T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

PLASTİK TEKNOLOJİSİ

EKSTRÜZYON MAKİNELERİNDE
ÜRETİM 1

ANKARA 2006
 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı

Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve
Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği

kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak

dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında

satılamaz.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR................................................................................................................ii
GİRİŞ ..................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ................................................................................................3
1. EKSTRÜZYON MAKİNELERİNDE KALIP BAĞLAMAK ...........................................3
1.1. Ekstrüzyon Atölyesinde Güvenli Çalışma..................................................................3
1.2. Ekstrüzyon Makineleri (Ekstrüderler)........................................................................4
1.2.1. Ekstrüzyon Makinesinin Tanımı.........................................................................4
1.2.2. Ekstrüzyon Makinesinin Kısımları .....................................................................4
1.3. Termoplastik Ekstrüzyon Kalıpları............................................................................6
1.3.1. Ekstrüzyon Kalıplarının Özellikleri ....................................................................6
1.3.2. Ekstrüzyon Kalıpları ..........................................................................................6
1.3.3. Ekstrüzyon Kalıp ve Kalibrelerinin Ekstrüdere Bağlanması..............................13
1.3.4. Ekstrüzyon Kalıplarında Kullanılan Kalıp Çelikleri..........................................14
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................17
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................23
PERFORMANS DEĞERLENDİRME...........................................................................26
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..............................................................................................27
2. EKSTRÜZYONDA HAMMADDE HAZIRLAMA .......................................................27
2.1. Ekstrüzyon Kalıplamada Kullanılan Plastikler .........................................................27
2.1.1. Polivinilklorür ( PVC)......................................................................................27
2.1.2. Termoplastik Elastomerler ...............................................................................29
2.2. Ekstrüzyon Plastiklerinde Katkı Maddeleri..............................................................30
2.2.1. Pekiştirici ve Dayanım Arttırıcılar....................................................................30
2.2.2. Renklendiriciler (Boyar Maddeler veya Pigmentler) .........................................31
2.2.3. Plastikleştiriciler ..............................................................................................31
2.2.4. Kaydırıcı ve İşlemeyi Kolaylaştırıcılar .............................................................32
2.2.5. Antistatikler (Statik Elektriklenmeyi Önleyiciler) .............................................32
2.2.6. UV Işınım Dengeleyiciler ................................................................................32
2.2.7. Oksitlenme Önleyiciler (Antioksidanlar) ..........................................................32
2.2.8. Köpük Yapıcılar...............................................................................................32
2.2.9. Isı Stabilizatörleri (Dengeleyicileri)..................................................................33
2.2.10. Kaydırıcılar....................................................................................................33
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................34
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................37
PERFORMANS DEĞERLENDİRME...........................................................................39
MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................40
CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................42
KAYNAKÇA ....................................................................................................................43

i
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 543M00011
ALAN Plastik Teknolojisi
DAL/MESLEK Plastik İşleme
MODÜLÜN ADI Ekstrüzyon Makinelerinde Üretim- 1
Ekstrüzyon makineleri, ekstrüzyon kalıpları, ekstrüzyonda
kullanılan plastikler bilgilerini kullanılarak ekstrüzyon
MODÜLÜN TANIMI
makinelerinde üretim yeterliğinin kazandırıldığı öğrenme
materyalidir.

SÜRE 40/32
Temel Talaşlı Üretim 1-2-3-4-5 modüllerini,
ÖN KOŞUL
Yardımcı Ekipmanlarla Üretim 1-2 modüllerini almış olmak
YETERLİK Ekstrüzyon makinelerinde üretim yapmak
Genel Amaç
Sevgili öğrencimiz, bu modül ile gerekli ortam
sağlandığında ekstrüzyon makinelerinde istenilen özellikte
üretim yapabileceksiniz.

MODÜLÜN AMACI Amaçlar

Ø Gerekli ortam sağlandığında plastik ekstrüzyon
kalıplarını makine üzerinde uygun biçimde sökebilecek
ve bağlayabileceksiniz.
Ø Gerekli ortam sağlandığında ekstrüzyonla üretim için
istenilen özellikte hammadde hazırlayabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM Plastik ekstrüzyon kalıbı, kaldırma araç gereçleri, el aletleri,
ORTAMLARI VE plastik ekstrüzyon makinesi, plastik hammadde
DONANIMLARI karıştırıcıları, hammadde katkı maddeleri vb. araç gereçler.
Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme
soruları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE
Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-
DEĞERLENDİRME
cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız
bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

ii
 GİRİŞ

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Ekstrüzyon yöntemi ile plastik ürünlerin üretimi, plastik teknolojisi alanında önemli
bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kapı pencere sistemleri, plastik borular gibi profil
özelliği taşıyan plastik ürünler ekstrüzyon yöntemi ile işlenmektedir. Bu ürünlerin çok
yaygın olarak kullanılması, bu alanda duyulan eleman ihtiyacını da artırmıştır. Buna paralel
olarak ekstrüzyon teknolojisi büyük gelişme göstermiştir.

Ekstrüzyon Makinelerinde Üretim-1 Modülü, plastik ekstrüzyon makinesinde üretim

yapacak meslek sahiplerine bu makinelere kalıp bağlama ve bu makinelerde işlenecek
hammaddeleri hazırlama üzerine yeterlik kazandırmayı amaçlayan bir modüldür. Bu
modülde sizler, plastik ekstrüzyon makinelerine kalıp bağlayabilecek ve ekstrüzyon
makinelerinde işlenmek üzere hammadde hazırlayabileceksiniz.

Bu modülde hedeflenen yeterlikleri edinmeniz durumunda, Plastik Teknolojisi

alanında daha nitelikli elemanlar olarak yetişeceğinize inanıyor, başarılar diliyoruz.

1
2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ

Plastik ekstrüzyon makinelerine uygun biçimde kalıp bağlayabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
Çevrenizde ekstrüzyon yöntemi ile üretim yapan işyerlerini ziyaret ederek;
plastik ekstrüzyon kalıp çeşitlerini ve özelliklerini araştırınız.

1. EKSTRÜZYON MAKİNELERİNDE KALIP

BAĞLAMAK
1.1. Ekstrüzyon Atölyesinde Güvenli Çalışma
Ekstrüzyonla sağlıklı bir üretim yapmanın ön koşulu diğer tüm meslek alanlarında
olduğu gibi güvenli bir çalışma ortamının sağlanması ve bu ortamdaki güvenlik kurallarına
uyulmasıdır. Ekstrüzyon atölyesinde uyulması gerekli güvenlik kuralları aşağıda
belirtilmiştir.

Ø Makine başında çalışırken makineyi çalışır durumda bırakıp izinsiz bir yere
ayrılmayınız.
Ø Kullanmasını bilmediğiniz makineyi çalıştırmayınız.
Ø İş önlüğünüzü mutlaka giyiniz.
Ø Atölyede gürültülü çalışılan ortamlarda kulaklık takınız.
Ø Atölye içinde tozlu çalışılan ortamlarda maske kullanınız.
Ø Kullandığınız hammaddelerin yerlere dökülmemesine dikkat ediniz.
Ø Ağırlığı fazla olan malzeme ve ekipmanın taşınmasında taşıma gereçlerini
kullanınız.
Ø Kaldırma, taşıma araçları ile malzeme ve ekipman taşınmasında emniyet
tedbirlerini tam olarak aldığınızdan, bağlantıları güvenli yaptığınızdan emin
olunuz.
Ø Yapacağınız iş için uygun araç gereç kullanınız.
Ø Çalışma alanınızı temiz tutunuz ve her çalışmadan sonra çalışma alanınızın
temizliğini yapmayı, tertip ve düzenini sağlamayı unutmayınız.
Ø Kullandığınız hammaddenin içerisine yabancı maddelerin karışmamasına
özellikle dikkat ediniz.

3
1.2. Ekstrüzyon Makineleri (Ekstrüderler)

1.2.1. Ekstrüzyon Makinesinin Tanımı

Plastik ürünlerin aynı kesitte, hassas ölçülerde ve istenilen uzunlukta, devamlı (kesiksiz)
olarak elde edilmesini sağlayan makinelere ekstrüzyon makineleri denir (Resim 1.1). Bu
makineler bazen kısaca ekstrüderler olarak da adlandırılmaktadır.

Bu makinelerde üretilen ürünlere plastik boru ve profil örnek olarak verilebilir.

Resim 1.1: Ekstrüzyon makinesi

1.2.2. Ekstrüzyon Makinesinin Kısımları

1.2.2.1. Huni

Huni, ekstrüderde işlenecek malzemenin düzenli olarak beslenmesini sağlar. Bütün

malzemeler serbestçe akma eğiliminde değildir, bu nedenle huni genellikle bir konveyör
veya karıştırıcı ile donatılırlar.

