1

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

του Λεωνίδα Κατσίρα1

Το καλοκαίρι που μας πέρασε βρήκα στην Καλαμάτα δύο βιβλία άξια ενδιαφέροντος, που
παρουσιάζουν την ιστορία της Μεσσήνης και ειδικά του Νησιού, όπως λεγόταν μέχρι πρότινος και
είναι τα παρακάτω:

Το βιβλίο του Δημήτρη Βαλαβάνη, άλλες εποχές, καιροί-ήθη- άνθρωποι στην Μεσσήνη-
Μεσσηνία, και το βιβλίο αυτό ο Γιώpγος Καραμάνος παpoυσιάζει το Δημήτρη Βαλαβάνη ως
εξής:
«Απολαύστε έναν αυτοδίδακτο αφηγητή που με απλό και σύντομο λόγο ξέρει να ξεδιπλώνει το
Θέμα του και να νοστιμεύει. Κανονικά θα έπρεπε να τον ξέρουμε όλοι μας και όχι μόνο επειδή η
Μεσσήνη, που κατοικεί και γράφει, είναι πολύ κοντά μας, αλλά για αυτά που προκαλούν το
ενδιαφέρον του και τα δημοσιοποιεί έχουν ένα ειδικό προνόμιο: είναι χειροπιαστά και ιδωμένα από
μια πλευρά που όλοι εμείς οι «σπουδαίοι» δεν τα ξέρουμε ή από ακαταδεξία δεν τα προσεγγίζουμε. Με
την σκέψη πως μας ανεβάζει ένα ψευτοκουλτουριάρικο κείμενο αναμασάμε διάφορες αερολογίες και
ύστερα παριστάνουμε τον σπουδαίο. Η περίπτωση Baλα6άνη (ηλικιωμένος αρκετά) μου θυμίζει τον
παραγνωρισμένο Θεόφιλο που σε κείνο πρώτο καιρό δεν του έδινε κανείς σημασία».

Επίσης στο πρόλογο του βιβλίου του ο Διευθυντής του ΙΕΚ Καλαμάτας κ. Γιάννης Πλατάρος
αναφέρει τα εξής: « ..το έργο του Τάκη Βαλαβάνη είναι ανεκτίμητο και για την Μεσσήνη και για την
Μεσσηνία….πέραν της ιστορικής αξίας των αφηγήσεών του, στο βιβλίο του απολαμβάνουμε τις
ιστορίες γραμμένες με το αυθεντικό γνήσιο και ανεπιτήδευτο ύφος ενός λαϊκού ανθρώπου και
γεμίζουμε εικόνες και θύμισες μιας εποχής που.. μας διασώζει».

Ο Δημήτρης Βαλαβάνης περιγράφει με χιούμορ άπειρα γεγονότα και πρόσωπα που γνώρισε ο
ίδιος σε ταξίδια κατά την διάρκεια της ζωής του. Ο καθηγητής Σκιαδάς τον περιγράφει ως
«χρονικογράφο της καθημερινής ζωής».

Ο συγγραφέας περιγράφει την ζωή της Μεσσήνης (Νησιού) από την παιδική του ηλικία τότε που
ήρθε από την Ήπειρο και εγκαταστάθηκε στην Μεσσήνη το έτος 1934, με τις μεγάλες
ρυζοκαλλιέργειες, τις πατατοκαλλιέργιες στο Νησί και στα γύρω περίχωρα και με τις περίφημες
δανεικαριές.

Συνεχίζει με αμείωτη ένταση, ενάργεια και καλοσύνη να περιγράφει το γινόταν το αλώνισμα του
ρυζιού, αλλά και τα διάφορα ήθη και έθιμα της Μεσσήνης, όπως τις γουρνοσφαξιές και άλλα
ευτράπελα του Νησιού, το σαϊτοπόλεμο, τις απόκριες, το νησιώτικο πανηγύρι, το πάρσιμο του νερού
απ’ τ’ Αγιανιού τη βρύση. Παράλληλα παραθέτει φωτογραφίες της εποχής εκείνης και περιγρεάφει
γεγονότα, όπως εκείνο της διέλευσης του Εθνάρχου Μακαρίου από το νησί, της διέλευσης του
Βασιλέα Γεωργίου Α΄, αλλά και του Ιωάννου Μεταξά στα εγκαίνια των εγγειοβελτιωτικών έργων
του Παμίσου, (παραθέτει φωτογραφίες του πλημμυρισμένου ποταμού) με τις περίφημες χελομάνες.
Συνεχίζει την εξιστόρηση των γεγονότων με την έναρξη του πολέμου το 1940 στο νησί και
περιγράφει κατοχικά στιγμιότυπα, όπως εκείνο με τα τάγματα εργασίας, και τέλος την
απελευθέρωση της Μεσσήνης και της Ελλάδος.

