BÖLÜM 8.

KREN KONSTRÜKSİYONLARINDA HAREKET

MEKANİZMALARI

8.1. GİRİŞ

8. TEKERLEKLER VE RAYLAR

Raylar üzerinde hareket eden tekerlekler genellikle çelik döküm veya küresel dökümden imal
edilirler. Normal kren tekerleklerinin çok defa iki başında tek taraflı flanşları vardır. Bazı
krenlerde flanşsız tekerleklerde kullanılır. Tekerlekler silindirik ve konik yüzeyli olurlar.

8.1. Tekerlek çapı hesabı

Tekerlekler ve raylar, dişli çarklarda ve rulmanlı yataklarda olduğu gibi lokal basınca
zorlanırlar. d1 cm olarak tekerlek çapı, (k - 2r) etkili dayanma genişliğidir.

Şekil-23 Tekerlek ve ray

Ray ile tekerlek arasında p yüzey basıncı N/mm2 olarak

R
p=
(k − 2r) ⋅ d 1

pem değeri, pH Hertz basınç değerinden başka, C1 malzeme ve C2 tekerlek devir sayısı
faktörlerine de bağlıdır. Bu nedenle
pem = p ⋅ C1 ⋅ C2

Tablo-20 C1 malzeme katsayıları (DIN 15070)

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 Kren Konstrüksiyonlarında Hareket Mekanizmaları 137

Malzeme pem
(N/mm2) C1
GG - 18 2,8 0,5
GS - 45 4,3 0,77
C 35 St 50 GS - 52 5,0 0,89
C 45 St 60 GS - 60 5,6 1,00
C 60 St 70 GS - 70 6,5 1,16
C 35 HF GS - 52.1 HF 6,5 1,16

DIN 15070 de GS - 60 için malzeme katsayısı C1 = 1 olarak alınmış; devir sayısı

katsayısı için de (n = 31,5 d / dak. esas alınarak) C2 = 1 olarak tarif edilmiştir. Buna göre
diğer malzemeler ve devir sayıları için C1 ve C2 tabloları düzenlenmiştir. Ayrıca, GS - 60
malzemesi için Hertz basınç değeri :
PH2 6400 2
p= = = 56 (daN / cm 2 )
735.000 735000
bulunur. Buna göre pem değeri :

pem = p ⋅ C1 ⋅ C2 = 56 ⋅ C1 ⋅ C2
olur.

Tablo-21 n tekerlek devir sayısına göre C2 devir katsayısı (DIN 15070)

C2 n C2 n C2 n C2 n
(d/d) (d/d) (d/d) (d/d)
0,66 200 0,89 71 1 31,5 1,1 14
0,72 160 0,91 63 1,02 28 1,11 12,5
0,77 125 0,92 56 1,03 25 1,12 11,2
0,79 112 0,94 50 1,04 22,4 1,13 10
0,82 100 0,96 45 1,06 20 1,14 8
0,84 90 0,97 40 1,07 18 1,15 6,3
0,87 80 0,99 35,5 1,09 16 1,16 5,6

Tablo-22 C3 çalışma süresi katsayısı (DIN15070)

1 saatdeki çalışma
süresi C3
% olarak
% 16 kadar 1,25
< % 16 - % 25 “ 1,12
< % 25 - % 40 “ 1
< % 40 - % 63 “ 0,9
% 63’ den yukarı 0,8

8.2. Tekerlek yükü

F R∗
p basıncı, p = = buradan R• = p ⋅ (k - 2 r) ise de, tekerlek yükü C1 ve C2
A (k − 2r) ⋅ d 1
katsayılarından başka işletme süresi katsayısı C3 de bağlıdır. Buna göre tekerlek yükü
R : R = C3 ⋅ R* dir. Buna göre,

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
138 Endüstriyel Taşıma ve Depolama

