmerodaeh
rex Babylonis anno quo re.are eo_perat caput Joa-
chim regis Jud_ de earcere, et posuit thronum ejus
super thronum regum qui erat cure eo in Babylone.
Meminit hujua temporJs adhuc futuri propheta Hiere-
n_as ita scribens: Ecce ego mittam et adsumam uni-
versas eognationes AquilonJs, ait Dominus, et ad Na-
buchodonosor regem Babylonis servum meum, et ad-
dueam cos super terrain istam, et super habitatores
ejus, et super omncs nationea, qum in eireuitu illius
sunt_ et interfieiam eos, et ponam cos in stuporem,
et in sibilum, et in solitudines sempiternas, et servient
omnes gentes ista_ regi Babylonia LXX annis. Cum-
que impleti fuerint anni LXX, visitabo super regem
Babylonia, et super gentem illam, dieit Dominus,
iniquitatem eorum, et super terrain Chaldseorum, et
ponam illam in solitudines sempiternas. Et alibi seri-
hens ad transmigrationem, quam transduxerat lqabu-
chodonosor de Hierusalem in Babylonem cure Jeeho-
nia rege: Cum eceperint, inquit, impleri in Baby]one
LXX anni, visitabo vos, et auseitabo super vos ver-
bum meum bonum, et reducam vos ad locum istum, ait
Dominua. Rursus ejusdem temporis jam pra_teriti
verba dierum ita recordantur: Si quis evaserat gla-
dium, ductus in Babylonem servivit regi et filiis ejus
donee imperaret rex Persarum, et compleretur sermo
Domini ex ore Hieremim, et celebraret terra sabbata
sua. Cunetis enim diebus desolationis egit sabbatum,
usque dum complerentur LXX anni. Anno autem
primo Cyri regis Persarum, ad complendum sermonem
Domini, quem loeutus fuer/lt per os Hieremia_, susci-
tavit Dominus spiritum Cyri regis Persarum, et ca_tera.
Quibus verbis ostenditur, quia vastata Chalda_i Judma,
non ut Assyrii in Samariam alios misere colonos, sed
desertam reliquere terrain, donee ipsi post annos
13
'290 OPUSCVLA
SCn_NT_ICA.

LXX in earn rediere Judael. Cormentlthi_ Josephus


in deeimo Antiquitatum llbro, scribens templum et
Hierusalem, et omnem Judseam LXX annis perman-
slsse desolat_ : qul rursum enumerando reges Baby-
Ionl_ (si tamen ipse sic scripmt, et non codex falht
mendosu_) C fere annos ab eversa H_erusalem usque
ad eversIonem regi_i Chaldeeornm faclt colligi. Scribit
emm, post Nabucllodon_or, qui teste scriptura sacra,
XXV post eversam Hlerusalem vixit annls_ Evllmero-
dach filium ejus regnasse annis XVIII. Post quem
Egesar fihum ejus XL, cul successlsse filinm ejus La-
boeordoch mensibus IX. Hoc defuncto ad Balthasar,
qul Naboan nuncupatur, transisse lmperlum. Qui
cum jam XVI|I regnavertt anms, captam a Cyro
Persarum, et Dario Medorum rege Babyloniam exe-
qmtur Darius autem Astyagis fi|ins, qul Babylo-
morum destruxit imperium cure Cyro cognato suo,
agebat annum sexageslmttm et secundmn, cure Baby-
lon flllsset invasa, qul tamen aho nomme vocabatur
a Gruels, qulque Danielem Prophetam sumens ad se in
Medium duxit, et omni eum honore eehbrav_t. Hujus
Darn Darnel ipse ira memmit: In anno primo Darii
flirt Asuerl de semine Medorum, qul imperavit super
regaum Chaldmonan. Ego Daniel inteilexl in lihris
numerum annorum, de quo factus eat sermo Domim
ad Hleremiam prophetam, ut complerentur desolationis
Hierusalem LXX anni. EUSEBIUS in temporum
libro, XXX annos ab everslone Hlerusahm usque
ad mltium Cyrl regis Persarum, Juhus autem Afri-
canus LXX computat. Porro Hieronymus in ex-
posiuone Prophet_e Danlelis ira dtclt : Tradunt He-
br_el hujuscemod_ fabulam usque ad septuagesimum
annum, quo Hieremias captivitatem populi Judmorum
dixerat esse sotvendam. De quo et Z_charias in prin-
ciplo voluminis sul }oquitar : lmtam putans Dei polli-
citatlonem Ba|thasar, falsumque promlssum, versus in
DR TE_PORUM RATIONE _91

_udim reck grade convi_um, ins_tans qu_am-


modo spel Jud_, et va_is templi Dd. _ed statlm
ultio consecuta est.
A.M. 3423. [Sept. 4471.] Persarum primus C_rus
regnavit annis XXX. Hic, ut lmpleretur verbum Do-
mini ex ore Hleremise, primo sui regni anno lax_tta
Hebrseorum captwltate, qmnquaglnta ferme hommum
ml]ha regredi fecit in Judmarn, restituens els wsa
temp|i Domini _urea et argentea VMCCCC Qm con-
gregatl m Hmrusa|em mense septima eedificaverunt
altare, et a primo die mensls ejusdem coeperunt off'etre
holocaustum Domino. Anno autem seeundo adventus
sui mense secundo templl fundamenta jecerunt, anno
incensionis ejus juxta Africanum LXXII, ju:_ta autem
Chronics EUSEBII XXXII. Sed impedm_tlbus Sa-
marltis, intermlssum est opus usque ad annum Darii
0ecundum, qul etlam m regno Asueri et Artaxerxls
scripserunt accusatlonem adversum Jud_eos Et re-
scripsit Artaxerxes ne _edificaretur Hierusalem. Ro-
manorum septimus Tarqulnius regnavit annis triginta-
quinque, qui causa Tarqmnii _umoris girl sul, qui Lu-
cretlam corruperat, a regno expulaus est.
A.M. 3431. [Sept. 4779 ] Cambyses Cyrl films
annis VIII. Hie devlcta tI_gypto eunctam ejus rehgl-
onem abomlnatus, cereraonlas ejus et templa deposuit-
Babylonem in _gypto mdificavit. Hunc amnt ab
Hebr_ls Seeundum Nabuchodonosor voeari, sub quo
Jizdlth historia conscrlbitur.
A M. 3402. [Sept. 4780.] Fratres Magi mensibus
septem, Jesus sacerdos magnus, et pMnceps gentls,
Zorobabel, Aggeus, Zacharms, et Malachlas pro-
phet_e clareseunt. Pythagoras physicus phdosophus
clams habetur.
A.M. 3468, [Sept. 4816.] Darius annis XXXVI.
Inter D_rium et Cambysen regnasse duos fratres
Magus m ilbri_ Chronicnrum Eusebil reperlmus. Ye-
rum Hlaronymus in exposltione D_niells scribit post
v_
_9_ OPUSCULA $CIENTIFICA.

Cambysen Smerden Magum regnasse, qui Pantap-


then, inquit, fi|iam Cambysis duxlt uxorem, qui cure
a septcm Magis fuisset occisus, et in locum ejus
Darius suscepisset imperium, eadem Pantapthes nup-
sit Dario, et ex ea Xerxen filium genuit. Secundo
anno Darii septuagesimus captivitatis Hierusalem au-
nus impletur, ut vult Eusebius, testem adhibens Zach-
ariam prophetam, apud quem secundo Darii anno
loquitur angelus: Domine exercituum, usque quo tu
non misereberis Hierusalem et urbium Judge quibus
iratus es ? Iste septuagesimus annus est. Item quarto
Darii regis anno dicit idem Propheta: Cum jejuna-
retis et plangeretis per hos LXX annos: numquid
jejunium jejunastis mihi? Sexto Darii anno temp]i
_dificatio completur, die tertia mensis Adar, qui est
quadragesimus sextus annus, ex quo ejus sub Cyro
fundamenta sunt jacta. Unde in evangelio dicunt
Jud_i: Quadraginta et sex annis wdificatum est tern-
plum hoc. Cceperunt autem _edificare anno secundo
Darii, mense sexto, die vicesimaquarta: et anno
sexto, ut dictum est, mense duodecimo, die tertia com-
pleverunt. Ex quo apparet opus templi et antea non
parva ex parte peractum: annos autem LXX a de-
structione iUius usque ad perfectam restaurandi licen-
tiara esse computandos. Pulsis urbe regibus, qui im-
peraverunt atolls CCXLIII vix usque ad decimum-
quintum lapidem Roma tenebat imperium. Romve
post exactos Reges primum consules a Bruto esse
eceperunt. Deinde Tribuni plebis ac Dietatores : et
rursum Consules rempublieam obtinuerunt per an-
nos ferme CCCCLXIV usque ad Julium C_sarem,
qui primus singulare arripuit imperium Olympiade
CLXXXIII.
A.M. 3488, [Sept. 4636.] Xerxes fllius Darii annis
XX. Hic JEgyptum qum a Dario discesserat capit,
et adversus Grwciam pugnaturus, septingenta millia
armatorum de regno, et trecenta de auxiliis, rostratas
DE TEMPOKUM
RATIONE.

etiam naves mille ducentas, onerarias autem tria millia


numero habuisse narratur. Attamen rictus patriam
refugit. Herodotus historiarum scriptor, Zeuxis pie-
tor agnoscitur.
A.M. 3489. [Sept. 4837.1 Artabanus mensibus VII.
Socrates nascitur.
A.M. 3529, [Sept. 4877.1 Artaxerxes, quiet Longi-
manus, id est, paKpdx_t p, annis XL. Hujus anno VII
prima die mensis primi Esdras saeerdos et Seriba legis
Dei ascendit de Babylone cure epistolis regis, et in pri-
ma mensis quinti venit in Hierusalem cure viris MDCC.
_t inter alla strenue gesta castigavit filios transmi-
grationis ab uxoribus alienigenis. Ejusdem anno vice-
simo Neemias pincerna de Susis castro adveniens, mu-
rum Hierusalem LII diebus restituit, et ducatum genti
XII annis praebuit. Huc usque divina scriptura tem-
porum seriem continet. Qum autem post hwc apud
Judmos sunt digesta, de libro Maehab_eorum et
Josephi atque Africani scriptis exhibentur, qui dein-
ceps universam historiam usque ad Romana tempora
prosecuti sunt. Et quidem Africanus in quinto tem-
porum volumine hujus temporis ita meminit: Man-
sit itaque imperfectum opus usque ad Neemiam et
vicesimum annum regis Artaxerxis_ quo tempore regni
Persarum C et XV anni fuerunt evoluti. Captivitatis
autem Hierusalem centesimus octogesimus, et quintus
annus erat. Et tunc primum Artaxerxes jussit muros
extrui Hierusalem, eui operi pr_efuit Neemias, et wdi-
fieata est platea, et muri circumdati. Et ex illo tem-
pore si numerare velis, LXX annorum hebdomadas
usque ad Christum poteris invenire. Xerxes menses
II. Post quem Sogdianus menses VII. Plato nas-
eitur. Hippocrates medicus insignis habetur.
A.M. 8548, [Sept. 4896.] Darius cognomento No-
thus annis XIX. 2_Egyptus recessit a Persis. Re-
versis de captivitate Judmis, non reges, sed Pontifices
pr_efuerunt usque ad Aristobulum, qui cure digni-
_9_ OPUSCULA BCIENTIFICA.

tate Pontificis etiam regale sibi ccepit usurpare voca-


bulum.
A.M. 3588, [Sept. 4936.1 Artaxerxes, qui cogno-
minatus est Mnemon, Darii et Parysatidis iilius, annis
XL. Sub hoc rege videtur Hester historia cora-
l|eta. Ipse quippe est qui ab Hebra_is Asuerus, et
a LXX Interpretibus Artaxerxes vocatur. Athe-
nienses XXIV literis uti cceperunt, cure antea XVI
tantum literas haberent. Carthaginensium bellum
famosum. Galli Senones duce Brenno Romam inva-
serunt, excepto Capito|io, et incensam VI mensibus
vastaverunt. Tribuni militates pro Constdibus esse
c_perunt. Aristoteles auditor est Platonis, octavum-
decimum _tatis annum gerens.
A.M. 3614, [Sept. 4962.1 Artaxerxes, quiet Ochus,
annis XXVI. Iste JEgyptum suo junxit imperio,
Nectanabo rege in z'_.thiopiam 9ulso, in quo }Egyptiorum
regnum destructum est. Demosthenes orator omnium
rumore celebratur. Romani Gal]os superant. Plato
moritur. Post quem academiam Speusippus tenuit.
A.M. 3618, [Sept. 4966.1 Arses Ochi fillus annis
IV. Juda._orum Pontifex maximus Jaddus clarus ha-
betur, cujus frater Manasses temp|um in monte Garizi
construit. Speusippus moritur: cui succedit Xeno-
crates. Quarto Ochi anno Alexander Philippi et
Olympiadis filius, vicesimum a_tatis annum gerens Mao
cedonibus regnare incipit.
A.M. 3624, [Sept. 4972.] Darius Arsami filius
annis VI. Alexander adversum Illyricos et Thraees
feliciter dimicans, / subversis Thebis in Persas arma
corripuit, et apud Granicum flumen regiis ducibus
oppressis, urbem Sardes capit. Idem capta Tyro Ju-
da_am invadit, a qua favorabiliter exceptus Deo victi-
mas immolat, et pontificem templi Jaddum honoribus
plurimis prosequitur, Andromacho locorum custode
dimisso. Septimo regni sui anno Alexandriam in
ZEgypto condidit. Nec mora Babylonem obtinuit,
DE TEMPORUM RATIONE° _

intcrfecto Dario, in quo Persarum regnum destructum


est, quod steterat annis CCXXXI. Quo tempore
eti_m Latini a Romanis perdomiti sunt.
A.M. 3629, [Sept. 4977.] Alexander post mortem
Darii annis V regnavit: ham antea VII. Alexander
Hyrcanos et Mardos capit, revertensque in Hammone
condidit Paretonium. ldem Indicum usque Oeeanum
victoriis potius quam bellis pervenit, ac Babylonem
reversus XXXII vitae, regni autem sui XII anno
veneni haustu periit. Post quem translato in multos
imperio, ._Egyptum Ptolem_us Lagi filius tenuit.
Macedonas Philippus, quiet Aridwus, frater Alex-
andri. Syriam et Babylonem, et omnia regna orientis
Seleucus Nicanor. Asi_ regnavit Antigonus. Qui
apud Danielem per quatuor hirci, qui Arietem con-
tereret, cornua designantur.
A.M. 3669, ESept. 5017.] ._gypto primus regnavit
Ptolem_us Lagi filius annis XL. Appius Claudius
C_cus Romm clarus habetur, qui aquam Claudiam
induxit, et viam Appiam stravit. Ptolemsvus Hiero-
solymis et Judea in ditionem suam dolo redactis_
plurimos captivorum in !Egyptum transtulit. Jud_ _-
orum pontifex maximus Onias Jaddi filius clarus ha-
betur. Tertiodecimo Ptolem_i anno Syri_e et Baby-
loni, et superioribus locis regnare incipit Seleucus
Nicanor, a quo tempore Machab_orum IIebrwa his-
toria Grwcorum supputat regnum, a quo et Edesseni
sua tempora computant. Seleueus Seleuciam, Laodi-
ciam, Antlochiam, Apamiam, Edessam, Ber_eam et
Pellam urbes eondidit. Judworum pontifex maximus
religiosissimus ae piissimus Simon Oniw filius clarus
habetur. Post quem Eleazarus frater ejus suscepit
templi ministerium, filio ejus Onia parvo admodum
derelicto. Seleucus in eas urbes quas extruxerat Ju-
d_eos transfert, ejus civium, et munieipalem ordinem
cure Gr_cis _quali honore concedens.
A.M. 3707, ESept. 5055.] Ptolem_us Philadelphus
OPUSCULA SCLENTIFICA.

annis XXXVII[. Sostratus Cnidus Pharum in Alex-


andria construxit. Ptolemmus Judmos qui in/]_gypto
erant libcros esse permisit, et Eleazaro pontificl multa
Hieroso]ymam et in templi donaria vasa transmittens,
LXX Interpretcs petit, qui scripturam sanctam in
Gr_eum verterent eloquium. Aratus agnoscitur. Ju-
dseorum ponfificatum post E]eazarum avunculus ejus
1VIanasses accepit. Tantse autem potentise filisse nar-
ratur Ptolem_eus iste Philadelphus, ut Ptolem_um
patrem v/nceret. Narrant autem historise, hahuisse
eum peditum CC millia, equitum XX millia, curruum
duo millia, elephantos, quos primus adduxit ex/Ethi-
opia, quadringentos, et ca_tera his similia.
A.M. 3738, [Sept. 5081.] Ptolemaeus Evergetes
frater superioris regis annis XXVI. Qui inde Ever-
getes ab 2Egyptiis est vocatus, quia capta Syria et
Cilicia, et propemodum universa Asia, inter innumera
argenti pondera ac vasa preciosa quse cepit, etiam
Deos eorum quos Cambyses capta 2Egypto in Persas
portaverat, retulit. Judteorum pontifex Onias Si-
monis Justi filius clarus habetur, eujus item filius
Simon non minore gloria fulget, sub quo Jesus filius
• Sirach sapientise librum componens,_quem voeant Pa-
nareton, etiam Simonis in eo fecit mentionem.
A.M. 8750, [Sept. 5098.3 Ptolema_us Philopator
filius Evergetis annis XVII. Antiochus rex Syri_e
victo Philopatore Juda_am sibi sociat. Judteorum
pontifex maximus Onias filius Simonis insignis habe-
tur, ad quem Laceda_moniorum rex Arius legatos
mittit.
A.M. 8774, [Sept. 519'2.] Ptolema_us Epiphanes
filius Philopatoris, annis XXVL Secundus liber Ma-
chabrvorum apud Judaeos hujus temporis gesta con-
tinct. Onias sacerdos adsumptis Judaeorum plurimis
fugit in 2'Egyptum, eta Ptolemseo honorifice susceptus,
acccpit earn regionem quze Heliopoleos vocabatur,
et concedente rege templum extruxit in tEgypto simile
DE TEMFORUM
RATIONE. _7

templi Judseorum, quod permansit usque ad imperium


Vespasiani annis CCL. Sub occasione igitur Oni_
pontificis infinita examina Judmorum in JEgyptum con-
fugerunt, qu_ eo tempore et Cyreneorum multitudine
repleta est. Hsec autem vel Onim vel c_teris fuit
causa _gyptum petendi, quia pugnantibus contra se
magno Antiocho et ducibus Ptolem_ei, posita in medio
Judaea in contraria studia scindebatur, aliis Antiocho,
aliis Ptolem_o faventibus.
A.M. 3809, [Sept. 5157.] Ptolem_vus Philometor
annis XXXV. Aristobulus natione Judseus, Peripa-
teticus philosophus agnoscitur, qui ad Philometorem
Ptolem_um explanationum in Mosen commentarios
scripsit. Antiochus Epiphanes, qui post Seleucum
cognomento Philopatorem annis XI regnavit in Syria,
Judmorum legem impugnans, omniaque sordibus idol-
orum complens, in templo Jovis olympii simulacrum
ponit. Sed et Samaria super verticem montis Garizi
Jovis Peregrini delubrum mdificat, ipsis Samaritanis
ut id faceret precantibus. Vermn Mattathias sacerdos
leges patrias vindicat, adversus Antiochi duces arma
corripiens, quo mortuo ducatum Judmorum suscepit
filius ejus Judas Machabmus, anno CLXVI regni Grm-
corum: vicesimo autem Ptolem_vi, Olympiade CLV.
Qui mox Antiochi duces de Judaea expellens, et tern-
plum ab idolorum imaginibus emundans, patrias leges
post triennium suis civibus reddidit. Unde post se-
cessum Onim sacerdotis in ._gyptum, de quo supra
diximus, et mortem Alchimi, qui effugato Onia Pon-
tificatum indignus invadere tentabat, omnium favore
Jud_eorum Machabseo sacerdotium decernitur, quod
post mortem ejus frater Jonathas sortitus, XIX annos
summa ministravit industria.
A.M. 3838, [Sept. 5]86.] Ptolemseus Evergetes
annis XXIX. Jonathas dux Judmorum et pontifex
cum Romaniset Spartiatis amicitias facit: quo a Try-
phone interfecto, in sacerdotium frater Simon assu-
298 oPvsCUL^ SCIENTIFXCA.

mitur, anno regni Evergetis VII quod VIII annis


strenue gerens f_o JoLanni reliquit. Hic adversus
Hyrcanos bellum gerens Hyrcani nomen accepit, eta
Romanis jus amiciti_ postulans, decreto senatus inter
amicos relatus est. Samariam, qu_ nostro tempore
Sebaste vocatur, obsidione eaptam solo cos_luavit,
quam postea Herodes instaurans Sebasten in honorem
Augusti appellari voluit.
A.1VI. 3855, [Sept. 5203.] Ptolemsens Physcon, qui
et Sorer, annis XVII. Cicero Arpini nascitur matre
Helvia, patre equestris ordinis ex regio Volscorum
genere, Hyrcano in pontificatum quem ipse XXVI
annis tenuit, Aristobulus annum unum suceedit, qui
rex pariter et pontifex primus apud Jud_eos diadematis
sumpsit insigne post 484 annos Babylonicse captivi-
tatis, post quem regnavit Janmvus, cognomento Alex-
ander, annis XXVII qui pontificatum quoque ad-
ministrans, crudelissime civibus pr_fuit.
A.M. 3865, [Sept. 5213.] Ptolemseus qui et Alex-
ander, annis X. Hujus anno VII Syria in Romanam
ditionem cessit, capto Philippo et Gabino. Expulsus
de regno Ptolem_vus Physcon per matrem Cleopatram
in Cyprum secedit.
A.M. 3873, [Sept. 5'2'21.] Ptolem_us, qui a matre
fuerat ejectus annis VIII regressus de fuga regnum
obtinuit, quia Alexandrum qui ante eum fuerat, ob in-
terfeetionem matris cives pepulerant_ Sylla Atheni-
enses vastat.
A.M. 3903, [Sept. 5251.] Ptolemwus Dionysius
annis XXX. Ab hujus anno quinto Alexandra uxor
Alexandri pontificis post mortem ejus regnavit Jud_vis
annis IX ex quo tempore Jud_os rerum confusio
at varia_ clades oppresserunt. Post cujus mortem
Aristobulus et Hyrcanus filii ejus contra se de imperio
dimicantes, occasionem pr_buere Romanis ut Judwam
invaderent. Itaque Pompeius Hierosolymam veniens,
capta urbe, et templo reserato nsque ad sancta sane-
DE TEMPORUM
RATIONE.

torum accedit, Aristobulum vinctum secure a_lucit,


pontificatum confirmat Hyrcano, deinde Antipatrum
Herodis Asealoni_ filium procuratorem Pal_stin_
facit, mansitque in Pontificatu Hyrcanus annis XXXIV.
Vir_us Maro in paga qui Andes dieitur, haud
procul a Mantua naseitur_ Pompeio et Crasso Con-
sulibus. Pompelus captis Hierosolymis tributarios
Juda_os facit. Virgilius Cremonse studiis eruditur.
Caesar Germanos et Gallos capit, et Britannos quo-
que, quibus ante eum ne nomen quidem lgomanorum
cognitum fuerat, victos obsidibus acceptis stipendiarios
fecit.
A.M. 39'25, [Sept. 5278.] Cleopatra soror Ptole-
mini annis XXII. Orto enim bello civili inter Csesarem
et Pompeium, rictus Pompeius Alexandriam petit,
ibique ab ipso a quo sperabat auxilia Ptolemmo per-
cussus interiit: mox Ca_sari ubi Alexandriam venit,
ipse quoque Ptolemams parare voluit insidias, urate
bello ei inlato, rictus in illo periit. Caesar Alexandria
potitus regnum Cleopatr_e dedit, cure qua consuetu-
dinem stupri habuerat: cujus tertio regni anno ipse
primus Romanorum singulare obtinuit imperium, a
quo Ca_sares Romanorum prineipes appellati. Cleo-
patra redo comitatu urbem ingressa.
A.M. 3910, [Sept. 5258.] Cavsar ab insolentiam
morum conjurantibus in eum LX vel amplius Senato-
ribus equitibusque Romanis in curia confossus interiit,
post annos Vet VI menses quam regnare eceperat.
Cassius Judaea capta templum spoliat.
A.M. 3966, [Sept. 5316.] Octavianus Ca_sarAugustus
l_omanorum secundus, regnavit annis LVI et mensibus
VIa quo Augusti appellati reges Romanorum, quorum
XV vivente Cleopatra, XL et unum postea vixit annos.
Undecimo Augusti anno deficiente in Judsea pontifica-
tuum principatu, Herodes nil ad eum pertinens, utpote
Antipatri Ascalonitm et matris Cypridis Arabica_ filius,
a Komanis Juda_orum suscepit principatum, quem te-
OPUSCULA
SCIENTIFICA.

nuit annos XXXVI, qui ne ignobilis forte et a Juda_o-


rum semlne argueretur extraneus, combussit libros
omnes : quibus nobilitas gentis Juda_a_ in templo servao
batur adscripta, ut deficientibus probamentis, et ipse
ad hanc pertinere putaretur, lnsuper etiam ut suam
sobolem regio illorum generi commisceret, projecta
Doside fcemina Hierosolymitana, quam privatus acce-
perat uxorem, et nato ex ea filio Antipatro, soeiat sibi
Mariamnem filiam Alexandri, neptem Aristobuli fratris
Hyrcani, qui ante eum rex erat Juda_orum. Hvec quin-
que ei genuit filios, quorum duos Alexandrum et Ario
stobulum ipse neeavit in Samaria : nee mora, post etiam
matrem illorum, qua nil charius noverat, simili scelere
peremit. E quibus Aristobulus Herodem ex Bereniee
suseeperat filium, quem in Actibus Apostolorum ab
Angelo percussum legimus. Tertio inter Augustum et
Antonium otto bello, quod Antonius, qui Asiam et Ori-
entem tenebat, repudiata sorore Augusti, Cleopatram
duxisset uxorem. Antonius et Cleopatra victi, semet
interfieiunt. A quo tempore quidam primum annum
Augusti monarchia_ supputant. Hactenus qui voca-
bantur Lagidsv in tEgypto regnaverunt annis CCXCV.
_qexta tEtas.
A.M. 3952, [A.D. 1.] Anno C_saris Augusti XLII, a
morte vero Cleopatr_ et Antonii, quando et _Egyptus in
provineiam versa est, anno XXVII, Olympiadis CXCIII
anno tertio: ab urbe autem condita anno DCCLII, id
est, eo anno, quo compressis cunctarum per orbem terra_
gentium motibus, firmissimam verissimamque pacem
ordinatione Dei Caesar composuit, Jesus Christus filius
Dei sextam mundi a_tatem suo consecravit adventu.
Anno imperil Augusti XLVII Herodes, morbo inter-
cuffs aqua_, et scatentibus toto corpore vermibus, mi-
serabiliter et digne moritur, pro quo substitutus ab
Augusto fillus ejus Archelaus regnavit annis IX, id est,
usque ad ipsius Augusti finem. Tune enim non feren-
tibus ultra, sed accusantibus apud Augustum ferocita-
DE TEMPOItUM RATIONE, _0|

tern ejus Jud_is, in Vicnnam urbcm Galllm relegatur, et


ad minuendam Judaici regni potentiam, insolentiamque
domandam, quatuor fratres ejus pro eo sunt Tetrareha_
creati, Herodes, Antipater, Lysias et Philippus : quo-
rum Philippus et Herodes, qui Antipas prius nuneupa-
batur, etiam vivente Archelao Tetrarchm fuerant ordi-
nati.
A.M. 3979, [A. D ._8.] Tiberius privignus Au-
gusti, hoc est Livia_ uxoris ejus filius, ex superiore ge-
nitus conjuge, regnavit annis XXIII. Hujus anno XII,
Pilatus Judve_e procurator ab eodem dirigitur. I-Ie-
rodes Tetrarcha, qui Juda_orum prlncipatum tenet annis
XXIIII, ia honorem Tiberii et matris ejus Livia_ Tibe-
riadem condidit et Libiadem.
A.M. 3981, [A.D. 30.J Anno XV imperil Tiberii,
Dominus post baptismum, quod pra_dicavit Joannes,
mundo regnum ccelorum annunciat, peractis principio
mundi secundum Hebra_os annis, ut Eusebius in Chro-
nicis suis signat, quatuor millibus: adnotando quod
XVI. Tiberii anno principium fuerit octuagesimi primi
Jubilei, secundum Hebra_os. Quare autem nostra sup-
putatio undeviginti minus ponendos sestimaverit annos,
i_acilequi superiora libelli hujus ]egerit, inveniet. Juxta
vero Chronica eadem qu_e ipse Eusebius de utraque
_editione, ut sibi videbatur, composuit, anni sunt
VMCCXXVIII.
A.M. 3984, [A. D. 83.] Anno XVIII imperil
Tiberii, Deus sua passione mundum redemit, et prm-
dicaturi per Jud_ea_ regiones, Apostoli Jaeobum fra-
trem Domini Hierosolymis ordinant episcopum, ordi-
nant et septem diaconos, et hpidato Stephano, ecclesia
per regiones Juda_a_ et Samarive dispergitur. Agrippa
cognomento Herodes, filius Aristobuli filii Herodes,
accusator I-Ierodis Tetrarchae Romam profectus, a
Tiberio in vincula conjicitur, ubi plurimos sibi ad-
scivit ad amicitiam, et maxime Germanici filium Caium.
A.M. 3993, [A. D. 42.J Caius, cognomento Call-
30_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

gula, regnavit annos IV et menses X dies VIII. Hie


Herodem Agrippam amieum suum vinculis liberatum,
regem Jud_e_e facit, qui permanet in regno annis VII,
id est, usque ad quartum Claudii annum: quo ab an-
gelo percusso, successit in regnum filius ejus Agrippa,
et usque ad exterminium Judveorum XXVI annis per-
severat. Herodes Tetrarcha et ipse Caii amicitiam
petens, cogente Herodiade, Romam venit, sed accu-
satus ab Agrippa, etiam Tetrarchiam perdidit, fugi-
ensque in Hispaniam cure Herodiade, mcerore periit.
Pilatus qui sententiam damnationis in Christum dixe-
rat, tantis irrogante Caio angoribus coarctatus est, ut
sua se manu peremerit. Caius in deos se referens,
Jud_eorum loca sancta sordibus idolorum prophanat.
Matthgeus in Judea pr_edieans Evangelium seripsit.
A.M. 4007, [A. D. 56.] Claudius annos XIV,
menses VII, dies XXVIII. Petms apostolus cure
primus Antiochenam fundasset ecclesiam, Romam per-
git, ibique XXV annis cathedram tenet episcopalem,
id est, usque ad ultimum Neronis annum. Marcus
Evangelium quod Romm seripserat, /Egypto, Petro
mittente, pr_edieat. Quarto Claudii anno fames gra-
vissima, cujus Lucas meminit, [Act. xi. _8] faeta est.
Eodem anno ipse Britanniam adiens, quam neque ante
Julium Cmsarem, neque post enm quisquam attingere
ausus fuerat, sine uUo pr_elio ac sanguine intra pau-
cissimos dies plurimam insulve pattern in ditionem
recepit. Orcadas etiam insulas Romano adjecit im-
perio, ac sexto quam profectus erat mense, Romam
rediit. Nono regni sui anno Jud_eos tumultuantes
Roma expulit, quod et Lueas refert. Sequenti anno
fames maxima Romam corripit.
A.M. 40'21, [A.D. 70.] Nero annos XIIII menses
VII dies XXVII. Hujus secundo anno Festus Jud_e_e
[Acts xviii. _] procurator sueeessit Felici, a quo Paulus
Romam vinetus mittitur, et biennium in ]ibera manens
custodia: post h_ec ad pra_dicandum mittitur, necdum
DE TEMPORUM RATIONE. S0_

Nerone in tanta erumpente seelera, quanta de eo narrant


historise. Jacobus frater Domini cure XXX annis Hiero-
solymorum rexisset ecelesiam, septimo Neronis anno
lapidatur a Judavis vindicantibus in illo, quod Pallium
interficere nequiverunt. Festo in magistratu Judmva
suecedit Atbinus, Albino Florus. Cujus luxuriam et
avaritiam ca_teraque flagitia non ferentes Judaei, contra
Romanos rebellaverunt, adversum quos Vespasianus
magister militise transmissus, plurimas urbes Judaea_
eepit. Primus Nero super omnia seelera sua etiam
Christianos persequitur, quorum eximios Romva, Pe-
trum truce, Paulum occidit gladio. Hic in re militari
nihil omnino ausus, Britanniam pene amisit: ham duo
sub eo nobilissima oppida illic capta atque eversa sunt.
A.M. 4031, [A. D. 80.] Vespasianus annos IX
menses XI dies XXII. Hic apud Jud_eam imperator
ab exereitu appellatus, et bellum Tito filio commen-
dans, Romam per Alexandriam proficiscitur : qui Titus
secundo anno Judae_e regnum subvertit, templum-
que solo stravit, post annos primae sedifieationis ejus
MLXXXIX. Consummatum est hoe bellum annis IIII
duobus quidem Nerone vivente, et duobus aliis postea.
Vespasianus inter alia magnorum operum in privata
adhuc vlta in Germaniam, ac deinde in Britanniam a
Chmdio missus, tricies et bis cure hoste conflixit. Duas
validissimas gentes, XX oppida, insulam Veetam Bri-
tannim proximam, imperio Romano adjecit. Colossus
erigitur, babens altitudinis pedes CVII.
A.M. 4033, [A.D. 82.] Titus annos II menses II, vir
omnium virtutum genere mirabilis, adeo ut amor et deli-
tim humani generis dieeretur: hic amphitheatrum Roma_
avdificat, et in dedieatione ejus V ferarum millia occidit.
A.M. 4049, [A.D. 96.] Domitianus frater Titi ju-
nior annos XVI menses V. Hic secundus post Nero-
nero Christianos persequitur: sub quo Apostolus Jo-
annes in Pathmum insu|am relegatus est. Et Flavia
Domicilla, Flavia_ Clementis consulis ex sorore neptis,
OPUSCULA SCIENTIFICA.

in insulam Pontianam ob fidei testlmonium exiliatur.


Qui et ipsum Joannem fertur in ferventis olei dolium
misisse, sed Joannem tam immunem redisse a pcenis,
quam a corruptione earnis manebat semper immunis.
A.M. 40.50, [A.D. 99.] Nerva annum I menses IIII
dies VIII. Hie primo edieto suo eunctos exules revoca-
vit, uncle et Joannes Apostolus hae generali indulgen-
tia liberatus, Ephesum rediit. Et quia eoncussam se
absente per hsereticos vidit ecelesim fidem, confestim
bane descripta in Evangelio suo verbi Dei _eternitate
stabilivit.
A.M. 4069, [A. D. 118.] Trajanus annos XIX
menses VI dies XV. Joannes apostolus sexagesimo
octavo anno post passionem Domini, tetatis autem sum
nonagesimo octavo Ephesi placida morte quievit. Tra-
jano adversum Christianos perseeutionem movente,
Simeon qui et Simon filius Cleoph_e, Hierosolymorum
episeopus crucifigitur: et Ignatius Antiochim episeo-
pus Komam perductus, bestiis traditur. Alexander
quoque Romana_ urbis episcopus martyrio coronatur,
et septimo ab urbe miliario via Nomentana ubi deeol-
latus est, sepelitur. Plinius Secundus Novoeomensis
orator et historicus insignis habetur, cujus plurima in-
genii opera extant. Pantheum Komse quod Domitia-
nus feeerat, fulmine concrematum: cui nomen inde da-
tum est, quod omnium deorum sit ipsa domus habita-
culum. Juda_i per diversas terrarum partes seditionem
moventes, digna ea_de sternuntur. Trajanus Romani
imperii, quod post Augustum defensum magis fuerat
quam nobiliter ampliatum, fines longe lateque diffudit.
A.M. 4090, [A. D. 139.] Adrianus eonsobrin_e
Trajani filius annos XXI. Hic per Quadrature disci-
pulum Apostolorum, et Aristidem Atheniensem, virum
fide sapientiaque plenum, et per Serenum Granium
legatum, libris de Christiana religione compositis in-
structus, praecepit per epistolam Christianos sine ob-
jeetu criminum non damnari, ldem Judmos secundo
DE '/'EMPORUM RATIONE. 305

rebelles ultlma csvde perdomuit, etiam introeundi


eis Hierosolymam |ieentia ablata, quam ipse in opti-
mum stature murorum extructione reparavit, et _|iam
vocari de nomine suo prmcepit, ldem eruditissimus
in utraque lingua bibliothecam Athenis, miri operis
extruxit. Hierosolymm primus ex gentibus consti-
tuitur Episeopus Marcus, cessantibus his qui fuerant
ex Jud_is, qui sunt numero XV, et prmfuerunt a pas-
sione Domini per annos fete C et VII.
A.M. 4112, [A.D. 161.] Antoninus cognomento
Plus, cure filiis suis Aurelio et Lueio annos XXII menses
Ill. Justinus philosophus librmn pro Christiana reli-
gione eompositum Antonino tradidit, benignumque
eum erga Christianos homines fecit. Qui non longe
post suscitante persecutionem Crescente Cynico pro
Christo sangninem fudit sub Pio Rom_ Episeopo.
Hermes scripsit librum qui dicitur Pastoris, in quo
pr_ceptum angeli continetur, ut Pascha die dominieo
celebraretur. Polycarpus Romam veniens, multos ab
hseretica labe castigavit, qui Valentini et Cerdonis
fuerant nuper doctrina corrupti.
A.M. 4131, [A.D. 180.] M. Antoninus Verus
cure fratre Lucio Aurelio Commodo annos XIX men-
sem unum. Hi primum _equo jure imperium adminis-
traverunt, cum usque ad hoc tempus singuli Augusti
fuerint: bellum deinde contra Parthos admirabili vir-
tute et felicitate gesserunt. Persecutione orta in Asia
Polycarpus et Pionius fecere martyrium: in Gallia
quoque plurimi gloriose pro Christo sanguinem fudere.
Nec multo post vindex scelerum lues muhas late pro-
vincias, Italiam maxime Romamque vastavit. De-
funeto Commodo fratre, Antoninus Commodum filimn
suum consortem regni facit, Antonino lmperatori
Melito Asianus Sardensis Episcopus Apologeticum
pro Christianis tradidit. Lucius Britanni_e rex missa
ad Eleutherium Rom_e Episcopum epistola, ut _hris,
x
_0_ OPUSCUL
A flC|ENTIFICA,

tianus emciatur hnpetrat: ApoUinaris Asianus Hierao


poli, et Dionysius Corinthi daft habentur Episcopi.
A.M. 4181, [A.D. 180.] L. Antouinns Commodns
post mortem patris regnavit annos XIIL Hic adver-
sum Germanos beUum feliciter gessit, cseterum ipse
per omnia luxuri_e et obscoenitati mancipatus nihii
patern_ virtutis et pietatis simile gessit. Irenmus
Episcopus Lugdunensis insignis habetur. Commodus
Imperator Colossi capite sublato suae imaginis caput ei
jussit imponi.
A.M. 4144, _A.D. 193.] _ZElins Pertinax menses
VI. Hic Juliani jurisperiti scelere oceiditur in palatio,
quem mense septimo postquam cceperat imperare Seve-
rns apud pontem Milvium hello victum interfecit.
Victor decimnstertius Romm t_piscopus datis late
libellis constituit Pascha die dominico celebrari, sicut
et pr_edeeessor ejus F.leutherins, a XV luna primi
mensis, usque in XXI. Cujus decretis ravens Theo-
philus C_esare_ Pal_estin_e Episcopus, scripsit ad-
versus eos qui decimaquarta luna cure Judmis Pascha
celebrant, cure cmteris qui in eodem Concilio aderant
Episcopis, Synodicam et valde utilem epistolam.
A.M. 4145, [A.D. 194.] Severus Pertinax annos
XVIII. Clemens Alexandrin_e ecclesi_e Presbyter, et
Panthenns Stoicus philosophns in disputatione dog-
marls nostri disertissimi habentur. Narcissus Hiero-
solymorum Episcopns, et Theophilns C_esariensis,
Polycarpus quoque et Bachylus Asianse provineise
Episcopi insignes habentur. Persecutione in Chris-
tianos facta plurimi per divisas provincias, inter quos
et Leonides pater Origenis, martyrio coronati sunt.
Clodio Albino, qui se in Gallia Cmsarem fecerat, apud
Lugdunum interfecto, Severus in Britannias bellum
transfert, ubi ut receptas provincias ab incursione bar-
barica faceret securiores, magnam fossam firmissimum-
qde'vaUum crebris insuper turribns communitum Per
DE TEMPORUM RATIONE° _)_

CXXXII miUia passuum a mari usque ad mare dttxit,


et Eboraci obiit. Perpetua et Felicitas apud Cartha-
ginem Africse in castris bestiis deputatm pro Christo
Nonis Mart[is.
A.M. 4168, [A. D. '212.] Antoninus cognomento
Caracalla Severi filius annos VII. Alexander Epis-
copus Cappadociae, cure desiderio locorum sanctorum
Hierosolymam venisset, vivente adhuc Narcisso ejus-
dem urbis Episeopo, persenilis _etatis viro, et ipse
ibi ordinatur Episcopus, Domino ut id fieri deberet
per revelationem monente. Tertullianus Afer Cen-
turionis Proconsularis filius omnium ecclesiarum ser-
mone eelebratur.
A.M. 4170, [A.D. 219.] Macrinus annum unum.
Abgarus vir sanctus regnavit Edess_e, ut vult Afri-
canus. Maerinus cum filio Diadumeno, cure quo im-
perium invasit, apud Archilaidem militari tumultu occi-
ditur.
A.M. 4171, [A.D. 220.] M. Aurelius Antoninus
annos IV. In Pala_stina Nicopolis qua_ prius Emmaus
vocabatur urbs condita est, legationis industriam pro
ea suscipiente Julio Africano scriptore temporum.
Ha_c est Emmaus, quam dominus post resurrectionem
suo ingressu, sicut Lucas narrat, sanctificare dignatus
est. Hippolytus episcopus multorum conditor opus-
culorum temporum canonem quem scripsit hueusque
perduxit: qui etiam sedecennalem Pascha_ circulum
reperiens, Eusebio, qui super eodem pascha decenno-
venalem circulum composuit, occasionem dedit.
A.M. 4175, [A.D. 224.] Aurelius Alexander annis
XIII. Hie in Mammeam matrem suam uniee pius fuit
et ob id omnibus amabilis. Urbanus Romae episcopus
multos nobilium ad fidem Christi et martyrium perduxit.
Origines Alexandrine, imo toto orbe clarus habetur.
Denique Mammea mater Alexandri eum audire cura-
vit, et Antiochiam accitum summo honore habuit.
A.M. 4191, [A.D. 240.] Maximinus annis III.
x_
30_ OPUSCULA SCIE_ TIFICA,

Hie adversus ecelesiarum sacerdotes et clericos, id


est doctores, persecutionem exercet, maxime propter
Christianam A|exandri cui suceesserat, et Mamme_e
matris ejus fami|iam: re| prweipue propter Originem
Presbyterum. Pontianus et Ant_erus Romanse urbis
episeopi martyrio coronati, et in cccmiterio Calixti sunt
sepuiti.
A.M. 4197, [A.D. '246.] Gordianus annis VL
Ju[ius Africanus inter seriptores ecclesiastieos nobilis
habetur: qui in Chronicis qu_e conscripsit, refert se
Alexandriam properare, Heraelive opinione eeleberrima
provoeatum, quem et in divinis, et in philosophieis
studiis, atque omni Gr_ecorum doetrina instruetis-
simum lama loqueretur. Origines in C_esarea Pales-
tina_ Theodorum eognomento Gregorium, et Atheno-
dorum adoleseentulos fratres, Ponti postea nobilissimos
episeopos, divina philosophia imbuit.
A.M. 4204, [A. D. 258.] Philippus cure Philippo
filio annis VII. Hie primus imperatorum omnium
Christianus fuit, ae post tertium imperii ejus annum
millesimus a eonditione Romee annus expletus est,
ita magnifieis ludis augustissimus uranium pr_eteri-
torum, hic natalis annus a Christiano imperatore eele-
bratus est. Origenes adversus quendam Celsum Epi-
eureum philosophum, qui eontra nos libros eonscrip-
serat, oeto voluminibus respondit: qui ut breviter
dieam, tam seribendi sedulus fuit, ut Hieronymus
quodam loeo, V librorum ejus millia se iegisse memi-
nerit.
A.M. 4205, [A.D. "254.] Deeius anno I mensibus
III. Hie cure Philippos pattern et filium interfeeisset,
ob odium eorum in Christianos perseeutionem movet,
in qua Fabianus in urbe Roma martyrio eoronatus,
sedem sui episeopatus Cornelio dereliquit, quiet ipse
martyrio eoronatus est. Alexander Hierosolymorum
episeopus apud C_esaream Palestin_e et Antioehke
Babylas interfieiuntur. H_ee perseeutio, ut Dionysius
DE TEMPORUM RATIONE, 309

