• w •

KIRILMA MEKANIIGII

Prof. Dr. Pala Yayla

••••••• •••• •••

••••• •• ••• ••••

-8 10

-4

10

-2

10

o 10

f;aglayan Kitabevi

Beyoglu - iSTANBUL

2 10

• w •

KIRILMA MEKANIGI

Prof. Dr. Pasa Yayla Kocaeli Oniversitesi Makina MOhendisligi B610mu

~aglayan Kitabevi

Galatasoray, istiklal Cad. 166 Tokothvcn i~ Hom K.l I 7 - 8 - 9 34435 Beyoglu - istanbul Tel: 0212 245 44 33 pbx Foks: 02122491794

info@coglayon.com W'IIIW.cagloyan.com

Birinci Baski 2007

ISBN: 978-975-436-070-7

© Prof. Dr. Pasa Yayla

© Turk Ceza Kanunu ve 5846 sayih F.S£ Kanunu geregi her hakki mahfuzdur.

Bu kitap veya bir kisrru Qaglayan Kitabevinin musaadesl almrnaksmn tab ve kopya edilemez.

Baslldlgl Yer:

QAGLAYAN BASIMEVi

Cagaloglu, Catalcesrne Sok. No: 26/3-4 iSTANBUL

Onsoz

Mtihendislik sistemlerinin projelendirilmesinde, imalatmda veya kullarnmmda calrsan muhendisler zaman zaman dizayn ettikleri, urettikleri veya kullandrklan sistemlerin kmldiklanna ve bu sekilde hasara ugradtklanna tarnk olabilirler. Bu durumda ilgililer hasann neden ve nasil oldugunu incelemeli ve bir hasar meydana geldigmde olayi bir hasar analizi uzrnam gibi anlamali, bunu gorevlerinin bir parcasi olarak kabul etmelidir. Aynca tum muhendisler hasarlardan kacmacak sekilde onlemler almahdirlar. Hasarlann nedenlerini anlamayan kisiler aynt hasan tekrar edebilirler.

Muhendislik yapilanrn catlak ve catlak benzeri olusumlanndan anndirmak murnkun degildir, Ote yandan enerji ve malzeme tasarrufu konusunda artan talepler de bu yapilann daha dusuk emniyet katsayilan ile cahsrnasun dikte etmektedir. Boylece yapilann catlaklarr tolere etme ozellikleri ve bunun dogru bir sekilde sayisal olarak ortaya konabilmesi artan bir sekilde onem kazanmaktadrr,

1920'Ji yillardan itibaren kmlrna mekanigi konusunda surdurulen cahsmalar sayesinde kinlma olayinm anlasilmasmda onemli asarnalar kaydedilmistir, Ancak bir taraftan konunun analitik olarak ele almmasi esnasmda kati cisimler mekanigindeki karsrlasilan zorluklar devam ederken diger taraftan da gelisen malzeme biliminin ortaya koydugu yeni problemler dolayrst ile Kmlma Mekanigi daha uzun yillar gelisrnesini surdurecektir.

Bu kitapta once kmlma mekaniginin temel prensipleri ve bir bilim dab olarak ortaya ~'lkmasmdaki onemli evreler anlanlrmsnr. Gerilme analizinin prensipleri kullarularak catlak ucunda meydana gelen gerilme-genleme siddetleri hakkmda bilgi verilmistir. Malzemenin kinlmaya karsi direncinin ne oldugu ve nelerden etkilenip nasrl belirlenebilecegi anlaulrrustir. Kmlma olayim makroskobik ve mikroskobik mertebede ele alarak malzemenin neden ve nasrl kinldig: incelenmistir.

-iU-

Bu ders kapsarnmda ele alman konular ogrencilere veya uygularnacilara:

• Hasarlann olusmasinm engellenmesi ve olusan hasarlann analizi konusunda bilgi verilecektir.

• Makina parcalannm veya yapilarmm daha emniyetli ve ekonornik olarak tasanrm, imalati ve isletimi konulannda yardrmci olacaknr,

• Catlak ve catlak benzeri hatalann miihendislik yapilanmn performansma etkisi aciklanacaknr.

• Muhendislik yapilannda hasara karst toleransi saglamak uzere uygun malzeme secimi konusu aktanlacaknr.