R ≤ pem ⋅ C3 ⋅ (k - 2r1) ⋅ d1 = 56⋅C1⋅C2⋅C3⋅(k - 2 r)⋅ d1

dir. DIN 15070 de standart tekerlek boyutlarına göre karakteristik tekerlek yükleri R0
verilmiştir. R0 olarak da :
R o = 56 ⋅ d 1 ( k − 2 r1 )
alınmıştır. Buna göre tekerlek yükü için :
R ≤ R o ⋅ C1 ⋅ C 2 ⋅ C 3
veya
R
R0 =
C1 ⋅ C 2 ⋅ C 3

olarak bulunur. Bir tekerleğe gelen yük (R) ve ( C1, C2, C3 ) katsayıları verilirse R0
hesaplanarak; R0 değerine ve kullanılacak ray tipine göre Tablodan standart tekerlek çapı
bulunur. Burada :
Ro : Karekteristik tekerlek yükü (DIN 15070 den),
C1 : Malzeme katsayısı (DIN 15070 den),
C2 : Devir sayısı katsayısı (DIN 15070’den),
C3 : İşletme süresi katsayısı (DIN 15070’den) alınacaktır.

Tablo-23 R0 karakteristik tekerlek yükü ve d1 tekerlek çapı (DIN 15070)

Tekerlek R0 (daN) , Dar tekerlek R0 (daN) , Geniş tekerlek R0 (daN)
çapı d1 Kren rayları DIN 536 Kren rayları DIN 536 Flanşsız tekerlek
(mm) A45 A55 A65 A75 A55 A65 A75 A100 A100 F100 F120
200 4100 - - - - - - - - - -
250 5200 - - - - - - - - - -
315 6500 - - - 7900 - - - - - -
400 8300 10100 - - (10100) 11900 13200 - - 17900 -
500 10400 12600 - - (12600) 14800 16500 - - 22400 -
600 - 15900 18700 - - (18700) 20800 (28200) - 28200 35300
710 - - 21100 23500 - - (23500) 31800 39800 31800 39800
800 - - 23700 26400 - - (26400) 35800 44800 35800 44800
900 - - 26700 29700 - - (29700) 40300 50400 40300 50400
1000 - - 29700 33000 - - (33000) 44800 56000 44800 56000
1120 - - - - - - - 50200 62700 - -
1250 - - - - - - - 56000 70000 - -
* Koyu siyah değerler tercih edilmelidir. Parentez içindekiler ise yalnızca büyütülmüş tekerlekler.
veya ray ve flanş arasında küçültülmüş boşluk bulunan tekerlekler için alınmalıdır.

Tekerleklere gelen yük dağılımı eşit değilse Gauss dağılımına göre ortalama tekerlek yükü :
2 ⋅ R mak . + R min.
R=
3
olarak hesaplanır. Kren arabalarında DIN’e göre R = Rmaks. alınır.

8.4. Yürüme ve ivmelendirme direnci

Yürüme direnci

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 Kren Konstrüksiyonlarında Hareket Mekanizmaları 139

Bir R (daN) kuvveti ile yüklü, (aks veya perno) çapı d cm olan, düz bir ray üzerinde ve ray
doğrultusunda yuvarlanan bir d1 çaplı tekerlek için, yürüme direnci : yuvarlama sürtünmesi
ve muylu sürtünmesinden oluşur.

Yatak sürtünme momenti + yuvarlanma sürtünme momenti = yürüme direnç

momentine eşit olacaktır.
d d1
µR ⋅ + R ⋅ f = Wyü ⋅
2 2
Buradan yürüme direnci W :
µ R
Wyü = (µ ⋅ d + 2 f ) daN
d1
olur. Burada ;
f = 0,05 cm yuvarlanma sürtünme momenti kolu
µ = Muylu sürtünme katsayısı
(µ = 0,08 Kaymalı yatak için)
(µ = 0,0015 Rulmanlı yatak için)
R = Tekerlek yükü (daN)
d1 = Tekerlek çapı (cm).
d = Tekerlek aks veya mil çapı (cm) dir.