Alexandrim eplscopus refert, non ex prmcepto impe-


ratoris sumpsit exordium, sed anno, inquit, integro
principa]ia przevenit edicta minister da_monum, qui
dicebatur in eivitate nostra divinus, superstitiosum con-
tra nos exagitans vulgus.
A.M. 4207, [A. D. 256.] Gallus cum Volusiano
filio annis lI mensibus IV.. Hujus imperii Dionysius
Alexandrim Antistes ita meminit: At ne Gallus qui-
dem malum Decii aut videre potuit, aut cavere, sed
in eundem lapidem olTensionis impegit: cujus cure
regnum floreret initio, et cuneta ei ex sententia cede-
rent, sanctos viros qui pro pace regni ejus Deo summo
supplicabant persecutus est, cure quibus et prosperi-
tatem suam fvgavit et pacem. Origenes LXX _etatis
anno non ad integrum impleto defunctus, et in urbe
Tyri sepultus est. Cornelius Romae episcopus roga-
tus a quadam matrona Lucina, corpora apostolorum
de catacumbis levavit noctu, et posuit Pauli quidem
via Ostiensi, ubi decollatus est: Petri autem juxta
locum ubi crucifixus est, inter corpora sanctorum epis-
coporum in templum Apollinis, in monte Aurelio, in
Vaticano Palatii Neronianii, Ill Cal. Jul.
A.M. 4222, [A. D. 271.] Valerianus cum filio
Gallieno annis XV. Hic in Christianos persecutione
commota statim a Sapore Persarum rege capitur, ibi-
que luminibus orbatus servitute miserabili consenescit.
Unde Gallienus tam claro Dei judicio territus pacem
nostris reddidit, sed ob meritmn tamen vel proprise
libidinis, vel paternav theomachi_e innumera a Barbaris
adsurgentibus Romani regni detrimenta sustinuit.
Hac persecutione Cyprianus Carthaginensis episcopus,
cujus doctissima extant opuscula, martyrio coronatur:
cujus vitse et passionis volumen egregium reliquit Pon-
tius Diaconus ejus, qui usque ad diem passionis ejus
cum ipso exilium sustinuit. Theodorus, cujus supra
meminimus, eog_aomento Gregorius, Neoc_esarise Ponti
episcopus, magna virtutum'gloria claret. E quibus
_|0 OPUSCULA SCIENTIFICA.

unum est, quod ut eeclesise faeiend_ locus sufllceret,


montem precibus movit. Stephanus et Xistus Romm
episcopus martyrium passi.
A.M. 4224, [A. D. 271.] Claudius anno I men-
sibus IX. Iste Gothos jam per annos XV Hlyricum
Macedoniamque vastantes, superat: ob qua_ in curia
clypeus ei aureus, et in Capitolio statua aurea collocata
est. Marcion disertissimus Antiochenae presbyter ec-
clesim, quippe qui in eadem urbe rhetoricam docuerat,
adversus Paulum de Samosata, qui Antlochim epis-
copus, dogmatizabat Christum communis naturw homi-
hem tantum fuisse, accipientibus notariis disputavit,
qui dialogus usque hodie extat.
A.M. 4229, [A.D. 278.] Aurelianus annos V men-
ses VI. Hic cum adversum nos persecutionem movis-
set, fulmen ante eum magno pavore circumstantium
ruit : ac non multo post a militibus occisus est itineris
medio, quod inter Constantinopolim et Heracliam est,
strat_e veteris locus Cenofrurium appellatur. Euty-
ehianus Romse episcopus martyrio coronatus, in covme-
terio Calisti sepelitur, quiet ipse CCCXIII martyres
manu sua sepelivit.
A.M. 4230, [A. D. 279.] Tacitus menses sex.
Quo apud Pontum occiso, obtinuit Florianus imperium
diebus LXXXVIII et sic apud Tharsum interficitur.
Anatolius natione Alexandrinus, Laodice_e Syri_e epis-
copus, philosophormn disciplinis eruditus, plurimo
sermone celebratur. Cujus ingenii magnitudo de libro
quem super pascha composuit, et de decem libris
arithmeticae institutionis potest apertissime cognosci.
Insana Manich_eorum ha_resis his temporibus oritur.
A.M. 4236, [A.D. 285.] Probus annos sex, men-
ses IV. Hic Gallias jamdudum a barbaris occupatas,
per multa et gravia pra_lia, deletis tandem hostibus ad
perfectum liberavit. Secundo hujus anno, ut in Chro-
nicis Eusebii legimus, juxta Antiochenos CCCX.XV
annus fuit: juxta Tyrios CCCCII, juxta Laodicenos
DE TEMPORUM RATIONE. 311

CC_XXIV, juxta F_lessenos DLXXXVIII, juxta As-


ealonitas _XXX, secundum Hebrteos initium
LXXXVI Jubilei, quod signifieat annos IIIIMCCL.
Arehelaus Mesopotamise episcopus, librum disputa-
tionis sum quam habuit adversus Maniehseum exeuntem
de Perside, Syro sermone eomposuit, qui translatus
a Grtecis habetur a multis.
A.M. 4_236, [A.D. 285.] Carus cure filiis Carino
et Numeriano annis II. Caius Romanse eeelesite fulget
episeopus, qui a Dioeletiano martyrium passus est. Pi-
erius presbyter Alexandrite, sub Theone episeopo flo-
rentissime populos doeuit, et tantam sermonis diverso-
rumque traetatuum, qui usque hodie extant, invenit
elegantiam, ut Origines junior voearemr: vir mir_e par-
simonia_, et voluntaria_ paupertatis appetitor, qui post
perseeutionem omni tempore vitae Romte versatus est.
A.M. 4238, [A.D. 287.] Diocletianus cure Hereu-
lio Maximiano annis XX. Carausius sumpta purpura
Britannias oeeupavit. Narseus rex Persarum Orienti
bellum intulit. Quinquegentiani Africam vastaverunt.
-/Egyptum Achilleus obtinuit. Ob quod Constantius
et Galerius Maximinus Ca_sares assumuntur in regnum.
Constantius privignam Hereulii Theodoram aeeepit, ex
qua posteaVI liberos Constantini fratres habuit, Galerius
filiam Dioeletiani Valeriam. Post X annos per Ascle-
piodotum Praefeetum przetorio Britannite receptte, XIX
anno Diocletiani ipse in oriente Maximianus, Hereulius
in oeeidente vastari eeclesias, affligi, interfieique Chris-
tianos prseeipiunt. Seeundo autem perseeutionis anno
Diocletianus Nieomedise, Maximianus Mediolani pur-
puram deposuerunt. Attamen ecepta semel perseeutio
usque ad septimum Constantini annum fervere non
cessat. Constantius XVI imperil anno, summm man-
suetudinis et eivilitatis vir, in Britannia diem obiit Ebo-
raci. Hwc persecutio tam crudelis et erebra flagrabat
ut intra unum mensem XVII millia martyrum pro
Christo passa inveniantur. Nam et oceani limbum
_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

transgressa, Albanum, Aaron, et Julium Britanni_e,


cure aliis pluribus viris ac f_minis felici cruore damna-
vit. Passus est hac Pamphilus presbyter, Eusebii C_e-
sariensis episcopi necessarius, cujus vitam ipse tribus
libris comprehendit.
A.M. 4_258, [A.D. 307.] Tertio anno persecutionis,
quo et Constantius obiit, Maximinus et Severus a Ga-
lerio Maximiano Cwsares facti, e.equibus Maximinus
malefieia et stupra sua Christianorum perseeutionibus
aceumulat. Passus est ea tempestate Petrus Alexan-
driw episeopus, cure pluribus _Egypti episcopis. Lu-
cianus quoque vii"moribus, et continentia, et eruditione
prwcipuus, Antiochenus presbyter, passus est, et Timo-
theus Romve X Calendas Julias.
A.M. 4259, [A.D. 308.] Constantinus Constantii
ex concubina Helena filius, in Britannia creams impe-
rator regnavit annis XXX et mensibus X. Ab anno
persecutionis quarto Maxentius Herculii Maximiani
filius Rotate Augustus appellatur. Licinius Constan-
tine sororis Constantini vir, Carnunti Imperator creatur.
Constantinus de persecutore Christianus efficitur. In
Nic_eno Concilio tides catholica exponitur, anno post
Alexandrum DCXXXVI die mensis secundum Gr_ecos
Decii nonodecimo, quod est X Calendarum Juliarum,
Consulatu Paulini et Juliani VV.CC. Constantinus
fecit Roman, ubi baptizatus est, basilicam beati Joannis
Baptist_e, qum appellata est Constantiniana. Item ba-
silicam beato Petro in templo Apollinis, necnon et
beato Paulo, corpus utriusque _ere Cyprio circumdans
quinque pedes grosso. Item basilicam in palatio Soso-
riano, vel potius Sessoriano, qme cognominatur Hieru-
salem, ubi de ligno crucis domini posuit. Item basili-
cam sanct_e martyris Agnes, ex rogatu fili_e sure: et
baptisterium in eodem loco, ubi et baptizata est soror
ejus Constantia cure filia Augusta. Item basilicam
beato Laurentio martyri, via Tiburtina in agro Verano.
Item basilicam via Labicana inter duas lauros beato
D_ TF_rORUM BaTIO_E. 313

Petro et Marce_o m_tyribus: et Mausoleum, ubi


matrem s!_m posuit in sarcophago purpureo. Item
basilicam in civitate Ostia juxta portum urbis Ron_e,
beatorum apostolorum Petri et Pauli, et Joannis Bap-
tistee. Item basilicam in civitate Albanensi sancti Jo-
annis Baptist,s. Item basilicam in urbe Neapoli. Idem
Constantinus Depranam Bithynia_ civitatem in honorem
martyris Luciani ibi conditi instaurans, ex vocabulo
matris sure Helenopolim nuncupavit. Idem urbem no-
minis sui statuens in Thracia sedem Romani imperil,
et totius caput orientis esse voluit. Idem statuit citra
ullam hominum c_edem Paganorum templa elaudi.
A.M. 4289, [A.D. 338.] Constantius cure Constan-
tino et Constants fratribus, annos XXIIII menses V
dies XIIL Jacobus Nisibenus episcopus cognoscitur,
ad cujus preces svepe urbs discrimine liberata est. Im-
pietas Arianorum Constantii regis fulta prsesidio, ex-
i]iis, carceribus, et variis afltictionum modis primum
Ath,_nasium, deinde omnes non sure partis episcopos
persecuta est. Maximinus Trevirorum episcopus clarus
habetur, a quo Athanasius Alexandriee episcopus, cure
a Constantio qua_reretur ad poenam, honorifice suscep-
tus est. Antonius monachus CV eetatis anno in eremo
moritur. Reliquia_ apostoli Timothei Constantinopolim
invectm. Constantio Romam ingresso, ossa Andrese
apostoli et Lucre Evangelist_e, a Constantinopolitanis
miro favore suscepta. Hilarius Pictaviensis episeopus,
qui pulsus ab Arrianis in Phrygia exulaverat, cure apud
Constantinopolim librum pro se Constantio porrexisset,
ad Gallias redit.
A.M. 4313, [A.D. 362.] Julianus annos II menses
VIII. Julianus ad idolorum culture conversus, Chris-
tianos prosequitur. Pagani apud Sebasten Pal_estin_e
urbem sepulchrum Joannis Baptist_e invadunt, ossa dis-
pergunt, eadem rursum collecta et cremata, latius dis-
pergunt. Sed Dei providentia affuere quidam ex Hi-
erosolymis monachi, qui mixti colligentibus qu_ecunque
31_ _dLa SCIENTIFICA.

ipsipoterantablata, ad pattern suum Philippumpertu-


lere. I|le confestim hmc (supra se enim ducebat tan-
turn thesaurum propriis servare vigiliis) ad pontificem
maximum, tunc Athanasium per Julianum diaconum
suum mittit. Quve ille suscepta paucis arbitris, sub
cavato sacrarii pariete inclusa prophetico spiritu pro-
flatura generationi posterae conservavit: cujus prm-
sagium sub Theodosio principe per Theophilum eju_-
dem urbis episcopum completur, qui destruvto Serapis
sepulchro, sancti Joannis ibidem ¢_onsecravit ecclesiam.
A.M. 4316, [A.D. 365.] Jovianus mensibus VIII.
Synodus Antiochise a Meletio et suis facta, in qua
5poomr_ gc_ _povcrt'_ rejecto, medium inter ha_c
_potofJo'_ou Macedonianum dogma vindic_verunt. Jo-
vianus lapsu Constantii prmdecessoris admonitus, ho-
norificis et ofllciocissimis literis Athanasium requirit,
ab ipso formam fidei et ecclesiarum disponendarum
suscepit modum. Sed ejus pia lvetaque principia mors
immatura corrupit.
A.M. 6317, [A.D. 366.] Valentinianus cure fratre
Valente annis XI. Apollinaris Laodicenus episcopus
multimoda nostra_ religionis scripta componit, qui pos-
tea a fide devians hseresim sui nominis instituit. Da-
masus Romm episcopus fecit Basilicam juxta theatrum
sancto Laurentio, et aliam in Catacumbas, ubi jacuerunt
corpora sancta Apostolorum Petri et Pauli. In quo loco
platoniam ipsam ubi jacuerunt corpora sancta, versibus
adornavit. Valens ab Eudoxio Arianorum episcopo
baptizatus, nostros persequitur. Gratianus Valentiniani
filins tertio ejus anno Ambianis imperator factus est.
Constantinopoli apostolorum martyrium dedicatur. Post
Auxentii seram mortem Mediolani Ambrosio episcopo
constituto, omnis ad fidem rectam Italia eonvertitur.
Hilarins episcopus Pictavis moritur.
A.M. 4332, [A.D. 381.] Valens cum Gratiano et
Va]entiniano, Valentiniani fratris sul filiis, annis IIIL
Va|ens |ege data, ut monac_ mi]Ra_nt, no]entes fus-
DE TE_PORUZ_RATIONS. 315

tibus jussit interfici. Gens Hunorum diu inaccessis


reclusa montibus, repentina rabie percita, exarsit in Go-
thos, eosque sparsim conturbatos ab antiquis sedibus
expulit. Gothi transito D_aubio, fugientes a Valente
sine armorum depositione suscepti mox per avaritiam
Maximi ducis fame ad rebellandum coacti sunt, vic-
toque Valentis exercitu per Thraciam sese miscentes
simul omnia c_dibus, incendiis, rapinisque fuderunt.
A.M. 4337, [A.D. 386.] Gmtianus cure frame Va-
lentiniano annis VI. Theodosius a Gratiano imperator
creatus, m_imas illas Scythicas gentes, hoc est, Alanos,
Hunos et Gothos magnis multisque pr'_eliis vincit : cu-
jus concordiam non ferentes Ariani, post XL annos
ecclesias, quas vi tenuere, reliquerunt. Synodus CL
Patrum congregatur urbe Augusta adversus Macedo-
nium sub Damaso Romve episcopo. Theodosius Arca-
dium filium suum consortem facit imperii. A secundo
Gratiani anno ipso sexies et Theodosio COSS. Theo-
philus paschalem computum scribit. Maximus, vir
qnidem strenuus et probus, atque Augusto dignus, nisi
contra sacramenti fidem per tyrannidem emersisset, in
Britannia invitus propemodum ab exercitu imperator
creatus, in Galliam transiit, ibique Gratianum Augus-
turn dolls circumventum apud Lugdunum oceidit, fra-
tremque ejus Valentinianum Italia expulit: qui tamen
justissimam cum matre sua Justina pcenam luit exilii,
quia et ipsum Ariana polluit h_eresis, et eminentisslmam
catholic_e fidei arcem Ambrosium perfida obsidione
vexavit, nec prius quam prolatis beatorum Gervasii et
Protasii martyrum Deo revelante reliquiis incorruptis,
nefanda c0vpta deseruit.
A.M. 4_48, EA.D. 397.3 Theodosius, qui Gratiano
vivente VI annisjam orientem regebat, post mortem ejus
regnat annis XI. Ipse et Valentinianus, quem Italia
expulsum benigne susceperat, Maximum tyrannum
tertio ab Aquileia lapide interficiunt : qui quoniam Bri-
tanniam omni pene armata juventute, copiisque milita-
3]6 OPUSCULASCIENTIFICA.

ribus spo|iaverat., quse tyrannidis ejus vestigla secut_


in Galllas, nunquam ultra domum redlerc. Videntes
transmarin_e gentes s_evissim_ Scotorum a Circio, Pie-
torum ab Aquilone destitutam milite ac defensore in-
sulam, adveniunt, et vastatam direptamque earn multos
per annos opprimunt. Hieronymus sacra_ interpres
historia_ librum, quem de iUustribus ecclesim viris scri-
bit, usque ad decimumquartum totius imperii Theodosii
annum perduxit.
A.M. 6361, [A. D. 410.] Arcadius filius Theodosii
cure fratre Honorio annis XIII. Corpora sanctorum
Abacuc et Micha_a_ prophetarum divina revelatione
produntur. Gothi Italiam, Vandali atque Alani Gal-
lias aggrcdiuntur. Innocentius Rom_ episcopus dedi-
cavit basilicam Gervasii et Protasii martyrum beatissi-
morum, ex devotione testamenti cujusdam i]lustris fo_-
mina_ Vgstina_. Pelagius Brito Dei gratiam impugnat.
A.M. 4376, [A.D. 425.] Honorius cure Theodosio
minore, fratris sui filio, annis XV. Alaricus rex Go-
thorum Romam invasit, partemque ejus cremavit in-
cendio, IX Cal. Septembres, anno conditionis ejus mil-
lesimo centesimo sexagesimoquarto, ac sexto die quam
ingressus fuerat, depr_edata urbe egressus est. Lu-
cianus presbyter, cui revelat _eus septimo Honorii
principis anno, loeum sepulchri et reliqularum beati
protomartyris Stephani, et Gamalielis ac Nicodemi,
. qui in evangelio et in Actibus apostolorum leguntur,
scripsit ipsam revelationem Grzeco sermone ad omnium
ecclesiarum personam. Quam revelationem Avitus
presbyter, homo Hispanus genere, in Latinum vertit
eloquium, et adjecta epistola sua per Orosium presby-
terum occidentalibus dedit. Qui etiam Orosius ad
loca sancta perveniens, quo eum Augustinus ad Hiero-
nymum pro discenda anima_ ratione miserat, reliquias
beati Stephani accepit, et patriam reversus primus in-
tulit occidenti. Britanni Scotorum Pictorumque infes-
tationem non ferentes Romam mittunt, et sui subjec-
DE TEM'PORUM RATIONE. 319

prope insulam ab orientali ejus plaga, usque ad occi-


dentalem igni vel ense subegit, conficta occasione,
quod pro se militantibus, Britones minus suflicienter
stipendia darent. Joannes Baptista caput suum duo-
bus monachis orient_libus, qui ob orationem venerant
Hierosolymam, juxta Herodis quondam regis habita-
culum revelat, quod deinceps Emisam Phovniciw
urbem perlatum, et digno honore culture est. H_-
resis Pelagiana Britannorum turbat fidem, qui a Galli-
canis episcopis auxilium qu_erentes, Germanum Altio-
dorensis ecclesiEe episcopum, et Lupum, Trecasenum
_clue Apostolica_ grati_ antistitem, fidei defensores
accipiunt : confirmant antistites fidem verbo veritatis
simul et miraculorum signis. Sed et bellum Saxonum
Pictorumque adversus Britones eo tempore junctis
viribus susceptum divina virtute retundunt. Cure Ger-
manus ipse dux belli factus, non tuba_ clangore, alle-
luia totius exercitus voce ad sidera levato, hostes in
fugam vertit immanes: qui deineeps ad Kavennam
perveniens, et summa reverentia a Valentiniano et
Placida susceptus, migravit ad Christum: corpus
honorifico agmine comitantibus virtutum operibus At-
tiodorum defertur. JEtius Patricius, magna occiden-
talis reipublicw salus, et regi quondam Attilw terror, a
Valentiniano occiditur, cure quo Hesperium occidit
regnum, neque hactenus valuit relevari.
A.M. 4409, [A.D. 458.] Leo annos decem et
septem. Hic pro Tomo Chalcedonense per universum
orbem singulis orthodoxorum episcopis singulas con-
sonantesque misit epistolas, quid de eodem Tomo
sentirent rescribi sibi postulans. Quorum adeo con-
sonantia de vera Christi incarnatione suscepit omnium
rescripta, ac si uno tempore unoque dictante fuissent
universa conscripta. Theodoretus episcopus civitatis,
qu_ a Cyro Persarum rege condita, Cyri_ nomen
habuit, scribit de vera incarnatione domini salvatoris
3_0 OPUSCULA SCIENTIFICA.

adversus Eutyehen et Dioseorum A|exandrim epis-


eopum, qui humanam in Christo camera negant.
Seripsit et historiam ecelesiastieam a fine librorum
Euseb]i usque ad suum tempus, id esh usque ad ira-
perjure Leonis hujus, sub quo et mortuus est. Vie-
torius jubente papa Hilario scripsit paseha|em eir-
eulum DXXXII annorum.
A.M. 4426, [A.D. 475.] Zenon annos XVIL
Corpus Barnab_ apostoli, et evangelium Matthmi ejus
stylo scriptum ipso revelante repetitur. Odoacer rex
Gothorum Romam obtinuit, quam ex eo tempore diu-
tius eorum reges tenuere. Mortuo Theodorico Triarii
filio alius Theodorieus cognomento Valamer Gotho-
rum suscepit regnum, qui utramque Macedoniam
Thessaliamque depopulatus est, et plurima regise civi-
tatis Inca igne suceendens, Italiam quoque infestus
occupavit. Honoricus rex Vandalorum Arianus in
Africa exulatis diffugatisque, plus quam CCCXXXIV
Episeopis catholicis ecclesias eorum elausit, plebem
variis ail_ecit supplieiis, et quidem innumeris manus ab-
scindens linguas pr_ecidit, nec tamen loquelam catho-
licm confessionis eripere potuit. Britones duce Am-
brosio Aureliano viro modesto, qui solus forte Ro-
mance gentis Saxonum ea_di superfuerat, occisis in
eadem parentibus purpura indutis, victricem eorum
gentem provocantes ad pr_elium, vincunt, et ex eo
tempore nune hi, nune illi palmam habuere, donee
advena potentior tota per longum potiretur insula.
A.M. 4471, [A.D. 520.] Anastasius annos XX¥III.
Thrasamundus Vandalorum rex eatholicas eeclesias
clausit, et CCXX Episeopos exilio Sardiniam misit.
Symmachus papa inter multa eeelesiarum opera, qum
vel a fundamentis creavit, vel prisca renovavit, ad
beatum Petrum, et beatum Paulum, et beatum Lau-
rentium pauperibus habitacula eonstruxit, et omui
anno per Afrieam vel Sardiniam episcopis qui in exilio
DE TEMPORUM RATIONE. _]

erant, pecunias et vestes ministrabat. Anastasius,


quia hmresi ravens Eutychetis cathol]cos insecutus est,
divino fulmine periit.
A.M. 4480, [A. D. 529.] Justinus senior annos
IX. Joannes Romanm ecclesim pontifex Constantino-
polim veniens, ad portam qum vocatur Aurea, popu-
lorum turbis ei occurrentibus, in conspectu omnium
roganti cmco lumen reddidit, qui dum rediens Raven-
nam venisset, Theodoricus eum cure comitibus carceris
afllictione peremit, invidia ductus, quia catholicm pie-
tatis defensor Justinus eum honorifice suscepisset, quo
anno, id est Consulatu Probi junioris, et Symmachum
Patritium Ravenna_ occiderat, et ipse anno sequente
ibidem subita morte periit, succedente in regnum Atha-
larico nepote ejus. Hildericus Vandalorum rex, Epis-
copos ab exilio reverti, et ecclesias instaurare pr_-
cepit, post annos LXXIV hmreticm prophanationis.
Benedictus abbas virtutum gloria claruit, quas beatus
papa Gregorius in libro dialogorum scripsit.
A.M. 4518, [A.D. 567.] Justinianus Justini ex
sorore nepos, annos XXXVIII. Belisarius Patritius
a Justiniano in Africam missus, Vandalorum gen-
tern delevit. Carthago quoque anno excessionis sum
XCVI recepta est, pulsis devictisque Vandalis et
Gelismero rege eorum capto Constantinopolim misso.
Corpus sancti Antonii monachi divina revelatione re-
pertum Alexandriam defertur, et in ecclesia beati Bap-
tistm Johannis humatur. Dionysius paschales seribit
circulos, incipiens ab anno dominicm incarnationis
DXXXII qui est annus Diocletiani CCXLVIII post
Consulatum Lampadii et Orestis, quo anno Codex
Justinianeus orbi promulgatus est. Victor quoque
Capuanus episcopus librum de pascha scribens, Vic-
torii arguit errores.
A.M. 4529, [A. D. 578.3 Justinus minor, annos
XI. Narses Patritius Totilam Gothorum regem in
Italia superavit et occidit, qui deinde per invMiam
Y
_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

Romanorum, pro quibus multa contra Gothos iabora-


verat, aecusams apud Justinum et conjugem ejus
Sophiam, quod servitio premeret Italiam, secessit Nea-
polim Campanise, et seripsit genti Longobardorum,
ut venirent et possiderent Italiam. Johannes Ro-
manse ecclesia_ Pontifex, eeelesiam apostolorum Phi-
lippi et Jacobi, quam prsedeeessor ejus Pela_us coe-
perat, feeit et dedieavit.
A.M. 45"29, [A.D. 578.] Tiberius Constantinus
annos VII. Gregorius tune Apoerisiarius in Con_
stantinopoli, post Romanus episcopus, libros expo-
sitionis in Job eondidit, et Eutychium ejusdem urbis
episeopum in fide nostra_ resurreetionis errasse Tiberio
pra_sente convieit: ita ut ipse Augustus librum ejus
quem de resurreetione scripsit, suis quoque eatholicis
allegationibus destruens, deliberaret flammis eremari
debuisse. Docebat enim idem Eutyehius corpus nos-
trum in ilia resurreetionis gloria impalpabile, et ventis
subtilius esse futurum, eontra illud dominieum, Pal-
pate et videte, quia spiritus earnem et ossa non habet,
sieur me videtis habere. Gens Longobardorum comi-
tante fame et mortalitate omnem invadit Italiam, ip-
samque Romanam vastatrix obsidet urbem, quibus
tempore illo rex prseerat Albuinus.
A.M. 4536, [A.D. 593.] Mauritius annos" XXI.
Herminigildus Levigildi Gothorum regis filius, ob
fidei catholiea_ confessionem inexpugnabilem, a patre
Ariano regni privatus infulis, et in careerem ac vincula
projeetus, ad extremum noete sancta dominica_ resur-
rectionis seeuri in capite pereussus, regnum cceleste
pro terreno rex et martyr intravit. Cujus frater
Ricardus mox ut regm_un post pattern accepit, ore-
nero Gothorum cui pr_eerat gentem instante Leandro
Hispalitano episeopo, quiet Hirminigildum docuerat,
catholicam convertit ad fidem. Gregorius Romanoe
eeelesia_ pontifex et doctor eximius, anno Mauricii
imperii decimotertio, indictione decimatertia, Synodum
DE TEMPORUM RATIO_E° _3

episcoporum XXIIII ad corpus beati apostoli Pet_


con_e_ans, de necessariis eeclesim decernit. Idem
missis Britanniam Mellito, Augustino. et Johanne, et
aliis pluribus cure eis monachis timentibus Deum,
ad Christum Anglos convertit. Et quidem Ethelbertus
mox ad Christi gratiam conversus cum gente Cantua-
riorum cui prwerat, proximisque provinciis, etiam epis-
copum doctoremque suum Augustinum, sed et c_teros
sacros antistites episeopali sede donabat. Porro gen-
tes Anglorum ab aquilone Humbri fluminis sub regibus
Elle et Ethelfrido sitm necdum verbum vit_ audie-
rant. Gregorius XVIII anno Mauricii, indictione
IIII scribens Augustino, Londini quoque et Eboraci
episcopos, accepto a sede apostolica pallio Metropo-
litanos esse debere decernit.
A.M. 4565, [A.D. 614.] Phocas annos VIII. Hujus
secundo anno, Indictione VIII. Gregorius papa mi-
gravit ad dominum. Hic rogante papa Bonifacio
statuit sedem Roman_ et apostolic_ ecclesim caput
esse omnium ecclesiarum, quia ecclesia Constantinopo-
litana primam se omnium ecclesiarum scribebat. Idem
a|io papa Bonifacio petente, jussit in veteri Fano quod
Pantheum vocabatur, ablatis idololatriw sordibus ec-
elesiam beatm semper virginis Mariw et omnium mar-
tyrum fieri : ut ubi quondam omnium non deorum, sed
d_moniorum cultus agebatur, ibi deinceps omnium
fieret memoria sanctorum. Pers_e adversus rem-
publicam gravissima bella gerentes, multas Romano-
rum provineias et ipsam Hierosolymam auferunt, et
destruentes ecclesias, sancta qu_que prophanantes,
inter ornamenta locorum vel sanctorum vel commu-
nium qu_ abstulere, etiam vexillum dominicm crucis
abducunt.
A.M. 4591, [A.D. 640.] Heraclius annos XXV. Ana-
stasius Persa monachus nobile pro Christo martyrium
patitur, qui natus in Perside magicas a patre puer artes
discebat, sed ubi a captivis Chistianis Christi nomen ac-
_2
3,_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

ceperat, in eum mox animo toto conversus, re]icta Per-


side, Cha|eedoniam Hierapolimque Christum qu_rens,
ac deinde Hieroso]ymam petit, ubi accepta baptis-
matis gratia, quarto ab eadem urbe milliario monas-
terlum abbatis Anastasii intravit, ubi VII annos regu-
lariter vivens, dum Cwsaream Pal_estin_e orationis
gratis venisset, captus a Persis, et multa diu verbera
inter carceres et vincula Marzabana judice perpessus
est : tandem mittitur Persidem ad regem eorum Chos-
roem, a quo tertio per intervalla temporis verberatus,
ad extremum una suspensus manu per tres horas diei,
sic decollatus cure a|iis LXX martyrium complevit.
Mox tunica ejus indutus quidam dmmoniacus, curatus
est. Interea superveniens cure exercitu Heraclius
princeps, superatis Persis, Christiauos qui erant cap-
tivati reduxit gaudentes. Reliquiae beati martyris
Anastasii primo monasterium suum, deinde Romam
advect_e, venerantur in monasterio beati Pauli apo-
stoli, quod dicitur ad aquas Salvias. Anno Heraclii
regni XVI, Indictione XV Edwinus excellentissimus
rex Anglorum in Britannia transumbran_e gentis ad
aquilonem, prmdieante Paulino episcopo, quem miserat
de Cantia venerabilis archiepiscopus Justus, verbum
salutis cure sua genre suscepit, anno regni sui XI, ad-
ventus autem Anglorum in Britanniam plus minus anno
CLXXX eique Paulino sedem episcopatus Eboraci
donavit, cui profecto rei in auspitium venmrte fidei
et regni coelestis, potestas quoque terreni creverat
regni, its ut universos Britanni_e fines, quod nemo
Anglorum ante eum, qua vel ipsorum vel Britonum
genres habitabant sub ditione acciperet. Eo tempore
exortum apud Scotos in observatione pascha_ errorem
quartadeeimanorum Honorins papa per epistolam re-
darguit, sed et Johannes qui successori ejus Severino
successit, cure adhuc esset electus in Pontificatum,
pro eodem pascha eis simul et pro Pelagiana ha_resi,
qua_ spud eos reviviscebat, scripsit.
A.M. 4593, [A.D. 642.] Heraclonas eum matre sua
DE TEMPORUM RATIONE. _5

Martina annis II. Cyrus Alcxandria_, Sergius et Pyr-


rhus regia_ urbis episcopi, Acephalorum ha_resim instau-
rantes, unam operationem in Christo divinitatis et hu-
manitatis, unam voluntatem dogmatizant. E quibus
Pyrrhus iis temporibus, id est, sub Theodoro papa
Romam veniens ex Africa, ficta, ut post apparuit,
pcvnitentia obtulit eidem pap_, pra_sente cuncto clero
et populo, libellum cure sua subscriptione, in quo con-
demnarentur omnia qum a se vel a pra_decessoribus suis
scripta vel acta sunt adversus catholicam fidem. Unde
et benigne susceptus est ab eo quasi regia_ Pontifex
civitatis. Sed quia reversus domum repetiit erro-
rein domesticum, memoratus papa Theodorus advo-
catis cunctis sacerdotibus et clero in ecclesiam beati
Petri apostolorum principis, condemnavit eum sub vin-
culo anathematis.
A.M. 4594, [A.D. 643.] Constantinus filius Heraclii
mensibus VI. Pyrrhi successor Paulus non tantum ve-
sana doctrina, sicut pra_dccessores ejus, sed et aperta
persecutione catholieos cruciat, Apocrisiarios sancta_ ec-
clesia_ Romana_, qui ad ejus correctionem missi fuerant,
partim carceribus, partita exiliis, partita verberibus affl-
ciens. Sed et altare eorum in domo Placidia_ sacratum,
in venerabili oraculo subvertens diripuit, prohibens eos
ibidem missas celebrate. Unde et ipse sicut pra_-
decessores illius ab apostolica sede justa depositionis
ultione damnatus est.
A.M. 462'2, [A.D. 671.] Constantinus tilius Constan-
tini annis viginti et oeto." Hic deceptus a Paulo, sicut
Heraclius avus ejus a Sergio ejusdem regia_ civitatis epis-
copo, exposuit typum adversus catholicam fidem, nec
unam nec duas voluntates aut operationes in Christo
definiens esse confitendas, quasi nihil velle vel operari
credendus sit Christus. Unde Martinus Papa con-
gregata Roma_ Synodo eentum et quinque episco-
porum, damnavit sub anathemate prmfatos Cyrum,
Sergium, Pyrrhum et Paulmn hmreticos. Et post ha_c
missus ab imperatore Theodorus Exarchus, tulit Mar-
_6 OPUSCULA 8CIENTIFICAo

tinum Papam de ecclesia Constantiniana, perduxJtque


Constantinopolim, qui post h_c relegatus Chersonam
ibidem vitam finivit, multis in eodem loco virtutum
signis usque hodie refulgens. Facta est autem Syno-
dus pr_efata anno IX imperii Constantini, mense Octo-
bri, Indietione VIII. Constantinus princeps Vitaliano
Papa nuper ordinato, misit beato Petro apostolo evan-
gelia aurea gemmis albis mitre magnitudinis in circuitu
ornata, ipse post aliquot annos, id est, per indictionem
sextam veniens Romam, obtulit super altare ipsius
pallium auro textile, toto exercitu cure cereis ecclesiam
intrante. Sequente anno facta est eelipsis solis quam
nostra vetas meminit, quasi decima hora diei, V No-
nas Maias. Theodorus Archiepiscopus, et Hadrianus
abbas, vir _eque doctissimus, a Vitaliano missi Britan-
niam plurimas ecclesias Anglorum doctrinae ecclesi-
astica_ fruge fcecundaverunt. Constantinus post plu-
rimas et inauditas deprmdationes provinciis factas
occisus in balneo periit, indictione XII. Nec longo
post tempore etiam Vitalianus Papa ccelestia regna
petiit.
A. M. 4639, [A.D. 688.] Constantinus filius Constan-
tini superioris regis annis XVII. Saraceni Siciliam in-
vadunt, et prmda nimia secure ablata, mox Alexandriam
redeunt. Agatho Papa ex rogatu Constantini Heraclii
et Tiberii principum piissimorum, misit in regiam
urbem legatos suos, in quibus erat Johannes Romanae
ecclesi_e tunc Diaconus, non longe post episcopus, pro
adunatione facienda sanctarum Dei ecclesiarum. Qui
benignissime suscepti a reverentissimo fidei catholicm
defensore Constantino, jussi sunt remissis disputa-
tionibus philosophicis pacifico colloquio de fide vera
perquirere, datis eis de bibliotheca Constantinopolitana
cunctis antiquorum patrum quos petebant libel[is. Ad-
fuerunt autem et Episcopi CL pr_esidente Georgio
Patriarcha regive urbis, et Antiochise Macario. Et
eonvicti sunt, qui unam voluntatem et operationem
DE TEMPORUM
RATIONE. 3_7

astruebant in Christo falsasse patrum catholicorum


dicta perp|urima. Fmito autem conflictu Georgius
correctus est. Macarius vero cure suis sequacibus,
simul et pr_edecessoribus Cyro, Sergio, Honorio_ Pyr-
rho, Paulo et Petro anathematizatus, et in locum ejus
Theophanius abbas de Sicilia Antiochive episcopus
factus. Tantaque gratia legatos catholicve pacis comi-
tata est, ut Johannes Portuensis episeopus, qui erat
unus ex ipsis, dominica octavarum Pasch_e missas
publice in ecclesia sanctse Sophi_e eoram principe et
patriarcha Latine celebraret. Hwc est sexta Synodus
universalis Constantinopoli celebrata, et Grmco ser-
mone conscripta, temporibus papw Agathonis, exe-
quente ac residente piissimo principe Constantino intra
palatium suum, simulque legatis apostolic_ sedis et
episcopis CL residentibus. Prima enim universahs
Synodus in Nic_a congregata est contra Arium,
CCCXVIII patrum, temporibus Julii pap_e sub Con-
stantino principe. Secunda in Constantinopoli CL
patrum, contra Macedonium et Eudoxium, tempo-
ribus Damasi Pap_e et Gratiani principis, quando
Nectarius eidem urbi est ordinatus episcopus. Tertia
in Epheso CC patrum contra Nestorium Augustw
urbis episcopum, sub Theodosio magno principe et
Papa Ccelestino. Quarta in Chalcedone, patrum
DCXXX sub Leone Papa, temporibus Martiani prin-
cipis, contra Eutychen nefandissimorum prwsulem
monachorum. Quinta item Constantinopoli, tempo-
ribus Vigilii Pap_e, sub Justiniano principe, contra
Theodorum et omnes h_ereticos. Sexta hsec de qua
in pr_senti diximus. Sancta et perpetua virgo Christi
Etheldrida filia Annve regis Anglorum, et primo alteri
viro permagnifico, et post Eefrido regi conjux data
post quam duodecim annos thorum incon_pta ser-
vavit maritalem, post reginam sumpto velamine sacro
virgo sanctimonialis emcitur. Nec mora etiam vir-
ginum mater et nutrix pia sanctarum, accepto in con-
3_ OPUSCULA
SCIENTIFICAo

struendum monasterium loco, quem Elge vocant,


cujus merita vivacia testatur etiam mortua caro, qu_
post XVI annos sepu]tur_ cum veste qua involuta est,
incorrupta reperitur.
A.M. 4649, [A.D. 698.] Justinianus minor fllius
Constantini annos X. Hic constituit pacem cure Sa-
racenis decennio terra marique. Sed et provincia
Africa subjugata est Romano imperio, quve fuerat
tenta a Saracenis, ipsa quoque Carthagine ab eis capta
et destructa. Hic beatve memoriw Pontificem Ro-
manta ecelesim Sergium, quia erraticm sum Synodo,
quam Constantinopoli fecerat, favere et subscribere
noluisset, misso et Zacharia Protospathario suo jussit
Constantinopolim deportari. Sed prmvenit militia Ra-
vennatm urbis, vicinarumque partium jussa principis
nefanda, et eundem Zachariam contumeliis et injuriis
ab urbe Roma repulit. Idem Papa Sergius ordinavit
venerabilem virum WiUibrordum cognomine Clemen-
tem Fresonum genti Episcopum, in qua usque hodie
pro mterna patria peregrinus (est enim de Britannia
gentis Anglorum) innumera quotidie diabolo detri-
menta et Christianm fidei faeit augmenta. Justinianus
ob culpam perfidim regni gloria privatus exul in Pon-
turn secedit.
A.M. 4652, [A.D. 701.] Leo annos III. Papa
Sergius in sacrario beati Petri aposto]i capsam argen-
team, qua_ in angulo obscurissimo diutissime jacuerat,
et in ea crucem diversis ac preeiosis lapidibus ador-
natam, domino revelante reperit, de qua tractis IIII
petalis, quibus gemmm inclusa_ erant, mir_e magni-
tudinis portionem ligni salutiferi dominica_ crucis in-
terius repositam inspexit, qum ex tempore il]o annis
omnibus in Basilica Salvatoris, qum appellatur Con-
stantiniana, die exaltationis ejus ab omni osculatur
atque adoratur populo. Reverendissimus ecclesim
Lindisfarnensis in Britannia, ex anachorita antistes
Cuthbertus, totam ab infantia usque ad senium vitam
DE TEMPORUM RATtONE. 3_9

miracu]orum signis inclytam duxlt: cujus dum XI


annos maneret corpus humatum ineorruptum_ post h_c
quasi eadem hora defuncti simu| cure veste qua tege-
batur inventum est, sicut in |ibro de ejus vim ac virtu-
tibus, et prosa nuper et hexametris versibus scripto,
ante aliquot annos ipsi signavimus.
A.M. 4659, [A.D. 708.] Tiberius annos VII. Sy-
nodus Aqui|ei_ facta ob imperitiam fidei, quintum
universale Concilium suscipere dil_dit, donec sa|u-
tarlbus beati Papm $erg]i monitis mstructa, et ipsa
huic cure c_teris Christi ecc]esiis adnuere consentit.
Gisu|phus dux gentis Longobardorum Beneventi Cam-
paniam igne, g]adio et captivitate vastavit, cumque non
esset qul ejus impetui resisteret, aposto]icus Papa
Johannes qui Sergio successerat missis ad eum sacer-
dotibus, ac donariis perp]urimis, universos redemit
captivos, atque hostes domum redire fecit. Cui suc-
cessit alius Johannes, qui inter mu]ta operum il]us-
trium fecit Oratorium sanct_ Dei genitrici, opere
pu]cherrimo, intra ecc|esiam beati apostoli Petri. He-
rebertus rex Longobardorum mu|tas cortes et patri-
monia A|pium Cottiarum, qu_ quondam ad jus per-
tinebant Aposto]icse sedis, sed a Longobardis multo
tempore fuerant ablata_ restituit juri ejusdem sedis,
et hanc donationem aureis SCl_ptam ]iteris Romam
direxit.
A. M. 4665, [A. D. 714.] Justinianus secundo cure
Tiberio fi]io annos VI. Hic auxilio Trebel]i regis Bu]-
garorum regnum recipiens, occidit eos qui se expule-
rant Patritios, et Leonem qul locum ejus usurpaverat,
necnon et successorem ejus Tiberium, qui eum de regno
ejectum, toto quo ipse regnabat tempore in eadem civi-
tate in custodia tenuerat. Ca|]inicum vero Patriarcham,
erutis oculis misit Romam, et dedit episcopatum Cyro,
qui erat abbas in Ponto, eumque alebat exulem. Hic
Constantinum Papam ad se venire jubens, honorifice
suscepit, ac remisit, ira ut eum die Dominica missas
_0 OPUSCUL A SCIENTIF[CA.

sibi facere jubens, communionem de manu ejus acce-


petit : quem prostratus in terra pro suis peccatis inter-
cedere rogans, cuncta eeclesi_ privi]egia renovavit.
Qui cure exercitum mitteret in Pontum, multum prohi-
bente Papa Apostolico, ad comprehendendum Philippi-
cure, quem ibi relegaverat, conversus onmis exereitus
ad partem Philippiei, feeit eum ibidem iraperatorem,
reversusque eum eo Constantinopolim, pugnavit eontra
Justinianum, ad duodeeimum ab urbe rnilliarium, et
vieto atque oeeiso Justiniano, regnum suseepit Philip-
pieus.
A.M. 4667, [A.D. 716.] Philippieus anno uno, men-
sibus sex. Hie ejeeit CHum de pontifieatu, eumque
ad gubernandum abbatis jure monasterium suum Pon-
turn redire prseeepit. Idem Constantino Pap_e misit
literas pravi dogmatis, quas file eum Apostoliese sedis
eonsilio respuit: et hujus rei eausa feeit pieturas in
portico saneti Petri, qu_e aeta sex sanetarum Synodo-
rum universalium eontinerent. Nam et hujusmodi pie-
turas eum haberentur in urbe regia, Philippieus jusse-
rat auferri, statuitque populus Komanus, ne hmretiei
imperatoris nomen, aut ehartas, aut figuram solidi sus-
eiperent : unde nee ejus effigies in eeelesiam introdueta
est, nee nomen ad missarum solennia prolatum.
A.M. 4670, [A.D. 719. 3 Anastasius annis III. Hie
Philippieum eaptum oeulis privavit, nee oeeidit. Idem
literas Constantino papa_ K_mam per Scholastieum
patritium et Exarehum Itali_e direxit, quibus se fau-
torero eatho]icse fidei, et sancti Sexti Concilii pr_edica-
torero esse doeuit. Luitprandus rex Longobardorum
donationem patrimonii Alpium Cottiarum, quam Here-
bertus rex fecerat, et iUe repetierat, admonitione ve-
nerabilis Pap_e Gregorii eonfirmavit. Eebertus vir
sanctus de gente Anglorum, et sacerdotium monachica
vita etiam pro ccelesti patria peregrinus exornans, plu-
rimas Seotie_e gentis provineias ad canonieam paschalis
temporis observantiam, a qua diutius aberraverant, pia
DE TEMPORUM
RATIONE. _I

pr&_licat_one convertit, anno ab _carnatlone Domini


DCCXVI.
A.M. 4671, [A.D. 7_0.] Theodosius anno uno.
Hic electus in imperatorem, Anastasium apud Ni-
cream civitatem gravi pr_elio vicit, datoque sibi sacra-
mento, elericum fieri ac presbyterum fecit ordinari.
Ipse vero ut regnum accepit, cure esset Catholicus, mox
in regia urbe imaginem illam venerandam, in qua sanctm
sex Synodi erant depictte, et a Philippico fuerant de-
jectm, pristino in loco erexit. Tiberis fluvius alveum
suum egressus, multa Romanm fecit exitia civitati: ira
ut in via lata ad unam et semis staturam excresceret,
atque a porta sancti Petri usque ad pontem Molvium
aqua_ descendentes conjungerent. Mansit autem die-
bus septem, donec agentibus litanias crebras civibus,
octavo demum die revertit. His temporibus multi An-
glorum gentis nobiles et ignobiles, viri et foeminm,
duces et privati, divini amoris instinctu de Britannia
Romam venire consueverant : inter quos etiam reve-
rendissimus abbas meus Ceolfridus annos natus sep-
tuaginta quatuor, cure esset presbyter annis quadra-
ginta septem, abbas autem XXXV. Ubi Lingonas
pervenit, ibi defunctus, atque in ecclesia beatorum ge-
minorum martyrum sepultus est, qui inter alia donaria,
qu_ adferre disposuerat misit ecclesi_e sancti Petri
Pandecten, a beato Hieronymo in Latinum ex Hebr_vo
vel Gr_eo fonte translatum.
A.M. 4680, _A.D. 7_29.] Leo annis novem. Sara-
ceni cure immenso exercitu Constantinopolim venientes,
triennio civitatem obsident, donec civibus multa instan-
tia ad Deum clamantibus, plurimi eorum fame, frigore,
pestilentia perirent, ac sic pertmsi obsidionis abscede-
rent, qui inde regressi Bulgarorum gentem, qu_e est
super Danubium bello aggrediuntur : et ab hac quoque
victi refugiunt, ac naves repetunt suas. Quibus cum
altum peterent, ingruente subita tempestate, plurimi
etiam mersis sire confractis per littora navibus sunt
_ OPU$CULA
SCIENTIFICA°

necati. Luitprandus audiens quod Saracenl depopu-


lata Sardinia etiam loca fcedarent ilia, ubi ossa sancti
Augustinl episcopi propter vastationem Barbarorum
olim translata, et honorifice fuerant condita, misit, et
dato magno precio accepit, et transtulit ea in Ticinis,
ibique cure debito tanto patti honore recondidit.