1 Ο κ. Λεωνίδας Κατσίρας έχει σπουδάσει Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
 Στο τέλος του βιβλίου παραθέτει ονόματα ανθρώπων που έδρασαν και «στιγμάτισαν» την εποχή
του ο καθένας με το δικό του τρόπο.

Και τελειώνει στο επίλογό του με το εξής ότι «τα κείμενα δεν είναι ιστορία, αλλά
χρονογραφήματα, που περιγράφουν το παλμό και το ήθος της εποχής εκείνης», δηλαδή της εποχής από
το 1930- 1965».
 3

Β) Το βιβλίο του Ηλία Μπιτσάνη, Σελίδες από την Ιστορία της Μεσσήνης (Νησιού) μέχρι το
1900.

Tο βιβλίο αυτό ο Ηλίας Μπιτσάνης, (σπούδασε χημικός στο Παν/μιο της Αθήνας και είναι
αρχισυντάκτης της τοπικής εφημερίδας Ελευθερία, που εκδίδεται στην Καλαμάτα) μας πληροφορεί
από το εξώφυλλο του βιβλίου του ότι ο κύριος όγκος των κειμένων δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα
«Ελευθερία» το έτος 1996 και «αποτελεί το πρώτο μέρος μιας προσπάθειας να αναδειχτούν
άγνωστες σελίδες της Μεσσήνης…». Ο μεγάλος όγκος όμως των στοιχείων που παραθέτει, όπως ο
ίδιος αποκαλύπτει στις σελίδες του βιβλίου του, οφείλεται στον ιστοριοδίφη Μίμη Φερέτο, στο
οποίον και το αφιερώνει.
Βιβλίο με πολλές παραπομπές που φθάνουν στις 457 και με πλούσια βιβλιογραφία περιγράφει την
ιστορία της Μεσσήνης από την Ενετοκρατία, όταν το νησί ήταν η αγαπημένη κατοικία της
πριγκίπισσας Ιζαμπώ, την πληροφορία για την καλλιέργεια του αμπελιού που έχει εισαχθεί στην
Πελοπόννησο από τις Κυκλάδες στα τέλη του 15ου αιώνα, συνεχίζει την ιστορία του κατά την
διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όπου οι επιδημίες από την ρυζοκαλλιέργεια μάστιζαν την περιοχή,
όπως η ελονοσία, ολόκληρη την Νότια Μεσσηνία, φθάνει στα Ορλωφικά του 1770, όπου το νησί
βρέθηκε στο επίκεντρο της εξέγερσης, τότε που τα περίφημα βυρσοδεψεία της Πελοποννήσου
βρίσκονταν στις όχθες του ποταμού Παμίσου.
Μερικά ιστορικά γεγονότα είναι άξια μνείας, τα οποία και αναφέρουμε στη συνέχεια.
Αναφέρει, μέσα από πηγές, παράλληλα με το γεγονός της εμφάνισης της προσωπικότητας του
Επισκόπου Ιωσήφ Ανδρούσης στις παραμονές της επανάστασης, πολλοί γίνονται δέκτες των
μηνυμάτων της επανάστασης, μεταξύ τω οποίων μέλη της Φιλικής Εταιρίας και επιφανείς
παράγοντες του Νησιού.
Το προσκλητήριο της επανάστασης βρήκε του νησιώτες έτοιμους για τον αγώνα.. Οι πολιτικές
διαμάχες στο νησί ήταν εμφανείς. Η επανάσταση βρισκόταν σε κρίσιμο σημείο. Ο Ιμπραήμ έφθασε
στο Νησί και προβαίνει σε ολοσχερή αφανισμό των δέντρων της περιοχής. Ακολουθεί η δολοφονία
Καποδίστρια. Κατά την δύσκολη, πολιτικά και κοινωνικά, εκείνη εποχή αναφέρονται μερικοί
παράγοντες του νησιού που αναμείχθηκαν στα γεγονότα, είτε θετικά είτε αρνητικά.
Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι, μετά από έρευνα του συγγραφέα σε συμβόλαια της εποχής του