Tablo-24 w ve wtop yürüme dirençleri (daN/ ton olarak tekerlek basma kuvveti)
Tekerlek çapı d1 (mm) 200 250 315 400 500 630 710 800 900 1000 1120 1250
Aks çapı d (mm) 55 60 70 80 90 100 110 125 140 160 180 200
w Kaymalı yatak 27 23 21 18,5 16,5 14,5 14 14 14 14 14 14
Rulmanlı yatak 5,5 4,5 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,5 1,5 1,0 1,0 1,0
wto Kaymalı yatak 32 28 26 23,5 21,5 19,5 19 19 19 19 19 19
p
Rulmanlı yatak 10,5 9,5 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,5 6,5 6,5 6,0 6,0
(7,5) (6,5) (5,5) (5,0) (4,5) (4,0) (4,0) (3,5) (3,5) (3,5) (3,0) (3,0)

Tablodaki (w yürüme dirençleri), tekerleğe gelen 1 tonluk basma kuvveti ile kaymalı ve
rulmanlı yataklar için yukarıda belirtilen değerlere göre bir ve ikinci satırdaki w değerleri
hesaplanmıştır. Bundan başka meydana gelebilecek (montaj hataları gibi) ek dirençler için de
üçüncü ve dördüncü satırlara ton başına 5 (daN) ve parantez içindeki son satırdaki değerlere
de 2 (daN) emniyet ilavesi ile wtop yürüme dirençleri gösterilmiştir.

Ray ve tekerleklerin düzgünsüzlüklerinden ve montaj hatalarından dolayı direncini ν emniyet

faktörü ile çarpmak gerekir. Q yükü ile Go araba ağırlığını gösterir. Köprü hareketinde ise Q
yükü ile birlikte araba ve köprü kirişlerinin ağırlıkları da dahildir. Araba için :
Q + Go
Wyü = ν (µ ⋅ d + 2 f )
d1
dır. Araba için ν = 1,1 - 1,2 alınabilir. Köprü de ise emniyet katsayısı ν = 1,4 - 2,0 dır.
Wyü⋅ v Wyü⋅ v
N yü = BG veya N yü = kW
η ⋅ 75 η ⋅ 102
Burada v : yürüme hızı; η toplam verimdir.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
140 Endüstriyel Taşıma ve Depolama

İvme direnci

Duran bir kütlenin belirli bir hıza ulaşması sırasında ivme direnci ortaya çıkar. Dönen
kütlelerin ivmelerini de dikkate alarak, ivme direncini % 20 kadar artırmak gerekir.
G + Go
Wiv = (11
, − 1,2) ⋅b
g
Gezer köprüde, araba için b ≈ 0,20 - 0,35 ; köprü için de b ≈ 0,40 - 0,70 m/s2 alınabilir.
İvme direnci için gerekli güç ise :

Wiv⋅ v Wiv⋅ v
N iv = BG veya N iv = kW
η ⋅ 75 η ⋅ 102

Yürüme ve ivmelendirme dirençlerine göre hesaplanan güçlerin ( Nyü + Niv ) toplamını,

maksimum gücü ( 1,7 ila 2 ) sayıları arasında bir sayıya bölerek anma (nominal) motor gücü
bulunur.
N yü + N iv
Nn =
1,7 ila 2
anma gücü hesaplanabilir.

8.5. Tekerlek konstrüksiyonu

Krenler, özellikle ray açıklığı (iki tekerlek arasındaki mesafe) büyük olması halinde, çok defa
ray doğrultusuna göre çarpık yürürler. Bu nedenle normal kren tekerleklerinin iki bazen de
tek taraflı flanşları vardır. Eğer krenin yürümesi başka yollarla emniyete alınmış ise,
tekerlekler flanşsız da yapılabilirler. Tekerleyin yürüme yüzeyleri, ray tepe genişliğinden
daima daha tutulur. Tekerlekler, silindirik veya konik yüzeyli olurlar. Konik veya hafif
bombeli tekerlekler genellikle alt flanş arabaları için yapılır. Tekerleğin raya tırmanmasına
engel olmak için flanş köşeleri, (ray köşe yuvarlatmalarından küçük olacak şekilde)
yuvarlatılır.

