You are on page 1of 10

MEKANĠZMALARDA KONUM ANALĠZĠ

Mekanizmalarda konum analizi, mekanizma için serbestlik derecesine eşit sayıda parametre
tanımlandığında:
a) Bir uzuv üzerindeki her hangi bir noktanın sabit uzuv veya hareketli başka bir uzuv
üzerinde bulunan referans eksene göre bağıl konumunun bulunmasını,
b) Bağımsız parametre değerlerinin değişimine göre bir uzvun açısının değişimi veya bir uzuv
üzerindeki herhangi bir noktanın çizdiği yörüngenin bulunmasını içerir.
Serbestlik derecesi tanımında vurgulandığı gibi, uzuvların konumlarını belirlemek için
serbestlik derecesi kadar parametre önceden bilinmelidir. Genellikle bu parametreler bir
uzvun konumunu belirlemek için kullanılan mafsal serbestlik dereceleridir. Bu mafsallara
tahrik mafsalları denir.

BĠR NOKTANIN KĠNEMATĠĞĠ


Her hangi bir cismin veya noktanın konumu mutlaka bir referans sistemine göre belirlenir.

yp P  P
r r
θ θ
xp x ref

 
Kartezyen gösterimi: r  x P iˆ  y P ˆj Kutupsal gösterim: r  r
Burada x p  r cos  ve y p  r sin 

KARMAġIK SAYILARLA GÖSTERĠM

Im

r  re j Burada r: modül
P θ: argüman

r sin  r
θ Euler denklemi: e j  cos   j sin 

r cos  Re Dolayısıyla konum vektörü: r  re j  r cos   jr sin 

Bu arada e j ‟nın yön gösterdiğine dikkat ediniz!


Im

jR
2
j R=-R
R Re
3
j R=-jR
 Bir karmaşık sayıyı e j ile çarpmak (döndürme işlemcisi):
z  re j ze j
ze j  re j e j  re j (  ) z
  ise e j  e j  1 : 1800 döndürür 
 θ
 ise e j  e j / 2  i : 900 döndürür
2

 Bir karmaşık sayıyı reel bir sayı ile çarpmak (uzatma işlemcisi)

Az
z  re j z
Az  Are j
θ

 Bir karmaşık sayının eşleniği Im

z  a  ib z  re j b z
z  a  ib z  re  j
θ
Burada r  a2  b2 a Re

b
  tan 1
a -b z

MEKANĠZMALARDA VEKTÖR DEVRELERĠ

Birbirlerine mafsallar ile bağlı uzuvlar kapalı çokgenler oluşturacaklardır. Bu çokgenlerin her
birine devre denir. Hareket analizinde temel yaklaşım, bu devreleri matematiksel olarak ifade
etmektir. Kinematik analize başlarken her bir uzuvla ilgili tüm boyutları bilindiği kabul edilir.
Mekanizmalarda devre denklemleri elde edilirken, mekanizmada hiçbir kapalı devre
kalmayacak şekilde bazı mafsallar sökülerek mekanizma açık zincir haline getirilir.

Örnek 1: Dört çubuk mekanizması için y

B
a3
Devre kapalılık denklemi
(Vektör devre denklemi): A θ13

    a4
a2
A0 A AB  A0 B0  B0 B (1)

θ12 θ14
A0 x
a1 B0
θ12, θ13, θ14 konum değişkenleri olmak üzere


A0 A  a2 cos 12  ja 2 sin 12  a2 e j12 (2)

AB  a3 e j13 (3)

B0 B  a 4 e j14 (4)

(2)-(4) denklemleri (1)‟de yerine yazılırak devre denklemi karmaşık sayılarla ifade edilmiş
olur:
a2 e j12  a3 e j13  a1  a4 e j14 (5)

Bileşenlerine ayrılarak skaler denklemler elde edilir:

a2 cos 12  a3 cos 13  a1  a4 cos 14 (6)


a2 sin 12  a3 sin 13  a4 sin 14 (7)