CAPUT LXVII.
DE RELIQUIIS SI_XT._ _TATIS°

H_c de cursu prmteriti seculi ex Hebraica veritate


prout potuimus elucubrare curavimus, _quum rati ut
sicut Gr_ci LXX translatorum editione utentes de ea
sibi suisque temporum libros condidere, ita etnos qui
per beati interpretis Hieronymi industriam puro He-
braicm veritatis fonte potamur, temporum quoque ra-
tionem juxta hanc scire queamus. Quod si qui la-
borem hunc nostrum culpaverint esse superfluum, aeci-
piant hi quicunque sunt justum salva charitate respon-
sum, quod prmfatus Hieronymus prisca_ cosmographim
calumniatoribus reddit, ut si displicet non legant. Cm-
terum cunctis in commune suademus, ut sive quis ex
HebrMca veritate, quve ad nos per memoratum inter-
pretem pura pervenisse etiam hostibus Judoeis in pro-
fesso est: sive ex LXX Interpretum translatione qum
vel minus sollieite primo edita est, ut multi adstruunt,
vel post a Gentilibus corrupta ut beato Augustino vi-
detur: seu certe ex utrisque commixto opere codiei-
bus, ut sibi visum fuerit tempomm cursum notaverit:
et sive prolixiora, seu breviora transacti seculi tempora
signaverit, aut signata repererit, nullatenus tamen ex
hoc longiora vel breviora qum restant seculi tempora
putet, memor semper dominicm sententi_v : Quia de die
ultima et hora nemo scit, neque angeli c_elorum nisi
pater solus. Neque enim ullatenus sunt audiendi, qui
suspieantur hujus seculi stature sex milibus annorum
ab initio fuisse definitum, et ne contra sententiam do-
DE TEMPORUM RATIONE. _

mini venire vldeantur, addunt, incertum mortalibus


quoto anno sext_ millenari_ partis venturus sit dies
judicii: cujus tamen adventus maxime circa terminum
scxti millenarii debeat sperari. A quibus si qu_eris, ubi
h_ec putanda vel eredenda legerint? Mox stomachantes,
quia aliud quid respondere non habent : An non legisti,
inquiunt, in Genesi, quia sex diebus mundum fecerit
Deus ? Unde merito credi debet eum plus minus sex
millibus annorum esse staturum. Et quod est gravius,
fuere qui propter septimum diem, in quo requievit
Deus ab operibus suis, sperarent post sex annorum
millia sanctorum laboris in hac vita mortali, septimo
mille annorum curriculo eos post resurrectionem in hac
ipsa vita immortales in deliciis et multa beatitudine
regnaturos esse cure Christo. Verum his, quia hwre-
tica sunt et frivola, funditus omissis, intelligamus sin-
cere et catholice sex illos dies, in quibus mundi hujus
ornatum perfecit Deus: et septimum, in quo ab omni
opere suo requievit, quem oh id perpetu_ quietis bene-
dictione sanctificavit, non sex annorum millia seculi la-
borantis, et septimum regni beatorum in terra cure
Christo, sed sex potins _tates significare mundi laben-
tis, in quibus sancti laborant in hac vita pro Christo,
et septimam perpetuw quietis in alia vita quam solutw
a corporibus percipiunt animw sanct_ cum Christo.
Quod animarum sabbatum tune inchoasse recte credi-
tur, cure primus Christi martyr came occisus a fratre,
mox anima est _eternam translatus in requiem. Tunc
autem perficietur, cure in die resurrectionis animw
etiam corpora incorrupta receperint. Et quia nulla
_etatum quinque prwteritarum mille annis acta reperi-
tur, sed ali_e plures annos, aliw pauciores habuere,
neque ulla alteri similem habuit summam annorum, re-
stat ut pari modo ha_c quoque qu_e nunc agitur, incer-
turn mortalibus habeat suw longitudinis stature: soli
autem illi cognitum, qui servos suos accinctis lumbis,
lucernisque ardentibus vigilare pr_cepit, similes homi-
3_ OPUSCULA SCIENTIFICA.

nibus expectantibus dominum suum, quando revertatur


a nuptiis.

CAPUT LXVIII.
DE TRINA OPINIONE FIDELIUM, QUANDO VENIAT
DOMINUS.

CuJus quidem adventus horam merito sancti omnes


diligunt_ et citius adesse desiderant: sed periculose
saris agunt, si qui hanc prope an ]onge sit putare
vel prwdicare prwsumunt. Unde pulcherrime beatus
Augustinus remoto illo servo nequam qui dicit in
corde suo: moram facit dominus meus venire: iste
quippe proculdubio domini sui odit adventum, dat ex-
emp|um de tribus servis optimis, adventure domini
sui sitienter desiderantibus, vigilanter expectantibus,
fideliter amantibus, quorum u_us dicit: vigilemus et
oremus, quia citius venturus est dominus. Alter dicit,
Vigi|emus et oremus, quia brevis et incerta est ista
vita, quamvis tardius venturus sit dominus. Tertius
dicit, Vigilemus et oremus, quia et brevis atque incerta
est ista vita, et nescimus tempus quando venturus sit
dominus. Proinde si hoc faetum fuerit quod pr_-
dixerat primus_ gaudebunt cure illo secundus et ter-
tius. Si autem factum non fuerit_ metuendum est ne
perturbentur qui i|[i crediderant, et incipiant adven-
ture domini non tardum putare, sed nullum. Qui
autem credunt quod dicit secundus, tardius esse dotal-
hum venturum, si falsum fuerit inventum, citius domino
veniente, nuUo modo qui ei crediderant turbabuntur
in fide, sed inopinato gaudio perfruentur. Quapropter
qui dicit dominum citius esse venturum, optabilius
|oquitur, sed periculose fal|itur. Qui autem dieit
dominum tardius esse venturum, et tamen credit,
sperat, amat ejus adventure, profecto de tarditate ejus
etiam si fal|imr, feliciter fallitur. Habebit enim ma-
jorem patientiam, si hoc ita erit, majorem |wtitiam
si non erit: ac per hoc abeis qui di]igunt manifes-
DE TEMPORUM RATIONE. _5

tationem domini ille auditur suavius, isti creditur tu-


tius. Qui autem quid horum sit verum ignorare se
confitetur, illud optat, hoc toleret, in nullo eorum
errat, quia nihil eorum aut infirmat aut negat.
CAPUT LXIX.
DE TEMPORIBUS ANTICHRISTh

Duo same certissima necdum instantis diei judicii


habemus indicia, fidem videlicet Israe]iticse gentis, et
regnum, persecutionemque Antichristi, quam videlicet
persecutionem trium semis annorum futuram tides ec-
clesi_e tenet. Sed ne h_ec improvisa veniens, omnes
passim quos imparatos invenerit, involvat, Enoch et
Eliam maximos prophetas et doetores ante hujus ex-
ortum venturos in mundum, qui lsraeliticam plebem
ad fidei convertant gratiam, atque ad pressuram tanti
turbinis in parte electorum insuperabilem reddant.
Qui cure ipsi primo tres semis annos pr_edicaverint, et
sicut de uno eorum Ella propheta Malachias prm-
dixit, eonverterint corda patrum in filios, id est, anti-
quorum fidem dilectionemque sanctorum in eorum qui
tunc victuri sunt mente plantaverint, tunc excande-
scens ilia horrenda persecutio, ipsos imprimis martyrii
virtute coronet: deinde cseteros tideles corripiens,
vel martyres Christi gloriosissimos, vel damnatos apos-
tatas faciat. Quod signifieare videtur apostolus Jo-
hannes, ita seribens in Apocalypsi: Atrium autem
quod est foris templum ejice foras, et ne metieris illud,
quoniam datum est gentibus, et civitatem sanctam cal-
cabunt mensibus XLII, id est, eos, qui nomine tenus
fideles sola exteriora diligunt, ab electorum sorte
separatos ostende : quia et ipsi ad persequendam ec-
clesiam convertentur novissima ilia persecutione trium
semis annorum. Et dabo, inquit, duobus testibus
meis, et prophetabunt diebus MCCLX amicti saccis,
id est, arctissimis continentise et pressurarum ]abori-
bus accincti prwdicabunt. Et paulo post: Et cure
_6 OPU_ULA 8CIENTIFICA.

tlnierint, inquit, testimonlum suum, bestia qu_ ascendit


de abysso faciet adversus illos bellum, et vincet cos, et
occidet illos, et c_etera. Quibus ministros ejusdem
bestir, id est, Antichristi, de occisione horum duorum
testium, id est, martyrum, lwtaturos, eisdemque etiam
mortuis insultaturos esse commemorat idem alio loco :
Et vidi, inquit, de mari bestiam ascendentem, et dedit
illi draco virtutem suam, et potestatem magnam, id est,
vidi hominem s_evissimi ingenii de tumultuosa impi-
orum stirpe progenitum, cui mox nato, et per magicas
artes a pessimis imbuto magistris, adjungens se dia-
bolus, totam virtutis sum potentiam, per quam magice
c_eteris omnibus majora patraret, individuus comes
attulit. ]_t data est, inquit, illi potestas facere menses
XLII, id est, annos tres et dimidinm. Percusso au-
tern illo perditionis filio, sire ab ipso domino, sire
a Michaele archangelo, ut quidam docent, et _eterna
ultione damnato, non continuo dies judicii secuturus
esse credendus est: alioqui scire possent homines
iUius _evi tempus judicii, si post tres semis annos in-
ehoat_e persecutionis Antichristi confestim sequeretur.
Nunc autem quia ante consummatum tempus persecu-
tionis illius dies judicii non veniat, scire omnibus licet.
Post quantum vero tempus consummat_e ejusdem per-
secutionis venturus sit, nemini prorsus scire eonce-
ditur. Denique Daniel propheta, qui regnum Anti-
christi MCCXC diebus futurum describit, ira con-
cludit: Beatus qui expectat et pervenit ad dies
MCCCXXXV. Quod Hieronymus ira exponit: Bea-
tus, inquit, qui interfecto Antichristo supra MCCXC
dies, id est, tres semis annos, dies quadraginta quin-
clue prmstolatur, quibus est Dominus atque Salvator in
sua majestate venturus. Quare autem post interfec-
tionem Antichristi quadraginta quinque dictum silen-
tium sit, divin_e scienti_e est, nisi forte dicamus : Dilatio
regni sanctorum patientive probatio est.
DE TEMPORUM BATIONE. _7

CAPUT LXX.
DE DIE JUDICII.

AZ)VENIET autem (lies Domini sicut fur, quia sicut


ipse testatur, nescimus quando veniat Dominus, sero,
an media nocte, an gallicantum, an mane in quo
cceli, inquit, magno impetu transient, elementa vero a
ca]ore so]ventur. Qui autem sint cce]i qui transient,
paulo superius docet idem aposto]us Petrus dicens:
Cce]i erant prius, et terra de aqua, et per aquam
consistens verbo Dei, per quse file tunc mundus periit.
Cceli autem qui nunc sunt et terra, eodem verbo
repositi sunt, igni reservati in die judicii. Non ergo
firmamentum cceli, in quo sidera fixa cireumeunt, non
coelum sethereum, hoc est, inane illud maximum a
coelo sidereo usque ad aera turbulentum, in quo puro
et quieto, diurnmque lucis semper pleno, errantia sep-
tern sidera vaga ferri creduntur. Sed coelum hoc
aereum, id est, terra_ proximum, a quo ayes cceli, quod
in eo volent, appellantur, quod aqua quondam diluvii
deletis terrestribus transcendendo perdidit, hoc ignis
extremi judicii ejusdem mensura_ spacio procreseens
occupando disperdet. Nec sola ha_c beati Petri sen-
tentia, qua illos dieit co,los igne judicii perdendos,
qui aqua diluvii perierant, testatur sidereum coelum
igne illo quamvis maximo non esse tangendum, sed
etiam Domini sermo qui dicit: Statim autem post tri-
bulationem dierum il]orum sol obscurabitur, et luna
non dabit lumen suum, et stellse cadent de c(elo. Ne-
que enim sol obscurari, luna suo lumine privari, stella.,
poterunt cadere de coelo, si coelum ipsum, locus vide-
licet eorum, igne voratum transibit. ]qune autem
coelum quidem aereum igne marcescet, sidereum mane-
bit i lla_sum. Porro sidera obscurabuntur non suo
]umine vacuata, sed majoris vi luminis ad adventure
superni judicis, ne videantur obtecta, quod in hae
vita ]unam stellasque omnes a potiore lumine solis
z
t

_8 OPUSCULA SCIENTIFICA.

interdiu pati cunctis in promptu est. Cure autem per-


acto judicio fuerit ccelum novum, et terra nova, id est,
non alia pro aliis, sed h_ec ipsa per ignem innovata,
et quasi quadam resurrectionis virtute glorificata claru-
erint, tunc, ut Esaias pr_edixit, erit lux lunge sicut
lux so[is, et lux so[is septempliciter sicut lux septem
dierum. Quod autem Joannes in Apocalypsi cure
dixisset: Vidi coelum novum, et terrain novam: pri-
mum enim coelum, et prima terra abierunt: adjunxit,
atque ait: Et mare jam non est, utrum maximo illo
ardore siccetur mare, an et ipsum vertatur in melius
non facile patet. Ccelum quippe novum, et terrain
novam: non autem, et mare novum uspiam legimus
futurum. Nam et typiee potest intel[igi quod dictum
est : et mare jam non est, quia jam tune non erit hoc
seculum vita morta[ium turbulentum, quod s_epissime
in scripturis maris nomine ilguratur. Ubi autem ip-
sum extremi et universalis judicii sit diserimen haben-
dum_ inter multos smpe qu_eritur. Constat namque,
quia cure deseendente ad judieium Domino, in ietu
oculi fuerit omnium resurrectio celebrata mortuorum,
sancti eonfestim rapiantur obviam illi in aera. Hoc
enim Apostolus inteUigitur indicate, cure ait: Quo-
niam ipse Dominus in jussu et in voce archangeli,
et in tuba Dei descendet de ccelo, et mortui qui in
Christo sunt, resurgent prlmi : deinde nos qui vivimus,
qui re[inquimur, simul rapiemur cure illis in nubibus
obviam Domino in aera. Utrum autem et reprobi
tunc sublimius a terra leventur obviam judici venturo,
an meritis peccatorum ita pr_egTaventur, ut quamvis
immorta[ia corpora habentes, ad altiora nequeant ele-
vari: et pr_esidente ad judieandum Domino, saneti
in sublimi a dextris ejus, ipsi autem in inferioribus
adsistant a sinistris, tunc potius apparebit. Si veto
tunc ignis ille maximus et altissimus universm terr_e
superficiem operit, et resuscitati a mortuis, injusti
nequeunt in sublime raptari: constat eos utpote in
DE TEMPORUM RATIONE. 3_

terra l_sitos igni circumdatos judicis expectare sen-


tentiam: sed an illo urantur qui non per ilium casti-
gandi, sed _vterno potius sunt igne damnandi, quis
prsvjudicare audeat? Namque aliquos electorum eo
purgari a levioribus quibusdam admissis, et beatus
Augustinus in libro de Civitate Dei vigesimo, ex pro-
phetarum dictis intelligit, et sanctus Papa Grego-
rius in Homeliis Evangelii exponens illud Psalmo-
graphi: Ignis in conspectu ejus ardebit_ et in circuitu
ejus tempestas va]ida: districtionem quippe inquit
tantse justiti_e, tempestas ignisque comitantur, quia
tempestas examinat, quos ignis exurat. Saris autem
clarum est, quia raptis ad vocem tubm obviam Domino
in aera perfectis servis illius conflagratio mundana non
noceat: si trium puerorum mortalia adhuc corpora
circumpositus camini ignis tangere nequivit. Verum
in his omnibus utilins est cuique eastum se districti
judicis prmbere conspeetibus quam de judicii illius
modo locove discutere. Sane quod Apostolus cum
dixisset: Rapiemur cure iliis in nubibus obviam Do-
mino in aera, subdit dicens: Et sic semper cure Do-
mino erimus, non sic accipiendum est, tanquam in
aere nos dixerit semper cure Domino esse mansuros :
quia nec ipse ibi utique manebit, quia veniens tran-
siturus est. Venienti quippe ibitur obviam, non ma-
nenti, sed ita cure Domino erimus : id est, sic erimus
habentes corpora sempiterna ubicunque cure ilio fue-
rimus.

CAPUT LXXI.
DE SEPTIMA ET OCTAVA _TATE SECULI FUTUKIo

ET h_c est octava ilia _tas semper amanda, spe°


randa, suspiranda fidelibus, quando eorum animas
Christus incorruptibilium eorporum munere donatas,
ad perceptionem regni ece]estis, contemplationemque
divin_ su_ majestatis indueat: non auferens gloriam
quam exut_ eorporibus, a su_ quoque egressionis tem-
z_
$_0 oPUSCULASCIENTIFICA.

pore beata in requie pereeperant, sed majore illas gloria


etiam eorporum redditorum aecumu]ans : in cujus con-
tinuat_e, et non interrupt_ beatitudinis typum, Moses
cure sex illos dies primos, quibus factus est mundus, a
luce et mane inchoatos, ad vesperum terminatos dixis-
set: in septimo, quo requievit Deus ab operibus suis,
solius mane, non autem et vespere fecit mentionem.
Sed cuncta qu_e de eo eommemoranda putavit, _tern_
requiei et benedictionis luce eone|usit. Quia sicut et
supra meminimus, eunet_ hujus seculi _etates sex, in
quibus justi Domino eooperante bonis operibus insismnt,
ira sunt superna ordinatione dispositw, ut in primordiis
suis singu|se aliquid l_etarum rerum habentes, non parvis
_rumnarum tenebris, pressurarumque consumantur.
Requies vero animarum, quam pro bonis operibus in
futuro seculo percipiunt, nulla unquam curve alicujus
anxietate turbata defieiet, sed ubi tempus judieii et re-
surrectionis advenerit, gloriosiore perpetu_e beatitudinis
perfectione complebitur. Comparatur iis _etatibus sa-
cratissimum Dominica_ passionis, sepulturee, et resur-
rectionis tempus. Legimus enim scribente Evangelista
Johanne, quia Christus ante sex dies pasch_e venit Be-
thaniam, ubi devotee mulieris officio Judas offensus,
prodidit eum sacerdotum principibus. In crasdnum
autem ipse veniens in asino Hierosolymam cure turba
Deo laudes canentium, per continuos quinque dies in-
sidiosis eorum qua_stionibus appetitus, sexta demure
die crucifixus est: septima requievit in sepulchro, oc-
tara autem, id est, una sabbati, resurrexit a mortuis.
Quia prveteritis quinque mundi hujus _etatibus, saneti
nunquam reproborum insidias et odia pati cessarunt.
At in sexta, quam Dominus sua incarnatione confir-
ware in fide, sua passione redimere ab inferis, sua re-
surrectione et ascensione ad spew et dilectionem regni
ccelestis accendere dignatus est, eximior beatorum mar-
tyrum virtus atrociora ab infidelibus persecutionum
bella toleravit. Sed hvec tanto fortius vicere, quanto
DE TEMPOItUM RATIONE. _1

certius novere pro ilio se pati, qui secure passo prius


latroni, sed tunc confessori, promisit: hodie mecum
eris in paradiso. Qua_ beatissima paradisi requies,
quia non alium finem quam glorifica_ resurrectionis ha-
bet initium, hoc significare volens evangelista Mat-
thmus, cure Dominum sexta feria passum, et sabbato
sepulture esse scripsisset, dicturus de resurrectione sic
incipit: Vespere autem sabbati, qum lucescit in prima
sabbati, venit Maria Magdalene et altera Maria videre
sepulchrum. Vesperam quippe sabbati, quo Dominus
in sepulchro quievit, non in noctem tenebrescere, sed
lucescere dicit in una sabbati, quia videlicet idem ejus
sepulchrum non corruptione suscepti corporis attami-
nandum, sed sicut Isaias air: Et erit sepulchrum ejus
gloriosum, cito resurrectionis erat virtute sublimandum :
quia nostrarum quoque requies post exuta corpora ani-
mature non aliquibus angorum est obscuranda tenebris,
sed solis verm et perpetua_ lucis suscipienda et accu-
mulanda in fine muneribus. Ha_c est magna ilia et
singularis octava pro qua sextus et undecimus Psalmi
scribuntur: cujus et verba dierum ita recordantur.
Porto Matathias et Heliphalu et alii Levitarum in ci-
tharis pro octava canebant Epinicion, id est, victori
Domino in perpetuum venturm Ogdoadis, atque judicii
laudes canebant. Epinicion quippe triumphum, pal-
mamque significat. Vel de resurrectionis Christi mys-
terio prophetabant, quse merito singularis et magna
vocatur octava, quia omnis labentis seeuli dies octava
ita est post septimum sabbati octava, ut ipsa sit etiam
prima septimanae sequentis. Quomodo autem prima
totius seculi dies ita fuit prima, ut non haberet aliquos
VII prmcedentes quibus esset octava, et ideo singulari-
ter prima est, ita singulariter non solum magna, sed et
octava est dies futura_ resurrectionis, quia sic post sep-
timam sabbati proximi ventura est oetava, ut non ali-
quos habeat dies sequentes, quibus possit fieri prima,
sed ipsa una maneat co_lesti luce perennis. Unde bene.
OPUSCULA $CIE_TIFICA_

propheta visionem hujus diei sitiens, unam earn vocat


dicens: Quia melior est dies una in atriis tuis super
miUia. Cure ergo (_etavam in seripturis legimus, scia-
mus mystice et diem et sctatem posse intel|igi, quia et
dominus octava die, id est, post septimam Sabbati re-
surrexit a mortuis. Et nos non solum post septem
volubilis hujus seculi dies, sed etiam post swpe memo-
ratas septem _tates in octava _tate simul et die resur-
gemus. Quw ritzy dies in se quidem ipsa mansit sem-
per, manet et manebit _eterna, sed nobis tunc incipiet,
cure ad earn videndam meruerimus intrare, ubi quo actu
occupentur saneti, perfecta spiritus et carnis immortali-
rate renovati, testatur Psalmista, qui Deo per ]audem
amoris canit : Beati qui habitant in domo tua, domine,
in seeulum seculi ]audabunt te. Quo visu delectentur,
idem consequenter exponit: et enim benedietionem
dabit, qui legem dedit, ambulabunt de virtute in virtu-
tern, videbitur Deus deormn in Sion. Quales ad hanc
venire possint, ipse qui est via, veritas et vita, testatur
Dominus : Beati mundo eorde, quoniam ipsi Deum vi-
debunt. Ergo noster libellus de volubili ae fluctivago
temporum lapsu descriptus, opportunum de _terna
stabilitate, ac stabili _ternitate habeat finem. Quem
rogo si qui lectione dignum raft fuerint, me suis in pre-
cibus Domino commendent, piaque apud Deum et prox-
imos, quantum valent, agant industria, ut post tempo-
rales ccelestium actionum sudores, wternam cuncti cce-
lestium pr_miorum mereamur accipere palmam.
DE TONITRUIS. 3_

DE TONITRUIS, AD HEREFRIDUM.

ITERAS dilectionis ves-


trse desideratas (venerande
pater Herefride) accepi,
quibus me valde laboriosum
atque periculosum opuscu-
lum,eerte obtrectatorum in-
vidorumque latratibus at-
que blasphemiis patens, qui
me fortasse diabolico (quod
absit) spiritu, aut iniqua
magicse excogitatione artis afllatum, et non sancti
Spiritus gratia illuminatum, aut rhetorico spiritu im-
butum, h_ec fecisse et excogitasse asserant, nova vide-
licet prwsagia rerum, quasi ore prophetico prwdicere
subire jussisti. Obsecrantes scilicet, firmiterque sw-
pissime prmcipientes, ut de sermone aliquid utrobique
deesse eonstat, quid mystice tonitrua pr_esignant,
juxta ingenioli mei igniculum, in Latinum vertere ser-
monem. Vestris autem pr_eceptis obtemperans, id-
circo hoc opuseulum perticere maxime studui, ne ves-
tra venerabilis petitio apud me floccipendi ab ullo
videretur. Verumtamen subnixis precibus flagito, ut
contra invidos, qui vel canino dente hoe opus_mlum
corrodere aut subsannare conaturi sunt, vel quasi
latrantes canes adversum me, rabido ore deswvient,
quique in eo se doctos esse arbitrantur, si aliis detra-
hant, orationum vestrarum clipeos opponatis, et an-
chora saneti sermonis vestri, fideliumque vestrorum,
hoc opusculum ex sermone, a fideli vestro in Latinum
translatum, omnimodis ab invidorum inimicorumve de-
344 OPU$CULA SCIENTIFICA.

tractionibus, stabi|itum atque iU_sum permanere facia-


tis. Precor etiam vos (pater charissime) ut qui tan-
turn opus me subire fecistis, in sanctarum vestrarum
victimis, in conspectu a]tissimi, pro me misero peeca-
tore fide]iter intercedatis.

l. De tonitruis in 9uatuor orbis partes.


.4b Oriente.--Ab Orientali igitur plaga si exorta
fuerint tonitrua, seeundum subtilium philosophorum
traditiones in anni ipsius circulo, humani sanguinis
copiosam effusionem ipsa pra_signant tonitrua.
.4b Occidente.wAb Occidentali quoque climate
quum surrexerint tonitrua, sapientes secundum ni-
miam subtilitatem indagantes, rerumque prsesagia agi-
liter investigantes, mortalitatem prolis Adam, pessi-
mamque pestilentiam ipso in anno imminere significare
tonitrua dixerunt.
_4 Meridie.wMeridiana (ut sagacis ingenii philo-
sophi, qui intelhctuali consideratione, indagabilique
prudentia rerum pra_sagia notaverunt, aiunt) tonitrua,
incolas pelagi magna clade, anni illius curriculo esse
morituros, prsefigurant.
_4 Septentrione.--Boreee namque, juxta subtilita-
tern eorum qui investigare return causas conati sunt,
quando intonant tonitrua, pessimorum peecatorum, pa-
ganorum videlicet atque perversorum Christianorum,
mortalitatem significant.

2. Prwsagia pro mensibus.


De Januario.--Si in mense Januario (prout agilitas
philosophorum reperit) tonitrua pererepant, in anni
ipsius ambitu multos homines ac peeora, ores vide-
]icet, esse morituros, sylvarumque ae nemorum sterili-
tatem, vel infruetuositatem pra_figurant.
De Februario.--In mense Februario si tonitrua
fuerint exorta, valde (ut aiunt) auribus audientium
nocent, et ad aurem pertinent, qui ipsam perturbant.
DE ToNrrRuzs.

De Martlo.--Martii quoque mensis tonitrua, juxta


sagacis ingenii nobilium philosophorum investigati-
onem, periculosa designant pr_esagia (sicuti namque
dicunt) mortalitatem, vel diem tremendi judicii prm-
figurant.
De .4prili.--Mensis etiam Aprilis tonitrua, semi-
nibus (ut aiunt)ac frugibus, in anni ipsius curricu]o
periculum imminere significant, et inter undas vasti
pelagi navigate, valde esse periculosum prvanotant.
De Maio.--Si autem a]iquo in anno tonitrua 1VIaio
in mense tonuerint, illi qui rerum prsesagia subtiliter
notaverunt: ipsa tonitrua pluviam eopiosam frugum-
que ac fovni nimiam fertilitatem anno in ipso esse ven-
turam significare dLxerunt.
De Junio.--Junio quoque in mense si in curriculo
anni illius tonitrua surrexerint (prout pbilosophi tes-
tantur) piscium diversi generis multifariam diversam-
clue multitudinem inter glauciconas undas fluminum
anno in ipso venturas esse, ipsa tonitrua declarant.
De Julio.---Philosophi etiam qui intellectuali con-
sideratione agilique studio return prmsagia indagare
conati sunt, Julii mensis tonitrua quocunque in anno,
hominibus anni in illius curriculo magnum imminere
morris periculum, arboribusque nimiam infructuosi-
tatem prmsignare dixerunt.
;De Aug_to.--Repertores quoque, magnarum sub-
tilitatum auctores egregia prudentia philosophim con-
siderationis, in rebus pertractandis in spectaculi lati-
bulis locupletati: mensis Augusti tonitrua in cujus-
libet anni ambitu si intonuerint, pelagi pisces per
turmas atque generationes suas, nocivumque serl_n-
tini generis exercitum anno in ipso esse fortiter mori-
turos prmfigurare dixerunt.
De Septembri.--Si aliquo in anno (prout sagacis
ingenii philosophi subtiliter investigaverunt) Septem-
bri in mense tonitrua fuerint exorta, anni in ipsius
curriculo copiosam multitudinem laicorum, de hoc
OPUSCULA
SCIENTIFICA.

seculo cgtervatim migraturam esse, ipsa tonitrua mys-


tice designant.
De Octobri.--Auctores, qui mirabili speculatione
quid touitrua temporum significent investigaverunt,
asserunt tonitrua mensis Octobris, infra anni iUius
circulum validissimas aeris procellas, atque ingeno
tissimos ventos esse venturos, significare.
De Novemtffi.--Novembris quoque tonitrua in quo-
cunque anno sonuerint, juxta subti]ium philosophorum
physicam speculationem, in anni ipsius curriculo ni-
miam omnium infeecunditatem sterilitatemque immio
here designant.
De Decembri.--Felici etiam artificiosaque con-
sideratione nobilissimi ingenii doctores, in speculo
rerum spirituali cernere conati sunt: quia tonitruum
mensis Decembris nihil nocivum malumve hominibus
seu cseteris animalibus, aut omnibus frugibus prse-
figurant: sed prospera atque saluberrima ab illis
videntur esse.

3. De septem ferlls.
_De Dominico die._Si quolibet in anno tonitrua
in die Dominico tonuerint, prout philosophi, qui return
pr_esagia agili consideratione investigaverunt, asse-
runt, clericorum atque sanctimonialium fceminarum
ingentem mortalitatem imminere ipsa tonitrua desig-
nant.
De Lunw d_._Auctores quoque pr_c|ari ingeuii,
qui pervigili specu]atione secundum humanse intelli-
gentim capacitatem, omnia ac prvefigurationes rerum
his, qui earn agnoseere desiderant, scripserunt, Si
aliquo in anno in die Lunm tonitrua fuerint exorta,
turmas conjugum esse morituros, frugesque eclipsim
passuras esse, ipsa tonitrua pr_efigurare aiunt.
De Martis die.--Secundum etiam nimise sagacitatis
florulentam scientiam ac philosophic_e contemplationis
subtilitatem philosophi, qui physica consideratione
DE TONITRUI8° _7

quasi prophetico ore quid rerum mystice prsesagia


significent, declarant, inter csetera sic aiunt, Martis
in die, in cujus]ibet anni circu|o, si surrexerint toni-
trua, magnificam, copiosissimamque abundantiam fruo
gum terrse superficiei esse venturam, mystice tonitrua
significare nemo dubitet.
De Mrercuril die.--Solerti cura cognoscendarum
return amatores sapientise subducti, de tonitruum diei
Mercurii prsefigurationibus inter diversas ac varias
return subtilitates se ita reperisse testantur, Nam (ut
dieunt) si forte contigerit, ut in die Mercurii se ele-
vent tonitrua, scorta ac meretriees fatuasque fceminas
per agmina sua catervatim de ergastulo earnis esse
migraturas : aut humani sanguinis copiosam effusionem
ipsa tonitrua prsesignare, nul]i est dubitandum.
De Jovis d/e.--Eflleacis prudentissimmque scientise
mentis suse fibris cati inventores, qui indesinenter
sanct_ philosophim prsesagia rerum rimare ac per-
scrutari non cessant de prmfigurationibus tonitruum
diei Jovis, prudenti investigatione ira asserunt. Tes-
tantur namque, quod quotiescunque Jupiter suo in
die intonat, muhiplicem abundantiam frugum terrm
esse venturam, uberrimamque incolarum pelagi super-
barn multitudinem per eunetos alveos, ae turmas suas
fluminum muhipliciter impleturam, ipsa tonitrua prm-
figurant.
De Ireneris die.--Nobilium didascalorum, qui pene
a cunabulis inter matris Philosophise ubera sunt lactati
atque nutriti, prudentissima contemplatione, acutissima,
varioque flore philosophic_eque subtilitatis ornata in-
genia, de prsesagiis tonitruum die Veneris ita statuunt.
Testantur etenim omnimodis Veneris in die tonitrua
si contlgerint, quia vel regis interfectionem, aut validis-
simum bellum, multorumque stragem ociter imminere,
vel multa pecora moritura esse, ipsa tonitrua prse-
signant.
De Sabbatl die.--Philosophi, qui artifieiali scientia
$4_ OPUSCULASCI_TIFICA.

rerum naturas atque pr_sagia intellectuali specu|atione


subtiliter cernere juxta sagacissimi eorum ingenii ni-
miam flagrantiam conati sunt, de Saturni diei toni-
truum omnibus pr_vfigurationibus, quw ta|iter inves-
tigare, atque exponere dicuntur. Si enim (ut aiunt)
in die Saturni tonitrua surrexerint, tonueritque, baud
longe exinde aut ingentem pestilentiam humani generis
esse venturam, vel validissimum bel|um venturum, ipsa
tonitrua designant.
DE MINUTIONE $ANGUINIS, _9

DE MINUTIONE SANGUINIS SIVE DE


PHLEBOTOMIA.

MNI tempore, die ac nocte


si necessitas urger, in acutis
passionibus, oportet phle-
botomiam adhibere : pr_ci-
puo tempore ab octavo cal.
April. usque in septimum
calen. Junii utilitas est san-
guinem detrahendi, quia
__ tunc sanguis augmentum
habet. Sed postea obser-
vandm sunt qualitates temporum et cursus lunge, hoc
est, luva quinta, decima, decimaquinta, vigesima, vige-
simaquinta, trigesima. In his diebus non oportet phle-
botomiam imponere, quia in istis diebus multi medici
afllrmant, quod infinitus numerus hominum per hanc
negligentiam, non observantes qualitates temporum et
cursum lunge, mortui sunt. Nam per omnia observan-
dum est a quindecimo calen. August. usque in novas
Septemb. quos caniculares dies appellantur phleboto-
miam imponere, nec catharticum accipere : quia omnes
humores tunc mixti sunt, nisi (ut jam diximus) si ictus
evenerit ex acutis passionibus, aliud fieri non potest
nisi feriatur, et vastitas vel iniquitas sanguinis evapo-
retur.
Cathartico autem uno tempore, vel ab octavo calen.
Octobr. usque in octavum calend. Decembris utile est,
quia quod per hyemem et per _estatem corpus in cho-
]eram et phlegma contraxit, jam dicto tempore purgari
evenit. Si enim diligenter purgatum fuerit, securus a
cholera esse potest. Sola observatio ciborum et potus
OPUSCULASCISNTIFWA.

sit, ut quod oportet utatur, et a qulbus ls_di potest ab-


stineatur. Quid est Phlebotomia nisi recta incisio
vena_ ? Quibus locis phlebotomamus, vel pro quibus
passionibus, aut qualem venam incidere debemus ? Ar-
terias venas in occipitio, propter querelam capitis et
mania_ passionem, usque ad os mensura quatuor digito-
rum de aure. De ambis temporibus incidimus, propter
etfusionem oculorum. De subtus lingua, duas propter
rheuma gingivarum, re] vitia otis, et dentium dolorem.
De fronte tres, propter dolorem capitis, et alienationem
in phrenesim. De naribus duas, propter gravitatem
capitis et oculorum. De coUo duas, propter humorem
in capite. De brachio tres, qui per totum corpus red-
dunt sanguinem, capitanea linea, matricia, capsale. De
manu duas, unam super pollicem propter inflationem
pulmonis, et aliam de minimo digito propter inflationem
splev_is. De subtus talo infra propter podagricos,
phreneticos, sciaticos, vel lumborum, et mulieribus
qulbus menstrua non veninnt et non concipiunt. De
foris duas propter renum dolorem. Desuper pol]ice
pedis duas propter indignationem testiculorum.
Plures sunt dies _gyptiaci, in quibus hullo modo nec
per ullam necesaitatem licet homini vel pecori sangui-
nero minuere, nec potionem impendere, sed ex his tri-
bus maxime observandi, octavo Idus April. illo die
lunis, intrante Augusto : illo die lunis, exeunte Decem-
bri: iUo die lunis, cure multa diligentia observandum
eat, quia omnes venue tunc plen_e aunt.
Qui in istis diebus homlnem aut pecus inciderit_ aut
statim aut in ipso die vel in tertio morietur, aut ad sep-
timum diem non perveniet: et si potionem quis acce-
perit, quindecimo die morietur: et si masculus sire
mulier in his diebus nati fuerint, mala morte morientur:
et si quis de auca in ipsis diebus manducaverit, quin-
decimo die morietur.
Mense Januario intrante die primo, et exeunte die
septimo Luna ejusdem mensis, prima, quarta, quinta,
DE MINUTIO_£ SA_GUI_ZS. _|

octava, quindeclma, a pblebotomo et purgatione, vcl a


qualibet incisione abstinendum est.
Mense Februario intrante die octavo et exeunte die
septimo. Luna ejusdem mensis decimaseptima, deci-
manona, vigesimaquinta.
Mense Martio intrante die tertio, exeunte die sep-
timo. Luna ejusdem mensis, decimaquinta, decima-
sexta, decimaseptima, deeimaoctava.
Mense Aprili intrante die decimo, exeunte die un-
decimo. Luna ejusdem mensis nona, septima, vigesima.
Mense Maio intrante die quarto, exeunte die sep-
timo. Luna ejusdem mensis, quinta, duodecima, de-
cimasexta.
Mense Junio intrante die octavo, exeunte die quinto.
Luna ejusdem mensis, quinta, sexta, septima.
Mense Julio intrante die decimoseptimo, exeunte
decimo. Luna ejusdem mensis, decimasexta, decima-
septima_ decimaoctava, vigesimaseptima.
Mense Augusto intrante die quinto, exeunte die de-
cimoquinto. Luna ejusdem mensis, decimanona, vige-
sima, vigesimaprima.
Mense Septembri intrante die nono, exeunte die
nono. Luna ejusdem mensis, quinta, decimaquint_,
vigesimaquinta.
Mense Octobri intrante die nono, exeunte die decimo.
Luna ejusdem mensis sexta, septima.
Mense Novembri intrante die quint(}, exeunte die
sexto, Luna ejusdem mensis, decimaquarta, vigesima-
quinta.
Mense Deeembri intrante die decimoquinto, exeunte
die octavo. Luna ejusdem mensis, prima, decimaquinta,
deeimaseptima.
Pra_terea in mense, Luna prima, quinta, nona, et
decimaquinta, et tres dies inchoationis, et tres ante-
quam exeat prsedicta abstinentia, observanda3 sunt.
Luna prima, tota die est bona.
Luna secunda, non est bona.
Luna tertia, bona.
355 OPVSCULASClrNT_FICA.

Lmm quarta, in matutino bona est.


Luna quinta, non est bona.
Luna sexta, non est bona.
Luna septima, tota die est bona.
Luna octava, de nona usque sero est bona.
Luna nona, non est bona.
Luna decima, bona est.
Luna undecima, non est bona.
Luna duodecima, bona est.
Luna decimatertia, bona est usque ad nonam.
Luna decimaquarta, bona est.
Luna decimaquinta, non est bona.
Luna decimasexta, inutilis est.
Luna decimaseptima, tota die est bona.
Luna decimaoctava, non est bona.
Luna decimanona, melior est.
Luna vlgeslma, tota die est bona.
Luna vlgeslmaprima, in matutino bona est.
Luna vlgesimasecunda, ab hora sexta bona est.
Luna vlgesimatertia, ab hora octava bona est.
Luna vlgeslmaquarta, bona est.
Luna vlgeslmaquinta, non est bona.
Luna vlges_masexta, non est bona.
Luna vlgesimaseptima, tota die bona est.
Luna vlgesimaoctava, non est bona.
Luna vlgeslmanona, non est bona.
Luna trigeslma, non est bona.
Quinta, decimaquinta, vigesima, vigesimaquinta, tri-
gesima, in his phlebotomari prohibet. A decimoquinto,
calen. Augusti, usque in nonas Septemb. dies canicu-
lares titulantur, in quibus nee phlebotomum imponent,
nee potionem dabunt. Potio vero ab octavo calend.
Octob. usque ad octavum calend. Decembr. utilis est.
Omni tempore, si necessitas urget, phlebotomum est
adhibendum. Verum ab octavo cal. April. usque ad
oetavum cal. Jun. utilissimum est sanguinem detrahendi
tempus, quL_ tune erescit sanguis in homine. Postea
observatio temporum et eursus Lunm habenda.
APPENDIX

TO THE

MISCELLANEOUS WORKS
OF

VENERABLE BEDE.
CONTENTS.

I_ this appendix are contained certain works closely


connected with the historical writings of Venerable Bede.
Of these the first is--

I. Vita Sancti Cuthberti, auctore anonymo ...... p. 357


This tract was printed in the Acta Sanctorum, Mart.
iii. 117, from two ancient MSS., one of which was
preserved in the monastery of St. Bertin, at
St. Omers, the other in the monastery of St. Max-
imin, near Treves. The author was evidently a
Monk of Lindisfarne. Some have thought that it
furnished the principal part of the materials which
Bede used for his own Life of St. Cuthbert.

II. Historia Translationis Sancti Cuthberti ...... p. 383


This narrative extends from A.D. 875 to 1080. The
text is here printed from a revision of that of Ste-
-phenson, which is copied from the Acta Sanctorum
(Mart. iii. 127).

III. VitaAbbatumWiremuthensium et Girvensium. p. 416

This Tract, printed by Stephenson for the first time


from the Harleian MS. 3020, has been here re-
printed with the correction of a few errors which
had escaped notice in that edition. It is thought
to have furnished Bede with materials for his own
narrative of the same saints.

1V. Supplementum Variarum Lectionum, Errorum


Typographicorum, &c ........................... p. 433
APPENDIX.

I. VITA S. CUTHBERTI, AUCTORE ANONYMO.

R 0 LOG U S._Prmceptis

Eadfride, et totius familim,


_ _ _ tuls utinam_ sancte episcope
tam a_ectuvaleam parere,
quam voto. _ enim mihi
ethocopusarduum,etmere
intelligentim facultas exigtm.
Ego autem quod ad me per-
tinet, etiam si delicatm ma-
teriee superer quautitate, sa-
tis habeo, jussioni vestrm possibilimtis mere obedientiam
non defuisse, quve tametsi ministerium minime explevit
injunctum, certe debitum exsolvit obsequium. Vosque
deprecor, ut, si quidpiam secus quam voluistis, prove-
nerit, imbecillitatem meam atque onus impositum mquo
jure perpendentes, imperfecti laborem negotii, ofllcii
magis mstimetis, quam meriti. Maximum enim indi-
eium erga vos mere reverenti_e est imperiis vestris am-
plius me impendere voluisse, quam possim.
Quod si dignum aliquid vestrm lectioni confeeero, id
erit profeeto clivini numeris. Turn etiam benevolentia
vestra inertes quoque ad profectum excitat, nec dubitatur
ipsomm fide perficiendum, quorum est adhortatione sus-
cepmm; cure mihi quoque fiducia fit peragere posse,
quod prmcipitis, qui id tam confidenter injungitis. Quis
namque non intel]igat, vestris orationibus jam prmsum-
turn ease, quod etiam per me creditis adimplendum ?
_8 APPENDIX.

Magna namque cum l_etitia suseepi vestree caritatis im-


perium. Etenim ingens mihi lucrum est atque utilitas
hoc ipsum, quod recordor, Sancti Cuthberti. Est siqui-
dem perfecta via ad virtutem iUum scire quis fuerit.
Ideo, ut breviter dicam, omnia qum de eo sermo refe-
renda jactavit, credite, et minima vos _estimate de maxi-
mis audisse, non enim ambigo nec vos potuisse omnia
cognoscere.
Igitur Vitam Sancti Cuthberti seribere exordiar, et
qualem se vel ante episcopatum, vel in episcopatu, ges-
serit; quamvis nequaquam ad omnes iUius potuerim per-
venire virtutes ; ideo enim ea, in quibus ipse tantum sibi
conscius fuit, nesciuntur, quia laudem ab hominibus nola
requirens, quantum in ipso fuit, omnes virtutes suas la-
tere voluisset. Quamquam etiam ex his, quee nobis
comperta erant, plura omisimus, quia sufficere eredidio
mus, si tantum excellentiora notarentur, simul et legen-
tibus consulendum fuit, ne quod aliis pararet copia con-
gesta fastidium. Obsecro itaque eos, qui leeturi sunt,
ut fidem dictis adhibeant, neque me quidquam, nisi quod
eompertum et probatum sit, scripsisse arbitrentur; alio-
quin tacere quam dicere falsa maluissem. Verum quo-
niam ad omnium operum ejus numerum nec littera nee
sermo proficere potest, ad ea qum gesta sunt, accedamus.