Tekerlekler ya mile kamalıdır, ya da göbeğindeki perno etrafında serbest döner.

Serbest dönüşlü tekerlek halinde, perno genellikle profil demirine yataklanarak, aks tutucusu
tarafından da dönmeye karşı emniyete alınır. Muharrik tekerleklerin, genellikle civatalarla
merkezlenerek bağlanan dişli çemberleri vardır. Bu durumda çevresel kuvvetleri kesme
bilezikleri yardımı ile iletmek faydalıdır.

Tablo-25 Tekerlek ve dişlisi boyutları (DIN 15075 ve DIN 15082 ‘ e göre)

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 Kren Konstrüksiyonlarında Hareket Mekanizmaları 141

Teker- Raybaşı genişliği **) Tekerlek ve dişlisi boyutları (DIN 15075 ve 15082) Civata
lek k k
çapı DIN DIN b1 b2 d2 d3 d4 d7 d8 d1 d1 d1 e l2 Adet Büyük
l1
d1 536 *) 5902 min lük
200 45 - - 55 90 230 45 55 160 125 200 14 21 15 105 60 105 4 M 12
250 45 - - 55 90 280 50 60 200 155 250 18 28 15 115 60 115 4 M 16
315 45 55 - 55 90 350 60 75 260 200 312 23 28 15 125 65 125 4 M 16
400 55 75 - 65 110 440 80 95 270 210 320 23 35 15 140 75 140 4 M 20
300 240 400
500 55 75 - 65 110 540 90 105 350 290 420 23 35 15 145 75 145 4 M 20
390 330 490
630 55 75 67 75 120 680 100 120 460 400 540 27 40 20 165 80 165 6 M 24
510 450 620
710 65 100 74 85 140 760 110 130 510 450 600 27 40 20 185 90 185 6 M 24
580 520 696
800 65 100 74 85 140 850 125 145 610 550 696 27 40 20 195 90 195 6 M 24
660 600 792
900 75 100 74 85 140 950 140 160 680 620 784 27 40 20 205 90 205 6 M 24
750 690 882
1000 75 100 74 85 140 1050 160 180 790 710 896 33 50 20 205 90 205 6 M 30
840 760 980
1120 - 100 - 135 220 1180 180 200 880 800 992 33 50 20 260 125 260 8 M30
950 870 1088
1250 - 100 - 135 220 1310 200 220 1000 920 1120 33 50 20 260 125 260 8 M30
1080 1000 1216
*) Ağır bir krene ait mevcut bir ray üzerinde, hafif bir kren için müsaade edilen ray genişliği
**) Daha geniş başlı raylar için, b1 ‘in daha büyük seçilmesi uygundur..

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
142 Endüstriyel Taşıma ve Depolama

Şekil-24 DIN 15075 göre tekerlek ve DIN 15082’e göre de dişli çarkı

Tekerlek Malzemeleri
C35 GS-45
C 45 N GS-62.3 GS- 32 CrMo4
C 60 N GS-70 GS- 42 CrMo4
42 CrMo4

Burç Malzemeleri
Rg 10
G-SnBz12

DIN NORMUNA GÖRE TEKERLEK ÖRNEKLERİ

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 Kren Konstrüksiyonlarında Hareket Mekanizmaları 143

B formunda tekerlek çapı d1 = 630 mm olan ve genişliği b1 = 110 mm olan tekerleğin

gösterimi :
Tekerlek DIN 17074 - B 630 x 110

BG formunda tekerlek çapı d1 = 630 mm olan ve genişliği b1 = 110 mm olan tekerleğin

gösterimi :
Tekerlek DIN 17075 - BG 630 x 110

8.6. Raylar

Krenlerde,Genellikle DIN 536 de belirtilen kren rayları kullanılır. Bu raylar, geniş başlı
olduklarından büyük tekerlek yüklerini taşıyabilir ve geniş tabanlı olmaları sebebiyle de
zemine iyi bir şekilde tespit edilirler.