1.2.2.2. Vida (Burgu veya Helezon)

Vida plastiğin beslenmesi, taşınması, ergitilmesi ve homojenleştirilmesi dâhil birçok

işlevi yerine getirir. Bu bakımdan ekstrüderin kalbidir.

4
 Çok değişik tipte vida mevcuttur. En çok kullanılan, üç bölgeli vida olup
termoplastiklerin çoğunu ısıl ve ekonomik açıdan tatmin edici bir şekilde işler. Bu bölgeler
besleme, sıkıştırma ve ölçme bölgeleri olarak adlandırılır.

1.2.2.3. Silindir (Kovan-Ocak)

Silindir vidanın yataklandığı, rezistansları üzerinde taşıyan makine elemanıdır. Bu

kısım kovan veya ocak olarak da adlandırılmaktadır.

Ekstrüderlerin silindir tasarımına göre farklı tipleri vardır.

Ø Tek vidalı ekstrüderler

• Geleneksel
• Yivli

Ø Çift vidalı ekstrüderler

• Birlikte dönen (içe doğru dönen)
• Tersine dönen (dışa doğru dönen)

Geleneksel tek vidalı ekstrüderler iç yüzeyi düz olan bir silindire sahiptirler. Kalıp
direncini yenmek için gerekli basıncın ölçme bölgesinde geliştirilmesi karakteristik
özelliklerindendir. Hammadde silindir duvarı ile parçacıklar arasında meydana gelen
sürtünme ile iletilir.

Yivli tek vidalı ekstrüderlerde, yivli kovan silindir duvarı, besleme bölgesinde
uzunlamasına açılmış konik yivlere sahiptir. Bu yivler malzemenin iletilmesini ve böylece
sıkıştırılmasını artırır. Bu tip ekstrüderlerde basıncın meydana gelmesi, besleme bölgesi
içinde başlar.

Çift vidalı ekstrüderler öncelikle homojen bir karışım elde etmek için kullanılır.
Malzeme vida ve silindir arasındaki temas sürtünmesi ile iletilir. Vidalar dönerken
birbirlerini temizleyecek şekilde tasarlanmışlardır. Tersine dönen çift vidalı ekstrüderler
özellikle PVC gibi toz haline getirilmiş malzemeler için kullanılır. Sekiz rakamı şeklinde bir
kesite sahip olan silindir, geçitler arasında kapalı hücreler oluşturacak formda
düzenlenmiştir. Malzeme bu hücreler içinde zorlamayla beslenir. Vidanın ucuna yakın
(basınç oluştuğu yerde) malzeme sürtünme ile eritilir.

1.2.2.4. Soğutma ve Vakumlama Ünitesi

Soğutma ve vakumlama ünitesi, bir vakum pompası ve bir soğutma pompası

yardımı ile ürünün soğutma ve vakumlamasının yapıldığı kısımdır.

5
1.2.2.5. Çekici

Makinede işlenip kalıp ve kalibreden geçen ürünü çekerek kesime hazırlayan

sistemdir. Ürün genellikle bir palet sistemi yardımı ile çekilir.

1.3. Termoplastik Ekstrüzyon Kalıpları

Termoplastik ekstrüzyon kalıpları; ekstrüzyon makinelerinde istenilen özellikte
ürün yapabilmek için kullanılan ve ürün özelliklerini sağlamaya uygun kalıp
boşluklarına sahip, genellikle profil, levha ve boru üretiminde kullanılan kalıplardır.

1.3.1. Ekstrüzyon Kalıplarının Özellikleri

Ekstrüzyon kalıpları genellikle orta sertlikteki özel kalıp çeliklerinden yapılır. Ancak
ekstrüzyon kanalının yapımında kaliteli paslanmaz çelik malzeme kullanılır.

Ekstrüzyon kalıpları aşınmaya ve çizilmeye karşı korunabilmesi için 50 HRc’de

sertleştirilir. Kalıp setini oluşturan diğer elemanlar da en az 30 HRc sertliğinde olmalıdır.
Bazı kalıplama işlemlerinde kalıp kanalının temizlenmesi gerekmektedir. Bu tip kalıplama
işlemlerinde, kalıp kanalı genellikle yumuşak malzemeden yapılmış pirinç, bakır veya
benzeri çubuklarla temizlenir. Aksi halde kalıp kanalında meydana gelecek çizgi vb. hatalar,
kalıplanan parçaya aynen yansıyacaktır.

Bozulmuş veya kopmuş olan tüm elektrik bağlantı elemanları değiştirilmelidir.

Sıcaklık kontrol aygıtları ve diğer hassas kalıp elemanları kontrol edilmeli, varsa hatalar
giderilmelidir.

Ekstrüzyon kalıpları genellikle ısıtıcılı olarak yapılırlar. Kalıplar ısı kaybına sebep
olduğundan kalıp üzerine ayrıca ısıtıcı sistem yerleştirilir. Böylece kalıp içerisinden geçen
eriyik plastiğin sıcaklığı sabit tutulur.

1.3.2. Ekstrüzyon Kalıpları

Ekstrüzyon kalıpları üretilecek parçanın biçimine göre genellikle aşağıdaki şekilde

sınıflandırılır.

1.3.2.1. Tek Yuvarlak Delikli Kalıplar

Genellikle basit kalıplar, tek yuvarlak delikli dişi kalıplardır. Bu kalıplarla çoğunlukla
içi dolu silindirik parçalar kalıplanır. Ancak bütün ürünlerin kullanım alanı fazla değildir.

1.3.2.2. Dar ve Uzun Kanallı Levha Kalıpları

Bu kalıplar ikiye ayrılır:

6
Ø “T” Kanallı levha kalıpları: Kesit görünüşü bakımından bu kalıplara, anahtar
deliği tipi dişi kalıplar denir. Bu tip kalıplar genellikle bir uçtan beslenir, ancak
ortadan (merkez) beslenenlere oranla üretim kapasitesi daha düşüktür. Bu
kalıplarla genellikle polietilen kalıplanır. Aşağıdaki resimde bir T kanallı
ekstrüzyon levha kalıbının kalıp gövdesinin resmi iki değişik açıdan perspektif
olarak verilmiştir (Resim 1.2).

Resim 1.2

Ø Ayar plakalı levha kalıpları: Uygulama alanı çok olan bu kalıplarda,

ayarlanabilen bir veya iki çene vardır. Ayarlanabilen çeneler yardımıyla
kalınlığı 0,5 mm ve daha fazla olan şerit halinde ürünler elde edilebilir. Film
şeridi yapımında ayarlanabilen, çeneli, ekstrüzyon kalıpları kullanılır.
Ayarlanabilen kalıp çenesinde açılma ve kapanma miktarı yaklaşık 1.25 mm
civarındadır. Bu değerler içerisinde, arzu edilen kalınlıktaki plastik levhalar
kalıplanabilir (Resim 1.3).

Resim 1. 3: Ayar plakalı ekstrüzyon levha kalıp

7
1.3.2.3. Ekstrüzyon Boru Kalıpları

Plastik boru ve benzeri içi boş parçaların üretilmesinde ekstrüzyon boru kalıpları
kullanılır. Aşağıdaki resimde bir ekstrüzyon boru kalıbı montaj resmi, parçaları ve
görevleri örnek olarak verilmiştir (Resim 1.4).

Resim 1.4: Ekstrüzyon boru kalıbı

8
 Ø Kalıp (Kafa) Gövdesi

Resim 1.5: Boru ekstrüzyon kalıbı gövdesi

Kalıbın ana parçalarından biri olan ve kalıbın dış kısmını oluşturan kalıp gövdesi, kalıbın
diğer parçalarını da üzerinde taşır (Resim 1.5).

Ø Adaptör Flanşı

Resim 1.6: Boru ekstrüzyon kalıbı adaptör flanşı

Adaptör flanşı kalıbı ekstrüdere bağlayan kalıp elemanıdır. Üzerinde yer alan kanallar
yardımı ile cıvatalarla makineye tespit edilir. Flanş üzerinde yer alan delik merkezlerinin
makine üzerindeki flanş deliklerinin merkezi ile çakışması gereklidir (Resim 1.6).

9
 Ø Kalıp Flanşı

Resim 1.7: Boru ekstrüzyon kalıbı kalıp flanşı

Kalıp flanşı, üzerinde yer alan delikler yardımı ile cıvatalarla kafa gövdesine tespit
edilir. Üzerinde yer alan dairesel kanalı yardımı ile montajda yer alan 7 numaralı kalıp
parçasının kalıp gövdesine tespitini sağlar (Resim 1.7).

Ø Kalıp

Resim 1.8: Boru ekstrüzyon kalıbı kalıp parçası

Kalıp parçası ürüne kalibreye girmeden önceki dış çapının verildiği kalıp elemanıdır.
Kalıba montajı, üzerindeki fatura ve kalıp flanşı yardımı ile gerçekleştirilir (Resim 1.8).