Liber Primus. Fita ante ingressum in monasteriura


aeta.

PRXMUMquidem ponimus, quod in prima _etate acei-


disse relatu multorum didicimus, ex quibus est sanct_
memorim episcopus Tuma, qui spiritualem Dei electionem
prmdestinatam a Sancto Cuthberto audiens didicit et
presbyter nostrm ecclesi_e Elias, dicentes: Dum ergo
puer esset annorum octo, omnes eoetaneos in agilitate et
petulantia superans, ita ut ssepe postquam fessis membris
requiescebant alii, ille adhucin loco joci, quasi in stadlo:
triumphans_ aliquem secum ludificantem exspectaret.
V_TAS. COTm3ERT_. 359

tunc congreg_i sunt quadam die multi juvenes in


campi planitiem9 inter quos ille inventus_ et joci varie-
tatem_ et scurrilitatem agere cceperunt ; alii namque
stantes nudi, versis capifibus contra naturam deorsum
ad termm_ et expansis eruribus, erecti pedes ad cce|os
sursum prominebant : a]fi sic, alii veru sic fecerunt.
Interea quJdam infans erat cure eis_ ferme trium an-
norum : hie ineipiebat constanter ad eum dicere_ _ Esto
stabilis, et relinque vanitatem joci.' Qui et iteravk
neg|igenti verba pr_eeepti ejus, plomns et lacrimans_
quod eum pene nullus consolari potuit. Postremo
tamen interrogatus quid sibi esset_ clamare ccepit, ' O
sanete episcope eL presbyter Cuthberte, hsec tibi et tui
gradus contmria naturoe, propter agilitatem non con-
veniunt.' Ille vero non bene intelligens adhuc, tamen
joci vanitatem derelinquens, consolari infantem ccepit;
revertensque ad domum suam prophetise verba in mente
retinens, sicut sancta Maria omnia verba pra_dicta Jesu
memomns conservabat.
Videte, fratres, quomodo iste antequam per laborem
operum suorum agnoscatur, per providentiam Dei elec-
tus ostenditur; sicut de Patriarcha per Prophetam diei-
tar, Jacob dilexi, Esau autem odio habui; Samuel
quoque et David utrique in infantia electi inveniuntur.
Jeremias vero propheta et Joannes Baptista in officium
Domini a vulva matris sanefificati leguntur. Sieut
Doctor gentium afllrmavit, dicens, Quos autem prmdes-
tinavit, hos et voeavit.
In eadem _etate alio miraculo Dei electioni pr_e-
destinatum Dominus magnificavit cure. Dum ergo
esset puer, ut dixi, adhuc laicus, in infirmitate premente
eum acriter detinebatur. Namque genu tumente_ as-
trictis nervis, claudicans_ pede altero terrain non tan-
gens_ foris deportatus juxta parietem in solis ardore
jaceus_ vidit hominem honorabilem et mir_e pulchri-
tudin_ super equum ornatissimum, in albis vestimentis
sedentem, de longinquo ad se venire. Qui appropin-
_0 APPENDIX.

quarts ei _lutausque verbis lmCificis, interrogavlt, si


voluit tall hosplti ministrare, llle etiam intrepida mente
corporis infirmitatem revelans, ait, ' Si Deus voluisset,
et me nodis infirmitatis pro peccatis non obligasset,
in honorem ejus ministrare hospitibus piger non essem,'
Deinde itaque vir ire post ha_c verba descendens de
equo, considerato genu ejus, quod a nuUis medicis, ut
dixerat ante, curatum erat, pra_cepit ei dicens, 'Co-
quere farinam tritici simul et lac. et cure calido un-
guens linire debes.' Puer autem post discessum viri,
prmcepto obediens, Angelum Dei esse intellexit. Post
paucos dies secundum fidem ejus sanatus, gratias agebat
Deo miseranti, qui sanitatem integre, sicut c_ecato To-
bias, per Angelum suum curantem dederat. Et ab hoc
tempore, ut iUe probatissimis viris revelavit, Angelorum
auxilio, deprecatus Dominum in maximis angusfiis suis,
non est defraudatus.
Alio quoque tempore, in adoleseentia sua, dum adhuc
esset in populari vita, quando in montanis juxta fluvinm_
quod dicitur Leder, cure aliis pastoribus pecora domini
sui pascebat, pemoctans in vigiliis, secundum morem
ejus mente fideli uberrimis orationibus, vidit visionem,
quam ei Dominus reve]avit. Hoc est cce]o aperto, non
resemtione elementorum, sed spiritualibus oculis intuens,
(sieut beatus Jacob patriarcha in Luza_ qua_ cognomina-
batur Bethel) angelos ascendentes et descendentes vide-
bat ; et inter manus eorum animam sanctam, quasi in
globo igneo, ad co,lure efferri. Denique illam visionem
tam mirabilem statim suscitatis pastoribus, ut viderat,
indicavit, prophetans quoque eis animam esse sanctissimi
episcopi, aut alterius magnm persona_, ut rei effectus
probabat_ Etenim post paucos dies, celeberrimum obi-
turn sancti episcopi nostri Aidani, eadem hora noctis,
qua ille viderat visionem, longe lateque nunciature esse
audierunt.
Unmn adhuc miraculum, quod in juventute sua ei
contigit, non omitto. Pergente namque eo ab austro ad
VITA S. CUTI_RTI. _6]t

flumen_ quod Wir nominatur, in eo loco qui Leunckcester


dicitur, et transvadato eo, ad habitacula vernalia et eesti-
valia, propter imbrem et tempestatem, reversus est.
Nam quia illo tempore hiemali desertis habitaeulis, sibi
et equo ejus fatigato causa itineris et famis, ab hominibus
ibi consolationem non invenit, distratum equum trahens
in domum et alligans ad parietem, exspectans serenita-
tern oransque ibi ad Dominum, vidit equum caput sur-
sum elevantem ad tecta domunculm, partemque fveni
tectorum avide apprehendens traxit ad se. Cam quo
statim panis calidus cure came, involutus in panno linteo
diligenter, seorsum cadens emissus est. Ille vero, con-
summata oratione, probavit animadvertitque sibi esse
cibum a Deo prmdestinatum per emissionem Angeli, qui
smpe in angustiis suis adjuvit eum, gratias agens Deo,
benedixit et manducavit ; jamque divino cibo satiatus et
suffultus, in fortitudine ejus glorificans Dominum, pros-
pete profieiscebatur.
Cetera veto opera juventutis floridm pullulantia silen-
tio prmtereo, ne fastidium lectori ingenerem, anhelans
perfectm mtatis frucmm paratissimum, in virtutibus Christi
sub servitio Dei singulariter intimare. Omitto namque,
quomodo in castris contra hostem cure exercitu sedens,
ibique habens stipendia parva, tamen omne spatinm
abundanter vivens, divine auctus est, sieut Daniel et
Tres Pueri, eibo regali non contenti, servili tamen et eo
parvissimo, mire saginati sunt. Nec non prmtereo, quo-
modo animam Prmfeeti in obitu suo ad ccelum elevari
vidit. Taceo quoque, quam mire dmmones eff-ugavit_et
insanientes verbo orationis sum sanavit.

Liber _qecundus. Vita monaatica ; varia lorwdleta ;


miracula.

BE_ ergo disponens duriori se vitro lege in monaste-


rio confringere, a popttlari vita revertens, religiosa tamen
atque immaculatab et ad meliora proficiens, sanctum
_ APPENDIX.

laborem toleranterferebat,
quem voluntarimservitutis
longum in I)eioperestudiumconsuetudoqueinnaturam
verterat.Inedimautem etvigiliarumin tantumpatiens
erat,ut incredulitatem
viribusvinceret.Pernoctabat
in
orationesmpissime,nonnunquam etiam biduo triduoque
sicpermanenscluarta demure diereficiebatur,
recordatus
PauliApostoli dictum,Omnis quidem disciplinain pr_e-
sentiquidem videturnon ease gaudii,sed mceroris ;
posteaautem fructumpacatissimumexercitatis per earn
justitimreddit. O Fratres,conversationeejusdignum
me essenon usurpo,quin imo nullius sermoneexplicari
potest.Erat enim aspectuange]icus, sermone nitidus,
operesanctus,corporeinteger,ingeniooptimus,consilio
magnus,fidecatholicus,spe patientissimus,
caritatedif-
fusus;sedvirtutumtramitemenodabo.
Fuit igiturmiraculum alind,in quo primum sanctus
homo Dei Cuthbertusa Domino glorificatus est_post-
quam servitutisChristi
jugum tonsureequePetriformam,
inmodum coronse spinemcaputChristicingentis,
Domino
adjuvante,susceperat,in ccenobio,
Cluoddicitur Rhipe,
sicutnostri
fidelissimi
testes,
etadhuc viventes,
indicave-
runt.Ministrare namque hospitlbus
advenientibusstatim
neophytusa familiaelectusest. Interquos quidem
quadam dieinmatutinahora,hyemalietnlvali tempore,
apparuitei Angelus Domini in forma stabilisviriper-
fectaque_etate,
sicutpatr.iarchm
AbrahreinvalleMambre
Angeli in forma virorum apparuerunt.Deinde ergo
susceptoeo secundum morem ejusbenigne,putansadhuc
hominem esse, et non Angelum, lavatis
manibus et pe-
dibus linteamanibusque tergens,et manibus humiliter
propterfrigoremfricanset calefaciens pedes ejus;ut
horam dieitertiamad capiendum cibum exspectaret,
nolentemrenuentemquecausaitineris diligentissime
in-
vitabat,
etpostremo, adjurandotamen in nomineDomini
nostri
JesuChristi, consentiendosuperabat.Factojam
signodieihorm tertimet orationeconsummata,mensam
statimapposuit,prmparatocibodesuper,quem habebat;
VITA S. CUTHBERTI. _6_

quia enim panis casu aliquo non erat in diversorio, tan-


turn micas pro benedicto pane congregatas super mensam
constituit. Ihat etiam homo revertens ad monasterium,
qumrens panem, et non invento eo (adhue enim eoque-
bant panes in fornace), reversus est ad hospitem, quem
solum reliquerat manducantem, et non invenit eum ibi,
nec vestigia pedum ejus ; jam enim nix erat super faciem
terrre. Obstupefacto ergo sibi, mensam removit ad eu-
bieulum, intelligens eum Angelum Dei esse. Et primo
in introitu ejus nares odore panis suavissimi repletm sunt,
et inventis quoque tribus panibus calidis, gratias egit
Domino, quod in eo impletum est dictum Domini, ' Qui
recipit vos, me recipit; et qui recipit me, recipit eum,
qui me misit.' Et iterum: ' Qui recipit prophetam in
nomine prophet_e, mercedem prophetm aecipiet; et
qui recipit jusmm in nomine justi, mercedem justi acci-
piet.' Et ab hac jam die frequenter esuriente e%
Dominus cibavit eum, ut professus est fidelibus Fratri-
bus, non propter jaetantiam, sed propter tedificationem
multorum, ut Paulus de semetipso multa loeutus est.
Et hoc dicendum puto, quod relatu multorum bonorum
agnovi9 ex quibus est Plegwulfus presbyter. Eo tempore,
quo fuit nobiseum in monasterio, quod dicitur Mailros,
aceersitus est a sanctimoniali vidua matreque omnium in
Christo Abba. Veniens ergo, ut invitatus est ad cceno-
bium, quod dicitur Coludesbyrig, manensque ibi aliquot
dies, non deserens relaxando sure eonstimtionis proposi-
turn, coepit nocte maritima loca eircuire, morem eonsue-
mdinis eantandi et vigilandi servans. Quo comperto a
quodam elerieo familiee, incipiebat oeculte de longinquo
subsequi eum tentando, scire volens, quomodo vitam
nocturnam transigeret. Ille vero homo Dei Cuthbertus
in obstinata mente appropinquans ad mare [ingressus est]
usque ad lumbare in mediis fluctibus; et marl aliquando
usque ad aseellas tumultuante et fluetuante tinetus est.
Dum autem e marl aseendens et in arenosis littoris
flectens genua orabat_ venerunt statim post vestigia ejus
_4 APPENDIX.

duo pusilla animafia maritima_ humiliter proul in terrain,


lambentes pedes, volutantes tergebant pellibus suis, et
calefacientes odoribus suis. Post servitium autem et
ministerium impletum, accepta ab eo benedictione, ad
cognatas undas marls recesserunt.
Ille autem homo Dei in galli cantu revertens ad ora-
tionem communem cure fratribus, [venit] ad ecclesiam
Dei. Clericus vero familim supradictus in scopulosis
locis latens, visu pavidus et tremebundus, tota nocte
coangustatus propo mortem accesserat. Crastina autem
die prosternens se ante pedes hominis Dei, flebili voce
veniam indulgentim deprecavit. Cui homo I)ei prophe-
taft sermone respondit, ' Frater mi, quid est tibi ? Num-
quid propius appropinquasti mihi tentando_ quam debu-
isti ? Hoc tamen tibi eonfitenti uno modo indulgetur,
si votum voveris, nunquam te esse quamdiu vixero nar-
raturum.' Frater autem sic vovens et perficiens, bene-
dictus et salvatus ab eo exiit. Post vero ohitum ejus
multis fratribus narrans servitionem animalium, slcut
leones in veteri Lege legimus Danieli servire, et quod
spiritualibus oculis latitantem eum et probantem viderat,
sicut Petrus Ananiam et Saphiram Spiritum Sanctum
tentantes, mirabillter diffamavit.
Alio quoque tompore de eodem monasterio, quod di-
citur Mailros, cum duobus fratribus pergem, et navigans
ad terrain Pictorum, ubi Mudpieralegis prospere perve-
nerunt. Manserunt autem ibi aliquot dies in magna
penuria, ham fames premebat eos, et tempestas marls
potestatem itineris navigandi prohibuit. Ille veto homo
Dei pernoctans juxta littora maris in oratione, pervenit
ad eos mane, in die Epiphanim Domini, nam post Nata-
litia Domini pergere cceperunt. Suadens autem dixit
eis, ' Eamus, et quseramus, petentes a Deo secundum id
quod promisit, dicens, Petite et dabitur vobis, qumrite et
invenietis, pulsate et aperietur vobis. Puto enim quod
aliquid nobis Dominus donaverit, ad celebrandum diem,
in quo Magi cure muneribus adoraverunt eum, et in quo
VITA S. CUTHBERTI. 365

Spiritus Sanctus in specie co]umbve baptizato in Jordane


super cure des_'endit, et in quo aquam in Cana Galile_e
vertit in vinum, ad confirmandam fidem discipuloLum
suorum.'

Tunc itaque surgentes exlerunt. Ille autem prse-


cedens eos, quasi prseviater, usque ad mare pervenerunt.
Et statim videntes tres partes de]phini carnis, quasi
humana manu cum cultel]o sectas et aqua mundatas
invenerunt. Homo igitur Dei provolutis genibus gratias
agens Domino, dixit sociis suis, ' Tenete portantes, et
benedicite Dominum. Ecce, enim, tres partes tribus
viris tribusque noctibus et diebus sufficiunt; quarta vero
die serenum erit mare ad navigandum.' Illi namque
portaverunt et coxerunt, mirabilemque suavitatem carnis
degustaverunt. Manentes autem tribus diebus in valida
tempestate, quarta die, secundum verbum ejus, in sere-
nitate navigantes prospere portum salutis tenuerunt, sicut
nobis unus e duobus fratribus supra, nomine Tydi, qui
presbyter est adhuc vivens, coram multis testibus indiea-
vit, glorificans Deum, quod eadem misericordia tunc
homini Dei, quse et olim in deserto Helive, carnes lar-
gitus eat, et eodem spiritu imbutus, tempestatem et sere_
nitatem prsevidit, quo et apostolus Paulus in Actibus
Apostolorum navigantibus prophetavit.
Supradictus autem presbyter Tydi aliud miraculum,
quod multis cognitum est, indicavit; scilicet [quadam]
die proficiscebatur juxta fluvium Tesgeta tendens in
meridiem, inter montana docens rusticanos et baptizabat.
Habeus quoque puerum in comitatu ejus secure ambu-
lantern, dixit ad eum, ' Putasne quis tibi hodie prandium
pr_eparabit ._ Quo respondente, nullum in illa via scire
cognatum, et nec ab alienis incognitis aliquod genus
misericordise sperante, servus Domini iterum ait ad eum,
' Confide, fili, Dominus providebit vietum sperantibus in
se, qui dixit, Quserite primum regnum Dei, et justitiam
ejus, et hvec omnia adjicientur vobis; et ut impleatur
Prophet_e dictum, Junior fui, etenim senui, et non vidi
366 APPENDIX.

justum derelictum, etc. Dignus namque est operarius

Ergo Pest alia verba, intnens in covlttm, vidit aqmlam


volantem in aere, et dixit puero suo, ' Hvee est aquila,
cui prveceperat Dominus ministrare nobis hodie cibum.'
Post paullulum autem iter agentibus, viderunt aquilam
super ripam flumiuis sedentem. Currens etiam ad aqui-
lain puer, sectmdum preceptum servi Dei, heesitans, in-
venit piscem grandem, pertantique ad eum integrum
dixit puero, ' Cur piscateri nostro jejunanti pattern ad
vescendum non dedisti ?' Tunc vero puer, sicut prmc_
Perat vir Dei, pattern piscis aquilm dedit, alteram autem
secum portantes, inter heroines assaverunt et manduca-
verunt, aliisque dederunt, et satiati, adorantes Dominum,
gratias agentes in voluntate Dei, ad montana, ut supra
diximus, proficiscebantur, docentes et baptizantes eos
in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti.
Eo tempore ibi inter montana baptizans, ut diximus,
in villa quadam Verbum Domiui secundum morem ejus
di]igenter docuit et prophetali Spiritu Dei prvevidit ten-
tantem diabolum, et Verbi Domini auditum retardare
volentem illudente phantasia, prsedicens, inter alia verba
ait, ' O Fratres carissimi, si aliqua tentatio exorta foils
repente exstiterit, vos tamen stabiles este, nec foras cur-
rentes a Verbi Dei auditione tardamini, per il]usionem
prohibiti.' Post hsec, iterum ccepte ordine Evangelii
verba exponens, audierunt, accensa domo, strepitum
ignis vociferantesque homines. Tunc itaque homines,
exceptis paucis, quos manu retinuit, instabiliter eurren-
tes prosiluerunt, et ad domum quasi inflammatam usque
pervenerunt, dissipantes parietes ejus, et exstinguere
flammam volentes. Deinde extemplo nee vestigia fumi,
quod ignem prrecedit et sequitur, videntes, et agnoseen-
tes se illusos esse, secundum prazdietum servi Dei, per
phantasiam diaboli, ad domum, unde venerunt, reversi
sunt, provoluti= genibus ante pedes prmdieatoris. Orante
jam eo pro illis per illusionem Satan_e fallatis, veniam
VITA $, CUTHBERTI° 3_7

indulgenti_v impetravertmt, confitentes ses multifariam


fallacis a_tti_ seductlonem spiritualem per visibilia
phantastica intelligere. Igitur unusqui_ue per doc-
trinam ejus bene emendatus et confirmatus, gaudentes
ad domum suam reversi sunt.
Eodem tempore invitatus est sanctus homo Dei a
quadam mu]iere_ que dicitur Kenspid, adhuc vivens,
sanctimonialis vidua, clus_enutrivlt eum ab octo annorum
usque ad perfectam mtatem, in qua servitium I)ei
arripuit. Ideo namque earn Matrem appellavit, s_pe
visitans earn. Venit quadam die ad villain, in qua habi-
tabat, qum dicitur Rhuringaham; tunc ardente domo,
quse in extrema parte vici ad orientem posita videbatur,
et de eodem climate, flante maximo vento, ignis exci-
tatus est.. Mater vero pavida ad domum, ubi manebat,
cucurrit, et ut auxilium Dei petere dignetur a globis
igneis eircumdautibus habitacula eorum servari poposcit.
Ille jam intrepida mente matri stabilitatem intimavit, di-
cens,' Noli timere, h_ec enim flamma tibi non nocet T' Et
procidens ante januam pronus in terrain oravit in silen-
tio, et statim etiam deprecante eo, ventus ingens ex-
stitit ab occidente, et omnem magnitudinem flammw
ab omnibus innoeenter abegit. Et sic evidenter in
se esse Dei virtutem videntes, protectione ejus innoxii
servati sunt ; gratias agentes benedixerunt Dominum.
Fuit quidam vir religiosus specialiter carus homini
Dei, nomine Hildmerus, eujus uxor a d_monio vexabatur
nimis. Ilia namque multum vastata et usque ad exitum
mortis coangustata, frendens dentibus gemitum laerima-
bilem emittebat. Supradictus veto vir de amara morte
nihil dubitans ad monasterium nostrum profieiscens,
vocavit ad se S. Cuthbertum, ham illo tempore ecclesi_
nosLrve Pr_epositus emt_ et indicans ei uxorem suam
pene usque ad mortem infirmantem, quod calamitas
esset insania_ non revelavit,--jam enim erubescebat
illam olim religiosam, tamen a d_emonio vexatam indi-
care : neseiebat enlm nee intelligebat quod talis tentatio
APPENDIX.

frequenter Christianis aeeidere solet_-- 9 sed tantum pres-


hyterum aliquem secure mittere et requiem sepulturm
deposcebat. Statim autem homo Dei exiit preparare
aliquem ad mittendum cure illo; et primo recessu ejus
a Spirltu Dei imbutus eito conversus revocans eum
dixit, ' Hoe quippe ministerium meum est, et non al-
terius tecum pergere.'
Tunc vero prmparavit se homo Dei, et omnes slmul
portati sunt equis, et videns socinm suum flentem et
lacrimantem duabus causis, (hoe est, pro moriente uxore
se deserto, et orphanis relictis, et maxime pro ignomi-
niosa insania, in qua horribiliter redactam et impru-
denter confractam, et saliva pollutam, ohm tantum
pudicam et castam, sciebat homini Dei exspectandam,)
consolari eum ccepit mitissimis verbis, et omnem infir-
mitatem, quam ei celaverat qualis esset revelavit, et
postremo addidit prophetico ore dicens, 'Jam enim
quando veniemus ad habitacula vestra, uxor tua, quam
morituramputas, in obviammihioceurrens inacceptione
habenarum istius equi,quas nunc in manibusteneo,per
Dei adjutorium, effugato dmmone, salvataministrabit
nobis.'Igiturperveniunt, sicuthomo Dei dixerat, ad
viUam,et mullerquaside somno surgensvenitin ob-
viam,et primo tactufrseni plenepulsato dmmone sani-
taft pristinmreddita, ut iliacum gratiarumactione tes-
taraest, ministravitillis.

Liber Tertius. Fame ingreditur, miracula, etc.

B_NE igitur in supradicto etmaobio, quod Mailros


dieitur, Pr_epositus Sanctus Cuthbertus serviens Do-
mino, et plura mirabilia per eum Dominus faciens, qum
propter infirmorum infidelitatem conatus sum scribere,
postremo tamen secularem gloriam fugiens dam et
oeeulte ad redes enavigavit. Deinde a venerabili et
sancto episcopoEata invitatus et coacte ad hanc insulam
nostram, qum dieitur Lindisfarne, cure adjutorio Dei
VITA So CUTH_ERTL _9

vohmtatis advenlt, pr_sens et absens dscmoniacos sana-


vit, et alios varios languores euravit. Vivens ibi quoque
secundum sanctum Scripturam, contemplativam vitam
in actuali agens, et nobis regularem vitam primum e(ml-
ponens constituit_ qnam usque hodle cum Regula Bene-
dieti observamu_
Post plures itaque annos ad insulam, quam Fame
nominant, undique in medio marls fluctibus circumcine-
tame solitarlttm vitam concupiscens, ubi prius pene
nullus potuit solus, propter varias d_monum phantasias,
aliquod spatinm manere. Ille quippe intrepida mente
fugavit eos, durissimam et ]apideam rupem deorsum
ferme cubitum viri in terrain fodiens loci spatium fecit,
alterum veto eubitum mirabilem murum desuper cure
lapidibus incredibilis magnitudini_ nisi scientibus tan-
tam Dei virtutem in eo esse, et terra eommixtis eon-
structum sedificavit, faciens ibi domuneulas, de quibus,
nisi sursum eoelum, videre nihil pomit.
Fuit namque lapis in interiore part. iusulse, quem
vehere in vehieulo suo quatuor Fratribus visitantibus
eum, in adjutorium mdifieii sui preeepit. Ille sine mora
statim obedientes venerunt ad lapidem, quem in media
via, ne vehiculum ejus confringerent, aut se ipsos lse-
derent, non perducentes reliquemnt. Deinde vero na-
vigantes Fratres post non plures dies itemm visitantes
eum venerunt, et viderunt agnoscentes lapidem suum ab
illis immobilem in struetura servi Dei apte compositum,
laudentes et glorifieantes Deum magnifiee in servis suis
mira operantem, reeordantes_ ' Mimbilis Deus in sanctis
suis. _
Iterum alia die visitantes Fmtres venerunt ad eum,
quibus ille secundum morem ejus primum Verbum Dei
pra_dicavit_ deinde etiam post praedicationem ecepit
dieere, _ O Fratres carissimi ! scitis quia locus iste pene
inhabitabilis est propter aqua_ penuriam; ideo oremus
Dei auxilinm, et fodite in medio pavimento domus hane
saxolam terrain, ctuia potens est Dominus Deus de rupe
_b
870 APPenDIX.

peCrina peteati aqaam suseitare; ille enim olim Moysi


pereutienti virga de petra aquam sitienti populo dedit,
Sampsonem quoque de maxillis asini sitientem potavit.'
Fratres veto seeundum pra_eeptum ejus foderunt terrain,
et orante eo, statim aquze vivse sursum in obviam ejus
manantem de saxosa terra erumpere invenerunt_ cujus
nos magnam suavitatem dulcedinis usque hodie degu_-
tantes cum gratiarum actione probavimus. Ille etiam
servus Dei anachoreta professus est, ut relatu fidissi-
morum agnovi, in ea aqua a Deo donata omnis liquoris
sibi esse suavitatem.
Miraculum quoque aliud quod Dominus pro amore
militis sui fecerat, silentio non prmtereo. Concupiscens
enim petivit a venientibus Fratribus et visitantibus eum
lignum duodecim pedum in longitudinem, ad funda-
mentum alicujus domunculm. Nam illic scopulum con-
cavatum fluctibus mare irrumpens extremam partem
loci illius contigit, supra cujus scopuli oram loco adhse-
rend transversum lignum duodecim pedum, ut diximus,
componere prmdestinans, desuper etiam mdificium do-
munculm construere cogitavit. Hoc vero a Fratribus
deposcens non impetrasset, (et hoc illis Deus non im-
putet in malum,) nisi a Deo nostro Jesu Christo, facta
oratione, adjutorium accepisset; nam eadem nocte mare
fluctibus undans, in honorem servi Dei stipitem duo-
decim pedum deferens specialiter ad ostium scopuli, ubi
ponendus erat in eedificium, natantem deportavit. Fra-
tres itaque mane vigilantes viderunh gratias agentes
Deo, et admirantes quod mare in honorem Christi magis
obediens anaehoritee quam homines patraverant; et ad-
huc usque hodie navigantibus domus super lignum trans-
versum _edificata apparel
Sieut ergo mare servivit homini Dei, ira et ayes ex_li
obedierunt ei: ham cure quadam die in insula sua fo-
(liens sulcabat terram_--primum enim de duobus vel
tribus annis de opere manuum suarum_ antequam clausus
obstrietis januis intus maneret, laborans quotidianum
VITAS. CUTHBERTL 371

victum aeceperat, seiens dictum esse, ' Qui non laborat.


nee manducet,'--vidit duos corvos, ante illie longo tern-
pore manentes, tecta domus navigantium in portu positm
dissipantes, nidumque sibi facientes. Prohibuit autem
cos levi motu manus, ne hanc injuriam Fratribus nidiii-
cantes facerent. Illis vero negligentibus, postremo, mu-
tate spiritu, austere prvecipiens in nomine Jesu Christi
de insula diseedere exterminavit. Illis igitur nee re-
quies, nee mora, patriam secundum prseceptum ejus
deserentibus, post triduum alter e duobus revertens ante
pedes hominis Dei fodientis terram supra sulcum ex-
pansis alis et inclinato capite sedens et moerens humili
voee veniam indulgentim deposeens crocitare eoepit.
Servus autem Dei, intelligens pcenitentiam eorum, ve-
niam revertendi dedit. Illi veto corvi in eadem hera
perpetrata pace, eum quodam munusculo ad insulam
ambo reversi sunt; habens enim in ore sue quasi dimi-
diam suis adipem ante pedes ejus deposuit. Illis jam
indulgens hoc peccatum, usque adhuc illic manent.
Hsec mihi testes fidelissimi visitantes eum, et de adipe
per return anni spatium calciamenta sua linientes, cure
glorifieatione Dei indicaverunt.
Prmterea sanetimonialis virgo et regalis Elfleda ab-
batissa, sanctum anachoretam l)ei humiliter in nomine
Domini in obviam sibi navigare ad Coqued se petivit;
eui ancilla Dei fleetens genua multa interrogare eoepit,
postremo autem per nomen Domini nostri Jesu Christi
et per novem ordines angelorum et omnium sanetorum
personas fiducialiter adjumvib interrogans de longi-
tudine vitae fratris sui regis Egfridi. Ipse autem homo
Dei graviter adjuratus, timens Dominum, ccepit dieere
de brevitate vitae hominis circuitu verborum, et adjunxit
dieens, ' O ancilla Dei ! numquid non parvum est, lieet
aliquis vivet duodeeim menses ?' Illa vero statim arri-
piens mente esse dictum, amaro fletu lacrimavit; sicut
ei et multis aliis post anni spatium casus regalium a
maligna manu hostilis gladii omnem amaritudinem re-
Bb2
372 APPENDIX.

novavit. Adhuc adjungit dicens, ' Per eandem Unita-


tern et Triuitatem supradictam adjLrto te, ut dicus quem
heredem habebitJ Ipse etiam paullulum tacens dlxlt,
' Ilium autem non minus tibi esse fmtrem usurpaveris,
quam alterum.' Hoc quippe et incredibile videbatu¢;
diligent]us tamen interrogavit in quo loco esset. Ipse
veto patienter sustinens earn ait, ' O serva Dei! quid
miraris licet sit in aliqua insula super hoc mare._ Ilia
jam cito rememoravit de Alfrido, qui nunc regnat paci-
rice, fuisse dictum, qui tunc erat in insula, quam Hy
nominant_ Addens queque interrogationem de eomet
ipso, qma sciebat regem invitare eum voluisse ad epis-
copatum, si sic regi effectus evenisset, et quale spatium
esset in episcopatu, ipse vero se non esse dignum ex-
cusans, tamen neque in mari, neque in terra_ a tall
honore gradus occlfltari potuisse dicebat, ' Et in brevi
spatio annomm duorum requiem laboris inveniam. Et
tu quoque audi quod ego praecipio tibi in nomine
Domini nostri Jesu Christi, ut quamdiu vixero, nulli
hoc indicaveris.' Et post multa verba prophetica, quve
omnia sine dubio acciderunt, ad locum suum navi-
gavit.
Sic namque vivens per plures annos solitarius per-
dumbat ab hominum aspectibus segregatus; vequali
quoque ad cuncta ferebatur examine, ham eodem vultu,
eodem animo perseverabat. Omni hora hilaris et lsems,
nec recordatione peccati tristia ora contraxit_ nec
magnis _upentum prveconizatione ejus elatus laudibus.
Sermo vero modestus sale conditus consolabatur mces-
tos, docebat inscios, concordabat iratos, omnibus sua-
dens nihil amori Christi esse praeponendum. Prsepone-
batque ante oculos omnium magnitudinem bonorum
futurorum, et beneficia retexebat indulta ; quia proprio
Filio suo non pepereit_ sed pro omnium salute tradidit
illum.
VITA S. CUTHBEnTI. 373

Liber Quartus. Episcopus Lindi_farnensis, miraeula,


roots.

POST_aUAMigitur ab Egfrido rege et episeopis Saxo-


hum omnique senatu deposeente, ad episeopatum nostr_e
ecclesi_e Lindisfarnensinm eleetus est, tune supradieto
rege et episeopo sanet_e memori_e Tumma et de familia
nostra eleetissimis viris venientibus ad eum, intus elauso
cure eonsilio senntus, provolutis genibus a_ijurantibusque
eum per Dominum nostrum Jesum Christum, invitus,
eosete, laerimans et flens abstraetus est, exspectante
etiam adhue senatu cure arehiepiscopo Theodoro. Jam
veto post spatium sumto ep'LsCOpatu,qualem se quan-
tumque prvestitisset, non est nostr_e facultatis evolvere,
sed tamen melius est pattern aliquam expenere, quam
totam omittere. Idem etiam constantissime perseverat,
qui prius fuerat; eadem in corde humilitas, eadem
in vestitu vilitas erat, atque ira olenus auetoritatis et
gratim implebat episeopi dignitatem, non tamen ut pro-
positum monachi et anachoretee virtutem desereret. In
omnibus etiam observans Pauli apestoli doctrinam ad
Titum dieentem,recordatus est,'Oportet episcopum
sinecrimiueesse,ut Dei dispensatorem,' [-etc].Ideo
namque purus fuitejussermo etapertus, plenusgravi-
tatiset honestatis, plenussuavitatis et grative,tractans
de ministerio legis,de doctrinafidei, de virtutecon-
tinenti_e, de dLsciplina justitiBe. Unumquemque di-
versaadmonens exhortatione, secundum mo_.tm quali-
tatem,videlicet, ut prmnosceretquid, cui, quando,
quomodo proferret.Cui pr_eceteris speciale officium
erat, ut jejuniis et orationibus et vigiliis incumberet,
Scripturas legens. Memoriam enim pro libris habuit,
percurrens Canones, exempla Sanctorum imitatus cnm
Fratribus pacem implens, tenens quoque humilitatem et
illam supemminentem earitatem, sine qua omnis vlrtus
nihil est. Cttram pauperum gerens, esurientes pascens,
_4 APPENDIX.

nudos vestiens, peregrinos suscipiens, captivos redimens,


viduas et pupillos tuens, ut mercedem vit_ _etern_einter
choros angelorum cure Domino nostro Jesu Christo aeci-
pete mereatur.
In episcopatu igitur sanctus Cuthbertus pollens virtu-
tibus, dignitatem gradus et auctoritatem Dominus per
eum in signis et prodigiis pe_fecte pleneque augebat,
quia quod de Apostolis legimus, ' (_haemcumque sol-
veritis super terram,' et reliqua, spiritualiter et carnafiter
in eo implebatur, sieur presbyteri et diaconi ejus, qui
pr_sentes erant, indicaverunt nobis. Fiebant enim, ut
in Actibus Apostolorum dictum est, signa et prodigia
multa in plebe.
Ex quibus est_ quod cujusdam eomitis Alfridi, no-
mine Heunna, in regione qu_e dicitur Henitis habitans,
uxor ejus pene usque ad mortem infirmitatis languore
detinebatur. Pergens vero sanctus episcopus noster
pr_edicans verbum Dei in populo, pervenit ad supradicti
comitis vicum. Ille antem statim in obviam exiens
episcopo, et gratias agens Domino pro adventu ejns,
suscipiens benigne ministravit eis, et lavatis manibns et
pedibus, rem, ut erat miserabilis et lacrimabilis omni
familiae, hoe est, uxoris velut mortuae vitam despara-
bilem, episcopo sancto revelavit; benedictionem aquae
ab eo petivit, credens quod si obitui addicta esset facifius
moreretur, aut si vita reddita citius sanaretur. Ille
sanctus episcopus coram omnibus benedixit aquam de-
ditque presbytero suo, Beta nomine, qui adhuc vivit.
Ipse vero suscipiens portavit ad cubiculum, ubi ilia velut
mortua uhimum spiritum trahens jacebat ; aspergensque
super earn et lectum ejus, osque aperiens, partem aquae
degustavit. Ipsa itaque arripiens statim sensum intel-
lectus gratias agens benedixit Deum, qui tales hospites
ad reddendam sanitatem emiserat ei. Jam jamque
surgens, ut socrus Petri, sanata ministravit eis. Ilia
enim primum totius familim episcopo poculum laeti-
ti_ededit, qui sibi exspiranti calicem mortis auferrebat.
VITA So CUTHBERTI. 875

Presbyter Ethelwaldus, qui nunc est Pr_pesitus


nobii quod dicitur Mailros, sibi prsesente alterum infir-
mitatis lan_morem sanari relatu ejus agnovi. Nam
dixit ; ' Quadam die cure episcope saneto venimus ad
vieum, qui Bedesfeld dicitur. Ibi autem qu_dam
puella, eognata mea et propinqua, infirmabatur ; tantam
enim dolorem capitis et totius alterius lateris pene per
totum anni spatium patiebatur, quod nullus medicus
malagmate corperali petuit sanare. Noster itaque epis-
copus, audiens infirmitatem, qua premebatur puella,
rogantibus nobis, misertus est ei, ungens earn chrismate
benedictione sua consecrato, qu_e ab illa hora cito virtute
proficiens, dolorem de die in diem deserens, sanitati
pristinse reddita est.'
Simile quoque huie aliud miraculum ostensione mul-
torum probabilium virorum, qui presentes fuerunt, ex
quibus est Henna, sine dubio didici, dicentis. ' Quo-
dam tempere episcopus sanctus proficiscens ab Hagus-
taldense, tendebat ad civitatem, qute Vel dicitur.
Mansio tamen in media via facta est, in regione ubi
dicitur Alise. Namque congregato populo de montanis,
manure ponens super capita singulorum, liniens une-
tione conseerata, quam benedixerat_ Verbum Dei prre-
dicans, manserat ibi duos dies. Interea itaque venerunt
mulieres portantes quemdam juvenem, in grabato ja-
centem, et deportaverunt eum in silva baud procul a
tentoriis nostris, ubi erat sanctus episcopus, et rogaverunt
eum per nuntium adjurantes in nomine Domini Jesu
Christi, ut cure reliquis suis sanctis benediceret eum, et
orationem fundens pro eo ad Dominum, veniam peeca-
torum suom_m a Deo peteret, pro quibus ]igatus vin-
dictam sustinebat. Ille igitur episcopus indubitantem
videns fidem illarum, expellens nos ab eo, oravit ad
Dominum, benedicens puerum, morbum depellens, sani-
tatem adjungens, glorificavit Dominum Christum, adju-
vantem servum suum in se sperantem. Surrexit enim
puer in ilia hora manducans, et cure mulieribus pergens
_6 APPENDIX.

gratias agens magnificavit Dominum in servis suis mira


facientem .'
Presbyter Tidi a me memoratus mihi indicavit_
dicens, ' Sanctus episcopus noster in quodam vico, qul
dicitur Medilpong in mortalitate ilia, quse plures depo-
pulavit regiones, prtedicans Verbum Dei reliquis homi-
num, conversus ad me, mitissime dixit, ' Estne aliquls
in villa hac adhuc pest_entia ista languens, ut exeam
ad eum prsedicans et benedieens ei ?' Ego jam osten-
dens signavi ei mulierem, stantem baud procul a nobis
laerimantem et plorantem propter filium suum nuper
mortuum, alterumque tote corpore tumescentem et in
ultimo anhelantem inter ulnas semimortuum tenentem.
Ilie vero sine mora surgens accessit ad earn, benedicens
osculatus est infantem, dixit ei ' O mtflJer, noli flere_
filius tuus iste salvus erit, et nullus de viventibus adhuc
tetius familise tua_ pesfi_lentia peribit.' Cujus rei sic
faetum esse mulier et filius adhuc vitam eomitem du-
centes testes sunt.'
Nee silentio pr_etereundum existimo, quod quidam
presbyter noster adhue vivens, jam tune laicus cujusdam
comitis minister, prvesente eo, opus misericordke factum
reeordavit, dicens, ' Eo autem tempore, quo sanctus
episcopus inter populates Verbum Dei prmdicans ctepit
pergere, a domino meo, nomine Sibba, Egfridi regis
comite, juxta fluvium efiam quod dieitur Opide habi-
tante, invitatum, ad vicum ejus cure psalmis et hymnis
cantantibus religiose pervenit. Suscepto ergo benigne,
dominus meus cujusdam servi ejus desperabilem et
miserabilem vitam in infirmitate jam depressam, quin
imo in ultimo jam spiritu anhelantem et morientem
judicavit. Misertus autem sanctus episcolms bene all-
ceils ei aquam, ministranti et mihi prmcipiens dixit, ' Da
servo domini tui infirmanti aquam, Deo adjuvante,
seeundum fidem nostrum salutiferam, ut Dominus ei
indulgeim delieta peecatorum suorum, pro quibus aft]ic-
tus est, aut in pr_esenti vita victuro, aut in futuro
VXTAs. CUTHBERTI. 377

seculo obituro_ requiem ]aboris donet.' Ego jam jam-


que pr_cepto obediens per ter depotavi eum, quem sine
mora, Spiritu Dei auxi]iante, (ut Spiritus Sanctus nescit
tarda molamlna,) vivificatum atque antiqum sanitati
redditum aspexi. Et adhuc vivens Domino gratias
agebat benedicens episcopo, sine intermissione orabat
pro eo.'
Eo tempore quo Egfridus rex, Pictomm regnum de-
populans, postremo tamen secundum pra_destinatum I)ei
judicium superandus et occidendus, vastabat, sanctus
episcopus noster ad civitatem Luel pergens visitavit re-
ginam, illic rei efl'ectum expectantem. Sabbato ergo
die, sicut presbyteri et diaconi, ex quibus multi adhuc
supersunt, afllrmaverunt, hora nona, considerantibus illis
murum civitatis et fontem in ea a Romanis mire ohm
constructum, secundum id quod Paga civitatis pra_positus
ducens eos revelavit, stans episcopus juxta baculum sus-
tentationis, inclinato capite ad terram deorsum, et ite_am
elevatis oculis ad cc_lum suspirans, ait, ' o, o, o ! existimo
enim perpetramm esse bellum, judicatumque esse judi-
cium de populis nostris bellantibus adversum" Tunc
jam diligenter sciscitantibus illis quid facmm esset, scire
volentibus occultaus respondito ' O filioli mei, considerate
quam admirabilis sit aer, et recollte qnam inscrutabilia
suntjudicia Dei.' Itaque post paucos dies mirabile et
]acrimabile bellum in eadem hora et eadem die, qua illi
ostensum est, longe lateque nunciature esse audierunt.
Ad eandem supradictam civitatem Luel quidam ana-
choreta probabilis, nomine Hereberht, ab insulis occi-
dentalis maris ante ad eum assidue pergens, ad episcopi
nunc colloquium tetendito et seeundum consuetudinem
suam colloquium spiritale post orationem inter eos fre-
quentatam renovavit. Igitur episcopus sanctus post
multa verba spiritalia, quibus instruebat eum, air pro-
phetice, hoc exfim multis dixerat, ' O frater carissime,
loquere, interroga necessaria tibi, jam enim ab hac hora
nunquam iterum in hoc seculo, sicut Paulus Ephesiis pro-
378 APPENDIX.