Tablo-26.Kren rayları sembolü ve boyutları (Şekil .26.4 DIN 536 Bl.1, A-Formu)

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
144 Endüstriyel Taşıma ve Depolama

Sem- Ray Kesit Ağır-

bolü başı b1 b2 b3 f1 f2 f3 h1 h2 h3 r1 r2 r3 r4 r5 alanı lık
k cm2 kg/m
A 45 45 125 54 24 14,5 11 8 55±1 24 20 4 3 4 5 4 28,3 22,2
A 55 55 150 66 31 17,5 12,5 9 65±1 28,5 25 5 5 5 6 5 40,7 32,0
A 65 65 175 78 38 20 14 10 75±1 34 30 6 5 5 6 5 55,4 43,5
A 75 75 200 90 45 22 15,4 11 85±1 39,5 35 8 6 6 8 6 72,1 56,6
A100 100 200 100 60 23 16,5 12 95±1.5 45,5 40 10 6 6 8 6 95,6 75,2
A120 120 220 120 72 30 20 14 105±15 55,5 47,5 10 10 10 10 6 129 101,3

Şekil-26 Kren rayı (DIN 536 Bölüm.1 A- Formu)

A tipi baş genişliği k = 100 (A 100) olan kren rayının gösterimi :

Kren Rayı DIN 536 - A 100 - 690

Baş genişliği Enine kesit Ağırlık

k cm2 kg/m
100 73,2 57,5
120 89,2 70,1

Şekil-27 Kren rayı (DIN 536 Bölüm.2 F- Formu)

Malzeme olarak raylar, minimum çekme mukavemeti 690 N / mm2 olan akma
çelikten 9 ila 12 metrelik normal boylarda ve uzunluk toleransları da ± 50 mm. veya +100
mm olacak şekilde imal edilirler.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 Kren Konstrüksiyonlarında Hareket Mekanizmaları 145

DÖNDÜRME MEKANİZMALARI

Muhtelif döner krenlerde, mobil krenlerde ve liman krenlerinin çoğunda yük kaldırma
mekanizmasının yer aldığı kısım, yükün yatayda hareket ettirilebilmesi için döndürülür.
Döndürme mekanizmasının görevi, krenin dönme hareketinı ve okun inip-kalkma hareketini
sağlamaktır.

Genelde döndürme mekanizması, döndürme motoru platformu üzerine yerleştirilerek, elastik

kaplin ile fren tertibatından oluşur.

Krenlerin döndürme mekanizması üç ana sınıfa ayrılır :

a) kren konstrüksiyonun sabit sütunla birlikte bir temel üzerinde veya kren gövdesi
üzerinde dönmesi
b) kren bir sütun üzerinde bulunduğu temelde veya kren gövdesi üzerinde dönmesi
c) kren gövdede yerleştirilmiş olan çevresel ray üzerinde bir sabit sütun etrafında
dönmesi

Sabit kolunlu döner krenlerde, kren gövdeleri beton zemin veya bir temel üzerinde
sabitleştirilmiş kolona dönebilir olarak yerleştirilir. Bu tip krenler genellikle el ile döndürülür.
5 ton üzerindeki yükler bir elektrik motoruna ihtiyaç vardır.

Döner kolunlu krenlerde, döner kolona kren gövdesi sabitlenmiştir. Kolunun alt ucu, radyal
ve eksenel yataklarla destenlenir. Burada kullanılan sütun dövülerek yekpare olarak imal
edilir.

Liman kreninde olduğu gibi döndürme işlemi döner dişli ile sağlanır. Döner dişli çerçeveli
krende, üst kısım ile alt kısım arasındaki bağ, büyük bir rulmanlı yatak ile bağlanır. Bu
yöntem daha basit ve kolaydır.