Bu denklemlerin doğrusal olmadıklarını (nonlineer) not ediniz.


y
Örnek 2: Krank-biyel mekanizması için

θ13
Devre kapalılık denklemi
(Vektör devre denklemi): A

  
a3
a2
A0 A AB  A0 B (1)
4 B
θ12 c
A0 x
Karmaşık sayılarla: s14

a2 e j12  a3 e j13  s14  jc (2)

Bileşenlerine ayrılarak nonlineer skaler denklemler elde edilir:

a2 cos 12  a3 cos 13  s1 4 (3)


a2 sin 12  a3 sin 13  c (4)

Örnek 3:Kol-kızak mekanizması için y

Devre kapalılık denklemi


(Vektör devre denklemi): s43
A 3 α4
   
A0 A  A0 B0  B0 C  CA (1) a2 C
a4
θ12 θ14
A0
a1 B0 x
Karmaşık sayılarla:

a2 e j12  a1  a4 e j14  s43e j (14  4 ) (2)

Bileşenlerine ayrılarak nonlineer skaler denklemler elde edilir:

a2 cos 12  a1  a4 cos 14  s43 cos(14   4 ) (3)


a2 sin 12  a4 sin 14  s43 sin(14   4 ) (4)

Not: Mekanizmalarda çok sayıda devre bulunabilir ve her bir devre için bir devre kapalılık
denklemi yazılabilir.
y
Örnek:
D θ16
5 a6
a5 6 E
Devre denklemleri: θ15
C
   
A0 A AB  A0 B0  B0 B (1)
b2
    
4
b4
A0C  CD DE  A0 B 0  B0 E (2)
a3 3 B
2
Devre denklemleri karmaşık sayılarla θ13

ifade edilebilirler: A
α
β a a4
2
θ14
    θ12
A0 A AB  A0 B0  B0 B A0 a1 1 B0 x

a2 e j12  a3e j13  a1  a4 e j (14 ) (3)

    
A0C  CD DE  A0 B 0  B0 E
b2 e j (12 )  a5e j15  a6e j16  a1  b4e j14 (4)

Skaler denklemler:
a2 cos 12  a3 cos 13  a1  a4 cos(14   ) (5)
a2 sin 12  a3 sin 13  a4 sin(14   ) (6)
b2 cos(12   )  a5 cos 15  a6 cos 16  a1  b4 cos 14 (7)
b2 sin(12   )  a5 sin 15  a6 sin 16  b4 sin 14 (8)

Sabitler: a2, a3, a4, a5, a6, b2, b4, α, β


Değişkenler: θ12, θ13, θ14, θ15, θ16
Bir girdi (input) deişkeni (F=1), örneğin θ12 verilirse diğer dört bilinmeyen dört denklem
kullanılarak çözülebilir.

Not: Yanda görülen mekanizma üzerinde y

  
A0 A AB  A0 B B
a3
A θ13
denklemi yazılabilir. Vektörel olarak doğru
fakat “vektör devre” denklemi değildir.
a2 a4
Bu tarz denklemlerin “vektör denklem”lerinden
en önemli farkı, değişken parametrelerinin θ14
mafsal serbestlik derecesine bağlı olmamasıdır. θ12
A0 a1 B0 x
BAĞIMSIZ DEVRE SAYISININ TESPĠTĠ

: uzuv sayısı
j: mafsal sayısı
L: devre sayısı (sökülmesi gerekli mafsal sayısı)

j6 j6
j7 9 8 9 8
j5 10 j5
10
j8 j11 5 j8 j3 5
j12 j4 j4
j7
3 4 6 3 4 6
j10 j2
j9 j3 j9
2 1 7 2 1 7

j1 j2 j1

Kapalı Açık
  10   10
j  12 j  9  j   1
L3

j = Açık kinematik zincirde mafsal sayısı + sökülen mafsal sayısı

j  (  1)  L

Dolayısıyla bağımsız devre sayısı: L  j   1


s16
Q
Örnek: 6 C

A0A = a2 θ12 1 A0 4
2
B0B = a5
3
BC = a4
B0P = c1 A
A0P = a1
A0Q = b1 θ14
B s43
  6 ve j7
5
θ15
Bağımsız devre sayısı: L=2 B0
    P 1
A0 A  A0 B0  B0 B BA (1)
  
A0 C  A0 A AC (2)
   
„veya‟ (1)+(2) denklemlerinden A0 C  A0 B0  B0 B BC , fakat bağımsız değil.