1835 επιβεβαιώνεται η εκτίμηση ότι μετά την απελευθέρωση το νησί παρουσίαζε εξαιρετική
οικονομική ζωντάνια.
Συνεχίζει να περιγράφει το τρομερό σεισμό του 1842 που συγκλονίζει την Μεσσηνία. Το 1843
έχουμε την πρώτη μαρτυρία για το πανηγύρι της Μεσσήνης. Ο επίσκοπος Μεσσήνης στέλνει
επιστολή στον Συντ/χη Πιερράκο να πάρει ενεργό μέρος στη επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843.
Μετά ένα χρόνο πεθαίνει ο επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ.
Το έτος 1846 το νησί ισοπεδώθηκε από καταστρεπτικό σεισμό. Κατά την περίοδο 1850-1860
αναφέρεται η δράση των Μεσσηνίων πολιτικών, του Π. Καλαμαριώτη, του Δαρειώτη, του Αλ.
Κουμουνδούρου και του Δημάρχου Μεσσήνης Νικόλα Μιχάλου.
Το 1865 γίνονται εκλογές: από την μια πλευρά εκλέγονται οι: Π. Καλαμαριώτης, Αλ.
Κουμουνδούρος, Περικλή Μπούτος και από την άλλη Σπ. Αντωνόπουλος, Ιωάν. Παπατσώνης και
Αναγν. Νικολαϊδης.
Το 1872 εκδίδεται η πρώτη εφημερίδα στην Μεσσήνη με τίτλο «Πάμισος». Το 1876 η δεύτερη
εφημερίδα με τίτλο «Δήμος».Το 1886 ισχυρότατος σεισμός πλήττει και πάλι την Μεσσηνία
προκαλώντας μεγάλες καταστροφές. Οι εργασίες κατασκευής του λιμανιού της Καλαμάτας
αρχίζουν από το 1883 μέχρι το 1902, όταν και τελείωσε η κατασκευή του.
Στις βουλευτικές εκλογές του 1890 στης επαρχία Μεσσήνης εκλέγονται οι: Κων. Κουμουνδούρος,
Παν. Μερλόπουλος, Περ. Μπούτος και Δ. Λυμπερόπουλος. Το 1892 στις επόμενες εκλογές
εκλέγονται οι Παν. Μερλόπουλος, Αντ. Καρατζάς, Α.Παπαχελάς, και Α. Δεληγιάννης. τότε η
καλλιέργεια της σταφίδας γνώρισε θεαματική ανάπτυξη.
Η Μεσσήνη αποτελούσε μεγάλο παραγωγικό κέντρο σταφίδας. Ακολουθεί η σταφιδική κρίση στα
χρόνια 1892-1905 που στάθηκε αφορμή μεγάλων εκδηλώσεων αγροτικής διαμαρτυρίας. Δημιουργία
σταφιδικού Συνδέσμου Μεσσηνίας το 1898.
Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου του ο συγγραφέας παραθέτει κατάλογο επιστημόνων και
επαγγελματιών της επαρχίας Μεσσήνης και ένα μικρό βιογραφικό λεξικό προσωπικοτήτων του
νησιού.
Επίσης και μια σύντομη αναφορά στο τοπωνύμιο του όρου «νησί», με χάρτες στο παράρτημα που
χρονολογούνται από το 1554 με 1730, στους οποίους, χάρτες καθίσταται φανερή η εξέλιξη της
ονομασίας της Μεσσήνης.
Πράγματι το βιβλίο, όπως ο ίδιος στο πρόλογο του βιβλίου του αναφέρει, «Αποτελεί μια συμβολή
στην όποια ολοκληρωμένη προσπάθεια θα ήθελε να κάνει κάποιος για την συγγραφή της ιστορίας
της Μεσσήνης (Νησιού)» και αξίζει να το διαβάσουμε, διότι από τις σελίδες του, με τρόπο απλό και
κατανοητό, ο συγγραφέας αγγίζει πολλές πτυχές της νεώτερης ιστορίας μας, κοινωνικής και
πολιτικής, ενώ παράλληλα περιγράφονται ήθη και έθιμα του τόπου μας λησμονημένα, που όμως
προσδιορίζουν την σημερινή μας εθνική και πολιτική ταυτότητα