Döndürme için uygulanan bir diğer yöntem ise döner tabla yöntemidir. Burada krenin üst
kısmına tespit edilmiş olan tekerlekler ( 4 veya 8 adet) yardımıyla bir ray çember üzerinde
hareket eder. Devrilme momentine izin verilmemelidir. Nadiren kullanılırlar. Döndürme
krenin sabir kısmı üzerinde bir merkezi sütun etrafında gerçekleştirilir.

Döndürme mekanizması için kullanılan büyük dişli ile dönme hareketi sağlanır. Bu dişli
düzeninde iç veya dış güneş dişlili planet mekanizmaları da kullanılabilir.

Fener Dişlileri

Döner krenlerin, döndürme mekanizmasında genellikle fener dişli mekanizmaları kullanılır.

Bir dişli çarkın yerine merkez noktaları taksimat dairesinde bulunan pernolar mevcuttur.
Büyük çevrim oranı vermesi, ekonomik olması, bakımı ve işletim kolaylığından dolayı tercih
edilir. Fener dişlisi sabit olup, perno çevresinde döner.

Fener dişlilerinde büyük çarkın dişlileri pernolardan ibaret olduğundan, buna pernolu çark
veya perno dişli ismi de verilmektedir. Bu pernolar eksenleri taksimat dairesi üzerinde
bulunurç Çok büyük çarklarda normal dişler yerine pernoların uygulanması ile önemli
ucuzluk sağlanmıştır. Pernolu çarkların imalinden başka tamiri de kolay ve ucuzdur. Bu

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
146 Endüstriyel Taşıma ve Depolama

avantajlarından dolayı perno dişlileri kren yapımında, döndürme mekanizmalarının büyük

dişli çemberlerinde ve ok eğimi değiştirme mekanizmalarının kremayerlerinde kullanılır.

Normal dişlilerde, modül, diş sayıları, kavrama açısı ve gerektiğinde helis açısının
bildirilmesinin, pinyon ve karşı çarkının işlenmesine yeterli olmasına rağmen fener
dişlilerinde pinyonun diş formu çizimle bulunmaktadır. Pinyon diş profilini elde etmek üzere,
pernoluı çarkın taksimat dairesi, pinyon taksimat dairesi üzerinde yuvarlanır. Perno
merkezinin çizdiği eğri, tek tek noktalar ile bulunur. BU eğriler, dıştan eş çalışan dişliler için
bir episikloid, içten çalışanlar için bir perisikloid ve kremayer için bir evolvent profil verir.
Pinyon diş profili, merkezleri yuvarlanma eğrisi üzerinde bulunan perno diarelerine teğet
eğrisden ibarettir. Diş boşluğunun dibi yarım daire olarak çizilir. Eş dişli eksen
mesafelerindeki hatalar gözönüne alınarak, perno ile pinyon diş yarım dairesi arasında yeterli
bir boşluk bırakılmış olmalıdır. Pinyonun diş başı yüksekliği, kavrama yayının diş
taksimatından büyük olmasını sağlamalıdır. Bu amaçla pinyonun minimum diş sayısı 9
alınmalıdır.

Fener dişlilerinin işletmede aksamadan çalışması, imal hassasiyetine ve özellikle perno

taksimatına bağlıdır. Pernolu çarklar çok sayıda imal edilecekse, perno deliklerinin hassas bir
şablonla delinmesi, hassasiyet ve ekonomiklik açından gereklidir.

Yüzey basıncı ve diş mukavemetinin kontrolü:

Fener dişlisinin çiziminden sonra, perno ve pinyon diş arasındaki ezilme Hertz’e göre
P E1 ⋅ E 2 ⎛1 1⎞
p = 0.35 ⋅ ⋅ ⋅ ⎜⎜ + ⎟⎟ ≤ p em
b E1 + E 2 ⎝ r1 r2 ⎠
ifadesi ile kontrol edilmelidir. Burada,
r1 perno diş eğrilik yarıçapı
r2 pinyon diş eğrilik yarıçapı

Kren yapımındaki geçerli fener dişli konstrüksiyonlarında, hesaplanan p değerlerinin Şekil ..