10
 Ø Pim (Mandren)

Resim 1.9: Boru ekstrüzyon kalıp pimi

Pim ürüne kalibreye girmeden önce iç yüzey şeklinin verildiği kısmıdır. Üzerinde
açılmış ve şekilde M20 ölçüsü ile gösterilmiş vida yardımı ile torpidoya montaj edilerek
kalıba tespit edilir (Resim 1.9).

Ø Gövde İçi Kalıbı

Resim 1.10: Boru ekstrüzyon gövde içi kalıp parçası

Eriyik hammaddenin içinde hareket ettiği kalıp parçasıdır. Hammaddenin hareketinin

daha iyi olması, sürtünmeyi azaltması ve dik basınçların oluşmaması açısından iç yüzeyler
eğik olarak işlenir. Kalıba adaptör flanşı ve kafa gövdesi parçası yardımı ile monte edilir
(Resim 1.10).

Ø Torpido

Torpido; vidadan aldığı dairesel hareket ile çıkışa doğru ilerleyen hammaddenin
hareketini doğrusal harekete dönüştürmeye yardımcı olan, aynı zamanda resimde M20 ile
verilmiş vida deliği yardımı ile kalıp iç yüzeyini oluşturan ve kalıp pimini taşıyan parçadır.
Hammaddeye çıkışa doğru hız kazandırmak amacı ile yüzeyinin belli bir kısmı eğik olarak
işlenmiştir (Resim 1.11).

11
 Resim 1.11: Boru ekstrüzon kalıbı torpido parçası

1.3.2.4. Ekstrüzyon Profil Kalıpları

Termoplastik malzemelerden değişik profilde ve boyda parça üreten kalıplara profil

kalıpları denir. Bu tip kalıplarla farklı geometrik kesitlere sahip profil parçaların üretimi
yapılmaktadır. Profil kalıplarının tasarımı, ekstrüder makinesine montajı göz önünde
bulundurularak tasarımı yapılır. Yapım ve montaj kolaylığı bakımından silindirik kesitli
profil kalıpları tercih edilir. Çünkü üretilecek profile göre sık sık değiştirilmesi gereken
kalıplardır. Profil kalıplarıyla simetrik kesitli olmayan pek çok parça üretilmektedir. Ancak
üretilecek plastik malzemenin cinsine göre soğutma sistemi, su veya basınçlı hava ile
yapılmaktadır. Yapışkanlığı fazla ve çok yumuşak plastik malzemelerden üretilecek parçalar
için hızlı soğutmalı (su) sistem seçilmelidir (Resim 1.12).

Resim 1.12: Profil ekstrüzon kalıbı

12
1.3.3. Ekstrüzyon Kalıp ve Kalibrelerinin Ekstrüdere Bağlanması

1.3.3.1 Ekstrüzyon Kalıplarının Makineye Bağlanması

Ekstrüzyon kalıpları üretilecek olan ürünün boyutlarına göre farklılıklar

göstermektedir. Dolayısıyla farklı ekstrüzyon kalıplarının bağlanmasında birçok ortak işlem
basamağının yanı sıra farklı kalıp özelliklerine göre farklı işlemlerin yapılması da
gerekebilmektedir.

Ekstrüzyon kalıplarının ekstrüdere bağlanmasında öncelikle dikkat edilecek unsur

makinenin kapasitesinin istenilen ürünü elde etmeye elverişli olup olmadığıdır. Eğer bu
durum sağlanmışsa kontrol edilmesi gereken diğer nokta ekstrüzyon flanş bağlantıları ile
kalıp bağlantılarının birbirine uygun olup olmadığıdır. Eğer kalıp ile makinenin bağlantı
noktaları önceden belirlenerek uygun ölçülere göre hazırlanmaz ise kalıbı ekstrüdere
bağlamak mümkün olmayacaktır.

Eğer yapılacak bu ön hazırlıklar tamamlanmışsa kalıp bağlanmasında dikkat edilecek

diğer önemli nokta da güvenlik ile ilgili önlemlerin alınmasıdır. Ekstrüzyon kalıpları
boyutlarına göre büyük ağırlıklarda olabilmektedir. Dolayısı ile kalıpların taşınmasında
kullanılacak yeterli kapasitedeki kaldırma, taşıma araçları hazır olmalıdır. Makine üzerinde
önceden bağlanmış başka bir kalıp ve kalibre var ise bağlantıların uygun biçimde sökülerek
kaldırma taşıma araçları yardımı ile güvenli bir yere taşınmalıdır. Yeni kalıbın montajı bu
işlemden sonra gerçekleştirilmelidir.

Yeni kalıbın montajı yapılmadan önce eğer gerekli ise parçaları sökülerek uygun
zımpara ve temizleme gereçleri ile bakımı ve temizliği gerçekleştirilmelidir. Kalıp
elemanları uygun kaldırma taşıma aracı ile makine üzerindeki konumuna getirilerek montaj
sırasına göre makineye tespit edilmelidir (Resim 1.13).

Resim 1.13: Ekstrüzyon kalıplarının montajı

13
1.3.3.2. Kalibrenin Montajı

Kalibre, kalıptan çıkan plastik ürünün soğutularak ve vakumlanarak son şeklinin

verildiği kısımdır. Eğer kalibrenin makine üzerindeki konumu uygun biçimde olmazsa ürün
istenilen özelliklerde olmayacaktır.

Kalibre, kalıbın bağlanmasında olduğu gibi bakımı ve temizliği yapılarak makineye

tespit edilmeye hazır hale getirilmelidir. Bakım ve temizlik işlemlerinde özellikle vakum
kanallarının temizlenmesine ve tıkanmış su kanallarının açılmasına dikkat edilmelidir.
Vakum kanalları düzgün temizlenmediği takdirde vakum, ürün yüzeyine istenilen miktarda
uygulanamayacağı için ürün deformasyona uğrayacaktır. Yine su soğutmasının yeterli
olmaması ürünün istenilen özellikte olmasını engelleyecektir (Resim 1.14).

Resim 1.14: Kalibrenin bağlanması

Kalibre, kaldırma ve taşıma araçları ile makine üzerindeki konumuna getirilir.

Bağlama elemanları ile makineye tespit edilir. Makine üzerinde kalibreyi aşağı ve yukarı
hareket ettiren sistem yardımı ile kalıp ile uygun biçimde çalışabileceği yüksekliğe ayarlanır.

Kalibre üzerinde bulunan, soğutma ve vakumlamaya ait hortumların kalibreyle

bağlantıları yapılır ve bağlantılar kontrol edilerek herhangi bir olumsuzluk olup olmadığı
gözlenir. İyi konumlandırılmamış ve bağlantıları iyi yapılmamış bir kalibre ünitesiyle
istenilen özellikte bir üretim yapılamayacağı unutulmamalıdır.

1.3.4. Ekstrüzyon Kalıplarında Kullanılan Kalıp Çelikleri

Plastik ekstrüzyon kalıplarında kullanılan kalıp çelikleri kalıp elemanının görevine,

maruz kaldığı basınç ve sıcaklık değerlerine göre değişebilmektedir. Plastik kalıplarının
imalatında farklı standartlarda imal edilmiş kalıp çelikleri mevcuttur. Bu standartlardan en
yaygın olarak kullanılan DIN normuna göre kalıp çelikleri aşağıda verilmiştir.

14
DIN NORMUNA GÖRE KALIP MALZEMELERİ VE
ÖZELLİKLERİ
DIN 1.1730 ( C 45 W )

Özellikleri: :
Suda sertleşebilen bir malzeme olup ihtiva ettiği Mn sayesinde tok bir yapıya sahip
çeliktir.
Kullanım alanları :
Genellikle plastik ve metal enjeksiyon kalıplarının en dış tabakasını oluşturan destek
elemanı ve kalıp hamili olarak kullanılmaktadır.

DIN 1.2312 ( 40 CrMnMoS 8 6 )

Özellikleri: :
Ön sertleştirilmiş plastik kalıp malzemesi olup teslimat sertliği 32 - 35 HRC dir. İçerdiği
kükürtten dolayı işlenebilirliği rahattır. Parlatılabilirliği 1.2738 den daha azdır.
Kullanım alanları :
Plastik kalıp malzemesi olarak kullanılmasının yanında, kalıp çekirdeklerinin 1,2738’den
yapılarak kalıp kasasının 1,2312 yapılması şeklinde de kullanılabilmektedir. Parlaklığın
ön planda bulunmadığı plastik kalıplarında, kalıp malzemesi olarak tercih edilebilir.