miserat_ nos invicem erimus visurL' Tune veto anacho-


reta_ volufis genibus ante pedes ejus, flens et lacrimans
ait_ _Adjuro te per Jesum Christum filium Dei, ut roges
sanctam Trinitatem, ut ne me in pr_senti seculo orba-
turn a te post obitum tuum derelinquat_ sed in gaudium
aeterni regal tecum me recipiat_' Cui autem ille statim
orans respondit adhue jaeenti, ' Surge et gaude, hoc
enim a Domino Jesu Christo secundum verbum tuum
perpetratum et indubitatum recipies.' Ergo quia magis
moror longo ambitu verborum ? Uno tempore unaque
nocte et eadem hera noctis episcopus et anachoreta uter-
que obiit secundum promissionem episeopi, regnantes
simul cure Christo in secula seeulorum.
Fidelissima abbatissa Elfleda de sancto episcopo aliud
scientive spiritualis miraculum mihi revelavit. Nam
cure quadam die in parochia ejus, quve dicitur Osinga-
dum, simul in eonvivio sederet, vidit hominem Dei miro
stupore in exeessu mentis occupatum, cultrumque, quod
habebat in manu, super mensam deserens cecidit. At
ilia, aliis non audientibus, humiliter interrogavit quid
esset quod ostensum erat. Ipse veto respondit, ' Vidi
animam servi Dei ex familia tua inter manus angelorum
ad ccelum efferri, et in choro avgelorum sanctorumque
martyrum eollocatam.' Interroganti autem el, quo no-
mine vocaretur, respondit, 'Tu mihi cras celebranti
missam nominabis eum.' Itaque in ilia hora abbatissa
mittebat nuncium ad ccenobium suum interrogare quis
ex Fratribus nuper esset defunctus, ille autem omnes
viventes illie invenerat. Postremo tamen diligenter in-
quirentes, unum ex Fratribus eorum in pastoralibus ha-
bitaculis, de summo eacuminis ligni deorsum cadentem
fracto corpore exanimem audierunt. Nuncius autem
crastina die reversus ad abbatissam res, ut erat gesta,
referebat. Ilia veto statim ad episcopum sanctum cu-
currit, dedicantique eo die ibi ecclesiam, et missam can-
tantibus tune in eo ]oco, ubi dicitur,' Memento_ Do-
mine, famulorum,' anhelans in basilicam pervenit, no--
VITA S. CUTHBERTI. 379

menque Fratris, nam dieebatur Lladpwaidus, indicavit,


int_lligens in eo non solum in hoe prophetiae spiritum,
sed et in omnibus apostolicam providentiam agnoscebat,
quae et mortem ejus multis modis evidenter praedixit.
Igitur post duos annos episcopatus sui secularem ho-
norem sponte deserens, prophetali spiritu Dei imbutus,
vitae obitum providens, pristin_e solitarire conversationis
amore illectus, ad insulam, unde olim coacte abstractus
est_ iterum revertebatur, colloquio et ministerio angelo-
rum contentus_ fundans spem fidemque ad Deum plene
ponens, languente jam corpore, quadam infirmitate de-
presso, solus manebat.
In ultimo itaque tempore infirmitatis suae fratrem
quemdam fidelem et probatum, qui adhuc vivens Pallis-
tod dicitur, dysenteriae languore infirmantem, specialiter
ad se venire et ministrare intus clausus praecepit_ Ille
vero gratanter accedens_ primo tactu ejus_ sicut memo-
rans frequenter cum lacrimis indicare solet_ plene omnem
gravitatem languoris deseruisse eum ; qui prius depressus_
quasi morti addictus, sanitati se vitae redditum esse sen-
tiens, cum gratiarum actione Fratribus indicavit.
Postquam ergo sanctse memoriae Cuthbertus episcopus,
peracta communione, elevatis oculis et manibus ad coe-
lure, commendans Domino animam suam, emittens spi-
ritum suum sedensque sine gemitu abiit in vitam Patrum ;
a navigantibus ad insulam nostram delatus_ toto corpore
lavato, capite sudario circumdato, oblatis super sanctum
pectus positis, vestimenta sacerdotalia indutus, in obviam
Christi calceamentis suis praeparatis, in sindone cerata
curatus, animam habens cure Christo gaudentem, corpus
incorruptibile, requiescens et quasi dormiens in sepulcro
lapideo, honorabiliter in basilica deposuerunt.
Nam post annos undecim, Spirim Sancto suadente et
docente, consilio a decanibus facto, eta sancto episcopo
Eadberto licentia data, reliquias ossium sancti Cuthbert]
episcopi totius familiae probatissimi viri de sepulcro pro-
posuerunt elevare. Invenerunt itaque in prima apertione
_0 APPENDIX.

sepulcri, quod dlctu mirum est, totum corpus tam inte-


grum quam ante annos undecim deposuerant; non mar-
ces_,_nte et senescente cute et arescentibus nervis, corpus
erectum et rigidum est, sed membm plena vivacitate in
articulis motabilla requiescebant; collum enim capitis et
genua crurum, sicut viventis hominis, elevata de sepulcro
ut voluerunt flectere pomemnt. Omnia autem vesti-
menta et calceamenta, qus_ pelli corporis ejus adh_-
rebant, attrita non erant. Nam sudarium revolventes,
quo caput ejus cingebatur, pristin_e candiditatis pulcritu-
dinem custodiens, et ficones novi, quibus calceatus est,
in basilica nostm inter reliquias pro testimoniis usque
hodie habentur.
Dominus itaque pro honore sancti martyris sui post
obitum ejus plurimorum hominum sanitates secundum
fidem eorum donaverat. Nam quidam paterfamilias fi-
lium suum a d_emonio fatigatum, vociferantem et Iacri-
mantem, lacerantemque corpus suum, in plaustro ad
insulam nostram vehebat ad reliquiaa sanctomm aposto-
lorum et martyrum Dei, ira ut occulte emt edoctus a
presbytero s_pe memorato, nomine Tidi, qui sanare fi-
lium ejus, et fugare dmmonium non valebat. Igitur,
sicut diximus, clamante et vociferante dmmonioso, pluri-
morum aures horror invasit, multis desperautibus aliquod
sanitatis remedium miserabili puero posse conferri. Qui-
dam tamen bona_ et integrse fidei, ad Deum spem
poneus, et deposceus sancti Cuthberti adjutorium, mise-
ricordia commotus, aquam benedixit, et pattern humi de
ilia fossa, in qua lavacrum corporis sancfi episcopi nostri
post obitum effusum est, capiens_ aspersit in earn. Puer
vero, degustata aqua benedicta, a garrula vote ilia deft-
nit, crastinoque die cure patre suo gratias agens Domino,
ad reliquias sanctorum, pro quorum amm_ sanatum se a
Deo credidit, in conspectu familim nostr_ oravit, et glo-
rificans Dominum in sanctiJ suis, ad domum, unde vene-
rat, sanatus reverms est.
In honore quoque mncti confeaoris Dei et incorrupti-
VIT& S. CUTHBERTIo _1

biHs corpor[% volente Domino Deo in eo complere_ quod


de Joarme evangelista Christus Jesus proficiscens promi-
sit, Volo eum sic manere donec veniam_ multa mirabilia
quotidie in pr_sentia nostm, Domino pra_tante,agentur,
ex quibus est, quod nuper factum recolimus. Quidam
namque frater de familia Vulbrordi episcopi, trans mare
veniens usque ad nos, in hospitalem susceptus est, quem
manentem in hospitio gravis infirmitas arripuit. Fati-
gatus enim ]ongo tempore_ et postremo pone consumtus,
de vita pr_esenti dubitaus, desperavit. Ministro autem
ccvnobii nostri dominica die dixit, ' Dedue me hodie post
celebratam missam, si aliquo modo potueris, ad locum,
_ubi corpus confessoris Dei requiescit. Credo enim spe-
rans in I)eum pura fide, mente fideli, ut aut pro honore
servi sui, de incorruptibili et pleno corpore, membris
meis languore marcescentibus plenitudinem sanitatis au-
geat; aut ccelestis glori_e, quam anima ejus possidet,
mihi, de vineulis liberato angustiae, partem aliquam tri-
buat.' Quid magis moror verbis ? Difficulter a ministro
deduetus prostemens se in faciem, ante reliquias oravit,
jamjamque facta oratione grafias agens Domino, sanatus
surrexit, deambulansque sibi sine duetu alterius ad diver-
sorimn rediit, et post paueos dies in voluntate Doi so_es
profieiseebatur.
Miraculum aliud fimile huie silenfio non pra_tereo,
quod in prvesenti anno faetum est. Fuit namque quidam
adoleseens paralytieus de alio monasterio in plaustro de-
duetus ad medicos edoctos eoenobii nostri. Illi enim
omni cura eum, qui pone eunetis membris mortificatis,
dissolutus jaeebat, mederi eceperunt, nihilque profieien-
tes post longum laborem, omnino deseruere, desperantes
curare eum. Puer itaque desertum se a medieis earna-
libus ut vidit, plorans et laerimans ministro suo dixit,.
' Primum utique mihi hoe malum dissolutionis et morti-
fieationis inehoans a pedibus, per omnia membra dissemi-
navit; ideo namque deposee ab abbate ealceamenta, quse
eireumdederunt pedes sancti martyris Dei ineormpti-
_2 APPENDIX.

bilis ;' et secundum consUium ejus ficones detulit, pedi..


bus suis nocte ilia circumdedit, et requievit. Surgens in
matutinis, quod dictu mirum est, Domino laudem stans
cantavit, qui prius pene absque lingua nullum membrum
movere potuit. Crastina autem die circuibat loca sanc-
torum martyrum, gratias agens Domino, quod meritis
sancti episcopi, secundum fidem ejus, prisfinm sanitati
redditus est.
Igitur, Fratres mei, pauca dictavi, multa et innumera-
bilia omittens, ne crapulatus aliquis et gravatus omnia
simul respueret. Nam de hoc sileo, quomodo in multis
locis, infirmantes dvemoniaci professi sunt pro eo tantum
futuro deseruisse dvernones, et nunquam iterum posses-
suros; vel iterum quomodo preesens, verbo tantum alios
sanavit. De Fratribus quoque taceo, qui in corde suo
proposuerunt, nullo alio sciente, sibi necessaria depas-
cere ; ille veto prophetali spiritu prvavenit eos, prveparans
eis secundum desideria cordis eorum antequam aliquis
ex eis peteret eum. De quo spiritu Paulus dixit, Nobis
autem revelavit per Spiritum sanctum. Nec de pane
benedicto in duobus locis qualia et quanta mirabilia
facta sunt dico, vel de aqum potu benedicto, et post eum
alii bibenti omnis suavitas liquoris apparuit, vel quomodo
diaeonus sancti episcopi Winfridi a reliquiis supradicti
confessoris Dei Per duas vices de infirmitate sanatus sit.
HIST. TRANSLATIONIS S. CUTHBERTI. _

II. HISTORIA TRANSLATIONIS S. CUTHBERTI.

CAPUT I.

EU S omnipotens,juste raise_
ricors, misericorditerque j us-
tus, dum gentem Anglorum
pro suis multiplicibus oflbn-
sis flagellare disponeret, pa-
ganarum ger_tium, Freso-
num videlicet atque Dano-
rum, immanitatem illi per-
misit dominari. Qu_e gentes,
Ubba duce Frisonum et
Halfdene rege Danorum agentibus, in Britanniam, qu_e
nune Anglia dicitur, venientes, in tres turmas divism,
tribus in partibus terram pervaserunt. Nam Eboracve
civitatis mcenia, una ex his restauravit, regionemque in
circuim incolens ibidem pausavit; reliqu_e dum, multo
ista ferociores, regnum Merciorum terramclue Aus-
tralium Saxonum occuparunt, incendiis, rapinis, atque
homicidiis quaquaversum omnia, rum divina turn hu-
mana, exterminantes. Videres tunc nobiles et pr_eclaros
sacerdotes circa ipsa, in quibus Dominici Corperis et
Sanguinis sacrosancta mysteria confecerant, altaria, tra-
cidari, virgines rapi, matronalia jura solvi, infantes ab
ipsis matrum uberibus avulsos, ad terrain alios elidi,
per pedes alios suspendi, inter barbaras manus alios
decerpi ; postremo, neque sexui, neque mtati, nec ulli
quoque gradui, crudelibus parci. Nec sic tamen besti-
alis illa crudelitas satiari potuit, nisi omnes etiam regii
generis, per quos sum ditioni aliquod timebat periculum,
_4 APPENDIX.

ext_ngueret ; solusque ex omni redo semine pater prlmi


Edwardi regis FAfredus vix effugeret. Hic quippe, ne
simi]i plecteretur sententia, tres, qnibus ilia debacehari
permissa eat barbaries, annos, maxima cure penuria in
Glestingiemibus latitavit paludibus.
Sed Dei dementia barbaricam illam immanitatem
cure jam eessare solita miseratione sua decrevisset, con-
tigit eumdem Alfredum, ceteris omnibus piscatum
missis, solum cure sola conjuge, unoque familiari mi-
nistro domi sedisse. Adfuit interim peregrino habitu
quidam obnixe eleemosynam postulans; cui mox ipse
vultu animoque Isetissimus sine mora cibum daft prm-
cepit. Cumque a ministro audisset, nihil ad diurnum
victum remausisse, przeter panem unum et modicum
vird, lsetior ex hoc factus, ' Deo,' inquit, ' gratias, qui
me pauperem suum, et tam longe a communi hominum
sejunctum per hunc suum quoque pauperem visitare
dignatur.' Et hmc dicens, utriusque medietatem erogari
jubet hilariter, apostolicum illud opere eomplens, ' Hila-
reln datorem diligit Deus.' Quo ille, qui pauper vide-
batur, accepto, ' Domino,' inquit,' tuo pro tanta com-
passione szepins gratificare non difl'eras; spero enim,
quia bane ipsam ejus beneficentiam larga cmle_is mise-
ricordia uberius compensabit_' Hsec dixerat illi mi-
nistro, ac deinde suo minister domino, moxque ad locum
minister regressus, pauperem nusquam, panem vero et
vinum ita repefit integrum, ut nee ullum prorsus sec-
tionis haberet signum. Quod faetum ipse secure stu-
pens, domino itidem suo festinus indicare volnit_ Cujus
miraculi novitate percepta, ipse pariter et ejus uxor
non minore percelluntur stupore. Et quamvis curiose
perquirentes, viam, qua ille venisset vel redisset, in-
vestigate nequierunt, cure preesertim locus ille aquis
palustribus conelusus, non nisi cure navi valebat adiri.
Interea nona diei hora lucescente, hi, qui piscatum
exierant_ tres naves piscibus onustas domum duxerunt,
asserentes tantam piscandi copiam non pervenisse totis
HIST. TRANSLAT|ONIS S. CUTHBERTI.

tr_bus annls, quibus illis in paludibus deguerant. Tan-


tis it_que Dei beneficiis jucundati, diem ilium so]ito
la._tiorem deducunt. Venit nox ; quisque post diurnos
labores quieturus, suo se reponit in ]oco. Cure alto
sopore omnes opprimerentur, Alfredus in lecto recubit
solus pervigil, labores sui exsilii mcesto corde secure
retractans, simulque de peregrino, ac inopinata piscium
multitudine admirans. Et ecce lumen, quovis solari
radio splendidius, totum cubiculum ccelitus illustrat ;
ipse perterritus, priores omnes ob]iviscitur curas, et
solum luminis illius fulgorem stupidus contuetur. Tunc
quidam in ipso lumine, pontificaliter infulatus, senior,
nigro quidem capillo, sed vulto admodum venusto, pro-
cessit, textumque Evangeliorum auro gemmisque miri-
rice perornatum dextera prmtendens. Stupentem i]lum
atque paventem sic dictis permuleet amicis, ' Non re,
dilecte mi Alfrede, hie mei adventus splendor conturbet,
non te barbarici furoris timor amplius sollieitet; Dens
enim, qui pauperum suorum gemitus non spernit, jam-
jam tuis finem Ponet laboribus, et ego deinceps tibi
quoclue adjutor ero promtissimus.' His protenus ille
eonfortatus affatibus quis esset aut quare venisset rogat
obnixius. Tune senior subridens, ' Ille,' inquit, 'ego
sum, cui cibum hodie dari jusseras ; sed ego non tantum
pro pane et vino, quantum pro interna tua devotione delec-
tabar. Quod vero nomen meum interrogas, servum Dei
Cuthbertum scito me nominari, ideo huc ad te missum,
ut per familiarius intelligas, qualiter a persecutione diu
te afl]igente expediaris. Ergo misericordiam et justi-
tiara pr_ecipue diligas, eosdemque filios tuos-pree om-
nibus docens moneo, quoniam te impetrante, Deoque
donante, totius Britannim imperium vobis eonceditur
disponendum. 'Si Deo mihique fidelis exstiteritis, me
post hmc ad conterendum omne robur inimicorum inex
pugnabile scutum habebitis. Quare nune omnem
tristitire postpone torporem, atque cum crastina primum
aurora rutilaverit, ad proximum naviga littus, cornuque
CC
_ APPENDIX.

tuo trlbus fortlter intona viclbus. Sicut enlm cera de-


fluit ab ignis ca|ore, sic ab hujus clangore tuorum super-
bia inimicorum, volente Deo, dissolvetur, et tuorum
erigetur amieorum audacia. Hujus quoque diei horam
cireitor nonam, de carioribus amicis quingeni, omnes
bene armati, ad te c_mvenient. Et hoc signo credas,
quod septem transactis diebus, apud mQntem Assandune
totius hujus terr_ concurret exercitus, te velut regem
suum in adversis simul et prosperis sequi paratissimus;
ubi cure hostibus inito certamine victor procul dubio
eris.' H_c sanctus ubi disseruit, mirantis ab oculis
ipso cure lumine disparuit. Alfredus autem de omnibus,
qu_ audierat, complendis eertissimus, illius se patrocinio
eommendavit attentius.
Surgente aurora, ille solito agilior ad littus usque
perveniens _ussa exsequitur. Tub_ ipsius clangorem
inimici pariter et amici audiunt, et de amicis meliores
quingenti armis munitissimi conveniunt. Ad quos ille
visionis ordinem pandens, ' Nunc,' inquit, ' vidimus
quanta parentes nostri, parentes jam defuncti, a barbaris
tormenta pro suis nostrisque offeusis justo Dei judicio
pertulerint; etnos quidem ad similia diu noctuque
exquirimur, nec uUum jam tutum fug_ locum habemus.
Rogo itaque monitis Sancti Cuthberti defensoris nostri
obediamus, Deo fideles exsistamus, vitia fugiamus, vir-
tutum exercitia diligamus, sic profecto defensionis expe-
riemur ubique patrocinium.' Promissus denique totius
terr_ exercitus cure A[fredo ad pr_edictum montem
pr_dieta die convenit ; nec minus ex adverso feralis ilia
barbaries infinit_e su_v multitudini prioribusque eventi-
bus confisa accurrit. Fit statim ad pr_vliandum con-
gressus, sed dispar pugnantium eventus. Hinc namque
Christianus quam salubre sit in c_lesti fidere auxilio
eomprobat interficiendo; iUinc Paganus quam detest_
bile sit humana pr_vsumere superbia experitur cadendo.
Hoc itaque prcelio abs(lue detrimento sui exercitus
confeeto, Alfredus totius Britanni_ imperium obtlnuit;
HIST. TRANSLATION|$ S. CUTHBERTI° _7

et qubniam sancti confessoris prsecepta_ qu_ susceperat


in penuria_ memorlter tenuit in curia, semper et ubique
omnibus adversanfium moliminibus pr_valuit.

CAPUT II.
PER ejusdem quoque per_ecution_ tempora_ intolera-
bilis tribulatio Northanhumbrorum finibus subito emer-
gens, Dei ecclesias graviter concussit. Tunc quidam
magni mefiti, nomine Eardulfus, episcopatum Lindis-
farnensis ecclesim, qua tunc beatissimus Dei confessor
Cuthbertus corpore quiescebat, probabiliter coram Deo
et hominibius disponebat. Hic dictorum memorati
patr'L%qum ultima ab hac vita migraturus suis contra-
diderat, recordans, loco magis cedere quam reprobis
subcU elegit. Sic enim ipse inter alia pacis ac dilecfi-
onis preecepta paterno more suis tunc consuluit, dicens,
' Si vos unum e duobus necessitas coegerit, multo plus
cupio ut ententes de tumulo tollentesque vobiscum ossa
mea, ab hoe loco recedatis, et ubi Deus providerit
maneatis, quam ut ulla ratione iniquitati eonsentientes,
schismaticorum jugo colla subdatis.' Erat tunc quoque
abbas quidam, Earedus nomine, et ipse apud I)eum
mirm sanctitatis, nec exigua_ apud homines nobilitatis,
qui ejusdem cure episcopo erga beatissimum Dei con-
fessorem semper exstitit devotionis. Hac tribulatione
igitur intonante, memorati duo, sumtis secure religiosm
conversationis quibusdam aliis, incorruptum venerandi
patris corpus de Lindisfarneusi monasterio diseedentes
asportaventnt. Hoc populus ipsius postquam audivit,
domibus cure tota supellectile relictus, cure uxoribus
et parvulis continuo subsequitur. Est enim huic,--qui
suis dieitur proprie populus, quoniam speciali quadam
provisione ab eo servatur, nec alibi nisi sub co vivere
valet, sicut nonnullve gentes, qum in extraneis tuque ut
in propriis degere sciunt terris,--tanta in eo tuitionis
securitas, ut pene nullas adversitatum pertimescat in-
jurias. Hoc tamen quod tanta cos pietate ad se confu-
cc2
APPENDIX.

gientes ab adversariis srepe vindicaverit, de quo in se-


quentibus quzedam dicemus, ipsorum meritis, cure pr_e-
ter paucos pravorum actuum omnes sint, nullus applicet;
sed in hoc quantum fidei firmitas valeat, quisque con-
sideret.
Tunc igitur per Dei providentiam contigito ut cure
sanctissimi eonfessoris pretiosissimo corpore diu mi-
grantes, totam pene pervagerentur terrain. Episcopus
autem et abbas, propter diuturnum laborem nimio
tandem confetti t_dio, ut suis finem laboribus et sancto
corpori sedem in Hibernia qmererent, mutuo inter se
diu consilio ventilabant ; pr_esertim quia nullam in tota
hac terra remanendi spem habebant. Proinde adhibitis
quoque ad hoc, qui sapientiores erant et _etate provec-
tiores, placuit universis istud consilium. 'Evidenter,'
inquiunto ' in terra peregrina requiem qu_erere admone-
tour, quia nisi hoc Dei ipsiusque sancti esset voluntas,
jampridem et sum sanctitati locus eondignus et nobis
opportunus fuisset provisus.' gt ha_c quidem illi; sed
incomprehensibilis Dei sapientia aliter disposuit. Nam
cure ad ostium Derwentm fluminis convenissent, ex quo
facilior ac brevior patet in Hibendam transitus,--navis
ad transponendum paratur, venerabile corpus imponitur,
et quibus innotuerat consilium cure episcopo et abbate
pauci ingredluntur, ceteris omnibus quid agere vellent
ignorantibus. Sed quid moramur,9 Sociis a littore
spectantibus vale dicto, secundis flatibus vela expediunt,
recto in Hiberniam ductu proram dirigunt. Tune quis
putas meeror fuit residentium '9 quis planctus mceren-
tium 9 In terrain corruunt, pulvere capita respergunt,
vestes scindunt, pectora lapidibus pugnisque contundunt,
et in hujusmodi voces tandem simul erumpunt. ' Tu
pater et patrone noster, en, tamquam ores luporum
dentibus, ira miseri et captivi adversariis svevientibus
expenimur.' Nec illi plura.
Continuo venti mutantur, fluctus intumescunt, et quod
nunc erat tranquillum mare fit tempestuosum et obscu-
HIST. TRANSLATIONIS S. CUTHBERT/. 389

rissiraum; navlque jam sine remige huc illuc jactats,


qui intus erant velut mortui obriguerant. Tres insuper
mirse magnitudinis undm horrifico cure murmure super=
venientes, navem medias pene usque tabulas impleve-
runt, at(tue terribili miraculo, postque 2Egypti plagas in-
audito, protinus in _sanguinem convertebantur. Qua
tempestate dum navis verteretur in latera, cadens ex ea
textus Evangeliorum auro gemmisque perornatus, in
marls ferebatur profunda. Ergo postquam sensu ali-
quantulum recepto semetipsos qui vel ubi essent reeor-
darttur, genua flectunt, veniamque stulti ausus, toto cot-
pore ad pedes sancti corporis prostrati, petunt. Arrepto
itaque gubernaculo, navem ad littus et ad socios retor-
quent, et continuo flantibus a tergo ventis, illuc sine ali-
qua difficultate perveniunt. Tunc qui prius fleverant
dolendo, versa vice plus jam flebant gaudendo ; episcopus
veto cure sociis suis pudore simul et dolore non minus
lacrimans, toto corpore in terrain prosternitur, sibique
indulgeri obnixius precatur.
Interea populus longo per annorum spacia labore,
famis necessitate cunctarumque rerum egestate compul-
sus, a comitatu sancti corporis dilabitur, et per loca in-
habitata, ut qualitercumque vitam sustentarent, dispergi=
tur. Exceptis enim episcopo et abbate cure suis admo-
dum paucis, omnes discesserunt, pr_eter illos septem, qui
ejus obsequio corporis farniliarius, ut dictum est, adhse-
rere semper consueverunt- Hi nimirum fuerunt il]i qui,
deficientibus monachis, nutriti ab eis et educati, ut supe-
flus diximus, de insula Lindisfarnensi venerandum sancti
confessoris corpus sunt secuti, nunquam illud quousque
viverent relicturi. Quorum quatuor, qui tribus aliis
majores esse videbantur, hvec fuerunt nomina, Hunredus,
Stithardus, Edmundus, Franco, de quorum stirpe multi
in Northanhumbrorum provincia tam clerici quam laici
se descendisse tanto magis gloriantur, Cluanto progeni-
tores sui sancto Cuthberto fidelius deservisse narrantur.
Cura ergo, cunctis discedentibus, soli cure tanto thesauro
_0 APPENDIX.

rellcti essent, adversis undique rebus, maxlmas sustinue-


runt angustias, nec tamen quo eonsilio evaderent, quove
solatio respirarent, excogitare potuerunt. ' Quick' in-
quiunt, ' facturi sumus _ Quo patris relicluias ferentes
ibimus ? Barbaros fugientes per septem annos totam
provineiam lustravimus, jamque nullus in patria fugue
superest locus. Ne veto peregrinantes alieubi requiem
quveramus, manifesta tlagelli eastigatione prohibiti sumus.
Super hme omnia fames dira ineumbeus quaeunque so-
latium vitve qumrere compeUit, sed gladius Danorum
ubique soevieus nobis cure hoe thesauro transitum non
permittit. Porro si, iUo relieto, nobis ipsis providerimus,
inquirenti postmodum ejus populo, ubinam sit pastor et
patronus eorum, quid respondebimus ? furto an violentia
nobis ablatum dicemus ? In exsilium transportatum, an
solum in desertis nuneiabimus relictum ? Profeeto manu
illorum justa eonfestim morte interibimus, omnibusque
post futuris seeulis infamiam nostri relinquemus, euneto-
rum maledieta luerabimur.'
Tanta rerum angustia gementibus tandem cousuetum
piissimi patroni affuit auxilium, quo et animos eorum
mcerore et corpora relevavit labore, quia faetus est Do-
minus refu_um pauperum, adjutor in opportunitatibus
in tribulatione. CMidam namque Ulorum, videlicet
Hunredo, per visum assistens, jussit ut, mstu maris rece-
dente, codieem qui de navi, ut superius dictum est,
medias ceciderat in undas, qumrerent, fortassis enim
contra hoe, quod ipsi sperare possent, Deo miserante, in-
venirent. Nam et de illius Iibri amissione, maxima illo-
rum mentes perturbaverat momtitia. Qnibus verbis h_c
quoque adjungens, ' Tu,' inquit_ ' citius surgeus frsenum,
quod in arbore videbis pendere, equo quem non tonge
hine invenies ostendere, moxque ad te sponte accurren-
tern curabis fr_nare, quem deinceps carfare, in quo
meum corpus circumfertur, trahentem, vos Ievigato In-
bore sequi valebitis.' His perceptis, confestim somno
expergefactus, visionem se Vidisse narravit; mozque ali-
HIST. TII_NSLATIONIS S. CUTHBERTI. 391

quos e sociis ad mare, quod erat vicinum, fibrum, quem


amiserant, quvesituros misit. Per id quippe temporis, in
locum qui Candida Casa, vulgo autem Whitema vocatur,
devenerant. Itaque pergentes ad mare, multo quam
consueverat longius recessisse conspiciunt, et tribus vel eo
amplius milliariis gradientes, ipsum sanctum Evangefio-
rum codicem reperiunt, qui ita forinsecus gemmis et
auro sui decorem, ita intrinsecus literis et follis priorem
prveferebat pulchritudinem, ac si ab aqua minime tactus
fuisset. Quve res animos eorum anxios non parum gau-
clio replevit, virumque memoratum de ceteris, qu_e au-
dierat, minime dubitare permisit. Pergeus ergo freenum,
sicut per somnium didicerar_ in arbore suspensum inve-"
nit, deinde huc iUucque circumspiciens, paulo remotius
caballum ruff coloris conspexit, qui unde vel quomodo
in iIlum sofitudinis locum pervenerit, seiri nullatenus PO-
tuit. Cui, sicut jussus fuerat, dum manu elata frmnum
ostenderet, concite adveniens manibus ilfius sese fr_enan-
dum obtulit. Quo ad socios perducto, pro patris Cuth-
berti corporis praesentia tanto fibentius postmodum labo-
rare gaudebant, quanto ejus suffragia nunquam in neces-
sitate sibi defutura pro certo sciebant. Adjungentes
itaque caballum vehiculo, quod illum ccelestem thesau-
rum theca inclusum ferebat, eo securius per quvefibet
loca sequebantur, quo a Deo sibi proviso equo ductore
utebantur. Porro fiber memoratus in hac ecclesia, qu_e
corpus ipsius saneti patris habere meruit, usque hodie
servatur; in quo nufium omnino, ut diximus, per aquam
leesionis signum monstratur. Quod plane et ipsius sancti
Cuthberti, et ipsoruda quoque meritis, qui ipsius fibri
authores exstiterant, gesture creditur, Eadfridi, videficet,
venerancke memori_e episcopi, qui hunc in honorem beati
Cuthberti manu lrropria scripserat, successoris quoque
ejusdem venerabifis Ethelwoldi, qui auro gemmi._lUe
pemmari jusserat, sancti etiam Biffridi anachoritm, qui
vota jubentis manu artifici prosecutus, egregium opus
composuerat: erat enim aurificii arte pr_ecipuus. Hi
_ APPENDIX.

pariter amore dilecti Deo eonfessoris et Pontificis ferven-


tes, suam erga ipsum devotionem Posteris omnibus inno-
tescendam hoc opere reliquerunt.

CAPUT III.

Cum ergo et corpori suo sedem providere, et servien-


tes sibi a longo per septem annos labore vellet respirare,
rex impius Haldene crudelitatis sum, quam in ecclesiam
ipsius sancti, ceteraque sanctorum loca exercuerat, vin-
dictam, Deo vindice, persolvit. Nam cum insania men-
tis gravissimus corpus ejus invasit cruciatus, unde etiam
fcetor exhalans intolerabilis, toti eum exercitui reddidit
exosum. Contemtus ergo ab omnibus et projectus, cure
tribus tantum navibus de Tina profugit, nec multo post
cum suis omnibus periit. His ita gestis, ad monasterium,
quod in sua quondam villa vocabulo Creca fuit, illud ve-
nerabile corpus deferunt, ibique ab abbate, cui nomen
erat Geve, benignissime suscepti, velut in proprio, qua-
tuor mensibus residebant. Interea cum exercitus, et
qui supererant de indigenis sine rege nutarent, smpe
nominato abbati Eadredo, religiosm conversationis vim,
ipse beatus Cuthbertus per somnimn astitit, jamque
suorum quieti providens, ei hvec facienda injunxit.
' Pergens,' inquit, ' ad exercitum Danorum, mea te ad
illos missum legatione dices, ut scilicet puerum, quem
vidua3 illi vendiderant, vocabulo Guthredum, filium Har-
decnut, ubinam sit tibi ostendanL Quo invento et pre-
cio libertatis ejus viduve Persoluto, ante totius exercitus
frequentiam producatur, atque ab omnibus, me volente
ac jubente, in Oswiesdune hoc est_ monte Oswii, electus,
posita in brachio ejus dextro armilla, in regnum consti-
tuatur.' Evigilans ergo abbas rein sociis retulit, moxque
profectus jussa per ordinem complevit ; productoque in
medimn juvene, tam barbari, quam indigenve, reverenter
jussa sancti Cuthberti suscipiunt, atque unanimi favore
puerum ex servitute in regnum constituunt. Quo cure
gratia cunctorum et amore regni sede potito, cure, sopi-
HIST. TRANSLATIONIS S. CUTHBERTI. 89_

tis jam permrbationum procellis, tranquillitas redderetur,


sedes episcopalis, quam in Lindisfarnensi iusula superius
diximus, in Cuncacestre restauratur. Translato ita-
que illuc, post quatuor menses, de Creca beatissimi pa-
tris incorrupto corpore, simu] et qui Deo servirent ibi-
dem institutis, eximius antistes Eardulphus, vir ubique
in prosperis et adversis sancto Cuthberto adhverens, pri-
mus ibi cathedram pontiflcalem conscendit; nec parum
hon_ris et donorum illi ecclesite rex Guthredus contulit,
eique, qui ex servo se in regem promoverat, devota dein-
ceps humilitate subditus fideliter servivit. Unde cuncta,
quae pro privilegiis ecclesiae sum ac libertate, atque pro
sibi ministrantium sustentatione mandaverat, ille, ut
promtus minister, mox adimplere festinavit. Denique,
memorato abbati per visum astans ipse sanctus, ' Dicito,'
inquit, 'regi, ut tetam inter Weor et Tyne terrain, mihi
et in mea ecclesia servientibus, perpetuse possessionis
jure largiatur, ex qua illis ne inopia laborent, vitro sub-
sidia procurentur. Pr_ecipe illi prveterea, ut ecclesiam
meam tutum profugis locum refugii constituat, ut qui-
cunque qualibet de causa ad meum corpus confugerit,
pacem per triginta et septem dies, nulla unquam infrin-
gendam occasione, habeat.'
Heec per fidelem internuncium abbatem audita, tam
ipse rex Guthredus, quam etiam potentissimus, cujus su-
perius mentio facta est, Alfredus, declaranda populis pro-
palarunt, eaque toto non solum Anglorum, sed et Dano-
rum, consentiente ac collaudante exercitu, in perpetuum
servanda constituerunt. Eos autem, qui institutam ab
ipso sancto pacem, quoquomodo irritare pr_esumserint,
damno pecunim mulctandos censuerunt, ut scilicet quan-
tum regi Anglorum, pace ipsius fracta, debeant, tantun-
dem ipsi sancto violata ejus pace persolvant, videlicet, ad
minus octoginta et sedecim libras. Terra quoque, quam
praeceperat, inter memorata duo flumina mox ei donata,
communi regum supradictorum et totius populi sententia
decretum est, ut quicunque sancto Cuthberto terrain
_ APPENDIX.

donaverit, vel pecunia ipsius emta fuerit, nemo deinceps


ex ea cujuslibet serv_t]i aut consuetudinis sibi jus aliquod
usurlmre audeat, sed sola ecclesia inconcussa quiete ac
libertate cureomnibusconsuetudiuibus, etut vulgodiei-
tur,cure sacaet socnaet infangentheof, pe_etualiter
possideat.Has legeset hmc statuta quicunquequolibet
nisuinfriugere prmsumserint,eos in perpetuum, nisi
emendaverint, Geheunm ignibus puuiendos, anath_atc6-
zandosententia omnium contradidit. Interjecto tenlpore
aliquanto, gens Scotorum innumerabili exereituco_u-
nato,inter ceterasum crudelitatis faeinora Lindisfarnense
monasteriumsmviensetrapiens invasit; contraquosdum
rex Guthredus per sanctum Cuthbertum confortatus
pugnaturusstaret, subitoterradehisc_ushostesvivos
omnes absorbuit, renovatoibimiraculoantiquo, quando
apertaestterraet deglutivit Dathan, ot operuitsuper
congregationemAbiron. Qualiterautem gesturesit,
alibi constat essescripture.
Anno ab incarnatione Domini Dcccxcmb rexGuth-
redus_curenon paucisannisprospere regnasset, moriens,
privilegia eeelesim patris Cuthberti, de quiete, de liber-
tate ipsius, de pace eonfugientium ad sepulehrum ejus a
nullo unquam irritanda; alia quoque in eeelesi_e ipsius
munimentum statuta, omnibus post se regibus, episeopis
et populis in _eternum eonservanda reliquit, qu_e etiam
usque hodle servantur. Denique ea nemo unquam im-
pune eonabatur infringere. Quorum Seotfi, ut prmfati
sumus, eum paeem ejus violassent, subito terrm hiatu
absorpti in momento disparuerunt. Allos quoque in
simili pra_sumfionis seelere, quam terribilis vindieta per-
eusserit, in sequentibus dieetur. Mortuo Guthredo, rex
AlfredusNorthanhumbrorum regnum suscepit disponen-
dum. Postquam enim sanctus Cuthbertus oi apparuerat,
paterno regno, id est, Occ'_entalium Saxonum, et pr_
vinciam Orientalium A_glorum, et Nofdaanimhmrum
post Guthredtrm adjecit.
Anno ab incarnatione Domiui vcccxclx, idem tdissi-
HIST. TRKNSL&TIONIS So CUTHBERTI° _9_

mus rex Anglorum Alfredus, peractis in regno vigintl


octo annis et dimidio_ defunctus est, Edwardo filio in
regnum patri succedente; qui ab ipso diligentia_ime ad-
monitus fuerat, ut sanctum Cuthbertum ejusque eccle-
siam quam maxime diligendo semper honori haberet, re-
colendo ex quautis angustiis et calamitatibus patrem eri-
pieus regno restituerit, et plus quam antecessores ejus
habuerant, ei subactis hostibus augmentaverit.
Eodem anno, quo rex Alfredus mortuus est, ille s_epe
memoratus antistes Eardulfus in senectute bona suorum
pr_emia laborum recepturus ab hac vita migravit, anno,
scilicet, nonodecimo ex quo sacrum beati patris Cuthberti
corpus in Cuncacestre translatum fuerat, sui vero episco-
Patus anno quadragesimo sexto. In cujus loco Cuthear-
dus, et ipse coram Deo et hominibus vita probabili com-
mendatus, omnium electione cathedram episcopalem
suscepit regendam. Qui magna sotieitudine rerum suf-
ficientiam Deo coram incorrupti corporis prmsentia ser-
vitaris providens, quas et quot villas ipsius sancti pecunia
comparatas, prioribus regum donariis adjecerit, ecclesi_e
cartula, tlu_e anticluam regum et quorumque religioserum
munificentiam erga ipsum sanctum continet, manifeste
declarat. Itaclue Edwardo non selum (3ccidentalium
Saxonum, verum etiam Orientalium Anglorum, North-
animbromm ClUO(tUeregna disponente, et Cutheardo
Berniciorum administrante prmsulatum, rex quidam pa-
ganus vocabulo Ringwaldus, multa cure classe Northan-
humbrorum partibus applicuit. Nec mora, irrupta Ebo-
raca, indigenas quosque metiores vel occidit, vel extra
patriam fugavit. Occupavit quo(lue tetam mox terram
sancti Cuthberti, villasque ipsius duobus suis mititihus,
quorum unus Scula, alter Ontafbald appellabatur, dis-
tribuit_ Horum Scala, a villa quse vocamr Iodene
usque Bilingham sortitus dominium, miser, s indigena_
gravibus tributis et intolembilibus afltixit. Uncle usque
hodie Eboracenses, quoties tributum regale solvere co-
guntur, ei part] terr_e sancti Cuthberti, quam Scala pos-
376 APPENDIX.

sederat, in levamentum sui mulctam peeunim imponere


nituntur. Scilicet legem deputant, quod paganus per
tyrannidem fecerat, qui non legitimo regi Anglorum, sed
barbaro et alienigenve, et regis Anglorum hosti militabat;
nee tamen quamvis multum in hoc laboraverint_ pravam
consuemdinem huc usque, sancto Cuthberto resistente,
introducere petuerunt. Aliam vero pattern villarum
Onlafbald occupavit, qui multo quam socius ejus imma-
niorem et crudeliorem se, in sui perniciem, omnibus ex-
hibebat. Denique, cure multis svepe injuriis episcopum,
congregationem, atque populum sancti Cuthberti moles-
taret prmdiaque ad episcopium jure pertinentia, sibi per-
tinaciter usurparet, episcopus volens eum Deo luerari,
' Qu_eso,' inquit, 'pertinacis animi rigorem depenas, et
ab illieita rerum pervasione ecelesiastiearum jam te cohi-
beas; ham si h_ec monita spreveris, ipsum confessorem
sua3 suorumque injurias per te irrogatas graviter vindica-
turum esse non dubites.' At ille contra hsee diabolico
spiritu inflatus, ' Quid,' inquit, 'hujus hominis mortui
minas quotidie mihi objicitis ? Quid contra me vobis
valebit ipsius, in quo speratis, auxilium ? Deorum meo-
rum potentiam contestor, quod tam ipsi mortuo, quam
vobis omnibus, deinceps inimieissimus ero.' At episcopus
omnesque fratres in terrain prostrati, a Deo et sancto
confessore superbas illius minas adnullari flagitabant.
Jam miser ille ad ostium venerat, jam alterum intra
limen, alterum extra, pedem posuerat, et ibi tanquam
clavis per utrumque pedem confixus, nec egTedi, nec re-
gredi valebat, sed immobilis ibi prorsus manebat. Ubi
diutius tortus, beatissimi confessoris sanctitatem palam
confitebatur, sicque impiam animam eodem in loco red-
dere compeUabatur. Quo exemplo alii omnes conterriti,
neque tetras, neque aliud quid, quod eeelesi_e jure com-
petebat, quoquomodo ulterius pervadere prvesumserunt.
HIST. TRANSLATIONIS S. CUTHBERTL _97

CAPUT IV.

D_Ft_cTo autem Cutheardo, cum jam quintum deci-


mum suo in episcopatu ageret annum, substitutus est ad
ecclesi_e regimen bonee actionis vir Tilredus. Cujus
pontificatus septimo anno, Edwardo rege defuncto, filius
ejus Ethelstanus suscepta regni gubernacula gloriosissime
rexit_ primusque regum totius Britannim quaquaversum
adeptus est imperium, adjuvante atque impetrante hoc
apud Deum beato Cuthberto, qui avo illius Alfredo
quondam apparens promiserat, ' Totius,' inqniens, ' Bri-
tannise regnum filiis tuis, me impetrante, concedetur
disponendum.' Denique hnic Ethelstano pater moritu-
rus universa replicate coepit, quee et quanta suo path
pietatis beneficia beatus Cuthbertus impenderit, qualiter
ex latibulis, ad qum metu hostium confugerat, ad bel-
landum contra hostem procure jusserit, moxque ad illum
totius Angliee exercitum congregaverit, nec difficuher
hoste prostrato, patrio illius regno plurimam Britannise
partem adjecerit, semperque deinceps promtus illi ad-
jutor exstiterit. ' Idcirco,' inquit, ' fill, tanto patrono
tamque benigno liberatori nostro devotum te semper et
fidelem exhibe, memor quid filiis Alfredi, si pietatem et
justitiam fecerint, si ei fideles exstiterint, ipse promiserit.'
Heec pii paths monita Ethelstanus libenter suscipiens,
libentius, regno potitus, est exsecutus. Denique ante
illum nullus regum ecclesiam smmti Cuthberti tantum
dilexit, tam diversis tamque multiplicibus regiis muneri-
bus decoravit. Unde hostibus passim emergentibus ubi-
que prmvalens, omnibus illis vel occisis, vel servitio sibi
subactis, vel extra terminos Britanniae fugatis, majori
quam ullus regum Anglorum ante illum gloria regnabat,
Hujus imperil primo anno, qui est annus Dominicm in-
carnationis, nongentesimus nonus decimus, natus est
sanctus Dunstanus, qui septuagesimo setatis sum anno,
regnante Ethelredo rege, transivit ad Dominum.
398 A_r_.