• Kmlma mekaniginin prensipleri kullarularak muhendislik yapilannda kritik catlak uzunluklan ve yorulma catlak ilerleme hizlan belirlenecektir.

• Muhendislikte sikca karsilasilan kmlma ve yorulma problemleri anlasilmis olunacak, kmlrnaya ve yorulmaya karst direncli yapilann nasil tasarlanacagi aktanlacaktir.

Bu kitabm sekillenmesinde kritiklerinden yararlandigim Sn Prof Dr. Oktem VARDAR'a (I~lk Dniv.), Sn Prof. Dr. Ahmet TUPUZ'a (Yildiz Teknik Dniv.) ve Sn. Prof.Dr. Ibrahim BAKIRTA~'a (iTD) tesekkur ederim. Kitabm icerigi, Kocaeli Universitesi'nde verilen lisansustu derslerinin bir sonucu olarak ortaya ciknustir. Kitabin sekillenmesine katki saglayan Ars. Gor. ilbeyi KILA VUZ' a ve ogrencilerime de tesekkur ederim.

Egitirn ve uygulamanm icinde olan taraflara Ktrtlma Mekanigi'cu: temel prensiplerini ve uygulama alanlanrn aktaran bu cahsmanm yararh olmasmi dilerken muhtemel eksiklik ve aksakhklann olabileceginin de beyan edilmesi gerekir.

Kitabi yaymlan arasma almayi kabul eden ve basnnuu titizlikle gerceklestiren Caglayan Kitabevi sahibi Sn Tuncay (A(iLAYAN'a ve basirnda emegi gecen Sn Fahri VURAL'a tesekkur ederim.