‘den alınan pemdeğerlerini % 10 ila 25 aştığını pratik olarak göstermektedir. Bundan dolayı
fener dişlilerinde montajdan sonraki çalışma başlangıcında pernolar aşınarak yassılaşmakta ve
bu sayede ezilme azaldığından daha sonraki aşınma durmaktadır. Bu nedenle Niemann
metodu ile yuvarlanma basıncının hesabında, pernoların yassılaşmaları (r1 = ∞) kabulüne ve
(E1 = E2 = E) alındığında,

P E 1 P p2
p 2 = 0.35 ⋅ ⋅ ⋅ ve k = = ≤ k em
b 2 r2 2 ⋅ b ⋅ r2 0.35 ⋅ E
elde edilir. Yuvarlanma emniyet basınç değerleri Tablo ....’da verilmiştir.

Tablo... Fener dişlilerindeki emniyet yuvarlanma basınçları

Tam yük ömrü kem değerleri [N/mm2]
Yükün değişmesi : 106 x Fe 70 Fe 60 Fe 50
0.5 - 29.4 24.4
1 - 25.2 20.3
2 30.2 22.0 17.5
5 27.8 20.0 14.8
10 26.3 19.0 13.7
20 23.4 17.4 12.1

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 Kren Konstrüksiyonlarında Hareket Mekanizmaları 147

Niemann tekil diş kavramasının başlangıcındaki (komşu dişin kavrama bitiş anındaki) pinyon
diş eğrilik yarıçapı hakkında aşağıdaki bağıntıyı vermektedir.
⎡ h ⎛ h ⎞ ⎤
r2 = m ⋅ ⎢ k ⋅ ⎜ z 1 + k ⎟ − π ⎥
⎢⎣ m ⎝ m⎠ ⎥⎦
Burada
hk pinyon dişlisinin baş yüksekliği
z1 pinyon diş sayısıdır.

Diş kalınlığının yaklaşık olarak 1.4 modül olduğu kabul edildiğinde, Niemann pinyon
dişlisindeki eğilme zorlanması
5⋅P
σ e pinyon ≈
b⋅m
olacaktır. Ancak 1.4 modül kabulü her zaman geçerli değildir. Bu gibi hallerde eğilme
zorlanması gerçel diş ölçülerine göre hesaplanmalıdır.
⎛ l b⎞
1 .1 ⋅ P ⋅ ⎜ − ⎟
⎝2 4⎠
perno için ise σ e perno = bağıntılarını vermektedir. Burada
2⋅W
l perno uzunluğu
W perno mukavemet momenti dir.

Fener dişlilerinin boyutlandırılmasında faydalanmak üzere, pratikte olumlu sonuçlar veren

konstrüksiyonlardan alınan değerler Tablo....’da verilmiştir.

Tablo. Kren yapımında başlıca fener dişlilerinin esas ölçüleri

Dişli çevre kuvveti, P [N] 20000 30000 40000
Pinyon diş sayısı, z1 9 9 9
Pinyon modülü, m [mm] 21 25 30
Pinyon diş genişliği, b [mm] 80 90 110
Perno çapı, d [mm] 35 45 50
Pinyon : Fe 70 , Perno : Fe 60 ve f = 0.8 alındığında

ÖRNEK : Döner kren ok eğimini değiştirme mekanizmasındaki pinyon ve perno dişli

çubuğunun hesaplanması ve boyutlandırılması. Diş kuvveti (P) 18000 N, hız (v) 6 m/dak,
zorlu işletme şartları.