Anno incarnationis Domlnieve cl_rxxH, T'flredtm, cure


in episcopatu jam tredeeem annos et quatuor menses
egisset, defunctus est, et in ejus locum Wigredus eligitur
episcopus et consecmtur. Cujus pontificatus anno de-
cimo, Ethelstanus rex, dum Scotiam tenderet, cum to-
flus Britanui_e exereitu, sancti Cuthberti patrocinia quae-
rens ejus sepulchrum expetiit, suffragia postulavit_ eique
diversis speciebus in ecclesiee ornamentum multa quee
regem deceret, donaria contulit_ quve in hac Dunelmensi
ecclesia usque hodie servata, piam ipsius regis erga ec-
alesiam sancti patris Cuthberti devotionem, et veternam
representant memoriam. Quee et quanta sint, descripta
per ordinem cartula comprehendit_ His oruamentorum
donariis, villarum quoque non minus quam duodecim
pessessiones ad sufllcientiam inibi servientium superad-
jecit. Quorum nomina quouiam alibi scripta tenentur,
hic ea ponere necessarium non habetur. Leges quoque
et consuetudines ipsius sancti, quas avus ejus rex Alfre-
dus et Guthredus rex instituerant, ipse approbavit, et
inviolabili firmitate in perpetuum servandas censuit.
Ob]atione autem facta, eos, si qui aliquid ex his auferre
vel quoquomodo minuere pr_esumsissent, gravissim_e ma-
ledictiouis anathemate percussit, ut scilicet, in die judicii
cure Juda traditore Domiui damnatiouis sententia ferian-
tur. Exercitus qUOClUejussu regis sepulchrum sancti
confessoris Lxxxxvx, et eo amplius libris argenti honora-
vit. Ita se suisque sancti confessoris patrocinio com-
mendatis, disposito itinere prefectus est, fratrem Edmun-
dum multum obtestatus, ut si quid sinistri in hac sibi
expeditione eveniret, corpus suum in ecclesiam sancti
Cuthberti sepeliendum referret. Fugato deinde Oswino
rege Cumbrerum, et Constantino rege Scotorum, ter-
restriet navali exercitu Scotiam sibi subjugando perdo.
muit_
Quarto post h_ec anno, hoc est, nongentesimo tricesimo
vii Domiuic_e nativitatis anno, apud Weondune, quod
alio nomine Etbrunnanwerc, vel Brunnanbyrig, appella-
HIST.TRAMSLA_|O_ S. CLwI_BERTA°

tin', p_navit coutra On|af, Guthre_ quondam regis


filium_ qu] Pc et xv navi_is advenera_ secure habens
contra Ethelstauum aux_a regum prmfa_orum, scilicet
Seotorum et Cumbrorum; at ille saneti Cuthberti patro-
einio confisus, prostmta multitudine infinita, reges illos
de regno suo propulit, suisque gloriosum reportans tri-
umphum, hostibus circumquaque tremendus, suis erat
pacifieus, et in pace postmodmn vitam terminavit, fratri
Edmundo imperil monarchiam re]iuquens. Hujus regni
anno tertio, Wigredhs cure decem et septem annos in
episeopatu habuisset, defunctus, Uthredum habuit suc-
cessorem. Interim rex Edmuudus et ipse in Scotiam
cure exercitu tendens, Sancti Cuthberti sutFragia postu-
laturus, ad ejus sepulchrum divertit, et ut frater ejus
quondam Ethelstanus regalibus donis iUud honoravit,
auro scilicet et palliis, leges quoque illius, sieur unquam
meliores fuerant, firmavit.
Defuncte autem Utredo episcope, Sexhelmus loco
ejus est ordinatus, sed vix _liquot mensibus in ecclesia
residens, sancto Cuthberto ilium expellente, aufugit.
Cure enim a via predeeessorum suorum aberrans, popu-
lure ipsius sancti et eos, qui in ecclesia ejus servieba_lt,
avaritia suceensus aiHigeret, exterritus a sancto per som-
nium jussus est quantoeius discedere. I)um ille differ-
ret, secunda nocte vehementius eum increpaus festinanter
abire jussit, pcenam ei intentans, si tardaret. Nec sic
quidem ille obedire voluit, cure, ecee, tertio, multo quam
ante severior, illum aggreditur, et quam eitius eum au-
fugere pr_ecepit, nec quicquam de rebus ecclesi_e secure
asportare prvesumeret, si aliquandiu tardaret, mortem illi
citius affuturam minabatur. Expergefactus de somno
ccepit infirmari, et ne mortem mox incurreret abire
quamvis segrotans festinavit. Dum autem fugiens circa
Eboracum venisset sanitatem reeepit, pro quo Aldredus
cathedram episcopalem conscendit.
Anno ab incarnatione Domini DCCCCXLVm,Edmunde
rege mortuo, frater ejus Edredus solium regni couscendit,
400 APPENDIX.

vlr pietatis eultor et justitim, qui etiam, sieur et fratres


ejus, eeelesiam sancti Cuthberti regalibus donariis visi-
tavit. Mortuo autem Aldredo episcopo, Elfsig pro eo
ipsius eeelesi_e gubernacula in Cuncacestre suscepit,
ordinatus Eboraei ab Oscetilo archiepiseopo tempore
F_Mgari regis, qui Edwio fratri in regnum suecesseraL
Transaetis autem in episcopatu suo XxIL annis, Elfsig
defunctus est, pro quo electus est et conseeratus episeo-
pus vir eximise religionis Aldhunus, anno ab incarnatione
domini vccccLxxxx, qui est duodeeimus annus imperii
regis Ethelredi, qui post mortem fratris Edwardi fraude
noverea_ suze miseranda nece peremti, seeptrum regni
obtinuit. Erat autem idem antistes prosapia nobilis, sed
placita Deo eonversatione multo nobilior, habitu, sieut
omnes praedeeessores ejus, et aetu probabilis monachus.
Cujus probitatis laudem a majoribus sibi traditam indi-
genre pone omnes, acsi eum hodie viderent, pra_dieare
solent.
Anno autem ab incarnatione Domini vccccLxxxxv,
imperii vero Ethelredi regis xvn, idem antistes, incipio
ente jam aecepti prmsulatus vi anno, ecelesti prvemonitus
est oraculo, ut cure ineorrupto sanetissimi patris corpore
quantocius fugiens superventuram piratarum rabiem de-
elinaret. Tulit illud cxm anno, ex quo in Cunecacestre
locatum fuerat, et inde cure omni, qui ejus dicitur populo,
in Ripun transportavit. In qua fuga illud memorabile
fertur, quod in tanta multitudine nemo a minimo usque
ad maximum ulla infirmitatis molestia atttigebatur, sed
sine ullo laboro, sine ullo incommodo, viam gradieudo
peragebant. Nec solum homines sed etiam animalia
tenera et nuper quoque nata sana et incolumia sine ali-
qua difficultate et vexatione toto itinere gradiebantur.
Post tres autem vel quatuor menses pace reddita, cure
corpus patris ad priorem locum reportarent, et jam ad
orientalem plagam Dunelmi in locum, qui Werdelau
dieitur, venirent_ vehiculum nullo poterat ingenio pro-
moveri. Alloquens ergo populum episcopus prseeepit
HIST. TRANSLATION|S s CUTHBERTI. 40|

omnes per td_um jejunio, vigil_ _ pr_bus _lest_


ostensionem judicii expetere. Quo facto, revelatum est
eis ut in Dunelmum mud transferrent, ibidemque sedem
ad requiescendum pr_lmramnt. Itaque ad Dunelmum
corpus sanctum detulerunt, factaque citissime de virgis
ecclesiola, ibidem illud ad tempus locarunt.
Prmfatus autem antistes cure sanctissimo corpore Du-
nelmum veniens, locum quidem natura munitum, sed
non facile habitalem, invenit, quoniam densissima eum
silvatotum occupabat,in medio nihilominusplanifie
non grandiexsistente, quam arando et seminandoexco-
lere consueverant. Ipsa igitur silva totius populi et
comitis Nortanhumbrorum Uthredi attxilio tota exstir-
pata, locum in brevi habitabilem fecit, et ecclesiam non
parvam de lapide incolmvit. Interea sanctum corpus de
ilia virgea ecclesiola in aliam translatum, qu_e ' Alba
Ecclesia' vocabatur, tribus ibi annis, dum major con-
strueretur, requievit. Venerandus autem antistes A1-
dunus ecclesiam tertio, ex quo earn fundaverat anno,
pridie nonas Septembris sollenniter dedicavit, et sanc-
tissimi patris Cuthberti corpus in locum, quem paraverat
translatum debito cure honore posuit. Taliter cure
sancto corpore sedes episcopalis hoc in loco USClUead
prmsens permansit, qum a rege quondam Oswaldo et
Aidano pontifice in Lindisfarnensi insula primitus fuerat
instituta. Ab armo itaque, quo pontifex Aidanus epis-
copalem cathedram in insula Lindisfarnensi conscenderat,
usque ad annum, quo Aldunus eamdem in Dunelmo
ascenderat, computantur anni trecenti sexaginta unus, a
transitu sancti Cuthberti trecenti novem.
Deftmcto Alduno episcopo, et triennio jam pene ec-
clesia vacante pastore, Edmundus vir religiosus et stre-
nuus eligitur, quem presbyter cure diacono sibi ad altare
ministrante, infra canonem, voce quasi de tumba patris
prolata, episcopum designari audierat. Sub hoc antistite
in ipsa I)unelmeusi ecclesia claruit quidam presbyter,
qui piis et religiosis operibus magnre apud sanctum
vd
40_ APPENDIX.

Cuthbertum familiaritatis, vocabulo Elfredus filius Wes-


tou, exstiterat. Hic in omnibus sancto Cuthberto erat
devotus, vir multum sobftus, eleemosynis deditus, in ora-
tionum studio assiduus, laseivis et impudicis terribilis,
honesfis ac Deum timentibus venerabilis, custos ecclesive
fidelissimus. Is habuerat unum de capillis sancti Cuth-
berti, quem adventantibus solebat ostendere, et ex illo
sanctitatem ejus mirantibus plus admirationis adjicere.
Solebat namque impleto prunis ardentibus thuftbulo ca-
pillum ipsum imponere, qui inibi diutius nequaquam
consumi poterat, sed eandescere ae veluti aurum in igne
rufilare, indeque post longas moras sublatus in propftam
formam paulatim redire. Hoc sane miraculum multi
discipulorum ejus, nec non et quidam hujus monasteril
frater multse simplicitatis ac humilitafis, nomine Gamelo,
qui nunc in Christo dormit, ssepius se vidisse attestati
sunt.
Porro memoratus presbyter, cure honestam ac religio-
sam ageret vitam, jussus per visionem, per antiqua mo-
nasteriorum et ecclesiarum loco cueurrit, in provincia
Northanhymbrorum ossa sanetomm, qu_e in illis sepulta
noverat, de terra levavit, ac declaranda populis et vene-
randa super humum locata reliquit, ossa nimirum Bal-
theft et Bilfftdi anachoretarum, Accm quoque et Alc-
mundi episcoporum Hagustaldensium, nec non regis
Oswini et abbatissamm venerabilium Ebb_e et Eteligi-
thee. De quorum omnium reliquiis aliquam seeum par-
tern in Dunhelmum asportavit et cure patris Cuthberti
corpore locavit. Ad Mailrosense quoque monasteftum
per revelationem admonitus profic'Lscens,ossa sancti Bo-
isili, qui beati Cuthberti quondam magister in eodem
monasterio exstlterat, inde in ipsius discipuli ecclesiam
transtulit. Ad monasterium etiam, quod est in Girvii,
ubi Bedam doctorem conversatum, defunctum et sepul-
ture noverat, singulis annis, adveniente anniversafta dor-
mitionis ejus die, venire, ibique precibus et vigiliis insis-
tere solebat. Quod cum quodam die faceret, et aliquot
HISTo TRANSLATIONIS S° CUTHBERTI° 403

ibidem dies solus in ecclesia orando et vigilando transe-


gisset, nescientibus sociis, summo diluculo solus, quod
ante non consueverat, Dunelmum rediit, sui videlicet
secreti nullum volens testem habere. Nam cure multis
postca vixisset annis, tanquam jam adeptus quod concu-
pierat, ad prmfatum monasterium amplius venire non
curavit. Unde smpius a suis familiariter reTlisitus ubi-
nam venerabilis Bed_ ossa quiescerent, respondere sole-
bat, ' Hoc nemo me certius novit. Firmum O dilectis-
simi, et procul dubio certum habeatis, quod cadem theca,
quve corpus patris Cuthberti, ossa venerandi doctoris
Bedse contlJaet. Extra hujus loculi hospitium nemo
qumrat portionem ejus reliquiarum.'

CAPUT V.
Post Edmundi obitum, Dunelmensem ecclesiam
Egilrico regnante, inusitata res ministris altaris procul
dubio iram Dei ostendit imminere, si ad sacrosanctum
mysterium sine castitate proesumant accedere. Quidam
namque presbyter nomine Fleoccher femin_e copulatus
indiguam vitam ducebat. Ad quem multi tam nobiles
quam privati quodam die placitaturi convenerunt, atque
ut Missam ipsis ante placitum celebraret, rogaverunt.
At file, qui ipsa nocte cure uxore dormierat, se facturum
negavit, donec tandem illis semel, bis, terque rogantibus,
divinum timorem vicit humana verecundia. Hora vero,
qua sacrosanctum mysterium erat sumturus, particulam
Dominiei corporis, quve in calicem missa fuerat, ita cure
sanguine in teterrimam speciem commutatam vidit, ut
magis in ca[ice picis colorem quam panis et vini conspi-
ceret. Illico reatum inteUigens pallere et quasi flammis
jamjam tradendus ultricibus, nimium ccepit pavere.
Prmterea multum anxius erat quid de ealice facere de-
beret, utpote exhorrens illud velut suam mortem sumere,
ac nihilominus, quoniam consecratum erat, in terrain
effundere metuens ; tandem magno cure timore ac for-
midine sumsit, sed tant_e fuit amaritudinis, ut nihil
nd2
404 APPENDIX.

amarius e_e potuisset. Cetemm peraeta mima, co_


festim ad episcopum festinavit, cujus pedibus p_
rein ex ordine rotulit, indictamque p_nitent_m comple-
vit, et juxta sui pr_eceptum episcopi caste et religiose
deinceps vixit.
Pontificante post Egelricum Egelwino, Judith filia
comitis Flaudrensium Baldewini, uxor comitis Northan-
imbrorum Tosti, honesta valde et religiosa, qum sanctum
Cuthbertum plurimum diligebat, diversa ecclesire ejus
ornamenta contulerat et adhuc plum, cure multis terra-
nun possessionibus, se daturam promiserat, si in eccle-
siam ejus et ad sepu]cmm ipsins sibi liceret intrare. Sed
cure rein tantam per se tentare non auderet, uuam de
pedissequis suis secret]ori hora prremisit. Jam pedem
illa intra ccemeterinm erat positum, cure subito veluti
ventorum violentia ccepit repelli et viribus deficere, vix-
clue ad hospitinm reversa decidit in lectum, et tandem
dolore isto gravissimo cum vita caruit. Hoc facto comi-
tissa vehementer exterrita contremuit, atque humiliter
satisfaciendo imaginem cmcifixi, imaginem Dei genetri-
cis et imaginem sancti Joannis evangelist_ ipsa et conjux
ejus fleri jusserunt, auroque et argento vestierunt ac per-
plura alia ad decorem ecclesite obtulerunt.
Nee silent]o prmtereundum quanta nostris quoque
temporibus ejusdem beat'_simi patris fulserint miracula.
Regnante nuper piisshno rege Edwardo, miraculum con-
tigit prioribus simile, per quod in unins prmsumtoris per-
emtione multi deinceps correct] sunt a ta]i pr_esumtione.
Dum enim Tostius comes ille cunctis notissimus, in par-
tibus Northanhymbranis comitatum administraret, qui-
dam prav_e actionis vir, nomine Haldanhamal, ab eo com-
prehensus compedibus arctissime constringitur. Multa
iste mala fecerat furt]s, rapinis, homicidiis atque incen-
diis; eomitem smpe offenderah nec unquam prius com-
prehendi potuerat. Cujus parentes et amici compassio-
nis affectu permoti multa pro eo, ne eapite pleeteretur,
eomit] offerebant et plura promittebant. Sed quia quoties
HIST. TRANSLATIONI8 8. CUTHBERTI. 405

tantisque malefactis eum irrritaverat, nihil pro vita ipsius


se respicereunquam velle juravit.Tunc iUeanimo con-
sternatus solum sibicogitabat esseremedium,siquomodo
vinculis expeditus ad beatissimi patris Cuthbertimonas-
teriumconfugeret ; in eadem quippevilla, qua ipsecot-
porerequiescit_ hoc estinDunelmo, tunc et ipsecusto-
diebatur.Adhibitis ergoomnibusingenii acviriumsua-
rum conatibus, seclfrustra_eo quod timor,qui ex prm-
ceptocomitis imminebat,arctissime ut custodiretur, cus-
todesurgebat;ingemuitetjam torquenteconscientia,
plus anim_equam corporisformidanspericulum,I)eo
dilectumconfessoremmagna cordiscontritione rogavit.
Intereadum malorum suorum emendationempromittit,
simodo evaderet_ subitocompede solutusliberumque
abeundilocum patereconspicit. Lmtus ex hoc itaque,
sedquomodo custocles evaderet solicitus,omnem salutis
sum confidentiam beatipatrisCuthberfi commisitpatro-
cinio.Nec mora,custodibus ad aliaoccupatis et nihil
talesuspicantibus, fugm esselocum perspexit, compedes
ociusexcussit, cursurapidissimo monasteriumintravit,
opposifisqueserisjauuasomnes ipsesolus flrmavit. Casu
quippeevenerat, ut postPrimam egressis fratribus ille
veniensnullumintusinveniret.
Re cognita intermilites comitis,
ham et ipseineadem
villatunc erat_continuoquidam,Barwic nomine,qui
omnes in curiapotestate prmibat,usque ad monasterii
januasilluminsequebatur; quascureobseratas, illumque
intus esse advertit_ ingenti mox furore accensus, ' Quid,'
inquit, ' moramur ? quare januas non frangimus ? Neque
enim hujus hominis mortui pax _leo est tenenda, ut
lures et homicidm, huc si confugiant, nobis insultent
quod impune evaserint.' Sed vix verba compleverat, et
subito quasi sagittam desuper venientem caput sibi ad cor
suum transverberasse sibi videri protestebatur. Nec
plura locutus in terrain corruit, gemensclUe , ululans et
stridens dentibus ad hospitium deportatur a suis, nec
unum posteg verbum proloquens, in eisdem tormentis ad
APPENDIX.

diei terfii eandem usque boron supervixit. Eoque ita


defuncto et sepulto, mlis t_ntusque de tumulo ejus f_tor
per annum dimidium exha_vite ut per id loci tmnsi_m
omnes aversarenmr. Hoc itaque exemplo comes il_
cure eeteri_ quibus h_ec longe _teque innotueran_ per-
terrims, illum ulterius capere non prmsumebat, immo
postea non parum honorare incipiebat. Omnes etiam
qui, ut a monasterio ille abstraheretur, vel sahem con-
sensisse se meminerunt, similem metuentes ultionem,
auri argenti et gemmarum non moclicam quantitatem
super beatissimi confessoris sepulcrum contulerunt, mul-
tis cure lacrimis veniam implorante_ nihilque tale ulte-
rius se prmsumturos jurantes. Ex quorum mox oblatione
mirifici operis crux incomparandi pretii textus Evangeli-
orum auro gemmisque perornantur; qum in eodem mo-
nasterio ad hujus facti monumentum usque in prmsens
servantur. Hmc sic gesta fuisse ut scribimus, a fratrum
qui videre, et ipsius ore, qui sic evaserat_ non semel au-
divimus.
Fuit et alius quidam pravm actionis vir, nomine Osul-
fus, qui die quadam in campo expergefactus a somno,
serpentem sibi colinm stringere sentiebat, quem mox
comprehensum ad terrain elidit ; sed iterum atque iterum
serpens eollum ejus complectitur, ipso identidem projiei-
ente nihilque proficiente ; atque ira miser ille serpentem
sire in aquam sive in ignem jacere, immo et ferro in
particulas disseeare potuit, sed qualiter confestim rediret
scire non valuit. Et imprimis quidem parvus erat, sed
paulatim in majus excreverat, nec tamen uUa interim
veneni infusione ipsum lmdebat. Quoties vero ecclesiam
intmvit, quam sanctissimi Cuthberti corporis prmsentia
illustrat, mox sub ipso ingressu serpens eum dimittebat,
nec quamdiu in ecclesia morabatur ad eum accedere
audebat. Cure vero exiret protinus collo ejus serpens
aderat, atque ita per multum tempus tale sustinuit in-
commodum, donec tandem salubri consilio usus, tribus
continuis diebus et noctibus in ecclesia orans perstitit,
HIST. TRA_ISLATIONIS _ CUTHBERTI. 407-

sicque Postmodum a serpentis complexu liberams


est.
Eodem tempere, quidam ad sollenne sanctissimi con-
fessoris festum cure domino suo venerat, qui cure super
sepulcrum ex advenientium oblationibus denariorum
multitudinem conspiceret, furtum auimo concepit. Ac-
cessit itaque et astantes fallendo, dum quasi sepulcrum
oseularetur, ad quatuor vel quinque nummos suo ore
attraxit. Nec mora ; os illius intus ccepit ardere, adeo
ut ferrum ex igne candens, sicut Pestea fatebatur, in ore
suo gestare videretur. Expuere nummos voleba% sed
nec aperire os Poterat. Cure ita intolerabili eruciatu
torqueretur, huc atque illuc per eeclesiam discurrebat,
atque omnes, dum insanire putabatur, in pavorem con-
vertebat. Tandem de medio populi prorumpens de ec-
clesia, de loeo ad loeum incessanter ferebatur, et eum
ore non posset, horrendis motibus et nutibus graviter se
erueiari ostendebat. Ad ultimum reversus in se, ad se-
pulerum coneite revertit, prostrato eorpore veniam a
sancto qumsivit, et res quascumque habuit obtulit. Cum-
que jam suam super sepulerum oblationem penens illud
oseularetur, nummi de ore ejus super sepulcrum eecide-
runt. Ira liberatus, statim conseenso equo abire festio
navit' nec unquam postea Dunelmum rediit ; nam cum
ei s_epius a domino suo multa fuissent oblata, ut secum
illo veniret' non solum venire renuit' seal nec tam
prope, ut eeclesiam videre posset, accedere unquam
ausus est.

Anno ab inearnatione Domini millesimo sexagesimo


nono, ex quo corpus beati Cut_berti Dunelmum ab A1-
duno est perlatum, septuagesimo quarto, tertio regni sui,
Willelmus rex Ang|orum, quemdam Rodbertum nomine
Cumin, populis Northanumbrorum eomitem pr_efeeit.
Qui cure septingentis hominibus Dunelmum veniens et
ubique per domos hostiliter agens, oecisus est ibi cure
suls omnibus prater unum, qui vulnemtns evasit, quinto
calendas Februarii. Uncle rex offensus, dueem quem-
40_ APPENDIX,

dam, qui ejus mortem u]cisceretur, cure exercitu direxit.


Cam autem ad Alvertonam venissent, et jam mane fac_
I)unelmum essent profecturi, mnta nebuiarum densitas
orta est_ ut vix sese alterutrum videre, viam vero invenire
hullo modo valerent. Stupentibus iUis et conferentibus
invicem quidnam facerent, adfuit qui c_ceret homines
iUos quemdam in sua urbe sanctum habere, qui eis in
adversis semper protector adesset, eosque a nemine un-
quam impune lsedi permitteret. Quibus auditis, ad pro.
pria reversi sunt.
Rege autem Willelmo eodem anno Eboraeum veniente
eum exereitu et omnia cireumeirea vastante, episeopus
Egelwinus et majores natu, habito invieem eonsilio, in-
corruptum sancti patris corpus, septuagesimo quinto
anno, ex quo ab Halduine in Dunelmum est periatum,
tollentes, ad Lindisfarnensem eeelesiam fugere ecepemnt.
Et prima quidem nocte in ecclesia beati Pauli in Gir-
rum, seeunda in Beelinthum, tertia in Tughaia mamit,
quarta die ad ipsius insulse adimm, eomitante omni
populo ejus, pervenit. Fed quoniam circa vesperam ve-
nerant, qua videlicet hora, seeundum tempus mum, eir-
eumquaque plenum mare erat, episcopo et majoribus
quibusque eongemiseenfibus, ne frigore hiemis, qum
solito asperior ingruerat, parvuli omnes noete ilia peri-
elitarentur, erat enim paulo ante Natale Domini, eece,
subito mare sieeum eis aditum, illo tantum loco reee-
dens, permisit, eum eircumquaque plenissimum fluetua-
ret. Mox ingressi omnes Deo et beatissimo confessori
laudes deeantantes, siecis pedibus cum sacro sui patroni
eorpere insula_ littus attingebant. Quo etiam in facto
valde hoe fuit mirabile quod fluetus marini pra_-_dentes
eontinuo sequerentur, ira ut nee paulatim euntibus pra_
eurrerent_ nee coucite peragentibus diutim remanerent;
sieur attestati sunt qui tunc feretrum ibi portabant. _n-
stante autem Quadragesima, reddita tranquillitate, sacrum
corpus Dunelm_m repertarunt, et reconciliata solenniter
ecclesia, octavo kalendas Aprilis suo loco reposuerunt.
HIST. TKANSL&TIONIS S. CUTHBERTI. 409

CAPUT VI.

In fuga memorat_ quidam ultra amnem Tynam prm-


potens, Gillo-Michael, id est, Puer Michaelis, per con-
trarinm appellatus_ cum rectins Puer Diaboli nuneupa-
retur, multas fugientibus injurias irrogavit, iter i]lorum
impediens, ipsos a_igens, prvedas ex eis agens, et quod-
cumque poterat mali facieus; sed non impune. Locato
enim in iusula sancto corpore, quidam ex clero provecta_
_etatis ab episcopo domum remittebatur, exploraturus
quomodo circa Dunelmum et ecclesiam illam sese res
haberet. Jam aliquantuinm vim peregerat cure, incum-
bente nocte, paullulum in medio campe requiescens, ob-
dormivit, et manifestam de prsefati viri interitu visionem
vidit, quam sicut ex illins verbis frequenter audierunt
plurimi, hic ex ordine scribendam judicavi.
' Ductus,' inquit, ' Dunelmum, ut mild videbatur, in
ecclesia abstabam, ubi duos summm auctoritatis viros
ante altare, versis ad orientem vultibus, assistere vidi.
Alter _tatis medi_ vir, episcopalibus vestimentis sollen-
niter indutus, habitu venerande et vultu horribi]J,magna_
reverentim pontificem se monstrabat. Alter a dextris
ejus assistens, rubicundi coloris pallio clrcumamictus,
facie paullulum producta, barba admodum tenui, statura
precera, pulcerrimi juvenis formam gerebat. Post alio
quod intervallum temporis reflectentes ad altare oculos
per ecclesiam vertunt ; cujus desertionem quasi graviter
ferens ep'_copus ait, ' V_e tibi Cospatrice, we tibi Cospa-
trice! qui meam suis rebus eccles'mm evacuasfi et in
desertam convertisfi.' Hic enim Cospatricius hoc max-
ime consilinm dederat, ut fugientes ecclesiam relinque-
rent, ipseque maximam ornamentorum ejus partem se-
cure adduxerat. Interea dam cuperem ad illos accedere,
nec auderem, juvenis ille digito innuens, moderata voce
me nomine meo advocavit, et an nossem qum esset iIla
pontificalis persona interrogavit. Cui cure nescire me
respenderem, ' Ist_' ait, ' est tuus dominus, sanctus vide-
410 APPENDIX.

licet anfistes Cuthbertus.' Confestim ad ejus pedes pro-


cidi, obsecrans ut sum ecclesi_e et suorum miseriis subve-
niret. Aliquanto post, inelinatis reverenter ad altare
capitibus, lento inde maturoque gressu simlfl proeede-
bant, atque ubi ad ostium pervenemnt, juvenis ille prior
egressus paullulum proeessit, sed episeopus in ipso ostio
substitit_ Qui respiciens, meque, qui a longe sequebar,
advoeans, 'Dic,' inquit, ' Ernaue, nosti quis sit iste juve-
nis ?' Cui ego, ' Domine,' inquam, ' non novi.' Et ille
' Hie est,' ait_ ' sanctus Oswaldus.' Inde simul australem
plagam urbis paullo longius progredientes subsistunt;
quo et ego vocatus ab episeopo, veni ; jussusque deorsum
adspicere, vallem infinitae profunditatis animabus homi-
num plenam vidi; ubi et memoratus Gillo-Miehael
pcenis atrocioribus cruciabatur. In locis enim teterrimis
prostratus jacebat_ et feenaria falce prveacuta ultra citra-
clue transfossus intollerabiles patiebatur cmciatus. Cla-
mabat miser, diros ululatos et flebiles votes sine inter-
missione miserabiliter emittens, nullaque erat misero
intercapedo temporis, qua vel ad horam respirare posset;
similesque cruciatus ceteri omnes patiebant_ar. Inquisi-
ms a sancta) Cuthberto num aliquem ibi agnoscerem,
respondi, me Gillonem agnoscere. Ille autem, ' Vere,'
ait, ' hoc ipse est, mortuus namque his miseriis et dolori-
bus est deputatus.' At ego, ' Domine,' inquam, ' mor-
tuus non est, sero namque in domo sua sanus et incolu-
mis est epulatus, grandeque convivium nune iUis et illis
loeis eum exspectat.' At file, ' Ego,' inquit, 'dico quia
mortuus est; ipse enim et alii, quos cure eo vidisti,
quoniam pacem meam fregerunt et mihi in meis injuriam
fecerunt, hme tormenta sustinent.'
' His dictis evigilavi, statimque socios hortatus sum ut
mecum festinarent; mirantibus illis tam subitam festina-
tionem, pra_fati hominis mortem ex ordine visionis indi-
cavi. Quod illi eredere nolentes, me etiam, quia cre-
didi, deriserunt. Peracto autem totius noctis itinere,
mane facto parumper de via ad proximam ecclesiam
HISTo TRANSLAT|ONIS 8. CUTHB]E]RTI. 411

divertimus Missam audituri. Interrogatus quid novi


adferrem, prmdicti hominis mortem nunciavi. IUi, quia
pridie sanum noverant, cUcebant fatsum esse; donec ex
illius familia quidam advenientes dominum suum nocte
ipsa mortuum nunciarunt. Ego autem cUligenter coram
omnibus horam mortis inquirens, ilia ipsa mortuum fuisse
agnovi, qua horrendis cruciatibus traclitum, sancto Cuth-
berto ostendente_ eonspexi. Cujus tormenta intolerabilia
comiti Cospatricio, sed et ea, quve audieram de illo, dum
referrem, intremuit; moxque nudis pedibus ad insuiam,
ubi sanctum corpus fuerat, incedeus, veniam precibus et
muneribus petivit. Verumtamen postea nunquam ei
fuit, qui prius, status honoris, sed expulsus de comitatu
multas, quamdiu vixit, adversarum rerum importunitates
et afflictiones pertulit.'
Reportato in Dunelmum, sicut jam dlxlmus, beatissimi
patris corpore, Egelwinus, quintodecimo sui episcopatus
anno, partem thesaurorum ecclesim asportans Angliam
relicturus harem eonscendit. Sed vento repulsus in
Scotiam, et post ab hominibus regis captus apud Elig,
ad Abendunam perducitur, ibique ex regis prmcepto
diligenti custodia tenetur. Aclmonitus frequenter red-
dere qum de ecclesia tulerat, nihil se inde accepisse cum
juramento affirmabat. Sed cure quadam die manduca-
turus manus Iavaret, ex iUius brachio armilla usque ad
manure, cunctls intuentibus, delapsa, manifesto perjurio
notavit episcopum. Quamobrem, jubente rege, in car-
cetera detruditur, ubi dum ex nimia anxietate cordis
/ comedere nollet, fame ac dolore moritur.
Tempore Walcheri episcopi, primi ex ordine clericali
Dunelmensis ecclesim episcopi, excepto quodam simoni-
aco, post aliquot menses mortuo, rex prmdictus Willel-
mus de Scotia, quo cure exercitu ierat, rediens, Dunel-
mum intravit, et di]igenter interrogans an corpus beati
Cuthberti ibidem requiesceret, cunctis vociferantibus et
jurantibus illud ibi haberi, credere noluit. Decrevit
ergo rein visu explorare, babens secum episcopos et ab-
412 _E_DIX.

bates qul, eo jubente, id deberent perficere; jam enim


disposuerat ut, si sanctum ibi corpus inventum non esset,
nobiliores et natu majores universos obtruncari pr_eei-
peret. Omnibus itaque paventibus et Dei misericordiam
per sancti Cuthberti merita implorantibus, in ipsa Om-
nium Sanctorum festlvitate prsedicto episcopo Missam
celebrante, rex quod animo conceperat jam perticere
volens, repente vlmio calore ccepit a_st_]_.areet mstuaudo
fatigari, ut vix tautum ¢vlorem tolerare posset. Festiniua
ergo exit de ecclesia, relictoque ingenti copia pamto con-
vivic_ equum ascendit, et quousque ad Tnsam veniret
_cursum agere non cessavit. Quo indicio magnum Dei
confessorem Cuthbertum ibi requiescere fatebatur.
Post tempus aliquod quemdam, vocabulo Ranulfum,
illo miserat, qui ipsius sancti populum regi tributum sol-
vere compelleret, quod ilti graviter ferentes, consuetum
in adversis sancti Cuthberti auxilium implorabaut. Noete
igitur finita, post quam tributum erat imposituras, beatus
Cuthbertus ei per somnium assistens, baculo pastorali,
quem manu gestabat, ilium impulit, et pontificali aucto-
ritate ac minaci vu]tu increpavit eum, dicens quod non
impune hoc prmsumsisseh et nisi recederet pejora esset
passuru_ Itaque de somuo evigilans, tanta detinebatur
infirmitate ut nullo modo posset de lecto s-urgere. Mox
coram omnibus, qua_ viderat et audierat, narravit, et ut
pro se apud sanctum confessorem intercederent, rogavit;
mittensque ad sepulcmm ejus pallium se iUi fidelem ac
devotum servum fore promisit, si culpam et culpm lXV-
ham dimittere dignaretur. Verum invalescente infirmi-
tote, per'diversa episcopatus loea in feretro secircumferri
fecit;reatumquesuum etvindictamomnib_ ostendit.
Et quamdiu in loeis ad episeopatum pertinentibus mora-
batur, jugi mgrimdine laborabat; eum veto va relin-
quens, ad propfia remeare e_plsset, eonfestim ab infir-
mitate convaluit.
Post dete_abilem omnibusque notissimam Walcheri
Dunelmensis episcopi occisionem, cum_ rex gloriosus
HIST. TRANSLATIONI$ $. CUTHBERTI. 413

idem Willelmus ad vindicandam tanti seeleris immaz_-


tatem exercitum direxisset, omnes mox iUi lmmmmntores
et homicid_ silvis se ac montibus abdidemnt. Vulgus
omne in sua confidens innocentis, (sicttt scripture est,
Justus ut leo confidit,) solitum sibi cunctisque probaO_m
angustiis beatissimi confessoris petiit patrocinium; et
eonsuete more res suas in ipsius comportavit mommte-
rium. Interea quidam ex his qui erant in castello, genere
quidem Francigena, cure tot inibi arcas, hullo oasto-
diente, conspiceret, (custodes enim in interioribus mo-
nasterii, qure si erant ministerii, non ista curabant, nec
etiam quamvis alibi rapientes aliqui regionis illlus indi-
genre templa Dei temerare prmsumunt,)spiritu deeep-
tork actus, aptum furandi locum se reperisse arbitratus
est. Igitur notata nocte quadam, qua hoc opportune
ageret, a c_bus monasterii, ut secundum morem
patri_ inihi vigJlandi licentia sibi concederetur, eo qnod
ira Deo vovisset, rogavit, llli nihil suspicantes mall,
quod omnibus devotis concedltur, itlius quoque, quam
simulabat, devotioni annuunt. Ille, accepta licentia, cure
custodes dormire perspiceret, male devotus furtum opere
adimplevit. Paucis inde revolutis diebus, cam nec furti
suspieio ulla haberetur, quia, ut rliYimus, furtum in ec-
clesia facere nuUus ibi prmsumit, gravissima ac repentina
*vgfitudine ille corripitur, et tanquam igne ferventissimo
decoquitur. Cujus ardoris magnitudine in insaniam
versus lecto exsilit, et ut in sela emt camisia, cursu
rapidissimo in campum adit, suum qui illic pascebat
equum ascendit, et in monasterium ante ipsum Cru-
citixum cure impetu magno venit, ululans horribili-
terque proclamans, ' Miserere et parce mild, sancte
Cuthberte; sed quonimn non vis scio quia h_c et
h_c (nominavit enim ea qum tuIerat) in monasterio
fu.,ari prmsumsi.' Talia in monasterio huc et illuc dis-
currens atque insaniens, dum sine intermissione vocife-
raretur, invitus inde ad hospitium adducitur, lorisque
fortibus constringitur, quoniam, quidquid ore vel manibus
414 APPENDIX.

adprehendere poterat, velut canis dilacerabat_ Cumque


tres sire quatuor noctes in tall tormento agens in horas
magis magisque insaniret, tandem, qualiter nescio, a vin-
culls elapsus in monasterium furiis agitatus prorupit.
Corruit quoque mox coram dilecti Deo confessoris tumba,
et dum chorus ' Te Deum laudamus' (ham nocturnm
interim laudes agebantur,) personaret, ille ululando et
horribiliter clamando qu_e supra posuimus frequenter
iteravit, his cluoque alia qua_lam superadjicieus. Nam
cam clamaret, ' Miserere mei, sancte Cuthberte !' ad-
jecit_ ' sed qua, non vis scio, postquam me tuo baculo
tam graTriter impulisti. Fatebatur enim sanctissimum
confessorem nocmrna visione ad se venisse, magnaque
indignatione tres sibi inflixisse ictus graves, quorum do-
lore cor suum jam penetrante ad mortem torclueretur.
Hvec atclue hujusmodi plura dum vesanis motibus atque
clamoribus frequentaret_ in eodem loco mox toto cot-
pore contrahitur, miseraque illius anima mternaliter
arsura inde abstrahitur.
Ubi autem prius jacuerat miracula coruscare et infirmi
sanitatem ccepemnt recuporare. Transacto namque
tempore non parvo, femina qua_tam de natione Scotorum,
toto corpore ab infantia debilis, Dunelm_m fuerat per-
ducta, cujus miserim nemo tam inhumanus qui non
posset condolere. Pedes namque et crura post tergum
retorta post se trahebat, atque ira manibus reptando de
loco ad locum re miseranda ferebat. Contigit autem ut
ad prmfatum locum, ubi sanctum corpus paucis diebus
requieverat, miserabilis illa se trahendo perveniret. Ubi
se in suum ofllcium, retorquentibus nervis, subito illa
exsilire ccepit, et rursus ad terrain cadere et clamore
universos perturbare. Quve post pauUulum erecta pedi-
bus suis sacrissima constitit, et Salvateri suo Christo per
intercessionem sancti Cuthberti gratiarum actiones re-
tulit. Hoc audito, civitas tota festinat ad ecelesiam,
signa pulsantur, clerus ' Te Deum laudamus' personat,
populus suis vocibus in Dei laudem concrepat, Cuthber-
HIST. TRA/_LATIONIS S. CUTHBERTI. 415

turn veto magnum et Deo dilectum prmdicat. Ilia vero_


qum sahara fuera_, per multas regiones ac nationes dis-
eurrit, et iter omne pedes ineedendo peregit. Nam et
Romam gratia orationis adiit, et inde revert_ns in Hiber-
niam profecta est, omnibus per faetum in se miraculum
Dei gloriam et ejus dileeti eonfessoris ubique prmdieans
_netitatis exeellentiam. Hoe sane ira faetum quemad-
modum descripsimus, a quibusdam pr_byteri_ qui vide-
rant religiosis et Berateprovectis et omnino simp]icibus,
frequenter audivimus.
416 &PPENDIX_

III. HISTORIA ABBATUM GIRVENSIUM,


AUCTORE ANONYMO.

lr_ _-t/_dmi Ceo/fr/d/abbat/s, sub quoB. Beda_


pereep/t ,a,u_ rd/_, et pot euj_ oh/ram pro
v._u_e palmam _te.wv f_.

RtECEPIT apostolus Pau-


lus, scribens ad Hebrmos,
i ' Mementote pr_positorum
vestrorum, qui locuti sunt
vobis verbum Dei, quorum
intuentes exitum conversa.
tionis imitamini fidem; unde
liquido pater quia optime
agitis, carissimi, jubendo de
memorm reverendissimi patris et pr_positi nostri Ceol.
fridi, qui locutus est nobis verbum Dei, tier[ sermonem.
Erat enim revere talis cujus Deo devotm conversationis
non solum exitus, sed et introitus et processtk% sit jure
sequendus, cujus fidei non fictm sit imitanda constantia.
Nobilibus quippe ac religiosis editus parentibus et ipse
a primis pueriti_ annis virtutum studio deditus, ubi
octavum ferme et decimum agebat annum _etatis, de-
posito habitu seculari monachus fieri maluit, intravitque
monasterium quod, positum in loco, qui dicitur In
C_etlingum, religiosus ac Deo amabilis frater ejus Cyne-
fridus rexerat, sed non multum ante Tunberto cognato
ipsorum regendum commiserat, qui postea Hagulstaden-
sis ecclesim antistes ordinatus est. Ipse discendarum
studio Scripmrarum Hibemiam secedens simul et desi-
derio liberius Domino in lacrimis precibusque serviendi.
Devote igitur susceptus a prmfatocognatosuoCeolfri-
dus devotius estipseconversatus; lectioni,operationi, et
HIST. ABB. GIRVENSIUM_ AUCT. ANON. 417

disciplin_e regulari per omnia studens. Nec multo post


idem Cynefridus, pestilentia longe lateque grassante, cure
aliis quoque Anglorum nobilibus, qui gratia legendi
Scripturas illo prvecesserant, a morte transitoria perpe-
tuam migravit ad vitam, et Tumbertus una cure Ceol-
frido et non paucis e fmtribus ejus monasterii invitatus
a Wilfrido episcopo ad monasterium Ripense secessi%
ubi Ceoffridus juxta morem regulari subditus conversa-
tioni, tempore procedente, a prvefato episcopo ad presby-
teratum electus atque ordinatus est_ annorum circiter
viginti et septem. Qui mox ordinatus ob studium dis-
eendi maxime vitae monasterialis et gradus, quem subi-
erat, instituta, Cantiam petiit.
Pervenit et act Anglos Orientales, ut videret instituta
Botulil abbatis, quem singularis vitae et doctrin_e vimm,
gratiaque Spiritus plenum, lama circumquaque vulgave-
rat; instructusque abundanter quantum brevi potuit
domum rediit, adeo ut nemo per id temporis vel in eccle-
siastica, vel in monasteriali regula, doctior illo posset in-
veniri ; nee tamen vel gradus, vel eruditionis, vel etiam
nobilitatis sum intuitu, ut quidam, ab humilitatis statu
voluit revocari, qui in omnibus regulari se satagebat
mancipare custodiee. Siquidem tempore non pauco piso
toris ofllcium tenens, inter cribmndum clibanumque ac-
cendendum mundandumque, et panes in eo coquendos,
presbyteratus ceremonias sedulus discere simul et exer-
cere non omisit; quo tempore etiam regularis observan-
tim magisterio fratribus prseosse jussus est, quo pro insita
sibi eruditione simul et zeli fervore divini et inscios in-
stituere et contumaces redarguere, deberet.
Ut vero tempus aderat quo eum ccelestis Arbiter emi-
nentius rectorem facere deereverat animarum fidelium,
beat_e memoriee pastor et abba noster Benedictus cog-
nita eruditionis, religionis et industrbe ejus gratia, cure
monasterium hoc, in quo nos superna pietas eongregavit,
iustituere disposuisset, hunc sibi a memorato ejus epis-
copo adjutorem et cooperatorem monastic_e institutionis
Ee
418 APPENDIX.

dari obtinuit ; non quia tant_ peritim vir ejus magisterio,


quo ipse imbueretur, opus habuerit, cure multoties_ mare
transito, Gallise et Italise, sed et Insularum, partibus
lustratis, antiquorum statuta monasteriorum jam notis-
sima haberet.
Denique, referre erat solitus quia regulam, quam de-
cebet_ in antiquissimis decem et septem monasteriis didi-
cerat, et qureque ubicumque optima vidisset, l_ec, quasi
in sacculo sui pectoris recondita_ Britanniamque periata_
nobis sequenda tradiderit. Seal sicut Barnabas apos-
tolus, cum esset vir bonus, plenusque Spiritu Sancto ac
fide, docturus Antiochi_e, primo venit Tarsum, ubi scle-
bat esse Saulum, quem inter rudimenta suscept_ fidei
magna jam dedisse meminerat indicia virtutis Eetc.], vel
sicut Moyses [etc.], sic nimirum, sic memoratus abbas
Benedictus, cum esset in omnibus monasterii disciplL.fis
instructissimus, in construendo suo monasterio Ceolfridi
qu_esivit auxilium, quiet regularis observantiam vitse
pari doctrin_e studio firmaret, et altaris officium sacerdo-
tii gradu suppleret.
Cceperunt autem mdificare monasterium juxta Wiri
fluminis Eostium], anno Dominicse incarnationis sexcen-
tesimo septuagesimo quarto, indictione secunda, anno
autem quarto imperil Egfridi, accepta ab eo terra_ primo
famitiarum quinquaglnta, postea namque vel ipsius vel
aliorum regum nobiliumque donatione in magis auctum
est. Secundo fundati monasterii anno, Benedictus mare
transiens architectos a Torthelmo abbate, dudum sibi in
amicitiis juncto, quorum magisterio et opere basi|icam
de lapide faceret, petiit, acceptosque de Crallia Brittan-
niam perdaxit.
Ccepit interea tredere Ceotfridum prioratus, magisque
deleetare libertas monachicte quietis quam atieni cu_
regiminis. Namet invidias qnorundam nobitlum, qui
regularem ejus disciplinam ferre nequibant, insecutione_-
que patiebatur acerrimas, reversusque ad monasterium
suum soiito prijcve conversationis festinavit se subjicere
reST. XBB. otnvl_stuM, AUCT.h_rON. 419