DIN 1,2738 ( 40 CrMnNiMo 8 6 4 )

Özellikleri;
Ön sertleştirilmiş plastik kalıp çeliğidir. Sertlik değeri 32 - 35 HRC arasında
değişmektedir. İşlenebilirliği iyi olmakla beraber % 1 Ni ihtiva ettiği için parlatılabilirliği
son derece iyidir. Ayrıca yapısında az miktarda ( S < % 0.002 ) kükürt içermesinden
dolayı sürtünme mukavemeti yüksektir.
Kullanım alanları:
Yüksek gerilmelerin bulunduğu büyük plastik kalıplarında ve parlaklığın şart olduğu
plastik kalıplarında tercih edilmektedir.

15
DIN 1,2316 ( X 36 CrMo 17 )

Özellikleri:
Ön sertleştirilmiş plastik kalıp çeliğidir. Tıpkı 1,2083 ESR malzemesi gibi korozif
ortamlara dayanıklıdır. Isıl işleme ihtiyaç duyulmadan kullanılabilmektedir.
Parlatılabilirliği 1,2083 ESR kadar olmasa da iyidir.
Kullanım alanları :
Özellikle paslanmazlığın arandığı kalıplarda 1,2083 ESR malzemesi kalıp çekirdeklerini
oluştururken, 1,2316 kalıp hamili olarak kullanılabilmektedir. Ayrıca ısıl işlem sonucunda
çarpılma tehlikesi olan ve paslanmazlık istenen kalıp aparatlarının ve maçalarının
yapımında tercih edilir. Kendi sertliğinin yetersiz kaldığı bazı durumlarda şaloma alevi
kullanılarak yüzeysel sertlik verilebilmektedir.

DIN 1,2343 SUPRA ( X 40 CrMoV 5 1 )

Özellikleri:
Yüksek parlatılabilirliğe sahip olan sıcak iş çeliğidir. Aynı zamanda plastik kalıp çeliği
olarak da kullanılır. Malzeme 180-230 HB olarak teslim edildiği için ısıl işlem yoluyla
klasik plastik kalıp çeliğinden daha yüksek sertlik basamaklarına kadar sertleştirilebilir.
Kullanım Alanları :
Uzun ömürlü ve 35 HRC'nin üstünde bir sertlik istenen kalıplarda kullanılır.

16
 UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

Atölyenizde mevcut bulunan bir ekstrüzyon kalıbını ve kalibresini makineye

bağlayarak üretime uygun hale getiriniz.

İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER

Ø Ekstrüderde bağlı kalıbı kaldırma Ø Çalışma ortamınızı hazırlayınız.

taşıma araçları ile askıya alarak kalıp Ø İş önlüğünüzü giyiniz.
flanşı cıvatalarını sökünüz. Ø İş ile ilgili güvenlik tedbirlerini alınız.
Ø Çalışma sırasında kullanacağınız,
tesviyecilik gereçleri, el aletleri ve kaldırma
taşıma araçlarını öğretmeninizi
bilgilendirerek temin ediniz.
Ø Kalıbı emniyetli bir şekilde askıya
aldığınızdan emin olunuz.
Ø Askıya alma işleminde kullandığınız
kaldırma araçlarının sağlamlığını mutlaka
kontrol ediniz.
Ø Flanş cıvatalarını, kasmaya sebep
olabileceğinden dolayı çapraz olarak
gevşeterek sökünüz.
Ø Kalıp ve elemanları sıcak olabileceğinden
eldiven takmayı unutmayınız.

Ø Kalıbı, kaldırma ve taşıma araçları ile Ø Kalıbı emniyetli bir yere taşıdığınızdan,
uygun yere taşıyınız. kalıbın oturduğu yüzeyin emniyetli
olduğundan emin olunuz.
Ø Kalıbın korozyona uğramaması için
yağlamayı unutmayınız.

17
Ø Yeni takılacak kalıp parçalarını ve Ø Kalıbı oluşturan parçaları uygun sıraya göre
kalibresini sökerek kalıbı demonte sökünüz.
ediniz. Ø Kalıp parçaları genellikle çok sayıda ve
birbiri ile özdeş olabileceğinden dolayı
kalıp parçalarının üzerine referans işaretleri
koymayı unutmayınız

Ø Kalıp parçalarının içini Ø Kalıp üzerinde oluşabilecek en ufak bir

temizleyiniz. çizik ürün üzerine aynen yansıyacağı için
temizlemede kullanacağınız araç gereçlerin
kalıp boşluklarına zarar vermemesine
özellikle dikkat ediniz.
Ø Temizlik ve bakım için kullanılan ve kalıp
boşluğu ile temas eden parçaların prinç ve
bakır gibi yumuşak metallerden seçilmesine
dikkat ediniz.
Ø Yüzey temizleme işleminde kullanacağınız
zımparaları yüzeye zarar vermeyecek küçük
tane büyüklüğünde seçiniz.

Ø Makinenin kalıp bağlantı elemanını Ø Bağlantı elemanını emniyetli bir şekilde

(adaptör) askıya alarak indiriniz askıya aldığınızdan emin olunuz.
Ø Askıya alma işleminde kullandığınız
kaldırma araçlarının sağlamlığını mutlaka
kontrol ediniz.
Ø Flanş cıvatalarını, kasmaya sebep
olabileceğinden dolayı çapraz şekilde
gevşeterek sökünüz.

18
Ø Makine adaptörünü temizleyiniz. Ø 4. İşlem basamağında verilen önerileri bu
işlem basamağında da uygulayınız.

Ø Sökülen kalıbın parçalarını Ø Kalıp parçalarının uygun montaj sırasını

birleştiriniz. belirleyiniz.
Ø Birbirinin özdeşi dahi olsa daha önce
kalıbın başka bir noktasında kullanılan
kalıp elemanını farklı bir yere montaj
etmeyiniz. Bunun için kalıp parçaları
üzerine daha önce koyduğunuz referans
işaretlerinden faydalanınız.

Ø Makinenin kalıp bağlantı elemanını Ø Kaldırma taşıma araçlarını kullanırken daha

(adaptör) makineye bağlayınız. önce belirtilen önerilere uymayı
unutmayınız.

19
Ø Takılacak kalıbı kaldırma araçları ile Ø Kalıbın kaldırma taşıma sistemine tespitini
askıya alınız. güvenli olarak yaptığınızdan emin olunuz.
Ø Kaldırma taşıma sistemlerinin yanında
güvenli mesafede, emniyetli bir konumda
bulununuz.

Ø Kalıbı makineye tespit ediniz. Ø Kalıbın bağlanmasında kullandığınız

cıvataları sıcağa dayanıklı yağ ile
yağlayınız.
Ø Kalıp cıvatalarını kasmaya sebep
olabileceğinden dolayı çapraz bağlayınız.
Ø Bağlantı cıvatalarını kasıntı yapmayacak
şekilde güvenli sıktığınızdan emin olunuz.

Ø Kalıp montaj ayarını yapınız. Ø Kalıp çıkış ağzını, ürünün çıkışının zemine
paralel olmasını sağlayacak şekilde
ayarlayınız.

20
Ø Kalıp kalibresini makineye tespit Ø Kaldırma taşıma araçlarını kullanırken daha
ediniz. önce belirtilen önerilere uymayı
unutmayınız.
Ø Kalibre parçalarını aynen kalıp montajında
olduğu gibi sırasına ve yerine göre yapmayı
unutmayınız.
Ø Özdeş bile olsa bir kalibre elemanını kendi
yerinden başka bir yerde kullanmayınız.

Ø Kalibre ayarlarını yapınız. Ø Kalibrenin konumu kalıptan çıkan ürünün

kalibreden geçişine uygun olarak
ayarlanmalıdır. Bu ayarı makine üzerinde
bulunabilecek boy ve yükseklik ayar
düğmeleri ile yapabilirsiniz.

Ø Soğutma ve vakum sistemi Ø Soğutma sisteminin bağlantılarını

bağlantılarını yapınız. yapmadan önce soğutma kanallarının tıkalı
olup olmadığını kontrol ediniz.
Ø Soğutma hortumlarının uygun giriş çıkış
bağlantılarını yapınız ve herhangi bir su
kaçağı olup olmadığını kontrol ediniz.
Ø Vakum sisteminin bağlantılarını yapmadan
önce vakum kanallarının tıkalı olup
olmadığını kontrol ediniz.
Ø Vakum hortumlarının bağlantısını
yapmadan önce vakum ünitesini çalıştırarak
hortumlarda vakum olup olmadığını kontrol
ediniz.
Ø Vakum hortumlarının uygun giriş çıkış
bağlantılarını yapınız ve herhangi bir
vakum kaçağı olup olmadığını kontrol
ediniz.
21
Ø Rezistans ve termokupul bağlantılarını Ø Elektrik bağlantıları elektrik
yaptırınız. teknisyenlerinin yapması gereken bir iştir.
Elektrik bağlantılarını elektrik
teknisyeninin yapmasına özen gösteriniz.

Ø Bağlantıları kontrol ediniz. Ø Yaptığınız tüm bağlantıları kontrol ederek

herhangi bir yanlışlık olup olmadığından
emin olunuz.