DEVRE KAPALILIK DENKLEMLERĠNĠN ÇÖZÜMÜ

Devre kapalılık denklemlerinin bir çözümü, yeterli sayıda parametresi verilmiş olan bir
üçgenin diğer bilinmeyen parametrelerinin belirlenmesidir.

Örnek: Krank-biyel mekanizması

y
Devre kapalılık denklemi
(Vektör devre denklemi):
θ13
  
A0 A AB  A0 B (1) A
a2 a3

θ12 B
A0
Karmaşık sayılarla: 4 x

a2 e j12  a3 e j13  s14 (2) s14

Bileşenlerine ayrılarak nonlineer skaler denklemler elde edilir:

a2 cos 12  a3 cos 13  s1 4 (3)


a2 sin 12  a3 sin 13  0 (4)

θ12 verilip θ13 ve s14 isteniyorsa, (4) denkleminden θ13 bulunur daha sonra (3) denleminden de
s14 bulunabilir:

a2
13  sin 1 ( sin 12 ) (5)
a3
s1 4  a2 cos 12  a3 cos 13 (3)

Not: Burada (5) nolu denklemle ilgili bir problem, sin 13  sin(  13 ) olmasıdır. Bunun için
önerilebilecek bir çözüm şu olabilir:

a2
sin 13   sin 12 olduğundan cos θ13 yerine doğrudan
a3
a 22
cos 13  1  sin 2 13  1  2
sin 2 12 yazılabilir.
a3

KARMAġIK SAYILAR KULLANARAK KONUM ANALĠZĠ

Devre denklemlerinin ifade edilmesindeki kolaylık çözümünde de var. Örnek olarak daha
önce dört çubuk mekanizması için elde ettiğimiz devre denklemini yeniden inceleyelim:

a2 e j12  a3 e j13  a1  a4 e j14 (1)


Burada, θ12 krank açısının verilip θ14 çıktı uzvu açısınının istenildiği durumda çözüm analitik
olarak bulunabilir. Öncelikle devre kapalılık denkleminin eşleniği yazılır.

a2 e  j12  a3 e  j13  a1  a4 e  j14 (2)

Sonra (1) ve (2) denklemlerinde θ13‟lü terim yok edelim. Bunun için yok edilecek terimi
denklemlerin aynı tarafına toplayalım:

a3 e j13  a1  a4 e j14  a2 e j12 (3)


 j13  j14  j12
a3 e  a1  a4 e  a2 e (4)

Denklemler taraf tarafa çarpılırsa

a32  a12  a42  a22  a1a4 (e j14  e  j14 )  a1a2 (e j12  e  j12 )  a2 a4 (e j (14 12 )  e  j (14 12 ) (5)

e j  e  j
bulunur. cos   olduğu hatırlanırsa
2

K1 cos 14  K 2 cos 12  K 3  cos(14  12 ) (6)

Freudenstein denklemi elde edilir. Burada


a a a 2  a 22  a32  a 42
K1  1 , K2  1 , K3  1
a2 a4 2a 2 a 4

Bu denklemle her ne kadar θ12 krank açısıyla θ14 çıktı uzvu açısı arasında analitik bir ifade
bulunmuş olsa da çözüm kolay değil. İfadedeki iki açının farkının kosünüsü açıkça yazılır

K1 cos 14  K 2 cos 12  K 3  cos 14 cos 12  sin 14 sin 12 (7)
ve yarım tanjant ifadeleri