_mulatul ; sed sequente Benedicto ac reditum ejus pos-


tulante, tandem rictus charitatis precibus, redilt, et qua_
c_perat cure eo monasterii constituendi atque ordinandi
est jura sedulus exsequitur.
Facta autem citissime basilica operis eximii, atque in
honorem beati Petri apostoli dedicata, reverentissimus
abbas Benedictus Romam ire disposuit, ut librorum co-
piam sanctorum, reliquiarum beatorum martyrum me-
moriam dulcem, historiarum canoniearum, picturam me-
rito venerandam, sed et alia qum consuerat peregrini
orbis dona, patriam referrer; maxime magistros, qui
juxta ritum Roman_ iustitutionis ordinem cantandi et
ministrandi in ea, quam nuper fundaverat ecclesia, do-
cerent.
Comitatus est Ceolfridus euntem, _cupieus sui gradus
ofllcium plenius Romm, quam in Britannia poterat, edis-
cere; re]ictus veto est ad tuitionem monastefii, donec
redirent, Easterwini presbyter et cognatus abbatis Bene-
dicti. Cooperante autem Domino, propositum sequitur
effectus, et ibi multa discunt ecclesim stat_Jta, et beatm
memori_ Johannem archicantorem Romanm ecclesim,
abbatem monasterii beati Martini, secure Britanniam
ducunt, qul nos abundanter ordinem cantandi per ordi-
nero et viva voce simul et litteris edocuit.
Post oc_o autem annos quam praffamm monasterium
statuere cceperant, placult F__-ido regi, pro redemtione
animm su_, etiam aliam quadraginta familiarum termm
reverentissimo abbati Benedieto donate, in qua ecclesia
et monasterium beato Paulo fieret; non quidem a prioris
monasterii soeietate sejunetum, sed eidem in omnibus
unanima fraternitate eonnexum. Quod opus sibi injune-
tam Ceolfridus strenuosissime perfecit, namque acceptis
secum duo et viginti fratribus, (decem quidem attonsis,
duodecim veto tousur_e adhuc gratiam exspectantibus,)
veuit ad locum primis autumni abscessum; constmctis
omnibus, quse maxime necessitas monasterii poscebat,
domibu_ ipsam regularis custodi_ disciplinam : eundem
Ee2
4_0 APPENDIX°

cantandi legendique ritum omnem canonicum, quem in


priori monasterio servabant, ibi quoque eelebrandum
suscepit; dum nequaquam omnes, qui eum eo venerant,
psalmos cantare, quanto minus legere in ecclesia, vel
antiphonas sive responsoria dicere, nossent. Sed juvit
eos amor religionis, et studiosi reetoris exemplum atque
instanfia sollers, qui donee altum monasterialis observan-
tim radieem fieret, s_pius boris omnibus canonicis eum
fratribus ecclesiam frequentare, refici et quiescere sole-
bat: quatenns si qua corrigenda, si qua novitios essent
docenda, pr_esens ipse perfieeret.
Terfio autem ex quo monasterium fundavit anno,
coepit _dificare ecclesiam beati Pauli apostoli nomine
consecrandam, ubi Egfridus ipse locum altaris designa-
verat; quod in tantum crevit opus in dies, ut cum pauci
essent operarii, secundo ex quo inehoatum est anno, ad
dedicationem usque perveniret. Eo autem tempore quo
reverentissimus abbas Benedietus iHue miserat abbatem
Ceolfridum, constituit et Easterwinum, quem pr_efatus
sum, presbyterum cognatumque suum, prioris monasterii
rectorem, non quia unum idemque monasterium duos
habere vel possit vel debeat abbates, sed quia ipse pro
insita sibi sapientia et maturitate eonsiliorum sa_pius ad
regem solebat evocari. Nee vaeabat eum semper guber-
nandis disponendisque monasterii curls implieare qua_-
sivit sibi soeium, quo auxiliante, debitum pondus regi-
minis levius securiusque portaret. Insuper et Roman
ire fesfinabat, quatenus ea, quse neeesse essent mo-
nasteriis, qu_e condiderat, de peregri patriam bona
re ferret.
Qui, dum transmarinis moraretur in locis, eece, subita
pestilentise procella Britanniam eorripiens lata nece vas-
tavit, in qua plurimi de utroque ejus monasterio, et ipse
venerabilis ac Deo dilectus abbas Easterwini raptus est
ad Dominum, quarto ex quo abbas esse cceperat anno.
Pro quo fratres, una eum eonsilio Ceolfridi abbatis, Sig-
fridum diaconum ejusdem monasterii, miroe sanetitafis
HIST. ABB. GIRVF_NSIUM_ AUCT. ANON. 43]

virum et Scripturarum smdiis abundanter instructum ac


singulariter intentum, constituere abbatem.
Porro in monasterio, cui Ceolfridus prmerat, omnes
qui legere, vel pr_edicare, vel antiphonas ac responsoria
dicere possunt ablati sunt, excel)to ipso abbate et uno
puerulo, qui ab ipso nutritus et eruditus, nunc usque in
eodem monasterio presbyterii gradum tenens, jure actus
ejus laudabiles cunctis scire volentibus et scripto com-
mendat et fatu. Qui, videlicet, abbas preefatm gratia
plagse multum tristis, pr_ecepit ut, intermisso ritu priori,
psalmodiam totam, pr_eter Vesperam et Matutinas, sine
antiphonis transigerent; quod cure unius hebdomadis
spatio inter multas ejus lacrimas et cluerimonias esset
actitatum, diutius hoc fieri non ferens rursus statuit ut
antiphonatm psalmodi_e, juxta morem, instauraretur,
cunctisque adnitentibus, per se et quem prmdixi puerum,
qu_e statuerat_ non parvo cure labore complebat, donec
socios operis divini sufficientes vel nutriret ipse vel
aliunde colligeret.
At ubi Benedictus a Roma patriam peregrina merce,
ut semper, onustus advenit, mcestus quidem est de clade
qu_e acciderat, sed gavisus satis quia Sigfridus, Deo
amabilis vir, pro Easterwini abbas esset electus; pr_ece-
pitclue ut susceptam monasterii curare strenue gereret,
ipso quoque in doctrina et orationibus juvante. Verum
non multo post uterque incidit in inilrmitatem, et cres-
cente per tempus molestia, in lecCum ambo sternuntur,
ita ut ne ad sedendum quidem exsurgere possent.
Unde inito cure fratribus consilio, Benedictus vocavit
Ceolfridum, eumque utriusque monasterii abbatem con-
stituit, praecipiens ut unum per omnia esset monasterium,
tametsi duobus in locis pesitum, uno semper abbati
gubernandum, eodem privilegii munimine tutatum ; et
sieut ejusdem privilegii, quod ab Agathone papa sus-
ceperat, scripta continent, simul et regula sancti patris
Benedicti, nunquam abbas eidem monasterio juxta suc-
eessionem generis_ sed juxta vitae modum et doctrin_e
4_ APP_ND|X.

qu_ _du_, _cundum qu_i il_e in l_fi


Ceolfrldum ststuerat_ qui magis sibi spirituali quam car-
nali erat eognafione connexus, cure haberet fratrem
_rnis quidem sibi conssng_aini_ate proximum, sed inopia
cordis a se longissime distantem.
Constitutus est autem ibi abbas Ceolfridus tertio anno
regis Alfrldi, indictione prima, quarto iduum Maiarum
die [13 Mai.], qui emt annus octavus ex quo monM-.
terium beati Pauli fundaverat. Et eodem anno venerabi-
lis abbas et diaconus Sigfridus, longa excoctus _-rritudine,
migravit ad regna ceelestia, undecimo kalendas Septem-
bris [_'2 Aug.], tertio quam abbas esse ceeperat anno.
Porro, anni sequentis exordiis, id est, secundo idus
Januarii EI_ Jan.], Deo dilectus abba Benedictus et ipse
post long_ caminum infirmitatis, in qua Deo semper
agere gratias solebat, requiem lucemque vitae ceelestis
adiit, annis in regimine monasteriali sedecim exactis.
Octo quippe annos ipse beati Petri apostoli monaste-
rium regebat, et allos totidem etiam beati Pauli monas-
terio per Ceolfridum curare impendebat ; quorum primis
quatuor annis monasterium beati Petri (sicut superius
expositum est) Easterwini adjutore, gubernabat ; sequen-
tibus tribus Sigfridum, ultimo Ceolfridum, habebat
regendi consortem. Seputtus est autem Benedictus in
porticu beati Petri, ad orientem altaris, ubi postmodum
etiam reverentissimorum abbatum Easterwini et Sigfridi
sunt ossa translata.
Quo ad vitam translato de mort_ Ceolfridus utriusque
monasterii, vel potius unius monasterii duobus in locis
siti, curam suscepit, et per annos viginti septem vigilanti
solertia servabat. Erat enim vir acer ingenio, strenuus
actu, fervens zelo justitim, flagrans amore simul et
timore divino, severus in eorripiendis peccantibus, miffs
in refovendis peenitentibus, studiosus in servandis docen-
di_ue regularis vitee statutis, benignus in pauperibus
recreandis atque eleemo_Tna danda, largus etiam in
pecunia vel ea qu_e petebantur donanda, vel ea quee ipsi
H1ST. ABB. OIRVENSIUM_ AUCT. ANON, 4_

donabantur remuneranda_ orationum et tmalmod_ reli-


giosa frequentia curare gerens.
Itaque monasteria, quibus proeerat, et extrinsecis
abtmdanter opibus et non minus locupletavit internis, et
utab improbomm irruptione securiom redderet, missis
Romam legatariis, epistolam privilegii a beat_ memorim
papa Sergio petiit, et accepit, instar illius, quam ab
Agathone decessor ejus Benedictus acceperat. Namet
vasis, qum ad ecclesise vel altaris ofllcium pertinent.
copiosissime ditavit ; et bibliothecam, quam de Roma vel
ipse vel Benedictus attulerat, nobiliter ampliavit, ita ut
inter alia tres Pandectes faceret describi, quorum duo
per totidem sua monasteria posuit in ecclesiis, ut cunctis
qui aliquod capitulum de utrolibet Testamento legere
voluissent, in promtu esset invenire quod cuperent;
tertium autem Romam profeeturus donum beato Petro
apostolorum principi offerre decrevit.
Namque ubi longo jam senio defessus vidit se ultra
non posse exemplum pristini vigoris suis prvemonstrare
discipulis, invenit utile consilium ut, relicto juvenioribus
regimine monasteriali, ipse apostolorum limina peregri-
natures adiret; ibique terrenis absolutus curls inter
libera orationum stadia diem speetaret ultimum, imitatus
exemplum fratris sui Cynefridi, qui, sieut supra com-
memoravlmus, studio vitro contemplativm monasterii
curam reliquit, et patriam propter Dominum. spontaneo
mutavit exsilio.
Paravit igitur navem, recensuit legatorios quos Romam
destinaret, ordinavit et munera qu_e beato Petro essent
referenda, suttlcienter ea qu_ tanto itineri essent neces-
saria procuravit. Sed quod ipse cure his esset iturus
comulte ad tempus eelavit, ne, videlicet, si palam vulga-
retur quod preposuereX, vel prohiberetur, vel retardaretur
ab amieis, vel eerte a pluribus ei peeunia largiretur, quos
ipse remunerandi nec spatium nee facu]tatem haberet.
Hanc etenim semper habebat consuetudinem animi dal>-
fili_ ut si quid ei muneris ab aliqua sive majorum seu
4_4 APPENDIX.

minorum personarum daretur_ nequaquam irremuneratum


dimitteret, sed ampliori s_epius largitorem suum gratia
donaret.
Igitur omnibus paratis et die profectionis instante,
convocavit in ecclesiam fratres qui erant in monasterio
beati Petri, et qu_e disponeret pandit_ Flebant omnes
ruentes in faciem, pedesque illius apprehendunt, fusis
lacrimis obsecrant ne tam repentinus abscederet, sed vel
una die apud eos substiteret. Acquievit precantibus,
mansitque apud eos die ilia et nocte, (erat autem tertia
feria ante Dominicam diem Pentecosten,) et mane,
comitantibus plurimis, profectus est ad fratres positos in
monasterio beati Pauli, locutusque cure eis, quia abire
jam disposuisset indicavit, et illis, multum ploranfibus ae
de subito ejus decessu turbatis, leniter ae blande affatus
universos rogavit ut regulam quam docuerat servarent,
in timore Domini permanerent, neque iter quod propo-
suerat suis precibus fletibusque impedirent, et ei si quid
intemperantius justo egisset veniam darent_ quia et ipse
cunctis qui se in aliquo ot_enderant jam toto ex corde
demiserit, Dominumque omnibus placatum esse et tunc
et semper optaverit.
Non autem parum diu obnitentibus tandem et ipse
multum lacrimans obtinuit quatenus ei cum benedictione
et gratia decenti viandi licentiam darent_ precabanturque
obnixe ut si ad beatorum Apostolorum ]oca sacra porve-
niter, crebris eos in precibus Domino commendaret; si
antea transiret, pro eorum semper incolumitate inter-
cedere meminisset.
Profectus est die eodem, sire desiderio viandi aceensus
seu lugentium fratrum tmdio compulsus, pr_ecipiens ut
cure sum gratia benedictionis, juxta regulam sancti patris
Benedicti et sui statuta privilegii, quemcumque de suis
digniorem putarent, abbatem sibi constituissent. Redi-
ensque ad monasterium beati Petri mox mam_ facto,
cantata Missa ad sanctum Petrum et ad sanctam
Mariam, et communicantibus qui aderant, confestim
HIST. ABB. GIRVENSIUM 9 AUCT. ANON. 4_2_

paratus vocat fratres omnes in ecclesiam beati Petri,


rogat pro se orare, dicit et ipse orationem, accendit
thymiama, habensque in manu thuribulum consistit in
gradibus ubi ]egere consuerat, dat osculum plurimis,
ham ne omnibus posset ]uetu et suo et ipsorum prsepe-
ditur. Egreditur cum thuribulo ad oratorium beati Lau-
rentii martyrls, quod est in dormitorio fratrum, sequuntur
et ipsi cantantes antiphonam de propheta 'Viam justo-
rum recta facta est, et iter sanctorum pr_eparatum est, et
ambulantes de virtute in virtutem,' adjuneto et psalmo
sexagesimo sexto, ' Deus misereatur nobis, et benedicat
nos, inlumina vultum suum super nos, et misereatur
nobis.' Et ibi incenso thure exiens, rursum alloquitur
omnes ut paeem invieem servent, ab odiis, detraetionibus
et scandalis caveant, peccantes quosque juxta prseceptum
Evangelii singuli primum, deinde bini vel terni allo-
quantur atque ad viam veritatis revocare satagent_ et si
fruetus sequatur de industria gaudeant, sin alias, sic
tandem ad publicum eorum errata profeitant, concordiam
unitatemque germanam cure fratribus qui essent ad
sanctum Paulum custodiant, unum utrorumque monas-
terium esse meminerint ab eodem semper abbate regen-
dum, ne rupto itineris f(_lere fraternitatis pandatur
exteris janua nocivse irruptionis, juxta exemplum Hebr_eae
plebis, quse, ut per stultitiam filii Salomonis contra seip-
sam divisa est_ nunquam ad exterua aequievit.
Completa alloeutione, rursus assumta antiphona cure
psalmo memorato egrediuntur ad fluvium, lugubro car-
mine patrem utpote jam decessurum deducentes, itidem-
ClUe singulis osculum pacis dat, intercepto ssepius cantu
pete lacrimis, et dicta in littore oratione, aseendit harem,
residet in prora, sederunt juxta diaeones, unus erueem
quam fecerat auream, alter eereas tenens ardentes.
Currente trans fluvium navi, aspeetans contra in
mcerentes suo abscessu fratres, audieusque sonum sub-
limen mixti eum luetu carminis, nullatenus valuit ipse a
singultu et lacrimis temperare. Hoe autem solum erebra
APPENDIX.

voco repetiit, ' Chr_r_e, miserere illi c_ui ! I_mine Om-


nipotens, prutege illam cohortem ! Scio antem certissime
quia nullos unquam meliores illis et promtiores ad
obedientiam nod. Christe Dells defende illos !' Sic
egressus harem adorat ad crucem, ascenditque equum et
abiit_ abjectis secularium return curls, festinans ab ipsa
quoque cognata sibi Anglorum gente Peregrinari in tends
quo liberior puriorumque animo ad contemplanda ange-
lorum consortia redderetur in coelis.
Reversi ad ecclesiam fratres completa oratione consi-
silium ineunt quid faciant, placuitque quod inter preces
et jejunia qu_ererent a Domino quem sibi abbatem prm-
ponerent. Sed quia prmcoperat abiens pater venerabHis
ne qui de illis ipsa su_ egressionis die jejunaret, quin
potius omnes majus convivium haberent, et ob id etiam
quosclam de suis comitibus apud eos usque ad consum-
mature prandium expectare prmceperat, (erat antem
quinta feria ante Dominicam Pen_n,) visum est
sequenti die ac _nocte jejunandum, et sabbato tantum ad
horam nonam reficiendum, q,_a propter vigilias Domi-
nicm sollennitatis nequibant ultra protelare jejunium.
Sed et psalmos non paucos per congruas canonie_e ora-
tionis horas augendos_ obsecrandamque ab omnibus
supernam pietatem, quatenus eo die quo per Sancti
Spiritus adventum ecclesimsum primordiaconsecrate
dignataest,etiam ipsis, portioni videlicet eec|esim, per
ejusdemSpiritus gratiamdignum ostenderet Rectorem.
His itacomp|etis_ veneruntillo de monasteriosaneti
Pauliperplures e fratribusdieDominico Pentecosten, et
unanimo consilioelegeruntHwmt_tum in loco
abbatisordinandum,qui in monasterioeodem a prima
rotate conversatus_ et ecclesiastica simul ac monasteriali
seientia imbutmb jam tune presbyterii gradu Pellebat.
Hie ergo mox abbas electus scripsit ep'mtolam quo apes-
telico papm pattern prmdecessoremque mum commenda-
ret, simul et muuera qum mitteret paravit, secut_
ejus vestigia cure quibusd m e fratribus legit iUi ephtolam,
HIST. ABB. GIRVENSIUM_ AUCT. ANON. 4_7

et dona qu_ deferrer protulit, inveniens eum in monas-


terio Alberti, quod est situm in loco qui Cornu Vallis
appellatur.
Qui libenter accipiens electionem fratmm et ipse bane
sua benedietione firmavit eumque atmndanter in pluribus,
quallter regendo monasterio prmesse deberet, instituit.
Hujus autem epistolee exordium est,

'Domino in Domino dominorum dilectissimo terque


beatissimo papm Gregorio, Huetbertus, humilis
servus rester, abbas ccenobii beatissimi aposto-
lorum Petri de Saxonia, perpetuam in Domino
salutem.
' Gratlas agere non cesso Dispensationi superni examl-
nis, una cure sanctis fratribus, qui mecum in his locis ad
inveniendam requiem animabus suis, suavissimum Christi
jugum portare desiderant, quod te nostris temporibus
tam gtoritlcum electionis vas regimini totias ecclesim
preeficere dignata est ; quatenus per hoc quo ipse divini-
ms impleris lumen et veritatis et fidei etiam minores
quosque affatim juvare sum pietatis aspergeret. Com-
mendamus autem turn sanctse benignitati, dilectissime in
Christo pater et domine, venerabiles dilectissimi patris
nostri canoe, Ceolfridi, videlicet, abbatis ac nutritoris
tutorisque nostrm spiritali_ in monastica quiete libertatis
et paeis. Et primum quidem gratias agimus sanctm et
individum Tfinitati, quod ipse, et si non sine maximo
nostro dolore, gemitu, luctu, ac proseeutione lacrimamm,
a nobis abiit, ad sum tamen diu desiderat_ quietis gaudia
sancta pervenit; dam ea, qu_ juvenem se adisse, vidisse
atque adorasse semper recordans exsultabat, etiam senio
defessus beatorum apostolorum devotus limina repetiit,
et post longos amplius sexaginta annomm ]abores cm-as-
clue continuas, quibm monasteriis regendJs abbatis jure
pnefuit, incomparabili virtutis amore, quasi nuper ad
oonversationem vitee ccelestis accitus, ultima confectus
_etate jam moriturus, rursus incipit peregrinari pro
4_8 APPENDIX.

Christo, quo liberius prisca soUicimdinum secutarium


spineta camino spiritali fervens compunctionis igni,
absumat. Deinde etiam vestree paternitati supplieamus,
ut quod nos faeere non meruimus, vos erga illum ultimm
pietatis seduli munus expleatis; pro eerto scientes quia
et si vos corpus habetis ipsius, etnos tamen et vos Deo
devotum ejus spiritum, sire in eorpore manentem, seu
eorporis vineulis absolutum, magnum pro nostris exces-
sibus apud supernam pietatem intereessorem habemus
et patronum.'
Profeetus est autem Ceolfridus a suo monasterio pridie
nonarum Junii [4 Jun.], quinta sabbati, deseensurus in
mare per Humbri flumen, quarta nonarum Julias [4 Jul.]
die Sabbati, navem aseendit, qum priusquam Crallieum
littus tangeret, tribus in provineiis in terrain appulsa est,
in quibus singulis ipse a cunctis honorifice susceptus et
veneratione habitus est, quia gratia antiqui perfeetionis
incomparabili virtutis exemplo consummare deereverit.
Adiit, emensa navigatione, Galliae terras pfidie idus
Augusti [12 Aug.], quarta sabbati, sed et illis in patti-
bus magnifice ab universis maxime ab ipso rege Helwrico
honoratus est_ qui acceptis donis quse obtulit, etiam
epistolas illi per omnes regni sui provineias dedit, ut in
pace susciperetur ubique, neque ei quispiam dispendium
itineris facere prsesumeret. Insuper et Longobardorum
regi Liudbrando illum una cure suis omnibus benigne
exhibendum commendavit. Pervenit autem Lingonas
Burgundiorum civitatem die septimo kalendarum Oeto-
brium [35 Sept.], sexta Sabbati, ubi retate pariter longa
et segrimdine lassatus, immo, secundum quod loqui
solent Seripturae, deficiens in senecmte bona, adpositus
est ad patres suos. Erat enim sepmaginta et quatuor
annorum, presbyterii gradu functus annis quadraginta
septem, abbatis locum per se regens annis triginta
quinque.
Reliquit autem in monasteriis cohortem militum
Christi numero plus quam sexcentorum ; porro terrain,
HIST. ABB. GIRVENSIUM_ AUCT. ANON. 429

juxta supputationem eonsuetudinis Anglorum, familiarum


ferme centum quinquaginta; qui ut a suo monasterio
egressum est usque dum diem clausit extremum, excepta
w_almodia canonica, ter quotodie psalterium David ex
ordine decantavit, addens ad consuetudinem priscam, qua
per annos plurimos canendo psalterium currere solebat;
et sacr_e oblationis hostiam pro se suisque Domino offerre
hullo die pr_etermisit, etiam cure pr_e nimietate languoris
equitare non valens caballario ferreretur in grabato,
excepta illa dumtaxat una, qua quatientibus navem pro-
cellis, tota laborabat in marl, et quatuor ante obitum
suum diebus.
Erant in comitatu ejus octoginta circiter viri diversis
collecti de partibus, qui illum universi quasi patrem
sequebantur et colebant suum. Nam et ipse suis
pr_ecepemt ministris, ut si quidem de comitantibus se
alimentum non habere comperissent, confestim ei vel
cibum vel pretium darent ; erat quippe natura misericors
et pauperum cultor eximius. Denique profecturo et
proficiscente illo unanimus egenorum vagorumque gemi°
tus, quasi patre se et alitore destitutum, testabatur.
Quod virtutis genus ipse non solum timore et amore
superno commendatum, sed et a parente, quasi heredita-
rio jure susceptum, sedulus exercere curabat. Siquidem
pater ipsius, cum nobilissimum comitatus ageret officium,
in tantum misericordim, ClUmfit in pauperes_ semper
operlbus gaudebat_ ut cum quodam tempore permagnifi-
centias _uscipiendo regi epulas parasset_ sed hunc super-
veniens inopinata belli necessitas, ne eo venire posset,
retardaret, ille_ gratias divin_e Dispensationi referens,
statim omnes pauperes, peregrinos, languentes, circum-
quaque vocari ad epulas_ et quee regi terreno ac ministris
ejus exhibenda proposuerat, summo jam Regi in humili-
bus illius mternm gratia retributionis exhibuerit. Ipse
qnidem per se maribus omnem impendens famulamm,
porro conjugem suam feminis humil]imm ancillarum
famulm per seipsam in omnibus exhibere prmcipiens.
480 APPElqDIL

Pervenit autem L|ngonas Ceolfridus circa horam diei


tertiam, octavo kalendarum Oer_rium [22 Sept.], ut
d;_imus, incipiente indietione quintadecima; applicans-
que in pratis ejusdem civitatis gratanter a Gangulfo
regionum illarum domino susceptus est, quippe qui
ipsum et in via prius inveniens illo venire et benigue
suscipi, etiam si ipse non adesset, prmcepit; multum
obsecrans ne inde nisi sospes abiret, sed ibi potius ad
loca sanctomm martyrum, si ita Deus voluisset, vit_
ccelestis expectaret introitum.
Contigit autem ut ipso die, quo venerag circa horam
decimam migraret ad "I)ominum, cujus corpus mane
magno et comitum ipsius et accelarum civitatis illius
agmine portatum est per tria ferme millia passuum in
monasterium ejusdem Gangwulfi, quod erat ad meridi-
anam plagam civitatis, spatio circiter millia_ii et dimidii,
sepu]tumque in ecclesia sanctorum martyrum geminorum,
quorum nomina sunt hmc, Speusippus, Eleosippus, Me-
liesippus. Qui una geniti matre uuo partu, ibi antiquo
tempore martyrio coronati, in eodem loeo sepulti sunt,
ubi et aria illomm, nomine Leonella, sepulta est, et ipsa
per eonfessionem martyrii egressa de eorpore.
Sepulto igitur patre, quidam ex fratribus, qui eum
deduxerunt, patriam rediere, narraturi in monast_fio
ipsius ubi et quando tramiret e corpore; quidam veto
dispesitum Romam iter peregere, delaturi munera qum
miserat. In quibus videlicet muneribus erat Pandectes,
ut diximus, interpretatione beati Hieronymi presbyteri
ex Hebr_eo et Grmco fonte transfums, habens in capite
scriptos hujusmodi versus,

Corpus ad eximii merito venerabite Petri,


Dedicat ecclesi_ quem caput alt, tides,
Cedffidus, Anglorum extimis de finibus abbas,
Devoti a_ectus pignora mitto mei.
Meque meosque optans tanti inter gaudia patris
In covlis memorem semper habere locum.
HIST. ABB. GIRVENS|UM_ AUCT. ANON. 4_1

Porto quidam in eadem civitate Lingonense, propter


amorem sepulti ibidemparentis sui,residere maluerunt,
qui tamen postea destinata Romam veniendi vota com-
pleverunt. Tantam autem gratiam apud Gan_fum
comites reverentissimi abbatis invenerunt, ut et magni-
rich omnes epulis, sepulto eo, reficeret, et huc et illuc
abeuntibus duces itineris, simul et viaticum, prmberet;
sed et ibidem residentibus annonam, quamdin manere
vellent, constitueret.
Quid veto de eo, vel muneribus ejus, apostolicus papa
senserittestaturepistola,quam remisit, cujushoc princi-
pium est_

' Gregorins episcopus, servus servorum Dei, Huet-


berhto retigioso abbati.
' Scriptorum turnamplectenda_ religionis serie rele-
gendo perspecta, congaudere te veritati, cujus gratia vo-
eantur ea qum non sunt, tanquam ea qu_e stint ; de nostra
promotione monstrans ac juris aposto]ici, cujus ministerio
fungimur quamquam immeriti, te subesse promtissime
profiteris. Quibus ex causis debere te noveris eum,
quem, gratularis, pr0eesse continui collaborando in preci-
bus instantius, ut possit et sibi et tibi multisque prodesse,
--eum p_inde, cujus Deo dicatos venerabiles canos
commendare studuisti, de temporalibus, antequam susci-
peretur a nobis, ad _eterna, Deo vocante, translatum ;
misso, ad mternam sui memoriam, munere meo Domino
et communi patrono beato Petro, apostolorum domino
summo, fidem ejus in muneris collatione probantes_
dignum commemorationibus assiduis censuimus, ac pro-
batissimum prveceptomm in sanctis ac regularibus insti-
tutis dignis auditoribus pr_evium ante Deum existere
peroramus ut illum, Aaron et Moysi sanctis divin_e plebis
ducibus, ad promissionis patriam tcndentibus evocati_
sanctoque illi Helim, subito in mtheris rapto, meritis
excolendis gratia superna, qu_e ilium assumsit_ vequiperet,
ac superstitem discipulum institutum cure ad seculis
48'2 APPENDIX.

gubernandis Jesu elegantissimi ducis ac Finees Helisei


dignitatum charismatibus indultis, perornet. Vale.'

Narrabant autem nobis reversi comites Deo dilecti


patris nostri, quia proxima nocte pos_uam sepulturse
traditum est venerabile corpus ipsius, tribus ejus de
ecelesise custodibus, juxta morem, excubias noctis agen-
tibus, subito fragrantia mirm odoris totam ecclesiam
repleverit ; seeuta sit autem et lux, qu_e et ipsa non
parvo tempore permanens, tandem tecta ecelesive peti-
erit ; qui citissime egressi et aspectantes viderint eandem
lucern cursim ccelos petere, ira ut fulgore ipsius euneta
in circuitu loca, velut interdiu, viderentur illustrata, ut
palam daretur intelligi ministros vetemee lucis et perpetuve
suavitatis affuisse, qui sedem sancti corporis sua visita-
tione consecraverint. Unde mos inerebruit ejusdem loci
incolis, ut per singula diurnse vel noctum_e omtionis
tempera, expleto psalmodi_e ritu eanonico, omnes viri ad
tumbam illius supplicaturi genua current. Sed et alia
signa et sanitates ibidem faetas lama vulgavit, donante
lllo qui sanctos suos et in pr_esenti certantes juvare et in
futuro consuevit victores coronare. AmEm
VARI_ LECTIONES. 4_3

IV. SUPPLEMENTUM VARIARUM LECTIONUM,


ERRORUM TYPOGRAPHICORUM &c.

AC parte operis mei jam ad


finem perducta, restat ut ea,
qu_e mihi hvec volumina re-
tractanti occurrebant_ ]ectori
communicem. Nec sane

mihi satisfacere omnino pos-


sere, ni veniam, quam lec-
tores meos condonaturos
esse confido, pro iis quve in
hoc opere secius tractata in
veniantur, obnixius postulassem. Quatuor amplius anni
sunt, ex quo ad opera Bed_e Venerabilis edenda firmo
me et constanti animo destinaverim : Duo sunt ex quo
p]agu]as prelo primas commiserim. His duobus annis,
ter vel quater morbus me ingravescens ita attrivit_ ut de
salute non dubitari tantum, sed etiam desperari videretur.
Hoc quidem, cure mea ipsius solum intersit, lectori hullo
modo communicandum existimarem, ni per ea tempora
quibus me lectulo afllxum morbus habebat, collatio libro-
rum Manuscriptorum lento passu incederet, immo inter-
dum penitus cessaret. Ouo factum esto ut unus et alter
Bedve tractatuum non prius cure codice Manuscripto
conferrentur quam ex editione Basiliensi quam accuratis-
sime recensita essent recusi. Prveterea, cum his terve
mare, quod inter Angliam Galliamque jacet, transiverim,
dum in opus susceptum totam meam operam impende-
barn, accidere potuit ut codicem Manuscriptum, quem
qu_rebam, non ad manure haberem. His causis factum
est ut quibusdam Be_l_e opusculis nttll_e collationes
aflixse appareant : sed cum in hac Appendice omnia qu_e
Ff
4._4 APPENDIX,

prius deerant jam in lucern prodeant, non dublt_ quin


omnia qum hoc opus ut in initio proposueram porfectum
reddant, lectores inveniant.

Appendix Variarum Lectionum _c. in Vol. 2.


In voluminis tertii fine promiseram me decem amplius
codicum Historiae Ecclesiee collationes in Appendice ad-
juncturum. Hoc proposito, librum eximinm, et ut puto
s_eculi post Christum noni, qui in Bibliotheca Bononiensi
[Boulogne sur m_r] servatur, aliosque duos, qui in Bib-
liotheca'Arsenalis Paris. extant, summa cura perlegebam.
Postea novendecim alios, quos in Bibliotheca Regia
Paris., necnon complures, quos in Museo Britannico
invenies, oculis leviter perstrinxi : nec jam dubito in hac
re plures codices consulere nullam omnino ad texture
restaurandum utilitatem adlaturum. Sequimr collatio
trium eorum quorum mentionem feci libromm. A cod.
Bonon. B. et C. codd. Arsen. Paris. designant: c_etero-
rum hic illic mentionem feci, sod eorum duo tantum sunt
quos, si mihi tempos suppoteret, integros contulissem:
illi in Museo Britannico servantur.
Pag. 24, 1. 27 hinc inde---hinc et inde A=28, 28 oetin-
genta--nongentorum A =28, 27 miUia--miliaria A =28,
29 aperit---apparet MS. Mus. Brit.-- 34, 29 ab hac ab hac
ergo A.=38, 6 obdidere---abdidere A.B=88, 27 redhi-
bitos--redditos A----3S, 2S Transvectus Transvectusque
A = 40, 22 Verus--Severus A = 40, 24 Eleutherus--Eleu-
therius A, Eleuther B = 44, 7 accedens [accendensJ--ac-
cendit A = 44,19 diuturnior---durior A = 48, 5 Et ille--At
ille A = 48, 22 Cumque ad mortem, &c.---constructio hujus
loci ita dura videtur, ut sensui satis perspicuo nullo modo
verba respondeant, nee tamen, etsi duo et triginta eodiees
Manuscriptos consuluerim, ullam medelam adhibere
queo=50, 28 Decollatus it. m. f. i. accepit---DecoUatus
est it. m. f. ibidemque accepit A=52, 10 Verlamaeestir
sire Varlingaeostir--Wetlingacestir A=52, 16 Passi sunt
--Passi sunt autem A=52, 26 occulerant [oceuluerant]
V._RItE LECTIONES. 4_5

--occultaverant A.B--58, 15 magis---magno A.B __2,


nullo--milite hullo A-----66, 8 sex--octo A--66, 11
tEtius--Boetius A--66, 12 tertium--tertius ]3, tertio A
-'100, 12 id est--om. A--100, 29 regia--reginam--
104, 13 Quid moramQuid rooter A-" 104, 31 Christian-
ismummChristianitatem A----106, 4 Doroverneni--Do-
rovernensi A'- 106, 12 accepemnt [accepemt] -- 112, 19
et 26 miscere--misceri A.B--114, 24 uisi aliqui de
Crallis episcopi veniunt--Nam quando de Galliis epis-
copi ordinantur, veniunt A.B cui lectioni nunc admodum
assentior, nam de episcopis e Gallia in Britanuiam veni-
entibus nulli non quodammodo absurdum videtur--114,
'29 alii conveuire non possint--om. A.B--1] 4, 30 facile
-'ore. B--1'2'2, 3 qui [quia]--122, 4 suetis consuetis
A.B-----128, 15 legitimam c. copulam legitima c. copula
A-- 128, 24 procreaud_e--creand_e A.B-- 128, "25 con-
juges---conjugati A--140, 11 normam formam A.B.C
-'140, 15 decimo--om. A--144, 6 decimo quinto---XII
A--146, '22 dona--dona et benedictionem A--146, 29
bonus [bonos]--14S, 8 idolomm c. i., f. m. evertc ava-
ritiam et vanam gloriam quve est idolorum cultus inse-
quere et avertere stude B-----150, 2 audite--libenter au-
dire A--150, 6 verba--verba et auctoritatem A--152,
10 nono--octavo C. post cous_latum--prmconsulatu A--
152, 11 octavo, indictione cluarta--om. A-'152, 31 loci
loci illius A--156, 4 DE OBITU--I)E VITAET OBITU
C-- 158, 7 ut r. o. c1. v. e., ut---ut et r. o. % v. e., ita ut
A--158, 25 magnve--magna A.B'-166, 10 metueret--
metuemt A--170, 18 perficiendum_penClciendum asse-
ruit A--]74, 32 valemus--va]eamus A-" 176, 31 Lega-
cestir--Cestir A----178, 27 ultionem--ultione A'-IS0,
15 Dorovemi--Dombrevi A.B--180, 16 quondam
quodam A'-180, 35 agendm--agenda A----184, 23 Gal-
lis---Galliis A.B.C--1S6, 33 sed sed et AMISS, 31
tutionem--tuitionem A.B-" 192, 14 successere_seces-
sere A.B.C--196, 3 rege--rege, id est Eadbaldo A--
196, 30 martyrium--omtorium B--200, 7 qua---quia
Ff2
4_ APPENDIX.

A.C qui B=200, 15 Ethelwaldi--Eadbaldi B.C=200,


27 protestetur--protestatur A=206 quidem [quidam]=
208, 13 tractabat---meditabatur A=210, 2 prorogam---
pr_erogare A.B=214, 23 camisiam--camisia B=214,
24 lena Ancyrana una--lenam Ancyranam unam A'-
220, 16 vestri nostri A=226, 9 hoc ergo---ergo hoc A
--228, 29 principibus--principalibus B ac principibus
C"-P..30, 1 singillatim---singulatim A=2.30, 10 nostro-
rum--nostrorum semper A=234, 15 ipse--ipsi A.B.C=
234, 33 Etheldridis---Etheldred A--P.,36, 5 gento genti
A"P._qs, 20 Wut_... Wufl_ngas--Wulfas... Wulfin-
gas A=240, 30 Peartaneu--Weartaneig A--250, ] vo-
cari--revocari A=250, 10 quoquo--aliquo A=250, 15
post consuiatum &c. hmc aut omissa sunt aut valde con-
fusa in A.B.C=250, 19 quarto_tertio A--252, 8 S_-
geno--Regiano A=254_ 1 ducentos_trecentos A=254,
7 primumwproprium A=254, 12 Adamm---Adm A.B.C
--254, 22 eo tempore---ex eo tempore B.C---264_ 11
sic---et sic A.B.C=264, 14 noscuntur--postea noscuntur
A--266, 27 requirere quid esset--rexluirere ccepit quid
esset, et B_268, 17 secutum [secutam] -- 270, 30 Co-
lumba--Columbanus B--274, 9 quintum--sextum A--
274, 13 longe vitmmlongeeva A=276, 28 Paschalis a
quarta [Paschalis quarta]----278, 6 fuerit_fuerat A=
280, 15 intrass_ conti_t intrasseA:282_ 8 ultm--ultro
A----282, 26 Dorcic--Dortynca A--284_ 5 cognovit &c.
Christi suscepit ac cognovit veritatem A--284, 28 Wini
---et Wini A=286. 6 sub--ore. A=292, 28 virilis--
virilis altam A.B.C--294, 17 sanum--sanus A=296, 14
vicaui--viciui A=300, 28 inclamare---clamare A.B.C=
304_ 27 et manus cum---cum manibus et A--308, 23 corde
--c_rpere A--312, 2 domo--domum A--312, 23 et ['utJ
-_312 36 illum eis equum--illi equum A----314, 21 hu-
milem--tam humilem A--315, 3 the EthatJ---318, 8 quia
--quam A----318, 23 fertur_fertur hoc A--520, 5 sexde-
cim--decem et septem----326, 10 in bellum procedere---
bellum producere--328, 1 sed_sed et A.B.C--336, 25
vx_i_ L_CTmSES. 437

septem sex A--338, 15 quinquagesimo--quadragesimo A


-- 338, 22 et ipse---et ipso A. B = 338, 36 Oswius EOswium]
--344, 6 annuentibus--_nvitantibus A=350, 11 conse-
crent--consecrarent A=354, 19 ipso tempore---in ipso
tempere A.B.

VOL. III.

Pag. 4, 1. 17 novem--viginti A--S, 36 pervenit---


venit Awl4, 6 sibi---eodem anno sibi A--16, 25 quo
[quod]--18, 7 exortus---exortam A--22, 3 eorusci ira
fere omnes MSti, at A eoruscationes habet--22, 22 et---
ut A=24, 29 ad pristin_e sanitatis gaudiaIin pristina
gaudia A. cnpit_e sospitatis gaudia C et reliqui=26, 6
erat--venerat A--32, 11 demissionem--dimissionem
A.B.C=36, 16 in episeopatu--et in episcopatu A--40,
14 ipsa hora in ipsa hora A--44, 21 earnis---camis V
Idus Oetobris A--46, 18 parum--parumper A=52,
20 secure---cure eo A--62, 33 libertatem libertate A
=66, 18 morte--morbo A=67, 20 by [from]=70, 24
tragica cmde--strage ae c_edeA=72, 28 instructos--in-
structos eos B.C--76, 21 consonanter---constanter A----
78, 8 Jesum--Jesum Christum=80, 37 conturbaverunt
--conturbaverant A.B.C--84, 34 manducaverit A.B.C
---86, 2 perstiteret--persisteret A=88, 10 elevatura et
delatura--elatura et dilatura (u super prima a pesita) B.
elatura ac dilatura A.C. latura et dilatura codex Paris : cu-
jus numerum oblitus sum: et in versione Anglica hujusloci,
quod alibi quoque fortasse reperias, texture, quem in plagu-
lis Latinis corrigendis rejeceram, incuria servavi -- 92, 14
sacra--sacras A--94, 9 regum [regem] -- 96, 15 eadem
---eadem hora A=98, 16 dissoluta.., videret--om.
A.B.C. quve consensio codicum vereor ut heec verba in
textu servare omnino vetent-- 104, 11 Eda--Etla A.B.C
=106, 2 Bosel--Boselum A..108, 10 posita [posito]--
112, 5 quia--qui A.B.C--112, 13 Et quidem et alii--
Et quidem alii A--l14, 12 ordo--et ordo A=120, 25
APPENDIX.

sui [sue] = 122, 114 Hiberniam--ln Hibemiam A= 132,


15ab _abA=142, 10 Eratet_--Erataut_mA=144,
25 fidissimi--fidelissimi A--170, 11 dum---dummodo A
=172, 29 agebat_,agebat De0_tgrafias A=lS0, 3'2 ergo
--ore. A = 184, 32 Namque--Jamque A = 186, 33 Gar-
mani--Germani A.B.C=lg8, 29 docuerunt_--doeuerant
A=203, 23 illi [illa]=213, 10 creber--creberrime B.C
=214, 6 etwnon aurora et A.B.C nec tamen ut ita
textum refingam ullo modo induei possum--216, 26 fur-
eas--vomeres A.C. cultellos B--218, 9 sive--et sire
A.B.C--224, 13 migrasse---migrare A=230, 8 mrm--
rare A.B.C=P.42, 8 pr_ereptus---peremptus A=246, 5
episeopis---eoepiseopis A--256, 16 gent_--sapienfibus A
288, 10 sepfingentesimo vieesimo nono---septingent_imo
octavo A=816, 17 genti_ - gentis Anglorum Am.

VOL. IV.

Libri de Locis Sanctis, eujus nullum est exemplar


MStum in Museo Britannico, septem codices in Biblio-
theca Regia Parisiensi servantur. Eorum qui mihi op-
timus videbatur, is numerum in Catalogo 2321 prvefert,
quo cure textu editionis nostrm collato_ lectiones, qu_e
sequuntur, excerpsi. P. 402, 19 cernantur---cernuntur P
--402. 22 porta vallis---porta David vill_e P--404, 9
David_dieta David 1)=406, '2"2palmarum [palmorum]
--408, 16 Saraceni_ibi Saraceni P=408, 27 defluit--
fluit P=408, 30 superiorl--suprema P=410, 14 Picta-
viensis--Pictavionensis P=410, 19 fons--pons P=412
21 Majuvias--Mazuvas P=414, 24 millium--quinque
mi]fium P_418, 2 sinistrm [fenestrve]----418, 9 Tota_
Tot P--418, l0 per---et P=418, 16 circumdatum_eir-
eumdato P=4"20, 9 respicit,--respicls P=4'20, 26 valle
_se t'--42'2, 18 novendecim mille passibus---XVIII
millia pedes P'-4'2'2, 23 vineas_vineta P=4P.4, 7 apum
--apium P=424, 12 pulchre rotantibus--pulcher roran-
tibus P--426, 3 Ipsius_Ipsius autem P=426, 24 stadia
vxm_ L_c'rIosEs. 439

•.. aqum--stadia, in latitudine quadraginta P--428, 7


mare--mare veto P--430, 18 sieeatis--siccitatis P=43'2,
26 extentls--extentus P-434, 6 nullus---nulla P-434,
10 Capharnaum--civitas Capharnaum P=434, 27 Che-
nesareth--mari Chenesareth P-'436, 11 frequentant--
frequentarent P--440, 34 Descripsi &c.--hos versus ad
initium totius operis Ix)nit P =442, 7 dictatus--dictatu P
=442, 16 vivida--avida P--442, 28 otio lascivi corporis
---otio torporis P'-Insunt etiam in eodem codice picturm
de quibus Beda mentionem facit, quseque in a]iis MSS,
scilicet quibus priores editores utebantur, defueruut.
Eas, etsi admodum jejun_e sint, dignas habui quee in hoe
loco representarentur [Vide peg. revers.]
Descriptiones locorum, qum in eodice figuris ipsis in-
sertm sunt, hee sunt, litteris et numeris adjunctis, quibus
situs facile indicantur.
A. vide Cap. II--1. Altare; 2. Ecclesia Anastasis id
est resurreetio: 8. Monumentum Domini; 4. Altare;
5. Occidens; 6. Altare ; 7. Ecclesia Sanctm Dei geni-
tricis; 8. Golgothana Ecclesia; 9. Constantiniana Ec-
clesia, ubi crux Domini inventa est.
B. vide Cap. II.--1. Locus ecenee Domini; 2. Petra
super quam flagellatus Dominus est; 3. Hic columna
marmorea stat cui adhmrens Dominus flagellatus est ; 4.
Hie sancta Maria obiit; 5. Hie spiritus sanctus super
Apostolos descendit.
C. vide Cap. VI.

Variw Lectiones, &e. in Vol. 17.quod Homilia,


Contlnet.