Prof.Dr. Pasa Y A YLA Altunizade - istanbul

-iv-

iC;iNDEKiLER

ONSOZ , iii

i<;iNDEKiLER v

SEMBOLLER VE KISALTMALAR viii

(SI) iLE (IN<;) BiRiM SiSTEMLERi ARASINDAKi DON(r~irMLER. ix

BOLUM 1. KIRll. .. .MA MEKANiGi VE GENEL KA VRAMLAR 1

1.1 omts 1

1.2 YUKLEME TURLERi 6

1.3. KIRILMA MEKANidi 7

1.3.1. Kmlrna Mekaniginin Onemi 8

1.3.2 .. Kudrna Mekaniginin Tarihsel Gelisirni l0

1.3.3. Malzernenin Teorik Mukavernet Degeri 19

1.4. GERiLME YldILMASL 24

1.5. MiKRO C;ATLAKLAR VE GRIFFITH MODELL 28

1.6. KIRILMA MEKANidi VE TAHRiBATSIZ MUAYENE n.tsxtsi 30

1.7. SONU<; 31

BOLUM 2. LiNEER ELASTiK KIRILMA MEKANidi... 35

2.1. ENERJi DENGESi YAKLA~IMI 35

2.2. GERiLME ~iDDETi Y AKLASIMI.. .41

2.3. <;ATLAK iLERLEME DOGRULTUSU 50

. 2.3 .. 1. Maksimum Asal Gerilme Metodu (ao.max) 50

2.3.2. Minimum Zorlanma Enerjisi Yogunluk Faktoru metodu (Smin) 51

2 .. 3 .. 3. Maksirnum Enerji Sahverme Orarn Metodu (Gmax) 52

2.4. (G) iLE (K) ARASINDAKi iLiSKi 52

2.5. KIRILMADAN ONCE SIZDIR 55

2.6. KARISIK MODLU KIRILMA 58

2.7 .. C;ATLAK DALLANMASL. 61

2.8. KIRILMA KONTROLU 63

2.9. SONUC; 64

BOLUM 3. ELASTO-PLASTiK KIRILMA MEKANidi 66

3.1. <;ATLAK UCU PLASTiK BOLGE 67

3.2. <;ATLAK UCU PLASTiK BOLGENiN HESAPLANMASI.. : 70

h;:iNDEKiLER

3.3. KALINLIK rrrxtst, D'OZLEM GERILME - DOZLEM GENLEME 74

3.4. HASAR DEGERLENDtRME nrv AGRAMLARI 80

BOLUM 4. KIRlloMA TOKLUGU DENEYLERi.. 82

4.1. DDzLEM GENLEME KlRJLMA TOKLUGU (Krc) 84

4.1.1. Numune Boyutlan 87

4.1.2. K1C Test Proseduru 89

4.1.3. Kuvvet-Deplasman Diyagramlarmm Analizi ve Klc'nin Hesaplanmasi. .. 91

4.2. ELASTO - PLASTiK KIRll..MA TOKLUGU DENEYLERi 93

4.2.1. (CTOD) Metodu 93

4.2.2. J - lntcgrali 93

4.2.3. R - Egriler: , 96

4.3. STATiK KIRTLMA TOKLUGU DENEYLERi , 96

4.3.1 Stand an lIe T Testi , , .. 96

4.3.209 Nokta Egme Deneyi ~ 98

4.3.3. Kornpakt Cekrne Deneyi (Compact Tension-C'I') 99

4.3.4. Cift Ankastre Kiris Test Teknigi lOO

4.3.5. Indentasyon Yonterni ile Kinlma Toklugunun Tespiti 102

4.4. DiNAMiK KIRILMA MEKANidi " " 103

4.4.1 Dinamik Enerji Dengesi 108

4.4.2. Centik Darbe Deneyi I09

4.4.3. Enstrumente Edilmis Charpy Darbe Deneyi 113

4.4.4. Catlak Durdurma Testi (Crack Arrest Test) 115

4.5. K'NIN BELiRLENMESiNDE DENEYSEL YONTEMLER. 116

4.6. KlRlLMA TOKLUGUNA ETKi EDEN PARAMETRELER. 117

4.7. KIRll..MA TOKLUGUNUN BELiRLENMESiNDE MASTAR EGRt

YAKLASIMI " 122

BOLUM 5. (ATLAK iLERLEME MEKANiZMALARI.. 124

5.1. GiRtS 124

5.2. iNCELEME TEKNiKLERi... " " 126

5.3. MAKROSKOBiK iNCELEME 127

5.4. MiKROSKOBiK iNCELEME 129

- vi-

i<;:iNDEKILER

5.4.1. Transmisyon Elektron Mikroskobu (TEM) 129

5.4.2. Taramah Elektron Mikroskobu (SEM) 129

5.5. KIRILMA TURLERi ,', ,.', , 130

5.5.1, Stinek Kmlrna 130

5.5.2. Gevrek Krnlma , 135

5.5.2.l. Taneler Arasi Kinlma , 137

5.5.2.2. Taneler lei Kmlma 139

5.5.3. Yorulma Sonucu Catlak Olusumu, , .. " 139

BOLiiM 6 YORULMA , , ,'" , 147

6.l. YORULMA iLE iLGiLi TEMEL KA VRAMLAR , 147

6.2. YORULMA KIRILMASINI KOLAYLA~TIRANETKENLER " 154

6.3. KIRlLMAMEKANiotNiN YORULMA KIRILMASINA UYGULANI~I... ISS

6.4. (::EVRESEL ETKiLER VE GERiLMELi KOROZYON 162

6.5. YORULMA Y A GORE T ASARIM 164

6.6. SORUNME, , , 165

6.6.1. Surunrne Egrisi.. , 165

6.6.2. Stirtinme Test1eri , 167

BOLiiM 7, METAL DI~I MALZEMELERDE K.IRll.,MA 169

7.1. POLiMERLERDE KIRILMA , ,., ,', 169

7,1.1. Pol imerlerde Centik Darbeye Kmlma Mekanigi Yaklasimi 172

7,2. ELY AF T AKViYELi KOMPOziTLER , 179

7.2.1, Elyaf Takviyel i Kompozit Malzemelerde Kmlrna 181

7,3, SERAMiKLER VE SERAMiK KOMPOziTLER 187

7.4. BETON " "." , ", .. 188

PROBLEMLER ,., , .. , , ,"",.,.,., , ,.,., ,., 191

KAYNAKLAR, " " 206

EK - A FARKLI GEOMETRiLER i<;iN "K" GERiLME ~iDDETi FAKTORLERi 211

EK· B FARKLI GEOMETRiLER t<;tN "Y" ~EKiL FAKTORLERJ... " 213

EK . C BAZI MALZEMELERiN KIRILMA OZELLiKLERi " 217

-vii-