Tablo ... faydalanrak pinyon diş sayıs z1 = 9, 18000 N dişli çevre kuvveti için modül m = 20
ve pinyon diş genişliği b = 75 ile perno çapı d = 35 değerleri kabul edilir.

hk
Niemann’a göre = 1 + 0.03 ⋅ (z 1 = 9) = 1.27 olarak hesaplandığında, pinyon dişlisine ait
m
eğrilik yarıçapı
[ ]
r2 = 20 ⋅ 1.27 ⋅ (9 + 1.27 ) − π = 9.4 mm
Emniyet yuvarlanma basıncı Tablo ... ‘dan Fe 60 perno için tam yükteki yük tekrarı için 17.4
N/mm2 alındığında, yuvarlanma basıncı

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 148 Endüstriyel Taşıma ve Depolama

18000
k= = 12.8 N/mm2 < kem = 17.4 N/mm2
2 ⋅ 75 ⋅ 9.4
olarak hesaplanır. Bu nedenle pinyon ve pernoların boyutları daha fazla yük tekrarlanmasını
sağlayacaktır.

Pinyon ömrü, herbir iş seferinde pinyonun 20 defa döndüğü kabul edilirse, her dişdeki yük
tekrarlanması (20 / iş seferi) olacaktır. Yılda 300 iş günü, her günde 8 iş saati ve her saatte 50
iş seferi için pinyonun ömrü :
10 6 × 20
H= ≅ 8.3 yıl
20 ⋅ 300 ⋅ 8 ⋅ 50

Hertz ifadesine göre montaj başlangıcında pernolar yassılaşmadan önceki ezilme kontrolü
18000 2.1 ⋅ 10 6 ⎛ 1 1 ⎞ 2
p = 0.35 ⋅ ⋅ ⋅⎜ + ⎟ = 1143 N/mm
75 2 ⎝ 17.5 9.4 ⎠
Pinyonun devir sayısı
v 6 ⋅ 1000
n= = = 10.62 d/dak
π ⋅ z 1 ⋅ m π ⋅ 9 ⋅ 20

Emniyet yüzey basıncı Şekil... den n = 10.62 d/dak ve Fe 60 malzemesi için yaklaşık olarak
900 N/mm2 alınabilir.

1400

1200
[N/mm2]

1000
basın

Alaşım çelik (75-80)

, pem

800
yüzey

Alaşım çelik (85-90)

basıncı

Fe70.11
Emniyet

600
Fe 60.11
Emniyet yüzey

DÇ-60 Fe 50.11
400 DÇ-52

200

0
0 100 200 300 400 500 600 750 800 900 1000
n [d/dak]

Alaşım Çelik (75-80) grubunda

d ≤ 100 için 30 Mn 5 ve 25 Cr Mo 4
d > 100 için 37 Mn Si 5 ve 34 Cr Mo 4

Alaşım Çelik (85-90) grubunda

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği
 Kren Konstrüksiyonlarında Hareket Mekanizmaları 149

d ≤ 100 için 42 Cr Mo 4 ve 36 Cr Ni Mo 4
d > 100 için 50 Cr Mo 4 ve 34 Cr Ni Mo 6

Böylece perno yeni haldeyken emniyet basıncının,

p − p em 1143 − 900
100 ⋅ = 100 ⋅ = %27
p em 900
aşılacaği anlaşılır.

Pinyonun eğilme gerilmesi

5 ⋅ 18000
σ e pinyon ≈ = 60 N/mm2
75 ⋅ 20
olarak hesaplanır. Her iki taraftan lamalara geçirilmiş pernonun çapı 35 mm, uzunluğu 85
mm olarak Şekil ... den alınırsa, mukavemet momenti
π ⋅ 35 3
W= = 4200 mm3
32
dir ve eğilme gerilmesi ise
⎛ 85 75 ⎞
1.1 ⋅ 18000 ⋅ ⎜ − ⎟
⎝ 2 4⎠
σ e perno = = 57 N/mm2
2 ⋅ 4200
hesaplanır.

Fener dişlis hesabı eğilme gerilmelerinin düşük olduğunu σem = 120 N/mm2 ,
boyutlandırmanın yüzey basıncına göre yapılması gerektiğini göstermektedir.

Dr C Erdem İMRAK
Dr İsmail GERDEMELİ MAK419 - Transport Tekniği