22
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki sorulardan doğru olan şıkkı işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi ekstrüzyon atölyesinde uyulması gerekli güvenlik

tedbirlerinden değildir?
A) İş önlüğünüzü mutlaka giyiniz.
B) Atölyede gürültülü çalışılan ortamlarda kulaklık takınız.
C) Üretime uygun hammaddeyi belirleyiniz.
D) Kullandığınız hammaddelerin yere dökülmemesine dikkat ediniz.

2. “……………….. ekstruderde işlenecek malzemenin düzenli olarak beslenmesini

sağlar .”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Çekici
B) Huni
C) Vakum
D) Silindir

3. “……………….. plastiğin beslenmesi, taşınması ergitilmesi ve homojenleştirilmesi

dâhil birçok işlevi yerine getirir. Bu bakımdan ekstrüderin kalbidir.”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Çekici
B) Huni
C) Vakum
D) Vida

4. Aşağıdakilerden hangisi genellikle içi dolu silindirik parçaların kalıplanmasında

kullanılan ekstrüzyon kalıbıdır?
A) Tek yuvarlak delikli ekstrüzyon kalıpları
B) “T” Kanallı levha kalıpları
C) Ayar plakalı levha kalıpları
D) Boru ekstrüzyon kalıpları

5. Plastik ürünlerin aynı kesitte, hassas ölçülerde ve istenilen uzunlukta,

devamlı (kesiksiz) olarak elde edilmesine sağlayan makinelere ne ad verilir?
A ) Enjeksiyon
B ) Vakum
C ) Mikser
D) Ekstrüder
6. Termoplastik malzemelerden değişik profilde ve boyda parça üreten kalıplara ne ad
verilir?
A ) Boru
B ) Proses
C ) Profil
D) Termokupul
23
7. Aşağıdakilerden hangisi ekstrüzyon kalıp elemanlarından değildir?
A) Kalıp gövdesi
B) Kalıp flanşı
C) Huni
D) Adaptör flanşı

8. Ürüne kalibreye girmeden önce iç yüzey şeklini veren kalıp elemanı

aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kalıp flanşı
B) Kalıp gövdesi
C) Adaptör flanşı
D) Pim

9. “Kalıbın ana parçalarından biri olan ve kalıbın dış gövdesini oluşturan

……………………… kalıbın diğer parçalarını da üzerinde taşır.”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Kalıp flanşı
B) Kalıp gövdesi
C) Pim
D) Adaptör flanşı

10. “………………………..kalıbı ekstrüdere bağlayan kalıp elemanıdır. Üzerinde yer

alan kanallar yardımı ile cıvatalarla makineye tespit edilir.”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Kalıp flanşı
B) Kalıp gövdesi
C) Pim
D) Adaptör flanşı

11. “………………… vidadan aldığı dairesel hareket ile çıkışa doğru ilerleyen ham
maddenin hareketini doğrusal harekete dönüştürmeye yardımcı olan ekstrüzyon
kalıp elemanıdır.”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Kalıp flanşı
B) Kalıp gövdesi
C) Torpido
D) Adaptör flanşı

12. Aşağıdakilerden hangisi ekstrüzyon kalıbının makineye montajından önce dikkat

edilecek unsurlardan değildir?
A) Makinenin kapasitesi
B) Makine kalıp bağlantılarının uygunluğu
C) Ham madde çeşidi
D) Montaj konumunun ve şeklinin tespiti

24
 13. “………………. plastik malzeme kalıptan çıkan plastik ürünün soğutularak ve
vakumlanarak son şeklinin verildiği kısımdır.”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Kalibre
B) Koparma plakası
C) Çekici
D) Kesim ünitesi

14. Ekstrüzyon kalıpları aşınmaya ve çizilmeye karşı korunabilmesi için kaç HRc’de
serleştirilir?
A) 10 HRC
B) 50 HRC
C) 100 HRC
D) 150 HRC

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı modül sonundaki cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı
belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt
yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

25
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME

Öğrenme faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki kriterler doğrultusunda

cevaplandırınız.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 Çalışma alanınızı kalıp bağlamak için hazırladınız mı?
2 Kalıbı güvenli bir şekilde askıya aldınız mı?
3 Kalıbın makine bağlantı cıvatalarını söktünüz mü?
4 Kalıbı güvenli bir yere taşıdınız mı?
Yeni montaj edilecek kalıbın ve kalibrenin parçalarını
5
uygun bir şekilde söktünüz mü?
Makinenin kalıp bağlantı elemanının (adaptör) temizlik ve
6
bakımını yaptınız mı?
7 Kalıp elemanlarının montajını uygun biçimde yaptınız mı?
Makinenin kalıp bağlantı elemanını makineye güvenli
8
şekilde monte ettiniz mi?
9 Kalıbı makineye güvenli şekilde monte ettiniz mi?
10 Kalibreyi makineye güvenli şekilde monte ettiniz mi?
11 Kalıp ve kalibre ayarlarını yaptınız mı?
Soğutma ve vakum sistemi bağlantılarını yaparak kontrol
12
ettiniz mi?
13 Isıtıcı bağlantılarını yaptırdınız mı?
14 Tüm bağlantıları kontrol ettiniz mi?
Çalışmalarınızı teknolojik kurallara uygun olarak yaptınız
15
mı?
16 Süre (5-16 saat)

Faaliyet değerlendirmeniz sonucunda “hayırı”işaretlediğiniz işlemleri tekrar ediniz.

Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

26
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
Plastik ekstrüzyon makinesinde istenilen özellikte ürün elde edilmesi için hammadde
hazırlayabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

Ekstrüzyon yöntemiyle üretim yapan firmaları veya plastik hammadde satan firmaları
ziyaret ederek, ekstrüzyon işlemede kullanılan hammaddelerde kullanılan katkı maddelerinin
ham madde içinde kullanma biçimlerini ve oranlarını araştırınız.

2. EKSTRÜZYONDA HAMMADDE
HAZIRLAMA
2.1. Ekstrüzyon Kalıplamada Kullanılan Plastikler
Ekstrüzyon kalıplama ile üretim yönteminde başta polivinilklorür, polipropilen ve
polietilen olmak üzere diğer plastik türlerinin hemen hepsi kullanılmaktadır. Ancak bu
plastiklere diğer modüllerde yer verildiği için bu modülde ekstrüzyon kalıplamada en çok
kullanılan hammadde olan PVC ve diğer bir ekstrüzyon hammaddesi olan termoplastik
elastomerler (TPE) konuları işlenecektir.

2.1.1. Polivinilklorür ( PVC)

PVC ham maddesi konusu daha önce almış olduğunuz Yardımcı Ekipmanlarla Üretim-1
modülünde genel olarak işlenmiş olmakla beraber PVC ekstrüzyon teknolojisinde en çok
kullanılan malzeme olması açısından bu modülde daha ayrıntılı olarak yer almıştır.

Polivinil klorür amorf plastiklerin başında gelir. PVC beyaz veya açık sarı renkli toz
polimerdir. Normal PVC %53–55 klor içerir. Asitlerin ve bazların etkisine karşı dayanıklıdır.
Su, alkol ve benzin PVC’ye hiçbir etki göstermez. PVC yüksek elektroliz özelliğine sahiptir.
140ºC’de yavaş yavaş, 170ºC’de ise kolaylıkla HCl (Hidrojenklorür) ayrılmasıyla parçalanır
ve polimerde çift bağlar meydana gelir. Bu nedenle polimere stabilizatörler katılır. PVC’nin
sert ve yumuşak olarak iki çeşit kullanım alanı vardır. Sert PVC daha çok boru, pencere
profili, duvar kaplamaları vb. alanlarda kullanılır. Bunlar hava şartlarına dayanıklı,
mukavemeti yüksek, sert ve kendi kendine yanmamazlık özelliklerine sahiptirler. Yumuşak
PVC türleri ise daha çok kablo kaplama, yer döşemeleri, oyuncak ve eldiven yapımında
kullanılmaktadır. Özellikle düşük ısıl kararlılığa sahip olan PVC’nin metal yüzeylere
yapışma özelliği ısıtıldığında çok yükselir. PVC hava şartlarına olan yüksek dayanıklılığı,
kolay islenebilmesi, metal yüzeylere yapışma özelliğinin olması ve iyi elektriksel özellikleri
27
nedeni ile kablo imalatında geniş yer almıştır. Şu anda ülkemizde yapılan alçak gerilim
kablolarının tamamına yakın kısmı PVC ile kaplanmaktadır. PVC direkt olarak ısıya maruz
kaldığında hidrojen klorür (HCl) açığa çıkar ve PVC renginde sararmalar meydana gelir.
Bozunma derecesine bağlı olarak PVC renginde sırası ile sararma, kızıllaşma, kahverengi ve
siyah renkler görülür. Bununla birlikte ürünün fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değişmeler
görülür. İşleme sırasında meydana çıkan atık gazlar ve nem vakum ile ortamdan
uzaklaştırılır. PVC hammadde genellikle toz halinde bulunur. Ancak geri dönüşümlü PVC
kullanımı da yaygın olarak kullanılmaktadır. Resim 2.1’da geri dönüşümlü PVC hammadde
gösterilmiştir.