B editionem Bas. designaL b cod. MStum soec. XIV,


cujus mihi usum prsebuit Joannes Bohn pater, librarius
exeellentissimus, vlr optimus. C cod. MStum, smc. noni
qui in Biblio. Bononiensi servatur. A cod. MStum, smc.
decimi, qui in Bibliotheca Arsenalis Paris. extat_ In
Homiliis 1--3 et 7--24 B cure b, in _ 6, et 25 30,
et 38-40, B cumC. in 31---37et41 _7 et 59, B
VARI_ LECTIONE8. 44|

cure A contuleram, cmter_, qum sunt 48---59 ex


editione Marteni repetit_ sunt. At cure in eximio illo
codice, qui in Bibliotheca Arsenals extat, homiliis ante-
dictis perlectis maims inde varietates lectionis excerp-
sissem, promisi me in hac appendice omnia qum inde de-
cerpere possem, in lucern editurum : quod tamen
promissum irritum jam cadit, necenim mihi saris notum
fuerat Bibliothecas Parisienses hoc tempore anni, dum
curatores rus et otium repetunt, clausashabeft. Prm-
tereacodexalius, quem inBibliotheca RegiaParis, [P..371
in folio] invenies,quamviseasdemquinquaginta homilias
quas priores, contineat atque adeo rationem, quam de
Bedm homiliis inprefationefusius
reddidi,auctoritatesua
confirmet, sequioris
tamen mtatisestquam ut in hanc
reinadscire necessariurnducerem.
Titaii,homiliis pr_efixi,
noniidemsuntinhiscodicibus
MStis, secl neque in promptu est discrepantiam, ClU_einter
eos esto in omni parte complanare. Verbi gratia Ho-
milia I in altero codice DOMINICA JUBILATE, in altero
SECUNDAPOST PASCHA titulum prmfert : Horn. II hic
DoMI_IcA CAN'rATEillic Tertia POSTPASCHAinscribitur;
cseterveclue Homillm, pr_eter titaios, quos in tabula prse-
fationi nostrm at_a invenles, alios habent, quos hic sub-
jungo. Horn. III. Dominica Vocem jucunditatis; VI.
In albas Paschm ; VIII. Post ascensam Domini; XVI.
In octavis Pentecostes; XXVIII. In quadragesima;
XXIX. In natal decollationis, &c.; XXXIV. In vi-
giliis natalis S. Andreee ; XXXVII. Post Epiphan. Do-
mini; XXXVIII. In quadragesima; XLIL In dedi-
catione altarium ; XLIII. In quadragesima; XLIV. In
nativitate Domini; XLVII. In adventu Domini ; LL
Post purificationem S. Marim; L VI. In rogationibus.
Dnm nuper die quodam cure EpiscopoEcclesi_e Ro-
manta de hac re collocluebar ,mentio incidit de numero
homiliarttm qum inBedm libris duobusextant;quinunc
L nunc XLVIII velXLIX tantumexhibent, nunquam
ad LII ut singulis diebusDominicisper totum annum
4_ APPENDIX.

respondeant, aceedunt. Hoe quidem illi nihil mirmn


fuit, namque usque hodie in Ecclesia quibusdam diebus
evangelicam lectionem deesse, presbytero ita loeum daft
laieos de suo ipsius ingenio fusius ad verbum Dei audi-
endum exeitandi.
P. 4, 1. 17 castimte----earitate b.=5, 6 in---ore, b=
5, 20 tollit---tulit b=6, 8 meus ore. BIn6, 18 pro eo
• . . Deum--om. B=6, 24 idem--om. B sed ' idem'
corrupte positum est pro ' id est'=9, 26 damnams--
damnetur b condemnatus B= 13, 15 mea habendo--mea
sunt habendo b=16, 3 aiunt--om. B--17, 14 pefit--pa-
trem petit b---17, 23 Dominuz _t dominus B=18, 13
orando--operando b = 18, 27 ostendet,--ostenderet B=
19, 29 rogare--rogat b=20, 18 amare eel---ore, b=
22, 4 dignetur--tenetur B=24, 18 venerint,--venemnt
C=24, 20 cceperint---ecepemnt C=24, 23 demlerint,--
detulerunt C=24_ 34 veniunt--venerunt C=25, 5 ae-
cepit.--acceperit C--25, 20 si--sie C--25, 28 quia---qui
C--26, 26 autem---om. C=27, 1 sedet--sedit C--27, 7
vinctos---vinetos tuos C--27, 8 Erat--Erat autem C--
27, 15 apparet---qui apparuit C--perterret---perterruit
C = 27, 8'2 perpetuam_om. C--28, 7 habere--ostendere
C--pesset--pessit C=28, 13 quam et ante, &c. usque
ad 30, 26--omnia hsee ore. C--30, 27 eis--eos C--
30, 31 recrearemur--reereamur C--31, 28 et--om. C----
32, 15 amplecti--complecti C--32, '22 Emaus---Emmaus
C--32, 33 cure legeretur--cum Evangelium legeretur C
32, 35 dicit--dixit C=34, 6 viderunt_viderent C-"
84_ 12 benigna benigne C--35, 14 suseitavit--suseitabit
Cet suum--qui suum C=35, 17 certe---certm C=35, 24
humilitate humauitate C--35, 29 admoneat_-commo-
neat C -- congrue--j uste C-- 36, 2 Domini--tuas, Domine,
C--36, ll fallit fides--fallit nos tides C--36, 15 inquk--
ore. C--36, 21 beatitudine_beatitudinem C--36, '22
ejusdem ctiam C--36, 33 fratres--fratres carissimi C--
37, 25 incurrere_inferri C--37, 30 uecula s_culorum--
sreculum smculi C--37, 32 scribens--describens C=
VAIU_ LECTIO_S. 443

38, 15 tamen--t_nc C--88, 16 desistit---destitit C'-


38 31 cognoscerent--agnoscerent C--38, 32 factum--
factum fuisse C=38, 34 eorum--ipsorum C_38, 35
innumera--et innumera C_39, 6 remissionem--remis_
sionem peccatorum C-_39, 7 Qui--Quia C=postquam
--ore. C-_-39, 9 per ejus--per quem ejus C-_80,
30 fragrantiam--flagrantiam C--40, 1 mysterio--a
mysterio C----40, 11 verbo--verbum C_40, 13 autem
--enim C=40, 26 quia--quem C-----41,2 veto et--vero
inquit et C_41, 15 hoc--h_ec C_41, 20 Interque--In-
ter quse C=41, 28 jure--jure se C=42, 1 ipsis--ipsi C
42, 25 fidelibus--fideles C=44, 20 Cleoph0e--Cleop_e C
544, 26 non erat--aberat C-_45, 14 vivi--om. C--_45,
18, externis--extrinsecus C--45, 23 vertice--verticem C
=45, 24 premeretur. Ad publicum--premeretur et ad
publicum C-----45,28 eisque--eosque C=45, 31 adjungit
--subjunxit C=45, 34 agamus--agimus C, gloriam--
gloria C_46, 11 coelo--cQelum C--46, 15 ait--autem C
=46, 29 orationis--orationibus B:-47, ll nihilque--
ore. B=intueri, solum--, intueri solum B=47, 13 Quo-
niam, &c. .... et recreari--omnia h_ec ore. B-----49_29
in came--in carnem B-_50, 5 admonet--amat B_50,
ll ea--om. B----51, 8 subdidit--subdit B=51, 12 SUl_
plicantes--supplicantium B-------51,
18 et il_---om. Bffi=52,
5 nos--om. B_52, 34 esse=om. B=53, 6 tradidisset--
traderet B=53, 33 quia--om. B=53, 36 in--id B----54,
13 ne_om, b_---54, 15 iUe cor--ut il]e cot b-_55, 16 at-
testant_c---affirmante B=55, 3'2 per--post b=56, 2 sanc-
tus ore. B----56, 7 boni--bene b-_57, 20 quam a filio...
procedit--onu B_-57, 23 ut--om. B_58, 4 aspirans--
pro Deo aspirans b=58, 10 quod veram--quod ore. B-_
58, 33 Nam--Cum B--60, 2 seipso--se ipse B--61, 10
hic horam persecutionis--iniquorum persecutionem b.--
64, 37 quadraginta--quadragesime b.--65, 4 jam---ore. B
--65, 8 commendet--commendaret b.---65, 14 suum--
ore. B. ---65,'22 Domini cure discipulis simul comedentis et
_Dominici convictus cure discipulis, simul B.---66, 11
444 APPENDIX.

in eo--om, b.=66, '20 in imaginem--et imaginem b.=


67, 3 convivificabit--vivificabit B.=67, 7 septimana--
ore. b--67, 13 enim---om. B=67, 21 Merito ergo nuncm
Merito etiam tunc B=68, 30 prmmia--vestigia b.--68,
36 ut ct b--69, 4 porrigamus ita--perrigamus affectu,
ita b.--69, 31 tantum--tantm b.--70, 7 Salvator ait---
Veritas ait B--70, 18 quos eum &c. dubitatur--qui eum
&c. dubitantur B=71, 1 mandatorum ejus observatione
--munda observatione b. = 72, 24 seipsum---om. B=72,
25 apparens eis---om. B= 73, 23 quiet ipsi--quia ipsi b.
=74, 8 Apestolo---Paulo b.=74, 21 pmfiteri, sed--pro-
fiteri non est diligere, sed b=74, 25 nobis---om. B=75,
2 per fidem--ex fide B=75, 14 solennitate adhuc hodi-
erna--solennitatis adhuc ordine b.=81, 30 postquam--
qui pestquam b. = 82, 7 figurant.--significant b. = 8'2, 23
ut a terra reduceret---a terra reducere B = 8'2, '29 aucto-
ritate ecclesia--auctoritate Judmse ecclesia b auctoritate
ecclesia B =83, 27 prsedestinatos--prmordinatos b.=
84, 6 erunt--instabunt b = 84, 9 Qualem se et---Qualis
et B=84, 18 recedere---recedi b.=84, 36 sum conscien-
tia cu]pse_sua conscientia et culpa b=85, 7 smculo--
salo B=86, 15 celebrata--monstrata b.=87, 29 Dantur
--Dentur B=88, 8 satiata---saturata B=89, 3 verbum
--verba B=90, 2 vivent corda rivet cor B=90, 5
egerint--gerunt B=90, 21 populorum--pepuli B=91,
9 et statim &c.--omnia h_ec usque ad fmem ore. B=92,
34 misericordiam--om. B melius ut nunc puto; sed dum
ego de hac re hmsitabam, vox de qua questio erat, fur-
tim viam in texture feeit=93, 28 intug ore. B=94, 21
faciens---transiens B =94, 26 operantium---operantibus
B=94, 32 collatione--_onsolatione B=95, 12 hostium
--host, s B=95, 30 qua--quo B=96, 10 eo---quam B=
97, 23 in--ore, b = 97, 36 et---om. B = 98, 3 ut--et B = 98,
9 nunciarenturmnuncientur B =99, 3 ascensore--asc.en-
sione B=99, 12 sequatur---sequetur b=100, 4 ecclesi_e
--ova. B= 100, 18 fortiora--fortia B= 100,23 lectio supe-
riofi--lecfio, sicut jam permissum est, superiori b=100,
VARI_,_ LECTIONEs, 445

25 hic autem----dum hic autem b--- 100, 26 executam ma-


nifestamque fidei cxcusatam manifestamque fidei b. ex-
ecutam fidei B-- 100, 29 qui vivit et regnat--om. B- 101,
20 universtv--universalis B--101, 28 excelso----excelsam
B--102, 7 meminerit_meminit B=102, 13 vivum--
ore. B_102, 14 Novatiani---Novati B=102, 15 gloria-
tus--gloriatur b=et--om. B----102, 29 extollunt---tollunt
B=103, 3 seipsam--seipsum b 103, 5 illl--om. B=
103, 17 celsior altior B=104, 8 _qi--om. B----104, 11
quam vant_ sunt--om. B=104, 16 euratom. B=105,
28 quisqu_ quisque b= 105, 33 vestiri--vestitus B-----eo-
ruscans--eoruscus B=105, 34 et--om. B=106, 1 voea-
vit--invitavit b=106, 3 longve--longa b=106, 6 locum
--ore. B=107, 3 elaret---deelarat b=107, 15 nuptias--
in nuptiis B=107, 20 alnicos.., eelebrare amiei...
celebrant b=107, 21 interdieit--ita dieat b=107, 23
qu_e--om. B=107, 27 fiat., fiat--fiet., fiet b=108, 3
hominum--omnium B=108, 6 in--ad B=108, 12 quo-
rum redditur merito--non immerito B=108, 29 Sed
quia &e. usque ad finem--om. B=I09, 10 subtiliter--
sublimiter B=109, 16 Deum eum illo fuisse--dum eum
illo eum fuisse b=109, 22 modum--om, b=ll0, 2 de--
ore. B=ait Apostolus--dicitur b=ll0, 8 Res'ponditNi-
codemusuRespondit ergo Doraino et air B=ll0, 24
plenius diseere--planius instrui B----ll0, 33 carnis--ex
parte eamis b-----lll, 1 regeneratio--generatio B=lll,
11 generat--gerit b=inspicientium--insipientium b=
111, 15 proverbii--improperii B et b=lll, 31 ilium--
ore. BI= 11, 35 in eum intraverit vel quomodo--om, b--
112, 20 eapiebant--eapiunt b=113, 4 nemo aseendit in
ccelum--om. B=l13, 11 erat--extat B=l13, 35 electis
membris B=ll4, 5 omnibus--omnium B=ll4, l0 de
c_elo, fidei--de coelo et est in c_elo, se vera fidei B=ll4,
14 et cunctis--ideo cunctis B=l14, 18 subjungimr--
subinfertur B----l14, 33 in--ore, b=l15, 12 quia--qui
B----l15, 33 hoc homo B=l16, 6 expectanda--expe-
tenda b=ll6, 12 est--om. B=ll6, 16 et conditor- ore.
446 APPENDIX.

B=ll6, 18 per dlvinitatis potentiam_divinltatis sum


potentia B_--ll6, 28 patti--ore. B_llT, 2 in smcula
smculomm, amen---ore. B_- 117, 16 humilitate_huma-
nitate b-_et--om, b_l17, 20 qui--quia b--llS, 6 hu-
manitat]s -humilitafis b = 118, 27 juvat--libeat B-- 118,
25 divinitatis--deitatis B=l19, 20 ac pro observantia
maternm--om. B---_120, 3 An--ore. B---15 Dei--om. B
122, 1 coelestis--om. B_122, 5 requiritur--qumretur
B-_l_2, 12 heec--om. B=123, 16 inerant_inerat B----
19.4, 16 comprobandam omnium electionem--compro-
bandum omnium electorum b = 124, 2'2 Sed nunc...
figurarum--Sed et altiorem ccelestium l_et]t]am figurat b
_125, 2 Petrem--ccelum B-_125, 17 in Judma Judsei
B-_125, 30 in came natus--incarnatus b-_125, 3'2 factm
--esse B----126, l 8 suscipere non despexit--susceperat b_
126, 27 cure divinitas.., non est--cui ex divinitate...
commune non est B-_127, 15 passionis--pr_edicationis
b----128, 7 human_e--mundanm b----128, 19 impius--ip-
sius b_ 129, 4 invenit--accepit B----7 multifariam--mul-
tiferam b=19 sit--ore. B_30 inebriaris--debriaris b---
130, 3 Christum et Ecclesiam--Christum ecclesiam pro-
tegentem b----10 captivante--captivitate B-_16 et--om.
B. b._-131, l0 intelligens--intelligis B_17 in immor-
talitatemmimmortalitate B----23 conditori--conditoris B
24 protesteris--pmtestaris B=30 qum--om, b----132, 1
sunt vino inebriati--possunt inebriari b_133, 14 fla-
grant]am-fragrant]am B--134, 17 converslone--conver-
sat]one B----135, 20 desolandum, sed 8eterna est stabili-
tate mansurummpro his unquam poterit labefactari b=
136, 5 suis--om, b=certe_recte b=10 non--ore, b=
19 non potestate--om, b=27 Si--om. B--137, 28 hoc
---ore. B=138, 8 intelligi_accipi B=25 dimisi---dimi-
seram B=144, 1 atque hrec in inf. ref. quse in sup.
_sed hanc in luperioribus fecit, quam inferioribus
B sed hanc in inf. ref. quam in sup. b_145, 6
quverentibus--current]bus B---145, 30 celabant--ce-
lant b--157, 5 agere_viriliter B=lS0, 27 grati_e
VARI_ LECTIONES° 447

[gratia]-- 151, 81 qu_.. _lvemtas [quid.. adverslta_s]


-----153,27 fuere--om. B=154, 8 non--ore. B=155, 27
so--ore. B-_155, 31 Hosanna let Hosanna] _159, 1 et
Jut et]= 166_ 2 contempta [-contemnat]= 168, mysterium
[mysterio]= 168, 24 posse [se posse]=169, 23 quibus-
cunque--quibusque b--169, 25 falsis--falso B=171, 32
in ore.., virentibus foliis--om. B=173, 10 primogeni-
tum--omne B=175, 6 ista--iste B=176, 24 converti
reverti B=176, 30 se--om. B=176, 34 affectum--
effectum B=I78, 3 signat [signatur]=180, 1 avellit--
avellit, usque ad fastigium judiciarim potestatis ilium se-
quendo perveniant C_180, 10 omnis [omnes]=180, 3"2
non furtum--non adulterabis non facies furtum C-----181,
1 a [ac]=lS1, 7 quibus--quibus dicendum_C=181, 17
judieio--in judicio.C_lS1, 20 debite--debito C=181,
21 Videamus qum tantm gratim---Videamusque quant_
gratia C-----181,30 amorem--amore C=182, 22 sum--
sum tempus C=182, 27 eis--ei C=183, 19 de quc a
quo C=184, 10 filii ejus, si--filii ejus, quos diversis car-
naliter editos parentibus in unam sanctm professionis fa-
miliam spiritualiter fecit aggregari, nos sumus filii ejus,
si C=184, 14 dicere--dJdicere C=185, l0 animo semper
_annosm C=186, 7 agnos--pasce agnos C=187, 14 et
_om. C=190, 18 quisquis--quisque C-----191,33 quod
--quid A=194, 20 hominibus.., sapientibus--hominis
.... sapientis C=195, 27 quo--quod C=197, 32 fide-
lium--infidelium C=198, 1 ecclesia_ecclesim C=201,
11 aptissime---apertissime C_201, 16 misericordi_e_
miserieordi=201, 33 juste--justa C=203, 25 perfeetione
•.. designari_perfeetionem . . . designare C=204, 11
sic et--sie erit et C=204, 13 resurreetionis--resurrec-
tione C=204, 27 designant---designent C=204, 33 omni
--ab omni C=205, 8 videlieet--vestem videlicet C=205,
23 quando--quanta C-----206,3 meruerint.., reparationis
--meminerint absque gratia illius se salvari nequivisse,
tanto majorem lejusdem gratim memoriam C='207, 33
placida--placita C=208, 17 substantim--et substantive
4_ API_NDIX.

208, 35 videbant_viderant C=210, 6 solo,_solum C==


210, 14 quos--quam C-_213, 23 solum--solum autem C
--214, 6 pmhibere_prohiberi C 214, 6 neg_xeraut---
neglexeruntC_-214, 26 an--ae C----215, 7 Domino--
pro Domino C--215, 3'2 disparem--et disparem Cffi=217,
2 Fxiemanb-Emessam C----217, 80 eis .... qute_ejus
quem C-_217, 36 effusionem--effusione C=218, 16 no.
bis--vobis C--218, 3'2 noste_rutique--noster; noster utl-
que C----_20, 31 decalogo--catalogo A=2'21, 15 nonnun-
quam [nunquam]--_21, 30 illud--illud Esaim A---_21,
33 publicani--multi publicani A='2'29, 15 abundavit--
abundabit A=_30, 12 insaniendo--insaniendo qui di-
cunt A=_30, 14 tolleret, qumrerent_tollere quererentur
A--_0, 22 nostrm_te nostrm A-----9._32, 30 fore--esse A
=9..35, 9 imponens--reponens A_--9.,35, 14 dedicationis---
ac dedicationis A=9.35, 36 intrabunt--hic terminatur ed.
Basil. nec tamen certum habui an non Beda hic finem
homilim ipse fecisset. Certe hullo modo texture prius
prelo committ,_ voluissem quam codicibus quibusdam
discussis tentameu quod in me esset de hac re fecissem.
Sed in hac parte operis, cure jam decem tantum hujus
voluminis plagulm essent impressm morbus me per plures
hebdomadas ira afflixit ut manure operi imponere omuino
nequirem : at librario, qui multum pecunim in hoc opere
locarat, tantum morro hullo modo placebat ; quocirca
homilias retiquas a me quam maxim potui correctas
prelo dedit_ Inter Lectiones, quas postea e codicibus ex-
cerpsi, hoc quoque cluod sequitur fragmentum, ex eodem
libro A excerptum finem homilim XXXI justum im-
ponit.
Nam quia Dominus noster octava die, id est post sep-
timam sabbati resuscitari a morte votuit, recte humerus
octonarius
uostrmquoqueresurrectionis
festaventurade-
signat.Quod templum ab hostibusincensumrursum
Domino miseranteconstruitur,
Cluodab idololatriis
coin-
quinati
clenuosupernm pietatis
auxiliomundatur,varios
sanctmecc|esiminsinuateventus,qum nunc infldelium
VARI_ t.EC'nONES. 449

persecutione premitur, nunc a persecutionibus reddita


liberior tranquilla Domino servitute famu]atur, nunc in
quibusdam suis membris, hostis antlqui periclitatur insi-
diis, nuncinstante solertia doctorum fidelium, quos ad
horam lmrdere videbatur, per penitentiam jam castigatos
recipit. Quod veto templum secundo quadragiuta et
sex annis mdificatum est, ad significa_onem Dominici
corporis quod de virgine assumpsit, specialiter respicit,
de quo ipse Judmis Solvite, inquit, templum hoc, et in
tribus diebus excitabo illud; quia videlicet solutum pas-
sione corffas suum ipse die tertia resuscitavit ad vitam.
Fe__nt siquidem quia corpus hominis quadragesimo sexto
die post conceptionis initium in membrorum distinctione
formatur ; atque i cleo non casu gesture, sed divinitus
procuratum est_ ut eo annorum numerv templum edifi-
caretur, quo dierum numero corpus Dominicum quod
per templum figurabatur, in utero virginali perfici opor-
tebat. Quod autem Enc_nia per omnes annos celebrate
sancitum est_ hoc profecto nos admonet, ut memoriam
et Dominicsv resurrectionis, quam jam factam credimus,
et nostrm, quam futuram speramus, semper animo reti-
neamus, taliterque nos agamus, ut non ad judicium, sed
sicut Dominus his qui bona egerint promisit, resurgere
mereamur ad vitam. Nec sine discussione prmtereundum,
quod cledicans templum Salomon ubi comptevit preces,
descendit ignis e co_lo, et devoravit holocausta et victimas.
Holocausta namque et victim_e veil Salomonis nos sumus,
hotocausta et victim,s summi regis omnes electi ejus sung
de quibus air Aposto]us Petrus, quia et Christus semel
pro peccatis nostris mortuus est, justus pro injustis, ut
nos offcrret Deo mortificatos came, vivificatos autem
spiritu. Ignis autem ccelestis, fervor est eximim dilec-
fionis, qua supern_e cives patri_e et in sua alterutrum
t_..atitudine, et in sui conditoris conspecta claritate semper
ardere lmtantur, l-linc est quod qumdam ccelestium vir-
tutum agmin_ qum ex singulari propinquitate conditoris
sui incomparabili ardent amore, speciali nomine Sera-
t_g
• Allqg]gl)l_.

ph_ id cat ardentes ,el Jnaaadeat_ voeaatar. Com-


pleta autem dedicatioim _temp]i,_igrds e emlo desosndens
oblatas Domino hostim _devorat:_quia expleto tempore
aostrm resawe_onis, cure intmim_tin gaudium domini
mi fidelos-servi, flagraatia veil amarh, quo nuae ange-
lic_e drmtes ida, eormn quoque meut_ visa
specie sLfiredeni_br;mabsorlmt. Qua quidem fare dilee-
tionis etiam nunc: tdurimos electorum i_:superna ilia
civitate pleae atmorpt_ esse non dubimn est: _ tuuc
nimirum hoc multo perfectius azi_mptebitur: eum reeepta
sue came immortaii, re_eptis in eandem beatitudinem
conservis suiset fratribus cuncti_quos adlmc in _erris
certare conspiciunt; non habebunt ultra qua intuitum
cogitatlouiS foras vel ad modicum mittant habentes secure
intus Deum de cujus visione sempiteraa gaudeant, ha-
bentes et proximos, quorum feficitate sempiternm con-
gaudeant. Ubi iUud primum et maximum Domini man-
datum ad integrum perflcietur: ad cujus perfectionem in
hac vita justi pro suis"quoque viribus accinguntur. Di-
liges Dominum Deum taum ex toto corde tuo, et ex tota
anima tua, et iu tota mente ¢ua_ et diliges proximum
tuum sicut tell)sum , quia quo vicinius prmseutem Domini
vultum cernuut, eo ardentius ejus dilectioni se totos im-
penduut: Quo proximos suos omnes esse electos ac deo
dilectos agnosctmt, quo corda illorum non minus quam
sua sLucero amore refecta perspiciunt, eo illos ipsi non
minus quam seipsos amain delectantur. Sed et hoc no-
tandum quia exposita dedicatione ac festivitate subsecuta,
ira Scriptura eonchsit, et dimisit Salomon populo_ qui
benedicentes regi profecti sunt in tabernacula sua ]m-
tantes et alaeri corde super omnibus bonis q2umfecerat
David servo suo Dominus et Israel populo suo; Dimittet
enim, peracto resurmctionis munere, Dominus electos
SUOSinmternaabernacula Imtantes,non eosut_ue ulte-
flus a sua prmsentia removens sed a diserimine judicii
quod in aereflaturum apostolodocentenovimusin habi-
tationem patrim_ immitte_s, _t pro suis
VARI_ LEC'I'IO
NE8. 451

m_ prv_iumn regal sedem percipi_m. Quod enim


hic populi in tabernactt]a sua profecfi esse dieuntur hoc
est profe_to quod in Evangefio dominus ait; mtIIt_
mansiones in domo patris mei sunt: ]_ene autem dicitur,
quia benedi_ntes regi prolhcti sunt in tabemacala am:
quia hme est nimintm sob. aetio quietissima ae feli_
eiviam supernorum hymnos gngi--um suo dlcom _eon-
ditori: hinc enim scripture est, Beati qui habitant in
domo tua, in smcutum sa_euti laudabunt re, hinc idem
propheta ultimos septem psalmos in laudis divin_e suavi-
tato complevit. Porto oetavum ante finem psalterii de
victoria pugnm qua gigantem straverat, dominum beno-
dicendo coufecit. Ubi aperte indieat quia omnes, qui
hie maligni hostis certamina superant, iltie in roquie vera
]audem sui redemptoris et adjutoris deeantant. Benedi-
cente_inquit, regiprafecti suntin tabernacula sua Im-
tantesetalacricordesuperomnibus bonisqum fecerat
Dominus David servosuo,et Israelpopulosuo. Lm-
mutesquippejusti superbonisqum a Domino accipiunt:
tabernacula introeunt ccelestiummansionum quiaquam-
visgraveshujus smculi, quamvis longifuerint' laboreb
breve nimirum videturet levetotum quicquidetema
beatimdine finitur. Uncle oportet, carlssimi_ ut in edi-
ficatione domus Dei unus quisque nostrum exhortando,
obsecmndo, increpando, iI_e piis actibus desudando q,_sn-
turn valet imsistat; he, si quemplam rex c_estis nunc
desidem in opore sui tompll conspexerit, hunt in tempore
dedieationis magnm sum solennitatis reddat exsortem.
8atagamus mutuo earitatis auxilio ut omnes nos alacri
corde et inde fessos in operibus qum ipse prmeepit inve_
niens, omnes ad prmmia qum promisit perpetum visionis
iatrodUcat Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et
nsg_t cure patre Dells in unitate spiritus saneti, per
omni& sreculs smculorum. Amen.
_.37, 10 inebrlari--inebriare A=9__7, 13 quam--qui
A=237, 30 ipsa expectat--ipsi expectant A=238,
sotet--sola ALP.38, &5 socura--seeutum A=240, _0
452 APPENDIX.

man_esta---manifest_ta A_241 circumcis_0mis _es--cir-


cumcisio A_.41, 19 dL_ensat_ue _dJspen_ationi]--_
4 eum--cam A_4_ 18 tug, is . .. qua_eo ma_s...
quo A_--'243, 21 qu_e---quas A-_-244, 13 instabat--per-
stabat in A--244, 23 pr_etulit ideo---prmtulerit ideoque A
=245, 8 plebis--plebi A_-245, 13 Domini doetrinis,
quibus--Dominm doetrinm, qua A = 245, 30 quem---quam
A=246, 21 eorum.., exereeat errorum.., exciter---
247, 18 nostrum---qui sanetorum A=248, 7 perlegant=
per]ongant A=249, 21 videntur videtur A=251, 15
quantue [qu_ecunqueJ=253, 20 viri--veri A=254, 9
ditaturus vocabulo--damrus vocabulum A=254, 22 illi
---ille A=255, 28 quisque [quisquis]=256, 6 /F_yptia
---de _gyptia A=256, 24 renovet [renovent]--258, 9
quanta--quanto A--9.di8, 27 per [pro]=260, 24 Air
D. I. est--At D. I. est, inquit, A=261, 9 discipulo---
condiscipulo A=261, 32 non quia--non quia non A=
262, 14 conscribit--conscripsit A=262, 33 resurrectic_
nem--perfectionem A=263, 3 occurrere--succurrere A
264, 5 per--post A=264, 20 venio--veniam A='264, 23
me*e--mere, et torrente voluptatis mere potatis A=265,
26 cireum--cursum A =267, 2 quidem--quidom marty-
rum A 267, 34 dJcitur... Juda---dicatur... Judm A
=268, 15 sedibus c sedibus A=268, 27 ante ante
adorandum quasi Deum A=269, 19 Israel--Israel Do-
minus A=270, 15 lugeamus--injusta lugeamus A=270,
32 dilacerata--dilacerari A=272, 5 caro--carnem A=
273, 9 quantum sol--quantum prmconem judex, quan-
tum Sol A =274,17 aliter ejus--aliter se membm ejusfieri,
non aliter ejus A--275, 27 dicenz docons A=275, 31
sui---suse A=275, 86 operando--operandi A=277, 26
dvemones_leprosos mundandi d_emones A=292, 22
avertere--evertere C =307,17 mutuum--et mutuumA--
310, 6 conscientia--conscius A=311, 21 aptare_
A=311, 32 relicto--relicto eo A=312, 16 divinitatem
_divinve unitatem A=B12, 21 qua--xiuam A=312, 28
dextrin- dextris ejus A=312, 31 separare--setmmri A=
VA R|.,E _ LECT_ONES. 4_._

313, 5 occidiV--occidit autem A--313, 8 et ei qui--is qui


A--313, 26 quoniam--quam A=313, 34 extitit--exivit
A:313, 85 in ex. a. e. m.---exilio perstante ipso A:
316, 30 qua--qum A:318, 36 exempla vel d. v.--
exempli vel doctrinve virtutem A--823, 16 perfrui
pertici A--3'24, 9 aperiret o. u. e. a_ t., super qum--
operiret o. u_ e. a_ L, superque earn A:324, 22 pesitus
Nposita A--324, 31 legem est qui legem A--326, 26
in eevum--cum patre in unitate spiritus sancti Dells per
omnia smcula smculorum, Amen. A--327, 6 apprehen-
derint--ac prudenter A--327, 27 appropriat. In illo
jam--appmpriat, ut illo jam A:328, 6 perpetuo---ad
perpetuo Am330, 10 lacrymis [lacrymas] guadia--inter
guadia A--331, 16 vendidit---veniit A--331, 26 expor-
tabat--portabat A----833, 6 illuc--illuc totis animi viri-
bus, tendamus illuc A--335, 15 terrena--terrenm A----
339, 32 c_am---om. A--340, 3 Et quo---Ex quo A--342,
35, apparente---apparentem A-- 34-3, 8 aperte--apte A=
343, 31 perficiendo--perficienda A=344, 14 nos---nunc
A=344, t6 si---om. A--346, '26 caro... Illuc--quod
caro.., illue A'-347, 21 tardat---tardet A:349, 11
descender aseendet A--350, 3 et--om. A--354, 14
ipsos--ipsi A--356, 31 salvus--salvus et supervaeua
ejus esset incarnatlo A=357, '29 natura--semine A--
358, 5 e_t estet A--358, 20 carnis---carne A--361,
10 aereas [aerias]--362, 19 nov_e--novo A--364, 36
sui--sua A--365 conceptus est---coneeptus est: Filius
Dei natus est, quia operante Spiritu Sancto de virgine
conceptus est A--366, 32 ministeriis--mysteriis A.

VOL. VL

B ed. Bas. = E cod. MS. de Orthog. Lond. = F cod.


MS. de arte metriea Paris. [Bibl. R. 4841]=G cod.
MS. de Nat. R. etde temp.Paris[Bibl.R. Sorb.18'27]
--H co¢LMS. de Nat. r. de temp. et de temp. rat.
[Bibl.R. S. Germ. 989]--I cod. MS. de Nat.r.de
• i4 APP_DtX.

teml_ et de temp. rat. [Bibl. tL 5239]=K eod. MS. de


loquela per digitos [Bibl. tL 73623 designant.
Pag, 1_ 8 Csesarem_Gaium E E/d est Caimm]=
1, 11 quia ha_-<tu_e E=I, 18 ammitt_-committe
B=I, 17 Marcum_Marium B=3, 22 E fom--_em
B=4, 1 pronomen_pronominis E--4, 3 sJius---a]i_ B.
effert efferet B=4, 4 Et dico huic---Dieo huic B:4_
13 .... 15 omnino ore. B=4, 16 assidue per s_om.
B=5, 13 quse a nobiz qu_e nobis B--6, 7 argeuto---
auto E concrepat--concrepatur E--6, 15 frequenter
balneos---om. B--6, 28 communi vita--eommunitate B
=6,33 omnis coeuntia--omnia coeuntia B--8, 12 e ma-
nibus--a manibus B--9, 7 atros siecabat veste cruores--
cruores atque atros siguificabat B--10, 19 per simplicem
e om B=10, 20 per diphthor, gum e--ore B--10, 28
ascribere assignationis est--om. B=ll, 8 iUud_illi B--
12, 23 amisit--quum sit B=t4, 4 exprimenda--om. B
=14, 20 sed et nubem--se de nube B- 14, 36 dicimus:
si seribitur---dicis sire scribis B=16, 1 g_Ma--gaba B=
16, 35 sic et inhamo I_rfectum inhamavi--sic et humo
perfectum humavi B=17, 18 utrum.., dicatur_utrum
it, maturitate an in immaturitate dicatur B--18, 15 pro
distare_producta re B=lg, 8 invidiam---om. B=19,
21 habitant in alieno---om B=22, 8 murmur fmailiter_
murmur et similia sunt singularia E=2'2, 26 vopulari_
eomplieari B=25, 2'2 et habet---om. B=25, 31 melius
/Emilim E=30, 15 psallo., psalhi_palleo ...
pallui B= 30, 21 psalmo "prim... sic et in---ore. B =83,
18 Spolio vem--Spolio est enim B=34_ 13 P_.or_us--
ita Bet E sed procul dubio Honoratus legere debemus
=35, 8 appellant ..... provectiores_om.
B=35, 11 et suspiramus regnum Dei---om. B=35,
25 Plautus dixit Tefitur ainapi_pluraliter sinapi
B=39, 20 ut alius--ut proprium nomen alius E=
40, 20, 2'2 et 30 _ [t7] = 42, 29 primam_undam F-----
43, 3 tr_--_ntresF=43, 9 numerant_ dum auu,w_nt
_numerandttm autumant F=43, 25 gea_-gem_ me_
VAnI_ L_NE_ U6

F=44, 14 operta_a F = 44, 26 horret--horrens


F=46, 11 et--exemptum in F=46, 82 quo--qum F=
48, 8 hoc . . corpore--hos fa_tere F--49, 6 longa---i
F=49, 7 brevis--i brevis F=49, 12 a---ab F=
49, t4 di_ylla_llabum ex se F=49, 16 a_ielt,
&c.--adicit, &c. F=49, 28 et---om F=49, 30 ca_eris
--in ca_eris F=50, 10 si_ _i X=50, 12 domm=
Seeurus longam, securis brevem, domus F=51, 7 trae-
tavimm _.xactamus F=51, 25 orationc: mfione F=
52, 26 maluerit_-matuerunt F=53, 4 permansit--per-
manserlt F=53, 32 Genitivus pluralis F=53, 37 vo-
ealibus---vocalibua, ut me, re, se, qtfi aut F=54, l0 ut
schole---e ut schole F=54, 18 longum_lcmgus F=54,
20 schole---ut schole F=54, 25 ecclesia--ut ecclesia F
=55, 4, &c. secundm, &c,--secunda, &c. F=55, 17 cor-
repta--correptam F--55, 20 lougas---longa F=55, 26 i
--in i F=56, 4 non: en, an--non et an F=56, 15 S---
Es F=56, 28 breviantur--brevJantur, ut tamen; quam-
vis producitur F=56, 35 ut super--ut in, super F--59,
16 metris l'metri]=59, 25 duabu_ _ duabu_ F=59,
28 taroque [utraque]=ff5, 3 perdunt---perdunt semper
F=65, 31 syllaba---syllaba scripta F=66, 2 unte--
eunte F--67, 4 a--u, F--67, 7 Dirigite [Dirigit]--67,
16 servitu---servitii F=67, 17 exemplo-_ templo B=
68, 9 quse quia--qttia qu_e F=69, 33 regaat--regnant
F=71, 29 tacinium [lanitium]=7_-18, haberc:=-haberi
F=72, 31 valid_e--validus F--73, 18 jussu---vivi F=
73, 24 mea... Niceta--meo,.. Nicetee F=74, 7 fceda
• .. pluviam--seecta _ .. pluvia F--74, 35 dele Abraham
=75, 15 spondams, iambu_--epondeeum, iambum F--
75, 29 colophon--colophonium F = 76, 9 cupidasque vana
--cupidas vagasque ed. Cassander -- 76, 12 Ibi [Ubi]=
77_12 qnod.., missum--quo.., misso F--78, t6 fa-
bulam [fabu]a]--79, _ etiam _-_t in=80, 9 Gr_e--
Grmci F=80, 26 ullis smculi_- :=svcularis F=80, 27 ilia
---in ilia F=[Hic abrupte terminatur MS. F, nec de
Sehemafibus et tiguris ullumalibi codieem invenire pOtS]
e
4_ AWPZ_DZX.•

: G H I eodideSdei_g_t M_s. _ iaBi61iottwea


Regla Paris. servautur, li numer_amr in Catalogo
So_n. 18'27. S_ GERM. 989. 59.39.
Pag. 100, t0 teste--testante G..I01, I quidean earne
--came quidem G H.I----101, 5 moveamur--et movea-
tour G H I--101, 8 omnis--omnis creaturm G'-14)1,
26 proveniat--perveniant G H I--]0c2_ 27 diebtm--
noctibus G=I03, 8 firmamento_super firmamentmn
G H I--103, 27 insvquatitates . . . distinguuntwinm-
qualitate . . disfinguuntur G-- 104, 21 doeidere--deee-
dere G-- 105, 20, VII... assistens--VIII.., absistens
G H..105, 31 partibus---in partibus G H..106, 3'2
diem dies fit G= 106, 34 Venere [venere] = 107, 9 polis
--apolis G H I=t08, 9_6aeris--aerisque G H I=t08,
31 non--nec G'-I09, '2'2 quadragie: quadrais G H I
..109, 33 horas--horas tamen G H I'-ll0, 3'2 pridie
pII G--33 hora--horam G H..II1, 9 septem---octo
G= 111, 25 humidis corporescit.--tumidis corporascit G
H I--113, 9 instar--ad instar G--II3, 16 fulgorem--
fulgur I..113, '29 vaporis taro . . densantur--vapores
rarm . . d_sentur G H-- 114, 13 naturali_fumali G H
I..114, 30 vigore_rlgore G H I=115, 18 pluviunb--
pluviale G_-115, 31 venerint.--evenerint G H-----lI6, 7
naturalis--natura G--l16, 21 Lssdon... septem recur-
rit--om. G H I-----116,24 eta vicesima--om. G occurrit
--accurrit G H_-lI6, '27 duodecim--quindecim H=
116, 32 aquilonia.., attstro--aquilonaria.., austros G
--_117, 8 accursu_occursu G H I_-117, 17 mqtmrum
--s_uarum G _luoream I-_117, 33 ostiaejus in quibus
--septem ostia ejus, quibus G----lIB, 12 hac--ac G I-----
118, 9.8 gratissima [g_avissima]=llg, 11 VIII--VII G
H I=119, 16 XXIII_XXVI Grail9, 19 tendit--_t
tendit G=119, _3 hor_e_hora_ parte G=I20, 15 ubi e.
¢Llongissimus--om. G H I=1'20, 16 per---om G H I-_
1'20, 28 jaci_jaci scripsit Onesicratus dux Alexar_lri G
==120, 33 quartamdecimam--duodeeimam G-- 129., I ef-
funditur_diffunditur=l_q, 17 quindecim partibus_
vAai_ LEc_rIo_r_S. 4_7

123, 17 quindecim partibus--l_, 30 medium--me-


dium diei G=124, ]4 intempestum--intempestivum
G=124, 24 orditurwsemper orditur G H I=124,
29 appellate appellari G H I=125, 10 CCCLXIV
[CCLXIV]=125, 15 vero--quinque G H I=125,
2'2 ordinatum, diebus vero CCCIV agebant G H I
=125, 33 seitaturi--seiseituri G=126, 16 proprius
[propiusJ=126, 34 fragrantior--flagrantior G H Ix
128, 5 eseteris--in ea_teris G H-----129 dimidio momenti
--ore. Get edit_ Basil. nonadeeima--et nonadeeima H I
=I31, 11 quinto [quas quinto]-'-lS1, 27 manifesta--
manifestata Ix 18'2, 13 DCCCXLIII EDCCCCXLII]
=132, 18 CCCCLXXIII--CCCCLXXXIII MS.
Lond. et HI= 132, 22 DLXXXIX--DLXXXVIII I
--133, 11 DCCCXLII--DCCCUXLII. I=133, 21
XXIX--XXVIII I= 133, 34 CXLIV--CXLVII Iet
MS. Lond.=134, 1, XXVI--XXVII MS. Lond.w
XCVII I= 134, 2 CCCCVwCCCV I= 134;7 fratres---
LXX fratres I = 134, 8 XXIII--XXXIII MS. Lond.
et I=134, 11 deeennalc deeennovenale I=134, 33 VI
--III I=135, 6 egit... XXXI---exegit--XXI MS.
Lond. et I=135, 14 XXXVI--XXXVII I--135, 17
XX--XXI I=135, 29 Primus Eprimus.] XXXIII--
XXXVIII I. XXXVI MS. Lond.=136, 16 tredeeim
_XIV I=136, 26 quatuor--III I=186, 29 tribus--
XIII I=136, 30 oetodeeim--oeto I=136, 35 Maximi-
nus.. tribus_Maximus.. XVL I = 137, 7 -satm---satenus
I=137, 9 VIIwVI I=137, 12 II--I I--137, 18 XIII
--XI I et MS. Lond.=137, 27 XXVIwXVI I=187,
37 VII_IX I=188, 4 XXVI--XXXVII Iet MS.
Lond.=139, 12 ille--Smithius habet illura, qua_ vera
leefio est, sed omnes Iibri MSti il/e dant=140, 11 eon-
tinere--eontineri I=141, 17 ampleeti_amplexi H I=
142, 21 at[et]=142, 85 infige_ crceti infiges H I=
143, 10 peetori [peetore]= 143, 13 e_tdem., pollicem--
eandem pronam sed ereeto polliee I=143, 26 dele et=
144, 15 votis [notis]= 145, 21 muta_c _mutua.sse H I=
Hh
4_ APPRNDIX.

146, 18 conductiv_ vondictiv_ I_147, 29 eorum--


earum H 1--148,19 partite=:=partiri H'- 148, 27, a,qui-
noefialis--tmius mquinoetialis I=148, 35 palman partifi
--tmlmum partite I=149, 10 novisSima terra--ca novis-
sima terrena H I=149, 12 ub--Evangelii ubi H I=
149, 16 dc ctiam de H I=150, 4 Vieies, &c.--Vieies
quater enim terni septuagies dipondius est H I= 150, 28
monstromm---monstmosom H I = 150, 31, tertia v. aere
--tertio v. aera H I_-151, 1 itemuita H ImlS1, 10
quibusque ut--quibus et H I=151, 19 invisib'flis--
inanis I = 15_ 21 relinquebant--relinquebat H I= 154,
8providentes---pervidentes H I=154, 2'2 argument_--
angmento H 1=155, 9 AtquiuAtque H I=155, 28
sanguinem, &e.=sanguinem uvm t. c. expressum n. f. a.
temperamus H I=i'56, 3 non--om. H I_157, 6 illo---
illo Episeopo I=157, 16 juxta--juxta quod H I----157,
3'2, eontingi [eontingit]-----158, 29 obducit--abdueit H-----
160, 9 dimidia--et dimidia H I--160, 13 facies--et facies
HI= 160,26 addisosrent--ediscerent HI= 160,30 dicentes
--dieantes HI-- 162,14 Inter qum--Inter quas solennita-
tes C = 169,11 Novembri.. DecembriwNovembrio.. De-
eembrio C= 171, 34 eomputantur--computamr C= 172,
11 apparuit--apparuerit C= 175, 34 superesset---_pems-
sent C= 182, 24 tredecim suis_tredecim suis mem_us
C=190, 1 septiman_---septem C--208, 33 devicesimam
---duodevicesimam B=209, 26 de Thule--hoc de Thule
C=211,16 apposita--opposita C-----211,35 inferiorque ora
qua_--inferiora qu_e C=212, 18 umbram triginta--um- -
brain viginti B=212, 22 po_s---partes C=212, 25 Ly-
eim--Lyeiam C=214, 32 eursuum so[is annuomm--eur-
sum solis annum C=219, 37 inter illos--inter illas C=
220, 1, ibi--ubi C='225,10 Una autem_Unum autem C
=226, 30 quod et loquor--qui et loquor C=237, 23 solito
_insolito C=243, 32 oboriri aboriri C=244, 11 dele
puncture post ' peractum' et dubito an pro quondam
quoniam legi debeat=244, 22 hme partire--hos partire
C--245, 1 suos--suas C=246, 11 a III--a IV C=240,

/
YARI_ LECTIONES. 4_9

8 inquam--inquit C-----252,35 Hoc sire alio---H_ec 8"rye


hoe sire alio C--253, 7 ea: cjus C--257, 84 tertia de-
cima--quartadecima B C:258, 11 decimatertia--de-
cimaquarta C--258, 14 incurrit--incurrerit C--259, 5
Sed et si--Sed si C-----259, 8 XI Calendarum--
in XI Calendarum C = 259, 22 XIX tardius -- XIX
diebus tardius C-_259, 35 a vespera_ad vesperam C_
260, 1 vespemm_vesperam C_260, 14 _hoc tamen_
in hoc tamen B C-_262, 14 occursum--cursum C--263,
26 solenniis---solennes C-----263,33 quo--qua B C-_265,
10 decebat--dicebat B C-----265,16 proficientes--profi-
cientis B C_-267, 4 conversionem_conversationem C--
270, 24_tertium---quartum C=270, 31 agnoscat_agnos-
cant B C: Circulos, de quibus hic Beda narrat, super-
fluum esset in hoc loco describere. Chronici texture,
dudum a Smithio accuratum, paucis tantum in locis
emendare potuimus, lectiones variautes pene nullas in-
venimus.

FINIS BED2VEYEN. OPERUM MISC.

You might also like