14 14
2 tan 1  tan 2
sin 14  2 ve cos 14  2 (8)
14 14
1  tan 2
1  tan 2

2 2
yerlerine yazılırlarsa

14 14
A tan 2  B tan C  0 (9)
2 2

bulunur. Burada A  K 3  K1  (1  K 2 ) cos 12 , B  2 sin 12 , C  K1  K 3  (1  K 2 ) cos 12


Dolayısıyla (9) denkleminden

14  B  B 2  4 AC  B  B 2  4 AC
tan  veya 14  2 tan 1 bulunur.
2 2A 2A

DEVRE KAPALILIK DENKLEMLERĠNĠN SAYISAL ÇÖZÜMÜ


Bir önceki konuda, bir dört çubuk mekanizması için analitik çözüm bulundu. Kullanılan
metot, çok basit mekanizmalar için bir miktar uğraşıdan sonra bir çözüm verebilir. Fakat
kompleks yapıdaki bir çok mekanizma için ya analitik çözüm bulmak çok zordur. Bu
maksatla, MATLAB kullanarak sayısal çözüm yapılabilir.

Örnek: Yine dört çubuk mekanizmasının skaler denklemlerini gözönüne alalım.

a2 cos 12  a3 cos 13  a1  a4 cos 14 (1)


a 2 sin 12  a3 sin 13  a 4 sin 14 (2)

Bu iki denklemi

f1 (13 ,14 )  a2 cos 12  a3 cos 13  a1  a4 cos 14  0


f 2 (13 ,14 )  a2 sin 12  a3 sin 13  a4 sin 14  0

şeklinde yeniden yazalım. Daha sonra da mekanizma boyutlarının ve krank açısının (300)
verildiği bir durum için bu denklemleri MATLAB fonksiyonu şeklinde yazalım.

function F=dortcubuk(x)

% Boyutları tanımlayalım [cm] cinsinden


a1=12; a2=4; a3=10; a4=7;

% Krank açısı [derece]


teta12=30;

% teta13=x(1) ve teta14=x(2) olmak üzere


F=[a2*cosd(teta12)+a3*cosd(x(1))-a1-a4*cosd(x(2))
a2*sind(teta12)+a3*sind(x(1))-a4*sind(x(2))];
Bu programı MATLAB‟da koşturmak için, MATLAB komut penceresinde

>> x=fsolve(@dortcubuk,[50,100])
Optimization terminated: first-order optimality is less than options.TolFun.

x=

29.9926 88.9768

yazılabilir. Buradan da θ13 =300 ve θ14 = 890 bulunduğu anlaşılır.

Burada dikkat edilirse, krank açısının bir değeri için çözüm bulundu. Krank kolunun tam bir
dönüşü için program değitirilerek kullanılabilir.

function F=dortcubuk(x,teta12)

% Boyutları tanımlayalım [cm] cinsinden


a1=12; a2=4; a3=10; a4=7;

% teta13=x(1) ve teta14=x(2) olmak üzere


F=[a2*cosd(teta12)+a3*cosd(x(1))-a1-a4*cosd(x(2))
a2*sind(teta12)+a3*sind(x(1))-a4*sind(x(2))];

Daha sonra θ12 açısı sıfır ila 360 derece arasında belirli aralıklarda değiştirilerek çözümler
bulunup krank açısına karşı çizdirilebilir.

clear all
% teta12 açısını oluşturup teker teker programa gönderelim
teta12=[0:5:360]';

for i=1:73
x(i,:)=fsolve(@(x) dortcubuk(x,teta12(i)),[50,100])
end

subplot(211)
plot(teta12,x(:,1))
xlabel('\theta_1_2')
ylabel('\theta_1_3')
grid

subplot(212)
plot(teta12,x(:,2))
xlabel('\theta_1_2')
ylabel('\theta_1_4')
grid
60

40
13

20

0
0 50 100 150 200 250 300 350 400
12

160

140
14

120

100

80
0 50 100 150 200 250 300 350 400
12

You might also like