Resim 2.1: PVC geri dönüşümlü hammadde madde

Fabrikasyonda kullanılabilir hale gelmeden bazı problemleri (ısı ve ışık etkisini)

azaltmak için birçok katkı maddesi kullanılır. UV dengeleyicilerinin olmaması kurutulmuş
PVC’nin renginin bozulmasına ve çapraz bağlanma sonucu mekanik hasara neden
olmaktadır. Katkı maddelerinden önemli olanları hareketsiz doldurucular, ısı dengeleyicileri,
plastikleştiriciler ve alev geciktiricileridir. Boya içeren katkı maddeleri, yağlayıcılar,
doldurucular, UV dengeleyicileri ve antistatik maddelerdir. PVC yapı ürünlerinde birçok
katkı maddesi gereklidir. PVC yüzde olarak %1-2 kursun sülfat, maksimum %10 kireçtaşı
ve %1’den az sitearik asit, parafin ya da kalsiyum içerir. Katkı maddelerinin seçimi genelde
göreceği işlevler ile fiyatları dikkate alınarak yapılır. Ayrıca seçimde dikkate alınması
gereken diğer faktörler arasında, kurumların koyduğu düzenlemelere uygunluk, maddenin
kalitesi ve katkı maddesinin temininde kolaylık sayılabilir. PVC’ye katılan katkı
maddelerinin birçoğu esas işlevinin yanında birkaç işlevi daha yerine getirir. Örneğin,
kalsiyum karbonatın PVC’de esas işlevi dolgu maddesi olmasına karşın, aynı zamanda
üründeki yapıyı, kararlılığı ve mekanik özellikleri iyileştirir. Resim: 2.2’de PVC ürünü
borular gösterilmiştir.

28
 Resim 2.2: PVC Ürünü borular

2.1.2. Termoplastik Elastomerler

Plastik ekstrüzyon işleme yönteminde kullanılan ham maddelerden biri de

termoplastik elastomerlerdir. Termoplastik elastomerlerin tümü, iki yapı içeren sistemlerdir.
Bu yapılardan biri sert polimer yapıdır. Bu yapı oda sıcaklığında akma özelliği göstermez,
ancak ısıtıldığında akışkan hale geçer. Diğer yapı ise yumuşak kauçuksu bir özelliğe sahiptir.

Termoplastik elastomerlerin iyi işlenebilmeleri için kurutulmaları gerekir. Kurutma

işlemi, 100–110 C0’de hava sirkülâsyonlu fırınlarda veya 12 saat kurutma odalarında
tutularak yapılmaktadır. Granüllerin içerdiği nem miktarı ağırlıkça %0,1’den düşük
olmalıdır. Bu yüzden termoplastik üretanlar nem içermeyen varillerde granül olarak piyasaya
sunulmaktadır. Bunlar enjeksiyon, ekstrüzyon, şişirme kalıplama vb. gibi termoplastik
malzemeler için kullanılan metotlarla işlenebilmektedirler. TPU’lar; PVC kompauntlarla,
ABS, Nylon ve SAN ile karıştırılarak yeni ürünler elde edilebilmektedir.

TPU filmleri yüksek esneklik, kaynayabilme, yapışabilme gibi özellikleri

bulundurmakla birlikte delinmeye yırtılmaya ve aşınmaya dayanıklıdır. Bu özelliklerden
dolayı taşıyıcı bantlarda, düşük hava geçirgenliği özelliği gerektiren yerlerde
kullanılmaktadır. Uzama, hidroliz, mikroplara karşı direnç ve mekanik özelliklerinden dolayı
çok değişik türde hortumlarda, düşük sıcaklıklarda yüksek darbe dayanımı, kalıcı bükülme
dayanımı, kesilme ve aşınmaya karşı iyi direnç özelliklerinden dolayı da kayak ve buz hokey
botlarında kullanılmaktadır. Termoplastik üretan saf olarak kullanılabildiği gibi TPU-PC
karışımı ve son zamanlarda cam ile güçlendirilmiş TPU’lar enjeksiyonla kalıplanarak
otomotiv sanayiinde de uygulanmaktadır. Poliüretan elastomerler insan derisiyle oldukça
uyumlu olması nedeniyle tıp alanında kullanılmaktadır. (Resim 2.3 TPU ürünleri)

29
 Diğer kullanım alanları:
Tekstil laminasyonu,
Koruyucu örtüler,
Jeo-fiziksel ölçüm kabloları,
Yangın hortumları,
Elektrik malzemeleri,
Spor ayakkabıları tabanı,

Resim 2.3: TPU Ekstrüder Ürüleri

2.2. Ekstrüzyon Plastiklerinde Katkı Maddeleri

Plastikler, işleme teknolojisi ve kullanım alanlarına göre sınıflandırılır. Ayrıca
kullanım amacına bağlı olarak katılan katkı maddeleri plastiklere değişik özellikler
kazandırır. Bu nedenle katkı maddelerinin plastik sanayiinde önemli bir rolü ve yeri vardır.

Plastiklerde kullanılan katkı maddeleri aşağıda gruplandırılmış ve incelenmiştir.

Birçok plastik, kendilerine çeşitli özellikler kazandıran katkı maddeleri ile işlendikten sonra
piyasaya sürülürler. Belirli amaçlara yönelik katkı maddelerinin en önemlileri aşağıda
açıklanmıştır.

2.2.1. Pekiştirici ve Dayanım Arttırıcılar

Bu katkı maddeleri plastiklerin mekanik elektriksel ve ısısal özelliklerini yükseltir,

boyut kararlılığı sağlar, bazı hallerde de maliyetlerin düşürülmesine yardımcı olurlar.
Plastiğin mekanik dayanımını artırır, boyut kararlılığı verir. Özellikle hassas ölçülerin
tutturulmasında ve uzun süre hizmet verecek plastik ürünlerin yapımında kullanılır. Ayrıca
dielektrik dayanımını arttırır ve ısı iletkenliğini düşürür.

30
2.2.2. Renklendiriciler (Boyar Maddeler veya Pigmentler)

Plastiklerin boyar maddelerle renklendirilmesinde amaç, ürünün daha güzel

görünmesidir. Boyar maddeler ile plastikleri renklendirmek için 3 yöntem vardır. Bunlar;

Ø Ürünün formülasyonuna boyar madde katarak renklendirme,

Ø Ürünün üretimi sırasındaki renklendirme,
Ø Üretimden sonra ürün yüzeyinin boyanmasıdır.

Ürünün formülasyonuna boyar madde katarak renklendirme yönteminde, boyar madde

polimer ile çok iyi bir şekilde karıştırılmalı ve homojen bir karışım elde edilmelidir. Bunu
sağlamak için de toz veya granül halindeki plastik, boyar madde ile karıştırıcılarda
birbirlerine karıştırılır. Bu karıştırma sırasında sürtünme sonucu oluşan statik elektrik yükü
nedeniyle toz veya granül haldeki boyar madde polimerin yüzeyine yapışır. Ortama bu
yapışmayı kolaylaştıran maddelerin eklenmesiyle renklendirme daha da kolay hale gelir.

Ürünün üretimi sırasındaki renklendirme ise, plastik maddeyi şekillendiren

makinelerde yapılır. Boyar maddeler ham madde içerisine belli oranlarda katılarak karışım
hazırlanır.

Üretimden sonra ürünün boyanması, ürüne renk vermede en çok uygulanan yöntemdir.
Son sekli verilmiş plastik madde, boyar maddenin bir çözücüde veya sudaki çözeltisine
daldırılarak ya da üzerine boyar madde çözeltisinin püskürtülmesiyle renklendirilir.

Plastik boyar maddeler, pigmentler ve boyalar olmak üzere iki sınıftırlar. Pigmentler
katıldıkları ortamda çözünmeyen maddelerdir ve plastiklerde dağılarak şeffaf veya opak renk
verirler. Boyarlar ise sadece şeffaftırlar, ışığı emer ve dağıtırlar. Bunun nedeni de boyalarla
pigmentlerin partikül büyüklüklerinin farklı olmasıdır. Pigment partikülleri daha büyük olup
ışığı kırar ve ayırırlar. Dolayısıyla boyaların sağladığı yüksek şeffaflığı sağlayamazlar. Renk
verici olarak pigmentler organik veya inorganik, doğal veya yapay kökenli olabilirler.
İnorganik pigmentler özgül ağırlığı yüksek ve partikülleri büyük olan maddelerdir ve yüzey
alanları boyalara göre azdır.

Renklendirici kullanım oranları her ne kadar kendi özelliği ve plastik türüne bağlı ise
de genelde sıvı olanlar için %0,5–1,toz ham madde halindekiler için de %0,1–0,25 kadardır.

2.2.3. Plastikleştiriciler

Isı ve basınçla biçimlendirilmede plastiğin akışını ve işlenebilirliliğini kolaylaştıran,

kırılganlığını azaltan esnekliğini arttıran katkı maddeleridir. Plastikleştiricilerden beklenen
temel özellikler, beraber kullanıldığı plastikle uyumlu olması çok iyi karışabilmesi bünyede
kalabilmesidir. Çözücülü türlerin yapacağı iyileştirmeler geçici olduğundan bu tip
plastikleştiriciler mümkün olduğu kadar kullanmamalıdır.

31
2.2.4. Kaydırıcı ve İşlemeyi Kolaylaştırıcılar

Plastiğin içine katılmasıyla makinede işlenebilirliğini arttıran katkı maddeleridir.

Genelde %0,5–1 oranında kullanılan bu maddelerin de başlıcaları; alüminyum, çinko,
kalsiyum, kurşun, yağ asidi esterleri ve amitlerdir.

2.2.5. Antistatikler (Statik Elektriklenmeyi Önleyiciler)

Plastik endüstrisinde elektrostatik yük bazı problemler doğurur. Yapışmaya yanmaya

veya patlamaya sebep olma gibi durumlar antistatiklerin katılmasıyla önlenir. Kullanılacak
antistatik madde plastikle uyumlu olmalıdır.

Antistatik maddeler plastiklere iki şekilde kazandırılır. Bunlardan biri doğrudan

doğruya granüle katma, diğeri de yüzeysel püskürtme uygulamasıdır.

2.2.6. UV Işınım Dengeleyiciler

Güneş ışınlarının plastik malzemeyi zamanla soldurarak görünümünü değiştirdiği,

yapısını etkileyerek de çekme dayanımını düşürdüğü bilinmektedir. Bir ışıma 0.01–0,4
mikron dalgaboyunda ise polimer bağları tahrip olur. Güneş zengin bir UV kaynağı
olduğundan bunun etkilerinden korumak için plastik malzeme içine UV dengeleyicileri
katılır.

2.2.7. Oksitlenme Önleyiciler (Antioksidanlar)

Plastik malzemede polimer yapının, havanın oksijeni ve ışıma etkileri ile tahribatını
önlemek için antioksidanlar kullanılır. Bu maddeler ya doğrudan doğruya oksijeni bağlar
veya polimer ile kararlı bir ürün meydana getirerek oksitlenmeyi önler. Kullanım şekli
plastik granülün imali sırasında bünyeye katılma ile olabileceği gibi plastik granülden ürün
işlenmesi sırasında granüller arasına belli oranda katmakla da olabilir. Kullanım oranı %0,1-
2,5 kadar olup başlıca antioksidanlar, fenoller, aromatik aminler ve tuzlarıdır.

2.2.8. Köpük Yapıcılar

Bu katkı maddeleri katı, sıvı ve gaz halindeki bazı kimyasallar olup polimere işleme
sırasında katıldıklarında buharlaşarak sistemden ayrılma veya bozunma ile hücresel boşluklu
yapı meydana getirirler. Daha çok polietilen, polistiren, vinil ve poliüretan plastikleri ile
kullanılır. Kullanım oranları enjeksiyon ve ekstrüzyonda %0,1-1, basınçlı kalıplamada %5-
15 kadar olabilmektedir.

32
2.2.9. Isı Stabilizatörleri (Dengeleyicileri)
Isı ve ışık gibi etkiler PVC’de bozunmaya neden olurlar. Bu nedenle ısı stabilizatörleri
PVC polimerlerinin yüksek sıcaklıklarda işlenmesi sırasında gerekli olan katkı maddeleridir.
Isı stabilizatörleri PVC’de ultraviole veya gamma ışınları nedeniyle olan bozulmalara da
engel olurlar. Bir stabilizatörün seçiminde sağlanması gereken kararlılığın yanında şunlar da
önemlidir.
Ø Polimerle uygunluk
Ø Uçuculuk
Ø Koku
Ø Zehirlilik
Ø Plastik işleme metodu üzerine etkisi
Ø Ürün verimi üzerine etkisi
Ø Ekonomiklik

2.2.10. Kaydırıcılar

PVC’nin işlenmesi sırasında ortaya çıkan baskı ve kuvvetleri azaltmak için ortama
kaydırıcı olarak adlandırılan düşük molekül ağırlıklı maddeler katılır. Bu maddeler polimerin
işlenme özelliklerini geliştirirler ve iyileştirirler. Kötü dengelenmiş kaydırıcı sistemler
işleme ekipmanının (vida-kovan) yüzeyinde katıların birikmesine ve sonuçta ekipmanın
devreden çıkarılıp temizlenmesine neden olurlar. Kaydırıcılar, temelde iç ve diş kaydırıcılar
olmak üzere iki sınıfa ayrılırlar.

2.10.1.1 Dış Kaydırıcılar

İşleme sıcaklıklarındaki PVC bileşimleri ile uyumsuzluk gösteren (PVC içinde

çözünmeyen veya homojen bir şekilde dağılmayan) maddelerdir. Dolayısıyla bu tür
kaydırıcılar PVC bileşikleri ile işleme ekipmanlarının metal yüzeyleri arasında arayüzey
olarak davranırlar ve erimiş PVC’nin işleme ekipmanına yapışmasına engel olurlar.
PVC’nin işleme ekipmanı içindeki davranışı dış kaydırıcı içeriğine bağlıdır. Ayrıca bu
maddeler plastikleştirme işlemi sırasında polimer partikülleri arasındaki sürtünmeyi
azaltarak ısı yükselmesini engellerler.

2.10.1.2. İç Kaydırıcılar

İç kaydırıcılar PVC ile daha iyi uyumluluk gösteren maddelerdir. Bunlar, PVC
içerisinde iyi çözünürler ve polimer molekülleri arası kuvvetleri zayıflatarak moleküller arası
sürtünmeyi azaltırlar. Böylece polimerin akışkanlığını artırarak üretimin yükselmesini
sağlarlar. İdeal bir iç kaydırıcı PVC’nin sadece işleme özelliklerini etkilemelidir. Ancak iç
kaydırıcıların çoğu PVC’nin camsı geçiş sıcaklığı (Tg) ve diğer bazı özelliklerini düşürürler.
İç kaydırıcıların kullanılmasıyla plastik yüzeyine yazı yazılması ve yüzeyin boyanması
sırasında bir sorunla karşılaşılmaz.

33
 UYGULAMAFAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

Ekstrüzyon kalıplama ile üretilecek bir parçada şu özellikler aranmaktadır.

Hazırlanacak olan ürün kapı pencere sistemi olarak kullanılacaktır. Güneş ışınlarına
dayanımlı olması istenen bu ürün beyaz renkli kolay işlenebilir özellikte olmalıdır. Üründe
kullanılacak ve önceden belirlenmiş plastik hammadde ve katkı maddelerinin oranlarına
uygun hammadde karışımı hazırlayınız.

İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER

Ø Önceden belirlenmiş hammadde ve katkı maddelerini Ø Çalışma ortamınızı
hazırlayınız. hazırlayınız.
Ø İş önlüğünüzü giyiniz.
Ø İş ile ilgili güvenlik
tedbirlerini alınız.
Ø Makinede daha önce farklı
bir hammadde karışımı
hazırlanmışsa makineyi iyice
temizleyiniz.
Ø Üretilecek olan ürünün
özelliklerine göre, karışıma
ilave edilecek olan katkı
V.B. maddelerinin özelliklerini
araştırınız gerekirse
öğretmeninize danışınız.
Ø Yardımcı Ekipmanlarla
Üretim-1 modülünden
faydalanabilirsiniz.
Ø Hammaddeleri karıştırıcılara doldurunuz, homojen bir Ø Mikser kazanına alınacak
karışım elde edinceye kadar karıştırınız. olan hammadde otomatik
olarak beslenecekse ilk önce
mikser makinesini daha
sonra besleme ünitesini
çalıştırınız.
Ø Karışım elle beslenecekse ilk
önce plastik hammaddeyi
daha sonra katkı maddelerini
kazana koyarak mikser
makinesini çalıştırınız.

34
Ø Gerekiyorsa ısıtma kurutma işlemine tabi tutunuz. Ø Karışım esnasında sıcaklığın
120 °C’nin yukarısına
çıkmamasına dikkat ediniz.

Ø Soğutma işlemine tabi tutunuz. Ø Soğuk mikserde soğutma

işlemi yapılırken, sıcak
mikser kazanına yeni
karışım alınıp alınmadığını
kontrol ediniz.
Ø Karışım sıcaklığı 50 °C
oluncaya kadar soğutma
işlemini bitirmeyiniz.

35
Ø Karıştırıcıdan ham maddeyi boşaltınız. Ø Soğutma işlemi bittikten
sonra karışımı emici
sistemiyle doğrudan
makineye gönderiniz

Ø Karışımı kontrol ediniz. Ø Karışımı biten ham maddeyi

iş bitiminde kontrol etmeyi
unutmayınız.
Ø Emici sistem yoksa karışımı
çuvallara doldurup içine toz
girmemesi için ağzını
kapatınız.

36
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen sorularda doğru olan şıkkı işaretleyiniz.

1. Daha çok boru, pencere profili, duvar kaplamaları vb. alanlarda kullanılan plastik
türü hangisidir?
A) Yumuşak PVC
B) Sert PVC
C) Polipropilen
D) TPU

2. Daha çok kablo kaplama, yer döşemeleri, oyuncak ve eldiven yapımında kullanılan
plastik türü hangisidir?
A) Yumuşak PVC
B) Sert PVC
C) Polipropilen
D) TPU

3. “……………………… olmaması kurutulmuş PVC’nin renginin bozulmasına neden

olur”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) UV dengeleyicilerinin
B) Kaydırıcıların
C) Renklendiricilerin
D) Dolgu maddelerinin

4. “Termoplastik elastomerlerin iyi işlenebilmeleri için kurutma işlemi,……………….

de hava sirkülasyonlu fırınlarda veya 12 saat kurutma odalarında tutularak
yapılmaktadır.”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) 150-160 0C
B) 40-50 0C
C) 100-110 0C
D) 190-200 0C

5. “……………..filmleri yüksek esneklik, kaynayabilme, yapışabilme gibi özellikleri

bulundurmakla birlikte delinmeye yırtılmaya ve aşınmaya dayanıklıdır.”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) PP
B) PVC
C) PE
D) TPU

37
 6. Aşağıdakilerden hangisi pekiştirici ve dayanım artırıcıların plastiğe kazandırdığı
özelliklerden değildir?
A) Plastiklerin mekanik elektriksel ve ısısal özelliklerini yükseltir.
B) Plastiğin işlenebilirliğini kolaylaştırır.
C) Plastiğin mekanik dayanımını artırır.
D) Boyut kararlılığı verir.

7. Plastik renklendiricilerin toz hammadde içindeki kullanım oranları aşağıdakilerden

hangisidir?
A) Toz halindekiler içinde %0,01-0,025
B) Toz halindekiler içinde %0,1-0,25
C) Toz halindekiler içinde %1-2,5
D)Toz halindekiler içinde %0,1-0,2

8. Kaydırıcı ve işlemeyi kolaylaştırıcıların hammadde içindeki kullanım oranı

aşağıdakilerden hangisidir?
A) %0,05-0,1
B) % 5-1
C) %0,5-1
D) %0,45-10

9. “Yapışma, yanma veya patlamaya sebep olma gibi durumlar plastiğin içine
………………………. katılmasıyla önlenir.”
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Antistatik
B) UV dengeleyiciler
C) Plastikleştiriciler
D) Plastik renklendiriciler

10. Güneş ışınlarının etkilerinden korumak için plastik malzeme içine…………..

dengeleyicileri katılır.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Antistatik
B) UV dengeleyiciler
C) Plastikleştiriciler
D) Plastik renklendiriciler

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı modül sonunda yer alan cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap
sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Ölçme sorularındaki yanlış cevaplarınızı tekrar ederek, araştırarak ya da

öğretmeninizden yardım alarak tamamlayanız.

38
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
PERFORMANS DEĞERLENDİRME

Öğrenme faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

Karışımda kullanacağınız hammadde ve katkı maddelerini
1
hazırladınız mı?
2 Makineyi kontrol ettiniz mi?
3 Makineyi ayarladınız mı?
Karışım maddelerini uygun biçimde makineye
4
doldurdunuz mu?
5 Makineyi istenilen değerlerde çalıştırdınız mı?
6 İstenilen özellikte hammadde elde ettiniz mi?
7 Hammaddeyi makineden uygun biçimde boşalttınız mı?
8 Makineyi kapattınız mı?
9 Makinenin temizliğini yaptınız mı?
Teknolojik kurallara uygun bir çalışma gerçekleştirdiniz
10
mi?
11 Süreyi iyi kullandınız mı? (3 saat)
12

Faaliyet değerlendirmeniz sonucunda ‘hayır’ işaretlediğiniz işlemleri tekrar ediniz.

Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

39
 MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME
UYGULAMALI ÖLÇME ARAÇLARI

(PERFORMANS TESTLERİ)
Bir ekstrüzyon makinesinde işlenecek ürünün kalıp, kalibre bağlantılarını yaparak, üründe
kullanılacak ham maddeyi hazırlayınız.

BORU EKSTRÜZYON KALIBI

40
 PERFORMANS DEĞERLENDİRME

Modülde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır
1 Çalışma alanınızı kalıp bağlamak için hazırladınız mı?
2 Kalıbı güvenli bir şekilde askıya aldınız mı?
3 Kalıbın makine bağlantı cıvatalarını söktünüz mü?
4 Kalıbı güvenli bir yere taşıdınız mı?
Yeni montaj edilecek kalıbın ve kalibrenin parçalarını
5
uygun bir şekilde söktünüz mü?
Makinenin kalıp bağlantı elemanının (adaptör) temizliğini
6
ve bakımını yaptınız mı?
7 Kalıp elemanlarının montajını uygun biçimde yaptınız mı?
Makinenin kalıp bağlantı elemanını makineye güvenli bir
8
şekilde monte ettiniz mi?
9 Kalıbı makineye güvenli bir şekilde monte ettiniz mi?
10 Kalibreyi makineye güvenli bir şekilde monte ettiniz mi?
11 Kalıp ve kalibre ayarlarını yaptınız mı?
Soğutma ve vakum sistemi bağlantılarını yaparak kontrol
12
ettiniz mi?
13 Rezistans bağlantılarını yaptırdınız mı?
14 Tüm bağlantıları kontrol ettiniz mi?
Karışımda kullanacağınız hammadde ve katkı maddelerini
15
hazırladınız mı?
16 Karışım için makineyi kontrol ettiniz mi?
17 Mikser makinesini ayarladınız mı?
Karışım maddelerini uygun biçimde makineye
18
doldurdunuz mu?
19 Makineyi istenilen değerler ile çalıştırdınız mı?
20 İstenilen özellikte hammadde elde ettiniz mi?
21 Hammaddeyi makineden uygun biçimde boşalttınız mı?
22 Makineyi kapattınız mı?
23 Çalışma alanınızın tertip ve düzenini sağladınız mı?
Teknolojik kurallara uygun bir çalışma gerçekleştirdiniz
24
mi?
25 Süreyi iyi kullandınız mı? (16 saat)

Modül değerlendirmeniz sonucunda “hayır” işaretlediğiniz işlemleri tekrar ediniz.

Tüm işlemleri başarıyla tamamladıysanız bir sonraki faaliyete geçiniz.

41
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI

1 C
2 B
3 D
4 A
5 D
6 C
7 C
8 D
9 B
10 D
11 C
12 C
13 A
14 B

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 B
2 A
3 A
4 C
5 D
6 B
7 B
8 C
9 A
10 B
DEĞERLENDİRME

Modül ile ilgili eksiklikleriniz var ise ilgili faaliyetlere geri dönerek bu eksikliklerinizi
tamamlayınız.

Modülü başarı ile tamamladıysanız öğretmeninize danışarak bir sonraki modüle

geçebilirsiniz.

Sevgili Öğrenci;
Ekstrüzyon Makinelerinde Üretim-1 modülü ile kazandığınız yeterliği bundan sonraki
modüllerde de sık sık kullanacağınızı unutmayınız. Bu konular birçok kez karşınıza
çıkacaktır. Bunun farkında olarak bu modülde kazandığınız yeterliği geliştirmek ve güncel
gelişmeleri takip etmek, alanınızda kalifiye eleman olmanızı sağlayacaktır.

42
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA

Ø TURAÇLI Hasan, Ekstrüzyon Teknolojisine Giriş, PAGEV Yayınları,

İstanbul,1999
Ø EZDEŞİR Ayhan, Erol ERBAY, İsa TAŞKIRAN, Polimerler, PAGEV
Yayınları, İstanbul,1999
Ø UZUN İbrahim, Yakup ERİŞKİN, Hacim Kalıpçılığı, İstanbul, 1984
Ø www.geocities.com
Ø BALKIZ Tekin, Yayımlanmamış Ders Notları
Ø BİLTEKİN Güngör, Yayımlanmamış Çalışma Notları
Ø DEVREN Kadir, Yayımlanmamış Ders Notları

43